SUMMA THEOLOGIAE MORALIS * SCHOLARUM USUI A C C Ο Μ Μ O DAVIT H. NOLDIN S. J. RECOGNOVIT A. SCHMITT S. J. NOVAM EDITIONEM PARAVIT G. HEINZEL S. I. 1960 OENIPONTE TYPIS ET SUMPTIBUS FELICIANI RAUCH SUMMA THEOLOGIAE MORALIS VOL. Ill DE SACRAMENTIS EDITIO XXXII quam paravit GODEFRIDUS HEINZEL S. J. 1960 OENIPONTE TYPIS ET SUMPTIBUS F E L I C 1 A N 1 RAUCH imprimi potest Vindobonae, die 19. Septembris 1959. Antonius Plnsker S. I. Praep. Prov. Austrine imprimatur No. 2181. Administratura Apostolica Oeniponte, die 13. oct. 1959 Michael Weiskopf, Provicarius. Copyright by Verlag Felizian Rauch Innsbruck Made in /Kustria Index Systematicus Introductio Liber primus. De sacramentis in genere. Quaestio 1. De natura sacramentorum....................................................................... 2 Quaestio 2. De materia et forma sacramentorum.................................................... 8 Quaestio 3. De ministro sacramentorum................................................................. 12 Art. 1. De ipso ministro..................................................................................... 12 Art.2. De requisitis ad validam administrationem..................................... 13 § 1. De fide et potestate ministri.................................................. 13 § 2. De attentione ministri....................................................... 13 § 3. De intentione ministri....................................................... 14 Art. 3. De iteratione sacramentorum.................................................. 19 Art.4. De requisitis ad licitam administrationem...................................... 20 Art. 5. De obligatione ministrandi sacramenta........................................ 23 Art. 6. De obligatione negandi sacramenta........................................... 25 Quaestio 4. De subiecto sacramentorum...................................................30 Art. 1. De sacramentis valide recipiendis.............................................. 30 Art.2. De sacramentis licite et fructuose suscipiendis................................. 33 Quaestio Art. Art. Art. 5. De sacramentalibus.......................................................... 35 1. De natura sacramentalium....................................................... 35 2. De effectibus sacramentalium..................................................... 38 3. De exorcismis.................................................................... 42 Liber secundus. De baptismo. Quaestio 1. De natura baptismi............................................................... 44 Quaestio Art. Art. Quaestio 2. De materia et forma baptismi..................................................... 46 1. De materia baptismi............................................................... 46 2. De forma baptismi............................................................... 50 3. De ministro baptismi............................................................. 53 Quaestio Art. Art. Art. Art. Quaestio 4. De subiecto baptismi.............................................................55 1. De baptizandis infantibus.......................................................................55 2. De baptizandis foetibus...................................................................... 57 3. De baptizandis adultis............................................................................ 60 4. De baptizandis sub condicione.............................................................62 5. De patrinis baptismi............................................................. 65 Quaestio 6. De ceremoniis baptismi........................................................... 68 VI Liber tertius. De confirmatione. Quaestio Quaestio Quaestio Quaestio Quaestio 1. 2. 3. 4. 5. De De De De De natura confirmationis . . · materia et forma confirmationis ministro confirmationis subiecto confirmationis . . . ceremoniis confirmationis . . · 72 73 76 79 82 Liber quartus. De eucharistia. Caput 1. De eucharistia ut sacramentum est........................................................... °1 Quaestio 1. De natura et effectibus eucharistiae................................................ 84 Art. 1. Denatura eucharistiae.......................................................................... 84 Art. 2. De effectibus eucharistiae................................................................... 89 Quaestio 2. Demateria eucharistiae..................................................................... 92 Art. 1. Demateria remota............................................................................... 92 Art. 2. De materia proxima........................................................................ 97 Quaestio 3. De forma eucharistiae....................................................................... 103 Quaestio 4. De ministro eucharistiae.................................................................... 106 Art. 1. Depotestate ministrandi eucharistiam............................................106 Art. 2. De modo ministrandi eucharistiam..................................................... 110 Quaestio Art. Art. Art. Art. Art. 5. 1. 2. 3. 4. 5. Desubiecto eucharistiae.................................................................... 114 Deipso subiecto eucharistiae.......................................................... 114 Denecessitate eucharistiae............................................................... 117 De dispositione animae....................................................................... 121 Dedispositione corporis.................................................................... 124 Decommunione frequenti.................................................................... 132 Caput 2. De eucharistia ut sacrificium est..............................................................138 Quaestio I. De natura sacrificii eucharastici.........................................................138 Quaestio 2. De valore et fructibus sacrificii missae.......................................... 143 Art. 1. De fructibus missae sacrificii.......................................................... ... Art. 2. De valore sacrificii......................................................................... ... Quaestio 3. De applicatione sacrificii missae........................................................ 149 Art. 1. De ipsa applicatione............................................................................ Art. 2. De modo applicationis.................................................................... ... 4. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Quaestio 5. Quaestio § § § § § § De obligatione celebrandi..................................................... I55 Obligatio ratione sacerdotii.......................................................... ... Obligatio ratione officii........................„................................. Obligatio ratione stipendii.................................................... '158 Obligatio ratione beneficii.................................................... jgg Obligatio ratione oboedientiae....................................... * 170 Obligatio ratione promissionis...................................... 171 De loco celebrationis ... m Vil P«r· Quaestio Art. Art. 6. De tempore celebrationis.................................................................. 176 I. Quando celebrare liceat....................................................................... 176 2. Quoties eodem die celebrare liceat................................................... 180 Quaestio 7. De ritu celebrationis.............................................................................. 184 •▼ai Caput 1. De ipsa poenitentia................................................................................ 191 Quaestio 1. De natura poenitentiae....................................................................... 191 Art. 1. De virtute poenitentiae....................................................................... 191 Art. 2. De sacramento poenitentiae............................................................. 194 Quaestio 2. De materia poenitentiae.................................................................. 199 Art. 1. De materia remota............................................................................ 199 Art. 2. De materia proxima............................................................................ 203 Quaestio 3. De forma poenitentiae....................................................................... 205 Quaestio Art. Art. Art. § § 4. 1. 2. 3. 1. 2. De remissione peccatorum............................................................. 211 De condicione ad remissionem requisita......................................... 211 De ipsa remissione peccati............................................................. 212 De remissione peccati venialis........................................................ 213 De remissione quoad culpam........................................................ 213 De remissione quoad poenam........................................................ 215 Caput 2. De subiecto poenitentiae.......................................................................217 Quaestio Art. Art. Art. Art. 1. 1. 2. 3. 4. De contritione.................................................................................... 217 De natura contritionis..................................................................... 217 Denecessitate contritionis..............................................................220 Dedotibus contritionis........................................................................221 Deproposito .................................................................................. 227 Quaestio Art. Art. Art. Art. § § Art. Art. 2. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 5. 6. Deconfessione.................................................................................. 231 De ipsa confessione...........................................................................231 De integritate confessionis............................................................237 De causis ab integritate excusantibus........................................ 244 De mediis procurandae integritatis.................................................. 250 De examine conscientiae.................................................................250 De repetitione confessionis invalidae.............................................252 De absolutione moribundorum....................................................... 254 Deloco confessionis; de veste liturgica confessarii..................... 257 Quaestio Art. Art. Art. Art. 3. 1. 2. 3. 4. De satisfactione.................................................................................258 Denatura satisfactionis....................................................................258 De satisfactione imponenda............................................................ 259 De satisfactione acceptanda et implenda................................... 263 De satisfactione commutanda....................................................... 266 Quaestio 4. De indulgentiis.................................................................................26S Art. 1. De natura indulgentiarum................................................................. 268 Art. 2. Decondicionibus indulgentiarum lucrandarum................................ 273 VIII P«g. Art. 3. De indulgentia altaris privilégiât!............................................. Art. 4. De indulgentia in articulo mortis............................................. Art. 5. De indulgentia iubilaei................................................................ . 279 . 282 . 284 Caput 3. Quaestio Art. Art. Art. Art. Art. De 1. 1. 2. 3. 4. 5. ministro poenitentiae..................................................................... De ministro eiusque potestate..........................................................288 De ministro eiusque potestate ingenere........................................ 288 De jurisdictione................................................................................. 289 De iurisdictione, quam supplet ecclesia........................................... 298 De iurisdictione in religiosos......................................................... 299 De iurisdictione in religiosas......................................................... 298 Quaestio Art. § § § Art. § § Art. Art. 2. 1. I. 2. 3. 2. 1. 2. 3. 4. De restrictione jurisdictionis.............................................................. 898 De reservatione casuum................................................................... 898 De peccatis reservatis...................................................... · · · 898 De censuris reservatis....................................................................... 899 Divisiones et condiciones requisitae............................................... 3" De absolutione a casibus reservatis................................................ 309 De absolutione a peccatis reservatis................................................ 309 De absolutione a censuris reservatis................................................. 312 De absolutione proprii complicis..................................................... 315 De sollicitatione in confessione....................................................... 320 Quaestio 3. De Art. I. De Art. 2. De Art. 3. De Art. 4. De § 1. De § 2. De § 3. De Art. 5. De Art. 6. De Art. 7. De Art. 8. De Art. 9. De § 1. De § 2. De § 3. De § 4. De § 5. De obligationibus ministri ............................................................ 328 scientia confessarii...................................................................... 328 obligatione docendi et monendi poenitentcs........................... 330 obligatione interrogandi poenitentes....................................... 331 obligatione absolvendi poenitentes in genere.......................... 334 obligatione cognoscendi causam.............................................. 334 obligatione diiudicandi dispositionem.................................... 335 obligatione absolvendi................................................................. 337 absolvendis consuetudinariis................................................... 339 absolvendis recidivis................................................................. 340 absolvendis occasionariis............................................................ 342 obligatione corrigendi defectus .............................................. 346 secreto sacramentali................................................................. 349 obligatione sigilli.......................................................................... 350 subiecto sigilli...........................................................................352 materia sigilli............................................................................... 354 laesione sigilli............................................................................... 356 prohibito usu scientiae ex confessione haustae...................... 358 Appendix I. De occasionibus particularibus........................................................................... 361 Art. 1.De visitationibus adamantium..........................................................361 Art. 2. De choreis....................................................................................... 363 Art. 3 De spectaculis etrepraesentationibus cinematographicis . . . 365 IX Ρ·β· De confessione Appendix II. generali.......................................................................................... 366 Liber sextus. De extrema unctione. Quaestio Quaestio Quaestio Quaestio Quaestio 1. De natura extremae unctionis........................................................ 371 2. De materia extremae unctionis........................................................375 3. De forma extremae unctionis............................................................. 378 4. De ministro extremae unctionis...................................................... 380 5. De subiecto extremae unctionis......................................................... 382 Liber septimus. De ordine. Quaestio 1. Denatura ordinis.................................................................................... 387 Art. 1. Deipsa natura ordinis.......................................................................... 387 Art. 2. De effectibus ordinis........................................................................ 388 Quaestio 2. De materia et forma ordinis.............................................................. 391 Quaestio 3. De ministro ordinis............................................................................... 396 Quaestio Art. Art. Art. Art. 4. 1. 2. 3. 4. De subiecto ordinis............................................................................. 399 De ipso subiecto.....................................................................................399 De requisitis in subiecto................................................................... -00 De requisitis ante ordinationem......................................................... 403 De requisitis in ordinatione.............................................................. 406 Quaestio Art. Art. § § § § § § 5. 1. 2. 1. 2. 3. 4. 5. 6. De impedimentis ordinationis............................................................410 De irregularitatibus in genere......................................................... -ΊΟ De irregularitatibus ex defectu........................................................... 412 Defectus legitimorum natalium........................................................... 412 Defectus corporis.................................................................................... 413 Defectus animae.................................................................................... 414 Defectus sacramenti............................................................................... 415 Defectus famae.....................................................................................416 Defectus lenitatis.................................................................................... 417 Art. § § § § § § § Art. Art. 3. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 4. 5. De irregularitatibus ex delicto........................................................ 418 Defectio a fide....................................................................................... 418 Baptismus ab acatholico susceptus.................................................... 418 Matrimonium attentatum................................................................... 419 Homicidium, procuratio abortus......................................................... 419 Mutilatio, suicidium attentatum......................................................... 419 Exercitium artis medicae vel chirurgicae.......................................... 420 Abusus ordinis....................................................................................... 420 De impedimentis simplicibus.............................................................. 422 De dispensatione ab impedimentis ordinationis........................... 423 Liber octavus. De matrimonio. Quaestio 1. De natura matrimonii........................................ 426 Art. 1. De ipsa eius natura.............................................................................. 426 X Png. Art. Art. Art. Art. 2. 3. 4. 5. De De De De matrimonio ut sacramentum est.................................. matrimonii divisionibus · · .................................................. potestate Ecclesiae in matrimonium . ................................... potestate auctoritatis civilis in matrimonium......................... 429 433 435 436 Quaestio Art. Art. § § 2. 1. 2. 1. 2. De De De De De proprietatibus matrimonii...................................................... unitate matrimonii.................................................................... indissolubilitate matrimonii...................................................... matrimonio rato fidelium........................................................... matrimonio consummato infidelium........................................ 439 439 440 440 442 Quaestio Art. Art. Art. Art. § § 3. 1. 2. 3. 4. 1. 2. De sponsalibus.............................................................................. De promissione matrimonii........................................................... De natura sponsalium.................................................................... De effectibus sponsalium................................................................ De dissolutione sponsalium........................................................... Causae, ob quas sponsalia ipso facto solvuntur......................... Causae, ob quas sponsalia rescindere licet................................... 448 448 449 453 455 455 457 Quaestio 4. De requisitis ante celebrationem matrimonii.............................. 462 Art. 1. De examine sponsorum............................................................... 462 Art. 2. De proclamationibus matrimonii................................................. 464 Quaestio Art. Art. § § § Art. § § § § § § § § § § § § § 5. De impedimentis matrimonii............................................................. 469 1. De impedimentis in genere............................................................. 469 2. De impedimentis impedientibus.........................................................473 1. Votum............................................................................................. 473 2. Mixta religio....................................................................................474 3. Cognatio legalis............................................................................... 478 3. De impedimentis dirimentibus......................................................... 480 1. Aetas.................................................................................................. 481 2. Impotentia.........................................................................................482 3. Ligamen............................................................................................. 487 4. Disparitas cultus............................................................................... 489 5. Ordo sacer.............................................................................................. 6. Votum sollemne............................................................................. .... 7. Raptus........................................................................................... .... 8. Crimen.............................................................................................. 495 9. Consanguinitas........................................................................ 4gg 10. Affinitas............................................................................. Γ)θ4 11. Publica honestas..................................................... 506 12. Cognatio spiritualis..................................................... 13. Cognatio legalis...................................... ' ™ Quaestio Art. Art. § § § 6. 1. 2. 1. 2. 3. De De De De De De dispensationibus matrimonialibus ipsa dispensatione.................................. potestate dispensandi............................. potestate summi Pontificis................... potestate Ordinarii................................. potestate parochi et confessarii 509 509 509 ........................ 510 ............................. 510 • · · 513 XI P*r. § Art. Art. Art. 4. 3. 4. 5. Deusu facultatum delegatarum.......................................................... 515 Decausis dispensandi......................................................................... 516 Demodo petendi dispensationem..................................................... 519 De modo concedendi et exsequendi dispensationem....................... 524 Quaestio Art. Art. Art. § § 7. 1. 2. 3. 1. 2. Deconsensu matrimoniali.....................................................................528 De natura et proprietatibus consensus....................................... 528 De consensu condicionato........................................................... 533 De defectibus consensus...................................................................536 Error......................................................................................................536 Vis seu metus.......................................................................................537 Quaestio Art. Art. Art. Art. Art. 8. 1. 2. 3. 4. 5. De forma celebrationis matrimonii.................................................... 540 De parocho competente................................................................ 541 De sacerdote delegato........................................................................ 545 De testibus............................................................................................ 547 De iis, qui hac forma tenentur......................................................... 548 Quando cesset obligatio ad formam............................................... 549 Quaestio Art. Art. Art. Art. Art. Art. Art. 9. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. De De De De De De De De ipsa celebratione matrimonii......................................................... 551 tempore celebrationis................................................................... 551 loco celebrationis........................................................................ 552 contrahentibus............................................................................. 552 parocho assistente........................................................................ 553 ritu matrimoniali........................................................................ 554 celebratione matrimonii mixti.................................................... 555 matrimonio inscribendo.............................................................. 556 Quaestio 10. De effectibus matrimonii.................................................................... 558 § 1. Effectus quoad coniuges.................................................................... 558 § 1. Effectus quoad filios......................................................................... 559 Quaestio 11. De convalidatione matrimonii........................................................ Art. 1. De convalidatione simplici............................................................. Art. 2. De sanatione in radice....................................................................... Quaestio Art. Art. Art. 12. 1. 2. 3. De De De De dissolutione separatione separatione separatione matrimonii............................................................. ex mutuo consensu.............................................. ex causa unius partis.............................................. civili....................................................................... 568 568 569 572 Appendix 1. . 576 De matrimonio civili Appendix Π. Excommunicationes ...................................................................................................581 1 INTRODUCTIO. 1. a. Homo vitam aeternam, ad quam per summam Dei bonitatem destinatus est, operibus tanto fine dignis sibi promereri debet. Sacra­ menta Novae Legis sunt «praecipua sanctificationis et salutis *media (cn. 731, § 1) ad hunc finem assequendum divinitus instituta. Dupli­ citer autem sacramenta sunt media atque subsidia vitae aeternae, eo quod gratiam sanctificantem infundunt et eo quod gratias actuales conferunt, quibus praecepta Dei et ecclesiae observare possimus, prout ad finem supernaturalem oportet: Per sacramenta enim omnis vera iustitia vel incipit vel coepta augetur vel amissa reparatur1). Vi · b. Ex institutione sacramentorum novus praeceptorum ordo εχ-^Χ surgit, quorum alia ad ministros, alia vero ad eos pertinent, qui sacramenta suscepturi sunt, lam vero ad theologiam moralem et pastoralem spectat praecepta explanare, quae ad sacramenta rite administranda et suscipienda referuntur. Quare, praemissa tractatione de sacramentis in genere, de singulis sacramentis in specie ita agendum erit, ut praecepta proponantur, quae ex eorum institutione fidelibus et sacramentorum ministris iniunguntur. c. Omnia sacramenta in duo genera apte dividuntur: alia enim principaliter ad utilitatem communitatis referuntur (ordo et matri­ monium), alia ad utilitatem singulorum hominum spectant (baptismus, confirmatio, eucharistia, poenitentia, extrema unctio). Effectum quidem suum etiam priora in singulis suscipientibus producunt, sed iste effectus non tam ipsi suscipienti quam communitati i. e. ecclesiae et societati civili utilis vel necessarius est. Posterioris generis sacramenta iterum in duas classes dividuntur: alia enim abstractione facta a peccatis propriis ad vitam super­ naturalem gignendam, conservandam vel augendam (baptismus, confirmatio, eucharistia), alia ad peccata propria delenda (poenitentia, extrema unctio) instituta sunt. Quare tractatio de sacramentis in specie in tres partes dividi potest, quarum prima agit de sacramentis, quae vitam supernaturalem conferunt vel augent (baptismus, con­ firmatio, eucharistia), altera de sacramentis, quae peccata propria delent (poenitentia, extrema unctio), tertia demum de sacramentis, quae non ad singulorum, sed ad communitatis utilitatem instituta sunt (ordo, matrimonium). *) Concilium Trident, sess. 7. De sacram. Prooem. (D. 843 a.) 1 Noldin, Vol. Ill / LIBER PRIMUS. De sacramentis in genere1)· QUAESTIO PRIMA. De natura sacramentorum. 2. Definitio. Sacramentum novae legis definiri potest: signum sensibile divinitus institutum ad sanctificationem hominum significan­ dam et e/fidendam. Signum sensibile, quod aliquo sensu externo percipi possit. Divinitus institutum, quia auctor sacramentorum est Christus lesus: solum enim Deus instituere potest sacramentum, quia solus Deus rebus materialibus vim tribuere potest producendi gratiam sanctificantem. Ad sanctificationem significandam et efficiendam: sacramenta enim non solum signa gratiae, sed etiam eiusdem causae sunt. Insuper his verbis exhibetur finis sacramentorum, quae omnia eo tendunt, ut hominem per gratiam sanctificent. Gratia autem, quam omnia sacramenta significant et conferunt, principaliter est gratia sanctificans: hanc enim vel primo conferunt vel iam collatam augent. — -^4 3. Numerus sacramentorum. Septem sunt novae legis sacramenta ^K^iUnec plura nec pauciora: baptismus, confirmatio, eucharistia,, poenilentia, extrema unctio, ordo et matrimonium. Id de fide certum est ex definitione ecclesiae: »Si quis dixerit sacramenta novae legis non , << ? 4 esse a lesu Christo Domino nostro instituta, aut esse plura vel pauciora quam septem, anathema sit«2). * a-j . a. Septenarius sacramentorum numerus non ex rei natura, sed solum ex voluntate __ _ q '7. ’ ' et beneplacito Dei colligi potest. Convenientissime autem factum est, uf septem instituerentur sacramenta : finis enim sacramentorum est vita hominis supernaturalis, quae similitudinem habet cum eiusdem vita naturali. Ad vitam autem naturalem tum privatum tum publicam septem necessario requiruntur: homo generandus, augendus et roborandus, nutriendus, ab infirmitate sanandus ab eiusque reliquiis l) S. Thomas Ill. q. 60—65. S. Alphonsus 1.6. n. 1—89. Fr. Suarez, De sacra­ mentis in genere disp. 1-18. Io. de Lugo, De sacramentis in genere disp. I—9. Chr. Pesch, Praelectiones dognaticae4/5 *tom. V. VII. A. Lehmkuhl. Theologia moralis1* 11. d. 1—74 Ballerini-Palmieri, Opus theologicum morale3 IV. n. 642—710. Nik.Gihr, Die hl.Sakramente der kath. Kirche* (Freiburg 1903).I.E.Pruner-Seitz, Lehrbuch der Pastoraltheologie4 (Paderborn 1923) I. Bd. Dom. Prilmmer, Manuale Theologiae Moralis13 (Freiburg 1958) T. III. Felix M. Cappello, Tractatus canonico-moralis de Sacramentis ed. 3—6. (Taurini 1947—1951.) /. B. Umberg, Systema sacramentarium, (Oeniponte 1930). L. Lercher, Institutiones Theologiae Dogmaticae, IV, 2. (Oeniponte 1948). Merkelbach, Summa th. m. III.10 *(1956). * R. Graber, Christus in seinen hl. Sakramenten (München 1937). Conte a Coronata, De Sacramentis, tract, canonicus (Taurini, 1. 1943, II. 1945, III.* 1948). Hilrth-Abelldn, De Sacramentis (Romae 1947). yermeersch-Creusen, Theol. moralis Ill.4 (Romae 1948). Vermeersch-Creusen, Epitome Jur. Can. 11.7 *(Romae * 1952). Schollig, Die Verwaltung der heiligen Sakramente unter pastoralen Gesichtspunkten4 (Frei­ burg 1952. *) Cone. Trid. sess. VII, can 1. (D. 844). De natura sacramentorum 3 liberandus est; quia in societate vivit, constituendi sunt superiores, qui societatem regant; quia mortalis est, necessaria est legitima coniunctio maris et feminae ad propagandum genus humanum, ne deficiat societas. Pari modo ad vitam supernaturalem septem necessaria sunt: generatio per baptismum, augmentatio et roboratio per confirmationem, nutritio per eucharistiam, remedium contra peccatum per poenitentiam, remedium contra reliquias peccatorum per extremam unctionem; potestas regendi ecclesiam per ordinem, propagatio generis humani ad cultum Dei destinati per matrimonium3). b. Singula sacramenta ex fine, in quem instituta sunt, potissimum differunt. Quamvis ergo omnia sacramenta gratiam sanctificantem conferant, eam tamen pro diverso fine diversam conferunt. Nimirum gratia sanctificans, quae in singulis sacramentis confertur, principium est et fundamentum auxiliorum, quae postea ad obtinendum peculiarem sacramenti finem a Deo conceduntur. In baptismo igitur confertur gratia sanctificans, prout continet ius ad auxilia divina, quibus homo Deum colere eiusque praecepta observare possit; in confirmatione confertur gratia sanctificans, prout continet ius ad auxilia divina, quibus homo roboretur ad fidem conservandam et defendendam; in eucharistia confertur gratia sanctificans, prout continet ius ad auxilia divina, quibus homo proficere possit per maiorem caritatem maioremque unionem cum Christo; in poenitentia confertur gratia sanctificans, prout continet ius ad auxilia divina, quibus homo relapsum in peccata cavere possit; in extrema unctione confertur gratia sanctificans, prout continet ius ad auxilia divina, quibus homo iuvetur ad ferendas aequo animo morbi et ultimi agonis molestias; in ordine confertur gratia sanctificans, prout continet ius ad auxilia divina, quibus ordinatus digne et cum fructu exercere possit sui ordinis officia; in matrimonio confertur gratia sanctificans, prout continet ius ad auxilia, quibus iuventur coniuges ad munia coniugii rite obeunda. Hinc sequitur hominem, qui per peccatum mortale amittit gratiam sanctificantem, simul amittere ius ad auxilia, quod in illa continetur. 4. Effectus sacramentorum in genere triplex est: *E Alius omnibus sacramentis communis: gratia sanctificans cum virtutibus infusis et donis. Gratia sanctificans dicitur prima, si quis nunc demum e statu peccati ad statum iustitiae transfertur; secunda, si gratiam iam habens augmentum eiusdem percipit. 2. Alius singulis peculiaris: gratia (proprie) sacramentalis, quo nomine intelligitur tum ius obtinendi omnia auxilia necessaria ad consequendum finem cuiusvis sacramenti proprium, tum haec ipsa auxilia suo tempore actu collata. 3. Tandem proprius trium sacramentorum: baptismi, confir­ mationis et ordinis, scilicet character. Character est signum indelebile animae impressum, quo haec conformatur Christo eiusque famulatui in diverso statu et gradu specialiter deputatur et consecratur: per characterem enim baptismi homo constituitur ovis et membrum Christi et conformatur Christo capiti et supremo pastori; per characterem confirmationis con­ stituitur miles Christi et conformatur Christo supremo duci militiae nostrae; per characterem ordinis constituitur minister Christi et conformatur Christo supremo principi pastorum, episcopo animarum nostrarum, summo sacerdoti4). 8) Cf. S. Th. III. q. 65. a. 1; Decretum pro Armenis (D. 695). 4) Cf. Sporer-Bierbaum III. pr. 1. n. 57. 4 De sacramentis in genere De gratia, quam diversa sacramenta conferunt, ex communiore thcologor m doctrina haec statui possunt: a. Si sacramenta specie diversa (baptismus, confirmatio etc.) invicem compa­ rantur, non omnia eandem gratiam, sed unum sacramentum alio maiorem et perfectiorem producit: unum enim alio in se dignius et perfectius est, ideo etiam maiorem et perfectiorem effectum producit, et cum sanctissimum eucharistiae sacramentum sit omnium dignissimum, ipsum omnibus aliis perfectiorem effectum confert. Et sane finis diversorum sacramentorum alius est alio perfectior, ideo etiam exposcit, ut aliud sacramentum alio perfectiorem effectum producat. Cum e. g. finis ordinis sit fine confirmationis perfectirfr, ordo perfectiorem gratiam suscipien­ tibus confert. b. Si sacramenta solo numero diversa considerantur (plures baptismi), dicendum est in subiectis eiusdem dispositionis de lege ordinaria (quoad gradum) eundem effectum produci; quodvis enim sacramentum ex institutione divina ad certum et determinatum effectum ex se producendum ordinatum est. In subiectis autem diversae dispositionis omnes docent diversum (quoad gradum) effectum produci, scilicet maiorem in subiecto melius disposito et minorem in subiecto remissius disposito4). 5. Effectuum sacramentalium divisio. Effectuum, qui a singulis sacramentis conferuntur, alii dicuntur effectus per se, alii effectus per accidens. Effectus\]per se ille est, ad quem producendum sacramentum institutum est, qui proinde semper (suppositis dispositionibus) producitur; sic gratia prima est effectus per se baptismi et poenitentiae. Effcctus^per accidens ille est. ad quem obtinendum sacramentum rion est institutum, qui proinde solum in aliquo casu extraordinario a sacramento producitur; sic remissio peccati mortalis est eucharistiae effectus per accidens. lH)Efiectus perse distinguitur in primarium, quem Deus in institutione sacramenti principaliter intendit, qui proinde est adaequata ratio instituendi sacramentum, et intysecundarium, quem Deus solum remote intendit, qui proinde non est ratio adaequata et sufficiens instituendi sacramentum. Sic remissio peccati mortalis et venialis per se et vi institutionis a sacramento poenitentiae producitur, sed illa primario, haec solum secundario. Sacramenta mortuorum pro effectu per se et primario habent gratiam primani; per accidens, si nempe homo iam est in statu gratiae (v. g. per contritionem perfectam ante baptismum), producunt gratiam secundam. E contra sacramenta vivorum per se efficiunt gratiam secundam; num per accidens etiam producant gratiam primam, controvertitur. Sunt autem theologi magni nominis, qui cum s. Thoma·) affirmative respondent. Supponitur utique homo bona fide et cum attritione accedens ad sacramentum vivorum. Ratio coruin est: Secundum cone, trident.7) sacramenta semper conferunt gratiam non ponentibus nbicem; atqui si quis bona fide existimat se esse in statu gratiae et attritionem habet, non ponit obicem; nam obex solum est voluntas adhaerens peccato mortali, non autem ipsum peccatum inculpabiliter ignoratum. ·) ·) S. 2.; ') Cone. trid. sess. VI. Cap. 7. (D. 799.) S. Th. 111. q. 72. a. 7. ad 2 ; q. 79. a 3.; Suarez in 111. p. s. Th. d. 1.; s. Alph. I. 6, n. 6. et alii. Sess. 7., can. 6. (D. 849. 851). λΛ De natura sacramentorum a 5 ,. 6. Modus efficiendi. Sacramenta suum effectum producunt ex , * opere operato' i7 ê. vi ipsius actionis sacramentalis, quae ex voluntate et institutione Christi id habet, ut ex se gratiam conferre et suscipientem sanctificare possit; non ex opere operantis i. e. non ex dignitate et merito illius, qui sacramentum administrat, neque illius, qui sacramentum suscipit. Dispositiones enim suscipientis, quae praerequiruntur, necessariam condicionem, non autem gratiae causam efficientem constituunt; dispositiones vero ministri requiruntur, ut sacramentum digne, non ut valide administretur. Posita ergo actione sacramentali effectum suum sacramenta infallibiliter producunt et suscipienti conferunt, modo non adsit obex, qui illum impediat. Sacramenta effectus suos producere ex opere operato negative quidem significat, ea vim suam non habere ex merito ministri conferentis nec subiecti suscipientis; positive autem significat ipsam actionem sacramentalem vim habere causandi gratiae effectum. 7. Sacramentorum divisio. Septem novae legis sacramenta sunt: 'Τ’ £2· IterabTliaTquae saepius suscipi possunt, eo quod non imprimunt in anima characterem indelebilem: eucharistia, poenitentia (simpli­ citer), extrema unctio et matrimonium (secundum quid, i. e. mutato statu) iterabilia;\et non iterabilia, quae semel tantum valide suscipi possunt, eo quod in anima imprimunt characterem indelebilem: baptismus, confirmatio, ordo (cn. 732, § 1). b. Sacramenta (spiritualiter) mortuorum, quae per se et primario instituta sunt ad primam gratiam conferendam, et proinde ad inTuncrendam homini spiritualiter mortuo vitam supernaturalem gratiae: baptismus et poenitentia; et sacramenta (spiritualiter) vivorum, quae per se et primario instituta sunt ad conferendam gratiam secundam, 'et proinde ad augendam vitam supérnaturalem gratiae ih eo, qui gratia iam instructus est: confirmatio, eucharistia, extrema unctio, ordo et matrimonium. , ._ -fu" c. Sacramenta necessaria et non necessaria: a. baptismus omnibus hominibus et poenitentia iis, qui post baptismum in grave peccatum lapsi sunt, necessaria sunt necessitate medii eucharistia necessitate medii morali ad perseverandum: ,χ. confirmatio et extrema unctio per s e~( Γ e. ex Ta era m e n t i natura) non sunt necessaria ad salutem, possunt autem esse per accidens (i. e. ex subiecti necessitate). Dc necessitate praecepti cf. singula sacramenta. >^\ 48. Partes essentiales sacramenti. Res et verba seu, ut loqui solemus, ^materia sacramentum, signum sensibile, intrinsecus tam­ quam partes essentiales constituunt, quae quidem a ministro peragi debent cum*) intentione faciendi, quod facit Ecclesia: hac namque intentione actio sacramentalis vere constituitur sacramentalis seu significans et causaris gratiam sanctificantem. Sacramenta ergo intrinsecus constant materia et forma tamquam causa materiali et formali; perficiuntur autem eo, quod ad haec tamquam causa efficiens (ministe­ rialis) accedit intentio ministri peragentis actionem sacramentalem. Tria ergo ad sacramentum conficiendum essentialiter requiruntur: materia, forma et intentio 6 De sacramentis in genere ministri. Ideo concilium florentinum in decreto pro Armenis haec habet: «Omnia sacramenta tribus perficiuntur, videlicet rebus tamquam materia, verbis tamquam forma et persona ministri conferentis sacramentum cum intentione faciendi, quod facit Ecclesia; quorum si aliquod desit, non perficitur sacramentum» *). 9. De requisitis ex parte subiecti. Praeter partes sacramenti et intentionem ministri etiam in subiecto quaedam requiruntur, quorum defectus susceptionem sacramenti reddit invalidam, aut validam quidem, sed infructuosam. a. Ut valida sit susceptio, subiectum recipiens debet esse capax; capax autem est^si est habile ad recipiendum rem et sacramentum; si est incapax, invalide sacramentum recipitur. Hic ex dogmatica repetendum est, in quolibet sacramento tria distingui: sacra­ mentum tantum, i. e. quod significat tantum, sed non significatur (signum sensibile); res tantum, i. e. quod significatur et ultra non significat (gratia producta per sacra­ mentum); denique aliquid intermedium, res et sacramentum, i. e. quod significatur per signum sensibile et ulterius significat (character vel in aliis sacramentis aliquis titulus gratiae)*). b. Ut etiam fructuosa sit susceptio sacramenti, subiectum insuper deSet esse dispositum: dispositio adest, si subiectum est 'habile ad suscipiendam rem sacramenti. * si, Ergo tres casus possibiles sunt: 1. Subiectum est tum capax tum dispositum, et inde sacramentum est validum et fructuosum (for­ matum) .Subiectum est incapax, et inde sacramentum est invalidum et infructuosum, quia non potest haberi res nisi prius habeatur res et sacramentum. 3. Subiectum est quidem capax, sed non dispositum, et inde sacramentum est validum, sed infructuosum (informe; gratia enim sanctificans est forma animae). I a. Defectus dispositionis dicitur obex, qui obstat, quominus res et sacramentum ulterius producat gratiam in anima. β. Qui cognoscit deficere dispositionem (obex formalis), sacramentum informe sacrilege suscipit; qui ignorat (obex materialis), neutraliter suscipit sacramentum, i. e. nec fructum habet, nec peccatum committit. c. Ut legitima sit susceptio sacramenti, requiritur ut subiectum non sit exclusum a iuribus catholicorum neque restrictum in usu lunum; secus illegitima est susceptio (quamvis fortasse adsit capacitas et dispositio). Rnt! Illegitime sacramentum reciperent: a. haeretici, schismatici, apostatae; β. qui censura excommunicationis vel personalis interdicti sunt irretiti; etenim »ad iura (baptizatorum) quod attinet, obstat obex, ecclesiasticae communionis vinculum impediens, vel lata ab Ecclesia censura*10). d. Licite sacramenta suscipi dicuntur, si a suscipiente observantur omnia ea circa ministrum, tempus, locum, habitum corporis, quae ex voluntate Christi et ecclesiae praeter sacramenti essentialia observanda sunt. Qui ergo illicite suscipit sacramentum, verum quidem suscipit sacramentum, sed in eius susceptione peccatum grave vel ·) Cf. Denzinger, Enchiridion symbol. (D. 695). ·) Cf. Innocentias III. (D. 415). 10) Cn. 87; cf. cn. 731, § 2. De natura sacramentorum 7 leve committit, prout praeceptum maioris vel minoris momenti 1O._De reviviscentia sacramentorum. ■< ,, .,?***£■ Cum alia’et alia slnT requisita ad capacitatem subiecti et ad dis' positionem eiusdem, sacramenta informia esse possunt. (De sola poenitentia controvertitur: cf. n. 259.) , Sacramenta informia dicuntur reviviscere, si intra tempus, quo perdurat res-sacramentum in subiecto, obex aufertur et sublato /s obice res-sacramentum suum effectunTproducit, i. e. rem scii, gratiam? 1. Sacramenta (informia) reviviscere non repugnat: omne enim sacramentum valide collatum producit tamquam effectum praevium rem-sacramentum; cum autem obex impediat, quominus statim gratia infundatur, manet interim (per spatium temporis maius vel minus correspondens naturae singulorum sacramen­ torum) res-sacramentum, i. e. character vel titulus gratiae; sublato obice ulterius efficit quod significat, scii, gratiam. 2. Christum de facto votuisse reviviscentiam, probatur in genere ex eo, quod ex una parte gratiae sacràmëntâTcs sint (relative) necessariae, ex altera parte quaedam sacramenta nullo modo, alia saltem in quibusdam circumstantiis non possint iterari. Inde: a. Certum est baptismum remoto obice reviviscere: etenim cha­ racter impressus exigit complementum effectus sacramentalis. Insuper cum baptismus iterari non possit, si non revivisceret, complures carere deberent gratiis iisque ordinariis ad salutem valde necessariis. b. Moraliter certum est etiam confirmationem et ordinem remoto obice reviviscere: cum enim haec sacramenta hinc quidem producant* effectum omnino proprium, inde vero iterari non possint, si non reviviscerent, essent homines, qui carere deberent gratiis statui con­ venientibus iisque ordinariis; insuper character reviviscentiam exigere videtur. c. Valde probabile est etiam extremam unctionem et matrimonium remoto obice reviviscere, quia haec sacramenta nonnullos saltem effectus proprios habent et durante eodem morbo eodemve coniugio iterari non possunt12). d. Quoad eucharistiam et poenitentiam maior controversia est. Sed rationes probabiles afferri possunt13). Quoad dispositionem, quae requiritur, ut sacramenta informia postea reviviscant, imprimis distinguendum est inter sacramenta vivorum et mortuorum. In sacramentis vivorum, excepta unctione extrema, requiritur^contritio vel attritio cum absolutione; in sacra­ mentis mortuorum et in extrema unctione sufficit attritio, nisi adsit sacrilegium in susceptione vel grave peccatum post susceptionem commissum: in hoc enim casu contritio vel attritio cum absolutione requiritur. 1 ftfL, ίνΙζ;*ϋ<<Λ |· , ..,/ο. —- tt-Xc CoJL/X^ . A». Lkj·. ·,, — (j» ■ b. (Υ’*ΛΛ' '’·■ ■‘-η u) Cf. Cn. 731, § 1; cn. 733. V. C»·... A 12) Complures docent, extr. unet, certo reviviscere. 1S) Cf. Umberg in Periodica XVII (1928) 17· ss. β 0 ‘ r*- - ' · c* .,λ -λ k 8 QUAESTIO SECUNDA. De materia et forma sacramentorum. 11. Notiones. Sacramenta constant materia et forma, quae cum sint partes essentiales sacramenti, alterutra deficiente nullum est sacramentum: nequit enim confici sacramentum sine eo, quod sacra­ menti essentiam constituit. a. Materia sacramenti est res sensibilis ad rationem sacramenti per formam determinanda. Materia duplex distinguitur: remota est ipsa res sensibilis, jjuae in conficiendo sacramento adhibetur, ut aqua in baptismo, panis Γη eucharistia; proxima est applicatio seu usus materiae remotae in actione sacramentafTe. g. ablutio, unctio. b. Forma est idL quo materia determinatur ad sacramentum ; forma ordinarie consistit in verbis a ministro prolatis. Ut sacramenta rite conficiantur, quoad materiam et formam complures condicio­ nes requiruntur, quarum aliae materiam et formam simul, aliae solam formam respiciunt. 12. Condiciones ex parte materiae et formae requisitae: Materia et forma debent esse a. certae, b. simul unitae, c. ab eodem ministro, d. sine mutatione applicatae. i V 1. Certae i. e. certo validae extra casum necessitatis, reverentia enim sacramentis debita postulat, ne haec exponantur periculo invaliditatis; sed sacramentum periculo nullitatis exponitur, si aut materia aut forma non est certa sed dubia seu probabiliter tantum valida: probabilitas enim non aufert periculum invaliditatis. Hinc extra casum necessitatis materiam dubiam adhibere sacrilegium ..est14). Extra casum necessitatis: cum enim sacramenta sint propter homines, ipsa periculo nullitatis exponere licet, quoties necessitas vel magna hominum utilitas id postulat. Ideo non licet adhibere materiam dubiam, ubi certa haberi potest; ubi autem materia certa haberi nequit, dubia adhiberi debet, si adsit necessitas administrandi v sacramenti, si e. g.Tnfantl in mortis periculo constituto conferendus sit baptismus; et dubia adhiberi potest, si adsit magna suscipientis utilitas; sic moribundo conferri S*'*' potest sacramentum extremae unctionis cum oleo catechumenorum. In conficienda eucharistia vero neque in necessitate licet adhibere materiam ^dubiam propter periculum idololatriae. 13. 2. Simul unitae unitate seu simultaneitate non necessario physica (excepta eucharistia), sed saltem morali, ita scilicet ut se­ cundum moralem aestimationem hominum, spectata natura cuiusque sacramenti, verba censeantur afficere materiam et cum ipsa unum signum constituere: quoniam enim materia et forma unam sacra­ menti essentiam constituunt, simu/ applicari debent, quoniam autem haec essentia est compositum morale, sufficit, ut partes componentes “) Cf. prop. damn. Innoc. XI. 1 (D. 1151). De materia et forma sacramentorum ft I moraliter unitae sint, ita ut e. g. minister, qui pronuntiat formam, prudentium iudicio censeatur abluere, ungere etc. I I Hinc etiamsi forma materiam aliquantulum praecedat aut sequatur, ita tamen ut ex parte coïncidant, certo validum est sacramentum; si facta ablutione vel _unctione post quaedam minuta tandem verba proferantur, certo invalidum est sacramentum; si autem materia et forma ita applicentur, ut materia iam integre posita sit, quando inchoatur forma, vel e contrario forma iam integre prolata sit, quando incipit applicari materia, ex mente quorundam auctorum antiquorum dubium quidem est sacramentum; attamen non est ratio dubitandi de valore sacramenti, si materia vel forma praecedat et immediate post altera pars ponatur15). Haec sententia s. Alphonso (n. 9) videtur mobiliter certa, qui ex aliis auctoribus notat, moram unius Paler noster interpositam inter materiam et formam baptismi sacramentum reddere invalidum. Hanc sententiam dicit aequo severiorem VermeerschCreusen™) secundum ea, quae in Const. '»Sacramentum ordinis* n.5 de materia et forma ordinationis definiuntur. In praxi (exceptis poenitentia, ordine, matrimonio) curandum est, ut materia et forma saltem ita uniantur, ut una inchoetur antequam absolvatur altera. . I I I I I I I I I I I 14. 3. Ab eodem ministro applicatae: administratio enim sacranienti est una actio sacramentahs nomine Christi ponenda, quae ex duabus partibus componitur, ex applicatione materiae et ex prolatione formae; sed non esset una actio, si inter duos ministros divideretur. Insuper si unus applicaret materiam, alter pronuntiaret formam, vera non essent verba formae e. g. ego te baptizo, cum non idem integram actionem sacramentalem poneret17). a. Si plures ministri sacramentum conficiunt, ita ut plures integram materiam et formam ponant e. g. plures simul eundem puerum baptizent, eandem materiam consecrent, validum quidem est sacramentum, sed (in ecclesia latina) graviter illicitum18). Et si sacramentum ex pluribus partibus constat ut eucharistia, extrema unctio, et plures ita sacramentum conficiunt, ut alius aliam partem ponat, sacra­ mentum pariter validum, sed extra casum necessitatis graviter illicitum est. b. Si qui auctores19) putabant, non certo invalidum esse v. g. baptismum a duobus ministris ita administratum, ut alter formam pronuntiet, alter aquam applicet, hoc hodie, teneri non potest20). 15. 4. Sine mutatione. Mutatio alia est substantialis, alia ac­ cidentalis^ ( Quo ad materiam d icitursubstantialis, si mutata nec re nec nomine amplius ea est, quam Christus determinaverat, ut si loco aquae in baptismo sumeretur vinum (^accidentalis autem dicitur mutatio, si^ 1S) Cf. Suarez, disp. 2. sect. 2. η. 6. ** 1β) Theol. mor. HI. 161. cf. A. A. S. 40 (1948) 5-7; D. 3001. Ad difficultatem -v—‘ secundum Const, formam sacramenti nimium distare a materia respondet Hürth, Period. 37 (1948) 30, 33 unitatem moralem haberi per continuitatem totius Ritus et per ipsa verba Praefationis. n) S. Th. 111. 67, 6 ad 3; Rit. Rom. t. 2. c. 1. n. 10. 18) Excipiuntur autem ab hac regula a) Ordinatio Episcopi, in qua iuxta Const. Ap. » Episcopalis* Pii XII, 30. Nov. 1944, A. A. S. 37 (1945) 132, tres Episcopi cum intentione consecrandi sacramentum Ordinationis peragunt, et b) Consecratio panis et vini in Missa Ordinationis Episcopi et Presbyterorum. 10) Cf. Suarez, De baptismo disp. 23. sect. 3. n. 14. 20) A. A. S. Vlll. (1916) p. 478 ss. J 10 -------- ; *’ « . j Λ''1 ) De sacramentis in genere servata essentia rei a Christo institutae eius qualitates tantum mutentur, ut si aquae modicum vini, vino modicum aquae admi­ sceretur. AMÎC+· Quoad formam mutatio dicitur substantialis, si sensus verborum in alium mutetur, ut si in consecratione dicatur: hoc est opus meum; et accidentalis, si verba, etsi variata, eundem tamen sensum retinent, ut si in baptismo dicatur: ego te abluo, vel si transponantur verba: te baptizo ego. a. Mutatio substantialis materiae vel formae invalidum reddit sacramentum, et si voluntaria sit, grave peccatum constituit. Ratio primi est, quia non habetur amplius sacramentum a Christo in­ stitutum, ubi accidit haec mutatio, sive ea voluntaria est sive in­ voluntaria. Ratio autem secundi est, quia gravissime laeditur reve­ rentia auctori sacramentorum debita. b. Mutatio accidentalis materiae vel formae sacramentum non reddit invalidum, sed solum illicitum, et si voluntaria sit, constituit peccatum grave vel leve, prout mutatio notabilis est vel non notabilis. Qui ergo formam notabiliter corrumpit vel inarticulate profert, graviter utique peccat. Ut diiudicari possit, utrum formae permutatae validae sint an invalidae, haec attendenda sunt: eu Error ministri mere internus formam non afficit, dummodo adsit intentio faciendi quod facit Ecclesia; ^i error exterius manifestatur per additionem, sed servata forma essentiali, non reddit sacramentum invalidum, ut si quis bapti­ zaret hac forma: ego te baptizo in nomine Patris, quem puto maiorem, et Filii, quem puto minorem, et Spiritus Sancti, quem puto aequalem, quia sacramentum nomine Christi et ex intentione Ecclesiae confertur. Error autem, qui additur ad ipsam formam vitiandam, sacramentum reddit invalidum, e. g. ego te baptizo in nomine Patris maioris et Filii minoris et Spiritus S. aequalis, vel in nomine Patris increati et Filii creati et Spiritus S. creati, quia sensus a Christo intentus essentialiter mutatur. F.· Si sensus formae ambiguus est, eius valor ab intentione ministri dependet, ideoque forma invalida est, si minister sacramentum data opera intendit conferre cum forma erronea: e. g. haec forma: ego te baptizo in nomine P. et F. et Sp. S. et beatae Virginis Mariae valet, si ultima verba solum ex praepostera devotione addantur, sed invalida est, si quis etiam in nomine b. Virginis baptizare intendat, quia forma essentialiter mutatur. Etenim sensus formae non solum ex eo diiudicari debet, quod verba ex se significant, sed etiam ex eo, quod minister significare intendit, quia prolatio formae debet esse actus vere humanus. γ. Necesse non est, ut verba ex se habeant significationem a Christo intentam, sed sufficit, ut ex modo, quo hic et nunc proferuntur, illum sensum ingerant audien­ tibus. Hinc si verba formae naturali vitio linguae haesitantis aut praecipitantis, vel si ob imperitiam ministri corrumpuntur, sacramentum est validum, modo sensus formae non prorsus vitietur; quia verba ex hac ratione corrupta ab audientibus tamen rite intclliguntur. Ideo valida est haec forma: hoc est corpus meus, immo valida habetur haec forma: baptizo te in nomine Patris et Filia et Spiritu Sancta (D. 297), si corruptio ex inscitia, non autem si facta est ex industria; at dubia videtur haec alia: ego te baptizo in nomine Matris et Filii et Sp. S. 16. Condiciones ex parte formae requisitae. Pronuntiatio formae debet esse vocalis, sine interruptione et repetitione prolata. I) i) UMtù De materia et forma sacramentorum 11 1. Vocalis i. e. forma sacramentorum organis ad loquendum destinatis ita pronuntiari debet, ut minister se possit audire: illa enim pronuntiatio non est sensibilis, quae nulla ratione auditu percipi potest, si V. g. solum oculis perlustratur; sacramentum autem periculo nullitatis^exponeretur, si pronuntiatio formae non esset sensibilis. 2. SineAHiterruptione. Accidere potest interruptio verborum aut syllabarum formae. Porro si interruptio tanta est, ut verba apud audientes non amplius unum integrum sensum efficiant, invalidum est sacramentum; si autem interruptio adeo modica est, ut verba sequentia cum praecedentibus moraliter cohaereant et unum sensum apud audientes efficiant, validum erit sacramentum. a. Si baptizans dicto: ego te baptizo interjiceret: verte folium, vel sternutaret, vel modice tussiret, vel spueret, posset, quin opus sit priora repetere, ad sequentia procedere. Si confessarius dicto; ego te absolvo, animadvertens poenitentem e sacro tribunali recessisse eum revocet et interiectis verbis: Quid est hoc? quare non expectasti? revertere et genuflccte usquedum te absolverim addat: a peccatis tuis, valide absolvit, quia quivis prudens eiusmodi administration! assistens sensum formae intelligit21*). Sed si quis dicto -.hoc est corpus tussi concuti incipiat per plura minuta et postea addat· meum, hoc cum prioribus non amplius moraliter cohaeret b. Syllabarum autem interruptio multo facilius distrahit sensum, adeo ut etiam interruptio modica dubium reddat sacramentum; ideo consultum est verbum inceptum repetere, nisi interruptio sit valde modica. Sic invalide sacramentum conficit, qui dicto: hoc est cor-, bis terve tussitet et deinde addat: pus meum; item qui dicto: ego te bap-, interponat aqua nimis frigida est et postea subiungat: tizo in nomine etc. _3. Sine repetitione. Fieri potest, ut super eandem materiam repetatur integra forma, aut complura eiusdem verba; atqui utrumque per se grave peccatum est. Ratio primi est, quia forma sacramentalis frustra profertur et sic gravis irreverentia in sacramentum eiusque auctorem committitur; ratio secundi est, quia mutatur forma sacra­ mentalis et Christus ridiculo modo loquens exhibetur. a. Qui ergo ex irrationabili dubio, ex inani suspicione formam (etsi condicionale) repetit, certo in sacramentum peccat. Scrupulosi tamen, qui quandoque formam sub condicione repetunt, a peccato excusantur, sive ratione perplexitatis, quae prudentem deliberationem impedit, sive ratione finis, scilicet tranquillam reddendi propriam conscientiam. Qui vero frequenter ac fere ex consuetudine sine rationabili causa formam repetunt, certo a levi, et si adsit sufficiens advertentia, etiam a mortali culpa excusari nequeunt, praesertim ubi propter ineptam repetitionem sacramentum periculo nullitatis exponitur12). b. Sine rationabili causa unum verbum unamve syllabam repetere, veniale peccatum non excedit23). Qui vero in hunc modum formam proferret: hoc, hoc, ï *-'***· est, est, enim, corpus, corpus, corpus, meum, meum, valide quidem consecraret, at per se grave peccatum committeret. c. Ex causa rationabili, v. g. dubio probabili, non solum potest, sed debet Gcd . forma repeti. 21) Cf. Elbel-Bierbaum, Theologia moralis’ (Paderbornae 1894) III. pr. 1. n. 13. «) Sporer-Bierbaum lll.pr. l.n.96 ss. Prudenter notat Coronata (De sacr. I. 18.): «Nihilominus non ausim dicere, tunc (i. e. si quis non sedulo adlaborat habitum repetendi deponere) singulas repetitiones sine sufficiente fundamento factas esse peccatum mortale, nisi adest grave scandalum et prava intentio». ”) Gobât, Experient. theolog. tr. 1. n. 42. 12 QUAESTIO TERTIA. De ministro sacramentorum. Articulus primus. De ipso ministro24). 17. Notiones. 1. Minister sacramentorum is dicitur, qui ritum sacrum a Christo institutum eius noniine"p^ragit.^tmister,pn7zc/pQ/fs sacramentorum, cuius scilicet nomine sacramenta conficiuntur et administrantur, est ipse Christus25). Minister .secundarius sacramentorum ille est, qui nomine Christi sacramenta conficit aut dispensat. Homo igitur ut minister Christi atque ut causa instrumentalis in administrandis sacramentis agit. a. Quoad ministrum secundarium ex theologia dogmatica in memoriam revocari debet,'I solum hominem viatorem esse sacramentorum ministrum; non tamen omnis homo omnia sacramenta administrare potest, sed is tantum sacramenta valide administrare potest, cui competit-^o/estas divinitus coilala, quia solus Deus efficere potest, ut actio ministri gratiam conferat. b. Quia minister sacramentorum est causa instrumentalis, eaque humana et rationalis, eius deliberata voluntas in actionem sacramentalern influere debet; etenim eo solum, quod deliberata voluntas in sacramentum influit, ipse humano modo eius causa esse potest. 2. Minister secundarius duplex est, ordinarius et extraordinarius. Ordinarius ille dicitur, qui ex potestate, quant habet, proprio i ure sacramentum dispensare potest, nec indiget speciali aliqua commis­ sione extraordinarius ille dicitur, qui solum in quadam,dependentia a ministro ordinario vel’ex concessione iuris iiïtra certos TmiTtes sacramentum administrare potest26). 3. Minister est consecratus^ si speciali ritu ad conficienda sacra­ menta ab ecclesia deputatus est; secus est minister non consecratus. Quinque sacramenta: confirmatio, eucharistia, poenitentia, extrema unctio et ordo eligunt ministrum consecratum; baptismus ob summam necessitatem a quovis homine valide administrari potest; ad matrimonium autem necessarius non est minister specialiter deputatus, quia ab ipsis contrahentibus administratur. 4. Distinguitur minister publicus et privatus; publicus est, qui ex speciali deputatione Ecclesiae cum sollemnitate i. e. cum ceremoniis et ritibus praescriptis sacramentum administrat; privatus est, qui absque solemnitate ex generali licentia et concessione Ecclesiae sacra­ mentum administrat. Sacramentum privatim administrat non solum quivis laicus, sed etiam sacerdos, qui in casu necessitatis absque sollemnitate baptizat; etenim in hoc casu non ut publicus ecclesiae minister, sed ut persona privata agit27). “) Cf. Pesch VI. n. 228 ss. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV, 2 n. 81 114. **) Catechism. Rom. I, 1, 13. Pius XII. Enc. »Mystici corporis» A. A. S. 25 (1943) 218. «) Cn. 741; 845. § 2; 782, § 2; 951. r) Cn. 737, § 2. De ministro sacramentorum 13 Articulus secundus. De requisitis ad validam administrationem. Cum aliud sit sacramentum valide, aliud sacramentum licite administrare, aliae etiam condiciones ad validam, aliae ad licitam sacramenti administrationem requiruntur. lam vero quaenam con­ diciones sive ad validam sive ad licitam administrationem in ministro adesse debeant, in sequentibus exponendum est. § 1. De fide et potestate ministri. 18. Quatenus requirantur. 1. Ad valide conficienda sacramenta in ministro nec fides nec probitas nec status gratiae requiritur®): sacrarnenta enim efficaciam suam non habent ex dispositione ministri, sed ex meritis Christi atque ex institutione divina. His non negatur requiri aliqualem cognitionem rerum revelatarum (materiae, formae etc.), etsi hic et nunc solum ex verbis petentis haustam1*). Ideo ecclesia baptismum vel ordinem ab haeretico vel apostata collatum semper ut validum habuit, si aliud non deerat. 2. Ad sacramenta valide conficienda in ministro requiritur potestas divinitus. collata: solum enim Deus actioni sacramentali ministri gratiam adiungere potest. Quaedam sacramenta a solis episcopis conferri possunt vel exclusive ut ordo maior, vel ordinaria potestate, ut confirmatio. Alia aeque ab episcopo atque a sacerdotibus conferri possunt, cum debita tamen subordinatione ut eucharistia, poenitentia, extrema unctio. Alia demum non exigunt ministrum specialiter con­ secratum, ut baptismus, qui a quovis homine valide conferri potest, et matrimonium cuius ministri sunt ipsi contrahentes. 2. De attentione ministri. 19. De attentione debita. Attentio est actus intellectus, scilicet appTicatio mentis ad ea, quae peraguntur. Altera est interna, quae definitur ipsa advertentia mentis ad id, quod agitur;\altera externa, quae consistit in absentia cuiusvis actionis externae, quae cunr attentione interna simul consistere nequit. Attentio dicitur externa, non quasi nullo modo adesset actus internus; nam omnis attentio utpote actus intellectus ex natura sua est interna; sed vocatur externa, quia pro obiecto habet solum ritum externum, ut hic humano modo ponatur. a. Ad validam sacramentorum_ administrationem requiritur et sufficit attentio externa: illa enim attentio requiritur et sufficit, qua administratio est actus vere humanus, ad hoc autem sufficit attentio externa. Ergo etiam minister distractus et de aliis rebus simul cogitans valide confert sacramenta. b. Ad licitam autem s a c r amento r u m administration em requi ritur ea attentio interna, quae excludit omnem voluniariam distractionem: reverentia enim sacramentis debita et obligatio vitandi periculum*2 2«) Concilium trid. sess. VII. (D. 855, 860; 53, 55, 56.) 2») Cf. Umberg 1. c. n. 142. 14 De sacramentis in genere erroris in collatione sacramentorum internam quoque attentionem postulant. Voluntaria distractio in administratione sacramentorum venialem culpam non excedit, nisi minister se exponat periculo errandi in iis, quae ad essentiam pertinent, ideoque frustrandi sacramentum, luxta quosdam auctores, propter dignitatem tanti sacramenti, voluntaria distractio in confectione eucharistiae grave peccatum est; huic tamen sententiae complures auctores contradicunt, quae proinde nequit dici certa30). £ 3. De intentione ministri. Intentio est actus voluntatis, quo aliquid agere vel oniittere vo_lumus. Tripliciter considerari potest .yn se, prout est actus voluntatis; secundum obiectum, quod voluntas intendit;\et secundum modum, quo actus voluntatis in obiectum tendit. 20. De intentione secundum se considerata. Declarationes. Si secundum se consideratur, quatitor gradus intentionis distinguendi sunt: a. Actualis ea dicitur, quae hic et nunc exsistit, in opus influit et advertitur, quando opus peragitur. Haec intentio ratione obiecti pofêsFessë expficlfa vel implicita, de quibus infra. b. Virtualis ea dicitur, quae hic et nunc exsistit, in opus influit, at non advertitur, quando opus ponitur. Haec Igitur intentio antea habita et nunquam retractata est, adeo ut eius vi et virtute nunc opus fiat, etsi ab agente non advertatur. a. Sacerdos e. g. celebraturus elicit intentionem celebrandi seu consecrandi, hoc actu voluntatis motus se praeparat, pergit in sacristiam, induit sacras vestes, procedit ad altare, omnia rite absolvit usque ad consecrationem, lam vero licet ad consecrationem intentionem consecrandi non renovet, immo alia cogitans ad intentionem consecrandi ne advertat quidem, tamen habet intentionem virtualem, ex cuius influxu verba consecrationis profert. β. Intentio actualis et virtualis in eo conveniunt, quod utraque efficaciter in opiis influit; discrimen autem inter utramque hoc esse videtur, quod illa adest et ab agente advertitur, haec vero ab agente qui de aliis rebus cogitat, non advertitur? licet adsit atque ad agendum moveat. c. Habitual is illa dicitur, quae aliquando habita et nunquam rctractatâ est, sed hic et nunc non exsistit et proinde in opus non influit. Haec ergo intentio etiam in dormientibus, amentibus et ebriis adesse potest. Si quis intentionem habuit, v. g. baptizandi puerum, et nocte somnians eum baptizat, cum intentione mere habituali egit. Item qui heri proposuit hodie facere sacrum pro amico et hodie non impulsus hesterno proposito, immo illius immemor, sacrum facit, dicitur habere intentionem habitualem offerendi pro amico31). d. Iuterpretativa ea dicitur^ quae nunquam adfuit, quae tamen propter quandam inclinationem voluntatis in obiectum adesset, si illud in mentem veniret. ’°) Cf. Lacroix 1. 6. pr. 2. n. 443. Jl) Sporer-Bierbaum 111. pr. 1. n. 107. 109. De ministro sacramentorum 15 Qui nunquam intentionem habuit consecrandi particulam se inscio in corporali positam, quam tamen consecrare vellet, si eius cognitionem haberet, interpretativam consecrandi intentionem habet. Qui nunquam expresse desideravit baptismum, attamen illum desideraret, si mentem subiret eius cogitatio, baptismum interpretative velle seu interpretativam baptismi intentionem habere dicitur. 21. Principia. 1. Intentio actualis optima et valde suadenda est, ad sacramenta autem valide conficienda non requiritur: neque enim ex rei natura neque ex ulla lege positiva ipsa praecipitur. Insuper intentio actualis considerata fragilitate humana saepe moraliter impossibilis est; affirmari autem nequit Christum ad valorem sacra­ mentorum aliquid exegisse, quod eorum ministris moraliter impossi­ bile est. 2. Intentio virtualis ad sacramenta valide conficienda requiritur ÿ et sufficit : requiritur enim intentio, quae influat in actionem sacramentalem ideoque in eius effectum; sed sola intentio actualis et virtualis in opus influunt; ergo saltem virtualis requiritur. Cum autem ex rei natura id unum exigatur, ut actio sacramenfâlis ex deliberata ministri voluntate procedat, intentio virtualis certo sufficit. Non licet repetere formam sacramentorum, etsi cum distractione sive voluntaria sive involuntaria prolata sit, quia distractio non impedit intentionem virtualem neque ideo valorem sacramenti. 3. Neque intentio habitualis neque interpretativa ad sacramenta vafide conficienda sufficit: nam ut validum sit sacramentum, ex intentione ministri tamquam causa illud confici debet; solum per intentionem, quae influit in actum fit, ut minister agat nomine Christi; atqui neque intentio habitualis neque interpretativa in opus influit; quare si minister aliam non habet, ritus non ponitur nomine Christi (n. 17). Ideo nullum esset sacramentum, si administraretur in somno vel ab amente vel ab ebrio, etsi administrans ante ebrietatem vel somnum id intendisset. — Pro applicatione vero missae sufficit intentio habitualis; non enim agitur de sacramento conficiendo. 22. De Intentione secundum obiectum considerata. Declarationes'. Prout obiectum volitum diverso modo ab intellectu repraesentatur et a voluntate intenditur, distinguenda est: a. Determinata et indeterminata, prout obiectum certum et defini­ tum, aut vagum et incertum intenditur; qui e. g. e decem missarum Fntentionibus diversis unam definitam persolvere intendit, determina­ tam, qui vero illarum unam, non definiens qualem, persolvere intendit, indeterminatam intentionem habet. b. Explicita et implicita, prout res ipsa in se expresse intenditur, vel non ipsa in se sed in alio (in quo expresse cognito et volito con­ tinetur) intenditur. Sic expresse cogitans et desiderans suscipere extremam unctionem, explicitam, qui vero expresse desiderat mori, ut solent mori catholici, implicitam extremae unctionis intentionem habet. De sacramentis in genere 25. Principia. 1. Ad sacramentum valide conficiendum requiritur saltem intentio jnternajmplicita jaciendi, quod facit Ecclesia (vera ) 32 ), Requiritur sane aliquo modo intentio conficiendi sacramentum, tum quia materia et forma per intentionem ministri conficiendi sacramentum ad actionem sacramentalem determinari debent (n. 8), tum quia minister solum hac intentione fit causa instrumentalis sacramenti (n. 17, 1); atqui in intentione faciendi, quod facit Ecclesia, illa intentio implicite continetur. Ad habendam autem intentionem faciendi, quod facit Eccle­ sia, sufficit, ut minister velit non mere ritum externum ponere (intentio externa), sed hunc ritum ita, ut eum ponendo velit positive id quod vult Ecclesia (intentio interna), vel saltem ritum quatenus a catholicis ha­ betur ut sacer. a. Ergo at valide conficiendum sacramentum non requiritur, ut minister velit conferre hoc determinatum sacramentum (baptizare, confirmare), neque ut generatim velit conferre sacramentum vel effectum sacramentalem, neque ut velit facere, quod facit Ecclesia catholica vel Ecclesia Romana, sed sufficit, ut velit facere, quod facit Ecclesia vera a Christo instituta, etiamsi falso putet suam sectam esse veram Ecclesiam. b. Ergo certo non conficeret sacramentum, qui positive nollet facere, quod Christus instituit vel quod Ecclesia catholica facit. Ex hac potissimum ratione invalidae sunt ordinationes anglicanae: constat enim episcopos anglicanos ritum ordinationis ideo immutasse, ne facerent et conferrent, quod facit et confert Ecclesia catholica”). Pariter non conficit sacramentum, qui solum ritum externum ponere vellet, i. e. hanc materiam ponere et haec verba proferre. — Item qui integrum ritum externum, puta baptismi, poneret alio fine e. g. alium abluendi, ioci, irrisionis, exercitii causa, vel ex intentione mimica in theatro. c. Ergo haereticus, qui ex errore putat nulla esse sacramenta vel sacramenta nullam conferre gratiam, potest tamen valide baptizare vel consecrare, si velit facere, quod Christus instituit. Immo valide baptizat infidelis, modo velit ponere ritum, quem Christiani habent pro sacro seu velit facere, quod Christiani facere solent, vel quod petunt ab eo”»). 2. Intentio debet esse determinata ad certam materiam vel ad certam personam: hoc namque postulant ipsa verba formae sacramentalis (ego te baptizo; te absolvo; hoc est corpus meum), quae designant certam materiam vel certam personam aliquo modo praesentem34). Error tamen ministri circa personam petentem sacramentum vel circa quantitatem materiae consecrandae non reddit sacramentum invalidum (excepto ma­ trimonio), modo intendat conferre sacramentum petenti vel sonsecrare materiam praesentem, quam quidem intentionem semper habere censetur,1 nisi eam expresse restringat ad determinatam personam vel ad definitam | materiam. a. Qui ergo intenderet ex pluribus particulis in corporali positis unam conse­ crare, vel tempore pestis ex pluribus moribundis in nosocomio aliquem absolvere, ”) Concilium Trid sess. VII. can. 11: >Si quis dixerit, in ministris . . . non requiri intentionem saltem faciendi, quod facit Ecclesia, a. s.< (D. 854). Cf. propos. 28 Alexandri VIII. (D. 1318). ”) Cf. constit. Leonis XIII. Apostolicae curae 13. sept. 1896 (D. 1963). ”») Cf S. Offic. 29. 12. 1949. AAS 41 (1949) 650; Annotationes Hürth, Perio­ dica 39 (1950) 107—115. ”) Cf. Missale Rom., De defect. VIL, η. 1. De ministro sacramentorum 17 non determinans quem, nihil faceret. — Si quis absolvens poenitentem, quem putat esse Petrum, cum tamen sit Paulus, intenderet absolvere Petrum et non alium, neminem absolveret. — Si quis consecrans, ut ipse censet, tres particulas, cum tamen sint quatuor, intenderet consecrare tantum tres, nullam consecraret. b. Quare optimum est intentionem digire in materiam vel personam praesentem, quaecunque illa quidem est; tunc enimvero, ut sistamus in exemplis modo allatis, absolvitur Paulus, licet putetur esse Petrus, et consecrantur quatuor particulae, licet censeantur esse tantum tres, quia intentio conficientis sacramentum refertur ad determinatam hanc materiam praesentem. 24. De intentione secundum modum considerata. Declaratio. Secun­ dum modum, quo voluntas in obiectum fertur, distinguenda est intentio absoluta et conditionata, prout voluntas independenter ab omni eventu vel circumstantia, aut solum dependenter ab aliquo eventu vel circum­ stantia in obiectum fertur. Condicio autem apposita potest esse de prae­ senti: si vivis, ego te baptizo, vel de praeterito: si restituisti, ego te ab­ solvo; vel de futuro: si non fies apostata, ego te baptizo. 25. Principia de intentione conditionata. 1. Sacramentum collatum sub condicione de praesenti vel de praeterito valet, si condicio impleta est; si autem condicio non subsistit, nullum est: verificata enim condi­ cione apposita aequivalet intentio conferentis sacramentum absolutae; s autem condicio apposita vera non est, deest intentio conferendi sacra­ mentum. Ergo effectus sacramenti, quod confertur sub condicione de praesenti vel de praeterito, semper est certus: aut validus aut nullus, quamvis ignoremus, quidnam objective verum sit. Sic sacramentum ita collatum: absolvo te, si vis dimittere concubinam, si capax es; — baptizo te, si non es baptizatus, valet, si vera erst condicio, alias nullum est. 2. Sacramentum collatum sub condicione de futuro nullum est; aut volo, ut actio nunc posita postea demum (condicione impleta) fiat actio Christi, quod est impossibile; aut volo,ut nunc sit actio Christi, sed effectum postea producat; quod etiam est impossibile, quia actio Christi necessario nunc produceret saltem rem-sacramentum. p Si apponitur condicio de praesenti quidem, sed occulta et soli Deo nota: te baptizo, si es praedestinatus; te absolvo, si Deus videt te hoc anno moriturum esse, alii cum Viva et Lacroix opinantur, validum esse sacramentum, quia condicio apposita sit de praesenti; alii vero cum Coninck, Dicastillo et s. Alphonso (n. 26) docent sacramentum invalidum esse, quia supponi nequeat, Deum potestatem dedisse hominibus sub tali condicioni conficiendi sacramenta: cum enim Deus administrationem sacramentorum commiserit cognitioni et voluntati hominium. nequit apponi condicio, quae mente humana cognosci non potest Quidquid est, eiusmodi condicionem apponere certe graviter illicitum est, quia sacramenta redderentur incerta et homines nescirent, utrum valide an invalide ea suscepissent. 3. Ex iusta causa licitum est sacramentum conferre sub condicione de praesenti vel de praeterito: quod enim validum esse potest, in casu neces­ sitatis etiam licitum est; at nunquam licet sacramentum conferre sub con­ dicione de futuro (excepto matrimonio quod sequitur naturam contractus cf n. 630 s), quia non licet sacramentum conferre, quod certo invalidum est. 2 Noldin, Vol. III. De sacramentis in genere 18 a. Absque rationabili causa non licet sacramentum conferre sub condicione, quia, si condicio non vera est, actio sacramentalis frustra peragitur et ideo Christo irreverentia infertur, lusta causa conferendi sacramentum sub condicione adest, quoties sacramentum absolute collatum exponeretur periculo nullitatis, absolute autem negatum privaret hominem effectu sacramenti aut necessarii aut saltem valde utilis, ut si dubitetur, num homo baptizandus vel absolvendus vel ungendus adhuc vivat, num materia valida sit etc. ... βΰ , ft. Condicionem apponere, quam minister existimat impletam, e. g. sub condicione: si dispositus es eum absolvere, quem iudicat dispositum, veniale peccatum excedere non videtur: cum enim periculum nullitatis ipsius sacramenti sit exclusum, sola appositio superflua condicionis non videtur gravis irreverentia36). 4. Si conficiendum vel iterandum est sacramentum valoris dubii, illud sub cqndicigne confici vel iterari debetj, ut, quantum fieri potest, consulatur reverentiae sacramentis debitae: etenim si condicio verificatur, sacramentum valide collatum est, si autem condicio non verificatur, reipsa non confertur sacramentum. Quod autem in hoc casu materia et forma frustra applicantur, caret culpa, quia ex iusta causa id licite fieri potest: sacramenta enim sunt propter homines. a. Num condicio apponenda verbis exprimi debeat. — Ubi hoc praescribit rubrica, ut in baptismo”), et extrema unctione37), condicio ore apponenda est; si autem lege positiva id non praecipitur, sufficit ut mente concipiatur: condicio enim afficit intentionem; haec autem ad validitatem sacramenti ore exprimi non debet; ergo neque fila? Immo sunt, qui putent (Gobat n. 272) satis esse, si condicio implicite et virtualiter in mente habeatur, prout ille habet, qui vult sacramentum administrare iuxta institutionem Christi vel intentionem Ecclesiae3*). ft. Si quis duas intentiones contrarias elicuit, valet intentio praedominans. Illa / autem censetur praedominans, quae eligeretur, si insociabilitas earum cognosceretur. Hinc plerumque ex duabus intentionibus sibi succedentibus valebit posterior, nisi prior ita facta sit, ut saltem virtualiter velit omnem subsequentem excludere; ex intentionibus simultaneis valebit praedominans in aestimatione. a. Sic si sacerdos legens in directorio festum aliquod translatum esse intentionem fecisset, non consecrandi hostiam pro ostensorio, altero die autem oblitus huius propositi hostiam a sacristano paratam consecrasset, consecratio valida est. β. Si episcopus statuisset quendam alumnum seminarii non ordinare, regens seminarii autem morbo correptus illum alumnum non removisset, ita ut altero die inter ordinandos, quos episcopus promovere intendit, staret, ordinatio huius alumni invalida esset, quia episcopus priorem intentionem tam validam voluit, ut subsequentem excludat. γ. SI confcssarius decrevisset differre absolutionem Marco in peccatis habituato, etsi disposito, ad eius voluntatem firmandam eumque nihilominus absolvisset, quia inter plures alios accedentem non agnovit, valida esset absolutio, quia si futurum errorem praevidisset, absolutionem validam esse voluisset3*). v '■· CtJt ί ,\ 1 t' " Λ «A I 4“ am I r I * . -i · k 'U* 1 ’ M) ”) ") w) »·) ΛΙ ^*·-**α f tad cALt^, 4 S. Alphonsus n. 28. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 9. Ibid. tit. 6. c. 1. n. 13. Cf. Umberg, Systema n. 138. Cf. Lugo disp. 8. sect. 8. Gury, Casus II n. 162. ·& . t Λ\ΐΙ^-*κ |J<·' •JS^l-Îs·· I , , ) — tx - t Aouidt. 'U^ I------- / 'ftfcto·* 4*· fV k‘t fv io+H , tt. < +i'&*Ai. tj n, ^S-M.- De ministro sacramentorum ■*, 19 Articulus tertius. De iteratione sacramentorum. 26. Principia. Sacramenta, quae imprimunt characterem: baptis­ mus, confirmatio et ordo, homini, qui semel valide ea suscepit, iterum conferri non possunt40): extrema unctio durante eodem mortis periculo et matrimonium durante eodem coniugio iterari nequeunt; at vero nihil obstat, quominus iterari possint eucharistia et poenitentia, praeterquam quod ecclesia prohibuit, ne eucharistia· eodem die bis susciperetur excepto casu cn. 864, § 2. Si cui sacramentum, quod iterari nequit, denuo confertur, sacramentum invalide suscipitur; et qui scienter sacramentum non iterabile confert aut suscipit, peccato sacrilegii graviter peccat. 27. De iteratione sacramenti dubie validi servandae sunt regulae sequentes: 1. «Si dubium de valore sacramenti est omnino imprudens atque inane, non licet sacramentum collatum iterare, et qui illud absolute iteraret, grave peccatum committeret: nam temere iterare actionem sacramentalem, gravem irreverentiam in sacramentum continet. Condicio autem, si dubium inane est, tollit quidem gravem, sed non semper omnem culpam. Quare si sacramento iam collato vel forma sacramenti iam prolata dubium oritur de eius valore, quod dubium est mere negativum, ut si quis solum reflexe non recordatur se dixisse vel peregisse, quae ad sacramenti essentiam pertinent, nihil est repetendum. Plerumque tamen a peccato excusantur, qui ob inane dubium de valore sacramenti scrupulis agitantur et deficiente tempore deliberandi denuo absolvunt vel denuo verba consecrationis proferunt. 2. Si dubium de valore sacramenti est prudens et rationabile, sive dubium est facti sive iuris, omnia sacramenta iterari - et quaedam etiam iterari debent^ iteranda autem sunt sub condicione, ut consulatur reverentiae, quae sacramento debetur (n. 25, 4). a. Omnia iterari possunt: periculum enim, quod prudenter timetur, ne suscipiens carere debeat fructu sacramenti, est ratio sufficiens illud denuo conferendi, cum sacramenta sint propter homines. b. Quaedam iterari debent, scilicet ea, quae suscipienti ad salutem sunt necessaria vel quorum defectus in grave damnum religionis vel proximi cedit, vel a quibus valor aliorum sacramentorum pendet. Et haec quidem sacramenta repetenda sunt, quamdiu eorum valor non moraliter certus est, id quod Codex statuit praesertim de im­ primentibus characterem. (Cn. 732, § 2.) a. Sacramenta ad salutem necessaria sunt baptismus, absolutio pro moribundo exsistenti in peccato mortali, extrema unctio pro moribundo peccatore sensibus destituto. — Bonum religionis exigit, ut consecratio sit plane certa, ne periculum idololatriae inducatur. Bonum religionis et proximi exigit, ut collatio ordinis sit certa, ne sacramenta invalide administrentur. Ex cn. 732, § 2 etiam confirmatio, utpote characterem imprimens, iteranda est. <°) Cn. 732, § 1. 2· 20 De sacramentis in genere •3. In sacramentis dubium turis habetur, quando in eorum collatione adhibita fuit materia (sive remota sive proxima) vel forma dubia, de qua scilicet auctores hinc et inde opinantur; dubium facti habetur, si dubitatur, an sacramentum reipsa collatum sit vel quomodo collatum sit, nempe cum debita materia, forma et intentione. γ. Num sacramentum, quod ad salutem non est necessarium ut matrimonium, extrema unctio, ubi infirmus sui compos alia sacramenta iam suscepit, dentio conferre etiam debeat, ex his adiunctis diiudicandum est: quantum sit dubium de valore, quanta sit utilitas suscipientis, quantum incommodum ministro afferat iteratio. Nota. Fieri tamen potest, ut sacramenta, etiam maxime necessaria, iterari quidem possint ob leve aliquod dubium de eorum validitate, praesertim ad maiorem animi tranquillitatem eius, qui sacramentum suscepit, sed iterari non debeant, quia sententia negans validitatem sacramenti non est vere probabilis. Sic baptismus in pectore collatus repeti quidem potest, at obligatio eum repetendi non exsistit. Idem dicendum est de baptismo, in cuius administratione effusa est aqua immediate post formae prolationem. Fieri potest, ut baptismus ab haeretico collatus repeti non debeat, quia nec de recta intentione nec de debita materia et forma exsistit ratio dubitandi, repeti autem possit, quia de cius valore plena et evidens certitudo non habetur*1). Articulus quartus. De requisitis ad licitam adininistrationem. 28. Condiciones requisitae. Ad licite administranda sacramenta in ministro hae quinque condiciones potissimum requiruntur: Ut sit in statu gratiae: Tres rationes afferri possunt, quarum priores valent de quolibet ministro, tertia praecipua solum de ministro consecrato: a. sancta enim sancte tractanda sunt; sed inter res sacras principem locum occupant sacramenta, b. Insuper minister in con­ ferendis sacramentis personam Christi gerit, qui est sanctus et sanc­ tus sanctorum, c. Tandem sacerdoti speciale munus administrandi sacramenta demandatum est, atque ut hoc munus sancte et digne peragat, peculiari sacramento consecratus speciali auxilio gratiae iuvatur42). Qui ergo in statu peccati sacramenta administrat, sive sacerdos est sive non, in ipsa sacramenta eorumque auctorem irre­ verentiam ideoque sacrilegium committit. Quocirca si sacerdos vel alius sacramentum administraturus certo cognoscit se esse in statu peccati mortalis, tenetur antea contritionem elicere; ad confessionem autem, etsi suadenda sit, non tenetur, nisi velit celebrare vel nisi perfectam con­ tritionem elicere nequeat. Ecclesia enim non praecipit, ut ante confectionem sacra­ mentorum, excepta eucharistia, per sacramentalem absolutionem potius quam per contritionem perfectam status gratiae recuperari debeat43). Et ut licite admini­ strari possit sacramentum, sufficit status gratiae probabiliter existimatus: cum enim non agatur de valore, sed solum de honestate actionis, licet uti probabilitate circa honestatem actionis. “) Cf. Lugo, Responsa moralia. 1. I. dub. 33. n. 3. Lacroix 1. 6. pr. t. n. 310 ss. Lchmkuhl 11*1 n. 27 nota. u) S. Thomas III. q. 64. a. 6. **) Cf. Rituale Rom. tit. 1. n. 4. coli. cn. 807, 856. De ministro sacramentorum 21 29. Quantum peccatum sit sacramentum administrare in statu jpeccatl. Grave peccatum‘'certe"committit minister consecratus, qui sacramentum qua consecratus conficit in statu peccati mortalis, excepto casu, quo urgeat necessitas conferendi sacramenti et moralitér desit <· * , ' , tempus comparandi sibi statum gratiae ^saltem per contritionem: A cum enim sacramenta instituta sint propter homines, administrari 'L possunt in statu peccati, potius quam salus animae periclitetur. a. Ergo grave peccatum committit: a. qui in mortali celebrat; β. sollemniter baptizat; γ. absolvit; δ. extremam unctionem confert; z. confirmat; ζ. sacros ordines confert. — Et quidem unum numero peccatum committit, qui una ad­ ministratione pluribus successive idem sacramentum confert; qui ergo plures absolvit, plures simul baptizat, plures confirmat, plures ordinat in statu peccati44). 30. Corollaria. Cum non sit statuendum grave peccatum, nisi de eo certo constet, grave peccatum non committitur, ubi deest una ex tribus condicionibus supra ad grave peccatum requisitis; at levem irreveren­ tiam committi ab omnibus conceditur. Graviter ergo non peccant: a. LaicuSj qui urgente necessitate in statu peccati mortalis baptizat, quia non est consecratus nec qua talis conficit sacramentum; contrahentes in mortali matri­ monium, quatenus ipsi ministri sunt; quatenus autem suscipientes sunt, utique graviter peccant. b. Sacerdos, qui sacramentum baptismi non ministrat sollemniter, sed privatim absque ceremoniis in casu necessitatis: etsi enim consecratus sit, non agit ut con­ secratus seu ut publicus ecclesiae minister, sed ut persona privata tantum (n. 17). c. Sacerdos vel diaconus, qui administrat eucharistiam vel eam tangit vel defert in mortali, item parochus in mortali matrimonio assistens, quia non conficiunt sacramentum. S. Alphonsus (n. 35) quoad dispensationem eucharistiae, sive a sacerdote fit sive a diacono, sententiam severiorem tamquam veram sequitur. d. Sacerdos, qui audit confessionem, sed non absolvit, vel alias functiones sacras praeter collationem sacramenti exercet; diaconus qui in sacro sollemni assistit, etsi ordinem exerceat; item condonator, qui in mortali sermonem sacrum habet. e. Episcopus, qui (abstrahendo a celebratione missae) in mortali chrisma conficit, calicem vel templum consecrat, primam tonsuram vel minores ordines confert, quia non conficit sacramentum, licet ordinem exerceat. /. Immo nec sacerdos, qui sollemniter ministrat in mortali, sed urgente necessitate, ut si moribundo sacramenta illico essent conferenda et non posset tam cito perfectam contritionem elicere48). ς. g. Quamvis e levi irreverentia excusari non possit, qui sacramentalia Ecclesiae in statu peccati mortalis peragit, quia ad ea peragenda ordinatus est atque per ea fidelibus gratias communicat; de peccato tamen nullatenus argui potest, qui divinum officium in statu peccati recitat, quia per illud simpliciter oneri satisfacit, '*-· quod cum ordinatione internum nexum non habet. ' f 31. 2. Ut accurate serventur ritus et ceremoniae quae in libris ritualibus ab Ecclesia probatis praecipiuntur4’). a. Rubricae Ritualis Romani non omnes eiusdem sunt auctoritatis atque valoris, et idem prorsus dicendum est de Missali, Breviario, Pontificali aliisque libris liturgicis. 44 ) Cf. De principiis n. 308. 48) Cf. Lugo disp. 8. n. 151. 4e) Concilium Trid. sess. VII. can. 13 (D. 856) ; Rituale Rom. t. 1. n. 2. Cn. 733, § 1 coli. cn. 2378. De utilitate caeremoniarum cf. Merkclbach Ili. 105. 99 De sacramentis in genere α. Rituale in rubricis continet ritus in administratione sacramentorum servandos. Horum rituum alii dicuntur essentiales, alii accidentales. Essentiales^ versantur circa materiam et formam; hi praecipiunt quae ad validam administrationeni requiruntur; accidentales versantur circa dignam ct convenientem sacramentorum administrati mern vel circa ea, quae ad licitam administrationem requiruntur. β. Rubricae Ritualis aliae sunt praeceptivae, quae obligationem in conscientia imponunt, aliae solum direclivae, quae nullam obligationem imponunt, sed consilia et instructiones continent. •γ. Ad solvendam quaestionem satis difficilem, quae sint rubricae praeceptivae, quae vero dircctivae, pro aliquali norma haec criteria inservire possunt: verba rubricae, eiusdem materia, declaratio S. C. /?.. consensus aucturum. b Praeceptum servandi rubricus praeceptivas Ritualis per se grave est, quia ad virtutem religionis pertinet; religio autem per se sub gravi obligat. Qui ergo rubricas in Rituali praescriptas in re gravi violat, graviter peccat. Quae sit materia gravis, quae vero levis, infra in singulis sacramentis explicabitur17). 32. 3. Ut habeat facultatem legitimam sacramenta administrandi. Sacramentorum administratio divinitus Ecclesiae commissa est; ab ea ergo ministri deputari debent. Quae<'deputatio est generalis omnibus omnino data hominibus pro baptismo in casu necessitatis^ omnibus Christianis pro matrimonio. Pro aliis sacramentiaspedalis deputatio (generatim loquendo) datur per Ius commune iis, qui curam animarum exercent et quidem intra fines sui territorii, ita ut alii sacerdotes indigeant ad administrationem sacramentorum licentia proprii illius loci pastoris (Parochi, Ordinarii loci, Summi Pontificis). a. Hinc peccat episcopus, qui extra dioecesim suam illegitime ordines confert vel confirmat, et parochus, qui extra parochiam suam, et religiosus, qui in aliena ecclesia sine facultate proprii illius loci parochi vel rectoris sacramenta administrat. b. Sacramenta parocho reservata sunt: baptismus sollemnis, viaticum et extrema unctio, publica delatio s. communionis ad infirmos48). Attamen: Baptismum in casu necessitatis, si non adsit sacerdos illius loci, quivis alius, immo quivis homo licite administrat, servato tamen ordine, de quo suo loco dicetur. Extrema sacramenta (viaticum et extremam unctionem) in casu necessitatis et deficiente proprio pastore quivis sacerdos licite administrat. Sacramentum poenitentiae infirmis domi admi­ nistrare potest quivis sacerdos necessaria potestate instructus. Attamen si opus fuerit, parochus de administrato sacramento certior reddendus est per testimonium apud infirmos relictum. 33. 4. Ut attentionem internam habeat (n. 19). Attentio externa ad validitatem, interna, i. e. ut evitetur distractio, reverentiae causa ad liceitatem requiritur. 5. Ut sit immunis a censuris et ab irregularitate. a. Si excommunicatus sacramentum administrat, administratio valida sed graviter illicita est, excepto casu, quo fideles iure ab eo sacramenta petunt. Si excommunicatus vitandus vel excommunicatus, in quem lata fuerit sententia condem- *7) Cf. Pighi, Dell’ autorità del rituale romano. (Verona 1891). M. Gatterer, Annus liturgicus 5 (Oeniponte 1935). “) Cn. 462 coli. 608, 848, 849, 938. Cf. Cappello, De. Sacr. I. n. 49, qui putat culpam in administratione sacramentorum sine debita licentia per se esse levem, «nisi forte fiat frequenter, aut cum scandalo, vel contemptu legis eccle­ siasticae*. De ministro sacramentorum a. f 1 C' 23 natoria vel dcclaraloria, id facit, sacramentum poenitentiae etiam invalidum est, :■ - i nisi fideles iure sacramentum petant4®). Cn. 2261. 2264. 985,7°. Quando fideles ab excommunicato petere possint sacramenta, dicitur n. 43. b. Si irregularis sacramentum administrat, sacramentum pariter validum est, etiam poenitentia, quia irregularis non privatur iurisdictione, sed solum licentia exercendi ordinem susceptum; administratio autem graviter illicita est, nisi gravi damno excusetur50). 6. Ut sacramenta gratis ministret. Ut periculum irreverentiae erga sa­ /! cramenta et omne damnum spirituale vel scandalum fidelium excludatur, secundum cn. 736 pro administratione sacramentorum nihil licet exigere vel petere. Tantum eleemosyna sponte oblata et taxa ad normam cn. 1507, § 1 vel per rationabilem consuetudinem (cf. cn. 463, § 1 ) praefinita admitti potest. Hac in re delinquens peccat (ex genere graviter) contra obedientiam legi Ecclesiae debitam et contra iustitiam, cum desit titulus aliquid exigendi ideoque retinendi; urget ergo obligatio restituendi. Praeterea videtur peccari per simoniam (saltem) iuris ecclesiastici ad norman cn. 727, § 251). Articulus quintus. 11 1 · De obligatione ministrandi sacramenta. '" > Quoad sacramenta ministranda alia est obligatio pastorum et alia eorum, qui non sunt pastores. Illi enim ex officio, hi solum ex caritate sacramenta ministrare tenentur; quare illorum obligatio eiusque extensio ex iustitia et caritate, horum vero obligatio unice ex caritate _ desumitur. Ex officio autem sacramenta administrare tenentur ii omnes, quibus cura animarum tamquam munus demandata est: episcopi, parochi, horum coadiutores seu vicarii, superiores (vel capellam) religiosorum, confessarii religiosarum, in nosocomiis et carceribus capellani, quibus a loci Ordinario munus pastorale commissum est. 34. Obligationes pastorum. 1. Pastores tenentur per se sub gravi ex iustitia administrare sacramenta suis subditis rationabiliter pe­ tentibus, si absque gravi incommodo possunt: suscipiendo enim munus pastorale ex tacito contractu ad id se obligarunt52). Gravitas peccati, quod pastor in hoc casu committit, ex damno spirituali subditorum dimetienda est. 4e) Sententia condemnatoria ea est, qua alicui judicialiter pro delicto publico excommunicatio infligitur; sententia declaratoria exigentibus adiunctis additur ad poenam latae sententiae (pro delicto occulto) contractam. Haec efficit, ut poena seu censura a momento commissi delicti publice servari debeat. 60) In casibus occultis urgentioribus, in quibus Ordinarius adiri non potest et periculum immineat gravis damni vel infamiae, potest quilibet confessarius dispen­ sare ab irregularitatibus ex delicto occulto provenientibus, excepto homicidio et procuratione abortus, ad hoc ut poenitens ordines iam susceptos exercere licite valeat. Cn. 990. 81) Cf. Cappello, De sacr. I.8 n. 81—83. «) Cn. 467, 1; 468, 1. *' 24 De sacramentis in genere a. Rationabiliter petunt subditi, qui sunt capaces, parati saltern ad dispositionem et ad removenda impedimenta, et qui petunt ex motivo honesto; tale motivum est necessitas vel saltem utilitas spiritualis, e. g. quia in tentatione est vel diutius in peccato manere non vult. b. Hinc qui irrationabiliter vel tempore importuno petenti denegat sacramenta, qui e. g. scrupulosos vel devotulas non semper audit, quoties se sistunt, non peccat. Qui una alterave vice denegat sacramenta ei, qui non versatur in necessitate spirituali, leviter tantum peccat, quia damnum facile reparari potest. c. Graviter peccat qui, etsi semel tantum, recusat petenti ex necessitate vel praecepto. Qui saepius s. difficilem et morosum praebet in administrandis sacra­ mentis, graviter peccat, quia fideles a sacramentis suscipendis hac sua agendi ratione deterret. - Graviter peccat, qui aegre ac solum cunctanter et tarde adit aegrotos de vita periclitantes ad extrema sacramenta eis administranda, quia ex hac agendi ratione oritur periculum gravis damni spiritualis pro parochianis. Graviter peccant parochi, qui solum statis diebus e. g. singulis mensibus una alterave vice vel solum diebus sabbati et dominicae confessiones excipiunt omnesque fideles, qui intra hebdomadam confiteri desiderant, ad sabbatum remittunt, nisi fideles alibi sine difficultate occasionem inveniant confitendi. Etenim eiusmodi petitio dici nequit irrationabilis, quin etiam grave damnum spirituale ex hac agendi ratione fidelibus oritur: nam praeterquam quod frequentia sacramentorum hoc modo impediatur, e petentibus alii in statu peccati, alii in gravi tentatione esse possunt, alii forte peculiarem indulgentiam lucrari desiderant. 2. Sacramenta suo incommodo, qui in extrema, versantur. ' v ■ a- r· ' * A λ necessaria tenentur ministrare non solum cum gravi sed etiam cum sanitatis vel vitae periculo subditis, quin etiam iis, quiin gravi necessitate spirituali IZCT a. Sacra Congregatio Concilii duo declaravit: «. parochum suis parochianis peste laborantibus teneri ministrare dumtaxat duo sacramenta ad salutem neces­ saria, nempe baptismum et poenitentiam; β. parocho non licere tempore pestis a parochia recedere, etsi relinquat suo loco vicarium idoneum; licere tamen sibi curam sanorum reservare, si vicarius paratus sit aegrotorum curam suscipere, ne scilicet sani ipsum, quem vident ad pestilentes accedere, reformident®’). b. Ad sacramenta necessaria referenda est etiam extrema unctio pro iis, qui sensibus destituti sunt, antequam absolvi poterant. Etsi pastores tempore morbi contagiosi cum gravi vitae periculo solum sacramenta necessaria administrare debent, decet tamen quam maxime, ut moribundis etiam sacramenta non necessaria, nempe viaticum et extremam unctionem conferant. c. _ln necessitate spirituali reperitur, qui in periculo est amittendae salutis. In extrema necessitate spirituali reperitur, qui sibi consulere non potest, ideoque absque alieno auxilio in periculo est aut simpliciter aut fere certo amittendi salutem. In extrema necessitate sunt infantes decedentes sine baptismo; infideles et haeretici in mortis periculo; peccatores moribundi, qui ignorant sibi necessariam esse contritionem et ideo de illa habenda non cogitant, vel ignorant, quomodo sit elicienda. Injjravf necessitate spirituali reperitur, qui sibi solum cum magna difficultate consulere potest, ideoque sine alieno auxilio in probabili periculo est amittendae salutis ut peccatores moribundi, qui curam salutis négligentes parum Christiane vixerunt. in communi necessitate spirituali reperitur, qui adhibendo aliquem conatum sine difficultatesibi consulere potest. In hac necessitate ordinarie versantur Christiani moribundi, qui satis pie vixerunt et officia Christiana diligenter impleverunt. u) S. C. C. decreto 12. oct. 1576 probante Gregorio XIII edito. S. C. C. 6. dec. 1576. Cf. Benedictus XIV. De synodo 1. 13 c. 15. n. 2. -v· t> ·> f *i V & * - *· pK^sJll* U^. >U^t Vi. G>m< cjlJLv^. **Γ vu.l| Uz » |>^ tI De ministro sacramentorum 25 3. Non tenentur tamen ipsi per se ministrare sacramenta, sed per vi­ carios suos huic numeri satisfacere possunt; quodsi a poenitentibus vel moribundis nominatim requirantur, ipsi per se accedere debent, nisi gra­ vioribus negotiis impediantur. 55. Obligationes eorum, qui non sunt pastores. " x Qui pastores non sunt, ordinarie sacramenta administrare solum tenentur, s/ commode possunt, nec tenentur sub gravi nisi ei, qui in gravi necessitate versatur. 2. Sub gravi et cum magno incommodo, immo etiam cum gravi vitae periculo sacramenta administrare solum tenentur, si alii desunt, et iis tantum, qui in extrema necessitate versantur. Nota 1. Ut statui possit obligatio gravis administrandi sacramenta eaque cum vitae periculo, sive de pastoribus agitur sive de iis, qui pastores non sunt requiri­ tur: a. ut ex hac obligatione maiora mala non sequantur, ut si deficiente sacerdote plurium aliorum salus in periculum adduceretur; b. ut necessitas proximi sit certa; c. spes sit moraliter certa salvandi proximum. Nota 2. Necessitas gravis communis seu communitatis aequiparatur necessitati extremae, quia inter multos moribundos certe non desunt, qui in extrema necessitate versantur. Ideo in necessitate spirituali communi tenetur etiam sacerdos, qui non est pastor, aliis deficientibus cum periculo propriae vitae moribundis absolutionem impertire. Articulus sextus. De obligatione negandi sacramenta536. 56. Quibus neganda sint. 1. Semper, etsi sub comminatione mortis exigatur, sacramentum negari debet incapaci, quia eius administratio est ’ intrinsecus mala, utpote abusus rei sacrae et mendacium sacrilegum facto commissum. >------- -..k...·■ v— ·.-, ·- ... r Incapax dicitur, qui non est subiectum aptum recipiendi effectum supernaturalem sacramenti, ut si ordo conferatur mulieri, baptismus iam baptizato. Qui ergo incapaci administrat sacramentum, non solum rem sacramenti, sed remsacramentum frustrat. 2. Minister tenetur" per se sub gravi sacramenta negare indignis. Q·" Duplex potissimum est ratio, ob quam indignis neganda sint sacra­ vi ' mentale* fidelitate: cum enim minister non sit dominus sacramentorum. ea ut fidelis dispensator secundum voluntatem domini sui administrare debet, sed est contra voluntatem Christi, ut indignis dispensentur: Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos54). aEx caritate et religione: ipse enim minister, qui sacramentum dispensat < indigno, ad gravissimum sacrilegium cooperatur; fideles autem grave scandalum paterentur, si viderent peccatori notorie indigno et impoeniy 7 tenti administrari sacramenta. < ---------“») Cf. /. / ' Marzella. De obligatione s. eucharistiam indignis denegandi (expositio historico-doctrinalis) in Antonianum 31 (1956) 25—50; 149—188. ? ·*) Matth. 7, 6. •y * V - 26 De sacramentis in genere b. Neganda sunt sacramenta a. haereticis et schismaticis^), quia sunt sublecta illegitima i. e. ad normam cn. 87 non participant in catho­ licorum iuribus quoad sacramenta. Ideo cn. 731, § 2 haec habet: Vetitum est sacramenta Ecclesiae ministrare haereticis aut schismaticis, etiam bona fide errantibus eaque petentibus, nisi prius, erroribus reiectis, Ec­ clesiae reconciliati fuerint56). — β. Ut indigni repellantur, qui cognos­ cuntur esse in statu peccati mortalis absque voluntate sese emendandi. Indignus vere recipit sacramentum, quamvis propter obicem non recipiat gratiam sacramenti; qui ergo indigno dispensat sacramentum, frustrat eius rem, non rem-sacramentum. 3. Debet ergo minister, antequam sacramentum administret, notitiam sibi comparare: a. de capacitate certam extra casum necessi­ tatis; in casu necessitatis sufficit probabilis, non autem mere possibilis, b, de dispositione quantum fieri potest certam extra casum neces­ sitatis; in casu necessitatis sufficit probabilis, immo in mortis periculo sufficit spes, dispositionem post collationem affore. Dicitur: ■quantum fieri potest*, quia notitia de djspositione non eadem esse debet in omnibusjacramentisj in baptismo adulti et in ordine debet esse positive certa; in poenitentia prudenter existimata; in ceteris rationabiliter supposita, i. e. si nullum signum positivum contrarium adest. > 4. Ex gravissima tamen causa licitum est sacramenta administrare indigne petentibus. Fidelitas enim in ministerio non exigit, ut sacramenta negentur, ubi sine gravissimo incommodo negari non possunt; insuper si cooperatio ad peccatum alterius materialis est, ex causa proportionate gravi licita est; scandalum autem praecaveri debet. -•Ή Ί o^Cansae, ex quibus licitum est sacramentum dare indigno, ad has fere revo­ cantur : g. ne violetur sigillum sacramentaleρβ. ne oriatur scandalum et perturbatio fidelium, qui, si causam negationis ignorarent, a sacramentis arcerentur, cum sibi etiam repulsam timerent; γ, ne periculum mortis vel mali moraliter aequi. valentis subeat is, qui sacramentum ministratas, ne infametur is, qui sacramentum petit, cuius occultum crimen ex denegatione notum fieret, et inde gravia incommoda oritura essent. m-Λ b. De duabus causis ultimo loco allegatis auctores controvertunt, num eae sufficiant, ut sacramentum licite administrari possit indigno. Vitae periculum vel malum moraliter aequivalens, quod alio modo, e. g. dissimulatione sacramenti evitari nequeat, non sufficere, docent s. Alphonsus (n. 49) et LehmkuhP'), qui censent, solum ad publicum non autem ad privatum damnum praecavendum licitum esse sacramentum administrare indigno: ubi enim sacramentum negari nequeat sine vitae periculo eius, qui sacramentum negat, potius reverentiae Christo debitae quam vitae ministri consulendum esse. Alii vero hanc causam sufficere arbitrantur58) : cum enim agatur de cooperatione licet proxima ad sacrilegium suscipientis, ·*) Umberg, «Quo iure haereticis et schismaticis sacramenta sint negandae, in Per. 18 (1929) 97 122; Idem, «Sacramenta acatholicis nonnisi condicionate conferenda·, Per. 37 (1948) 97-102. Cf. D. 2181 a. M) Quid in articulo mortis fieri possit v. n. 297. ·’) Cf. Theologia mor. II. n. 59. M) Logo disp. 8. n. 181. Sporer-Bierbaum 111. pr. 1. n. 188. Gobai, Experient. theol. tr. 1. n. 274. Ballerini-Palmieri IV. n. 689. D’Annibale 111. η. 264. Génicot, Theologiae mor. institut. II. η. 122. Cappello I.5 60 conatur utramque sententiam componere. < i I lZ 1 f De ministro sacramentorum • *· 27 cooperationem autem directe sola caritas prohibeat, quae per se cum gravi in­ commodo non obligat, ipsa cooperatio ad tantum malum effugiendum licita videtur. Idem dicendum est de altera causa, ubi nempe agitur de sola diffamatione eius, qui sacramentum petit. Omnes tamen monent non licere sacramentum administrare indigno, si istud petatur in odium fidei vel in contemptum religionis; et pari modo in nullo unquam casu ne in mortis quidem periculo licere sacramentum administrare incapaci. b- 4« . u u-a. - U» 37. Regulae. Ex his principiis iam fluunt regulae, quae in administratione sacramentorum, praesertim vero eucharistiae™), servandae sunt, si quando peccator publicus vel occultus sive publice sive occulte eam petit. a. Terminos delicti publici vel occulti explicat cn. 2197: Delictum est 1. publicunij si iam divulgatum est aut talibus contigit seu versatur in adiunctis, ut prudenter iudicari possit et debeat, facile divulgatum iri,\2. notorium notorietate iuris est post sententiam iudicis competentis quae in rem judicatum transierit aut post confessionem delinquentis in iudicio factam; 3. notorium notorietate facti, si publice notum sit et in talibus adiunctis commissum, ut nulla tergiversatione celari nulloque iuris suffragio excusari possit; 4. occultum est, quod non est publicum, et est vel materialiter occultum, si latet ipsum delictum, vel formaliter, si latet eiusdem imputa biliias. b. In casibus sub 1—3 relatis habetur publicitas absoluta; ab ea distinguenda est publicitas relativa, quae respicit solum praesentes, et habetur, si ex praesentibus maior pars delictum cognoscit. Potest ergo accidere, ut delictum sit absolute publicum, et tamen non relative et vice versa. 1. Peccatori publico, sive occulte sive publice petit, deneganda sunt sacramenta: nulla enim in hoc casu exsistit ratio concedendi sacra­ menta; insuper grave scandalum pararetur fidelibus. Ut praecaveantur dubia, quae in applicanda hac regula oriri possint, sequentia notanda sunt: a. Si crimen petentis absolute publicum est, sacramentum negari debet, etsi ex hominibus praesentibus multi sint, qui crimen adhuc ignorent: publicus enim peccator ius ad famam iam amisit. b. Si crimen petentis relative publicum est, sacramentum negandum est, quoties ex praesentibus solum pauci sunt, qui crimen adhuc ignorant; sed negandum non est, si multi adsunt, qui crimen adhuc ignorant, etsi ex alia parte etiam multi adsint, qui criminis notitiam habent, quia sacramentum petens ius ad famam relate ad eos, qui crimen adhuc ignorant, non amisit®0). c. Si crimen petentis notum non est in loco, ubi petit sacramentum, hoc negan­ dum est, ubi criminis notitia brevi etiam ad illum locum perventura est: potius enim irreverentia sacramenti et scandalum fidelium praecavendum est, quam modica diffamationis acceleratio; quodsi eo perventura non est aut solum post diuturnum tempus, sacramentum negandum non est: comparatur enim petens peccatori occulto publice petenti. 2. Peccatori occulto occulte petenti pariter neganda sunt sacramenta: valet enim in hoc câsu utraque ratio supra exposita, nisi eius crimen cognitum sit ex confessione: nam propter sigillum sacramentale nun­ quam negandum est sacramentum ob crimen in confessione auditum. ”) Cn. 855. Rituale Rom. tit. 5. c. 1. n. 10. «°) Ballerini-Palmieri IV. n. 688. Lehmkuhl, Theologia mor. n. 55. l' 28 De sacramentis in genere 3. Peccatori occulto publice petenti non sunt neganda sacramenta, ne infametur et ne fideles, qui ob occultum crimen sibi quoque re­ pulsam timerent, a sacramentis arceantur. a. A regula prima excipiendum est: a. sacramentum poenitentiae, ad quod non solum admitti debet, qui illud serio petit, sed per se quilibet ètiarn absolvendus est, qui indicatur dispositus. Insuper β. excipiendum est sacramentum matrimonii, ad quod ineundum ecclesia ex gravissimis rationibus tum haereticos tum publicos peccatores admittit. b. Ut igitur peccator publicus ad sacramentum eucharistiae admitti possit, non sufficit, ut sit dignus seu dispositus, sed insuper requiritur, ut eius dignitas aliis nota sit ad evitandum aliorum scandalum. Attamen ut eius dignitas aliis nota fiat, non requiritur aliquod tempus bonae conversationis, sed sufficit eum publice coram aliis, qui eius emendationem mox evulgabunt, confessum esse. Quare publice peracta confessione ordinarie statim etiam publice ad s. communionem admitti potest; immo etiamsi publice confessus non sit, ordinarie statim ad s. communionem admitti potest, nisi constet ipsum non esse confessum, quia confessio peracta praesumi potest et debet. Si tamen a publico peccatore removendum est publicum scandalum, quod adhuc perdurat, sive eo quod versatur in occasione peccandi, sive eo quod impiam doctrinam sparsit etc., ordinarie ab ipso exigendum est, ut doctrinam revocando vel occasionem dimittendo etc., scandalum removeat, priusquam ad s. communionem accedat, nisi occulte communicare velit aut scandalum fidelium alia ratione praecavere possit. c. Num parochus assistere possit matrimonio eorum, quorum uterque aut unus est peccator publicus. Parochus assistens tamquam testis matrimonio eorum, quorum unus saltem est indignus, cooperatur sacrilegio, quod contrahendo committitur; at sacramentum non administrat. Atqui haec cooperatio est materialis; ergo ex iusta causa permitti potest. Causa autem iusta est bonum contrahentium, bonum partis innocentis et bonum communitatis61). Num unus contrahentium alteri, qui est indignus, administrare possit sacramentum, dicetur suo loco. d. Indecenter vestitis pariter sunt neganda sacramenta; maior tamen decentia requiritur in iis qui ad ecclesiam accedunt, quam in aegrotis vel necessitatem patientibus. Si agitur de multis (»Mode«), Ordinarii est, uniformem modum proce­ dendi praescribere. *Hi non arcentur tamquam peccatores, sed ut importuni et inurbani petitores, nec infames fiunt ex repulsu, cuius ratio est manifesta62).« ., ·' \ 38. De simulatione sacramentorum. Definitiones. Simulatio in genere est ficta positio signi, seu est positio actionis, quae aliud significat, quam agens in mente habet. Simulatio sacramenti est ficta positio signi sacramentalis, seu est positio actionis sacramentalis, quin conficiatur sacramentum. 1. Simulatio habetur, si materia et forma de se valida ponitur absque debita intentione. 2. Dissimulatio vel occultatio sacramenti denegati habetur, si ponitur actio non sacramentalis in circumstantiis, in quibus ali i putare possunt sacramentum conficF vel conferri (similiter ac fit restrictione late mentale)03^ 6l) Cn. 106G. ·*) Vermccrsch-Creusen, Epitome 11. 117. M) Ita Aterkclbach III? 90, Cappello I.5 6(5 s. loquuntur secundum versiculum: • Quae non sunt, simulo, quae sunt, ea dissimulantur.* De ministro sacramentorum 29 a. Ergo sacramentum proprie simulat: α. qui applicat materiam et formam sacramenti sine intentione conficiendi sacramentum; β. qui adhibet materiam ex occulto defectu invalidam; χ. qui super materiam profert formam invalidam; et (propter analogiam) δ. qui communicaturo porrigit hostiam non consecratam pro consecrata. (Hoc ultimum tamen non est proprie simulatio sacramenti, sed simulatio administrationis.) b. Non simulat, sed dissimulat sacramentum: a. qui poenitentem indispositum cum sola benedictione dimittit, ne adstantes advertant illum sine absolutione dimitti, dummodo poenitens hoc sciat; β. qui ex condicto cum communicaturo solum verba: Corpus D. N. I. Ch. profert, sacram hostiam autem ei non praebet, sed statim in ciborium reponit, quod ex gravi causa licite fieri potest*4)-vel pec­ catorem consentientem praeterit; γ. poenitens, qui ingreditur confessionale et confessarium alloquitur de alio negotio vel a confessario solum petit sacram bene­ dictionem, cum ad confessionem peragendam non sit dispositus. 39. Principia. 1. Simulatio sacramenti semper illicita est, neque ad mortis periculum declinandum adhiberi potest, utpote in se et intrinsecus mala65). Simulatio enim est abusus rei sacrae a Christo / ad sanctificandum hominem unice institutae; est ergo gravissima iniuria Christo irrogata. Insuper, qui sacramentum simulat, committit mendacium sacrilegum graviterque nocivum. 2. A fortiori simulatio prohibita est, quae a. postulatur in con­ temptum religionis; b. committitur circa Eucharistiam (ob periculum idololatriae); c. cederet in damnum commune (v. g. in ordinatione sacerdotali); d. laedit certum ius alterius (v. g. in confessione). Quare numquam licet ad evitandam sacrilegam communionem porrigere hostiam non consecratam, ne scienti quidem et consentienti, nec licet ad evitandam sacrilegam celebrationem verba consecrationis proferre sine intentione consecrandi: gravius enim peccatum est ipsa communione vel celebratione sacrilega**). 3. Dissimulatio, si mere materialiter permittitur deceptio aliorum, ex causa proportionate gravi permitti potest; talis enim simulatio-*non versatur circa sacramentum, quia vera materia et forma, i. e. signum sacrum non adest, sed aliquid simile. Propter deceptionem aliorum per se illicita est, nisi adsit ratio permittendi eam. In audiendis confessionibus quandoque accidit, ut data simplici benedictione et quibusdam orationibus recitatis negatio absolutionis aliis occultanda sit, ne sigillum frangatur neve poenitens infametur, eo quod eius indignitas prodatur. Immo s. Alphonsus (n. 59) çenset, posse proferri ipsam formam absolutionis submissa voce interponendo non, scilicet: ego te (non) absolvo etc. B4) Cf. s Alphonsus n 61. — Oppositam sententiam defendit Bender, Simu­ latio et dissimulatio in sacramentorum ministratione, Periodica 45 (1956) 46—65, 243—254. e5) De hac valet propositio 29 ab Innocentio XI. damnata: Urgens metus gravis esj causa sacramentorum administrationem simulandi. (D. 1179.) ee) Cf. Viva, Theses damnatae, in prop. 29. ab Innoc. IX. damn. n. 7. Bucceroni, Casus consc.5 (Romae 1904) n 109, 10. ■ 30 QUAESTIO QUARTA. De subiecto sacramentorum. 40. Quis sit. Subiectum sacramentorum dicitur capax, si est habile ad aliquem saltem effectum supernaturalem recipiendum (n. 9). Ex voluntate Christi, institutoris sacramentorum, solus homo in statu viae, habens, si est adultus, debitam intentionem personalem, est subiectum capax effectus sacramentorum. Cuius quidem voluntatis divinae haec est ratio, quia sacramenta instituta sunt ad gratiam primo conferendam vel augendam; in praesenti ordine providentiae autem solus homo viator capax est primae gratiae vel eius augmenti: damnati enim primae, beati in coelis et animae in purgatorio secundae gratiae non sunt capaces. Omnia sacramenta excepta eucharistia in subiecto conficiuntur, cui administran­ tur; in sola eucharistia distinguenda est confectio sacramenti ab eius administratione. Nota. Quid tum ad validam tum ad licitam sacramentorum (eorum praesertim, quae pro omnibus instituta sunt) susceptionem requiratur, iam paucis exponendum est. Quae tamen hic generatim dicuntur, intelligenda sunt »exceptis excipiendis», de quibus infra, ubi de singulis sacramentis agendum erit, dicetur. Articulus primus. De sacramentis valide recipiendis. 41. Condiciones requisitae. 1. Ad sacramenta valide suscipienda, seu ut subiectum sit capax (excepta poenitentia), nec probitas nec fides in suscipiente requiritur; quare ecclesia baptismum et ordines haereticis vel impiis colfatos semper pro validis habuit. a. Etsi ad valide suscipienda sacramenta fides non requiratur, ad licite tamen et fructuose ea suscipienda fides absolute necessaria est, quia sine fide adultus gratiam iustificationis acquirere nequit·7). b. Excipitur poenitentia, quia ad valide suscipiendum sacramentum poenitentiae nonnulli actus poenitentis vel ut materia vel ut condicio necessaria praerequiruntur; actus autem praerequisiti sine fide elici non possunt. 2. Ad sacramenta valide suscipienda nulla requiritur attentio. Et sane in suscipiente adulto aliud non requiritur, nisi ut susceptio sit habitualiter voluntaria (infra n. 5.); ad hoc autem non requiritur attentio, ne externa quidem. Distractiones ergo etiam voluntariae in ipso actu susceptionis non obsunt valori sacramentorum. Hinc recte notat Gury (n. 229), frustra scrupulis aliquando poenitentes ex eo angi, quod distractiones passi fuerint, dum absolvebantur, vel quod absoluti fuerint, quin ad id animadverterint. Attamen voluntariae distractiones in susceptione sacramentorum propter reverentiam eis debitam sedulo excludendae sunt. Licet enim voluntariae distractiones in suscipiendis sacramentis horum valorem non impediant et a mortali excusari possint, a veniali tamen minime excusantur: sancta enim sancte tractanda sunt. •7) Cf De praeceptis n. 7 s. i — J fov Our-Λ ' ' *** De subiecto sacramentorum Ιν.ώΚυΛ 31 (tu. ».Ύ 3. Ad cetera sacramenta valide suscipienda praerequiritur bapt is mus valide susceptus: siquidem alia sacramenta pro solis membris Ecclesiae instituta sunt; per solum autem baptismum homo fit membrum Ecclesiae Sacramentum ergo, quod non baptizato confertur, nil efficit, quia non baptizatus non est subiectum capax aliorum sacramentorum (cf. cn. 737, § 1). 4. Infantes (i. e. qui nondum usum rationis habuerunt) et perpetuo amentes pro iis sacramentis, quorum capaces sunt, simul sunt dis­ positi; intentionem, quam habere nequeunt, supplet intentio Christi et Ecclesiae. Quatuor autem sacramentorum ipsi sunt capaces: baptismi, quem suscipere possunt et debent; confirmationis, quam suscipere quidem possunt, sed non debent; eucharistiae, quam nunc ex voluntate Ecclesiae suscipere non possunt; ordinis, queip nunquam licite suscipere poterant. De his constat ex traditione, quae volun­ tatem Christi instituentis sacramenta nobis manifestat. 5. In adultis i. e. in iîs, qui usum rationis adepti sunt, ad valide suscipienda sacramenta requiritur intentio saltem habitualis im pli cita suscipiendi tale sacramentum68). Quare non sufficit, ut sacramentum positive non respuant, sed omnino requiritur positiva voluntas sus­ cipiendi sacramentum, eaque vera et seria: siquidem ex voluntate Christi in adultis susceptio debet esse voluntaria, quia noluit eos sanctificari sine eorum voluntate et consensu. Sufficit autem intentio habitualis, etiam implicita, quia ad recipiendum donum et beneficium alia intentio praeter liberam acceptationem vel remotionem voluntatis contrariae non requiritur; libera autem acceptatio etiam in voluntate habituali continetur. a. Si agitur de catholicis moribundis^ qui sensibussunt destituti, nil impedit, quominus eis sacramenta (confirmatio, poenitentia, viaticum, extrema unctio, et etiam baptismus, si prior esset dubius vel invalidus) conferantur, nisi constet eos usque ad deliquium manifeste impoenitentes fuisse. Recte enim supponuntur habere intentionem habitualem, implicitam saltem, recipiendi illa sacramenta. Nam ec ipso, quod Christiane vixerunt, vel, quamvis peccantes, tamen non recesserunt a religione Christiana, habuerunt voluntatem adhibendi media a Deo ordinata ad vitam religiose agendam et praesertim finiendam. In hac voluntate habitualiter perdurante (si non constet de revocatione) continetur intentio habitualis implicita, sed absoluta et determinata, haec sacramenta recipiendi"). b. Si vero agitur de infidelibus moribundis qui sensibus destituti non possunt interrogari, quaeritur, in quonam actu praecedente intentio contineatur saltem habitualis. Omnes fere concedunt in voluntate amplectendi aliquando religionem Christianam implicite contineri intentionem suscipiendi baptismum, etsi quis baptismum non cognoverit vel de eo non cogitaverit.(Attamen non consentiunt, num in voluntate faciendi omnia, quae ad salutem necessaria sunt, qualis in omni contritione continetur, intentio suscipiendi baptismi includatur. lamvero, etsi nonnulli auctores id affirment70), alii tamen non sine ratione id prorsus negant, Λ ·") In matrimonio efficacior gradus intentionis requiritur, quatenus contractus est; item in poenitentia, quia actus poenitentis sunt quasimateria sacramenti. ") Si qui hanc intentionem vocant »interpretativam«, intelligunt sub hoc termino »voluntatem quandam generaliorem habitualem» (cf. Ballerini-Palmieri IV, n. 702), non autem illam condicionatam irrealem velleitatem: »si scirem, vellem». 7p) Vermeersch in Periodica 1929, p. 123* ss. 32 »/44. De sacramentis in genarc ubi agitur de infideli bonae fidei, cui ergo persuasum est se cum sola fide in Deum existentem et remuneratorem recte agere71). q. In contritione sive imperfecta sive perfecta continetur quidem votum baptismi ; votum autem in tali homine non est necessario idem ac intentio recipiendi sacra­ mentum. Votum enim, quod hic infidelis concipere potest, est desiderium satis­ faciendi in omnibus Dei voluntati praecipienti, quod tamen non est determinatum ad certum medium, ergo desiderium adhibendi vel circumcisionem, vel baptismum, vel orationem, vel alium ritum. Intentio autem, etiam implicita tantum, debet ferri in aliquod obiectum, in quo determinate continetur sacramentum. 0, Votum sufficit, si est condicionatum etiam condicione irreali (si scirem, vellem). Intentio autem sacramenti, etsi condicionate efferatur, debet saltem aequivalere absolutae; sic certe homini dubie baptizato non satis esset dicere: 1 »si non essem bantizatus, vellem baptizari*, sed debet dicere: »si non sum baptizatus, volo baptizari*;|homo autem, quem supponimus, nil aliud in mente habere potest nisi hoc: »si scirem, Deum aliud velle, utique inquirerem, quaenam sit vera religio et quid postulet, et adhiberem illa media; sed de facto bona fide credo cum nil aliud velle, ergo de facto nolo*. γ. Nec mirum videtur, ad justificationem sine sacramento et charactere sufficere votum, econtra ad iustificationem cum sacramento et charactere plus voluntatis requiri. Nam in justificatione sine sacramento sufficit, ut nil adsit in voluntate, quod Dei operationem impediat; in baptismo autem »homo constituitur in ecclesia Christi persona cum omnibus Christianorum iuribus et officiis* (cn. 87); ad hoc autem non sufficit aliqua condicionata irrealis et indeterminata velleitas sine cognitione saltem implicita, sed debet sacramentum cum officiis aliquo humano modo cognitum et admissum esse. 8. Denique non potest appellari ad ea quae (infra sub d) tradimus de intentione ; praevalente inter duas contrarias; agitur enim de casu toto coelo diverso; loquimur ibi de homine Christiano, qui modo ss. communionem devote susceperat, qui ergo in sua vita praeterita et praesertim in hoc ultimo actu probatus est habere inten­ tionem proprie habitualem implicitam, etiam recipiendi sacramentum unctionis; 4 » et praecise hanc valere et praevalere dicimus alteri ex errore conceptae, se non Ί esse graviter infirmum et proinde non posse suscipere unctionem. Hic autem agimus ' * de homine infideli non baptizato, qui est bona fide in sua secta, et ideo dc facto non vult sacramentum, solum haberet voluntatem, si cognosceret. e. Insuper haec omnia etiam congruunt cum praxi Ecclesiae7»). c. Hinc qui ficte tantum vel per iocum sibi conferri sinat sacramentum vel qui mere negative se habeat, dum ei confertur sacramentum, absque seria voluntate saltem implicita illud suscipiendi, nihil suscipit. Item si quis ignorans, quid sit sacramentum, mere materialiter sibi aliquod conferri permittat, illud non accipit. — Econtra qui ex metu etiam gravi et iniuste incusso recipit sacramentum, valide illud recipit, modo adsit intentio saltem implicita (excipiendum est matrimonium). In praxi tamen sub condicione iterum baptizandi sunt, qui solum ex metu baptis­ mum susceperunt et postmodum sponte illud desiderant, quia difficulter discerni potest, utrum internus consensus in baptismum, an interna repugnantia contra baptismum adfuerit. — Phreneticus, qui omnibus modis repugnat volenti conferre extremam unctionem, valide eam suscipit ex intentione saltem implicita, quam ante morbum habuit. 71) Umberg in Periodica 1929, p. 97* ss. 72) Ergo ut missionarius ethnicum vel iudaeum moribundum sensibus destitutum licite baptizare possit, non sufficit,'ut prudenter praesumat eum habuisse saltem attritionem, sed requiritur, ut ex positivis indiciis prudenter iudicare possit, eum habuisse desiderium baptismi vel propositum ingrediendi ecclesiam. S. Officium 18. sept. 1850, 30. mart 1898 (D. 1966 a); cf. cn. 752, § 3. Alia documenta huc spectantia collegit Cappello, De Sacr. I.» n. 151 s. De subiecto sacramentorum 33 d. Si suscipiens ex errore duas contrarias intentiones habet, alteram qua actu respuitLalteram qua habitu desiderat sacramentum, valide suscipit, st intentio illud suscipiendi praevalet. Utra intentio praevaleat, ex dispositione animi colligi debet : illa scilicet praevalet, quam retineret, si veritatem cognosceret. Finge e. g. parochum cum infirmo graviter decumbente, qui s. communionem modo devote susceperat, de suscipienda extrema unctione agentem, quam infirmus nunc suscipere recusat, cum putet se nondum esse in mortis periculo. Hunc infirmum interea sensibus destitutum parochus sacro oleo incipit ungere atque in unctione pergit, quamvis infirmus interim ad se reversus agitatione capitis displicentiam suam ostendat: validum est sacramentum, quia intentio habitualis est intentio praedominans73). Articulus secundus. De sacramentis licite et fructuose suscipiendis. 42. Condiciones requisitae. 1. Ad sacramenta licite et fructuose suscipienda saltem ea dispositio requiritur, sine qua sacramenta effectum suum principalem, gratiam scilicet sanctificantem vel pri­ mam vel secundam, producere nequeunt; generatim ergo dicendum est: a. Ad sacramenta mortuorum licite et fructuose suscipienda re­ quiritur attritio supernaturalis, quae supponit fidem et spem: nulla enim a Deo conceditur remissio sine conversione et dolore de peccato. .b. Ad sacramenta vivorum licite et fructuose suscipienda requiritur status gratiae, ut ex rei natura patet. Duplex exstat via, qua status gratiae recuperari possit:*’contritio perfecta aut absolutio sacramentalis; etsi haec posterior non semper necessaria sit, semper tamen utpote certior atque securior suadenda est. 2. Qui scienter sine debita dispositione sacramentum suscipit, irreverentiae sacrilegium commjttit, idque gravius illo, quod com­ mittit is, qui sacramentum in statu peccati mortalis conficit, quia non utcumque sacramentum indigne tractat, sed fructu gratiae privat. S. Alphonsus (n. 86) duos affert casus sane raros, in quibus licet ss. eucharistiae sacramentum sumere in statu peccati mortalis: a. Si sacerdos ad altare vel laicus mensae communicantium accumbens recordaretur peccati mortalis a se commissi nec posset actum contritionis elicere nisi interrumpendo sacrificium missae vel recedendo a mensa communicantium cum periculo diffamationis, licite- ss. sacra­ mentum sumeret, b. Si hostia consecrata exposita esset periculo profanationis ex parte impiorum nec suppeteret tempus eliciendi contritionem, hostia sumi posset sine peccato. 43. Num liceat sacramenta petere vel accipere a ministro indigno. Minister indignus dicitur, qui certo cognoscitur non administraturus sacramentum sine peccato mortali. Dicitur certo: si enim non cognoscitur certo indignus, praesumi debet dignus. Proinde nondum dici debet indignus, qui scitur ante aliquot horas peccasse, sed praesumitur iam se disposuisse; potius agitur de ministro, qui cog­ noscitur habitualiter esse in statu peccati, v. g. in occasione voluntaria continuata. Porro minister potest esse indignus aut propter solum defectum dispositionis, aut etiam propter censuram vel irregularitatem, qua innodatus sacramenta administrare prohibetur. (Cn. 2261.) n) Cf. Elbel-Bierbaum III. pr. 8. n. 69. 3 Noldin, Vol. Ill 34 De sacramentis in genere I. Per se non licet sacramenta petere vel accipere a ministro indigno. Et sacramenta quidem petere non licet, quia lex naturae vetat, ne quem incitemus ad id, quod sine peccato aut facere non potest aut facturus non est; recipere autem non licet, quia non licet cooperari ad peccatum, quod administrans sacramentum m mortali co m m i 11 i t. Praeter hanc cooperationis rationem, quae potissima est, duplex alia quandoque accedit, scandalum scilicet et periculum perversionis, quam indignus minister, praesertim si sit haereticus, tentare potest. Sine causa ergo certe non licet sacramenta accipere a sacerdote indigno, etiamsi ad ea ministranda sit paratus, quin et ultro se offerat. ' > » - - 2. Ex iusta causa tamen licitum est sacramenta petere et accipere a ministro indigno, qui ea sme peccato administrare potest. Ex causa enim proportionate gravi licitum est petere actionem, quam alter sine peccato praestare potest, licet praevideatur commissurus pec­ catum; insuper licet peccato alterius ex iusta causa materialiter cooperari. Hoc semper obtinet, si indignitas oritur ex solo peccato, quod per contritionem statim deponi potest. Causae vero iustae et proportionate graves, ob quas etiam sacerdos indignus vocari vel adiri posset, haec sunt: ad sacramenta administranda aegroto; ad con­ fessionem et communionem paschalem peragendam; ad baptizandum infantem; ad absolutionem percipiendam, ne recipiens diutius in statu peccati versari debeat; ad indulgentiam lucrandam; ad praecavendum imminens periculum lapsus ob vehementem tentationem vel occasionem peccandi71*). 3. Quoad excommunicatos. Possunt fideles ex qualibet iusta causa .ab excommunicato sacramenta petere, maxime si alii ministri desint. Sed ab excommunicatis vitandis nec non ab iis excommunicatis, in quos lata est sententia condemnatoria aut declaratoria, fidelis in solo mortis periculo petere possunt tum absolutionem tum etiam, si alii ministri desint, cetera sacramenta75). a. Qui ergo moriturus esset sine sacramento, nisi illud peteret ab excommunicato vitando (vel ab haeretico aut schismatico), posset ab his petere non solum baptismum aut absolutionem, sed etiam extremam unctionem et viaticum. b. Haeretici et schismatici publici non sunt quidem sensu iuridico vitandi, sacramenta tamen ab cis petere non licet, nisi in proximo periculo mortis. Immo ordinarie ne tunc quidem advocandi sunt, propter perversionis periculum: vix enim minister haereticus sacramenta ministrabit moribundo, nisi is fidem sectae ipsius admiserit. Quare praestat elicito actu contritionis perfectae divinae miseri­ cordiae se committere, quam tanto periculo se exponere. 71) S. Alphonsus n. 89. 71) Idem valet de suspensione, interdicto et de quibusdam poenis vindicativis. Cn. 2261; 2275, 2; 2284; 2298. 35 QUAESTIO QUINTA. De sacramentalibus7®). Articulus primus. De natura sacramentalium. 44. Definitio. Sacramentale etymologice significat omne id, quod ad sacramentum pertinet, praesertim vero ceremoniam sacramentalem, quae scilicet in sacramentorum administratione observatur. Sacramentalia vero proprie et specifice, prout in hac quaestione intelliguntur, definiri possunt: Signa sacra (res aut actiones) ab ecclesia ad aliquam sacramentorum imitationem instituta, quibus ipsa uti solet ad obtinendos ex sua impetratione effectus praesertim spirituales77).\Tria~ergo sunt de ratione sacramentalium: \fl. ut sint signa sacra ab ecclesia instituta; quare ipsa eaquesola insacramentalia plenam potestatem exercet: ea constituere, authentice interpretari, ex eis aliqua abolere aut mutare potest78) ;ô. ut effectus supernaturales tum spirit u a les tum corporales producant;\c. ut hos effectus producant vi impetrationis (vel in exorcismis etiam vi imperativa) Ecclesiae. a. Sacramentalia, quae a theologis dicuntur sacramenta minora, ita definiri debent, ut hinc quidem a sacramentis differant, inde vero cum sacramentis maximam, quae admitti possit, similitudinem exhibeant. b. Conveniunt cum sacramentis,Vquia sunt (ut plurimum) signa sacra, pertinentia * ad cultum divinum, quae non solum significant,Jised etiam aliquo modo producunt y-r effectus supernaturales aut etiam temporales (non ut tales, sed) ad salutem utiles. c. Differunt sacramentalia a sacramentis: non licet uti candela benedicta tamquam lumine vulgari, nec bibere aquam benedictam ad sitim exstinguendam. Verum haec nec mortalia sunt nec sacrilegii arguenda et ex iusta causa facile excusantur*. VermeerschCreusen, Epitome II. 468. Dc sacramentis in genere 40 ad instituenda et conficienda sacramentalia non sufficit, nisi accedat peculiaris potestas benedicendi et potestas cohibendi daemones. 50. De potestate Ecclesiae. Ad instituenda et conficienda sacramentafia Ecclesia duplici potestate instructa est, potestate benedicendi et . potestate cohibendi daemones. 1. De potestate benedicendi, a. Hanc potestatem Apostolis atque in iis Ecclesiae ministris a Christo traditam esse, patet ex his scrip· ·· · · * * turae verbis: In quamcumque domum intraveritis, primum dicite: pax huic domui; et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illum pax vestra90). Verba enim: Pax huic domui non exhibent salutationem communiter usitatam, sed benedictionem, qua bona supernaturalia efflagitantur, ut ex sequentibus verbis patet01). b. Christus apostolos exemplo suo docuit, quomodo benedicendi potestatem in utilitatem hominum exercere deberent: ipse enim parvulis manus imponens benedixit92), panes et pisces postea multipli­ candos benedixit93), panem in corpus suum convertendum benedixit94), ac tandem ante suam in coelum ascensionem elevatis manibus apostolis et discipulis benedixit95). 2. De potestate in daemones. Hanc potestatem apostolis et discipulis atque in iis ecclesiae ministris traditam esse hisce scripturae verbis demonstratur: Cqnvocatis autem duodecim apostolis dedit illis virtutem et potestatem super omnia daemonia90). Nota. Ecclesiam traditam sibi a Christo potestatem per sacerdotes suos potis­ simum exercere ex ipso sacerdotum munere iam constat et expresse significatur verbis, quibus ipsa in ordinatione presbyteri utitur: Consecrare digneris, Domine, manus istas .. ut quaecumque benedixerint, benedicantur, et quaecumque consecraverint, consecrentur et sanctificentur. Et quamvis clericis in ordinatione exorcistarum conferat potestatem imponendi manus super energumenos et per impositionem manus coercendi spiritus immundos, hac potestate tamen uti non licet nisi sacerdotibus®7). * _ 51. Quomodo effectus producant. Sacramentalia effectus producunt .,: ex vi uripetratoria Ecclesiae (vel etiam imperativa in exorcismis), quae ' dum sacramentalia per ministros suos conficit, Deum ipsa deprecatur pro iis, quibus sacramentalia administrantur vel qui postea eis utuntur. SacramentaTia ergo effectum producunt: a. Non ex opere operantis: hoc namque termino significatur effectu in genderea sanctitate ministri vel a dispositione subiecti; sed sacramentalia vim et efficaciam suam non habent ex sanctitate et devotione ministri neque ex dispositione subiecti, sed ex vi impetratoria Ec­ clesiae. Lue. 10, 5. 6. Cf. Knabenbauer, Commentarius in quatuor evang. 1. p. 387. Mare. 10, 19. Matth. 19, 15. Mare. 6, 41. Matth. 14, 19. Matth. 26. 26. Luc. 24, 50. Luc. 9, 1. Coll. Matth. 10, 1. Luc. 10, 17. •7) Cn. 1153; S. C. Prop. 11. Sept. 1799; cf. infra n. 54. M) ®l) ei) w) M) M) De sacramentalibus 41 a. Si quandoque legimus sacramentalia uberiores et propemodum miros effectus produxisse, ubi a viris sanctis peragerentur, id non ordinariae sacramentalium efficaciae, sed singulari charismati determinatae personae intuitu sanctitatis a Deo collato tribuendum est. His tamen non negatur sacramentalium ordinarium effectum etiam dempto speciali charismate, ex merito ministri, qui Deo eximie placet, augeri posse et reipsa augeri, quemadmodum fructus missae intuitu sancti­ tatis ministri offerentis quandoque augentur. β. Ad percipiendos sacramentalium effectus debita subiecti dispositio requiritur, quemadmodum ad percipiendos fructus sacramentorum debita dispositio necessaria est. Hinc concedendum est effectum sacramentalium eo uberiorem esse, quo per­ fectior est dispositio seu sanctitas, fides et devotio subiecti; vis autem hos effectus producendi inest impetrationi Ecclesiae. b. Neque ex opere operato:'hoc enim termino significatur effectum produci vi institutionis divinae, adeo ut ipsum signum vi huius institutionis efficax sit ad producendos effectus: .cramentalia autem non vi institutionis, sed vi orantis et impetrantis Ecclesiae efficacia sunt. J c, Sed ex opere operantis Ecclesiae. Modu1-, quo sacramentalia^' operantur, in eo convenit cum modo operandi sacramentorum, quod eorum efficacia non pendeat a merito ministri neque a sanctitate subiecti; sed in eo differt a modo operandi sacramentorum, quod eis efficacia non competat vi institutionis, sed vi impetrationis Ecclesiae (vel etiam imperii) sacramentalia peragentis. Quamvis ergo vere affirmari possit, sacramentalia agere ex opere operato, si huius termini sola vis negativa consideretur, aptius tamen sacramentalia effectus producere dicuntur ex opere operantis Ecclesiae, ut mode singulari, quo sacramenta operantur, etiam singularis terminus ex opere operato reservetur. "’A V 52. Effectus sacramentalium dicendus est infallibilis: effectus enim " 1 pro du c i tur deprecatione Ecclesiae; sed Ecclesiae orationes sem p e r audiuntur. Si tamen effectus particularis, qui intenditur, ex administratione vel ex usu sacramentalium reipsa non semper provenit, id ex duplici condicione potissimum explicari debet, a qua infallibilis efficacia omnium orationum dependet. Si enim bona temporalia efflagitantur ut sanitas corporis, abundantia frugum etc., fieri potest, ut eorum largitio ad salutem animae non conducat; et si bona supernaturalia petuntur, fieri potest, ut eorum concessio ordini divinae providentiae non sit conformis. Ex his conficitur illa sacramentalia (qua sacramentalia) nihil valere, quibus non assistit impetratio Ecclesiae; haec autem illis non assistit, quae non peraguntur cum ea materia et forma, quam ipsa praescribit. In hac re neque ignorantia inculpabilis nec bona fides quidquam supplere possunt: tota enim benedictionum ecclesiasticarum vis, ait Gardellini, posita est in oratione et invocatione Ecclesiae, quae fit per suos ministros, qui non aliis uti verbis aut formulis debent, quam iis, quae ab Ecclesia sunt constituta08). Secundum cn. 1148, §2 sacramentalia invalida sunt, »si adhibita non fuerit formula ab Ecclesia praescripta». •8) Decreta authent. S. C. R. (Ed. Gardellini. Romae. 1857) nota ad n. 4782. /· 42 >e De sacramentis in genere ,·>ί Λ Articulus tertius. Jtf** De exorcismis09). 55. Notio et divisio. Nomine exorcismi significatur: cohibitio impera­ tiva daemonis (saepe conjuncta cum adjuratione). Est ergo non mera oratio vel impetratio gratiarum, quibus vis daemonis frangi possit, etsi talis impetratio nomine Ecclesiae fiat (potestas indirecta in daemones) ; sed est verum imperium, quod utique solius Dei nomine fieri potest (potestas directa); inde patet hanc potestatem solum a ministris per Ecclesiam ordinatis fieri posse. Exorcismus vocatur publicus, sit fit:\1. nomine et auctoritate Ecclesiae; \2. a ministris ab Ecclesia deputatis3. forma ab eadem determinata; secus vocatur privatus. Exorcismi publici in Rituali Rom. sunt tria genera100) : L Ritus exorcizandi obsessos a daemone (tit. 12. c. 2), qui solet vocari exor­ cismus sollemnis. 2 Exorcismus in satanam et angelos apostaticos, qui vocatur Leonis ΧΙΠ. (ib, c, 3) et dici potest (publicus) simplex. 3. Exorcismi varii, qui habentur in caeremoniis baptismi, in benedictione aquae et salis et in consecratione ss. oleorum, qui etiam dici possunt (publici) simplices. Exorcismus proprie dirigitur in daemonem, qui imperative adiuratur, ut a corporibus obsessis recedat; sed quandoque dirigitur etiam in personas vel in res ut in animalia nociva, in aquam, in sal, ne ipsae vel earum usus hominibus noceant. Cum enim omnes creaturae etiam irrationales (cf. Rom. 8, 21 s) maledicto peccati ideoque daemonis potestati subsint, Ecclesia simplici exorcismo daemonem passim repellit eiusque influxum prohibet. 54. Asserta. 1. Exorcismus sollemnis legitime fieri potest solum ex peculiari (pro quolibet casu) et expressa licentia Ordinarii; quae licen­ tia non conceditur nisi sacerdoti, qui sit pietate, prudentia et vitae inte­ gritate praeditus; qui non procedat, nisi postquam diligenti prudentique investigatione compererit exorcizandum esse revera a daemone obses­ sum10*). a. Potestatem exorcizandi accipiunt clerici per ordinem exorcistatus; sed haec potestas impedita est, quia iuxta praesentem Ecclesiae disciplinam solis sacer­ dotibus conceditur, ita ut inferiores clerici non nomine et auctoritate Ecclesiae agerent. b. Formula exorcismi sollemnis continetur in Rituali, ubi etiam habentur praecepta et monita observanda (tit. 12. c. 1). c. Etsi factum obsessionis daemoniacae propter evangeliorum testimonia citra peccatum haeresis negari non possit, id tamen concedi debet, obsessiones nunc temporis multo rariores esse, immo complura phaenomena, quae antiquitus pro signis obsessionis habebantur, non daemoni, sed morbis naturalibus tribuenda esse. Quare in diiudicandis factis obsessionis magna cautela et discretione opus est. d. Rituale Rom. (I. c. n. 3) hqec signa obsessionis recenset: aignota lingua loqui pluribus verbis vel loquentem intelligere; distantia et occulta patefacere; vires supra aetatis seu condicionis naturam ostendere et id genus alia* ; haec tamen M) A. Rodewyk, Die Beurteilung der Besessenheit. Ein geschichtlicher Überblick. Z. K. Th. 72 (1950) 460 ft. — »Satan«, Les Etudes Carmélitaines 1948. 1M) A. Rodewyk, Die Teufelsaustreibung nach dem Rituale Romanum. Geist und Leben 25 (1952) 121 ft. 101) Cn. 1151. De sacramentalibus 43 et einsmodi non sunt signa certa obsessionis, sed monente ipso Rituali quaedam indicia, quae eo maiora sunt quo plura simul occurrunt: sunt enim morbi naturales praesertim hysteria et daemonomania, in quibus eiusmodi phaenomena cernun­ tur102). In dubio de facto obsessionis expedit consulere medicum peritum et probe catholicum, qui non a priori ipsum factum obsessionis reiiciat. e. Etsi ad exorcismum licite peragendum probabilitas obsessionis per se sufficiat, nunc tamen solum exsistente morali certitudine abhibendus est. Id exigit »tum scandalum, quod hodie facilius enasci solet ob impiorum irrisiones, tum ipsius exorcizandi salus, cui exorcizatio praesertim crebrior plurimum nocere poterit, si reapse morbo tantum naturali laborato103); id exigit etiam cn. 1151. 2. Exorcismus Leonis XIII »recitari potest ab episcopis a sacerdotibus*. 3. Alii exorcismi simplices, qui occurrunt in baptismo et in con­ secrationibus vel benedictionibus, peragi possunt ab iis, qui horum rituum legitimi ministri sunt104). Ergo diaconus legitime baptizans potest exorcismos in ritu contentos peragere; non autem exorcismos contentos in benedictione salis, quia sal benedicere diacono non licet. Exorcismus privatus, qui vero non est sacramentale, peragi potest ab omnibus fidelibus: etenim ad tentationes aut vexationes daemonis avertendas quilibet per Deum aut per lesum Christum daemoni imperare potest, ne sibi vel aliis noceat. Effectus huius exorcismi non derivatur ab auctoritate et precibus Ecclesiae, cum non fiat nomine Ecclesiae, sed ex virtute nominis Dei et lesu Christi. »Daemones enim, ait Pesch (I. c. n. 342), naturaliter horrent mysteria fidei, quibus se victos esse sciunt; ideo viso signo crucis et audito nomine lesu aliisque similibus torquentur et fugiunt.« Nota 1. Usus sacramentalium eorum, quae occurrunt extra usum sacramentorum, ;■»-> t nullibi quidem praecipitur, enixe tamen hortandi sunt fideles, ut ea frequenter ' ac devote usurpent ad multiplices eorum effectus percipiendos. Ideo animarum ;; . pastores sacramentalium naturam fidelibus exponant et recto eorum usu eos apte ' - _ . instruant, ut ii, qui sapientiores sibi videntur, ea non contemnant, rudiores vero ,1** _ ' non superstitioso modo iis utantur. Nota 2. Sacerdotes meminerint ipsam benedictionem sacerdotalem esse sacramentale, quod privatim nota formula: Benedictio Dei omnipotentis etc. vel: Bene­ dicat te etc. passim adhibere licet. Potestas benedicendi in ipsa ordinatione una cum potestate consecrandi ab Ecclesia sacerdotibus confertur, qui usu huius potestatis multa mala ingruentia ab hominibus avertere et uberem benedictionem in ipsos diffundere possunt, praesertim vero in infantes atque infirmos, quibus divinus Salvator saepe ex corde benedixit. Effectus benedictionis sacerdotalis eo copiosior erit, quo firmior est fides et fiducia benedicentis et benedicti. Nota 3. Valde suadendum est Ecclesiae ministris, ut exorcismum simplicem saepius peragant memores verbi Domini: in nomine meo daemonia eiicient; prae­ sertim vero super eos, qui vehementi tentatione vexantur, et super poenitentes, quos advertunt difficultates experiri in eliciendo dolore et proposito de peccatis vel in peccatis suis sincere manifestandis. Uti possunt hac vel simili formula: In nomine lesu praecipio tibi, spiritus immunde, ut recedas ab hac creatura Dei*101 10î) Cf. Niedermeyer, Handbuch der speziellen Pastoralmedizin V. 429 ff. 10S) Génicot 1. n. 300, 3. 101) Cn. 1153. 44 LIBER SECUNDUS. De baptismo1). t QUAESTIO PRIMA. De natura baptismi. 55. Definitio. 1. Baptismus est sacramentum, quo per ablutionem corporis in aqua sub certa verborum forma confertur gratia re­ generationis. In hac definitione prima verba: baptismus est sacramentum exhibent notam genericam,. in qua omnia sacramenta conveniunt; verba autem, qua sequuntur, exhibent notam seu differentiam specificam, qua hoc sacramentum ab aliis distin­ guitur. Duo autem differentiam specificam constituunt: materia et forma huius sacramenti: per ablutionem corporis in aqua sub certa verborum forma, et peculiaris eius effectus: gratia regenerationis. 2. A sacramento, quod dicitur baptismus fluminis, distinguitur baptismus flaminis et baptismus sanguinis. . x? a. Baptismus flaminis (seu Spiritus Sancti) est caritas vel contritio perfecta, in qua continetur desiderium (n. 41, 5) in re suscipiendi sacramentum baptismi; caritas autem et contritio perfecta vim habent conferendi gratiam sanctificantem. Attamen characterem baptismus flaminis non imprimit et pari modo non semper omnem reatum culpae venialis et poenae temporalis delet, sed pro intensitate actus amoris modo maiorem, modo minorem, modo etiam omnem~remittit. b. Baptismus sanguinis est martyrium fidei causa toleratum. JVIartyrium vim habere remittendi omnem culpam omnemqu,e poenam tam in adultis quam in infantibus passim affirmant sancti patres provocantes ad privilegium, quod Christus martyrio concessit, pro­ ducendi scilicet eundem effectum justificationis, quem producit bap­ tismus2). Characterem baptismalem martyrium non imprimit, efficit autem, ut omnis culpa et poena deleatur. 3. Distinguitur baptismus sollemnis, qui cum omnibus ritibus et ceremoniis praescriptis confertur, nihil autem refert, utrum in ec*) S. Thomas HI. q. 66—71. S. Alphonsus I. 7. n. 94—160. Sporer-Kazenberger, Supplementum theologiae moralis sacramentalis c. 1. sect. 1—4. Gobât, Theologia experim. d. sacram .tract. 2. de baptismo. Tamburini, Explicatio moralis de sacramentis c. 2. de baptismo. Ballerini-Palmieri, IV. n. 716—748. Lehmkuhl, Theologia moralis11 II. n. 55—88. GénicoF, Theologia moralis institut. II. 127— 158. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV, 2 n. 130—192. Vermeersch-Creusen, Theol. mor. III.4 196—238. Cappello, De sacr. I.* 109—219. Schôllig, Die Verwaitung der hl. Sakramente4 (1952) §§ 5—11. Merkelbach III.8 Ill—172. La Maison-Dieu No. 32 (1952), Le baptême entrée dans le peuple de Dieu. ’) Cf. De principiis n. 285. De natura baptismi 45 clesia an in domo privata administretur; et baptismus privatus seu non sollemnis, qui sine ritibus et ceremoniis administratur3). Privatus habetur v. g. si is, cui baptismus sollemnis collatus est, propter dubium de cius valore sub condicione rebaptizatur. Frequentissimus casus, in quo baptismus privatim sine ritibus et ceremoniis confertur, est casus necessitatis in periculo mortis, ideo bapt ismus pri va tus ordinane baptismus necessitatis (Nottaufe) vocatur. y 56. Effectus. Effectus huius sacramenti sunt: fl. impressio charaeteris (res-sacramentum), quo homo baptizatus fit membrum ecclesiae, corporis Christi mystici, et capax aliorum sacramentorum*);. 6. infusio gratiae sanctificantis, donorum et gratiae sacramentalis, quae est ius acT omnes illas gratias actuales, quibus baptizatus vitam Christianam ducere possit;\£._remissio omnis peccati tum originalis tum personalis ante baptismum commissi;\d. remissio omnis poenae non solum aeternae, verum etiam temporalis. Dispositio autem in adulto, qui peccata personalia commisit, ad effectus (b.—d.) obtinendos necessaria praeter fidem est attritio de peccatis commissis. ~ Quare fieri potest, ut in adulto non omnis culpa nec omnis poena statim remit­ tatur: cum enim poena remitti non possit nondum remissa culpa, et cum culpa non remittatur sine attritione, si adultus ad baptismum accedit sine attritione ali­ cuius peccati venialis, quo gravatur, hoc in baptismo non remittitur; elicito autem postea dolore peccatum vi baptismi suscepti tum quoad culpam tum quoad poenam deletur. 57. Necessitas. 1. Baptismus (fluminis) in re vel (hypothetice) saltem in voto susceptus necessarius est necessitate medii ad salutem: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Deib). Necessitate medii necessarium ad salutem illud dicitur, quod est medium obtinendi aeternam salutem adeo necessarium, ut eo etiam sine culpa omisso, salus non obtineatur. Haec necessitas dicitur absoluta, si medium necessarium nullo alio λ. jz medio suppleri potest ;\et dicitur hypothetica, si in certis condicionibus alio medio suppleri potest. Necessitas igitur baptismi hypothetica est, quia in adiunctis, in quibus baptismus reipsa suscipi nequeat, alio medio suppleri potest·). 2. In infantibus nulla re nisi martyrio suppleri potest sacramentum baptismi; illis ergo excepto casu matryrii sacramentum in re sus- v ceptum necessarium est. In adultis autem sacramentum baptismi praeter martyrium suppleri potest etiam per baptismum flaminis; v adulto ergo, qui baptismum in re suscipere nequit, excepto casu martyrii, necessarium est sacramentum saltem in voto susceptum. Votum baptismi dicitur actus perfectae caritatis vel contritionis perfectae, quia in hoc actu votum baptismi continetur: qui enim eiusmodi actum elicit, voluntatem habet faciendi omnia, quae Deus praecepit; sed Deus omnibus praecipit suscep­ tionem baptismi; ergo voluntatem habet saltem condicionatum et irrealem baptis­ mum suscipiendi, si sciret eius necessitatem. ’) ♦) ®) °) Cn. 737, 2 coli. cn. 759. Cf. Cone. Trid. sess. 5. can. 5. (D 792): Cn. 87. Ioann. 3, 5. Cf. etiam D. 796, 861, cn. 737, § 1, Rituale Rom. tit. 2. c. /. n. /. Cf. De praeceptis n. 7. ** 46 QUAESTIO SECUNDA. De materia et forma baptismi. Articulus primus. De materia baptismi. 58. Materia remota valida baptismi est sola aqua naturalis, quae tum in se tum in communi aestimatione hominum’ tails sit.'Constat ex verbis s. scripturae: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto etc.7). Haec verba de aqua vera et naturali intelligenda esse novimus ex definitione ecclesiae8). Quaenam ergo aqua habenda sit materia valida, non tam ex chimicorum analysi, quam ex usu et aestimatione hominum desumendum est: nam Christus cum materiam sacramentorum determinaret, secundum notiones vulgi et sensum communem locutus est. Materia certo valida est: a. aqua fontium, puteorum, fluminum, maris, stagnorum, paludum, lacuum, cisternarum; b. aqua pluvia, distillata, arte chimica effecta, resoluta ex glacie, nive vel grandine; c. aqua sulphurea vel mineralis, aqua collecta ex vapore, rore vel effluens tempore nimboso ex pariete, foliis etc.; d. aqua turbida, mixta cum alia substantia, modo aqua, quae secundum aestimationem hominum est talis, sit materia vere et certo praedominans, etiamsi quoad colorem, odorem, saporem alterata sit. Nec refert utrum aqua frigida an calida sit. Materia certo invalida est: a. lac, sanguis, sputum; b. vinum, oleum, cerevisia, ius densum ex adipe etc.; c. lutum, atramentum; d. succus e frugibus e. g. pomis, piris etc. expressus; e. lacrimae, sudor, saliva: haec enim re quidem, non autem nomine nec communi aestimatione hominum aqua sunt. Materia dubia est: a. iusculum valde tenue, lixivium (Lauge), cerevisia valde tenuis, potus ex faba coffaei vel ex foliis theae confectus, aquà ex sale soluto; b. humor fluens e vite aliisque plantis; c. aqua rosacea vel alii liquores e plantis expressi; d. nix vel glacies nondum resoluta: licet enim in hoc statu non sint aqua naturalis, cum tamen per contactum resolvantur, et sic haberi possit quaedam ablutio, ea a nonnullis tamquam materia dubia admittuntur. 59. Materia remota licita. In quovis_baptismo praeferenda est aqua consecreta,.at non ~nT quovis praescribitur, sed adhiberi potest aqua naturalis (non benedicta), etsi adsit consecrata. Itaque 1. In baptismo sollemni materia licita est sola aqua consecrata9). "2. Tn baptismo privato10) conveniens est, ut adhibeatur aqua consecrata, si adsit; attamen non peccat nec sacerdos nec laicus, qui utitur aqua naturali, etsi adsit consecrata, nisi statuto di ccesano (ut in Anglia) haec praescribatur. 3. In baptismo necessitatis i. e. in periculo mortis, quaelibet materia certo valida (absolute), et si talis haberi non potest quaecunque ’) ·) ·) ») loann. 3, 5. Cf. Act. 8, 36. Cone. Trid. sess. VII. can. 2. De bapt. (D. 858.) Cn. 757, § 1. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 5.-7. Rituale Rom. tit 2. c. 2. n. 29. De materia et forma baptismi d v 47 materia, dummodo non sit certo invalida, adhiberi potest et debet sub hac condicione: si haec materia-valet, bi autem ille, qui eiusmodi materia baptlzatus est, supervixerit, et haberi possit materia certo valida, iterum baptizandus est sub hac condicione: si non es baptizatus. Sicut ad baptismum conferendum sub prima condicione sufficit tenuis probabilitas de validitate materiae, ita ad rebaptizandum sub altera condicione sufficit tenuis probabilitas de invaliditate baptismi: agitur enim de sacramento maxime necessario. De consecratione aquae baptismi. 1. Ex praescripto E c c 1 e s i a e aqua baptismi consecrari debet in vigilia Paschatis et .in vigilia Pentecostes11). Haec obligatio gravis censetur, quia magni momenti est, ut in baptismo sollemni adhibeatur aqua speciali benedictione in hunc finem consecrata, oleo catechumenorum et sacro chrismate permixta. Ideo ex mente Ecclesiae censeri debet abusus omnino eliminandus, si sabbato Pentecostes consecratio fontis baptismalis omittatur12). Missionarii iubentur aquam consecrare vel consecratam secum deferre, quotiescunque id absque gravi incommodo facere possunt13). Saepius Ecclesia declaravit aquam simpliciter benedictam sine admixtione ss. oleorum ve! aquam lustralem non posse locum tenere aquae con­ secratae, sed relate ad baptismum aequiparari aquae naturali1*). Ne unquam deficiat aqua baptismalis, ea confici potest quovis tempore, quo necessitas id postulat, sed iuxta formulam, quae in Rituali Romano habetur15*). Insuper induisit pro locis missionum benedictionem aquae baptismalis breviorem (sine litaniis, sed cum ss. oleis18). Et si aqua praescripto tempore consecrata defectura videatur, alia non benedicta ei admisceri potest, in minore tamen quantitate17). 2. In consecratione aquae baptismalis a. utendum est oleis ipso anno ab episcopo in Coena Domini benedictis, b. Si sacerdos olea recentia sibi comparare non possit, benedicat fontem sine sacrorum oleorum infusione, quae postea privatim omissas preces recitans in aquam benedictam infundat, c. Quodsi antea, quam olea accipere possit aliquem baptizare debeat, in ipsa benedictione sollemni vetera olea anni praecedentis infundat18). 60. Ad liceitatem insuper requiritur, ut aqua (sive consecrata sive naturalis adhibeatur) sit munda sine alterius materiae adn 1 ixtione. a. Licet modica ahenae substantiae admixtio aquam baptismi non reddat materiam invalidam, ea tamen, sive consecrata est sive non consecrata, ob reverentiam sacramenti debet esse munda ab aliena substantia, nisi adsit causa excusans. Quocirca si in casu necessitatis infantes in utero matris baptizandi sunt, licet uti aqua cum hydrargyro bichlorato corrosivo (una parte chlorati hydrargyrici cum 11) Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 5. De rationibus praecepti cf. Catechism. Rom. 11. 2. 11. 12) S. C. R. 7. dec. 1844; 13. apr. 1874. 1S) S. C. de prop. fid. 8. sept. 1869. »«) S. Off. 6. apr. 1741; 30. ian. 1763; S. C. Prop. 17. apr. 1758; 6. ian. 1797; 23. aug. 1852; 22. iun. 1883. 15) Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 6. et c. 8. Cn. 757, § 3. »·) Rifuale Rom. tit. 2. c. 9. 17) Ibid. tit. 2. c. 1. n. 6. Cn. 757, § 2. 18) S. C. R. 31. ian. 1896 n. 3879. Cn. 734. 48 Dc baptismo mille partibus aquae) permixta (Quecksilberchlorid, Sublimat), quando cx aqua pura verum morbi periculum in matre timendum est, ea vero uti non licet, quando nullum adest in matre morbi periculum1®). Cum tamen usus huius substantiae organis matris nocere possit, novissime medici pro baptismo in utero matris potius aquam decoctam adhibendam esse censent20). b. Graviter peccat, qui extra casum necessitatis utitur aqua turbida, lutulenta seu coenosa, etsi materia valida sit, quia graviter laedit reverentiam sacramento debitam. s. Si aqua baptismi nimis frigida est, ad ignem vel fornacem admota calefieri vel etiam parum aquae naturalis calefactae ei admisceri potest, ne aqua frigida parvulo noceat. Si parentes petunt, ut infans baptizetur aqua Iordanis, quam sibi compararunt, aquae consecratae modica quantitas illius aquae admisceri potest. d. In baptismis, qui in nonnullis regionibus contra praescriptum Ecclesiae domi habentur, adhiberi debet aqua consecrata: eiusmodi enim baptismi, qui a sacerdotibus extra casum necessitatis cum omnibus ceremoniis sacris peraguntur, rationem baptismi sollemnis habent. 61. Materia proxima baptismi est ablutio corporis, quae ab ipso ministro ita fieri debet, ut baptizatus morali hominum iudicio censeatur vere ablutus; alias enim forma non verificatur. 1. Tribus modis ablutio fieri potest: infusione, immersione, as­ persione; in usu tamen sunt vel primus, vel secundus modus, vel mixtus ex utroque21); et licet unica infusio ad validitatem sufficiat, trina tamen, saltem ubi de baptismo sollemni agitur, sub gravi in Rituali Romano praescribitur. 2. Ut igitur baptizandus vere ablutus censeatur, ideoque bap­ tismus certo validus sit, requiritur: a. Ut aqua fluat: hinc si una vel altera gutta aquae tantum ad­ hibetur, quae cuti inhaeret, quin fluat, baptismus dubius et solum in casu necessitatis licitus est. a. Qui ergo digitum vel manum madefactum vel sudarium madidum fronti solum tangendo applicat, valide non baptizat, quia infantem non abluit. Si quis per modum unctionis in frontq cum pollice in aqua baptismal! madefacto baptizat, baptismus dubius est, quia non habetur vera ablutio22). Qui vero manu vel sudario bene madefacto frontem baptizandi successive contingit, ex communi sententia auc­ torum certo valide baptizat, quia vera ablutio habetur23). β. Dctcrminata aquae quantitas ad validum baptismum non requiritur, p ro i n d eque non videtur adesse ratio dubitandi de valore baptismi, in quo una alterave gutta tantum adhibetur, modo guttae vere fluant: cum tamen complures auctores dc hoc baptismo dubitent, sub condicione iterandus esset. b. Ut immediate tangat baptizandum : hinc si aqua tangat vestes t ahium, certe invalidus est baptismus. *·) S. Officium, 21. aug. 1901 (D. 1977). Idem dicendum de admixtione aliarum substantiarum, S. Offic. ad Archiep. Pragensem; cf. Fattinger, Pastoralchemie pg. 107. «) Cf. Burger, Die kathol. Hebamme p. 16 vel Burger, Im Dienste an Mutter und Kind (Freiburg 1925) p. 24. ·») Cn. 758. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 10. De ritu immersionis cf. ibid tit. 2. c. 2. n. 20. et. tit 2. c. 4. n. 45. “) S. Officium 14. dec. 1898. ”) Cf. s. Alphonsus n. 107. De materia et forma baptismi 4υ a. Baptismum super crines collatum alii dicebant validum, quia cum crines sint pars infantis, infans abluitur, cuius crines abluuntur; alii econtra illum affirmabant invalidum, quia crines non sunt pars infantis ideoque non abluitur infans, cuius crines abluuntur. lam vero negari vix potest crines vere esse partem hominis; sicut ungues vere sunt hominis pars, etsi àb anima non informentur, iuxta s. Alphonsum24) comparari possunt cum cuti exteriore, quae etiam non est informata ab anima, et tamen homo vere abluitur, si cutis in capite abluitur. Quamvis ergo complures et magni auctores de valore huius baptismi dubitent eumque sub condicione iterandum esse putent25), securi esse possumus de valore; ipsa Ecclesia in Rituali Romano, etiam ubi agitur de adulto baptizando, nullam mentionem facit de crinibus discriminandis. β. Baptismus collatus super caput crusta ulcerosa opertum validus est: crusta enim, super quam effunditur aqua, non est nisi cutis infantis ex morbo foede dCturpata, ideo infantem abluere dicitur, qui eius caput crusta obductum abluit; alias homo, cuius totum corpus variolis obductum est, nec ablui nec valide baptizari posset. γ. Baptismus infanti collatus super caput sordibus ante lotionem adhuc obductum validus est: eo enim quod aqua super sordes effunditur, caput infantis ablui dicitur, quod plane ideo abluitur, ut a sordibus purgetur. c. Ut in capite ejfundatury totus enim homo censetur ablutus, si caput abluitur. Sunt qui dicant aquam effundendam esse in vertice baptizandi, nullibi vero id praecipitur; econtra praestat baptizare in fronte. ,Si_zn parte principaliore (pectore, collo, scapulis) aqua effunditur, probabilissime validus est baptismus, proinde solum si facile fieri quit, iterari potest. Talem baptismum communissima sententia doctorum magni nominis (Busenbaum, Suarez, Holzmann, Tanner, Lacroix etc.) validum habet; nec S. Alphonsus serio dubitat, cum non dicat baptismum ita collatum repetendum esse, sed solum ad maiorem cautelam licite repeti posse (n. 107, q. 4). Et sane homo in tali parte ablutus simpliciter ablutus dicitur, sicut in ea laesus simpliciter laesus dicitur. Ergo iteratio, ubi sine difficultate peragi nequit, tuto omitti potest. I g I I i ? I | I | I | . I 1 I I I I 1 I | I I | | Si in parte minus principali (manu, pede, brachio) aqua effunditur, baptismus probabiliter invalidus est. c rc t ω. 11 Si autem nonnisi talis pars attingi potest, facilius concedi potest, hanc partem loco totius corporis ablui et proinde hac ratione totum hominem esse ablutum. Nota. a. Si quis pronuntiat formam, dum infans labitur in aquam, invalidus est baptismus, quia infantem non ipse abluit, qui baptizat. β. Si quis querum aquae natura fluenti e. g. pluviae cadenti supponit, valide baptizat, quia baptizandum vere abluit, et quidem ipse abluit, qui formam profert. Quod si puerum supponit aquae ab homine effusae, distinguendum est: si ad baptizandum utitur aqua, quam vel in alium finem vel solum ut effundendo aquam adiuvet baptizantem alter effundit, valet baptismus, quia unus est qui baptizat: si autem scienter utitur aqua, quam alter effundit eo fine, ut baptizantem appli­ cando materiam adiuvet, invalidus est baptismus, quia alius applicat materiam et alius pronuntiat formam. γ. Num validus sit baptismus, si quis infantem proiicit in aquam et simul formam pronunciat. Validus et in casu extremae necessitatis, quo nempe alias sine baptismo moriturus est infans, etiam licitus esse videtur. Et validus quidem, quia aeque “) L. VI. n. 107. 3®. “) Cf. Lugo, Responsa moralia I. 1. dub. 1. 4 Noldln, Vol. ΠΙ. A | 50 Dc baptismo habetur ablutio atque in baptismo per immersionem collato, neque ulla est necessitas, ut immersionem sequatur emersio; licitus autem, quia non est directa infantis occisio, sed directa immersio ad conferendum baptismum, ex qua per accidens mors infantis consequitur: qui enim infantem submergit, non voluntate occidendi sed baptizandi, non dicitur infantem directe occidere, etsi ex eadem actione praeter intentionem mors sequatur infantis24). Articulus secundus. De forma baptismi. 62. Forma baptismi est: N. N., ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ut forma sit valida, per se duo tantum exprimi debent \ actio baptizandi et\tres Personae Divinae divisim enuntiatae. Moralistae vero, ut omne .dubium excludant, insuper postulant:x personam baptizantis,vpersonam baptizandi eb.unitatem naturae (per »in nomine*). Valida est forma, qua graeci baptizant: Baptizatur servus Christi in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, quia persona ministri implicite continetur in verbo baptizatur, quod, cum actionem sacramentalem assertive pronuntiet, idem valet ac baptizatur a me (D. 696). a. Nemo se ipsum valide baptizare potest, quia persona baptizantis omnino diversa esse debet a persona baptizanda: nam Christus instituens baptismum manifesto distinguit inter ministrum et subiectum baptismi (baptizantes eos) ; insuper dicendo baptizo me forma substantialiter mutaretur; tandem baptismus est regene­ ratio spiritualis; sicut ergo nemo seipsum generare, ita nec seipsum regenerare potest27). b. Vox Arnen formae addenda non est23). c. Sine ullo dubio omitti potest: pronomen ego in linguis (v. g. latina) quae illud iam in verbo continent, particula et ante invocationem Filii29), et adiectivum Sancti. d. Utrum verba formae in nomine significent : t auctoritate an sub invocatione seu sub professione, certo non constat. Ex eo, quod S. C. C. declaravit hanc formam: ego te baptizo cum nomine Patris etc. sine mala intentione adhibitam valere, sequi videtur in nomine idem esse atque auctoritate Patris etc.80). e. Num plures simul baptizari possint hac forma: ego vos baptizo etc. Valet quidem baptismus, si ipse baptizans simul aquam effundat vel aspergat et singuli vere abluantur; at illicitus est extra mortis periculum, ubi scilicet tempus non suppetit singulos baptizandi81)· 65. Formae baptismi diversae. Formae baptismi, quae ab ea, quam Christus instituit, plus minusve discrepant, ad quatuor genera revocari possunt: ad validas, invalidas, dubias et ambiguas. M) Cf. Ballerini-Palmieri IV. n. 720. Lehmkuhl, II. 62. n) Cf. Caput: Debitum. De baptismo et eius effectu = 4x 3,42 = D 413. ”) S. C. R. 9. iunii 1853 n. 3014. Rit. Rom. tit 2. c. 2. n. 19 et. c. 4. n. 39. ») S. C. C. 12. sept. 1801 prohibuit, ne baptismus hac forma: ego te baptizo in nomine Patris, Filii et Spiritus Sancti collatus iteraretur, ne sub condicione quidem. 20) Ballerini-Palmieri IV. n. 735. 8I) Rit. Rom. tit. 2 c. 2. n. 30. De materia et forma baptismi 51 J. Validae sun t, in g u i b us certo accidentalis tant u m mu t at i o locum habet. Qui eiusmodi forma utitur, valide baptizat et postea nîïïil supplere debet; attamen peccat, sed ordinarie venialiter tantum, quia mutatio, utpote accidentalis, non est gravis, nisi sit notabilis. a. Validae sunt: Ego baptizo dominationem vestram in nomine Patris etc. — Ego lavo, abluo te in nomine etc. — Ego te baptizo in nomine Spiritus S. et Patris et Filii, quia haec transpositio verborum non mutat sensum substantialem formae. — Ego te baptizo in nomine Patris ingeniti et Filii unigeniti et Spiritus Sancti ab utroque procedentis, quia haec additio sensum formae non corrumpit, cum ex se non sit apta ad sensum erroneum vel haereticum exprimendum. — Ego te baptizo in nomen (είς τό δνομα) Patris etc., tum quia haec forma ad verbum exhibet graecam formam s. scripturae, tum quia non fundat sensum essentialiter diversum. — Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus: omissio enim vocis Sancti non mutat sensum formae cum etiam in s. scriptura tertia ss. Trinitatis persona simpli­ citer Spiritus appelletur ** ). b. Gentes slavicae, quae baptismum solemnem ritu slavico administrant, utuntur voce: te krstim, et angli, qui lingua vernacula baptizant, voce: I christen, quae voces etymologice significant: ego te christianizo seu Christianum facio. Quia igitur haec verba non actionem sacramentalem, sed effectum sacramenti significant, forma posset videri invalida. Nihilominus de valore baptismi hac forma collati dubitandum non est: nam ex usu communi illa verba in collatione baptismi ad significandam ipsam actionem sacramentalem scilicet ablutionem sacram, quam alii per verbum baptizo exhibent, usurpantur33). 2. Invalidae sunt formae,1^ in quibus aut non continentur,. quae necessario exprimi debent, iusta causa concedenda est, licite baptizare potest. Causa sufficiens, ob quam diacono munus baptizandi committi potest, haec censetur, ήsi parochus abest vel aegrotat, vel si contione habenda vel audiendis confessionibus etc. occupatus est, vel si specialis relatio (v. g. con­ sanguinitatis) adest cum diacono. Si necessitas urget, licentia legitime praesumitur47). a. Diacono, etsi sollemniter baptizet, non licet sal aut aquam benedicere18). Codex ipse distinguit inter benedictiones (cn 1147, §4) et exorcismos (cn. 1153); exorcismos permittit iis, qui benedictionum ministri sunt; benedictiones autem sacerdote inferior dare potest solum, si expresse a iure ipsi permittuntur; diacono autem baptizanti in rituali pluries inculcatur uti sale et aqua a sacerdote benedictis; agitur enim de benedictione constitutiva, quam sicut pro aqua, ita pro sale dare «) «) **) «) «) <’) 18 ) n. 25; 4 Cn. 738, § 1. Cn. 94, § 2. Cn. 739. Cn. 738, § 2. Cn. 744. Cn. 741. Rit Rom. tit. 2. c. 1. n. 15. S. C. R. 10. fer. 1888 n. 3684. Rit. Rom. tit. 2. c. 2. n. 27; c. 4. n. 51; c. 5. c. 6. n. 44. 3 De baptismo 54 soli sacerdoti licet. Ex cn. 1153 solum concludi potest: si diaconus posset aquam benedicere, posset etiam exorcismos in hoc ritu occurrentes exercere. b. Quiiibet diacbno inferior, qui sollemniter baptizat, incurrit irregularitatem, quia exercet ordinem, quem non habet; diaconus, qui sine commissione sollemniter baptizat, peccat quidem, quia ius parochi laedit, irregularitatem autem non incurrit, quia non exercet ordinem, quem non habet, cum vi ordinationis sollemniter baptizare possit (cf. cn. 985, 7°). 3. Minister baptismi privati (extra periculum mortis) per se est parochus; ita sT haereticus conversus ex permissione Ordinarii loci (cn. 750, § 2) privatim sub condicione baptizatur, vel si catholicus sollemniter sed dubie baptizatus sub condicione clam rebaptizatur; in hoc ultimo casu, si res ad parcendum famae parochi ad hunc deferri non potest, quilibet sacerdos baptizare poterit. 4. M i n i ster baptismi necessitatis est quilibet homo ratione utens49). a. Patri tamen vel matri propriam prolem baptizare non Iket, nisi in mortis periculo, quando alius non adest, qui baptizet. oecec b. Casus necessitatis adesse censetur, si homo nondum baptizatus in periculo mortis versatur; non autem si sacerdos ob distantiam, intemperiem vel infirmitatem haberi non potest nisi post diuturnum tempus. Quare munus baptizandi in hisce adiunctis non potest committi laico, excepto semper peîiculo mortis. c. In locis tamen missionum probatur consuetudo, vi cuius a catechistis aliisve probatis laicis absente sacerdote infantibus recenter natis, licet bona valetudine utentibus, illico administretur baptismus (etsi sacerdos solum ad breve tempus absens sit), quia vita infantium continuis est obnoxia periculis50). d. Si in casu necessitatis privatim confertur baptismus, adhibendi sunt, si fieri potest, duo testes vel saltem unus, quibus baptismi collatio probari possit. 65. Ordo servandus inter diversos ministros in baptismo necessitatis iuxta Codicem est hic: »Si adsit sacerdos diacono praeferatur, diaconus subdiacono, clericus laico et vir feminae, nisi pudoris gratia deceat feminam potius quam virum baptizare vel nisi femina noverit melius formam et modum baDtizandi«5i). «Attamen (ait Lehmkuhl n. 93) haec regula ita intelligitur, ut a. quilibet fidelis in unione cum ecclesia exsistens, sive vir sive femina, modo satis sciat modum baptizandi, praeferendus sit omnino cuilibet haeretico . . . etiam sacer­ doti; b. ut femina extranea praeferatur patri infantis: siquidem parentes infan­ tem proprium baptizare non debent, nisi in defectu alterius.* Graviter peccat laicus, qui contra hunc ordinem baptizat praesente sacerdote, cui soli competit haec facultas tamquam propria vi ordinationis; nec potest sacerdos iure suo cedere, quod ex divina institutione ei convenit, nisi ratione decentiae e. g. ad baptizandum foetum in utero matris. In aliis autem casibus hunc ordinem inver­ tere gravi culpa vacat, adeo ut laicus praesente diacono baptizans ex sententia probabili graviter non peccet52). ..I <») ··) ”) «) Cn. 742, § 1. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 16. D. 860. S. C. de prop, fide 11. febr. 1804. Cn. 742, § 2. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 16. Cf. Suarez disp. 31 sect. 4. η. 7 ss. 1 < 55 QUAESTIO QUARTA. De subiecto baptismi. I Subiectum capax baptismi est omnis et solus homo viator nondum baptizatus63). Omnis: quia omnes indigent regeneratione utpote peccato originali infecti. Solus: quia pro solis hominibus viatoribus instituta sunt sacramenta et ipsis solis patet aditus in ecclesiam. Nondum baptizatus: hoc enim sacramentum nec licite nec valide iterari potest. Agendum est: a. de baptizandis infantibus; b. de baptizandis foetibus; c. de baptizandis adultis; d. de baptizandis sub condicione. Articulus primus. l) "V\c/F .•.irfjuVi » ψ—- - k T. t De baptizandis infantibus. 66. 1’ Infantes quamprimum baptizentur; et parochi ac contionatores frequenter fideles de hac gravi eorum obligatione commoneant54). Terminus quamprimum intelligi solet de spatio aliquot dierum. « Non solum propter mortis periculum, quod in infantibus multo maius est quam in adultis, sed etiam propter universalem consuetudinem in Ecclesia vigentem, quae iam diu vim legis obtinuit, parentes curare tenentur, ne infantium suorum baptismus nimium differatur. 2. Non exsistit lex universalis, quae accuratius determinet tempus, ultra quod parvulorum baptismum citra peccatum differre non liceat. In plerisque vero locis exsistit lex particularis praecipiens, ne infantium baptismus ultra unam alteramve hebdomadam differatur. Ultra tempus ab episcopo praescriptum sine iusta causa differre baptismum, grave peccatum est; ubi vero non urget lex particularisJ dilatio baptismi nota­ bilis videtur arguenda gravis peccati ; non notabilis dilaHcFTeve peccatu m est, nisi adsit contemptus vel mortis periculum vere timendum sit. 67. De infantibus infidelium, 1. Per se non licet baptizare filios infi­ delium insciis vel invitis parentibus: nam si baptizati subtrahuntur parenTibus, horum ius naturale violatur, si autem sub potestate parentum relinquuntur, fit iniuria sacramento propter certum periculum defectionis55). Ubi agitur de baptizandis filiis infidelium, Ecclesia, quae in eos potestatem non habet, ad duo potissimum attendit: imprimis ut ii, qui Christianum baptismum suscipiunt, etiam in vera religione educentur et instruantur et more catholico vivant, deinde ne laedantur iura naturalia parentum; competit enim parentibus «) Cn. 745. M) Cn. 770. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 39. S. Offîc. A AS 50 (1958) 144. Ne differatur baptismus »ob confictas rationes vel commoditatis vel indolis liturgicaed 5S) Cf. s. Thomas III. q. 68. a. 10. Benedictus XIV. constit. Postremo mense 28. febr. 1747. Schrôteler, Das Elternrecht in der katholisch-theologischen Auseinandersetzung (München 1936). \)us i)^--^·’'· 1 . Omittitur quotiescumque rationabilis adest causa munditiei tuendae aut periculum morbi contrahendi vel propagandi.* »*·) S. Officium 23. aug. 1880. n») S. Officium 12. sept. 1891 Ordinario Parisiensi. 7. iul. 1910 Ordinariis in Austria. De ceremoniis baptismi 69 approbata sunt a S. Pontifice Ritualia Dioecesana, in quibus non tantum inter­ rogationes, sed multa, quae >naturam induunt homiliae vel catecneseos ad po­ pulum* lingua vernacula dici possunt1Ua). d. Nullum quidem exsistit praeceptum nomen alicuius Sancti baptizando im1 «j», ponendi, quare peccatum non est nomen profanum vel ethnicum eidem imponere, nisi sit nomerThominis impii^ Parochus autem pro viribus cerare debet, ut nomina C* ’ * sanctorum imponantur; si tamen impedire non potest, quominus nomen impii J‘ J' alicuius imponatur, ideo baptismus negandus vel differendus non est, sed puer z , baptizandus est addito nomine alcuius Sancti, et inscribatur utrumque*114). Ius eligendi nomen baptismale competit parentibus, deinde patrino aliisque personis, quae locum parentum supplent, id quod valet etiam de prole illegitima, cui primo loco mater nomen baptismale imponere potest. Mutatio nominis in baptismate impositi lege ecclesiastica quidem non inter­ dicitur, lege civili autem (in Austria) non permittitur (nisi regularibus), et in omnibus documentis publicis adhiberi debet nomen libro baptismal! inscriptum. De ritu latino orientali™). Si ambo parentes eiusdem ritus sunt, proles hoc ritu baptizanda est; si diversi, in ritu patris, nisi aliud iure speciali cautum sit; si unus tantum est catholicus, proles huius ritu baptizanda est. 82. De tempore et loco11€).^) Cf. Monitor eccl. 82 (1957) 128. 114 ) S. Officium 13. ian. 1883. Cn. 761. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 30. et 70. “») Cn. 756. cf. A. A. S. 11 (1919) 476, lie) Cn. 770—776. De baptismo 70 potest solum in singulis casibus si aestimat adesse condiciones117). Cum tamen consuetudo non expresse reprobetur, ad normam cn. 5 tolerari poterit. d. In locis missionum plerumque relinquitur prudentiae et conscientiae missionarii, ob graves causas baptismum sollemnem domi conferre (Cone. Baltimorense II. n. 337). Nota. In nonnullis locis invaluit consuetudo baptizandi filios illegitimos et a fortiori spurios absque sollemnitate externa, adhibitis solum ceremoniis in rituali praescriptis, dum econtra infantes legitimi sollemniter baptizantur cum concursu populi atque organi campanarumque sonitu. Hanc consuetudinem s. Sedes declaravit iustam et rationabilem118), qua scandalum illiciti concubitus minuatur et reverentia sacramento matrimonii debita augeatur. _83. De supplendis ceremoniis baptismi. Ceremoniae, quae in baptismi collatione praetermissae quavis ratione fuerint, quamprimum m ecclesia suppleri debent, nisi agatur de haereticis, qui in adu 11a aetate sub condicione privatim baptizati fuerint ex ordinarii licentia119). Obligatio haec in genere gravis est et urget quamprimum. Quoad varios casus sequentia notentur: ,1. Si infans in mortis periculo vel alia urgente necessitate sine ceremoniis baptizatus fuerit, cessante periculo omnia omissa sup­ pleantur, idque in ecclesia120). Etiam si sacerdos vel diaconus in mortis periculo baptizaverunt et ex praescripto Ritualis ceremonias sequentes baptismum iam posuerunt, cessante periculo ceterae supplendae sunt121). 2. Si infans cum omnibus ceremoniis, sed invalide bapt i z a t u s fuerit, 'solus ritus essentialis ponitur. 3. Si baptismus sub condicione iteratur, ceremoniae, si in priori omissae fuerunt, supplendae sunt (nisi pro haereticis conversis ordmarius dispensaverit); si vero in priore baptismo ceremoniae positae fuerunt, repeti vel omitti possunt122). 4. Ordo supplendi omissa in novo Rituali alius super infantem (c. 5), alius super adultum (c. 6) habetur, sed loci Ordinarius potest gravi et rationabili de causa indulgere, ut ritus praescriptus pro infante adhibeatur in baptismo pro adulto123). 5. Si ex errore omissio notabilis alicuius ritus vel permutatio olei accidit, error reparandus est, nisi adiuncta aliud suadeant. Vix ulla est errorem reparandC difficultas, si error deprehenditur, antequam patrini abscedant, si autem iam abscesserunt, difficultas redeundi, scandalum vel murmuratio, quae exinde oriri potest, ab obligatione errorem reparandi excusabunt. De adnotatione baptismi1**). 1. Parochi nomina baptizatorum etc. in libro baptismal! sine ulla mora referant. ' 11T) *»·) “·) 1M) *») 1M) «) 114 ) S. C. Sacr. 22. iul. 1925. A. A. S. XVII, 452. S. C. C. 3. iulii 1867. Rituale Rom. tit. 2. c. 1. n. 28. Cn. 759, § 3. Ibid. tit. 2. c. 5. n. 1. Ib. c. 2. n. 29. Ib.c. 1. n. 29. Ib. n. 26. Cn. 777—778. ' I λ “ . μΛ'-ίΛ De ceremoniis baptismi 71 2. Ubi de filiis illegitimis agitur, baptizatus tamquam filius patris ignoti vel ignotorum parentum inscribatur. Attamen nomen malris inserendum est, si publice eius maternitas nota est, vel ipsa sponte aut scripto aut coram duobus testibus id petat. Item nomen patris, si ipse sponte a parocho vel scripto vel coram duobus testibus id requirat, vel ex publico et authentico documento notus sit. Breviter: omnis infamia vitetur; in casibus particularibus recurratur ad S. C. Cone.11*). 3. Si baptiSmus nec a proprio parocho nec eo praesente administratus fuerit, minister de ipso collato proprium parochum baptizati quamprimum certiorem reddat. 4. Ad comprobandam baptismi collationem, si nemini fit praeiudicium i. e. si de nullius damno vel iure v. g. de valore matrimonii ob impedimentum disparitatis cultus agitur, satis est testimonium unius testis vel iuramentum ipsius baptizati (cn. 778). Extra hunc casum requiritur plena probatio per documenta, testes etc. ad normam cn. 1791. 1M) C. i. C. 14. iul. 1922. A. A. S. XIV. 528. 72 LIBER TERTIUS. De confirmatione1). QUAESTIO PRIMA. De natura confirmationis. 84. Definitio. Confirmatio est sacramentum, quo per unctionem chrismatis et manus impositionem sub certa verborum forma con­ fertur Spiritus Sanctus ad roborandam fidem baptismo susceptam (cn. 780). a. Confirmatio est complementum baptismi, quo per uberiora Spiritus S. dona’ augetur et perficitur vita supernaturalis in baptismo infusa. Ideo primis Ecclesiae saeculis simul cum baptismo conferebatur etiam confirmatio2). b. Sacramentum confirmationis a Domino, ut definivit Cone. Trid. sess. VII. cn. 1. de sacr. in genere et en. 1. de Confirmatione (D. 844 et 871) institutum et ab Apostolis (Act. 8, 15 18; 19, 2 7) administratum est ad implendapi promissionem a Christo (Io 7, 37 -39; 4, 13 s) factam; est sacramentum »maturescentiae« vel «•adolescendae spiritualis* vel «aggregationis in Christi militiam communem*. · .j-· 85. Effectus huius sacramenti sunt\fl. augmentum gratiae sancti­ ficantis, virtutum et donorum Spiritus Sancti: est enim sacramentum vivorum, quod gratiam primani supponit;^, grflh’g sacramentalis: ius ad speciales gratias actuales, quibuà fides in baptismo suscepta contra tentationes internas et externas servari et invicte propugnari possit; Kc. impressio characteris, quo homo baptizatus constituitur miles Christi, summi ducis in pugna contra hostes salutis; hinc est, quod hocce sacramentum nec licite nec valide iterari possit. Confirmatione ergo fideles consecrantur ad apostolatum et «actio­ nem catholicam*. Primis Ecclesiae temporibus sacramentum confirmationis effectus prorsus extraordinarios produxit, gratias scilicet gratis datas seu charismata, praesertim vero charisma linguarum3). Cum hi effectus, qui eo potissimum tendebant, ut Spiritum S. Ecclesiam Christi vivificantem ac regentem infidelibus ostenderent, solum in primordiis Ecclesiae necessarii essent, postea cessarunt. ’) S. Thomas 111. q. 72. S. Alphonsus 1. 6. n. 161 — 188. Suarez, De sacramentis disp. 32 — 38. Coninck, De sacramentis q. 72. n. 1 usque 115. Sporer-Katzenbergcr, Supplementum theol. sacram, c. 2. n. 1 -49. Ballerini-Palmieri, Opus theol. mor. IV. n. 785 -807. Lehmkuhl, Theol mor. 11. n. 120—144. Heimbucher, Die heilige Firmung (Augsburg 1889). Dolger, Das Sakrament der Firmung (Wien 1906). /. B. Umberg, Die Schriftlehre vom Sakrament der Firmung (1920). L. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV, 2. 193-275. ’) Catech. Rom. II. 3, 2. 21. De nominibus cf. Merkelbach 111.® 173. ») 1. Cor. 4-11. 73 QUAESTIO SECUNDA. De materia et forma confirmationis. 86. De materia r e mota. Materia remota valida confirmatio n i s est 1 chrisma3ab episcopo benedictunVftspeciah benedictione. L Chrisma est mixtum compositum ex oleo et balsamo .Oleum olivarum certo ad valorem sacramenti requiritur: solum namque oleum olivarum est et dicitur simpliciter oleum. Balsamum certo necessitate praecepti admisceri debet; etiam necessitate sacramenti admiscendum esse, demonstrari nequit. Chrisma esse materiam huius sacramenti ex verbis Eugcnii IV.4 5*) et ex constanti Ecclesiae traditione constat. g. Balsamum necessitate praecepti, non autem necessitate sacramenti admiscen­ dum videtur. Oleum enim speciali benedictione confirmationis consecratum primis temporibus chrisma dicebatur. Insuper ante saeculum quintum non reperitur documentum, ex quo constet, oleo confirmationis admixtum fuisse balsamum Tandem ad quaestionem, num iterari debeat confirmatio oleo sine balsamo ad­ ministrata, Innocentius III. nihil iterandum esse respondit’). b. Nihil refert, utrifm balsamum huius an illius speciei seu regionis admisceatur; in tanta autem quantitate admisceri debet, ut oleum odorem balsami spargat, at necesse non est, ut singulis olei partibus misceatur. c. In ecclesia gracca ex antiquo usu chrismati complura alia admiscentur aromata; ideo tamen materia confirmationis non fit invalida nec illicita, dummodo oleum et balsamum adsint, quae sola necessaria sunt7). 2, Chrisma debere esse ab episcopo consecratum (cn. 781, § 1) ad valorem sacramenti necessarium est, etsi sacramentum a presbytero conferatur8*). Id recte ex eo deducitur, quod haec propositio: «Sacramentum extremae unctionis oleo, episcopali benedictione non consecrato, valide ministrari posse* — tamquam temeraria et errori proxima damnata fuit: idem enim a fortiori de confirmatione valet®). Plerisque certum esse videtur simplicem sacerdotem, ne ex delegatione quidem summi Pontificis, chrisma valide consecrare posse. In decreto enim Eugeni i IV. dicitur materiam confirmationis esse chrisma ab episcopo benedictum. Facta autem, quae in contrarium afferuntur, negant certo constare10). Attamen vix dubitari potest, quin Eugenius IV. 28. ian. 1444 vicario (provinciali) fratrum minorum bosnensi potestatem dederit conficiendi chrisma. Similem facultatem Benedictus XV'. 4) Cn. 781. De significatione chrismatis cf. Catech. Rom. 11. 3, 7 ss. 5) Ex decreto Eugeni i IV. pro Armenis (D. 697). e) Cf. Dôlger S. 192 f. 7) Benedicius XIV. constit. Ex quo primum 1. mart. 1756. 8) Delegatio simplicis sacerdotis ad chrisma benedicendum possibilis dicitur a Coronata, De sacr. I. 161. Cappello, De sacr. 1. 191, 5 scribit «Attenta ipsa natura rei, perspectis veteribus documentis et facultate recentius concessa, sententia affirmativa nedum probabilis aut probabilior videtur, sed certa dicenda.* Secundum Cappello ergo requiritur chrisma ab Episcopo benedictum tantum de necessitate praecepti. ·) S. Officium 13. ian. 1611; 14. sept. 1842 (D. 1628). 10) Cf. Benedictus XIV. 1. c. 1. 7. c. 7. Ballerini-Palmieri IV. n. 789. 74 De confirmatione die 21 mart. 1916 dedit quibusdam sacerdotibus perdurante bello ei per tres menses a pace inita11). 3. Ut sit materia certo valida, chrisma benedictum esse debet speciali chrismatis benedictione, qua constituitur materia huius sacra­ menti;.aliud oleum ab episcopo benedictum est materia dubia sacra­ menti confirmationis18). Ideo confirmatio administrata cum oleo catechumenorum vel infirmorum dubia est, quia benedictione, quae pro chrismate praescribitur, consecratum non est. Cum tamen sacramentum non sit certo invalidum, in articulo mortis, vel si quis alias semper careret hoc sacramento, deficiente chrismate, confirmatio cum alio oleo sub condicione conferri posset; et pari modo, si fieri potest, subcondicTone iteranda est confirmatio, quae cum solo oleo collata fuit13). 4. Ad licite administrandam confirmationem ex praecepto Ecclesiae adhiberi debet chrisma recens i. e. in Coena Domini proxime elapsa consecratum; solum ubi novum chrisma haberi non potest, et adest ur­ gens causa confirmationem conferendi, licitum est uti vetere chrismate. 87. De materia proxima. Materia proxima est unctio confirmandi in fronte per modum crucis immediate applicaïa~ per manus im­ positionem. Utramque hanc actionem, unctionem nempe et manus impositionem, theologi quandoque nomine chrismationis significant; ordinarie vero solam unctionem hoc nomine designant. 1. Unctionem chrismatis ad valorem sacramenti necessariam esse dubitari neguit._Quamvis pauci quidam theologi opinarentur solam manus impositionem ad valorem sacramenti sufficere, ex eo tamen, quod chrisma sit materia essentialis, sequitur chrismationem quoque ad valorem necessariam esse. 2. Unctionem faciendam esse immediate a ministro, certo de essentia sacramenti est: alias enim deesset manus impositio, quae essentialis est; quapropter invalida est confirmatio, in qua unctio fit medio instrumento14). 3. Unctionem in fronteu) fieri debere, probabilius pariter ad valorem sacramenti necessarium est: Ecclesia enim unctionem frontis semper propriam confirmationis et unctionem verticis propriam bap­ tismi unctionem reputavit. Si ergo unctio fit in maxilla vel in ore, confirmatio videtur esse invalida. “) Cf. theol. prakt. Quartalsch. Linz 57 (1904) 805—810. Cappello I. n. 191, 5. *’) Triplex oleum ab episcopo in Coena Domini benedicitur, quodvis speciali benedictione Pontificalis Romani: oleum infirmorum (Ο. I.), oleum catechume­ norum seu salutis (0. S.) et sanctum chrisma (S. Ch. vel Ch.). Oleum infirmorum adhibetur in administratione extremae unctionis et in consecratione campa­ narum pro unctione exteriore; Oleum catechumenorum adhibetur in baptismo pro unctione, quae fit ante ipsum baptismum, in ordinatione presbyteri et in aliis nonnullis consecrationibus e. g. in consecratione regum. Chrisma adhibetur in confirmatione, in baptismo post collatum ipsum baptismum, in consecratione episcopi et in variis consecrationibus e. g. calicis, patenae, altaris, campanae (interius) etc. *·) S. Alphonsus n. 162. M) Cn. 781, 2. ”) De significatione ritus cf. Catech. Rom. II. 3, 24. abhibuisse ad conferendum Spiritum Sanctum16), essentialis est. ’ Impositio autem ea intelhgitur, quae ungendo fit. Eo ipso ergo, quod episcopus manu sua ungens tangit confirmandum, ei manum im­ ponere censetur. Duplex manus impositio in confirmatione habetur, altera in principio sacri ritus, ubi episcopus manus extendit super confirmandos et orationem Omnipotens recitat\altera, quae ab unctione non est distincta. Haec altera, non prima essentialis est: cum enim graeci primam manuum impositionem non habeant, dicendum esset eos non habere sacramentum confirmationis, si ipsa necessaria affirmaretur17). Et sicut prima manus impositio, ita etiam benedicito, quae in fine datur, non requiritur neque ex necessitate sacramenti neque ex praecepto Ecclesiae: verba enim pontificalis romani, quibus confirmandi monentur, ne ante benedictionem recedant, non sunt praeceptiva. Etsi ergo confirmandi, quantum fieri potest, ad primam manus impositionem adesse neque ante benedictionem recedere debeant, id tamen vi praecepti necessarium non est. 88. De forma. Forma confirmationis consistit in his verbis: Signo te signo crucis et confirmo te chrismate salutis in nomine Patris et Filii ÇA et Spiritus Sancti. In hac forma o. Signo actionem sacramentalem uberius scilicet Spiritus Sancti robur et gratiam tum designat. I I i verbum te subiec- Forma graecorum haec est: (Accipe vel datur tibi) Signaculum doni Spiritus Sancti. Γη hac forma, quae certo valida et ex concessione Romani Pontificis in Ecclesia Graeca etiam licita est, continetur minister principalis sacramenti: Spiritus Sanctus, actio sacramentalis applicata ad personam, quae confirmatur, et effectus essentialis, communicatio scilicet Spiritus S., qui est robur animae ad generose profitendam fidem. In forma confirmationis igitur essentialia non sunt: a. verbum signo vel confirmo: alterutrum enim sufficit; b. verba signo crucis; c. verba chrismate salutis; d. invocatio ss. Trinitatis: in. forma enim graecorum haec non habentur; forma autem graecorum nequit dici invalida. Argumenti, quo nonnulli conantur ostendere invocationem ss. Trinitatis necessariam esse necessitate sacramenti, scilicet confirmationem esse complementum baptismi; in baptismo autem necessariam esse invocationem ss. Trinitatis; ergo etiam in confirmatione, — huius inquam argumenti neganda est consequentia: ex eo enim quod in baptismo, qui est initium fidei, illa necessaria est, non sequitur etiam in confirmatione eam necessariam esse. Invocatio ergo ss. Trinitatis solum necessaria est necessitate praecepti. — Ceterum consideratis diversis formis, quibus sacramentum confirmationis aliis atque aliis locis et temporibus administrabatur, dicendum videtur, quaelibet verba validam formam constituere, quae essentialem rationem sacramenti exhibent, scilicet confirmationem et perfectionem fidei et communicationem Spiritus Sancti. ie) Cf. Act. 19, 6. Cn. 780. 781, 2. 17) Cf. S. C. de prop fid. 6. aug. 1840. · k < « .... 4·· ** 76 QUAESTIO TERTIA. De ministro confirmationis. 89. Minister ordinarius et extraordinarius. 1. Minister ordinarius y confirmationis est solus episcopus, adeo ut simplex sacerdos ex~se valide confirmare non possit. Et sane in sacra scriptura soli Apostoli confirmationis sacramentum administrasse leguntur18); quare Ec­ clesia semper tenuit solos episcopos ut Apostolorum successores ex se valide confirmare posse19). 2. Minister extraordinarius confirmationis est simplex sacerdos qui i) vei jure communNvel particulari s. Sedis induito ad confirmandum delegatus est. Hanc porro delegationem solus summus Pontifex (sive de mre sive de facto) valide confert20). a. Ipso iure potestatem confirmandi habent: a. ex cn. 782coli. 239, § 17 23 Cardmales, Praelati vel Abbates nullius, Praefecti et Vicarii apostolici. Qui tamen ea valide uti non possunt, nisi in suo territorio et durante munere, in proprio autem territorio etiam alienos subditos confirmare possunt. ,' β. Ex Decreto S. C. Sacramentorum-1) 14. Sept. 1946: Parochi proprio territorio gaudentes (exclusis parochis personalibus), Vicarii actuales (si parochus est persona moralis cf. cn. 471), Vicarii oeconomi (qui regunt paroeciam vacantem), Sacerdotes, qui praesunt vicariis perpetuis (cf. cn. 1427) i. e., quibus in certo territorio cum determinata ecclesia commissa est plena cura animarum cum omnibus iuribus et officiis parochialibus. Non datur ergo facultas haeç: Rectori Seminarii, Capellano piae domus vel communitatis religiosae, Vicario cooperatori etc. Illi ministri valide confirmant tantum personaliter exclusa qualibet delegatione, in territorio suo, fideles, qui ex gravi morbo in vero mortis periculo constituti sunt, ex quo decessuri praevideantur. Licite etiam in episcopali urbe utuntur sua facultate, si Episcopus loci haberi non possit vel impediatur, nec alius Episcopus facile praesto sit. γ. Ex Decreto S. C. de Propaganda Fide22), 18. Dec. 1947, Ordinariis locorum huic S. C. subditis potestas conceditur omnibus sacerdotibus sibi subditis et curam animarum gerentibus tribuendi facultatem confirmandi fideles, adultos vel infantes, intra fines missionalis circumscriptionis constitutos in mortis periculo etiam in loco residentiae Episcopi absentis vel impediti. b. Si quaeritur, quaenam sit illa potestas simplici sacerdoti collata, et quonam modo sacerdos constituatur minister confirmationis, dog­ matici in varias sententias abeunt23). ,e) Act. c. 8. et c. 19. *·) Concilium Trid. sess. 7. can. 3. (D. 873). Cn 782, 1. Rationes convenien­ tiae vide Catech. Rom. II, 3, 13. M) Ct. ZkTh. 46 (1882) 567 ff. The Jurist 14 (1954) 194—212. it) A. A. S. 38 (1946) 349 ss. Cf. Annotationes, Cappello, Per. 35 (1946) 380—389. “) A. A. S. 40 (1948) 41. “) Cf. Lerchcr, Inst. Theol. Dogm. IV, 2. 271 s. Cappello, De sacr. I.» n. 197. De ministro confirmationis 77 c. In Ecclesia graeca orientali omnes sacerdotes ex antiqua consuetudine valide confirmant tum catholici tum schismatici, quamdiu confirmandi potestas non fuerit expresse revocata*'4). Haec potestas sacerdotibus graecis tum catfio-~ licis tum schismaticis certe adempta est in Bulgaria, in Albania, in Cypro, in Italia et insulis adiacentibus atque inter Maronitas libanenses25). — Si qui ergo ex schismate ad unitatem catholicam redeant, iterum absolute confirmandi sunt, ubi veniant ex regione, in qua presbyteris schismaticis ablata est facultas confirmandi; ubi autem veniant ex regione, in qua haec facultas ablata non est, sequenda est norma, quam hisce statuit ipsa s. Sedes: »Non expedit, ut con­ firmati (a presbyteris schismaticis) iterum ab episcopo inungantur, nisi ad tonsuram et ordines promovendi sint vel ipsi aut eorum parentes id petant ac nisi facta inquisitione circa modum collationis confirmationis reperiatur peni­ cillum adhibitum fuisse, quibus in casibus confirmationis sacramentum secreto conferatur et sub condicione. Quodsi dubium manet de revocatione facultatis in illo loco vel de ipso facto confirmationis collatae, recurrendum est ad s. Sedem26).< d. Inde-ccilligitur, quod in cn. 782, § 4 et 5 habetur: Presbyter latini ritus, qui gaudet indultô7~confirmationem valide solum confert fidelibus latini ritus, _ nisi in induito aliud expresse cautunrToerit-r-taleJndultum enim per se non datur illimitate26*). Sed presbyteri ritus orientalis, qui ex'anTiqua-consuetudine privi­ legio generali gaudent, solum illicite agerent, si confirmationem infantibus latini ritus darent. 'aa. 3. a. Episcopus in sua dioecesi hoc sacramentum licite etiam extraneis ministrat, nisi obstet expressa prohibitio eorum Ordinarii, idem valet pro sacerdote, qui privilegium locale habet, pro suo designato territorio27). b. In aliena dioecesi episcopus indiget licentia Ordinarii loci saltem rationabiliter praesumpta a si agatur de propriis subditis, potest etiam sine licentia Ordinarii loci confirmare, sed solum privatim, i. e. sine baculo et mitra28). c. Episcopus potestatem habet administrandi confirmationem in locis quoque exemptis intra fines suae dioecesis29) 90. Obligatio confirmandi. 1. Episcopus sub gravi tenetur suis , subditis aliquoties opportunitatem praebere sacramentum confirmationis accipiendi, praesertim tempore visitationis dioecesis (cn. 785, ΣΣΣΣΣΣ 24) S Officium 15. ian. 1766 declarat sacerdotibus schismaticis generatim non fuisse ademptam potestatem confirmandi. 2δ) S. Officium 3. iul. 1853 cf. D. 1458 (nota). 2fl) S. Officium 14. ian. 1885; S. C. de prop, fide 5. iul. 1886. 2flft) Ita secundum Decretum S. Congr. pro eccl. orient. A. A. S. 40 (1948) 422 x prespytcris ritus latini legitimo induito praeditis explicite conceditur, ut valide et licite administrare possint confirmationem “fidelibus quoque rituum Orien­ talium, quorum spiritualis cura ipsis commissa permaneat ad normam Const. Apost. Orientalium Dignitas diei 30 mensis Novembris a. 1894, art. 9 quae statuit: >quicumque Orientalis extra patriarchale territorium commorans, sub administratione sit cleri latini.<“ «) Cn. 783, § 1; 784. «) Cn. 783, § 2. «) Cn. 792. Λ* Λ 78 De confirmatione § 1). Ad idem tenetur sacerdos apostolico privilegio donatus erga eos, in quorum favorem concessa est facultas. 2. Ordinarius legitime impeditus aut potestate confirmandi carens sub gravi tenetur, si fieri possit, saltem intra quodvis quinquennium pro­ videre, ut suis subditis hoc sacramentum administretur30). 3 Tenetur st/ô levi confirmare rationabiliter petentes, si commode possit et ad aliud tempus proximum confirmationem differre nequeat. Ex communi autem sententia non tenetur confirmare moribundum petentem: nam, ut sapienter notat Lehmkuhl (n. 137), »si id cui faciat, alteri neget, ratio scandali erit; si vero omnibus satisfacere velit, grave onus ipsi imponetur*. Anno 1884, grassante Neapoli morbo asiatico, concessa est archiepiscopo facultas delegandi sacerdotes, qui hoc sacramentum moribundis ministrarent. Nota. 1. De ministro extraordinario confirmationis Regatillo-Zalba30ft) bene comprehendit mentem legislatoris: >Ut in omni territorio paroeciali aut nullius paroeciae sit semper sacerdos facultate confirmandi moribundos praeditus; et hic unicus.< Ideo defendit etiam Vicarium substitutum parochi absentis (cn. 474) et Vicarium adiutorem, >si in omnibus suppleat parochi vicem< (cn. 475) gaudere facultate decreto S. C. de Sacr. 14. sep. 1946 concessa. 2. Per speciale Rescriptum S. C. de Sacr. concessit cappeltano (vel si plures sint, eorum primo) in domibus sic nuncupatis maternitatis vel nosocomiis pro mulieribus parturientibus vel brephotropheis in dioecesibus U. S. Americae, ut puerulis ibi receptis sacramentum confirmationis conferat30*»). Simile privilegium impetrarunt Episcopi Germaniae suis diocesibus30^). Cappeltanis castrensibus concessit hos privilegium S. C. Consist. 23. iun. 19523°d). “ Cappeltanis Operis Apostolatus maris eiusdemque Directoribus facultas tri­ buta est durante munere non tantum maritimis graviter decumbentibus admini­ strandi sacramentum confirmationis, sed etiam »itinere maritimo perdurante cuili­ bet puero vel adulto primum in ipsa navi s. synaxi refectoc, dummodo non adsit Episcopus et praevideatur confirmandum magna tantum cum difficultate in regione immigrationis hoc sacramentum recepturum esse30e. 3. Cum haec privilegia ut plurimum ad certum tempus concedantur, S. C. de Sacr. advertit; >Ordinarii curent, ut prorogatio indulti tempore utili postuletur: secus, si confirmatio collata fuerit tempore interiecto inter exspirationem prae­ cedentis indulti et renovationem eiusdem, irrita foret30f.« Quaesionem, num Ecclesia ad mentem cn. 209 potestatem confirmandi suppleat in errore communi et in dubio positivo et probabili, plurimi auctores negant, quia non agatur de jurisdictione. Regatillo-Zalba30e) bonis rationibus (analogia cum potestate dominativa et potestate assistendi matrimonio30*»), mens Ecclesiae, bonum commune) affirmat. «°) Cn. 785, 3 cf. Vermeersch-Creusen, Epitome II. 64. 30*) Theol. mor. Summa HI. n. 78. s°b) The Jurist 9 (1949) 261. .. . . mc) Archiv Kath. K. Recht 124 (1950) 525 s; Similiter pro Administratura Ap. Oenipontana cf. Verordnungsblatt 29 (1954) 6. »d) Regatillo-Zalba III. n. 78. »oe) AAS 46 (1954) 250. »·«) The Jurist 11 (1θ51) 313 ζιΟκολ aq7 »og) 1. c. III. n. 83. Mh) AAS 44 (1952) 497. 4 'I "Q 79 , ^*-1 < /νΎχ^*· “J *3t QUAESTIO QUARTA De subiecto con ■» Qie 91. Quis confirmationem suscipere possit. 1. Subiectum capax, seu validae confirmationis est omnis homo baptizatus et nondum cοnfi Fmâtiïs" licet carens usu rationis. Confirmatio enim est natu rale coînpiênîêntum vitae spiritualis, quae in baptismo confertur, et pari modo ac baptismus pro omnibus instituta est. Primis duodecim saeculis in universa Ecclesia confirmatio infantibus conferebatur statim post baptismum. Quam quidem consuetudinem Ecclesia graeca retinuit, latina autem mutavit. 2. Secundum hodiernam disciplinam in ecclesia latina confirmatio » convenienter differtur ad septimum circiter aetatis annurnï*1). Quod quidëm nôîf est norma mere ‘directrva, sed praeceptiva31 32*); illud autem ^convenienter^ indicat, rationes pro illa mutatione adfuisse. Quae rationes sunt: a. hoc sacramentum institutum est, ut optime instructi et parati inveniamur, cum nobis pro Christi fide pugnandum est; ad tale autem pugnandi genus pueri nondum apti sunt; b. ut praemitti possit illa catechesis instructio, quae tantum iuvat ad animos puerorum excolendos et in doctrina catholica solidandos. 3. » Nihilominus confirmatio etiam ante conferri potest, si infans in mortis periculo sit constitutus, vel ministro id e x p edire ob i ustas èt graves causas videatur^ α,ι^ a. Ratio pro pueris moribundis est, ut in resurrectione perfecti appareant nec tanto gratiae et gloriae augmento priventur; quod ex analogia extendendum est ad perpetuo amentes, in quibus nulla spes est, ut usum rationis ante obitum recipiant. b. Confirmandi autem non sunt neophyti, qui in articulo mortis plane jrudes ' -r-' f baptizantur nec satis instrui possunt, ut intentionem huius sacramenti eliciant34). r" ' c. Consuetudo autem antiquissima in Hispania et America meridionali vigens S 7' ministrandi confirmationem etiam ante usum rationis, servari potest; mens autem S. C. de Sacramentis est, ut ubi differri potest ad septimum circiter aetatis annum, quin obstent graves et iustae causae contrariam consuetudinem introducentes, fideles sedulo edocendi sint de lege communi in Ecclesia latina. d. De ordine servando inter confirmationem et s. communionem eadem s. Con­ gregatio declarat: opportunum quidem esse et conformius naturae et effectibus sacramenti confirmationis (utpote complementi baptismi), pueros ad s. mensam prima vice non accedere nisi post receptam confirmationem; tamen iidem non .. prohibentur quominus ad s. mensam prius admittantur, si ad annos discretionis pervenerint, quamvis confirmationem antea accipere non potuerunt35). 92. Condiciones requisitae. Ad valide suscipiendam confirmationem r e q u i n t u n i baptismus susceptus e fyin adultis intentio saltem habitua 1 i s, quae in voluntate christiane vivendi implicite continetur.; Ad licite et fructuose suscipiendam confirmationem requiritur1 status gratiae 31) ") M) 34) “) Catechismus Rom. II, 3, 18. Cn. 788. C. i. C. 16. iun. 1931 (A. A. S. XXIII, 353). Cn. 788. S. Of/icium 10. apr. 1861. S. C. Sacr. 30. iun. 1932 (A. A. S. XXIV, 271). 80 De confirmatione ci in adultis instructio sufficiens36). Qui ergo ante confirmationem in grave peccatum lapsus est, potest quidem vel per confessionem vel per perfectam contritionem gratiam sibi comparare, confessio tamen valde suadenda est et ex consuetudine ubique praemittitur. Confirmandum debere esse ieiunum vel s. eucharistia refectum nullibi praecipitur, laudabiliter autem observatur, ubi confirmatio iis confertur, qui ad s. communionem iam admissi sunt. Λ 93. Obligatio suscipiendi confirmationem. Exsistit obligatio, quia Ecclesia statuit: «Quamquam hoc sacramentum non est de necessitate medii ad salutem, nemini tamen licet oblata occasione illud negligere; imo parochi curent, ut fideles ad illud opportuno tempore accedant«37). At haec obligatio non potest dici gravis, nisi ratione contemptus. V· n ' a. Gravem obligationem, sive occasionem quaerendi sive oblata occasione sacramentum suscipiendi, non exsistere complures docuerunt praesertim ex antiquioribus theologis cum s. Thoma3*). Recentiores vero theologi, qui s. Alphonsum (n. 181) sequuntur, gravem obligationem plerumque affirmant; argumentum tamen, * quo eam clare demonstrent, non proferunt. g. Non ex rei natura: si enim ex natura rei haec obligatio probaretur, confirmatio £ necessaria esset necessitate medii; atqui sacramentum quod statum gratiae supponit,N nequit esse necessarium necessitate medii. Deinde in hunc modum argumentantur: lege naturae quilibet tenetur hoc sacramento se munire ad superandas tentationes in vita spirituali contra fidem orituras. Verum cum plura alia adsint media in hunc finem instituta, hoc argumento non probatur gravis obligatio. — ( Ideo tota quaestio huc reducitur, num Deus illis, qui data opportunitate confirmationem non suscipiunt, veluti in poenam talis negligentiae gratias necessarias neget. Atqui id affirmari nequit. Imprimis enim communior theologorum sententia tenet, Deum gratias necessarias ideo non negare, cuius sententiae est etiam catechismus romanus30). Neque fidelibus persuasum·est, se necessitate salutis ad suscipiendum hoccc sacra- * mentum teneri.(C^uodsi ss. Patres et antiqua concilia quandoque necessitatem huius sacramenti suscipiendi affirmare videntur, notandum est, olim confirmationem statim post baptismum collatam fuisse ideoque Patres et concilia ratione baptismi, a quo confirmatio practice non distinguebatur, huius suscipiendae obligationem urgere. Ideo affirmari posse videtur strictam obligationem non demonstrari, ideoque statuendam non esse40). β. Non ex lege divina: praeceptum enim divinum suscipiendi confirmationem non exsistit, siquidem verba Christi: ut expectorent promissionem Patris*1) i. e. Spiritum Sanctum, solos apostolos respiciunt. Nec maiorem vim hoc alterum argumentum habet, ipsa nempe institutione sacramenti Christum eiusdem usum praecepisse: instituendo enim sacramentum voluit, ut omnes fideles consequerentur perfectionem vitae spiritualis, quae solum hoc sacramento confertur. — Verum Christus voluit quidem, ut omnes consequerentur perfectionem essentialem, quae in statu gratiae consistit; num vero Christus voluerit etiam, ut omnes fideles consequerentur perfectionem accidentalem, quae per confirmationem confertur, in quaestione est, ideoque probari deberet; ex ipsa institutione autem non probatur, quia non omnia, quae Christus instituit, praecepta sunt. *) «) ’·) ’·) ♦°) «») Cn. 786. Cn. 787. Summa III. q. 72 a. I. ad 3. Cf. p. 2. c. 3. q. 15 s. Cf. Dôlger S. 179 ff. Act. I; 4. e' De subiecto confirmationis 81 γ. Non ex lege ecclesiastica: ad hanc scilicet demonstrandam duo potissimum argumenta afferuntur. Et primo quidem nonnulla verba ex constitutione Bene­ dicti XIV. Etsi pastoralis: »Monendi sunt (graeco-itali) eos gravis peccati reatu teneri, si, quum possunt ad confirmationem accedere, illam renuunt ac negligunt. « Atqui haec verba peculiaria prorsus adiuncta respiciunt, quapropter lex universalis ex iis inferri nequit12). Deinde vero afferunt instructionem, quae in appehdice ritualis romani reperitur, quaeque haec verba continet: «etsi enim hoc sacramentum non sit de* necessitate medii ad salutem, tamen sine gravis peccati reatu respui* non potest ac negligi, cum illud suscipiendi opportuna adest occasio», quam quidem instructionem Clemens XIV. approbavit13*). — Ex his autem id unum infertur, patres congregationis de propaganda fide, qui hancce instructionem pro missionariis exararunt, illius fuisse sententiae, quam his verbis significant, nullatenus vero eos legem universalem condidisse, quippe qui potestate legifera careant. Approbatio autem in forma specifica non habetur. δ._ Ex eo, quod Codex de obligatione suscipiendi sacramentum confirmationis loquens utatur verbis ambiguis: «nemini licet (sub gravi? sub levi?) illud negligere'11), iure merito infertur, ipsum a dirimenda quaestione inter theologos controversa consulto abstinuisse. Quam ob rem hodie quoque valet sententia negans gravem obligationem. A Practicum momentum sententia proposita habere potest, si quis in provectiore iam aetate constitutus magno pudore deterreatur a petenda confirmatione in loco, in quo reliqui omnes in pueritia vel infantia confirmari solent. Hi monendi et hortandi, non autem obligandi sunt ad sacramentum confirmationis suscipiendum15). — Neque ex proposita sententia licet deducere, parentibus non incumbere gravem obligationen curandi, ut filii confirmentur: cum enim spiritualem eorum curam 11 abeant, ex pietate eis, si possunt, procurare tenentur, quod vita m spiritualem tantopere promovet. — Parochi curent ut fideles ad iiiud opportuno tempore accedent. (Cn. 787.) — Prudenter Merkelbach (111.8, 191) notat: »Per accidens potest adesse grave peccatum (si quis confirmationem non recipiat) ratione scandali aut contemptus aut specialis necessitatis ob peculiare periculum amittendae fidei.» 12) Gurry-Ballerini ad n. 270. Agebatur enim de conversis ex schismate, qui ideo non voluerunt confirmationem recipere, quia priorem a presbytero receptam validam esse retinebant. 13) Instructio est s. congregationis de prop, fide 4. mai. 1774; in alia instruchone S. Officii 20. iun. 1886 et in Rituali novo non est sermo de gravi obligatione. 41) Cn. 787. Cf. etiam cn. 1021, § 2, quo pro nupturientibus nondum confirmatis statuitur, ut confirmationem «recipiant, si id possint sine gravi incommodo·, cn. 544, § 1 futuris religiosis, cn. 974, § 1, n. 1. futuris clericis, cn. 795, 1° futuris con­ firmationis patrinis; attamen omnibus fere fidelium statibus Ecclesia saltem levem obligationem suscipiendi confirmationem imponit. 1S) Cf. Génicol, Teol. mor. inst. II. n. 164. 6 Noldin, Vol.. Ill 82 QUAESTIO QUINTA. De ceremoniis confirmationis. // 94. De ritu servando. Ritum in confirmatione servandum exhibent Pontificale Romanum et Rituale Romanum, qui ritus in rebus maioris momenti sub gravi obligat. 1. Confirmatio ordinarie conferenda est in ecclesia: exsistente tamen causa aliqua arbitrio episcopi diiudicanda etiam extra ecclesiam in loco decenti conferri potest, ut si confirmandi sunt aegrotantes vel adulti, qui ex iusta causa ad ecclesiam accedere nequeunt (cn. 791). 2. Cum confirmatio ex pontificali minus sollemniter quocunque die, hora et loco conferri possit, nihil impedit, quominus episcopus ex rationabili causa absque mitra et baculo solum adhibito rochetto et stola in quovis sacello confirmet; immo ex iusta causa id etiam privatim ^solum adhibita stola facere potest40). 3· »AlapJ«, quae dicitur, non videtur esse aliud, quam signum cantatis et pacis. Antiquitus enim episcopus confirmans ai cens Dominus tecum vel Deus humilium sit tecum osculatus est confir­ mandum. Cursu temporis in locum osculi decentiae causa successit lenis tactus, quem scholastici »alapam« dixerunt47). 4. Frons confirmati ex pontificali ligari debet fascia, tum ne chrisma defluat, tum ut significetur gratiam acceptam diligenter conservandam esse. Haec fascia, quae olim per plures dies ferebatur, nunc plerumque non adhibetur. 5. Potest confirmandus in confirmatione praeter nomen suum baptismale aliud nomen Sancti sibi imponi curare, quod minister formae praeponit48). z. ·." ■ ■ Ay ,\ Γ 95. De patrinis confirmationis4®). 1. Ex antiqua consuetudine atque ex praescripto canonum in confirmatione aeque atque in baptismo ad hi ben d us est patrinus, si haberi possit. -k l t -tc 2. a. Unus tantum pro singulis confirmandis sit patrinus. b. Patrinus unum tantum vel duos praesentet, plures autem solum de licentia episcopi50). 3. Ex valida confirmatione oritur cognatio spiritualis inter con­ firmatum et patrinum atque obligatio confirmatum perpetuo sibi commendatum habendi eiusque Christianam educationem curandi51). Sed impedimentum matrimonii non oritur52). «) S. Officium 12. febr. 1851. Cf. cn. 790. «) Cf. Diriger p. 155. Cf. Catech. Rom. II, 3, 26. Omissio alapae videtur levis cf. Vermeersch-Creusen, Epitome II. 69. «) S. C. R. 20. sept. 1749 n. 2404. <’) Cn. 793-797. Catech. Rom. II. 3, 15. M) Cn. 794. «) Cn. 797. “) Cn. 1079. De ceremoniis confirmationis 83 96. De condicionibus ad munus patrini requisitis. Ut quis valide sit patrinus, requiritur: a. Ut usum rationis habeat atque intentionem hoc munus gerendi. b. Ut sit confirmatus. c. Ut nulli haereticae vel schismaticae sectae sit adscriptus etc. ut supra n. 78. d. Ut non sit pater, mater, coniux confirma nd i. e. Ut a confirmando eiusve parentibus vel tutoribus vel his deficien­ tibus a ministro vel a parocho sit designatus. f. Ut confirmandum in ipso confirmationis actu per se vel per procuratorem physice tangaT. Antiquitus quidem consuetudo erat, ut confirmandus pedem dexterum suum poneret super pedem dexterum patrini; nunc autem iuxta probatam consue­ tudinem patrinus manum dexteram ponit super humerum dexterum confirmandi. 97. Ut quis licite sit patrinus, requiritur: a. Ut sit diversus a patrino baptismi (uno enim patrino deficiente alter iuvet confirmatum), nisi minister ex rationabili causa aliud permittat aut statim post baptismum confirmatio conferatur. b. Ut sit eiusdem sexus ac confirmandus, nisi minister in particulari casu ex”rationabifTcausa aliucf permittat. c_Ut decimum quartum aetatis annum attigerit, nisi aliud ex iusta caûsa ministro videatur. ^dignus, ut supra n. 80. 2. e. Ut rudimenta fidei noverit. f. Ut non sit in aliqua re//'gzone novitius vel professus, nisi necessitas urgeat et expressa habeatur venia Superioris saltem localis. g. Ut non sit in sacris ordinibus constitutus, nisi accedat ordinarii proprii licentia’. Sacerdos, qui ex induito apostolico administrat sacramentum, non potest simul agere patrinum”). Si episcopus confirmans vellet esse patrinus confir­ mandi, id agere deberet per procuratorem51). De adnotatlone confirmationis55*). 1. Parochus nomina ministri, confirmatorum etc, in peculiari libro inscribat, praeter adnotationem in libro baptizatorum55) _2. Si proprius confirmati parochus praesens non fuerit, de collata confirma­ tione minister vel per se ipse vel per alium quamprimum eundem certiorem faciat. 3. In adnotatione confirmationis a presbytero collatae praeter consueta adiciantur verba: ^Confirmatio collata est ex Apostolico induito, urgente mortis peri­ culo ob gravem confirmati morbum.< < Praeterea minister extraordinarius unaquaque vice ad Ordinarium dioeceZZsanum proprium mittere tenetur authenticum nuntium collatae confirmationis 5 additis adiunctis omnibus in casu concurrentibus. Quodsi abusus irrepant, Ordinarii (si opus est) ne omittant S. C. de Sacr. adire; non vero obligantur quotannis S. Congr. de numero confirmatorum et de (^ratione a ministris extraordinariis adhibita referre57)· 55) S. C. de prop, fide 21. sept. 1843. M) S. C. R. 14. iun. 1873. 55) Cn. 798—800. 5e) Cn. 470, § 2. 57) AAS 38 (1946) 353. coll. AAS 49 (1957) 943. 0 ·> S4 LIBER QUARTUS. "nL-Lx—ί h^.pfC^ U Γ De eucharistia*1). 98. Eucharistia duplici modo considerari potest, relate ad homines ut sacramentum, et.relate ad Deum ut sacrificium. Rationem sacra­ menti habet, quatenus ritu visibili per consecrationem conficitur, post consecrationem sub speciebus visibilibus manet et in s. com­ munione sumitur: de ratione enim sacramenti est, ut hominem sanctificet; eucharistia autem sanctificat, eo quod sumitur. Rationem sacrificii habet, quatenus per consecrationem Deo offertur; nam de ratione sacrificii est, ut in Dei cultum cedat eumque offensum oblatione placatum reddat; Deus autem colitur et placatur, eo quod eucharistia in sacrificium ei offertur. Ratio tamen sacramenti a ratione sacrificii separari non potest: ipsa enim consecratione conficitur sacramentum et offertur sacrificium. Quod breviter enuntiat cn. 801 : » In ss. euchari­ stia sub speciebus panis et vini ipsemet Christus Dominus continetur, offertur, sumitur.* , CAPUT PRIMUM. % De eucharistia ut 'sacramentum est. QUAESTIO PRIMA. De natura et effectibus eucharistiae. Articulus primus. De natura eucharistiae. 99. Definitio. Eucharistia definiri potest sacramentum, quo corpus et sanguis~Christi sub speciebus panis et vini continetor ad spiritualem animae refectionem. Hac definitione eucharistia exhibetur prout est sacramentum permanens: cius eniip essentiam constituunt species panis et vini prout continent corpus et sanguinem Christi; ergo tamdiu sacramentum est, quamdiu sub speciebus manet corpus et sanguis Christi. Porro institutum est hoc sacramentum per modum convivii ad animam spiritualiter reficiendam, cum Christus dicat: Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus1). l) S. Thomas III q. 73—83. S. Alphonsus I. 6. n. 189—424. Suarez, De sacra­ mento eucharistiae et de missae sacrificio disp. 46—88. De Lugo, De satramento eucharistiae. Zach. Pasqualigo, De sacrificio novae legis. /o. Dicastillo, De sacra­ mentis. Sporer-Bierbaum, Theologia sacrament, pr. 2. c. 2—6. Coninck, De sacramento eucharistiae q. 73—83. Pet. Gasparri, Tractus canonicus de ss. eu­ charistia 2 vol. (Parisiis 1890). Cappello, De sacramentis 1B, n. 220—813. Regatillo-Zalba, Theol. mor. Summa Ill. n. 97—359. L. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV. *) loann. 6, 56. Dc natura et effectibus eucharistiae 85 2. Distingui debet sacramentum in fieri, quod in consecratione consistit, et sacramentuiir in facto esse, quod consistit in sacramento post consecrationem permanente; a sacramento autem in ïïëri et in facto esse distinguendus est usus sacramenti seu sacramentum in usu, quod in sumptione seu manducatione consistit. Sumptio autem Conditio est, ut sacrapien 111 m suum effectum in anima producere possjt. Quare proprium' est huius sacramenti, ut ante usum iam per-v* fectum sit sacramentum et effectum suum non producat ut alia' sacramenta, quando conficitur, sed quando iam confectum sumitur. 1 3. Tria sunt dogmata, quae de ss. eucharistiae sacramento definita sunt:;d. in sacramento totum Christum vere, realiter et substantialiter praesentem esse^· totum Christum sub utraque specie et sub qualibet speciei parTe praesentem esse; c. Christum praesentemTien per transsubstantiationem, qua panis et vinum in corpus et sanguinem Christi mirabiliter convertitur. Horum dogmatum explicationem et pro­ bationem exhibent dogmatici3). I 100. De gratia per sumptionem utriusque speciei collata. Corpus οό z Christi sub speciebus panis et sanguis Christi sub speciebus vini sunt z quidem materialiter duo signa physice distincta, quorum alterum i significat refectionem per modum cibi, alterum per modum potus; singula tamen verum sacramentum constituunt et singula eandem rem significant, plenam refectionem spiritualem ad modum co n v i v i i conferendam. Qui ergo eucharistiam recipit sub sola specie panis, eândëm-gratiam seu plenam animae refectionem recipit atque ille, qui sub utraque specie communicat, quia sub utraque specie est totus et integer Christus cum corpore et sanguine; in cibo ergo continetur etiam potus et vicissim in potu etiam cibus spiritualis. Num communicantes sub una specie ex opere operato eundem effectum percipiant, ac si sub utraque specie communicarent, inter theologos controversum est. Alii enim putant, eum, qui sub utraque specie communicat, maiorem et, secundarie et accidentaliter quidem, sed tamen qualitative, diversam gratiam percipere: aliquis enim effectus (licet secundarius tantum) correspondet calici, qui nullatenus respondet hostiae1).1' Alii opinantur cum, qui sub utraque specie communicat, per se et ex operato extensive maiorem gratiam recipere, quemadmodum specie quidem ' - * eandem, extensive autem maiorem gratiam recipit ille, qui bis vel ter communicat, quam ille, qui semel communicat.», Alii tandem huius sunt sententiae, sacerdotem in sumptione sanguinis solum per accidens et ex opere operantis maiorem effectum percipere, si nimirum m sumptione secundae speciei melius dispositus sit*). ΆQui vero plurcs hostias consecratas sumit, certe maiorem non recipit gratiam, quam qui unam sumit: nam una communio et una refectio est, sive una sive plurcs , . ' particulae sumuntur. S. Bcllarminus hanc sententiam certam indicat, eum nempe, I ’ qui sub utraque specie communicat, nullatenus (neque extensive neque quantitative) maiorem gratiam percipere, quam illum, qui sub una specie tantum communicat·). Cf. Pesch, Praei, dogm. VI. 576 ss. Lerchcr, Inst. Theol. Dogm. IV, 2. 279 333. Cf. Lugo, De euch. disp. 12 s. 3. n. 68, qui hanc Vasquesii sentent, probabiliorem dicit. Cf. Suarez disp. 63 s. 6. n. 9, qui sequitur s. Thomam et s. Bonavent. De euchar. I. 4. c. 23. f , -itu. kuiLi-Jr „ ik 86 De eucharistia 101. Quando gratia confertur suscipienti. Eucharistia gratiam confert in ipsa manducatione seu quando species sacramentales ex ore in stomachum trajiciuntur. Nam ut eucharistia producat effectum, ex voluntate Christi tamquam condicio requiritur sacramenti sumptio, et ea quidem, quae in manducatione consistit, cum Christus dicat: Qui manducat me, et ipse vivet propter me; qui manducat hunc panem, vivet in aeternum1); manducantibus ergo promittitur et confertur gratia. Manducare autem non dicitur, qui cibum mere in os sumit, sed ille tantum, qui cibum ex ore per fauces in stomachum demittit; ergo gratia sacramenti non confertur, quando sacrae species sunt in ore, sed quando recipiuntur in stomachum. o. Qui ergo species recipit quidem, sed iterum exspuit, quin eas deglutiat; qui species tamdiu in ore retinet, donec dissolvantur; infirmus, qui moritur, ante— quam hostia in stomachum descendat: non recipit effectum et gratiam sacramenti, quia non vere et complete Christum manducat. Qui vero species sacramentales déglutit, etsi postea eas evomat, percipit gratiam sacramenti, quia vere Christum manducat9). ~ b. Num sacramentum post sumptionem, quamdiu Christus in corn m unie ante V* “ praesens est, per se et ex opere operato conferat gratiam, non constat. Etsi enim 1 ·■-*'"«-· sacramentum gratiam conferat, quando applicatur, eucharistia autem applicetur j2-_;i''^'-i'*''sumPt*one, a multis nihilominus affirmatur, hoc sacramentum augere gratiam > ex opere operato, quamdiu Christus praesens est in sumente, si hic se interim disponat S» t* ad maiores gratias recipiendas. Ideo censent: a. eum, qui indispositus communicavit, J. ' sed per contritionem se disponit, quamdiu sacrae species sunt incorruptae, percipere ' w. γ · ' effectum sacramenti; β. in eo, qui tempore, quo Christus sub sacris speciebus in stomacho praesens est, melius disponitur, augeri etiam gratiam sacramenti®). '' At certe ex opere operantis gratia augetur. X V*** 102. De praesentia sacramentali. l.-Cuin Christus separatione facta praesens maneat sub singulis cuiusque speciei partibus10), omnes particulae etiam minimae, quae sensibus percipiuntur, tractandae sunt ut consecratae. 7) loann. 6, 58. 59. ·) Mazzotla, De sacram, tr. 5. disp. 4. q. 1. c. 1. Etsi concedenda sint, quae habet Olfers (Pastoralmedizin3 p. 47), digestionem nempe iam in ore incipere, manducare tamen non ille dicitur, qui cibum in os recipit ad inchoandam, sed ille, qui cibum in stomachum demittit ad continuandam digestionem. Huius enim actionis natura in re sacramentaria non ex factis physiologicis et chimicis, sed ex communi hominum iudicio determinatur; atqui vulgo manducare dicitur, non qui cibum in os sumit, sed qui cibum sumptum déglutit. — Proposita quaestione, num s. viaticum administrari possit introducendo sacras species directe in stomachum infirmi, cui a medico via infra pectus aperta sit ad cibum et potum excipiendum, s. Officium 27. ian. 1886 respondit: Sicut exponitur non expedire. Etsi ex hac decisione ad solvendam quaestionem de condicione requisita, ut sacramenti effectus percipiatur, nihil colligi possit, recte tamen infertur s. communionem artificiali modo non administrandam esse; sed si illud »non expedire» solum irreverentiam cavere vult, servata reverentia in particulari casu administrari posset. Hürth-Abelian, De sacr. (1947) n. 203 NB. 1. putat artificioso modo s. species in stomachum assumentem •probabiliter» recipere sacramentum. Cf. La Cava (medicum), De receptione S. Eucharistiae per fistulam gastricam, Per. 33 (1944) 161 — 169. ·) Cf. Suarez disp. 63. sect. 7. Lugo disp. 10. sect. 2. η. 46 s. x0) Cone. trid. sess. XIII. can. 3. (D. 885). 4" De Certum est etiam minutissimas particulas manere consecratas, quae in se sensibus percipi possunt; at certum non est eas quoque manere consecratas, quae sensibiles non sunt et nihilominus adhuc panis dici possent. Quodsi consecratae sunt, tamen dicendum est Christum Dominum non exigere, ut ministri de his etiam particulis non sensibilibus solliciti sint. 2. Christus in eucharistia realiter praesens manet, quamdiu sacrae .species manent integrae, et desinit esse praesens, simul ac species corrumpuntur. Quamdiu autem sacrae species post sumptionem maneant integrae, generali regula determinari nequit. Id a vi digestiva stomachi, quae in variis varia est, pendere manifestum est; ideo fieri potest, ut in infirmo post dimidium horae species nondum sint corruptae. Verum etiam quoad sanos, qui fere eandem vim digestivam habere supponuntur, periti diversae sunt opinionis: alii enim putant post minutum species iam esse corrup­ tas11); alii autem censent eas post semihoram adhuc esse integras12). ImmoGasparn13) refert testimonia medicorum/ qui pro hostia maiore requirunt horam. Media via incedendum atque dicendum videtur, post quadrantem species ordinarie esse corruptas. 103. De consecratione unius speciei sine altera. Declarationis causa haec praemittenda sunt. Ex voluntate et institutione Christi sacramentum eucharistiae confici nequit nisi in sacrificio eucharistico; vpluit enim Christus, ut tum solum consecraretur, quando sacrificium offertur, et vicissim, ut sacrificium offerretur, quoties consecratio fit. Ratio igitur sacramenti in eucharistia ex voluntate Christi separari nequit a ratione sacrificii .eodem prorsus modo, quo ex voluntate eiusdem Christi Domini .ratio sacramenti pro fidelibus a ratione contractus matrimonialis seiungi nequit. Quoties autem sacrificium offertur, ex voluntate et institutione Christi requiritur consecratio utriusque speciei. Christus enim in ultima cocna utramque speciem consecrans praecipit: Hoc facite in meam commemorationem1*)', ergo apostolis et eorum in ordine sacerdotali succès- . soribus praecipit, ut sub utraque specie consecrarent. Immo vix non certum est-^i' /—-, utriusque speciei consecrationem ad ipsam sacrificii eucharistici essentiam requiri, i ut infra n. 164. dicetur. mux., (yr·. -· ' Ergo ipsa ratio sacrificii, non solum praeceptum Christi, exigit utriusque speciei consecrationem^ Ratio autem sacramenti in eucharistia~për se non postulat consecrationem utriusque speciei : sacramentum enim non est signum, quod commemorat .> ύ_____u, et repraesentat sacrificium crucis, sed est signum, quod repraesentat et efficit ’.’*1 nutritionem animae; atqui id obtinet etiam in una specie, aiente Dqmino: Qui __ r r manducat hunc panem, vivet in aeternum. Insuper forma, qua una species consecratur, <4^, rx-_ · independenter ab altera significat et causât suum effectum: ideo panis valide 1 consecratur, antequam consecratur vinum. Quare una species sine altera absque dubio valide consecrari potest. Quodsi una~ tantum species consecratur, offertur 'quidem sacrificium, sed inchoatum et imperfectum per consecrationem secundae speciei complendum et perficiendum. Itaque 1. Valida est consecratio unius speciei sine altera sive sacerdos per errorem sive ex industria unam tantum speciem consecrat, modo debitam intentionem habeat. Si quis igitur alterutram speciem sine u) 12) 1S) “) Olfers, Pastoralmedizin’ p. 48. Capellmann, Medicina pastoral.1· p. 207. Tract, eau. de euch. II. n. 1194. 1. Cor. 11, 24. 25. Cf. cn. 817. altera consecrat, perficit quidem sacramentum; sed non offert com­ pletum sacrificium15). Sunt, quibus non omnino certum videatur, quod valida sit consecratio unius speciei sine altera, quando sacerdos unam tantum speciem consecrare intendit. Verum de valore huius consecrationis dubitari nequit, sive dicatur ad validam consecrationem sufficere, ut minister cum intentione consecrandi pronuntiet formam super materiam, sive dicatur ad validam consecrationem requiri intentionem offerendi sacrificium; qui enim consecrare intendit ut alias consecravit seu ut Christus instituit, intentionem habet sacrificandi quantum potest i. c. saltem inchoandi sacrificium. 2. Sed^iure divinozet 'ecclesiastico^6) nunquam li citu rn est co 11 se c r a r e unam tantum speciem, neque ex gravissima causa e. g. ad co liimïi n i candum infirmum, qui alias sine viatico decederet. Immo tam grave theologis videtur esse hoc praeceptum divinum utramque speciem consecrandi, ut dicant Ecclesiam in hac re nunquam dispensare nec dispensare posse, quia naturam sacrificii a Christo instituti mutare non potest. Si peracta consecratione ratione materiae dubium oritur de valida consecratione alterutrius speciei, sumenda est alia materia, quae absolute consecrari potest. Absolute quidem, ut sacerdos sciat, quam hostiam ante sacrum sanguinem sumere debeat. Neque dicatur, si prima species, de cuius valida consecratione dubium exsistit, valide consecrata sit, hac nova eaque absoluta consecratione inchoari novum sacrificium, quod contra praeceptum divinum incompletum maneat. Nova enim consecratio, quae necessario nexu cum priore cohaeret, non est consideranda ut inchoatio novi sacrificii, sed ut complementum sacrificii iam peracti17). 3. Per accidens tamen quandoque fit, u t reipsa un a spe c i es sin e altera consecretur:\fl. si periculum mortis e. g. ab incendio vel a ruina templi subito immineatsi sacerdos deprehendat in consecratione adhibitum non fuisse vinum, neque aliud adsit vinum ;\C. si sacerdos aquam pro vino consecrasset, et defectum non adverteret, nisi posfqûâni alTara iam recessit, nec sacrificium sine scandalo vel sine irreverentia complere posset;· d. si sacerdos hostia iam consecrata deficiat neque adsit alius, qui sacrificium compleat. I “) Cf. Missale Rom. De defectibus IV, 5. 8. ie) Cn 817 haec habet: >Nefas est, urgente etiam extrema necessitate, alteram materiam sine altera, aut etiam utramque extra missae celebrationem conse­ crare.* Nihilominus Ecclesia in quodam casu non solum permittit, sed praecipit consecrationem unius speciei, posita iam essentia sacrificii per consecrationem utriusque; scii, si post consecrationem s. sanguis effunderetur ita ut nihil re­ maneat, in quo sequentes ceremoniae integrantes poni possint, praecipit, ut novum vinum apponatur et consecretur (Miss. Rom. de def. X. 13). Videtur ergo prohibitio absoluta valere solum de consecratione extra missam, non autem ante communionem. l7) Cf. Missale Rom. De defect. III. 6. 7 et. IV. 5. De natura et effectibus eucharistiae 89 Articulus secundus. De effectibus eucharistiae18). 104. Qui sint effectus. Concilium tridentinum19) enumer .. cquentes effectus: »Sumi autem voluit sacramentum hoc tamquam spiritualem animarum cibum ... et tamquam antidotum, quo liberemur a culpis quotidianis et a peccatis mortalibus praeservemur. Pignus praeterea id esse voluit luturae nostrae gloriae adeoque symbolum unius illius corporis cuius ipse caput exsistit cuique nos tamquam mem.bra arctis­ sima fidei, spei et caritatis connexione adstriôtos esse voluit, ut idipsum omnes diceremus nec essent in nobis schismata.* Ex his duo (nutritio animae et unio cum Christo) sunt essentiales, alii vero accidentales. 1, Nutritio spiritualis animae, quae consistit in augmento gratiae sanctificantis, virtutum et donorum Spiritus Sancti cum iure ad speciales gratias actuales, quae intuitu eucharistiae perceptae con­ ceduntur ad vitam supernaturalcm per bona opera conservandam, augendam et perficiendam: Qui manducat me, et ipse vivet propter me20). Cum hoc sacramentum rationem habeat refectionis spiritualis, illos effectus producit in anima, quos cibus et potus materialis producit in corpore: vires reparat, conservat et auget. Inde est medium optimum perseverantiae et praeservativum a mortalibus. 2. Intima animae_ coniunctio cum Christo cum corpore eius mystico, per gratiam et caritatem, quae unio in hoc sacramento per se et ratione sui intenditur et proinde eiusdem effectum essentialem constituit: Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo21). r* *·'Haec unio non est tantum moralis, qualis inter amicos per amorem consistit, sed intimior atque perfectior est et naturalis vocari potest. A ss. Patribus variis analogiis declaratur: sicut fermentum cum farina, palmes cum vite, ignis cum ferro ignito, ita anima communicantis unitur et similis fit Christo Domino In rebus creatis non est unio tam perfecta atque inter Christum et animam communi­ cantis. Non solum inter animam et Christum, sed etiam inter singulos homines et inter gentes et nationes producit vinculum unionis et caritatis, est signum et medium unionis fidelium universae Ecclesiae inter se. In speciebus sacramentalibus a Christo electis unum aliquid ex multis redigitur: panis ex multis granis, vinum ex multis acinis in unum redigitur. Praeter unionem spiritualem Christi cum anima suscipientis in hoc sacramento habetur etiam coniunctio physica corporis Christi cum corpore nostro, quatenus caro Christi per species eucharistiae contactu physico corpori nostro coniungitur illudque influxu corporis sui speciali modo sanctificat. Haec sanctificatio ex reali contactu cum carne Christi proveniens duplicem effectum constituit, quem hoc sacramentum in corpore suscipientis producit ut inferius dicetur (3; 4). ie) Ntcolussl, Die Wkkungen der hl. Eucharistie (Bozen 1918). H. Muckermann, Sinn und Wert der Eucharistie (Freiburg 1926). Walter, Die Eucharistie (Freiburg 1943). 1B) Sess. ΧΙΠ. c. 2. cf. Instr, ad. Arm. Eugenii IV. (D. 875. 698). w) Ioann. 6, 58. “) Ioann. 6, 57. 90 De eucharistia 3. Imminutio fomitis concupiscentiae seu mitigatio libidinis: ex hoc enim convivio germinant virgines. Hunc effectum non solum eo producit, quod gratiam confert ad vincendas tentationes ex concupiscentia oriundas, neque eo solum, quod speciali modo cari­ tatem auget, quod augmentum caritatis mentem ad superna dirigentis indirecte motus concupiscentiae imminuit, sed etiam eo quod directe concupiscentiam imminuit atque restringit, idque tum moraliter tum physice. Sanctificatio enim corporis nostri ex intima unione cum carne Christi gloriosa proveniens imprimis in eo consistit, quod Christus carnem nostram ut suam et ut sibi affinitate quadam coniunctam considerat, eam amat et protegit sibique conformem efficit, et proinde speciali providentia pravos motus carnis imminuit et reprimit. Sunt autem, qui ulterius opinentur influxum corporis Christi immediata et directa operatione in corpore nostro ipsum fomitem seu ardorem libidinis sedare et paulatim exstinguere*2). 4. Resurrectio gloriosa corporum: coniunctio enim, quam corpus communicantis habet cum carne Christi vivificante, titulum praebet gloriosae resurrectionis futurae: Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die23). Hunc effectum eucharistia non solum indirecte producit, eo quod suppeditat medium gratiae sanctificantis usque ad finem vitae conservandae: qui enim in statu gratiae decedunt, ad gloriosam resurrectionem pervenient; sed etiam directe, eo quod corpori semen futurae gloriosae resurrectionis inserit. Caro enim Christi gloriosa corpus nostrum sanctificando illud particeps efficit incorruptibilitatis. Alii, qui in hac vita non sunt refecti corpore Christi, suscitabuntur quidem et ipsi, sed non ex hoc speciali titulo. 5. Remissio peccatorum venialium, dummodo saltem virtualiter retractentur. Q. Concilium tridentinum distinguens inter peccata mortalia et venialia diserte docet, hoc sacramentum a mortalibus nos praeservare et a venialibus liberare24). Ratio interna desumenda est ή a. Ex natura huius sacramenti, quod habet rationem cibi spiritualis: sicut enim cibus naturalis restaurat vires activitate vitali deperditas, ita eucharistia reparat vires spirituales, quae pugna contra tentationes et peccatis venialibus amittuntur. \β. Ex principali effectu huius sacramenti, qui consistit in unione caritatis et amicitiae cum Deo; peccata autem venialia impediunt per­ fectionem caritatis et amicitiae. b. Sunt qui dicant hunc effectum solum produci mediate ex opere operantis, eo quod hoc sacramentum in nobis excitet actus caritatis et poenitentiae, quibus dein deleantur venialia. Sed hoc non videtur exhaurire quod dicit cone, trident. Ideo communior sententia tenet immediate et ex opere operato remitti venialia; supponitur utique dispositio sufficiens, quae non necessario debet esse attritio talis, ut vFipsius iam remittatur peccatum, sed saltem remotio obicis, i. e. aversio voluntatis a peccato. · 'tt''1( -tu. Λ· · c. Poenae temporales vero per hoc sacramentum non remittuntur immediate, sed per accidens et mediate. 6. Dulcedo et delectatio spiritualis: continet enim hoc sacramentum panem omne delectamentum Γη se habentem praebentemque delicias regibus. **) Cf. Suarez disp. 64. sect. 1. Lugo disp. 12. sect. 5. 23) Ioann. 6, 55. M) Sess. XIII. c. 2. (D. 875). De natura et effectibus eucharistiae 91 Sicut ex convivio corporali hilaritas atque Jucunditas oritur, ita convivium spirituale animam replet dulcedine et delectatione. Haec delectatio imprimis in eo consistit, quod s. communio homini gratiam confert aerumnas et dolores huius vitae non solum aequo animo sed etiam cum laetitia spirituali tolerandi. Deinde anima ex hoc sacramento perfunditur amore erga Christum, cuius intima praesentia fniitur; sed ubi amor, ibi delectatio. Effectus iste vi sacrae communionis infallibiliter producitur, nisi impediatur communicantis negligentia et distractionibus et curis temporalibus: immo quan­ doque per redundantiam in ipsis sensibus percipitur. Nota25): Quid sibi vult usus fidelium offerendi s. communionem pro aliis? Non agitur hic de transferendis effectibus quos eucharistia, quatenus est sacramentum, ex opere operato habet; nam cibus non prodest nisi sumenti. Agitur vero de fructibus, quos quodlibet bonum opus ex opere operantis producit, qui sunt meritorii, impetratorii et satisfactorii; ex his meritorius semper manet agenti; alios autem potest applicare et quidem vivis impetratorium, defunctis saltem satisfactorium. Et cum s. communio sit opus bonum excellens prae aliis, cum insuper preces, quae comitantur et subsequuntur communionem sint Deo magis acceptae, hic mos commendandus est fidelibus. _____ - ) Cf· if Qje haufige Konununion im Mittelalter (1938) pg. 165 174. __ _Ί 4U5 QUAESTIO SECUNDA. De materia eucharistiae Articulus primus. De materia remota. 105. Materia valida. Materia remota huius sacramenti illud est, ex quo conficitur eucharistia. Materia remota valida eucharistiae est solus panis triticeus et vinum de vite. Ex institutione enim huius sacramenti constat Christum in ultima coena imprimis consecrasse panem28); solus autem panis triticeus tum ex hebraeorum tum ex aliorum usu communi simpliciter panis vocatur. Deinde in eadem coena vinum consecravit27); sed solum vinum de vite proprie et simpliciter vinum dicitur. Quare concilium florentinum explicite docet materiam huius sacramenti esse panem triticeum et vinum de vite. 106. Panis triticeus. Ad valide igitur conficiendum eucharistiae sacramentum requiritur ' panis 98 De eucharistia postulat obvius sensus verborum consecrationis: pronomen enim hoc et hic non demonstrat nisi materiam praesen t e m. Ut physica haec praesentia habeatur, requiritur quidem, ut materia aliquo modo sit coram sacerdote, nec nimis distet, attamen non re­ quiritur, ut a consecrante aliquo sensu percipiatur, sed sufficit, ut prudenti hominum iudicio per pronomina noc et hic su f f i c i e n t e r demonstrari possit. a. Hinc valide consecrantur hostiae omnes, quae in calice congestae reperiuntur, licet inferiores videri non possint; item, quod praesentiam attinet, particulae in ciborio clauso vel palla cooperto, vinum in calice non detecto; immo etiam vinum in vase vel panis in canistro clauso: materia enim ratione vasis, quo continetur et quod ad ipsam continendam destinatur, physice satis praesens est, ut per verba hoc et hic demonstrari possit. Usus enim communis habet, ut continens et contentum per modum unius demonstretur pronomine hoc, ut cum de pecunia in crumena existente dicimus: hoc est aurum et de liquore in poculo clauso: hoc est vinum. Et haec quidem certa sunt, quam ob rem non est iteranda consecratio, si e. g. pyxis ex oblivione inter consecrationem clausa mansisset. b. At non valeret consecratio, si materia (etiam sciente sacerdote) esset post altare vel post tabulam, quae dicitur canonis, vel a tergo consecrantis, quia non est ita praesens, ut per pronomen hoc et hic demonstrari possit: corpus enim, quod interponitur, impedit, quominus ita demonstrari possit. Ex eadem ratione, scilicet ex defectu praesentiae, valide consecrari nequit materia, quae ultra decem (alii dicunt viginti) passus distat. Si hostia lateret sub corporali vel in missali, vel si lateret sub mappa altaris vel sub cussino vel sub pede calicis, dubia esset consecratio, quia ibi latens vix satis demonstrari potest per pronomen hoc. Et licet valide con­ secretur hostia exsistens in tabernaculo aperto’, saltem dubia esset consecratio, si tabernaculum foret clausum. CU7 VA K 112. 2, Deinde requiritur, ut materia consecranda per intentionem u 5*' saltem habitualem consecrantis in individuo determinata sit: nam quaelibet actio determinatum terminum habere debet, circa quem versetur; insuper pronomine hoc et hic designari nequit nisi materia determinata. Sicut ergo ad consecrandum requiritur intentio con­ secrandi, ita ad consecrandam determinatam materiam requiritur intentio illam determinate consecrandi. a. Quod ergo nullo modo neque explicite neque implicite per intentionem sacerdotis determinatum est obiectum consecrationis, non consecratur; quod autem aliquo modo saltem implicite (e. g. quod manibus teneo, quod in corporali est) per intentionem determinatum est obiectum consecrationis, consecrari censetur. b. Hinc si sacerdos post consecrationem advertat plures adesse hostias sive a se sive ab alio appositas quam putaverat, vel duas sibi cohaerentes, nullum est dubium, quin omnes sint consecratae, quia intentionem habuit actualem vel virtualem consecrandi materiam praesentem; error autem consecrantis de quantitate materiae non impedit determinatam intentionem. c. Si autem ex integro cumulo hostiarum solum quinque vel mediam tantummodo partem consecrare vellet, nulla esset consecrata. Pariter non sunt consecratae hostiae, quae inscio sacerdote in altari vel etiam in corporali positae sunt, si ipse non habuit intentionem consecrandi quidquid consecrabile est in corporali vel altari. 113. Ad licite consecrandum requiritur, ut materia sit d.jn altari, b. super corporali, c. in lapide consecrato, d. vel immediate in corporali \ el m manibus consecrantis vel m vase sacro eoque aperto. De materia eucharistiae 99 Ideo si sacerdote in altari portatili celebrante hostiae parvae non nude In cor­ porali, sed in ciborio exsistant, hoc inter consecrationem ita collocandum est, ut pedis saltem aliqua pars in lapide consecrato consistat. De hac tamen re non sunt iniiciendi scrupuli, modo ciborium sit in corporali. — Hinc graviter peccaret sacerdos, qui sciens consecraret materiam, quae sit extra altare vel extra corporale vel in vase non sacro; et venialiter peccaret, qui voluntarie vas sacrum non aperiret. 114. Quaestiones de consecratione. 1. Supposita apta praesentia materiae consecrandae res tota essentialiter dependet ab intentione consecrantis, qua materia consecranda in individuo determinatur. Porro quilibet sacerdos celebraturus imprimis intentionem habet celebrandi, quae natura sua est intentio consecrandi prout Christus instituit et ecclesia intendit. Iam quaeritur quaenam siÎ vis et efficacia -*■/>.. ,/ huius intentionis. a. Haec intentio est et debet esse absoluta, nec aliqua condicione licite restringi potest, nisi de valore consecrationis dubitetur. Sunt, qui opinentur intentionem consecrantis et universim conficientis sacra--· mentum semper esse condicionatam, cum praesumendum sit consecrantem et generatim eum, qui conficit sacramentum, nolle consecrare vel conficere sacra± mentum, nisi id sine peccato (materiali) fieri possit. Verum hoc principium admitti nequit, quin in praxi sequantur multa et gravia incommoda, quae omnino vitari debent. Etenim si fingimus sacerdotem ex inadvertentia uti calice non consecrato vel baptizare in aqua notabiliter faeculenta, nulla est consecratio et nullum pariter est baptisma, quin sacerdos vel fideles de nullitate sacramenti quidquam sciant. Quae quidem certo sunt incommoda graviter illicita. Et haec est ratio, propter quam intentio consecrandi debet esse absoluta, nisi dubium sit de valore con­ secrationis47). d. Vi huius intentionis solum consecratur hostia, quae in manibus, sacerdotis, et vinum, quod in calice reperitur; at vi huius intentionis non consecratur etiapi particula, quae sive inscio celebrante sive ipso advertente, verum de eius consecratione non cogitante, in cor­ porali posita est. c. Vi huius intentionis probabiliter non consecratur nisi m at e r i a, quae sensibus exhibet unum continuum: etenim supponi nequit hanc esse mentem Ecclesiae, ut etiam id consecretur, quod sine manifesto dispersionis ideoque irreverentiae periculo consecrari nequit. 2. Praeter hanc intentionem generalem celebrandi sacerdos debet habere consecrandi insuper aliam ——y ■ ■■■■■■ —intentionem _—■■■■ —g— MPrer vi ™ imateriam e. g. particulas, quae in corporali positae sunt vel in ciborio continentur. Etiam haec intentio est et ejse debet absoluta neque ulla condicione restricta, nisi de valore consecrationis dubium sit Porro vi huius intentionis sive ante sacrum sive in sacro expresse elicitae valide consecratur quaevis materia, ad quam intentio illa refertur, etsi sacerdos in actu consecrationis ad illam non advertat, modo sit physice praesens in ara. Duplex enim condicio, quae ad validam consecrationem requiritur, sine dubio in hoc casu adest, cum materia consecranda ex suppositione sit praesens et intentio explicite formata eam consecrandi in actu consecrationis habitualiter perduret. Intentionem autem consecrandi - - -■ · 47) Cf. Ballerini-Palmieri IV. n. 856 ss. > . - 100 De eucharistia expresse elicere censetur quivis sacerdos, qui vel ipse particulas defert ad aram, ut eas postea consecret, vel qui intra missam advertens ciborium consecrandum poni in ara, hoc consecrare proponit, vel qui ante sacrum monetur de ciborio in missa consecrando et annuit, etsi postea ad illud non advertat: eo ipso enim, quod de consecratione monitus annuit, intentionem elicit consecrandi particulas in ara ponendas. 115. Corollaria ex praemissis declarationibus. 1. Guttulae vini interius calici adhaerentes, si sacerdos circa eas peculiarem intentionem non elicit, non videntur esse consecratae: nam intentio generalis celebrandi ideoque consecrandi restringitur ad materiam, quae per modum unius continui tempore consecrationis est in calice. Guttulae vini exterius calici adhaerentes certo non consecrantur tum ex eadem ratione modo allata tum ideo, quia intentio celebrandi certo non se extendit ad consecrandam eiusmodi materiam, quae propter manifestum periculum irreverentiae non est decenter consecrabilis. Cum plane certum non sit, utrum guttae vini interius calici adhaerentes sint an non sint consecratae, nisi sacerdos de iis peculiarem intentionem habuerit, post consecrationem guttulae illae nullatenus abstergendae, sed vel cum pretiosissimo sanguine vel cum purificatione sumendae sunt. Quodsi ante consecrationem de­ prehendantur, aut cum materia consecranda uniendae aut abstergendae sunt, si commode fieri potest. 2. Micae panis, quae ab hostia divulsae tempore consecrationis hostiae adhaerent, pariter non videntur esse consecratae, quia intentio sacerdotis videtur restringi ad materiam, quae exhibet unum con­ tinuum. Micae, quae ab hostia separatae vel in corporali vel in ciborio exsistunt, non sunt consecratae, si sacerdos circa eas nihil expresse intendit: nam intentio consecrandi praesentem materiam ad micas separatas propter periculum irreverentiae non protenditur. 3. Ciborium in corporali positum, quod tempore consecrationis ex inadvertentia clausum mansit, consecratum est, si in consecrante fuit sufficiens intentio illud consecrandi; at si circa illud neque explicite neque implicite quidquam intendit, non censetur con­ secratum, quia per intentionem generalem celebrandi ciborium non determinatur obiectum consecrationis. 4. Ciborium, quod tempore consecrationis ex oblivione extra cor­ porale mansit, ex intentione habitualiter perdurante censeri debet consecratum, modo sacerdos antea explicitam vel implicitam inten­ tionem illud consecrandi habuerit. Sunt, qui dubitent, num huiusmodi ciborium consecratum sit: censent enim in hoc casu consecrantem non habere intentionem consecrandi, etsi antea illam elicuerit, quia consecratio objective graviter illicita est. Haec opinio fundatur in hocce principio, intentionem celebrantis non esse absolutam sed condicionatam, scilicet praesumendum esse consecrantem nolle consecrare, nisi id sine peccato fieri possit; verum hoc admittendum non est (n. 114). Dc materia eucharistiae ΙΟΙ Nota. Ad dubia de consecratione praecavenda nonnulli auctores neosacerdotibus recte consulunt, ut semel pro semper intentiones eliciant: a._consecrandi omnes hostias in corporali positas; &. non consecrandi guttas vini interius calici adhaerentes; c. non consecrandi micas hostiae adhaerentes; d. non consecrandi micas ab hostia separatas, sive sunt in corporali sive m cibqrio. Elicitis hisce intentionibus certum est vi intentionis celebrandi praeter hostias in corporali positas non consecrari nisi id, quod per modum unius continui in hostia vel in calice exsistit. 116. De particulis consecrandis in ara ponendis. Hostiae in sacro consecrandae initio missae in ara ponendae sunt vel saltem, nisi iusta causa excuset, ad offertorium adesse debent, ut cum materia sacrificii, quacum consecrantur, simul etiam offerantur?, Ex rationabili causa licite consecrari possunt hostiae, quae afferantur post offer­ torium, dummodo adsint ante praefationem et earum oblatio mentalis fiat.|Ex gravi causa (si e. g. alias unus vel plures sine communione manerent vel nimis diu exspectare deberent) consecrari possunt etiam hostiae post praefationem sed ante inceptum canonem allatae, et\ex gravissima causa (e. g. ad communicandum infirmum vel si alias magna multitudo fidelium non sine offensione aut communione privaretur aut nimis diu exspectare deberet) hostiae etiam incepto iam canone ante consecrationem panis allatae licite consecrari possunt. Si tamen alias unus tantum dimittendus esset sine communione, coepto iam canone non amplius pro ipso consecranda esset hostia, sed potius particula^ex hostia sacerdotis detracta ei pojjigenda. esset.^^^.4 Ratio huius praescriptioni' desumentia est ex ordirib missae, quY 'post ritus praeparatorios duas partes continet, oblationem et consecrationem cum communione. Iam vero actus liturgicus oblationis incipit ab offertorio et terminatur orationibus secretis; actus vero liturgicus consecrationis incipit a praefatione. Hinc ordo missae pervertitur, si post inceptam oblationem materia consecranda adhuc offerenda ad aram defertur, quae quidem ordinis perversio eo maior est, quo serius materia allata fuerit. Inde est, quod ante praefationem materia consecranda ex rationabili causa adhuc admittatur, quia actus liturgicus consecrationis nondum coeptus est; post coeptam vero praefationem solum ex gravi causa admittitur, quia actus liturgicus consecrationis quidem iam incepit, at solum per introductoriam prae­ fationem in actum consecrationis; coepto autem canone alii materiam consecrandam nullo modo, alii solum ex gravissima causa admittunt, quia canon iam ad ipsum actum liturgicum consecrationis pertinet. 117. Quantitas consecranda. Quemadmodum quantitas panis vinive quaecumque etiam vakïë"magna valide consecratur, cfammodo per pronomen hoc sufficienter demonstrari possit, ita etiam quantitas quaecumque licet minima (mica panis vel guttula vini) valide con­ secratur, dummodo humano sensu percipi possit. Materia autem adeo minutissima, quae humano sensu non percipiatur, valide con­ secrari nequit, tum quia talis materia pronomine hoc demonstrari non potest, tum quia sacramentum generatim est signum sensibile, quod igitur suapte natura postulat materiam sensibilem. .Ad licitam autem consecrationem requiritur ea panis vel vini quantitas, quae fini, usui et reverentiae tanti sacrament i conve n it 102 De eucharistia 118. Notae. 1. Si particulae dubie consecratae sunt, tripjex casus distingui debet: a. Si non agitur de particulis mox distribuendis et si sint paucae .sumantur a celebrante post ss. species ante purificationem, vel reponantur in vase aliquo usque ad corruptionem;^, si sint plures et non statim distribuendae, in alio sacro sub condicione consecrentur ?c. si agitur de particulis necessario nunc distribuendis, nec aliud sacrum postea celebratur, auctor in prioribus editionibus permiserat \ (utique inter consecrationem et communionem, quamdiu sacrum non est integraliter , completum), ut iterum sub condicione consecrentur; talis consecratio, etsi invalida ... non esset, in praxim deduci non poterit, cum non sit certum, an communio fidelium t λ sit ratio sufficiens, et insuper facile abusibus locum daret. 2, Si particulis consecratis miscentur non consecratae, totus cumulus x -r ' 5 ad altare deferendus et consecrandus est vel cum intentione c ο n . > ' * secrandi particulas non consecratas vel cum intentione totum cu­ mulum consecrandi sub condicione, si non sint consecratae48). — Item si vino consecrato admiscetur vinum non consecratum, tota quantitas, quae in calice continetur, consecranda est intentione consecrandi, quod in calice consecratum non est, vel quod in calice consecrabile est. Censet tamen de Lugo priorem modum non sufficere, quia hostiae consecrandae non sunt per intentionem consecrantis satis determinatae, ut pronomine hoc demon­ strari possint. Verum sicut nihil impedit, quominus simul cum aliis sub condicione consecrari possint, quia omnes per modum unius praesentes sunt et demonstrari possunt, ita nihil impedit, quominus consecrari possit, quidquid non consecratum est in ciborio, quia hoc ipsum per pronomen hoc sufficienter designari potest. Quamvis enim ipse homo hanc materiam non cognoscat et proinde nec designare possit, ipsa tamen de facto adest et oblective designari potest. ♦·) S. Alphonsus n. 216. Lugo, De euchar. disp. 4. n. 133 ss. 103 QUAESTIO TERTIA. De forma eucharistiae. 119. Formam consecrandi panis constituunt verba, quibus Christus Dominus in ultima coena consecravit et hocce sacramentum instituit: Hoc est (enim) corpus meum. Haec verba omnia (excepta particula enim) et haec sola in consecratione panis sunt essentialia, quia haec sola complete significant, quod in consecratione efficitur, nempe praesentiam corporis Christi, et pariter omnia ad hoc significandum requiruntur. Si quis igitur vel unum horum verborum omitteret (e. g. est vel meum) aut substantialiter mutaret, valide non consecraret. Alia autem praeter haec, sive praecedentia sive subsequentia, ad consecrationem essentialiter et necessario non requiruntur. Opinatus fuerat Scotus illa verba: Qui pridie etc. ad ipsam consecrationem essentialiter quidem non requiri, sed tamen necessario praemittenda esse, ut verba formae in persona Christi proferri intelligantur et sic constet sacerdotem non proprium sed corpus Christi significare velle. At vero sacerdotem loqui in persona Christi non ex illis verbis sed ex eius intentione constat: eo ipSo enim, quod sacerdos celebrare intendit, habet intentionem verbis consecrationis competentem et loquitur in persona Christi4·). 120. Formam consecrandi vini pariter constituunt verba Christi: Hic est (enim) calix sanguinis met vel Hic est sanguis meus. Et haec quidem’so/fl in consecratione calicis sunt essentialia, quia haec sola iam perfecte significant et efficiunt sacramentum, scilicet praesentiam sanguinis sub speciebus vini. Hinc verba, quae sequuntur: novi et aeterni testamenti, mysterium fidei, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum non sunt de essentia consecrationis et reipsa in aliis liturgiis, praesertim orientalibus, vel pleraque vel omnia desunt, nec referuntur a s. Paulo, qui sine dubio formam validam conscripsit60). Necessario autem addenda sunt ex praecepto ecclesiae, adeo ut voluntaria eorum omissio vel notabilis mutatio grave peccatum sit. a. Qui in consecratione solum prima verba essentialia protulisset, non debet necessario integram formam repetere, quia consecratio certo valida est; neque auctorum sententia contraria, quae omni fundamento carere videtur, consecrationem reddit vere dubiam. Cum tamen complures auctores de consecratione dubitent, si aut omnia verba post essentialia omittantur, aut sola haec: qui... effundetur etc., consecrationem repetere licet, quamvis necessarium non sit51). b. Verba, quae in consecratione panis adhibentur, desumpta sunt ex evangelio s. Matthaei (26, 26), et particula enim, qua cum praecedentibus connectuntur, inserta est ex usu Ecclesiae romanae. Verba, quae in consecratione vini adhibentur, desumpta sunt ex diversis s. scripturae locis praeter verba: aeterni et mysterium fidei. 4’) Cf. Lugo, De eucharistia disp. 11. n. 39. 50) Cf. 1. Cor. 11, 25. 61) Cf. Lehmkuhl, Theol. mor. II. n. 172. 104 De eucharistia 121. Verba consecrationis proferri debent: 1. Recitative seu materialiter i. e. narrando historice, quid Christus Dominus fecerit et dixerit: ex contextu enim canonis constat sacer­ dotem illa verba edicere tamquam ab alio, scilicet ab ipso Christo prolata. 2. Significative seu formaliter i. e. ita, ut sacerdos ipse a f f i r m e t, hoc esse corpus Christi: si enim solum materialiter verba proferret, ad eorum veritatem non requireretur praesentia corporis et sanguinis Christi. 3. Practice, non speculative tantum, sed cum intentione per verba consecrationis efficiendi, ut ibi réalitér adsit corpus et sanguis Christi. Ceterum necesse non est, ut celebrans omnes hos sensus expresse intendat, sicut necesse non est, ut determinate intendat consecrare sive per sola verba essen­ tialia sive per omnia verba formae, sed sufficit, ut se conformet menti Ecclesiae. Immo ad praecavendos errores et scrupulos consulendum est, ut celebrans in omnibus intendat, quod vult et intendit Ecclesia; nomine autem Ecclesiae intelligitur corpus morale fidelium, cuius caput est ipse Christus, sacramentorum institutor, qui proinde optime novit, quaenam verba consecrationem efficiant et quamnam materiam in corpus et sanguinem suum illa convertant. 122. Verba consecrationis proferenda sunt sine mutatione tum substantiali tum accidentali: mutatio enim substantialis consecrationem redderet invalidam, accidentalis vero illicitam. In forma hoc et hic imprimis demonstrative significat rem praesen­ tem et quoad obiectum demonstratum significat: rem, substantiam, quae sub his speciebus continetur. Ergo hic in secunda forma non significat adverbialiter heic i. e. in hoc loco. Est significat hanc rem praesentem esse corpus et sanguinem Christi, ergo conversionem eamque permanentem significat, dum econtra sit, fit ipsam actionem conversionis tantum significat. Corpus et sanguis significant id, quod vi verborum praesens fit in eucharistia, ipsum corpus et san­ guinem, non item animam et divinitatem, quae non vi verborum constituuntur praesentes sub speciebus. a. Invalidae sunt formae propter mutationem substantialem: a. Hic (adverbialiter i. e. hoc loco, pro: substantia contenta sub his speciebus) est corpus meum et sanguis meus?1), β. hoc est substantia mea: nam substantia Christi etiam animam significat, quae vi verborum non fit praesens sub speciebus; γ. hoc corpus est meum, hic sanguis est meus: nam haec verba non significant transsubstantiationem, sed: hoc corpus ad me pertinet, nisi intentione loquentis corpus sumatur ut praedicatum; 8. hoc sit, fit, fiat corpus meum, sanguis meus; ε. hoc est corpus Christi, hic est calix sanguinis divini. Dubiae sunt formae: a. istud est corpus meum; ille est sanguis meus, quia non satis constat, num pronomen istud significet rem loquenti praesentem; — illud autem rem non praesentem, sed remotam significat, quare haec altera forma invalida esse videtur; β. haec est caro mea: caro enim per se non significat totum id, quod corpus significat, nisi loquens termino caro idem significare velit. “) Si sacerdos tantum subiective de sensu vocis errat, de cetero autem eam proferre vult (intentione saltem praevalente) nomine Christi, valide consecrat; secus vero, si sacerdos potius non vult agere nomine Christi, quam vocem »hic« proferre ut pronomen demonstrativum. Cf. Umberg, Systema 130—133. De forma eucharistiae 105 Validae, sed illicitae sunt formae: a. Hoc est meum corpus, hoc meum est corpus; β. hic cibus est corpus meum; hic potus est sanguis meus; γ. hic est calix novum testamentum in sanguine meo, ut habet Lucas (22, 20)53); δ. hoc est enim calix sanguinis mei, quia haec forma eundem sensum habet. b. Modica seu accidentalis mutatio formam non reddit quidem invalidam, sed tamen plerumque graviter illicitam: in hoc enim tanto sacramento fere omnis voluntaria formae mutatio sub gravi cavenda est. Tamen vocem enim omittere veniale esset; pariter, ut monet Lehmkuhl (n. 170), ex negligent! pronuntiatione, non ex defectu linguae balbutientis, corrumpere est in es, corpus in copus, meum in meu, calix in calis, sanguinis in sanguis a veniali excusari nequit. c. Sed tamen nihil repetere debet, qui sive inculpabiliter ob lapsum vel vitium linguae, sive culpabiliter ob negligentiam in pronuntiatione formam consecrationis leviter tantum mutavit: consecratio enim certo valida est. Nota. Tandem pro praxi notandum est, quod habet rubrica: »Si celebrans non recordetur se dixisse, quae in consecratione communiter dicuntur, non debet propterea turbari«M). Quare si propter distractionem tempore consecrationis occur­ rentem dubium oriatur de valore consecrationis, formam repetere plerumque nec necessarium nec licitum est. Si tamen aliquando consecrationis verba repetenda sint propter errorem certum aut valde probabilem, et error aliquo tempore post consecrationem deprehendatur, incipiendum est ab illis verbis: Qui pridie etc.; si autem in ipsa consecratione error deprehendatur, sola forma repetitur. m) m) T Cf. etiam 1. Cor. 11, 25. Missale Rom. De defectib. I 106 QUAESTIO QUARTA. De ministro eucharistiae. Articulus primus. De potestate ministrandi eucharistiam. 123. Minister Eucharistiae distinguitur: Minister consecrationis est solus sacerdos (can. 802). Minister dispensationis ordinarius est sacerdos^extraordinarius est diaconus de Ordinarii vel parochi licentia, , ex gravi causa concedenda vel in necessitate praesumpta (can. 845). \Minister expositionis et repositionis est sacerdos vel diaconus;-jninister vero benedictionis solus sacerdos, diaconus solum in casu quo viaticum ad infirmum defert (can. 1274). 124. De ministro consecrationis. Soli sacerdotes sunt ministri consecrandae eucharistiae: solis enim sacerdotibus concessa est potestas consecrandi his verbis: hoc facite in meam commemoratio­ nem63), quae verba ad apostolos eorumque in sacerdotio successores dicta sunt; et Concilium Lateranense IV. definit: »Hoc utique sacra­ mentum nemo potest conficere nisi sacerdos, qui fuerit rite ordinatus«M). Haec autem potestas, utpote cohaerens cum charactere^-Λ sacerdotali, competit omni sacerdoti, etiam haeretico, schismatico, *^4' excommunicato, suspenso vel alio impedimento canonico irretito. Si piures simul eandem materiam consecrant, quod fit in ordinatione neopresbytcrorum, formam simul absolvere curent: etenim si unus formam ante reliquos absolvit et intentionem habet independenter a reliquis consecrandi, ipse solus consecrat. Ideo ordinandis neopresbyteris solet dici eos curare debere, aut ut formam simul cum episcopo absolvant, aut ut intentionem 'habeant non consecrandi, si ante episcopum formam absolverint57). Verum haec monitio superflua est: cum enim sint concelebrantes, ex rei natura intentionem habent consecrandi cum episcopo i. e. consecrandi quidem, sed non nisi cum episcopo. Quam intentionem eo ipso habent, quod ordinem suscipere volunt iuxta ritum sanctae Romanae Ecclesiae, neque alia intentione indigent, immo ut anxietates et scrupuli arceantur, alia intentio eis suaderi non debet. 125. De ministro dispensationis. Minister dispensandae eucharistiae alter est ordinarius, alter extraordinarius. T. A4 i ri ister ordinarius dispensandae eucharistiae est solus sacerdos: iisdem enim verbis, quibus data est potestas consecrandi, simul etiam concessa est potestas dispensandi, siquidem Christus consecrans et dispensans dixit: hoc facite in meam commemorationem. Hinc Concilium Tridentinum affirmat ex apostolica traditione descendere, »ut laici a sacerdotibus communionem acciperent, sacerdotes autem celebrantes seipsos communicarent*58). “) M) ”) 4β) Luc. 22, I9. Cf. Cone. Trident, sess. XX11. can. 1. et can. 2. (D. 984 s.) Cn. 802. C. Firmiter 1. De summa Trinitate (I. 1.) (D. 430). Cf. Lugo, De eucharist. disp. 11. sect. 8. Sess. XIII. c. 8. (D. 881.) De ministro eucharistiae 107 2. Minister extraordinarius dispensandae eucharistiae de licentia ordinarii vel parochi est diaconus: siquidem diaconi vi ordinationis potestatem habent distribuendi s. communionem;'quare iam in primitiva Ecclesia ex commissione episcoporum et presbyterorum eucharistiam dispensabant. a. Diacono ex ordinatione competere videtur, ut possit eucharistiam ministrare, — ad hoc enim ordinatur, ut sit immediatus minister sacerdotis in iis, quae pertinent ad ss. eucharistiam; hon .n autem praecipuum est eius distributio. Sed simul ^2 ordinatus est solum ut auxilium vel instrumentum sacerdotis, ideo ex praxi Ecclesiae, —ut diaconus licite eam ministret, licentia Ordinarii loci vel parochi, ex gravi causa concedenda, requiritur, quae licentia in casu necessitatis legitime praesumitur**). ~ b. Causa non debet esse gravissima, ut si infirmus alias sine viatico decederet, sed sufficit, "ut sit gravis vel congrua seu ut nullus adsit sacerdos, qui commode eucharistiam distribuere possit, ut ubi parochus confessionibus excipiendis, contione habenda vel aliis functionibus ecclesiasticis, quae commode differri nequeant, impediatur. In gravissima autem necessitate, quando nimirum alias moribundus sine viatico decederet, potest et debet diaconus etiam sine expressa delegatione sacramentum ministrare80). c. Si diaconus eucharistiam dispensat, omnia eodem ritu iisdemque verbis peragit ut sacerdos, praeterquam quod stolam transversam habet. Signat ergo ad Indulgentiam communicantem signo crucis; benedicit infirmum et populum cum pyxide vel manu81). «Minister enim benedictionis eucharistiae est solus sacerdos, nec eam impertire diaconus potest, nisi in casu, quo viaticum ad infirmum detu­ lerit*82). f 3. Immo in gravissima necessitate moribundi posset, absente sacerdote et diacono, etiam subdiaconus vel clericus^ et si ahsque scandalo fieri posset, et\am~laicus moribundo viaticum deferre et ministrare. Id probabiliter permittunt complures auctores, et recte quidem, cum praeceptum divinum sumendi in morte eucharistiam praevaleat praecepto humano, quod prohibet, ne a laico tangatur aut deferatur ss. sacramentum. Quod quidem eo facilius concedendum est, quod constet olim laicos ss. eucharistiam in manus sumpsisse eamque postea sumendam secum domum detulisse63). a. Notum est in persecutione Parisicnsi eucharistiam per feminas delatam fuisse sacerdotibus in carceribus detentis. b. Ubi in communicando infirmo peculiaris dexteritas requiritur, sacerdos mulieri, puta sorori caritatis infirmo ministranti, committere potest, ut cochleari viaticum porrigat. 4. Qui non est sacerdos, non potest licite se ipse communicare nisi in casu necessitatis, nec sacerdos praesente alio sacerdote nisi in sacro. 5β) Cn. 845, 2. 80) Cf. Bucceroni, Casus consc. n. 117. S. Alphonsus n. 237. VermeerschCreusen (Epitome II. 112.). Ut diacono committatur baptismus (cn. 741) iusta causa requiritur, hic *gravis<; at ^practice fere similis aestimatur causae, quae sufficit, ut diaconus baptizet«. Cf. supra n. 64, 2. «*) Rituale Rom. tit. 5. c. 2. n. 10. et c. 4. n. 29. A AS 12 (1930) 365. «) Cn. 1274, 2. M) Cf. s. Alphonsus n. 237. Burghaber, Casuum consc. centuriae tres. Centur. III. cas. 69. " *'■ - ' _ ■«, Dc eucharistia 108 a. Tum sacerdos tum diaconus absente alio sacerdote potest non solum necessi­ tatis, sed etiam devotionis causa hoc sacramentum sibi ministrare: sacerdos enim et diaconus solum, si adsit alius sacerdos vel diaconus, se ipse communicare pro­ hibetur. b. Laicus potest in casu necessitatis, si nempe in periculo mortis nullus adsit sacerdos vel diaconus, viaticum sibi ministrare; urget enim praeceptum divinum communicandi, quare lex ecclesiastica, si qua obstet, in his adiunctis cessat. 5. Extra hos casus necessitatis omnes diacono inferiores sol le m niter ministrantes s. communionem irregularitatem incurrunt. 126. De licentia. Cum parochus officium habeat administrandi sacramenta fidelibus8·1), etiam ius habet pascendi gregem s. pane eucharistico; attamen hoc ius non est exclusive reservatum parocho, nisi in quibusdam casibus. Simile ius competit superioribus in religione clericali relate ad subditos et familiares. In aliis ecclesiis sine rectoris licentia saltem praesumpta nemini licet sacramenta ministrare65). Agen­ dum ergo est 1. de s. communione in ecclesiis in territorio parochiali sitis; 2. de s. communione in ecclesiis et domibus regularium (n. sq.). In territorio parochiali: a. Intra missam quilibet sacerdos, et si privatim celebrat etiam immediate ante et post missam, tum in ecclesia vel oratorio publico tum in oratorio privato s. communionem distribuere potest, nisi Ordinarius distributionem in oratorio privato prohibuerit66). Haec facultas a iure data est; inde nec a parocho nec ab Ordinario per se auferri vel restringi potest. Negari potest solum illi, cui iure negari potest licentia celebrandi b. Etiam extra missam quilibet sacerdos hanc facultatem habet, ex licentia saltem praesumpta rectoris ecclesiae, si sit extraneus67). c. Similiter quilibet sacerdos pnvatim s. communionem (non vero viaticum) ad infirmos deferre potest de venia saltem praesumpta sacerdotis cui custodia ss. sacramenti concredita est68). Reservatur parocho: a. Sacram communionem publice extra ecclesiam deferre ad infirmos, etiam non parochianos, intra suum territorium. Quare ceteri sacerdotes id solum possunt in casu necessitatis aut de licentia saltem praesumpta parochi vel Ordinarii69). b. Viaticum sive publice sive privatim deferre ad infirmos, per­ tinet ad parochum (exceptis utique exemptis). Si tamen infirmus viatico reficiendus esset et parochus absens illud administrare non posset aut praesens iniuste administrare nollet, quilibet sacerdos sive saecularis sive regularis, et in horum defectu etiam diaconus ex licentia parochi vel episcopi vel rectoris ecclesiae rationabiliter praesumpta, licite posset viaticum ad moribundum deferre. Episcopo decumbenti sacramenta ministrant canonici70). *‘) M) M) •7) ·*) ··) 70) Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. 467, 484 846. 846. 849, 848. 397, § I. § 1. 869. § I. 3. De ministro eucharistiae 109 127. In templis et domibus regularium. 1. Possunt religiosi in suis ecclesiis vel oratoriis tum per se tum per alios sacerdotes fidelibus quibus­ cunque eucharistiam dispensare, etiarnjn die paschatis: etenim lex anti­ qua, qua regularibus administratio s. communionis in suis ecclesiis hac die prohibita erat, nunc abrogata est71*). Communionem paschalem in sua quisque paroecia suscipere antea praeceptum erat. Nunc solum suadetur; sed qui in aliena parochia communionem paschalem sumpsit, curet proprium parochum de adimpleto praecepto certiorem facere71). 2. a. »In omni religione clericali ius et officium superioribus est aegrotis professis, novitiis, aliisve in religiosa domo diu noctuque degentibus causa famulatus aut educationis aut hospitii aut infirmae valetudinis, viaticum et extremam unctionem ministrandi*73). b. In monialium domibus idem ius et officium habet ordinarius confessarius, vel qui vices eius gerit. c. In religione laicali hoc ius et officium spectat ad parochum loci vel ad capellanum, quem ordinarius parocho suffecerit74). 128. Renovatio specierum. Hostiae consecratae frequenterl5*) i e. singulis quindecim diebus vel saltem singulis mensibus renovandae sunt, nisi adiuncta loci et temporis frequentiorem renovationem exigant. Quare singulis vicibus non plures particulae consecrari debent, quam spatio quindecim dierum vel ad summum unius mensis consumantur. Quoad renovationem idem de maiore quoque hostia in ostensorio ex­ posita valet. a. Lex generalis Ecclesiae tempus accurate non determinat nec determinare potest, cum periculum corruptionis pro diversitate regionum et aëris valde diver­ sum sit. Duo vero praecipit: ut panis cum consecratur sit recenter conjectus, et ut hostiae consecrata? frequenter renoventur™). Ordinarii autem loci consi­ deratis circumstantiis omnibus instructiones accuratiores dent, quae dein sedulo servari debent. Toties nempe renovandae sunt species, quoties pro locorum con­ dicione necessarium est, ut omne corruptionis periculum caveatur; servata autem hac regula corruptionis periculum sufficienter cavetur, modo hostiae non reperiantur in loco humido vel calido. Quodsi locus, in quo servantur hostiae, sit valde calidus vel humidus, frequentior renovatio (saltem singulis hebdomadis) necessaria est, quia constat species in eiusmodi locis iam post paucos dies in­ cipere mucidas fieri77). b. Graviter ergo peccat, qui renovationem ad longum tempus (ad duos menses, ct si locus humidus est, ad mensem) differt: item qui consecrat hostias quae non amplius sunt recentes, earumque renovationem ultra mensem diu differt. 71) S. C. C. 28. nov. 1912. AAS. IV (1912) 726. «) Cn. 859 § 3. 7S) Cn. 514 § 1. Si agitur de novitiis et professis extra domum religiosam aegrotantibus, idem ius habent, servato tamen cn. 848, scii, ne publice deferatur viaticum sine licentia parochi. C.i.C. 16. iun. 1931. AAS XXIII, 553. ™) Cn. 514 § 3. ”) Rituale Rom. tit. 5. c. 1. n. 8. Cn. 1272. Fattinger 1. c. 39. 7e) Rituale Rom. tit. 5. c. 1. n. 8. 77) Cf. Olfers, Pastoralmedizin3 S. 219. I De eucharistia 110 \|ϊ^γΑ>Jlt ~ *'** Χί,Αι3^·ν -^-. (-i Articulus secundus. jp~Lv.( ) I Vm.*-V7* G -1:-, x lu—··««.. -> ... De modo ministrandi eucharistiam. Ex praescripto Ecclesiae eucharistia administrari debet: a. tempore debito; b. loco convenienti et c. ritu Ecclesiae consueto. 129. Tempus debitum. 1. Nemini licet pluries eadem die ss. eucha- ( risticam recipere, excepto casu viatici pro eo, qui eadem die s. commu­ nionem ex devotione iam recepit78) (n. 138). 2. Eucharistia dispensari potest omnibus diebus excepto tantum (sal­ tem per se) Sabbato sancto. a. Feria V. in Coena Domini s. communio distribui potest in missis vespertinis tantum vel continuo ac statim ab iis expletis. Infirmis hac die s. communio deferri licet horis ante et postmeridianis7*·). Feria VI. in Passione et Morte Domini s. Communio fidelibus administrari potest >unice inter solemnem Actionem liturgicam postmeridianam·*, exceptis infirmis in periculo mortis constitutis·0). Sabbato sancto dari potest s. communio fidelibus tantummodo inter missarum sollemnia vel continuo ac statim ab iis expletis. Cum vero missa vigiliae paschalis per se circa mediam noctem inter sabbatum et dominicam intercedentem incipit, sabbato sancto tantum viaticum ministrari potest, nisi Ordinarius permittit mis­ sam vigiliae paschalis ex gravibus rationibus anticipare81*). b. Media nocte Nativitatis Domini ex cn. 874, § 4 collate cn. 821, § 2 s. com­ munio in qualibet missa, quae sive iure sive ex apostolico induito celebratur, distribui potest, nisi loci Ordinarius iustis de causis in casu particulari id prohibuerit ad normam en. 86981). 3. Noctu, nisi de viatico agatur, eucharistia ne deferatur publice per plateas loci”). Licet ergo noctu ss. sacramentum publice ferre ad aegrotum inter parietes monasterii aut seminarii vel occulte etiam per plateas loci, ne fideles longo tem­ pore priventur s. communione. Post privilegia infirmis quoad ieiunium concessa hoc raro erit necessarium (cf. n. 158). 4. S. communio iis tantum horis distribuatur, quibus missae celebrari possunt, nisi rationabilis causa aliud suadeat.-infra ... vel proxime ante et statim post*. Multum disputabant auctores, 78) Cn. 857. 7») AAS 49 (1957) 93 n. 11 s. 80) AAS 47 (1955) 846 n. 19; ergo cn. 867. § 2 iam non valet. 81) AAS 47 (1955) 846. n. 18. Tocanel in Apollinaris 29 (1956) 64 de infirmis in periculo mortis non constitutis, qui vespere ecclesiam visitare nequeunt, dicit: >Hi a s. communione excluduntur. Attamen, restrictio non videtur afficere in­ firmos in domo religiosa degentes, quibus saltem... sabbato statim a missa ex­ pleta in ecclesia vel oratorio domui adnexo s. communio ministrari potest.< ·«) AAS 28 (1936) 178. ·’) Rituale Rom. tit. 5. c. 1. n. 17. et c. 4. n. 6. et 13. cn. 867. § 4, 5. M) AAS 47 (1955) 846. n. 18 t . utrum etiam independenter a missa vespertina s. communio postmeridie distribui possit. Videtur nunc fere communis sententia: Tempus distributionis s. commu­ nionis generale et regulare est illud, quod determinatur cn. 821, § 1, postmeridie vero, nisi habeatur connexio cum missae celebratione, tantum, si >rationabilis causa suadeat* ad normam cn. 876, § 4*·). 5. Ut eucharistia communicantibus intra missam distribuatur, et rei naturae et voluntati Ecclesiae valde conveniens est; ex rationabili causa etiam extra missam et immediate ante vel post missam licite dispen­ satur®7). Sacerdoti vero celebranti non licet eucharistiam intra missam distribuere fi­ delibus adeo distantibus, ut ipse altare e conspectu amittat·8) v. g. aegrotis, qui sunt in cubiculo propinquo, ita ut sacerdos oratorium deserat. 130, Locus conveniens. Eucharistia dispensari potest in ecclesia et in omnibus oratoriis, in quibus missae sacrificium offerri potest, etiam in oratoriis privatis®*). Sicut Ordinarius in casu extraordinario et per modum actus licentiam dare potest celebrandi in alio loco decenti (non vero in cubiculo infirmi), ita etiam permittere potest, ut >in loco decenti et honesto*, etsiamsi missa non celebretur, ss. eucharistia, si ad infirmos defertur, etiam aliis distribuatur, qui eo die eccle­ siam petere non possunt. Potestatem his sub condicionibus administrandi eucharistiam Ordinarius etiam alii prudenti sacerdoti, imo ipso parocho, delegare potest’0). 131. De ritu praescripto. Ritum in distribuenda s. Communione ser­ vandum accurate describit Rituale Romanum’1). 1. A gravi obligatione utendi veste sacra tantum necessitas excusat. Urgente necessitate praestat, ut apparatus externus, quo ss. sacramentum ad­ ministrari debet, omittatur, quam ut moribundus sine viatico decedat, eo vel magis, quod scandalum fidelium causa cognita cesset. Sine veste sacra deferre eucharistiam ad aliud altare, omittere vel solum superpellicium vel solam stolam, sine lumine eam administrare, omittere preces, vel antecedentes vel subséquentes, veniale est. 2. Etiam in pafamêntis riigris, tum ante, tum post missam de Requiem s."communio distribui potest, omissis tamen semper Alleluja (non vero oratione tempori paschali conveniente) et benedictione in fine"). 3. Secundum Rituale Romanum minister obligatus est post dispensa­ tionem s. communionis dicere antiphonam O sacrum convivium .. cum versu et oratione”). 4^ Regulariter s. hostia pollice et indice manus dexterae porrigenda est fidelibus. •°) Cf. Hürth in (1958) 192—194. ’7) Cf. Pius XII. Rom. tit. 5. c. 2. n. ··) Cn. 868. •°) S. C. Sacr. 5. •i) Tit. 5. c. 2. ») Ibid. n. 13. Periodica 46 (1957) 275—287. Lynch in Theol. Studies 19 Enc. Mediator Dei 20. nov. 1947. AAS 39 (1947) 521. Rituale 11. cn. 846. ··) S. C. R. 8. martii 1907. Cn. 869. ian. 1928. AAS 20 (1928) 79 s. ”) Ibid. n. 6. 112 De eucharistia Tamen ministrans licite aliis digitis utitur, si indice et pollice ob quodcumque impedimentum uti non potest; tota enim manus in ordinatione prespyteri oleo catechumenorum uncta est”*). 5. Non licet fidelibus dare aut hostiam maiorem, qualem sacerdos sumit in sacro, aut piares hostias parvas9*)^.^et autem^i opus sit, hostias dividere, sqd in duas tantum vel tres partes; Ticet ètiam, si necessarium sit, pro viatico vel ad unum alterumve communicandum, .qui diutius exspec­ tare nequit, ex hostia sacerdotis partem detrahere. Hostia vero, quae pro expositione ss. sacramenti adhibebatur, non debet in partes divisa dari communicantibus, nisi in casu necessitatis. Intentio Innocentii XI. in generalibus illis prohibitionibus publicandis erat exclusio falsae cuiusque devotionis. Quare nihil obstat, quominus ex rationabili causa, ut si celebrans omnes particulas, quae supersunt, consumere non potest, uni plures tradat**). 6. Si desit, qui sacerdoti ministret, potest communicaturus ipse, si sit vir, recitare Confiteor et sacerdoti respondere, vel potest ipse sacerdos ad omnia sibi respondere; si non adsit vir, ipse sacerdos omnia dicat, vel mulier (v. g. monialis) respondeat. 7. De ordine in distribuenda s. communione inter communicandos ser­ vando, statuitur ministros maiores altaris seu sacrificii ratione ministerii praeferendos esse ceteris quamvis dignioribus; laico tamen inservienti praeferantur clerici et clericis minoribus clerici in maioribus constituti97). 152. De communione infimiorum. [. Ad infirmos publice s. communio deferatur, nisi iusta et rationabilis causa aliud suadeat98). Reverentia ss. sacramento debita et simul statuta Ecclesiae postulant, ut eucha­ ristia detecto capite ad aegrotos deferatur. Si quando propter aëris intemperiem periculum valetudinis revera timendum sit, s. Sedes permisit, ut episcopus pro sua prudentia tum in agris tum in oppidis delationem pileoli concederet”), qui exigente necessitate esse poterit tantae ampli­ tudinis, ut aures etiam cooperiat100), vel etiam uti pileo (Hut, Mütze)101). Et sicubi dispensatio episcopi obtineri nequiret, posset sacerdos, periculum valetudinis sive ab aestu solis sive a frigore merito timens, per epikiam illam licentiam sibi sumere vel ss. sacramentum occulte deferre. Licitum est ex gravi causa eucharistiam deferre equitando vel in curru sedendo, sicut etiarn ex gravi necessitate (e. g. tempore pestis vel si infirmus hostiam alias ·**) Genicot-Gortebecke, Inst. Theol. mor. II.17 n. 180. III. •4) Innocentii XI. decretum Cum ad aures 12. febr. 1679, S. Officium 17. maii 1636. ”) Cf. Benedictus XIV. De sacrif. miss. 1. 3. c. 20. n. 1. ”) Cf. Génicot, Theol. mor. inst. II. n. 189. °7) Rituale Rom. tit. 5. c. 2. n. 4, 12. S. C. R. 13. iul. 1658 n. 1074; S. C. R. 30. ian. 1915. ”) Cn. 847. Rituale Rom. tit. 5. c. 4. n. 6. et n. 12 s. AAS 20 (1928) 81 s. ”) S. C. R. 22. april. 1871 n. 3246. 10°) S. C. R. 13. nov. 1862. Cf. Lehmkuhl, Theol. mor. II. n. 140 D'Annibale III. η 407. 101) S. C. R. 23. maii 1846 n. 2901; 12. sep. 1857 n. 3057. V*) · De ministro eucharistiae 1 13 deglutire nequit) medio aliquo instrumento, puta cochleari cum vino vel aqua eam porrigere licet. 2. Ex insta et rationabili causa cuivis sacerdoti licet eucharistiam privatJm seu occulte ad infirmos deferre; reverentiae autem et decentiae tanto sacramento debitae consulatur servatis a Sede apostolica praescript s normis10*). a. ludicium de causa iusta et rationabili, ex qua infirmis s. communio occulte deferre licet, est apud Ordinarium. Sed ubi nullum inconveniens est pro delatione occulta, Ordinarii ne impediant infirmis solatium communionis, etiam quotidianae, per nimis arctas regulas de publica delatione, vel eo, quod sibi solis reservent facultatem occultae delationis in singulis casibus103). b. Modus deferendi ss. sacramentum in variis regionibus diversus est pro adiunctis externis diversis. Rituale Rom.104) proponit regulam: ^Sacerdos saltem stolam semper habeat propriis coopertam vestibus, in sacculo seu bursa pyxidem recondat, quam per funiculos collo appensam in sinu reponat, et nun­ quam solus procedat, sed uno saltem fideli in defectu clerici associetur. Cum autem ad infirmi cubiculum pervenerit, superpelliceum quoque induat, si antea non induerit.* c. Cum vero episcopis in America et alibi concederetur facultas permittendi, ut sacerdotes occulte deferant ss. sacramentum ad infirmos, s. Sedes voluit, ut episcopi in suis dioecesibus communem deferendi normam statuant, in qua haec tria servari omnino debent:_a. ut sacerdotes ss. sacramentum deferentes evitent inutilia colloquia; β. ut consecratam hostiam super pectus deferant; ut delatio solum in casu necessitatis et in actuali ministerii sacerdotalis exercitio fiat105). 3. Ritum in communione infirmorum servandum habet Rituale (tit. 15 c. 4) etiam pro casu quo in eodem cubiculo vel loco (v. g. in pluribus cubiculis inter se vel cum atrio coniunctis per ianuas apertas) plures infirmi lacent. Si vero cubicula infirmorum non coniuncta vel in diversis contignationibus sita sunt, in quolibet paranda est mensa cum vasculo; attamen ministrans solum in primo cubiculo recitet plurali numero omnes preces ante communionem; in aliis autem cubiculis (omissis aspersione et Confiteor) tantum dicit: Misereatur etc., semel tantum: Domine non sum dignus, et digitis abstersis statim discedit; solum in ultimo cubiculo addat sequentes preces in plurali cum benedictione106). 4, Si infirmus receptam hostiam evomat, ita ut sacrae species appa­ reant, hae sedulo in vase mundo colligi, ad ecclesiam deferri et in loco decenti servari debent, donec omnino corruptae s’nt, ut in sacrarium sine irreverentia proiici possint. Quodsi sacrae species sordibus omnino per­ mixtae discerni non possint, quidquid eiectum fuerit stuppis colligendum est et his combustis cineres in sacrarium proiiciendi sunt. Cn. 849. 103) S. C. de Sacr. 5. ian. 1928. (AAS XX, 81), 104) Tit. 5. c, 4. n. 30. 105) S. C. de prop, fide 25. febr. 1859. Cf. Sabetti, Compend. theol. mor. n. 691. Fontes lur. c. VII. n. 4846. «e) S. C. Rit. 9. ian. 1929. (AAS XXI, 45). 8 Noldln, Vol, III. QUAESTIO QUINTA. De subiecto eucharistiae. Articulus primus. De ipso subiecto eucharistiae. % ■133. Quis eucharistiam suscipere possit. 1. Ut quis sit subiectum capax eucharistiae sacramentaliter sumendae, requiritur a. ut sit baptizatusji 6. iuxta sententiam probabiliorem, ut habeat intentipnem ,saltem ha~bitualem recipiendi Cnristum ut hospitem (cn. 853). v O- a. Qui sententiam sub b. notatam tenent, argumentantur ex eo, quod res et sacramentum in eucharistia sit Christi praesentia hospitalis; hospitalis autem fit per aliquam intentionem recipientis, immo aliqui requirunt intentionem explicitam, quia in voluntate vivendi Christiane non contineatur voluntas hic et nunc sumendi eucharistiam. Debent autem excipere casum viatici et infantes baptizatos, in quibus intentio illa habetur per Christum vel Ecclesiam. Qui ergo inveniret hostiam et putans non esse consecratam eam sumeret, secundum hanc sententiam mere materialiter susciperet eucharistiam, sicut non baptlzatus107). — Alii autem non requirunt intentionem, quia eucharistia, utpote sacramentum permanens, in homine baptizato nunquam invalide, sed solum infructuose recipitur. b. Theologi distinguunt complures modos sumendi eucharistiam108). Realiter ipsa sumitur, si ss. sacramentum reipsa suscipitur;* spiritualiter sumitur, si ss. sacramentum solum voto et desiderio suscipitur.[Sumptio realis aut est materialis, asi eucharistia ab eo sumitur, qui huius sacramenti non est cajjax :*aut sacramentalis, si sumitur ab eo, qui effectuum huius sacramenti capax est.iSumptio sacramentaIis vel est sacramenlalis tantum, si fit sine debita dispositione (i. e. non in statu gratiae) et ideo sine fructu,* vel sacramentalis spiritualis, si fit cum debita dispositione et ideo cum effectu gratiae sanctificantis; sumptio sacramentalis tantum fieri potest sacrilege vel neutraliter seu sine sacrilegio et sine fructu, prout recipiens defectus dispositionis sibi conscius est vel illum defectum non advertit. Incapaces ergo iure divino sunt homines non baptizati, quamvis per fidem et caritatem sint in statu gratiae?'ad summum ex opere operantis aliquem fructum habere possunt, non vero ex opere operato; deest enim character baptismalis. Dubie baptizati etiam fructum sacramentalem solum dubium habent; sed curandum est, ut dubium tollatur.. lure ecclesiastico prohibentur, quamvis sint capaces: a. pueri ante adeptum usum rationis109); b. qui eodem die iam communionem susceperunt, nisi deveniant in periculum mortis110),. aut adsit necessitas impediendi irreverentiam in sacramentum111); 107) 10e) 1M) 110) »») Cappello I. c. 74, 3; Umberg in Periodica XVII (1925) 21* ss. Cone. trid. sess. 13. c. 8. (D. 881). Cn. 854, 1. Cn. 857. Cm 858. v I De sublecto eucharistiae 115 c. excommunicati112), personaliter interdicti113), manifesto infames et generatim publice indigni, nisi de emendatione constet et scandalum reparatum sit114). 134. 2. Ex hodierna Ecclesiae disciplina ob iustas causas inducta _eucharistiam dare non licet nisi iis, qui ad usum rationis iam pervenerunt, ut constat ex Codice et ex Rituali Romano m). a. Ergo eucharistiam concedere non licet infantibus et perpetuo amentibus. Ratio, ob quam infantibus, secus atque antiquitus factum est, nunc non con­ cedatur eucharistia, est tum reverentia erga dignissimum hocce sacramentum, tum quia infantibus necessaria non est: siquidem rationem spiritualis alimoniae habet, quae vires animae debilitatas restauret: atqui parvuli spirituali restauratione non indigent, quippe quarum vires tentationibus sive internis sive externis non debilitentur11®). : b. Surdi et muti a nativitate, qui nullam unquam instructionem acceperunt, ordinarie aequiparantur infantibus, ideo nec absolutio nec s. communio eis conceditur, quod a fortiori de sbrdis-mutis et simul caecis a nativitate dicendum est. Attentis experimentis et progressibus modernis dubitandum non est homines surdos — mutos — caecos revera instrui posse. Secundum gradum cognitionis acquisitae aequiparandi sunt vel infantibus vel semifatuis vel ratione utentibus117). 135. 3. Sacra communio concedenda non est nisi iis, qui sine116) 1 ; r irreverentiae periculo eam suscepturi sunt. Cum tamen sacramenta sint propter homines, non est necesse, ut omne, etiam leve periculum irreverentiae sit exclusum, ut s. communio praesertim infirmis dari possit. a. Qui tussi laborant, eucharistiam suscipere possunt et in morte etiam debent, modo tantum quietis patiantur, ut s. hostiam sumere possint: periculum enim irreverentiae solum adest, si tussis impetu afficiuntur, dum s. hostiam sumunt; hostiâ autem semel sumptâ periculum illud plerumque abest, quia alia via sputa, et alia e stomacho cibi eiiciuntur. b. Qui iugi vomitu laborant, eucharistiam suscipere possunt et in morte debent, si a breviore aliquo tempore, quod sufficiat ut species in stomacho corrumpantur, non evomuerint; quod tempus non est nimia cum anxietate dimetiendum, praesertim quoties de viatico agitur. Suadetur hoc in casu, ut parva tantum hostiae particula, quae brevi iam tempore corrumpatur, porrigatur. In dubio positivo autem, num infirmus sit s. hostiam evomiturus, ei danda non est119). ^y-CnT^ôO. »’) “’) 115) »·) Cn. 2275, 2. Cn. 855, 1. Cn. 854. Rituale Rom. tit. 5. c. 1. n. 12. Cone. Trid. sess. 21. c. 4. can. 4. (D. 933. 937.) Cappello I. c. 404. 118) Rituale Rom. tit. 5. c. 1. n. 11. ne) Cf. Capellmann, Medicina past1’ p. 266. 8· ne De eucharistia Si non agitur de viatico, etiam prius experimenti causa particula non consecrata dari potest. c. Delirantibus eucharistia in morte dari potest, si lucida intervalla habent et irreverentia non est timenda, quare prius semel et iterum (quantum satis est) experimentum fiat, num particulam non con­ secratam^ decenter recipiant et deglutiant. d. Sensibus destituti (BewuBtlose), e. g. ob apoplexiam, febrim, agôniam, viaticum suscipere ipsi quidem non tenentur, quia obliga­ tionis non sunt capaces; quaeritur autem, num parochus eis s. com­ munionem administrare possit vel etiam debeat. Ut s. 'communio eis administrari possit, duo requiruntur: primum est, ut illam recipiendi intentionem habeant, quae in omnibus supponitur, qui Christiane vixeruntalterum est, ut satis constet nullum adesse irreverentiae periculum, eo quod indecenter se gerant vel s. hostiam repellant aut exspuant. Eis autem s. communio dari non debet, et quamvis absolute eis dari possit, usus tamen raro habet, ut sensibus destitutis detur eucharistia, qui usus ideo forte ijivaluit, quia in eiusmodi infirmis raro abest periculum irreverentiae et quia aliis sacramentis (absolutione et extrema unctione) satis iuvari possunt. Nullatenus autem datur eis, qui in actu peccati sensibus destituuntur, quamvis ob tenuem conversionis probabilitatem eis detur condicionata abso­ lutio et extrema unctio. g. Amentibus (Irrsinnige), qui post usum rationis in amentiam inci­ derunt, in morte (et solum in morte) eucharistia dari potest, dummodo illorum intentio rationabiliter praesumatur, ipsi sint in statu gratiae prudenter praesumpto et sine irreverentia communicare possint. Num amens decenter communicaturus sit, experimento cognosci potest, praebendo scilicet prius unam alteramve hostiam non consecratam et postea, si illam deglutiat, consecratam. Ordinarie vero, prout fert usus, s. communio eis non datur. a. Qui in statu peccati mortalis, de quo attritus erat, in amentiam incidit, per extremam unctionem multo melius ct securius aeternam salutem consequi potest, quam per s. communionem (n. 7). Ceterum usus non habet, ut eis detur s. communio, tum quia eam cum devotione suscipere non possunt, tum quia raro abest irreverentiae periculum et scandalum fidelium. β. Intentio et status gratiae ex eo p raesumitur, quod quis .ante a mentiampie ac Christiane vixerit, confessionem peregerit etc. In hac re sicut doctrina ascetarum, ita praxis pastorum diversa est. lure divino amentibus sub recensitis condicionibus eucharistiam dari posse, nemo dubitat, sed quaestio est, num Ecclesia id prohibuerit. Atqui verba Ritualis: Amentibus communicare non licet1**'), alii absolute intelligunt de quavis communione, alii vero de alia quavis communione excepto viatico. Ratione habita huius auctorum dissidii ut supra dicitur, viaticum eis dari potest. /. Semi/atuis (Halbblodsinnige, Geistesschwache) et senibus re­ pu erascentibus, qui rationis usum eatenus habent, ut inter cibum spiritualem et profanum discernere possint, danda est eucharistia, sed rarius quam aliis, i. e. saltem quando praecepta est: in mortis articulo et in paschate, immo etiam interdum in anno pro maiore »») Rituale Rom. tit. 5. c. 1. n. 11 Vr, to |ζ /vU U kXP4* . 11/K& Λ < uJjuAtf. U ·.· (jt „ Cj^k. 'f **· X In periculo mortis, ex quacunque causa proveniat sive interna sive ' Y' externa, fideles s. communionis sumendae praecepto tenentur. Praeceptum viatici obligare incipit non solum in articulo mortis, quando scilicet mors proxime instat et moraliter iam certa est, sed etiam in mortis periculo, quando scilicet probabile est mortem esse secuturam, quia in eiusmodi adiunctis frequenter solet accidere, sive 1M) Concit. Nic. gen. I. can. 13. (D. 57). *“) Cf. Lugo, disp. 16. n. 35. uo) Cappello I. c. n. 421 s. De sublecto eucharistiae 119 dein periculum vitae a causa interna (morbo) sive ab externa oritur132). Cessat praeceptum cessante periculo, ita ut postea non teneatur, qui durante periculo non implevit. Satisfit autem praecepto etiam per communionem sub communi formula durante periculo acceptam. Si quis non posset satisfacere in ipso periculo (v. g. puerperio, pugna) incipit obligatio paulo antea. Quare non solum in gravi infirmitate, sed etiam ante pugnam periculosam, grassante lue contagiosa, ante chirurgitam operationem cum periculo vitae coniunctam, ante puerperium, praesertim si prima vice vel si mulier cum periculo parturire consueverat, urget obligatio suscipiendi hoc sacramentum. Etiam capite damnatis danda est communio, modo rite sint dispositi, et contrariam nonnullorum praxim Ecclesia improbavit: sunt enim in articulo mortis, ubi praeceptum sumendi eucharistiam obligat. Suadendum est, ut ipsa die supplicii reus communicet, modo una saltem hora fiat, antequam poena capitis infligitur133). 2. Etiamsi eadem die s. communionem sumpsissent, valde tamen suadendum est, ut ingruente mortis periculo denuo communi cent13·1). Non solum quaestio inter theologos controversa, num incidens in mortis peri­ culum teneatur viaticum accipere, qui eadem die ex devotione s. communionem sumpsit, sed etiam altera, num ad sumendum viaticum teneatur, qui paucis ante diebus ex devotione s. communionem sumpsit — hisce soluta est. Prima quidem, quia in casu viatici bis eadem die communicare licet, sed non praescribitur. Altera vero, quia praeceptum viatici non urget in fine vitae seu paulo ante mortem, ubi nondum adest vitae periculum, sed in ipso mortis periculo.' ’’ 3. Perdurante mortis periculo viaticum, secundum prudens confessarii consilium, pluries distinctis diebus administrari et licet et decet135). 4. Qui sacrilege viaticum suscepit, praecepto non satisfecit, quare -,--· ^5*7* Praxim in Ecclesia servatam approbans novum ius interdicit, ne infantibus ante usum rationis s. communio administretur. Primis Ecclesia saeculis (fere usque ad saec. 13.) s. communio vel ipsis infantibus dabatur statira post baptismum susceptum et in aliquibus locis etiam hmc inde per decursum infantiae, et quidem sub specie vini. Posteriore tempore iis dabatur, quando usum rationis adepti erant, et conc> Later IV. edixit, ad sacramentum poenitentiae et eucharistiae, suscipiendum omnes teneri, quando ad annos discretionis pervenerunt. Decursu temporis factum est,‘ut aliam discretionem ad confessionem, aliam eamque perfectiorem ad s. com­ munionem exigerent, et proinde s. communionem ad maturiorem aetatem remit­ terent. b. In periculo mortis ut s. communio pueris ministrari possit et 'debeat, satis estant sciant corpus Christi a communi cibo discernere afilludque reverenter adorari Quod Codex hic exigit, quandoque in pueris 5 vel 6 annorum iam obtineri potest. Quodsi pueri huius aetatis in periculum mortis adducantur, tenetur parochus prudenter explorare, num huius sacramenti sint capaces, et praemissa apta instruc- ”·) Af. Gatterer, Katechetik (1931) n. 85 ss. H. Heiser, Die Friihkommunion der Kinder. Jungmann, Katechetik (Wien 1955), pg. 217 ss et 239 ss. ”') S. C. de Sacr. 8. aug. 1910. AAS 2 (1910) 577—583. >«) Cn. 854. »”) Cn. 854. k *♦) De subiecto eucharistiae 121 tione capacibus s. communionem praebere: nam in periculo mortis urget praeceptum divinum sumendi ss. eucharistiam1*0). x c. Extra mortis periculum'ïyierùor_cognitio doctrinae Christianae yet accuratior praeparatio merito exigitur, ea scilicet, qua ipsi saltem fidei mysteria ad salutem necessitate medii necessaria pro suo captu percipiant et devote pro suae aetatis modulo ad ss. eucharistiam accedant. Pleniorem hanc cognitionem et dispositionem perfectiorem pueri ordinarie iam 7. vel 8. aetatis anno sine difficultate acquirere possunt. Hisce ergo Codex a. Non approbat modum procedendi eorum, qui infantes etiam extra mortis periculum ad s. communionem adducunt, simul ac panem coelestem a pane quotidiano distin­ guere et devote orare possunt, β. Parochis iniungit officium invigilandi ne pueri ad s. communionem accedant ante usum rationis vel sine sufficienti dispositione, item curandi, ut ii, qui usum rationis adepti et sufficienter dispositi sint, quam­ primum divino hoc cibo reficiantur. d. ludicium de sufficienti puerorum dispositione ad primam communionemd)ad confessarium^et parentes spectat vel eos, qui loco parentum sunt. Haec de admissione ad primam communionem in forma privata valent. Prima communio in forma sollemni in nonnullis regionibus (e. g. in Germania, Austria, Gallia, Belgio) ex iure particulari provinciae vel dioecesis aut ex consuetudine ad parochos spectat, salvis exceptionibus quoad religiosos, qui educationi iuventutis dant operam1*1). Articulus tertius. De dispositione animae. 140. Dispositio requisita. 1. Ad suscipiendam cum fructu eucha­ ristiam requiritur status gratiae, vivorum est. quia eucharistia sacramentum a. Duplex dispositio quoad animam distingui potest: substantialis, quae consistit 3 in immunitate a peccato mortali,xet accidentalis, quae consistit in immunitate a peccato veniali actuali et in actuali devotione, qua sacramentum suscipitur. Ab illa dependet ipse effectus huius sacramenti, ab hac dependet gradus effectuum, quos s. communio producere potest; illa sub gravi, haec sub veniali requiritur: etenim contra reverentiam tanto sacramento debitam peccat, qui cum actuali peccato veniali vel absque ulla devotione ac praeparatione accedit. Ad effectum igitur huius sacramenti percipiendum alia dispositio praeter statum gratiae non requiritur. Qui ergo sine actuali devotione vel cum peccatis venialibus nondum remissis accedit, quin etiam ille, qui in sumenda eucharistia peccatum veniale committit, fructu substantiali huius sacramenti non caret: sacramenta enim conferunt gratiam ex opere operato non ponentibus obicem; obex autem huius sacramenti non est nisi peccatum grave. Sed quo melior est dispositio, eo maior est etiam fructus, qui ex sacramento percipitur. b. Cum obligatio sit procurandi sibi actualem devotionem ante s. communionem, jy* veniale peccatum irreverentiae committit, non solum qui cum actuali peccato ” v levi, sed etiam qui sine actuali devotione communicat. Non tamen eadem devotionis '3<’ mensura in omnibus requiritur, sed condicioni et statui communicantis conveniens, 1<0) Benedictus XIV. De synodo I. 7. c. 12. n. 3. ul) S. C. Ep. et Reg. 14. mart. 1908 religiosis hoc ius asserit. 122 De eucharistia maior scilicet in iis, qui perfectioni student, quam in iis, qui negotiis saecularibus implicantur. Hinc fieri potest, ut defectus peculiaris devotionis,, qui in homine laico nullum peccatum est, in sacerdote vel religioso veniale peccatum sit142143 ). 141. 2. Non sufficit statum gratia per peccatum amissum ante comrnuz . nionem reparare per contritionem perfectam, sed ex praescripto Ecclesiae :.a. is, qui in statu peccati mortalis est, ante communionem sub gravi jS*-’*· 'tenetur praemittere sacramentalem confessionem, nisi desit copia con‘y" & fessarii et simul urgeat necessitas ceieoran di vel communica n d i £ a c t u m 33-Vx* tamen perfectae contritionis prius eliciat kô. sacerdos, quiHTrgente necesa- M ,- sitate absque praevia confessione celebravit, quamprimum confiteri lenetufla3)■ = a. Sunt, qui praeceptum confitendi ante communionem dicant divinum; nam ex praecepto Apostoli, quod ipse accepit a Christo Domino, communioni praemit­ tenda est probatio: «Probet autem seipsum homo, et sic de pane illo edat et de calice bibat*144). Concilium vero Tridentinum referens haec verba adiungit: «Eccle­ siastica autem consuetudo declarat, eam probationem necessariam esse, 'ut nullus sibi conscius mortalis peccati, quantumvis sibi contritus videatur, absque praemissa sacramentali confessione ad s. eucharistiam accedere debeat.* — Alii autem hoc argumentum non probare putant. β. Si quis post confessionem bona fide peractam recordatur peccati mortalis, quod oblitus est confiteri, suaderi potest ante communionem confessio, sed ad illam obligari non poti Concilium enim confessionem praecipit ei, qui sibi conscius est peccati mortalis per confessionem nondum deleti; atqui in casu nostro commu­ nicans non est sibi conscius peccati per confessionem nondum deleti; peccatum enim in cdnfessione omissum iam est indirecte remissum; quare neque actus con­ tritionis in hoc casu ante communionem stricte requiritur. Quamvis ergo ex anti­ quorum communissima sententia peccatum ex oblivione omissum ante communionem in confessione declarandum sit, ex praedicta tamen ratione invaluit sententia, quae hanc obligationem negat. γ· Qui dubitat de peccato gravi commisso, etsi dubium sit vere probabile, ante sacrum vel communionem pariter ad confessionem obligari nequit: etenim ille tantum sibi conscius est peccati mortalis, qui certo sciat, se illud commisisse. Suadenda tamen gst confessio, et ei qui conscientiam sibi efformaçe nesciat, etiam iniungenda est, nisi agatur de scrupuloso. Communicans autem in hoc casu conari debet ante communionem contritionem perfectam elicere, ne se exponat periculo frustrandi effectum sacramenti145) Qui in tali casu serium conatum adhibuit eliciendi contri­ tionem perfectam, tuto ad s. communionem accedere potest, etsi dubitet, an reipsa êiusmodi acïünî elicere contigerit: dubium enim vix esse potest nisi negativum atque spernendum. ô. Practice in casu dubii de gravi peccato commisso poeniten^ ex praesumptione desumpta ab iis, quae ordinarie in eiusmodi tentationlbus ei accidunt, dirigendus 142) Cf. Lugo disp. 14. sect. 1. Suarez disp. 66. sect. 1. 143) Cone. trid. sess. XI11. c. 7. (D. 880). Cn. 856, 807. 144) 1. Cor. 11, 23 ss. Cf. Lugo disp. 14. n. 69 ss. 14δ) Non desunt auctores, qui opinentur nullam in hoc casu exsistere obligationem praemittendi actum contritionis perfectae, quia de hac obligatione non certo constat. Verum cum certa sit obligatio praecavendi frustrationem effectus sacramenti, certa est etiam obligatio adhibendi medium ad hunc finem necessarium, scilicet aut contritionem perfectam aut confessionem cum attritione. Non enim quaeritur, utrum liceat necne sine contritione ad s. communionem accedere, sed quaeritur, num frustratio effectus sacramenti absolute praecavenda sit. Cf. Lehmkuhl II. n. 150. De subiecto eucharistiae 123 jest. Si nempe in eiusmodi tentationibus consentire non solet, morali certitudine praesumendum est non adfuisse consensum ideoque permittenda est s. commue absque confessione et contritione ; quodsi ordinarie consentit, praesumendum est etiam hac vice adfuisse consensum, et ideo urgenda est confessio. 142. Declaratio huius praecepti. Duplex condicio simul iuncta requiritur, ut celebrare vel communicare liceat non praemissa con­ fessione: a. ut desit copia (i. e. occasio) confessarii; b. ut urgeat cele­ brandi vel communicandi necessitas. _1. Copia confessarii deest, si nullus confessarius praesens sit, et absens spectatis circumstantiis personae (infirmitas, negotia neces­ saria) vel itineris (distantia unius horae) sine magna difficultate adiri nequeat; at non dicitur deesse, si solum desit proprius confessarius, vel si non adsit nisi familiaris, cui solum cum magna erubescentia con­ fiteri possis. a. Non exsistit ergo obligatio confitendi, si adsit quidem confessarius approbatus, sed qui poenitentem audire non potest vel non vult vel cui poenitens non posset confiteri sine certo et gravi damno (extrinseco), probabiliter etiam, si peccatum declarare non posset, quin confessarius cognoscat complicem (cf. n. 287). Causam confessioni externam et satis gravem ab hoc praecepto excusare certum est. Periculum gravis scandali atque infamiae constituere eiusmodi causam, omnes admittunt; solam erubescentiam ex eo ortam, quod deinceps cum confessario conversari vel cohabitare debeat, eiusmodi causam non esse affirmari debet. Attamen non videtur improbabilis sententia, verecundiam extraordinarie magnam atque invincibilem, ut si patruus apud nepotem confiteri deberet rem probrosam, ab hoc praecepto excusare144*). Haec tamen excusatio non est extendenda ad casum, quo parochus iuveni vicario manifestare deberet peccatum grave et probrosum, nisi repugnantia in casu particulari sit extraordinarie magna. ·■ ' _ , jL C * u. 2. Necessitas celebrandi vel communicandi debet esse gravis, ut sacerdos praemissa sola contritione sacrum facere et laicus commu­ nionem suscipere possit; alias sacrum vel communionem omittere debent. Hinc raro aderit necessitas communicandi in laico, frequentius in sacerdote necessitas celebrandi. Adesse censetur haec necessitas in sacerdote: a. si ex officio celebrare tenetur, ut fideles sacrum praeceptum audire, ut exsequiae vel nuptiae haberi possint147); β. si sacrum sine gravi infamia vel populi scandalo omittere non potest; γ. si sacerdos vestibus iam indutis vel sacro iam inchoato peccatum mortale committit vel antea commissi tum tandem recordatur et sine nota infamiae confiteri non potest; δ. si consecranda est particula, ut moribundo administrari possit viaticum. At non adesse censetur necessitas celebrandi, si sacerdos solum ex devotione vel ad lucran­ dam indulgentiam vel ex obligatione beneficii celebraturus esset. In laico: si coram aliis iam est in scamno communicantium; si absque infamia non potest abesse a communione generali etc. 144) Hanc sententiam proponit Berardi (Prax. conf.3 III. η. 338), cui assentit Génicot, Theol. mor. inst. 11. η. 193 et Casus consc. II. p. 214. 147) Celebrationi ex officio debitae accenseri potest etiam casus, quo ob pe­ culiarem devotionem frequens populus ad audiendum sacrum, etsi non praeceptum, concurrit. Cf. Génicot, Casus consc. II. p. 213. 124 De eucharistia 145. De praecepto solis sacerdotibus imposito quamprimum confitendi, si urgente necessitate absque praevia confessione .celebraverint’4«), haec notanda sunt: a. Est verum praeceptum149) sub gravi obligans eos, qui urgente necessitate et deficiente copia confessarii celebraverint, quamvis actu per­ fectae contritionis (cum voto confitendi) elicito statum gratiae habuerint. Ecclesia vult urgere, ut hoc votum confitendi quamprimum in actum de­ ducant, ubi copia confessarii suppeditatur. b. Pro iis, qui sine necessitate, neglecto illo praecepto, in mortali cele­ brarunt. non opus erat tali praecepto suppletorio, quia utpote in statu peccati mortalis ligantur praecepto primario »ante celebrationem« con­ fitendi. c. Obliga t io con fi tendi quam primum ita intelligenda est, ut saltem intra triduum confessio fiat, siquidem terminus quamprimum, ut in aliis legibus humanis, moraliter i. e. de spatio trium dierum recte intelligitur. Urget autem haec obligatio, etsi sacerdos post triduum non celebret, sed demum post unam alteramve hebdomadam. Attamen secundo vel tertio c1ie huius tridui non potest sine confessione celebrare, nisi identidem necessitas celebrandi et defectus confessarii perduret. d. Per accidens tamen fieri potest, ut sacerdos etiam eodem die ad confesstonem obligetur, si nimirum eo die adsit occasio confitendi et ipse sequenti die celebrare velit vel debeat, vel si praevideat sequentibus diebus non adfuturam occasionem confitendi. Nota. Ad dispositionem animae etiam reducitur, quod celebrans vel communicans debeat esse immunis a censura, quae impedit usum passi­ vum sacramentorum150). Articulus quartus. De dispositione corporis. Dispositio corporis quoque duplex est, altera essentialis, quae in ieiunio eucharistico altera accidentalis, quae in reverentia externa consistit atque in decentia habitus et in munditia corporis apparere debet. Dispositio essentialis sub gravi, accidentalis sub levi requiritur. Haec duplex dispositio corporis desumitur ex Missali Romano, quod respi­ ciens non solum celebrantem sed etiam communicantes, c. IX. de defectibus dispositionis corporis agit. 144. Habitu decenti. Reverentia dignissimo huic sacramento debita postulat, ut communicantes habitu decenti ac mundo reverenter et devote ad sacram mensam accedant. Hinc a. Negligentia et incuria, qua quis vestibus incompositis, sordidis vel laceris ad s. communionem accedat, certe venialiter peccaminosa est lw) Cn. 807. ,o) Cf. propositio 38. Alexandri VII.: Mandatum Tridentini factum sacerdoti, sacrificanti ex necessitate cum peccato mortali, confitendi quamprimum est con­ silium, non praeceptum. (D. 1138.) 150) Cn. 2260, § 1; 2275, 2. De subiecto eucharistiae b. Si immodestia atque indecentia, qua mulieres quandoque pectore non satis cooperto et vano ornatu cinctae ad s. mensam accedunt, eousque procederet, ut, habita ratione consuetudinis regionum, castos oculos offenderent aliisque scan­ dalo essent, etiam graviter peccarent et a s. communione arcendae forent. c. Decet, ut milites depositis armis ad s. mensam accedant, nulla tamen lege ad id obligantur. d. Sacerdotes et diaconi ex praescripto Ecclesiae stola induti ad s. commu­ nionem accedere debent, si publice communicant. 145. Corpore mundo. Reverentia erga ss. sacramentum etiam hoc postulat, ut communicantes corpore mundo i. e. sine macula externa et delebili et absque sordibus ad sacram mensam accedant: etsi enim cor­ poris macula sive externa sive occulta per se non impediat s. commu­ nionem, cum puritas animae ab inquinamento corporis non minuatur, decentia tamen hanc quoque munditiem exigit. a. Si macula externa adsit, quae brevi auferenda speretur, decet, ut privatim sumatur vel ad breve tempus differatur s. communio. Si autem macula sit diuturna, non est, cur propterea s. communione aliquis privetur. Sacerdos tamen infectus morbo, qui horrorem excitet, celebrare quidem potest sed privatim, non publice. b. Mulieres tempore fluxus menstrui et purgationis post partum, cum haec sine culpa accidant et exterius non appareant, a sumenda s. communione non prohi­ bentur. c. Involuntaria pollutio a sacro vel a s. communione non prohibet’51)· Si fuerit pollutio (vel aliud peccatum carnis) voluntaria et graviter peccaminosa, secun­ dum rubricam Missaiis (c. IX. n. 5) res iudicio confessarii relinquitur. d. Debitum coniugale praecedente nocte praestitum debito fine et modo nulla ratione impedit s. communionem, immo si debitum exercetur ob solam voluptatem ideoque peccaminose, necesse non est, ut coniugati a sacra mensa abstineant, praesertim cum in iis ordinarie adsit rationabilis causa aut accedendi ad sacram communionem aut peragendi actum coniugalem. J46. De ieiunio eucharistico. 1. Ex nova lege Ecclesiae151*) requiritn r, ut communicaturus servet ieiunium sacramentale vel eucharisticum i. e. abstinentiam ab omni cibo solicTo et potu alcoholico per tres horas < et abstinentiam a po t u n on al coho lico per unam horam ante s. communio­ nem. Sumptio potus non alcoholici per horam, sumptio aquae omnino non interdicitur. Hoc modo servandum est ieiunium eucharisticum, utrum ad s. synaxim accedatur antemeridie vel postmeridie, etiam, si quis in missa media nocte celebrata (ut in Nativitate Domini vel in Vigilia Paschatis) aut primis diei horis s. communionem recipere vult. Quoad sacerdotes celebrantes idem valet, sed debent servare ieiunium sacramentale per tres, respective unam horam ante celebrationem missae, non tantum ante s. communionem. a. Cn. 808 et cn. 858, § 1 ergo non iam valent. b. Nonnulli auctores sacerdoti, qui bis vel ter celebrare debet, permittere volunt, ut initium sequentis missae computet a tempore, quo homiliam post 15>) Cf. Lugo, De euchar. disp. 15. sect. 1. iam) Pius X7/. Const. Ap. Christus Dominus 6. ian. 1953. AAS 45 (1953) 15— 24; Motu Proprio}’Sacram Communionem '19. mart. 1957. AAS 49 (1957) 177 ss. 126 De eucharistia Evangelium finient, si secus nihil temporis ulta tres vel saltem unam horam usque ad missam sequentem maneret ad reficiendas vires151b). c. Sacerdos bis vel ter celebrans »ablutiones sumere potest, quae tamen in hoc casu non vino, sed aqua tantum fieri debente. Si vero »per inadvertentiam vinum quoque in ablutione sumat, non vetatur quominus secundam et tertiam missam celebret151c)«. Si initium sequentis missae ultra tres horas distat a praecedente, in praecedente ablutio summenda est aqua et vino secundum «rubricas. Qui (in die Nativitatis Domini vel in Commemoratione omnium fidelium defunctorum) duas vel tres missas sine intermissione celeret, servet rubricas de ablutione hu­ cusque obligantes1®1^). 2. Fundamentum legis ieiunii eucharistici est decentia et reverentia erga ss. sacramentum; insuper est signum desiderii et famis spiritualis in ss. eucharistiam. Porro ieiunium »ad saluberrimos illos sanctitatis fructus augendos conferre potest, quos bonorum omnium fons et auctoi Christus, a nobis gratia ditatis elici postulate. Denique »cum corpus cibis oneratum non sit, mens erigitur agilior atque impensiore movetur virtute ad arcanum illud excelsumque meditandum mysterium, quod in animo tamquam in templo, agitur divinam adaugens caritatem151®) «. a. Ieiunium sacramentale tempore Apostolorum nondum erat in usu151f), sed paulatim inde ab exeunte saeculo secundo se evolvisse videtur151^). b. Gravitas huius legis pendet a reverentia tanto debita sacramento, sed nequit dici eam habere fundamentum in iure divino naturali152). Cum ergo lex sit mere ecclesiastica, S. Pontifex eam mutare et super eam dispensare potest. Ita annis 1953 et 1957, ut ^experrecta in Eucharistiam pietas facilius augeatur* Pius XII. hanc legem funditus et ex integro immutavit. Voluit imprimis occurrere difficul­ tatibus, quae oriuntur ex penuria sacerdotum, ex valetudine corporum per immania bella debilitata, ex universali mutatione sociali, qua praesertim opifices aliique publicae utilitatis officiis addicti, matres familiae (speciatim etiam in territoriis missionum) ius vetus de ieiunio naturali nimis difficulter tantum observare possunt152»). c. Lex ieiunii obligat sub gravi. Hoc elucet e fine legis et exinde, quod legis­ lator maluit rubricas Missalis mutare, quam sacerdoti binanti permittere, ut in ablutione calicis parvam illam quantitatem vini sumeret, atque ex cn. 2321, qui sacerdoti non ieiuno celebranti comminatur suspensionem a celebratione missae ab ordinario infligendam. Utrum laesio ieiunii (praesertim quoad tempus) sit peccatum ex toto genere grave, ut hucusque sententia communis tenebat, disputatur. Affirmat Hürth1*1*), Castcllanoiiic). Alii dicunt levem laesionem esse obiective peccatum veniale, nisi adsit causa proportionata iustificans et probant ex principiis iuris 1. non agi de re intrinsece mala et finis legis servatur etiam parvitate materiae concessa; 2. nimis dura videtur multis consuetudo antiqua, imo videtur impossibile mathematice determinare, quando in missa distribuetur 151b) Schüufele, Die eucharistische Niichternheit nach dem neuen geltenden Recht (Karlsruhe 1953). Jone, Kath. Moraltheologie15 π. 543. Oberhumer Theol prakt. Quartalschrift Linz 105 (1957) 226. Hürth, Periodica 42 (1953) 65. 15,c) AAS 45 (1953) 22. IV. coll. ibid. 48. n. 8. 15»d) AAS 46 (1954) 6R ς ,51e) AAS 45 (1953) 16 s. 1519 Mt 26, 26. 1 C 11, 20. 15ls) AAS 45 (1953) 15—17. A. Villien, La dispense du jeûne eucharistique Acta congressus iuridici internationalis IV. Rom 1935). J. Piekoszewski Le jeûne eucharistique (Paris 1952). cf etiam Cappello I. n. 447—456. 152) Palazzini, Apollinaris 26 (1953) 102. l5î») AAS 45 (1953) 18—21. nib) Periodica 46 (1957) 233. ie*c) Monitor eccl. 78 (1953) 406 tUxi, ‘CVukt— 'kc. . t ■: Ur lY «Λ ' Λ- * De subiecto eucharistiae 127 s. communio, cum alius sacerdos alio tempore perveniet in celebratione missae ad s. communionem, etsi eodem tempore missa incipiunt; 3. nova lex ex mente legislatoris videtur interpretanda (cn. 18), quae non vult a s. synaxi excludere, qui e. g. quinque momenta transgessus est horam ieiunii15’). Hoc videtur pro­ babile, salva utique decisione S. Sedis. d. Lex nihil praecipit de abstinentia a cibo et potu post receptionem ss. sacra­ menti, sed decet (si non adsit rationabilis causa) a cibo et potu abstinere, quamdiu s. species in stomacho nondum sunt corruptae. Omni culpa caret, qui mox post communionem exspuit, modo nullum hostiae fragmentum in ore vel in faucibus haereat. Nullum enim est irreverentiae periculum, quandoquidem via, per quam sputa in os confluunt, non est via cibi et potus. e. Quamvis lex sit mere humana, nec applicatio cn. 12 relate ad pueros sit exclusa, tamen suadendum est iam pueros abstinentiae assuefacere. Immo omnes hortandi sunt, si id praestare valent, ut vetustam formam ieiunii eucharistici a media nocte servent. Qui Vero mitigatione moderna utuntur >collatum beneficium pro viribus rependere satagant fulgentioribus Christianae vitae exemplis, prae­ sertim praenitentiae et caritatis operibus154)<. 147. Quid sit aqua, quid cibus solidus, quid potus, lex non definivit. Debent ergo hi termini declarari secundum communem hominum aesti­ mationem (cf. cn. 18). Aqua, quae numquam frangit ieiuniun eucharisticum. est aqua usualis, etiam aqua mineralis, thermalis, prouti ex fonte naturali promanat, sed etiam aqua, cui artificiose admixta est materia, sive solida, sive fluida, sive aërea (e. g. acidum carbonicum, Kohlensaure), vel aqua, cui ad praecavendos morbos adiectum est elementum Chlori, dummodo secundum commune et sanum indicium hominum dicatur aqua. Cibus solidus censetur nutrimentum, quod homines dicunt >edi < ; distinguitur a potu per «statum aggregationis», quo mittitur in os. Sacharum, chocolatum, gelatum, caramellae et simi ia, quae diutius in ore detenta omnino dissolvuntur et sicut fluidum deglutiuntur, dicuntur »comedi«, non »potari«. Potus dicitur, quod ratione status physici est liquidum, ita ut sorberi®^ Z et sine masticatione (»Kauen«) deglutiri possit. Potus etiam nutritivus esse potest, i. e. fluidum, in quo dissolutae sunt substantiae nutritivae. Ita declaravit S. Officium die 7. sept. 1897: »Mens est, ut liceat sumere iusculum, cofaeum, lac aut alium cibum liquidum, etsi ei sit admixta substantia aliqua e. g. leves pastilli farinae, panis radula tritus, ovum dilu- 'tv tum... dummodo mixtio non amittat naturam cibi liquidi155)*. Ergo' etiam iusculum, ovum crudum vel leviter coctum, suci fructuum, choco­ latum potus esse possunt. Potum alcoholicum, in re ieiunii eucharistici aequiparatum cibo solido, homines communiter nominare solent vinum, cerevisiam, »whisky« etc. etiam si alii potui admiscetur, ut e. g. »cogriac« in lac, vel »rhum« teae infusum. Distinctio inter potum alcoholicum et liquores (secundum hominum aesti­ mationem potus alcoholicus »inter mensam non suetus* — in legislatione civili: potus ultra 21° alcoholum continens) in lege ieiunii ex anno 1957 iam non atten­ ditur. ”’) Monitor eccl. 82 (1957) 199 s. »“) C1C Fontes IV. n. 1192. WÎ ÿ\i.u t». ; ,M) AAS 49 (1957) 178. 148. De laesione ieiunii. leiunium eucharisticum solvitur esu vel potu i. e. sumptione cuiusvis cibi vel potus (excepta aqua), qui per modum cibi vel potus sumitur tempore vetito. Quatuor requiruntur ad fractionem ieiunii, quorum primum ad rem pertinet, quae sumitur, scilicet, ut sit cibus vel potus, alia ad modum, quo res sumitur, scilicet: ut sumatur ab extra, ut traiciatur in stomachum, et quidem per modum cibi vel potus. 149. 1. Ut frangatur ieiunium, requiritur ut id, quod sumitur, habeat . v rationem cibi vel potus. Iam vero nomine cibi designatur id solum et omne. Λ »- quod in stomachum receptum aliquo modo, etsi non plene, digeri et in substantiam hominis converti possit: quod enim nulla ratione in sto/z\ macho alterari potest, non dicitur manducari. Nomine autem potus significatur omne liquidum. a. Quid autem digeri possit, quid non possit, ex communi hominum aestimatione potissimum determinari debet. Hinc qui deglutiat ferrum, vitrum, lignum siccum (aliter si succum haberet), ungues, capillos, ossa fructuum abrasa, fila ex serico vel lana et similia, non frangit ieiunium; frangit autem, qui deglutiat paleam, ceram apum (non artificialem), cartam, pulverem medicinalem etc. b. Si tamen ex chemicorum doctrina constaret aliquam rem in stomacho nulla­ tenus alterari posse, quae vulgo censeatur digestibilis ut creta, pulvis carbonum ex ligno confectorum, ea non haberet rationem cibi et potus nec proinde solveret ieiunium. Attamen res, quae communi aestimatione non habetur digestibilis, non est ideo accensenda cibis, quod chemici eam stomacho parumper alterari dicant. 150. Ut id, quod sumitur, ore sumatur ab exra et glutiatur; ieiunium enim manducatione solvitur; quod autem non sumitur ore ab extra, etsi voluntarie deglutiatur, et pari modo, quod solum in os immittitur, quin glutiatur, non dicitur manducari. a. Qui igitur glutiat humorem ex capite interius defluentem vel sanguinem ex lingua, gingivis, dentibus manantem, pulverem tabaci naribus attractum, guttam aquae per aures descendentem, non laedit ieiunium; laedit autem, qui sugit sanguinem ex vulnere digiti, qui lambit lacrimas ex ocultis manantes, sanguinem ex labiis exterioribus etc., nisi parum quid praeter intentionem per modum salivae in stomachum descendat etc. b. Iniectiones subcutaneae vel clysteria nutritiva non laedunt ieiunium; non enim sunt comestio. c. Lavamen artificiale stomachi ope antliae gastricae non solvit ieiunium, cum fiat aqua naturali. Quin etiam, ut videtur, tubum instrumenti oleo unctum in sto­ machum demittere licet, quin ieiunium laedatur15’). ' 151. 3. Ut id, quod sumitur, sumatur edendo vel potando seu per modum cibi vel potus, non per modum salivae vel respirationis: quod enim per modum salivae vel respirationis sumitur, ex communi hominum iudicio non manducatur. Per modum salivae sumitur,l)quod est cum saliva inseparabiliter per­ mixtum etflbum illa praeter intentionem (etsi advertenter) in stomachu7n tranc11ur ;j per respirationem sumitur, quod per aëra volans respirando attrahitur et praeter intentionem (etsi advertenter) in stomachum des­ cendit. Quod autem in maiore quantitate cum saliva demittitur, vel quod 1M) Cf. Monitore eccles. t. 9. p. 184. UU.1 *** Old De subiecto eucharistiae 129 de industria cum saliva sumitur vel ex acre attrahitur et glutitur, ieiunium solvit. Etsi enim ad rationem comestionis nihil referat, utrum res casu an de industria sumatur, si quid tamen ex proposito cum saliva vel respi­ rando sumitur, intentio efficit, ut sumptio sit voluntaria deglutitio et rationem comestionis vel potationis habeat. a. Qui aliquod aromaticum’ore circumfert, nihil consulto glutiendo, etsi aliquid cum saliva descendat; qui folium tabaci ore tenet et dentibus terit, succum vero consulto non glutit, sed exspuit, non solvit ieiunium. Eiusmodi tamen masticatio, nisi adsit rationabilis causa e. g. sanitatis vel purgandi halitus, ante communio­ nem non decet. Pari modo, qui respirando attrahit vapores ex cibo vel potu prae^ senti; qui fumum tabaci per os attrahit; qui muscam, pulverem, nivem, aquam pluviam ex aëre attractam traiicit, non solvit ieiunium: haec enim aut rationem cibi non habent aut per modum respirationis vel salivae sumuntur. b. Qui vero voluntarie quid deglutiat, quacunque intentione id fiat, d es i n i t esse ieiunus. c. Reliquae cibi, quae haerent inter dentes, non solvunt ieiunium, sive invo­ luntarie sive etiam voluntarie sumutur. Ex rubrica Missalis id certum est157) ; ratio est, quia sumuntur per modum salivae. b. Id, quod sumitur simul cum sacris speciebus, non frangit ieiunium, quod Ecclesia humano modo servandum praecipit. Si quis ergo in prima missa diei nati­ vitatis sumpsisset muscam vel particulam cerae, quae inciderat in calicem, vel guttulas vini calici interius inhaerentes, etsi non consecratas potest adhuc aliam missam celebrare. Infirmis (etiam non graviter decumbentibus) sacrae species cum vino vel aqua porrigi possunt, sicut ipse sacerdos feria VI. in Passione particulam hostiae consecratae cum vino sumit, licet forte aqua vel vinum ante sacras species in stomachum descendat. e. Generatim observatio rubricarum vel probata ratio agendi liturgica non impeditur lege ieiunii. Eccelsia praescribens rubricas tacite dispensat super ieiunium. Ita sal in os neophyti in caeremoniis baptismi impositum non obstat communioni baptizati158). 152. Causae, quae permittunt non ieiuno sumere eucharistiam, sunt: J. Eximentes; \n ipsa lege ecclesiastica, prouf eam nunc "éx'hibet cn. 858, § 1, duae afferuntur, quibus exsistentibus aliquis huic legi non subicitur, scii.: a. Mortis periculum, V-t b. Necessitas impediendi irreverentiam in sacramentum. 2. Excusantes; obligatio enim legis ecclesiasticae cessat ex gravi causa, ubi non adest sacerdos ieiunus a. ad integrandum sacrificium; t aa--t b. ad vitandum grave scandalum vel infamiam; ------- t r,u c. ad ministrandum viaticum, ς —ς* d. necessitas communicandi ad satisfaciendum praecepto paschali169)· 3. Privilegium; infirmis concessum. 4. Dispensatio. Iam de singulis. ,i7) Missale Rom. De defectibus IX. 3. 1S8) S. C. Prop. Fide 16. Febr. 1806 (Coll. P. F. I. 687) cf. Vermeersch-Creusen, Theol. moral. III. 362. «·) Cappello I n. 487. Casus utique rarus, quo quis ieiunium sacramentale, lit nunc infirmos obligat, servare non potest. 9 Noldln, Vol. ΙΠ. 130 De eucharistia 153. In periculo mortis quivis exemptus est, proinde legi non subiacet, etsi posset eam servare; nec obstat sive quid per modum potus, sive etiam cibum sumpserit. a Periculum mortis incipit, ubi gravis ratio adest, infirmum moriturum esse; non sufficit mera possibilitas, quae semper adest, sed nec requiritur moralis cer­ titudo. Quamdiu hoc periculum durat, manet exemptus. b. Si dubium est, utrum infirmus sit in probabili mortis periculo necne, utrum morbus revera letalis sit necne, viaticum nihilominus administrari potest non iciuno, tum quia de obligatione ieiunii non constat, tum quia recte praesumitur Ecclesiam velle in hoc casu favere aegroto, ne exponatur periculo decedendi sine viatico. Id praesertim valet, quando aegrotus longe ab ecclesia distat vel sacerdos ad eum redire amplius non potest: tunc enim maius est periculum decedendi sine viatico. Quoties s. communio ministrari possit graviter infirmo non ieiuno. Infirmis periculose decumbentibus etiam non ieiunis saepius dari potest s. viaticum, non solum, si novum periculum recurrat, sed etiam in eodem periculo; immo nihil impedit, quominus toties eis praebeatur, quoties in solatium et auxilium animae id exoptant et adiuncta personarum et locorum permittant, etsi quotidie fieret160). a. Concilium enim Constantiense et cn. 858, § 1 aegrotos periculose decum­ bentes a lege ieiunii simpliciter exemptos declarant. Et sane ratio eos eximendi non est sola obligatio sumendi viaticum, sed etiam necessitas animae, qua infirmi praesertim tempore mortis indigent auxilio et solatio huius sacramenti. Si igitur infirmus absque incommodo ieiunus manere potest, suadendum est, ut ex reve­ rentia erga ss. sacramentum ieiunus s. commuinonem sumat, ad id autem non tenetur. b. Ideo synodi provinciales ultimis temporibus habitae omnes hortantur pa­ rochos, ut ad graviter aegrotos saepius eucharistiam deferant, etsi ieiunium servare nequeant1’1). Cum his consonat cn. 864, 3 supra (n. 138) citatus. lis qui ex causa externa in periculo mortis versantur (capite plectendi, milites ante praelium vel etiam a mobilisatione1”), viaticum dari potest non ieiunis, saltem si sine incommodo sive petentis sive sacerdotis differri non potest. 154. Ad vitandam irreverentiam erga ss. sacramentum: lex namque naturalis reverentiae sacramento debitae praeferenda est legi ecclesia­ sticae ieiunii ante communionem. Ideo si imminet periculum ab incendio, ab incursu hostium, ab infidelibus vel haereticis, a quibus iniuriose tractaretur hoc sacramentum, hostiae consecratae sumi possunt et debent a sacerdote non ieiuno et, hoc absente, etiam a laico propriis manibus, vel potest sacerdos eas porrigere laicis non ieiunis. >Huc pertinet ab­ sumptio fragmentorum post absolutionem in Missa1”)<. 155. Ad integrandum sacrificium: maior enim est obligatio praecepti divini de complendo sacrificio, quam praecepti ecclesiastici de ieiunio servando ante communionem. Ideo »”) *·») *”) »”) Cf. ZkTh. 4 (1880) 717 ff. cn. 864, § 3. Cf. Collectio Lacens, sub voce Viaticum. Cf. n. 346, 1, nota. Vermeersch-Creusen, Epitome II. 123, Cf. Missale Rom. De def. VII. 2, 3. De subtecto eucharistiae 131 a. Si Sacerdos in ipso sacro post consecrationem unius vel utriusque speciei recordatur se non esse ieiunum, potest et debet ad complendum sacrificium non ieiunus communicare; quod si ante consecrationem recordetur, ab ara recedere debet, ubi sine infamia et scandalo fieri potest. b. Si sacerdos sacrum faciens post consecrationem unius vel utriusque speciei repentino morbe correptus non possit sacrificium complere, deficiente ieiuno ab alio sacerdote non ieiuno illud compleri debet. 156. Ad vitandum scandalum publicum: maior enim est obligatio legis naturalis de vitando scandalo, quam hoc praeceptum Ecclesiae. a. Ideo si sacerdos ante consecrationem recordetur se non esse ieiunum et sine infamia et scandalo populi recedere ab ara non possit, non ieiunus communicare potest. Idem concedendum est eitam laico, qui communicaturus ad aram iam assidet et recordatur se non esse ieiunum, ubi nimirum sine ignominia et scandalo non possit recedere. b. Si parochus die dominico, sive casu sive culpa non amplius ieiunus, non possit sacrum omittere sine gravi scandalo et offensione populi vel sine propria gravi infamia, posset certe etiam non ieiunus sacrum facere. c. Auctores concedunt posse neosacerdotem, qui inadvertenter ieiunium fregit, primitias celebrare, si ea concurrant adiuncta, in quibus illae sine gravissimis incommodis differri nequeant, ut si complures consanguinei aliunde advenerint, si publice notum sit hodie celebrandas fore primitias, laesio vero ieiunii occulta manserit; ordinarie enim ratio scandali excusabit; quodsi nullum timendum sit scandalum, licet in hoc casu uti epikia1·4), sed non, si laesio ieiunii notoria esset. 157. Ad ministrandum viaticum, si nulla hostia consecrata adest: a. Si agitur de viatico sibimetipsi ministrando, certum est sacerdotem secun­ dum § 1 cn. 858 esse exemptum a ieiunio. b. Si agitur de viatico alteri ministrando, multi auctores cum S. Alphonso™5) idem concedunt, sed ex alia ratione: lex enim divina sumendi viaticum praevalet legi ecclesiasti­ cae de ieiunio. 158. »Infirmi, quamvis non decumbant, potum non alcoholicum ac veras ac proprias medicinas, sive liquidas vive solidas ante Missae cele­ brationem vel Eucharistiae receptionem sine temporis limite sumere possunt16<5)«. Hisce verbis Motu Proprio, Sacram Communionem, favor per cn. 858 et per Const. Apost. Christus Dominus infirmis praestitus extenditur: 1. Cum agatur de favore, termini late sunt interpretandi1·7). Igitur infirmitas intellegitur non tantum morbus letalis vel diuturnus, sed etiam levis, quo affectus e domo egredi et laborare adhuc potest, e. g. neuralgia, insomnia, dolor ex capite vel ex dentibus, imo non solum morbus i. e. mala dispositio corporis, sed etiam infirmitas vel debilitas virium, ita ut e. g. senes ex quadam analogia cum cn. 1254, § 2, uti possint hoc privilegio1··). 1M) Cf. Gobat, Experient. tr. 3. n. 411. Lacroix 1. 6. pr. 1. n. 583. Génicot, Theol. mor. instit. II. n. 202, 1M) Cf. s. Alphonsus n. 286. *··) A AS 49 (1957) 178 n. 4 ie7) Hilrth, Periodica 46 (1957) 237 s. 1M) Cf. Regatillo-Zalba III. n. 130. Monitor eccl. 82 (1957) 198. 132 De eucharistia 2. Medicina est id, quod sumitur ad curandam vel cavendam infirmitatem; potest esse solida vel liquida, non-alcoholica vel alcoholica (i. e. ex alcoholo confecta vel alcoholum continens), dummodo sit vera et propria medicina »a medico praescripta vel uti talis vulgo recepta19®)*. In dubio, utrum quid sit vera medicina >dari potest responsum positivum170)*. 3. Practice infirmi tantum ad abstinentiam a cibo solido et potu alcoholico per tres horas ante communionem vel celebrationen tenentur. 159. Const. Apost. Christus Dominus et Instructio S. Officii1700) ad licitum usum indultorum in ieiunio eucharistico postulabant incommoda obiectiva (tria erant taxative ennumerata: labor debilitans, hora tardior, iter longum), incommoda subiectiva (i. e. observatio ieiunii debebat de facto huic fideli aut sacerdoti esse gravis vel difficilis) ; insuper fidelibus necessarium erat consilium confessarii, cui incumbebat vigilantia, ne abusus irreperent. Motu Proprio iam non distinguit diversas classes fide­ lium, neque missas antemeridie vel vespere celebrandas, neque postulat consilium confessarii, sed ut norma obligatoria inducitur disciplina uni­ formis pro omnibus. Quamvis nova legislatio generose omnes difficultates removere conatur, tamen lege generali nequit omnibus omnino casibus particularibus providere e. g. si per vim et metum observatio ieiunii eucharistici impossibilis redditur170b). Ideo manet semper possibilitas petendi dispen­ sationem a S. Sede. Competens hac in re est pro sacerdotibus, ut possint celebrare S. Officium (cn. 247, § 5), ut possint s. communionem recipere S. Congr. de Sacramentis, pro religiosis iisque aequiparatis (excepto casu celebrationis) S. C. de Reli­ giosis170':), pro fidelibus laids S. C. de Sacramentis (cn. 249, § 1), in locis missio­ num S. C. de Popag. Fide, pro fidelibus rituum orientalium S. C. Orientalis. Articulus quintus. De communione frequenti171). 160. De ipsa communione frequenti. 1. Nomine communionis fre­ quentis proprie solum communio designatur, quae pluries in hebdomada vel etiam quotidie suscipitur. Ergo communio hebdomadaria proprie et stricte non dicitur frequens. Communionis frequentis usus post Concilium Tridentinum potissimum invaluit et hodie late in Ecclesia floret. Eius hostes infensissimi erant lanseniani, qui men­ tito religionis praetextu fideles a sacra communione frequentius sumenda arce­ bant: tantum enim animae puritatem et sanctitatem in suscipiente exigebant, ut unusquisque frequenti communione indignum se reputare debuerit 10®) AAS 45 (1953) 48. >’») Hürth. I. c. 239. 17°a) cf. AAS 45 (1953) 22 s et 47 s. 170b) Cf. Periodica 42 (1953) 85 s. n°c) Cf. AAS 15 (1923) 39. m) C. S. Cons. 20. dec. 1905. A. S. S. 38 (1905) 401. De subiecto eucharistiae J 33 2. Ex mente Ecclesiae communio frequens Jidelibus enixe suadenda est. Quoad sacrae communionis usum duo statuit Ecclesia, primo ut semel tantum in die (n.129), deinde ut semel saltem in anno communio sumatur. Intra hosce limites ipsa nihil quidem praecipit, attamen omnibus modis ostendit se valde optare, ut fideles ad sacram commu­ nionem frequenter, quin etiam quotidie accedant. a. Concilium Trident, optat, »ut in singulis missis fideles adstantes non solum spirituali affectu, sed sacramentali etiam eucharistiae perceptione communicent*171); et Catechismus Rom. iussu Concilii Trid. editus monet parochos, ut fideles crebro hortentur ad frequenter sumendam s. communionem*173). Quare factum est, ut acta concilii prov. Rothomagensis,· quod statuit, ut in posterum s. communio bis tantum in hebdomada distribueretur, Romae reprobarentur addita animadversione: obstare Concilium Trid. b. Celeberrimum Innocenta XI. decretum Cum ad aures (12. febr. 1679)17*) exhibet Ecclesiae sentiendi loquendique de hac re rationem, ut Benedictus XIV. edixerit: »Si in synodo instituatur sermo de frequenti aut etiam quotidiano s. eucha­ ristiae usu, non esse deviandum ab huius decreti semita.* Iam vero hocce decretum tria potissimum continet: a. reprobat prohibitionem frequentis communionis in nonnullis dioecesibus factum propter abusus, qui ex quotidiana communione irrep­ serant; β. decernit nec statum negotiatorum nec statum coniugalem impedire frequentem communionem, quae ab animae dispositione unice dependeat; γ. statuit iudicium de interiore dispositione et ideo de frequentia communionis in particulari casu relinquendum esse confessario. c. Luculentissime Ecclesia mentem suam de frequenti communione aperuit sollemni decreto Sacra tridentina synodus a Pio X. (20. dec. 1905)175*) edito, quo non solum frequens et quotidiana communio enixe commendatur, sed etiam faciliores condiciones ad eam sumendam determinantur. d. Hanc sentiendi agendique rationem ecclesia haurit ex verbis Christi, qui non obscure desiderium manifestat, ut fideles crebro panem eucharisticum man­ ducent178), atque ex fine et effectibus eucharistiae, de quibus ita disserit s. Thomas: »Hoc sacramentum est cibus spiritualis, unde sicut corporalis quotidie sumitur, et hoc sacramentum quotidie sumere laudabile est*177). Nota. Ideo contra mentem Ecclesiae agunt non solum sacerdotes, qui omnibus indiscriminatim fidelibus frequentem communionem ideo solum negant, quia frequens est, et parochi, qui s. communionem non distribuunt nec distribui per­ mittunt nisi diebus dominicis et festis; verum etiam confessarii, qui more ianseniano ad frequenter communicandum tantam animi puritatem exigunt, ut vix ullum poenitentem frequenti communione dignum iudicent. Falso principio hi ducuntur, scilicet s. communionem esse praemium et mercedem virtutis acquisitae, cum potius sit medium virtutis acquirendae. 161. Dispositiones requisitae. 1. Quoad dispositiones requisitas omnes exigunt statum gratiae; de ulteriore autem dispositione theologi disputabant. Alii maiorem animi puritatem et actualem devotionem exigebant ; alii econtra putabant statum gratiae sufficere, immunitatem 17î) 173) 17«) 17S) 17°) 177) Sess. XXII. c. 6. D. 944; sess. XIII. c. 8. D. 881 s. Consonat cn. 863. Pars II. c. 4. q. 58. D. 1147. D. 1981 ss. Ioann. 6, 59. Summa III. q. 80. a. 10. ad 4. 134 De eucharistia autem a venialibus et actualem devotionem valde quidem optandas esse, at tamquam condiciones necessarias non requiri. ,2. Prior sententia, quam potissimum de Lugo1™) tuetur, et cui etiam s. Alphonsus1™) adhaeret, hucusque longe maiorem theologorum partem patronos habuit; pauci secundam propugnabant. Ideo etiam praxis, quae de frequenti et quotidiana communione hucusque servabatur in Ecclesia, secundum normam prioris sententiae directa erat. a. Docebant ad frequentem communionem duplicem dispositionem requiri: ut sublatus sit affectus ad venialia deliberata, quae proinde saltem ordinarie non committantur; ut serius conatus adhibeatur proficiendi in virtutibus et perfectione; et quo maior esset frequentia communionis, eo perfectiorem debere esse hanc dispositionem. Quocirca ut quis dignus sit quotidiana communione, exigebant, ut veniale deliberatum raro fieret seu ut pravae inclinationes magna ex parte iam essent superatae, ut serius adsit conatus proficiendi in via perfectionis. Ex quibus inferebant, quotidianam communionem compluribus negandam, paucis concedendam esse. b. Eorum haec est potissima ratio. Reverentia Christo Domino debita exigit, ut qui frequenter communicant, id solum faciant cum magna animi puritate et actuali devotione, quamvis exinde complures carere debeant utilitate spirituali ex frequenti communione percepta; sicut ob eandem sacramenti reverentiam infantibus non datur s. communio, quamvis in eis augeretur gratia ex opere operato. 162. 3. Nunc vero s. Sedes declarat: ad frequentem, quin et quoti­ dianam communionem aliam dispositionem non requiri, nisi ut quis in statu gratiae sit et cum recta mente ad s. mensani accedat. Unde non solum non licet quemquam, qui hac dispositione praeditus sit, a frequenti et quotidiana communione arcere, sed fideles potius ad eam hortandi sunt, praesertim vero in religiosis institutis cuiusvis generis frequens et quotidiana communio supposita hac dispositione promo­ venda est180). a. Status gratiae ex mente decreti non requiritur habitualis, qui relapsus in peccatum mortale excludit, sed sufficit actualis, qui in simplici exsistentia gratiae sanctificantis consistit, cum firmo tamen proposito non committendi peccatum mortale et seria voluntate vitandi occasiones et pericula. Quare nihil impedit, quominus ad frequentem communionem admittatur poenitens, qui a solutiore vita nunc primum se convertit, dummodo vera et seria voluntas se emendandi appareat. — Quamvis ex mente Ecclesiae status gratiae ad frequentem commu­ nionem sufficiat, monet tamen et hortatur citatum decretum, ut ad maiores fructus percipiendos maiores etiam dispositiones iuxta uniuscuiusque vires et condiciones praemittantur. b. Recta mens in eo est, ut is, qui ad s. mensam accedit, non usui aut vanitajj aut humanis rationibus indulgeat, sed Dei placito satisfacere, ei arctius caritate coniungi ac divino illo pharmaco suis infirmitatibus ac defectibus occurrere velit Qui sequitur usum aliorum, solum quia alii id faciunt, vel usum a se pridem susceptum sine debita reverentia prosequitur, male agit; sed qui sequitur bonum aliorum in hac re exemplum vel cum debita intentione et reverentia prosequitur usum a se pridem inchoatum, male non agit. — Si studium vanae gloriae est unicum motivum i78) De euchar. disp. 17. ”·) Praxis confessarii n. 152. 180) S. C. C. Sacra tridentina synodus 20. dec. 1905. De subiecto eucharistiae 135 accedendi, accessus moraliter malus est; quodsi partiale motivum est, accessus partim bonus partim malus est. Idem de rationibus humanis dicatur. c. Fideles, qui frequenter vel etiam quotidie s. communionem suscepturi sunt, confessorii consilium exquirant. Ut prudens sit eius consilium, qui in omnibus normas citati decreti sequi debet, advertat: a. quod antea tamquam necessaria dispositio frequentis communionis designabatur, id nunc potius finis est intendendus et fructus ex quotidiana communione colligendus. »Etsi quam maxime expediat verba sunt citati decreti — ut frequenti et quotidiana communione utentes venialibus peccatis, saltem plene deliberatis, eorumque affectu sint expertes, sufficit nihilo­ minus, ut culpis mortalibus vacent cum proposito se nunquam in posterum pecca­ turos, quo sincero animi proposito fieri non potest, quin quotidie communicantes a peccatis etiam venialibus ab eorumque affectu sensim se expediant.· β. Ut effectus iste obtineatur, «curandum est — iterum verba sunt decreti — ut sedula ad s. com­ munionem praeparatio antecedat, et congrua gratiarum actio inde sequatur, iuxta uniuscuiusque vires, condicionem atque officia». d. Huius doctrinae et praxis rationes desumptae sunt: g. Ex antiqua praxi Ecclesiae: vix enim negari potest, primis Ecclesiae temporibus fideles indiscriminatim frequenter, immo etiam quotidie s. communionem sumpsisse, nec tamen in genere meliores et perfectiores fuisse nostri temporis fidelibus. β.Εχ bono spirituali fidelium: quoties homo in statu gratiae ad s. communionem accedit, eius fructum partialiter saltem percipit ex opere operato, quamvis peccata venialia committat; et fruçtum quidem summi valoris, augmentum scilicet gratiae sanctificantis et caritatis; frequens autem et quotidianum augmentum gratiae et caritatis efficit, ut peccata venialia et imperfectiones paulatim emendentur, γ. Ex principio: sacramenta sunt propter homines: ex eo enim inferendum est, Christum Dominum maiorem utilitatem spiritualem fidelium perfectiori dispositioni praeferre, ideoque ad quotidianam communionem aliud non exigere, nisi ut communicans sit in statu gratiae et recta mente accedat. Hanc sententiam, quae erat ss. Patrum, ecclesia recenti decreto confirmat. • e. Ergo iis frequens communio non est neganda, qui interdum in mortale labuntur, modo illud detestentur et serio emendare proponant; neque neganda est illis, qui affectum ad venialia deliberata habent. Neganda autem est iis, qui affectum voluntarium ad mortalia habent ideoque frequenter in mortalia labuntur; attamen excipiendi sunt, qui ex interna fragilitate vel ex vehementi et extraordinaria tentatione labuntur et voluntatem seriam ostendunt contra peccatum dimicandi: hi enim ex frequenti communione maius robur ad resistendum tentationibus hauriunt181). 4. Ut usus quotidianae communionis in dies magis propagaretur, iis, qui consuetudinem habent quotidie communicandi, concessum est privilegium absque confessione hebdomadaria lucrandi omnes indul­ gentias, ad quas lucrandas confessio necessaria esset. lis, qui bis saltem in mense, nisi legitime impediantur, confiteri solent, concessum est privilegium lucrandi omnes indulgentias occurrentes, ad quas lucrandas prae­ scripta est confessio (exceptis indulgentiis iubilaei sive ad instar iubilaei); idem privilegium conceditur iis, qui usum quotidianae vel quasi-quotidianae communionis habent absque obligatione singulis hebdomadis confitendi. Hoc privilegium ergo non amittunt qui semel aut iterum per hebdomadam a communione abstinent181). ,ei) Cf. Browe, Die hliufige Kommunion im Mittelalter (Münster W. 1938). Bleienslcin, Die hàufige und tàgliche Kommunion der Glâubigen in „Geist und Leben", 26 (1953) 167—188. — S. C. Sacram, instr, de communione quotidiana habituali... et de abusibus in eadem praecavendis. Cf. Per. 28 (1939) 317—324. 1BÎ) Cn. 931, 3. 136 Dc eucharistia 5. A frequenti communione arcendi non sunt pueri atque puellae; quin etiam quotidiana communio iam post susceptam primam com­ munionem eis suaderi debet, praesertim iis, qui in seminariis puerorum aliisque ephebeis educantur, ut Christo eiusque gratia imbuantur, priusquam passiones in eorum cordibus oriantur et dominari inci­ piant183). Cavendum tamen a. ne superiores, nisi caute, alicui in particulari dicant, ut frequentius ad s. communionem accedat, ne hypocrisim foveant et sacrilegiis ansam dent; b. ne pueri et puellae ex mera assuetudine, distracti et dissipati accedant; attenta enim levitate puerilis aetatis periculum est, ne ipsis sacer cibus ex quotidiano usu vilescat. 163. Pro praxi. 1. Parochi et confessarii magni faciant frequentem communionem, tamquam usum ab Ecclesia laudatum et commendatum, ad eamque fideles enixe hortentur. Id enim praecipit Ecclesia, quia frequens immo et quotidiana com­ munio christifidelibus ab ipso Domino propter insignes eiusdem fructus valde commendatur184). 2. Quamvis magnus in commendanda frequenti et quotidiana communione zelus probe laudandus sit, meminerint tamen a prudentiae atque veritatis norma nunquam esse recedendum. Hinc a. In extollenda communionis frequentia ne ita loquantur, ut consilium cum praecepto confundant. Omnibus praecepta est annua, nonnullis (iuvenibus, con­ suetudinariis) frequentior communio, quotidiana vero immo generatim frequens communio, solum commendata est. b. Simul inculcent necessitatem debitae praeparationis et gratiarum actionis, quae etiam ante et post quotidianam communionem, utique pro communicantium viribus, opportunitate, officiis, institui debent. Ceterum necesse non est, ut integra praeparatio et gratiarum actio in ipsa ecclesia fiat, quemadmodum necesse non est, ut fideles e. g. operarii, discipuli aliis ad communicandum vestibus quam ferialibus utantur. c. Videant confessarii, num frequens et quotidiana communio suscipi a poenitentibus possit sine detrimento obligationum status in servis, ancillis, matribus familias etc., vel sine iactura necessariorum bonorum, ut pacis et tranquillitatis in familiis pro uxoribus etc. d. Ubi hucusque ne menstrua, bimestris, trimestris quidem communio in usu erat, parochus imprimis omnem operam impendat, ut populus singulis mensibus ad sacram mensam accedat, quin tamen de frequentiore immo et quotidiana communione sileat. In unaquaque enim parochia inveniuntur fideles ad veran. pietatem et frequentiorem sacramentorum usum propensi. Qui quidem, si a zeloso et prudenti confessario apte diriguntur, alios ad frequentiorem communionem inducere possunt. 3. Nisi officia status vel bona necessario servanda obstent, parochus et confessarius omnes, qui in statu gratiae sunt et communionis fructus sibi acquirere intendunt, ad frequentem et quotidianam communionem admittere debet, sive sint feminae sive viri, sive caelibes sive matrimonio iuncti, sive adulti sive pueri. Nec a peccato immunis est, qui quemquam, suppositis condicionibus, quae requirun­ tur, a frequenti communione retrahat vel eandem ei neget. 4. Si de pueris agitur, quorum parentibus frequens communio in filiis displicet, sacerdos eos hortetur, ut a parentibus licentiam frequenter communicandi petant eamque, si opus fuerit, oboedientia, bonis moribus, diligentia, blanditiis etc. sibi 1M) S. C. C. 15. sept. 1906. 184) Cf. S. C. C. 10. dec. 1905. De subiecto eucharistiae 137 procurent. Eosdem confessarius iugiter hortetur et instruat, ut devote accedant et praeparationem et gratiarum actionem bene instituant. Similiter uxores curent, ut consentientibus viris frequenter communicare possint. 5. Quamvis hebdomadaria confessio pro frequenter communicantibus ordinarie commendanda videatur, haud raro tamen adiuncta aderunt, quae rariorem con­ fessionem suadeant. Eiusmodi sunt e. g. defectus temporis sive ex parte confessarii, sive ex parte poenitentis; periculum, ne accessus ad confessionem iis difficilior reddatur, qui ea maxime indigent. Hinc licite fieri potest, ut frequenter vel quotidie communicantes singulis tantum mensibus confiteantur. Meminerint enim pastores animarum, maius bonum spirituale ex s. communione quam ex sacramentali confessione percipi. Praestat igitur, ubi utrumque coniungi nequeat, confessionem potius quam communionem omittere. 138 CAPUT SECUNDUM. De eucharistia ut sacrificium est185). QUESTIO PRIMA. De natura sacrificii eucharistici. Sacrificium eucharisticum solet etiam appellari sacrificium missae, quo nomine significatur ritus sacer, iuxta quem sacrificium eucha­ risticum ex praecepto Ecclesiae offerri debet. De natura sacrificii eucharistici ea tantum doctrinae capita ex institutionibus dogmaticis hoc loco indicantur, quae ad solvendas quaestiones morales scitu necessaria sunt. 164. Declarationes. I. Sacrificium in genere definiri potest: Oblatio rei sensibilis legitime instituta et Deo facta, qua per eiusdem rei immutationem profitemur Deum esse supremum rerum omnium et vitae ac mortis nostrae dominum. a. Sacrificium improprio sensu accipitur pro quacunque oblatione Deo facta seu pro quocunque actu interno vel externo, quo Deus colitur; sic dicitur: sacrificium Deo spiritus contribulatus1**) et: immola Deo sacrificium laudisw)f Proprie accipitur pro speciali oblatione seu pro speciali actu religionis, quo res aliqua externa sub certo ritu Deo offertur et immutatur in contestationem supremi eius dominii in vitam et mortem omnium. b. Sacrificium suapte natura signum est, quo significamus Deum, vitae et mortis absolutum dominum, dignum esse, in cuius honorem vita nostra destruatur; id autem significamus destructione illius rei, quae Deo in sacrificium offertur. Haec res sensibilis esse debet, quia sacrificium institutum est ad cui tum extern u m Deoexhibendum.\Sacrificium publicum institutum esse debet vel a Deo vel ab auctoritate publica, quia est signum commune, quod solum ab auctoritate legitima et publica institui potest, fer immutationem: res enim Deo oblata ritu externo vel ex toto vel ex parte immutari debet (per effusionem, fractionem, consumptionem), ut hac immutatione significetur supremum Dei in vitam nostram dominium. 2. In missa Deo offertur verum et proprie dictum sacrificium, quod eucharisticum dicitur: Si quis dixerit, in missa non offerri Deo verum et proprium sacrificium ... a. s.188). Insuper in sacrificio missae omnes concurrunt condiciones, quae ad verum proprieque dictum sacrificium requiruntur, quod fuse ostendunt dogmatici180). Sacrificium missae ratione rei oblatae non differt a sacrificio cruento, quod Christus obtulit in cruce: in utroque enim offertur idem corpus et sanguis Christi; ratione modi offerendi autem utrumque differt In sacrificio missae Christus offertur 1M) Benedictus XIV., De sacrosancto sacrificio missae. N. Gihr, Das heilige MeBopfer*® (Freiburg 1919). Brinktrine, Die hl. Messe* (1934). Jungmann, Mis­ sarum Sollemnia3 (Innsbruck 1952). »«) Ps. 50, 19. H7) ps 4Q( |4t ,M) Cone. Trid. sess. XXII. can. 1. (D. 948.) «·) Cf. Pesch VI. n. 852 ss. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV. 2. n. 334 ss. Dc natura sacrificii eucharistici 139 per consecrationem i. e. actio sacrificalis, qua Christus offertur, est consecratio. Sed utrum consecratio eo sit actio sacrificalis, quod per eam corpus et sanguis Christi separation ponitur sub speciebus panis et vini, an eo, quod Christus per* eam ponitur in statu cibi et potus, dogmatici controvertunt1®0). 165. Essentia sacrificii eucharistici. Quaerunt theologi, in qua ratione essentia sacrificii eucharistici consistat, scilicet, utrum in sola consecratione an in consecratione et sumptione simul eius essentia habeatur. Complures huius erant sententiae, non solum consecrationem, sed etiam communionem ad essentiam huius sacrificii pertinere; hodie tamen fere communis est inter theologos sententia, quae docet solam consecrationem ad essenti a m, communio nem vero ad integritatem et perfectionem sacrificii eucharistici pertinere. .Rationes primi sunt: a. In sola consecratione iam omnia perfecte habentur, quae ex definitione sacrificii ad essentiam sacrificii eucha; ristici requiruntur: nam in consecratione Deo offertur res sensibilis a proprio ministro iuxta legitimam institutionem per immutationem hostiae ad agnoscendum supremum Dei dominium.Vd. Missae sacri­ ficium offerri debet in persona Christi, qui est offerens principalis; atqui sola consecratio peragitur in persona Christi, sumptio autem a sacerdote exercetur suo nomine, non in persona Christi1®1). Ad integritatem autem communio pertinet, quia Christus sub speciebus eucharisticis ponitur per modum cibi et potus, ideo communio iure divino praecipitur: nam postquam Christus in ultima coena dixerat: accipite et manducate, subiunxit: hoc facite in meam commemora­ tionem102), quibus verbis etiam sumptio eucharistiae praecipitur. Communio igitur nunquam sine gravi peccato omitti potest. a. Solutio huius quaestionis eatenus momentum practicum habet, quatenus ex ea determinandum est, quamdiu missae aliquis assistere debeat, ut ei quoad substantiam interfuisse dicendus sit. Scilicet is, qui consecrationi interfuit, missae sacrificio quoad substantiam interfuit et fructuum sacrificii particeps fit: attamen praecepto Ecclesiae audiendi missam non satisfacit, quia missa integra praecipitur. — Insuper ex hac eadem solutione solvitur quaestio, num ille, qui die festo con­ secratione peracta ad ecclesiam venit, reliquae missae parti assistere debeat. — Tandem solvitur quaestio, num applicatio missae post consecrationem facta adhuc valeat. β. Quoniam ergo ad sacrificium eucharisticum non sola consecratio, sed ex praecepto Christi, saltem ut pars integrans, etiam communio pertinet, celebrans semper de suo sacrificio communicare debet, nec licet ei sumere hostiam in alia missa vel ab alio consecratam et hostiam a se consecratam e. g. reponere in ostensorio. — Idem etiam de fractione iiturgica hostiae, quae est praeparatio ad manducationem, dicendum est, quod nempe eadem hostia, quae simul cum sacro calice consecrata fuit, debito modo frangi et a celebrante sumi debeat, ut integritas sacrificii perfecta sit. Universim omnes ceremoniae missae per se in una eademque hostia peragi debent, id quod perfecta Integritas sacrificii exigit et rubricae missalis manifesto 1B0) Cf. Pesch VI. n. 902 ss. Lercher, 1. c. IV. n. 411 ss. coll. 418. 18') Potissima ratio eorum, qui censent communionem ad essentiam sacrificii eucharistici necessariam esse, haec est, quia alias in sacrificio missae non reperiatur illa destructio, quae ad omne sacrificium requiritur. Patet hanc rationem nullius esse momenti. Cf. Pesch VI. n. 897 ss. Lercher, IV. 2. n. 362 ss. 1#I) 1. Cor. 11, 24. X 140 De eucharistia supponunt. Ideo per se ipsa hostia modo consecrata, non alia antea consecrata, ut adoretur, elevari debet. '(J Λ v γ. Sine gravissima causa non licet particula? in missa consecratas ante com­ munionem de altari sumere, ut communicaturis distribuantur, tum quia usque ad communionem in ara manere debent, tum quia ex eodem sacrificio primus sacerdos , \ celebrans et deinde fideles communicare debent. Si tamen ageretur de viatico administrando, licet deficientibus particulis praeconsecratis particulam in ipso r ' ’* '■ "sacro consecratam ante communionem ad infirmum deferre1®3). — Item particulae in missa consecratae non prius reponendae, sed usque ad peractam communionem in altari relinquendae sunt, quia (licet non essentialiter) ad sacrificium pertinent, quod peracta demum communione absolvitur. 166. De consecratione utriusque speciei. Pari modo quaerunt, utrum ad essentiam sacrificii missae requiratur consecratio utriusque speciei, an tota ratio sacrificii eucharistici etiam in consecratione unius habeatur. Vera esse videtur sententia, secundum quam ad essentiam sacrificii con­ secratio utriusque speciei requiri affirmatur. Et sane, de ratione sacri­ ficii eucharistici est, ut sit incruenta repraesentatio sacrificii cruenti in cruce; atqui repraesentatio sacrificii cruenti missa non est nisi per conse­ crationem utriusque speciei: nam missae sacrificium eo repraesentat sacrificium crucis, quod corpus et sanguis Christi sub diversis speciebus ponuntur, scilicet corpus a sanguine separatum ac veluti mortuum et sanguis Christi a corpore separatus atque effusus: vi enim seu gladio verborum separatur sanguis a corpore194). Momentum practicum haec quaestio habet, ubi is, qui stipendium pro missa accepit, unam tantum speciem consecravit, nec defectum supplere potuerit. Ex hac sententia igitur in eiusmodi casu ille, qui stipendium accepit, suae obligationi celebrandi pro eo, qui stipendium dedit, non satisfecit; quare aut missam denuo celebrare aut a s. Sede condonationem petere debet. 167. Missae finis et effectus 1. Sacrificium missae ratione rei oblatae unum, ratione finis autem quadruplex est^jatreuticuni, quatenus offertur ad colendum Deum^eucharisticum, quatenus offertur ad agendas Deo gratias pro acceptis beneficii»; impetratorium, quatenus offertur ad impetranda beneficia, ei\satisfactorium, quatenus offertur ad obtinen­ dam remissionem poenarum temporalium, quae pro peccatis iam remis­ sis adhuc debentur. Hac ratione fit, ut sacrificium missae omnium sacrificiorum veteris testamenti differentias in se uno contineat. Horum finium unum vel alterum vel etiam omnes sacerdos celebrans intendere potest et laudabiliter intendit; necessarium autem hoc non est: enim semper illorum intentio habetur, quoties sacerdos sacrum facere prout Christus instituit vel prout vult et intendit Ecclesia; haec autem intentio in celebraturo semper habetur. explicite implicite intendit, implicita 2. Quadruplici fini, ad quem missae sacrificium ex institutione sua offertur, respondet quadruplex effectus, quem idem sacrificium re ipsa producit. Exhibet ss. Trinitati perfectissimum cultum latriae, exsolvit debitum gratiarum actionis pro acceptis beneficiis, impetrat 1B3) Cf. Gurv, Casus conscientiae II. n. 262. Lehmkuhl, Casus consc. II. n. 130. 'M) Cf. Pesch VI. n. 886 ss. ZkTh 26 (1892) 97 ff. Lcrcher, Inst. Theol. Dogm. IV. 2. n. 366. V Uk.I * 4 tAU4 De natura sacrificii eucharistici 141 omnis generis beneficia supernaturalia et naturalia, quatenus haec ad salutem conducunt, ac tandem obtinet a Deo remissionem pecca­ torum quoad poenam; producit ergo effectum latreuticum, eucharisticum, impetratorium et satisfactorium. Patet, horum effectuum alios produci respectu Dei, alios respectu hominum: cultus latriae, solutio debiti gratitudinis et placatio divini numinis referuntur ad Deum; remissio autem poenarum et diversi generis beneficia (effectus impetratorius et satisfactorius) referuntur ad homines. 168. Offerentes varii. Offerentes sacrificium complures distingui possunt, qui tamen non omnes eodem modo sacrificium offerunt. Ad quod declarandum notari debet missae sacrificium principaliter offerri ab eo, cuius nomine et auctoritate offertur, qui proinde in eius oblatione est agens principalis; ministerialiter (immediate) offertur ab eo, qui nomine et potestate principalis offerentis sacrificat; ministerialiter (mediate) ab eo, qui ministro offerenti moraliter se aliquo modo adiungit, quod fieri potest dupliciter, vel eo, quod actu se aliquis ei adiungit, vel eo, quod solum ex intentione Ecclesiae se ei adiungit. a. Offerens principalis est Christus Dominus, qui missae sacrificium ipse offert et sic per sacerdotes tamquam ministros suos sacrificium crucis incruento modo quotidie renovat. — Ex Concilio enim Tridentino idem nunc (est) offerens sacerdotum ministerio, qui se ipsum tunc in cruce obtulit19*). Et sane Christus instituendo sacrificium voluit, ut illud per sacerdotes semper suo nomine offerretur, quocirca sacerdotibus in ordinatione potestatem concedit suo nomine offerendi missae sacrificium. b. Offerens ministerialis (immediatus) est solus sacerdos, qui, licet in persona Christi offerat, non est tamen merus exsecutor alienae voluntatis, sed ipse etiam proprio nomine sacrificat. 31 Vi 03. Christus, ut habet concilium trid. (I. c.), se nunc offert sacerdotum ministerio. Quia vero missae sacrificium per consecrationem offertur, potestate autem con­ secrandi, quae in ordinatione sacerdotali traditur, solus sacerdos insignitus est, ideo solus sacerdos missae sacrificium ut offerens ministerialis (immediatus) offerre potest. c. Offerens generalis est universa Ecclesia, cui Christus hoc sacri­ ficium reliquit, ut loco sacrificiorum veteris testamenti quotidie offerretur; ideo Ecclesia sacerdotes eligit et consecrat, ut per eos tamquam legatos suos-missae sacrificium Deo offerat. Quare sacerdos non solum ut minister Christi, sed etiam ut minister et legatus totius Ecclesiae sacrificat. Fideles eosque omnes ministerialiter (mediate) offerre sacrificium ex ritu missae colligitur: meum ac vestrum sacrificium. Te igitur clementissime Pater., supplices rogamus ac petimus. Hanc igitur oblationem servitutis nostrae sed et cunctae familiae tuae etc. Ergo ex intentione ecclesiae omnes fideles missae sacrificium offerunt1··). d. Offerentes speciales et accessorii sunt fideles, qui sacerdoti offerenti aliquo modo actu se adiungunt. In his primum locum ob­ tinent, qui operam suam cum celebrante coniungunt, qui ergo vel 1M) Sess. XXII. c. 2. (D. 940.) 19e) Pius XIi. Enc. Mystici Corporis. 29. lun. 1943. A. A. S. 35 (1943) 232 s. j/dUcï. '· a) fta ·' 142 K H ’»* *· De eucharistia stipendium praebent vel missas fundarunt, utensilia ad missam necessaria suppeditant vel sacerdoti sacrificanti inserviunt; secundum locum obtinent, qui missae reipsa intersunt, qui ergo voluntate et praesentia sua participant; tertium denique locum obtinent, qui mente et spiritu missae intersunt ideoque solum voluntate sua, licet actuali, cum offerente se coniungunt. 169. Sacrificium et offerens tripliciter considerari potest. 1. Sacri­ ficium igitur eucharisticum triplici modo considerari potest: a. prout a Christo institutum est atque ab eodem Christo offertur ;\b. prout offertur ab Ecclesia, quae est sponsa Christi, in qua semper exsistunt complures eximiae sanctitatis fideles; \ c. prout offertur ab hoc determinato sacerdote cum hac dispositione, devotione et attentione. Si primo modo consideratur missae sacrificium, Deo patri semper infinite placet eundemque semper producit effectum, a quocunque offertur sacerdote sive sancto sive peccatore, sive devoto sive distracto. Si secundo modo consideratur, pariter Deo patri semper placet et suum producit effectum independenter a sanctitate sacerdotis cele­ brantis. Si tertio modo consideratur, Deo patri magis placet maioremque producit effectum, quo maior est sacerdotis sanctitas et devotio. 2. Pariter sacerdos sacrificium offerens tripliciter consi der ari potesf : a. prout gerit personam Christi, primi offerentis et consecrantis, cuius sacerdos est veluti instrumentum et causa ministerialis; b. prout est publicus minister Ecclesiae, cuius nomine sacrificium offert et in cuius persona preces fundit, quae in missa recitantur; f-_p£O£t_est persona privata suo quoque nomine offerens et orans. a. Ex his conficitur missae sacrificium semper esse actum religionis publicum, nunquam mere privatum, omnesque preces ad ritum missae pertinentes fundi a sacerdote, ut est minister Ecclesiae et persona publica. Neque ideo cessat in sacerdote ratio personae privatae: etenim pro se ipso quoque et proprio nomine sacerdos orat et sacrificat. 1 b. Ex his conficitur missam boni sacerdotis absolute loquendo plus valere quam mali. Quoad fructum quidem substantialem, qui ex oblatione sacrificii in persona Christi facta ex opere operato provenit, et quoad fructum, quem sacrificium producit, quatenus nomine totius Ecclesiae offertur, missa mali sacerdotis tantum valet quantum boni, cum iste fructus a dispositione ministri sit independens. Praeter hunc utrumque fructum substantialem missa mali sacerdotis nihil amplius prodest, missa vero boni sacerdotis alios praeterea fructus ex opere operantis parit. Nam quatenus sacerdos ut persona privata suo nomine orationes liturgicas recitat et in utroque Memento orat, eius preces utpote Dei amici exaudiuntur, mali vero sacer­ dotis preces a Deo non audiuntur. Sed orationes liturgicae etiam nomine Ecclesiae fiunt. Iam vero bonus sacerdos maiore attentione, fervore atque fiducia orare solet quam malus; atqui quo attentius et ferventius aliquis orat, eb plus sibi et aliis impetrat. Etsi ergo orationes, quae nomine Ecclesiae a malo sacerdote fiunt, suum fructum habeant, quatenus vero a sacerdote bono cum debita dispositione ac devotione fiunt, magis prosunt, praesertim quoad fructum impetratorium, quia Deo magis placent orationes ecclesiae, quae a bono ministro funduntur, eumque intuitu sanctitatis ministri movent ad ampliora bona concedenda107). 107) Cf. s. Thomas 111. q. 82. a. 6. Gobat, Exper. theol. tract. 3 n. 111 ss. SporerBietbaum III. q. 1. n. 320 ss. Dica^tillo, De sacram, tract. 5. n. 190 ss. 143 QUAESTIO SECUNDA. De valore et fructibus sacrificii missae. Articulus primus. De fructibus missae sacrificii188). 170. Fructus sacrificii missae latiore et strictiore sensu intelligi possunt: latiore sensu comprehenduntur omnes effectus, quos missae sacrificium producit tum respectu Dei » tum respectu hominum; strictiore sensu significantur effectusT"quos missa in hominibus producit i. e. bona, quae Deus intuitu sacrificii oblati confert ho­ minibus. Qui quidem fructus missae sub fnplici respectu'considerari et dividi possunt: a. ratione modi, quo producuntur;vd. ratione rei, quae confertur;xc. ratione personarum, quibus fructus conferuntur. 171. Ratione modi, quo producuntur, alii fructus proveniunt ex opere operato, alii ex opere operantis. Ex opere operato provenire dicuntur fructus, qui conferuntur ex institutione et oblatione sacrificii independenter a sanctitate et dispositione offerentis; ex opere operantis provenire dicuntur fructus, qui conferuntur intuitu dignitatis ac meriti offerentis. Effectus, qui per sacrificium missae causantur ex opere operato, sequuntur infallibiliier, si in subiecto, in quo causantur, non inveniant obicem: quod enim ex opere operato producitur, excluso obice infallibiliter sequitur. Huic affirmationi non obstat a. factum, quod multi peccatores, pro quibus missae sacrificium offertur, non convertantur: omnibus enim vi sacrificii oblati conferuntur auxilia, quibus converti possent, si vellent; nec β. factum, quod beneficia, quae per missae sacri­ ficium petuntur, non semper concedantur: etsi enim non concedantur illa deter­ minata bona, quae petuntur, praesertim temporalia, semper tamen vi sacrificii oblati conceditur aliquod aliud bonum loco eius, quod petitur, si non reperiat obicem. 172. Ratione rei, quae confertur, fructus missae quadruplex est: a. Meritorius gratiae et gloria e. Christus quidem per sacrifie i u m eucharisticum nihil amplius meretur nec satisfacit: redemptio enim per sacrificium crucis completa est; neque Ecclesia missae sacrificium offerens quidquam mereri potest: meritum enim supponit actionem personalem ; sacerdos autem offerens ministerialis et offerentes secundarii omnes percipiunt fructum meritorium, si in eis adsint condiciones ad meritum requisitae. Hunc fructum missae sacrlflcFum producit ex opere operantis. •Oblatio enim huius sacrificii est opus bonum a sacerdote et ceteris offerentibus positum, quod exsistentibus debitis condicionibus, ut omne aliud opus bonum, habet valorem meritorium, impetratorium et satisfactorium ex opere operantis; supponitur vero status gratiae. 19“) Sporcr-Bierbaum III. pr. 2. n. 222 ss. Lugo disp. 19. sect. 9. Ballerini-Palmieri IV. n. 994 ss. Gihr, Das hl. MeÜopfer S. 115 ff. 144 De eucharistia b. Impetratorius. Missae sacrificium vim habet impetrandi bona tum spiritualia tum etiam temporalia, si ad salutem conducant. P r o y e nit autem hic fructus ex opere operalo, cum missae sacrificium ex institutione sua vim habeat impetrandi bona, quae postulantur, si saluti petentium expediant. Effectus impetratorius eo producitur, quod Christus merita sua offerens Patrem rogat, ut propter haec merita velit huic vel illi homini haec vel illa bona sive supernaturalia sive naturalia concedere. Ab hoc fructu impetratorio distinguendus est fructus impetratorius, qui ex Ecclesiae supplicatione provenit, cuius supplicationis efficacia eo maior est, quo plures hic et nunc in Ecclesia sunt eximiae sanctitatis fideles. Ab utroque tandem fructu impetratorio distinguendus est fructus impetra­ torius, qui sacerdoti et fidelibus cum ipso offerentibus ex opere operantis provenit, eo quod missam offerentes opus salutare ponunt. c. Propitiatorius seu expiatorius. Sacrificium missae vim habet Deum placandi remittendique peccata tum mortalia tum venialia199). Peccata autem non remittit immediate sed mediate, quatenus gratiam confert eliciendi pios actus, quibus anima âd remissionem obtinendam disponatur. Hunc quoque effectum missa producit ex opere operato, quatenus per missae sacrificium merita Christi sacrificio crucis parta Deo patri repraesentantur eumque ad misericordiam movent, ut donum poenitentiae concedat. i ; a. Fructus propitiatorius in hunc modum explicari potest. Propter peccata Deus iuste indignatus atque aversus negat peccatori auxilia saltem uberiora, quibus ad poenitentiam adducatur; oblato tamen sacrificio placatur Deus et deposita indignatione concedit auxilia, quae non placatus negasset. Ergo missae sacrificium dupliciter auxilia confert perveniendi ad poenitentiam atque ad delenda peccata: impetrando directe et propitiando seu placando indirecte: placatione enim directe aufertur indignatio, quae obstabat, quominus illa auxilia concederentur200). β. Omnes quidem concedunt peccata mortalia per missae sacrificium solum mediate remitti, eo scilicet, quod missa peccatori impetret et conferat auxilia gratiae (non tamen semper efficacia), quibus moveatur ad contritionem vel ad suscipiendum cum attritione sacramentum. Nam sacrificium immediate institutum est ad cultum Dei, non autem sicut sacramenta ad hominem immediate justificandum et sanctificandum, idem innuit Concilium Tridentinum: »huius quippe (sacrificii) oblatione placatus Dominus gratiam et donum poenitentiae concedens crimina et peccata dimittito201). γ. Quoad venialia autem nonnulli docent ea in iustis -per missae sacrificium etiam immediate deleri supposita dispositione, quae ad id requiratur. Verum sententia, quae tenet etiam venialia solum mediate deleri, eo scilicet, quod missae sacrificium iustis auxilia conferat pios actus eliciendi, quibus saltem virtualis detestatio venialium et causa immediata remissionis eorum contineatur, praeferenda videtur202). d. Satisfactorily. Sacrificium missae viin habet remittendi tam yivTs quam defunctis poenam temporalem, quae pro peccatis- iam •emissis adhuc debetur203). Fructus iste ex opere operato et qu i de m »··) 200) 20>) 2M) Cone. trid. sess. XXII. c. 2. et can. 3. (D. 940. 950.) Cf. Lugo disp. 19. n. 141. Sess. XXII. c. 2. Cf. Laymann 1. 5. tr. 5. c. 1. n. 4. Sporcr-Bierbaum 111 pr. 2. n. 242. Cone. trid. sess. XXV. De purgat. (D. 983.) De valore et fructibus sacrificii missae J 45 immediate (non solum mediate imp.etrando auxilia ad actus satisfactorios eliciendos) producitur, quatenus oblatione huius sacrificii satisfactiones Christi applicantur iis, pro quibus illud offertur. Non tamen simul omnem poenam remittit, sed maiorem minoremve partem secundum mensuram a Deo statutam et secundum dispo­ sitionem fidelium. Haec sacrificii vis ex Concilio Tridentino colligitur, quod I. c. docet animas in purgatorio detentas potissimum altaris sacrificio iuvari; hoc autem verum non esset, si missa vim non haberet defunctis immediate remittendi poenas temporales, quam habent etiam indulgentiae: non enim potissimum per missae sacrificium iuvarentur. Quodsi missae sacrificium vim habet remittendi poenas temporales defunctis, nulla est ratio eandem vim negandi quoad vivos. 173. Ratione personarum, quibus fructus obveniunt, quadruplex distinguitur fructus missae: generalis, specialis, specialissimus et ministerialis. Patet, hic non esse sermonem de fructu meritorio, cuius ipsi offerentes et assisten­ tes participes redduntur, eo quod actum religionis supernaturalem exercent, sed de fructibus, quos missa producit ex opere operato, quatenus est sacrificium a Christo et ab Ecclesia Deo oblatum, de fructu scilicet impetratorio et satisfactorio. a. Generalis est, quem participat tota Ecclesia, omnes scilicet fideles vivi atque defuncti, modo obicem non ponant. Hunc fructum generalem fideles tam vivi quam defuncti percipiunt sine applicatione celebrantis ex voluntate Ecclesiae, quae semper intendit offerre pro omnibus suis membris vivis et defunctis. Sacerdos autem hunc fructum generajem aliter applicare non potest, quia ipse iure divino constitutus est a Deo, ut sacrificia offerat pro peccatis populi2M). Efgo omnes fideles ex quavis missa percipiunt fructum impetratorium et propitiatorium; num etiam satisfactorium percipiant, non constat; plerisque enim theologis incredibile videtur unumquemque iustum ex tot millenis sacrificiis quotidie oblatis remissionem poenae percipere105). b. Specialis obvenit iis, qui peculiari modo ad sacrificium con­ currunt (offerentes secundarii). Etiam iste fructus ab intentione celebrantis independens est, eurn aliter applicare non potest,cum illis, quibus confertur, e x m s t i t u tione Ch r i s 11 et ex voluntate Eccle s i a e obveniat, et intensiore quidem gradu, quo propius cum sacerdote celebrante coniunguntur. Complures auctores (Coninck, Gobât, Sporer et alii) censent hunc fructum ab offerentibus secundariis donari et applicari posse aliis, quia in canone de illis dicitur: qui tibi offerunt pro se suisque omnibus. Quocirca duplici sensu fideles pro alio missam audire possunt, tum eo quod fructum ex opere operantis percipiendum et alteri applicabilem ei donare intendunt, tum. eo quod fructum specialem ex opere operato partum ei donant. Qui eodem tempore pluribus sacris assistit, de fructibus omnium participat: cum enim debita praesentia et attentio, quae est condicio, a qua participatio fructus dependet, simul pluribus sacris exhiberi possit, nulla est ratio negandi, etiam fructus ex singulis sacris percipi. 1M) Cf. Hebr. 5, 1. ίΜ) Cf. Sporer-Bierbaum 111. pr. 2. n. 247. 10 NoIdin, Vol. Ill 146 De eucharistia c. Specialissimus seu personalis est ipsius sacerdotis offerentis: sicut enim ipse est proprie offerens, ita etiam pro se ipso potissimum offert. Fructus iste a celebrante percipitur, licet de eo non cogitet neque illum sibi acquirere intendat. Ex eo, quod sacerdos offerens / in sacro ministerio tam prope ad Christum accedit et tam arcte cum eo coniungitur, recte infertur hunc fructum quoad gradum non esse fructu ministeriali multo inferiorem. Plerique theologi cum s. Thoma, Suarez, de Lugo aliisque negant hunc fructum aliis applicari posse, nonnulli tamen id affirmant et insuper addunt sacerdotem pro applicatione huius fructus stipendium accipere posse. Verum haec doctrina ab Ecclesia damnata est20®). Ratio damnationis non est, quod plane certum sit hunc fructum applicari non posse, sed quod incertum sit, num applicari possit: nam pro solutione incerta non licet certum stipendium accipere seu obligationi certae (iustitiae) non potest satisfieri per solutionem incertam. d. Ministerialis, qui obvenit iis, pro quibus sacrificiom in particulari v 'offertur et quibus a celebrante applicatur. Fructus iste satisfactorily \, ■ est pro poenis debitis, propitiatorius pro peccatis et impetratorius bonorum spiritualium et temporalium; sed ut certis personis obtingat, necesse est, ut a celebrante applicetur. v. Articulus secundus. De valore sacrificii. 174. ' ·; c ; . Declarationes. Quaeritur, utrum valor sacrificii missae sit infinitus an finitus. Ut apte haec quaestio solvi possit, complura praenotanda sunt. a. Valor sacrificii missae imprimis intelligitur moralis dignitas, quae huic sacrificio natura sua insita est sine respectu ad effectus, quos producit. Porro dignitas sacrificii a dignitate offerentis et a pretio victimae dependet. Ideo dignitas sacrificii eucharistici est simpliciter infinita, cum ipse Christus, qui simul est offerens et victima, dignitatis sis infinitae. b. Deinde nomine valoris intelligitur vis, quam missae sacrificium ex natura et dignitate sua habet, producendi certos effectus sive respectu Dei sive in hominibus, tum in offerentibus, tum in iis, pro quibus offertur. Valor igitur et fructus missae invicem se habent ut causa et effectus. c. Valor iste seu vis sacrificii eucharistici considerari potest in actu primo i. e. quoad sufficientiam, quam ob suam naturam et dignitatem ex se et in se habet, producendi certos effectus, ety’n actu secundo i. e. quoad efficaciam, quam ex volun­ tate et institutione Christi reipsa habet producendi certos effectus. Valori in actu primo respondent effectus, quos ex se producere potest; valori in actu secundo respondent effectus, quos cx voluntate Christi reipsa producit. d. Valor sacrificii missae potest esse infinitus intensive et extensive. Intensive infinitus dicitur valor, qui causare potest effectum semper maiorem et perfectiorem; ^extensive infinitus dicitur valor, qui causare potest effectus semper plures et quidem In subtectis semper pluribus. e. Patet valorem sacrificii missae, quatenus hoc est latreuticum, eucharisticum et propitiatorium, esse in actu secundo infinitum: ratione enim offerentis et rei î0®) Cf. propositio 8. Alexandri VII.: Duplicatum stipendium potest sacerdos pro eadem missa licite accipere applicando petenti partem etiam specialissimam fructus ipsimet celebranti correspondentem. (D. 1108.) oblatae actus adorationis et gratiarum actionis est simpliciter Infinitus et plane satisfacit iuri, quod infinitae Dei maiestati competit, exigendi a creaturis suis adorationem, gratiarum actionem et expiationem infinitam. Sed quaeritur, quantus sit missae sacrificii valor producendi fructum impetratorium, propitiatorium et satisfactorium in hominibus, seu quaeritur, quanta sit vis applicativa sacrificii missae. 175. Valor missa e. 1. Valor sacrificii missae in actu primo est intensive et extensive infinitus. Etenim sacrificium missae eiusdem valoris est ac sacrificium crucis; quemadmodum ergo sacrificium crucis infiniti valoris est, quia dignitatis infinitae, ita sacrificium missae, ut est actio sacrificans Christi, infinitae dignitatis est, icjeoque ex se vim applicativam habet infinitam seu vim habet producendi effectus indefinite intensos in innumeris hominibus. 2. Valor sacrificii missae in actu secundo est semper intensive finitus; nam quod singuli de facto percipiunt est semper mensura finita, quia nec numerus nec capacitas subiectorum sunt aliquando infinita, 3. Extensive vero hic valor est quoad fructum specialissimum et fructus speciales infinitus: fructus enim, quos percipiunt v. g. plures sacerdotes concelebrantes vel plures offerentes secundarii, in singulis non minuuntur pro numero concurrentium ad sacrificium eique assistentium, sed quantumvis numerus eorum augeatur, singuli eosdem fructus percipiunt, ac si unus tantum assisteret. Et sane ad percipiendos hos fructus ex parte hominum aliud non requiritur, nisi ut ipsi sacrificium offerant; sed haec condicio eodem modo impletur, sive multi sive pauci offerunt. 4. Valor sacrificii missae in actu secundo quoad fructus min ist eri al es est extensive finitus. a. Erant qui dicerent omnino non esse in arbitrio sacerdotis applicare missam certis fidelibus, sed Christum ipsum distribuere fructus quibuscunque velit et in qua mensura velit. Haec sententia damnata est ab ecclesia contra synodum Pistoriensem207). Alii putant fructum ministerialem esse extensive indefinitum, ita ut etiam aliis, si sacerdos pro eis applicet, proveniat tantum, quantum si pro uno offerretur; itaque non esse contra iustitiam, si etiam aliis applicaretur quam largientibus stipendium208). b. Verum omnino tenendum est valorem sacrificii missae ex P-r^' voluntate et institutione Christi limitatum esse. Quare si missa pro pluribus offertur, fructus ex voluntate Christi determinatus inter eos dividitur, ideoque eo minor est, quo plures sunt, pro quibus sacrificium offertur. Argumenta, quibus haec sententia de valore finito sacrificii missae potissimum probatur, haec sunt._u. Inter effectum sacrificii et effectum sacramenti est quaedam «®») (D. 1530.) 20e) Non licet tamen plura stipendia accipere pro una missa, quia stipendium datur ad sustentationem ministri, quae una est; ergo nullus exsistit titulus plùra accipiendi. Cf. s. Alphonsus n. 313. Hic s. doctor in sua Theol. mor. etiam sententiam affirmantem fructum infinitum tenuit (n. 312), sed ut notat editor Gaudé postea in scriptis asceticis mutavit. io· 148 De eucharistia analogia, utruinque enim continet in se infinitum thesaurum meritorum Christi. Nihilominus effectus manet finitus et propter finitam capacitatem subiecti et ex lege et voluntate Dei, qui gratias distribuere vult dependenter ab applicatione mediorum ab hominibus facta et simul intendit homines incitare ad actus virtutum '<*·.*» iterandos. b. Hanc doctrinam confirmat praxis Ecclesiae, quae est infallibilis interpres institutionum Christi. Ecclesia nimirum semper sollicita fuit, non solum ut ad eundem effectum obtinendum plura sacra offerrentur, sed etiam ut pro singulis defunctis sacra dicerentur, ac tandem ut pro eadem anima defuncti plura sacra fierent; atqui si missa esset valons infiniti et ideo aeque multis prodesset atqui uni, quaelibet missa pro omnibus vivis et defunctis applicanda esset. c. Ex sententia adversariorum consectaria fluunt, quae admitti non possunt. Met vtA'1 Et primo quidem posset sacerdos uno sacro pluribus obligationibus, non quidem ex pluribus stipendiis, sed ex uno stipendio et ex aliis titulis contractis iure satisfacere. Deinde sequeretur praxim, quam pii quoque sacerdotes in applicandis missis ubique servant, Christianae caritati esse adversam: non enim pro iis solum, qui dant stipendium, sed quodvis sacrum pro omnibus simul applicare deberent, cum omnes eundem fructum caperent, nec tamen ille, qui stipendium dedit, damnum pate­ retur*0’). Sunt autem qui non sine ratione hoc restringant ad fructum satisfactorium, dum c contra pro fructu impetratorio admittant infinitum valorem210). Ratio eorum est, quia fructus satisfactorius obtinetur immediate per oblationem sacrificii, qua Christus applicat sua merita, et proinde pendet a voluntate Christi positive determinata ad certam mensuram. Fructus vero impetratorius obtinetur mediate per recursum ad divinam liberalitatem, i. e. pendet ab intrinseca dignitate sacrificii quod est de se sufficiens ad impetrandum quodlibet .beneficium et quamlibet multitudinem beneficiorum. Inde sacerdos, quin laedat iustitiam, petere potest, ut etiam ad alios extendatur. |/j (< Vi VtA*. — î0») Cf. Suarez disp. 79. sect. 12. η. 7. Lugo disp. 19. η. 246. *>°) Lehmkuhl II. n. 253; Cappello n. 569, qui citat etiam s. Thomam, Suarez et ex recentloribus Sasse et Lahousse. 149 QUAESTIO TERTIA. De applicatione sacrificii missae. Articulus primus. De ipsa applicatione. t rjJc' 176. Missa applicari debet. Applicatio missae est intentio, qua T sacerdos vult, ut sacrificii fructus ministerialis determinatae cuidam personae obveniat; iam vero iste fructus iis, pro quibus sacrificium of fertur, per intentionem celebrantis applicari potest et debet. h. ( .a. Sacerdos vi ordinationis constituitur dispensator mysteriorum Dei et po­ testatem accipit offerendi sacrificium eiusque fructum applicandi tam pro vivis quam pro defunctis211). Cum igitur sacerdoti commissa sit applicatio, ex complurium sententia missae fructus in thesauro Ecclesiae manet, si ipse sacerdos fructum sacrificii non applicet, vel si ille, cui fructus applicatur, istius non sit capax. b. Sunt tamen, qui opinentur, si nulla facta sit applicatio vel si facta sit incapaci, in missis quidem gratuitis fructum ministerialem obvenire sacerdoti celebranti, in missis vero debitis ex stipendio hunc fructum obvenire propinquis illius, qui stipendium dedit212). Censent enim sacerdotem semper habere implicitam et habi­ tualem intentionem, ut sacrificii fructus sibi obveniant, nisi alteri applicentur; fideles vero fundantes vel petentes missas habere hanc implicitam et habitualem intentionem, ut si missae ipsis non prosint, prosint iis, quibus aliqua ratione con­ junct! sunt. c. Nihilominus omnino suadenda est praxis sub condicione explicite applicandi fructus vel sibi ipsi vel alteri, si quando dubitetur, an ille, pro quo sacrum offeratur, eorum capax sit. Et in missis quidem gratuitis fructus applicari possunt sub con­ dicione: si non sit capax; in missis vero debitis: si sine praeiudicio eius, qui eleemo­ synam dedit, fieri possit. De i nient io ne secunda. Quaeritur an sacerdos praeter eam inten-^*1 tionem, quam primario libere eligit vel ex aliquo titulo debet, aliam v elicere possit. Patet responsum pendere a sententia quam quis tenet ζ'.. de valore extensive finito vel infinito fructus ministerialis n. prae---s 1 cedente expositam. Qui teneret, quod cum praxi Ecclesia non concordans reiecimus, fructum illum ita esse infinitum, ut multis tantum prodesset quam singulis, posset absolute tot intentiones facere quot vellet et prima solum ordine praestaret aliis. Qui alteri communiori et veriori sententiae adhaeret, solum condicionate alteram intentionem facere potest (salva intentione primaria v. g. dantis stipendium). Sunt qui putent in missis debitis pro stipendio raro aliquem effectum haberi, quia oblator stipendii iam quasi secundam intentionem habebit (si v. g. defunctus cui applicatur incapax esset, vellet sibi vel cognatis applicari); sed cum de hac 211) Cf. Hebr. 5, 3. Cn. 802, 809. «Accipe potestatem offerre sacrificium Deo missasque celebrare tam pro vivis quam pro defunctis in nomine Domini.« Pontif. Rom. De ordin. presbyt. 212) Luco disp. 19. n. 225. Ballerini-Palmieri IV. n. 1042. ) V-U4 ς 150 De eucharistia voluntate oblatoris nil constet, semper sub praedicta condicione secunda intentio fieri potest. Denique qui fructum finitum restringit ad solam satisfactionem, potest saltem intentionem secundam pro fructu impetratorio etiam absolute facere. 177. _Pro quibus missa offerri possit. Generatim dicendum est missae sacrificium offerri posse pro omnibus, q u i ali c u i u s sal te m ’ fructus capaces sunt, nisi ab Ecclesia prohibeatur. Fructuum autem capaces non sunbjsancti in coelq^Jdamnati in inferno ete)parvuli sine v baptismo defuncti; praeter hos autem omnes tam vivi quam defuncti A :A. aliquem fructum ex missae sacrificio percipere possunt; quocirca (V 'W pro omnibus, etam peccatoribus, infantibus, obsessis, haereticis, ? V infidelibus missa offerri et applicari potest, nisi obstet peculiaris YVf’" ecclesiae prohibitio. ’ 1i iL·1 ‘4’ \ \ VA a. Patet illos, pro quibus missa offertur, ex applicato sacrificio eos tantum fructus percipere, quorum sunt capaces, reliquos vero, nisi alteri applicentur, in thesauro Ecclesiae manere. Solus Christianus adultus in statu gratiae exsistens omnium fructuum capax est; infantibus solus fructus impetratorius, peccatoribus solus propitiatorius et impetratorius, defunctis directe (ut videtur) solus satisfactorius obvenire potest. b. Missae sacrificium pro defunctis in purgatorio detentis in genere offerri posse illudque eis prodesse'de fide'certum est213); attamen non constat, num missae fructus illi animae in particulari applicentur, pro qua missa offertur: fieri enim potest, ut Justitia divina ob occultas rationes impediat, quominus missae fructus ei obveniat. Item non constat, qua mensura ei applicentur: haec enim Deus secundum animae dispositionem eiusque merita determinat. Tandem non constat, quo modo missae sacrificium defunctos iuvet: quamvis enim certum sit missam ratione fructus satisfactorii immediate eorum poenas abbreviare vel mitigare, aeque certum non ?· est, utrum missa ratione fructus impetratorii immediate poenae remissionem obtineat an mediate tantum impetrando gratias, quibus fideles moveantur, ut pro eadem anima orent et satisfactiones offerant. c. In honorem sanctorum offertur missae sacrificium: a. ad Deum in sanctis suis honorandum; β. ad gratias Deo agendas pro donis gratiae et gloriae ipsis sanctis et pro donis gratiae per intercessionem sanctorum hominibus collatis·; γ. ad impe­ tranda a Deo per merita et intercessionem sanctorum bona tum spiritualia tum temporalia; δ. tandem ut cultus sanctorum hic in terris augeatur, v. g. pro canonizatione eorum. d. Pro parvulis post baptismum defunctis missae sacrificium offertur in finem latreuticum et eucharisticum, ut colatur Deus eique gratiarum actiones offerantur, quod illi per redemptionis mysterium sine propriis meritis aeternae salutis facti sint participes. 178. Pro quibus ex ecclesiae prohibitione applicare non liceat. Ex novo iure paulo initior est disciplina Ecclesiae. 1. Publica applicatio prohibetur a. pro excommunicatis quibuslibet vivis214); est enim effectifs huius censurae privatio publicorum suffra­ giorum Ecclesiae. «*) Cf. Cone. trid. sess. XXII. c. 2. et can. 3. (D. 940. 950). «<) Cn. 2262. Dc applicatione sacrificii missae 151 b. Pro defunctis, quibus denegata fuit sepultura ecclesiastica215) prohibetur non solum missa exsequialis, sed etiam anniversaria. Publica dicitur applicatio, si ex rei natura (v. g. missa exsequialis) vel ex annur> tiatione facta communitati-notum est pro quo appliceturppr/vata, si soli sacerdoti vel uni alterive (v. g. dant stipendium) notum est.*1*). Sepultura ecclesiastica privantur (nisi aliqua signa poenitentiae dederint): notorii apostatae, sectae haereticae vel schismaticae aut massonicae aliisve eiusdem generis societatibus notorie addicti, excommunicati vel interdicti post sententiam, qui seipsi deliberate occiderunt, mortui in duello aut ex vulnere inde relato, qui mandaverint corpus suum cremationi tradi, alii peccatores publici et manifesti117). — Si vero in dubio Ordinarius aliquibus ex his sepulturam ecclesiasticam concesserit, etiam missa publica dici potest. 2. Etiam privata applicatio prohibetur pro1'excommunicatis vitandis'{\so\um pro cofiversione eorum licet privatim offerre sacrum21 h). Non tamen prohibetur sacerdos inter Memento pro his orare. 3. Inde privatim licet pro omnibus, fidelibus et infidelibus, vivis et defunctis applicare, etiam accepto stipendio et ad eorum inten­ tionem, exclusis solis excommunicatis vitandis (η. 2.)218 219*); publice pro omnibus exceptis insuper sub η. 1. relatis. a. Valde dubium est, an defuncti infideles seu non baptizati fructus satisfactorii capaces sint. Censent enim theologi illos effectus, qui per signa visibilia conferuntur, communicari non posse nisi iis, qui visibiliter Ecclesiae adhaerent820). Attamen pro catechumenis defunctis missae sacrificium applicari potest, quia per fidem et desiderium baptismi iam aliquo modo ad ecclesiam pertinent221). β. Excommunicati per sententiam, si ante mortem signa poenitentiae dederint, ab excommunicatione post mortem absolvendi sunt. -Nota_J. Applicatio contra legem ecclesiae facta illicita quidem, non tamen invalida est; Slnc-si sacerdos pro eiusmodi applicatione stipendium accepit, appli­ catione facta ad eius restitutionem non tenetur. Si quis tamen contra prohibitionem ecclesiae pro excommunicato vitando missàm offerat, fructus, qui respondet missae, prout in persona Christi offertur, valide ei applicatur, fructus autem, qui respondet missae, prout nomine Ecclesiae offertur, nec licite nec valide ei applicatur. Articulus secundus. De modo applicationis. 179. Condiciones validae applicationis. Ut valida sit applicatio, haec tria requiruntur: 1. Ut ab ipso celebrante fiat: dispensatio enim fructuum sacerdoti a Christo demandata est, a quo etiam potestatem sacrificandi habet. Attamen non requiritur, ut applicatio sit actualis vel virtualis, sed sufficit etiam habitualis et implicita: applicatio enim fit per modum 218) 2ie) S17) 2ie) 2l°) 22°) “*) Cn. 1241. Cf. Wernz, Ius. dccr. VI. 188. Coronata, Institut, iur. can. IV. 1775. Cn. 1240. Cn. 22G2, § 2, 2. Cn. 809. Cf. Lugo disp. 19. sect. 10. Cf. Aichner, Compend. iuris cedes., § 51. 152 De eucharistia donationis; atqui donatio semel facta valida est et manet, donec revocetur. At quamvis intentio semel facta duratione complurium mensium certo non sit exstincta, tamen ad tempus nimis diuturnum (ad plures annos), non potest extendi, quin saltem dubia oriantur de revocatione vel valore. Applicatio autem ita a celebrantis voluntate pendet, ut si contra voluntatem superioris applicet, illicita quidem, non tamen invalida sit. 2. Ut ante consecrationem fiat: valde quidem suaderi debet, ut applicatio fiat ante missam; attamen applicatio facta in ipsa missa valida est, modo ante consecrationem fiat: sacrificium enim effectum a ministro intentum producit, quando completur; atqui per conse­ crationem sacrificium essentialiter completur. Qui censent, sacrificium ante communionem essentialiter nondum esse completum consequenter docent valere applicationem, quae ante s. communionem fiat; cum tamen haec sententia vix ullam probabilitatem habeat, valde dubiae, ne dicam invalidae, sunt applicationes post secundam consecrationem factae. Applicatio inter utramque consecrationem facta ex complurium sententia valida est: cum enim iuxta sententiam vix non certam sacrificium consecratione calicis demum perficiatur, eius fructus ante secundam consecrationem adhuc applicari possunt. 3. Ut ad certam personam vel ad certum finem explicite vel implicite determinata sit: nam sacerdotis est missae fructum applicare, quem Deus non confert nisi ad intentionem celebrantis; hinc si sacerdos nullum finem vel nullam personam determinavit, non est ratio, cur uni potius quam alteri fructus missae applicetur, et ideo nulli applicatur. Tamen •1 non requiritur, ut ipse sacerdos personam vel finem cognoscat vel V vs... explicite determinet, sed sufficit omnino, ut alius id faciat et sacerdos ad hanc intentionem ab aho explicite determinatam celebret. / -------------------------------------------------------------------------------------------------------- L---------------------------------------------------- - ------------------ ■-------------- t H v XL. ' \ ”-u a. Ideo valent istae applicationes: ad intentionem superioris, dummodo superior ...eo tempore determinatam habeat; pro eo, qui primus stipendium dedit; ad intentionem dantis vel petentis; ad intentionem in libello notatam; secundum ordinem, ■ quo stipendia data sunt; pro quo exigit fundatio; pro quo applicare teneor; pro maximo peccatore; pro anima maxime derelicta; pro anima, quae proxima est redemptioni etc. In omnibus hisce casibus objective seu coram Deo, qui fructus m*ssae distribuit, habetur vera et sufficiens applicationis determinatio. Qui tamen „ \Λεχ decem intentionibus sibi oblatis applicaret iuxta unam ex decem nullam deter' minans, validam applicationem non faceret. Qui autem decies applicaret pro omnibus decem collective, et valide applicaret et, si decem stipendia accepisset, obligationi suae satisfaceret; in singulis enim missis quilibet petentium decimam partem acciperet et decimo sacro celebrato quilibet totum suum fructum percepisset. b. Quaeritur, num valida sit applicatio ad mentem b. virginis Mariae. — Ut valida sit applicatio, ipse sacerdos fructus missae applicare et personam vel finem, cui applicare intendit, saltem implicite determinare debet. Ideo non valet haec applicatio: offero pro eo, cui Deus fructus dare voluerit; pro eo, cui Deus applicat vel applicare voluerit., quia non ipse sacerdos personam determinat. Valet autem haec: applico pro eo, pro quo Deus vult me applicare, quia ipse sacerdos personam determinat, eam scilicet, pro qua ex beneplacito Dei applicare debet; sicut valet applicatio pro eo, pro quo vult superior, ut applicetur, dummodo superior deter­ minatam voluntatem habeat; Deus autem determinatam voluntatem semper habet: semper enim vult, ut pro eo applicetur, pro quo ipsi magis placet. Si ergo applicare ad mentem beatae Virginis significat pro eo applicare, pro quo beata Virgo vult, ut applicetur, valet haec applicatio, quia ipse sacerdos personam deter- Dc applicati 153 minat, cui fructus sacrificii obvenire debent, ei scilicet, cui beatae Virgini magis placet, ut obveniant222). c. Etiam applicatio condicionata valet, si condicio ante consecrationem verificata fuerit. Immo valet: si huic non provenit, alteri proveniat. ! j 180. Num fructus missae dividi possint. Diversos fructus missae dividi atque invicem separari posse certum est. Quandoque enim accidit, ut fructus missae separentur, quin celebrans id velit et intendat. Si e. g. sacrum offertur pro eo, qui in statu peccati mortalis est, fructus quidem impetratorius et propitiatorius, non autem satisfactorius illi obveniet. Sed etiam ex voluntate celebrantis fructus missae valide et quandoque etiam licite dividuntur, ut si uni applicetur solus fructus impetratorius, alteri vero satisfactorius aut vice versa. Immo idem fructus inter plures dividitur, si idem missae sacrificium pro pluribus applicetur. De hac re sequentes regulae statui possunt: a. In missis gratuitis sacerdos licite potest fructus dividere, quia suam promissionem limitare potest ad unum vel alterum fructum; v. g. alicui defuncto ' satisfactorium et alicui aegroto impetratorium. &. In missis ex oboedientia debitis idem potesjj si intentio superioris integra manet, si v. g. superior praescribit missam in gratiarum actionem, potest fructum satisfactorium defuncto donare. c. Qui tenetur missam applicare ex justitia pro stipendio accepto, non potest licite fructus missae dividere, sed totum sacrificii fructum, cuius capax est, danti stipendium applicare debet Etiam in missis pro defunctis, quae ex stipendio accepto celebrari debent, illis totus fructus, tam satisfactorius quam impetratorius, applicari debet, nec licet in missis pro defunctis ex iustitia debitis fructum impetratorium aut sibi aut alteri applicare. Non constat quidem, qua ratione animabus defunctorum prosit sacrificium quatenus impetratorium est, at certum est defunctos fructu impetratorio iuvari posse (n. 177); et pariter certum est eos, qui dant stipendium pro defunctis, ius habere, ut defuncti ex missa omni, quo possunt, modo iuventur. 181. Quaestiones particulares, quae pro praxi celebrantium alicuius momenti sunt. 1. Quaenam intentio valeat, si sacerdos duas diversas fecerit. — Respondendum est primam valere, nisi per subsequentem censeri debeat revocata. Itaque a. si primam intentionem absolute fecerit, ita ut voluerit illam valere, etiamsi illius immemor aliam formaverit, certe prior valet; b. si memor prioris aliam fecerit, certo posterior valet ;\c. si immemor prioris aliam fecerit, valet intentio praedominans; illa autem censetur esse praedominans, quam fecisset, si prioris meminisset. Quodsi intentiones aequales sint, valet posterior, cum haec actualis, prior vero solum habitualis sit223). Quia saepe dubium erit, quaenam intentio valuerit, practice sufficit, ut sacerdos alia vice intendat missam ei applicare, pro quo nondum applicavit: alterutra enim certo valida erat. 222) Cf. Pasquatigo, De sacrificio novae legis I. q. 169. Suarez, De sacramentis disp. 43. sect. 6. 223) Cf. Lugo, De sacram, in gen. disp. 8. n. 121 s. _ ·«*. ♦ 154 y De eucharistia 2. Num valida sit applicatio pro eo, qui primus daturus est stipendium. — Missam applicare pro eo, qui primus postea stipendium est daturus, illicitum est, nec stipendium pro missa antea applicata postea datum retinere licet224). Et sane missa applicata probabiliter tantum valida est: etsi enim intentio in cognitione Dei determinata sit, sacramenta tamen humano modo secundum humanam deter­ minationem administranda sunt. Saepe eiusmodi applicatio certo invalida erit: saepe enim accidit, ut missa dicatur pro causa, quae nondum exsistit (e. g. pro infirmo, qui adhuc sanus est): quare fructus missae suspendi deberet, id quod fieri nequit. Si sacerdos certo praevidet futurum esse, ut missae postulentur pro aliquo defuncto, valide quidem applicare potest pro eo, utpote pro determinata persona; sed applicatio ex cn. 825, 1 non videtur licita; et ut licite retineat stipendium oblatum declarare debet offerenti, se iam applicasse. 3. Num valida sit applicatio facta vivo, qui creditur mortuus, si pro eo mortuo applicandum fuisset. — Si contractum iuxta rigorem luris interpretemur, sic applicans non satisfacit, quia finis, quem dans stipendium intendit, non obtinetur, nempe per missae sacrificium delendi poenas post mortem adhuc luendas. Quia tamen vivus ex missae sacrificio uberiorem certioremque fructum percipit quam defunctus, insuper quia poenae purgatorii propter missae sacrificium, quod vivo applicatur, breviores mitioresque evadere possunt, non improbabiliter supponitur eum, qui dedit stipendium, nolle ad amussim urgere ius suum. Si cui missa persolvenda traditur pro defuncto, ipse vero per errorem missae fruc­ tus applicet defunctae, intentioni petentis satisfecit. Reipsa enim duas habet inten­ tiones, unam generalem applicandi ad intentionem petentis, alteram particularem applicandi pro defuncta. Iam vero prima intentio praedominans est, proindequc secun­ da invalida censetur. Ad idem redit, si dicatur, error fuit accidentalis, qui actum seu intentionem substantialem applicandi ad intentionem petentis vitiare non potuit. 4. Quomodo determinanda sit applicatio, quando stipendia a multis ignotis dantur, ut in piis peregrinationibus evenire solet, — Celebrare potest sacerdos ad intentionem dantis, quia celebraris saltem im­ plicitam intentionem habet applicandi singulis iuxta ordinem temporis, quo stipendia dederunt: qui enim prior est tempore, potior est iure; et sic applicatio sufficienter determinata est. Hoc valet non solum in casu, quo idem sacerdos omnibus obligationibus satis­ facturus est, sed etiam in casu, quo plures sacerdotes intentiones accipiunt ex arca in ecclesia ad colligendas eleemosynas missarum posita vel ex cumulo stipen­ diorum per sacristain a diversis collecto; obligationi nempe satisfacit celebrans, si toties applicet ad intentionem dantis, quot stipendia missarum accepit: distributor enim eandem implicitam intentionem habere censetur tradendi stipendia iuxta ordinem temporis, quo collata fuerant. Potest etiam celebrans singulas missas iis omnibus applicare, qui stipendia dederunt, pro rata stipendii: celebrato enim debito numero missarum singuli acceperunt, quod eis debitum erat224). *«) Cn. 825, 1. Cf. Lacroix I. 6. pr. 2. n. 222. t2i) Hac agendi ratione satisfieri obligationi applicandi missas pro stipendio declaravit 7. dec. 1892 s. Poenitcntiaria, »dummodo missis integre satisfiat intra tempus ab ecclesiastica praxi praefinitum, nec missae retardentur, quae ad certam diem vel pro urgenti causa offeruntur.* u /C IG IKK '4^- b'* \ ’ 1 QUAESTIO QUARTA. De obligatione celebrandi. Ex sextuplici titulo oriri potest obligatio celebrandi vel applicandi fructus sacrificii missae: a. ex sacerdotio; b. ex officio; c. ex stipendio; d. ex beneficio; e. ex oboedientia; /. ex promissione. $ /. Obligatio ratione sacerdotii. — 182. 1. Omnis sacerdos ex jure sive divino sive ecclesiastico aliquoties celebrare tenetur, nisi legitime excusetur. Conveniunt quidem plerique auctores in asserenda gravi obligatione aliquoties celebrandi; sed non omnes hanc obligationem ex eodem fonte derivant. Complures enim affirmant, praeceptum divinum omnibus sacerdotibus esse impositum aliquoties celebrandi, quod ita probant: a. Verba Christi: hoc facite in meam commemorationem verum praeceptum continent graviter obligans. — Verum illis Domini verbis con­ tineri non videtur praeceptum sacrificandi singulis seorsim, sed singulis collective sumptis impositum, i. e. praecipitur eis, ut curent, ne unquam deficiat in Ecclesia oblatio sacrificii, b. Sacerdos, qui celebrare negligit, gratia sibi data non utitur et potestatem frustrat in ordinatione sibi traditam. — Verum ex potestate sacrifi­ candi singulis sacerdotibus collata inferri posset obligatio ea etiam utendi, si de­ monstrari posset oblationem sacrificii esse necessariam; atqui singulorum oblationem necessariam esse, demonstrari nequit. Qui autem hisce argumentis strictum praeceptum et gravem obligationem demonstrari negant228), id saltem concedunt sacerdotem, qui per integrum annum sine causa excusante (nimia scrupulositas) a celebratione abstinet, graviter peccare ratione scandali: omissio enim diuturna sacrificii missae a fidelibus tamquam signum malae conscientiae, vitae pravae et cuiusdam contemptus habetur. 2. Quoties autem sacerdos celebrare teneatur, nec lex divina nec ecclesiastica determinat227), auctores vero communiter docent ad vitandum grave peccatum sufficere, ut ter quaterve in anno sollemnioribus festis, immo quibuslibet diebus celebret, modo inter illos ad evitandum scandalum aptum intersit intervallum, i. e. modo celebratio non ultra sex menses differatur. Ad evitandum grave peccatum duo ergo requiruntur: a. ut singulis annis ter quaterve celebretur; b. ne celebratio ultra sex menses differatur. 3. Sacerdos, qui quotidie celebrare potest et sine rationabili causa id negligit, ubi consuetudo quotidie celebrandi viget, a veniali excusari nequit; sed non peccat, si ex rationabili motivo e. g. maioris prae­ parationis, humi itatis, veri incommodi aliquoties a celebratione abstineat228). £ 2. Obligatio ratione officii. 183. De ipsa obligatione. 1. Praecepto divino sub gravi obligante tenentur omnes, quibus officium pastorale incumbit, non solum certis 228) Lugo disp. 20. n. 2 ss. Ballerini-Palmieri IV. n. 1005. Ύ 227) Cn. 805 habet: »plurics per annum; curet autem episcopus vel superior religiosus, ut ildem saltem singulis dominicis alflsque festis tie praecepto divinis operentur.* ***) S. Alphonsus n. 559. Vermeersch-Creusen, Epitome II. 77. 156 De eucharistia diebus celebrare, sed etiam pro populo sibi commisso sacrificium applicare. Quae quidem obligatio est iustitiae, cum ad eaip, sicut ad cetera officia pastoralia, ex quasi-contractu pastores teneantur. , a. Obligatio offerendi sacrificium pro populo in ipso officio pastorali continetur: Omnis pontifex pro hominibus constituitur in iis, quae sunt ad Deum, ut offerat dona et sacrificia pro peccatis-3). Cum officium pastorale in genere sit institutionis divinae, obligatio applicandi pro populo juris divini est. Quare Concilium Trid. ait, praecepto divino mandatum esse pastoribus pro ovibus suis sacrificium offerre230); et episcopis quidem iure divino absoluto, quia episcopatus institutionis divinae est, parochis vero iure divino hypothetico (si et quamdiu Ecclesia id eis iniunxerit), quia munus parochiale institutionis ecclesiasticae est. Sed obligatio in specie (qui, quando) ab Ecclesia determinatur. -m b Hac lege igitur tenentur^iscopi dioecesani, abbates jurisdictionem in clerum et populum cum territorio separato habcntes/paroc/n, sive saeculares, sive religiosi (vicarii cn. 471), et quidem postquam sedis possessionem adepti su nt^vf cari/ capitulares sede vacante; in locis missionurrmcarn et^raefecti apostolici et quasi-parochi; deindi?\>icarius oeconomus, qui parochiam vacantem administrat | vicanus substitutus .1 , (cn. 465), nisi ipse parochus absens applicet (cn. 466, § 5). Praelati autem regulares, | - episcopi titulares, administratores apostolici (»si ad tempus datus sit« cn. 315, § 2) 2^12-. '^hac lege non tenentur, nec parochorum cooperatores vel capellani231)· ~‘l' - t.c. Quamvis praelati regulares missae sacrificium pro subditis suis applicare (M·.-·-'1 stricto iure non teneantur, quia tamen cura pastoralis in subditos suos ab Ecclesia vere eis commissa sit, summopere convenit, ut et ipsi missae sacrificium pro subditis suis offerant. Quoties et quando id faciant, eorum aestimationi commissum est. Si aliquoties durante officio suo missam pro subditis celebrant, huic aliquali obli­ gationi certe satisfaciunt. , d. Quandoquidem parochus missae sacrificium offerre debet pro ovibus suis — pro populo sibi commisso, fideles vero defuncti non pertinent ad »oves suas*, ad -populum sibi commissum», pro vivis tantum applicare tenetur et reipsa pro ipsis solis applicat, nisi intentionem explicite etiam ad defunctos parochianos extendat. — Sed applicatio ad defunctos extendenda non est nisi condicionate, q uatenusnempe sine praeiudicio vivorum id fieri potest, quia ipsi parochiani ex voluntate Ecclesiae ius habent ad integrum sacrificii fructum ministerialem. e IU* τ 2. Quoties missae sacrificium pro populo offerre debeant animarum ' pastores, Ecclesia determinavit, scilicet omnibus diebus dominicis et festis de praecepto- etiam suppressis; atque id quidem etiamsi congruis reditibus non fruantur et consuetudo etiam immemorabilis obstet232). a. Dies festi, in quibus pro populo applicari debet233): 1. Nativitatis Domini; 2. Circumcisionis; 3. Epiphaniae; 4. Resurrectionis cum-duabus sequentibus-fgriis; 5. Ascensionis; 6. Pentecostes cum duabus sequentibus· feriis·; 7. Ss. Trinitatis; *») Hebr. 5, 1. w) Cone. Trid. sess. XX111. c. 1. et c. 14. De ref. (D. 957). — S. C. C. 10. maii 1692. Cf. Const. Nuper Innocentii XII. Encyclica Amantissimi Redemptoris Pii IX. 3. maii 1858. In suprema Leonis XI11. 10. iun. 1882. Cn. 466. ai) Cn. 339 (pro episcopis), 323 (pro abbatibus vel praelatis nullius), 466 (pro parochis), 440 (pro vicario capitulari), 306 (pro vicario vel praefecto apostolico), 466 (pro quasi-parochis). a2) Benedictus XIV. constit. Cum semper 19. aug. 1744. S. C. C. 25. sept. 1847. 233) Urbanus VIII. constit. Universa 13. sept. 1642, quam retinendam esse declaravit Pius IX. constitutione Amantissimi 3. maii 1858 et Leo XIII. constitu­ tione In suprema 10. iun. 1882. Cn. 339,306. S. C. Cone. 28. dec. 1919. A. A. S. XII, 42. t J**·'4 ■s i-. - - · << y- + ,X~x.-X De obligatione celebrandi 157 8. Corporis Christi; 9. Inventionis s. Crucis; 10. Purificationis; 11. Annuntiationis; 12. Assumptionis B. V. Mariae; 13. Nativitatis B. V. Mariae; 14. Dedicationis s. Michaelis; 15. Nativitatis s. loannis Bapt.; 16. Ss. Petri et Pauli; 17. S. Andreae, 18. S. lacobi; 19. S. loannis; 20. S. Thomae; 21. Ss. Philippi et Iacobi;22. S. Bartholomaei; 23. S. Matthaei; 24. Ss. Simonis et ludae; 25. S. Matthiae; 26. 8. Step htm i protomiirtyria; 27. Ss. Innocentium; 28. 8. Laurentii; 29. S. Sylvestri; 30. S. loseph (19. martii); 31. S, Annaa Matris; 32. Omnium Sanctorum; 33. Patroni regni; FoU- 34. Patroni loci; 35. Immaculatae Conceptionis. Vicarii et praefecti apostolici, item quasi-parochi rarius quam ceteri applicare "i / tenentur, scilicet: In sollemnitatibus Nativitatis Domini, Epiphaniae, Paschatis, l α Ascensionis, Pentecostes, Corporis Chr., Immaculatae Conceptionis et Assumptionis T l*’B. Μ. V., s. loseph, ss. Petri et Pauli, Omnium Sanctorum13··). b. Si dies festus incidat in diem dominicam, parochus unica missa obligationi satisfacitxsi festum ita transferatur ut in die ad quem non solum fiat officium cum missa festi translati, sed serventur quoque obligationes audiendi missam et abstinendi a servilibus, missa pro populo applicanda est in die ad quem; secus in die a quo0*). c. Parochus, qui duabus parochiis aeque principaliter unitis praepositus est. aut praeter propriam aliam vel alias administrandas suscepit, unam tantum missam applicare debet. Idem valet de episcopo23*). Si autem agitur de festis patronorum unius et alterius parochiae diversis diebus occurrentibus, in utroque die festo applicare tenetur237). d. Obligatio gravis ad ipsam applicationem refertur, adiuncta autem applicationis (personae, loci, diei) non obligant sub gravi; eorum ergo omissione peccatum grave non committitur, nisi saepe et fere ex consuetudine violentur. 184. Qualis sit obligatio238). Obligatio applicandi pro populo est: + fl. Realis, ita ut pastor, qui ipse ex iusta causa impeditus applicare x non potest, per alium aut alio die obligationi satisfacere teneatur239). b. Personalis, ita ut ipse applicare debeat, nisi legitime impe­ diatur240). Impedimentum autem legitimum est infirmitas, obligatio celebrandi missam conventualem, si parochus simul sit canonicus, vel legitima absentia (Cn. 466, 5) vel aliud, quod prudenti iudicio vere grave existimetur. Causa gravis, quae parochum ab hac obligatione excusat, ex declaratione S. C. C. non est: a. consuetudo contraria; β. exsequiae celebrandae; γ. missa pro sponsis dicenda; δ. missa pro certo die fundata, quae incidit in diem festum de praecepto; s. persuasio fidelium, qui putant missam parochialem semper pro se ipsis applicari et ideo libenter ad eam audiendam confluunt. c. Localis, i. e. missa pro populo in ecclesia parochiali dici debet, ut populus ei intéressé possit, nisi rerum adiuncta (v. g. festum in ecclesia filiali) aliud exigant aut suadeant; si parochus legitime absit, 23<) Cn. 306 et 466. «») Cn. 339, 3. 23e) Cn. 339, 2; 466, 6. Si episcopus simul sit parochus alteram missam pro paroecia applicare debet. S. C. Cone. 29. lui. I938. A. A. S. 37 (1945) 297 ss. “’) S. C. C. 12. nov. 1927. A. A. S. 20 (1928) 84-86. A. A. S. 22 (1930) 521 s. s»8) Cn. 466, 3. 4. 5. 23°) Cn. 339, § 6. 2<0) S. C. R. 20. dec. 1864. n. 3128. Ratio autem, ob quam parochus alia quidem y munera pastoralia per alium implere possit, pro populo autem ipse applicare debeat, , haec est, quia officium sacerdotale mediatoris, quod offerendo sacrificium exercetur, ' munus personale est. Cf. Pasqualigo, De sacrif. miss. q. 855. n. 7. 158 De eucharistia pro lubitu vel ipse in loco, ubi moratur, vel alius pro eo in ecclesia m parochiali applicare potest241). l··.·j.· d. Affixa determinatae diei, ut applicationem sine necessitate in 1 alium diem transferre non liceat, nisi Ordinarius ex iusta causa id f f5 permittat242). At non requiritur, ut missa, quae pro populo applicatur, .... f sit missa sollemnis vel ipsa parochialis, sed per missam privatam obligationi satisfieri potest. ' / .s ' v Compluribus dioecesibus e. g. Metensi concessa est facultas transferendi applicationem pro populo in alium diem sequentem, si in festis suppressis occurrat celebratio matrimonii vel unius missae exsequialis, quae anticipari vel transferri nequeat243). — Curatis pauperibus conceditur, ut, si eo die offeratur pingue stipen­ dium, missa ad intentionem petentis dici possit applicatione pro populo in alium diem translata344). — Parochis illarum dioecesium, in quibus diebus festis suppressis missam non pro populo, sed ex apostolico induito ad mentem episcopi applicare licet, permittitur, ut non ipsa die, qua tenentur, nec per se, sed per alium sacerdotem, suae obligationi satisfaciant244). TL<ίγΐχ,. \ - n.. p-xj.* Obligatio ratione stipendii146). ./3 t 185. De ipso stipendio. Licitum est pro missae applicatione exigere rz*u- Λ. et recipere lustum stipendium, non ut pretium sacr i f i ci i seu f r uctus ‘ applicati, quod esset gravissimum simoniae peccatum, sed ad honestam sustentationem. Hoc constat ex consuetudine universaliter in Ecclesia recepta. Et sane, qui pro alio occupatur in ministerio spirituali, iure divino ab eo exigit sustentationem temporalem247). a. Stipendia missarum ex oblationibus fidelium originem ducunt. In primaeva Ecclesia inter missarum sollemnia fideles oblationes suas (panern et vinum) dabant ad altare. Ex his eligebatur, quod ad consecrationem (et communionem fidelium) necessarium erat; quod consecrationi supererat, partim clericis cedebat, partim distribuebatur pauperibus. Pro iis, qui oblationes obtulerant (initio erant omnes adstantes), missae sacrificium offerebatur. Paulatim cessabant oblationes panis et vini et eorum loco fideles offerebant denarios, non tamen ut antea omnes, sed nonnulli tantum. Quando iam denarii offerebantur, visum est id ipsum, quod intra missam offerre licebat, etiam ante vel post missam offerri posse. Tandem postulabant illi, qui extra missam sacerdoti denarios offerebant, ut. ipsum missae sacrificium pro se specialiter offerretur. Inde a sacculo septimo factum esse videtur, ut denarii extra missam sacerdoti oblati sint ab iis, qui missam celebrari petebant. Eodemque tempore introducta est consuetudo sacrificandi pro particularibus fidelibus atque ad specialem eorum intentionem. Cum oblationes, ex quibus ortum est missae stipendium, initio rationem eleemosynae clericis et pauperibus oblatae haberent, stipendium etiam nunc temporis quandoque eleemosyna vocatur244). 34‘) S. C. C. 14. dec. 1872. Cn. 466, § 4, 5. 242) Pius IX. constit. Amantissimi Redemptoris 3. maii 1858. Cn. 466, § 3. M3) S. C. C. 3. sept. 1903. 244) Benedictus XIV. constit. Cum semper 19. aug. 1744. 245) S. C. C. 16. dec. 1914. -<·) Link, MeBstipendien (Regensburg 1901). Merk, AbriB einer liturgiegeschichtlichen Darstcllung des MeBstipendiums (Stuttgart 1928). M7) Matth. 10, 10; 1. Cor. 9, 13. Cf. De praeceptis n. 199. Cn. 824. Cf. D. 599. 605. 1530. 1554. «<·) Cf. Link, S. 22 ff. Benedictus XIV., De sacrificio missae 1. 3. c. 21. η. 1-5. Gaspar ri I. η. 535 s. b. Contractus, qui fit inter eum, qui stipendium dat, et eum, qui stipendium accipit, dici non potest contractus permutationis seu venditionis, quo sacrum vel labor intrinsecus cum celebratione coniunctus cum stipendio permutatur; sed cum plerisque auctoribus dicendus est contractus innominatus. Do^ utjacias i. e. do in sustentationem stipendium, ut applices pro me missae sacrificium. Quomodo fiat, ut in tali contractu non habeatur aequiparatio sacri cum pretio temporali, i. e. ' non detur pecunia pro sacro vel sacrum pro pecunia, vario modo explicatur^ Ob^ * A lator stipendium tradit Deo et vult, ut (sicut oblationes antiquae) convertatur t ς in sacrificium et sic plene Deo offeratur; in hunc finem deponit stipendium in ~ ' 1 "*■ manu sacerdotis (contractus gratuitus depositi), et simul mandat ei, ut ex potestate sacerdotali illud convertat in sacrificium (contractus gratuitus mandati) ; ,r.z quo facto Deus donat stipendium sacerdoti ut >de altari vivat*14®). —\S, Sunt * ' contractus etiam bilaterales vel synallagmatici, in quibus nulla aequiparatio obiectorum fit, nullo modo unum pro altero vel loco alterius ponitur; praesertim hoc obtinet, ubi obiecta aequiparari non possunt. Ita v. g. chirurgus in sua arte excellens facit contractum cum aegroto peragendi operationem difficillimam, si aegrotus valde modicum honorarium solvere velit. Hic nullo modo operatio aequiparatur pecuniae vel fit pro pecunia, ita ut unum loco alterius aequivalentis ponatur, et tamen ex contractu uterque suscipit obligationem iustitiae, ponendi actum resp. solvendi pecuniam, uterque acquirit ius in pecuniam resp. ut operatio ponatur; datur pecunia propter actionem et fit actio propter pecuniam, nullo modo autem unum pro alio ponitur250). Si ergo sacerdos etiam sine culpa, casu fortuito stipendium iam receptum amiserit, non cessat obligatio applicandi, cum res domino pereat251). oritur gravis obligatio iustitiae offerendi missam ad intentionem eius, qui stipendium dedit: intercedit enim inter sacerdotem et eum, qui stipendium largitur, contractus onerosus, qui ex iustitia servari debet. Hinc sacerdos, qui accepto stipendio missam non applicat ad intentionem dantis stipendium, graviter laedit iustitiam et ad restitutionem stipendii tenetur252). Graviter peccare eum, qui vel unum sacrum ex stipendio debitum non celebret, theologi recentiores communi consensu tamquam certum docent. Ratio, ob quam hoc peccatum grave sit, desumenda\non est ex quantitate stipendii (nisi ab homine paupere datum sit).\ neque ex gravitate damni spiritualis, quod patitur is, qui stipendium dedit (nisi in gravi necessitate petierit), sed ex voluntate Ecclesjae tot decretis manifestata, quae sacerdotem ob magnum rei momentum sub gravi obligat adimplendum hunc contractum. Manet ergo gravis obligatio etiam unicam missam omissam nunc applicandi, si finis obtinendus hanc dilationem patitur, sin autem, monendi oblatorem; ad restitutionem stipendii autem sub gravi non tenetur sacerdos, qui obligationi suae non satisfecit, nisi stipendium summam saltem relative gravem constituat. I i v ; v | j 2. Etiam illa adiuncta ex iustitia servanda sunt, quae ab eo, qui dat stipendium, expresse postulantur scilicet celebrandi determinato tempore et loco et determinatam missae qualitatem, dummodo acceptans ne) Ius pontificium a. III. p. 54; Gregorianum IV. p. 355 ss et 557 ss. (Λ4. De La Taille). 25°) Cf. Scholastik III. (1928) 502 ss. (Hürth). Explicationem Card. Lugo cf. Cappello I. c. η. 633. 2S1) Cn. 829. S. C. C. 21. iun. 1625; 5. iul. 1664. Benedictus XIV. Quanta cura 30. iun. 1741. 1 Μ 160 De eucharistia stipendium ad ea servanda se obligaverit. Si non expresse talis circumstantia postulatur, praesumitur sola applicatio petita253). Quare sacerdos, qui circumstantias servare non potest vel non vult, in traditione stipendii oblatorem moneat; si hic non contradicit, ad circumstantias non obligatur. Si iam celebrasset non servatis circumstantiis, in materia gravi deberet defectum supplere. a. Si tempus, quo missa dicenda sit, vel expresse vel implicite, ipsa scilicet qualitate intentionis (e. g. pro moribundo, pro felici partu, pro felici exitu gravis negotii) determinatum fuerit, tempore pacto applicari debet. b. Si in altari privilegiato ex stipendio accepto pro defuncto cele­ brandum sit, obligationi satisfacit sacerdos, qui privilegio personali altaris gaudet, in quolibet altari celebrans; sed non satisfacit appli­ cando aliam indulgentiam plenariam, quia hanc defunctus non tam certo lucratur254). Qui huic obligationi ex errore bona fide commisso non satisfecit, e. g. quia absque privilegio personali in alio altari non privilegiato celebravit, non tenetur quidem restituere stipendium, sed tenetur in compensationem eidem defuncto applicare aliam indulgentiam plenariam245). c. Qui ratione stipendii vel fundationis missam votivam dicere tenetur, non satisfacit obligationi applicando missam de die, nisi legitimum impedimentum excuset. Cum tamen iste defectus non substantiam sed solam missae qualitatem afficiat, veniale peccatum non excedit. Obligationi autem applicandi pro defunctis satisfacit dicens missam de Sancto, et pariter obligationi applicandi pro vivis satisfacit dicens missam de Requie; nullatenus autem convenit, ut ita fiat, nisi iusta causa excuset. Licet enim ratione sacrificii inter unam alteramque missam non sit discrimen, ratione tamen orationum, quae in missa occurrunt, una defunctis magis prodest quam altera. Si oblato stipendio missa petitur in honorem alicuius mysterii, b. Mariae Virginis vel Sancti, obligationi satisfit eo quod missa diei currentis applicatur ad intentionem dantis stipendium, nisi expresse petatur missa votiva. Sed consultius est, ut quantum fieri potest, intentioni dantis stipendium satisfiat per missam votivam24®). 3. Non licet pro uno sacro plura stipendia accipere, sed absolute tot missae celebrari debent, quot ratione stipendii collati et acceptati petitae fuerint, etiamsi stipendia sint exigua257). a. Non licere pro unica missa plura stipendia accipere, manifestum est in sententia eorum, qui tenent sacrificii fructum esse finitum: sed illi etiam, qui opinantur sacrificii fructum esse infinitum non concedunt, ut pro una missa plura stipendia “·) Cn. 833. S. C. Indlg. 2. maii 1852. 244) S. C. Indlg. 22. febr. 1847. Hoc decreto concedit congregatio sacerdotibus, qui ad applicandum indulgentiam altaris privilegiati tenebantur et quam bona fide errantes lucrati non sunt, ut compensitio fiat per applicationem alius indulgentiae plenariae, ut declarat eadem congregatio 24. iul. 1885. Cf. Beringer-Steiner, Die Ablasse14) (Paderborn 1921) I. 991. «·) S. C. R. 13. iun. 1899 n. 4031. «”) Cn. 828. De oblig; accipiantur, tum quia deest titulus ea accipiendi: unica enim est sustentatio diurna, tum quia ab Ecclesia prohibitum est14*). Tk ka£xz. <—* b. Stipendium accipi potest pro una missa, quae die commemorationis omnium fidelium defunctorum, et pro singulis, quae festo Nativitatis Domini celebrantur. Item pro onere et labore extraordinario e. g. pro missa celebranda cum cantu, in loco dissito, sero tempore, per plures dies continuos etc. licitum est exigere taxam consueta maiorem; nullatenus autem pro emolumento spirituali e. g. pro celebratione in altari prLvilegiato, coram imagine miraculosa etc. id licet140). c. Licet accipere stipendium pro applicatione missae, quae celebratur pro sponsis, si ipsi sponsi pro applicatione missae stipendium non dederint*·0)· Idem licet pro applicatione missae exsequialis, si datum non fuerit stipendium, ut appli­ cetur pro defuncto, cuius exsequiae fiunt*·1) : in utroque enim casu sola qualitas missae, non eius applicatio ab Ecclesia praescribitur. d. Attamen non licet alterum stipendium pro sola celebratione, alterum pro applicatione accipere, nisi certo constet stipendium oblatum esse pro celeb ration? sine applicatione, Cn. 825, 4. 187. De quantitate stipendii. 1. Quantitatem stipendii manualis determinare est Ordinarii loci, qui quantum fieri potest hoc per decretum synodale faciat; si talis determinatio Ordinarii non adsit? servetur consuetudo dioecesis; utrique determinationi etiam religiosi exempti stare debent262). Haec taxatio potest varia esse pro missis lectis vel cantatis, hora solita vel tardiore, in ecclesia dissita vel propinqua et aliis circumstantiis exterioribus. 2. Potest sacerdos pro missa licite acci per e, quod liberalitasfidelium ultro et sponte offert263).\ Exigere autem non licet nisi stipendjum q uod vel lege episcopi vel eius defectu consuetudine locideter minatum est. »Si ultra eleemosynam ab episcopo taxatam plus sacerdos cele­ braturus exigat, non solum delinquit contra legem Ecclesiae, Verum etiam iustitiam commutativam laedit*264); peccatum simoniae tamen non committit265). » minaverit, numerus supputandus est secundum stipendium loci, in quo oblator morabatur, nisi alia eiusdem intentio praesumi possit (Cn. 830), ut si forte alias pinguius stipendium dare consuevisset. b. Si quis testamento vel legato missas celebrandas praeceperit, nec quantitatem stipendii determinaverit, vel recurrendum est ad episcopum, ut congruum stipendium praescribat, vel stipendium taxandum est secundum consuetudinem loci. ' QvV 3. Episcopus prohibere potest, ne sacerdotes admittant eleemosynam consuetâ taxa minorem. Eiusmodi autem prohibitio, sicubi exsistat, non ita intelligenda est, ut, si ratio misericordiae vel caritatis id postulaverit, non liceat minus stipendium admittere, modo decla- uv< *“) Damnata est ab Alexandro VII. haec propositio (10): Non est contra iustitiam pro pluribus sacrificiis stipendium accipere et sacrificium unum offerre. (D. 1110.) *40) Cn. 824, § 2. 2eo) S. Officium 1. sept. 1841. *·») S. C. R. 7. apr. 1895. -’·*) Cn. 831. 203) S. C. de prop. fid. 30. lui. 1877. 2β4) Benedictus XIV. De synodo I. 5. c. 9. η. 2. 2β4) Cf. De praeceplis η. 194. H Noldin, Vol. Ill s 162 De eucharistia retur titulo eleemosynae id fieri. Prohibere autem non potest, ne fidetes dent eleemosynam consuetâ maiorem, quia opera pietatis episcopus prohibere non potest. lure communi quidem quilibet sacerdos licite applicare potest missam pro eleemosyna infra taxam dioecesanam. Exsistente autem prohibitione episcopali, ne eleemosynae pro missis infra taxam dioecesanam recipiantur, non solum clerici saeculares, sed etiam regulares statuto episcopi subjiciuntur2·®). 188. De missis manualibus rite persolvendis. 1. Ut onera missarum ac missae manuales ex stipendio debitae rite persolvantur, et omne commercium circa missarum stipendia vitetur, a s. Sede complura edita sunt decçeta, quorum praecipua haec sunt: a. S. C. C. sub Innocentio XII. 23. nov. 1697 Nuper. b. S. C. C. 25. maii 1893 Vigilanti. c. S. C. C. 11. maii 1904 Ut debita. Cum decreto Ut debita fere consonant dis­ positiones Codicis Cn. 837 — 844. Dispositiones quamplurimae, quae a s. Sede de missis manualibus lapsu temporis edita sunt, decreto Ut debita innovantur, confirmantur et accuratius determinantur. Ex mente legislatoris hoc decretum eos, ad quos spectat, per se sub gravi, ergo in materia gravi sub gravi, in materia levi sub levi obligat. Huius decreti summa sequentibus continetur, notatis iis, quae in Codice modificantur. 2. Tria genera missarum distinguon t u r : "L fissae manuales, quarum stipendia a fidelibus offeruntur sive ex propria devotione, veluti ad manum, sive ex obligatione etiam perpetua a testatore propriis heredibus facta. Ad missas manuales etiam illae pertinent, quas familia vi hereditatis, etsi in perpetuum, celebrandas curare debet et quae perpetuo inhaerent ecclesiae, monaste­ rio, confraternitati aut locis piis, sed fundatae non sunt, ita ut a quolibet sacerdote applicari possint8·7). b. Missae ad instar manualium, quae fundatae sunt, sed in proprio loco vel ab iis, qui ex fundatione ea persolvere deberent, applicari non possunt, et ideo de iure aut s. Sedis induito aliis sacerdotibus traden­ dae sunt, ut celebrentur. , 'jTl· c. Missae fundatae, quarum stipendia ex fundationum reditibus |\|ôt:/··' --percipiuntur268). .0 -,v 3. Valde sollicita est s. mater Ecclesia, ut missae, quae a fidelibus oblato stipendio petuntur, certe riteque persolvantur; ad hunc finem obtinendum complures praecautiones praescribit, a. Rectores ecclesiarum aliorumque piorum locorum sive saecu­ larium sive religiosorum, in quibus stipendia missarum recipi solent, peculiarem habeant librum, in quo accurate notent missarum recep­ tarum numerum, intentionem, stipendium, celebrationem. — Ordi­ narii singulis saltem annis hos libros sive per se sive per alios recog­ noscere tenentur. b. Ordinarii locorum et superiores religiosi, qui propriis subditis aliisve missas celebrandas committunt, missas acceptas cum suis * 1T «·) Cf. Concilium Trid. sess. XXII. decr. Quanta cura De sacrif. missae; Bene­ dictus XIV. De synodo 1. 5. c. 9. n. 2. Cn. 832. *®7) S. C. C. 19. dec. 1904. »*) Cn. 826. U va De obligatione celebrandi 153 stipendiis cito in librum referant curentque pro viribus, Lt quam­ primum celebrentur. c. Sacerdotes omnes sive saeculares sive religiosi accurate adnotare debent, quas intentiones receperint et quibus satisfecerint d. Ius et officium advigilandi, ut onera missarum adimpleantur, ad loci ordinarium, in ecclesiis religiosorum ad eorum superiores pertinet260). 18Ut débitât 11. maii 1904, n. 2. Vermeersch-Creusen (Epitome II. 106) proponit ♦formulam, qua facile reperitur quodnam tempus secundum istas regulas concedatur. Si tempus littera x, numerum missarum littera N designaverimus, habebimus: N pro 100 missis unius oblatoris, (x = 100 4- 50 + 30) 2 Ï80 dies sunt concessi.* 27î) S. C. C. 27. febr. 1905. 273) S. C. C. 27. febr. 1905. n* 164 De eucharistia batur, missas nempe pro recenter defuncto intra mensem, missas autem ad alias intentiones oblatas intra duos menses applicandas esse, nisi pro causa urgenti petantur — tuto doceri ulterius non potest. Neque amplius facienda est distinctio inter missas pro defunctis et missas pro vivis applicandas; sed tempus applicationi aptum in utroque casu idem est. d. Praeceptum valet de omnibus missis, quae ab hoc decreto dicuntur manuales. Si quis ergo a parocho missas in eius ecclesia fundatas accipit celebrandas, intra tempus supra determinatum celebrari debent: sunt enim pro eo, qui illas accipit, missae ad instar manualium, quamvis parochus eas utpote fundatas intra annum applicare potuisset. i e. Qui ergo missas sine iusta causa notabiliter ultra tempus praescriptum differt, k vl s.·-^graviter peccat; ad stipendii restitutionem tamen non tenetur, dummodo finis adhuc obtineri possit. Notabilis censetur dilatio, si missa, quae intra determinatum v tempus celebranda erat, ad mensem ultra tempus praescriptum differatur. 3· $j oblator tempus expresse relinquit arbitrio sacerdotis, hic eas celebrare potest tempore, quo sibi magis placuerit, attamen intra annum a tempore, quo ea accepit, Computandum' ' ' 190. 4. Ideo a. nemini licet plures missas quaerere vel accipere, quam intra tempus statutum probabiliter celebrare potest sive per se sive per subditos suos, si agatur de ordinario vel superiore religionis. His accensendi sunt etiam parochi, quorum capellam ad ipsorum intentionem celebrare debent. a. Nihil impedit, quominus sacerdos, qui ab uno alterove stipendia iam accepit, ab aliis offerentibus plures alias missas accipiat, dummodo intra tempus aptum applicari possint. Si cui e. g. ab uno eodemque 40 missae offeruntur, sufficit si eas intra tres menses persolvat; interim etiam compluribus aliis obligationibus sive ex officio sive ex aliis stipendiis debitis satisfacere potest. β. Sacerdoti non licet quidem pro se acceptare missas, quas intra debitum tempus applicare nequit, attamen pro aliis eas acceptare potest, i. e. offerenti stipendia se paratum declarare potest curandi, si ipsi placuerit, ut ab alio sacerdote applicentur. b. Nemini licet tot missarum onera per se celebrandarum recipere, quibus intra annum satisfacere nequeat274) (nisi forte oblator sponte maiorem numerum tribuat). Sensus huius numeri ex exemplo patebit. Si sacerdoti, qui intra annum ex beneficio 150 missas celebrare debet, ab eodem donatore offerantur 300 stipendia, non potest accipere plura quam 200, quia praeter debita ex beneficio intra annum plura applicare nequit. Attamen si quis sponte sua sacerdoti tribuat 500 missas, eo ipso non exigit, ut intra annum applicentur, sed consentit, ut complurium applicatio ultra annum differatur. 5. Omnes, qui ad missarum onera implenda obligati sunt, in fine anni missas, quibus nondum satisfecerint, propriis ordinariis tradere debent, nisi agatur de minore numero missarum275). a. Omnes, sive clerici sive laici, praesertim vero beneficiati et administratores causarum piarum. Heredes ergo, qui vi testamenti vel legati curare tenentur, ut missae dicantur, per decursum anni eas cuilibet sacerdoti celebrandas tradere possunt : quod si neglexerint, post annum amittunt ius per se celebrationem curandi sed eas ad ordinarium mittere tenentur. V-X <>*-—x. t «.νάοοΛ- «’*) Cn. 835. Cn. 841. Ί , De obligatione celebrandi 165 ft. In fine anni. Si agitur de missis ad instar manualium, obligatio incipit a fine illius anni, intra quem missae applicari debuissent; si agitur de missis manualibus, obligatio incipit post annum a die susceptae obligationis. c. Proprii ordinqrii religiosorum sunt praelati (generales, provinciales, superiores locales), quibus religiosi in fine anni missas tradere debent, quibus nondum satis­ fecerunt. 6. In ecclesiis (e. g. piarum peregrinationum), in quibus plures missae petuntur, quam ibidem debito tempore celebrari possunt, moneantur fideles per tabellam in patenti loco pos i ta m, missas petitas celebratum iri vel ibidem, cum commode fieri poterit, vel alibi270). 191. De missis superfluis aliis tradendis. Personaliter persolvere ...... missas sacerdos non obligatur, nisi hoc expresse determinatum fuerit277). Inde potest eas alteri committere, servatis iis quae Ecclesia praescribit: a. Quoad tempus: Tales missae manuales quamprimum distribuendae sunt278); quod va|et etiam de Ordinario vel superiore, qui missas ς__ per suos subditos celebrandes decipit. Aliae missae in fine anni Ordinariis tradendae sunt iuxta modum ab his definiendum279). (Cf. n. 190, 5.) Tempus legitimum pro persolutione in utroque casu incipit a die quo sacerdos celebraturus eas recepit, nisi aliud constet280), i. e. nisi explicite vel implicite aliud tempus pactum sit. b. Quoad personas: Non solum ad Ordinarios, sed etiam ad sacer­ dotes sibi acceptos missas libere mittere possunt, dummodo probe constet eos esse omni exceptione maiores, (i. e. tales qui certitudinem praebent fidelis persolutionis) vel eos esse testimonio proprii Ordinarii commendatos281). c. Quoad obligationem: Obligatione de his missis tenetur mittens u s que dum testimonium acceptatae obligationis et recepti stipe n d i i obtinuerit282). ~~ Antea testimonium peractae celebrationis exigebatur, quod nunc iam non necessarium est; neque necessario requiritur testimonium scriptum. Nota. De stipendiis clericis orientalibus tradendis ad praecavendas fraudes et abusus haec statuta sunt: 1. Ut clerici orientales cuiusvis ordinis et dignitatis ex dioecesibus latinis stipendia (et alias pecunias) colligant, omnino necessaria est licentia S. Qongr. pro eccl. orientali. 2. Quae licentia non dabitur, nisi forte ex causa prorsus extraordinaria et solum pro locis determinatis; simul autem ipsa s. Congr. episcopos locorum singillatim et expresse certiores faciet de licentia et causa, ita ut sine hac notificatione litterae commendatitiae omnes, etiam S. Con- 2«) 2”) «*) »”) w°) 281) 2«) Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. 836. 833. 837. 841. 837. 838. 839. 166 De eucharistia gregationis, nullam vim faciant. 3. Ordinarii et rectores ecclesiarum, qui contra haec praescripta stipendia contulerint, ipsi tenentur de missarum celebratione et pro modo culpae de auxilio praestito2*3). 192. d. Quoad stipendium. In missis manualibus transmittendis integrum stipendium transmittendum· est, i)nisi oblator expresse aliquid retinere permittat^Jdut certo Constet, excessum supra taxam dioecesanam datum esse intuitu personae2*4)?^ •Oblatori intelligitur ille qui stipendium dedit, non qui mere transmittit. Itaque si quis accipit stipendia maiora ad bonum opus promovendum, non potest ea aliis sacerdotibus committere retinendo excessum pro pio opere, si oblatores nil sciunt de hoc fine, sed solus sacerdos transmittens hunc finem intendit. Si vero hic fideles suos rogat, ut dent stipendia maiora pro pio opere fovendo, oblatores consentire censentur. In priori casu recipiens solum interrogare potest amicos sacerdotes, num velint sukipere missas et excessum libere cedere bono operi. His addere licet alium casum, si nimirum recipiens stipendium partem stipendii oblati sponte remittat286); etenim non prohibetur donationes facere. Expensas transmissionis detrahi posse manifestum est. a. Peccatum grave contra religionem committit, qui parimi stipendii in rn a teri a g ravi retinet, etiamsi pecuniam retentam in pios usus impendat. Stip endiipartialem retentionem ab Ecclesia sub gravi prohibitam esse, manifestum est ex poenis in hanc agendi rationem antea latis; sed dubitatum est, utrum hac agendi ratione contra justitiam commutativam cum onere restitutionis an solum contra religionem peccetur. S. Alphonsus™9) sententiam affirmantem laesionem iustitiae dicit tenendam et inter recentiores communem. Ex rationibus allatis prior quidem non evincit rem; ita arguunt: a. Ex propositione damnata sacerdos, qui missarum stipendia accepit, non potest per alium satisfacere parte stipendii sibi retenta287); sed qui suae obligationi non satisfacit, iustitiam laedit. — Verum nihil exigit, ut propositionis Y damnatae verba ita intelligantur: cum commode ita intelligantur: non potest licite satisfacere obligationi suae. Melius probat altera ratio: β. Sacerdos accipiens stipen\ dium huius dominium quidem acquirit, sed iuxta voluntatem dantis; voluntas < , autem dantis est, ut missa celebretur pro tali stipendio; qui ergo partem stipendii retinet, contra voluntatem dantis, quae ad substantiam contractus pertinet, proindeque contra iustitiam agit et de restitutionem tenetur, non quidem ei, qui stipen>dium dedit, séd sacerdoti celebranti. Et si adversarii reponunt: potest acceptans obligationi plene satisfacere etiam retento toto stipendio, scii, si alius gratis missam applicat, dicendum est, in tali casu titulus iustus retinendi stipendium est donatio libera ex parte persolventis, dum in nostro casu pro retentione partis nullus titulus iustus adsit. b. Administratoribus ecclesiarum, qui extraneis sacerdotibus in suis ecclesiis celebrantibus stipendia largiuntur, non licet partem stipendii retinere eo titulo, ut sacerdotes celebrantes pro necessariis expensis aliquid solvant, etsi ecclesia sit pauper; licet tamen rectoribus ecclesiarum a sacerdotibus in ipsorum ecclesiis celebrare volentibus solutionem expensarum exigere tamquam condicionem, ut iis *”) S. Congr. Orient. 7. ian. 1930. A. A. S. 22 (1930) 108; 20. iul. 1937. A. A. S. 29 (1937) 342. «4) Cn. 840. “·) Benedictus XIV. constit. Quanta cura 30. iun. 1741. "·) 1.6. n. 322 Ballerini-Palmieri IV. n. 1017. Génicot, Theol. mor. inst. 231. »7) Damnata est ab Alexandro VII. haec propositio (9): Post decretum Urbani ootest sacerdos, cui missae celebrandae traduntur, per alium satisfacere collate illi minori stipendio, alia parte stipendii sibi retenta. (D. 1109.) De obligatione celebrandi 167 in ecclesia celebrare permittatur, praesertim si ecclesia pauper sit aut multi sacerdotes vel iidem frequenter ibi célèbrent2*8). c. Exsecutori testamenti, qui pro certa pecuniae summa determinatum numerum ' *· 'missarum celebrandum curare debet, non licet sine iniustitia partem summae sibi retinere, eo quod missas ibi celebrandas curat, ubi minora sunt stipendia: cum enim dominium stipendiorum nunquam acquisiverit, nullus exsistit titulus, ex quo partem eorum retinere possit2"8). d. Pro missis exsequialibus vel nuptialibus, quarum celebratio de iure et con­ suetudine ad parochum spectat, maior taxa dari solet, cuius excessum parochus retinere potest, si missam per alium celebrandam curat. Si tamen maius stipendium datur ratione cantus, horae tardioris etc., excessus tradendus est celebranti, qui extraordinarium onus subire debet. e. Si sacerdoti, qui funus comitatur, offeruntur 5 S.; cum onere celebrandi missam, vel si parocho dantur 20 S. cum onere, ut triduum instituatur et tres missae celebrentur, sufficit, ut ei, cui missae celebrandae committuntur, detur stipendium dioecesanum. 193. In missis ad instar manualium satis est transmittere stipendium dioecesis, in qua missa celebratur, si excessus locum tenet pro parte dotis beneficii aut causae piae, nisi obstet mens fundatoris. Si ergo fundatio ita facta est, ut missarum celebratio certo cuidam sacerdoti demandetur, satis est taxam dioecesanam transmittere. Quodsi fundatio ita facta est, ut missarum celebratio alicui ecclesiae annexa sit, parochus, qui eas per alium celebrandas curat, ei integrum stipendium dare debet280), excepto casu, quo funda­ tiones partem congruae parochialis constituunt. Quodsi sacerdoti extra dioecesim exsistenti missa dicenda committitur, dari debet stipendium dioecesis celebrantis. Si missa beneficio connexa committitur alteri sacerdoti, dari debet stipendium ordinarium illius loci, in quo missa celebratur281). 194. Quaelibet etiam species negotiationis vel mercaturae omnino arceatur*9*). v· ; ; ** ÿ* *■ p—~ 1. Certe esset negotiatio, ideoque prohibitum, missas in alio loco, ubi stipendium est minus, celebrandas curare, retinendo excessum; vel uti diversitate valons pecuniae ad lucrum captandum ex stipendiis in hunc finem collectis. 2. Quosdam casus, in quibus saltem species negotiationis inveniri potest, pro­ hibuit decretum »Ut débitât n. 8—13; scii.: a. tradere missarum obligationes bibliopolis vel mercatoribus vel administra­ toribus diariorum, etiamsi sint viri ecclesiastici, qui missas requirunt, non taxative ut eas celebrent per se vel per subditos, sed ob alium finem quamvis optimum; ratio erat, quia hoc fieri non potest sine aliquo commercii genere cum eleemosynis agendo aut sine imminutione earundem; b. stipendium non posse a missae celebratione separari nec in alias res commutari, sed celebranti ex integro et in specie sua esse tradendum; c. libros, s. utensilia vel alias res vendere aut emere et associationes cum diariis inire ope missarum; d. sine nova et speciali venia s. Sedis quidquam detrahere ex stipendiis ut decori atque ornamento sanctuarii consulatur; m") MB) 28°) M1) 2M) Cn. 1303, § 2. S. Alphonsus n. 322. S. C. C. 25. iul. 1874. S. Officium 11. maii 1904 Ut debita n. 15. cn. 840, § 2. Cn. 827. 168 De eucharistia e. addebantur poenae latae sententiae. 3. Quaeritur nunc, num hae prohibitiones post Codicem adhuc valeant. Et dicendum videtur: a. poenae latae sententiae certe non amplius incurruntur, quia non habentur in Codice; pro delictis contra cn. 827 poenae f e rendae sen tent i a e infligantur2*3). b. Quoad prohibitiones videntur valere, in quantum revera negotiationem vel mercaturam vel speciem harum continent. c. Inde non est prohibitum loco stipendii dare librum vel acceptare res pro victu necessarias, dummodo hoc non fiat ad commercium in his rebus agendum. Licet rogare sacerdotes, ut gratis missam persolvant et stipendium pio operi donent, licet parochis pro stipendiis aliis sacerdotibus simul habitantibus victum praebere, licet ex iusta causa intentiones permutare retento stipendio quamvis inaequali; haec enim non sunt negotiationes, sed donationes. _195. De reductione missarum. 1. Ex iusta causa solet Ecclesia onera missarum reducere vel etiam penitus exstinguere. Reductio respicit futurum i. e. locum habet quoad missas adhuc celebrandas. Condonatio vero respicit praeteritum, i. e. missas suo tempore non celebratas vel invalide celebratas. Occasio reducendi onera missarum tum potissimum se offert, quando cursu temporis factum est, ut reditus fundationis iam non sufficiant ad integrum numerum missarum persolvendum. Eiusmodi reductione fundatores nullum damnum pati­ untur: nam summus Pontifex fructum quidem satisfactorium eo supplet, quod ex thesauro Ecclesiae satisfactiones Christi et sanctorum pro iis applicat, pro quibus sacra offerenda fuissent; fructum vero impetratorium ex oratione Ecclesiae partum eo supplet, quod preces, quae nomine Ecclesiae fiunt, in hunc finem dirigit. 2, Potestatem reducendi onera missarum summus Pontifex sibi, uλreservavit^lita ut episcopus sine speciali induito s. Sedis numerum ♦i. missarum valide reducere non possit^nisi fundator hanc potestatem ’ etiam Ordinario loci concesserit294). 'ct ).· λ..·λ Λ a. Quando ob tenuitatem legati, quod nondum acceptatum est, reductio neces­ saria sit, potest episcopus absque Sedis Apostolicae facultate numerum missarum celebrandarum ad normam consueti stipendii reducere. b. A casu, in quo summa fundationis in se non minuitur, sed omnibus oneribus iam non sufficiat, distinguendus est casus, in quo ipsa summa fundationis vel ex toto vel ex parte, sed sine culpa eius, qui missas celebrare debet, periit. In priore casu reductio missarum a solo summo Pontifice fieri potest. Si in altero casu summa fundationis ex toto periit, cessat obligatio missas celebrandi; quodsi ex parte periit, observandum est, quod Codex cn. 1517, 2 statuit: »Si exsecutio onerum impositorum ob imminutos reditus aliamve causam, nulla administratorum culpa, impossibilis evaserit, Ordinarius quoque, auditis iis, quorum interest et servata, meliore quo fieri potest modo, fundatoris voluntate, poterit eadem onera aeque imminuere, excepta missarum reductione, quae semper s. Sedi unice competit.* Sic si fundator certum stipendium pro singulis missis determinavit, Ordinarius numerum missarum aeque imminuere potest; quodsi fundator numerum missarum determinavit, earum reductio ab Apostolica Sede fieri debet. 196. De condonatione missarum. Sub certis condicionibus solet Ecclesia onera missarum, sive fundatae sive manuales sunt, condonare. Condonationis effectus duplex estsupplendi ex thesauro Ecclesiae «*) Cn. 2324. ,M) S. C. C. 31. iun. 1625. Cn. 1517, 1. coli. Cn. 1551. De obligatione celebrandi 169 fructus sacrificiorum omissorum, adeo ut petentes percipiant eosdem fructus, quos percepissent, si missae celebratae fuissenttyac remittendi obligationem eas celebrandi, -------------a. Solus summus Pontifex condonationem concedere potest, quia ipse solus ex thesauro Ecclesiae, pro missis non celebratis supplere potest. b. Condonatio concedi solet, quando sacerdos complures missas, quas ex funda­ tione vel ex stipendio celebrare debuisset, non celebravit nec celebrare amplius potest. Condonatio non conceditur, quando adsunt facultates vel reditus, quibus omissiones praeteritae suppleri possunt, neque si quis malitiose sub spe condonationis missas non celebravit. Nota. Omnia opera, quibus Christus Dominus redemptionem, generis humani peregit, continentur in thesauro Ecclesiae; opera autém redemptionis erant opera adorationis, gratiarum actiojiis,"obsecra­ tionis, placationis et satisfactionis; continentur,.ergo in thesauro Ecclesiae adorationes, gratiarum actiones,Qbsecrationes, placationes et satisfactiones infiniti valoris, quas Cffristus Dominus Deo Patri pro nobis obtulit. — InsupercunTm thesauro Ecclesiae sint merita Christi, in eodem suntjperttaT quae proveniunt ex sacrificio crucis; sed missae sacrifi£itrrn est renovatio sacrificii crucis; omnes ergo effectus qups-mnssae sacrificum producere potest, continentur in thesajjre^Êcclesiae et reipsa per condonationem ex eis a summo Pûfitifice applicantur iuxta intentionem eorum, qui missas petiverant. £ 4. Obligatio ratione beneficii. 197. Beneficium intelligitur beneficium, quod bénéficiât© imponit obligationem ex pia fundatione quotidie aut quotannis certis diebus missam celebrandi. Obligationes istae ex fundationibus ortae dici solent »perpetua onera missarum«. Intentio fundatorum vel eo diri­ gitur, ut certus numerus missarum ad eorum intentionem celebretur, vel eo, ut missae in certo loco dicantur, quo populo occasio praebeatur missam audiendi. 1. Obligatio iustitiae, cui beneficiatus satisfacere tenetur, non solum ad ipsas missas determinato numero celebrandas, sed etiam ad alia adiuncta a fundatore praescripta refertur, scilicet ad speciem missae (lecta vel cantata), ad locum, ad tempus etc., si fundator ea designavit. 2. Obligationi celebrandi beneficiatus ipse per se satisfacere non tenetur, nisi id expressis vel aequivalentibus verbis exigatur. Quod si ipse celebrare debet, obligatio gravis est, quae tamen parvitatem materiae admittit, ita ut graviter peccet, si absque causa excusante saepius non celebret ipse. 3. Applicatio missarum, ubi fundator de illa expresse nihil statuit, secundum praesumptam fundatoris intentionem facienda est. Et animae quidem fundatoris missas esse applicandas recte praesumitur, quando fundator simpliciter onus imponit celebrandi missas; quando autem missarum celebrandarum certum numerum sibi applicandum esse praescribit, aliarum applicationem liberam reliquisse censetur. De eucharistia 170 4. Si beneficiatus, qui habet onus missae quotidianae, non ipse per se celebrare debet, nullam licite potest omittere, sed curare debet, ut per alium missa dicatur, quando ipse non celebrat. Si autem ipse per se quotidie celebrare tenetur, missam aliquando ex iusta causa omittere potest, nec per alium supplere tenetur285). Eiusmodi causae sunt: a. Infirmitas; si tamen infirmitas non sit brevis, sed diuturna, per alium, etiam collato stipendio, si opus fuerit, celebrare debet. Brevis autem infirmitas aliis ea videtur esse, quae non excedit quindecim dies, aliis, quae mensem, aliis, quae duos menses non excedit. Etiam haec ultima sententia nonnullis videbatur probabilis2**), verum adsunt decreta contraria, ex quibus per alium supplere tenetur, si infirmitas ultra quindecim dies perdurat297), excepto casu, quo beneficiatus ob infirmitatem factus esset omnino impotens nec aliunde haberet unde viveret et ordinatus fuisset ad titulum beneficii298). b. Religio; potest propter defectum devotionis vel dispositionis, ergo humilitatis et reverentiae causa semel in mense ce’lebrationem omittere. c. Rationabile impedimentum; potest ergo itineris causa vel ad pera­ genda exercitia missam omittere. Non licet autem, quando pro alio cele­ brat, stipendium accipere, quia ex fundatione stipendium iam percepit. Quidam auctores permiserunt ut aliquoties in anno celebret pro se vel pro suis; sed S. C. C. 18. sept. 1683 negavit posse beneficiatum diebus licitae vacationis pro se vel suis applicare299). 5. Beneficiatus, qui missam celebrare debet in determinata ecclesia, in determinato altari, certa hora, graviter peccat, si has fundatoris dispositiones saepius (quam semel iterumque in mense) sine iusta causa non observat, modo fundator eas determinaverit ob gravem causam adhuc perdurantem e. g. ob commodum populi, ob specialem cultum alicuius sancti etc. a. In eiusmodi fundatoris dispositionibus ad tempus ex iusta causa dispensare potest episcopus, in perpetuum vero sola s. Sedes. b. Beneficiatus, qui ex fundatione diebus festis celebrare tenetur in determinato altari vel in determinata ecclesia, festis postea ab Ecclesia abrogatis celebrare potest in alia ecclesia vel in alio altari, si finis fundationis is est, ut populo praebeatur occasio audiendi sacrum300). c. Beneficiatus, qui ex fundatione applicare tenetur pro fundatore singulis diebus festis, ad id tenetur etiam festis suppressis301). 5. Obligatio ratione oboedientiae, 198. 1. Tum Concilium Tridentinum302) tum Codex iur. can.3U3) iisdem fere verbis episcopis et superioribus religiosis curandum 2M) 290) W7) *“) ”9) 300) 30») «nj S. C. C. 18. sept. 1683. Cf. s. Alphonsus n. 333. S. C. C. 4. iun. 1689 et 17. nov. 1695. S. C. C. 14. apr. 1655. Cf. s. Alphons. n. 332 cum nota c. edit. Gaude. S. C. Èp. et Reg. 1. mart. 1872. S. C. Ep. et Reg. 15. dec. 1856. Sess. XX111. c. 14. De reform. >“) Cn. 805. De obligatione celebrandi 171 praecipiunt, ut sacerdotes sibi subditi saltem singulis dominicis aliisque festis de praecepto ss. missae "sacrificium offerant, quibus sacerdotes subditi, sicubi superiores tale praeceptum dederint, oboedire tenentur. 2. Posse praelatos saeculares i. e. summum Pontificem et episcopum sacerdotibus sibi subditis per se non solum missae celebrationem, sed etiam applicationem praecipere, certum est; attamen raro hac pote­ state utuntur superiores, qui non sunt religiosi, quia sacerdotes subeunt damnum temporale, eo quod stipendio missarum privantur. Missa conventualis (si plures celebrari debent, solum una) ex lege ecclesiastica quotidie applicanda est pro benefactoribus in genere304). Religiosi quidem non de iure communi, sed plerumque ex statuto ordinis ad hanc applicationem faciendam tenentur. Missa conventualis dicitur missa, quae canenda est in ecclesiis cathedralibus et collegiatis et in ecclesiis regularium utriusque sexus, in quibus officium canonicum persolvitur in choro; qui ergo ad chorum non tenentur, non habent missam conventualem. 3. Superiores autem religiosorum suis subditis ex diversis tituiiis massae applicationem praecipere solent, et quid e m\ex iustitia, u b i stipendia missarum a superioribus accipiuntur eo pacto, ut per sub­ ditos ea persolvenda curent\vel ex oboedientia, ubi aut vi potestatis dominativae, qua in subditos pollent, missae applicationem ipsi iniungunt aut vi constitutionum missas, quae ab his ad certam inten­ tionem exiguntur, praescribunt. a. Tenentur ergo sacerdotes religiosi subditi sive ex iustitia sive ex oboedientia missae sacrificium ad intentionem a superioribus praescriptam applicare. Si religiosus subditus contra praeceptum superioris agat, valide quidem ad aliam intentionem applicat, attamen illicite, et si ex iustitia tenebatur offerre, sine dubio graviter peccat, secus vero graviter vel leviter vel nulla ratione peccat contra oboedientiam, prout superior sub gravi vel sub levi vel nullatenus sub peccato subditos obligare intendebat. Constitutiones ordinum missas iniungentes sub peccato pkrumque non obligant305). b. Praeceptum superioris missae sacrificium iniungentis ultra finem a superiore intentum non se extendit. Qui ergo ex sola oboedientia i. e. ex praecepto superioris vel ex statuto ordinis sacrum facere tenetur, potest reliquos fructus, qui directe non conferunt ad finem praeceptum, sibi vel aliis applicare. Sic si missa exigitur pro infirmo ad impetrandam eius sanitatem, sacerdos alios fructus praeter impetratorium, et si missa exigitur in gratiarum actionem, saltem fructum satisfactorium pro lubitu applicare potest. §6. Obligatio ratione promissionis. 199. 1. Qui serio et cum animo sese obligandi promittit se pro aliquo missae sacrificium oblaturum esse promissione ab a Itero acceptata, ordinarie ex fidelitate tenetur pro eo missam applicaret Plerumque tamen eiusmodi promissiones non serio fiunt et cum animo sese obligandi, sed benevolum tantum propositum ostendunt, quare veram obligationem raro inducunt. Ab intentione igitur promittentis omnia dependent. 3O4) Ita statuit Benedictus XIV. constit. Cum semper alia 10. aug. 1754. 3M) Cf. S. C. de Relig. 3. maii 1914. 172 De eucharistia 2. Obligatio ex fidelitate ordinarie solum levis est, etiam in re gravi. Qui ergo unum vel plura sacra alteri vere promisit et ea applicare emittit, graviter non peccat, nisi expresse sub gravi se obligare inten­ derit vel onus illius in se susceperit, qui sub gravi celebrare tenebatur. Si autem vera promissio non intercesserit, omissio celebrationis nullum est peccatum. Qui ex liberali promissione sacrum facere tenetur, obligationi satisfacit, si solum fructum promissum vel petitum applicet; reliquos autem sibi vel alteri reservare potest. Liberalis enim promissio ita est interpretanda, ut promittenti sit quam minime onerosa. Qui e. g. uni promisit sacrum in gratiarum actionem pro beneficio accepto, alteri ad impetrandam sanitatem, tertio pro defuncto amico, unico sacro triplici promissioni satisfacit30®). ’°*) Cf. Sporer-Bierbaum III. pr. 8. n. 417, qui secutus est Gobai, Exponent, theol. tr. 3. n. 144. Lugo disp. 19. n. 193. 173 ! QUAESTIO QUINTA. De loco celebrationis307). f( ' λ '•-’γ ' ! I * ■ j Locus celebrationis est ecclesia et oratorium; sed quandoque etiam extra ecclesiam vel oratorium celebrandi licentia conceditur. 200. De ecclesia et oratorio. 1. Ecclesia est aedificium ad cultum divinum eo fine exstructum, ut omnibus fidelibus usui sit ad divinum cultum publice exercendum (cn. 1161). 2. Oratorium est locus ad cultum divinum destinatus, _non_ tamen eo potissimum fine, ut omnibus fidelibus usui sit ad religionem publice exercendum (cn. 1188, § 1). Attamen etiam oratoria, quamvis erecta sint praecipue in commo­ dum particularis collegii vel privatorum, plus vel minus patere possunt etiam aliis fidelibus; inde sunt: g. Publica, si saltem tempore divinorum officiorum omnes fideles r' ius legitime comprobatum habent, illa adeundi. · ' Intelliguntur ecclesiae vel oratoria catholicorum ; in ecclesiis enim haereticorum vel schismaticorum etsi olim rite consecratis aut benedictis non licet missam cele­ brare308); licet autem in templis alieni ritus, et deficiente altari proprii ritus, etiam in altari consecrato alieni ritus; non vero super Graecorum anti mensi is*09) (i. e. linte­ aminibus quae propter reliquias insutas locum quandoque tenent lapidis consecrati). b Semipublico^ si erecta sunt in commodum alicuius communitatis * (particularis) vel coetus fidelium, ita ut non quilibet ius habeat illa adeundi; attamen admitti possunt alii. ; ιΰ I Oratoria semipublica sunt oratoria in domo publica erecta, in domo nempe alicuius communitatis, cuiusmodi sunt: seminaria clericorum, monasteria virorum et mulierum etiam votorum simplicium et sine clausura, collegia educationi puerorum vel puellarum destinata, quamvis sine auctoritate Ordinarii erecta, hospitalia, orphanotrophia, carceres publici, universitates, domus confraternitatis vel piae associationis ab episcopo approbatae, domus exercitiis peragendis et domus operibus misericordiae exercendis addictae310). c. Privata seu domestica, si in privatis, aedibus in commodum alicuius tantum familiae vel personae privatae erecta sint. Oratoria privata ergo sunt omnia oratoria erecta in domo privata, in domo nempe alicuius individui vel particularis familiae, etiam magnatis, principis vel ipsius regis. Quamvis oratoria cardinalium atque episcoporum tum residentialium tum titularium sint oratoria privata, fruuntur tamen iuribus et privilegiis oratorii semipublici. Cn. 1189. — Aediculae in coemeterio a familiis seu personis privatis ad suam sepulturam erectae sunt oratoria privata. Cn. 1190. 807) Cn. 1161—1196. Gaspard, 1. c. De loco celebrationis missarum, n. 121 —358. Coronata, De locis et temporibus sacris. Idem, Institutiones iur. can. Il* 721—773. Cappello, I. η. 705—713. 3°β) Wernz-Vidal, Ius can. IV. 96 >Solum in casu necessitatis, si prorsus scan­ dalum absit illa celebratio licita fieri potest.< Cf. S. Oflic. 5. lun. 1889 (Collect P. F. II. 1707). 30i) Cn. 823, §1,2. Privilegia opposita, tempore belli concessa, iterum sublata sunt. «°) S. C. R. 23. ian. 1899 n. 4007. I J I | I j j I i [ 174 ‘ De eucharistia 201. De licentia in iis celebrandi. 1. Ex iure communi missa celebrari solum potest in ecclesia vel in oratorio, dummodo locus iste sit.cpnsecratus vel saltem benedictus311). Oratoria publica eodem iure reguntur, quo ecclesiae (Cn. 1191). Ibi ergo missa celebrari et functiones eccl. peragi possunt omnibus anni diebus etiam sollemnioribus, nisi obstent rubricae. 2. Facultatem erigendi oratorium semipublicum Ordinarius^ con­ cedere potest, sed a. in quavis communitate unum tantum[ïn convic­ tibus, gymnasiis, lyceis, carceribus, xenodochiis etc. praeter ora­ torium principale alia minora erigi non possunt, nisi ex iudicio Ordi­ narii necessitas aut magna utilitas id exigat; et b. ea condicione, quod oratorium vel per se vel per alium virum ecclesiasticum visi­ taverit et decenter instructum repererit312). a. Oratorium semipublicum legitime erectum sine Ordinarii licentia ad usus profanos converti nequit313). b. In monasteriis monialium cum clausura papali episcopus propter ipsam clausuram permittere nequit, ut intra clausuram missa celebretur; non desunt autem, etsi rara, exempla huius facultatis per indultum apostolicum concessae. c. Etiam in oratoriis semipublicis omnes functiones ecclesiasticae peragi possunt, nisi obstent rubricae aut episcopus aliquas exceperit. (Cn. 1193.) Potest enim Ordinarius in facultatis conces'sione varias limitationes apponere, e. g. ut una tantum missa celebretur, ut non celebretur certis diebus aut certis horis314). d. Vi privilegii Societati lesu concessi318), possunt provinciales etiam in grangiis regularium (domus oeconomicae) oratoria erigere, quae privilegiis oratorii semipublici gaudent. 3. Facultatem celebrandi in oratorio stricte privato hodie solus concedit romanus Pontifex316). a. In eiusmodi oratorio, postquam episcopus illud visitaverit et probaverit, celebrari potest, sed unica missa tantum, eaque lecta singulis diebus exceptis festis sollemnioribus. b. Potest tamen episcopus, dummodo iustae adsint et rationabiles causae, diversae ab iis, ob quas indultum concessum fuit, etiam sollemnioribus festis per modum actus celebrationem permittere. Cn. 1195. 4. Facultatem celebrandj extra ecclesiam et oratorium super pefram sacram et decenti loco, nunquam autem in cubiculo, concedere potest Ordinarius loci, aut si agatur de domo religionis exemptae Superior maior; sed concedenda est haec licentia nonnisi iusta et rationabili de causa, in extraordinario casu et per modum actus317). 3U) Concilium trid. sess. XXII. decr. Quanta cura De observand. et evitand. in celebrat, missae. Cn. 822, § 1. 313) Cn. 1192. 313) Cn. 1192, § 3. 314) Oratoria semipublica eatenus quoque publicis aequiparantur, quatenus missae., quae m iis celebrantur, respondere debeant calendario loci, non celebrantis, saltem si agitur de oratorio principali. S. C. R. 22. maii 1896 n. 3910. s15) Gregorius XIII. constit. Decet rom. Pontificem 3. maii 1575. ’>·) S. C. Sacr. Instructio ad locorum Ordinarios pro postulandis Apost. induitis 1. oratorii domestici cum suis extensionibus, 2. Altaris portatilis. 1. Oct. 1949. A. A. S. 41 (1949) 493. Cf. Annotationes Cappello in Per. 38 (1949) 416 — 421. «’) Cn. 822, § 4. C. i. C. 16. oct. 1919. A. A. S. XI. 478. De loco celebrationis 175 Eiusmodi causa esset: a. Si templa celebrationi facta essent inepta e. g. incendio vel terrae motu. In hoc casu id fieri potest etiam ex licentia praesumpta, si expressa tam cito haberi non possit, b. Si magna fidelium multitudo sacro praecepto careret, ubi illud solum in ecclesia celebraretur. His ergo limitibus circumscribitur facultas celebrandi sub dio vel in loco decenti domus privatae (non in cubiculo, i. e. ubi dormire solent inhabitantes). Casus extraordinarius et causae potius stricte interpretanda sunt. Praesertim monuit S. C. Sacr. in literis ad Ordinarios Italiae318), ne propter rationes profanas vel politicas facultas litandi sub dio concedatur. 5. Ut celebrari possit in navi, peculiare indultum apostolicum requiritur, ita ut nec missionarii apostolici vi huius tituli nec sacerdotes .. habentes privilegium celebrandi ubique vi huius privilegii absque spe­ ciali induito apostolico in navi celebrare possint318). a. Condiciones, sub quibus haec facultas conceditur, sunt: a. ut mare sit tranquillum; β. ut nullum adsit irreverentiae periculum; γ. ne in privatis cellulis celebretur, nisi ex adiunctis remotum sit irreverentiae periculum320). b. Facultas celebrandi in mari debitis cautelis adhibitis, quae antea solum episcopis Americae, Oceaniae et Australiae concessa erat pro itinere romano331), ex novo iure cardinalibus et episcopis pro quolibet itinere maritimo competit333). c. Si in navi habetur oratorium in loco fixo, censetur publicum, in quo proba­ biliter celebrari potest absque speciali induito333). 31R) A. A. S. XVI, 370. 31β) S. C. R. 4. mart. 1901. S. C. de prop, fide 20. ian. 1667. Benedictus XIV. De sacrif. miss. 1. 3. c. 6. n. 11. 33°) S. C. de prop, fide 7. mart. 1902, quo celebratio in privatis cellulis absolute prohibetur, 13. aug. 1902, quo celebratio sub condicione in textu indicata permittitur. M1) S. C. R. 30. iun. 1908. 333) Cn. 239, § 1, n. 8; cn. 349, § 1. 333) S. C. R. 4. mart. 1901. cf. Lopez in Per. 34 (1945) 42— 44. .... 176 QUAESTIO SEXTA. De tempore celebrationis. Articulus primus. Quando celebrare liceat. 202. Quibus diebus celebrare liceat. Quotidie celebrare licet exceptis paucis diebus, quibus celebratio speciali lege ecclesiastica restringitur vel omnino prohibetur, nimirum tribus ultimis maioris hebdomadae diebus. Ordo hebdomadae sacrae feliciter restauratus est â Pio XII. per Decretum generale S. Rituum C. diei 16. nov. 1955 et per Instructionem SRC eiusdem diei324). Nova haec lex totam Ecclesiam latinam obligat, quatenus utitur libris liturgicis Romanis, non ergo ritus non Romanos (ut ritum ambrosianum, mozarabicum, dominicanum etc), qui tantum tenentur tempus vespertinum celebrationum liturgicarum de novo sta­ tutum observare. Liturgici ritus hebdomadae sacrae, qui speculiari sacramentali vi et efficacia pollent ad Christianam vitam alendam325) « ita modernae socialis vitae necessitatibus adaptantur et ad horas verspertinas restituuntur, ut fideles »facilius, devotius ac fructuosius« iisdem interesse valeant. L Feria quinta in Coena Domini in ecclesiis cathedralibus celebretur antemeridie post Tertiam Missa chrismatis i. e. pristina missa oleis con­ sc c r a n dis destinata. Vespere inter horam~16. et 21. celebranda est missa sollemnis de Coena Domini. 4— λ<Λ* 2. In aliis ecclesiis et oratoriis in quibus functiones tridui sacri peraguntur, vespere inter horam 16. et 21. cantetur missa sollemnis de Coena Domini326)·. 3. Missae privatae secundum cn. 862 hac die interdicuntur. At in omni­ bus ecclesiis et oratoriis publicis, »ubi ratio pastoralis id postulate i. e. »ut omnes fideles hoc sacro die Missae sacrificio intéressé et corpus Christi sumere possinte Ordinarius loci unam, vel etiam alteram missam lectam permittat; in oratoriis semipublicis vero unam tantum missam lectam. Hoc valet etiam si missa principalis in Coena Domini ne ritu quidem simplici ibi celebrari potest. a. Ubi fieri potest s. functiones, imprimis s. missae sacrificium »cum omni splendoroc peragantur. >In ecclesiis autem et in oratoriis publicis et semipublicis ubi sacri ministri desunt, ritus simplex adhiberi potest«, dummodo clerici vel pueri ministrantes bene instructi ad minus tres pro dominica in Palmis et pro missa in Coena Domini et quatuor saltem in Celebratione Actionis liturgicae in feria VI. et Vigiliae paschalis adsint3”). Non iam opus est licentia adhibendi ,M) AAS 47 (1955) 838—«41 et 842—847. »“) 1. c. 839. «·) AAS 49 (1957) 93. AAS 48 (1956) 153 coli. AAS 49 (1957) 91 s. r τ 1 ! De tempore celebrationis 177 Memoriale rituum Benedicti XIII., cum in Ordine hebdomadae s. instaurato addantur »rubricae pro celebratione rituum simplici* i. e. sine ministris sacris. b. Privilegia Cardinalibus (cn. 239, § 1, 4) et Episcopis, dummodo non tenean­ tur celebrare in cathedrali (cn. 349, §1,1) concessa retinent suum valorem. Similiter nec privilegia religiosorum, praesertim regularium nec particularia indulta a singulis sacerdotibus obtenta nova lege abrogantur, sed omnes missae horis vespertinis celebrari debent. c. Imprimis si in Feriam V. in Coena Domini incidat festum de praecepto (s. Joseph) ordinarius curare debet, ut tot missae in ecclesiis dicantur, quot sufficiant, ut populus praecepto assistendi sacro satisfacere possit328). 205. 1. Feria VI. in Passione et Morte Domini dicitur dies aliturgicus, quia excepto casu necessitatis quaevis missa sive sollemnis sive privata sub gravi prohibetur. Celebratur tantum missa praesanctificatorum, quae vera missa non est, sed sollemnis ritus communionis sacerdotis et fidelium. a. Actio liturgica postmeridiana celebrari debet in omnibus ecclesiis et ora­ toriis, in quibus feria V, in Coena Domini habita est translatio et repositio ss. Sacramenti8*8). b. In casu necessitatis, quo nempe infirmus alias sine viatico moreretur, licet hac quoque die missam celebrare. In hoc, raro utique, casu dicenda esset missa, quae tempori magis conveniat, scilicet: de passione Domini. 2. Si in feriam VI. in Passione et Morte Domini vel in sabbatum sanctum incidat aliud festum de praecepto, e. g. patroni, officium cum missa transfertur in alium diem non impeditum, obligatio abstinendi ab operibus servilibus ipsa feria VI. observatur, obligatio autem assistendi missae cessat, cum ad impossibile nemo teneatur*330). Sabbato sancto utraque obligatio festi observari debet, inquantum fieri potest331). J!O4. Sabbatum sanctum per se est dies aliturgicus, cum missae privatae interdicantur et missa solemnis vigiliae paschalis demum circa mediam noctem incipere possit. Ex gravibus rationibus Ordinarius loci permittere potest anticipationem missae nocturnae post occasum solis diei sabbati. a. Vigilia paschalis celebrari potest in ecclesiis et oratoriis, ubi feria V. et VI. functiones locum non habuerint et omitti, ubi functiones celebratae sunt332). b. Temporibus anteactis, etsi rarissime, sabbato sancto (numquam vero feria VI. in parasceve) per S. Sedem privilegia concedebantur celebrandi missarn privatam333). 205. Qua diei hora celebrare 'liceat. 1. Dispositionem Missalis Ro­ mani, missam nempe celebrari posse quacunque hora ab aurora ad meridiem, Codex ita ampliavit, ut diceret, jie missae initium fiat citius quam una hora ante auroram nec serius quam una hora post meri­ diem334). 328) S. C. R. 13. sept. 1693. n. 1883; 12. sept. 1716. n. 2240. ’«) AAS 48 (1956) 153. n. 3. 33°) S. C. R. 20. mart. 1706. n. 2164. 331) S. C. R. 2. sept. 1903. Urget obligatio assistendi sacro tantum, si missa Vigiliae paschalis de indicio Episcopi ante mediam noctem celebratur. ·>«) AAS 49 (1957) 95. n. 20. 233) S. C. R. 22. iul. 1848. n. 2970. λ®-) Rubricae gen. miss. XV. 1. Cn. 821, § 1. 12 Noldln. Vol. Ill Λ i 178 De eucharistia a. Nomine aurorae intelligitur initium crepusculi matutini, quod cum diversum sit pro diversis locis et pro eodem loco diversum sit diversis anni temporibus, pro singulis regionibus exarari et directiorio officii divini apponi solebat tabella, quae horam aurorae indicet. b. In regionibus, in quibus aurora per integram noctem perdurat, per se nihil obstat, quominus missa mox post mediam noctem inchoetur; attamen ne id sine iusta causa fiat, decentia prohibet. Ubi aurora valde tarda est, servari potest consuetudo celebrandi citius quam per regulam generalem licet·38). Ubi aurora non apparet, ut fit certo anni tempore in regionibus polaribus, licet inchoare missam ab exordio diei civilis et usualis, quo homines diluculo surgere solent ad opera diurna. »Immo videtur concessum esse, ut horae assumantur romanae38i).< 2. In nativitate Domini licet unam missam parochialem vel conventualem celebrare post mediam noctem; nullam vero privatam sine apostolico induito337). a. lure ergo communi non licet media nocte seu ante auroram ei, qui missam sollemnem dixerat, alias duas missas”8), neque aliis sacerdotibus vel unicam missam privatam celebrare. Potest tamen in omnibus religiosis seu piis domibus oratorium habentibus cum facultate ss. sacramentum habitualiter ibi asser­ vandi unus sacerdos tres missas vel, servatis servandis, unam tantum, quae abstantibus ad praecepti satisfactionem valeat, celebrare et s. communionem petentibus ministrare’30). Pro ecetesiis-r-egularium privilegium ww-valet et prooratoriis publicis solum-ianuis clausis’!0). b. Missam, quae in nocte nativitatis Domini dicitur, non licet incipere ante mediam noctem, ita ut consecratio post mediam noctem fiat. Eiusmodi usum s. congregatio reprobavit atque abolendum praecepit841), et cn. 821, 2 dicit: media nocte inchoari potest missa. Nota. Quandoque conceditur privilegium celebrandi duabus horis ante auro­ ram vel post meridiem. Immo etiam duabus hoœis post mediam noctem et tribus post meridiem311). Eiusmodi privilegia nonnullis ordinibus religiosis concessa non videntur esse abrogata. 3. »Ordinarii locorum exceptis Vicariis Generalibus sine mandato speciali, permittere possunt missae celebratione m~H0ris post meridianis quotidie, si bonum spirituale notabilis partis christifidelium id postu­ lat343).* t‘.------ ΣΖΖ » a. Requiritur ergo ad celebrationem missae vespertinae licentia Ordinarii loci (cui assimilatur Ordinarius castrensis). Vivarius generalis indiget mandato speciali Episcopi, quod et generaliter accipere potest; agitur enim de potestate Ordinarii propria et territoriali, quae secundum cn. 197, § 1 et cn. 199, § 1) in toto vel in parte delegari potest. ·») Génicot, Theol. mor. inst. II. 236. ”·) Congreg. special. 18. sept. 1634. S. Rituum Cong. resp. 2. nov. 1634 (n. 614) et 6. fdbr. 1858 (A. S. S. III. 602 et VII pg. 400 nota), cf. Vermeersch-Creusen, Epitome II. 96. ”7) Rubricae gen. miss. XV. 4. Cn. 821, § 2. 338) S. C. R. 20. apr. 1641 n. 752; 7. dec. 1641 n. 781. Per facultates quinquen­ nales episcopi possunt in sacellis religiosorum non exemptorum permittere tres missas cum communione. 33°) Cn. 821, § 3. «°) S. Officium 26. nov. 1908. M1) Rubr. gen. XV. n. 4. S. C. R. 11 maii 1878 n. 4448. 2. iun. 1883 n. 3576. 54:) Priimmer, Theol. mor. III. n. 290 e. «’) AAS 49 (1957) 178. n. 1. Dc tempore celebrationis 179 Quoad missas vespertinas in navi competens est >Ordinarius loci, in cuius territorio est portus, in quo navis habitualiter consistit344345 *)*. Haec licentia, cum sit realis (in favorem populi), non personalis (in favorem celebrantis) similiter ac facultatas binandi in casu urgenti rationabiliter prae­ sumi potest545). b. Licentia postmeridie celebrari dari potest et per se debet >si bonum spi­ rituale nofabilis partis christifidelium id postulat*. Excluditur ergo missa ves­ pertina »ad externam dumtaxat sollemnitatem decorandam aut in privatorum commodum84·)*. Bonum spirituale intellegitur secundum finem legis: possibilitas participandi in s. missae sacrificio et in s. synaxi. Notabilis pars fidelium relative ad totum communitatis (in parochia, in noso­ comio, in congregatione Mariana) accipit mensuram. Generatim auctores dicunt ex analogia cum regulis de binatione: notabilis pars sunt ad minimum 20 vel 30 personae. c. In lege determinatur terminus, ante quem non celebrare licet missam vespertinam: hora 16. Ex analogia cum decreto de hebdomada sacra, quod missae celebra- 4p,, tionem post horam 21 non permittit, auctores gereneratim terminum, post quem , · L non definiunt horam 21. vel ad summum 22. Imo iam missa hora 22. coepta, 1 servata vi verborum potius missa nocturna, quam vespertina vocanda esset347y. d. Post Motu Proprio Sacram Communionem ius missionum, quo iam secundum '■n Constitutionem Apost. Christus Dominus cotidie missa vespertina permitti potuit848), iam non differt a iure communi. 4. In Instaurato Ordine hebdomadae sacrae praescribitur, ut feria V. celebretur antemeridie post Tertiam (in ecclesia cathedrali) missa chrismatis; omnes aliae vero missae postmeridie inter horam 16. et 21. Feria VI. actio liturgica celebretur circa horam 15. Ex rationibus pastoralibus hora definiri potest inter horam 12 et 21. Sabbato sancto. Vigilia paschalis ita incipiatur, ut missa sollemnis vigiliae inchohari possit circa mediam noctem inter sabbatum s. et do­ minicam Resurrectionis. Ordinarii locorum propter graves rationes ordinis publici vel pastoralis permittere possunt, sed >non indistincte vel ge­ neraliter pro tota dioecesi*, ut in celebratione Vigiliae pro populo hora antecipetur, sed non ante diei crepusculum aut certe non ante solis occa­ sum. In ecclesia cathedrali, ecclesiis religiosorum et ubicumque sine gravi incommodo fieri potest^ servetur hora competens .in media nocte348*). Apparet mens Summi Pastoris in Ecclesia, ut sacri ritus eo tempore vespertino celebrentur, quo sacrosancta mysteria Christi crucifixi, sepulti, suscitati conti­ gerunt. 20£_Gravitas huius praecepti. 1. Praeceptum de hora celebrationis sub gravi obligat in materia gravi. Qui ergo sine iusta causa notabiliter ante vel post tempus ab Ecclesia statutum i. e. integris duabus horis ante auroram vel post meridiem celebrat, grave peccatum committit34’), nisi c particularia adiuncta excusent. vWvuLA — 1 S45) Monitor eccl. 82 (1957) 198. A AS 45 (1953)) 428. 84«) A AS 47 (1955) 218. ’") wi) S. C. C. 19. dec. 1835 ; 25. sept. 1858; 21. mart. 1863. Cn. 824, 2. S. C. C. pluries, e. g. in Trevir. 6. aug. 1881. S. C. C. 23. maii 1861. S. C.C. 13. nov. 1937. A. A. S. 30 (1938) 101—103. S. C. C. 5. mart. 1887. H 184 QUAESTIO SEPTIMA. De ritu celebrationis. Huius loci non est ritus docere, iuxta quos missae sacrificium ex praescripto Ecclesiae offerendum sit, sed potius de ipsis ritibus seu de praeceptis liturgicis, quae maioris momenti sunt, quantum fieri potest, indicari debet, utrum sub gravi an sub levi obligent, fcitus in celebratione missae servandos exhibent rubricae missalis. 210, De missali eiusque rubricis. 1. In Ecclesia latina missa celebrari debet lingua latina iuxta rubricas Missalis Romani. Summus Pontifex Pius V. in bulla, quae missali iussu eius edito praefigitur, duo statuit: imprimis aliorum missalium usum, nisi ex speciali privilegio concedantur, prohibet; deinde missam iuxta rubricas ibi contentas celebrandam praecipit372). Recenti tempore S. C. R. editionem typicam Missalis Romani publicandam curavit, cui omnes futurae eiusdem editiones ad amussim conformes esse debent373). Codex haec habet: Reprobata quavis contraria consuetudine sacerdos celebrans accurate ac devote servet rubricas suorum ritualium librorum (cn. 818). Missae sacrificium celebrandum est lingua liturgica sui cuiusque ritus (cn/ 819). v · > ■' ρ-< ■uj-. 2. Rubricae Missalis aliae praeceptivae, aliae directivae sunt (n. 31). Rubricae, quae indicant ritus in ipsa celebratione servandos, praeceptivae sunt sub gravi vel sub levi iuxta earum materiam ;/rubricae vero, quae indicant ritus extra i. e. ante vel post missam servandos, directivae sunt. a. Sententia tum inter antiquos tum inter recentes theologos communissima, quae rubricas Missalis aliorumque librorum liturgicorum in praeceptivas et directivas distinguit, omnino tenenda est neque audiendi sunt nonnulli rubricistae recentes, qui omnes omnino rubricas volunt esse praeceptivas374). b. Etsi rubricae directivae per se non obligent in conscientia, in iis tamen violandis facile committi potest peccatum veniale, ubi nempe sine rationabili motivo non observentur. 211. De rituum omissione. Ut determinari possit, quae omissio in celebratione missae gravis, quae vero levis sit, distinguendum est inter missae partes ordinarias, quae semper peragendae sunt ut confessio, epistola, orationes propriae, offertorium, fractio hostiae, istius cum sanguine mixtio etc., et partes extraordinarias, quae non in qualibet missa dicuntur ut Gloria, Credo, Commemorationes, Sequentia, ea, quae in praefatione et canone quorundam festorum propria sunt375). 1. Omissio partis ordinariae facile evadere potest grave peccatum, praesertim si fiat in canone missae, qui arctius cum missae sacrificio connectitur; sic grave est omittere quamcunque orationem canonis vel eius verba ita mutare, ut sensus varietur. Conantur auctores accuratius determinare, quae omissiones praesertim in canone graves censeri debeant; in iis autem determinandis non consentiunt; sic ad grave peccatum committendum alii requirunt, ut duo, alii ut decem nomina 372) 373) ”*) ”·) Constit. Quo primum 19. iul. 1570. Constit. Officiorum ac munerum 25. ian. 1897 n. 18. Cf. Civiltd cattolica 1891 IV. p. 34 ss. Cf. s. Alphonsus n. 404 'J* De ritu celebrationis γ Κομλ —>-4 bt 'r^A t 185 sanctorum in canone omittantur37·). »Nec multum», ut bene advertit Génicot (II. n. 241.), »ad praxim faciunt illae minutiores omissionis gravis vel levis determina- ' tiones: siquidem nemo solet directa voluntate praetermittere missae partem, si I qui vero quaedam omittunt ob negligentiam culpabilem, eorum reatus diiudicandus est e causa generali omissionum, quam culpabiliter ponunt, non autem ex omissi^ on ibus, quae reapse contigerunt.» 2. Omissio partis extraordinariae veniale non excedit, quia hae partes minus arcte cum missae sacrificio connexae sunt; sic veniale est omittere Credo vel Sequentiam vel Prophetias in feriis quatuor temporum, vel etiam Passionem in hebdomada sacra: respectu enim missae haec dicenda videtur pars non notabilis, quae proinde exsistente gravi causa (ut si alias populus die festo missa careret) et excluso scandalo absque peccato omitti posset. Si tamen complures simul omitterentur, gravis materia attingi posset. ? Vi facultatem quinquennalium episcopi sacerdotibus binantibus permittere possunt omissionem Passionis in secunda missa. 212. De rituum additione. I. In celebratione missae ritibus ex p raescripto Missalis peragendis aliquid addere cum an imo i n t r oducendi novum ritum vel sine hoc animo, sed in notabili quantitate, praesertim si addantur preces, quae in Missali non contineantur, peccatum grave est. Concilium Tridentinum prohibet, ne sacerdotes tritus alios aut alias ceremonias et preces in missarum celebratione adhibeant, praeter eas, quae ab Ecclesia probatae fuerint377): et Pius V. prohibet, ne sacerdotes in celebratione missae alias ceremonias vel preces, quam quae in hoc Missali contineantur, addere vel recitare praesumant378). Quae prohibitiones’ imprimis de additione, quae fiat cum animo introducendi novum ritum, intelligendae sunt. Q, Non licet ex privata devotione vel ex aliqua privata necessitate ritibus aut orationibus Missalis collectam vel eiusmodi addere. Caveat sacerdos celebrans, habet cn. 818, ne alias ceremonias aut preces proprio arbitrio adiungat. Ex his probabilitatem amittit sententia illorum auctorum (s. Alphonsi, Ballerini, D’Annibale, Génicot), qui putabant ex privata devotione vel ex aliqua privata necessitate orationem addere ex iis, quae in Missali sunt, peccatum non esse. 3. Orationem jaculatoriam licet brevem sive ore sive sola mente inter ipsas preces liturgicas interponere certe improbandum est; at eiusmodi orationes inter singulas preces addere, dum sacerdos e. g. elevationem specierum facit, incensat, genuflectit etc., peccatum non est, nisi ore fiat, cum id pioprie non sit contra rubricas. 213. De nonnullis requisitis ad celebrandum. 1. Non licet missam celebrare nisi in altari sive fixo sive portatili saltem mobili i. e. saltem in lapide consecrato370). 37·) 377) celebr. ”·) 37e) Cf. s. Alphonsus n. 405. Concilium Trid. sess. XXII. decr. Quanta cura De observ. et evitand. in missae. Constit. Quo primum 19. iul. 1570. Cn. 822. 186 De eucharistia Privilegium celebrandi sine lapide consecrato ne missionariis quidem concedi solet’80). Privilegium autem, quod Cardinalibus et Episcopis (cn. 239, § 1,7; 349, § 1, 1) convenit, ex iusta causa celebrandi in quovis loco decenti, modo adsit lapis consecratus, aliis sacerdotibus per speciale indultum s. Sedis conceditur. 2, In missae celebratione requiritur Missale, ita ut sine Missale celebrare per se grave peccatum sit propter errandi periculum; at non praecipitur, ut missa legatur, ne canon quidem, si exclusum sit morale periculum errandi. Non peccat, qui una alterave vice etiam solum ex devotione sine Missall celebret, ubi hoc facile haberi non possit, modo certitudine morali sciat, se non erraturum esse. Ad cavendam populi admirationem in hoc casu alius liber sacer in altari ponendus esset. 3. Crux cum imagine crucifixi inter candelabra prominens, ut sacerdos et populus facile eamlntueri possint, in altari adesse debet381): crux enim cum imagine crucifixi sacerdoti et fidelibus in memoriam revocat sacrificium crucis, quod in altari renovatur. ■ Est abusus ad Ordinario removendus, sicubi collocetur parva crux vix visibilis supra tabernaculum sive in ostiolo tabernaculi loco crucis collocandae inter can­ delabra58’). 4. Toto tempore missae in altari ardere debent duae candelae ex cera apum confectae^), nec licet ratione dignitatis celebrantis, qui sit episcopo inferior, plures accendere quam duas384). a, Sine ullo lumine celebrare grave peccatum est, nisi fiat In necessitate viatici pro moribundo conficiendi. Cum uno cereo celebrare veniale est; quare ob causam rationabilem cum uno tantum cereo celebrare licet. Si lumen ante consecrationem deficiat et aliud haberi non possit, a sacro cessandum est; si post consecrationem inceptam deficiat, sacrum perficiendum est; quodsi intra horae quadrantem aliud lumen haberi possit, ex­ spectandum est. Si cerei inter celebrandum extinguantur, iterum accendendi sunt, quin tamen interim sacrum interrumpatur385). b. Candelae sub gravi esse debent ex cera apum et quidem sine admixtione alienae materiae sive vegetabilis sive animalis. Cum tamen hodie frequenter etiam cerae, ex qua candelae conflantur, admisceri soleant heterogeneae substantiae, et candelae adulteratae tamquam genuinae vendantur, s. Sedes, attenta magna difficultate habendi ceram apum genuinam, haec statuit: Episcopi pro viribus curent, ut cereus paschalis, cereus in aqua baptismal! immergendus et duae candelae in missis accendendae sint ex cera apum saltem in maxima parte; aliarum vero candelarum, quae supra altaribus ponendae sunt, materia in maiore vel notabili quantitate ex eadem cera sit oportet888). Sunt, qui permittant, ut deficiente cera exsistente necessitate887), immo una alterave vice ex sola devotione celebrari possit cum lumine ex oleo388). Facilius M0) Ml) »") M8) 888) M5) 588) ”7) 188) S. C. prop. fid. 2. sept. 1870. Rubricae general, missal. XX. Ceremoniale epp. 1. 1. c. 12. S. C. R. 17. sept. 1822 n. 2621; 16. iun. 1663 n. 1270. Rubricae gen. miss. XX. S. C. R. 7. sept. 1850 n. 2984. Cf. Lacroix 1. 6. pr. 2. n. 394. D’Annibale III. 400. S. C. R. 14. dec. 1904 n. 4147. AAS 50 (1958) 50 s. Suarez disp. 81. sect. 6. η. 5. Gobât, Exper. theol. tract. 3. n. 291. ί" De ritu celebrationis 187 permitti potest, ut id fiat cum candelis ex stearina vel alia materia confectis, quae hodie vix distingui possunt a candelis ex apum cera confectis. Licet enim ratio, ob quam Ecclesia candelas ex cera confectas praescribat, potissimum symbolica sit, accedit tamen etiam ratio decentiae, ob quam auctores mortale dicunt, celebrare cum candelis sebaceis (Unschlitt)389). c. Ratione sollemnitatis, si nimirum missa non sit stricte privata, sed conventualis vel parochialis vel sollemnis vel locum tenens sollemnis, licet plures candelas accendere, quae pariter ex cera esse debent, nec permittitur, ut ad cultum seu super altare praeter candelas ex cera adhibeantur candelae ex stearina3*0) vel illuminatio ex gaz391*) vel lux electrica393). 5. In celebratione sub gravi requiritur minister mascnlus excepto casu necessitatis393); quare utrumque per se grave est, et celebrare sine ministro et admittere mulierem ad altare ministrantem, etsi sit sanctimonialis. a. Casus necessitatis sunt>«, ut confici possit viaticumpjg. ut populus praecepto satisfaciat audiendi sacrums γ, ut iose sacerdos diebus aeceptis satisfacere possit praecepto audiendi sacrum;\ 3. si minister (etiam ante oblationem) abscedat, nec revertatur394)^ b. Sacerdotes autem, quibus conceditur specialis facultas celebrandi sine ministro (ut fit in missionibus), hac facultate licite utuntur, si alias celebrare non possint. c. Ut celebrari possit cum ministro, qui nesciat respondere, minor necessitas celebrandi requiritur. d. Si minister male pronuntiat, ipse sacerdos, si commode fieri potest, suppleat, si id fieri non potest, sine scrupulo ab omni correctione abstineat, ne se vel alios turbet. 6. Exsistente iusta causa permitti potest, ut mulier sacerdoti, qui prius omnia ad missam necessaria disposuit, a longe respondeat, quin tamen ad altare accedat. Olim S. C. R. solum urgente necessitate eiusmodi mulieris ministerium permi­ sit395); recenti autem tempore non amplius exigit necessitatem celebrandi, ut mulier sacerdoti respondere possit, quin tamen accuratius determinet causam, quae ad Me) S. Alphonsus n. 394; in missionibus quandoque conceditur licentia adhi­ bendi candelas ex adipe ceti confectas. 3i0) S. C. R. 4. sept. 1815 n. 3376. 391) S. C. R. 16. maii 1901. 393) S. C. R. 24. iun. 1914. Quoad lucem electri­ cam haec decreta sunt: Lux electrica vetita est non solum una cum candelis ex cera super altaribus, sed etiam loco candelarum vel lampadum, quae coram ss. sacramento vel reliquiis sanctorum praescriptae sunt. Nec licet tempore exposi­ tionis interiorem partem ciborii cum lampadibus electricis in ipsa parte interiori collocatis illuminare. Pro aliis ecclesiae locis et ceteris casibus illuminatio elec­ trica permittitur, dummodo in omnibus servetur gravitas, quam sanctitas loci et dignitas s. liturgiae postulant. — Notandum tamen est, haec praecepta valere de usu lucis cultus gratia (Kultbeleuchtung), non vero de usu ad videndum vel le­ gendum (Zweckbeleuchtung), in quo casu nil postulatur, nisi ut dignitas servetur, cf. cn. 1271. 393) Cn. 813, § 1. Pius XU. Enc. Mediator Dei AAS 39 (1947) 557. Cf. AAS 41 (1949) 506—509. Monitor eccl. 82 (1957) 200—213. Mitius iudicat Cappello, I. (1953) n. 703. 394) S. Alphonsus n. 391. S. C. Sacr. Instr. De postulanda facultate celebrandi missam sine ministro 1 . oct. 1949. A. A. S. 41 (1949) 493 s. addit?>Tempore pestilentiae, quando haud facile invenitur, qui tale ministerium impleat et secus sacerd os_d e b e a t per notabile tempus se abstinere a celebrando.* »95) S. C. RL 27. aug. 1836 n. 2745. Hctl ] 88 i De eucharistia id requiratur30*). Cum nunc atuatur307), «deficiente viro iusta de causa mulierem ministrare posse, ea tamen gê, ut ex longinquo respondeat nec ullo pacto ad altare accedat«, dicepdum \ etur sacerdotem respondente muliere, praesertim si sit monialis et missa dicatu in sacello monialium, celebrare posse, si alias ob defectum ministri celebrationem omittere deberet, etsi non adsit maior celebrandi necessitas. 214. De missae interruptione. Missa sine interruptione tractu con­ tinuo celebrari debet. Duplex distinguitur interruptio :||essenfifl//'s, quando missae sacrificium inceptum manet incompletum, ut si inter consecrationem (unius speciei) et communionem interrumpatur, nec postea continuari possit; erfaccidentalis, quando missae partes inter­ posita actione extranea una ab altera separantur. 1. Missam essentialiter interrumpere vel potius abrumpere nun­ quam licet, nisi immineat mortis periculum vel ss. eucharistiae pro­ fanatio. Si missa abrumpenda sit post consecrationem unius speciei, potest sacerdos, omissa calicis consecratione, sumere hostiam iam consecratam vel eam cum calice consecrando in alio loco secum auferre. Quod si utramque consecrationem perfecerit, utramque speciem statim sumat, si possit, vel si non possit, secum auferat in loco tuto postea sumendam. 2. Missam accidentaliter interrumpere ex iusta causa licet, et quidem: a. Post evangelium licet eam interrumpere adcontionem habendam, ad recitandas preces pro defunctis, ad excipiendam processionem, ad faciendam proclamationem bannorum etc. b. Ante offertorium licet eam interrumpere in adventu principis, peregrinorum, processionis, si advenientes alias die festo missam audire non possunt. In hoc casu sacerdos missam denuo incipere potest, ut fideles integram missam audiant. c. Ante canonem eam abrumpere licet, si ipse sacerdos recordetur alicuius impedimenti, e. g. se non esse ieiunum, se esse irregularem etc. vel si excommunicatus vitandus intersit, qui expelli nequeat, vel si ecclesia violetur inter missam398). d. Incepto canone et a fortiori peracta consecratione missam solum ex gravissima causa interrumpere licet, ut si moribundus bap­ tizari vel absolvi debeat. Alia autem sacramenta inter consecrationem et communionem ministrare non licet, quia non sunt tantae necessitatis. a. Missa licite interumpitur etiam ob necessitatem propriam sacerdotis celebrantis e. g. propter morbum brevi transiturum, ob necessitatem exonerationis, quae usque ad finem missae differri nequeat. β. Sacerdos missam interrumpens curare debet, ut sacramentum interim custo­ diatur, proindeque illud in tabernaculum, si adsit, includat. γ. Rediens sacerdos missam post consecrationem interruptam incipit, ubi desierat, et interruptam ante consecrationem, si mora interiecta minor sit una hora, pariter incipit, ubi desierat; quodsi mora interiecta una hora maior sit, 3M) Cf. Gasparri 1. n. 649. ”7) Cn. 813, 2. ”e) Cn. 1173, § 2. De ritu celebrationis 189 incipit ab initio, et ita quidem ut facta iam oblatione novam materiam accipiat et antea oblatam sumpto sacro sanguine consumat. e. Post communionem celebrantis immediate ante distributionem s. communionis licitum est de altari brevem exhortationem ad com­ municantes habere3"). /. Post communionem pariter licet missam interrumpere, ut vota religiosa emitti vel renovari possint. In omnibus congregationibus religiosis utriusque sexus, in quibus vota intra missam emittuntur vel renovantur, ex praescripto Ecclesiae servanda est norma per decretum generale S. Rituum Congregationis statuta400). Haec norma desumpta est ex constitutione Gregorii XIII. Quanto fructuosius (1. febr. 1583), qua con­ stitutiones Societatis lesu approbantur. g. Post communionem celebrantis seu intra missam non licet s. communionem distribuere fidelibus adeo distantibus, ut ipse altare e conspectu amittat401)· ^Temperamentum tamen in nosocomiis admittitur, ita ut ss. communio dari possit infirmis in loco eiusdem contignationis, ex quo vox sacerdotis audiri possit402).< 215. De complendo sacrificio abrupto. Si sacerdos inter celebrandum ex morbo deficiat, haec servanda sunt: 1. Si deficiat post consecrationem primae speciei et ante sumptionem pretiosissimi sanguinis, alius sacerdos etiam non j ei unus, si non adsit ieiunus, sacrificium complere debet, quia praeceptum divi­ num, de procuranda integritate sacrificii praecepto ieiunii eccle­ siastici gravius est. Etiam sacerdos irregularis vel excommunicatus supplere debet. Interiecta una hora inter sacrificii abruptionem eiusque continuationem proba­ biliter non exsistit amplius obligatio quaerendi sacerdotem, qui sacrificium compleat, sed quod superest, in alia missa sumi potest, quia probabiliter deest unio moralis inter duas missae partes. Tamen post plures adhuc horas supplere licet*03). 2. Si idem sacerdos, qui inter celebrandum morbo correptus est, post aliquam interruptionem sacrum perficere potest, non alius, etsi ieiunus, sed ipse, etsi non amplius ieiunus, id faciat: nam praeceptum divinum, ut idem sacrum perficiat, qui illud incepit, praevalet prae­ cepto ieiunii ecclesiastici404). 3. Si deficiat ante consecrationem primae speciei vel post sump­ tionem pretiosissimi sanguinis, nihil ab alio sacerdote supplendum est, quia sacrificium proprie nondum inchoatum vel iam perfectum est. 216. De iis, quae clara voce vel secreto dicenda sunt105). 1. Qui ea, quae ex praescripto rubricae clara voce dicenda sunt, adeo submisse 3Be) S. C. R. 16. apr. 1853 n. 3009 ; 23. mart. 1881 n. 3529. 40°) S. C. R. 15. aug. 1894 n. 3836; 5. iun. 1896 n. 3912. _ 401) Cn. 868. Vermeersch-Creusen, Epitome II. 138. 403) Cf. s. Alphonsus n. 355. Lacroix 1. pr. 2. n. 549. 404) Lacroix 1. 6. pr. 2. n. 552. 40i) Cf. Rubricae generales Missalis η. XVI. 190 De eucharistia recitat, ut adstantes nihil intelligere possint, venialiter peccat, quia rubricam praeceptivam violat. 2. Pari modo qui ea, quae ex praescripto rubricae secreto dicenda sunt, aut nimis demisse recitat, ut etiam sublato quovis impedimento ipse se audire nequeat, aut nimis alte, ut etiam ab adstantibus audiatur, veniale peccatum committit, quia rubricam praeceptivam laedit. 3. Qui magnam canonis partem voce valde elata vel consecrationis verba adeo demisse pronuntiat, ut ipse se audire non possit, graviter peccat. Ratio primi est, quia notabiliter laedit rubricam praeceptivam; ratio secundi est quia consecrationem periculo nullitatis exponit. Cum ab iis observandis, quae sub veniali tantum praecipiuntur, rationabilis causa penitus excuset, exsistente eiusmodi causa clara voce dici possunt, quae secreto, et submissa voce, quae per se clara dicenda essent40·). 4M) Cf. Gasparri II n. 848. Génicot, Theol. mor. inst. II. n. 254. LIBER QUINTUS. De poenitentia1)· 'ζάΜβό ”TtaolB“ÇT CAPUT PRIMUM. De ipsa poenitentia. QUAESTIO PRIMA. De natura poenitentiae. Poenitentia duplici modo accipitur, ut virtus et ut sacramentum est. Virtus poenitentiae est pars sacramenti poenitentiae, scilicet actus poenitentis (dolor de peccatis), qui ad sacramentum valide suscipien­ dum necessarius est, atque ab hac parte sacramentum nomen sortitur. Articulus primus. De virtute poenitentiae2). 217. Notio. 1. Poenitentia in genere significat dolorem de aliqua re a se prius libere commissa. Poenitentia ut virtus significat dolorem de peccato a se prius commisso. Distinguitur poenitentia generalis et specialis. Poenitentiam generalem elicit, qui de peccato ex motivo alicuius virtutis relationem ad Deum habentis dolet, poenitentiam 'specialem elicit, qui de peccato dolet ex motivo particulari virtutis poenitentiae. t Dolor de peccato commisso aut ex peculiari motivo virtutis poenitentiae, aut ex motivo alius cuiusque virtutis procedere potest. Iam vero harum virtutum aliae c relationem ad ipsum Deum habent, quia earum motivum est bonum Dei ut caritas, \ spes, religio, oboedientia, gratitudo; aliae relationem (saltem immediatam) ad Deum non habent, quia earum motivum est bonum naturae rationalis ut temperantia, fortitudo, veracitas, iustitia commutativa. ‘) S. Thomas III. q. 84—90. Supplementum q. 1—28. S. Alphonstis 1. 6. n. 4?5—705. Suarez, De poenitentia disp. I—XXXVIII. Lugo, De poenitentia disp. I—XXVII. Sporer-Bierbaum, Theologia moralis sacramentalis Pars 111. De poeni­ tentia. Coninck, De sacramentis Tom. II. De poenitentia. Stoz, Tribunal poeni­ tentiae. Elbel-Bierbaum, Theologia moralis Vol. III. pars 9, De sacramento poeni­ tentiae. Ballerini-Palmieri, Opus theologicum morale Vol. V. sect. 5.. De sacram, poenit. Lehmkuhl, Theol. moralis. II. tr. 6. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV. Cappello, De sacr. II, De poenitentia5 (1947). Schôllig, Die Verwaltung der hl. Sakramente unter pastoralen Gesichtspunkten4 (Freiburg 1952). Regatillo-Zalba, Theol. moral. Summa III. n. 360—645. *) Cf. Coninck, De poenitentia disp. 1. 192 De poenitentia 2. Poenitentia prout est virtus specialis definitur: virtus moralis inclinans hominem ad destruenda peccata prout sunt offensa Dei vel iniuria Deo illata. Λ·— <- i 'i-.... a. Virtus poenitentiae plene et complete accepta plures actus in se continet: alodium et detestationem peccati, qua hoc, quantum fieri potest, non adesse seu non fecisse volumus; fr^dolorem et tristitiam de peccato commisso; y3)voluntatem delendi in nobis peccatum et consequenter adhibendi medium ad id necessarium, scilicet confessionem, quae ad destruenda peccata ex voluntate Dei intelligitur necessaria; b.fyoluntas satisfaciendi Deo per peccatum laeso; nam offensam et iniuriam alteri irrogatam consequitur obligatio satisfactionis ab offendente libere praestandae; eSjpropos/fum peccata in posterum absolute vitandi; ÇX^nsuper actus externos, v. g. corporis afflictiones, abnegationes etc., qui eo tendunt ut deleantur peccata quatenus sunt offensa Dei. y b. Essentia virtutis poenitentiae formaliter in detestatione (et) dolore consistit. Vera poenitentia utrumque actum complectitur: peccatum enim commissum apprehenditur ut malum aliquo modo praesens, vel quatenus nondum plene quoad culpam et poenam deletum est, vel saltem quatenus verum est illud aliquando commissum esse. Iam vero cum primum peccator apprehendit peccatum commissum ut malum, in voluntate oritur actus odii (abominationis), displicentiae seu detestationis, et quia hoc malum ut praesens apprehenditur, in voluntate capaci simul oritur etiam dolor et tristitia, sicut non potest diligi bonum, quod apprehenditur ut praesens, quin de eo gaudium oriatur. c. Vera poenitentia"propositum non peccandi"implicite semper continet: per actum enim poenitentiae homo detestatur peccatum praeteritum: sed cum eadem malitia, ob quam detestatur praeteritum, insit etiam peccato futuro, virtualiter detestatur etiam peccatum futurum. Quodsi poenitentia ex motivo universali concipitur, quo homo detestatur omne peccatum grave, in ea propositum pariter universale continetur nullum in posterum peccatum comittendi. Ideo Concilium Tridentinum dicit contritionem excludere voluntatem peccandi, utique etiam in posterum*). 218. Obiectum materiale circa quod sunt peccata a poenitent e c ο n i missa;\obiectum materiale virtutis sunt ilii actusHnternTet externi, quibus conatur peccata delere formale est honestas et bonitas, quae in reparanda iniuria Deo irrogata continetur. Omne enim peccatum repugnat auctoritati divinae honorique Deo debito, quem honorem peccator summâ Dei iniuriâ laesit. Et quoniam voluntas non potest detestari malum, nisi amet bonum ei contrarium, ad obiectum formale poenitentiae pertinet etiam bonitas, quae in reparando honore Dei laeso continetur. In quovis peccato diversae malitiae habentur, propter quas peccatum detestari possumus: a. quod sit contra voluntatem Dei praecipientem ideoque inoboedientia; β. quod sit contra auctoritatem et honorem Dei atque ideo iniuria Dei; γ. quod sit malum Dei atque ideo offensa Dei; δ. quod nos privet aeterna beatitudine et reos constituat poenae aeternae. Iam vero qui detestatur peccatum, quia est iniuria Dei, exercet actum virtutis poenitentiae; qui illud ex alio motivo detestatur, aliam virtutem exercet, eam nempe, a qua motivum detestationis et doloris desumptum est. 219. Quando poenitentia obliget. Homini exsistenti in peccato mortali incumbit obligatio,per poenitentiam ad Deum se convertendi ' ’) Cf. sess. XIV. c. 4. (D. 898). ! . De natura poenitentiae 193 et cum Deo offenso se reconciliandi; quam obligationem innuit s. scriptura his verbis: Poenitemini et convertimini, ut deleantur peccata vestra*). Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum'0). 1. Praeceptum poenitentiae est praeceptum speciale ab aliis prae­ ceptis distinctum, adeo ut peccator non poenitens damnetur non solum propter peccatum, cuius eum non poenituit, sed etiam propter peccatum impoenitentiae. 2. Praeceptum poenitentiae obligat per se in nwrte. 3. In vita: a. Nolle poenitentiam agere, i. e. propositum non poeni-"^*^** tendi, est peccatum speciale impoenitentiae, quod inter peccata contra Spiritum S. recensetur et est semper grave. b. Velle poenitentiam agere, sed alio tempore, non est novum pecca­ tum, sed circumstantia quaedam peccati (see. S. Thomam), i. e. conti­ nuatio peccati. Hoc per se etiam illicitum est, sicut illicitum est per­ manere in inimicitia contra proximum; sed dilatio non notabilis ex causa sufficienti escusari potest. 4, Contra praeceptum poenitentiae delinquunt, qui conversionem ad notabile tempus, immo usque ad mortemailferant. Quanfum vero sit hoc notabile tempus, ultra quod poenitentia et conversio citra peccatum differri nequeat, alii aliter determinant. Probabilis, quin et communior est sententia, quam Laymann statuit eum nempe, qui praecepto annuae confessionis satisfacit, poenitentiam ultra licitum ' tempus non differre8). j a. Concina putat poenitentiam ultra hebdomadam sine peccato differri non posse. S. Alphonsus (n. 437) sententiae, quae tenet eum non peccare, qui non ultra annum poenitentiam differat, »non omnino acquiescit», sed censet poenitentiam ultra mensem sine peccato differri non posse; concedit tamen peccatores praesertim rudes a peccato dilatae poenitentiae ordinarie excusari, quia vix unquam ad hanc obligationem advertant. b. Sunt, qui cum s. Thoma’’) dicant, praeceptum poenitentiae per se obligare. solum in morte, quam quidem affirmationem hocce argumento demonstrant: obligatio huius praecepti utpote affirmativi restringenda est ad illud tantum tempus, pro quo de ea certo nobis constat, neque ad alia tempora est extendenda: atqui non potest assignari tempus, intra quod obliget praeceptum poenitentiae, praeterquam in morte. Qui autem cum Suarez*) obligationem hanc ad alia quoque tempora extendunt, suam sententiam in hunc modum confirmant:· a. s. scriptura·) et ss. Patres10) poenitentiam gravissimis sententiis urgent et nimiam dilationem con­ versionis, praesertim usque ad mortem, uno ore condemnant, β. Mortale peccatum esse censetur voluntarie per totam vitam persistere in inimicitia Dei et usque ad mortem differre compensationem iniuriae Deo illatae per peccatum mortale: <) Act. 3, 19. 6) Matth. 4, 17. Cf. Ezech. 18, 30. Luc. 13, 3. 24, 45-47. Act. 2, 38. Rom. 2, 5. e) Laymann, De poenitentia c. 2. n. 6. 7) Cf. il. II. q. 14. a. 2; ipse tamen s. doctor necessitatem poenitentiae extra periculum mortis ex alio capite deducit, scilicet ex obligatione vitandi peccatum mortale, quod in statu peccati diu vitari non potest. Cf. I. II. q. 109. a. 8. °) Suarez, disp. 15. sect. 6. η. 2 ss. ·) Cf. Rom. 2, 4. 5. Eccl. 5, 8. 9. 10) Cf. Suarez disp. 15. sect. 6. n. 3. 13 NoIdin, Vol. Ill I 194 I De poenitentia contemptum enim Dei haec agendi ratio involvere videtur, praesertim cum ipse sua gratia ad conversionem moneat moveatque11). γ. Qui a Deo aversus in statu peccati mortalis vivit, primariae obligationi suae deest tendendi in finem ultimum et operandi suam salutem; sed incredibile videtur hominem sine peccato per longum tempus, immo per totam vitam hanc obligationem negligere posse. Minus efficax ad hunc finem est argumentum ex eo desumptum, quod homo quovis momento temporis possit mori. Articulus secundus. De sacramento poenitentiae. 220. Definitio. Poenitentia, ut sacramentum est, definitur: sacra­ mentum, quo peccata post baptismum commissa homini contrito et confesso per absolutionem sacerdotalem remittuntur (en. 87ÔX Differentia specifica huius sacramenti ab aliis sacramentis exhibetur verbis, quibus significatur materia scilicet contritio et confessio, forma scilicet absolutio sacerdotalis et effectus, qui est remissio peccatorum post baptismum commissorum. 221. Natura sacramenti poenitentiae. Ad declarandam huius sacramenti naturam, quatenus in theologia morali opus est, haec ex institutionibus dogmaticis repetenda sunt12): 1. Christus dedit apostolis eorumque in sacerdotio, successoribus veram potestatem remittendi retinendique peccata post baptismum commissa. a. Apostolis hanc potestatem collatam esse, patet ex verbis Christi: Recipite Spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, rrien/α suni13), ft" -■ τ * b. Hanc potestatem non solis apostolis, sed etiam eorum in sacerdotio successo­ ribus traditam esse, ex eius fine potissimum deducitur; cum enim indigentia obti­ nendi remissionem peccatorum perpetuo in Ecclesia exsistat, etiam potestas remittendi peccata perpetuo in Ecclesia durare debet. 2. Potestas remittendi retinendique peccata potestas judicialis est, quae per modum iudicii exercetur (D. 919). a. Tria ad actum seu ad sententiam iudicialem requiruntur; g. ut eam tamquam condicio necessario praecedat cognitio causae;\β. ut iudex debita auctoritate praeditus ius seu sententiam dicat ^γ. ut sententiam dicat non pro arbitrio, sed secundum merita vel demerita hominis, cuius causa agitur. b. Iam vero potestatem remittendi retinendique peccata non mere gratiosam esse, ut est potestas baptizandi, sed iudicialem, tum ex naturali vi verborum potestatem clavium significantium, tum praesertim ex potestate retinendi peccata cum potestate ea remittendi coniuncta colligitur. 3. Exercitium potestatis remittendi retinendique peccata est sacra­ mentum poenitentiae ipsa huius potestatis traditione a Christo instil· tutum. Sane omnia in eo habentur, quae verum sacramentum constin) Lugo disp. 7. n. 234. u) Cf. Palmieri, De poenitentia p. 45. Chr. Pesch, Praelect. dogm. VII. n. 58 ss. Lercher, Inst Theol. Dogm. IV. 2. n. 527 ss. J. B. Umberg, Die richterliche BuBgewalt nach Io 20/23, ZkTh 50 (1926) 337 ss. “) Ioann. 20, 22. 23. De natura poenitentiae 195 tuunt: a. signum sensibile: voluit nempe Christus, ut absolutione voce prolata” hominibus peccata remitterentur; b. efficax gratiae, cum peccata per infusionem gratiae remittantur; c. a Christo stabiliter institutum, quamdiu nempe exsistunt peccatores, qui remissione peccatorum indigent (D. 911). Eo hoc sacramentum ab aliis sacramentis (excepto tamen matrimonio, quod etiam in actu iuridico, in mutuo scilicet consensu consistit) potissimum differt, quod non ut alia in quadam consecratione, sed in iudicio sacramentali consistit, et quod peccata non remittit per modum doni et beneficii, sed per actum iudicialem. 222. De necessitate sacramenti poenitentiae. 1. Sacramentum hoc, si fieri potest in re, si haberi non potest, saltelh in voto susceptum v Λ I necessarium est necessitate medii ad salutem omnibus, qui post baptismum in peccatum mortale prolapsi sunt: remissio enim peccati mortalis post baptismum commissi ad salutem simpliciter est necessaria; medium autem a Christo ad eam obtinendam institutum est sacra­ mentum poenitentiae, si fieri potest in re susceptum, si autem fieri nequit, saltem eius votum requiritur11). Quare Cone. Trident, ait: Est autem hoc sacramentum poenitentiae lapsis post baptismum ad salutem necessarium ut nondum regeneratis ipse baptismus15). a. Licet contritio caritate perfecta hominem ante sacramenti susceptionem Deo reconciliet, ipsa tamen reconciliatio a contritione non producitur sine sacramenti voto, quod in illa includitur1’); in novo enim testamento non est remissio peccatorum (mortalium) independenter a potestate clavium. Huius sacramenti necessitas est ergo, sicut baptismi, necessitas medii hypothetica17). p. Votum sacramenti intelligitur seria voluntas seu propositum confitendi. Hoc propositum non debet necessario esse explicitum, sed sufficit implicitum, cuiusmodi in actu contritionis perfectae continetur: etenim qui Deum vere diligit, voluntatem habet servandi omnia, quae ex voluntate et institutione divina necessaria sunt ad salutem. Nec debet esse propositum confitendi quam primum, sed suo tempore, quando scilicet aut propter mortis periculum aut propter praeceptum ecclesiasticum urget obligatio confitendi. 2. Sacramentum hoc in re susceptum omnibus post baptismum lapsis necessarium est necessitate praecepti tum divini tum ecclesiastici. a. Praeceptum divinum: adultis enim ex institutione et voluntate DeTsacramentum poenitentiae est medium necessarium ad obtinen­ dam remissionem peccatorum et salutem aeternam18). b. Praeceptum ecclesiasticum de usu sacramenti poenitentiae singulis annis faciendo latum est in Concilio Lateranensi IV. et iterum in Concilio Tridentino ac demum in Codice iuris ecclesiastici10). Cf. Pesch VII. n. 353 ss. Lercher IV. 2. n. 521 ss. 1S) Sess. XIV. c. 2. (D. 895). ,e) Cone. Trident, sess. XIV. c. 3. (D. 896). Cf. De praeceptis n. 7. Si quis negaverit, confessionem sacramenlalem vel institutam vel ad salutem necessariam esse iure divino... a. s. Cone. Trident, sess. XIV. can. 6. (D. 916). 1B) Con. Lateran. IV. c. Omnis utriusque (D. 437). Cone. Trident, sess. XIV. can. 8. (D. 918). Cn. 906. Cf. De praeceptis n. 690 ss. 13· ■ | J 196 De poenitentia ^f_223. Quando obliget praeceptum divinum. Praeceptum divinum suscipiendi sacramentum poenitentiae seu confitendi urget tum per se tum per accidens. L_Et per se quidem urget in periculo mortis: praecepta namque positiva obligant saltem eo tempore, quo sunt necessaria : supposito autem peccato mortali confessio in morte plane est necessaria; peccator ergo, qui in certo vel probabili periculo mortis reperitur, iure divino tenetur confiteri, si potest. Ex multorum auctorum sententia urget etiam aliquoties in vita, quin determinari possit, quoties et quando urgeat. Haec tamen obligatio ex praecepto divino cum certitudine demonstrari non potest. Nam ex huius sententiae argumento, quod nempe homini peccatori non liceat diu in statu peccati manere, sed quod ex iure divino teneatur se reconciliare cum Deo, non sequitur id fieri debere per sacramen­ talem confessionem: fieri enim potest per contritionem perfectam cum voto con­ fessionis suo tempore faciendae. 2. Per accidens autem obligat* a. quando requiritur status gratiae,^L^Usita dubia sint mortalia. Si autem peccata dubia, quae confitetur, sint venialia et nihil certi ex priori vita adiungi possit, etiam negari potest absolutio, nisi timeatur damnum spirituale, quod aliter commode evitari non potest. c. Usus in Ecclesia invaluit, ut poenitentes, praesertim pii qui saepius confitentur, peccatis ex ultima confessione commissis adiungant saltem generice unum alterumve peccatum praeteritae vitae, atque id fieri solet ex duplici ratione: imprimis ut certa confessionis materia habeatur, si forte peccata ex ultima confessione commissa ”) Cf. De principiis n. 289. ”) Lugo disp. 19. n. 103. 80) Cf. De principiis n. 92. De materia poenitentiae 201 solum sint dubia; deinde ut de peccatis in confessione declaratis dolor certius concipiatur, si forte de levibus quotidianis defectibus desit verus atque sincerus dolor. Iam vero ne frustretur finis huius praxis, scilicet consulendi validitati et fructui sacramenti, monendi sunt poenitentes, ut ex peccatis antcactae vitae subiungant ea, quae magis eorum conscientiam gravent et de quibus vere et sincere doleant et emendationem proponant. d. Non raro poenitentes hac vel simili formula se accusant: habui dubia contra fidem vel habui tentationes contra castitatem, de his me accuso prout coram Deo reus sum. Ordinarie hac formula dubium de peccato commisso significare intendunt. Quare si alia peccata certa non accusaverint absolvi non debent, nisi ex vita anteacta aliquod peccatum certum, de quo doleant emendationemque proponant, clavibus subiiciant. 228. De materia necessaria. Materia necessaria dicuntur peccata, quae ex praecepto divino clavibus Ecclesiae per confessionem neces­ sario subiicienda sunt. Hanc constituunt omnia et sola peccata mortalia post baptismum commissa et vi clavium' nondum directe remissa vel directe quidem remissa, sed non ut oportet accusata?1). a. Directe remitti dicuntur peccata, quae tamquam cognita a confes$ario per sententiam absolutionis remittuntur; et hac quidem ratione remittuntur omnia illa peccata, quae a poenitente in se clavibus Ecclesiae rite subiiciuntur et a confessario jurisdictionem in ea habente condonantur. Indirecte remitti dicuntur peccata, quae vi gratiae sanctificantis per sacramentalem absolutionem infusae remittuntur? Si e. g. poenitens apte d i s p o s i t u s ’( i. e. ΊΓό'ί ô r e m habens ex motivo universali, cf. h. 255) peccatum grave ex oblivione inculpabili in confessione omittit, absolutio confessarii j** necessario producit remissionem peccatorum et infusionem gratiae, at ipsa nequit remittere nisi peccata clavibus subiecta; non potest autem gratia infundi, quin omnia peccata mortalia deleantur; ergo vi gratiae infusae indirecte et per concomitantiam remittitur etiam peccatum in confessione omissum. b. Si poenitens ob legitimam causam ab integritate confessionis excusantem e. g. moribundus peccata sua in genere tantum accusat, haec directe remittuntur, sed manet obligatio ea postea, si fieri potest, accuratius declarandi, quia praeceptum divinum peccata secundum speciem et numerum declarandi nondum impletum est. 229. De materia libera. Materia libera dicuntur ea peccata, quae clavibus Ecclesiae subiici possunt, sed non debent. Hanc constituunt peccata venialia post baptismum commissa et nondum remissa, et peccata tam mortalia quam venialia iam directe remissa. a. Peccata venialia sunt materia huius sacramenti, quia vera sunt peccata contra legem Dei commissa, ideoque per potestatem clavium, quae non ad aliquod genus peccatorum restricta est, remitti possunt: libera autem, quia in confessione citra culpam taceri et multis aliis modis deleri possunt31 32). /). Peccata iam remissa sunt materia huius sacramenti, quia nihil impedit, quominus peccati commissi venia iteratis vicibus peti et dari possit, libera autem, quia peccata iam remissa iterata accusatione non egent. c. Quandoquidem peccata tam venialia quam mortalia iam semel remissa non sunt materia necessaria, sed libera, sequitur in confessione mortalium licite posse omitti venialia sive omnia sive complura; in confessione autem venialium posse omitti aliqua, etiam pleraque venialia; in confessione tandem generali, quae non 31) Cone. Trident, sess. XIV. c. 5. Prop. damn, ab Alexandro VII. n. 11. (D.899; 1111). Cn. 901. ”) Cone. Trident, sess. XIV. c. 5. (D. 899 coli. 917). 202 De poenitentia sit necessaria, omitti posse non solum venialia, sed etiam mortalia sive aliqua sive complura, quorum confessio iam semel rite est facta. τ βΛΓβ 230. Num adultus, qui sub condicione rebaptizatus est, teneatur 223—-— confiteri peccata ante hunc baptismum commissa. g. Adultus catholicus, qui sub condicione iterum baptizatus est, non tenetur d e n uo cοnfiteri peccata iam accusata: si enim primus baptismus validus fuit, peccata per absolutionem iam remissa sunt, et si baptismus validus non fuit, per secundum baptismum remittuntur; peccata autem ab ultima confessione commissa et nondum accusata integre in confessione declarari debent. Nec dicatur, quia haec peccata per baptismum modo collatum forte iam remissa sunt, non constat certo de obligatione ea confitendi; obligatio autem dubia nulla est: obligatio enim ea peccata confitendi plane certa est, quod ex iis constabit, quae de adulto acatholico denuo baptizato mox dicenda sunt. b. Adultus acatholicus, qui ,ad fidem conversus propter baptismum dubie collatum sub condicione iterum baptizatur, peccata sua integre confiteri debet. . a. Complures auctores (D'Annibale, Ballerini-Palmieri, Bucceroni, Génicot) tty. LxJudocent suadendam quidem esse confessionem, at non esse ex obligatione imponenCt*'' n locis, in quibus ab episcopis praescripta sit. Baptismum enim antea r*. susceptum dubie esse validum et proinde obligationem confitendi peccata anteactae n vitae esse dubiam, obligationem autem dubiam esse nullam. Ipsa vero peccata V post baptismum dubie validum commissa certe deleri. Si enim primus baptismus «**>k*U,invalidus fuit, delentur per secundum baptismum; si validus fuit, delentur per Vb I,. tu contritionem perfectam vel indirecte per confessionem cum attritione peractam33). u.. L _,A Decreta autem s. Sedis hac de re edita non continere legem universalem, sed solum a.i «praeceptum particulare pro iis, ad quos referebantur, datum ob speciales eorundem "“ri* condiciones. β. Nihilominus tenenda videtur sententia affirmans obligationem integrae confessionis in casu, de quo agitur. 0Λ-Α )Ç>a. Verum quidem est, nullum exsistere s. Sedis decretum, quo obligatio integrae confessionis pro iis, qui sub condicione rebaptizantur, expresse declaretur. Quatuor enim decreta s. Officii hucusque de hac re edita, quibus obligatio confessionis edicitur, re vera particularia sunt: Primum in causa Caroli Wippcrmann a. 1715. Alterum ad episcopum Phila­ delphiae a. 1859. Tertium ad episcopos Angliae a. 1868. Quartum ad episcopum Vallispratensem a. 1874. Responsum autem S. C. de prop, fide 10. iul. 1869 ad episco­ pum Quebecensem datum, et a. 1899 demum vulgatum, quo edicitur, decretum s. Of­ ficii ad episcopos Angliae continere legem universalem, privatae auctoritatis est, a secretario congregationis, ipsa congregatione inconsulta, editum34). Attamen recte affirmatur, Ecclesiam hisce decretis, licet in se particularibus, virtualiter atque aequlvalenter declarasse peccata dubie baptizatorum constituere materiam neces­ sariam confessionis atque iure divino in confessione esse declaranda. Licet enim decreta referantur ad casus particulares, cum tamen eorum adiuncta sint valde diversa et nihilominus semper eadem decisio exhibeatur, signum est omnibus eandem subesse rationem, quae alia non est nisi quia peccata dubie baptizatorum ex voluntate Christi materiam necessariam absolutionis constituunt et proinde ab omnibus Ecclesiae clavibus subici debent. u) Cf. Lacroix 1. 6. pr. 1. n. 323. **) Cf. Mannajoli, De obligationibus Christianorum propriis quibus in genere dubie baptizatl obstringuntur (Romae 1913), p. 139 ss. p. 197. De rnatena poenitentiae 203 b. Ratio interna, qua probatur certa obligatio confitendi peccata commissa post baptismum non certo validum haec est. Ex certa collatione baptismi oritur ius Ecclesiae certum in eum, qui baptismum (etsi forte invalidum) suscepit; idque propter gravissima damna, quae sequerentur, si dubie baptizati non censerentur eius subditi omnibusque eius legibus subjicerentur. Idem prorsus iudicium est ferendum in dubio de valore matrimonii certe contracti, in dubio de valore professionis religiosae certe emissae, in dubio de valore sacrae ordinationis certe susceptae, idque propter gravia mala, quae alias sequerentur. 231. Peccata in ipso baptismo commissa practice adnumerari possunt materiae dubiae sacramenti poenitentiae; quare non debent in confessione necessario declarari nec possunt ipsa sola absolute per absolutionem r ëmitti35).————1 Peccatum fictionis seu indigna susceptio baptismi vel aliud peccatum e. g. dubii in fide in ipso actu baptismi commissum non quidem valorem, sed tamen effectum baptismi impedit. Iam quaeritur, utrum haec peccata deleantur vi baptismi, quod remoto obice reviviscit, an vero accusari debeant in sequenti confessione, ut vi absolutionis remittantur. Communiter auctores nulla distinctione facta inter peccatum fictionis et alia peccata affirmant omnia peccata in ipsa susceptione baptismi commissa constituere materiam necessariam poenitentiae; haec enim peccata dici debent post baptismum commissa, ergo per poenitentiam delenda. Fieri enim vix potest, ut peccatum in ipso instanti collati baptismi ita compleatur, ut post susceptum baptismum non continuetur; quodsi tamen in ipso instanti collati baptismi iam completum esset, per poenitentiam deleri non posset. Cum tamen alii de obligatione haec peccata confitendi dubitent3*), alii eam negent37), ac tandem cum discerni vix possit, utrum peccatum in ipso instanti baptismi iam terminatum fuerit, an etiam postea duraverit, haec peccata in praxi materiae dubiae recte accensentur. Articulus secundus. De materia proxima. 232. Materia proxima huius sacramenti sunt tres actus poenitentis: contritio, confessio et satisfactio ut acceptanda. A Concilio Tridentino hi actus dicuntur quasi-materia sacramenti poenitentiae38). Qua ratione actus poenitentis in hoc sacramento se habeant, utrum sint vera materia, ex qua sacramentum constituitur et conficitur, an solum condicio necessaria, ut absolutio sacramentalis effectum sortiatur (n. 224), cum a Cone. Trident, ηοη sit decisum39), dogmatici dispu­ tant40). a. Cum thomistis sententia communis recentiorum affirmat actus poenitentis veram esse huius sacramenti materiam, quae una cum •f 3S) Ballerini-Palmieri V. n. 18. 3*) S. Alphons. n. 47. ”) D’Annibale 111. η. 164. Lugo disp. 16. η. 2. 3S) Sess. XIV. c. 3. (D. 896). ’·) Cf. Pallavicini, Hist. conc. trident. 1. 12. c. 27. ♦°) Cf. Palmieri, De poenitentia p. 144 ss. Pesch Vil. n. 75 ss. Lercher IV. 2. n. 546. Ballerini-Palmieri V. n. 9 s. z . \ CeÆvJi-» · ΜλΤ<.-Λ<Λ*. ) Λ I 204 De poenitentia absolutione sacerdotali constituit signum sacratnentale efficax gratiae. Hi putant Concilium Tridentinum hos actus vocare quasi-materiam, quia non sunt res materialis ut aqua in baptismo. b. Scotistae cum paucis recentioribus docent actus poenitentis non esse materiam, ex qua signum sacramentale essentiale constituitur, "sed solum condicionem necessario praerequisitam, ut absolutio, quae sola est signum efficax gratiae, effectum producat. Hi autumant a Concilio Tridentino hos actus vocari quasi-materia, quia rationem materiae sacramentalis vere et proprie non habent. Illud tamen addendum est scotistas sententiam suam diverso modo concipere. Auctores enim omnes antiquiores (Bosco, Sporer, Holzmann etc.) contritionem et confessionem sensibilem tamquam conditionem validae absolutionis requirunt; ratio praesertim duplex affertur: 1·. natura iudicii sacramentalis causae cognitionem41) exigit, quae cognitio sine sensibili confessione et contritione esse nequit. 2. Confessio a Cone. Trident, requisita42) non intelligitur nisi sensibilis. t Alii iique paucissimi (Ballerini, Berardffi (Jocent' ad validam absolutionem sufficere actus mere internos sci. contritionem in qua votum confitendi implicite semper contineatur. — Quae sententia propter rationes pro necessitate sensibilis contritionis et confessionis modo allatas neque theoretice sustineri neque ullo modô~tuto in praxim deduci potest. Üt praecipuum vel potius unicum argumentum, quo haec nova sententia nititur, affertur praxis nunc vigens absolvendi moribundos, ' etsi nullum signum contritionis vel voluntatis confitendi dedissent. Verum quidem ‘A •U !C est moribundum utique catholicum et in manifesto peccato mortali contumaciter non perseverantem, secundum praxim hodiernam condicionate absolvendum esse, <--r '| etsi nullum signum dederit; sed probe notandum est hanc praxim etiam temporibus 4 4 * *^sat longis post Cone. Trident, omnino reprobatam esse43) neque nunc ullo documento m- p '“ecclesiastico, ne novissima quidem Ritualis Romani editione (cf. tit. 111. c. 1. v 4 Π. 25) fulciri44); potest tamen aliqua saltem ratione hodierna praxis iustificari: ----’ ’T sc’· praesumere licet, moribundum signis vere sensibilibus (suspiriis etc., vita in Ecclesia catholica usque ad mortem protracta) probabiliter velle et petere absolu­ tionem. Quodsi nulla probabilitate praesumi possit, neque absolutionem utpote certo invalidam44) dandam esse omnes hodie theologijdocent. Λ\^^. 41) Cone. Trident, 4I) Cone. Trident, 43) Laymann 1. 5. dub. 10. n. 96. Lugo 44) P. Galtier, De «) Lercher IV. 2. sess. XIV. c. 5. (D. 899.) sess. XIV. can. 6—9. (D. 916 ss.) tr. 6. c. 8. n. 4. Suarez disp. 23. s. 1. n. 13. Coninck disp. 7. disp. 17. s. 3. poenitentia n. 337. n. 546 obi. 5. Lehmkuhl II. n. 646 ss. 205 QUAESTIO TERTIA. De forma poenitentiae. 233. Triplex distinguitur forma sacramenti poenitentiae: 1. Rubricatis, quae in Rituali46) praescribitur: ( (^LLvu-rt c * ** v xCl4'· ) Misereatur tui omnipotens Deus et dimissis peccatis tuis perducat te ad vitam aeternam. Arnen. Deinde dextera adversus poenitentem elevata dicit: Indulgentiam, absolutionem et remissionem peccatorum tuorum tribuat tibi omnipotens et misericors Dominus. Arnen. Dominus noster lesus Christus te absolvat, et ego auctoritate ipsius te absolvo ab d/πηί vinculo excommunicationis (suspensionis), et interdicti, in quantum possum ft iu indiges. Deinde ego te absolvo a peccatis tuis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. /Passio Domini nostri lesu Christi,/merita beatae Mariae Virginis et omnium Sanctorum,Quidquid boni fe'ceris et mali sustinueris /sint tibi in remissionem peccatorum,/ augmentum gratiae/et praemium vitae aeternae. Arnen. Pia consuetudo, quae tamen non obligat in conscientia, id habet, ut confessarius ante confessionem poenitenti benedicat his verbis: Dominus sit in corde tuo et in labiis tuis, ut rite confitearis omnia peccata tua in nomint&Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. 2. Necessitatis, quae in casu repentino adhiben_a est47): d Ego te absolvo ab omnibus censuris et peccatis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. 3. Essentialis, quae ea continet, quae ex necessitate sacramenti signi­ ficari debent. Ex Concilio Tridentino48) est: Te absolvo a peccatis tuij. 234. De ipsa forma. Valida absolutionis forma tria exprimere debet: a. personam ministri cum debita auctoritate indicantis: absolvo; b. personam rei: te; c. genus vinculi, a quo per sententiam iudicialem reus absolvitur: a peccatis. Si verba formae considerantur ut verba humana sensu obvio et naturali, hunc sensum habent: ego iudiciali sententia te libero a peccatis tuis. Quodsi considerantur ut verba sacramentalia, prout nempe a Christo ad significandum effectum sacramentalem elevata sunt, hunc sensum habent: ego iudiciali sententia tibi tollo priva­ tionem gratiae, prout inducta est a peccatis tuis accusatis. (Ita intelligitur, cur haec directe, alia indirecte remittantur.) Sacramenta enim a Christo instituta sunt ad significandam et producendam gratiam, quae in-baptismo est remissiva peccati originalis, in poenitentia vero peccati personalis post baptismum commissi. . vx o* 235. De forma essentiali. Verba formae essentialis ad valorem ^sacramenti non requiruntur omnia: nam certo valida est forma: Te absolvo a peccatis; probabiliter valida est haec forma: Absolvo a peccatis tuis, quia persona, quae absolvitur, sufficienter significatur verbo tuis: item haec forma: Te absolvo, quia debitum peccati, a quo 4B) Rituale Rom. tit. 4. c. 2. 47) Rituale Rom. tit. 4. c. 2. n. 5. «) Sess. XIV. c. 3. (D. 896). 206 De poenitentia poeniteris absolvitur, satis ex eo patet, quod absolutio conceditur a sacerdote, qui potestate remittendi peccata instructus est. Cum tamen ob dissensum auctorum non omnino certum sit, postremas has duas formas ad validam absolutionem sufficere, integra forma essentialis semper proferenda est, addita etiam invocatione ss. Trinitatis, non quidem ex necessitate sacramenti, sed ex usu et consuetudine Eccle­ siae in hunc modum: Ego te absolvo a peccatis (tuis) in nomine etc. a. Potissimum argumentum, quo ostenditur haec verba absolvo te ad validam absolutionem sufficere, ex eo desumitur, quod graeci utantur hac forma: Habeo te absolutum; atqui affirmari nequit graecos per formam a Concilio Florentino ipsis concessam invalide absolvere. Et sane haec verba: absolvo te prolata super poenitentem post factam peccatorum suorum confessionem ex adiunctis significant absolutionem a peccatis. b. Qui hac formula absolvit: Absolvo a peccatis tuis vel: Absolvo te, graviter peccat: cum enim haec formae solum probabiliter validae sint, sacramentum periculo nullitatis exponitur; quodsi quis igitur hac forma absolvisset, absolutio, adhibita integra forma essentiali, repetenda esset. Qui omittit ego, amen vel invocationem ss. Trinitatis, leviter tantum peccat, quia formam solum accidentaliter et modo non notabili mutat. c. Possunt etiam plures simul valide absolvi hac forma: Ego vos absolvo a peccatis vestris in nomine Patris etc., et licite id fieri potest in casu necessitatis e. g. in naufragio, ante praelium etc. 236. De forma rubricali49). Non omnia in hac forma eiusdem obli­ gationis sunt: Misereatur, Indulgentiam et Passio hypothetice prae-φ ceptiva dici possunt, quia cn. 885 monet »ne omittantur nisi iusta de causae. Verba Dominus noster... Arnen autem sunt absolute praeceptiva. Item Rituale Romanum*0) dicit priores orationes omitti posse iusta de causa; defectus temporis ob frequentes confessiones certe iustam causam constituit; num etiam brevitas confessionis, post Cn. 885 dubitari potest. 2. Absolutioni a peccatis ex praescripto Ecclesiae ad cautelam praemittitur absolutio a censuris (ab omni vinculo excommunicationis, suspensionis et~interdicti), quia non decet, ut cum Deo reconcilietur, qui prius non fuerit cum Ecclesia reconciliatus. a. Poenitentem, qui certo incurrit censuram (quae impedit usum sacramentorum), omissa absolutione a censuris prius a peccatis absolvere, grave peccatum est contra grave praeceptum Ecclesiae, quamvis absolutio valida sit. Potest autem confessarius hac forma Ego te absolvo a peccatis tuis etiam a censuris absolvere; praestat tamen in casu urgentis periculi his verbis uti: Ego te absolvo a censuris et peccatis in nomine etc. b. Absolutionem a censuris omittere, nullum peccatum est, ubi nulla adest proba­ bilis suspicio poenitentem incurrisse censuram; veniale est, ubi haec suspicio adest51). 3. Verbum suspensionis omitti debet, si poenitens sit laicus, et ordinarie licite omittitur, si sit clericus in minoribus constitutus: ab ordine enim suspendi nequit, beneficium autem vel iurisdictionem, a qua suspendi posset, vix ullus habet52). «·) Dc historica evolutione formae utiliter confertur: J. A. Jungmann, Die latein. BuBriten (Innsbruck 1932), p. 230ss. 261 ss. w) Rituale Rom. tit. 4. c. 2. n. 4. S1) S. Alphonsus n. 430. “) Cf. Rucceroni (Casus consc. n. 354), qui idem docet cum Reuter, Gobât et Stoz. * De forma poenitentiae 207 4. Verbum deinde non omittendum, sed pronuntiandum est, cum ad textum formae rubricalis pertineat. Antea multorum opinio erat hanc vocem omittendam esse, quia, utpote in compluribus Ritualis Romani editionibus colore rubro impressa, ad rubricam pertineat; sed in editione typica Ritualis Romani colore nigro imprimitur, ex quo patpt eam ad ipsam formam pertinere. Et recte quidem, quia confessarius dicit se prius a censuris, deinde a peccatis absolvere. 5: Oratio Passio, quae absolutionem subsequitur, quia ex quorundam sententia haec oratio omnia opera poenitentis elevet ad meritum satisfactionis sacramentalis, absque iusta causa non prorsus omittenda, sed saltem dum poenitens recedit, addenda est53). Complures tamen negant his verbis aliam inesse efficaciam quam ceteris orationibus,00;^ quas nomine Ecclesiae profert sacerdos54). Ne sententia, quae his verbis maiorem tribuit efficaciam, plane incredibilis appareat, saltem in hunc modum restringenda est. Opera scilicet poenitentis hac oratione non acquirere vim nisi remittendi poenas debitas pro peccatis in illa confessione remissis: nam potestas clavium, qua utitur confessarius, solum se extendit ad peccata quoad culpam et poenam delenda, quae hic et nunc clavibus subiiciuntur. Quam ob rem illis verbis non omnia poenitentis opera indefinite elevantur ad vim satisfactionis sacramentalis, sed ea tantum, quae requiruntur ad delendam totam poenam temporalem pro peccatis in illa confessione remissis debitam54). 6. Ab oratione Indulgentiam usque ad orationem Passio rubrica manum elevandam et ad absolutionem signum crucis formandum praescribi^ quae etsi sine peccato-omitti possint, decet tamen, ut semper fiant. £37/ De qualitatibus absolutionis. Absolutio debet esse vocalis, in 'praesentem directa et per se absolute prolata. 1. Vocalis. Nec ratio iudicii nec ratio sacramenti postulat, ufK7bt ^7 sententia iudicialis voce proferatur; et sane in aliis iudicis etiam scripto vel per internuntium (in absentem) sententia profertur, et raticr^ r.*·**·-£ i sacramenti aliud non postulat, nisi ut sensibilis sit; formam igitur •absolutionis in iudicio sacramentali ad valorem sacramenti vpee pro| ferendam esse, ex voluntate et institutione Christi habetur. Id constat ex perpetuo Ecclesiae usu, quae absolutionem scripto vel nutu datam nunquam ut licitam admisit neque ut validam agnovit. Siquidem Concilium Florentinum ait: formam huius sacramenti esse verba absolutionis, quae sacerdos profert, dum dicit: Ego te absolvo etc.56). Necesse autem non est, ut poenitens verba absolutionis audiat. 238. 2. In praesentem. Ex voluntate Christi instituentis hoc sacramentum invalida est absolutio, quae datur absenti; ad validam abso- ~ lutionem requiritur, ut poenitens sit moraliter praesens5'). Moralis ^evv-e M) Cf. s. Alphonsus n. 430. 507. M) Lago disp. 25. n. 56. “) Cf. Stoz 1. 2. n. 115. «·) Cf. D. 699; Cone. Trident, sess. 14. c. 3. D. 896. 47) Olim inter theologos controversa erat haec quaestio, num Christus hoc sacramentum ita instituerit, ut absolutio licite et valide dari possit etiam absenti; verum Clemens VIII. (20. iun. 1602) tamquam falsam, temerariam et scandalosam 208 Dc poenitentia autem praesentia ea censetur, intra quam homines, quamvis altiore voce, inter se loqui possunt et solent, id quod ex iudicio auctorum intra viginti circiter passus adhuc fieri potest, praesertim si poenitens videatur: etenim si poenitens non longius viginti circiter passibus distet, verba absolutionis communi hominum iudicio adhuc censentur in ipsum cadere. Improbanda autem videtur regula illorum, qui abso­ lute censent confessarium absolvere posse poenitentem etiam valde i. distantem, quem adhuc videat vel aliquo sensu percipiat. Cum enim . hoc sacramentum institutum sit ad modum iudicii, recte ea praesentia 1 exigitur, intra quam iudex reum praesentem absolvit vel condemnat, t, y. 1 ea nempe, intra quam humano modo cum reo colloqui potest. o. Ergo absolutio non est certo valida, si confessarius et poenitens sint jn diversis cubiculis, quae inter se non communicant. Pari modo certo valida non est, si in eodem quidemloco reperiuntur, sed ultra viginti passus ab invicem distant. b. Urgente vero necessitate'poenitens absolvi potest et debet, quoties aliquo sensu percipi potest, etsT'rëipsa ob accidentale impedimentum non percipiatur, sub condicione Tamen, si ultra viginti passus distet. Hinc a. absolvendus est, qui conspicitur e tecto ruere, in flumen cadere, in mare submergi; β. moribundus, ad quem confessarius quacunque de causa accedere nequit, e ianua absolvi debet; γ. vulneratus in platea e fenestra proximae domus absolvi potest. c. Integer exercitus™) absolvi potest, dummodo tota militum multitudo absolventi praesens sit; praesens autem censetur, etsi postremi longe ultra viginti passus distent. Quodsi postremorum tanta sit distantia, ut cum eis collocutio ne alta quidem voce possibilis sit, non amplius censentur praesentes, ut valide absolvi possint. Ideo magni exercitus in plures partes dividi et singulae partes absolvi solent. d. Si poenitens recedat a confessorio nondum absolutus, qui se absolutum existimat, haec servanda sunt:\g. si commode adiri et revocari potest, revocari debet, ut ,,χ_.,.x r absolvatur, nisi prope confessionale sit: in hoc enim casu absolvi potest, quin , revocetur; χβ. si revocari nequit, absolvendus est, modo certo moraliter praesens sit, sive conspicitur sive non conspicitur, at inter vicinam turbam adesse certo 'L.. sciatur; χγ. si non amplius praesens nec postea rediturus est, nihil faciendum, sed " res Deo committenda est; 8. si postea ad eundem confessarium redeat, et quidem ad confessionem instituendam, monendus ut de omnibus peccatis suis doleat, et deinde absolvendus est. Quod si ex alio fine confessarium conveniret, de defectu proscripsit hanc propositionem: Licet per litteras seu internuntium confessorio absenti peccata sacramentaliter confiteri et ab eodem absente absolutionem obti­ nere. Eo quod absolutio impertita absenti simpliciter declarata fuit Illicita, simul declarata est invalida: si enim non foret invalida, non posset in casu necessitatis prohiberi tamquam illicita. Et cum Paulus V. (14. iul. 1605) reprobaverit utramque huius propositionis partem etiam seorsim sumptam proindeque non solum sen­ tentiam, quae dicit posse absolvi absentem, qui confessario absenti confessus est, sed etiam sententiam, quae dicit posse absolvi absentem, modo praesens confessus sit, invalida est in omni casu absolutio, quae datur absenti, sive confiteatur prae­ sens et solum absolvatur absens, sive confiteatur et absolvatur absens. Moraliter autem certum est (D. 147; 1089) validam esse absolutionem, quae datur praesenti, qui absens e. g. per litteras vel internuntium confessus est, si agitur de moribundo sensibus destituto, quem alii (etiam absentes) testantur antea absolutionem pe­ tisse. Neque invalida censeri debet absolutio data poenitenti, qui per litteras vel nuntium absens confessus sit et postea praesens in genere tantum dicat, se con­ fiteri peccata sua confessaxio iam nota et absolutionem petere. M) Cf. Restrepo, De distantia inter confessarium et poenitentes, Per. 30 (1941) 138—141. De forma poenitentiae 209 absolutionis extra confessionem per se monendus esset; cum tamen eiusmodi admonitio plerisque poenitentibus molesta et confessariis ob periculum scandali et infamiae perdifficilis accidat, in his adiunctis omitti potest, poenitens enim spirituale damnum non patitur, cum in sequenti confessione ab iisdem peccatis indirecte absolvatur5*). e. Absolutio per telephonium videtur esse invalida: sacramenta enim a Christo Domino ita sunt instituta, ut ea, quae ad eorum valorem requiruntur, humano et naturali modo adesse debeant; in sacramento ergo poenitentiae ea confitentis praesentia requiritur, ut humano et naturali modo cum confessario colloqui possit; sed collocutio per telephonium est modus artificialis colloquendi cum absente; neque enim vox humana loquentis, sed sonus ab hac voce artificialiter productus per telephonium auditur. Ideo s. Poenitentiaria (1. iul. 1884) ad quaesitum: »utrum in casu extremae necessitatis dari possit absolutio per telephonium*, respondit: nihil est respondendum60). Idem valet quoad »Radio«. 239. 3, Absolute. Absolutio ordinarie danda est absolute; cum tamen absolutio sub condicione de praesenti vel praeterito certo valida sit, ex iusta causa etiam licita est. Regula, secundum quam confessarius in hac re se dirigere debet, haec est: absolutio sub condicione dari potest et debet, quotieffisi non daretur, notabile damnum spirituale immineretjget si absolute daretur, nullitas et irreverentia sacramenti timenda esset. Haec regula viam mediam tenet inter praxim nimis laxam eorum, qui censent condicionatam absolutionem dari posse ex qualibet causa levi, etiamsi de sufficienti dispositione poenitentis etiam mortalibus -gravati quomodocunque dubitetur, et doctrinam nimis rigidam eorum, qui tenent non esse concedendam absolutionem sub condicione nisi in extrema necessitate, in summo scilicet vitae periculo. I « a. In casibus sequentibus adesse censentur causae iustae et sufficienter graves concedendi absolutionem sub condicione, quarum aliae sunt ex parte confessarii, aliae ex parte poenitentis. Itaque a. Si confessarius positive et prudenter dubitet, num poenitentem rite absolverit. 3. In dubio de dispositione poenitentis, si absolutio sine gravi incommodo differri nequeat. γ. In dubio de materiae sufficientia, quod solvi nequit, ut si poenitens sit puer vel semifatuus. Hi quandoque absolvi possunt, ne maneant in peccato mortali, si quod forte commiserint81). δ. In dubio, num poenitens, qui absolutione indiget et se existimat absolutum, moraliter praesens sit. ε. In dubio, num moribundus sensibus destitutus sacramenti capax sit. ζ.ΐη dubio, utrum infirmus sit vivus an mortuus. b. Absolutio in eodem actu confessionis non condiciqnate, sed absolute repetenda est, quoties poenitens absolutione iam percepta affert materiam necessariam con- 5B) Gobat, Exper. theol. tr. 7. n. 284 s. •°) C. A. Eschbach, La confession par téléphone (Tournai) Examen 1887. Réponse 1888. Merkelbach 111. 447, 6. addit: »Unde ad summum in casu extremae necessitatis et tantum sub condicione posset sic poenitens absolvi defectu modi certioris. Quod si S. Poenitentiaria ... rescripsit nihil esse respondendum, videtur voluisse signi­ ficare: quaestionem non ad se spectare, sed ad S. Officium. Similiter Lehmkuhl, Casus consc. II. 89. 81) Cf. s. Alphonsus n. 432. 14 Noldin, Vol. Ill I 210 J > i De poenitentia fossionis; si ergo a. confitetur novum peccatum mortale; β. si confitetur novam circumstantiam speciem mutantem; γ. si confitetur numerum notabiliter maiorem; ab hac enim materia, quae est materia necessaria, nondum est directe absolutus; quare confessario incumbit obligatio poenitentem absolvendi, ne eum cogat iterum confiteri peccatum in confessione sacramentali iam declaratum. Si autem poenitens absolutione iam percepta novum peccatum veniale accusat, nova absolutio dari potest, sed non debet”). Num in his casibus novus dolor elici debeat, infra dicetur. «) Elbd-Bierbaum III. pr. 9. n. 33. et 45 i 211 QUAESTIO QUARTA. De remissione peccatorum83). Cum sacramentum poenitentiae institutum sit ad remissionem peccatorum ex opere operato producendam, de ea breviter agendum est, ut lucidius declarentur, quae inferius de hoc sacramento dicenda sunt. Ex his simul cognoscitur via, qua peccator gratiam sanctificantem per peccatum amissam recuperare possit. ‘ j | | ' ; Articulus primus. D e co nd i cione ad remissionem requisita. 240. Quae sit. 1. * . Homo adultus ad quamcunque remissionem pecca- torun£së disponere debet per poenitentiam, qua a peccato recedit et ad Deum redit. - Ccwix. "tz ή<. .»2 ) a. Ex s. scriptura tum veteris tum novi testamenti constat, Deum hominibus remissionem peccatorum solum sub hac condicione con­ cedere, quod de peccatis commissis poenitentiam agant: Si autem impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis. .. vita vivet et non morietur64). Poenitemini et convertemini, ut deleantur peccata vestra66). Si poenitentiam non egeritis, omnes similiter peribitis66). b. Ideo Concilium Tridentinum docet: Fuit quovis tempore ad impetrandam veniam peccatorum hic contritionis motus necessarius67) idemque Concilium poenitentiam inter dispositiones ad obtinendam peccatorum veniam necessario requisitas enumerat88). c. Etsi Deus homini peccatori absolute peccata remittere possit absque praevio actu poenitentiae, in hoc tamen ordine providentiae nunquam fit, et rationi omnino consentaneum est, quod Deus peccatori, qui libere per iniuriam ab eo recessit, non reconcilietur, nisi ipse offensam et iniuriam irrogatam retractet, quod fit per poeniten­ tiam. Unde nota s. Augustini verba; Qui fecit te sine te, non te iustificat sine te . . . fecit nescientem, iustificat volentem69). I I j I ! \ ! | * I a. Condicio ad obtinendam remissionem peccatorum requisita diversis actibus a peccatore cum auxilio gratiae peragendis continetur. Hi actus nomine conversionis comprehenduntur, quae ex concilio tridentino his veluti gradibus completur. Peccator a fide in Deum et a spe obtinendi per Dei misericordiam veniam peccatorum I | I I M) Azor, Institutiones morales i. 4. c. 10 s. Suarez, De poenitentia disp. 11. Lugo, De poenitentia disp. 9. Sporer-Bierbaum 111. pr. 3. n. 33—47. Tepe, Institutiones theol. mor. gener. (Parisiis 1899) II. quaest. 3. ·*) Ezech. 18, 21. «5) 3, |9Φ ·«) Luc. 13, 5. Cf. Ezech. 18, 30; ludith 8, 14. •7) Sess. 14. c. 4. (D. 897). •8) Sess. 6. c. 6. (D. 789). ··) Serm. 169. c. 11. n. 13. I | | 14· [ 212 De poenitentia motus dolorem concipit de peccatis commissis cum proposito non amplius peccandi atque inchoandi novam vitam in observatione mandatorum Dei et Ecclesiae70). β. Concilium Trident, complures actus, qui remissionem peccatorum et justifi­ cationem praecedere debeant, enumerat: fidem, timorem, spem, dilectionem (initium dilectionis), poenitentiam, propositum novae vitae, voluntatem suscipiendi sacra­ mentum™). His tamen non intendit docere omnes hos actus in quavis justificatione necessarios esse, sed eos enumerat, qui in conversione peccatoris ordinarie adesse solent. Actus absolute necessarius isque explicitus est poenitentia seu dolor de peccatis commissis cum proposito non peccandi de cetero; fides, spes et votum suscipiendi sacramenti sunt quidem et ipsa necessaria, sed implicite tantum; oatüas , atriem-perfecta-ad remissionem peccat-orum-peF-sacfamentum oblinendam necessaria· non -est, et pari modo timor servilis non requiritur. 2. Poenitentia, quae ad veniam peccatorum in sacramento obtinen­ dam necessaria dicitur, est poenitentia formalis, actus scilicet dete­ stationis et doloris formaliter elicitus; at non requiritur poenitentia speci alis, sed sufficit generalis(n. 217). a. Quamvis non sit improbabilis theologorum sententia, quae tenet poenitentiam virtualem (quae in caritate continetur) per modum dispositionis ad obtinendam remissionem peccatorum (etiam mortalium) sufficere, per modum materiae sacramentalis tamen non sufficit; atqui ex probabili complurium sententia, actus poeni­ tentiae constituit materiam huius sacramenti. b. In caritate virtualiter et in voto continetur poenitentia seu detestatio peccati: virtualiter, quia is, qui Deum super omnia diligit, eo ipso odio habet peccatum; in voto, quia is, qui Deum diligit, vult quae Deo placent; placet autem Deo detestatio peccati. Articulus secundus. De ipsa remissione peccati. 241. Principia. In hoc ordine providentiae nullum, ne veniale qui­ dem peccatum, remittitur sine dolore de peccato commisso; iam quaeritur, utrum unum peccatum sine altero remitti possit, an vero omnia simul deleri debeant. 1. Non potest remitti unum mortale sine alter Cum peccatum mortale remittatur per infusionem gratiae sancti­ ficantis, gratia autem sanctificans simul cum peccato mortali, cui gratia absolute repugnat, exsistere non possit, aut omnia remittuntur, quae in anima sunt, aut nullum. 2. Potest remitti mortale sine remissione venialium. Cum venialia gratiae sanctificanti non repugnent et poenitentia de mortalibus haberi possit, quin etiam de venialibus habeatur, fieri potest, ut mortali per infusionem gratiae remisso venialia non condonentur, si poenitentia non se extendit etiam ad venialia. Sic si quis de peccatis suis dolet, quia infernum promeruit vel e beatitudine aeterna excidit, poenitentia ad venialia non se extendit. 3. Non potest remitti veniale sine remissione mortalium. 70) Sess. 6. c. 6. (D. 798.) Catech. Rom. II. 5. 8. n) Sess. 6. c. 6. De remissione peccatorum 213 Impossibile est, quod Deus reconcilietur in re levi homini, qui adhuc graves inimicitias cum eo gerit. Insuper nullum remittitur peccatum veniale, nisi homo condignam satisfactionem Deo exhibuerit; sed exsistens in peccato mortali non potest condigne satisfacere: condigna enim satisfactio non est, nisi Deo grata sit et accepta; sed hominis peccatoris satisfactio, cum Dei sit inimicus, nequit Deo esse accepta. ΛιΑ-·Ηχ-·..-Ϊη ·Ί r -V 4. Unum veniale sine altero remitti potest. T Cum de uno poenitentia haberi possit, quin etiam de altero habeatur et singula gratiae et amicitiae divinae non repugnent, nihil impedit, quominus unum condonetur non remisso altero. Qui tamen de omnibui vere dolet, ab omnibus simul liberari potest, tum per proprium actum doloris, si sufficientis perfectionis sit, tum per remedium ad id in­ stitutum e. g. per sacramentum. t ! I j [ Articulus tertius. De remissione peccati venialis. Cum peccatum veniale aeque ac mortale reatum culpae et reatum poenae inducat, explicanda est eius remissio quoad culpam et quoad poenam. § 1. De remissione quoad culpam. Peccata venialia quandoque remittuntur ex opere operantis extra sacramenta>xquandoque ex opere operato per sacramenta. ! 242. Ex opere operantis. Concilium Tridentinum docet peccata venialia extra sacramentum poenitentiae »multis aliis remediis expiari posse«72); inde constat ea etiam ex opere operantis, actibus nempe ipsius poenitentis remitti. I Peccata venialia remitti ex opere operantis seu propriis hominis actibus non significat dispositiones hominis poenitentis vi et efficacia sua eorum remissionem efficere, cum solus Deus peccata, etiam venialia tantum, remittere possit; sed id significat solam dispositionem poenitentis sufficere ad eorum veniam a Deo obtinen­ dam absque interventu alterius remedii ad id instituti e. g. sacramenti. Deum ipsum remissionem peccatorum efficere patet .-peccatum enim eo remittitur, ^Ajuod Deus iram atque indignationem deponens se nobis propitium et placatum reddit, id quod solus Deus facere potest. Insuper quodvis peccatum, etiam veniale tantum, remittitur per infusionem gratiae, quam solus Deus infundere potest. 243. Dispositio requisita. 1. Peccatum veniale non remittitur sine actu poenitentiae saltem virtualis, quo peccator ab affectu peccati recedat illudque retractet. Deus enim de peccato in genere i. e. tum de mortali tum de veniali loquens eius remissionem solum sub con­ dicione poenitentiae promittit (n. 240). 7t) Sess. 14. c. 5. (D. 899.) ! 214 De poenitentia a. Non requiritur, ut poenitentia sit formalis, sed sufficit virtualis. poenitentia formalis est actus, quo de ipso peccato commisso explicite dolemus illudque detestamur;\poenitentia virtualis dicitur alius actus, qui peccato commisso directe contrarius est. Virtualem ergo poenitentiam elicit: a. qui a Deo veniam peccatorum petit; β. qui proponit se non amplius peccaturum esse; γ. qui exercet actum virtutis peccato contrariae; δ. qui quodcunque opus bonum exercet ea intentione, ut obtineat remissionem peccatorum73), dummodo virtualiter habeat voluntatem absolutam, idem peccatum non iam committendi. b. Poenitentiam virtualem ad obtinendam remissionem venialium sufficere inde colligitur, quod poenitentia sit necessaria dispositio ad remissionem peccatorum obtinendam; sed ad necessariam dispositionem aliud non requiritur, nisi ut voluntas retractet affectum ad peccatum veniale, quod obtinet per poenitentiam virtualem. c. Ergo venialia peccata non remittuntur per quaevis opera bona hominis iusti, sed per ea tantum, quibus continetur saltem virtualis poenitentia et displicentia peccati, eo quod directe opponuntur peccatis vel saltem per intentionem ad hoc referuntur. Sic opus temperantiae non sufficit ad obtinendam veniam mendacii, quippe quod ne virtualem quidem retractationem mendacii contineat. Immo nec quilibet actus caritatis sufficit ad obtinendam veniam peccatorum venialium, quia non quivis actus caritatis excludit affectum ad peccata venialia. Potest enim quis Deum ita super omnia diligere, ut eum praeferat omnibus omnino, quae ei displicent, sed potest eum etiam ita super omnia diligere, ut eum praeferat omnibus, quae ei graviter displicent. Prior actus caritatis excludit affectum ad omnia peccata tum mortalia tum venialia; posterior actus caritatis consistere potest cum affectu etiam actuali ad peccatum veniale. 2. Etsi attritio ad obtinendam remissionem peccatorum venialium ext ra sacram e ntum sufficiat, attamen non sufficit quaelibet attritio pro quocunque veniali. Contritionem perfectam, quae etiam ad venialia se extendat, ad eorum remis­ sionem obtinendam sufficere non est dubium; verum ad hunc effectum extra ; sacramentum obtinendum necessaria non est. a. Secundum doctrinam Concilii Tridentini peccata venialia extra sacramentum poenitentiae multis aliis remediis expiari possunt74); sed si contritio ad veniam peccatorum venialium obtinendam necessaria esset, ipsa unicum medium ad hunc finem dicenda esset. Et sane offensae levioris etiam facilior erit remissio; cum ergo peccatum mortale sola contritione perfecta deleatur, peccatum veniale etiam contritione imperfecta deleri poterit. b. Pro remissione peccatorum venialium maiorum extra sacramenta perfectior attritio requiritur. In quo consistat haec perfectio, varie explicatur; secundum Lugo in eo consistit, quod attritio per fervorem vel alia pia opera iuvatur, vel generatim quod augmentum gratiae sanctificantis accedit74). 244. Ex opere operato, a. Ut peccata venialia remitti dicantur ex opere operato, tna requirunturtÿprimo quidem ut id, per quod peccata venialia remitti dicuntur, moveat Deum ad effectum produ­ cendum vf institutionis, i. e/flut ipsum signum seu instrumentum ad id inslitiitum vim habeat producendi effectum, remissionem sc. venia1 iunyjdeinde vero ut effectus, ad quem producendum Deus movetur, supposita necessaria dispositione sit immediate ipsa remissio pecca­ torum venialium, non collatio supernaturalis auxilii, quo homo ad 73) Sporer-Bierbaum III. pr. 3. n. 35. 74) Scss. 14. c. 5. (D. 890.) 74) Cf. Lugo, De poenit. dips. 9. n. 32, 33. De remissione peccatorum 215 o btin en dam re ni i ss] ο n e in se d isponat ffitertio tandem, ut peccata vi remedii a Deo instituti deleantur absque ea dispositione, quae ipsa per tse ad delenda venialia sufficiat. b. Sacramenta vim habent remittendi peccata venialia ex opere operato. Id de quatuor sacramentis: de\baptismo\ poe nitentia Λextrema unctione et eucharistia certum est. Baptismus enim et poenitentia primario ad delenda peccata sive mortalia sive venialia instituta sunt; extrema unctio etiam secundario ad remittenda peccata instituta est; de eucharistia tan­ dem dubitari vix potest, cum Concilium Tridentinum dicat: >Sumi autem voluit (Salvator noster) hoc sacramentum tamquam antidotum, quo liberemur a culpis quotidianis™) «. Quoad confirmationem, ordinem et matrimonium res minus certa est, complures tamen theologi id affirmant. Quamvis enim ad peculiares effectus producendos a Christo sint instituta, cum aliis tamen sacramentis in hoc conveniunt, quod augeant gratiam et sint peccatorum remedia, immo quandoque per ea etiam gratia prima con­ fertur et peccata mortalia delentur77). c. Per sacramenta remittuntur peccata venialia absque ea dispo­ sitione, quae per se ipsa sufficiat ad eorum veniam obtinendam. Ut ergo per sacramenta remittantur peccata venialia, alia dispositio (praeter attritionem de mortalibus in sacramentis mortuorum vel gratiam sanctificantem in sacramentis vivorum) non requiritur, quam intentio et voluntas suscipiendi sacramentum in remedium suorum peccatorum absque actuali affectu ad ullum veniale: hac enim inten­ tione continetur virtualis displicentia, quae est necessaria dispositio ad obtinendam veniam peccatorum venialium per sacramenta78). Num per sacramentalia, num per missae sacrificium deleantur peccata venialia, suis locis dicitur n. 49 et n. 172. £ 2, De remissione quoad poenam. 245. Remissio eiusque modi. 1. Nondum remissa cu 1 pa nequit remitti poena: culpa enim est causa, ob quam homo dignus sit poena; sed nondum sublata causa nequit auferri effectus. 2. Remissa culpa mortali, eo ipso remittitur poena aeterna; sed remissa culpa veniali, eo ipso non remittitur poena temporalis. Ratio primi: peccatum mortale remittitur infusione gratiae sancti­ ficantis, qua confertur ius ad vitam aeternam; sed non potest in eodem homine simul esse ius ad vitam aeternam et necessitas subeundi poenam aeternam; ideo remissa culpa necessario remittitur poena aeterna vel potius poena aeterna in temporalem commutatur. •Ex dispositione divinae voluntatis poena aeterna in lioc^acramenUwion pr-orsus deletur, sicut-in baptisfno. sed mutatur in-UwpoMtemT44^ttad-i«feriu«-decUwibitur. Ratio secundi : Ex natura rei nihil impedit, quominus remissa culpa veniali remaneat solvenda poena; ex fide autem novimus Deum ita statuisse, ut remissa culpa mortali solvenda maneat poena tempo7·) Sess. 13. c. 2. (D. 875.) 77) Cf. Lugo, De poenit. dips. 9. n. 53. 78) Cf. Sporer 1. c. n. 42 s.; s. Alphonsus 1. 6. n. 270. 216 De poenitentia ralis; exinde vero concludimus remissa culpa veniali non remitti etiam omnem poenam temporalem79). Poena temporalis pro mortali remisso debita una cum ipsa culpa vel tota vel eius maior minorve pars remittitur pro perfectione dispositionis in poenitente exsistentis. Item poena pro remissis venialibus debita una cum reatu culpae vel tota vel ex parte deletur pro poenitentis dispositione. .3. Poena temporalis triplici modo remitti seu exsolvi potestj a. Satisfactione voluntaria in hac vita, sive ea sacramentalis est sive extrasacramentalis per opera virtutum, inter quae eminet oblatio et auditio sacri. b. Satispassione purgatoria in altera vita. c. Indulgentiis, quibus Deus solutionem ex satisfactionibus Christi et’sanctorum ab Ecclesia factam acceptat. Cone. Trident, sess. 6. can. 30. (D. 840.) 1 I 217 CAPUT SECUNDUM. De subiecto poenitentiae. Subiectum capax sacramenti poenitentiae est omnis et solus homo, qui post baptismum in peccatum sive mortale sive veniale lapsus est. Ad hoc sacramentum valide et cum fructu suscipiendum requiruntur actus poenitentis, scilicet contritio, confessio et satisfactio. Iam de his actibus, qui simul materiam sacramenti et dispositionem subiecti constituunt, in hoc capite agendum est. QUAESTIO PRIMA. De contritione. Articulus primus. De natura contritionis. 246. Definitio. Contritio generice accepta a Concilio Tridentino d ef i n it u r an i mi dolor et detestatio de peccato commisso cum proposito non peccandi de cetero60). Ç&j. CA zvacALuC ) Contritio utrumque actum, et dolorem et detestationem, essentialiter com­ plectitur. EtUfo/or quidem est actus, quo voluntas de malo praesenti, scilicet de peccato, tristatur et affligitur\dfto/qfto autem est actus, quo a malo, scilicet a pecca­ to, se avertit, illud odit et damnat et, si fieri posset, destrueret, vellet nertipe peccatum non esse factum. Ceterum horum actuum unus ab altero in viatore nunquam seiungitui : qui enim odit peccatum commissum, de ipso etiam dolet, et qui dolet de peccato commisso, illud necessario etiam detestatur; ex natura actuum vero patet dolorem supponere detestationem, ex qua dolor necessario sequitur ( n. 217 ) \ Cum proposito : ex hoc actu detes t a t ionis et doloris sequitur alius actus: propositum emendationis, quod propositum non amplius peccandi saltem implicitum cum detestatione et dolore ad essentiam contritionis pertinet. Tres igitur actus essentialiter in contritione continentur: dolor, detestatio et propositum, quorum priores praeteritum respiciunt, propositum vero circa futurum versatur*81)- Divisio. Duplex distinguitur contritio,Qaltera perfecta, quae sim­ pliciter contritio dicitur^altera imperfecta, quae proprio nomine attritio vocatur. Illa concipitur ex motivo caritatis et peccatorem Dis iustificat extra sacramentum; haec concipitur ex alio motivo in- <£■ feriore et peccatorem non iustificat nisi cum sacramento baptismi vel poenitentiae. Dupliciter ergo .contritio et attritio ab invicem differunt: motivo et effectu, et sub eodem duplici respectu contritio prae attritione perfectior est. Sess. 14. c. 4. (D. 897.) 81) Sporer-Bierbaum III. pr. 3. n. 58 ss. I 218 Dc poenitentia 247. De contritione. 1, Definitio. Contritio perfecta definitur: animi dolor et detestatio peccati, quia peccatum offendit Deum super omnia dilectum. Ergo contritio perfecta in se continet saltem virtualiter et implicite caritatem perfectam. Ideo Concilium Trident, dicit, contri­ tionem esse caritate perfectam*2)^ Formalis actus caritatis ad habendam contritionem perfectam non est necessarius: peccator enim considerat peccatum tamquam infinitae Dei bonitati repugnans, atque ex hoc motivo illud detestatur; contritio tamen perfecta maiorem praestantiam sortitur, si ante vel post contritionem elicitur formalis actus caritatis. Virtualiter autem caritas in contritione continetur: contritus enim detestatur peccatum, quia hoc repugnat Deo, summo bono, super omnia amabili et amando; sed eo ipso summam Dei bonitatem virtualiter et implicite, immo plerumque etiam formaliter et explicite amat. (2 Mof/vuzn.Contritio perfecta procedere debet ex motivo caritatis ; motivum autem caritatis constituunt\tum bonitas Dei infinita seu complexus omnium perfectionum infinitarum Dei,\tum etiam singulae perfectiones (sive absolutae sive relativae), quae utpote infinitae ab essentia Dei non distinguuntur, sed sunt ipsa Dei essentia sub pecul[ari aliqua ratione concepta. Deus enim summe amabilis est non solum propter infinitam omnium perfectionum plenitudinem, sed etiam propter quamcunque aliam perfectionem, puta potentiam, sapientiam, iustitiam, benignitatem, misericordiam etc. Qui igitur detestatur peccatum, quia est contra infinitam Dei bonitatem super omnia amandam, aut quia est contra Dei iustitiam, benignitatem, misericordiam etc. pariter super omnia amandam, contritionem perfectam elicit83). Nota. Quamvis haec formula a fidelibus (praesertim in Germania) usitata: Doleo ex tolo corde, quod Dominum Deum meum Iam graviter offenderim in rigore terminorum non exprimat dolorem ex motivo caritatis, ob summam nempe Dei bonitatem, sed ex motivo poenitentiae, sc. ob offensam vel iniuriam Deo illatam; qui tamen serio et ex corde haec verba proferunt, plerumque veram contritionem eliciunt, quia haec pie ac serio proferentes offensam Dei non tam ut iniuriam Deo irrogatam, sed ut amaritudinem et displicentiam Deo, optimo patri, per peccata illatam apprehendunt atque ex hoc motivo de peccatis suis dolent, quod est motivum caritatis84). fati. Effectus' 1. Contritio perfecta hominem justificat extra sacra­ mentum, id quod constat ex s. scriptura tum novi tum veteris testa­ menti: q. S/ quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diligit eum, et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus?*). Caritas passim in s. litteris ita exhibetur, ut removeat peccatum: Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum™). Quod valet de caritate, valet etiam de contritione, quippe quae caritatem saltem virtualiter continet: atqui caritas justificat: qui enim Deum super omnia «) “) •4) *s) M) Cf. Sess. 14. c. 4. (D. 897.) Cf. De praeceptis n. 55. Sporer-Bierbaum 111. tract. 9. n. 141. loann. 14, 23. Luc. 7, 47. De contritione 219 diligit, a Deo redamatur, et Deus in eo stabiliter inhabitat; haec autem non compatiuntur praesentiam peccati87*). b. Impietas impii non nocebit ei, in quacunque die conversus fuerit ab impietate sua**). Cum quaesieris dominum Deum tuum, invenies eum, si tamen toto corde quaesieris eum*0). Conversio, de qua sermo est in citatis textibus, est contritio perfecta, quae sola dici potest conversio ex toto corde; ad conversionem autem sequitur remissio peccatorum et justificatio. c. Ideo Concilium Trident, docet per contritionem caritate per­ fectam hominem reconciliari Deo, priusquam sacramentum poeniten-^ tiae suscipiat90). Contritio tamen iustificationem non producit tam-< quam proprium effectum, sed est ultima dispositio a Deo requisita, qua posita infunditur gratia sanctificans. 2. Contritio perfecta in nova lege non justificat sine voto sacramenti: actus enim contritionis perfectae, qui olim ex se solo iustificare poterat impium, post institutum sacramentum ex voluntate divina peccata non delet nisi in ordine ad claves ecclesiae, ergo manente obliga­ tione eadem peccata, si fieri potest, subiiciendi clavibus per con­ fessionem sacramentalem. Et sane Concilium Tridentinum docet reconciliationem non esse adseribendam contritioni sine sacramenti voto, quod in illa includitur91). Sufficit autem, ut hoc votum seu propo­ situm confitendi sit implicitum in actu contritionis, non requiritur explicitum. 249._D e attritione. 1. Definitio. Contritio imperfecta seu attritio est dolor et detestatio peccati procedens non ex motivo caritatis, sed es alio motivo inferiore, attamen relationem habente ad Deum: nam sine respectu ad Deum vera attritio, quae est conversio ad Deum, concipi nequit; et propterea differt attritio a quavis alia detestatione peccati ad iustificationem insufficiente, qualis esset detestatio peccati, quatenus nocet famae vel sanitati. Omne igitur motivum detestandi peccatum propter Deum, quod non est motivum proprium caritatis, est motivum attritionis. |2. Motiva attritionis, A Concilio Tridentino motiva attritionis revocantur ad haec tria:\ad turpitudinem peccattyt ad metum gehennae yt poenarum, quae singula ad concipiendam attritionem, prout in sacramento poenitentiae requiritur, sufficiunt92). Turpitudo peccati a Concilio Tridentino non ea intelligitur, qua peccatum μ ^opponitur naturae rationali, sed ea, qua peccatum opponitur Deo praecipienti. t Quodvis autem peccatum continet in se multiplicem turpitudinem seu malitiam: inoboedientiam, ingratitudinem, contumeliam, contemptum etc.; insuper quodvis peccatum mortale in ipso peccatore funestissimos effectus producit: animam gratia sanctificante ideoque vita supernatural! privat, coram Deo deturpat, mancipium 87) HM) fi») i0) B1) ”) Cf. Dc praeceptis n. 57. Ezech. 33, 12. Deut. 4, 29. Sess. 14. c. 4. (D. 897). Sess. 14. c. 4. (D. 897). Cf. sess. 14. c. 4. 220 De poenitentia satanae et Deo exosam constituit. Atqui omnia haec motiva comprehenduntur nomine turpitudinis peccati, quorum quodlibct sufficiens est ad attritionem con­ cipiendam. b. Metus gehennae est metus poenarum supernaturalium et aeternarum, quae a I h - propter peccatum infliguntur, scilicet amissio meritorum, privatio beatitudinis, poenae inferni. c. Metus poenarum: intelliguntur poenae temporales sive alterius sive huius vitae, non prout hae naturaliter ex peccato sequuntur, sed prout a Deo per peccatum offenso et iusto peccatorum vindice infliguntur. simTZsT Licet attritio extra sacramentum justificare non possit, ad justificationem tamen in sacramento obtinendam sufficienter disponit. Et sane attritus a creaturis recedit et iam in Deum tendit, cui reconciliari cupit: atqui ad iustificationem obtinendam per sacramentalem absolutionem haec dispositio sufficit. Haec est clara doctrina Concilii Tridentini03), adeo ut opposita sententia improbabilis, |iaec au|ein cerfa jjj-j debeat; hinc ne in articulo mortis quidem necesse est, ut actum contritionis eliciat is, qui cum attritione sacra­ mentum poenitentiae suscepit04). ·* ' ' u, c.>a..y, C·*'^·' ·· a. Ex doctrina Concilii Tridentini certum est ad iustificationem sive per bap­ tismum sive per absolutionem obtinendam sufficienter disponere attritionem. Cum idem Concilium nihilominus dicat: qui ad iustificationem se disponunt Deum diligere incipiunt96), quaeritur, quid sit ille amor initialis, qui ut dispositio ad Iustificationem requiritur. Amor iste initialis imprimis non requiritur ut motivum doloris, sed ut actus dolorem concomitans, qui in debita dispositione ad iustifi­ cationem semper continetur, sive in spe veniae sive in proposito sive in ipso dolore”·). In dolore: qui enim de peccatis suis dolet, vult Deum sibi propitium reddere; sed hoc ipso iam ad caritatem accedit; in proposito: qui enim de peccatis suis dolet, vult servare omnia praecepta, in quibus continetur etiam praeceptum caritatis Del; habet ergo caritatem Dei in proposito et in voto; in spe: qui enim de peccatis suis dolet, sperat remissionem peccatorum ad obtinendam vitam aeternam; sed vita aeterna est perfectissima cum Deo amicitia; habet ergo caritatem pro fine ultimo, in quem tendit. ' Articulus secundus. De necessitate contritionis. 251. Num necessaria sit et quando. Poenitentia homini, qui grave peccatum commisit, ad salutem simpliciter necessaria est (n. 241); at ipsa sola non sufficit, nisi accedat aut caritas aut sacramentum poenitentiae. Hoc loco consideranda est necessitas contritionis per­ fectae, quatenus est medium se reconciliandi cum Deo et gratiam justificationis consequendi. 1, Peccatori contritio perfecta necessaria est necessitate medii et jpraecepti tum naturalis tum divini positivi ad salutem consequendam, M) M) ·*) H) Sess. 14. c. 4. (D. 897). Cf. Pesch VII. n. 159 ss. Lercher IV. 2. n. 548 ss. Sess. VI. c. 6. (D. 798). Cf. Lercher IV. 2. n. 554. Cf. Lehmkuhl II. n. 391. De contritione nisi adsit occasio suscipiendi sacramentum’ sc i licet justificatio, iis, qui constituti sunt in peccato mortali, simp 1 i~cïtcr necessaria est ad sâlutem: ergo eadëni necessitate necessarium est etiam medium ad eundem effectum obtinendum.\6. Lex naturalis obligat ad usurpandum medium ad salutem necessarium; in sacra scriptura autem multoties expresse praecipitur poenitentia (n. 240). ^Attamen praeceptum contritionis perfectae solum obligat in defectu sacramenti: im nova enim lege contritio perfecta ad iustificationem consequendam non est amplius absolute necessaria, sed sufficit attritio cum sacramento baptismi vel poenitentiae, idque-ex voluntate Christi Domini, qui instituendo -sacramenta- mortuorum-novum—medium dedit hominibus consequendi salutem aeternam. Qui ergo per sacramentum baptismi vel poenitentiae aut iustificari intendit aut iam justificatus est, praecepto contritionis non obligatur. f\κ ακ ZL.U, 2. Haec necessitas contritionis urget per se in morte: etenim si contritio est medium ad salutem necessarium, hoc certe eo tempore usurpari debet, post quod usurpari amplius non potest. I II j | ' I | 1 I i V— <- * I I Qui ergo in certo vel probabili periculo mortis repentur ncc opportunitatem suscipiendi sacramentum poenitentiae habet, tenetur contritionem perfectam elicere; si tamen sacramentum cum attritione suscepit, non tenetur insuper elicere actum contritionis perfectae, cum iam certo sit justificatus. Expedit tamen, ut moribundi excitentur, quantum fieri potest, ad actus perfectae caritatis et contritionis eliciendos’*). .3. Contritio perfecta per se necessaria est, quando urget praeccptum se reconciliandi cum Deo nec adest occasio instituendi confessionem. (n. 219). 4. Contritio perfecta per ‘accidens necessaria est in his casibus: \a. si minister consecratus exsistens ïh statu peccati mortalis sollem; niter administrare et conficere debeat sacramentum, nec adsit copia confessarii; qh. si quis exsistens in ~mdrlafjTsuscipere debeat sacramentum vivorum et confiteri aut non possit aut nolit si quis ex­ sistens in mortali graves tentationes patitur, quas putat se vincere non posse, nisi ad Deum conversus maiora gratiae auxilia obtineat: debet enim adhibere media ad evitandum peccatum necessaria; xd. si quis serio dubitat, an habeat mortale peccatum, et ad eucha­ ristiam accedere vult, nec confiteri vult vel potest (n. 141 γ). Articulus tertius. 6. ίμλ&Λ Kd vTCJ. uULuL De dotibus contritionis; iC, 252. Dotes contritionis hoc loco sepositis controversiis scholasticis ita expendendae sunt ut pateat, quid ad absolutionem certo validam requiratur. Ut igitur contritio sive perfecta sive imperfecta ad sacra•7) Cone. Trid. sess. 14. c. 4. (D. 897). M) Cf. C. O’Brien, Perfect contrition (Dublin 1952). I I I | I ; I · | | 1 | | De poenitentia mentum valide suscipiendum sufficiat, debet esse vera, supernaturalis, universalis, super omnia. 1, Vera et formalis, i. e. necessario elici debet actus, quo voluntas \\ ex motivo sufficienti de peccato doleat illudque detestetur;. siquidem ycontritio saltem dispositionem necessariam sacramenti poeniterit i a e ' 1 constituit, ideo verg,\contritio probabiliter partem essentialem sacramenti constituit, quare ipsa forniaiiler adesse debet. g, Quia contritio debet esse vera, non sufficit mera recitatio formulae contritionis, i nisi simul adsit affectus voluntatis; nec sufficit dolor solum existimatus, etsi ex invincibili ignorantia aliquis putet se habere dolorem; nec sufficit desiderium doloris et absolutionis; nec tandem sufficit dolor de poena vel alio effectu malo, qui cx peccato secutus est: sed requiritur ipse dolor, isque de peccato, quo offenditur Deus. Et quia contritio debet esse formalis, non sufficit dolor virtualis tantum et implicite in alio actu contentus e. g. in actu caritatis perfectae: licet enim actus caritatis perfectae vim habeat delendi peccata mortalia extra sacramentum, non tamen sufficit ad obtinendam remissionem peccatorum vi sacramenti, sed requiritur materia proxima sacramenti, quae est actus doloris et detestationis de peccatis commissis, sive haec sunt mortalia sive venialia. b. Antiquorum theologorum praesertim ante Concilium Tridentinum complures autumabant contritionem existimatam, qua poenitens bona fide putat se esse contritum, ad validam absolutionem recipiendam sufficere89). Verum haec sententia omni probabilitate caret. Contritio existimata poenitentem praeservat quidem a peccato sacrilegii, at ipsa nequit efficere, ut absolutio valida sit100). — Contritionem virtualem ad validam absolutionem obtinendam sufficere, nonnulli recentiorum quoque (Lugo, Ballerini) contendunt101); verum cum haec sententia probabilitatem non excedat, in praxim deduci nequit sine periculo frustrandi sacramenti. c. Pro praxi tamen moneri debet: qui sunt timoratae conscientiae et optant habere dolorem vel dolent se non dolere, modo eum elicere conentur, plerumque habent verum dolorem, etsi illum non percipiant. Cum igitur non tam ipse dolor quam potius qualitas doloris eaque ad sacramentum non necessaria desit, dolor scilicet intensus et sensibilis, eis non est neganda absolutio, qui desiderant habere dolorem vel dicunt se dolere, quod non habeant dolorem, dummodo serio velint a peccatis mortalibus abstinere et obligationes saltem graves implere. 253. 2, Supernaturalis\tum ratione principii \tum ratione motivi; [<-.dolor enim est dispositio ex voluntate Dei necessario requisita ad v' < ■" «. ' \ b. Non est necesse, ut contritio sit intensive summa. Intensive summa esset contritio, si ipse actus voluntatis, quo de peccato commisso dolemus, maior et vehementior esset, quam actus, quo de alio quocunque malo quantumvis gravissimo dolemus. Dolor autem nec intensive summus, nec etiam dolor certi et determinati gradus intensitatis requiritur, sed sufficit verus et internus dolor in quocunque gradu etiam remisso: ubi enim essentia contritionis habetur, sufficiens adest dispositio ad remissionem cuiusvis peccati; sed essentia contritionis in quovis gradu verae contritionis habetur. c. Ex eadem ratione deducitur sufficientem contritionem non exposcere aliquam moram temporis: vera enim contritio a voluntate elici potest in instanti; valde tamen suadendum est, ut in eliciendo dolore aliquod tempus insumatur, quo certior Λ sit dolor atque intensior. d. Tandem ad contritionem, quae ad justificationem sufficiat, non requiritur, ut dolor sit sensibilis, qui scilicet in appetitum sensitivum redundet et in actus sensibiles, in teneros cordis affectus, suspiria et lacrimas erumpat, sed sufficit, ut sit spiritualis, quo scilicet voluntas ex motivo sufficienti doleat et detestetur peccatum commissum. Nam sensibilis eiusmodi dolor non est in nostra potestate nec ad perfectionem contritionis pertinet: fieri enim potest, ut absque dolore sensibili vehementius aliquis doleat quam alius, qui ad teneros affectus et lacrimas natura sua pronus est. Plerumque tamen eiusmodi signa sensibilia in iis, qui vere et sincere dolent, indicia magni et vehementis doloris sunt. e. His non negatur contritionem exterius signo sensibili manifestari debere: contritio enim pertinet ad quasi-materiam sacramenti; partes autem sacramenti necessario debent esse sensibiles. Porro sensibilis fit per dolorosam peccatorum confessionem, per devotam absolutionis petitionem et exspectationem aliisque signis externis, maxime per assertionem poenitentis, se dolere. Quaestiones particulares. Declaratis dotibus contritionis nonnullae quaestiones, quae huc spectant, proponendae et solvendae sunt. In his quaestionibus pertractandis attendi debet doctrina probabilis, scilicet actus poenitentis esse partes essentiales et materiam proximam 5 sacramenti, ne sacramentum periculo nullitatis exponatur. ,256. Quando dolor elici debeat, a. Necessario elici debet ante sacramentalem absolutionem: ne moeni m valide absolvi potest, qui non si t rite dispositus; qui autem de peccatis commissis non dolet, non est rite dispositus. b. Per se non requiritur, ut ante confessionem eliciatur, quamvis hoc valde suadendum sit, sed sufficit, ut post confessionem eliciatur, sive quod ipse poenitens post confessionem demum ad dolorem se disponat, sive quod a confessario post confessionem tandem ad dete­ standum peccatum disponatur. Confessio absque praevio dolore peracta potest quidem videri insufficiens ad validam absolutionem recipiendam, tum quia est simplex narratio peccatorum, non sacramentalis accusatio, tum quia dolor qui confessionem subsequitur, nullo signo sensibili manifestatur: nam ordinarie solum per confessionem dolor fit sen­ sibilis. Attamen non est dubium, quin in eo, qui post confessionem, sed ante abso­ lutionem vere dolet, utrumque reperiatur et sacramentalis confessio et dolor exterius manifestatus. Eo ipso enim, quod poenitens confessus est cum animo obtinendi absolutionem, confessio est sacramentalis; dolor autem fit sensibilis, eo quod poenitens absolutionem exspectans accusationem subséquente dolore informatam quasi continuat atque ad absolutionem ordinat: confessio enim, absolutionis petitio De contritione 225 eiusque exspectatio rnoraliter ad confessionem pertinent eamque constituunt et i lj complent. I tempore conautem dolor et virtualiter fuga occasio­ / i I | a. Quamdiu dolor elicitus virtualiter perduret, accurate determinari nequit: dolor enim intensus etdolor ad confessionem ordinatus diutius durat, quam remissus et ad confessionem non ordinatus. Sine dubio per tres quatuorve horas, immo per integrum diem vel integranhmetem et in quibusdam adiunctis (ubi nimirum confessio non ex mera devotione vel C*x obligatione, sed ex dolore dp peccatis concepto instituitur) etiam per plures dies perdurare potest. Ceterum in sententia eorum, qui affirmant dolorem non esse rti§i necessariam dispositionem, sufficit, ut dolor habitualiter perduret; habitualiter atqem durat, quamdiu non revocatur. Dolor ante confessionem elicitus revocari censetur per lapsum in peccatum; et per peccatum quidem mortale omnis dolor revocatur, pekjpeccatum autem veniale saltem dolor de illo ipso peccato, quod committitur. \ I | I I c\ Non est tamdiu ante confessionem eliciendus, ut fessionis non amplius rnoraliter perduret. Tamdiu rnoraliter durare censetur, quamdiu revocatus non fuit i. e. in aliquo effectu e. g. in voluntate confitendi, in num, in freefuentioribus orationibus etc. perdurat. Qui igitur mane e. actu doloris valide et enim mane in ordine durare censetur, adeo g. ad confessionem se praeparavit, potest vespere sine novo licite confiteri, dummodo non revocaverit dolorem: dolor ad confessionem elicitus et non revocatus vespere adhuc ut vi illius doloris confessio sit dolorosa. β. Duo hic pro praxi animadvertenda sunt. Et primo quidem fidelibus incul­ candum est, ut dolorem eliciant ante confessionem: facillime enim fieri posset, ut parva illa mora, dum datur absolutio, non sufficiat ad contritibnem concipien­ dam, atque ideo absolutio suo effectu frustretur. Deinde vero nullatenus necessarium est, ut confessarii poenitentem, quem in confessionali tandem ad debitam dispositionem movere poterant, ad hoc inducant, ut exterius dolorem manifestet et ad peccata iam exposita explicite referat dicendo e. g. doleo de peccatis meis iam expositis, vel doleo de peccatis meis, de quibus iterum me accuso, sed eum absque nova accusatione absolvere possunt. 257. Num dolor elicitus esse debeat cum intentione confitendi. — Sentertt-i^ negans vera esse videtur et rnoraliter certa: sufficif^efiim, ut confessio^sit dolorosa: ad hoc autem non requiritujv üt dolor eliciatur ex intentione confitendi, modo postea, quando instituitur confessio, dolor virtualiter adhuc perduret. Huius-rei ratio ex Tridentino desumitur, quod^qcurate describensxontritionem ad sacra­ mentum requisitam nullibi>xigit, ut dplo p*' 259. Num sacramentum poenitentiae possit esse informe. Duo praecipue casus afferuntur, de quibus quaeri potest: a. Si poenitens bona fide afferat attritionem, quae non est super omnia108). Sunt enim auctores qui distinguant inter contritionem quatenus est materia et quatenus est dispositio; ut materia non opus est ut sit super omnia, sed pro dispositione debet esse super omnia. Concedunt ergo talem poenitentem essentialia quidem afferre, ita ut sit validum sacramentum et ius ad gratiam tribuat; ipsam gratiam autem tunc demum infundi, si obex removeatur, i. e. contritio super omnia eliciatur. Solutio pendet ab eo, utrum probari possit illa distinctio contritionis. Alii contrarium tenent: Sacramentum non solum effectu caret, verum etiam invalidum est; actus enim contritionis super omnia (etiam ut materia) non solum ad sacramentum fructuose, sed ad illud valide suscipiendum omnino requiritur109). Ergo in horum sen­ tentia sacramentum poenitentiae nequit esse informe. b. Si dolor poenitentis bona fide non sit universalis, ut si quis duorum peccatorum reus unius plane immemor de altero dolet ex motivo particulari110). 104) Cf. Lugo disp. 14. n. 37 ss. ; Suarez disp. 20. sect. 4. n. 29. Ballerini-Palmieri V. n. 76 ss. loe) Cf. Lugo disp. 14. n. 24 ss.; Tamburini, Methodus expeditae confess. 1. I. c. 2. n. 8; Ballerini-Palmieri V. n. 81 ss. ’°7) Dicaslillo tr. 8. disp. 6. n. 165. 10!') Caiclanus, De confessione, q. 5. Billot, De sacr. II. thes. 16. Cf. Umberg, Syst. Sacr. n. 105 s. 10·) Cf. Sporer-Bierbaum III. pr. 3. n. 257 ss.; Ballerini-Palmieri V. n. 46 nota. *10) Sacramentum poenitentiae in hoc casu esse informe, contendit Suarez (de poenit. disp. 20. sect. 5), cuius sententiam defendit etiam Lugo (disp. 14. sect. 6), qui (n. 88) ait: «non video argumentum, quo ea efficaciter possit reiich. De contritione » I 227 Solutio quaestionis ab eo dependet, num sacramentum poenitentiae validum sit, quando dolor de peccatis non est universalis, sed solum particularis. Ideo patroni sententiae negantis dari posse sacramentum validum, sed informe, provocant ad positivam voluntatem Christi ita instituentis hoc sacramentum, ut dolor universalis de omnibus omnino peccatis mortalibus ad eiusdem valorem, non solum ad effectum cius percipiendum, requiratur. Hanc Christi voluntatem colligunt ex Concilio Tridentino, quod nullum discrimen faciat inter dolorem, qui ad validum, et dolorem, qui ad fructuosum sacramentum requiratur. Qui autem affirmant sacramentum posse esse informe, censent sacramentum in hoc casu validum esse, cum omnia adsint, quae ad valorem sacramenti requirantur: dolorosa confessio, cum absolutione, dolorem autem necessario debere esse universalem, demonstrari non posse. Attamen poenitens in hoc casu validam absolutionem recipiendam elicere debet propositum universale explicitum: nam in dolore, qui ex motivo particulari procedit, non continetur propositum universale. Neque dicatur, in proposito universali vitandi peccata futura necessario includi detestationem peccatorum praeteritorum; et proinde dolorem semper esse universalem, dummodo propositum sit universale; cum enim in proposito universali dolor implicite non contineatur, haberi potest propositum universale et dolor particularis. Nota. Practicum momentum haec controversia non habet. Imprimis enim rarissime poenitentes contritionem unice ex motivo particulari eliciunt, deinde rarius adhuc propositum universale addunt, si unquam contritionem ex motivo particulari elicuerint. Quidquid ergo theoretice disputetur, practice vix habebitur sacramentum poenitentiae informe: aut enim elicitur contritio universalis, et tunc sacramentum validum et formatum est; aut elicitur contritio particularis, et tunc sacramentum invalidum est ex defectu propositi universalis. Articulus quartus. De proposito. 260. Definitio et necessitas. 1. Propositum est voluntas non peccandi de cetero. Duplex esse potest et explicitum, quod est actus a dolore distinctus, quo poenitens statuit non amplius peccare; xi’tr/ufl/c et implicitum, quod in actu doloris continetur. J2, Ad peccatorum remissionem obtinendam sive in sacramento sive extra sacramentum requiritur propositum non peccandi de cetero: nam propositum aeque ac contritio pertinet ad dispositionem, quae ad justificationem obtinendam essentialiter requiritur111). 26L_Dotes propositi sunt qualitates quas propositum habere debet, mA' ut absolutio valida sil. Propositum debet esse: 1. Firmum, ita nempe dispositus esse debet poenitens, ut nunc reipsa velit facere, quod proponit, scilicet vitare peccata et potius t® quodvis malum pati aut quodvis bonum amittere, quam Deum graviter offendere; at tinnitas propositi non exigit, ut propositum postea etiam effectum sortiatur. Firmum enim propositum esse debet affective seu quoad voluntatem praesentem, sed non est necesse, ut firmum sit effective seu quoad eventum juturum i. e. voluntas poeni“») Cone. Trid. sess. 14. c. 4. (D. 897). *ΧΟ4·,ν\ Λ0*- '7’m » " 228 De poenitentia tentis ea esse debet, ut si nunc offerretur occasio peccandi, eam certo non amplecteretur, sed illico reiiceret, quidquid deinceps facturus sit. a. Ergo lapsus futurus in idem peccatum perse non est contra firmum propositum: etenim potest aliquis mane serio velle abstinere a peccato et vespere idem peccatum committere. Si tamen poenitens mox post confessionem in idem peccatum rclabitur, suspicionem praebet, ne propositum non fuerit satis firmum: qui enim serio aliquid apud se statuit, propositi sui non statim obliviscitur. b. Cum poenitentes quandoque dicant se valde timere, immo se persuasum habere se esse relapsuros, notandum est, nec dubium de eo, quod postea facturi sint, nec timorem, ne iterum cadant, nec persuasionem, qua putant se relapsuros esse, nec denique praevisionem futuri peccati per se esse contra firmitatem propositi: sunt enim hi actus intellectus, propositum autem est in voluntate; quare verum et firmum propositum cum illis actibus simul consistere potest. Quocirca si poenitens ob notam inconstantiam suam vel ob inveteratam consuetudinem existimat, se non esse vitaturum peccatum, non statim debito proposito carere iudicandus, sed potius interrogandus est, num nunc iterum peccare velit; quod si neget, moneri debet, ut in Dei gratia confidat, cui id non est impossibile, quod natura suis viribus praestare non potest. . w t . 2, Universale, quod se extendat ad omnia peccata mortalia in posterum vitanda. Hoc enim intercedit discrimen inter dolorem et propositum, quod dolor est universalis, qui se extendat ad omnia . peccata commissa et nondum remissa, econtra propositum non est universale, si se non extendat ad omnia et singula peccata mortalia possibilia, etsi numquam commissa. Hinc propositum semper ex motivo universali procedere debet. .4L Attamen non est neccsse, immo frequenter neque consultum est, speciale propositum de singulis peccatis vitandis concipere; sed sufficit propositum in genere conceptum non amplius mortaliter peccandi. De nonnullis tamen explicitum et speciale propositum confessarius exigere debet, ut de restitutione rei alienae, de ablatione scandali, de remissione offensae, de vitanda occasione proxima etc. A In dolore ex motivo universali concepto implicite etiam propositum universale continetur, quod ad omnia peccata tum commissa tum non commissa in posterum vitanda se extendit, quia idem motivum de omnibus et singulis peccatis valet. 3, Ellicax, quod scilicet voluntatem reipsa moveat ad adhibenda 11 iedia, quae ad evitanda in posterum peccata necessaria sint, p raese rtim ad fugiendas occasiones proximas, ad reparanda damna illata, ad condonandas iniurias etc.: qui enim absolute vult finem, moveri etiam debet ad media necessaria; hinc signum est actualis affectus ad peccatum, si quis nolit occasionem deserere, restituere, offensam remittere etc. J262. Num sufficiat propositum implicitum. Virtuale propositum, quod in vera contritione semper includitur, ad validam absolutionem obtinendam sufficit, modo dolor, in quo illud implicite continetur. procedat ex motivo universali. Quodsi motivum doloris foret particulare, explicitum propositum plane requireretur. J. Ex comimini omnium sententia propositum virtuale per accidens sufficere poti st, quando nimirum poenitens vere dolet de peccatis commissis, sed non cogitans de vita futura explicite et formaliter nihil proponit, quaestio controversa est, utrum propositum expliciturn per se requiratur, an vero etiam per se virtuale et implicitum sufficiat, ubi nempe poenitens, etsi de vita futura tamen propositum se emendandi formaliter et explicite non eliciat. -2. Vera habenda est sententia, quae docet ad remissionem peccatorum obtinen­ dam sufficere propositum implicitum. Et sane, propositum explicitum non requiritur ex natura rei: nam ad justificationem obtinendam sufficit illa dispositio, quae includat voluntatem non peccandi; atqui voluntas non peccandi in quovis dolore ex motivo universali concepto continctur.\Non requiritur ex praecepto positivo: nam Concilium Trident., quod promittit se exactam de sacramento poenitentiae daturum esse doctrinam112), can. 4. solum tres actus: contritionem, confessionem et satisfactionem tamquam dispositiones ad sacramenti essentiam requisitas enumerat, de proposito autem nihil dicit. Idem Concilium I. c. cap. 4 describens dispositiones poenitentis explicite quidem commemorat propositum, sicut explicite commemorat etiam alios actus ut fiduciam divinae misericordiae et votum prae­ standi reliqua; at vero ex his non sequitur Concilium praescribere propositum explicitum, sicut non sequitur ipsum exigere explicitum actum spei. Ideo autem Concilium explicite commemorat propositum, ut declaret ad remissionem peccatorum obtinendam illum tantummodo dolorem sufficere, qui propositum universale contineat. Quamvis igitur hortandi sint fideles, ut propositum expresse et explicite semper eliciant, si tamen id omiserint, supposito dolore vere universali, non sunt de valore confessionis inquietandi. 3. Duo de hac re notanda sunt: a. Qui vere dolet de peccatis praeteritis, ita dispositus est, ut si mentem subeat cogitatio de vita futura, etiam propositum explicitum concipiat Deum non amplius mortaliter offendendi: non enim censetur serio dolere de offensa Dei, qui cogitans de vita futura consulto suspendit actum expressi propositi vitandi in futurum omnes offensas Dei graves, b. Confessarii recte in praxi explicitum propositum a confitentlbus exigunt; ad licitam enim sacramenti administrationem certi esse debent de poenitentium dispositione; atque in lis, qui peccatorum mortalium rei sunt, confessarius vix unquam de dis­ positione securus erit, nisi manifestetur ipsi propositum abstinendi in posterum a peccatis. ‘ 1 263. Num requirantur actus fidei et spei ad justificationem in sacramento obtinendam. — Praeter dolorem et propositum ad validam i>4 absolutionem obtinendam alii actus ex parte poenitentis non requiruntur, neque ratione materiae neque ratione dispositionis. Etsi ergo suadendum sit, ut poenitens ante confessionem actus virtutum theologicarum eliciat, id tamen necessarium non est: nam sufficit, ut actus (fidei et spei), quos Concilium Tridentinum113), ut dispositiones a peccatoris enumerat, virtualiter et implicite adsint111). Solum si quis_4t habitum fidei vel spei amisisset, actum talem elicere deberet, ut .Jjtkn.iustificari possit. _ 264. De dolore et confessione venialium. Ί. De dolore, a. Dolor de venialibus easdem qualitates habere debet, quas habet dolor de mortalibus, sola universalitate excepta, cum unum veniale sine altero remitti possit. g, Quare non solum verus ct supernator.ilis, sed etiam dolor super omnia esse debet. Etenim si animo ita dispositus esset poenitens, ut potius veniale peccatum eligeret, quam pati aliquod quodcunque malum temporale, ad recipiendam veniam n») Cf. sess. 14. prooem. u») Sess. 6. c. 6. (D. 798). u«) Suarez disp. 4. sect. 2. η. 7. Ballerini-Palmieri V. η. 91. I illius peccati dispositus non esset. Ordinariis autem motivis doloris de venialibus (quia causant passionem Christi, displicentiam Dei, poenam purgatorii) apte consi­ deratis, poenitens super omnia detestabitur peccata, quia haec mala omnibus terrenis malis sane graviora sunt. 'i. Licitum est ergo dolerc et propositum emendationis concipere solum de iis venialibus, quae accusantur, quin idem fiat etiam de iis, quae in confessione omittuntur. 'YQUI con^lteturiso*um venialia, sub gravi tenetur de aliquibus ^’’p^vel saltem de uno dolere et propositum einendationis concipere. Qui ^^‘X x ergo confessionem venialium sciens sine debito dolore instituit, grave sacrilegium committit, quia sacramentum reddit invalidum. Attamen ad validam et fructuosam absolutionem recipiendam sufficit dolor de peccatis sive mortalibus sive venialibus iam remissis anteactae vitae, etsi de venialibus ab ultima confessione commissis dolor non habeatur, modo illa peccata iam remissa in confessione saltem generali modo declarentur. c. Qui confitetur venialia saepius iterata et dolet de ipsa frequentia peccati eamque minuere proponit, sed non dolet de singulis, quibus adhuc subinde, etsi non tam frequenter, indulgcre intendit, adhuc valide et licite absolvitur. Idem dicendum est de eo, qui dolet et emen­ dare proponit unum peccatum gravius unius speciei e. g. intem­ perantiae, quin dolorem et propositum extendat ad alia leviora eiusdem speciei115). Fieri posse, ut quis doleat de frequentia venialium eamque emendare proponat, quin singula detestetur, et pari modo, ut quis doleat de gravioribus, quin doleat de levioribus, sive eiusdem sive diversae speciei, ex eo patet, quod motiva doloris et propositi magis verificantur in multis quam in paucis, magis in gravioribus quam in levioribus peccatis. _2. De confessione, a. Licitum est confiteri aliqua venialia omissis aliis : venialia enim non sunt materia necessaria confessionis; insuper unum sine altero remitti potest. b. Quamvis enixe commendandum sit, ut is, qui plura venialia confitetur, de omnibus etiam dolorem et propositum concipiat, tamen de aliquibus, quae accusat, non dolere, non est peccatum, mode de uno alterove sincere doleat, ut adsit materia sufficiens absolutionis. Non decet quidem, ut materiae validae absolutionis sine iusta causa admisceatur alia inepta; potest tamen adesse multiplex ratio sufficiens, cur id permittatur. Nec dici potest eum, qui confitetur peccatum veniale, de quo certo novit se non dolere, confessorium decipere et proinde venialiter peccare11·): norunt enim confessarii poenitentes non omnia venialia, de quibus se accusant, tamquam materiam absolutionis, sed complura ex aliis rationibus in confessione declarare117). Nota, lis, qui ordinarie non confitentur nisi venialia, nunquam satis suaderi potest, ut de uno alterove, quod magis eos gravat, dolorem et firmum propositum concipiant illudque serio deinceps emendare conentur: quo magis enim propositum de venialibus est universale, eo minus efficax est. A confessione autem eorum, de quibus nec dolor nec propositum adest, ordinarie melius erit abstinere. ns) Cf. Ballerini-Palmieri V. n. 60 ss. 1W) Cf. Lugo dlsp. 14. n. 118. »>’) Cf. Mazolfa tr. 6. disp. 1. q. 3. c. I. Lehmkuhl II n. 393. 231 QUAESTIO SECUNDA. De confessione. Articulus primus. De ipsa confessione. 265. Confessionis necessitas. Confessio omnium peccatorum rnorta- 3 Hum, quae post baptismum commissa sunt, iure divino necessaria est ad salutem. Nam ad obtinendam remissionem peccatorum mortalium ex voluntate Christi necessarius est recursus ad potestatem clavium Ecclesiae: Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum reti­ nueritis, retenta sunt118); sed per potestatem clavium Ecclesiae peccata remitti non possunt sine confessione; ergo ex voluntate Christi neces­ saria est confessio omnium peccatorum mortalium119). Ad maiorem. Potestas remittendi retinendique peccata apostolis concessa ita intelligenda est, ut independenter ab hac potestate remissio peccatorum mortalium obtineri nequeat: possunt enim apostoli retinere peccata; sed potestas retinendi peccata (potestas non absolvendo efficiendi, ut peccata denuo clavibus subiici debeant) nulla esset, si eorum remissio independenter a potestate clavium obtineri posset. Ad minorem. Potestas remittendi retinendique peccata est potestas iudicialis, quae per sententiam de peccatis ferendam exercetur; sed potestas iudicialis in peccata exerceri nequit sine confessione omnium peccatorum ab ipso peccatore facienda, a. Sententia enim iudicialis ferri nequit sine praevia cognitione causae, de qua agitur; cum ergo causa, de qua agitur, sint peccata remittenda, sententia iudicialis ferri nequit, sine cognitione peccatorum; sed haec cognitio aliunde haberi nequit nisi ex confessione peccatoris, b. Insuper potestas apostolis concessa, cum sit iudicialis, essentialiter continet potestatem puniendi peccata; sed haec potestas exerceri nequit sine confessione omnium peccatorum: non enim pro arbitrio iudicis, sed iuxta magnitudinem et multitudinem peccatorum imponenda est poena, c. Tandem Concilium Tridentinum explicans verba s. loannis (20, 23) haec habet: Ex institutione sacramenti poenitentiae iam explicata universa Ecclesia semper intellexit institutam esse etiam a Domino integram peccatorum confessionem et omnibus post baptismum lapsis iure divino necessariam esse120). 266. De peccatis in genere tantum accusatis. a, Peccatorum confessio est gcnerica, si peccata non accusantur eo specifico modo (in infima specie) quo ex voluntate Christi accusari debent. \Triplici ergo diverso modo generica peccatorum confessio institui potest: ·*) Ballerini-Palmieri V. n. 249. De confessione 247 x?. Hinc sacerdos mox celebraturus et longiore confessione indigens ab inte­ gritate excusatur, si sacrum nec differre nec omittere potest, quin apud adstantes detrimentum famae patiatur. , x£, Si sacerdos deferens viaticum ad aegrotum depreKendat hunc diu sacrilege esse confessum, potest et debet eum audito uno vel altero peccato interim absolvere et postea ad ipsum rediens confessionem complere, si in aliquo casu ex longiore confessione apud adstantes huius rei suspicio oriatur152). γ. Item si confessarius deprehendat poenitenti necessariam esse longiorem confessionem, poenitens vero nec longiorem confessionem instituere posset ob defectum temporis nec a communione abstinere ob periculum famae, auditis peccatis, quae citra famae periculum accusare potest, poenitentem interim absolvere et confessionem alia vice supplere potest153). \2. Periculum violationis sigilli. Id accidere potest: Si confessarius nequeat integre confiteri, quin peccata in confessione audita manifestet. Si poenitens merito timet peccatum a confessario fore revelandum, e. g. eo quod in confessionali voce nimis elata loquitur, ut adstantes eum audire possint. s3. Periculum scandali vel lapsus ^tum ex parte poenitentis^tum ex parte confessarii. \d. Si poenitens propter cognitam confessarii maximam fragilitatem ex mani­ festato peccato periculum peccati timet, illud omittere potest. Si poenitens propter fragilitatem propriam sibi notam timet, ne diu cogitando m examine de quibusdam peccatis labatur, potest obiter tantum se examinare, quamvis ex defectu examinis quaedam omittantur.\ c. Idem valet de confessario, qui interrogando de rebus turpibus sibi vel poenitenti periculum peccandi timet. v4. Grave damnum spirituale vel temporale sive proprium sive alienum. Si poenitens ex manifestatione peccati rationabiliter timet iniustam persecu­ tionem, officii vel sustentationis privationem, potest illud peccatum interim tacere Scrupulosi recte prohibentur praeteritas confessiones repetere, etsi nonnulla peccata ex oblivione omisissent; item prohibentur diutius se examinare, etsi periculum sit deficiendi in integritate: ne enim ex suis anxietatibus grave damnum capiant, integritatem confessionis negligere possunt. Et hae quidem causae ab integritate confessionis excusantes ab omnibus admittuntur; restant duae aliae, de quibus non eadem semper erat doctorum sententia. Itf. De peccato, quod explicari nequeat sine complicis manifesta­ tione. Quaestio haec est, num sit obligatio confitendi peccatum, quod explicari nequeat sine complicis manifestatione, seu num periculum diffamandi alium apud confessarium pari modo ab integritate con­ fessionis excuset, sicut excusat periculum, quod incurrit ipse poeni­ tens, amittendi famam apud alios. a. Poenitens certo tenetur, si commode potest, quaerere alium 5c confessarium, cui complex sit ijgnptus, ut integre confiteri et simul famam complicis servare possit, etsi differre debeat confessionem;^’ ----peccat ergo contra justitiam, qui confitetur confessario, cui complex notus est, ubi sine magno incommodo alium confessarium habere possit, apud quem complex ignotus non diffametur. 152) S. Alphonsus n. 484. ,M) Cf. Bucceroni, Casus conscient.5 n. 125. 248 De poenitentia Causae excusantes ab obligatione quaerendi alium confessarium, cui complex sit ignotus, sunt fere sequentes: a. si urget periculum mortis vel praeceptum annuae confessionis; β. si grave sit poenitenti omittere confessionem aut communionem; γ. si quis difficulter alteri confessario conscientiam aperiat; δ. si quis secus in peccato etiam per unum diem manere debeat, et hoc ei grave sit; ε. si quis alias privetur beneficio indulgentiae extraordinariae; ζ. si apud confessarium, cui complex cognitus est, habeatur melior directio vel consolatio notabiliter maior154). Û1K Non licet confiteri peccatum, quod non est materia necessaria .confessionis, si illud sine complicis diffamatione accusari non potest. γ- Multo minus licitum est nominare complicem in confessione illorum 4^*· peccatorum, quae sine complicis manifestatione sufficienter accusari * possunt; hinc si confessarius animadvertit poenitentem velle com­ plicem nominare, ubi nulla est nominandi necessitas, id prohibere debet. Si ergo poenitens peccatum veniale confiteri non potest, quin manifestet com­ plicem (e. g. leves tactus a fratre admissos), illud omittere debet. Quodsi tamen poenitens aut sine iusta causa confiteretur apud confessarium, cui notus est complex, aut sine necessitate in confessione manifestaret complicem, graviter quidem vix peccaret: nam crimen alterius uni viro prudenti revelare, ordinarie non est gravis diffamatio. ctLr* C· lam si alius confessarius, cui complex ignotus est, sine incom' ·«) Cn. 731, § 2; S. Off. 20. iul. 1898. Umberg in Periodica 18 (1929) 97* ss. 256 De poenitentia a. Si schismatici materiales™) a. ipsi petunt sac'ramentc necessaria, etiam »in mortis periculo* urequiritur, ut meliori, quo fieri potest modo saltem implicite ■errores reiciant et fidei professionem faciant*. » Implicite* fidem profitentur, e. g. si asserunt se velle ut catholicos mori. &. Si iam sunt sensibus destituti »ea sacramenta conferri poterunt sub condicione, praesertim si conicere liceat, cos implicite saltem errores suos reiecisse*. >Semper autem curandum est, ut scandalum et vel suspicio interconfessionalismi evitentur* scilicet manifestando adstantibus Ecclesiam supponere, eos in ultimo momento ad unitatem rediisse. »Quo minus autem est periculum in mora, eo magis explicita retractatio errorum et fidei catholicae professio exigi debent.* b. Protestons non facile petet, quia haec sacramenta non novit vel ea destatur ut superstitiosa; inde neque intentionem habet. Parum ergo pro­ babile est, si haeretici sensibus destituti sunt, eis condicionatam absolu­ tionem prodesse, quamvis scandalum arceri posset eo quod clam detur absolutio. Si autem sensibus valet, etiam docendus esset in tantum, ut meliori quo fieri potest modo veram fidem profiteatur; si propter adiuncta de hac re moneri non potest, implicita petitio absolutionis ei suggeri potest. Scii, sacerdos interroget eum, num velit ab eo iuvari in assequenda vita aeterna, quam lesus Christus promisit, et num omnia servare velit, quae a Christo in hunc finem ordinata sunt. Tunc eliciat cum eo actus fidei, spei, caritatis, contritionis perfectae et moveat eum ut se declaret pecca­ torem, qui a Deo petit remissionem peccatorum. His praemissis eum clam sub condicione absolvere poterit. 3. Si dubium etiam leve tantum esset de baptismo talis moribundi, praemissis actibus necessariis imprimis sub condicione baptismus conferatur. UuXjaJ ' * *" A- . x4. Estne obligatio administrandi sacramenta acatholicis? > a. Obligatio justitiae, -N° qua tenentur pastores, se extendit solummodo ad baptizatos et baptizandos pro Ecclesia catholica170). Ceteri solum commendantur curae eorum171). Obligatio-VéS caritatis in necessitate spirituali adest relate ad ea media, quibus certo iuvari possunt; proinde ante omnia tenemur eos excitare ad actus necessarios et intentionem resp. retractationem errorum; si hae condiciones certo adsunt, erit etiam obligatio caritatis ad danda sacramenta; in dubio caritas obligabit ad ulteriores conatus vel investigationes; permanente autem dubio non videtur statui posse certa obligatio ad danda sacramenta acatholicis. «··) Responsum S. Officii ad varios locorem Ordinarios (17. maii 1916) D. 2181 a. cf. Theol.-prakt. Quartalsch. Linz 69 (1916) 693. Rescriptum S. Officii »De commu­ nicatione in sacris cum schismaticis* (15. nov. 1941), cf. II Monitore Ecclesiastico 57 (1942) 114s. Umberg, Per. 37 (1948) 97-102. Vermeesch-Creusen, Theol. mor. 111. 180. »70) Cn. 467 § 1; 731 § 2; 750. 751. »«) Cn. 1350. f De confessione 257 Articulus sextus. vt V" i De loco confessionis172). 298. Proprius locus sacramentalis confessionis est:\l. ecclesia vel oratorium publicum aut semipublicum, —sedes confëssionalis, — < \3. quae cràïe fixa ac tenuiter perforata inter poenitentem et confessarium sit instructa. Fines huius praecepti sunt, ut servetur reverentia sacramento debita, ut cave­ antur scandala et occasiones peccatorum vel tentationum, et ut provideatur famae confessarii. Exinde diversa gravitas obligationis: 1. Viri expresse permittuntur etiam in aedibus privatis, et in hoc casu sine cratibus confiteri; si tamen in ecclesia confitentur vel oratorio, non sunt extra sedem audiendi173). Hoc ad summum sub veniali obligare videtur. 2. Pro mulieribus sedes semper collocetur in loco patenti et conspicuo et generatim in ecclesia vel oratorio publico vel semipublico pro mulieribus destinato. ^Generation; significat, posse cum beneplacito Ordinarii loci, ubi deest oratorium vel ex alia ratione, destinari alium locum (v. g. allocutorium), servato tamen praescripto de conspicuitate et de sede cum cratibus. >ln aliquo casu particulari, per modum exceptionis, designatio fieri potest etiam a Superiorissa vel a con­ fessario, dummodo locus sit patens et conspicuus173*).* 3, Extra sedem et sine cratibus mulieres non sunt audiendae nisi ex causa infirmitatis aliave verae necessitatis, et adhibitis cautelis, quas Ordinarius loci opportunas judicaverit. Hic etiam graviter peccari potest. Et confessio religio­ sarum in tali loco facta sacerdoti, communi dumtaxat iurisdictione munito, extra casum necessitatis est invalida (cf. n. 353, 3). 298a. Vestis in confessionibus audiendis adhibenda est superpelli- 2^ < ceum et stola violacei coloris17Sb). Haec rubrica Ritualis Romani videtur esse mere directiva, sed ideo non negligenda. Attendendae sunt probatae consuetudines locorum (e. g. in Hispania1”0 vestis liturgica non urgetur) et religiosorum, qui saepe non adhibent superpelliceum, imo nec stolam. »”) 173) X73a) 178b) 173c) Cn. 908^-910. Rituale Rom. tit. 4. c. 1. n. 7—9. C. i. C. 24. nov. 1920; AAS 12 (1920) 576. Cappello II. n. 632. Rituale Rom. tit. 4. c. 1. n. 10. Capello Π. η. 635. Regatillo-Zalba III. n. 576. 17 Noldln, Vol. III. 258 QUAESTIO TERTIA. De satisfactione. Articulus primus. Myitvriu· nU De natura satisfactionis. 299. Definitio. Satisfactio generatim est compensatio iniurae alteri illatae; et satisfactio pro peccatis est compensatio iniuriae Deo per peccata illatae. Hinc satisfactio fit voluntaria sui ipsius punitione, qua peccator intendit reparare iniuriam Deo per peccatum illatam et movere Deum, ut, hac punitione contentus, non puniat. Satisfactio pro peccatis altera est sacramentalis, quae a confessario in sacramento poenitentiae imponitur,^altera non sacramentalis, quam poenitens ve 1 ipse assumit vel a Deo immissam voluntarie acceptat. S at isfactio sacramentalis definiri solet: xipus poenale a confessario in sacramento poenitentiae impositum ad compensandam iniuriam Deo per peccata illatam. Poenale : eo solum offensam et iniuriam Deo per peccatum illatam compensare et vindicare possumus, quod aliquod opus bonum, Deo quidem gratum, nobis autem molestum et afflictivum peragimus: satisfactio enim sacramentalis natura sua castigatio est. Omne autem opus bonum naturae lapsae de facto est poenale et laboriosum. A confessario impositum: licet enim alia opera poenitentiae, quae propria voluntate assumuntur vel a Deo immittuntur, meritum habeant satisfactorium, non sunt tamen satisfactiones sacramentales, ideoque proprium harum effectum non producunt. 300. Divisio satisfactionis sacramentalis. 1. Distinguitur satisfactio - L<\ —tin voto, quae est voluntas acceptandi et implendi poenitentiam a con­ fessario injungendam; ebxsatisfactio in re, c^uae est actualis exsecutio poenitentiae iniunctae. Illa est pars essentialis sacramenti vel saltem necessaria dispositio poenitentis, absolutionem praecedere debet et, si deesset, sacramentum redderet invalidum; haec est pars integralis sacramenti, absolutionem subsequi solet et, si deest, sacra­ mentum non reddit invalidum, sed solum integraliter imperfectum et incompletum 2. Satisfactio dividitur in vindicativam, quae tendit ad expianda peccata, ct\medicinalem, quae tendit ad emendandum poenitentem. Satisfactio sacramentalis semper utrumque finem intendit: ipsa peccata punire eisque mederi debet; eius tamen finis proprius et primarius est punitio seu expiatio peccatorum. Quia satisfactio natura sua vtndicativa est, aliquam saltem castigationem pro peccatis commissis, et quia medicinalis est, aptum remedium contra relapsus continere debet. Reipsa omne opus bonum, quod iniungitur, ad utrumque finem obtinendum aliquo modo conducit: nam omne opus bonum non solum poenale atque ideo vindicativum, verum etiam meritorium gratiarum ideoque medicinale est. (•«-L ) /VAAU.Î) \λ- De satisfactione g 259 301. Effectus satisfactionis. 1. Satisfactio sacramentalis producit remissionem poenae temporalis pro peccatis remissis debitae ex opere , operato : satisfactio enim est pars integralis sacramenti poenitentiae a Christo institutae, ut per sacramentum peccatum etiam quoad poe­ nam plene remittatur. Ideo Concilium Tridentin. docet esse ex insti­ tutione Christi, quod poena (temporalis) condonetur17*). Ergo opera poenitentiae sacramentalis duplicem effectum satisfactorium sor­ tiuntur, alterum ex opere operato, qui eis vi absolutionis sacramentalis accedit, alterum ex opere operantis, quem aeque habent atque alia opera bona hominis iusti. 2. Ut satisfactio sacramentalis effectum suum producat, a poerjtente peragenda est in statu gratiae: in statu enim peccati homo non est capax, qui accipiat remissionem poenae temporalis. Nihilominus poenitens, qui satisfactionem a confessario sibi injunctam implet in statu peccati, satisfacit praecepto, quia totum opus sibi iniunctum ponit, licet eius finem non attingat. a. Si poenitens, qui in statu peccati poenitentiam peregit, postea statum gratiae recuperavit, non improbabiliter effectum ipsum obice remoto consequitur, quia poenitentia sacramentalis effectum suum non producit ex meritis poenitentis, sed ex opere operato175) b. Poenitentiam implere in statu peccati omnium consensu non est grave pecca­ tum; immo plerique affirmant id nullum esse peccatum, quia solum poenarum remissioni obicem ponere culpa vacare videtur. c. Qui in persolvenda poenitentia peccatum veniale committit e. g. per distrac­ tionem voluntariam, eo ipso non impedit effectum satisfactionis sacramentalis, quia peccatum veniale non impedit remissionem poenae temporalis propter alia peccata iam remissa debitae. Articulus secundus. De satisfactione imponenda. 302. Obligatio imponendi poenitentiam. Confessarius per se sub gravi tenetur poenitenti imponere satisfactionem: nam ut minister sacramenti tenetur, quantum in se est, procurare non solum quae ad essentiam, sed etiam quae ad integritatem pertinent; satisfactio autem est pars integralis huius sacramenti. Insuper Concilium Trid. id conceptis verbis praescribit: Debent ergo sacerdotes Domini satis­ factiones iniungere178). Hinc confessarius certe peccaret, si absque causa excusante nullam prorsus poenitentiam imponeret. a. Hoc praeceptum admittit parvitatem materiae. Quamvis ergo confessarius pro mortalibus sub gravi teneatur imponere poenitentiam, pro venialibus solum sub levi tenetur; graviter enim non peccat, qui sacramentum privat complemento"* 1 levis momenti, sicut iudex non deest graviter officio suo, qui omittat levem poenam\>5· imponere177). 171) 175) 17β) 177) •17 Cf. sess. 14. c. 8. et can. 15. (D. 904; 925.) Suarez, disp. 38. sect. 8. η. 5. Sess. 14. c. 8. D. 905. cf. cn. 887. Cf. Lugo disp. 25. n. 49. 260 De poenitentia ,b. Cum semper urgeat obligatio integrandi sacramentum, nullus est casus, in quo confessarius non teneatur aliquam poenitentiam imponere, nisi poenitens satisfactionis praestandae impar sit ut moribundus sensibus destitutus, qui nullam poenitentiam peragere potest. Quare etiam graviter aegrotis levissimum aliquod opus, ut brevis oratio iaculatoria, invocatio sanctissimorum nominum, osculum crucifixi etc. iniungi solet. c. Confessarius poenitentiam imponit per modum praecepti, etsi eam imponere possit etiam per modum meri consilii sine ulla obligatione in conscientia. Unde necesse non est, ut satisfactiones graves pro peccatis mortalibus semper imponantur sub gravi, sed ex iusta causa etiam satisfactiones graves sub levi obligatione imponi possunt178*). 303. Qualitas poenitentiae imponendae. 1. Confessarius tenetur (xuUïîJLk etiam per se sub gravi imponere poenitentiam\quantitati et qualitati p . . , criminum et\ facultati poenitentis convenientem; tenetur ergo pro r mortalibus gravem, pro venialibus levem poenitentiam imponere, ί ' Sane ubi Concilium Tridentinum declarat praeceptum imponendi poenitentiam, simul declarat poenitentiam peccatis et facultati poenitentium debere esse proportionatam. Ideo confessarius, qui sine iusta causa pro gravibus delictis levissimam poeni­ tentiam imponit, sine dubio peccat. Sed cum hoc sacramentum magis institutum sit ad procurandam hominum salutem quam ad satisfaciendum divinae iustitiae, si uterque finis obtineri non potest, negligendus est secundarius, ut obtineatur poenitentis salus. 2. Quantitas et qualitas poenitentiae irriponendâe generali regula determinari non potest, sed relinquitur prudentiae et iudicio confessarii, qui in determinanda poenitentia ad haec attendere debet: a. Pro gravibus delictis non solum gravis poenitentia iniungenda est, sed quo plura et graviora sunt peccata, eo gravior debet esse poeni­ tentia. Ergo perse non sufficit pro multis peccatis gravib u s pb e n i t e n t i a ni simpliciter gravem e. g. rosarium iniungere. Attamen non requiritur, ut quantitas poenitentiae gravitati peccatorum mathematice commensurata sit, ut v. g. pro centum gravibus delictis poenitentia centuplo maior iniungatur, quod impossibile est, sed sufficit ut quo graviora sunt delicta, moraliter etiam gravior poenitentia imponatur, b. Ut poenitentia qualitati peccatorum sit conveniens, monet Rituale, ut contrariae peccatis poenitentiae iniungantur, avaris e. g. eleemosynae, libidinosis carnis afflictiones, desidiosis devotionis studia etc.170). Quod non ita intelligendum est, quasi pro singulis peccatis alia poeni­ tentia iniungenda sit, sed ut pro peccato, in quod poenitens saepius relabitur, quantum fieri potest, contraria poenitentia iniungatur. Verum cum poenitentes plerumque ferre non possint satisfactiones congruas qualitati peccatorum, de facto vix aliud iniungi potest quam oratio. Ceterum, ut notat Ballerini, fervens oratio est medicina vel obtinet medicinam cuilibet malo morali180). Quae poenitentia sit gravis. Ex hodierna praxi Ecclesiae poenitentia gravis esse censetur, quae respondet operi, quod sub gravi ab Ecclesia iniungitur, vel quod 178) Cf. Suarez disp. 38. sect. 2. S. Alphonsus n. 518. Ballcrini-Palmieri V. n. 303. 17·) Rituale Rom. tit. 4. c. 1. n. 19, 20. Cn. 887. ,eo) Ballerini-Palmieri V. n. 322. De satisfactione 261 fiiib gravi obligaret, si praeciperetur. Hinc satisfactio gravis erit missam audire, ieiunare, recitare quinque decades rosarii, officium parvum B. Virginis, litanias sanctorum cum precibus, susceptio sacramentorum, eleemosyna pro condicione status non parva et similia; gravis autem poenitentia non censentur psalmus Miserere vel sex Pater et Ave tantum. Pro peccatis reservatis plerumque postulatur ut imponatur poenitentia gravis et diuturna; quae diuturnitas relative sumenda est: opus quotidie ponendum per unum vel alterum mensem; opus hebdomadarium per sex menses et ita porro. 304. Causae minuendi poenitentiam. Causae, propter quas con­ fessarius modicam pro gravibus poenitentiam imponere possit, sunt fere sequentes: a. Si poenitens sit infirmus corpore aut valde debilis mente, ut iustam pro peccatis poenitentiam solum aegre et difficulter implere possit. b. Si timendum sit, ne poenitens maiorem poenitentiam non adimpleat vel ob graviorem a confessione avertatur. Hinc si quando gravior poenitentia imponenda esset, consultum erit poenitentem interrogare, num poenitentiam iniunctam implere possit, et si non potest, immutanda vel minuenda erit; praestat autem poenitenti indicare causam, ob quam levior poenitentia imponatur. Ceterum sine periculo avertendi poenitentem a sacramentis gravior satisfactio ei iniungi potest, si cum levi opere supererogatorio imponatur opus grave iam alias debitum e. g. sacrum praeceptum. ap c. Si poenitens valde contritus videatur: vehemens enim contritio tantae virtutis est, ut poenam temporalem vel omnem vel magnam eius partem deleat, vel si poenitens aliunde sit bonis operibus intentus, quibus pro peccatis satisfaciat. d. Si agitur de poenitentibus, qui in s. exercitiis vel missionibus participaverunt; per talia exercitia pietatis iam quandam satisfactionem praestiterunt, et sequentia exercitia possunt eis explicite imponi. e. Si confessarius pro poenitente satisfactionem praestare intendat: constat enim unum pro altero positis debitis condicionibus satisfacere posse. f. S u. cuk^a. . _305. Quando imponenda sii poenitentia/ Poenitentia ordinarie imponenda est ante absolutionem, quia sic melius servatur ordo indicii, qui exigit, ut reus prius spondeat satisfactionem, antequam absol­ vatur. Cum tamen huius ordinis nulla sit necessitas, poenitentia absque peccato iniungi potest etiam post absolutionem, et post absolutionem iniungi omnino debet, si confessarius antea nullam iniunxisset181). Si poenitens post absolutionem accusat novum peccatum ex oblivione omissum, necesse non est, ut confessarius novam poenitentiam imponat. Con t ra ri u m q u i de m alii tenent, quia opus titulo satisfactionis iam debitum nequeat imponi in poeniten­ tiam. Verum cum haec absolutio non sit novum indicium sacramentale, sed solum complementum prioris, necesse non est, ut nova poenitentia imponatur, sicut necesse non est, ut novus dolor eliciatur (n. 258.). Scilicet confessarius concedens et complens absolutionem eo ipso extendit poenitentiam iam impositam etiam ad novum peccatum182). ,81) Cf. Suarez disp. 38. sect. 3. Sporer-Bierbaum III. pr. 3. η. 576. ,62) Cf. Ballerini-Palmieri V. n. 293. 262 De poenitentia 306. Opera, quae pro poenitentia iniungi possunt. Gene rati in omnia opera bona pro poenitentia imponi possunt,\sive oratio seu . opera religionis,^ive ieiunium seu opera poenitentiae,x sive eleemosyna seu opera caritatis; in specie vero haec notentur: 1. Quoniam homini in hoc statu naturae lapsae etiam opus inter□T num poenale est, pro poenitentia iniungi possunt etiam actus mere interni ut actus fidei, spei et caritatis, meditationes, examina conscien­ tiae, actus contritionis etc.: opera tamen externa ut orationes vocales, visitationes templorum etc. illis praeferenda sunt, tum quia magis laboriosa ideoque ceteris paribus magis satisfactoria sunt, tum quia, utpote in se sensibilia, sacramento, quod natura sua signum sensibile est, magis conveniunt. . 2. Iniungi potest opus iam alïÎmde debitum: quamvis enim iam sit debitum, potest tamen per claves Ecclesiae ad meritum satis­ factionis sacramentalis elevari. ( a. Ordinarie quidem omnino convenit, ut imponantur opera supererogatoria, aliquando tamen ob fragilitatem poenitentis consultum est imponere opus iam alias praeceptum. Poenitenti e. g., qui praecepta Ecclesiae non servat, utiliter potest iniungi, ut usque ad sequentem confessionem diebus festis missam audiat, abstinen­ tiam et ieiunium observet etc. Quodsi nihilominus haec opera iniuncta omittat, duplex peccatum committit, aliud contra praeceptum Ecclesiae, aliud contra praeceptum confessarii seu contra virtutem poenitentiae. » b. Si confessarius iniungat opps, quod alias praeceptum est, ut si iniungat auditionem missae vel ieiunium, semper intelligitur opus non praeceptum, nisi ex verbis confessarii vel ex adiunctis aliud constet. , 3. Potest confessarius opera bona poenitentis, quae determinato tempore (hac hebdomada, hoc mense, hoc adventu, hac quadragesima) facturus est, m satisfactionem imponere e. g. preces quotidianas, eleemosynas solitas etc., quod praesertim expedit in iis, quibus ob fragilitatem vel alias occupationes digna peccatis poenitentia imponi non potest. 4. Potest confessarius pro poenitentia imponere preces vel opera, quibus annexae sunt indulgentiae, adeo ut poenitens, si confessarius taie opus imposuerit, eodem actu poenitentiam et condicionem ad lucran­ dam indulgentiam requisitam impleat, cum poenitentia et lucratio indulgentiae mutuo non se excludant (cn. 332). Attamen non convenit, ut semper loco gravis poenitentiae iniungatur opus in se leve, cui annexa est indulgentia sive partialis sive plenaria. 1 5. Potest confessarius iniungere bona opera a poenitente pro defunctis offerenda: quod si fiat, defunctis applicatur ille fructus satisfactorius, quem opus iniunctum habet ex opere operantis; fructus autem, quem opus poenitentiae habet ex opere operato, manet in poenitente. Pari modo, si imponatur opus offerendum e. g. pro Ecclesia, pro conversione peccatorum, pro agonizantibus etc., intentio est, ut operis valor impetratorius alteri obveniat, satisfactio autem tota poenitenti maneat. 6. Potest etiam imponi (saltem probabiliter) poenitentia aliqua sub condicione relapsus, e. g. si iterum blasphemas, dices brevem orationem, si iterum te inebrias, ieiunabis. In hoc enim casu poeni- ad resistendum tentationi, aut ieiunabis. Expedit tamen ut modica saltem poenitentia absolute imponatur183). 307. Poenitentiae incongruae generatim sunt poenitentiae ex pluribus iisque variis operibus implicitae, nimis diuturnae et nimis graves tum propter periculum, ne omittantur, tum quia confessionem reddunt odiosam. In specie vero improbantur: u. Poenitentiae publicae, praesertim vero poenitentiae, quae adimpleri nequeunt, quin confessionis revelatio sequatur. Etenim pro peccatis occultis non licet poeni­ tentiam publicam imponere; et quamvis pro publicis publica poenitentia absolute imponi posset, ex hodierna tamen praxi confessarius ab illa iniungenda abstinere debet, si non est necessaria; necessaria autem vix unquam erit: nam solum ad reparandum publicum scandalum necessaria esse posset: atqui publicum scandalum alia ratione reparari potest, scilicet vita vere Christiana et bono exemplo, quod aliis aedificationi sit. b. leiunia pro pueris, rusticis, opificibus, qui continuo labore defatigati sunt, pro filiisfamilias, qui ieiunando admirationem, forte etiam offensionem parentum excitarent. Prolixae preces, peregrinationes vel eleemosynae pro mulieribus, quae sub potestate viri constitutae sunt. c. Poenitentiae naturae repugnantes ut lingua signare crucem in terra, invisere inimicos. Imprudenter etiam imponitur pueris, ut veniam petant a parentibus vel ab aliis ob inoboedientiam vel ob furtula, quia timendum est, ne opus iniunctum omittatur et confessio reddatur eis odiosa. d. Pariter incongruae sunt poenitentiae in operibus mere externis consistentes, e. g. illa, quam graeci valde amant et metiniam (μετάνοια) vocant, quae consistit in 50 inclinationibus profundis immediate sibi succedentibus. Immo in occidente ne tum quidem metinia suadenda esset, si cum actibus internis consentaneis conjun­ geretur. Articulus tertius. De satisfactione acceptanda et implenda. 308. Obligatio acceptandi et implendi poenitentiam. 1, Poenitens per se sub gravi acceptare tenetur poenitentiam a confessario impositam, nisi sit irrationabilis. Obligationi enim con­ fessarii imponendi poenitentiam in poenitente respondet obligatio eam acceptandi; sed ex Tridentino confessarius per se sub gravi tenetur iniungere poenitentiam. -O^Nisi sit irrationabilis:'poenitentiam non rationabilem i. e. iuxta disciplinam hodie in Ecclesia receptam iusto graviorem aut difficiliorem poenitens non tenetur acceptare neque implere. Si ergo poenitentia a confessario poenitenti iniuncta manifesto sit iniusta, is rogare potest confessarium, ut aliam imponat, nec facile reperietur confessarius, qui nolit acquiescere desiderio poenitentis. Quod si tamen confessarius id facere renuat, poenitens aut sine absolutione recedere et alteri sacerdoti sua peccata confiteri, aut poenitentiam acceptare potest, ut absolutionem recipiat, at poenitentiam acceptatam implere non tenetur. Ad imponendam enim poenitentiam irrationabilem atque inconvenientem confessarius potestatem non habet, et proinde nec poenitens obligationem eam acceptandi. 1M) Sporer-Bierbaum III. pr. 3. n. 560ss. 264 De poenitentia b. A poenitentia irrationabili, cuiusmodl est e. g. poenitentia publica, ingressus in religionem, ieiunium in pane et aqua, poenitentia multis et variis operibus implexa, distinguenda est poenitentia diuturna et difficilis, sed tamen iusta; quam quidem poenitens recusare non potest. Quodsi talem poenitentiam implere nollet, ut licite agat, voluntatem habere debet petendi satisfactionis impositae commuta­ tionem, eamque tamen implendi, si commutationem consecutus non fuerit. 2. Poenitens satisfactionem iustam a confessario impositam sub gravi implere tenetur, si concurrant debitae condiciones: eo enim quod poenitentia acceptata non persolvitur, sacramentum manet integraliter incompletum; atqui obligatio per realem satisfactionem complendi hoc sacramentum in re gravi gravis, in re levi levis est. Si pro levibus peccatis gravis poenitentia iniungitur, poenitens solum sub levi eam implere tenetur. Tres condiciones requiruntur, ut poenitens sub gravi teneatur implere poenitentiam: s a. Ut materia seu ipsa poenitentia sit gravis: levis enim poenitentia non est capax gravis obligationis. \b. Ut pro peccatis gravibus nondum remissis imposita sit: pro venialibus et pro mortalibus iam remissis nequit imponi poenitentia sub gravi obligans, etsi notabilis sit184). \ ç. Ut confessarius sub gravi obligare voluerit. Etsi confessarius poenitentiam gravem sub levi imponere possit, recte tamen prae­ sumitur gravem sub gravi et levem sub levi imponere velle, nisi ipse aliud declaret. a, Poenitens non tenetur implere poenitentiam, quando invalida fuit absolutio: tunc enim sententia sacramentalis nulla fuit, ideoque nullum etiam sacramentum integrandum est; insuper prb iisdem peccatis bis satisfacere teneretur. ^JOllUrgo poenitentiam gravem vel totam vel notabilem eius partem scienter omittit^ graviter;_et qui poenitentiam levem sive pro levibus sive pro gravibus impositam vel gravis poenitentiae partem non notabilem omittit, venialiter peccat. — Patet poenitentem, qui factus est impotens, non obligari ad implendam poenitentiam. c. Qui poenitentiae impositae oblitus est,\a. confessarium, quem illius adhuc memorem putat, adire tenetur, si commode potest, quia impletio poenitentiae adhuc moraliter possibilis est; \β. quando id fieri nequit, poenitens non tenetur confessionem repetere, ut aliam poenitentiam accipiat, sive culpabiliter sive inculpa­ biliter illius oblitus est, quia iterum confiteri peccata directe iam remissa esset onus nimis grave; cessat ergo obligatio poenitentiae, cuius impletio facta est moraliter impossibilis.\j\ Ceterum si poenitens poenitentiae impositae immemor ex devotione praestitisset opus a confessario iniunctum, obligationi satisfecisset (n. 310, d.). 3. Poenitentiam a confessario iniunçtam poenitens ipse implere debet : praeceptum enim poenitentiae exigit actionem personalem, quae per alium impleri nequit. Et sane actiones, quae ad sacramentum sive essentialiter sive integraliter constituendum requiruntur, ab ipso suscipiente peragi debent; sicut ergo contritio et confessio per alium peragi non potest, ita nec satisfactio185). lM) Cf. Suarez disp. 38. sect. 7. η. 5. S. Alphonsus η. 517. ,ω) Ab Alexandro VII. damnata est haec propositio (15): Poenitens propria auctoritate substituere sibi alium potest, qui loco ipsius poenitentiam impleat. (D. 1115.) Cf. cn. 887. De satisfactione 265 309. Quando persolvenda sit.\1. Poenitentia tum ante tum post_ absolutionem impleri potest. Quodsi poenitens, qui poenitentiam ante absolutionem implet, in statu peccati mortalis sit, opus poenitentiae iam peractum ipsa absolutione, qua peccatum mortale deletur, effica­ ciam sacramentalem sortitur atque effectum sacramentalem pro­ ducit180). Poenitentia ordinarie quidem post absolutionem impletur, quandoque tamen accidit, ut confessarius parvam poenitentiam, quam moribundo imponit, statim crm ipso impleat et postea absolutionem concedat. Item confessant quandoque poenitentibus, quibus absolutionem differunt, nonnulla opera pietatis iniungunt, quibus ad absolutionem recipiendam melius disponantur; iam vero si has orationes in salutarem poenitentiam iniungant, postea, quando absolutio conceditur, sufficiet parvam tantum poenitentiam imponere. 2. Si poenitentiae implendae a confessario praefixum fuit certum aAcu- tempus, eodem etiam impleri debet. Qui tempore determinato poenitentiam non persolvit, non deobligatur, quia tempus non determinatur ad finiendam obligationem. Termini praefiniti dilatio tamen non est mortale peccatum, modo iniuncta poenitentia persolvatur: nam praeceptum confessarii primario rem ipsam praestandam respicit et secundario tantum circumstantiam temporis. 3. Poenitentia iniuncta sine praefinito tempore impleri debet, Q quam primum fieri commode potest.\Dilatio quaecunque poenitentia e Jevis nunquam grave peccatum est\dilatio vero poenitentiae gravis /^7 grave peccatum est in triplici casu :ijsi praevideatur impotentiaeam postea implendi^) si immineat periculum oblivionis,3]si notabiliter minuatur substantia operis praescripti. a. Multum disputant, quae poenitentiae dilatio grave peccatum sit. Alii octo dierum, alii sex mensium, alii unius anni dilationem gravem dicunt187). Verum poenitentiae dilatio non per se, sed solum per accidens gravis esse videtur, ubi scilicet propter dilationem ipsa operis substantia vel tota vel in notabili parte omittitur188). b. Valde suadendum est omnibus, ut poenitentiam statim post peractam confessionem persolvere assuescant, quia poenitentia est pars integralis sacramenti, quae diutius differri non debet; nullatenus autem necesse est, ut ante communionem persolvatur18®), neque ut persoluta sit, quando poenitens iterum ad confessionem accedit. .310. Quomodo persolvenda sit, a. Poenitentia eo modo persolvi debet, quo persolvenda a confessario imposita est; si ergo quaedam adiuncta addita fuerint, e. g. ut flexis genibus vel in ecclesia oratio fiat, etiam haec adiuncta impleri debent. Quantum peccatum sit horum adiunctorum omissio, pendet ab eorum gravitate. Qui rosarium recitare iubetur flexis genibus coram imagine b. Virginis et hanc circumstantiam situs et loci negligit, non videtur graviter peccare; qui vero rosarium 188) Cf. Suarez disp. 28. sect. 2. η. 5. 187) Cf. s. Alphonsus η. 521. 188) Cf. Ballerini-Palmieri V. n. 308. 18®) Ab Alexandro Vil. damnata est haec propositio (22): Sacrilegi sunt indicandi, qui ius ad communionem percipiendam praetendunt, antequam condignam delictis suis poenitentiam egerint. (D. 1312.) 266 De poenitentia recitare iubetur expansis brachiis et hanc circumstantiam negligit, graviter peccare censetur, quia huius non vero illius circumstantiae omissio poenitentiam notabiliter mutat atque imminuit190). J). Poenitens iniunctam satisfactionem persolvere potest etiam dum aliud opus praeceptum implet, e. g. dum missam die festo audit, iniunctum pro poenitentia rosarium recitare potest, quia unum opus alterum non impedit. C. Preces iniunctae eo modo persolvendae sunt, quo eaedem vel similes preces ex praxi Ecclesiae persolvi solent: confessarius enim secundum eum modum orationes iniungere censetur, nisi aliud declaravit. Quare preces, quae allernatim recitari solent ut psalmi, litaniae, rosaria, cum socio recitari possunt. — Preces, quae a fidelibus vocaliter recitari solent ut psalmi, litaniae etc., non sufficit oculis et mente tantum ex libro percurrere. -γ d. Intentio persolvendi poenitentiam alia non requiritur nisi illa, Pugnam poenitens habuit acceptando poenitentiam; hinc qui opus a x confessario impositum implet, etsi non cogitet de poenitentia persol­ venda, modo illud non ordinet in alium finem qui cum fine poeni­ tentiae impositae componi nequeat, suae obligationi satisfacit. Si poenitens, cui imposita est poenitentia recitandi rosarium, ex mera devotione et immemor poenitentiae recitat rosarium, satisfecit poenitentiae. Idem probabiliter dicendum est, si poenitens expresse intendit nunc recitare rosarium ex devotione et postea pro poenitentia, quia alter finis i. e. devotio componi potest cum fine poenitentiae sacramentalis. Si vero rosarium recitat, ut alteri obligationi v. g. ex voto satisfaciat, poenitentiam nondum implevit, quia per se (n. 306, 2) finis voti cum fine poenitentiae componi nequit191). Articulus quartus. ή De satisfactione commutanda. λ ( Tria praenotanda sunt: a. Commutatio est actus iurisdictionis sicut ipsa impositio satisfactionis, b. Ad commutationem licite faciendam adesse debet iusta causa, cuiusmodi est quaelibet spiritualis utilitas poenitentis. Quando autem commutatio fit ex iusta causa, poenitentia non solum in aliam aequalem, sed etiam in minorem converti potest, c. Commutatio, quae in alia confessione accidit, non fit per revocationem prioris sententiae, sed per novum iudicium sacramentale sive eiusdem, sive alius confessarii. Hoc indicio operi antea iniuncto aliud substituitur, quo facto prior obligatio exstinguitur192). 311. Quis eam commutare possit. Poenitentiam a confessario im­ ' positam commutare non potest ipse poenitens, ne in evidenter quidem meliorem: ipse enim poenitentiam elevare nequit ad meritum satisfactionis sacramentalis; eam autem commutare potest tum confes­ sarius, qui eam imposuit, tum quilibet alius confessarius: poenitens enim peccata, a quibus iam absolutus est, libere et licite iterum iudicio 19°) Cf. 191) Cf. Principiis 1M) Cf. Lacroix 1. 6. pr. 2. n. 1280. Cappello, De sacr. II.® 252. Dc modo obligationem implendi cf. De 171. Suarez disp. 38. sect. 10. η. 7. De satisfactione 267 sive eiusdem sive alius confessarii subiicere potest, ut ab eo, imposita pro priore alia poenitentia, denuo absolvatur. Num poenitentia, quae propter reservata imposita fuerat, commutari possit a confessario non habente potestatem in reservata, disputant. Qui hanc potestatem confessario negant, dicunt: sicut reservata sunt peccata, ita reservata est etiam poena pro illis imposita, seu inferior nihil potest in legem a superiore latam. Qui autem confessario potestatem concedunt, docent: ablata reservatione per priorem absolutionem, quilibet confessarius de peccata iudicare et pro ipso poenitentiam iniungere potest, et cum iusta adsit causa poenitentiam commutandi, recte prae­ sumitur consensus superioris in commutationem faciendam, etsi poenitentia pro reservatis imposita fuerit. , / Ouei-, L·.wodjLU* Ή*-4Ctuvct 312. Quomodo commutari possit 1. Confessarius, qui poenitentiam imposuit, illam commutare potest etiam extra sacramentum, et quidem non solum immediate post absolutionem, antequam poenilensas discedat, sed etiam quamdiu mutatio cum sacramentali iudicio L-t moraliter unitur et unum iudicium cum eo constituit. Atque id facere & r"K potest confessarius, etsi peccatorum memor amplius non s\t : eorumb enim cognitionem, quoad opus est, ex gravitate et qualitate poeni­ tentiae impositae acquirit. a. Sed iam quaeritur, quamdiu commutatio cum priore absolutione moraliter cohaereat. Censet s. Alphonsus (n. 529) solam commutationem, quae statim post absolutionem fiat, antequam poenitens discedat, cum ea moraliter unum iudicium constituere; Lugo autem putat commutationem post longum tempus adhuc cum priore absolutione cohaerere. »Nam ipsa satisfactio impleta post longum tempus integrat unum iudicium cum partibus praecedentibus: ergo quamdiu satisfactio non est posita, adhuc intelligitur iudicium illud incompletum et quasi suspensum et adhuc index ius habet ad urgendum pro exsecutione sententiae; ergo adhuc poterit ex consensu poenitentis mutare vel diminuere priorem sententiam, ut melius possit exsecutioni mandari193). b. Quodsi commutatio cum priori confessione moraliter non amplius cohaeret, commutatio in alia confessione fieri debet: at non requiritur prioris confessionis repetitio, sed sufficit, ut confessarius status poenitentis in confuso adhuc recordetur vel, si non recordatur, ut confusam eius cognitionem accipiat sive ex gcnerica confessione sive ex poenitentia in alia confessione imposita. 2. Alius autem confessarius poenitentiam commutare non potest extra sacramentum, quia nullam habet potestatem sacramentalem in poenitentem nisi in tribunali poenitentiae, dum exercet potestatem clavium; illam autem mutare potest in sacramento, etiamsi poenitens non repetat confessionem peccatorum, pro quibus imposita fuit, modo confusam cognitionem materiae peccatorum acquirat, qualem vel ex generica accusatione vel ex qualitate poenitentiae ab alio con­ fessario impositae haurire potest. Non enim iudicium ferre debet de singulis peccatis, utpote iam antea declaratis et remissis, sed solum de difficultate satisfactionis implendae et de poenitentia peccatis aliquo modo proportionata; ad hoc autem non requiritur distincta peccato­ rum cognitio. Patet hanc mutationem, quae in alia confessione in­ stituitur, quocunque .tempore fieri posse, cum novum instituatur iudicium sacramentale a priore independens. >”) Lugo disp. 25. n. 112. Cf. Ballerini-Palmieri V. n. 318. 268 QUAESTIO QUARTA. De indulgentiis194). Medium efficacissimum satisfaciendi Deo pro peccatis iam remissis praeter poenitentiam sacramentalem constituunt indulgentiae. Quae cum satisfactionem sacramentalem suo modo compleant, solent theologi morales complures quaestiones practicas tum de indulgentiis in genere tum de aliquibus indulgentiis in specie hoc loco pertractare. Articulus primus. De natura indulgentiarum. 313. Definitio. Indulgentia definitur remissio poenae temporalis Deo pro peccatis quoad culpam iam remissis debitae per potestatem Ecclesiae extra sacramentum concessa (cn. 911). a. Per indulgentias non culpa nec poena aeterna, sed poena temporalis tantum remittitur; remittitur autem poena, quae deleta culpa et poena aeterna vel in hac vel in altera vita divinae iustitiae adhuc exsolvenda restat. Ideo formula, qua interdum conceduntur indulgentiae ad modum remissionis omnium peccatorum, semper ita intelligebatur in Ecclesia, ut nomine peccatorum designarentur poenae peccatorum. b. Ecclesia indulgentias concedit, eo quod vi potestatis clavium satisfactiones Christi et sanctorum ex thesauro Ecclesiae fidelibus applicat. In sacramentis quidem et in sacrificio missae solae satisfactiones Christi fidelibus applicantur, indulgentiae autem ex satisfactionibus Christi et sanctorum conceduntur1’5). c. Thesaurus Ecclesiae est cumulus satisfactionum Christi et sanctorum in cognitione Dei exsistens, ex quo Ecclesia indulgentias concedere potest. Siquidem Christus satisfactiones suas infinitas Deo Patri pro nobis obtulit. Dein multi sunt sancti, qui aut satisfactionibus a se peractis non indigebant ut beata Virgo Maria, aut plures peregerunt quam ad delendas poenas temporales pro suis peccatis debitas requirebantur. Satisfactiones istae superabundantes una cum satisfactionibus Christi thesaurum constituunt, quem Ecclesia in utilitatem fidelium dispensare potest1··). 314. Natura. Ecclesiam habere potestatem concedendi indulgentias tam vivis quam defunctis docent dogmatici; alia est autem ratio con­ cessionis, quae fit vivis, et alia, quae fit defunctis: vivis enim conce­ duntur per modum absolutionis, defunctis vero per modum suffragii197). 1M) Beringcr-Steinen, Die Ablâsse, ihr Wesen und Gebrauch15 (Paderborn) 1921/22). Ibidem p. 1. complura opera ad hanc quaestionem pertinentia citantur. Enchiridion indulgentiarum (Preces et pia opera ... indulgentiis ditata. Romae 1950). — Est collectio authentica et exclusiva. — De Angelis, Dc indulgentiis1 (1850). 1M) Damnata est haec Baii propositio (60): Per passiones sanctorum in indul­ gentiis communicatas non proprie redimuntur nostra delicta. (D. 1060.) 1M) Cf. Pesch, Praelectiones dogm. VII. 484 s. Lercher IV, 2. n. 633 ss. BeringerSteinen, Die Ablâsse15 S. 22 ff. x”) Cf. Pesch I. c. n. 491 ss. Lercher IV. 2. n. 636 ss. Cf. cn. 911. De indulgentiis 269 a. Quandoquidem in praesenti ordine salutis non datur remissio culpae nec poenae sine condigna satisfactione, ideo indulgentiae concedi non possunt sine aequivalenti solutione, quae pro poena remissa Deo exhibeatur. Haec solutio autem fit per applicationem satisfactionum Christi et sanctorum, quarum thesaurus in Ecclesia depositus et b. Petro eiusque successoribus, ut dispensetur inter fideles, commissus est. Quoties ergo s. Pontifex indulgentiam concedit, satisfactiones Christi et sanctorum ex thesauro Ecclesiae applicat fidelibus tum vivis tum defunctis: et vivis quidem per modum absolutionis, defunctis vero per modum suffragii. Vivi enim Pontificis iurisdictioni subsunt, illos proinde vi potestatis clavium a poenis absolvere potest, quos dum absolvit simul solutionem ex thesauro Ecclesiae Deo exhibet. Quare indulgentia vivis concessa essentialiter est absolutio habens annexam solutionem ex thesauro Ecclesiae. Defuncti autem non sunt Pontificis subditi, quare ipsis indulgentiam eo solum applicare potest, quod Deo exhibet satisfactionem Christi et sanctorum et rogat pieque exspectat, fore ut eas Deus pro sua misericordia et liberalitate acceptet. Ergo indulgentia defunctis concessa essentialiter est solutio per oblationem pretii Deo pro eorum debitis facta. b. Concessio itaque indulgentiae est actus jurisdictionis ecclesiasticae, ad quam tamen exercendam potestas ordinis non requiritur, ideo s. Pontifex et episcopi iam ante consecrationem indulgentias concedere possunt. Num indulgentiae aliis vivis applicari possint. — Vivis indul­ gentias applicare non possumus, quia s. Pontifex communiter facul­ tatem vivis applicandi indulgentias non concedit. De iure quidem et ex rei natura nihil prohiberet, quominus unusquisque non solum pro se, sed etiam pro alio vivente indulgentiam lucretur, si s. Pontifex, a cuius voluntate res tota dependet, id concedat; atqui concedit quidem, ut quamplurimae indulgentiae defunctis, at raro concedit, ut indulgentia aliis viventibus applicari possit (cf. n. 326, 1). Ratio, cur indulgentiae sive vivis sive defunctis solum ex positiva concessione s. Pontificis applicari possint, haec est, quia effectus, quem opus producit ex opere operato, non pro arbitrio operantis, sed solum ex concessione illius, qui operi effectum adnectit, alteri donari potest. Ratio autem, cur summus Pontifex generatim non concedat, ut vivis applicentur indulgentiae (cn. 930), est haec, quia non expedit succurrere eis, qui, cum ipsi possint, indulgentias sibi lucrandas non curant1·8). 315. Effectus. Indulgentiae vivis concessae, positis condicionibus ab Ecclesia praescriptis, certum quidem et infallibilem effectum habent : illos enim auctoritate sua Ecclesia absolvit; indulgentiae autem defunctis applicatae, positis omnibus condicionibus requisitis, infalli­ bilem quidem effectum habent, quatenus Deus pro defunctis eas ”8) Cf. Palmieri, An lucratus indulgentiam possit eam ex arbitrio in alterum conferre (Romae, Analecta eccles. 1895). Beringer-Steinen S. 32. S. C. Indlg. 22. aug. 1906. O. F. M. concessit ut indulgentia plenaria, absolutioni generali certis per annum diebus impertiendae religiosis et monialibus eiusdem ordinis adnexa, non solum pro defunctis, sed etiam pro vivis, applicari possit. Scilicet hanc indulgentiam plenariam antea solum defuncti lucrari poterant, nunc autem concessum est O. F. M. ut fratres eandem etiam sibi, ergo pro vivis applicare seu lucrari possint. Cf. Hilgers, Theol. prakt. Quartalsch. Linz, 67 (1914) 497 ss. S. Officium 9. nov. 1922 declaravit indulgentiam plenariam, quam sacerdotes pio Sodalitio a transitu S. loseph adscript! illi moribundo donare valent, pro quo missam applicant, fieri per modum absolutionis et applicari sine ulteriore intentione. Cf. Beringer-Steinen, Anhang 64, ex 11 Monitore Eccl. 35 (1923) 257 ss. 270 De poenitentia acceptat, at infallibilem effectum non habent, quatenus eas deter­ minatae animae, pro qua offeruntur, vel in ea mensura, secundum quam offeruntur, applicat; haec applicatio a Dei beneplacito de­ pendet. Ratio primi est, quia summus Pontifex auctoritate apostolica indulgentias defunctis concedit; sed si Deus ei auctoritatem dedit thesaurum Ecclesiae in utili­ tatem defunctorum applicandi, applicationem factam etiam acceptat. Ratio secundi est, quia hinc quidem nulla exsistit promissio, qua Deus indulgentias pro certis defunctis oblatas se acceptaturum affirmaverit, inde vero fieri potest, ut ordo divinae providentiae impediat, quominus indulgentia determinato defuncto vel tota vel etiam solum ex parte applicetur. Pie tamen sperare licet Deum indulgentias, quae pro defunctis offeruntur, non solum acceptaturum, verum etiam illis ipsis, pro quibus offeruntur, ordinarie saltem applicaturum esse1”). 316. Divisio. 1. Indulgentiae dividuntur in personales, reales et locales. a. Indulgentiae personales eae dicuntur, quae immediate personae sive physicae sive morali ut confraternitati vel etiam universim fidelibus independenter a certo obiecto vel loco pro piis operibus conceduntur. Fideles, qui confraternitati legitime adscript» sunt, non privantur indulgentiis eidem concessis, eo quod confraternitatis statuta sive ex parte sive ex toto non observant, modo adimpleant opera pro indulgentiis lucrandis iniuncta200). b. Indulgentiae reales sunt, quae immediate alicui rei portatili ut rosario, numismati etc. annectuntur. a. Res aptae ad recipiendam benedictionem pro indulgentiis apostolicis (quod applicandum videtur etiam ad alias indulgentias) lucrandis sunt tantummodo coronae, rosaria, cruces, crucifixi, parvae statuae, numismata, dummodo non sint ex stanno, plumbo, vitro aliave simili materia, quae facile confringi vel consumi possit201). β. Imagines Sanctorum alios ne repraesentent quam rite canonizatos vel in probatis martyrologiis repraesentatos. Hoc ita intelligendum est, ut saltem altera pars talem sanctum repraesentet, etsi altera pars numismatis nullum sanctum vel v. g. Pontificem regnantem habeat. γ. Ut quis valeat indulgentias apostolicas lucrari necesse est, ut aliquam ex rebus benedictis super se deferat aut in domo sua decenter retineat. His verbis s. Pontifex Pius XI. mutationem induxit, cum priores Pontifices requirerent, ut hae res in dominio personae sint, ipse autem solum requirat, ut apud se deferat vel in domo sua retineat. Inde possunt tales res benedictae aliis personis donari, ut hi indulgentias lucrentur, quin amittantur. Haec mutatio concordat cum cn. 924, § 2. Ex hoc cn. indulgentiae coronis aliisve rebus adnexae tunc tantum cessant, cum hae res prorsus desinant esse vel vendantur. Ergo coronae non amittunt indulgentias, cum donantur vel commodantur, nec cum pars granorum pereat202). »·) Cf. ZkTh. 17 (1893) S. 297 ff. 20°) Decreta authentica S. C. Indulgentiarum (Ratisbonae 1883) n. 298. M1) Quilibet s. Pontifex initio pontificatus condiciones et elenchum indulgen­ tiarum apostolicarum publicare solet, quandoque etiam cum mutationibus. Cf. Indulg. ap. loannis XXI11. AAS 51 (1959) 48—50. Vitrum hic intelligitur flatile, quod facile frangitur; econtra vitrum solidum et compactum admittitur. S. Pocnit. 21. dec. 1925. ««) S. Pocnitent. 18. febr. 1921. A. A. S. 13 (1921) 164. De indulgentiis 271 δ. Amittuntur autem indulgentiae per venditionem rei benedictae qua talis; haec actio est contra prohibitionem Ecclesiae, etiamsi pretium propter indulgentias non augeatur203). Si quis pro corona aliava re quidquam accipiat titulo eleemosynae, indulgentia ei adnexa non cessare videtur, quia res non venditur. ε. Uni eidemque rei vel loco plures indulgentiae ex variis titulis adnecti possunt (eidem coronae indulgentiae apostolicae, s. Birgittae, Praedicatorum, Crucigerorum); sed uno eodemque opere, cui ex variis titulis indulgentiae adnexae sint, non possunt plures indulgentiae acquiri, nisi opus requisitum sit confessio vel communio, aut nisi aliud expresse cautum fuerit204). Expresse permissa est a. cumulatio indulgentiarum Crucigerorum et Praedica­ torum, sed solum pro rosarii recitatione (non pro aliis precibus)205), b. a Pio XI. cumulatio indulgentiarum apostolicarum cum aliis eidem operi annexis20·). c. Indulgentiae locales sunt, quae immediate pio loco affixae sunt ut ecclesiae vel rei (altari, cruci, imagini etc.), quae in determinato loco posita est et cuius visitatio inter condiciones lucrandae indul­ gentiae numeratur. Indulgentiae locales cessant, si ecclesia vel oratorium, cui annexae sunt, penitus destruitur, nisi intra quinquaginta annos iterum aedificetur in eodem vel fere eodem loco et sub eodem titulo207). Ut ecclesia in eodem fere loco restaurari censeatur, necesse est, ut novum aedificium parum tantum a vetere distet, puta viginti vel triginta passibus208). 317. 2. Indulgentiae dividuntur in plenarias, quibus ex intentione concedentis tota poena temporalis remittitur, et partiales, quibus tantum determinata pars illius poenae remittitur. a. Licet omnis indulgentia plenaria, quantum est ex parte conce­ dentis, totam poenam temporalem delere possit, non tamen omnes eam plene, sed quamplurimi solum ex parte lucrantur: in illis enim, qui nullam culpam neque venialem habent, omnes poenae delentur; in illis autem, qui adhuc aliquod veniale peccatum habent, remit­ tuntur quidem poenae debitae pro culpis iam deletis, non autem illae, quae debentur culpae adhuc remanenti209). Ratio est, quod effectus indulgentiae natura sua divisibilis est; qui ergo totum non lucratur, eius partem lucrari potest. Indulgentia plenaria quotidiana (perpetua vel ad tempus) non significat quotidie acquiri posse indulgentiam illam plenariam, sed solum: quacunque die, ad libitum electa, sed semel tantum in*anno, nisi aliud expresse dicatur210). b. Partiales indulgentiae olim concedebantur hac formula: remissio dimidiae vel tertiae partis peccatorum i. e. poenarum temporalium; 2M) Attamen coronae, cruces etc. indulgentias non amittunt, si quis illas emens ipsi venditori earum benedictionem nomine suo curandam committit, etsi pretium et expensas transmissionis demum solvat, quando res iam benedictae sibi traduntur. S. C. Indi. 10. iul. 1896. 204) Cn. 933. 2M) S. C. indi. 12. iun. 1907. (A. S. S. 40, 442.) 2M) A. A. S. XIV. p. 143; S. Poenit. 14. iun. 1922; ib. p. 394. 207) S. C. Indi. 9. aug. 1.843. n. 323. Cn. 924, 1. 208) S. C. Indi. 29. mart. 1886. 20β) Cn. 926. 210) Cn. 921, § 3. 272 De poenitentia nunc conceduntur indulgentiae tot dierum, annorum, quadragenarum; quae formulae non ita accipiendae sunt, quasi his indulgentiis tantum poenae purgatorii relaxarentur, sed significant tantum remitti poeni­ tentiae canonicae, quae antiquitus pro peccatis imponi solebant, et proinde consequenter tantum remitti poenae Deo debitae seu purga­ torii, quantum per illas poenitentias deleretur, si reipsa peragerentur. a. Ergo per indulgentiam septem annorum -tanta poena Deo debita relaxatur, quanta aequivalet poenitentiae canonicae septem annorum. Huius remissionis mensura, sicut antiquitus dependebat ex fervore poenitentis, ita nunc dependet a maiore vel minore devotione, qua condiciones pro indulgentia praescriptae adimplentur. β. Indulgentia quadraginta dierum vocatur quadragena, qua tantum poenae remittitur, quantum deletum fuisset per ieiunium quadraginta dierum secundum antiquos canones poenitentiales tempore quadragesimae in solo pane et aqua toleratum. Nunc indulgentia >quadragenae< non iam concedi solent. γ. In hac formula: indulgentia sex vel septem annorum et totidem quadragenarum nomen quadragenae non significat ieiunium quadragesimale, quod intra ipsos septem annos observandum sit, adeo ut indulgentia septem annorum tantundem significet atque indulgentia septem annorum et septem quadragenarum, sed quadragenas septem annis superadditas, adeo ut indulgentia septem annorum et septem quadra­ genarum ampliorem indulgentiam significet, quam septem annorum tantum211). c. Quoties eodem die eadem indulgentia acquiri possit. Generalis regula est: Partialis indulgentia, nisi contrarium expresse notetur, saepius per diem, eodem opere repetito, lucrifieri potest. Plenaria indulgentia, nisi aliud expresse cautum sit, acquiri potest semel tantum.in die212). Plenaria toties quoties lucranda est illa, quae expresse statuitur acquiri toties, quoties eodem die opus repetitur. Diu unica huiusmodi indulgentia erat quae dicitur Portiuncula (2. aug. vel dom. sequenti)213); nunc plures concessae sunt: in omnibus ecclesiis, oratoriis publicis et semipublicis 2. nov.;— recitantibus rosarium vel breviarium coram ss. Sacramento etiam non exposito. Accedunt aliae concessae ecclesiis quorundam religionum vel confraternitatum in festo principali, v. g. Ss. Trinitatis, Corporis Christi, Rosarii, B. Μ. V. de monte Carmelo, septem dolorum B. Μ. V., S. Ignati i L., S. Vincenlii a Paulo. 318..Quis indulgentias concedere possit. Indulgentias concedere potest, qui ad hoc propriam vel delegatam potestatem habet. I. Summus Pontifex isque solus iure proprio concedere potest fidelibus totius orbis indulgentias tum plenarias tum partiales pro vivis et pro defunctis: ipsi enim soli concessae sunt claves thesauri Ecclesiae cum plenissima potestate fidelibus ex eo dispensandi. Qui a summo Pontifice generales indulgentiarum concessiones 211) Beringer: Bedeutung der »Quadragenen« in den AblaBverleihungen,Theolog. prakt. Quartalschr. Linz 53 (1 ) 928. 212) Cn. 928. Ideo sacerdotes binantes pro oratione »En ego» semel tantum indulgentiam lucrantur. S. C. Indi. 29. iun. 1892. *“) Ordinarii locorum pro eadem ecclesia designare possunt vel diem 2. aug. vel dominicam sequentem. Fideles vero etsi 2. aug. in una ecclesia lucrati sunt, possunt nihilominus die dominica in alia ecclesia lucrari. S. Poenit. 13. ian. 1930. A. A. S. 22 (1930) 43. De indulgentiis 273 impetraverint, sub poena nullitatis gratiae obtentae tenentur exemplar concessionis factae ad sacram Poenitentiariam, cui Sectio pro indulgentiis annexa est, deferre214). 2. Cardinales concedere possunt indulgentias 300 dierum, etiam toties quoties lucrandas, in locis vel institutis et pro personis suae iurisdictionis vel protectionis; item in aliis locis, sed a praesentibus tantum singulis vicibus lucrandas. 3. Metropolitae 200 dierum tum in propria, tum in suffraganeis dioecesibus. 4. Episcopi concedere possunt indulgentiam 100 dierum in locis suae juris­ dictionis215*). 5. Parochi aliive sacerdotes infirmis assistentes possunt concedere eis in articulo mortis benedictionem apostolicam cum indulgentia plenaria11·). At omnes inferiores r. Pontifici nequeunt: a. Facultatem indulgentias concedendi aliis delegare; b. Indulgentias concedere defunctis applicabiles; c. Eidem rei seu actui pietatis vel sodalitio, cui iam a s. Sede vel ab alio indul­ gentiae concessae sunt, alias adiungere, nisi novae condiciones adimplendae prae­ scribantur217). Articulus secundus. De condicionibus indulgentiarum lucrandarum. 319. Condiciones requisitae, a. Ut quis capax sit lucrandi indul­ gentiam218*), debet esse: 1. baptizatus; 2. non excommunicatus (cn. 2262); 3. subditus concedentis: nam concessio indulgentiae est actus iurisdictionis, quae exerceri non potest, nisi in subditum; Indulgentias tamen ab episcopis concessas lucrari possunt tum subditi extra territorium, tum peregrini, vagi omnesque exempti in territorio degentes, nisi ex concessione aliud appareat118). 4. in statu gratiae saltem in fine operum praescriptorum: poena enim temporalis remitti non potest nondum remissa culpa et poena aeterna. Si plura opera ad lucrandam indulgentiam praescribuntur, sufficit, ut ultimum in statu gratiae compleatur, quia indulgentia acquiritur eo ipso instanti, quo opera a concedente praescripta complentur. a. Hanc condicionem Ecclesia indicat indulgentias concedens corde contritis vel iis, qui corde saltem contrito determinatum opus fecerint :nam haec verba aliud non significant, nisi ad lucrandam indulgentiam requiri statum gratiae, eumque, si non adsit, per contritionem comparari debere; quocirca qui in statu gratiae iam exsistit, non debet necessario actum contritionis elicere, ut indulgentiam lucretur220). 114) S. C. Indi. 19. ian. 1756. n. 205. 371. Cn. 920. 215) Cf. cn. 239, 24; 274, 2; 349, § 2, 2. Per Decretum S. Poenitenliariae (20. iul. 1942) facultates in Codice circa indulgentiarum concessionem datae in perpetuum auctae sunt. A. A. S. 34 (1942) 240. «·) Cn. 468, § 2. «’) Cn. 913, 3. 218) Cn. 925, 1. 118) Cn. 927. «°) S. C. Indi. 17. dec. 1870. n. 427. 18 Noldin, Vol. HI 274 De poenitentia b. Ad indulgentiam plenariam plene lucrandam non sufficit status gratiae, sed insuper requiritur immunitas ab omni culpa veniali et talis quidem immunitas, ut etiam affectus seu adhaesio ad peccatum veniale ablata sit: culpa enim nondum deleta, remitti nequit poena pro eadem culpa debita. Quo maior est ergo immunitas a venialibus, eo plenior acquiri potest indulgentia. b. Ut quis revera lucretur indulgentiam221): 1. Debet habere intentionem saltem generalem eam lucrandi: beneficium enim non datur, nisi volenti; sufficit autem intentio habitualis i. e. aliquando habita et nunquam retractata. Qui ergo generalem intentionem elicit lucrandi omnes indulgentias, quae operibus a se positis annexae sunt, eas lucratur, etsi de indulgentia non cogitet, quando opus ponitur, immo etsi nesciat operi, quod peragit, annexam esse indulgentiam. Nihilominus valde suadendum est, etsi necessarium non sit, ut quotidie mane eliciatur intentio lucrandi omnes indulgentias, quae per opera interdiu facta obtineri possunt. 2. Debet implere opera iniuncta statuto tempore et modo. Haec enim opera rationem condicionis habent, sub qua indulgentiae conce­ duntur; ideo indulgentiam non lucratur, qui condicionem integre non implet, neque error neque ulla bona fides in hac re excusant. Quare si eorum pars notabilis ex quacunque etiam rationabili causa omittatur, indulgentia non acquiritur: effectui autem non obest, si exigua pars operis iniuncti omittitur, e. g. in rosario unum Pater et Ave, quia opus quoad substantiam tamen perficitur. a. Si ad lucrandam indulgentiam plura opera praescribuntur, perinde est, quo ordine peragantur. Sic si confessio, communio et visitatio ecclesiae requiritur, visitatio tum ante tum post alia opera fieri potest, etsi in concessione indulgentiae dicatur: Qui confessi et s. communione refecti visitaverint222). b. Ad lucrandas indulgentias partiales non valent opera ex alio titulo sub peccato iam debita, nisi is, qui indulgentiam concedit, aliud expresse statuerit, quia una actione nequit satisfieri pluribus obligationibus, quarum singulae singulares actiones postulant223). Ideo indulgentias rosariis Crucigerorum annexas lucrari non possumus recitando e. g. Ave Maria, quod ad officium divinum pertinet, nec per horas canonicas satisfieri potest obligationi recitandi preces ad lucrandas indulgentias praescriptas, nec peragendo opus ex voto224) debitum simul lucrari possumus indulgentiam eidem operi a s. Pontifice annexam, nisi votum faciens hoc intenderit. Communione autem paschali lucrari possumus indulgentias, ad quas lucrandas s. communio praescribitur225); item per opera,.quae ex statutis vel consuetudinibus religiosarum communitatum peraguntur, si non obligant sub peccato, obtineri possunt indul­ gentiae eisdem operibus annexae. 320. Condiciones ad lucrandam indulgentiam pro defunctis requi­ sitae: a. Concessio Pontificis, qua indulgentia defunctis applicari 221) Cn. 925, 2. “) S. C. Indi. 19. maii 1759. n. 214. ««) S. C. Indi. 29. maii 1841. n. 291. Cn. 932. n4) Sunt auctores, qui putent alienum esse a mente legislatoris, ut obligatio per votum suscepta ab operibus voto promissis tollat indulgentias. Cn. 932 loqui tantum de lege et praecepto proprie sumpto i. e. a superiore imposito. Ita Cappello, De sacr. II? 661; Vermeersch-Crcusen, Theol. moral. III.* 578. **) S. C. Indi. 10. maii 1844. n. 327. De indulgentiis 275 possit: propria enim voluntate nemo potest indulgentiam alteri applicare nec vivo nec defuncto. b. Intentio saltem habitualis eas applicandi defunctis: summus Pontifex enim solum concedit, ut applicari possint, eas vero defunctis non ipse applicat; applicari autem possunt vel singulari animae vel pluribus vel omnibus animabus fidelium in purgatorio exsistentibus. c. Num ille, qui indulgentiam defunctis applicat, in statu gratiae esse debeat, ut ipsis prosit, non constat; nec Congregatio Indulgen­ tiarum de hac re interrogata controversiam definire voluit226). Tota quaestio versatur solum circa eas indulgentias, quae non requirunt commu­ nionem vel confessionem, ergo plerumque circa indulgentias partiales. Etiam Codex non dirimit litem; cn. 925, § 1, qui ad capacitatem requirit statum gratiae, expresse dicit: »ut quis capax sit sibi lucrandi...» Ad hanc quaestionem haec notanda sunt: a. Ex natura rei nihil obstat, quominus etiam ille, qui in statu peccati est, indulgentiam lucrari possit, non quidem sibi, sed defunctis: opera enim, quibus indulgentiam lucratur, valorem satisfactorium non habent ex dignitate operantis, sed ex concessione Ecclesiae, β. Qui opinantur etiam peccatorem posse pro defunctis indulgentias lucrari, dicunt non requiri, ut is, qui indulgentiam pro defunctis lucratur, eam prius sibi acquirat et deinde in defunctos transferat, sed sufficere, ut condiciones ab Ecclesia praescriptas ponat, quibus positis ex mente s. Pontificis indulgentia defunctis obveniet227), γ. Qui vero tenent solos iustos posse pro defunctis indulgentias lucrari, putant neminem posse alteri applicare, quod prius non fecerit suum**8), δ. Hoc tamen certum videtur sacerdotem, qui in statu peccati mortalis missam celebrat in altari privilegiato (sive privilegium est locale sive personale), lucrari indulgentiam huius altaris pro anima, pro qua sacrificium offert229). 321. »Suetae condiciones« pro indulgentia plenaria requisitae sunt: 1. confessio; 2. communio; 3. visitatio ecclesiae aut publici (vel pro legitime utentibus semipublici) oratorii; 4. oratio ad mentem SS. Ponti­ ficis. In casu, quo omnes hae non requiruntur, singillatim enumerantur (cf. »Preccs et pia opera« ed. Vaticana 1950). 1. De confessione, a. Confessio semper peragi potest intra octo dies praecedentes diem, cui. indulgentia affixa est, vel etiam totam octa­ vam subsequentem230); si indulgentia concessa est pro exercitiis in triduum, hebdomadam etc. ductis, etiam per octavam, quae imme­ diate sequitur exercitium expletum231)· b. Fideles qui solent, nisi legitime impediantur, saltem bis in mense ad confessionem accedere aut s. communionem quotidie recipere, quamvis semel aut iterum per hebdomadam ad eadem abstineant, possunt omnes indulgentias lucrari, etiam sine actuali confessione, 22«) S. C. Indi. 20. aug. 1822 respondit: Dilata; 22. febr. 1847 respondit: Con­ sulat probatos auctores. 227) Suarez, disp. 53. sect. 4. S. Bellarminus, De indulgent. 1. 1. c. 14. BalleriniPalmieri V. n. 791. 228) S. Alphonsus n. 534. 229) S. C. Indi. 12. mart. 1855. n. 366. “°) Cn. 931, 1. U1) Cn. 931, 2. 18· 276 De poenitentia quae ceteroquin ad eas lucrandas necessaria foret, exceptis indulgentiis iubilaei ordinarii et extraordinarii vel ad instar iubilaei232). 322. 2. De communione, a. Communio semper (excepto iubilaeo) suscipi potest pridie illius diei, pro quo concessa est indulgentia et per totam octavam (post exercitium completum)233). Cetera autem opera determinato tempore peragi debent. b. Si pro lucranda indulgentia praescribitur visitatio determinatae ecclesiae, s. communio non necessario ibidem suscipi debet; si autem in illa ecclesia s. communio sumitur, non est necesse, ut alia insuper visitatio fiat, modo servetur tempus pro lucranda indulgentia deter­ minatum et preces praescriptae recitentur. c. Excepta indulgentia iubilaei valet communio paschalis ad lucran­ das indulgentias, quae s. communionem exigunt231). Insuper una eademque communio (sicut etiam confessio) sufficit ad lucrandas plures indulgentias pro eadem die concessas, quarum singulae com­ munionem (et confessionem) exigunt, modo reliqua opera toties peragantur, qyot sunt indulgentiae, quas eo die quis lucraturus est23·’·’). 323. 3. De visitatione ecclesiae, a. Si visitatio ecclesiae indeterminate praescribitur, requiritur et sufficit visitatio alicuius ecclesiae vel oratorii publici. Concessum est indultum, ut fideles utriusque sexus, qui in communitatibus religiosis, institutis educationis et nosocomiis de consensu Ordinarii erectis vitam communem agunt, eisque servientes, si ecclesia vel publico oratorio carent, visitare possint propriae domus sacellum, in quo obligationi audiendi sacrum satisfacere valent, quoties ad lucrandas indulgentias indeterminate praescribitur visitatio alicuius ecclesiae vel indeterminati publici oratorii238). Si ergo ecclesiam vel oratorium publicum habent, item si visitatio determinatae ecclesiae praescribitur, hoc indultum non valet. Exsistunt autem alia indulta particularia. b. Si praescribitur visitatio ecclesiae parochialis, peregrini possunt adire ecclesiam parochialem loci commorationis237). c. Visitatio ecclesiae vel oratorii fieri potest a meridie diei prae­ cedentis usque ad mediam noctem, quae diem statutum claudit238). d. Visitare ecclesiam dicitur, qui accedit ad illam saltem cum intentione quadam generali seu implicita honorandi Deum in se vel in sanctis suis (ergo etiam ad sacramenta recipienda vel ministranda vel ad ornandum altare etc.) aliqua abhibita prece, et quidem prece praescripta, si aliqua imposita fuit, secus aliqua qualibet sive orali sive mentali pro cuiusque pietate ac devotione239). Mt) “) ««i “») »·) «7) »*·) «”) Cn. 931, 3. Cn. 931, 1. S. C. Indi. 10. maii 1844. n. 327. S. C. Indi. 29. maii 1841. n. 291. S. Officium 14. ian. 1909. Cn. 929. A. S. S. 38 (1905) 351. Cn. 923. S. Poenit. 20. sept. 1933. [A. A. S. 25 (1933) 440.) De indulgentiis 277 Si ecclesia clausa est vel propter nimiam multitudinem ingressus non possibilis est, sufficit ingressus moralis, eo quod prope ianuam ecclesiae preces recitet*40). Ad peragendam visitationem ecclesiae, quae processionaliter instituitur, non sufficit, si clerus et populus per ecclesiam orantes transeant, nec si clerus cum aliquibus ex processione ecclesiam ingrediantur et communem orationem recitent, dum ceteri extra ecclesiam consistunt, sed requiritur, ut omnes ecclesiam ingre­ diantur, qui in ea contineri possunt, ibique communem orationem recitent*41). e. Ad lucrandas plures indulgentias, pro quibus praescribitur, non sufficit toties preces iterare, quot lucrandae, sed tot visitationes faciendae sunt, quot lucrandae, i. e. toties ex ecclesia egredi et denuo necesse est242). visitatio ecclesiae sunt indulgentiae sunt indulgentiae ecclesiam ingredi 324. 4. De precibus recitandis, a. Si ad lucrandas indulgentias oratio in genere ad intentionem s. Pontificis praescribitur, non sufficit oratio tantum mentalis. Oratio autem vocalis poterit arbitrio fidelium deligi, nisi peculiaris aliqua assignetur213). a. Peculiaris assignata est pro indulgentia Portiunculae, scii. 6 Pater, Ave et Gloria, ita ut aliae orationes eligi non possint; dein uniformitatis gratia idem statutum est de omnibus indulgentiis toties quoties lucrandis2**), β. Pro aliis indul­ gentiis sufficit recitare semel Paler, Ave, Gloria, relicta tamen libertate fidelibus, ad normam can. 934, § 1 (i. e. saltem partim vocaliter) quamcunque aliam orationem recitandi iuxta uniuscuiusque pietatem et devotionem erga R. Pontificem244), γ. Indulgentiae invocationibus et precibus sic dictis iaculatoriis annexae acquiri possunt etiam per mentalem tantum recitationem244). b. Preces recitandae sunt ad intentionem summi Pontificis, cuius intentio est exaltatio s. Matris Ecclesiae, exstirpatio haeresum, propa­ gatio fidei, peccatorum conversio et pax inter principes Christianos. Non requiritur explicita, sed sufficit haec implicita intentio: ad inten­ tionem rom. Pontificis vel ad debitam intentionem, quam omnes habent, qui preces ad lucrandam indulgentiam recitant. c. Si ad lucrandas indulgentias peculiares preces assignatae sunt, quocunque idiomate recitari possunt, dummodo de fidelitate versionis constet vel ex declaratione s. Poenitentiariae vel Ordinarii alicuius loci, ubi vulgaris est lingua, in quam vertitur oratio. Indulgentiae cessant ob quamlibet additionem, detractionem vel interpolationem, quae earundem substantiam alterant247). d. Preces assignatas alternatim cum socio recitare aut mente eas prosequi, dum ab alio recitantur, sufficit248).*29 «») Cf. Bcringer n. 116. l41) S. Poenit. 18. oct. 1901. «») S. C. Indi. 29. febr. 1864. n. 399. *4S) S. C. Indi. 13. sept. 1888. Cn. 934. 244 ) S. Poenit. 13. ian. 1930; 5. iul. 1930. A. A. S. 12 (1930) 43. 363. 2«) S. Poenit. 20. sept. 1933. A. A. S. 25 (1933) 446. «o) S. Poenit. 7. dec. 1933. A. A. S. 26 (1934 ) 35. M7) Cn. 934, § 2. Preces et pia opera, p. XVI. nota 1. S. Poenitentiaria (26. nov. 1934). A. A. S. 26 (1934 ) 643. 24β) Cn. 934, § 3. Hoc valet etiam de recitatione radiophonica Rosarii BMV, dummodo persona radiophonice praesens revera hic et nunc oret et non tantum discus vel filum sonorum sonet. AAS 50 (1958) 973. 278 De poenitentia e. Ut surdo-muti et muti lucrari possint indulgentias, ad quas obtinendas praescribitur oratio vocalis, haec statuuntur: a. si publicae preces praescriptae sunt, debent populo se adiungere et mente orare; b. si preces privatim recitandae sunt, ipsi eas signis vel mente fundere vel sine ulla pronuntiatione tantum legere possunt219), ecclesiam tamen, si eius visitatio praescribitur, visitare tenentur. 325. Varia decreta. Ex iis, quae circa indulgentias a s. congregatione Indulgen­ tiarum statuta sunt, haec notentur: 1. Licet indulgentiae partiales, quae ad numerum annorum extraordinarie magnum extenduntur, haberi debeant tamquam suspectae, eiusmodi tamen indul­ gentiae reipsa quandoque concessae sunt; generali tamen decreto 26. mail 1898 revocantur indulgentiae omnes mille aut plurium millium annorum, quae hucusque concessae dicuntur aut sunt. 2. Si facultas conceditur certis obiectis indulgentias applicandi in forma Ecclesiae consueta, haec verba significant applicationem faciendam esse intentione et formando signum crucis super rem benedicendam, quin opus sit pronuntiare aliquam formulam aut rem aspergere aqua benedicta250). 3. Indulgentiae adnexae festis vel sacris supplicationibus vel precibus noven­ dialibus, septenariis, triduanis, quae ante aut post festum vel etiam eius octavario perdurante peraguntur, translatae intelliguntur in eum diem, quo festa huiusmodi legitime transferantur, si festum translatum habeat officium cum missa sine sollem­ nitate et externa celebratione ac translatio fiat in perpetuum, vel si transferatur sive ad tempus sive in perpetuum sollemnitas et externa celebratio251). 4. Pia opera ad lucrandas indulgentias iniuncta confessarii in alia commutare possunt pro iis, qui legitimo detenti impedimento eadem praestare nequeunt252). Commutationes, quae in re indulgentiaria occurrunt, fieri possunt etiam extra tribunal poenitentiae253), sed debent fieri a confessario i. e. a sacerdote in illa dioecesi pro confessionibus approbato254). 5. Quoad clausulam de consensu Ordinarii loci, quae in rescriptis, quibus con­ ceditur facultas benedicendi coronas, cruces etc., cum applicatione indulgentiarum apostolicarum et s. Birgittae apponi solet, declaratum est: a. ut valide haec facultas exerceatur, requiritur, ut sacerdos ad audiendas confessiones (saltem virorum) approbatus sit255); β. ad licite eam exercendam requiritur consensus Ordinarii loci, in quo quis ea uti velit. Quamvis optandum sit, ut iste consensus sit expressus, sufficit tamen etiam tacitus vel implicitus, et si practice aliter fieri nequeat, etiam prudenter praesumptus25*), γ. Pro religiosis, qui hac facultate non utuntur extra suam domum religiosam, sufficit licentia Superioris, etsi in rescripto dicatur: de consensu Ordinarii lociu‘). «*·) S. C. Indi. 18. iul. 1902. Cn. 936. «°) S. C. Indi. 7. ian. 1843. n. 31. “*) Cn. 922. Deficientibus condicionibus in fine canonis positis indulgentia manet affixa diei, etiamsi sit feria VI. in Parasceve. A. A. S. 13 (1921) 165. Tantum indulgentiae in Commemoratione omnium fidelium defunctorum ita diei Commemo­ rationis affixae sunt, ut semper cum festo transferantur. A. A. S. 9 (1917) 179. »2) Cn. 935. «») Cn. 202, § 2. 254) Cn. 935. Commutatio fieri potest etiam quoad visitationem determinatae ecclesiae (v. g. pro indulgentia Portiunculae) C. i. C. 19. ian. 1940. A. A. S. 32 (1940) 62. S. Poenit. 2. mart. 1937. A. A. S. 29 (1937) 58. ««) S. C. Indi. 14. iun. 1901. »57) S. C. Indi. 4. iun. 1888. De indulgentiis 279 6. Qui, quamvis physice quovis spatio absentes, ope radiophonica benedic­ tionem a S. Pontifice Urbi et Orbi impertitam pie devoteque accipiunt, plenariam indulgentiam suetis condicionibus lucrari possunt1”*). Articulus tertius. De indulgentia altaris privilegiati. 326. De privilegio altaris. 1. Altare privilegiatum illud dicitur, cui annexum est hoc speciale privilegium, vi cuius sacerdos animae illius defuncti, pro quo in illo altari celebrat, applicare possit indulgentiam plenariam. Raro privilegium altaris conceditur etiam pro vivis applicabile (v. g. Piae unioni de Transitu S. Joseph, quoties celebratur pro morientibus, his indulgentia provenit)258). a. Privilegium altaris duplex distinguitur, locale et personale. Locale affixum est loco determinato scilicet altari; hoc privilegio frui possunt omnes, qui in ipso altari celebrant; personale conceditur certis sacerdotibus hoc privilegium petentibus, qui proinde indulgentiam altaris privilegiati applicare possunt, ubicumque celebrent. b. Qui privilegium altaris personale obtinuit, uti potest etiam privilegio altaris, quod ex alio titulo possidet e. g. ut sodalis congregationis, confraternitatis, nisi in induito expresse id prohibeatur. 2. Effectus huius indulgentiae non est infallibilis. Etenim s. Ponti­ fex offert quidem Deo ex thesauro Ecclesiae, quantum sufficit ad animam ab omnibus purgatorii poenis statim liberandam; quia tamen Deus illud pretium acceptare non tenetur, tum ipsa acceptatio tum acceptationis mensura a beneplacito divinae misericordiae dependet. Unde anniversaria et legata perpetua in altari privilegiato persolvenda ab Ecclesia admittuntur, et usus invaluit, ut pro eodem defuncto plura sacra in altari privilegiato dicantur. 3. Inter hanc indulgentiam et alias, quae pro defunctis applicantur, aliud discrimen non exsistit, praeterquam quod indulgentia altaris privilegiati certius applicatur et effectum suum sortitur. Nam hinc quidem indulgentia ista praeter sacrificii oblationem nullam aliam condicionem vel dispositionem supponit, inde vero sacrificium ipsum pro eodem defuncto oblatum vim habet placandi divinam iustitiam ideoque removendi impedimenta, si quae obsint, quominus indulgentia huic animae perfecte et plene applicetur. Antiquitus privilegium altaris raro admodum et insignioribus tantum ecclesiis concedebatur; saeculo elapso tandem hac in re benignius agere coepit Ecclesia Nunc ex cn. 916 episcopi, abbates vel Praelati nullius, Vicarii ac Praefecti apostolici et Superiores maiores religionis clericalis exemptae, possunt designare et declarare unum altare privilegiatum quotidianum perpetuum, dummodo aliud non habeatur, in suis ecclesiis cathedralibus, abbatiaiibus, collegiatis, conventualibus, paroecialibus, quasi-paroecialibus, non autem in oratoriis publicis vel semipublicis, nisi sint ecclesiae paroeciali unita seu eiusdem subsidiaria. *”») AAS 31 (1939) 277. 1M) Benedictus XV. AAS 10 (1918) 319, cf. supra n. 314 notam. 280 De poenitentia Altare, cui conceditur privilegium, debet esse fixum, non sufficit portatile seu simplex lapis. Nomine ergo altaris fixi in hac quaestione non intelligitur altare fixum stricto senso liturgico, sed sufficit altare, quod a loco moveri non possit, etsi sit ligneum nec muro affixum*4’). Privilegium tamen non lapidi »qui unus alteri suffici potest«, sed altari inhaeret. Altari autem ita exclusive inhaeret, ut in aliud altare absque facultate transferri non possit*·0). 4. Omnia altaria privilegiata sunt a. die commemorationis omnium fidelium defunctorum, b. iis diebus, quibus in ecclesia peragitur supplicatio quadraginta horarum281). 327. Condiciones ad lucrandam hanc indulgentiam requisitae. 1. Cum indulgentia altaris privilégiât! separari non possit ab appli­ catione missae, indulgentia applicari debet animae illitis defuncti (vel uni ex illis), pro quo (vel quibus) offertur sacrificium, non quidem ex rei natura, sed ex voluntate Ecclesiae282). Neque is, qui pro vivis celebrat, neque is, qui missam offert pro vivis et simul pro defunctis, indulgentiam altaris privilegiati applicare potest2®3). 2. Indulgentia altaris privilegiati (etiam die commemorationis omnium fidelium defunctorum) applicari non potest nisi uni defuncto; qui ergo pro pluribus vel pro omnibus fidelibus defunctis offert, determinare debet animam, cui indulgentiam applicare intendit. Quod si pro uno tantum defuncto sacrificium offert, eidem etiam indulgentia applicatur, nec necessario ad id requiritur intentio cele­ brantis, quamvis consultum sit, ut non solum sacrum, sed etiam indulgentiam applicare intendat. 3. Diebus, quibus per rubricas permittitur, decet quidem, ut pietatis gratia erga defunctos dicatur missa de Requiem aut de feria vel vigilia cum oratione defuncti propria at sub poena nullitatis id non requiritur*84)'. 4. Indulgentia altaris privilegiati defunctis applicata non impedit, quominus sacerdos per s. communionem, quam in sacro suscipit, unam vel plures alias indulgentias lucrari et sibi vel defunctis applicare possit. 5. Qui ex pluribus titulis privilegio altaris gaudet, non potest uno eodemque missae sacrificio pro numero titulorum, quibus gaudet, plures indulgentias plenarias applicare, sed unam tantum283). " 328. De altari gregoriano. Altare s. Gregorii in monte Coelio de Urbe est vere et proprie privilegiatuni; altaria autem gregoriana ad instar non amplius conceduntur288). **’) S. C. Indi. 18. iul. 1902. M0) S. C. Indi. 27. sept. 1843. n. 324 et 20. mart. 1846. n. 334. M1) Cn. 917. *“) S. C. Indi. 25. aug. 1897. *«) S. C. Indi. 23. ian. 1901. “·) S. Officium 20. febr. 1913. *84) Cf. Beringer-Steinen p. 529 sqq. ubi egregiam de hac re dissertationem et complura decreta, quae huc referuntur, communicata reperies. :M) S. Officium 11. dec. 1912 ad 7. De indulgentiis 281 Scilicet ab antiquis temporibus ad haec usque tempora fideles postulant, ut in altari s. Gregorii in ecclesia eiusdem sancti in monte Coelio missae sacrificium pro defunctis offeratur, pie confidentes fore, ut unaquaeque missa in hoc altari oblata tantae sit efficaciae, ut anima, pro qua offertur, e poenis purgatorii illico liberetur. Fiduciam hanc S. C. Indulg. (15. mart. 1884) declaravit -piam et in Ecclesia probatam«. Porro idem privilegium, quod convenit altari s. Gregorii in monte Coelio, a s. Pontifice quandoque concedebatur etiam aliis per orbem altaribus, quae ideo dicebantur: altaria gregoriana ad instar. Altare ergo gregorianum est altare privilegiatum ita, ut duo accedant, quae efficiunt, ut indulgentia a s. Pon­ tifice concessa certius et securius applicetur, scilicet intercessio s. Gregorii et auctoritas Ecclesiae, qua illud altare ad hoc specialiter deputatum est, ut per sacrificium in eo oblatum animae e purgatorii poenis liberentur. 329. De missis gregorianis. Eodem decreto S. C. Indulg. approbavit etiam missas, quae gregorianae seu tricenarius gregorianus dicuntur. Hoc nomine significantur triginta missae, quae per triginta continenter dies ad exemplum s. Gregorii in quocunque altari celebrantur. Fideles, qui ab antiquis temporibus celebrandas curant missas gregorianas, hac ducuntur fiducia, missas istas ex beneplacito et acceptatione divinae misericordiae per intercessionem s. Gregorii ita fore efficaces, ut anima, pro qua applicentur, e poenis purgatorii liberetur. a. Non est necesse, ut missae ab eodem sacerdote dicantur, sed solum requiritur, ut sine interruptione celebrentur. Potest ergo et debet sacerdos alium sibi substituere, si ipse ad debitam missam celebrandam impeditus sit. Si intra triginta dies, quibus celebrantur missae gregorianae, occurrant tres postremi dies maioris hebdomadae, licet seriem missarum hoc triduo interrumpere eoque elapso eas continuare2*7). Neque nccesse est, ut missa de Requiem iis diebus dicatur, quibus a rubricis permittitur2*8). b. Si interruptio tricenarii facta est, deficit condicio essentialis. Quodsi incul­ pabiliter id accidit, sacerdos tricenarium denuo incipere tenetur, si stipendium extraordinarium accepit, quia accipiens tale stipendium ad hoc se obligare censetur; si stipendium ordinarium tantum accepit, ad celebrationem denuo incipiendam teneri non videtur, saltem si agitur de notabili numero missarum repetendo, quia ad tantum onus subeundum propter defectum inculpabilem non se obligavit. Sufficit, si numerum triginta missarum expleat earumque unam saltem in altari privilegiato celebret2*9). c. Ad vitandas difficultates et dubia ex oblivione oriundas iuvat intentionem persolvendi tricenarium ita absolute facere, ut valeat, etsi ex errore alia intentio formaretur. (Cf. n. 181, 1, a.) d. Quodnam sit huius piae fiduciae fundamentum vel unde derivetur efficacia, quae tum tricenario s. Gregorii tum missae in altari gregoriano celebratae a fidelibus tribuatur, Ecclesia nullibi declaravit. Probanda autem videtur sententia illorum theologorum, qui censent s. Gregorium impetrasse a Deo hanc gratiam, ut cius intercessione anima illius, pro quo sacra modo supra explicato offeruntur, e purga­ torio liberetur. Ratio autem, propter quam pie creditur s. Gregorio concessam fuisse a Deo hanc gratiam, est mirum quoddam factum, quod ipse sanctus in dialog. I. 4. c. 55 narrat 270). « *”) Benedictus XIV. Instit. eccl. instit. 34. n. 22. 2es) S. Officium 11. dec. 1912 ad 5. î0°) Monitore eccl. XIII. p. 40. Dc Angelis 1. c. n. 435 suadet, ut in difficulta­ tibus sanatio rogetur vel per confessarium a S. Poenitentiaria vel per Ordinarium a S. C. Concilii. ï7°) Cf. De Angelis, I. c. n. 433. 282 De poenitentia Articulus quartus. De indulgentia in articulo mortis. 330. De ipsa hac indulgentia. 1. Pia mater ecclesia moribundis I i '■ , indulgentiam plenariam in articulo mortis lucrandam concedit, ut fideles post mortalis vitae cursum a peccatorum suorum poenis soluti ad aeternam beatitudinem illico transire possint. Indulgentia haec una est, nec defunctis applicari potest271); varii autem exsistunt tituli ex quibus obtineri potest, quorum quidem quatuor sunt perso­ nales, unus est universalis, nomine absolutionis generalis omnibus notus. Plures eiusmodi tituli exsistunt, quamvis una tantum sit indulgentia, ut fideles eam securius et facilius lucrentur, eo quod unius saltem tituli condiciones exacte impleant. a. Sunt ccrtac orationes et pia exercitia, quae tempore vitae sub debitis con­ dicionibus peracta fidelibus ius tribuunt lucrandi in morte indulgentiam plenariam. Sic ii, qui saepe in vita recitant notam oratiunculam Angele Dei, vel qui frequenter in vita eliciunt actus virtutum theologicarum, lucrari possunt indulgentiam plena­ riam in articulo mortis272). b. Nonnullae res sacrae (cruces, numismata, coronae etc.) indulgentiis, quae dicuntur papales, ditatae sunt; iam vero qui eiusmodi rem sacram in morte apud se retinet, lucratur indulgentiam plenariam in articulo mortis273). c. Sodales conlraternitatum fere omnium et pari modo ii, qui aliquod scapulare ab Ecclesia approbatum gestant, in articulo mortis indulgentiam lucrantur. d. Benedictio apostolica seu papalis in articulo mortis est speciale privilegium, quo s. Pontifex aut determinatae personae aut eius consanguineis pro articulo mortis indulgentiam plenariam concedit. e. Ad haec accedit benedictio papalis, quae nomine Absolutionis generalis circumfertur et cum praecedenti non est confundenda. Scilicet Benedictus XIV. per bullam Pia Mater (5. apr. 1747) omnibus orbis episcopis id postulantibus facultatem concedit applicandi moribundis benedictionem apostolicam cum indulgentia plenaria. 2. Inter titulos personales et titulum universalem hoc intercedit discrimen, quod indulgentia ex titulo personali acquiri possit sine ministerio sacerdotis eam applicantis: quilibet enim ipse sibi eam applicare potest vel potius quilibet eam in articulo mortis sine appli­ catione eo ipso lucratur, quod condiciones ad eam obtinendam neces­ sarias impleverit, quare indulgentia lata vocari solet. Econtra indul­ gentia ex privilegio benedictino obtinenda per ministerium sacerdotis applicari debet, unde indulgentia ferenda appellatur. . 331. De absolutione generali. 1. Quibus applicari possit. Applicari potest haec indulgentia omnibus, qui in periculo mortis constituti *71) Utrum ille, qui actum heroicum fecit, indulgentiam in articulo mortis concessam sibi an defunctis lucretur, definiri nequit, sed providentiae divinae committendum est. S. C. Indi, de hac re interrogata die 23. ian. 1901 decisionem declinavit respondens: non esse interloquendum; forte pro arbitrio eam vel sibi reservare vel defunctis applicare quis potest. 27t) Cf. Preces et pia opera n. 4. 2G. 88. 268. 301. 302. 415. 27J) Pius XII. A. A. S. 31 (1939) 133. De indulgentiis 283 absolutionis sacramentalis capaces sunt: ergo a. etiam iis, qui sensibus destituti sunt, etsi ultima sacramenta ex propria culpa non receperint; b. pueris, qui peccati capaces sunt, etsi sacram communionem non susceperint; c. capite damnatis, quos criminis sui poenitet, et militibus ante praelium, ergo etiam iis, qui ex causa externa in mortis periculum adducuntur274). 2. Ut sacerdos valide hanc indulgentiam applicare possit, requi­ runtur: a. Delegatio seu potestas eam applicandi, quae per cn. 468, § 2 omnibus sacerdotibus infirmis assistentibus ipso iure confertur. b. Forlnula a Benedicto XIV. praescripta, quae semper adhiberi debet, idque sub poena nullitatis. Reperitur in Rituali Romano (tit. 6. c. 6. n. 1—6. vel in casu necessitatis n. 7) et in Breviarii appendice. 3. Ut moribundus hanc indulgentiam lucrari possit, praeter condiciones generales (intentionem et statum gratiae) duae aliae requiruntur: a. ut mortem aequo ac libenti animo de manu Dei suscipiat; b. ut ss. nomen lesu ore, si possit, sin minus, corde devote in­ vocet275). 4. Quando benedictio apostolica infirmis impertienda sit. a. In quavis infirmitate cum mortis periculo coniuncta, etsi mors nondum proxime instet, benedictio apostolica dari potest. Solet autem dari post sacramenta poenitentiae, eucharistiae et extremae unctionis, licet haec sacramenta benedictionem apostolicam praecedere non debeant. Indulgentiam autem moribundus lucratur in ipso articulo mortis276). b. Non licet benedictionem apostolicam in eadem infirmitate iterare, etsi in morbo diuturno novum mortis periculum redeat, adeo ut extrema unctio iterari possit. Quod valet, etiamsi aegrotus in statu peccati mortalis vel sensibus destitutus eam acceperit vel si postea in peccatum grave lapsus sit vel extremam unctionem denuo acceperit277). Iterata enim applicatio huius indulgentiae inutilis est, quia infirmus eam semel tantum in ipso articulo mortis lucrari potest, ad quod applicatio semel facta sufficit278). Attamen iterari potest, si infirmus convaluerit et deinde quacunque de causa in novum mortis periculum inciderit279). Nota. Ad obtinendum fructum indulgentiarum condiciones, sub quibus eae conceduntur, integre ad amussim impleri debent; et pari modo in instituendis confraternitatibus vel congregationibus formalitates praescriptae accurate servari debent, ut fideles indulgentias iisdem annexas lucrentur. Harum rerum cognitio absque difficultate hauriri potest ex opere supra citato pastoribus praesertim valde utili: Beringer-Steinen, Die Ablàsse etc. «<) 27S) ™>) 177) S. S. S. S. S. *”) S. C. C. C. C. C. C. Indi. Indi. Indi. Indi. Indi. Indi. 18. dec. 1885. 23. sept. 1775. n. 237 et 22. sept. 1892. 23. sept. 1675. n. 9. 12. mart. 1855. n. 362. 20. iun. 1836. n. 257. 12. febr. 1842. n. 300. 284 De poenitentia Articulus quintus. De indulgentia iubilaei280). 332. Definitio et divisio. 1. lubilaeum dicitur sollemnis indulgentia plenaria a summo Pontifice concessa cum facultatibus annexis. 2. Distinguitur iubilaeum ordinarium seu iubilaeum maius, quod quovis anno 25. recurrit; et extraordinarium seu iubilaeum minus, quod summus Pontifex in peculiaribus adiunctis concedit. a. Jubilaeum ab alia indulgentia plenaria accidentaliter tantum differt, ratione nempe sollemnitatis et facultatum, quae ei annectuntur. b. lubilaeum ordinarium iam inde ab anno 1475 more in Ecclesia receptum est. Concedi solet primo soli Urbi, per integrum annum durat, qui annus sanctus vocatur; deinde ad universum orbem tempus brevius extenditur. c. lubilaeum extraordinarium s. Pontifex pro arbitrio sive in quibusdam ma­ ioribus sollemnitatibus sive in peculiaribus Ecclesiae necessitatibus concedit, lubilaeum extraordinarium simul Romae et in universo orbe celebrari solet. d. Currente anno sancto plures fideles, qui Romam migrare nequeunt ut moniales, infirmi, in carceribus detenti etc. domi indulgentiam iubilaei ordinarii bis lucrari possunt291). Porro qui labente anno sancto sive Romae sive domi lucrati sunt iubilaeum, hoc sequente anno, quo ad universum orbem extenditur, iterum lucrari possunt. e. Pro iubilaeo ordinario tres tantum condiciones praescribi solent: confessio, communio et visitatio ecclesiarum; pro iubilaeo extraordinario praeterea ieiunium et eleemosyna requiruntur. Iubilaeum ordinarium in Urbe fideles lucrari possunt semel pro seipsis, deinde pro fidelibus defunctis toties, quoties opera praescripta peragunt, in Orbe vero plerumque semel tantum; quandoque tamen facta est potestas illud bis lucrandi, semel pro se et semel pro defunctis. Quoad iubilaeum extraordinarium non viget regula; quare ex bulla discendum est, utrum semel an pluries acquiri possit. 333. Condiciones ad iubilaeum lucrandum requisitae, de quibus notanda est regula, ad lucrandum iubilaeum non sufficere opera aliunde iam debita232). 1. Confessio: a. ab omnibus fieri debet, etiamsi materiam necessa­ riam non afferant, neque commutari vel remitti potest; b. institui debet intra tempus iubilaei; attamen si quis bis in mense confiteri solet, confessio iubilaei etiam in hunc numerum computari potest ad alias indulgentias lucrandas; c. non sufficit confessio annua prae­ scripta, nec invalida; si incompleta fuisset v. g. propter oblivionem 2S0) Ad solvendas quaestiones, quae de iubilaeo oriuntur, consulendae sunt constitutiones Benedicti XIV., praesertim Convocatis (25. nov. 1749) et Inter praeteritos (3. dec. 1749). Ex declaratione S. C. Indlg. (15. mart. 1852, decr. auth. n. 353) in iubilaeo tum ordinario tum extraordinario servandae sunt omnes regulae Benedicti XIV., quae non adversantur Bullae iubilaei. Quae regulae nihilominus a sequentibus Pontificibus, praesertim post Codicis promulgationem a Pio XI. ad hodiernam disciplinam adaptatae sunt, et proinde in interpretatione attendendi sunt cnn. 6 et 22. Pro declaratione conferri possunt: Vermeersch, De iubilaeo (Roma 1925). Beringer-Steinen, Die Ablasse1® n. 994 ss. Dc Angelis, 1. c. n. 168—202. M1) Benedictus XIV., constit. Benedictus Deus. Pius XI. const. Apostolico muneri. “*) Const. Inter praeteritos n. 53; 79. Si unquam n. 12. De indulgentiis 285 peccati gravis, etiam hoc peccatum clavibus remitti debet in iterata confessione; d. institui debet cum intentione lucrandi iubilaeum saltem ad hoc, ut confessarius uti possit extraordinariis facultatibus iubilaei; e. nil refert utrum ante vel inter vel post cetera opera fiat, dummodo ultimum opus, quod etiam communio esse potest, in statu gratiae pona­ tur. Si quis post confessionem, antequam alia opera compleverit, in mortale peccatum incidit, distinguendum est: si communio adhuc suscipienda est, confessionem denuo facere debet; secus sufficit ut actu perfectae contritionis iustificatus ultimum opus persolvat283). 2. Communio sacramentalis: a. suscipi debet intra annum sanctum; b. non sufficit sacrilega nec paschalis; si quis vero paschalem praeter­ misit, communione iubilaei utrique obligationi satisfacit; c. sufficit viaticum; d. commutari in alia epera non potest nisi aegrotis qui communicare non possunt. Priore tempore etiam pro pueris nondum ad primam communionem admissis commutatio fieri poterat, quod hodie non permittitur; ubi enim pueri apti sunt ad lucrandam indulgentiam, etiam ad communionem apti sunt. 3. Visitatio ecclesiarum. Quae ecclesiae et quoties visitandae sint, in Urbe s. Pontifex, extra Urbem episcopus designat. a. Romae quatuor basilicae maiores visitandae sunt2·4). b. In locis, ubi unica tantum habetur ecclesia, episcopus concedere potest, ut omnes visitationes in ea fieri possint-"4). Visitationes autem, quae in eadem ecclesia fiunt, ita ab invicem distinguendae sunt, ut singulis vicibus in eam ingredi et ex ea egredi necesse sit. c. Episcopus visitandum designare potest etiam oratorium publicum, dummodo missa in eo habitualiter celebretur2**). d. Excluso speciali privilegio religiosi nequeunt lucrari iubilaeum visitando propriam ecclesiam2”). e. Si semel in die plurcs ccclcsiae visitandae sunt, omnes eodem die visitari debent a meridie diei praecedentis usque ad mediam noctem, quae statutum diem claudit (cn. 923). /. Si pluries eadem ecclesia visitanda est, visitationes vel eodem vel distinctis diebus fieri possunt, nisi aliud in bulla statuatur2*·). g. lanuis clausis etiam ante fores ecclesiae preces fundi possunt. h. Visitationes praescriptas unusquisque peragere potest vel in suo domicilio vel alibi, dummodo visitet ecclesias designatas in loco, ubi visitationes peragere statuit211»). 4. De precibus ad mentem s. Pontificis: a. quaenam sit intentio summi Pontificis, in Bulla iubilaei indicatur; non opus est ut ex­ plicite cognita sit, dummodo preces ad hanc intentionem fundantur; b. orandum est oratione vocali; mentalis non sufficit; c. quantitas a S. Poenitentiaria dicitur ex communi sententia esse: Pater, et Gloria quinquies repetita; d. hae preces, quamvis in ipsis visitationibus 2’3) 2·4) 2M) 2M) 2”) ·*») 2"») Monita S. Pocnit., n. 13. Monita S. Poenit. n. 14. S. C. Indi. 14. mart. 1852. n. 353. S. Poenit. 15. ian. 1886. S. Poenit. 24. apr. 1886. S. Pocnit. 15. ian. 1886. S. Poenit. 14. maii 1879. 286 De poenitentia pie iterari consueverint, tamen a visitationibus seiungi possunt; confessarii monentur, si a visitationibus dispensant, ne simul obliga­ tionem precum relaxent; e. inde toties orandum est, quoties visitatio fieri debet; iis qui dispensationem obtinent a numero visitationum, confessarius in commutatione preces determinabit; solum aegrotis etiam preces reduci possunt290). Necesse non est, ut opera in propria dioecesi peragantur; sed vel omnia vel eorum aliqua in aliena dioecesi peragi possunt, modo praescripta illius episcopi observentur, in cuius dioecesi opera fiunt291). Si quis domicilium mulat, postquam opera praescripta in loco prioris domicilii iam inchoaverat, in novo domicilio reliqua opera peragere potest. 334. Facultates speciales durante iubilaeo confessariis concedi solitae. Finis iubilaei non est tantummodo lucrari indulgentiam ple­ nariam, sed magnum bonum Ecclesiae et Societatis humanae, per pia opera, praesertim poenitentiae obtinendum. Ideo ampla privilegia confessariis conceduntur, quae in Bulla iubilaei definiuntur. Sunt generatim facultates: a. absolvendi a censuris et peccatis reservatis; b. dispensandi vota privata commutando in alia opera pia; c. commutandi opera ad iubilaeum requisita. Plurimus usus facultatum expresse permittitur, attamen solum in ordine ad iubilaeum lucrandum, in foro interno, et quidem ut plurimum in actu confessionis tantum. Dispensatio, absolutio, commutatio non fit irrita, si poenitens post con­ fessionem rite peractam alia opera ad lucrandam indulgentiam non implet. Si vero post obtentam indulgentiam poenitens, qui antea nulla opus habebat facultate, nunc primo petit dispensationem, confessarius nequit iam privilegiis iubilaei uti. 335. Suspensio gratiarum. Quo magis alliciantur fideles ad peregri­ nationem romanani suscipiendam et ad iubilaeum in Urbe lucrandum, durante anno sancto suspenduntur ubique, paucis exceptis, indul­ gentiae et in Orbe etiam speciales facultates confessariorum, quae elapso anno sancto reviviscunt. At non suspenduntur: 1. De indulgentiis: a. Indulgentiae defunctis applicabiles; immo omnes indulgentias, quae alias a vivis tantum acquiri poterant, fideles eo anno pro defunctis lucrari possunt2’2). b. Indulgentia concessa in articulo mortis; c. Indulgentiae pro oratione Angelus Domini concessae; d. Indulgentiae concessae pro visitatione ss. sacramenti sollemniter expositi, quando fit adoratio 40 horarum; e. Indulgentiae iis concessae, qui ss. sacramentum candelam ferentes comitantur, quando defertur ad aegrotos vel cereum per alios ferendum mittunt. /. Indulgentia Portiunculae Assisii lucrandra (extra Assisium hanc indulgentiam sicut alias, quae toties quoties acquiri possunt, solum pro defunctis lucrari possumus); g. Indulgentiae a praelato Papa inferiore concedendae. 2. De facultatibus a. facultates per Codicem concessae: a. Absolvendi in articulo mortis ab omnibus censuris et peccatis (cn. 882). M0) St unquam n. 11; Monita S. Poenit. n. 16. »*») S. Poenit. 15. ian. 1886. *·*) S. C. Indi. 16. dec. 1749. n. 182. De indulgentiis 287 β. Absolutio in casibus urgentioribus (cn. 2254; 2290). γ. Facultas Ordinarii remittendi poenas latae sententiae (non reservatas vel Ordinariis reservatas) — in casibus occultis etiam Sedi ap. simpliciter reservatas; hanc facultatem Ordinarii etiam suis sacerdotibus communicare possunt (cn. 2237; 2253). δ. Facultas Ordinarii absolvendi ab haeresi, apostasia, schismate, si ad eius forum deducitur (v. g. in iis qui ad ecclesiam convertuntur) (cn. 2314, § 2). ε. Dispensatio ab irregularitatibus ex delicto occulto (exc. homicidio et abortu), quam habet Ordinarius vel in casu urgenti confessarius (cn. 990). ζ. Dispensatio a votis non reservatis, quam habet Ordinarius loci quoad subditos et peregrinos, superior religionis clericalis exemptae quoad suos et domesticos (cn. 1313). η. Dispensatio ab impedimentis matrimonii, quae datur pro articulo mortis et pro casu perplexo Ordinariis locorum, et si hi adiri non possunt, parocho, sacerdoti vel confessario (cn. 1043 — 1045). b. Facultates pro foro externo concessae Nuntiis, Internuntiis, Delegatis Apostolicis, Ordinariis locorum et Antistibus religiosorum ordinum quoquo modo in sub­ ditos tributae; c. Facultates a s. Poenitentiaria concedi solitae Ordinariis vel confessariis pro foro interno exerceri possunt solum in eos, qui eo tempore quo confessionem peragunt, Romam venire non possunt sine gravi incommodo. Nullo modo cessant facultates dispensandi in ieiunio vel abstinentia, annectendi indulgentias crucibus vel numismatibus, dandi absolutionem generalem vel bene­ dictionem apostolicam in fine exercitiorum vel missionum. It iS1364· 288 CAPUT TERTIUM. De ministro poenitentiae. QUAESTIO PRIMA. De ministro eiusque potestate. k. Articulus primus. De ministro eiusque potestate in genere. 336. Minister poenitentiae. Solus sacerdos est minister sacramenti poenitentiae: Christus enim solis apostolis eorumque in sacerdotio successoribus dixerat: Accipite Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata remittuntur eis203), ideo Concilium Tridentinuin anathemate eos damnat, qui dicunt sacerdotes non esse solos ministros abso­ lutionis2®1). Ex his sequitur: a. Qui invalide ordinatus est sacerdos, non potest absolvere a peccatis, b. Ecclesia non potest concedere potestatem absolvendi a peccatis ei, qui non est sacerdos, quia Ecclesia mutare non potest, quae a Christo instituta sunt. c. Falsum est diaconos unquam ex concessione Ecclesiae habuisse potestatem absolvendi a peccatis294), d. Peccator in nullo unquam casu tenetur confiteri peccata sua ci, qui non est sacerdos, quia ab ipso absolvi non potest. 337. Potestas in ministro poenitentiae requisita. Ad valide absolvendum in ministro poenitentiae requiruntur: potestas ordinis seu sacramentalis et potestas iurisdictionis seu iudicialis sive ordinaria sive delegata in poenitentem296). a. Potestas ordinis requiritur, quia poenitentia sacramentum est, quod ex voluntate Christi a solis sacerdotibus administrari potest. J). Potestas iurisdictionis requiritur, quia remissio peccatorum in hoc sacramento producitur per sententiam judicialem; ad indicium autem ferendum iurisdictio necessaria est. Potestas ordinis .nd valide absolvendum necessaria est iure divino, potestas iurisdictionis iure naturali. Potestatem ordinis sacerdos accipit in ipsa ordinatione, quae quidem potestas est vera potestas remittendi retinendique peccata, sed a sacer­ dote nondum exerceri potest, nisi accedat iurisdictio; potestas iurisdictionis confertur extra sacramentum ordinis per externam concessionem superioris ecclesiastici. «”) loann. 20, 22. 23. 29<) Sess. 14. c. 6. can. 10. D. 902. 920. Cf. de hac quaestione dogmatica Pescfi VII. n. 410ss. Lcrcher IV, 2. 604 ss. m) De confessione non sacramentali diaconis facta cf. Benedictum XIV., De synodo 1. 7. c. 16. n. 4 ss. Gromer, Die Laienbeicht im Mittelalter (1909). Lerchcr, 1. c. «··) Cn. 872. De ministro eiusque potestate in genere 289 Nota. Λ concilio Tridentino usque ad novum Codicem praeter ordinem et jurisdictionem requirebatur tertium elementum ad valide absolvendos fideles (non religiosos), scii, approbatio, i. e. iudicium Ordinarii loci de idoneitate sacerdotis; haec praestanda erat ab episcopo loci in quo confessio fit, dum iurisdictio dabatur ab episcopo cui subditus erat poenitens. In novo iure haec approbatio non est requisita in confessario ad valide absolvendum, sed requiritur ad hoc, ut epi­ scopus licite det jurisdictionem. Articulus secundus. De jurisdictione. 338. Definitio. Divisio. 1. Iurisdictio, prout hic accipitur, est potestas subditis remittendi vel retinendi peccata in sacramento poenitentiae. a. Collatio iurisdictionis est actus voluntatis, quo confertu r potestas moral i s in subditum. Ei, cui confertur iurisdictio, eo ipso simul determinantur subditi, in quos jurisdictionem exercere possit. b. Monentur ordinarii et superiores religiosi, ne jurisdictionem concedant nisi iis, qui per examen idonei reperti fuerint, vel quorum doctrinam aliunde compertam habeant. Quodsi de hac re postea dubitent, novum examen exigere possunt-·7). c. Idoneitas ad confessiones audiendas duo çomplecitur,\doctrinam scilicet xcum prudentia et morum sanctitatem, qualis in vicario Christi hoc sacramentum administrante requiritur. ^2. Iurisdictio vel est ordinaria vel delegata.\fl. Ordinaria dicitur, quae ipso iure adnexa est officio ,\delegata dicitur, quae commissa esj. personae'296). b. Iurisdictio ordinaria et delegata eo differunt, i[uod ordinaria in_γ proprios subditos etiam extra territorium ubique terrariun exereeri possit, delegata vero extra territorium exerceri nequeat2*9). Hinc episcopi, parochi, qui ordinariam habent jurisdictionem, valide absolvunt fideles sibi commissos extra dioecesim, quin indigeant jurisdictione episcopi illius loci, ubi confessiones excipiunt; capcllani vero, religiosi, aliique delegatam juris­ dictionem habentes, ad fideles propriae dioecesis extra dioecesim valide absolvendos indigent jurisdictione episcopi loci, in quo confessiones excipiunt. 339. De modo delegandi jurisdictionem. 1. Iurisdictio delegari potest : Directe, quando ipsi sacerdoti immediate committitur potestas absolvendi ; \ et indirecte, quando poenitenti conceditur facultas eligendi sibi sacerdotem in confessarium; sacerdoti hoc modo electo superior in ipsa electione confert iurisdictionem. 2. Iurisdictio duplici modo directe delegari dicitur : ab homine, .quando habens jurisdictionem ordinariam verbo vel scripto consen- U 4sum manifestante alicui committit lurisdictionem;\d. a iure, quando in Codice vel per constitutionem su n 11 n i P ο n t i ficis certis personis abr solvendi potestas conceditur -·’) Cn. 877. «·) Cn. 197. 2··) Cn. 881, 2. 19 NoIdin, Vol. IU De poenitentia 290 3. lurisdictio duplici pariter modo indirecte delegari dicitur: ^p. ab homine, si ex speciali concessione summi Pontificis vel episcopi con,ceditur facultas eligendi confessarium; \6. a iure, si in ipso Codicg ■facultas eligendi sibi confessarium conceditur, p r o u t c o m pe t i t c a r d i nalibus et episcopis. Cardinales sibi suisque familiaribus eligere possunt confessarium, qui, si juris­ dictione caret, eam ipso iure obtinet, etiam quoad peccata et censuras reservatas, exceptis specialissime reservatis et revelationi secreti s. Officii adnexis300). Episcopis idem privilegium conceditur, etiam quoad casus Ordinario loci reser­ vatos301)· Μ 340» Asserta. 1. Jurisdictio, quippe quae sit potestas in subditum, exerceri non potest nisi in subditum302); iam vero si a summo Pontifice praescindimus, cuius subditus fit qui ecclesiam Christi ingreditur, potest aliquis fieri alicuius superioris ecclesiastici proprius et ordi­ narius subditus: per domicilium et per cooptationem, in quibusdam casibus etiam per solam commorationem in territorio. Domicilium vel quasi-domicilium intra limites territorii, in quo superior ecclesiasticus jurisdictionem exercet, praecipuus est modus, quo subduntur fere omnes, quotquot habenti jurisdictionem ordinariam (parocho, episcopo) subsunt. J). Per cooptationem in certam familiam v. g. familiares Cardinalis vel episcopi subiiciuntur confessario electo a praesule; et in religione clericali exempta religiosi, novitii, alumni convictores, famuli dome­ stici et hospites subiiciuntur superioribus religiosis. c. Quoad exercitium jurisdictionis sacramentalis ex novo iure omnes poenitentes considerantur et tractantur ut incolae loci, in b quo confessionem peragunt, ideoque ipso actu confessionis confessario £·subiiciuntur eiusque subditi fiunt. \ 2, Ad confessiones valide audiendas requiritur jurisdictio ordinaria vel delegata, eaque scripto vel verbis expresse (etsi non explicite) concessa303). eff ef(, l λ < Ergo non sufficit collatio jurisdictionis tacita nec sufficit iurisdicio prae­ sumpta etsi certo concedenda praevideatur, si peteretur: expresse enim concedi debet, jnsuper non licet praesumere condicionem, a qua valor actus dependet. Sufficit autem implicita concessio. Si v. g. episcopus sacerdotem explicite vocat , 'tfd missionem sacram vel ad exercitia spiritualia habenda, implicite sed expresse concedit iurisdictionem, sine qua missiones ad populum vel exercitia spiritualia rite nequeunt tradi. b- Ergo etiam ad absolvendum a venialibus et a mortalibus iam remissis requiritur iurlsdictio, cum venialium quoque remissio in sacramento poenitentiae fiat ad modum indicii. Insuper nulla conceditur iurisdictio in ipsa ordinatione, sed solum extra ordinationem per actum voluntatis superioris ecclesiastici. 3. Qui- iurisdictionem sive ordinariam sive delegatam in aliqua dioecesi habet, potest in illo territorio omnes absolvere, qui accedunt, sive religiosos sive peregrinos sive vagos sive fideles rituum orientalium30*). 30°) 301) 3W) SM) Cn. 239, § 1, n. 2. Cn. 349, § 1, n. 1. Cn. 2Θ1, 1. Cn. 879. JW) Cn, 881. Dc ministro eiusque potestate in genere 291 341, Cui competat jurisdictio ordinaria. Iurisdictionem absolvendi ordinariam habent: a. Summus Pontifex pro universa Ecclesia, qui plenitudinem jurisdictionis accipit immediate a Christo Domino. b. Cardinales pro universa Ecclesia, sed non delegabilem. c. Ordinarius loci pro suo territorio eiusque vicarius generalis. Nomine Ordinarii loci veniunt pro suo quisque territorio episcopus residentialis, Abbas vel Praelatus nullius eorumque vicarius generalis, Administrator, Vicarius et Praefectus apostolicus itemque ii, qui praedictis deficientibus interim succedunt in regimine30*). 3^,^^ d. Parochus et qui loco parochi sunt eiusque vices gerunt, item pro suo territorio, quin tamen delegare possint. a. Per se quidem parochi vi muneris solum pro sua parochia jurisdictione ordinaria instructi sunt. Attamen in plerisque dioecesibus usus habet, ut episcopus parochis simul cum munere etiam iurisdictionem delegatam pro tota dioecesi (implicite, sed expresse) conferat. b. Loco parochi sunt: a. Vicarius oeconomus (Pfarrverweser), quem Ordinarius constituit, ut parochiam vacantem regat, β. Vicarius substitutus, qui absentis parochi locum tenet, dummodo legitime suffectus sit. γ. Vicarius adiutor, qui supplet vices parochi, ob causam permanentem (senectutem, mentis vitium, im­ peritiam etc.) suis muniis peragendis imparis30*). e. Canonicus poenitentiarius ecclesiae tum cathedralis tum collegiatae; non autem potest delegare. Hic absolvere potest etiam a peccatis et censuris episcopo reservatis, ab iisdem extraneos quoque in dioecesi et dioecesanos extra dioecesim307). f. Superiores religionis exemptae in suos subditos ad normam constjtutionum (cn. 875, § l). j #ι'-<ίί>^ 342. De jurisdictione delegata. I. Qui iurisdictionem ordinariam i habet, eam aliis delegare potest, nisi a iure expresse prohi b e at uir30 306). Cardinales308), parochi310), poenitentiarii311) ecclesiae cathedralis vel collegiatae iurisdictionem delegare non possunt, quamvis ordinaria fruantur, 2. lurisdictio delegata ab Ordinario loci territorialis est i. e. extra territorium, pro quo concessa est, valide exerceri non potest. x3. Iurisdictionem delegatam absolvendi relate ad omnes poeni­ tentes tum saeculares tum religiosos confert sacerdotibus omnibus tum saecularibus tum religiosis etiam exemptis Ordinarius loci, in quo confessiones excipiuntur312). a. Ex novo iure ergo iurisdictio delegata absolvendi relate ad omnes poeni­ tentes fideles saeculares et religiosos non exemptos in quavis dioecesi descendit ab Ordinario loci. Quoad religiosos exemptos saltem cumulative, quia iurisdictionem 30S) Cn. 198. 30*) Cf. cn. 472-474. 307) Cn. 401, 30h) Cn. 199, 300) Cn. 874, 310) Cn. 874, 1. C. i. C. 16. oct. 1919. A. A. S. 11 (1919) 477. 311) Cn. 401. 312) Cn. 874, 19* 1 ~~ " 292 De poenitentia absolvendi religiosos exemptos etiam superior religionis clericalis exemptae conce­ dere potest. b. Monentur sacerdotes religiosi, ne utantur iurisdictione ab episcopis eis concessa sine licentia saltem praesumpta sui superioris313). Quam licentiam optimo iure praesumunt, v. g. quando religiosus ad conscientiae suae quietem eis confiteri vellent. Absolutio tamen sine licentia superioris concessa non esset invalida c. Locorum Ordinariis iniungitur, ne jurisdictionem absolvendi habitualiter concedant religiosis, qui a proprio superiore non praesentantur, iis vero, qui praesen­ tantur, sine gravi causa eam non denegent, salvo iure eos subiiciendi examini, quo idonei probentur314). \4. lurisdictio delegata vel licentia superioris concedi potest certis limitibus circumscripta. Monentur tamen Ordinarii vel superiores, ne sine rationabili causa eam nimis coarctent315). v5. Ordinariis et superioribus religiosis iniungitur, ne jurisdictionem vel licentiam revocent aut suspendant, nisi ob gravem causam318). \6. Non licet episcopo inconsulta s. Sede, omnibus confessariis alicuius religiosae domus formatae una simul jurisdictionem adi­ mere317). 343. De cessatione jurisdictionis. 1^_ lurisdictio ordinaria cessat : a. amissione officii vel renuntiatione vel privatione vel amotione vel translatione vel lapsu temporis praefiniti ;\b. post sententiam d.e.cLara.toriam vel condemndtoriam excomnninicat i ο n is, suspensionis ab officio, interdicti318). <2, lurisdictio delegata cessat a a. revocatione, eaque directe inti­ mata delegato;^, elapso tempore vel exhausto numero casuum, pro quo concessa fuit^c. mutatione territorii,\d. elapso mandato319). \fl. Absolutio, quae elapsu tempore vel exhausto numero casuum per inadvertenliam collata fuerit, valida est320). Sopple-f EccU-MA \t>, lurisdictio delegata non cessat cessante officio per amotionem vel mortem delegantis, si illimitate concessa fuerit; cessat autem, si concessa fuerit pro aliqua persona particulari321) et confessio nondum incepta sit, vel cum clausula ad bene­ placitum nostrum*22). /tusque Ad 344. De iurisdictione sacerdotum maritimum vel aerium iter arriplentium323). 1 . lurisdictio datur a iure (per s. Pontificem), cum neque in mari, neque in aëre Ordinarius loci habeat iurisdictionem. Cn. 8t3, 313) Cn. 874, 314) Cn. 874, 2 314) Cn. 878, 2 314) Cn. 880, Cn. 880, 3 31«) Cn. 873, 3. cofl. cn. 183. 31») Cn. 207 320) Cn. 207, 2. 311) Cn. 61. Cn. 73. 333) Cf. S Officium 4. apr. 1900, 23. aug. 1905. 12. dec. 1906, cn. 883. Pius XII. Motu proprio 16. dec. 1947. A. A. S. 40 (1948) 17. AU /\v, De ministro eiusque potestate in genere 293 § 1, Ordinario loci tantum »pro suo territorio* ordinariam jurisdic­ tionem concedit324). 2, Condicio praerequisita; dummodo sacerdotes iter arripientes facultatem confessiones audiendi rite acceperint vel a proprio Ordi­ nario, vel ab Ordinario portus in quo navim conscendunt, vel etiam ab Ordinario cuiusvis portus interiecti per quem in itinere transeunt. a. Ordinarius proprius est pro omnibus sacerdotibus Ordinarius loci, qui concedit jurisdictionem ad fideles audiendos; non autem Superior maior religionis exemptae, quatenus suis sacerdotibus jurisdictionem dat pro domesticis3^) nisi idem Superior ex delegatione Ordinarii loci etiam pro fidelibus jurisdictionem concessisset. b. lurisdictio intelligitur non mere ad actum aliquando, sed aliquo modo habitualiter accepta; et quamvis delegata relicto territorio exerceri non possit, tamen sufficit, ut sacerdos, usque dum domicilium suum relinquat, eam habeat, nec revocatione amiserit. 3. Ambitus huius iurisdictionis a iure acceptae: Hi sacerdotes possunt audire: a. omnes fideles secum navigantes toto itinere, quamvis navis in itinere transeat vel durante itinere aliquamdiu consistat in locis diversorum Ordinariorum iurisdictioni subiectis; b. si navis consistat, etiam fideles, qui quavis de causa ad navim accedunt: c. si obiter in terram descendunt, etiam alios fideles, qui confiteri petunt, et hos valide et licite absolvere etiam a casibus Ordinario loci reservatis. Terminus »obiter« ita intelligendus est, ut valeat haec ultima facultas ad summum per triduum, nec ultra, si Ordinarius loci facile adiri potest326), i. e. si in concretis circunstantiis sacerdos sine magno incommodo sive personaliter sive per litteras talem facultatem petere potest. Recursus per tclephonum vel per telegraphum non censetur facilis327). Articulus tertius. De iurisdictione,. quam supplet Ecclesia. 345. Declarationes. 1. lurisdictio, quam supplet Ecclesia, definitur: jurisdictio, quam Ecclesia extraordinarie propter bonum commune in ipso actu suppeditat328). a. lurisdictio, quam supplet Ecclesia, est ergo jurisdictio delegata ab Ecclesia seu a summo Pontifice; a iurisdictione autem sive ordinaria sive proprie delegata eo differt, quod haec iam ante confessionem adest et absoluta confessione habitualiter manet, illa vero in ipso tandem actu confessionis conceditur, ut haec valide perfici possit, et concessa absolutione iterum exstinguitur. b. Ubi Ecclesia defectum supplere dicitur, ad duo attendendum est, num ipsa defectum supplere possit et num eundem supplere velit: non enim omnes defectus 3Î4) 325) 32·) 327) 32h) cf. Bertrams in Periodica 37 (1948) 169 s. C. i. C. 30. iul. 1934. A. A. S. 26 (1934) 494. C. i. C. 20. maii. 1923. A. A. S. 16 (1924) 114. Cf. Bertrams, Per. I. c. 172. Lessius 4. apr. 1900; c. 29. 68. 294 in rc sacramentaria Ecclesia supplere potest e. g. in materia vel forma, sed solum defectus potestatis, quae ab ipsa dependet. Sed neque in omnibus casibus, in quibus supplere potest, Ecclesia de facto etiam supplet, sed in illis tantum, in quibus voluntatem supplendi manifestavit. 2, Tres sunt casus, in quibus Ecclesia jurisdictionem de facto supplet:\(j, in periculo mortis;\b. in errore communiin casu iurisdictionis probabilis; in his casibus autem supplet, sive sacerdos absol­ vens alias ordinariam sive delegatam jurisdictionem habeat, sive sciat sive nesciat se jurisdictione carere (cn. 209). 346. In periculo mortis omnes sacerdotes, licet ad confessiones non Drobati, valide et licite absolvunt quoslibet poenitentes a quibusvis :catis aut censuris, quantumvis reservatis et notoriis, etiamsi prae­ sens sit sacerdos approbatus salvo praescripto cn. 884 et cn. 2252329). 1. Periculum mortis, in quo omnis sacerdos potestate absolvendν&<*γ·4 pollet, non solum in gravi morbo adest, sed etiam ubi pe ri cuiIu m 4^· mortis a causa externa inducitur ut in praelio, in periculosa navi-wtaU,^-u· gatione, in partu difficili etc. tehul, Ex declaratione s. Sedis milites in statu convocationis bellicae constituti (im Mobilisierungsfalle) ipso facto aequiparantur iis, qui versantur in periculo mortis, ita ut a quovis obvio sacerdote absolvi possint330). 2. Omnes sacerdotes, ergo etiam irregularis, suspensus, immo etiam excommunicatus vitandus, schismaticus, haereticus vel apostata. Sacerdos non approbatus etiam praesente approbato valide et licite absolvit; sacerdos autem impedimento vel censura irretitus solum deficiente sacerdote, qui ab omni impedimento et censura immunis sit, licite absolvit, nisi poenitens petat (cf. n. 33, 5). q. Sicut valida est absolutio data a sacerdote non approbato, etiam quando facile advocari seu adesse potuisset sacerdos approbatus, sic valida est absolutio concessa a peccatis reservatis, sive simpliciter sive cum censura, per sacerdotem non habentem iurisdictionem in reservata, etiamsi advocari seu adesse facile po­ tuisset sacerdos habens praedictam iurisdictionem331)· x b. In periculo mortis etiam absolutio complicis valida est, sed licita solum in casu necessitatis i. e. si alius sacerdos, licet non approbatus, sine gravi aliqua exoritura infamia et scandalo non possit excipere morientis confessionem vel si moribundus recuset alteri confiteri; extra casum necessitatis valida quidem sed illicita est332). 3. Λ quibusvis peccatis et censuris: nam quoad peccata reservata in articulo mortis cessat reservatio333); quoad censuras reservatas^ cn. 2252 datur facultas absolvendi cum hac restrictione, ut si postea convaluerint, sub poena reincidentiae recurrere debeant, et quidem yL absoluti ab aliqua censura ab homine lata ad illum, qui sententiam tulit ;xb. absoluti a censura specialissimo modo Sedi a postolicaereser3M) 330) (1913) »») ■’») 3M) Cn. 882. Concilium Trident, sess. 14. c. 7. D. 903. S. Poenitcntiar. 18. mart. 1912. Cf. Theolog. prakt. Quartalsch. Linz 66 484. Attamen A. A. S. 31 (1939) 710, n. 14. S. Officium 29. iul. 1891. Cn. 884, 2367, § 1. C. i. C. 10. nov. 1925 n. 7. Dc ministro eiusque potestate in genere 295 vata ad s. Poenitcntiariam vel ad episcopum vel ad alium facultatem habentem eorumque mandatis parere. Haec Jacultas valet solum pro foro interno. Itaque non posset dari absolutio a censuris per sacerdotem simplicem extra sacramentum, sed solum in confessione; et si Ordinario videretur, posset adhuc in foro externo observationem censurae urgere334). 347. In errore communi et in casu iurisdictionis probabilis. 1. In errore communi Ecclesia supplet iurisdictionem. a^JError dicitur communis, si magna pars fidelium respective loci vel communitatis exsistimat sacerdotem revera iurisdictionem habere; dicitur privatu^, si error iste unius vel paucorum est. Mc -« -ÿ— b. Cum error significet aliquod iudicium mentis, requiriti?r»tamqiïam furtÔa- d mentum erroris communis aliquod factum pluribus notum, ex quo fideles sine” culpa, saltem gravi, erronee iudicent, hunc sacerdotem habere iurisdictionem; utique non opus est iudicio formali. — Aliud autem est mera nescientia sine funda­ mento. c. Exempla: Si religiosus neomysta haberet iurisdictionem solum pro viris, quia solum in auxilium vocatus est in fine tridui pro viris instituto; quod confes­ siones de facto audiat, est fundamentum, ex quo maxima pars fidelium iudicat eum habere facultatem; si nunc accederent aliquae mulieres, absolutio esset valida ex errore communi. — Sacerdos alienae dioecesis hinc inde in auxilium vocatus a parocho, qui semper ab Ordinario petere solebat iurisdictionem; hac vice vero oblitus erat petere. Absolutiones talis sacerdotis sunt validae. — Si vero quis omnino ignotus sacerdos sederet in confessionali v. g. ad breviarium recitandum, et aliqui fideles accederent, certe deberet declinare confessiones (cf. d.), sed, si esset aliqua necessitas fidelium etiam unius, posset eum audire, et confessio esset valida, quia, ex quo non declinat, fideles in errore sunt. Si vero praecedente dominica parochus annuntiasset, adfuturum extraneum confessarium in illo confessionali, ita ut fideles vere iudicent hunc ignotum sacerdotem esse eum quem parochus vocavit, absolu­ tiones validae essent. d. Quid de liceitate talis absolutionis? Cum cn. 2366 dicat, sacer­ dotem qui sine jurisdictione necessaria confessiones audire prae­ sumpserit, esse ipso facto suspensum a divinis, certe non licet se mittere in casum erroris communis,· non petendo iurisdictionem quae necessario petenda esset, cum bene possit. Si cum gravi peccato hoc fit, controvertitur an censuram incurrat335). Sed si ipse sacerdos etiam est in errore, vel in impotentia morali petendi iurisdictionem vel declinandi administrationem sacramenti, sine ulla culpa absolvit. Si ex oblivione, distractione vel negligentia absolvit, magis vel minus peccat pro gradu negligentiae, sed censuram non incurrit. Ecclesia enim in errore communi supplet pro bono fidelium, non autem ut sacerdotes passim sine jurisdictione talem errorem causent. Error communis ergo fundat valididalem, error vel impotentia sacerdotis fundat liceitatem. Exemplo sit vicarius parochi, qui mane diei festi, ubi magnus concursus poenitentium est, recordatur iurisdictionem exspirasse nec tempus esse ad petendam prolongationem: potest confessiones valide et licite audire; sed certe non licite posset hoc facere, si defectus iurisdictionis recordaretur die feriali, quo una vel altera persona petit confessionem solum ex devotione. 33«) Cn. 2252. C. i. C. 28. dec. 1927. A. A. S. 20 (1928) 61. 3") Cf. Coronata, Instit. iur. can. IV. 2077. N . In quovis dubio positivo et probabili sive juris sive facti, seu in ,.x>^casü~ïurisdictionis probabilis, ecclesia supplet jurisdictionem. .... •■m* x g. Patet in casu jurisdictionis probabilis Ecclesiam hypothetice tantum debere jurisdictionem supplere, si nimirum confessarius iurisdictione, de cuius exsistentia dubitatur, reipsa careat. x,fr. Exempla: Confessarius in confessionali sedens dubitat, an iurisdictio adhuc perduret vel exspiraverit. — Sacerdos religiosus ad auxilium vocatus in alienam dioecesim dubitat, num habeat jurisdictionem, quia superior (qui - supponamus ex commissione Ordinarii loci dare potest iurisdictionem) forte nesciebat, hunc locum esse situm in alia dioecesi; vel dubitat, num de facto peccatum, quod audit, cadat sub reservatione illius dioecesis. x c. Licitum est absolvere cum iurisdictione probabili: cum enim in hoc casu Ecclesia volens et lubens certo suppleat, absolutio est certo licita et valida. Ut quis uti possit iurisdictione probabili, peculiaris causa non requiritur, dum­ modo ante eius nsum dubium de exsistentia jurisdictionis solvere studuerit, ne temere eadem utf.tur; nam Ecclesia in hoc casu supplet non solum in bonum fidelium, sed etiam in bonum sacerdotis dubitantis. Articulus quartus. De iurisdictione in religiosos·'13511)· 348. Praenotationes. Praemittendi sunt termini, quibus in hac re utitur Codex iuris canonici336). Religio est societas ab ecclesiastica auctoritate approbata, in qua vota publica, perpetua vel temporanea, sed elapso tempore renovanda emittuntur. Ordo est religio, in qua vota sollemnia emittuntur. Congregatio religiosa est religio, in qua vota dumtaxat simplicia (sive perpetua sive temporanea) emittuntur. Religio dicitur clericalis, si plerique sodales sacerdotio augentur, secus vocatur laicalis. Domus religiosa est domus religionis in genere; religiosus, qui vota emittit in aliqua religione. Domus regularis est domus ordinis; regularis, qui vota emittit in aliquo ordine. Domus formata est, in qua saltem sex religiosi professi degunt, quorum in religione clericali saltem quatuor sint sacerdotes. Superiores maiores sunt Abbates, Generales et Provinciales aliique ^ad^mstarj provincialium potestatem habentes. 349. Principia.\l. Iurisdictionem in ipsos religiosos ordinariam habent:^. in religione clericali exempta superior et Ordinarius loci3?7); in religione non exempta solus Ordinarius loci338). 2. Iurisdictionem delegatam ad religiosos absolvendos concedere potest quoad religionem clericalem exemptam tum superior tum »“) Münchener theol. Studien III. Abt. 6. Bd. Pf. Hofmeister, Das Beichtrecht der mannlichen und weiblichen Ordensleute. (München 1954). Όύ £ De ministro eiusque potestate in genere 297 Ordinarius loci, et quidem uterque sacerdotibus tum saecularibus tum religiosis, etiam alterius religionis; quoad religionem.non exemptam solus Ordinarius loci339). Re ipsa omnes sacerdotes tum saeculares tum regulares, qui iurisdictione Ordinarii loci instructi sunt, in suo territorio valide et licite absolvere possunt quosvis religiosos etiam exemptos, etiam a casibus in religione reservatis (n. 340, 3.). 3. De confessoriis religiosorum haec statuta sunt: a. In singulis domibus religionis clericalis pro numero sodalium plures deputandi sunt confessarii cum potestate, si agatur de religione exempta (quae casus reservatos proprios habere potest) absolvendi etiam a casibus reservatis340). In religionibus laicalibus constituendus est confessarius^rdtnarios Qttyxtraord i narius, et si religiosus aliquem^pecia/em petit, illum supe­ rior concedere debet, petitionis rationem non inquirens neque id aegre se ferre demonstrans341). i———————— Hos confessarios a. constituit in religione clericali exempta superior; b. in religione laicali exempta superior proponit confessarium, cui Ordinarius loci iurisdictionem confert; c. in religionibus non exemptis eos constituit Ordinarius loci312). . Superiores ipsi audire possunt confessiones subditorum, qui sponte et libere id petant, sed sine gravi causa hoc non faciant per jnodum habitus. Caveant etiam, ne quem subditum aut per se aut per alium vi, metu, importunis suasionibus aliave ratione inducant, ut apud se confiteatur343). \c. Potest religiosus etiam exemptus, ad suae conscientiae quietem,'**' adire confessarium ab Ordinario loci approbatum, etsi inter designatos non sit, qui religiosum valide et licite absolvere potest, etiam a peccatis et censuris in religione reservatis344). Quivis igitur religiosus quemvis confessarium ab Ordinario loci approbatum sive saecularem sive religiosum eiusdem vel alterius ordinis, tum domi tum extra domum et in itinere, sive consentiente sive obnitente superiore, adire et ab eo valide liciteque, etiam a reservatis in religione absolvi potest. His autem non solvitur obligatio regulae, quae praecipit, ut habeat confessarium stabilem inter designatos a superiore, neque obligatio confessarii, imponendi ea quae secus superior mandare debeat circa occasionem vitandam et scandalum removendum. 4, Quoad novitiosA£νοτ·οκ/* 3. Ad conscientiae tranquillitatem. aliqua religiosa ad suae con­ scientiae tranquillitatem adeat confessarium ab Ordinario loci pro mulieribus approbatum, confessio in qualibet ecclesia vel oratorio etiam seinipiiblico (vel in loco ad confessiones”mulierum legitime designato vel electo) valida et licita est, revocato quolibet contrario privilegio; neque Antistita id prohibere potest aut de ea re inquirere, ne indirecte quidem, et religiosae nihil Antistitae referre tenentur367). «·) S. C. Ep. et Reg. 17. aug. 1891. 363) 3M) 5M) S. C. Ep. et Reg. 7. dec. 1906. Cn. 520. 2. S. C. de Relig. 20. april. 1917. Cn. 523. i C. 24. nov. 1920. A. A. S. 12 (1920) 575. De ministro eiusque potestate in genere 301 a. Finis huius cn. non est, ut regula de stabili confessario adeundo vel disciplina domestica relaxetur, sed ut in quibusdam casibus libertati conscientiae etiam monialium intra clausuram degentium consulatur. Ergo non licet contra regulam exire vel vocare sacerdotem, nec Antistita vi huius cn. obligatur eum vocare; attamen caritas et prudentia saepe suadebit. b. Ad conscientiae tranquillitatem petit religiosa, si vult rationabiliter confiteri, v. g. ad difficultatem enodandam, ad tuto communicandum, si ordinario difficulter se aperit. Irrationabilis vero petitio non obstat validitati, sed ansam dat sacerdoti ad monitionem. c. Adeat, i. e. vel occasione data ipsa adire potest, vel etiam rogare per se vel per alium, ut sacerdos veniat. d. Locus legitime designatus est v. g. sacristia, allocutorium vel aliud cubiculum cum consensu saltem tacito Ordinarii loci destinatum ad confessiones audiendas sive habitualiter, sive etiam in casu necessitatis ad actum, dummodo haec loca instructa sint sede confcssionali cum cratibus, prout in confessione feminarum requiritur excepto casu, quo iuxta decisionem C. i. C. (12. febr. 1935) locus con­ fessionis per modum actus designatur vel eligitur »ad normam cn. 910, § 1«, qui cn. pro feminarum confessione requirit confessionale, misi ex causa infirmitatis aliave verae necessitatis et adhibitis cautelis», si quas Ordinarius loci opportunas indi­ caverit8·8). Secundum interpretationem C. i. C. circumstantia loci ad validitatem requiritur, scii, confessio religiosae ibi est valida et licita, ubi confessio feminae laicaesecundum cn. 909, 910, § 1 est licita, viceversa ibi est invalida, ubi confessio laicae ex praedictis cn. est illicita3®"). Pro confessario autem ordinario, extraordinario vel speciali circumstantia loci non ad validitatem, sed solum ad liceitatem requiritur. e. Jurisdictio confertur a ture sicut supra (2.) pro aegrotis. 354. Varia praescripta370). J. Confessarius tum ordinarius tum extraordinarius scientia, prudentia et morum sanctitate instructus et 40 annorum esse debet; ex iusta tamen causa Ordinarius ad hoc munus eligere potest sacerdotes, qui hanc aetatem nondum habent, modo aliis dotibus excellant. Monentur confessarii religiosarum, tum ordinarius tum extraordinarius, ne interno vel externo communitatis regimini ullo modo se immisceant370). 2, Confessarius sive ordinarius sive extraordinarius religiosarum constitui nequit Vicarius generalis, quia non convenit, ut iudex constituatur in foro interno, qui iudex est in foro externo. 3, Confessarius ordinarius non potest deputari extraordinarius nec rursus ordinarius in eadem communitate, nisi post annum ab .expleto munere, exceptis casibus supra recensitis. Extraordinarius autem immediate fieri potest ordinarius. b4. Loci Ordinarius ob gravem causam confessarium tum ordi­ narium tum extraordinarium amovere potest, etiamsi monasterium sub regularibus et confessarius regularis sit, nec tenetur amotionis causam cuiquam significare excepta s. Sede, si ab ea requiratur; de amotione autem superiorem regularem monere debéï, si moniales regularibus subsint371). 3«") 3®") 3’°) 37J) C. i. C. 24. nov. 1920 et 12. febr. 1935. A. A. S. 27 (1935) 92. C. i. C. 28. dec. 1927. A. A. S. 20 (1928) 61. S. C. de Relig. 13. febr. 1913 n. 8. Cn. 524, 1, 2, 3. Cn. 527. 302 De poenitentia _Nota 1. Directio spiritualis tum communitatis in genere turn singularum monialium per se ad confessarium ordinarium spectat, quare extraordinario aliud officium iure non competit, nisi ut monialium confessiones statutis temporibus audiat atque in illis rebus, quae sibi proponuntur, salutaria monita et consilia suppeditet. Pru­ dentia nempe exigit, ne aliis rebus, sive ad disciplinam sive ad vitam spiritualem pertinent, ullo modo se immisceat. Nota 2. Ne aegre ferat confessarius ordinarius, si quando moniales confessarium extraordinarium advocent; immo in certis adiunctis ipse consulat, ut extraordinarium edeant. Ubi enim advertit monialem in spiritu non proficere, eo quod ipse e. g. aiusdem conscientiam scrupulosam apte dirigere vel tepiditatem curare non potest, eam ad extraordinarium mittat, cui forte melius continget, quod ipse frustra assequi hucusque conabatur. 303 QUAESTIO SECUNDA. De restrictione jurisdictionis372). 355. Restrictio iurisdictionis. lurisdictio, cum circa obiectum divisibile versetur ef7ibera hominis voluntate conferatur, diversis modis restringi ac limitari potest: . a. Quoad personas, ut si quis jurisdictionem accipiat pro tota dioecesi, certis tamen hominibus e. g. feminis vel monialibus exceptis. In nonnullis regionibus e. g. in Italia usus habet, ut iuvenibus praesertim sacer­ dotibus lurisdictio conferatur limitata ad solos viros, non item ad mulieres, absol­ vendas; quam ob rem in Codice iuris can. quandoque sermo occurrit de confessario etiam pro mulieribus seu pro utroque sexu approbato. b. Quoad locum, ut si quis in una tantum parochia confessiones excipere possit. Sic parochi per se pro sua tantum parochia jurisdictionem (ordinariam) accipiunt; usus tamen habet, ut tam parochi quam capellani jurisdictionem (delegatam) pro tota dioecesi accipiant. c. Quoad tempus, ut si cui conferatur iurisdictio ad biennium, quo elapso potestas concessa exspiret. d. Quoad certa peccata, ut si summus Pontifex vel episcopus abso­ lutionem a certis peccatis sibi reservet. Haec limitatio iurisdictionis reservatio casuum vocatur, quae expositione uberiore indiget (cn. 893—900). e. Praeterea reservantur etiam quaedam poenae vel censurae, ita ut tolli non possint nisi a superiore; quae si impediunt receptionem sacramentorum, poenitens absolvi non potest, nisi recurratur ad superiorem pro remissione poenae. Inde etiam de reservatione censura­ rum et earum absolutione agendum est (cn. 2245—2254). Articulus primus. r. x. De reservatione casuum.C , § 1. De peccatis reservatis. 356. Natura reservationis. Reservatio in iudiciis tum civilibus tum ecclesiasticis occurrit et significat avocationem alicuius causae ab inferiore iudice ad superiorem, qua avocatione inferiori iudici adimitur potestas illam causam diiudicandi. Ideo reservatio casuum proprie est superioris ecclesiastici revocatio nonnullorum casuum ad suum indicium. Quia vero ex ipsa hac revocatione sequitur limitatio potestatis in inferiore iudice, reservatio solet definiri: limitatio seu negatio potestatis absolvendi a certis peccatis. Et casus reservatus est peccaJ71) Jos. Pauwels, De casibus reservatis. (2 tomi, quos denuo edidit Migne, Theologiae cursus completus XVI1L 933—1604.) Bucceroni, Commentarii de casibus reservatis (Romae 1889). Λ1. Hausmann, Geschichte der pàpstlichen Rcservatfàlle (Regensburg 1868). Coronata, De sacramentis I. (1943) n. 396 —411. Cappello II. (1953) n. 351-^172. » ’ 304 De poenitentia turn ad tribunal superioris indicis avocatum, a quo proi n d e in feri o r judex ob defectum potestatis absolvere non potest373). Ex his definitionibus tria colliguntur: xq. neminem reservare posse peccata nisi pro suo territorio; \ β, reservationent directe non afficere poenitentem sed confessarium, cuius potestatem restringit ; \ γ. si ergo confessarius simplex sive bona sive mala fide poenitentem a peccato reservato absolvit, hoc per se suppositis supponendis solum indirecte remittitur. k, A^'· 357. Potestas reservandi. 1. Est in Ecclesia potestas reservandi quaedam peccata, a quibus inferiores confessarii absque speciali facultate extra articulum mortis absolvere non possunt. Constat ex Concilio Trident374), ex Codice iuris canonici3’6) et ex natura sacramenti poenitentiae, quod exercetur per modum indicii potestate ab Ecclesia collata; atqui Ecclesia, quae potestatem confert, eam etiam limitare et ius limitandi aliis conferre potest. 2. Etsi, considerata sola potestate reservandi, omnia peccata, mortalia et venialia, externa et interna, reservari possunt, considerato .•tamen fine reservationis sola peccata externa eaque graviora et atrociora reservantur: potestas enim reservandi data est in utilitatem discipli­ nae ecclesiasticae, quocirca ea tantum peccata reservari solent, quae turbant disciplinam et scandalo sunt fidelibus, qualia sunt gravia et externa. Prorsus autem inutile esset reservare venialia, quippe quae non sint materia necessaria confessionis. 358. Finis reservationis.\tf. Finis primus ipsa institutione reser­ vationis suapte natura intentus est disciplinaris, bona nempe Eccle­ siae gubernatio: quae exigit, ut graviora peccata, quae communitati fidelium perniciosa sunt, superioribus iudicibus reserventur, quippe qui ob suam experientiam et prudentiam melius iudicare possint, qua ratione malo obviandum sit376).Λ /\lter reservationis finis item cum reservatione natura sua connexus est medicinalis, ut fideles a peccatis absterreantur, quorum absolutionem vident esse tam diffi­ cilem. , f' fiO ' - —— ·*ρ ■ ■ ■ Non deerant, qui tertium reservationis finem adderent, scilicet poenalem. Re ipsa per reservationem delinquentibus imponitur onus comparendi coram indice superiore, nihilominus affirmari nequit, Ecclesiam hoc ipsum intendere, ut delin­ quentes puniantur. In Codice enim nullum apparet vestigium rationis poenalis, quae reservationibus insit; de utroque alio fine manifesta occurrunt indicia. Ex ipsa enim definitione377) apparet finis disciplinaris; eo autem quod postulatur, ne reservatio diutius in vigore maneat, quam necesse sit ad publicum aliquod vitium exstirpandum et collapsam Christianam disciplinam restaurandam, innuitur finis medicinalis3’’1), qui etiam ex eo apparet, quod Ordinarius curare debet, ut reservationes dioecesanae ad subditorum notitiam deducantur179). 373) 37‘) 37») S7e) ’") 37*) *7») Cn. 893. Sess. 14. et can. II. D. 921. Cn. 893. Cone. Trid. sess. 14. c. 7. (D. 903). Cn. 893, § 1. Cn. 897. Cn. 899, § 1. De restrictione iurisdictionis 359· Quis peccata reservare possit380). Potestas reservandi peccata residet in omnibus, qui iure ordinario potestatem absolvendi concedere aut censuras ferre possunt, excepto Vicario capitulari et Vicario generali, nisi hic speciale mandatum habeat: qui enim iurisdictionem aliis conferre possunt, eam etiam limitare possunt, nisi a s. Sede prohi­ beantur. itaque 1, Summus Pontifex casus reservare potest pro tota Ecclesia; omnes alii superiores ecclesiastici, tum Ordinarii locorum tum su­ periores religionis exemptae, quippe qui iurisdictionem a summo Ponti­ fice accipiant, in reservandis peccatis ab ipso dependent, adeo ut reservationibus eorum modum et limites praescribere possit. 2, Locorum Ordinarii casus reservare possunt pro suis dioecesibus; episcopi igitur parochorum quoque iurisdictionem, utpote sibi subiectam, hac ratione restringere possunt. a. Normae locorum Ordinariis a Benedicto XIV. et a novo Codice3*') decretorie ac praeceptive hae statuuntur: a. Vel in synodo dioecesana rem discutiant vel, si extra synodum fit reservatio, capitulum cathédrale et aliquot ex probatioribus animarum curatoribus dioecesis de reservationis necessitate aut utilitate audiant. β. Solum tres, ad summum quatuor ex gravioribus et atrocioribus externis criminibus specifice determinatis reservent; non peccata mere interna, nec gravia externa, quae ex fragilitate humana, non ex speciali malitia committuntur. γ. Prorsus abstineant a peccatis sibi reservandis, quae Sedi apostolicae iam sunt reservata, et regulariter etiam ab iis, quibus imposita est censura nemini reservata. 8. Ne reservetur censura, nisi attenta peculiari gravitate delictorum et necessitate aptius providendi disciplinae ecclesiasticae et medendi conscientiis fidelium. In delictum autem, quod ob censuram Sedi apostolicae reservatum est, nequeunt aliam censuram sibi reservatam imponere383). ε. De factis reservationibus apte instruendos curent fideles. Ipsae vero resèrvationes ne vigeant ultra, quam ad aliquod vitium exstirpandum aut ad Christianam disciplinam instaurandam necesse sit. 3, Superior generalis religionis exemptae et in monasteriis sui iuris Abbas cum proprio cuiusque consilio respectu suorum subditorum. Firma tamen manente dispositione cn. 518, vi cuius confessariis domus concedenda est facultas absolvendi a casibus reservatis, et altera, vi cuius omnes confessarii ab Ordinario approbati religiosum absolvere possunt etiam a peccatis et censuris in religione reservatis. JSota. Religiosi exempti eorumque familiares, si confitentur apud confessarium religiosum, qui suam jurisdictionem habet a Superiore religioso, possunt absolvi a casibus, quos Ordinarius loci sibi reservavit ; si autem confitentur apud sacerdotem, qui iurisdictionem habet solum ab Ordinario loci (nec specialem in reservata), non possunt absolvi a casibus reservatis Ordinarii loci; nam huius confessarii 38°) S. Officium 13. iul. 1916. Hoc decretum ex parte repetit ea, quae iam Bene­ dictus XIV. (De synodo 1. 5. c. 5.) memorat, ex parte vero prorsus nova decernit, quocum concordant cn. 893—899. S81) Cn. 895 sqq. 38î) Cn. 2246, § 1; 2247, § 1. 20 NoIdin, Vol. II! 306 De poenitentia jurisdictio est restricta, prioris confessarii religiosi iurisdictio non est restricta. 2. De censuris reservatis. 360. Reservatio censurarum383). In quaedam delicta censurae ecclesiasticae statuuntur; etiam tales censurae saepius reservantur i. c. non possunt remitti nisi a superiore auctoritate. Inter has poenas sunt tales, quae impediunt receptionem sacramentorum, ut excom­ municatio (et interdictum personale). Inde fit, ut simplex confessarius a quibusdam peccatis absolvere non possit, quia censuram reservatam tollere non potest, quae impedit receptionem sacramenti poeni­ tentiae. Haec peccata dicuntur reservata propter censuram, o. Cum censura supponat delictum grave cum contumacia commissum, quidquid aufert gravitatem vel contumaciam excusat a censura. Inde in eo casu, quo peccatum solum propter censuram reservatum sit, si quis ab incurrenda censura liber sit, quia e. g. cum gravi metu vel cum ignorantia censurae peccavit, aut a censura absolutus est, peccatum non est reservatum. Quodsi peccatum ratione sui reservatum /£7 annexam habet censuram, non contracta vel ablata censura reservatum manet peccatum. b. Si censura impedit sacramentorum receptionem, censuratus licite non potest absolvi a peccatis, nisi prius absolutus fuerit a censura. Quodsi censura receptionem sacramentorum non impedit, potest rite dispositus et a contumacia recedens absolvi a peccatis firma manente censura384). c. Notandum est discrimen inter peccatum reservatum et censuram reservatam, quae impedit receptionem sacramentorum. Peccatum reservatum secum fert limi­ tationem iurisdictionis in ipsum peccatum, ita ut valide absolvi (directe) non possit. Censura reservata vero denotat solum, confessarium non habere potestatem censuram tollendi; et inde peccatum solum propter censuram, et solum quamdiu censura reservata adest, reservatur3·*5). d. Casus reservati a rom. Pontifice, uno excepto, sunt censurae reservatae. Unicum peccatum ratione sui s. Sedi reservatum est falsa denuntiatio sacerdotis de sollicitatione apud indices ecclesiasticos, quod peccatum insuper adnexam habet censuram (infra n. 379, 5 s.). c. Quod Pius XI. statuerat388): peccatum confessariorum absolventium socios factionis ‘L'action française» esse s. Sedi reservatum ita, ut semper (etiam in casibus cn. 900) onus recurrendi maneat, et recursu neglecto accedere excommunicationem specialiter s. Sedi reservatam, — post submissionem factionis mitigatum est in hunc sensum: absolvi posse socios, qui adhaerere factioni tantum volunt, si et donec Consilium factionis stet suis promissis et cautelis. § 3. Divisiones et condiciones requisitae. 361. Saepe etiam sermo fit de divisione in reservata papalia et episcopalia; quae ut recte intelligatur sequentia attendi debent: 1. Casus papales omnes sunt reservati cum censura et propter censuram, unus etiam ratione sui (n. 360, d.). Casus igitur papales M3) Cf. De poenis eccles., praesertim n. 50—93. •M) Cn. 2250, 1, 2. 3sS) Cn. 2246, § 3. «·) S. Poenitent. 10. nov. 1928. A. A. S. 20 (1928) 398. Periodica 17 (1928) 242 s. Mitigationem cf. A. A. S. 31 (1939) 317. Per. 28 (1939) 334. De restrictione jurisdictionis 307 proprie sunt censurae reservatae, quarum aliae ordinario modo seu simpliciter, aliae speciali modo, aliae specialissime reservatae sunt3*7). a. Haec divisio censurarum desumitur ex ambitu facultatis absolvendi a casibus rom. Pontifici reservatis. Quae enim in generali facultate absolvendi continentur, ordinario modo seu simpliciter reservatae dicuntur, quae in speciali facultate absolvendi continentur, speciali modo reservatae sunt, et quae solum in specialissima facultate absolvendi continentur, specialissime reservatae sunt38*). b. Praeterea attendendum est, censuras ab homine semper reservari illi Superiori, qui eas inflixit. Ab homine dicitur censura, quae fertur per modum praecepti parti­ cularis vel per modum sententiae condemnatoriae, si v. g. in iure statutum est ♦puniatur ab episcopo* sive determinata, sive etiam indeterminata poena. , 2, Casus, qui a iure episcopis reservantur, sunt censurae reservatae, ., de quibus idem valet quod de papalibus, nisi quod ab episcopis ordinaria potestate remitti possunt. Cum casus a iure episcopis reservati proprie sint casus papales, ab eis absolvere possunt omnes confessarii, qui facultatem habent absolvendi a casibus papalibus; qui potestate absolvendi carent, vel ad episcopum vel ad s. Sedem ad obtinendam facultatem recurrant et in casu urgenti poenitentem tractent, ac si alium casum papalem haberet, i. e. eum directe absolvant cum onere recipiendi mandata. 3. Casus episcopales, quos ipsi episcopi sibi pro suo quisque terri­ torio reservant et diversitate locorum diversi sunt. Ordinarie et per se reservatur solum peccatum; hinc inde etiam censura additur, quod tamen parce fiat. Disputant, utrum in casibus proprie episcopalibus cum censura reservatis principaliter reservatum sit peccatum an censura. Verum certe probabilis est sententia, quae nullum in hac re statuens discrimen inter censuram papalem et episcopalem docet, etiam in casibus episcopalibus principaliter et per se reservari censuram, quia in iure nullum reperitur discriminis fundamentum, nisi episcopus mentem suam explicite significaverit. Momentum practicum huius sententiae in eo est, quod is, qui censuram non incurrit, neque reservationem incurrit, ut supra de casibus papalibus dictum est38’). 362. Condiciones ad reservationem requisitae. Ex antea dictis plures ones requiruntur, ut peccatum censeri possit reservatum vel censura contracta: 1. Ut sit formale in ea malitiae specie, ob quam reservatur: si enim haec malitiae species prorsus incognita erat, peccatum sub hac ratione mere materiale est. Finge incestum in primo et secundo consanguinitatis gradu esse peccatum reservatum. Si quis ergo confitetur se cum consanguinea (in secundo gradu) peccasse, sed nescivisse personam esse consanguineam vel incestum specie differre a forni­ catione, peccatum reservatum non commisit. In praxi tamen haec posterior igno­ rantia non est facile admittenda: nam etiam rudes saltem in confuso apprehendunt, non idem esse fornicari cum consanguinea et cum extranea; confusa autem cognitio ad incurrendum casum sufficit. Vide casus papales, quae pro praxi confessionis alicuius momenti sunt, in fine libri. 3NM) Cn. 2253, 3. Cf. D’Annibale, Summula I. n. 340. Ballerini-Palmicri V. n. 476. Génicot II. n. 344. 3*7) 20· i 308 e De poenitentia 2. Ut sit externum, etsi occultum; peccata enim mere interna non solent reservari (n. 357, 2), nec censuris plecti. Ut sit mortale non solum ratione obiecti. sed etiam ratione actus tum interni tum externi; hinc cessat reservatio vel censura, si peccatum vel ob parvitatem materiae vel ob imperfectionem actus redditur veniale. Reservatio et censura praecipue cadit in actum externum, qui proinde graviter malus esse debet. Si ergo actus externus esset levis, peccatum non esset reservatum, etsi actus internus esset gravis, ut si quis intentione graviter percutiendi clericum leviter tantum tangeret. 4. Ut sit opere consummatum, quo significatur peccatum debere esse in sualpecie perfectumTnon solum attentatum sed consummatum cum consecutione effectus, nisi lex reservans etiam conatum vel attentatum reservatum velit. Si ergo reservatum sit adulterium vel incestus, peccatum non est reservatum, nisi intercesserit copula perfecta, et si puniatur homicidium, ad incurrendam cen­ suram non sufficit inflixisse vulnus vel dedisse venenum, sed requiritur, ut ipsa mors secuta sit. 5. Ut sit certum, non solum dubium; dubium autem intelligitur tum dubium iuris: an lex reservans se extendat etiam ad hunc casum; tum dubium facti: an peccatum revera commissum sit, an grave sit, an com­ missum sit cum condicionibus, sub quibus reservatum est. Scilicet in dubio iuris vel facti reservatio non urget3’0). 6. Ad incurrendam censuram insuper requiritur, ut delictum sit cum contumacia commissum*51). Contumax est in censuris ferendae sententiae·, qui post monitiones non desistit vel poenitentiam detrectat; in censuris latae sententiae, qui sine causa legitime excusante trans­ gressus est legem, cui scivit annexam esse censuram. Si quis solum sciret, agi de peccato non ordinario, a quo non omnes absolvere possunt, sed nullam distinctam apprehensionem censurae haberet (ut saepe fideles laici), non esset vere contumax. 7. Impuberes excusantur a censuris latae sententiae392);·a reser­ va t i ο n e peccati per se non excusantur, nisi reservans ita declaraverit: Econtra puberes, qui eosdem inducunt vel cum eis concurrunt in delictum, censuram statutam incurrunt. Nota. Horum omnium ratio est, quia reservatio et censura est res odiosa tum confessariis, quorum jurisdictionem restringit, tum poenitentibus, quibus con­ fessionem reddit difficiliorem, ideoque strictae interpretationis est nec extendenda ad actus dubios atque imperfectos. Cn. 2246, § 2. ' / ■ 7 incurratur 7 1- De peccatis reservatis. Casus sine censura reservati incurruntur γ etiam ab eo, qui reservationem ignorat, nisi contrarium declaretur. > --------------- ; ! J \ ‘ 363. De ignorantia reservationis vel poenae. . Num reservatio vel poena ab eo, qui illas ignorat. ' 7 ' J »*>) Cn. 2245, § 4. ”‘) Cn. 2242, § 2; 2233, § 2. 3M) Cn. 2230. De restrictione jurisdictionis 309 Reservationes, quae rationem poenae habent, ignorantes non incurrunt; cum reservationes episcopales sint disciplinares et medicinales tantum, nihil impedit, quominus dicatur, etiam ignorantes easdem incurrere. 2. De censuris reservatis Papae3*3). \g. Si lex habet verb a : pr aesumpserit, ausus fuerit, scienter, studiose, temerarie, consulto egerit vel similia, quae plenam cognitionem ac deliberationem exigunt, a censura incurrenda excusat quaelibet imputabilitatis imminutio sive ex parte intellectus sive ex parte voluntatis. b. Ignorantia affectata sive legis sive solius poenae a censura non excusat, etsi lex verba praedicta contineat. c. Ignorantia crassa vel supina legis (vel etiam solius poenae), quae verba praedicta non habet, a censura non excusat. d. Ignorantia simplex seu non crassa excusat a poenis medicinalibus, non autem a vindicativis. ^e^-Ebrietas, omissio debitae diligentiae, mentis debilitas, impetus passionis non excusant, nisi imputabilitas adeo sit imminuta, ut actio non amplius sit grave peccatum. \A Metus gravis non excusat a poenis latae sententiae, si delictum vergat in contemptum fidei aut ecclesiasticae auctoritatis vel in publicum animarum damnum. Secus vero excusat, etsi delictum sit intrinsece malum et grave394). i3. De casibus episcopalibus cum censura reservatis idem valet, quod de casibus papalibus dictum est. Articulus secundus. De absolutione a casibus reservatis. § I. De absolutione a peccatis reservatis. 364. Quinam absolvere possint305). 1 . Potestate ordinaria seu ipso iure a peccatis per episcopum reservatis absolvere potest: a. Ipse reservans, eius in munere successor, eius superior, si in reservantis subditos jurisdictionem habet, et vicarius generalis; hi possunt etiam eandem potestatem delegare. b. Canonicus poenitentiarius ecclesiae cathedralis et etiam collegiatae; attamen delegare non potest306). c. Parochus et qui nomine parochi in iure censentur toto tcιnpore pasiiidiia pidcicpu. d. Missionaru, quo tempore missionem ad popuium habent, τ Missioni aequiparari possunt etiam exercitia spiritualia collective tradita! Sunt, qui non solis missionariis proprie dictis, sed etiam confessariis in auxilium eorum deputatis hanc facultatem concedant”7)· Cn. 2229. 394) C. i. C. 30. dec. 1937. A. A. S. 30 (1938) 73. 395) Cn. 899, 900. 39«) Cn. 401, § 1. 397) Cappello Π.· n. 391 probat ex fine legis. Sententia est practice tuta ex cn. 209. 393) *' 310 V.R De poenitentia 2. Potestate delegata: a, Vicarii foranei (decani), qui habitualiter instrui debent hac facultate, addita, praesertim in locis dioecesis a sede episcopali remotioribus, facultate subdelegandi toties quoties confessarios sui districtus, si et quando pro urgentiore aliquo determinato casu ad eos recurrant. Vi huius facultatis ergo decani solum ad actum subdelegare possunt; potest utique episcopus etiam iis potestatem facere habitualiter subdelegandi. _b. Omnes, quibus Ordinarius potestatem delegatam concesserit, quam tamen non cuivis et passim impertiat. Μ 4 365. Quando cesset reservatio. I. Reser vatio ipso iure cessat (cn. 900), ita ut confessarius simplex directe absolvere possit: a. In confessione aegrotorum, qui domo egredi non p o ss unt. b. In confessione sponsorum, qui matrimonii ineundi causa confitentur. \c. Si superior petitam facultatem absolvendi pro determinato aliquo casu negaverit. Iam pridem statutum fuerat, si superior regularis confessario petenti neget facultatem absolvendi a casu in suo ordine reservato, confessarius absolvere potest, nisi scandalum vel damnum commune timeatur, quod removeri non possit re superiori non manifestata3911). Ratio est, quia cognito casu a superiore finis discipli­ naris iam obtineri potest. d. Si ex prudenti iudicio confessarii facultas a superiore peti non potest sine gravi incommodo poenitentis aut sine periculo violandi sigillum. Grave poenitentis incommodum adesse censetur: a. si poenitens alias scandalum daret; β. si incurreret infamiam; γ. si tamdiu manere in peccato mortali ei durum esset quousque facultas a superiore petatur; δ. si urget praeceptum communionis paschalis vel in sacerdote necessitas celebrandi; e. difficultas redeundi. e. £x/ro territorium reservantis, etsi poenitens splu m a d o b t i n e n d a in absolutionem ex eo discesserit. Peregrini ergo a peccatis et censuris in propria dioecesi reservatis a quovis confessario directe absolvi possunt, non item a peccatis et censuris in dioecesi, in qua confitentur, reservatis, ubi tractantur ut incolae loci399) /. In periculo mortis400). x2. Reservatio per absolutionem cessa t : 'a. Per absolutionem validam ab eo datam, qui ordinariam vel y J^^delegatam potestatem habet absolvendi a peccatis reservatis. A peccatis ergo reservatis, a quibus poenitens iam semel directe absolutus est, quilibet confessarius absolvere potest, si ea iterum clavibus subjiciantur. * b. Per confessionem etiam invalidam vel sacrilegam apud con­ fessarium habentem potestatem in reservata, in qua accusatur reser­ vatum: legitimus enim superior de peccato reservato iam iudicavit *··) Ita statuit Clemens VIII. ut testatur Urbanus VIII. constitutione Sanc­ tissimus 21. sept. 1624. Cf. Ballerini-Palmieri V. n. 456. 3M) C. i. C. A. A. S. 12 (1920) 575. t0°) Cn. 882. Dc restrictione iurisdictionis 311 et poenitens congruam poenitentiam iam accepit, quam quidem in hoc casu adimplere tenetur, etsi confessio fuerit nulla. c. Per confessionem validam apud confessarium habentem potesta­ tem in reservata, in qua reservatum ex obIivione non accusatur, sed indirecte tantum remittitur: haec sententia probabilis et proinde practice tuta est. Huius sententiae ratio est haec: per absolutionem auferri potest reservatio, si confessarius debita potestate instructus id velit; sed praesumendum est con­ fessarium velle poenitentem rite dispositum a reservatione liberare, cum eum iuvare velit, quantum potest (in quantum possum et tu indiges). Quapropter poenitens postea, ab illo peccato, quod aeque atque in priore casu materia necessaria confessionis manet, a simolici confessario rite absolvi potest·01). d. Per confessionem -peccati dubie reservati apud simplicem confessarium, etiamsi postea cognoscatur certe reservatum esse: hoc enim peccatum iam directe remissum est Ecclesia jurisdictionem supplente. Quid agendum sit, si confessarius simplex ex inadvertentia vel igno­ rantia a casu reservato absolvat: Si a casu episcopali absolvit, ad statuta dioecesis attendat: in multis enim dioecesibus in hoc casu iurisdictio confertur confessario, ut in bona fide exsistens poenitentem directe absolvere possit. Quodsi nil huiusmodi statutum sit, peccatum indirecte remissum est, sed reservation! non est satisfactum; quare: a. Poenitens, qui postea cognoscit confessarium non habuisse facultatem, aut ad confessarium redeat cumque roget, ut facultatem absolvendi sibi comparet, aut alium confessarium habentem potestatem in reservata adeat et peccatum indirecte tantum remissum iterum confiteatur. β. Confessarius admoneat poenitentem de errore commisso, si facile fieri potest, e. g. si ad confessionem redeat, ut error ille reparetur. Vel melius petat statim facultatem ab illo peccato absolvendi et curet, ut poenitens iterum ad confessionem redeat et de illo peccato saltem in genere se accuset eumque, etiam de errore non monitum, absolvat. Quodsi poenitentem nec facile admonere nec absolvere potest, eum in bona fide relinquat. 366, Pro praxi. 1, Si poenitens affert casum reservatum statim antequam ulteriora accuset, examinandus est, num adsint condiciones ad incurrendam reservationem requisitae et, si opus sit, num sciverit peccatum esse reservatum. Quodsi constat peccatum esse reservatum, poenitenti dicendum est, ut superiorem vel confessarium privilegiatum adeat, aut, si id renuat, post paucos dies redeat ad obtinendam absolutionem, ad quam conferendam confessarius interim potestatem necessariam sibi procurabit. 2. Si poenitens promittit se rediturum esse ad eundem confessarium, confessio interrupta complenda est, ne repeti debeant iam accusata. Sufficit, ut rediens ad absolutionem obtinendam in genere se accuset de iis, quae prius iam confessus est. •°1) Certum est tempore iubilaci a reservationibus et censuris etiam eos liberari, qui peccatum reservatum vel censura innodatum ex oblivione non confitentur. In hoc enim casu certo conceditur facultas absolvendi, etsi peccatum non accusetur, quia omnibus conceditur privilegium absolvendi, ut poenitentes omnes a suis reser­ vationibus et censuris liberentur, dummodo opera ad lucrandum jubilaeum prae­ scripta rite implere velint. »^.4^ 9^, ' 312 Dc poenitentia 3. Ordinarie consultum est, ut confessarius ipse a legitimo superiore facultatem absolvendi sibi procuret et poenitentem ab onere aut adeundi habentem potestatem aut scribendi ad superiorem liberet402). 4. Sacerdos, qui a peccatis reservatis absolvere praesumpserit, ipso_ facto suspensus est ab audiendis confessionibus4”). £ 2. De absolutione a censuris reservatis. 367. Quinam absolvere possint.\l. Summus Pontifex (eppoenitentiarius maior. \2, Cardinales ubique terrarum ab omnibus peccatis et censuris reservatis absolvere possunt, exceptis censuris specialissime reser­ vatis et adnexis revelationi secreti s. Officii ‘°4). v3. Con/essarius, quem Cardinalis vel episcopus sibi suisque familiaribus elegerit, etiamsi nirisdictione careat, quam ipso iure obtinet, i-cy etiam quoad censuras reservatas, exceptis specialissime reservatis405). <^,64*06. \4. Ordinarii per se vel per delegatum sacerdotem absolvere possunt: 4'·a censuris reservatis Ordinario suos subditos, loci Ordinarius etiam peregrinos400);^. in casibus occultis a censuris Sedi apostolicae pliciter reservatis, non autem a speciali vel specialissimo modo reser­ vatis407); c. in casibus publicis a poenis iure communi statutis excep­ tis casibus ad forum contentiosum (alius ordinarii) deductis et cen­ suris Sedi apostolicae reservatis408). Plerique tamen episcopi ex specialibus induitis s. Sedis ampliores habent facul­ tates absolvendi etiam a casibus publicis reservatis, adeo ut confessarii, qui indigent .facultate absolvendi ab aliquo casu papali, eam fere semper ab Ordinario accipere possint. t a· V"" Regulares ex privilegio antiquo non revocato absolvere possunt a censuris lu-, (· nsfl Si )0rdinario reservatis (pro foro interno)409). 5, Omnes, qui a Sede apostolica delegatam potestatem acceperunt vel generalem (valet pro simpliciter et pro Ordinario reservatis) vel specialem (valet etiam pro speciali modo reservatis) vel specialissi­ mam (etiam pro specialissime reservatis). — Insuper etiam Ordina­ rius potest delegare sacerdotes ad absolvendas censuras n. 4 enume­ ratas. 6. Omnes sacerdotes in periculo mortis constitutos absolvere possunt ab omnibus prorsus censuris reservatis, cum sequente restrictione: At* / 402) Forma scribendi, qua petitur facultas absolvendi a casu reservato: Excellentissime ac Reverendissime Dominç. — Titius incidit in casum in nostra dioecesi reservatum sub n. (vel: in excommunicationem papae speciali modo reservatam cn. ..., vel ob delictum ...). Cum ipsum facti poeniteat, humiliter petit absolutionem. Rescriptum benigne dirigatur ad me confessarium infrascriptum servum humil­ limum N. N. in N. N. 4M) Cn. 2366. 4M) Cn. 239, 1. 406) Cn. 349, 1 coli. cn. 239, 1. 404) Cn. 2253, 3. 407) Cn. 2237, § 2. 4”) Cn. 2237, § 1; η. 1, 2. '°·) Cf. Complementum De poenis eccl. n. 31. De restrictione jurisdictionis 313 Jnfirmi, postquam convaluerunt, intra mensem sub poena reincidentiae m eandem censuram in hoc triplici casu vel per se per confessarium recurrere de.bent:'a. si absoluti fuerint a censura ab homine lata, ad eum, qi a m tu I i t, . \b, si absoluti fuerint a censura specialissime reservata, ad Poenitcntiariam vel episcopum vel alium facultatem habentem. Absolutio valet tantum pro foro interno410)Ac. si absoluti fuerint a censura cn. 2288, § 1 in casu, de quo infra 7. b. 14^22.54 7, In casibus urgentioribus, si nempe censura exterius servari non possit sine periculo gravis scandali vel infamiae, aut si durum sit poenitenti in statu peccati permanere per tempus necessarium, ut superior competens provideat, quilibet confessarius ab omnibus casibus papalibus absolvere potest, iniuncta tamen obligatione recurrendi et standi mandatis*11). \a. Casus ur^entior ergo adest: y. si poenitens, qui propter excommunicationem prohibetur sacramenta recipere vel administrare, haec omittere non potest sine gravi scandalo vel infamia Λβ. si durum est ipsi in peccato manere per illud spatium temporis, quod necessarium esset ad adeundum superiorem. Proinde hoc frequentius obtinebit in reservatis Papae quam in reservatis Ordinario; item frequentius ruri quam in urbe episcopali, ubi brevi adiri potest episcopus. De casu urgentiore iudicare debet confessarius; item utrum poenitentia vera sit, satisfactio congrua aut eiusdem promissio seria412); si in hac re erret confessarius, peccare quidem posset per levi­ tatem, sed absolutio valida esset. Si vero poenitens mala fide confessarium decepisset, absolutio ob defectum dispositionis invalida esset. b. In casu urgenti absolvi potest ab omnibus censuris papalibus, etiam specia­ lissime reservatis. Excipitur tamen casus sacerdotis, qui matrimonium civile atten­ tavit, et nunc poenitens caste vivere promittit, sed mulierem ob gravissimas causas dimittere non potest. Hic a censura can. 2388, § 1 (secus simpliciter reservata) excepto periculo mortis unice a. S. Poenitentiaria absolvi potest”3). c. In casibus ergo urgentioribus (aliter ac in articulo mortis) recursus (i. f i eri debet sive censura specialissime, sive speciali, sive simplici modo, sive demum ____________________ nfessarium Ordinario reservata fuerit χ______________ β. intra mensem; γ. χγ.saltem saltemper perepistolam epistolametetcoconfessâ t i 11 m (»saltem«, i. e. nisi poenitens ipse velit adire superiorem vel delegatum); yS. sT~fit per epistolam, reticito nomine ad Poenitcntiariam vel ad episcopum aliumve superio­ rem facultate praeditum;χε. si recursus, cum facile fieri potuisset, intra mensem factus non est, poenitens pro poena huius omissionis reincidit in eandem censuram; 'C. finis huius recursus non est, ut absolvatur poenitens, cum iam sit directe absolutus a censura et peccato, sed ut satisfiat reservation! et ut congrua poenitentia et alia de iure injungenda iniungantur. d. Licet poenitenti, etiam post acceptam absolutionem ct facto iam recursu ad superiorem, alium adire confessarium facultate praeditum et ab eo, repetita confessione saltem delicti cum censura, absolutionem atque mandata recipere. Quodsi haec obtinuit et mandatis stetit, non tenetur postea stare mandatis alterius superioris, ad quem recursum fecerat. I e. Si in casu aliquo extraordinario recursus sit rnoraliter impossibilis, ipse confessarius, excepta censura propter absolutionem compile is contracta, potest absolvere sine onere recursus, injunctis tamen de iure iniungendis et imposita poenitentia et satisfactione pro censura; quas si poenitens intra tempus a confessario praefinitum non implevit, recidit in censuram. Eiusmodi casus extraordinarius facile accidere potest in missionibus vel exercitiis, si confessarius extraneus proficisci <»’) ”') 41î) 413) Cn. 2252. C. i. C. 28. dec. 1927. A. A. S. 20 (1928) 61. S. Offidum 23. iun. 1886. Cn. 2254. Cn. 2242, § 3. S. Poenit. 18. apr. 1936 et 4. mai 1937. A. A. S. 28 (1936) 242 et 29 (1937) 283. 314 De poenitentia debet, antequam exspectari possit responsum superioris et poenitens aut propter imperitiam aut ob aliam causam scribere nequeat et durum ei sit adire alium con­ fessarium. At semper recurrendium est in casu absolutionis complicis. f. Quando confessarius poenitentem in casu vere urgenti a censura absolvit, potest eundem etiam ab occulta irregularitate dispensare, quae ipsam censuram sequitur414) (excepta irr. ex homicidio vel abortu). Nota. Si confessarius ignorans reservatlonem a censura et peccato absolvat, absolutio directa et valida est, nisi sit censura Sedi apostolicae specialissimo modo reservata vel Centura ab homine415). 368. Pro praxi. 1. Si poenitens confitetur peccatum ob censuram Ss. Pontifici reservatum, confessarius, antequam ulteriora audiat, mox investiget, jium poenjtens casum reipsa incurrerit. Quodsi de reservatione constat, poenitenti optionem proponat aut adeundi, sit adsit confessarium privilegiatum, aut post aliquod tem­ pus redeundi ; immo etiam hcebit desiderium mox absolutionem recipiendi in­ sinuare pia exhortatione; possibilitas per telefonium accipiendi facultatem non impedit, quominus casus sit urgens; si nihilominus confessarius viderit casum non esse urgentem, assignet tempus redeundi et interim potestatem absolvendi sibi procuret. 2, In casu urgenti, confessarius declaret poenitenti se absolutionem sub his condicionibus concedere posse; sa. ut post aliquod tempus redeat (si opus fuerit, poenitentem moneat de reincidentia in eandem censuram, ubi non redeat} » b. utt paratus sit implere mandata a s. Sede injungenda. Si poenitens haec promittat, confessarius completa confessione et iniuncta poenitentia eum absolvat. 3, Si poenitens mandata iniuncta non implet, peccat quidem, at non contrahit denuo censuram, quia solus recursus sub poena reincidentiae praecipitur; sed si jon redeat ad recipienda mandata, denuo censuram contrahit, dummodo cum gravi culpa reditum omiserit, quia recursus sub poena reincidentiae praescriptus, qui iit per medium confessarii, tum demum perficitur et completur, quando re­ cipiuntur mandata. 4, Rarus erit casus, in quo ipse poenitens recurrere possit et velit: quare con­ fessarius ad s. Poenitentiariam vel ad episcopum scribat eumque de absolutione a censura in casu urgenti concessa doceat et petat mandata410). > 369. 1. De censura multiplici: Censura multiplicatur: a. si diversa aelicta, quorum singula censuram habent annexam, committuntur, sive eadem sive diversa actione (haeresis et lectio libri sub censura vetiti); b. si idem delictum pluries repetitur (tria duella); c. si delic­ tum commissum a diversis superioribus diversis censuris punitur (religiosus committens delictum, si annexa est excommunicatio 414) S. Officium 28. mart. 1906; 6. sept. 1909. Cn. 990, 2. 415) Cn. 2247, § 2. 41°) Formula scribendi ad s. Poenitentiariam: Eminentissime Princeps. Titius contraxit censuram speciali (ordinario) modo romano Pontifici servatam propter lectionem librorum prohibitorum (propter patratum duellum). Cum ipse sine absolutione dimitti non potuerit et ceteroquin rite dispositus videretur, absolu­ tionem recepit. Nunc vero ad oboediendum Ecclesiae praescriptis hisce litteris per me infrascriptum confessarium ad s. Sedem recurrit ad accipienda mandata, para­ tus implere poenitentiam, quam in poenam delicti E. V. praescribere dignabitur. loco... die... mensis ... anno ... N. N. parochus Exterior inscriptio litterarum: (inscriptio habitationis »Adresse«) Alla S. Penitenzieria Apostolica — Roma — Città del Vaticano. De restrictione iurisdictionis 315 Ss. Pontifici reservata et superior regularis etiam censuram — non reservatam cn. 2247, § I — in idem delictum tulit)417). Quoad absolutionem notanda sunt: a. Poenitens habens censuram multiplicem potest ab una absolvi manente alia; ideoque b. debet omnes casus indicare, secus absolutio valet tantum pro casu ex­ presso (praesertim si petit a superiore solum pro hoc casu competente); c. si absolutio, quamvis particularis petitio facta sit, fuerit generalis, valet quoque pro reticitis bona fide (excepta censura specialissime Sedi Ap. reservata), non autem pro reticitis mala fide (v. g. in con­ fessione generali apud superiorem pro omnibus casibus competente)41*). 2. De absolutione in foro interno vel externo: Censura latae sen­ tentiae tenet delinquentem, qui delicti sibi sit conscius, in utroque foro419). x<7. Si absolutio detur in foro externo, utrumque forum afficit. v b. Si detur in foro interno, in delictis occultis sufficit; si qui scirent censuram contractam, ex ipsa confessione peracta saltem praesumere possunt absolutionem datam. c. In delicto publico per se requiritur absolutio pro foro externo; sed absolutus pro foro interno, remoto scandalo, potest se ut absolutum ha­ bere etiam in actibusfori externi ; sed nisi concessio absolutionisprobetur aut legitime praesumatur in foro externo, censura potest a superioribus fori externi, quibus reus parere debet, urgeri, donec absolutio in eodem foro habita fuerit420). Nola. Quaestio ante agitata, num habens reservata in necessitate celebrandi vel communicandi teneatur confiteri confessario simplici alio deficiente, nunc in omni casu affirmative solvenda est. Nam non solum pro censuris reservatis, sed etiam pro peccatis episcopo reservatis datur nunc facultas in casu necessitatis directe absolvendi421). Articulus tertius. rC De absolutione proprii complicis422). Celebris est constitutio Benedicti XIV. Sacramentum poenitentiae (1. iun. 1741), ad quam declarandam idem Pontifex postea (8. febr. 1745) novam edidit constitu­ tionem Apostolici muneris et a. 1749 tertiam Inter praeteritos. Tria potissimum constitutio illa continet: de sollicitatione in confessione, de calumniosa denuntiatione confessarii ut sollicitantis et de absolutione complicis. Ea, quae in his constitutionibus continentur, non solum statuuntur ad puniendos delinquentes, sed potissimum ad procurandam dignam sacramenti poenitentiae administrationem: summa enim indecentia in eo reperitur, quod sacerdos excipiat confessionem personae, quacum turpe peccatum commisit, et ita iudicem agat in crimine, cuius ipse est particeps; 41T) Cn. 2244. 41e.) Cn. 2249. ’”) Cn. 2232, § 1. «°) Cn. 2251. «‘) Can. 2254; 900 . 2. ’«) Acm. Berardi, De sollicitatione et absolutione complicis2 (Faventiae 1897). lan. Bucceroni, Commentarius in constitutionem Benedicti XIV. Sacramentum poenitentiae1 (Romae 1888). Capello, De censuris4 (1950), n. 163—188. a 316 De poenitentia et »umma pariter in eo continetur indecentia, quod ulterius confessiones excipiat sacerdos in confessione sollicitans, quippe qui in ruinam spiritualem coniiciat, quem a peccato absolvere et praeservare deberet. Tandem s. Pontifex intendit etiam removere peccandi pericula: nova enim tentatio et iteratum delictum in confessario sollicitante vel complicem absolvente semper timeri debet. Ideo prae­ scribit Ordinariis, ut curent hanc constitutionem ab omnibus sacerdotibus appro­ bandis legi et intelligi. Cum in Codice novi iuris haec materia ex vetere iure assumatur, secundum vetus ius interpretanda est423). 370T~DecTaràtfônes. 1, Complex dicitur, qui cum alio idem pecca­ tum (turpe) committit, sive uterque operatur ut in mutuis tactibus, colloquiis, sive unus tantum operatur e. g, alium tangit et hic consentit et consensum exterius manifestat. Consensum autem exterius iam manifestare censetur, qui externe non resistit, ubi sub gravi debet. \q. Hinc non habetur proprie complicitas, si sacerdos peccet cum dormiente, ebria, amente, invita: lex enim loquitur de complicitate formali, ad quam utriusque partis in idem peccatum consensus requiritur. i b. Ad incurrendum casum complicitatis requiritur complicitas immediata in ipsa actione turpi, non sufficit cooperatio quantumvis proxima ad peccatum turpe alterius sine delectatione utriusque complicis. 2. Persona complex intelligitur quaelibet, quacum sacerdos peccatum turpe commisit, tam femina quam vir vel puer, licet nondum puber, immo etiam persona, quacum sacerdos ante susceptum sacer4dotium peccavit424); dicit enim bulla: quaecunque sit persona complex, 3. Nomine peccati turpis comprehenditur quodvis peccatum contra sextum praeceptum, etsi non sit copula consummatum, immo licet sit solus tactus turpis aut aspectus aut colloquium inhonestum425). Requiritur autem, ut peccatum sit ex utraque parte certum, externum ef grave fum ratione actus interni tum ratione externi. i A ctCa\J'- Hinc non habetur illa complicitas, de qua loquitur constitutio pontificia, si peccata sunt solum\Mernfl, aut so\un\venialia sive interne sive externe, aut solum xdubia sive dubio iuris sive dubio facti. 371. Ecclesia generatim efficaciter impedire vult, ne poenitens a sacerdote complice in eodem peccato turpi iudicetur. Ad hunc finem duplex medium adhibetxa. privat sacerdotem complicem iurisdictione in hoc peccatum extra articulum mortis;\b. absolventem plectit excommunicatione specialissime Sedi apostolicae reservata426). Cum autem condiciones utriusque medii aliae et aliae sint, separatim de singulis agendum est. 1. Privatio jurisdictionis. Sacerdos complex privatur jurisdiction e in ipsum peccatum turpe in quo complex fuit, non autem in alia peccata poenitentis427). ««) dicis. <“) 4U) ‘«) 4I7) Cn. 884; cn. 6, 2. Ipsa const. *Sacram. poenit.* habetur in Appendice Co­ S. Poenitent. 22. ian. 1879. S. Officium 18. maii 1873. Cn. 884; 2367. S. Poenitent. 15. maii 1877; 19. febr. 1896. 1^·> *1 ■ De restrictione jurisdictionis 317 Benedictus XIV. verbis usus erat: «sublata propterea illi (sacerdoti) ipso iure quacunque auctoritate et iurisdictione ad qualemcunque personam ab huiusmodi culpa absolvendam.* Et s. Poenit. 16. maii 1877: »privationem jurisdictionis... esse in ordine ad ipsum peccatum turpe.* Haec verba ab aliis auctoribus explicantur severius, nempe: privationem jurisdictionis afficere omnia peccata, et hoc locum habere in ordine ad peccatum turpe, seu quamdiu hoc accusatur tamquam nondum remissum. /Xb aliis auctoribus mitior sensus admittitur, scii.: privationem iurisdictionis afficere solum peccatum turpe, manente iurisdictione in alia. Cum utraque sententia probabilis sit nec ab Ecclesia reprobata, mitiorem assumimus. a. Inde casus cogitari possunt, in quibus absolutio data valida est, sive licite, sive illicite data fuerit. Si poenitens ex oblivione vel erronea conscientia non accusat neccatum illud ·' turpe (v. g. putans sacerdotem id iam scire), alia peccata valide et directe absoluta sunt, peccatum turpe indirecte remissum est; utique cognito errore poenitens hoc peccatum apud alium sacerdotem accusare deBet pro directa absolutione; sacerdos complex non potest directe absolvere. .Si poenitens mala fide (v. g, inductus a sacerdote vel sciens se secus absolvi non posse) peccatum turpe tacet, absolutio data invalida est saltem ob defectum integritatis. Quodsi poenitens peccatum turpe accusat quidem, sacer dos autem non agnosci t complicem, similiter alia peccata directe, peccatum turpe indirecte remissum est Si confessarius dubitat de persona complicis, habet dubiam jurisdictionem, qua uti potest, si dubium solvere non potest. Si peccatum turpe iam moraliter certo remissum est’28), sed iterum accusatur sive in confessione generali sive includatur tanquam materia libera, absolutio valida est, sed consilium datur sacerdoti, ne confessionem excipiat, nisi cogat necessitas, neque intendat absolvere ab hoc peccato; poenitenti vero suadetur, ut abstineat a tali accusatione’2®). b. Utrum sacerdos complex etiani licite det absolutionem directam ab aliis peccatis, quando peccatum turpe nondum directe remissum est, pendet a circumstantiis. Si poenitens cognitus et cognoscens complicem accusat peccatum turpe, certe non potest sacerdos, quin moneat poenitentem, intentionem efformare excludendi hoc peccatum ab absolutione; committeret fictionem absolutionis quoad hoc peccatum. Si vero monet poenitentem, ut implicite retrahat hoc peccatum, fictionem non committeret, sed contra gravem Ecclesiae prohibitionem ageret absol­ vendo; immo videtur inducere ad tacendum. Si poenitens ex quacunque causa peccatum turpe non accusat, et sacerdos certus esset vel graviter dubitaret de omisso peccato nondum absoluto, per se obligationem gravem haberet interrogando supplendi integritatem; quodsi poenitens nunc fatetur peccatum turpe, eum alio mittere debet, sicut in aliis casibus, ubi v. g. ratione reservationis absolvere non potest. Sed ab illa obligatione interrogandi datur excusatio; quod tunc praecipue obtinet, cum interrogando se prodere deberet et status sacerdotalis famam laederet, ut si v. g. peccasset et in habitu laicali et facie larvata, ita ut poenitens nunc demum per interrogationem compcriret, complicem fuisse sacerdotem. Immo in hoc casu Priimmer*30) dicit non adfuisse complicitatem formalem ex parte poenitentis. Si vero poenitens in actu peccati iam scivisset, complicem esse sacerdotem, sed in confessione solum ignorat fuisse hunc confessarium, ab interrogando non excusari ’“) S. Poenitent. 22. ian. 1879. 4M) S. Offciium 29. maii 1867; s. Poenitent. 29. febr. 1904. 43°) Man. Theol. mor.3 n. 455, 2. 318 De poenitentia videtur sacerdos, quia famam status sacerdotalis non amplius imminueret; insuper propriae famae periculum vitari potest interrogando: utrum illud peccatum iam remissum sit; si non, dicendo se non habere iurisdictionem sicut in peccatis reservatis. ,2. Excommunicatio specialissime reservata incurritur: ; g. Si sacerdos complex ab ipso peccato turp i no nd u m re misso et accusato absolvit,(verjabsolvere fingit, . Fuerunt quidem auctores qui ex verbis Bullae deducerent, non incurrere censuram sacerdotem, qui mere simularet absolutionem, recitando v. g. orationem quandam vel alia verba pronuntiando aut etiam tacendo, ita ut videretur per signa revera absolvere. Sed iam s. Alphonso431) consulenti s. Poenitentiariam responsum est non vitari excommunicationem per fictionem absolutionis. Idem pluries postea responsum est433) et nunc explicite in canone citato habetur. Non autem incurrit censuram confessarius, qui, monito poenitente de non concessa absolutione, solum ad vitandam sigilli laesionem vel famae periculum dissimulat absolutionem v. g. benedictionem dando. b. Si sacerdos complex absolvit vel absolvere fingit poenitentem, ' qui peccatum turpe, a quo nondum est absolutus, non accusat, sed ideo ita se gerit, quia ad id a complice confessario sive directe sive indirecte inductus est. Directe confessarius inducit, si positive et explicite eum monet de tacendo peccato v. g. quia sacerdos iam novit vel quia accusatio esset inutilis; indirecte vero inducit, si persuadere conatur poenitenti, actionem non fuisse peccaminosam vel non gravem, ita ut poenitens inde deducat, se posse tacere; immo etiam si ante factum persuaserat poenitenti, non esse peccatum quod agere vult, ita ut iam non adsit formalis, sed (propter erroneam conscientiam poenitentis) materialis tantum complicitas433). Nullo modo vero inducit, qui poenitenti prohibitionem Ecclesiae declarat eo fine, ut poenitens alium confessarium adeat. c. Etiam in articulo mortis, quamvis tunc absolutio sit semper valida, sacerdos complex absolvens incurrit excommunicationem, si alius sacerdos, licet non approbatus, sine gravi aliqua exoritura Infamia vel scandalo, possit excipere monentis' confessionem,^excepto casu quo moribundus recuset alteri confiteri. S72. Licite et valide absolvere potest ergo sacerdos suum complicem: .Æ «v / In articulo vel periculo mortis, \Ά. si nullus, nec simplex sacerdos adest, neque vocari potest sine periculo infamiae vel scandali nec hoc periculum praeverti poterat;\/?. si adest quidem vel vocari potest alius sacerdos, sed hic non possit vel non velit (v. g. ob scrupulositalem) confessionem audire, vel si poenitens recuset huic confiteri. Sunt auctores, qui hanc facultatem absolvendi per quandam epikiam extendant etiam ad casum gravissimae, quamvis non extre­ mae necessilatis. 431) L. VI. n. 556 q. 1. 4M) S. Poenit. I. mart. 1878; Decr. s. 0//. 5. dec. 1883, 2. 433) S. 0//. 16. nov. 1934. A. A. S. 26 (1934) 634. Idem S. Offic. 21. iul. 1934 decrevit sanctiones cn. 2320, 2343, § 1, 2367, 2369 extendi etiam ad Ecclesiam Orientalem cuiuscumque ritus, easque reservari in foro interno S. Poenit., in foro externo S. Officio. N. A. S. 26 (1934) 550. De restrictione jurisdictionis 319 \g, Ratio eorum est: Vix credibile est Ss. Pontificem voluisse, ut lex ista, licet prohibens et irritans, etiam in eiusmodi adiunctis obliget, ubi collidit cum lege naturali cavendi scandalum et infamiam, et cum lege divina praecipiente recep­ tionem sacramenti poenitentiae et eucharistiae. \ b. Exempla fingunt talis casus gravissimae necessitatis: Mulier in peccatum turpe cum sacerdote lapsa est et (v. g. in locis missionum) nullus alius sacerdos adest, nec vocari potest sine scandalo et infamia, nec spes est, alium adventurum; vel: urget praeceptum annuae confessionis et communionis et mulier non potest omittere hanc sine scandalo et infamia, nec potest in alium locum migrare ad quaerendum confessarium. ' C. Sed opponipotest:Adest semper alia via evadendi hanc colli' sionem; aut sacerdos petat nomine tecto facultatem absolvendi in tali casu necessitatis, quam accipiet, si ratio sufficiens videtur s. Poenitentianae; — .aut mulier, utpotê non habens copiam confessarii et in necessitate suscipiendae s. communionis constituta, cum sola contritione perfecta accedat ad s. communionem, et postea data occasione ab alio sacerdote absolvatur;*Si Nota. Modus se gerendi cum sacerdote, qui hanc censuram incurrit. Si confessarius, qui ex causa urgenti absolvit sacerdotem habentem censuram propter absolutionem proprii complicis, ad s. Poenitentiariam recurrit ad accipienda mandata, haec solet imponere gravem poenitentiam et expressam prohibitionem ulterius excipiendi sacramentales confessiones personae complicis. Quodsi sacerdos pocnitens ter (ter eundem vel tres diversos semel absolvendo) aut saepius crimen absolutionis complicis admisit, obligatio imponitur quamprimum, et si hoc fieri non possit, saltem in»ra tres menses, si parochus fuerit, intra sex menses, officium confessarii dimittendi. Si vero ratione muneris hoc officium dimittere non possit, confessarius expositis circumstantiis ad s. Poenitentiariam recurrat ad impetrandam dispensationem ab obligatione iniuncta. Quo facto ordinarie terminus dimittendi officii ad annum prorogatur ac tandem, nisi acciderit relapsus, conceditur petita dispensatio, adeo ut sacerdos munus confessarii retinere possit. — Necessitati iteratis vicibus recurrendi provideri potest, eo quod iam prima vice exponantur causae, ob quas dimissio officii confessarii sit impossibilis. — Quodsi sacerdos poenitens in causa urgenti absolutus solum mandatis s. Poenitentiariae adhuc indigeat, et confessarius, qui sacerdotem absolverat, cum eo personaliter convenire nequeat, eo quod iam discessit (e. g. absolutis exercitiis spiritualibus), confessarius roget s. Poenitentiariam, ut mandata cum sacerdote poenitente extra confessionem communicare possit431). Tres complicis absolutiones (in ordine ad mandatum deponendi officium con­ fessarii, ut supra) non sunt computandae ab ultima confessione tantum, sed ab 1M) Formula petendi mandata pro sacerdote, qui ex causa urgenti a crimine absolutionis complicis directe absolutus est: Eminentissime Princeps. Antonius sacerdos, parochus, cum Anna uxore (vel puella) his actibus .. . peccavit eamque in confessione ... (quoties) absolvit. Nunc exercitia peragens poenitentia ductus rem confessus est; verum cum absolutio differri non potuerit (est enim in cura animarum constitutus etc.) directe absolutus est, quare pro eo mandata peto. Ipse quidem ad omnem poenam paratus est, sed officium confessarii et parochi dimittere non potest ob has causas... - Omnis occasio iterum peccandi remota est, insuper pro­ misit, se numquam confessiones complicis excepturum esse. Ad me ad poenitentiam excipiendam in confessionale redire potest (vel non potest ob has rationes ...) Quare suppliciter peto, ut mihi liceat per litteras eum de poenitentia iniuncta certiorem facere). Responsio dirigatur quaeso ad me N. N. Confessarium in N. N. Sacrae Poenitentiariae exterior inscriptio: ut supra n. 368, nota. I . r J 1 320 De poenitentia initio vitae sacerdotalis, ita ut is, qui e. g. antea bis iam fuerat absolutus ab ex­ communicatione, quia complicem absolvit, nunc non possit absolvi nisi cum onere dimittendi officium confessarii, si ab ultima confessione semel complicem absolvit434). Articulus quartus. De sollicitatione in confessione. 373. Fontes, a. Huc pertinet imprimis bulla Gregorii XV. Universi gregis (30. aug. 1622), quae leges particulares iam antea hac de re pro Hispaniis latas ad universum orbem extendit. Postea (11. febr. 1661) edita sunt sexdecim decreta 5. Officii*36'), quibus constitutiones pontificiae declarantur. His decretis accedunt duae propositiones (D. 1106 s.) ab Alexandro VII. damnatae. Haec omnia con­ firmavit Benedictus XIV. constitutione Sacramentum poenitentiae. Tandem 20. febr. 1867 s. Officium instructionem dedit ad omnes archiepiscopos ‘t epis­ copos de observatione constitutionis benedictinae et 20. iul. 1890 instructionem de examine, cui subiicienda sit persona sollicitata. b. Constitutio benedictina haec habet: Confessarii, qui aliquem poenitentem vel in actu sacramentalis confessionis vel ante vel immediate post confessionem vel occasione aut praetextu confessionis vel etiam extra occasionem confessionis in confessionali sive in alio loco ad confessiones audiendas destinato aut electo cum simulatione audiendi ibidem confessionem ad inhonesta et turpia sollicitare vel provocare sive signis sive nutibus sive tactu sive per scripturam aut tunc aut postea legendam lenta­ verint aut cum eo illicitos et inhonestos sermones vel tractatus temerario ausu habuerint, denuntiandi sunt locorum Ordinariis. Iam ex praecepto naturali caritatis, quo iubemur avertere grave damnum spirituale a proximo, potest oriri obligatio denuntiandi sacerdotem, qui abutitur sacramento in damnum fidelium, dummodo denuntiatio sit medium necessarium et efficax, et sine proportionato in­ commodo fieri possit. Hic agitur de speciali obligatione, quam determinat et urget praeceptum positivum Ecclesiae (cn. 904). 374. De ipsa sollicitatione. Constitutio Benedicti. XIV. dicit: ’7; ζ v7' 1. «Qui aliquem poenitentem ... ad inhonesta et turpia sollicitare vel provocare sive verbis sive signis sive nutibus sive tactu sive per scripturam aut tunc aut postea legendam tentaverint.« a. Sollicitare vel provocare est idem ac inducere, et sufficit, ut ex parte confessarii tentatum fuerit, quamvis poenitens non consentiat vel propter simplicitatem non advertat. Ergo delictum totum est ex parte sacerdotis. b- Aliquem poenitentem, sive marem, sive feminam, sive puberem sive impuberem. c. Ad inhonesta et turpia, j. e. ad peccatum contra sextum prae­ ceptum, sive secum ipso sive cum alio sive solitarie commi11endum, sive etiam mediante poenitente aliam personam ad peccatum secum committendum. ~ -43 43S) S. Pocnitenliaria 5. iun. 1901 et 5. mart. 1925. 43‘) Conferri possunt apud Lehmkuhl 11. n. 1253. De restrictione iurisdictionis 321 Ita s. Pocnitentiaria 2. sept. 1904 declaravit denuntiandum esse confessarium, qui mulieribus suaserat, posse eas in absentia virorum suorum commotiones vel pollutiones licite procurare, dummodo hos actus referant ad viros absentes. d. Verba vel lacta possunt esse ex natura sua provocantia, ita ut t f intentio praesumenda sit (sollicitatio implicita), vel in se levia vel -* » indifferentia, sed ex fine et adiunctis graviter provocatoria (sollicitatio χc explicita)437); n hoc ergo ultimo casu intentio ex adiunctis diiudi-, canda est --------------Talia adiuncta sunt: si sacerdos notus sit vir ad libidinem pronus, si tactus sint pressi vel saepius repetiti, si postea secutum sit peccatum, si nullam aliam rationem habere potuerunt etc. α. Ideo ex sententia s. Alphonsi (n. 704) sollicitationem continent haec verba: tecum nuberem, si essem saecularis; econtra haec verba: memento mei, quia te ex corde diligo aut turpem aut etiam alium indifferentem sensum habere possunt, quare ex adiunctis de illis iudicium ferendum est: etenim si constaret confessarium extra confessionem turpem amorem erga illam personam fovere, sollicitationem continerent. β. Si confessarius poenitenti iniungat, ut ipsum domi exspectet, vel si eam interroget, ubi habitet, vel si invitet, ut sola in domum confessarii veniat, verba per se sunt indifferentia; si autem postea ex adiunctis cognoscantur dicta ex prava intentione, inchoatam sollicitationem continent Ut tamen eiusmodi verba de turpi sollicitatione damnanda sint, requiritur, ut praeter inhonestam nulla alia prudenter supponi possit causa, propter quam a confessario dicta sint. y. Si confessarius mulierem in confessione laudet de pulchritudine et venustate, verba vel serio et prudenter e. g. ad monendam poenitentem de periculo peccandi, vel ex imprudentia et levitate, vel tandem ex prava intentione prolata esse possunt; patet, solum si affectum libidinosum redolent et hoc clare apparet, eiusmodi verba continere sollicitationem. δ. Si confessarius audiens famulae confessionem coram ipsa laudat dominae pulchritudinem commendans, ut haec dominae referat, de his aeque atque in priore casu iudicandum est; recte tamen addit s. Alphonsus (n. 703), facilius hanc laudem accipiendam esse in pravum sensum, quia prudenter vix potest fingi huius rei alia ratio. 2. » Aut cum eo illicitos et inhonestos sermones vel tractatus temGTario ausu habuerint. a. Tractatus sunt colloquia de re agenda, v. g. de peccato aliquo committendo; vox sermones vero dicit res prolatas esse inhonestas. b. Ausu temerario, quod hic adjungitur, significat, in his sermo­ ni bus et tractatibus requiri intentionem libidinosam ex parte sacer­ dotis, ut adsit vera sollicitatio denuntianda; quae intentio in sermo­ nibus et tractatibus facilius abesse potest quam in factis vel tactibus. Ita non esset denuntiandus confessarius, qui in talibus colloquiis imprudenter egit, qui modum excessit in interrogando vel docendo, si constat, eum bona fide egisse in bonum poeniteiîtis, vel solum ex inconsideratione, quamvis aliquo modo culpabili. 375. Condiciones, sub quibus sollicitatio denuntianda est. Ut exsistat obligatio denuntiandi, requiritur: \l, Ut sit delictum (cn, 904), i. e. grave peccatum ex parte sacer­ dotis, non solum ut internum, sed quatenus est externum. Eiusmodi <”) Cf. Cappello. II.· 436, 2. 21 Noldin, Vol III De poenitentia sunt etiam actus leves vel indifferentes, si fiunt ex intentione libidinosa, qua alium ad peccatum grave pertrahere conatur. Si autem solum ad actus leviter peccaminosos inducere vellet (quod practice raro constare poterit), non esset delictum denuntiandum. x 2. L7 si/ cerium: secus enim praevalet ius certum sacerdotis in famam suam. I Hinc nulla obligatio denuntiandi, si ipsum factum vel dictum non est certum, vel si dictum non ex natura sua provocans certum quidem est, sed intentio libidinosa non certo probatur, vel si relatio ad confessionem non est certa. Si dubium versatur circa personam inter plures, obligatio adest denuntiandi, dummodo spes sit iudicem esse inventurum verum sontem; si dubitatur solum inter duos, non habetur obligatio, ne fama innocentis periclitetur. 376. Adiuncta sollicitationis. Quatuor sunt adiuncta, in quibus sollicitatio eam relationem ad confessionem habet, ut confessarius denuntiari debeat :\fl. si fiat in actu sacramentalis confessionis;^, si fiat immediate ante vel immediate post; c. si fiat occasione vel praetextu confessionis, etsi confessio non sequatursi fiat extra occasionem confessionis in confessionali vel in loco ad confessiones excipiendas -destinato vel electo cuin simulatione confessionis7~Iam singula adiuncta explicanda sunt. \1. In actu sacramentalis confessionis sollicitat, qui inter initium confessionis (cum sacerdos poenitenti benedicit) et absolutionem sollicitat. In actu autem confessionis sollicitare censetur sacerdos, modo coepta sit confessio, etsi non fuerit completa vel poenitens quacunque de causa non sit absolutus. \2. Immediate ante vel immediate post: si inter sollicitationem et sacramentalem confessionem nullum intervallum seu nulla alia actio intervenerit, quae non referatur ut medium ad sollicitationem. Fieri autem potest, ut is, qui denuntiandus non est ex hoc capite, de nun­ tiari debeat ex alia clausula. \q. Ergo denuntiandus est, qui mulierem in loco confessionis ad instituendam confessionem iam genuflexam sollicitat, vel qui mulierem sollicitat, quae post confessionem ad deosculandam manum confessarii accedit, vel qui puerum statim post confessionem ducit in cubiculum eumque ibi sollicitat. At vero sollicitatio facta altero die post confessionem, quin etiam sollicitatio facta postquam con­ fessarius alium poenitentem audivit, non censetur facta immediate post confessionem, modo confessarius in confessione pravum suum animum non manifestaverit, ut si e. g. dixerit: exspecta me paulisper et post breve tempus venerit et sollicitaverit. b. Si confessarius confessione peracta extra confessionale, antequam sollicitet, cum poenitente de aliquo negotio tractat, de quo in confessionali iam verba fecerat, ad rem diiudicandam consideranda sunt adiuncta. Si constat sollicitationem iam antea primario intentam et negotium solum ut medium ad illam perficiendam electum fuisse, habetur sollicitatio denuntianda. 3. Occasione confessionis: si poenitens accesserit ad confessionem hic et nunc faciendam, etsi confessio ipsa propter sollicitationem a confessario factam reipsa secuta non fuerit. Ergo probabiliter denuntiandus non est confessarius, qui rogatus a poenitente extra locum confessionis, ut sequenti die vel etiam vespere (cum petat mane) eius confessionem audire velit, eam sollicitat, sive dein sequitur confessio sive non, quia De restrictione iurisdictionis non occasione confessionis denuntiandus est confessarius, qui sollicitat personam invitantem confessarium ad ipsius confessionem statim audiendam: occasione enim confessionis non ille tantum sollicitat, qui in confessionali id facit, sed etiam ille, qui extra confessionale sollicitat, quando petitur confessio statim peragenda, adeo ut confessio et petitio moraliter unum sint. Nec confessarius, qui ex confessione agnoscens pocnitentis animum proclivem ad turpia inde ansam sumit eam postea sollicitandi, quia non tam confessio, quam notitia ex confessione capta occasionem sollicitationis suppeditavit439). Si tamen signo aliquo externo constaret, confessarium iam in confessionali voluntatem con­ cepisse postea sollicitandi, ut si homo ad turpia pronus poenitentem interrogat, ubi habitet, denuntiandus esset, non quidem quia occasione confessionis sollicitavit, sed quia immediate post confessionem sollicitationem inchoasset et postea perfecisset. Nota. In confessione, immediate ante vel post confessionem, occasione confessionis etiam ille sollicitare censetur, qui in praedictis adiunctis sollicitationem, quae postea completur, inchoat, ut si in illis adiunctis confessarius det litteras ad turpia provo­ cantes postea legendas; si interroget poenitentem, ubi habitet; si invitet, ut in domum confessarii veniat etc. et postea reapse sollicitet. Attamen moraliter constare debet, pravam intentionem iam in illis adiunctis adfuisse; fieri enim potest, ut libido postea demum exarserit, quando commissum est peccatum. * 4. Praetextus confessionis est falsa allegatio confessionis ex parte confessarii, qua iste abutitur ad sollicitandum, etsi confess i o non sequatur, ut si sacerdos invisens aegrotam dicat se velle eius confes­ sionem audire, et ipse dein aliis recedentibus aegrotam sollicitet. 5. In loco confessionis cum simulatione confessionis, sed extra occasionem confessionis: sollicitatio denuntianda etiam tum habetur, cum poenitens ex fine quocunque sive bono sive malo e. g. ad conH silium petendum vel ad confessarium tentandum ad ipsum venerit, modo sollicitatio acciderit in uno ex tribus locis indicatis, scilicet . vel\ in confessionali vel 'in loco ad confessiones audiendas destinato™Γβ* \vel hic et nunc ad id electo et cum simulatione confessioriis. ·,α. Hacc verba cum simulatione confessionis non solum ad ultimum, sed ad omnia tria membra referenda sunt: et in confessionali quidem et in loco pro con­ fessionibus destinato ordinarie eo ipso habetur simulatio confessionis, quod con­ fessarius et poenitens sunt in hoc loco; quoad tertium autem non sufficit, ut con­ fessarius et poenitens sint in loco hic et nunc ad confessionem excipiendam electo et secum colloquantur, sed exterius ita se gerere debent, ut confessionem instituere censeantur. Hinc non est denuntiandus confessarius, qui sedens in confessionali sollicitat mulierem ante illud stantem. ; b. Locus ad audiendas confessiones destinatus esset e. g. cella, in qua poenitentes surdastri audiri solent; locus ad audiendas confessiones pro certo tempore vel pro certis adiunctis electus esset cubiculum, sacristia, chorus, ubi e. g. pro tempore magni concursus excipiuntur confessiones. Cubiculum infirmi vel lectus, in quo infirmus decumbit, ex universali usu est locus ad audiendas confessiones in his adiunctis electus. 4M) Ballerini-Palmieri V. n. 717. 43#) D’Annibale III. η. 367 cum compluribus aliis, qui tamen notat aliam esse praxim congregationum romanarum. 21· · I J 1 ί ! 324 De poenitentia 377. De sacerdote sollicitante. 1. Quinam denuntiandi sint. Denun­ tiandi sunt omnes sacerdotes cuiuscunque dignitatis tum saeculares turn religiosi, modo sollicitationis crimen vere et certe commiserint440). Ex fontihus autem supra allegatis constat, quousque se extendat obligatio denuntiandi sacerdotem sollicitantem, scilicet denuntiandus est etiam: a. qui iurisdictione carebat (e. g. propter reservationem, complicitatem), modo sollicitaverit in confessione; b. qui sollicitationi a poenitente factae solum consensit et consensum exterius manifestavit, dilata in aliud tempus turpis consilii exsecutione411); c. qui iam ante longum tempus sollicitavit; is, cuius crimen mansit omnino occultum; qui in terram longinquam profectus est; qui iam emendatus est; cessat vero post mortem sollicitantis412); d. qui sollicitavit poenitentem non advertentem malitiam peccati, ad quod sollicitata fuerat; e. etsi sollicitationis factae statim ipsum poenituit vel si coepta sollicitatione statum destitit. 2. Sacerdos sollicitans gravibus quidem poenis afficitur, quae tamen omnes sunt ferendae sententiae (cn. 2368, §1); ipsum autem crimen sollicitationis non est reservatum, nisi forte alicubi episcopus illud sibi reservaverit. Quare sacerdos sollicitans, modo dispositus sit, a quolibet confessario absolvi potest, attamen monendus est, ne per­ sonae sollicitatae, etsi ipsa complex non fuerit, amplius confessiones excipiat tum propter magnam rei indecentiam, tum propter periculum relabendi. 378. Quinam denuntiare debeant confessarios sollicitantes : Ipsi poenitentes sollicitati, atque id etsi sollicitatio mutua fuerit consenserit; nec ullum exsistit mandi, siquidem sollicitati de quidem, etsi alius iam denuntiaverit, vel etsi in sollicitationem poenitens in hoc casu periculum seipsum diffa­ consensu praestito non interrogantur. \q. Impuberes seu potius personae sollicitatae, quae malitiam sollicitationis nondum apprehendunt, denuntiare tenentur, quando in cognitionem criminis a sacerdote commissi deveniunt. < b. Praeter personam sollicitatam alius ad faciendam denuntiationem in novo jure non obligatur. Attamen tamquam testes ad legalem probationem faciendam vocart possunt et testimonum reddere debent113). Confessarius sollicitans non tenetur se ipse denuntiare; qui tamen sponte se accusat, mitius a indice ecclesiastico trac­ tatur. Nam sacerdotes, qui sponte crimen suum fatentur, «dimitti debent cum congrua abiuratione et poenitentiis dumtaxat salutaribus, adiecto consilio vel praecepto, ut ab excipiendis personarum sollicitatarum sacris confessionibus se abstineant; nec ceteris poenis antea dictis, accedentibus licet postmodum denuntia­ tionibus, afficiantur»441). 11U) Num denuntiandi sint etiam episcopi sollicitantes, non constat; cn. 904 solum de sacerdote agit. Laid autem vel clerici nondum sacerdotes, qui se fingunt confessarios et in confessione sollicitant, vi verborum iuris, quod de solis sacerdotibus loquitur, denuntiandi non sunt; his poena indicitur per cn. 2322. 44‘) S. Officium 20. febr. 1867. 4U) Ratio legis non est primario emendatio rei, sed «bonum sacramenti et animarum». Cf. Cappello I. c. II. 447, 6. 11S) Instr, s. Officii 20. iul. 1890. 411) Instr, s. Officii 20. febr. 1867. De restrictione jurisdictionis 325 379. De poenitente sollicitato. Si non ex lege naturae, certe ex .gravi praecepto Ecclesiae ipsi incumbit obligatio sub poena excommunicationis (nemini reservatae) intra mensem a cognita obligatione denun­ tiandi sacerdotem sollicitantem vel loci Ordinario vel Congr. s. Of­ ficii445). 1. Si de sollicitatione constat, confessarius poenitentem sollici­ tatum, graviter onerata eius 'conscientia, de obiigatione denuntiandi monere debet*'6). Quam quidem monitionem confessarius ex lege positiva Ecclesiae sub gravi facere tenetur, etiamsi poenitens in bona fide sit et praevideatur obligationi suae non satisfacturus, excepto solum mortis casu, ne poenitens in periculum damnationis conjiciatur. Quodsi hic et nunc ob iustum impedimentum denuntiare non potest, eum monere debet obligationem cessante impedimento urgere. «, a. Confessarius non tenetur suos poenitentes interrogare, num sollicitati fuerint, nisi ex eorum accusatione prudens suspicio factae sollicitationis ingeratur. Con­ fessarii vero sollicitantes nunquam tenentur ipsi monere personam sollicitatam de obligatione denuntiandi, etsi postea ad sollicitantem confessionem peractura redeat. \ b. Poenitens de obligatione denuntiandi moneri debet, etsi denuntiationem recusaturus praevideatur seu potius etsi tenuis tantum spes successus affulgeat, quia bonum commune eam exigit, bonum autem privatum bono communi cedere debet. Attamen affirmari nequit bonum commune eam semper et in omni casu exigere: Ecclesia enim quandoque a denuntiatione facienda dispensat, quod facere non posset, si lex naturae ob bonum commune eam semper exigeret. Quando ergo ex crimine commisso damnum commune iam non imminet, ut si confessarius nullas amplius confessiones audiat, et poenitens non obtemperaturus praevideatur, monitio etiam omitti potest4*7). 2. Obligatio denuntiandi est onus personale ideoque ab ipsa persona sollicitata adimplendum, et quidem in forma judiciali; quare poenitens obligationi non satisfacit per litteras privatas ad episcopum datas. Insuper haec obligatio nunquam exstinguitur nisi morte sacerdotis’ sollicitantis; hinc si denuntiatio propter aliquod impedimentum fieri non potest, sublato postea impedimento iterum urget obligatio. Antequam denuntiatio judicialis fieri possit, persona sollicitata ordinarium adit, vel si hoc non potest, litteras privatas vel per se vel per confessarium ad eum mittit, in quibus omnes circumstantias sollicitationis exponit et proprium nomen cum loco habitationis subscribit. Ordinarius deinde aut mandatum denuntiationis faciendae, si opus fuerit, aut aliam instructionem missurus est. 3. Poenitentes sollicitati, qui certo ad denuntiationem faciendam tenentur, non possunt absolvi, nisi prius obligationi denuntiandi sàltë-vw satisfecerint aut saltem promiserint, se intra mensem, si possunt, satisfacturos esse obligationi suae. Quare si poenitens ad denunt i a n - ‘ dum sese ostendit paratum et de seria eius voluntate non ingeritur prudens dubium, statim concedi potest absolutio, praesertim si urget communicandi necessitas; si autem timeri debet, ne omittatur denuntiatio, differenda est absolutio, donec reapse facta sit denuntiatio. 4. Qui autem intra mensem a cognita obligatione sine ratione excusante seu culpabiliter non denuntiat, incurrit excommunicationem **») Cn.-2368, 2. **«) Cn. 904. **7) Ballerini-Palmieri V. n. 748. De poenitentia 326 nemini reservatam, a qua ergo poenitentem dispositum quilibet con.fessarius absolvere potest44*)· \q. Ut autem elapso mense excommunicationem incurrat, qui denuntiationem intra mensem non fecerit, requiritur; a. ut sciverit obligationem denuntiandi eamque intra mensem faciendam esse; β. ut sciverit omissioni excommunicationem adnexam esse. \b. Si persona sollicitata denuntiationem ultra mensem culpabiliter distulit, sed nunc serio promittit, se quamprimum denuntiaturam esse, a censura absolvi potest, quia in citato canone dicitur: non absolvendum, nisi serio promiserit, se satisfacturum. Quodsi postea mutata voluntate non denuntiet, censura non reviviscit, quia in iure de reincidentia nihil habetur419). |, * 'i . 5. Falsa et calumniosa denuntiatio confessarii innocentis de crimine sollicitationis est peccatum ratione sui R. Pontifici reservatum cum excommunicatione latae sententiae speciali modo reservata450). > , a. Peccatum reservatum falsae denuntiationis est denuntiatio iuridica, non privata. Poenitens, qui hoc crimen confitetur, moneri debet, ut calumniam retractet et damna, quae sacerdos ex ea passus sit, resarciat. b. Ab hac censura delinquens in nullo casu absolvi potest, nisi falsam denuntia­ tionem formaliter retractaverit et damna inde secuta pro viribus reparaverit. Insuper gravis et diuturna poenitentia ei imponenda est451). 6. Cum crimen falsae denuntiationis sacerdotis de sollicitatione .etiam ratione sui i. e. etiam solum peccatum, non censura tantum, reservatum sit, sequitur poenitentem, qui censuram propter ignoran­ tiam non incurrit, tamen a peccato (extra periculum mortis cn. 882 et casus cn. 900) sine speciali facultate R. Pontificis absolvi non posse. „380. De causis ab hac obligatione excusantibus. Ex i usta causa sollicitatus a denuntiatione facienda excusatur: hoc enim praeceptum, licet gravissimum, quandoque est solum praeceptum positivum Ecclesiae, quod cum gravissimo incommodo non obligat. Si tamen denuntiatio simul facienda sit ex lege naturae, ubi nempe sollicitatio inducit publicum scandalum vel damnum commune, ab ea facienda ne gravissimum quidem incommodum privatum deobligat. 1. Praeter impossibilitatem excusat probabile periculum gravis damni in bonis vitae aut famae aut fortunae. a. Si persona sollicitata neque episcopum adire neque epistolam ob imperitiam litterarum ad eum scribere potest, a denuntiatione facienda propter impotentiam excusatur; confessarius autem non tenetur pro pocnitente denuntiationem facere, nisi grave damnum publicum immineat. b. Denuntiare non tenetur insignem benefactorem, a quo extraordinarium et necessarium subsidium accipit, quod propter denuntiationem amitteret; nec sacerdotem intima amicitia vel consanguinitate proxime coniunctum, nisi lex naturae propter bonum commune eam exigat. 2. Non excusat timor incurrendi indignationem sollicitantis, neque obligatio gratitudinis erga sollicitantem, nec yereçundia^_quam persona sollicitata in denuntiatione facienda subire debet. 44») 4”) 4S0) 4il) Cn. Cf. Cn. Cn. 2368, § 2. De poenis eccl. n. 101. 894, Cn. 2363. 2363. Cf. de modo procedendi Vermeersch-Creusen, Epitome 111. 565. x i De restrictione jurisdictionis 327 381. Modus agendi cum poenitente sollicitato. Confessarius, cui affertur casus sollicitationis, hoc modo procedere debet : 1. Cum non raro accidat, ut mulieres ex ignorantia vel ex odio, invidia aut alio pravo motivo sacerdotes o m n i n o i η η o c en t e s_ c alum n ie: ntur, videat confessarius, num persona sit fide~dlgna; et si de hac dubitet (quod fere obtinet, quando persona ad denuntiationem facien­ dam ultro parata est), eam moneat de atrocitate criminis et de gravi poena, quae falsae accusationi infligitur. Caveat autem, ne sollici­ tantis nomen inquirat. 2. Sedulo examinet, num adsint omnes condiciones, quae certam faciant denuntiandi obligationem. Et si id statim diiudicare non possit, poenitentem alia die ad se redire faciat. Quodsi de sollicitatione vere^-’^ constat, poenitentem de obligatione denuntiandi moneat. 3. Quodsi denuntiare renuit, exquirat, num adsit causa excusans. Si reipsa adest causa excusans, per se denuntiatio omitti vel saltem differri potest. Si ergo poenitens promittit se velle denuntiare, quando cessat causa excusans, interim absolvi potest. Frequenter poenitentes denuntiare recusant, quia timent, ne denuntiatus in cognitionem denuntiantis deveniat. Quare confessarius eos moneat, denuntiatum non facile personae denuntiantis notitiam capere posse, et primo quidem quia plerumque conceditur, ut ope solius confessarii denuntiatio fiat, deinde vero quia denuntiantium nomina nunquam manifestantur, tandem quia delinquens ordinarie post tertiam demum denuntiationem in iudicium vocatur. 4. Denuntiatio facienda est ordinario loci, in quo versatur poe­ nitens, etiamsi confessarius sollicitans ad aliam dioecesim pertineat, vel Congregationi s. Officii. Loci Ordinarius iuratam denuntiationem deinde ad episcopum sacerdotis sollicitantis transmittet. %5. Denuntiatio iudicialis fieri debet voce coram ordinario vel eius delegato interveniente notario; quandoque autem conceditur, ut fiat coram sacerdote delegato nullo interveniente notario, vel etiam coram confessario delegato in confessionali152), cui ad eam excipiendam ab Ordinario solet transmitti apta instructio. x6. Si poenitens absque iusta causa denuntiationem facere nolit^ confessarius aptis motivis ad eam faciendam illum inducere conetur; quodsi tamen omnino renuat, poenitentem non absolvat, sed alio tempore ad se redire faciat. Interim vero aut ad Ordinarium aut ad s. Sedem (Poenitentiariam vel s. Officium) recurrat, et expositis omnibus circumstantiis, suppresso tamen poenitentis nomine, oppor­ tunum remedium flagitet. Vel enim a denuntiatione facienda omnino dispensatur vel conceditur, ut res tota ope confessarii denuntietur. Ne confessarius, qui pro poenitente denuntiationem Jacit, in cognitionem sacer­ dotis sollicitantis deveniat, inducat poenitentem, ut ipse nomen litteris denuntiatoriis inserat, vel ut eius nomen in schedula scriptum involucro iisdem litteris adiungendo tegat. 152 ) Modus ex praespricto s. Officii 2. iul. 1890 servandus in excipienda denun­ tiatione habetur in Actis s. Sedis: Appendix ad vol. 25, cui 6. aug. 1897 accessit instructio quoad sedulam curam adhibendam in causis sollicitationis. Conspectum brevem cf. Cappello 1. c. 11.· 457. QUAESTIO TERTIA. De obligationibus ministri153). k 382. Omnes confessarii obligationes oriuntur ex generali eius obligatione procurandi ea, quae ad validam licitamque sacramenti administrationem et susceptionem necessaria sunt. Harum obli­ gationum aliae urgent ante confessionis auditionem, aliae in ipsa confessionis auditione, aliae tandem post auditam confessionem. Ante confessionis auditionem requiritur conveniens scientia. In ipsa confessionis auditione servanda est obligatio docendi et monendi, obligatio interrogandi et obligatio absolvendi poenitentem. Obligatio confessarii post confessionem duplex est, altera quae ex confessione sequitur per accidens, corrigendi scilicet defectus commissos, altera quae ex confessione sequitur per se, servandi sigillum sacramentale. Obligationes istae cohaerent cum officiis, quae ministro sacramenti poenitentiae incumbunt, scilicet cum officio doctoris, quo poenitentem monere eundemque ea, quae scitu necessaria sunt, docere debet; cum officio medici, quo animae morbos curare atque ad praecavendum relapsum apta remedia suggerere debet, praesertim vero cum officiis indicis, quo de peccatis et dispositione poenitentis iudicare eumque per sacramentalem absolutionem Deo reconciliare debet (cn. 888). Articulus primus. De scientia confessarii. 585, Necessitas scientiae. Confessarius extra casum necessitatis sub gravi eam scientiam habere tenetur, quae ad munus suum rite obeundum requiritur: qui enim sine debita scientia hoc sacramentum administrat, se exponit periculo graviter errandi ideoque sacramento gravem iniuriam, animabus vero magnum damnum inferendi. Sufficientem hanc scientiam supplere non possunt nec dotes ingenii nec experientia nec sanus sensus, quae tria scientiam quidem iuvant, sed eius partes explere nequeunt. a. Casus necessitatis adesse censetur non solum in periculo mortis, sed etiam quando fideles alias diu confessione carere deberent. Iam vero in casu necessitatis 4M) S. Alphonsus, Praxis confessarii. Lacroix, Theologia moralis 1. 6. pr. 2. n. 1699—1932. Aertnys, Theologia pastoralis complectens practicam institutio­ nem confessarii (Paderbornae 1893). Reuter, Neoconfessarius, quem latine denuo edidit Lehmkuhl (Friburgi 1905), germanice vero Iui. Milllendorf, Der Beichtvater usw. (Regensburg 1901). — Post Codicem: Pruner-Seitz, Lehrbuch der Pastoraltheol? (Paderborn 1920). Oppermann, Die Verwaltung d. BuBsakr.2 (Breslau 1920). Schiich, Handb. der Pastoraltheol.19/10 (Innsbruck 1925). Schu­ bert, Pastoralth. I’ (Graz 1935). Merkelbach, De poenit. ministro (Liège 1928). Scholtig, Die Verwaltung der hl. Sakramente unter pastoralen Gesichtspunkten1 (Freiburg 1952). ' De obligationibus ministri 329 potest etiam confessarius minus doctus licite confessiones excipere; cum enim inscientia confessarii non valori confessionis obsit, sed solum periculum adsit, ne poenitens minus integre confiteatur vel falsa consilia, obligationes etc. accipiat, in casu necessitatis licet sacramentum non obstantibus his periculis administrare444). b. Hinc peccat confessarius, qui necessariam scientiam sibi deesse cognoscens libere (etsi ex sola caritate vel ex oboedientia) confessiones excipiat, nisi agatur de confessionibus, in quibus, ut prudenter supponit, sola venialia accusanter. Neque eum excusat approbatio, quae scientiam supponit, sed non supplet; iudicio tamen superioris sui tuta conscientia acquiescere potest quivis sacerdos de scientia sua dubitans, si ab eo aptus iudicatur et confessionibus audiendis vacare iubetur, dummodo superior subditum suum bene noverit145). Peccat superior, qui ignaro sacerdoti veniam concedit confessiones excipiendi, quia eius peccato consentit et cooperatur. Excusatur tamen, si minus idoneum confessarium exponat in casu necessitatis, ubi satis doctum habere non possit, ut in loco exiguo et remoto, cuius curam doctus sacerdos suscipere nolit454). Peccat poenitens, qui de industria eligit ineptum confessarium: si tamen poenitens, qui inepto confitetur, in bona fide est, validum est sacramentum: nam ex parte poenitentis habetur integra confessio et debita dispositio, et ex parte confessarii saltem cognitio peccatorum sub ratione generica et confusa peccati, quod ad validam absolutionem sufficit457). 384. Quae scientia necessaria sit. Non requiritur scientia, qua confessarius semper statim et per se ipsum omnes occurrentes dubita­ tiones solvere possit, sed ordinarie requiritur et sufficit scientia, qua casus communiter contingentes intelligere et resolvere queat et in difficilioribus saltem prudenter dubitare sciat, ut libros aut alios doctiores consulere possit458). a. Maior scientia requiritur ad confessiones excipiendas in magna civitate quam in parvo et remoto pago; item ad audiendos quoslibet fideles diversi status diversacque condicionis quam ad audiendos poenitentes eiusdem status et condicionis. b. Scire debet confessarius: a. quae spectant ad essentiam et effectum sacra­ menti poenitentiae, et quae ad validam et licitam eius administrationem tum ex parte sua tum ex parte poenitentis requiruntur; β. principia discernendi inter peccata mortalia et venialia, quaenam peccata sint mortalia et venialia in singulis praeceptis, varias species peccatorum et circumstantias speciem mutantes; γ. quae spectant ad restitutionem bonorum et famae; δ. casus reservatos, censuras vigentes, quae saepius occurrunt, impedimenta matrimonii et obligationes communes et proprias statuum; c. radices et occasiones peccatorum et opportuna remedia poenitentibus suggerenda. Nota. Confessarius studium theologiae moralis nunquam intermittat, tum ut scientiam competentem conservet, tum ut eandem augeat atque perficiat. Nec quisquam sibi blandiatur de conservanda scientia ad confessiones excipiendas necessaria sine indefesso studio theologiae moralis, quia haec non solum multas casque disparatas materias, sed etiam fere innumera statuta positiva complectitur, quae facile e memoria labuntur, nisi iugitur recolantur. Ad hanc scientiam conser­ vandam et perficiendam praeter freqentem lectionem librorum moralium multum iuvabit, si confessarius ad occurrentia dubia solvenda libros vel alios doctiores154 *157 154) 1M) 15β) 157) 15*) Cf. Lugo disp. 21. n. 73. Ballerini-Palmieri V. n. 576. Lugo ibid. n. 64. Cf. s. Alphonsus n. 627. 628. S. Alphonsus n. 627. 330 De poenitentia consulat, si audita confessione difficiliore diligenter examinet, num recte in omnibus egerit, ac tandem si casuistas legat et conventibus ad solvendos casus conscientiae fere ubique institutis sedulo intersit (cf. cn. 129, 131). Articulus secundus. De obligatione docendi et monendi poenitentes. 385. Obligatio docendi. 1. Vi muneris tenetur confessarius docere poenitentem ea, quae ad sacramentum hic et nunc rite suscipiendum requiruntur, quia ut sacramentorum minister procurare debet eorum validam et licitam administrationem. Si igitur sacramenti susceptio in aliud tempus differri nequeat, poenitentem docere debet y. veritates, Mt quae necessitate medii ad salutem credendae sunt ;\b, dispositiones necessarias ad sacramentum cum fructu suscipiendum, scilicet dolorem, propositum et confessionem peccatorum formaliter integram. Ea autem, quae solum necessitate praecepti scienda et credenda sunt, non est necesse, ut poenitens a confessario in confessionali discat, sed sufficit, si de praeterita negligentia doleat et propositum concipiat ea mox discendi. c aNecesse non est, ut confessarius poenitentem de rebus necessarjjs jta jnsfruatj ut ea postmodum sciat et de iis rationem reddere ttJiU possit, sed eo tantum modo, qui hic et nunc ad sacramentum susci' A^-P’en^un1 requiritur et sufficit, proponendo scilicet articulos fidei credendos, ut de ipsis actum fidei eliciat, examinando cum ipso conscientiam, eliciendo dolorem et propositum et monendo, ut haec i ipsa quam primum accuratius discat. ~ -> 386. Obligatio monendi. Qj Monendi sunt poenitentes, qui_ ex >V* conscientia erronea putant esse peccatum, quod peccatum non est, aut esse mortale, quod veniale est: haec enim ignorantia eis nociva est, quia in periculo manent formaliter vel graviter peccaridi. @Poenitentes, qui in ignorantia vincibili et graviter culpabili verSantur, monendi sunt, etsi nulla emendatio speretur: admonitio enim hinc quidem nocere nequit, quia poenitens iam est in statu peccati propter ignorantiam culpabilem vel propter dubium, quocum operatur, inde vero monitio prodesse potest, quia emendationis fructum sperare licet. I' a. Si poenitens interrogat, confessarius veritatem manifestare tenetur: tunc enim eius ignorantia non est amplius invincibilis, confessarii autem silentium cum in malo confirmaret. i b. Ignorantia comparatur vincibili, adeo ut monitio facienda sit, in sequentibus (casibus: I a. Si inducit proximum periculum peccandi vel perseverandi in peccatis, ut. |si poenitens ignoret pollutionem esse peccatum. I β. Si versatur circa leges, quae diu ignorari nequeunt. y. Si versatur circa ea, quae necessitate medii aut certo aut probabiliter sciri t credi debent. i k > II » i S cvw cn De obligationibus ministri i Q) Poenitens, qui in ienorantia invincibili versatur, monendus est, si monitionis fructus speretur aut statim aut saltem postea, nec maius malum timeatur. Quodsi ex monitione nullus fructus speretur, monitio ordinarie omittenda et poenitens in bona fide relinquendus p est: nam ex duobus malis minus eligendum est, peccatum scilicet »' materiale prae formali, quod poenitens non obtemperaturus com­ mitteret. a. Monitio omittenda est, etiamsi silentium confessarii in damnum tertii tam­ quam personae particularis vergat, si e. g. poenitens de restitutione monitus prae­ videatur non obtemperaturus: monitio enim nemini prodesset, poenitenti vero obesset. b. Si poenitens speretur quidem obtemperaturus, sed ex monitione simul prae­ videatur grave damnum tertii (e. g. damnum filiis obventurum, si solvatur matri­ monium invalidum), monitio omittenda est. Sicut enim obligatio monendi non urget cum gravi damno proprio, ita nec urget cum gravi damno alieno, modo res ipsa propter ignorantiam invincibilem sine peccato fiat45’). ■ c. In dubio, utrum profutura an nocitura sit monitio, omittenda est, nisi ex monitione multo maior utilitas secutura speretur. 1 Poenitens tamen monendus est, etsi nullus emendationis fructus speretur, quoties ex monitione omissa maius malum sequitur quam ex monitione facta, ut si ignorantia gravius damnum vel scandalum publicum allatura esset v, g. in frustratione conceptionis, quam coram aliis ut licitam defendit. Nota. Ad confessarium tamquam animarum medicum spectat, radices peccatorum prudenter investigare, congrua remedia praescribere et monita salutis praebere. In his autem adimplendis meminerit, confessarium praeter poenitentiam non posse strictam obligationem poenitenti imponere, nisi declaret ea, quae poenitens iam aliunde praestare tenetur e. g. restitutionem faciendam, occasionem peccati deseren­ dam esse. Nam in sola poenitentia imponenda iudicem, in aliis autem medicum agit, *cuius non est praecipere sed consulere»440). Articulus tertius. De obligatione interrogandi poenitentes. 387. De ipsa obligatione. 1. Confessarius per se sub gravi tenetur * interrogare poenitentes: a. De iis, quae ad integram peccatorum confessionem requiruntur, sive culpabiliter sive inculpabiliter ea omiserint: nam cum teneatur procurare legitimam sacramenti administrationem, poenitentes ab­ solvere nequit, nisi eos integre (quoad speciem et numerum) confessos judicaverit. b. De iis, quae scitu necessaria sunt, ut de peccatorum gravitate judicare possit: confessarius enim, quantum moraliter fieri potest, iudicare debet, utrum poenitentis peccata gravia sint an levia (n. 389). «’) Cf. Lugo disp. 22. n. 27. 4eo) Cf. Lugo, Responsa moral. I. 1. dub. 8. η. 5. Ballerini-Palmieri V. η. 126. T 332 De poenitentia c. De iis, quae scitu necessaria sunt, ut poenitentis dispositionem cognoscere et apta remedia praescribere possit. Cum enim dignam sacramenti administrationem procurare teneatur, poenitentem absol­ vere nequit, nisi eum dispositum judicaverit (n. 390). g. Cum vi muneris confessarius integram peccatorum confessionem procurare debeat, interrogare tenetur non solum poenitentes, qui ex gravi culpa, sed etiam eos, qui inculpabiliter, propter ignorantiam vel oblivionem in integritate deficiunt481). Attamen gravior est obligatio interrogandi poenitentes, qui culpabiliter, quam eos, qui inculpabiliter peccata omittunt. Sed quoniam per se poenitentis est peccata accusare, confessarii vero accusationem audire, obligatio interrogandi in confessione condicionata est et secundaria, st nempe poenitens deficiat; ideo obligatio interrogandi non maior, sed potius minor est quam obligatio poenitentis sese examinandi et accusandi. β. In longa^ confessionum serie omittere unam altcramve interrogationem circa speciem et numerum peccatorum, quae poenitens ex gravi culpa, celat, vel plures interrogationes circa numerum et speciem peccatorum, quae poenitens bona fide celat, propter parvitatem materiae non est grave peccatum, etsi poenitens ea sub gravi manifestare teneretur: considerato enim munere confessarii, quo poenitentes quam plurimos audire eosque iuvare tenetur, talis omissio recte levis censetur482). , & 2. Confessarius non quoslibet poenitentes interrogare debet, sed CL>^·' Àeos tantum, quos in integritate confessionis deficere probabiliter \ ^-‘^iiidicat; eos vero, quos sive ex modo confitendi sive ex condicione άΛ ✓ personae prudenter iudicat integre confessos esse, interrogare non tenetur. Defectus in integritate confessionis ex triplici causa potissimum oriuntur: ex negligentia examinis, ex pudore et ex ignorantia rerum religiosarum. Hinc ordinarie interrogandi sunt, qui raro (semel vel bis in anno) sacramenta suscipiant, qui parum instructi videantur, qui sive ex modo confitendi sive ex condicione personae peccata tacere judicentur. Interrogandi autem non sunt sacerdotes, religiosi, personae piae et pro condicione sua satis instructae nec poenitentes, qui ex modo confitendi in integritate non deficere prudenter aestimari possunt. 3. in interrogationibus faciendis confessarius non tenetur abhibere nisi ordinariam diligentiam eamque diversam pro diversa capacitate poenitentis. Ratio primi est, quia obligatio poenitentis sese examinandi non exigit nisi diligentiam ordinariam et mediocrem.^Ratio secundi est, quia confessarius tenetur solum iuvare poenitentem eiusque defectus supplere; cum ergo poenitentes secundum ipsorum capacitatem diversam adhibere debeant diligentiam in examinanda conscientia, diversam etiam adhibere potest confessarius. a. Hinc etiamsi confessarius, adhibita iam morali diligentia, putet se ulterioribus interrogationibus plura peccata expiscari aut declarata accuratius quoad speciem et numerum cognoscere posse, non tenetur amplius interrogare. Immo neque expedit multis interrogationibus torquere poenitentem, etsi aliquis defectus in integritate committatur, ne confessio reddatur odiosa. b. Cum ergo confessarius solum id curare debeat, ut poenitens confiteatur peccata prout ipse secundum capacitatem suam ea cognoscit, levius examinandus 481) Cf. Suarez disp. 32. sect. 3. η. 7 s. Lugo disp. 22. n. 17 ss. Ballerini-Palmieri V. n. 584. *·*) Cf. Gury, Casus consc. II. n. 669. Dc obligationibus ministri 333 est homo rudis atque incultus, quam homo civilis et instructus; levius aegrotus, qui propter debilitatem difficilius attendere potest, quam sanus et robustus; levius, qui plura habet peccata, quam qui pauciora4*3). 4. Interrogationes moderatae esse debent, ne confessio poen i tentibus reddatur gravis atque odiosa? Imprimis itaque non de omnibus interroget confessarius, in quibus poenitens peccare potuit, sed de iis tantum, in quibus ratione status et condicionis suae proba­ biliter reipsa peccavit. Deinde vero etiam quoad interrogationes necessarias, prae­ sertim dc rebus turpibus, attendat, ne poenitentes offendantur atque a confessione in posterum peragenda deterreantur: melius enim est in integritate confessionis deficere, quam poenitenti confessionem reddere odiosam. 588. Quid agere debeat confessarius, qui de sinceritate poenitentis dubitet. — Notandum est axioma in foro poenitentiae receptum: Creden­ dum est poenitenti tarn pro se quam contra se loquenti: ipse enim in tri­ bunali poenitentiae est reus simul et testis, sui accusator et advocatus, et insuper praesumendus est verax, nisi aliud probetur; ideo confessarius semper absolvere potest poenitentem, nisi certo sciat, ipsum sacrilege negare peccatum. In specie vero ita distingui potest: a. Si confessarius certo novit poenitentem commisisse peccatum, quod celat et quod prudenter interrogatus negat, imprimis expendat, utrum supponi possit poenitentem rem, de qua agitur, non habere pro peccato, aut illum huius peccati oblitum esse, aut alteri iam confessum esse, aut iustam habere causam illud peccatum omittendi. Si quidquam horum praesumi possit, absolvendus est poenitens, undecunque confessarius notitiam rei acceperit: nam poenitenti credendum est. b. Si nihil horum praesumi possit, diverso modo tractandus est t poenitens pro diverso fonte, ex quo confessarius notitiam peccati A £f » Ajflla*4 bovi di < De obligatione absolvendi poenitentes in genere. Haec obligatio, quae versatur circa iudicium sacramentale a con(Wm.. fessario instituendum, complures obligationes particulares compleclitor, scilicet obligationem cognoscendi causam, obligationem diiudi, candi dispositionem et ferendi sententiam seu concedendi aut differendi h Α obstat gravis suspicio. Licet in aliis sacramentis materia per se debeat esse certa, m sacramento tamen poenitentiae propter peculiarem eius naturam sufficit, ut ea sit probabilis, ne ipsum reddatur odiosum ' eiusque administratio impossibilis, cum plena certitudo de dispositione poenitentis plerumque haberi non possit. Ideo Catechismus Romanus docet: Si audita confessione sacerdos indicaverit, neque in enumerandis peccatis diligentiam nec in detestandis dolorem poenitenti omnino defuisse, absolvi poterit40*). » \a. Indispositi sunt, qui vero dolore de peccatis et serio emen-y* dationis proposito certo carent Hujusmodi generatim sun t omnes i i, qui gravem obligationem implere recusant. b. Dubie dispositi illi dicuntur, contra quorum dispositionem ex positivis indiciis gravis suspicio oritur, quin ex altera parte probabile iudicium de dispositione formari possit. 4M) Pars 2. c. 5. q. 58. Cf. /. B. Faure, Dubitationes theol. de iudicio practico, dub. 1. 336 De poenitentia Dubie dispositi non illi dicuntur, qui ex gravi motivo iudicantur dispositi, ita tamen, ut contra eorum dispositionem levis aliqua suspicio se ingerat: id enim in compluribus poenitentibus obtinet, qui sufficienter dispositi iudicari debent, cum de ratione probabilis dispositionis sit, ut ex altera parte non excludatur omne dubium. -iAs \ c, Positiva indicia, ex quibus gravis suspicio contra poenitentis dispositionem potissimum ingeritur, haec suntj_ ’ > «. si neglectis remediis in eadem peccata relapsus sit; . β. si ad confessionem aeeedat non tam sponte quam coacte aut ex consuetudine, vel si accedat, sine debita praeparatione; . y. si peccata confiteatur absque humilitate et dolore et conetur potius temere se excusare; v 8. si studeat peccata tegere, adeo ut industria confessarii ea expiscari debeat; ·, e. si difficilis sit in acceptandis poenitentiis et peccatorum remediis; si post multos relapsus frigide tantum dicat se dolere. . 391. Signa dispositionis. Ad judicium de dispositione poenitentis efformandum confessarius indiget magna prudentia diyinigue_luminis auxilio; haec autem signa in efformando hocce iudicio eum multum iuvare possunt: a. Ipsa confessio: si enim poenitens sponte ad confessionem accedit, sive ut impleat praeceptum, sive ut statum gratiae sibi conciliet, sive ut facilius vitare possit peccata, ipsa spontanea confessio pro­ babile signum dispositionis est; ex ipsa autem confessione ad dispo­ sitionem tuto concludi non potest, si poenitens solum ex voluntate parentum vel superiorum, vel ex quadam consuetudine ad sacra­ menta accedit, quia timendum est, ne non serio et sincere agat. b. Assertio poenitentis: sive enim paratus ad confessionem accedit et asserit se habere dolorem et propositum, sive imparatus accedit et post monitionem confessarii demum affirmat se detestari peccata et in posterum vitare velle; ipsi credendum est, nec maior certitudo auctore s. Thoma in hac re acquiri potest, quam si ipsi poenitenti credatur467). Si poenitens peccata sua sincere confitetur nec ullam dispositionis deficientis suspicionem ingerit, confessarius ex ipsa confessione eum dispositum recte prae­ sumit: quodsi de sufficienti dispositione dubitet, poenitentem interrogare et affir­ manti credere debet466). Patet haec affirmari de poenitentibus, qui prudenter iudicantur serio et sincere in hoc sacro conversionis negotio agere, minime vero de poenitentibus, qui leviter ac ficte procedere iudicantur. Et sane graviter erraret confessarius, qui eiusmodi poenitentibus se dolere et emendationem proponere affirmantibus fidem haberet eosque absolveret460). c Modus confessionis: facile enim cx modo, quo poenitens candide et humiliter se accusat, deprehendere potest confessarius ipsum serio 4W) In 4. dist. q. 3. a. 3. qc. 5. ad. 2. <··) Suarez disp. 32. sect. 2. η. 2. *··) Ideo damnata est haec propositio (60) ab Innocentio XI. Poenitenti haoenti consuetudinem peccandi ... etsi emendationis spes nulla appareat, nec est neganda nec differenda absolutio, dummodo ore proferat se dolere et proponere emendationem (D. 1210). De obligationibus ministri 337 et sincere agere et displicentiam suorum peccatorum et melioris vitae propositum concepisse. d. Circumstantiae poenitentis: quandoque enim deprehendit con­ fessarius in poenitente aliquam circumstantiam, quae indicium est seriae voluntatis cavendi in posterum peccata : a._si iam adhibuit aliquam curam cavendi peccata, exstirpandi vitiorum consuetudinem ; \ β, si admonitus de remediis libenter promittit se ea adhibiturum esse, praesertim si antea nunquam monitus fuerat^γ. si ad confes­ sionem accedit ex peculiari aliquo motivo e. g. concionis auditae, mortis amici, ex timore morbi contagiosi etc.xS. si confitetur peccata prius culpabiliter omissa\e. si complevit difficilem obligationem e. g. restitutionis, cuius impletionem hucusque distulerat;v ζ. si ad confessionem instituendam incommodum subire debuit ut 10ngum iter. Host s. Alphonsum usus iam invaluit distinguendi signa dispositionis ordinaria et extraordinaria seu specialia. Extraordinaria non ideo vocantur, quod disposi­ tionem extraordinariam ac perfectiorem significent aut significare debeant, sed ita vocari solent, ut ab ordinariis distinguantur. Signa ordinaria haec duo sunt, confessio rite peracta et assertio poenitentis se dolere et emendationem propo­ nere. Signa extraordinaria, quae enumerat s. Alphonsus (n. 460), fere ea sunt, quae ex circumstantiis poenitentis desumuntur. I § 3. De obligatione absolvendi. J92^_ De absolutione^concedendaÇ^differenda aut^neganda regulae generales*70). I. Poenitens sufficienter dispositus per se sub_gravi ex i usti ti a absolvi debet: nam\q. poenitens rite dispositus ius habet recipiendi absolutionem, cum sacerdos confessionem excipiens hoc ipso tacito contractu se obliget ad conferendam absolutionem ei, qui confessionem rite peregit et dispositus appareil b. Generatim absolutio statim concessa poenitenti magis prodest quam eius dilatio: emergit enim e miserrimo statu peccati, particeps fit gratiarum et bonorum, quae iustis conceduntur, peccatoribus autem negantur, ac tandem gratiis utriusque sacramenti poenitentiae et eucharistiae in emendatione vitae invatur (cn. 886). α. Licet etiam poenitens, qui sola venialia accusavit, ius habeat accipiendi absolutionem, modo sit rite dispositus; si tamen aliquoties tantum sine absolutione cum sola benedictione dimittatur, gravis iniuria ei non irrogatur; ideoque ex rationabili causa quandoque sine peccato id fieri posset. β. Ilii quoque auctores, qui opinantur licitam esse confessionem venialium mere genericam (n. 267), concedunt poenitentem, qui de venialibus vel de mortalibus iam remissis in genere tantum se accusat, cum in specie confiteri posset, et confessario petenti distincte confiteri renuit, ius accipiendi absolutionem non habere: Confassarius enim recipiens poenitentem non intendit se obligare ad eum absolvendum, nisi confiteatur more in Ecclesia recepto. Π »v 2, Poenitenti etiam sufficienter disposito differri potest absolutio, si confessarius id ei vere utile esse judicaverit et poenitens [ac il e con - Λ , 470) Cf. Bucceroni, Commentarius de absolutione danda, differenda, dene- ** ganda*1 (Romae 1889). Pighi, De indicio sacramentali* (Veronae 1897). Ter Haar C. Ss. R. De absolutione conferenda iuxta cn. 886 (Romae 1919). Mathyssek, 1■ Leitfaden der Pastoral.4 (Limburg 1940). I 22 Noldin, Vol. Ill >k ■ 338 De poenitentia 4 sentit; licet enim ius habeat ad absolutionem, non tamen ius habet, ut illam statim accipiat, ubi dilatio utilis videatur sive ad horrorem incutiendum de peccatis commissis sive ad firmandam voluntatem in proposito non peccandi. *a· communissima theologorum sententia, dilationem absolutionis aliquando, si prudenter adhibeatur, poenitentibus praesertim occasionariis et recidivis, utilem fore. Liçct vero quandoque magna sit dilatae absolutionis utilitas, ipsa tam e n nunquam dici potest medium necessarium, quod a confessario ad procurandam poenitentis rite dispositi salutem et emendationem adhiberi debeat. Dilatio absolu­ tionis tum solum necessaria dici potest, cum confessarius de sufficienti poenitentis dispositione dubitat: in hoc namque casu ipsa potest esse medium unicum et necessarium, ex quo confessarius de dispositione indicet, at quoad poenitentem rite dispositum dilatio absolutionis nunquam praecepta et necessaria dici potest. Cf. cn. 886. \b. Ratio igitur unica, ob quam poenitenti rite disposito differri possit absolutio, est spiritualis eius utilitas. Haec utilitas in eo potissimum consistit, quod poenitens ex difficultate obtinendi absolutionem melius cognoscit peccati gravitatem maioremque de peccatis commissis horrorem concipit, et quod debilis eius voluntas in pro­ posito emendationis confirmatur. Sicut ergo confessarius praevidens dilationem absolutionis poenitenti magis obfuturam quam profuturam, iniuste agit, si nihilo­ minus eam differat, ita exsistente spirituali poenitentis utilitate per se etiam ipso invito eam licite differre potest. c. Dilatio tamen absolutionis vix unquam proderit, nisi ipse poenitens in dilationem consentiat: etenim si rem aegre fert, ex dilatione potius offenditur quam emendatur; quare timendum est, ne hac ratione a sacramentis suscipiendis penitus alienetur. Ideo normae instar dici potest: non est di/ferenda absolutio poenitenti disposito, si ipse sit invitus. \d. Absolutio non est differenda nisi ad breve tempus: ad paucos dies, ad hebdo­ madam, non autem ad quindecim dies, multo minus ad mensem: diuturnior enim dilatio poenitenti magis obest quam prodest, cum grave sit per plures dies in statu peccati mortalis manere tum propter periculum mortis, quod semper imminet, tum propter /nnumera bona, quibus privatur homo, qui in peccato est. e. Ex quibus sequitur non posse generali regula definiri, quando differenda sit absolutio, sed, ut ait s. Leonardos a P. M., dotum deserendum est prudentiae confessarii, qui in casibus particularibus non debet sequi genium, neque naturam, neque compromissum, neque aliorum exemplum, sed solum unctionem Spiritus Sancti comitatam a borna doctrina et studio orationise. J v** . , rx 3. Poenitenti certe indisposito semper neganda est absolutio: qui^ enim indispositum absolvit, grave sacrilegium committit, nec ulla ' poenitentis necessitas confessarium ab hoc peccato excusare potest. Qui tamen imparati atque indispositi ad peragendam confessionem accedunt, opera et industria studiosi confessarii cum Dei gratia ad absolutionem recipiendam disponi possunt. Atqui si dent sufficientia signa doloris et propositi, nihil impedit, quominus etiam illi statim absolvantur, qui imparati et indispositi ad confessionem accesserant. Qui existimant poenitentes, qui imparati ad confessionem accedunt, monitione et exhortatione confessarii rite disponi non posse, doctrinae et praxi tum sanctorum tum magni nominis theologorum refragantur471). 4, .Poenitens dubie dispositus absolvi non potest, nisi adsit gravis causa, ob quam aKsolutio sub condicione dari possit àût eiiam debeat: 4T1) Ea, quae sapienter monet Ballerini: De poenitente minus disposito iuvando, digna sunt, quae legantur. Ballerini-Palmieri V. n. 185 ss.. ' ministri 339 .ratio primi est, ne sacramentum exponatur periculo nullitatis; vatio secundi est, quia sacramenta sunt propter homines. \ a. Dubie dispositus sub condicione absolvi potest aut etiam debet, si est in articulo mortis, si alias notam infamiae incurreret, eo quod suspicionem negatae absolutionis ingerat, si alias a sacramentis alienaretur, si diu carere deberet gratia sacramenti, si apud alium sacerdotem confessionem repetere cogeretur, si urgeret praeceptum annuae confessionis etc.; etiam sponsi dubie dispositi, qui mox contracturi sunt matrimonium, condicionatc absolvi possunt, ne certo sacrilege contrahant. b. Frequenter res ita se habet, ut absolutio quidem dari possit, quia dispositionis aliqua indicia adsint, sed differri etiam possit, quia prudens iudicium de dispositione formari nequeat. In hisce adiunctis expendat confessarius, quid considerata indole poenitentis magis ad eius salutem expediat. Quoniam vero nostro tempore valde timendum est, ne non absoluti non amplius redeant, nisi sint firma fide animati, generatim magis proderit saluti animarum c'onfessariüT,"qui'sit dives m misericordia et poenitentem non in aliud tempus dimittat, sed omnem suam curam et operam impendat, ut cum divina gratia ad validam absolutionem recipiendam eum disponat et dispositum absolvat: si absolutio differtur, elapso tempore vix magis dispositus redibit. Nota. Quoniam regulae generales de absolvendis poenitentibus supra statutae in quibusdam casibus peculiarem difficultatem faciunt, in specie agendum est a. de absolvendis consuetudinariis; b. de absolvendis recidivis; c. de absolvendis occasionariis. Articulus quintus. De absolvendis consuetudinariis. 393. N o ti o. \ Consuetud i nari us seu habi tuatus dicitur, qui ex repetition e peccator u n i eiusdem generis pravam inclinationem seu habitum cοntraxit eadem peccata committendi. Consuetudo sêu habitus peccandi est quaedam~?acilitas et propensio ex repetitis peccatis inducta eadem peccata committendi. Ad consuetudinem constituendam duo elementa essentialiter concurrunt: Φ frequentia peccatorum eiusdem generis uaedam distantia et simul propinquitas inter singulos lapsus; peccata enim saepius iterata non inducunt consuetudinem, neque si nimis ab invicem distant, neque si nimis propinqua sunt, ut si eadem die committerentur, postea vero omitterentur. 2. Quando contracta censeatur prava consuetudo, accurate definiri non potest, quia id dependet tum a peccantis indole, tum a longiore vel breviore tempore, quod inter actus peccaminosos intercedit, tum praesertim a peccati natura: quo facilius enim aliquod peccatum committitur, eo plures actus intra certum tempus requiruntur ad contrahendam consuetudinem; et cum facilius committantur peccata interna (ad quae revocantur etiam peccata oris) quam externa, generatim plures actus requiruntur ad inducendum habitum in peccatis internis (et oris) quam in peccatis externis. a. Qui per notabile tempus e. g. per integrum annum quinquies in mense pec­ catum externum commisit, immo in materia luxuriae etiam qui bis vel semel in mense per annum peccavit, consuetudinem contraxisse censendus est. 22* 340 De poenitentia b. Qui semel quotidie per longius tempus pravis desideriis vel blasphemiis peccat, consuetudinarius est, quin etiam is, qui haec eadem peccata ter quaterve in hebdomada per aliquod tempus committit, consuetudinarius dicendus est. r 394, Norma absolvendi. Consuetudinarius quilibet_aftso/vi potest ft y debet, etsi nulla emendatio praecesserit, modo serio emendationem pro­ ponat: nam prava consuetudo quam tollere conatur, non est peccatum, sed inclinatio ad peccatum, ideo cum vera cordis dispositione consistere potest. lusto severiores sunt, qui, antequam absolutionem concedant, a poenitente exigant, ut pravum habitum deposuerit et relapsus emendaverit. Etsi enim vitae emendatio sit optimum, non est tamen unicum proindeque nec necessarium dispo­ sitionis signum, sed ante emendationem et sine ea vera dispositio adesse potest. Immo ne ex eo quidem, quod quis statim post confessionem in idem peccatum relabitur, defectus doloris et propositi recte arguitur. Fieri enim potest, ut animus a rebus mundanis avocatus aeternasque veritates recogitans auxiliante gratia verum dolorem et propositum concipiat, sed statim postea, ubi sensibus iterum se obiiciant res mundanae et occasiones peccandi, idem animus vehementer allectus et excitatus, quae est eius mutabilitas atque infirmitas, iterum peccato adhaereat, adeo ut is, qui modo conversus erat ad Deum, nunc iterum convertatur ad creaturas. Nihilominus si poenitens saepius iam admonitus sine ulla emendatione redeat, prudens se ingerit dubium de defectu verae dispositionis, etsi se dolere affirmet, s b. Si consuetudinarius saepius confiteri recuset, per se non potest ei negari absolutio, tum quia frequentior confessio non est praecepta, tum quia alia media emendationis iniungi possunt. Quod si alia media non indicarentur satis efficacia, ut accidere potest habituatis in vitiis carnis, utique neganda esset absolutio ei, qui recusaret uti emendationis medio moraliter necessario neque admodum difficili. 4C AVlArJ Articulus sextus. De absolvendis recidivis. «u Μψ- 395, Notio, Recidivus simpliciter et generatim dicitur ille habituatus, qui post confessionem in i dem peccatum relapsus est ; recidivus autem formaliter seu sensu theologico dicitur habituatus, qui idem peccatum pluries iam confessus est et semper eodem modo relabitur. Tria erqo requiruntur, ut quis vere recidivus dici possit: a. Ut pravum peccandi habitum contraxerit. Per se quidem necesse non est, ut recidivus sit consuetudinarius: si quis enim quater per annum confitetur et singulis vicibus de peccato pollutionis semel commisso se accusat, est recidivus, sed consuetudinarius non est: nam quatuor lapsus per annum non sufficiunt ad contrahendum habitum; de facto autem recidivus vix non semper erit simul consuetudinarius. b. Ut idem peccatum iam pluries (ter quaterve) confessus sit. Ergo poenitens, qui primis duabus vel tribus vicibus idem peccatum confitetur, stricte recidivus non est, quocirca tractandus est ut simplex peccator, si pravum habitum nondum contraxit, vel ut simplex consuetudinarius, si habitum peccandi iam contraxit, quare non est peculiaris ratio dubitandi de horum dispositione, ubi serio se dolere dicant. M.·* c. Ut nullo emendationis studio adhibito relapsus sit; qui ergo per aliquod tempus media a confessario praescripta adhibuit et contra tentationes strenue pugnavit, etsi postea iterum lapsus sit, non est proprie recidivus. 396. Norma absolvendi. 1. Recidivus, qui prudenter dispositus indicatur, per se semper absolvi potest: qui enim vere iudicari potest dispositus, absolvi potest, licet recidivus sit: ad validam enim et licitam absolutionem aliud non requiritur, nisi ut actu dispositus sit ; ad veram dispositionem autem non requiritur futura emendatio, neque illam impedit prae vi sio futuri_relapsus. 2. Quoad recidivos autem difficultas est in formando iudicio de^-^_^ eorum dispositione: ex frequenti enim relapsu in eadem peccata gravis ingeritur suspicio pravae alicuius adhaesionis, exigui horroris peccati et defectus seriae voluntatis sese emendandi. Haec suspicio dubiam reddit eorum dispositionem, etsi affirment se de peccatis suis dolere, ideoque impedit, quominus prudenter iudicari possint dispositi, nisi peculiaris aliqua ratio accedat, qua dubium de dispositione sufficienter removeatur. a. Prudentiae et discretioni confessarii, cui gratiae auxilium semper assistit, committendum est, ut indicium de poenitentis dispositione sibi efformet, in quo efformando imprimis propria experientia, deinde etiam attentio ad quaedam signa particularia eum iuvabit (n. 391). b. Ut iudiciuin de dispositione recidivi facilius efformari possit notandum est multos esse recidivos ex fragilitate, cuiusmodi sunt, qui saepius quidem in eadem peccata relabuntur, quibus tamen peccatum habitualiter displicet, qui proinde peccatum post lapsum mox detestantur et emendationem proponunt, tentationi etiam ad tempus aliquo modo resistunt, sed deinde tum ex infirmitate voluntatis tum ex vehementia tentationis iterum succumbunt. De horum quidem dispositione non est dubitandum.\Verum sunt et alii recidivi ex mala voluntate, qui scilicet obiecto peccati pravo affectu adhaerent et ex pravo hocce affectu in eadem peccata saepius relabuntur; sed nihilominus sive ex assuetudine sive ex respectu humano quandoque ad sacramenta accedunt, nec veram et sinceram emendationis volun­ tatem concipiunt. Horum dispositio non dubia, sed potius nulla est. Atqui bonus confessarius miseros hosce peccatores non sine absolutione dimittit, sed salutaribus monitis ad emendationem vitae disponere conabitur. Quod si mutatae voluntatis indicia vere in iis deprehendat, hos quoque recidivos absolvere potest. , C*, Iwum* 397. Num recidivo differenda sit absolutio. a. Si recidivus alioquin rite dispositus relapsus sit ex fragilitate interna, ut in peccato pollutionis, delectationis morosae, odii, blasphemiae etc., ordinarie maior fructus sperandus est ex gratia sacra­ menti quam ex dilatione absolutionis. Aliquando tamen prudenti confessario etiam in hoc peccantium genere profutura videbitur dilatio absolutionis, praesertim si remedia negligenter adhibeantur. \b. Si recidivus alioquin rite dispositus relapsus sit in occasione externa vel quia obligationem (e. g. revocandi calumniam, se recon-JlLk^^' ciliandi) non implevit, ordinarie expedit, ut differatur absolutio, J..,.. k donec dimissa sit occasio vel impleta obligatio: qui enim saepius iamr fidem fregit, eius voluntas, etsi bona, 'hoc remedio dilatae abso-Σ , lutionis firmari debet. 342 poenitentia Dilatio absolutionis cum apta monitione praesertim in iunioribus poenitentibus levioris indolis ceteroquin pie ac religiose educatis, qui aut obligationem non implent aut pravum habitum non deponunt, optimum medium est incutiendi maiorem peccati detestationem et firmandi debilem eorum voluntatem. G Si recidivus est dubie dispositus et non urget necessitas eum sub condicione absolvendi, per se differenda est absolutio, ut hac ratione de voluntate poenitentis per experientiam constare possit. Verum quia nostris temporibus, praesertim in civitatibus, in quibus fides languet et officia Christiana negliguntur, negatio seu dilatio absolutionis plerumque parum prodest, immo peccatores potius offensos atque indignatos reddit magisque indurat, ordinarie melius agit confessarius, qui talem poenitentem ad dolorem et propositum disponere conatur, ei particularia media emendationis praescribit eumque absolvit. Nota. Ne perperam intelligatur et applicetur theoria s. Alphonsi de signis extraordinariis dispositionis, notandum est; a. In occasionariis et recidivis non requiri extraordinarium seu maiorem dolorem et firmius propositum: modo enim sufficiens dispositio adsit, tuto absolvi possunt, β. Occasionarius et recidivus semper absolvi potest, modo a confessario prudenter iudicari possit vere dispositus, qualecunque sit signum, in quo fundetur eius iudicium; sive ordinarium, sive extraordinarium, sive poenitens ad confessionem illud attulerit sive in confessione ad monitionem confessarii tandem exhibuerit, γ. Quare imprudenter ageret con­ fessarius, qui occasionarium aut recidivum simpliciter indispositum iudicaret, nisi in ipso deprehenderet unum alterumve ex signis extraordinariis, et imprudentius, qui eiusmodi recidivo absolute differret absolutionem, quin curam et conatum adhibuerit salutaribus monitis ad dolorem et propositum eum perducendi. Casus. Recidivi in ebrietate et qua tales publice noti, qui singulis fere hebdomadis vel saepius adhuc se inebriant, non omnino a sacramentis repellendi, sed ordinarie nec statim ad illa admittendi sunt. Non primum, quia de nullius hominis emendatione desperandum est; non alterum, imprimis quia absolvi nequit, qui post breve tempus propositum violaturus praevidetur, nisi urgeat necessitas: etenim timendum esset scandalum, si statim post suscepta sacramenta relaberetur; deinde quia publicum scandalum antea reparari debet. Itaque eiusmodi poenitenti differenda est absolutio, donec aliquatenus saltem se emendaverit. Quin etiam in casu, quo ob extraordina­ rium signum poenitentiae statim absolutus fuisset, praestat eum non statim ad s. communionem admittere, tum ut publicum scandalum reali emendatione interim reparetur, tum ut scandalum ex relapsu forte oriturum praecaveatur. Articulus septimus. De absolvendis occasionariis. 398. Notio occasionis. Occasio peccati generatim definitur circum­ stantia externa, quae homini eumque ad peccandum allicit opportunitatem peccandi praebet \.g. Circumstantia potest esse res ut liber pravus, vel persona ut amasia pro amasio. i b. Externa: differt ergo occasio a periculo peccandi, quo nomine intelligitur, quidquid ad peccandum movet, sive externum illud est sive internum; quare latius patet periculum quam occasio peccandi, c. Duo in occasione considerari debent: commo- De obligationibus ministri 343 ditas peccandi quam ipsa homini praebet, et impulsus ad peccandum; licet ergo occasio cum scandalo conveniat, in scandalo tamen magis consideratur actio alterius, in occasione autem magis res vel persona, quae praeter impulsum etiam oppor­ tunitatem peccandi praebet, d. Ad constituendam occasionem duo concurrunt: ex parte obiecti impulsus et opportunitas ad peccatum, ex parte subiecti propensio et inclinatio ad peccatum. Nota. Ipsa persona vel res est occasio, si haec determinata persona vel res oppor­ tunitatem praebet peccandi. Quandoque vero non solum determinata persona, sed quaelibet persona huius sexus ansa est peccati; exemplo sit iuvenis, qui ita irretitus est peccatis carnis, ut una persona dimissa cum alia peccaturus sit et ita porro; in tali casu res peior fieret, si solum dimitteret priores et alias sequentes corrumperet. Hic occasio peccandi est magis ipse habitus peccandi, proinde media adhiberi debent ad habitum deponendum. ,;nur ' j 399. Divisio occasionis. 1. Occasio alia est remota, alia proxima. ' .Remota illa dicitur, in qua periculum peccandi leve est, in qua proinde homines plerumque non peccant ;\proxi'mu illa dicitur, in qua periculum pe ccand i grave est, in qua proinde homines plerumque peccant. Occasio dicitur proxima vel remota ex coniunctione cum peccato. Maior vel minor coniunctio occasionis cum peccato potissimum (non unice) desumitur ex frequentia lapsuum eius qui in occasione reperitur, ct quidem ex frequentia relativa; sic certe aliud est, si quis per decursum anni quater fuit in occasione et ter vel quater peccavit, et aliud, si quis quavis hebdomada fuit cum occasione et quater peccavit in anno, ubi adhuc videndum est, an lapsus fuerint initio, in fine vel in decursu anni; iam quanta debeat esse haec frequentia, ut occasio possit dici proxima, non potest generali regula definiri. Inde est, quod theologi diversimode occasionem proximam definiant: alii enim occasionem proximam illam dicunt, in qua homines semper aut fere semper peccant, seu in qua numquam aut fere numquam a peccato abstinent; alii, in qua homines ut plurimum peccant; alii, in quo homines frequenter peccant472). Iam vero, utrum in casu particulari adsit occasio proxima, dijudicari debet yz. ex frequentia relapsus per experientiam cognita, ubi nimirum poenitens *‘n occasione versabatur atque in ea plerumque peccavit;\d. ex indole poenitentis, Ç ubi nempe ex vehementia tentationis et ex nota fragilitate poenitentis ante omnem r experentiam judicari debet in hac occasione fere semper futurum esse peccatum; ex communi contingentia, frequenter enim gravitas periculi dijudicari debet ex hac regula: quod aliis in iisdem adiunctis est occasio proxima, id etiam huic erit. 2. Occasio proxima alia est proxima absolute seu per se, alia per accidens seu relative. Prior ea est, quae communiter pro omnibus hominibus proximum peccandi periculum inducit ut aspectus fixus rei valde turpis; posterior ea est, quae proximum peccandi periculum solum pro determinato aliquo homine ob propriam eius fragilitatem inducit ut accessus ad cauponam. 3. Occasio proxima alia est voluntaria, alia necessaria: voluntaria ea est, quae facile seu cum levi incommodo vitari potest; necessaria ea est, quae vel physice vel moraliter removeri non potest ; physice, si quis e. g. in eodem carcere sit inclusus cum persona cum qua peccare solet; moraliter, si occasio dimitti non potest nisi cum magna difficultate vel cum magno detrimento in bonis vitae vel fortunae vel famae. *n) Cf. Lugo disp. 14. sect. 10. n. 148 ss. cf. De Principiis n. (ΐ \ AlsdLJô. 344 De poenitentia a. In praxi non facile credendum, sed in rei veritatem prudenter inquirendum est, si constitutus in occasione praetendat, solum cum magno damno se occasionem dimittere posse: affectus enim ad peccatum saepe auget occasionis removendae difficultatem. b. Ad iudicium formandum, utrum damnum, quod aliquis subire debet ad fugiendam vel dimittendam occasionem, revera sit notabile necne, ad adiuncta per­ sonarum attendendum illudque pro diversitate personarum ex communi hominum timoratorum aestimatione taxandum est. Notat s. Alphonsus (n. 455) non excusari mediocriter divitem, qui, ne patiatur damnum centum ducatorum, occasionem deserere nollet. 4. Occasio proxima alia est continua seu praesens, alia interrupta seu non praesens: continua seu in esse ea est, quam quis semper secum habet, quin eam quaerat, ut liber obscoenus vel turpis statua, quam domi retinet; interrupta seu non in esse ea est, quam non quidem secum habet, sed facile reperire potest, ut caupona pro ebrioso, amasia pro amasio, ludus pro eo, qui ludendo solet blasphemare. 400. De absolvendis occasionariis in occasione proxima libera. 1, Nequit absolvi poenitens, qui non vult vitare occasionem proximam graviter peccandi, quam facile vitare potest: qui enim non vult vitare eiusmodi occasionem proximam, non habet efficacem voluntatem non amplius peccandi, et proinde ad absolutionem obtinendam non est dispositus, cum ipsa voluntas permanendi in occasione proxima sit grave peccatum473). Non licet admittere excusationem, qua poenitentes promittunt se occasionem proximam adhibitis remediis non peccandi reddituros esse remotam, quando eam sine difficultate vitare possunt: nam non licet temere se exponere periculo peccandi, quod facile vitari potest, sed plane fugiendum illud est. 2. Qui promittit se derelicturum esse occasionem proximam liberam, per se absolvi potest, dummodo confessarius eius promissioni prudenter credere possit. 5. Alphonsus™) sequens S. Carolum B. et alii auctores hic distinguunt inter occasionem in esse et non in esse; in priori casu censent poenitentem neque prima vice absolvi posse, nisi antea occasionem dimiserit. Ratio eorum est, quia se iterum exponit periculo peccandi vel propositum frangendi ob adhaesionem ad occasionem et difficultatem eam deserendi, et ideo non est dispositus. — Alii auctores docent quidem talem poenitentem una vel altera vice absolvi posse, si serio promittit amotionem occasionis, sed, quod bene notandum est, supponunt: dummodo con­ fessarius promissioni prudenter credere possit, i. e., dummodo prudenter indicare possit, periculum iterum peccandi non adesse; proinde ratio S. Alphonsi non iam obtinet. Ex altera parte ipse S. Alphonsus eiusque sequaces suam sententiam dicunt ordinarie valere,, i. e. ipsi admittunt casus, in quibus prima vice absolutio dari possit, quod supponit dispositionem adesse: sic, si poenitens extraordinaria signa poenitentiae afferat, vel si sine magno incommodo non possit ad eundem confessarium redire, vel nonnisi post longum tempus. (Ter Haar 1. c. n. 41 adhuc alias exceptiones admittit.) Insuper utraque sententia admittit, quandoque etiam disposito differri posse absolutionem ad voluntatem firmandam. Ideo in praxi fere nulla differentia. 47i) Cf. propositiones damnatas ab Innoccntio XI. D. 211. 212. 213. K1) S. Alphonsus n. 454. Ter Haar, Casus consc. de occasionibus. 3. Attamen si iam saepius absolutus non stetit promissis, sed in occasionem relapsus est, non est absolvendus, nisi prius occasionem dimiserit: recte enim suspicari debet confessarius, eum non habere firmum propositum. Insuper, etsi censeatur dispositus, quandoque absolutio differenda erit ad firmandam voluntatem, nisi in casu extraordinario gravis ratio urgeat concedendi absolutionem. 401. De absolvendis occasionariis in occasione proxima necessaria. L Qui non vult deserere occasionem proximam moraliter necessariam graviter peccandi, absolvi potest, dummodo promittat adhibere remedia non peccandi. Constitutus enim in occasione necessaria iudicari debet dispositus, si adhibere velit apta remedia non peccandi, cum non exsistat absoluta obligatio deserendi occasionem, utpote non voluntariam, sed solum hypothetica, i. e. aut adhibendi remedia aut deserendi occasionem. a. Remedia, quibus occasio proxima potest reddi remota sunt: diligens oratio, frequentior usus sacramentorum, quotidiana renovatio propositi non amplius peccandi, non versari solus cum sola, fugere ab aspectu complicis etc.475). ft, Quantum debeat esse incommodum, quod a deserenda occasione proxima excuset, regula generali definiri nequit, sed in particulari casu prudenti iudicio confessarii determinandum est. Certe non excusat incommodum mediocriter grave, quod a praeceptis Ecclesiae servandi abstinentiam vel audiendi sacrum sufficienter excusat, sed neque requiritur moralis impossibilitas deserendi occasionem. Ceterum confessarius diligenter considerans particulares casus, in quibus probati auctores constitutum in occasione proxima necessaria absolvendum putant, iudicium suum in hac re formare poterit47’). \2. Si constitutus in occasione proxima necessaria post plures confessiones cum iisdem peccatis absque ulla emendatione redit, non est absolute exigendum, ut occasionem deserat, sed adhuc absolvi potest, si serio velit adhibere media, quibus occasio ex proxima fiat remota: posita enim hac voluntate sufficienter dispositus est, etsi occasionem removere nolit. Utrum in casu particulari exigenda sit occasionis dimissio an enixius commendandus sit usus mediorum, prudentiae confessarii relinquendum est; generatim dici potest exigendum non esse, ut dimittatur occasio, si multo difficilius est occasionem dimittere, quam adhibitis remediis peccatum vitare. In hoc casu complures auctores cum s. Alphonso (n. 457) hanc regulam statuunt, poenitentem non posse absolvi nisi occasionem deserat, etsi gravissimum incom­ modum, iactura bonorum, famae, ipsius vitae subeundum sit: cum enim nulla appareat spes emendationis, applicanda sunt verba Salvatoris: Quodsi oculus tuus scandalizat te etc.477). Alii tamen opinantur non esse necessario eousque procedendum: ex eo enim, quod post plures relapsus nulla est secuta emendatio, non est inferendum nullam superesse spem emendationis, sed hoc unum, aut media proposita nbn fuisse sufficientia, aut ea non fuisse adhibita478). Quodsi de hoc 'ultimo constat, serio monendus est poenitens, ut aut remedia diligentius adhibeat aut occasionem etiam cum gravissimo incommodo deserat. 47S) Cf. Lugo disp. 14. n. 151. S. Alphonsus n. 455.· 47e) Cf. Lugo disp. 14. n. 151. S. Alphonsus n. 455. Berardi, De recidivis et occasionariis 11. p. 98 ss. 4”) Mare. 9, 46. 47“) Ballerini-Palmieri V. η. 119. 346 De poenitentia Articulus octavus. De obligatione corrigendi defectus. 402. Praenotiones. 1. Defectus a confessario commissi triplicis generis esse possunt: vel enim versantui\<2. circa valorem sacramenti, ut si confessarius non absolvit vel absolvit indispositum; circa integritatem sacramenti, ut si de specie et numero peccatorum non interrogavit vel poenitentiam non imposuit; circa obligationes poenitentis et quidem vel in damnum temporale ipsius poenitentis & vel tertn, ut si indebite ad restitutionem obligavit vel ab ea facienda ' deobligavit, vel sine alicuius damno temporali, ut si de occasione deserenda non monuit. 2. Ut gradus obligationis in reparandis defectibus rite determinari possit, complura adiuncta defectus commissi considerari debent. a. Defectus commissus potest esse culpabilis vel inculpabilis; culpabilis dicitur, si cum gravi culpa confessarii committitur, incul­ pabilis dicitur, si sine culpa confessarii vel cum levi eius culpa com­ mittitur. Patet multo maiorem esse obligationem eius, qui culpa­ biliter, quam eius, qui citra culpam defectum commisit. b. Defectus aut positive committi potest aliquid agendo, aut negative aliquid omittendo, quod agendum erat. At determinandam obligationem reparationis, quando defectus committitur in damnum temporale poenitentis aut tertii, advertendum est, utrum defectus positive commissus fuerit an negative omittendo actionem debitam. c. Ad corrigendos defectus confessarius teneri potest aut ex justitia aut solum ex caritate. Quia obligatio iustitiae gravior est quam obli­ gatio caritatis, illa etiam cum gravi incommodo obligat, si defectus cum gravi culpa commissus fuerit. Ex iustitia defectum reparare tenetur, si defectus versatur circa valorem sacra­ menti, vel si in damnum poenitentis vel tertii positiva actione influxit. Ex sola caritate tenetur, si defectus non versatur circa valorem sacramenti, et si in damnum poenitentis vel tertii negative tantum influxit. d. Fieri potest, ut ex commisso defectu poenitens nullum animae pëïTculum subeat, ut si sanus in bona fide exsistens invalide absol­ vitur: si enim postea attritus ad s. communionem accedit, conse­ quitur gratiam sanctificantem, vel saltem per sequentem absolutionem peccata illa indirecte remittuntur; at fieri etiam potest, ut poenitens ex errore commisso in periculum salutis adducatur, ut si moribundus, qui aliud sacramentum suscipere nequit, invalide absolvitur. Nota. 1. In singulis casibus sequentibus duo in quaestionem veniunt: a. quanta sit obligatio corrigendi defectum commissum; b. quo modo defectus corrigendus sit. 2. Quoad modum: Alii defectus inscio poenitente corrigi possunt, ut si non absolutus ad eundem confessarium redeat.Si cum ipso poenitente loqui necesse sit, dispiciendum· est, num de re loquendum sit, quae sub sigillo est: in hoc enim casu non licet loqui, nisi petita prius et obtenta licentia poenitentis. c. Alii defectus reparari'debent etiam extra confessionem; de aliis satis est, ut reparentur intra confessionem. Quantum fieri potest, evitari debet reparatio extra confessionem, quia tum confessanô tum poenitenti molesta est. Quare si poenitens v De obligationibus ministri 347 ad confessarium rediturus praevideatur, nec periculum sit in mora, praestat rem in sequenti confessione componere. Tandem fieri potest, ut confessarius non cognoscat poenitentem sive tertiam personam, cui damnum illatum est; quo in casu nihil restat, nisi ut confessarius de culpa, si quam commisit, poeniteat, ceterum vero rem totam Deo commendet. 403. Si agitur de valore sacramenti. 1. Defectus culpabilis circa valorem sacramenti reparandus est etiam cuingravi incoinmôcTô; (a) Cum in tali casu non fiat revelatio peccati, alii auctores censuerunt esse violationem sigilli latius dicti, alii, praesertim post Codicem, melius dicunt agi de usu prohibito scientiae ex confessione haustae. b. In aliis autem confessionibus potest confessarius absque expressa licentia mentionem facere eorum, quae a poenitente in prioribus confessionibus audiverat; similiter etiam loqui potest de auditis ex confessione immediate post absolutionem datam, sive poenitens nondum discessit, sive iam discessit et statim redit, quia hoc rnoraliter dicitur in confessione. (c~)Si poenitens ipse de confessione loqui incipiat, confessario hoc ipso licentiam concedit loquendi, per se tamen solum de ea re, de qua ipse loqui incepit. 4. Obligatio sigilli oritur ex omni et sola confessione sacramentali, seu facta in ordine ad absolutionem obtinendam (n. 269), etiam choata tantum: de omni namque et sola confessione sacramentali valent rationes, ob quas servari debet sigillum. Ideo non frangit sigillum, qui narrat, quae audierat extra confessionem, etsi sub secreto seu sub sigillo confessionis, ut dicunt, vel in confessione quidem, sed facta sine voluntate suscipiendi sacramentum, sive facta est ad eleemosynam peten­ dam sive ad decipiendum confessarium. Sedulo tamen caveri debet scandalum fidelium, qui forte putabunt factam fuisse veram confessionem. 5. In hac materia sigilli sacramentalis non licet uti opinione probabil i, quia hic non agitur de solo licito vel illicito, sed de laesione sacramentalis obligationis et de damno spirituali fidelium, in quibus etiam periculum necessario cavendum est. Quocirca tum in dubio facti, num aliquid dictum sit in ordine ad confessionem, tum in dubio iuris, num aliquod dictum vel factum laedat sigillum, confessarius ad sigillum tenetur, quamdiu opinio favens sigillo vere probabilis est. 409. De licentia loquendi. Si poenitens licentiam dedit, confessarius de auditis in confessione non solum cum ipso poenitente, sed etiam cum aliis loqui e. g. complicem monere potest: poenitens enim con­ fessarium ab obligatione ■ sigilli eximere potest. Cavere tamen debet, « · · a * »· —-m—- — Neque dicatur poenitentem non posse auferre obligationem legis divinae, quae sigillum praecipit: Nam si poenitens utendo suo iure concedit transgredi ambitum fori sacramentalis, usus scientiae non amplius in solo foro sacramentali continetur. a. Non sufficit licentia praesumpta, quia nimis facile et imprudenter praesumi posset, sed requiritur expressa vel verbo vel facto, quod expressae licentiae aequivalct, et prorsus libera neque ullo modo yi aut metu ne reverential! quidem eîdorta^Quôcisï poenitens licen­ tiam dare tenetur, eam autem negat, ei absolutio negari potest et debet, obligatio sigilli autem manet. £ De poenitentia 352 b. Duplex est modus, quo poenitens hanc licentiam dare potest: vel enim licentiam ita concedit, ut is, quocum confessarius loquitur, et ipse ad sigillu-m teneatur, vel ita, ut is ad sigillum non teneatur. Quodsi poenitens illimitatani licentiam concedit, manet tamen semper obligatio secreti naturalis, quam rerum natura postulat. Nota. Confessarii raro et solum in gravi necessitate et ordinarie ab iis tantum, quorum consensum certo sperare possunt, hanc licentiam petant: experientia enim constat plerosque poenitentes extra confessionem aegre loqui de rebus ad confes­ sionem pertinentibus ipsamque petitionem eis iam molestam esse. § 2. De subiecto sigilli. 410. Ad sigillum obligatur xper se et primario ipse confessarius, per accidens et secundario obligantur omnes, ad quos notitia sacra­ mental is confessio ms quoi nodocunque pe r v enerit*^). 1. Confessarius ad sigillum obligatur sive est verus sive fictus seu per errorem existimatus, ergo etiam laicus, qui se confessarium simulat vel pro confessario habetur, et cui poenitens bona fide con­ fitetur. @ Hinc si confessarius interrogatur de re, quam ex confessione novit, respondere potest et debet se id nescire, et si ulterius interrogatur, num id etiam ut confessarius nesciat, respondere adhuc potest se id nescire, et si urgetur, ut sine restrictione respondeat, etiam cum iuramento affirmare potest se loqui sine restrictione, nempe sine restrictione non necessaria; omnes enim norunt confessarium non posse aliter respondere, et tamquam hominem privatum ipsum vere id nescire et poenitentem nihil ipsi dixisse. Praestat autem interrogantem repellere hac vel simili formula: ad hanc interrogationem non est, quod respondeam. (b} Confessarius in iudicio interrogatus de re, quam solum ex confessione novit, uti potest privilegio, quod in plerisque Europae regionibus a iure civili ipsi conce­ ditur, nempe recusandi testimonium. In iure ecclesiastico omnino incapax testimonii habetur483). Quia tamen negato testimonio quandoque indirecte laeditur sigillum sacramentale, tum nimirum, cum ex negato testimonio oriri potest suspicio reum confessum esse delictum, in hoc casu potius respondere debet se nihil scire. Immo quia raro determinari potest, utrum laedatur sigillum necne, et quia saltem reus, qui delictum confessus est, iudicare debet sacerdotem ob suam confessionem negare testimonium, praestabit, ut sacerdos in omni casu respondeat, se nihil scire. c. Confessarius, qui suum peccatum confiteri non potest absque laesione sigilli, illud omittere debet : gravior est enim obligatio sigilli quam obligatio integre confitendi. Verum periculum violandi sigillum raro aderit, modo in confessione non dicatur, nisi quod ad declarandam speciem peccati necessarium est. d. Confessarius, qui audita confessione in ecclesia interrogatur a sacellano vel in nosocomio a sorore infirmis ministrante, num parari debeant, quae necessaria sint ad administrandam communionem, interrogantem remittat ad ipsum poeni­ tentem, ut hunc interroget, num s. communionem suscipere velit; et ne unquam oriatur periculum violandi sigilli, id semper faciendum est, sive poenitens absolutus est, sive non est. 411. 2. Dupliciter accidit, ut ad sigillum teneantur, qui con[essionis notitiam acceperunt\a. si immediate vel mediate ex ipsa c o 11 f essione, si ex medio actualis confessionis rei n perceperunt, 4M) Cn. 889, 2. 4M) Cn. 1757, § 3. n. 2. De obligationibus ministri 353 siye hoc medium per se sive per accidens ad actualem confessionem ordinatum est. a. Tenentur itaque interpretes sponte ad confessionem peragendam adhibiti. Nemo tenetur confiteri per interpretem nisi sponte velit; si quis tamen interpretem adhibeat, hic, utpote peccata in sacra­ mentali confessione declarata audiens, ad sigillum tenetur’*4). b. Adstantes, qui sive casu sive de industria rem in confessione declaratam audiunt, et illi, quibus ab his forte confessio audita sacrilege revelatur; immo qui data opera confitentem audire conatur, sacrilege secretum sacramentale iam violat. Si poenitens tam clare loquatur, ut a circumstantibus audiatur, atque id advertens nihilominus pergat, ii, qui confessionem audiunt, secreto naturali teneri possunt, 1 » sigillo sacramentali autem non tenentur, quia poenitens iure suo in secretam confessionem sponte ceditm). c. Ii omnes, quibus confessarius sive sacrilege sive imprudenter ahquid de auditis in confessione revelavit; hinc si confessarius in concione coram populo sigillum laederet, omnes ad sigillum tenerentur, adeo ut ne inter se quidem de re audita loqui possent. d. Superiores, a quibus extra confessionem sive a poenitente sive a confessario petitur facultas absolvendi a reservatis, vel quibus se sistit absolutus a reservata, quia superior, ad quem vel pro abso­ lutione vel pro poenitentia recurrendum est, cum confessario unum tribunal sacramentale constituit: in priore enim casu confessionis necessaria praeparatio, in posteriore eiusdem complementum habetur. e. Theologus, quem confessarius de poenitentis licentia circa peccata vel statum eius consulit, nisi poenitens obligationem sigilli relaxaverit, quia sicut interpretis opera, ita doctoris consulti in­ structio ad confessionem ordinatur. Si ipse poenitens theologum consulat, distinguendum est: si eum consulat circa confessionem alteri faciendam, theologus consultus ad sigillum non tenetur, quia consultatio ne inchoata quidem confessio est; sigillum autem oritur ex sola confessione sacramentali saltem inchoata; quodsi ipsum consulat circa confessionem ipsimet faciendam, tenetur sigillo, quia consultatio est inchoata confessio. . f Legens sive casu sive data opera confessionem alterius scriptam tenetur sigillo, si scriptura consideranda est ut actualis confessio vel ut medium ad actualem confessionem ordinatum; at non tenetur sigillo, si charta solum continet materiam ad confessionem prae­ paratam: nam eiusmodi charta non est confessio nec medium actualis confessionis, sed medium ad confessionem postea facilius instituendam electum et ordinatum; inducitur autem in hoc casu obligatio secreti naturalis, eaque gravis vel levis pro ratione materiae, quae in illa schedula continetur. (où Tenetur sigillo, qui legit schedulam a muto vel ab alio, qui per scripturam comitetur, iam traditam confessario; pari modo qui eam legit post absolutionem in confessionali relictam vel a confessario amissam, quia est quasi perdurans confessio. L |-4--«*axXI b. Ne versénTùT'sôïùs^ciimsoIaTquod quidéln tam magni momenti est, ut confessarii obligationem parentum, qua visitationibus filiorum prudenter invigilare debent, nunquam satis urgere possint. c. Ne visitationes sint nimis frequentes nec nimis protractae; porro etiam numerus visitationum earumque licita duratio aesti­ matione prudentum determinari debet; «generatim, putat Aertnys, semel in hebdomoda per unam alteramve horam immodicum non est«. d. Ut omnia vitent, quae periculum augere possunt, nimiam scilicet in conversando libertatem, praesertim tactus, oscula, am­ plexus. e. Ut exercitiis pietatis, praesertim vero frequentatione sacra­ mentorum contra peccatum se munire studeant. {i’420. De visitationibus sponsorum. 1. Certum est, sponsos post inita * sponsalia nullum ius mutuum habere in corpora; quae ideo in solutis peccata sunt: aspectus tactus, oscula, amplexus impudici, ea pari modo etiam in sponsis gravia peccata sunt. 2. Ius habent sibi exhibendi illa signa honesta amoris et bene­ volentiae, quae sponsi iuxta morem patriae sibi exhibere solent, ut sunt oscula, amplexus, tactus, colloquia honesta. Ipsa relatio sponsorum huius iuris fundamentum est. Motus ergo carnales, quin et pollutiones, quae forte hac occasione oriuntur, non sunt peccata, quia relatio sponsorum est iusta causa illos effectus permittendi, modo caveatur consensus. Controvertunt auctores, num sponsis liceat capere atque ideo intendere delecta­ tionem sensualem, quae ex osculis, amplexibus vel tactibus pudicis oritur. — lain vero si nomine delectationis sensualis intelligitur delectatio venerea, haec licite intendi non potest, sive magna sive exigua est: condicio enim sponsorum nullum ius tribuit voluntarie quaerendi eiusmodi delectationem, ne exiguam quidem. Quodsi nomine delectationis sensualis intelligitur delectatio, quae non sit venerea, illicitum non est voluntarie eam capere atque intendere. Eiusmodi enim delectatio est honesta: siquidem honestus est amor sponsorum et aeque honesta sunt signa, quibus ille amor ostenditur et fovetur, ergo honesta est etiam delectatio, quae ex illa ostensione amoris connaturalitcr sequitur; insuper adest ratio sufficiens eam capiendi, relatio nempe sponsorum; tandem delectatio venerea forte oritura ex hac eadem ratione licite permitti potest, modo exclusus sit consensus. Controversia inter auctores inde orta videtur, quod non satis distinguant inter delectationem veneream, sensibilem et sensualem, quae tum a venerea tum a sensibili omnino distingui debet et per se indifferens est491’). 3. Post inita sponsalia periculum peccandi in visitationibus maius esi: sponsi enim maiore libertate inter se conversantur, cum quaedam signa mutui amoris secundum patriae consuetudinem ipsis prohiberi non possint; haec autem maior familiaritas valde auget periculum peccandi. Quare cautelae numero praecedente indicatae ipsis specialius proponendae et inculcandae sunt. 4. Si in his visitationibus, sive ante sive post inita sponsalia fiunt, peccata committuntur, ex eorum frequentia diiudicandum est, num 4>“) Cf. Noldin, De Castitate n. 7. Ballerini-Palmieri 11. n. 998. De occasionibus particularibus 363 adsit proximum periculum peccandi. Quod si ex peccatorum frequentia apparet visitationes sponsis esse occasionem proximam, habendi et tractandi sunt ut constituti jn occas/one jjroxima necessaria: moraliter enim sponsis impossibile est a visitationibus et 'alloquio' abstinere. a. Si igitur peccata externa (tactus turpes, fornicationes) committuntur, eis iniungendum est, ne unquam soli maneant; si peccata eo committuntur, quod in motus turpes, qui occasione visitationis oriuntur, consentiunt, curandum est, ut visitationes, quantum fieri potest, minuantur et cautelae diligentius adhibeantur. b. Ceterum etiam recidivos conetur confessarius actu disponere et, si dispositos iudicare potest, eos absolvat; si enim sine absolutione dimittantur, id eveniet, ut toto tempore procationis a sacramentis abstineant et in peccatis marcescant. Nota pro confessariis. Quando iuvenes vel puellae se accusant de peccatis exterius contra castitatem commissis cum persona alterius sexus, interrogari debent, num foveant aliquam familiaritatem. Quod si affirmaverint, ulterius inquirendum est, num adsit spes futuri matrimonii. Si nulla exsistit spes, a fortiori, si neque intentio adest matrimonii, omnino exigendum est, ut familiaritatem abrumpant, cum sine iusta causa reperiantur in proxima occasione graviter peccandi. Si intentio et spes matrimonii habetur, sed remota tantum (post mortem patris; si nactus fuero officium vel habitationem etc.) exquirendum ulterius est, num occasio peccati sit revera ipsa familiaritas, an potius alia circumstantia, v. g. inconsideratio, usus alcooli, ita ut peccata non tam per conventum quam per accidens ex illis circum­ stantiis occasionata sint; item an ansa peccati sit magis ipse habitus unius (cf. notam ad n. 398); in his casibus curandum est ut tales circumstantiae vitentur, habitus deponatur, altera persona firmetur ut magis adiuvet complicem in his conatibus. Si econtra occasio est ipsa familiaritas, tunc ordinarie familiaritas interrumpenda est usque dum propior spes matrimonii adsit. Denique, si consideratis omnibus adiunctis rationabilis spes est matrimonii mox ineundi, familiaritas permitti debet, suggerendae autem sunt cautelae, quibus periculum peccandi fit remotum. Articulus secundus. De choreis. 421. Num licitae sint. Choreae distingui debent graviter inhonestae et honestae aut leviter tantum inhonestae. Graviter inhonestae illae sunt, quae a personis diversi aut etiam eiusdem sexus suscipiuntur cum nudationibus graviter obscoenis aut gestibus vel tactibus gra­ viter impudicis; honestae aut leviter inhonestae illae dicuntur, in quibus nudationes, gestus, tactus non occurrunt nisi honesti aut parum tantummodo inhonesti. Quodsi ss. ecclesiae patres uno ore omnes choreas graviter reprehendunt ac reprobant, advertendum est ludos choreales illius temporis longe alios fuisse ac nostri temporis, quamvis etiam nostro tempore instituantur choreae prorsus reprobandae. Ad iudicium ferendum de earum liceitate in praxi tum ad genus chorearum tum ad indolem saltantium attendendum est. 1. Choreae graviter inhonestae sunt occasio proxima peccandi mortaliter universalis: rarissimus enim erit, qui eiusmodi rebus turpiter non moveatur; quare dicendae sunt graviter illicitae, nisi eas adeundi vera necessitas cogat. 364 De poenitentia 2. Choreae non graviter inhonestae co mtn mi i ter non continent nisi occasionem peccandi remotam; quare sine causa illas frequentare non licet, exsistente autem iusta causa eas adire licet, quae autem eo. gravior esse debet, quo maius est periculum peccandi. a. Causae iustae, ex quibus eiusmodi choreas frequentare licet sunt: consuetudo, una alteravc vice in anno ad animum relaxandum; ad facilius inveniendam occa­ sionem matrimonii; ad non displicendum adamanti: ad satisfaciendum invitantibus ad choreas etc. Gravior causa est iussio parentum, timor gravis offendendi maritum, parentes etc. b. Ut periculum peccandi, quod ipsae choreae frequentantibus praebent, dijudi­ cari possit, notandum est: a. Generalis regula, quae ubique applicetur, statui non potest, sed tum ad locorum consuetudinem tum ad personarum diversam indolem attendi debet, β. Generatim choreae publicae, praesertim illae, quae inter personas solutas diversi sexus in cauponis instituuntur, multo maius periculum continent, quam quae in privatis domibus habentur, γ. Choreae nonnullae, quae nostro tempore valde in usu sunt, maius quidem periculum continent propter pressiorem amplexum, quo peraguntur, attamen generatim non possunt dici graviter inhonestae nec proinde per se propter occasionem proximam illicitae, δ. Magnum periculum peccandi exsistit etiam, praesertim ruri, in accessu ad choreas et maxime in regressu ab iisdem. 3. Choreae honestae etiam inter personas diversi sexus per se indifferentes et proinde per se licitae sunt. Choreae per se quidem indifferentes sunt, sed prout nunc instituuntur, nunquam a peccandi prorsus immunes sunt; liberior conversatio inter personas diversi sexus, manuum contrectatio, concentus musici commoventes, nervorum excitatio ex usu potus alcoolici, nocturnum tempus etc. aliquod, saltem leve, periculum semper continent, ideo choreae per se nemini suadendae, immo potius omnibus dissuadendae sunt. ‘;· 4. Choreae hominum personatorum (MaskenJ vix non semper tamquam illicitae reprobandae sunt: ideo enim personam induunt, ut liberius id facere possint, quod frenum pudoris impedivisset. Nota. I. Quamvis affirmari non possit eos, qui ad choreas accedunt, ordinarie pravo fine moveri: saepius enim mere laetitiae et recreationis causa interveniunt; qui tamen eas adeunt prava libidinis intentione, manifesto hac ipsa intentione graviter peccant. 2. In casu particulari imprimis considerandum est, num choreae poenitenti sint occasio proxima peccandi. Si cui non sunt occasio proxima, quantum fieri potest monendus est, ne eas adeat, at confessarius lure suo exigere non potest, ut poenitens sub poena denegandae absolutionis promittat, se ad eas non accessurum esse; si cui sunt occasio proxima, hanc promissionem pariter exigere non potest exsistente duplici hac condicione: si nempe poenitens ex gravi causa eas adire cogatur, et si aptis cautelis occasionem proximam possit et velit reddere remotam; quod si nulla esset eas adeundi necessitas, non posset absolvi poenitens, qui eas evitare nollet. 3. Ultimo tempore in usum introductae sunt choreae, quae dicuntur modernae (Tango, Shimmy etc.); ortum habuerunt inter gentes barbaras libidini deditas, et ex intentione chorcographice repraesentandi procacitatem sexualem. Tales choreae ex lege naturae vitari debent ab iis quibus grave periculum creant et ab iis qui in seipsis tale periculum non sentiunt, sed sciunt se cooperari ad periculum alterius. Accedit grave scandalum, praesertim si in societatibus catholicorum foven­ tur. Ideo in quibusdam regionibus accessit prohibitio positiva episcoporum. Talis prohibitio consideranda est ut lex fundata in praesumptione communis periculi; De occasionibus particularibus 355 proinde obligat omnes, etiamsi periculum se non experiri dicant; obligat incolas, advenas (v. g. studiosos ex aliis regionibus, qui in tali loco quasi-domicilium habent), immo etiam peregrinos, quia «consulit ordini publico· (cn. 14, § 1, 2). ) pXc—yS Articulas tertius. η^ιτψ^Λ) ' , De spectaculis et repraesentationibus cinematographicis. 422. 1. Spectacula per se quidem sunt res indifferens; siquidem natura sua lusus sunt, qui, si honeste et moderate instituantur, nihil mali in se continent. Quare si haberentur spectacula omnino innocua, mere solatii et recreationis causa adiri licite et libere possent. Verum prout nunc spectacula sunt, maiorem minoremve occasionem peccandi saepe continent. Peccata, ad,quae committenda occasionem praebent, sunt: a. peccata luxuriae sive propter res turpes aut saltem amatorias, quae repraesentantur, sive ob varia eorum adiuncta, praesertim ob vestitum inverecundum, qui tum in actoribus tum in spectatoribus cernitur, sive ob choreas inhonestas, quae scenis interponuntur; β. peccata contra fidem, cum veritates revelatae et institutiones Christianae ludibrio habeantur, vitia et delicta laudibus efferantur, virtutes autem ut viles et ridiculae contemnantur. 2. Spectacula, quae occasionem tantum remotam continent, non sunt graviter illicita, ideo ex iusta causa adiri possunt. Spectacula, in quibus notabiliter turpia aut religioni notabiliter contraria non occurrunt, ordinarie proximam occasionem non praebent, sed occa­ sionem plus minusve remotam; hinc pro gravitate periculi etiam gra­ vior causa, quae ingressum excuset, requiritur, et congruae cautelae, quae periculum peccandi removeant, maiore sollertia adhiberi debent. Eiusmodi causa excusans non est solatium et recreatio, sed gravior requiritur e. g. voluntas mariti, praeceptum parentum, ratio famulatus in iis, qui herum vel domi­ nam comitari debent, ratio utilitatis una alterave vice in iis, qui harum rerum notitiam ex honesto fine sibi comparare debent. 3. Spectacula, quae proximam peccandi occasionem continent, per se graviter illicita sunt^ ideo adiri absque gravi peccato solum possunt ex gravi causa et adhibitis congruis cautelis. Proximam occasionem ordinarie praebent spectacula, in quibus notabiliter turpia aut re­ ligioni notabiliter contraria occurrunt, praesertim vero illa, quorum actibus choreae scenicae interponuntur; at ratione fragilitatis etiam spectacula, quae minus inhonesta et minus irreligiosa continent, occasio proxima esse possunt. Causa sufficiens, ex qua eiusmodi spectacula adiri possent, est indignatio mariti vel parentum, quae alio modo evitari non potest; non vero merum praeceptum nec, ut merito notat Berardi, iactura pretii pro ingressu iam soluti, quod in casu absentiae non recuperatur, nec (ordinarie saltem) finis philanthropicus, ad quem destinatur lucrum percipiendum, quia pretium etiam sine interventu solvi potest. 4. Actores, maxime vero directores peccato scandali graviter delinquunt, si comoedias repraesentant, quae vel graviter obscoenae sunt, vel notabiliter ad libidinem excitant, vel religionem graviter offendunt. “ •n. ft's ryy 366 APPENDIX II. Dc confessione generali. Z -^423. Eius necessitas. Confessio generalis est omnium aut multarum confessionum repetitio. Consideratis ordinariis poenitentium adiunctis confessio generalis duobus hominum generibus dicenda est necessaria: fl. lis, qm' cum gravi culpa peccatum mortale in confessione y UU celarunt, sive id factum est ex negligentia graviter culpabili in examine / conscientiae sive ex defectu sinceritatis in ipsa confessione. v j / b. Iis, qui scienter absque dolore et serio emendationis proposito Wx confessi sunt. / ' / Ii, qui diutius in pravo peccandi habitu vixerunt et, quamvis saepius ad sacramenta accesserint, semper tamen in eadem peccata sine efficaci emendationis conatu relapsi sunt, ad confessionem generalem instituendam stricte obligari nequeunt, quia certo non constat praeteritas confessiones fuisse invalidas; cum tamen non imprudenter de earum vaiore dubitari possit, enixe ad confessionem generalem hortandi sunt. 424. Ejus utilitas. In praedicanda confessionis generalis utilitate C theologi omnes conveniunt: ex ea enim poenitens intimius cognito conscientiae suae statu timorem et humilitatem,-horrorem peccati, animi pacem et tranquillitatem atque in Deum spem ac fiduciam con­ cipit. Unica confessio generalis saepius plus prodest quam multae confessiones ordinariae. Ideo Benedictus XIV. ait: «Conscientiarum moderatores uno ore conveniunt multam ex generalium confessionum usu percipi utilitatem«499). Quinque potissimum generibus hominum utilis est confessio generalis: g. Adultioribus, qui confessionem generalem nondum peregerunt, praesertim si opportuna ad eam se offerat occasio ut tempore missionis, exercitiorum, iubilaei etc. Quam maxime hoc valet de consuetudina­ riis, occasionariis, recidivis. b. lis, qui vitae statum500) vel novam v i v e n d i r a t i ο n em suscipiunt, ut sunt nupturientes, vidui et viduae, milites, qui contubernia ingre­ diuntur vel ex iis redeunt, studiosi, qui altiora studia incipiunt etc. c. lis, qui serio ad Deum converti et meliorem vitae rationem instituere intendunt: vix enim contingit vitam vere Christianam instaurare, nisi peccata anteactae vitae seria poenitentia expiata fuerint. d. Infirmis, qui in periculo mortis versantur: etenim si confessionem generalem sive a pueritia sive a longo tempore non peregerint et vires suppetant, enixe ad eam peragendam hortandi sunt, ut quiete et confidenter mortem opperiri possint. ,, 't , <*«·>**Λ 4M) Constitutio Apostolica (26. iun. 1749) n. 17! vy 50°) Cn. 541 praescribit confessionem generalem postulanuous ante initum novitiatum. Cf. Constitutiones diversarum religionum. De confessione generali 367 Idipsum applicandum est omnibus periculum mortis subituris, ut militibus in bellum profecturis, matribus prima vice parituris, omnibus, qui expositi sunt periculo infectionis letiferae etc. e. Scrupulosis quoque confessio generalis semel permitti potest: non enim ipsa confessio generalis, sed eius iteratio illis nocet et proinde interdicenda est. Nota. Excessus autem in hac re cavendus est. Caveat ergo confessarius, ne poenitentes importune ad confessionem generalem instituendam adigat: nisi enim libenter eam peragant, vix ullius utilitatis erit. Caveat etiam, ne a quovis novo, quem nanciscitur, poenitente sub praetextu melius cognoscendi statum animae confessionem generalem exigat: ad conscientiam enim apte dirigendam abunde sufficit cognitio, quae ex ordinariis confessionibus hauriri potest. 425. Monitiones. 1. Propter magnam confessionum generalium utilitatem confessarius libenter eas excipiat, nec unquam poemtentem, qui confessionem generalem instituere intendit, sub praetextu reiiciat, eam non esse necessariam; econtra, nisi ex adiunctis eam nocituram indicaverit, se poenitentem adiuturum esse promittat, ut eo fidentius ad confessionem peragendam accedat. 2. Confessio generalis non obiter et perfunctorie per summa tantum capita, sed ordinarie, praesertim si occasione exercitiorum vel mis­ sionis publicae fiat, accurate et diligenter instituenda est, etsi non agatur de confessione necessaria: alias enim poenitens non consequetur animi pacem et conscientiae tranquillitatem, quae est suavissimus confessionis generalis effectus501)· _3. Non expedit, ut confessiones generales veluti de petente et ex improviso instituantur, sed ad obtinendos fructus, qui ex iis per Dei gratiam sperari possunt, praemittenda est diligens praeparatio. Illi ergo, qui confessionem generalem peracturi sunt, instrui debent, ut per aliquot dies, in quantum negotia diurna id permiserint, in examinanda conscientia, in recogitandis et detestandis peccatis, praesertim vero in crebris orationibus, quibus veram conversionem implorent, occupentur. 4. Si poenitens sufficienter instructus et paratus est, praestat, ut ipse confessario iuvante, quando opus fuerit, peccata dicat, quae novit. Quodsi sufficienter instructus vel ad confessionem instituendam paratus non est, vel si sponte petit, ut interrogetur, praestat, ut confessarius interrogando totam confessionem perficiat. 426. Interrogationes praeviae. Ad confessionem generalem facilio­ rem reddendam, iuvat poenitentem in antecessum sive cum petit, ut eius confessio generalis excipiatur, sive immediate ante confessionem de sequentibus interrogare. 1, Cur confessionem generalem instituere velit. Ex datis responsis patebit, utrum confessio generalis necessaria an tantum utilis sit. 2. Quodsi constat eam esse necessariam ob confessiones^praeteritas male peractas, statim explorandum est, quando facta fuerit ultima confessio valida, quoties per annum confiteri et communicare poeniό01) Cf. Directorium in exercit. spirit. (Brugis 1897) c. 16. n. 3. 368 De poenitentia tens consueverit, num hoc tempore aliud sacramentum (confir­ mationem, matrimonium, extremam unctionem) susceperit. 3. Poenitens ignotus de vitae statu (soluto vel matrimoniali) deque professione, quam exercet, interrogandus est. 4. Quando fuerit ultima confessio. Ordinarie confessioni generali praemittenda est confessio peccatorum ab ultima confessione com­ missorum, ut confessarius sic melius cognoscat statum poenitentis. Nota: Interrogationes ne fiant disjunctive »hoc vel illud?« sed absolute, ita ut poenitens respondere debeat clare: »Ita« vel »Non*. 427. Catalogus peccatorum, \p. Interrogandus est de peccatis, quae a poenitente considerato eius statu et condicione probabiliter commissa sunt: ideo ex sequenti catalogo quandoque nonnullae interrogationes omittendae, quandoque aliae addendae sunt: exhibet enim peccata, de quibus ordinarie interrogandum est. . b. Expedit, ut ordo praeceptorum decalogi servetur, praesertim (/Ah' si agitur de confessione generali ex devotione facienda; si vero neces'X saria est propter reticentiam peccati gravis, praesertim contra sextum' '/h praeceptum, expedit, ut cum hoc peccato incipiatur. Praecepta Ecclesiae ad tertium, et officia status ad quartum praeceptum revocari possunt. \c Si poenitens pravum habitum contraxisse deprehenditur, explo­ randum est, quando inceperit et quanto tempore duraverit. \£. Si peccatum grave fatetur, statim de specie infima et de numero interrogandus est, si absque gravi incommodo fieri possit. \L a. Num de aliqua veritate fidei serio dubitavit. Num veritatem ficiei negavit. Num ab Ecclesia defecit. b. Num de salute sua desperavit. c. Num contra Deum eiusque dispositiones murmuravit. Si affirmat: num de Deo blasphemas cogitationes habuit. d. Num impia colloquia contra religionem, Ecclesiam, sacerdotes instituit. Num pravos libros, prava folia (e. g. materialistica) legit, aliis legenda tradidit. Num ideo se excommunicationem incurrere putavit. Si affirmat, de ipsis libris, quos legit, interrogandus est. Num res superstitiosas peregit (spiritismum, hypnotismum). Num sacra­ mentum indigne suscepit. II. Num graviter blasphemavit, num coram filiis. Num falsum iuravit — in indicio — cum damno proximi. Num votum fecit, quod postea non implevit. III. a. Num die festo missam culpabiliter non audivit. Num die festo sine necessitate laboravit — aliis laborem imposuit. b. Num die veneris carnem manducavit. Num ieiunium violavit. Num praecepto paschali satisfecit. IV. a. Filius familias: Num in re gravi inoboediens fuit e. g. commorando extra domum tempore nocturno, frequentando personas vel domos contra parentum prohibitionem. Num graviter eos con­ tristavit. Num eos aspere tractavit — verbis — factis. Num eis t De confessione generali 3fW b. Famulus: Num debitum servitium praestitit. Num domino damnum intulit — eum defraudavit. c. Pater et mater familias: Num filiis scandalum dedit. Num filiis et famulis invigilavit, ne malos socios, periculosas domos frequen­ tarent, ne officia Christiana negligerent. d. Maritus: Num cum uxore pacifice vivit. Num rixis, conviciis etc. eam graviter offendit. Num bona familiae dilapidat. e. Uxor: Num marito oboediens sit in re domestica, in debito coniugali. Num marito vitam molestam reddat. V. Num inimicitiam habuit (odium fovit — grande malum opta­ vit — de malo gravisus est — quanto tempore duravit). Num aliquem graviter offendit — percussit — vulneravit — num duellum habuit. Num sibi ipsi graviter nocuit. Num sibi mortem optavit — de morte sibi inferenda cogitavit. Num se inebriavit. VI. et IX. De peccatis contra castitatem examen cum poenitente adulto, qui eiusmodi peccata commisisse supponi potest, aptius in­ stituitur incipiendo a peccatis gravioribus fere in hunc modum: Num aliquid accidit contra castitatem? Si affirmat, num peccavit cum persona alterius sexus—eiusdem sexus—solitarie? Tunc de singulis generibus, ad quae affirmative respondit, species, circumstantiae et numerus exquiratur: a. Cum persona alterius sexus: Num totum vel plenum peccatum factum sit. Si affirmat, num proles secuta sit. Si negat, num sequi potuisset. Si negat, conceptui impedimentum apposuerunt. Num persona consanguinea, coniugata, sacra fuit. Quoties id factum sit. Num praeter haec personas alterius sexus turpiter tetigit, aspexit; num turpes tactus admisit. Num turpia colloquia habuit, libenter audivit. b. Cum persona eiusdem sexus: Num turpes tactus peregit, num usque ad pollutionem. Num aliquid peius commisit (sodomia). Num turpes aspectus, turpia colloquia habuit. c. Solitarie: a. Num turpes motus voluntarie habuit: num turpes tactus. Num se polluit (num habitum se polluendi habuit; quando incepit; quanto tempore duravit; num quotidie factum sit). Num simul (se polluendo) pravas cogitationes habuit; num desideria circa personas determinatas: solutas, coniugatas etc. β. Num turpes aspectus cum affectu libidinoso habuit. Num turpia desideria habuit; num quoad determinatas personas. γ. Num pravos libros legit. Num inhonestis choreis interfuit atque in iis cogitationibus, sermonibus, tactibufc turpiter peccavit. Num theatra graviter turpia adiit atque in iis voluntarie delec­ tatus est. 3. Num animalia occasio peccandi fuerunt. Num turpes tactus, num peiora peregit. Poenitens coniugatus de peccatis coniugum examinandus est: Num conscientia circa debitum conjugale vel circa usum matrimonii ipsum remordet. Num fidem coniugalem servavit. Num actum coniugalem debite peregit. Ut cognoscatur, an limiores, qui tactus etc. turpes accusant, commiserint peccatum completum, ita interrogari possunt: Num eiusmodi rem iam prius confessus 24 Noldln, Vol. Ill 370 Dc poenitentia es, cum esses octo vel novem annorum? Si affirmant: Fuitne nunc aliquid aliud? Si affirmant: Cessavitne tentatio subito? Si affirmant: Ideo, quod homo quidam accessit? Si negant, erat peccatum completum (pollutio). VII. et X. Num aliquid furto abstulit. Num ablatum restituit. Num vendendo, emendo aut aliis contractibus grave damnum intulit. Num bonis proximi grave damnum intulit. Num damnum illatum reparavit. (Quantum fieri potest poenitentes a restitutione facienda liberandi sunt; quod si fieri non possit, accurate indicandus est modus restitutionis). VIII. Num delictum proximi occultum revelavit. Num de proximo aliquid falsum dixit. Num secretum in re gravi violavit. Nota. Cum in catalogo peccatorum omittantur peccata levia, ad tranquillum reddendum poenitentem iuvabit in fine includere omnia peccata etiam ignota, praesertim vero negligentias in orationibus, iram et impatientiam, invidiam et superbiam, mendacia et laesiones caritatis proximi. 428. Post confessionem. Confessione peracta: a. Poenitentem interroget, num aliquid sit, quod conscientiam remordeat et de quo interrogatus non fuerit. b. Eum ad plenam fiduciam erigat monendo nunc omnia peccata per absolutionem remitti, nec opus esse, ut de illis unquam angatur aut in confessione quidquam amplius accuset, nisi certo recordetur peccati gravis in confessione hucusque nunquam declarati. c. Suggerat media, quibus possit cavere relapsum et certam reddere salutem suam: a. frequentiam sacramentorum; β. devotionem erga B. V. Mariam; γ. fugam occasionum et pugnam contra tentationes, et si quid insuper ex cognito statu poenitentis necessarium vel opportunum videatur. d. Propositis motivis contritionis imperfectae et perfectae brevi sed paterna exhortatione, cum eo contritionem eliciat et imposita poenitentia absolutum in Domino dimittat. LIBER SEXTUS De extrema unctione1). QUAESTIO IMA. De natura extremae unctionis. ^<4 429. Definitio. Extrema unctio est sacramentum, quo per une: tionem olei olivae et orationem sacerdotis graviter aegroto confertur sanitas animae et quandoque etiam corporis*). a. Communis fons, ex quo ea desumuntur, quae de hoc sacramento docent theologi, sunt verba lacobi apostoli: Infirmatur quis in vobis? Inducat presbyteros ecclesiae et orent super eum ungentes eum oleo in nomine Domini. Et oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus; et si in peccatis sit, remittentur eP). b. Dicitur extrema unctio, quia omnium unctionum, quas Christus instituit aut Ecclesiae instituendas commisit, ultima est, quae administratur. Hoc sacramentum est complementum poenitentiae eodem fere modo, quo confirmatio est χ.. complementum baptismi. Immo »non modo poenitentiae, sed et totius Christianae vitae, quae perpetua poenitentia esse debet, consummativum existimatum est a Patribuse1 *4). 2 χ. Extrema unctio per se sacramentum vivorum est, quia primario non ad delenda peccata mortalia, sed ad auferendas reliquias peccatorum instituta est; quia tamen vi institutionis etiam peccata mortalia delet, per accidens sacramentum mortuorum dici potest. 430. Effectus in genere. Quadruplex est effectus proprius huius sacramenti:\a. robur animae?φ. abstersio peccati venialis et poenarum; \C. remissio peccati mortalis;sanitas corporis. Desumuntur ex verbis laçobi supra citatis. (a^ Hoc sacramentum institutum est ad animam proxime disponendam ac praeparandam, ut sine mora regnum coelorum introire possit; iam vero ad obtinen­ dum hunc finem extrema unctio duo potissimum operatur; a. animam gratiis actualibus roborat, ut in bono usque ad mortem perseveret; β. animam purgat a peccatis et poenis, quae introitum in gloriam aeternam morantur. (bj Horum effectuum alii primario et principaliter, alii per se quidem, sed solum secundario intenduntur. Primus ex supra nominatis (confortatio animae) ad effectus primarios pertinet, de secundo (abstersione peccati et poenarum) idem dicendum videtur; tertius et quartus (remissio peccati mortalis et sanatio corporis) omnibus consentientibus effectus secundarios extremae unctionis constituunt. 1) S. Thomas, Suppi, q. 29—32. S. Alphonsus I. 6. n. 706—733. Coninck, De sacramentis II. disp. 19. Sporer-Kazcnbcrger, Supplementum theol. sacram, c. 2. ect. 3—4. Suarez, De poenitentia disp. 39—44. Ballerini-Palmieri, Opus theol nor. V. n. 840—881. Browe, Die letzte ôlung in der abendlàndischen Kirche des Mittelalters. ZKTh 55 (1931) 515—561. /. Kern. De sacramento extremae unctio­ nis (Ratisbonae 1907). Lcrcher, Inst. Theol Dogm. IV, 2. 642—679. Cappello De Sacr. III.’ (Taurini 1949). 2) Sacramenti descriptionem exhibet cn. 937. ’) lac. 5, 14. 15. Cf. Cone, Trident, sess. 14. can. 1. (D. 921). 4) Cone. Trident, s. 14. de extr. unet, prooem. (D. 907). 24· mA), Sum. y- t 372 Dc extrema unctione c. Extremam unctionem reliquias peccati tum originalis tum actualis auferre omnes theologi docent, at non omnes eodem modo explicant, quaenam illae sint. Infirmitates animae inferius enumerandae primario ad has reliquias pertinent6). 431. Effectus in specie. 1. Robur animae6): infirmo enim cum augmento gratiae sanctificantis confertur ius ad gratias actuales, quibus roboratur et confortatur ad superandas illas difficultates, quae imminent tempore mortis: Alleviabit eum Dominus. Difficultates hac oriuntur ex infirmitatibus spiritualibus, cuiusmodi sunt: a. debilitas animae ex peccatis praeteritis relicta, qua fit, ut facilius in peccata relabatur; b. debilitas ex eo orta, quod Deus animam ob praeterita peccata abundantioribus gratiae auxiliis privat; c. timor, tristitia et diffidentia, eo quod infirmus sciat quidem se peccasse, at non sciat Deum peccata commissa iam condonasse; d. tentationes daemonis, quibus animam in perpetuam servitutem suam redigere conatur; e. debilitas animae ex ipsa infirmitate corporali orta: homo enim morbi gravitate et doloribus pressus impeditur, quominus rebus spiritualibus intendat. 2. Abstersio peccatorum venialium et poenarum, quae impediunt immediatum transitum ad gloriam aeternam.\g. Sacramentum hunc effectum producere, eo quod gratia per sacramentum infusa ex divina ordinatione vim habet delendi peccata eaque omnia, nisi adsit obex m anima infirmi, et remittendi poenam ex se quidem omnem, nisi obsit defectus dispositionis in suscipiente, ex verbis lacobi patet: Et si in peccatis sit, remittentur ei. Deinde per formam significatur effectus proprius sacramenti; significatur autem remissio peccatorum; ergo saltem venialia remittuntur.^. Cum sacramentum institutum sit ad removenda ea, quae impediunt immediatum transitum ad gloriam coelestem, dicendum est ipsum, quantum ex se est, tum peccata venialia tum poenas peccatorum delere. Omnes quidem docent hocce sacramentum conferre remissionem poenarum temporalium, cum institutum sit ad abstergendas reliquias peccatorum, inter quas numerantur etiam poenae temporales; at quoad modum et mensuram remissionis non omnes eodem modo loquuntur. Ex sensu ecclesiae omnino dicendum videtur hoc sacramentum ex opere operato immediate quidem non omnes poenas remittere, sed secundum mensuram, quam determinavit Christus instituens sacramentum, dummodo adsit necessaria dispositio suscipientis; dein vero hoc sacramentum ex opere operato conferre gratias actuales, quibus infirmus sibi comparare possit remissionem omnium poenarum temporalium, quae retardant introitum in gloriam aeternam (eliciendo actus salutares, acquirendo indulgentias). 3, Remissio peccati mortalis, quod alio medio deleri non potest, dummodo de eo attritio habeatur. Nam tum verba lacobi apostoli tum verba formae sacramentalis omnino universalia sunt, quapropter sine manifesta ratione non sunt restringenda ad sola peccata venialia. Quoniam vero hoc sacramentum non per se primo, sed solum per se secundario institutum est ad delenda peccata mortalia, haec solum runittit, si nec per confessionem nec per contritionem remitti possunt. a. Hunc effectum secundarium esse ex eo patet, quod sacramentum poenitentiae ad delenda mortalia quaecunque primario institutum sit. Quare non ad peccata mortalia simpliciter, sed ad ea solum delenda institutum est hoc sacramentum, s) Cf. Suarez disp. 40. sect. 1. η. 8 ss. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV. 2. n. 659. e) Cf. D. 909; Catechism. Rom. II. 6. 14. Umberg, Systema sacr. n. 12. De natura extremae unctionis II KMS W 373 quae per poenitentiam ex qualicunque causa deleri amplius non possunt, manente semper obligatione ea confitendi, si fieri possit. b. Qui igitur peccatorum mortalium reus est et confiteri quidem nequit, sed contritionem elicere potest, ante extremam unctionem ad hoc tenetur, tum quia suppetit hoc medium delendi mortalia, tum quia extrema unctio sacramentum vivorum est; unde non licet scienter in statu peccati mortalis eam suscipere. c. Qui igitur peccatorum mortalium reus est, sed actuali usu rationis caret, item qui actualem usum rationis habet, sed invincibiliter ignorat se in mortalibus constitutum esse, vel invicibiliter putat se esse contritum, cum non sit, per extremam unctionem remissionem peccatorum mortalium consequitur, dummodo attritus sit. Quoniam vero haec doctrina moraliter certa est, facile patet, moribundo sensibus destituto extremam unctionem esse medium salutis longe securius ipsa sacramentali absolutione7*). 4. Sanitas corporis pariter non per accidens, sed vi institutionis, non tamen semper, sed tum tantum ex susceptione huius sacra menti sequitur,_si animae saluti expediat ideoque condicionate. Hoc sacramentum etiam ad sanitatem corporis reparandam institutum esse, tum ex verbis s. lacobi: oratio fidei salvabit infirmum, tum ex Con­ cilio Trident, colligitur, quod inter effectus extremae unctionis etiam hunc recenset: »et sanitatem corporis interdum, ubi saluti animae expedierit, (infirmus) consequitur^). a. Ex restrictione addita (si animae saluti expediat) intelligitnr, cur iste effectus, licet ex opero operato producatur, tamen non semper et infallibiliter sequatur. Effectus enim secundarius a primario, qui est salus animae, dependet, adeo ut secundarius non sequatur, si impediat primarium. b. Sacramentum hunc effectum non operatur subito per modum miraculi, sed eo, quod vi sua supernatural! causas naturales et liberas adiuvat et dirigit, ita ut sanitatem efficiant. Alii hunc effectum derivant ex redundantia confortationis spiritualis in corpus: censent enim supernaturalem animi confortationem influere in sanitatem corporis producendam"). Quare sacramentum hunc effectum producere nequit, si tunc tandem suscipitur, quando sanitas non amplius per media naturalia, sed solum per miraculum restitui potest. Expedit ergo, ut hoc sacramentum susci­ piatur, cum primum periculum mortis incipit, quo maior sit spes vi sacramenti sanitatem recuperandi. 432. Quando effectum suum producat. Communius theologi docuerant, hoc sacramentum effectum suum in ultima demum unctione producere. Putabant enim singulas unctiones per se solas non habere rationem sacramenti, sed omnes sensuum unctiones partiales cum suis formis ad perfectam rationem sacramenti necessarias esse. Post recentem vero declarationem Ecclesiae (n. 435) dicendum videtur: Certe si unica tantum unctio fit in parte principali cum formula get i e r ali (in qua non restringitur significatio ad partialem tantum effectum),"sacramentum quoad essentiam perfectum est' sequentes deinde unctiones gratiam sacramenti augent atque perfi­ ciunt, praesertim si infirmus interim maiorem et perfectiorem dispo­ sitionem sibi comparaverit, ad eum fere modum, quo (iuxta nonnullos theologos) in ss. altaris sacramento sumptio unius speciei ad perci7) Cf. Suarez disp. 41. sect. 1. η. 19. Η) D. 909. Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV. n. 502. ”) Cf. Kern 1. c. p. 205 ss. χ ' 374 De extrema unctione piendum essentialem sacramenti effectum iam sufficit. In casu quo singuli sensus cum formula particulari tantum unguntur, merito dubitari potest, utrum cum una unctione particulari totus homo unctus dicatur; sed post quem numerum unctionum particularium difficile dirimetur. Nota. Reviviscentiam extremae unctionis supra (n. 10.) valde probabilem diximus. Sunt, qui huius sacramenti reviviscentiam plane certam dicant10). Eorum affirmatio tantam vim habet, quantam habet hocce argumentum: Omne sacramen­ tum valide, etsi sine effectu gratiae collatum, aliquid in suscipiente producit; hoc autem est ius seu titulus ad effectum gratiae remoto obice consequendum, si susci­ piens adhuc eiusdem capax sit. 10) Gihr p. 94 ss.; Kern I. c. p. 372 ss. 375 QUAESTIO SECUNDA. De materia extremae unctionis. 433. Materia remota valida extremae unctionis est oleum ab episcopo speciali benedictione consecratum. 1. Oleum de necessitate sacramenti debet esse ex olivis: nam tum usu communi tum sensu Ecclesiae nomine olei non intelligitur aliud nisi oleum olivarum; insuper in decreto Eugenii IV. pro Armenis expresse dicitur materiam huius sacramenti esse oleum olivaeu). 2. Oleum necessario debet esse ab episcopo benedictum. Unctio ergo collata cum oleo a simplici sacerdote absque speciali licentia s. Sedis benedicto, et magis cum oleo omnino non benedicto, nullius valoris est. a. Tum verba Eugenii IV. tum verba Concilii Tridentini, quibus expresse affirmatur materiam esse oleum ab episcopo benedictum, omne dubium in hac quae­ stione excludunt. Concilium Trident, insuper addit Ecclesiam ex apostolica traditione didicisse materiam huius sacramenti, scilicet oleum ab episcopo benedictum12), quibus verbis significat ab ipso Christo hanc materiam determinatam fuisse. Ideo Ecclesia contrariam sententiam temerariam et errori proximam declaravit1’) nec unquam permisit, ne quidem in casu extremae necessitatis, ut deficiente oleo ab episcopo benedicto sacramentum extremae unctionis administraretur cum oleo a simplici sacerdote benedicto, qui non fuerit ad id delegatus14). b. Potest tamen adhiberi oleum a simplici sacerdote ex speciali delegatione summi Pontificis benedictum, sicut in Ecclesia graeca passim adhibetur oleum (de licentia Romani Pontificis) a presbytero benedictum; episcopi benedictio est ordinaria, sacerdotis delegati extraordinariali). 3. Ut oleum sit materia huius sacramenti certo valida, debet esse benedictum speciali benedictione i. e. in ordine ad extremam unctionem: hac enim speciali benedictione constituitur materia huius sacramenti. Aliud autem oleum ab episcopo benedictum probabiliter tantum materiam validam constituit. Quod vi praecepti debeat esse speciali benedictione benedictum, patet ex Codice, qui cn. 945 dicit, oleum debere esse ad hoc i. e. in ordine ad hoc sacramentum ab episcopo benedictum. Quaestio autem, num hoc ad valorem sacramenti requiratur, hisce non solvitur; manet ergo sententia probabilis tantum, oleum ad valoi.-m sacramenti debere esse speciali benedictione benedictum. Hinc in casu necessitatis deficient epileo infirmorum sacramentum sub condicione conferendum est cum alio oleo ab episcopo benedicto; at postea, si oleum infirmorum haberi possit, sacramentum sub condicione iterandum est; quod fieri etiam debet, si sacerdos per errorem aliud oleum adhibuit. «4. Materia remota licita huius sacramenti est oleum eodem anno ab episcopo dioecesis benedictum. ») ’») *’) “) 1ύ) D. 700, 908. Cn. 945. Sess. 14. c. 1. De extr. unet. (D. 908). S. Officium 13. ian. 1611 sub Paulo V. et 14. sept. 1842 sub Gregorio XVI. S. Officium 15. mali 1878. Haec confirmantur cri. 945. 376 De extrema unctione 1. Eodem anno benedictum: nam ex Rituali Romano singulis annis vetere combusto (in lampade coram ss. sacramento ardente) oleum renovandum est; quod quidem praeceptum videtur esse grave. Sed si novum oleum benedictum haberi nequeat, licitum est uti vetere16). Si oleum infra annum sufficere non posse videatur neque aliud benedictum haberi queat, ex Rituali potest ei aliud non benedictum admisceri, sed in minore quantitate; immo admixtionem saepius renovare licet, modo olei admixti pars semper sit minor ea parte, cui infunditur17). 2. Ab episcopo dioecesis et sede vacante ab alio episcopo vicino et‘quidem feria V. in Coena Domini. Quare absque necessitate uti oleo, quod non a proprio Ordinario benedictum fuit, est contra prae­ ceptum Ecclesiae, quod nonnullis videtur esse grave18). 435. Materia proxima est unctio infirmi cum oleo ab episcopo benedicto, ut habet apostolus: ungentes eum oleo. Apostolus quidem non determinat partes corporis, quae ungendae sint, nec Ecclesia de hac re hucusque quidquam definierat ; recenter autem tum ex declara­ tione s. Sedis1’) tum praesertim ex Ccdice constat, quotuplex unctio ad valorem sacramenti requiratur20). » v r. ■ 1, Ad valorem sacramenti unica unctio in fronte infirmi certo 'sufficit cum forma generali. luverit cognoscere argumenta theologorum, qui demonstrare conati sunt unicam unctionem sufficere, quia integrae quaestioni multum lucis affundunt: a. Ad essentiam huius sacramenti requiritur unctio infirmi, sicut ad essentiam baptismi ablutio corporis requiritur: atqui ad valorem baptismi una ablutio sufficit; ergo pari ratione ad valorem extremae unctionis ima unctio sufficit, b. Plures partes corporis ungendas esse ex praecepto Ecclesiae, non ex institutione sacramenti inde colligitur, quod modo plures modo pauciores nec semper eaedem partes inun­ gendae praescribuntur21). Ad argumentum negantium: unctio significat perfectam hominis sanationem spiritualem; atqui hanc non significat, nisi omnes quinque sensus ungantur, quippe qui totidem sint origines et radices peccatorum. Ad hoc argumentum respondent: Cum caput sit sedes omnium facultatum et ex capite omnes sensus (etiam interni) dimanent, per unctionem capitis seu frontis perfecta sanatio spiritualis apte significatur. 2. Ex praecepto Ecclesiae quinque corporis partes inungi debent : oculi, âïïres, nares, os et manus. ’·) Cn. 734. 17) Rituale Rom. tit. 6 c 1. n. 3. — S. C. C. 25. sept. 1862. Cn. 734, 2. ls) S. Officium 14. sept. 1842; 10. ian. 1850. Cn. 734, I. ”) S. Officium 26. april. 1906 ; 9. mart. 1917. 20) Cn. 947, 1 : In casu necessitatis sufficit unica unctio in uno sensu seu rectius i 11 fronte. 21 ) In Ecclesia graeca antiquitus tres partes corporis ungebantur: frons, mentum et ambae genae; nunc ungunt frontem, mentum, ambas genas, pectus, manus et pedes. In Ecclesia latina ungebant corpus jnfirmi medio aevo in 15 vel 7 vel 5 vel 3 par­ tibus. Cf. Browe, Die letzte Olung in der abcndllindischen Kirche des Mittelalters. ZkTh. 66 (1931) 548. ■Γ Dc materia extremae unctionis 377 De unctione renum in novissimo Rituali mentio iam non fit22); ♦attamen pedes etiam ungendi sunt; sed pedum unctio ex qualibet rationabili causa omitti potest*23). Ut ergo sacramentum licite administretur, extra casum necessitatis* requiritur v unctio saltem quinque sensuum; scilicet ungendi sunt oculi, aures, nares, os et manus. Attamen in casu necessitatis sacramentum administrari potest et debet cum unica unctione in aliquo sensu vel melius in capite, ex quo omnium sensuum nervi descendunt, et quidem absolute, quia de valore iam constat, dummodo adhibe­ atur formula brevior generalis. _43£ Quomodo unctiones faciendae. Unctiones fieri debent: a. pollice dextero;\6. per modum crucis;\c. in utroque organo, incipiendo a dextero\d. servato ordine sensuum in Rituali praescripto. a. Extra casum gravis necessitatis unctiones non sunt faciendae nec alio digito nec penicillo, et contraria consuetudo, sicubi vigeret, tollenda esset14). Nihil tamen prohibet, quominus in casu necessitatis e. g. tempore pestis unctiones fiant mediante penicillo vel virgula (postea comburenda), quia in hoc sacramento non requiritur, sicut in confirmatione, impositio manus ideoque unctio immediata per manum ministri; unctiones tamen ex indicio, qui nunc sunt medicorum in quibusdam morbis sine periculo contagionis semper fieri possunt ipso digito. b. Unctionem fieri debere in modum crucis non essentia sacramenti sed prae­ ceptum Ecclesiae exigit: nullibi enim nec in Concilio Florentino nec Tridentino illud indicatur; quare in casu necessitatis unctio etiam simplici tactu fieri potest; sine necessitate autem praescriptus modus omittendus non est25). c. Non requiritur de necessitate sacramenti, sed solum de necessitate praecepti, utique graviter obligantis, ut unctio fiat in utroque organo sensus, quia in unico organo totus sensus habetur. d. Pariter solum de necessitate praecepti nec graviter obligantis requiritur, ut inter diversos sensus ordo servetur in Rituali praescriptus et ut ab organo dextero potius quam a sinistro unctio incipiat. Tandem qui aliquo sensu carent, ut caeci a nativitate, tamen in eius organis ungendi sunt, et qui organo sensus carent, in parte viciniore eadem verborum forma ungendi sunt. «) M) «) “) Cn. 947, 1. Tit. 6. c. 1. n. 15. cn. 947, § 3. S. C. R. 9. maii 1857. n. 3051. Cn. 947, 4. Cn. 947, 1. Cf. Rituale Rom. tit. 6. c. 2. n. 8. 378 QUAESTIO TERTIA. De forma extremae unctionis. 437. Forma extremae unctionis haec est: Per istam sanctam unc­ tionem et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi Dominus, quidquid per visum (auditum, odoratum, gustum et locutionem, tactum, gressum) deliquisti. Arnen. Est deprecatio significans effectum sacramenti. J£ In hac forma essentialia sunt: per istam unctionem indulgeat tibi Dominus, quidquid deliquisti: his enim omnia habentur, quae per formam huius sacramenti exprimi debent:\g. actio sacramentalis: unctionem; \b. effectus proprius huius sacramenti: indulgeat etc.; \C, forma deprecatoria: ad essentiam enim huius sacramenti requiritur, ut forma aliquo modo, saltem formaliter, sit deprecatoria: oratio salvabit infirmum26). Ad essentiam non pertinent verbum sanctam nec illa alia: per suam piissimam misericordiam; immo necessarium non est, ut sensus sive speciatim sive in genere nominentur, cum eorum expressa mentio in multis formis, praesertim vero in forma graeca et in forma nuper a s. Sede approbata desit27). 438. De forma in casu necessitatis adhibenda. 1. In casu necessitatis, ubi propter morae periculum extrema unctio quam citissime admini­ strari debet, moribundus ungendus est in fronte adhibita hac forma: Per istam sanctam unctionem indulgeat tibi Dominus, quidquid dei i quisti. Arnen. a. Casus necessitatis adest, quando longiore unctione inducitur periculum a. pro ipso infirmo, ne moriatur ante omnes unctiones peractas; β. pro aliis infirmis ne in nosocomio aut in loco communis infortunii deficiat tempus omnes ungendi; γ. pro ministro, ne ipse morbo contagioso inficiatur; δ. ne sacramentum irreverentiae exponatur v. g. ex parte amentis ungendi; ε. si non omnes sensus physice attingi possunt; η. si propter vitandum scandalum vel propter cognatos malevolos sacra­ mentum clam et brevissimo tempore dari debet. b. Formulam pro casu necessitatis approbans s. Sedes implicite declaravit g, ad valorem extremae unctionis non requiri, ut sensus sive in gvnvre sive singuli nominentur ;\β. unam unctionem in fronte (vel in aliquo sensu) infirmi ad valorem extremae unctionis sufficere, neque necessarium esse, ut singuli sensus sive explicite sive implicite nominentur, aut singuli ungantur: una enim unctione infirmus censetur unctus, si forma significat unctionem totius hominis, quod habetur in praedicta. 2. Si sacramentum in casu necessitatis unica unctione collatum fuerit, postea cessante periculo singulae unctiones absolute supplendae sunt, non quia valor sacramenti dubius sit, sed ad maiorem infirmi utilitatem spiritualem26). «♦) Cf. Catechism. Rom. II, 6, 7. Merkelbach III. 694. «) Cf. Chr. Pcsch VII. n. 531 ss. D. 1996. ' 2') S. Officium 9. mart. 1917. A. A. S. 9 (1917) 178. Cn. 947, 1. Wouters, Man. theol. mor. 11. 750 putat unctiones supplendas esse tantum sacramentalia, utique cx impetratione Ecclesiae valde efficacia. Secundum Merkelbach III? 693, 2, Vermecrsch-Creusen, Theol. mor. Ill4 604 rectius pertinent ad integritatem sacramenti durante eodem mortis periculo semper utiliter faciendae. 1 De forma extremae unctionis 379 a. Singulae unctiones supplendae sunt non ex necessitate sacramenti, sed ex praecepto Ecclesiae: cum enim citata decreta et Codex iur; can. dicant, unicam unctionem in fronte infirmi sufficere, utique ad essentialem sacramenti effectum producendum, de eiusdem validitate dubitari nequit. b. Unctiones non condiciortate, sed absolute supplendae sunt, quia vim suam exercere debent, non in casu, quo prima unctio forte invalida fuisset, sed in omni casu, etsi prima unctio valida et efficax exstitit. Effectus autem, quem singulae unctiones producunt, colligitur ex iis, quae supra (n. 431) dicta sunt. 439. Ad ritum extremae unctionis, a. Si extrema unctio pluribus simul administranda est, sacerdos singulis aegrotis crucem pie deoscu­ landam porrigat; omnes preces, quae unctiones praecedunt, plurali numero semel recitet; unctiones cum respectivis formulis super singulos aegrotos efficiat; omnes vero preces, quae unctiones subsequuntur, plurali numero semel dicat20). b. Si sacerdos inter unctiones deficiat, alius unctiones iam factas non debet iterare, sed sufficit, ut addat eas, quae adhuc desunt. Immo non esset invalida, sed extra casum necessitatis in Ecclesia latina graviter illicita, administratio huius sacramenti, quae a pluribus simul sacerdotibus ita fiat, ut unus unam, alius aliam corporis partem inungat pronuntiando formam illi unctioni convenientem30). ") Rituale Rom. tit. 6. c. 1. n. 21. »°) Cf. Browe ZkTh. 66 (1931) 545. 380 QUAESTIO QUARTA. De ministro extremae unctionis. 440. Minister extremae unctionis est omnis et solus sacerdos, id λ 'feL . quod a Concilio Trident, expresse, definitum est31): dixerat enim s. iacobus, ut inducantur presbyteri ecclesiae, qui orent super in­ firmum. 1. Valide sacramentum extremae unctionis conferre potest omnis sacerdos: nam ad valide ministrandum hoc sacramentum non requi­ ritur iurisdictio, sed sola potestas ordinis, quae competit omni sacer­ doti, etiam excommunicato aut suspenso aut degradato. 2, Minister ordinarius est parochus loci, in quo degit infirmus; in casu necessitatis autemvêt ex licentia saltem rationabiliter prae-‘ sumpta eiusdem parochi vel Ordinarii quilibet sacerdos hoc sacramentum administrare potest32). . . In casu necessitatis, scilicet si parochus absens sit vel iniuste sacramentum Jvq,^-mjnistrarc no|jt vC| excommunicatione aut suspensione ligatus sit, quilibet sacerdos ex praesumpta licentia episcopi potest et ex caritate etiam debet hoc sacramentum administrare. 3. Religiosis in religione clericali et iis, qui de eorum familia sunt, extremam unctionem confert superior religiosus, vel is, quem ipse deputaverit. Hoc sacramentum religiosi administrare possunt etiam iis, qui hospitii vel infirmae valetudinis causa diu noctuque in eorum domo morantur33); novitiis et professis etiam extra domum religiosam aegrotantibus34). 441. De modo administrandi. Hoc sacramentum administrari debet iuxta modum in Rituali Romano descriptum: qua de re haec notanda sunt: l. Sine ulla veste sacra i. e. sine superpclliceo et stola ill u d a d m i n i strare grave peccatum est, excepto casu necessitatis. , 4-Preces in Rituali praescriptas vel omnes vel not ab i le m _e a r u r i1 . partem omittere grave peccatum est, excepto iterum casu necessitatis. 3. Sine lumine hoc sacramentum administrare leve peccatum est; sunt tamen, qui opinentur id nullum peccatum esse35). 4. Signum crucis in singulis unctionibus faciendum omittere veniale est. 5. Sine ministro sacramentum administrare, etiam ubi minister haTTeri posset, probabiliter peccatum non est. 31) Scss. 14. c. 3. ct can. 4. De extr. unet. D. 910. 929. Cn. 938, 1. «) Cn. 938, 2. 33) Cn. 514. Apud moniales minister unctionis est confessarius ordinarius (vel qui eius vices gerit), in alia religione laicali parochus loci, vel cappellanus, quem Ordinarius loci parocho suffecit. 3‘) C.i.C. 16. iun. 1931. A. A. S. 23 (1931) 553. ”) Cf. Gury-Ballerini II. n. 498 nota. De ministro extreme unctionis 381 442. Obligatio ministrandi extremam unctionem38). 1. Qui pastor' est, ex ol/icio seu ex justitia et quidem sub gravi tenetur hoc sacrâ^ mentum per se vel per alium ministrare infirmi- insuo territorio degentibus, q 11 i Illud petunt, nisi iusta causa excuset ; et ad id tenetur etiami cum ma.vi incommodo, immo cum periculo vitae, si hoc sacramentum est unicum medium salutis aeternae, id quod accidit, quando infirmus indicatur esse in statu peccati mortalis, si e. g. iam a longo tempore non sit confessus, aut solum sub condicione absolvi potuerit, utpote sensibus destitutus. Ergo tempore morbi contagiosi non tenetur parochus ungere infirmos, qui confiteri potuerunt, si id sine periculo vitae fieri non possit; in quibusdam ergo morbis, in quibus probabile periculum vitae ex contagione adest, absolute dici potest parochum non teneri hoc sacramentum administrare, lis autem, qui certo validam absolutionem accipere non potuerunt et ipsi sibi consulere non possunt, tenetur etiam cum pericpjo^con^igionis ti°c^sac£amentum administrare. Immo cx Catechismo^ Romano^graviter peccat parochus, qui administrationem huius sacramenti differt usque ad ultimum vitae tempus, ubi infirmus iam incipit usu sensuum et rationis privari. Censet enim Catechismus grave damnum inferri aegroto, si usque ad illud tempus, quo mors iam proxime instat, huius sacramenti admini­ stratio differatur: nam praeterquam quod infirmus periculo exponitur moriendi sine hoc sacramento, pluribus effectibus illius privatur, scilicet speciali auxilio in ultimo agone et fortasse etiam sanatione corporis. Ideo »omni studio et diligentia curandum est, ut infirmi illud recipiant, dum sui plene compotes sunt*37). 2, Qui non est pastor, ex caritate ideoque in necessitate communi sub levi, in necessitate autem extrema, si nempe infirmus, qui est in mortali/ alias sine ullo sacramento decederet, sub gravi tenetur hoc sacramentum ministrare: cum enim extrema unctio in hoc casu sit unicum medium salutis, caritas sub gravi exigit, ut hoc proximo exhibeatur. 3β) Cn. 939. Catechism. Rom. 11. 6. 9. 37) Cn. 944. *Ύ<5- 1$ 382 quaestio quinta. De subiecto extremae unctionis. 443 Subiectum extremae unctionis est omnis homo baptizatus, \ qui usum rationis adeptus est.et ex morbo vel senio in mortis periculo versatur3?). . L. .. . Ut subiectum sit capax huius sacramenti quatuor condiciones requiruntur: 1. Ut ungendus <ût_baptizatus: potest autem hoc sacramentum conferri etiam adulto statim post baptismum absolute et rite suscep­ tum, quia effectus huius sacramenti est tum roborare infirmos contra tentationes daemonis tum abstergere reliquias peccatorum; atqui adultus recenter baptizatus potest utrumque hunc effectum perci­ pere38). 2. Ut aliquando habuerit usum rationis seu ut fuerit capax peccati: nam ante usum rationis homo nondum est capax effectuum huius sacramenti, quod institutum est ut complementum poenitentiae ad abstergendas reliquias peccatorum. Insuper ei, qui usum rationis nondum adeptus est, non convenit forma sacramenti, cum per sensus nondum peccare potuerit; cumprimum autem homo capax est peccati, est etiam capax huius sacramenti. a. Huius ergo sacramenti capaces non sunt pueri ante usum rationis; cumprimum tamen peccati capaces sunt, omnino ungendi sunt, licet nec ad primam communionem nec ad confessionem accesserint, nec septennium expleverint: et in dubio de usu rationis sub condicione (si capax es) inungantur40). b. Huius sacramenti capaces non sunt perpetuo amentes; qui tamen lucida intervalla habuerunt, absolute, et qui probabiliter ea habuerunt, sub condicione ungendi sunt. 3. Ut intentionem saltem habitualem implicitam habeat. Hoc sacramentum ergo illis non est conferendum, qui impoenitentes in manifesto peccato mortali contumaciter perseverant41). Ille ergo, qui sui compos sacramenta Ecclesiae contumaciter reiecit, non est inungendus, quando usum sensuum vel rationis amisit: nullo enim ne probabili quidem fundamento huius sacramenti intentio supponi potest. 444> 4. Ut ex morbo de vita periclitetur; verbum enim apostoli: infirmatur quis (ασθενεί), et illud alterum: salvabit infirmum (τόν κάμνοντα), sin minus ex se, certe ex interpretatione Ecclesiae, in­ firmum periculose decumbentum significat. ? q. Morbus intelligitur quaelibet causa in ipso organismo iam exsistens, ex qua probabiliter sequitur dissolutio organismi; ergo etiam vulnus acceptum duello vel suicidio vel operatione; partus qui periculum affert, senium. Non autem potest valide ungi miles ante praelium, qui capitis damnatus est, qui operationem subiturus est, nisi iam sit antea in periculo vitae, mulier ante . ordinarium partum. «) ”) •°) 4‘) Cn. 940, 1. S. C. de prop, fide 26. sept. 1821. Benedictus XIV., De synodo I. 8. c. 6. n. 2. Cn. 941. Cn. 942. /I De subiecto extremae unctionis 383 b. Gravis morbus censetur, qui ex se et natura sua letalem exitum habere potest et ad illum terminum processit, in quo probabiliter iudicari possit mortem allaturus. Cum primum hoc probabile periculum mortis adesse iudicatur, conferri potest extrema unctio, quia subiectum illius capax est, at nondum statim etiam dari debet. Dari autem debet saltem quando mors morali certitudine iam imminet42). Attamen ad omnes effectus certius percipiendos expedit, ut sacramentum percipiatur, cum primum periculum mortis adesse iudicatur. ' c. Si ergo extrema unctio confertur infirmo, qui putatur esse in periculo mortis, reipsa autem non est, invalidum est sacramentum; nam subiectum capax ex instia (^i^tutione Christi est infirmus, qui reipsa in periculo mortis versatur, sicut subiectum [capax absolutionis est poenitens, qui reipsa est dispositus43). Si inungitur sanus aut pressus levi tantum infirmitate^quae scilicet cum probabili periculo mortis coniuncta non est, sacramentum est £nj/alidum, utpote subiecto V i incapaci collatum. I d. Sufficit autem, ut infirmitas probabiliter letalem exitum sit habitura, etsi periculum sit adhuc remotum; quare valide et licite inungi potest infirmus, qui i ju-u*· hectica febri vel simili morbo diuturno laborat, etsi complures adhuc menses aut , \ etiam annum integrum victurus praevideatur. e. In dubio (positivo), num infirmitas sit periculosa, dari potest extrema unctio sed sub condicione (si capax es), ne frustretur sacramentum eiusque effectus. 445, Ut licite et cum fructu recipi possit extrema unctio, requiritur status gratiae. Ideo haec servanda sunt: a. Praemittenda est confessio, si aegrotus sit in statu peccati mortalis; et si aegrotus confiteri non possit, praemittendus est dolor c 11 m a b s ο I u t i ο n e s aTt ê nf c ο n dTcionata. Si infirmus confiteri nequeat, ad effectum sacramenti percipiendum conari debet elicere contritionem saltem putativam, cum extrema unctio sit sacramentum vivorum. Quodsi solum attritionem elicere contingat, sacramentum non caret suo effectu, quia in hoc casu etiam gratiam primam confert; immo in casu impossi­ bilitatis videtur sufficere attritio habitualis. a. Quamvis status gratiae ante susceptionem extremae unctionis per contri­ tionem procuratus, si solius sacramenti ratio habeatur, sufficiat (n. 42.), praemitti tamen debet, si fieri potest confessio, quia exsistenti in peccate mortali confessio in periculo mortis iure divino necessario est (223). Insuper Rituale Rom. haec habet: >Ex generali Ecclesiae consuetudine observandum est, ut, si tempus et infirmi condicio permittat, ante extremam unctionem poenitentiae et eucharistiae sacramenta praebeantur*44). β. Etsi moribundus ante administrationem extremae unctionis absolvendus sit, quia extrema unctio est sacramentum vivorum et complementum sacramenti poenitentiae et quia Ecclesia ita praecipit, id tamen non tanta necessitate requiritur, ut non liceat moribundum ante absolutionem inungere, ubi merito timetur, ne tempus ad utrumque sacramentum administrandum deficiat. Ex-hodieriw-praxiante &xt remain unctkmem^), quod praeceptum tamen non obligat sub gravi, ideo ex iusta causa ordo licite inverti potest. Alia praxis anti4Z) S. Alphonsus n. 714. 43) Cf. Reuter n. 438. •4) Rituale Rom. tit. 6. c. 1. n. 2. 4S) Cf. Browe 1. c. ZkTh. 66 (1931) 550 ss. Graber, Christus in seinen hl. Sakramenten. p. 127. Secundum appendicem ad Rituale Romanum pro omnibus Germaniae dioecesibus a S. Sede approbatam sacramenta morientium hoc ordine administrantur: confessio — extrema unctio — s. communio. . — iMt / Si Capax 3^4 6$ " - q^5 αώΊ ^vulucA '· UnAS < De extrema unctione quitus in Ecclesia viguit, siquidem extrema unctio infirmis admini­ strabatur statim post peractam sacramentalem confessionem. ^xS ά· 446. Quando sub condicione danda sit. Quoties de exsistentia con- dicionis dubitatur, _ quae ad validam administrationem necessario requiritur, extrema ’unctio, non secus atque alia sacramenta, sub condicione, quod illa res adsit (si vivis; si usum rationis habes vel aliquando habuisti; si graviter aegrotas; si haec materia valet; si nondum unctus es; si sufficientem intentionem habes), administrari potest et debet. Quoties autem de exsistentia dispositionis dubitatur, a qua fructuosa administratio dependet, extremaunctio non condicionate, sed absolute danda est: nam ablato obice malae dispositionis extrema unctio probabiliter (alii dicunt certe) reviviscit; atqui si sub condicione: si dignus es confertur indigno, ipsa, utpote nulla, reviviscere nequit. a. Neque illicitum putetur, extremam unctionem absolute conferre, ubi dispositio suscipientis est dubia et ideo sacramentum frustratur effectu, si infirmus reipsa sit indispositus. Etenim quia sacramenta sunt propter homines, licet sacramentum conferre cum periculo frustrandi effectum, non solum quando sacramentum est unicum medium procurandi certam animae salutem, sed etiam quando illud infirmo magnam affert utilitatem. b. Infirmis, qui sui compotes huius sacramenti implicitam intentionem habuerunt, illud absolute praebendum est, etiamsi deinde usum sensuum vel rationis amisis­ sent48). c. In dubio de validitate baptismi prius baptismus sub condicione dandus est. d. Cn. 942, qui nonnullis contra doctrinam et praxim hucusque ab omnibus admissam offendere videbatur, interpretandus est agere non de dispositione, sed de intentione; cum haec ad validam receptionem necessaria sit, sub condicione administrandum est sacramentum, ubi dubitatur, num intentio adsit47). 447. Obligatio suscipiendi sacramentum extremae unctionis non . 4 potest dici per se gravis: nullum enim exsistit praeceptum sacramenti huius suscipiendi48). Negligentia autem, qua quis data occasione ex n1era socordia hoc sacramentum non recipit, certe veniale peccatum est. a. Et sane praeceptum suscipiendi extremam unctionem non potest colligi a. ex rei natura, cum ad salutem per se non sit necessaria; neque β. ex verbis s. lacobi: 'S \^xul(tucat presbyteros; quae verba ex se non magis ut praeceptiva accipi debent, \ quam verba immediate praecedentia; Ecclesia autem nunquam declaravit ea praeceptiva esse; neque γ. ex voluntate Ecclesiae, quae tale praeceptum nunquam * ) Cn. 993. Cn. 995. Cn. 958 ss. C. i.C. 20. iul. 1929. A. Λ. S. 21 (1929) 573. Dc subiecto ordinis 405 d. Litterae dimissoriae ab ipso concedente vel ab eius successore limitari aut revocari possunt, sed semel concessae non exstinguuntur morte concedentis vel eius ab officio amotione, quia sunt gratia facta (cn. 963). e. Quoad religiosos haec statuta sunt92): a. Religiosi exempti litteras dimissorias accipere debent a proprio superiore maiore. Sed professi votorum simplicium temporariorum, quae ex cn. 574 praemitti debent perpetuis vel sollemnibus, a superioribus suis litteras dimissorias ad ordines minores tantum accipere possunt. β. Religiosi non exempti habent episcopum proprium domicilii, a quo sine litteris dimissoriis ordinari possunt. Aequiparantur quoad ordinationem clericis saecularibus excepta necessitate iuramenti, de quo in cn. 956. Multae vero religiones non exemptae habent privilegium concedendi litteras dimissorias; professis votorum temporalium vero dari possunt litterae tantum ad ordines minores’3). 474. 3. Titulus canonicus pro ordinibus maioribus. Tituli nomine significatur provisio vel cautio legitima de sustentatione honesta ordinati in sacris94). a. Cum non deceat, ut ii, qui divino ministerio addicti sunt, ad se sustentandos aut mendicare aut sordidum quaestum exercere debeant, Ecclesia ab antiquissimis temporibus hanc regulam servavit, ut nullus ad ordines promoveretur, de cuius honesta sustentatione non esset provisum’5). b. Ideo titulus debet esse vere securus pro tota ordinati vita et vere sufficiens ad congruam eiusdem sustentationem secundum normas ab Ordinariis dandas'**). a., Titulus pro clericis saecularibus est titulus beneficii, eo deficiente titulus patrimonii aut pensionis (ex bonis ecclesiasticis vel saecularibus, privatis vel publicis). Si horum nullus praesto sit, suppleri potest titulo servitii dioecesis et in locis S. C. de propag. fide titulo missionis. b. Episcopus, qui absque apostolico induito suum subditum sine titulo scienter ordinaverit aut ordinari permiserit, debet ipse eiusque successores eidem egenti alimenta necessaria praebere, donec aliter provisum fuerit. c. Ordinatus in sacris, qui titulum amittit, alium sibi providere debet, nisi indicio episcopi de congrua eius sustentatione aliter cautum sit. Si cui post susceptum subdiaconatum titulus pereat, non potest altiorem ordinem suscipere, antequam novum acquisierit. d. Pro religiosis: a. Pro regularibus titulus canonicus est sollemnis professio seu titulus paupertatis ; β. pro religiosis votorum simplicium perpetuorum est titulus mensae communis, congregationis vel alius similis; c. ceteri religiosi etiam quoad titulum iure saecularium reguntur. •3) ”) M) ’5) ’*) Cn. 964, 2. Cn. 964, 3. 4. Cfs Cappello III. 344, 4. Cn. 979. 982. Concilium Trident, sess. 21. c. 2. De reform. Cn. 979, 2. 406 De ordine a. Duobus titulis pro saecularibus hucusque vigentibus, beneficii et patrimonii, Codex addit titulum pensionis, qui aequivalet patrimonio, si nempe clericus ius habet percipiendi pensionem securam et sufficientem, sive ab ecclesia sive a gubernio sive ab hominibus privatis ea praebeatur. His accedunt duo tituli, qui illos supplere possunt, servitii dioecesis et missionis. Alios titulos Codex non commemorat. b. Clericus, qui ad titulum servitii dioecesis aut missionis ordinatur, iureiurando se perpetuo devovere debet servitio dioecesis aut missionis (cn. 981). Quibus documentis accedunt testimonia: 4. Testimonium de examine ordinationis; 5. Testimonium ultimae ordinationis, et si de prima tonsura agitur, baptismi et confirmationis; 6. Testimonium de peractis studiis pro singulis ordinibus requisitis; 7. Testimonium rectoris seminarii aut sacerdotis, cui candidatus extra seminarium commendatus fuerat, de bonis moribus. Articulus quartus. De requisitis in ordinatione. 475. Ut debito tempore fiat97). 1. Episcopatus conferri debet die dominico vel in natalitiis apostolorum intra missarum sollemnia. 2. Ordinationes in sacris celebrentur sabbatis quatuor temporum, sab­ bato ante dominicam passionis (Sitientes) intra missarum sollemnia. Gravi interveniente causa fieri etiam possunt quolibet die dominico aut festo de praecepto. In compluribus Germaniae locis consuetudine introductum est, ut ordines sacri etiam aliis festis duplicibus conferrentur, quae non sunt de praecepto. In iure expresse reprobatur consuetudo contra ordinationum tempora eodem iure praescripta, privilegia vero non revocantur. •Festum de praecepto*· non comprehendit festa per Codicem suppressa’8). 3. Ordines minores conferri possunt singulis diebus dominicis et festis duplicibus, sed mane tantum. 4. Prima tonsura quolibet die et hora (etiam vespere) conferri potest. a. Facultas ordinandi extra tempora, quae episcopis quandoque conceditur, intelligenda est de diebus festis non continuis, sed interpolatis. Facultas ordinandi extra tempora et non servatis interstitiis ita intelligenda videtur, ut ordines sacri conferri possint tribus diebus festivis continuis, nisi ex verbis indui t i aliud constet”). b. Facultas ordinandi extra tempora ita personalis est, ut episcopus: a. omnes aliunde ad ipsum dimissos (etiam ab episcopis hac facultate carentibus) extra tempora ordinare possit, modo necessariis dotibus instructi sint: et β. suos subditos ad alios episcopos hac facultate carentes dimittere possit ad ordines extra tempora recipiendos. 5. Si ordinatio iteranda vel si aliquis ritus supplendus sit, sive abso­ lute sive sub condicione, id fieri potest etiam extra tempora et secreto. •7) Cf. Pontificale Rom. De ordinibus conferendis. Cn. 1006. 1007. (Non iam sabbato sancto AAS 49 [1957] 95.) ··) C. i. C. 15. mai 1936. A. A. S. 28 (1936) 210. ··) Gasparri I. n. 509. De subiecto ordinis 407 476. Ut debito loco fiat100). 1. Consecratio episcopi, si extra Curiam Romanam fiat, habenda est in ecclesia, ad quam episcopus (residentialis) promotus fuerit. Attamen in bulla promotionis concedi solet facultas recipiendi consecrationem ab episcopo, quem elegerit pro­ motus. 2. Ordines sacri in ordinationibus generalibus in cathedral! ecclesia praesentibus canonicis conferendi sunt. Si ordinationes in alio dioecesis loco habentur, quantum fieri potest, ecclesia dignior praesente clero loci adeunda est. Ordinationes particulares ex iusta causa etiam in aliis ecclesiis vel etiam in oratorio domus episcopalis aut seminarii aut religiosae domus haberi possunt. Ordinationes generales olim dicebantur ordinationes, quae in sex sabbatis can. 1006, § 2 enumeratis habebantur101). Alii101) declarant generales ordinationes, in quibus complures sunt ordinandi et (fere) omnes ordines conferuntur. 3. Prima tonsura et ordines minores conferri possunt etiam in oratoriis privatis. 4. Extra proprium territorium ordines, in quorum collatione pontificalia exercentur, conferri nequeunt sine licentia Ordinarii loci. a. Non licet episcopis pontificalia exercere in aliena dioecesi sine expresso vel saltem rationabiliter praesumpto consensu Ordinarii loci103). Ergo tonsuram episcopus suis subditis extra dioecesim conferre potest, quia privatim sine ponti­ ficalibus conferri potest. b. Cardinalis hac licentia non indiget, si tamen in ecclesia cathedrali ordina­ tionem peragit, Ordinarius de hac re praemonendus est104). 477. Ut serventur interstitia, quibus promoti in receptis ordinibus se exercere possint105). a. Non licet, nisi de peculiari R. Pontificis facultate, minores ordines cum subdiaconatu nec duos sacros ordines eodem die eidem ordinando conferre, reprobata quavis contraria consuetudine. b. Non licet primam tonsuram una cum aliquo ex ordinibus minoribus, neque omnes ordines minores (sed duos vel tres tantum) una simul eidem ordinando conferre. c. Interstitia servanda inter primani tonsuram et ostiariatum et pariter inter singulos ordines minores prudenti iudicio episcopi committuntur. d. Inter ordines minores et subdiaconatum servanda sunt inter­ stitia unius anni; inter subdiaconatum et diaconatum, pariter inter diaconatum et presbyteratum servanda sunt interstitia trium mensium, nisi necessitas aut utilitas ecclesiae iudicio episcopi aliud exposcat.10 10°) Concilium Trident, sess. 23. c. 8. De reform. Pontificale rom. De ordinibus conferendis. Cn. 1008, 1009. s 101) Vermeersch-Creusen, Theol. mor 111.4 679. 102) Cappello, 111. 568. Coronata, De sacr. 11. 243. 10:’) Cn. 337, § 1. l0‘) Cn. 239, i. n. 15. 10i) Cn. 978, qui dispositiones Tridentinas (sess. 23. c. 13. De reform.) nostri temporis adiunctis accommodat. Vermcersch-Creusen, Epitome II. 249 notat: nHic non reprobatur consuetudo contraria et locus epikiae non excluditur.< 40b De ordine Episcopis ergo simul conceditur facultas dispensandi ab interstitiis, qui nunquam quidem sine causa in lege superioris dispensare possunt; ex iuris statuto autem patet minorem causam sufficere, ut ab interstitiis inter subdiaconatum et diaconatum dispensari possit, maiorem vero requiri pro dispensatione inter acolythatum et subdiaconatum vel inter diaconatum et presbyteratum. 478. Ne fiat per saltum i. e. ne ordo superior conferatur nondum collato inferiore: ordines enim gradatim conferendi sunt, ita ut ordi­ nationes per saltum omnino prohibeantur106). a. Ordines praetermissis inferioribus collati validi sunt excepto episcopatu, quia singuli in se completi sunt et effectum independenter ab aliis producunt; immo in ordine superiore e. g. in presbyteratu ordo inferior, diaconatus, eminenter continetur et cum eo confertur. Ecclesia tamen non permittit, ad ordinem superiorem ascendere nec ordinem receptum exercere, nisi prius ordo praetermissus receptus fuerit. b. Plerique theologi docent episcopatum ante sacerdotium collatum nullum esse, quia complementum sacerdotii sine sacerdotio conferri nequeat. Nonnulli tamen ex antiquis potissimum documentis demonstrare conantur, in episcopatu eminenter contineri ordinem sacerdotalem et cum eo conferri, sicut aliis ordines inferiores continentur et conferuntur107). Nota. Ad sumendam s. communionem ii, qui minores accipiunt, non tenentur; qui ad ordinem sacrum promoventur, sub levi, sacerdotes vero, qui cum episcopo concelebrant, sub gravi obligantur. 479. De obligationibus ab episcopo iniunctis. 1. Non recitare preces, quae post ordinationem ab episcopo iniunguntur, non videtur esse peccatum, cum de stricta obligatione sub peccato eas implendi non constet: alii enim docent, obligationem illas preces recitandi esse gravem, quia gravis est materia; alii eam esse levem; alii tandem nullam, quia episcopus non intendit praeceptum imponere. 2. Nocturnus talis diei, quem subdiaconis et diaconis ex Ponti­ ficali Romano episcopus ordinans imponere solet, intelligendus est nocturnus feriae vel primus nocturnus festi vel dominicae prout ordinatio feria, festo vel dominica habita sit·, nisi episcopus, qui ad hoc ius habet, alium expresse designaverit108). Nomine nocturni intelliguntur psalmi cum suis antiphonis: haec enim nocturnum constituunt; ad substantiam autem nocturni non pertinent, quae officio divino alias praemittuntur; Pater, Ave, Credo, ps. Venite, hymnus nec lectiones100). 3. Non dicere tres missas ab episcopo neosacerdotibus impositas de Spiritu Sancto, de Beata et pro defunctis pari ratione non videtur esse peccatum. Certum est neosacerdotes non teneri eas applicare ad intentionem episcopi neque ad intentionem Ecclesiae, proindeque stipendium pro illis accipere posse, cum episcopus solam missae qualitatem, non autem applicationem iniungat. Neque prius dicendae sunt, quam adveniat dies, quo per rubricas missam votivam celebrare licet, et ex rationabili causa ulterius adhuc differri possunt. Si tamen loe) 107) ‘°8) 10°) Cn. 977. Cf. Gasparri I. n. 23 ss. S. C. R. 27. iun. 1899. 4042. S. C. R. 10. iul. 1903. ·>Ί De suhiecto ordinis 409 interim occurrat festum, quo dicitur missa de Spiritu S. (e. g. pente­ costes) aut de Beata, per missam festi officio conformem satisfit oneri ab episcopo iniuncto celebrandi missam de Spiritu S. vel de Beata. a. Contrariam sententiam, scilicet episcopum illarum missarum applicationem iniungere, tuentur nonnulli (Comsée, Bouvry, Hartmann, Schuch) insignes rubricistac, quorum tamen argumenta nequeunt dici probabilia. b. Valde tamen suadendum est, ut neosacerdotes tres missas istas applicent pro Ecclesia et pro fidelibus defunctis: mens enim Ecclesiae has missas iniungentis sine dubio haec est, ut ordinati per eas colant Spiritum S. et b. Virginem, eis gratias agant pro beneficiis acceptis, auxilium divinum implorent tum universae Ecclesiae tum pontifici ordinanti tum sibimet ipsis, ac tandem ut misericordiam exhibeant Ecclesiae patienti, fidelibus scii, defunctis. 410 QUAESTIO QUINTA. De impedimentis ordinationis110). Codex duo genera distinguit impedimentorum ordinationis: irregu­ laritates et impedimenta simplicia. Irregularitates sunt impedimenta perpetua, quae semper durant, nisi dispensatione auferantur; impedi­ menta simplicia sunt temporanea, quae cessantibus certis adiunctis per se cessant. Irregularitates aliae sunt ex defectu, aliae ex delicto. Ex ordine igitur agendum est: a. de irregularitatibus in genere; b. de irregularitatibus ex defectu; c. de irregularitatibus ex delicto; d. de impedimentis simplicibus. Articulus primus. De irregularitatibus in genere. 480. Notio. Divisio. 1. Irregularitas est impedimentum perpetuum lege ecclesiastica statutum, quod primario susceptionem et secundario vel mediate exercitium ordinum reddit illicitum. a. Irregularitas per se et directe statuitur ob dignitatem et reverentiam ministerii divini, ad evitandam scilicet in eodem ministerio divino indecentiam. Dignitas enim et excellentia religionis Christianae exigit, ut eius ministeria magna decentia peragantur, ne fideles offendantur eorumque reverentia erga functiones sacras minuatur. Hunc in finem opus erat, ut a ministerio sacro arcerentur omnes, qui iuxta Ecclesiae indicium illud debita decentia ac dignitate exercere non possent. b. Ideo per se irregularitas non habet rationem poenae, nec vindicativae nec medicinalis, sed tantum inhabililatis (maculam vocat eam Catechismus Romanus)111), quae hominem ineptum facit, qui in statum clericalem suscipiatur. Unde fit, ut irregularitas frequenter absque omni culpa contrahatur. c. Nomine ordinis, a quo arcet irregularitas, intelligitur etiam prima tonsura: etsi enim haec proprie non sit ordo, hic tamen nomine ordinis comprehenditur etiam prima tonsura, quia frpstra daretur iis, qui ab ordinibus arcentur. 2. Divisio, a. Irregularitas altera est ex defectu, quae proxime oritur ex defectu qualitatis ad susceptionem ordinum requisitae; altera ex delicto, quae proxime oritur ex proprio delicto: indecentia enim, quam irregularitas cavere intendit, tum ex defectu tantum sine delicto tum ex delicto oriri potest. Irregularitas ex defectu quandoque supponit delictum sive alienum ut irregu­ laritas ex defectu natalium, sive proprium ut infamia propter enorme delictum contracta. b. Irregularitas est totalis vel partialis, prout impedit susceptionem vel exercitium omnium ordinum susceptorum vel solum ascensum ad ordinem superiorem aut aliquod tantum exercitium ordinis suscepti. 110) Leitner, Handbuch des kath. Kirchenrechtes. S. 146 ff. Coronata, De sacr. II. 96- 169. Eichmann-Morsdorf, Lehrbuch des Kirchenrechts (Paderborn 1950). II, § 126. Vermcersch-Creusen, Epitome i. e. 11. 251—261. U1) De baptismo n. 57. De impedimentis ordinationis 411 Sic sacerdos, qui sine culpa pollice privatur, partialiter est irregularis, nempe quoad celebrationem missae. Qui vero homicidium patravit, est totaliter irregularis. 481. Asserta. 1. Subiectum irregularitatis est omnis et solus mas baptizatus, subditus legis ecclesiasticae. Omnes ergo homines masculi baptizati sive laici sive clerici, etiam episcopi et cardinales contrahere possunt irregularitates in iure statutas; at nec summus Pontifex nec pueri ante septennium completum, quia non subsunt iuri communi. Ergo mutilatus e. g. ante baptismum vel ante usum rationis non est irregularis nisi fundamentaliter, i. e. habet defectum, propter quem recepto baptismo vel usu rationis fit formaliter irregularis. 2. Irregularitas primario susceptionem ordinum, secundario etiam susceptorum exercitium prohibet. Irregularitas tamen susceptis iam ordinibus superveniens illos tantum ordines exercere prohibet, ad quos exercendos ordinatus factus est inhabilis vel quos sine offensione et scandalo exercere non potest. Quare nihil impedit, quominus privatim celebret, qui sine scandalo publice celebrare non potest, vel confessiones audiat, qui celebrare nequit. 3. Irregularitas ordinum susceptionem non reddit invalidam, sed solum illicitam, cum non sit impedimentum irritans, sed solum prohibens. Ergo tum is, qui irregularem promovet, etiam ad solam tonsuram, tum irregularis qui ordinem suscipit vel exercet, graviter peccat, nisi excuset parvitas materiae aut grave incommodum, quia ambo praeceptum Ecclesiae in gravi transgrediuntur. 4. Nulla est irregularitas sive ex defectu sive ex delicto, quae non fuerit in Codice expressa112·). 5. Ignorantia irregularitatum sive ex delicto sive ex defectu atque impedimentorum simplicium ab eisdem contrahendis non excusat113). 6. Potest aliquis plures simul irregularitates et impedimenta contrahere; multiplicantur irregularitates et impedimenta ex diversis eorum causis, non autem ex repetitione eiusdem causae, nisi agatur de irregularitate ex homicidio voluntario114). Vir catholicus, qui a fide deficit et simul sectae acatholicae nomen dat, dupliciter irregularis est, propter infamiam luris114) et propter defectionem a fide11*); econtra iudex, qui decem homines morte damnavit, unicam irregularitatem contrahit; qui autem voluntarie tres occidit, tripliciter irregularis est. 7. Irregularitas et impedimenta positis condicionibus requisitis ipso /acto contrahuntur, etsi actio, propter quam contrahuntur, sit prorsus occulta: nulla enim est irregularitas, quae ex dispositione iuris sententiam indicis, ne declaratoriam quidem, exigat (excepta aliquatenus infamia iuris n. 488, 2). 112) “’) »««) "5) Ile) Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. 983. 988. 989. 984, 5. 985, I. De ordine 412 Articulus secundus. De irregularitatibus ex defectu. Defectus, qui ex novo Codice constituunt irregularitatem, sunt hi septem: a. defectus legitimorum natalium; b. defectus corporis; c. defectus animae; d. defectus sacramenti; e. defectus famae; /. defec­ tus lenitatis in indice; g. defectus lenitatis in carnifice. £ 7. Defectus legitimorum natalium. 482. Ex defectu natalium irregulares sunt illegitimi, sive illegitimitas sit publica sive occulta, nisi fuerint legitimati vel vota sollemnia professi111). a. Qui nati sunt ex parentibus, inter quos tempore conceptionis vel nativitatis exsistere potuit validum matrimonium, dicuntur naturales, qui vero nati sunt ex parentibus, inter quos eo tempore validum matrimonium haberi non potuit (ut si ex adulterio, sacrilegio, incestu nati sunt) appellantur spurii. b. Qui exsistente iam a sex mensibus matrimonio vel qui intra decem menses a die dissolutae vitae coniugalis nati sunt, praesumuntur legitimi117 118). 1. Dubie illegitimi, quorum origo illegitima non est certa, non sunt irregulares; nemo enim censeri debet illegitimus, nisi id certo probetur; insuper nemo privari potest iure suo suscipiendi ordines, nisi constet eum impediri. a. Ideo expositi per se non sunt irregulares, ideoque sine dispensatione ordinari possent; attamen ad cautelam dispensari solent, si parentes suos indicare nequeunt. b. Si incertum est, utrum proles concepta aut saltem nata sit matrimonio iam contracto, an vero antea, ipsa non est irregularis, quia praesumitur post matri­ monium saltem nata. c. Qui in matrimonio natus est, licet ex adulterio, coque ipsi marito cognito, non est irregularis, nisi iuridice demonstretur spurius: pater enim est, quem nuptiae demonstrant. 2. Etiam natales illegitimi occulti inducunt irregularitatem, modo res certa sit. 483. Haec irregularitas cessat non solum per dispensationem ut ceterae, sed etiam per legitimationem et per professionem sollemnem. 1. Per legitimationem, quae potissimum fit per subsequens matri­ monium: filii enim naturales, si postea eorum parentes legitimum matrimonium contrahunt, desinunt ipso iure esse illegitimi et proinde etiam irregulares. Legitimatio quandoque fit etiam per dispensatio­ nem ab impedimento dirimente, quod matrimonio obstabat, ut in tractatu de matrimonio dicitur119). Filii adulterini et sacrilegi autem, quorum parentes postea sublato impedimento matrimonium contrahunt, non desinunt esse irregulares nec illegitimi. 117) Cn. 984, 1. lie) Cn. 1115, § 2. »·) Cn. 1051. De impedimentis ordinationis 413 2. Per professionem sollemnem, nisi etiam quoad professionem simplicem adsit speciale privilegium, quale concessum est Societati lesu. 3. Legitimatio et professio sollemnis irregularitatem auferunt solum quoad ordines, non autem quoad praelaturas, quas consequi non possunt, nisi ex ipso matrimonio legitimo nati; ad praelaturas nempe cardinalatus, episcopatus, abbatis vel praelati nullius et superioris maioris in religione exempta. a. Hinc si religiosus illegitimus promovendus esset ad praelaturam, sive extra ordinem sive in ordine, indigeret dispensatione. b. Legitimatio, quam inducit lex civilis, solum effectus civiles illegitimitatis aufert, irregularitatem auferre non potest: sicut enim quaestio de matrimonio legitimo, ita etiam quaestio de legitimitate prolis ad Ecclesiam pertinet. £ 2. Defectus corporis. 484. Ex defectu corporis irregulares sunt: Corpore vitiati, qui secure propter debilitatem vel decenter propter deformitatem altaris ministerio defungi non valent120). Ex duplici ergo capite oritur haec irregularitas, ex corporis debilitate et deformitate, quae exercitium or­ dinis impediunt. 1. Haec irregularitas susceptionem ordinum absolute prohibet: etsi enim defectus exercitium unius tantum ordinis e. g. presbyteratus impediret, nullus tamen ordo, ne prima quidem tonsura, licite suscipi potest. Exercitium vero ordinum susceptorum non prohibetur abso­ lute; hinc si defectus post ordinum susceptionem superveniat, ordi­ natus illos tantum ordines exercere prohibetur, ad quorum exercitium factus est ineptus, vel quos sine offensione et scandalo exercere non potest. Quare nihil impedit, quominus e. g. privatim celebret, qui pu­ blice sine scandalo celebrare non potest, vel confessiones audiat, qui celebrare non potest. 2. Maior indecentia requiritur, ut iam ordinatus ab exercitio ordinis e. g. a celebranda missa abstinere teneatur, quam ut nondum ordinatus a suscipiendis ordinibus arceatur. 3. Ut quis decenter celebrare possit, requiritur, ut nec res sacrae periculo irreverentiae exponantur, nec populo horror incutiatur, nec leges liturgicae in re maioris momenti violentur. 4. Si dubium est de impotentia celebrandi circa eum, qui nondum ordinatus est, iudicium pertinet tum ad episcopum proprium, tum ad eum, qui ordines collaturus est. Si idem dubium est circa eum, qui iam ordinatus est, iudicium spectat ad episcopum domicilii vel loci celebrationis. In neutro casu episcopus stare debet iudicio alterius episcopi. 485. In specie irregularitates ex defectu corporis sunt fere innu­ merae, quare sufficiat potissimas hoc loco recensere. 1. Qui pollice vel indice mutilatus est sive integre sive ex parte ita, ut hostiam frangere nequeat, irregularis est. lî0) Cn, 984, 2. 414 De ordine Qui uno ex tribus posterioribus digitis caret, irregularis non est, immo ex quorundam sententia neque si duo digiti desint; sed si omnes tres desint, irregularis est, non quidem ob impotentiam, sed ob deformitatem. Sacerdos autem non fit irregularis nec prohibetur celebrare, etsi omnes tres posteriores digitos amisisset111). Qui indice caret, eo facilius obtinebit dispensationem, quod medius digitus vices indicis in sacro ministerio supplere potest. Sacerdos autem, qui indicem amisit, in sacris functionibus uti potest medio digito, qui, cum integra manus sacerdotis consecretur, aeque consecratus est atque index112). ' ' Cum hodie etiam pro manu abscissa artificialis substitui possit, dispensatio peti potest, supposito quod ope manus artificialis hostiam frangere et calicem elevare possit123). 2. Irregularis non est, qui in uno tantum oculo caret potentia videndi, sive oculus dexter sive sinister est; quod enim a nonnullis auctoribus statuitur, illum nempe absolute irregularem esse, qui caret oculo canonico i. e. sinistro, fundamento caret; quare restringenda est haec irregularitas ad casum, quo carens oculo sinistro canonem sine indecenti capitis conversione legere non possit oculo dextro114). Irregularis dicebatur, cui unus oculus omnino est detractus vel erutus; quia tamen hodie tam apte substitui potest oculus vitreus, ut nulla appareat deformitas, non videtur dicendus irregularis, qui instructus est oculo vitreo. Sacerdos qui caecus evasit, a s. Pontifice licentiam accipere potest celebrandi, si constet, ipsum non erraturum, attamen assistente alio sacerdote. 3. Irregulares sunt muti, caeci, qui potentia videndi in utroque oculo destituti sunt, non autem caecutientes, modo ope instrumenti ocularis legere possint in missafi; surdi, qui in utroque aure auditu carent, ita ut ministrum respondentem audire nequeant; at irregulares non sunt surdastri, nec ii, qui in alterutro tantum aure auditu carent125); balbutientes non sunt irregulares, nisi aut habeant linguam valde blaesam vel penitus praecipitantem, aut moveant risum. Qui manus adeo tremulas habent, ut sine periculo effundendi sanguinem celebrare nequeant, irre­ gulares sunt. Addendi sunt abstemii, qui ne parum quidem vini haurire possunt sine periculo evomendi. 4. Irregulares sunt omnes, qui defectu vel macula corporis horrorem vel irri­ sionem movent spectantibus, quales sunt enormiter gibbosi, notabilem maculam in vultu vel in oculo habentes, notabiliter claudicantes etc. Nota. Ad episcopum spectat iudicare, utrum deformitas sit magna an parva, si ordinandus sit saecularis vel religiosus non exemptus; quodsi religiosus sit exemptus, indicium ad praelatum religiosum pertinet; attamen episcopus, qui ordines confert, iudicio praelati stare non tenetur. Si circa exsistentiam defectus remanet dubium, Ordinarius dispensare potest. £ 3. Defectus animae. 486. Quinam irregulares. In iure tertio loco potissimum propter defectus animae irregulares dicuntur: Qui epileptici vel amentes vel a daemone possessi sunt vel fuerunt126). 1. Epileptici, qui tales sunt, i. e. hinc inde vel certis intervallis convulsiones patiuntur, sed etiam qui tales fuerunt, i. e. iam a diutur*“) 112) 1M) 114) *“) 1M) Ballerini-Palmieri VII. n. 478. Ballerini-Palmieri I. c. S. Congr. Sacr. 1. iul. 1918. Cf. Acta S. Sedis XX. p. 380 ss. Acta S. Sedis IV. p. 595. Cn. 984, 3. De impedimentis ordinationis 415 niore tempore convulsiones non passi sunt, non possunt ordinari. Nam raro constare potest, an omne periculum relapsus absit. 2. Amentes similiter, qui tales sunt vel fuerunt, non possunt ordinari. Nomine amentiae videntur designari omnes »psychoses«, quae habitualiter privant sano usu rationes. Medici inclinant ad excludendos quoslibet amentes a sacerdotio, quia generatim amen­ tiam insanabilem dicunt127). 3. A daemone possessi. Ex praxi s. Sedis constat, dispensationem duobus vel tribus annis post recuperatam sanitatem concessam non esse, ultimis temporibus decennio post liberationem ab influxu mali daemonis concessam esse128). 4. Si irregularitas post receptos ordines supervenerit et certo constet eandem iam cessasse, potest Ordinarius suis subditis recep­ torum ordinum exercitium rursus permittere129). £ 4. Defectus sacramenti. 487. Ex defectu sacramenti irregulares sunt bigami, qui nempe duo vel plura matrimonia valida successive contraxerunt130). a. Matrimonium ex institutione sua iuxta Apostolum significat unionem Christi cum Ecclesia, eamque unam et indivisibilem1’1). Vir repraesentat Christum, mulier Ecclesiam. Haec significatio plene et perfecte solum habetur in matrimonio inito cum virgine. Sicut enim Christus uni tantum Ecclesiae coniungitur, ita vir, qui contrahit matrimonium cum virgine, uni tantum uxori coniungitur. Bigamia vero non est idonea ad perfecte repraesentandam unionem Christi cum Ecclesia, quia bigamus duabus uxoribus se coniunxit. Propter hunc defectum, qui bigamiae natura sua inhaeret, bigamus ab Ecclesia declaratur irregularis. Et quia defectus in eo est, quod bigamia significationem, quae sacramento matrimonii ex institutione sua inest, perfecte exhibere non potest, dicitur irregularitas ex defectu sacramenti seu potius ex defectu significandi sacramentum. b. Bigamia irregularitatem constituit, etsi quis ante baptismum duas uxores duxerit vel unam ante baptismum et alteram post baptismum. Defectus enim, propter quem statuta est irregularitas, etiam bigamo infideli inhaeret nec per baptismum ablui potest. Ante baptismum bigamus non est quidem irregularis nisi radicaliter, suscepto autem baptismo fit formaliter irregularis. 1. Matrimonia successive inita valida esse debent. Non requiritur, ut sint inter catholicos inita, possunt esse mixta, nec requiritur, ut sint consummata, dummodo sint valide contracta. 2. Qui durante vero matrimonio aliud, etiam mere civile atten­ taverit, est etiam irregularis, attamen non ex defectu sacramenti, sed ex infamia iuris. (Cf. infra n. 489, 1 f.) ”’) i») 12·) 13°) 13‘) Coronata I. c. 121. S. C. C. 27. apr. 1916. Cn. 984, 3. Cn. 984, 4. Ephes. 5, 32. 416 De ordine £ 5. Defectus famae. 488. Ex defectu famae irregulares sunt, qui infamia iuris notantur132). Ecclesiae ministri irreprehensibiles et sine crimine sint oportet. Ideo antiquitus quodvis delictum a’ministerio sacro arcebat; hodie vero solum delicta graviora et quidem ea, quae in iure expressa sunt, faciunt irregularem, nec proprie ipsa delicta sed infamia, quae propter delicta contrahitur. 1. Infamia est bonae famae seu bonae existimationis privatio vel diminutio. 2. Infamia altera est iuris (legalis), quae auctoritate legis propter delictum irrogatur; altera facti (popularis), quae ex publica criminis commissi cognitione contrahitur. a. Infamia iuris vel ipso facto contrahitur, ipsa nempe commissione criminis ante omnem sententiam iudicis; vel ex sententia indicis, quae infamiam decernat. b. Infamia facti ex publica notitia criminis commissi natura sua contrahitur. Haec notitia duplici modo fieri potest publica, aut per sententiam iudicis reum de crimine condemnantis aut per actualem divulgationem. 3. Infamia iuris irregularitatem inducit, etsi delictum sit occul­ tum™). Infamia jacti non inducit irregularitatem, sed simplex impedimentum ordina­ tionis (n. 499, 7.). Hoc autem inducit, etsi sententia iudicis sit iniusta vel iudicium hominum falsum ; aeque enim infamiam generant atque iusta et vera. 489. Quinam infames sint. Infamia iuris non contrahitur, nisi in casibus iure communi expresse statutis134). 1. Ipso facto in iure expresse infames statuuntur: a. Qui sectae acatholicae (vel atheisticae135) nomen dederit vel publice adhaeserit. Alii autem apostatae, haeretici et schismatici, qui nomen non dederint, nec publice adhaeserint sectae, nisi moniti resipuerint, infames declarentur et tunc, facta declaratione, sunt irregulares. Cn. 2314, §1,3. b. Qui species consecratas abiecerit vel ad malum finem abduxerit aut retinuerit. Cn. 2320. c. Qui cadavera vel sepulchra mortuorum ad furtum vel alium malum finem violaverit. Cn. 2328. d. Qui violentas manus iniecerit in personam R. Pontificis vel alicuius cardinalis vel legati R. Pontificis (ad legatos pertinent etiam nuntii et internuntii). Cn. 2343 et 267. e. Duellantes et qui eorum patrini vocantur. Cn. 1351. Duella studiosorum in Germania, mensuras academicas, vera esse duella, quae duellantibus eorumque patri nis infamiam iuris inurunt, declaravit S. C. Cone. 9. aug. 1890; 10. febr. 1923; 13. iun. 1925. 1S2) Cn. 984 , 5. 1M) Gasparri 1. n. 288 sequens Suarez. 1M) Cn. 2293, 2. ,ss) C. i. C. 30. iul. 1934. A. A. S. 26 (1934) 494. Declaravit eos qui sectae atheisticae adscript! sunt vel fuerunt, habendos esse ut haereticos quoad omnes iuris effectus. De impedimentis ordinationis 417 /. Bigami, qui obstante coniugali vinculo aliud matrimonium, etsi tantum civile, attentaverint. Cn. 2356. g. Laici legitime damnati ob delicta contra sextum cum minoribus infra aetatem 16 annorum commissa vel ob stuprum, sodomiam, incestum, lenocinium. Cn. 2357, § 1. h. A fortiori clerici minores ob eadem delicta infamiam iuris contrahere possunt, dummodo «legitime damnati« sint, i. e. aut a potestate ecclesiastica, aut hac consentiente a potestate civili. Cn. 2358. 2. Per sententiam iudicis infames declarandi sunt cleriri in sacris sive saeculares sive religiosi, qui delictum admiserint contra sextum decalogi praeceptum cum minoribus infra aetatem 16 annorum vel adulterium, stuprum, bestialitatem, sodomiam, lenocinium, incestum cum consanguineis aut affinibus in primo gradu exercuerint. Cn. 2359,2. In Codice delicta quidem, quibus infamia ipso facto contrahitur, aucta sunt; infamia ipsa autem eatenus restringitur, quatenus propter alienum delictum nemo amplius fit infamis: neutra infamia (nec iuris nec facti) afficit delinquentis con­ sanguineos aut affines. Cn. 2293, 4. £ 6. Defectus lenitatis. 490. Ex defectu lenitatis irregulares sunt: a. Index, qui mortis sententiam tulit; b. qui munus carnificis susceperint eorumque voluntarii ac immediati ministri in exsecutione capitalis sententiae13®). Ex mente Ecclesiae plene inconveniens est, ut is, qui causa mortis alienae exstitit, etsi iusta, personam Christi mansuetissimi, qui neminem unquam laesit, repraesentet. Ideo statuit irregularitatem ex duplici capite provenientem: ex sententia mortis atque ex exsecutione capitalis sententiae. Vocari solet haec irregularitas ex defectu lenitatis (Christianae): iste enim defectus solum post baptismum contrahitur. 1. Index mortis sententiam ferens irregularis est, a. si iudicium est iustum: etenim si iudicium est iniustum, non contrahitur irregu­ laritas ex defectu lenitatis, sed ex delicto homicidii; b. si mors realiter secuta sit, etsi sine sanguinis effusione; c. in casu, quo plures (col­ legium iudicum) ad ferendam mortis sententiam concurrunt, si efficaciter in eam influxit; d. si baptizatus sit. 2. Carnifex, qui latam mortis sententiam exsequitur, eiusque immediati et voluntarii ministri, a. si vi muneris agunt; b. si capitalem sententiam reipsa exsequuntur; c. quoad ministros, si voluntarie agunt; d. si baptizati sunt. Milites, qui ducuntur, ut armis occidant militem a legitima auctoritate morte mulctatum, post sententiae exsecutionem non sunt irregulares: non eorum dux, quia ad mortem non condemnat; non milites, quia non agunt voluntarie, cum iussi sint1’7).*27 1M) Cn. 984, 6. 7. ”7) Leitner I. c. p. 161. 27 NoIdin, Vol. Ill De ordine 418 Articulus tertius. De irregularitatibus ex delicto. 491. Condiciones. Ut contrahatur irregularitas ex delicto, hae condiciones requiruntur: a. Ut delicta sint peccata gravia et externa. Ergo omne id, quod excusat a peccato mortali, excusat etiam ab irregularitate ex delicto incurrenda, ut inadvcrtentia, bona fides, metus gravis, materiae parvitas; excipitur ignorantia ipsius irregularitatis. b. Non solum ex publicis, sed etiam ex delictis occultis oritur irregularitas. c. Ut delicta sint post baptismum commissa (excipitur secun­ dum)138). £ 7. Defectio a fide. 492. Propter defectionem a fide irregulares sunt: Apostatae a fide, haeretici, schismatici139). a. Ad iustum iudicium ferendum de hac irregularitate, attendendum est ad notiones, prout in Codice determinantur: si quis post receptum baptismum a. a fide Christiana totaliter recedit, apostata; β. si nomen retinens Christianum, pertinaciter aliquam ex veritatibus fide divina et catholica credendis denegat aut de ea dubitat, haereticus; γ. si subesse renuit summo Pontifici aut cum membris Ecclesiae ei subiectis communicare recusat, schismaticus est140). b. Ex his definitionibus colligitur, ad contrahendam hanc irregulari­ tatem necesse non esse, ut quis sectae acatholicae nomen det, sed suf­ ficit, si fidem catholicam ve! ex toto vel ex parte neget, etiamsi com­ munionem cum Ecclesia catholica exterius non abrumpat. Christianus catholicus, qui infallibilitatem rom. Pontificis negat vel in dubium revocat, irregularis est, si modo haeresim exterius proferat. c. Qui in secta haeretica vel schismatica bona fide vivit seu haere­ ticus vel schismaticus materialis tantum est, irregularitatem non contrahit, quia eius delictum non est grave peccatum. Cum tamen in foro externo bona fides non praesumatur, nihilominus dispensatio petitur ad cautelam. £ 2. Baptismus ab acatholico susceptus. 493. Propter baptismum ab acatholico susceptum irregulares sunt qui, praeterquam in casu extremae necessitatis, baptismum ab acatholicis quovis modo sibi conferri siverunt141). a. Acatholici hic intclliguntur haeretici et schismatici, sive bona sive mala fide extra Ecclesiam catholicam exsistant. b. Baptismum suscipiens ab acatholico non contrahit irregularitatem, nisi illud suscipiendo grave peccatum committat; ideo irregulares non sunt, qui ante *“) lM) »«°) »«) Cn. Cn. Cn. Cn. 986. 985, 1. 1325, 2. 985, 2. Dc impedimentis ordinationis 419 usum rationis baptismum ab acatholico suscipiunt, nec illi, qui in periculo mortis alium, qui eos baptizet, non habent, nisi acatholicum. $ 3. Matrimonium attentatum. 494. Propter matrimonium attentatum irregulares sunt: qui matrimonium attentare aut civilem tantum actum ponere ausi sunt, vel ipsimet vinculo matrimoniali aut ordine sacro aut votis religiosis etiam simplicibus et temporariis ligati, vel cum muliere iisdem votis adstricta aut matrimonio valido coniuncta142). a. Nihil refert, utrum impedimentum matrimonium dirimens ex parte viri an mulieris exsistat; utrum matrimonium coram Ecclesia attentaverint, an solum civilem actum posuerint. b. Inplerisque casibus recensitis matrimonium invalidum est, quia eidem obstat aut matrimonium adhuc exsistens aut ordo sacer aut votum sollemne; attamen in eo casu, quo vir votis simplicibus obstrictus, aut vir prorsus solutus cum muliere votis simplicibus ligata matrimonium contrahit, matrimonium quidem validum est, sed irregularitas tamen contrahitur, etsi vota religiosa simplicia sint temporaria tantum. £ 4. Homicidium, procuratio abortus. 495. Propter homicidium vel procurationem abortus irregulares sunt: qui voluntarium homicidium perpetrarunt aut fetus humani abortum procuraverunt, effectu secuto, omnesque coopérantes143). a. Omne et solum homicidium voluntarium graviter peccaminosum, non item homicidium casuale, inducit irregularitatem, nec homicidium indirecte voluntarium. Insuper mors secuta esse debet ex ipsa actione, non ex alia causa: etenim in re odiosa homicidium ad directe voluntarium restringendum est. b. Coopérantes intelliguntur omnes, qui mandato, consilio, consensu efficaciter in homicidium influunt. At irregulares non sunt, qui homicidium solum non impediunt, etsi possent, immo ad id sive ex caritate sive etiam ex iustitia tenerentur. In utroque casu (homicidii et procurationis abortus) coopérantes quoque fiunt irregulares. Quod abortum ciusque procurationem attinet, vide terminorum declarationem De Praeceptis. 342; De Poenis eccl. 91. Milites qui in bello non manifeste iniusto ex legis praescripto dimicant et hostes occidunt non sunt irregulares, neque ex delicto neque ex defectu lenitatis144). Qui vero ultro se offerunt, irregularitatem contrahere possunt. £ 5. Mutilatio, suicidium attentatum. 496. Propter mutilationem vel suicidium attentatum irregulares sunt: qui seipsos vel alios mutilaverunt vel sibi vitam adimere tentayerunt143).*14 14«) Cn. 985, 3. *«) Cn. 985, 4. ,44) Pro cautela S. C. Consist. 25. oct. 1918 Ordinariis facultatem concessit dispensandi. 14i) Cn. 985, 5. 27· 420 De ordine 1. Mutilatio est abscissio membri. Nomine membri intelligitur pars corporis proprium et distinctum officium habens ut oculus, brachium, pes, manus, lingua, testiculus etc. In applicanda hac definitione difficultas oritur, ubi determinari debet, quacnam corporis pars propriam functionem habeat et proinde nomine membri significetur. Etenim cum fere omnia corporis membra sint duplicata, quaeritur, num una pars (oculus, testiculus, crus) censeri possit membrum proprium officium habens. Iam vero ratione habita communis aestimationis dicendum videtur, illas partes, quae invicem sunt distinctae et separatae ut oculi, propriam functionem habere, illas autem, quae ab invicem non sunt distinctae et separatae ut nares, propriam func­ tionem non habere et proinde membra non esse. Et sane ubi oculus evellitur, mem­ brum, ubi naris praeciditur, partem membri (nasi) abscindi dicimus14’)· a. Qui ergo membrum aliquod laedit aut inutile reddit e. g. oculum non effodit sed excaecat, non fit irregularis, quia membrum non abscindit: mutilatio enim est abscissio seu separatio a corpore. b. Qui dentem excutit, auriculam (cartilaginem auris), digitum abscindit, non fit irregularis, quia non abscindit membrum: haec enim in corpore humano propriam functionem non habent. 2. Conatus sibi vitam adimendi debet esse graviter peccaminosus, ut irregularitatem inducat. Fieri potest, ut cum hac irregularitate duplex alia coniungatur, altera ex delicto mutilationis, altera ex deformitate corporis. £ 6. Exercitium artis medicae vel chirurgicae. 497 Propter exercitium artis medicae vel chirurgicae irregulares sunt: clerici medicam vel chirurgicam artem sibi vetitam exercentes, si exinde mors sequatur147). a. Haec irregularitas solos clericos afficit, qui medicam vel chirur­ gicam artem sibi vetitam exercent. Quibus ex apost. induito14*) licet medicinam vel chirurgicam exercere, ut in regionibus missionum non raro accidit, non fiunt irregulares, etsi ex eorum cura mors sequatur. b. Irregularitatem contrahit clericus, quaecunque sit species medicinae vel chirurgiae, quam exercet: omnes enim pari modo clericis vetitae sunt149). c. Ut irregularitas inducatur, necesse est, ut ipse per exercitium suae artis sit causa graviter peccaminosa, non solum occasio mortis: si exinde mors sequatur. § 7. Abusus ordinis. 498. Propter abusum ordinis irregulares sunt: qui actum ordinis, clericis in ordine sacro constitutis reservatum, ponunt, vel eo ordine carentes vel ab eius exercitio poena canonica sive personali (medicinali aut vindicativa) sive locali prohibiti150). — Ergo ex duplici capite 1U) >«) “·) 14·) 1M) Ballerini-Palmieri VII. n. 444 ss. Cn. 985, 6. Cn. 139, § 2. Cn. 139, 2. Cn. 985, 7. De impedimentis ordinationis 421 haec irregularitas oriri potest: ex usurpatione ordinis et ex viola­ tione poenae ecclesiasticae. 1. Per usurpationem ordinis irregularis fit, qui exercet ordinem, quem non habet. Notandum: a. Irregularitatem contrahunt non solum clerici sed etiam laid, qui ordinem sacrum exercent e. g. missam celebrant, diaconum vel subdiaconum agunt in missa sollemni. Alumnus seminarii, etsi nondum subdiaconus, qui in missa sollemni subdiaconum supplet, non fit irregularis, quia hoc ordinis sacri exercitium clericis in minoribus constitutis (saltem tonsura insignitis) in casu necessitatis et sine manipulo non est prohibitum181)· b. Requiritur, ut exerceant ordinem sacrum; qui ergo exercent ordinem ex minoribus, quem non habent, e. g. fructus et panes benedicunt, exorcismum proferunt, hoc modo graviter peccare possunt, at irregularitatem non contrahunt. c. Requiritur, ut ordinem sollemniter cum ceremoniis et ornamentis propriis illius ordinis exerceant. Sollemne illud intelligitur exercitium, quod vel ex natura rei certum ordinem supponit, sicut consecratio eucharistiae, absolutio sacramentalis, vel, si actus secundum suam substantiam a laicis valide fieri potest, cum certo apparatu peragitur. Quare diaconus cantans in missa evangelium cum dalmatica quidem, sed sine stola, vel subdiaconus cantans epistolam cum tunicella, sed sine manipulo, sollemnem vel proprium actum ordinis non exercet. Ideo fit irregularis sacerdos, qui sollemniter functionem pontificalem exercet e. g. ecclesiam vel calicem consecrat, minores vel tonsuram confert; diaconus, qui sacramentaliter absolvit; subdiaconus, qui sollemniter baptizat, sollemniter cantat evangelium cum stola, ceremonias baptismi supplet, hebdomadarium agit in choro dicendo orationem cum Dominus vobiscum; clericus, qui sollemniter cantat epistolam cum manipulo, quia hi omnes sollemniter exercent ordinem, quem non habent. At irregularis non est sacerdos simplex, qui sacramentaliter absolvit; diaconus, qui sine commissione parochi sollemniter baptizat vel sacram communionem dis­ tribuit; subdiaconus, qui evangelium cantat sine stola; clericus, qui epistolam cantat sine manipulo, quia non exercent, aut saltem sollemniter non exercent ordinem, quo carent. 2. Per violationem poenae ecclesiasticae irregularis fit. qui censura innodatus ordinem exercet, cuius exercitium censura prohibe* sive censura sit excommunicatio, sive suspensio ab ordine, sive inter­ dictum personale aut locale (celebrans in loco interdicto); immo etiam qui poena vindicative prohibitus ab actu, nihilominus eum ponit, v. g. suspensus ad certum tempus vel degradatus. a. Solum per exercitium ordinis sacri censuratus fit irregularis. b. Cum ad contrahendam irregularitatem gravis culpa requiratur, non fit irregularis nec censuratus, qui ab aliis requiritur, nec censu­ ratus, qui ad evitandum grave incommodum ordinem exercet. c. Requiritur, ut censuratus actum ordinis sacri ponat, non jurisdictionis. 1S1) S. C. R. 17. iul. 1894 n. 3832. 422 De ordine Ergo episcopus censuratus, qui confessarios approbat, in votis dispensat; parochus, qui in censura matrimonio assistit sine benedictione nuptiali non fit irregularis, quia haec non sunt actus ordinis, sed jurisdictionis vel simplicis potestatis, quarum exercitium censuram non violat. Articulus quartus. De impedimentis simplicibus. 499. Eo differunt irregularitates ab impedimentis simplicibus, quod irregularitates sint impedimenta de se perpetua, impedimenta simplicia autem temporanea. Septem Codice statuuntur152). Simpliciter impediti sunt: 1. Filii acatholicorum, quamdiu parentes in suo errore permanent. a. Aeque impediti sunt, sive ex acatliolico patre sive ex acatholica matre nati sint; non autem nepotes153). Impeditis adnumerandus est, cuius pater vel mater tantum est acatholicus, etiam in eo casu, quo matrimonium mixtum cum dispensatione ecclesiastica con­ tractum fuit1M). b. Acatholici intelliguntur haeretici et schismatici, non autem iudaei vel infideles155). c. Nihil refert, utrum parentes bona vel mala fide in errore per­ sistant. d. Impedimentum cessat, si ambo parentes ab errore recedant per conversionem. Post mortem parentum, qui in errore decesserunt, impedimentum cessare videtur150). e. Filius illegitimus patris acatholici impeditus est. Quodsi pater ignotus est vel si dubium est, an fuerit acatholicus, filius indiget dispensatione propter defectum natalium, ab impedimento dubio autem Ordinarius dispensare potest. 2. Viri uxorem habentes. Maritus ergo ordinari potest, si matri­ monium solutum fuerit, sive per mortem uxoris, sive per professionem sollemnem, sive per matrimonium uxoris in casu privilegii paulini, sive per dispensationem R. Pontificis. Alias semper indiget dispen­ satione apostolica, ut ordinari possit, etiamsi separatio perpetua ab uxore intercesserit: semper enim est uxorem habens. 3. Qui officium vel administrationem gerunt clericis vetitam, cuius rationes reddere debeant, donec deposito officio et administratione atque rationibus redditis, liberi facti sint. Obligati ad ratiocinia seu ad rationes reddendas dicuntur, qui ex officio suo rationem reddere tenentur administratae alienae pecuniae sive publicae sive privatae, ut magistratus, administratores, curatores, tutores.11 1S1) Cn. 987. 1M) Com. i. C. 14. iul. 1922 n. 9. A. A. S. 14 (1922) 528. ,M) C. i. C. 16. oct. 1919. A. A. S. 11 (1919) 478. 1M) Ita in vetere iure; cf. Richter, Cone. Trident, p. 339, n. 3; quod videtur retinendum etiam in novo iure. 1M) Cf. Cappello 1. c. 519. De impedimentis ordinationis 423 Qui tamen officia et administrationes gerunt, quae clericis non prohibentur, ordinari possunt, etsi rationem non reddiderint nec officium dimiserint, ergo qui gerunt administrationem pecuniae consanguineorum suorum, personarum misera­ bilium et piarum causarum. 4. Servi servitute proprie dicta ante acceptam libertatem. Servi proprie dicti (seu manicipia) contra naturam alieno dominio sublecti ex defectu libertatis impediti sunt. 5. Qui ad ordinarium militare servitium civili lege adstringuntur, antequam illud expleverint. Canon respicit illas respublicas, quae lege lata omnes iuvenes, etiam clericos, ad servitium militare, etiam tempore pacis, cogunt. Impediti censendi sunt, qui ad militiam forsan vocabuntur, sed de facto nondum sunt vocati vel propter defectum aetatis vel ad tempus inhabiles declarati1*7). Probabilius (practice tuto et certe ad normam cn. 15) non sunt impediti, qui ex praescripto legis civilis aegrotorum curae tantum destinantur1*·). 6. Neophyti, donec iudicio Ordinarii sufficienter probati fuerint. Neophyti'intelliguntur illi, qui ex paganis, iudaeis vel aliis sectis in adulta aetate ad fidem conversi et recenter baptizati sunt16’), donec de eorum firma fide ex declaratione episcopi constet. Conversi ex haeresi vel schismate non sunt impediti, etiamsi sub condicione rebaptizati sunt. 7. Qui infamia facti laborant, dum ipsa iudicio Ordinarii perdurat. Infamia facti non oritur ex delictis in iure determinatis, sed ex quovis delicto (homicidium, periurium in iudicio, adulterium, sodomia, simonia, publicum usurarum exercitium etc.). Bona fama redintegrari potest seria vitae emendatione vel divulgatione innocentiae; infamia facti cessare potest commoratione in loco, ad quem mala fama non sit perventura. Quodsi clericus ob eiusmodi crimen a iudice civili condemnatur, ipsa hac sententia condemnatoria per se nondum est infamis, sed Ordinarius, causa in foro ecclesiastico examinata, clericum vel absolvere vel condemnare debet, quo facto condemnatus erit infamis*140); ordinarie tamen iam per sententiam iudicis civilis, saltem ob actualem criminis divulgationem, habetur infamis. Per accidens fieri potest, ut et innocentes laborent infamia facti, si habentur ut rei. ludicium de cessatione malae famae Ordinario committitur. Articulus quintus. De dispensatione ab impedimentis ordinationis. 1. Impedimenta ordinationis pluribus modis cessare possunt: a. per ablationem causae cessat impedimentum temporale; sic impedi­ mentum ex defectu libertatis vel ex infamia facti cessat recuperata 147) >4H) 14») 140) C. i. C. 2.-3. iun. 1918. A. A. S. 10 (1918) 344. Cf. Cappello I. c. 523. 1. Tim. 3, 6. Cf. Instructio S. C. Ep. et Reg. 11. ian. 1908. 424 Ûe ordine libertate vel fama; b. per sollemnem professionem religiosam cessat irregularitas ex defectu natalium10*). 2. Attamen irregularitas proprie dicta solum per dispensationem tollitur: irregularitas enim lege statuitur; lex autem vigens solum relaxatione legis seu dispensatione tolli potest. Non solum professio religiosa, sed etiam dispensatio irregularitatem per se solum aufert ad suscipiendos ordines, non etiam ad obtinendas dignitates et prae­ laturas. 500. Quis dispensare possit. I. Summus Pontifex in omni irregulari­ tate dispensare potest: cum enim omnis irregularitas ex lege summi Pontificis oriatur, per eundem etiam tolli potest. Sunt tamen irre­ gularitates, in quibus summus Pontifex valde raro dispensare solet, ut a. irregularitas ex bigamia vera; b. irregularitas ex homicidio voluntario, nisi ita sit occultum, ut in indicio probari non possit; c. irregularitas ex defectu corporis, qui sit valde deformans. Ad obtinendam hanc dispensationem recurrendum est ad Congre­ gationem de disciplina sacramentorum, si irregidaritas est publica et dispensatio petitur pro foro externo; religiosi debent recurrere ad Congregationem negotiis religiosorum praepositam102). Ad Poenitentiariam vero, si irregularitas est occulta et dispensatio petitur pro solo foro interno. 2. Ordinarius dispensare potest suos subditos: a. ab omnibus irregularitatibus, si difficilis est recursus ad s. Sedem et simul peri­ culum in mora, dummodo sint tales, a quibus Sedes ap. dispensare solet103); b. similiter in dubio facti'64); c. ab omnibus irregularitatibus ex occulto delicto provenientibus, ea excepta, quae contrahitur ex homicidio, procuratione abortus et cooperatione ad haec delicta aliave ad forum iudiciale deducta; et hoc tum ad suscipiendos tum ad exercendos ordines; haec facultas valet pro foro interno et potest etiam delegari vel per alium exerceri106). 3. Confessarius dispensare potest suos poenitentes e. g. sacerdotes, clericos indiscriminatim sive saeculares sive regulares cuiusvis di­ oecesis: a. in casibus occultis et urgentibus, in quibus Ordinarius adiri nequeat et periculum immineat gravis damni vel infamiae; b. solum in irregularitatibus ex delicto, excepta ea, quae ex homicidio voluntario, ex procuratione abortus et ex cooperatione ad haec delicta provenit, aliave ad forum iudiciale deducta; c. sed ad hoc solum, ut poenitens ordines iam susceptos exercere possit100); d. tum intra tum extra confessionem. »·») Cn. 984. *”) Cn. 251, § 3. »«) Cn. 81. Cn 15 “») Cn. 990, 1. »··) Cn. 990, 2. De impedimentis ordinationis 426 Cum semper excludatur Irregularitas ex homicidio vel abortu, saepius difficultas habebitur in sacerdote, qui ordinum exercitium omittere non potest usque dum a superiore dispensetur. In tali casu periculum infamiae excusabit ab observatione irregularitatis usque ad dispensationem obtentam. Determinata forma, qua concedatur dispensatio, non praecipitur. Haec vel similis adhiberi potest: Dispenso tecum in irregularitate, quam ob hanc causam incurristi, in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. ; i 501. Libelli supplices ad obtinendam dispensationem ab irregulari­ tatibus vel impedimentis exarantur pro foro externo veris, pro foro interno fictis petentis nominibus. a. Omnes irregularitates et impedimenta indicanda sunt, et si agitur de irregularitate ex homicidio voluntario, etiam numerus delictorum exprimendus est sub poena nullitatis concedendae dispensationis. b. Recensendae sunt causae dispensationis. c. Addendae litterae commendatitiae Ordinarii. d. Si irregularitates vel impedimenta mala fide tacentur, dispen­ satio, etiam generalis, non valet pro reticitis; quodsi bona fide tacentur, dispensatio generalis (ab omnibus irregularitatibus et impedimentis) valet etiam pro reticitis. e. Sed si, quamvis bona fide, tacetur irregularitas proveniens ex homicidio voluntario, procuratione abortus vel cooperatione ad haec delicta, vel si homicidiorum numerus non indicatur vel aliud delictum ad forum iudiciale deductum, dispensatio, etiam generalis, non valet. /. Dispensatio generalis ad ordines suscipiendos valet etiam pro ordinibus maioribus. g. Dispensatio in foro interno non sacramentali concessa scripto consignari et de ea in secreto curiae episcopalis libro constare debet11*7). >·’) Cn. 991 426 LIBER OCTAVUS De matrimonio1). QUAESTIO PRIMA. De natura matrimonii. Articulus primus. De ipsa eius natura. 502. Notio. Institutio. 1. Matrimonium (conjugium, connubium, nuptiae), si consideratur tamquam institutio naturalis et socialis, est viri et mulieris conjunctio ad prolem generandam atque educandam legitime inita. a. Vitae coniunctio ad conservandum propagandumque genus humanum est perfecta vita coniugalis, quae secum fert ius et officium coeundi et communionem tori, mensae et habitationis: haec enim plane necessaria sunt, ut finis matrimonii a natura intentus apte obtineri possit. b. Ad hanc coniunctionem, quae est medium conservandi et propagandi generis humani et simul fundamentum societatis civilis, instituendam auctor naturae sexus diversitatem condidit; ad eandem promovendam convenientes appetitus (Trlebe) naturae humanae indidit. c. Hac coniunctione diversi sexus personae quadantenus se mutuo complent atque perficiunt, quatenus mas et femina constituunt adaequatum atque completum principium generationis, educationis et vitae domesticae; nullatenus autem affirmari potest, marem et feminam per matrimonium se mutuo complere in ratione perso­ nalitatis, quasi honio non coniugatus esset imperfectus et indigeret complemento ut sit homo perfectus. 2, Matrimonium Deus instituit in paradiso terrestri, ut constat ex verbis, quae Adam ex divina inspiratione pronuntiat: Hoc nunc os ex ossibus meis et caro de carne mea. Quamcbrem relinquet homo t) Leo XIII Encycl. Arcanum 10. 2. 1880. Pius XI. Encycl. Casti connubii 31. 12. 1930. AAS 22 (1930) 539—592. S. Alphonsus 1. 6. n. 831—1147. Thomas Sanchez, De sancto matrimonii sacramento (Antverpiae 1626). Sagmüller, K. R. § 122. Fr. Wernz, Ius decretalium IV. (Prati 1912). Wernz-Vidal, Ius canonicum. IV.» (Romae 1928). Freisen, Geschichte des kanonischen Eherechtes (Tübingen 1888). ΛΙ. Leitner, Lehrbuch des katholischen Eherechtes’ (Paderborn 1920). Linneborn, GrundriB des Eherechtes (Paderborn 1933). Gasparri, De matri­ monio I. et II. editio 2. (Roma 1932). Lercher, Inst. Theol. Dogm. IV. 2. 732 809. Cappello, De sacramentis V. De matrimonio® (Taurini 1950). VlamingBender, Praelectiones iures matrimonii1 (1950). Vermcersch-Creusen, Epitome iur. can. ll.T (Romae 1952) 273—460. De natura matrimonii 427 patrem suum ct matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in carne una2). Iam ab initio Deus matrimonium ita instituit, ut esset imago Λ et repraesentatio tum unionis Verbi divini cum natura humana tum unionis Christi et Ecclesiae3), illudque ab initio proprietate unitatis et indissolubilitatis insignivit, quam de iure usque ad diluvium saltem retinuit. Postea vero matrimonium a primaeva sua institutione defecit: nam praeterquam quod post lapsum protoparentum coepit fieri etiam remedium concupiscentiae, amisit insuper praerogativam unitatis et indissolubilitatis, cum patriarchis, quin etiam gentilibus, per dispensationem concessa fuerit polygamia45 *) et populo israelitico libellus repudii3). Christus autem matrimonium, sublata pro omnibus hominibus dispensatione de polygamia et libello repudii, primaevae suae dignitati et puritati restituit illudque ad rationem sacramenti elevavit, ubi referens verba Geneseos addidit: Quod ergo Deus coniunxitt homo non separet0). a. Verba quibus matrimonium instituitur: Quamobrem relinquet etc. ab auctore Geneseos tribuuntur quidem Adamo; Adam vero ea solum inspirante Domino edicere potuit. Ideo Christus haec verba ipsi Deo tribuit7). Matrimonii unitas atque indissolubilitas continentur verbis: Et erunt duo in carne una, ex quibus Christus Dominus infert: itaque iam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus coniunxit, homo non separet. b. De facto quidem unitas iam prius in particularibus casibus (e. g. a Lamech)8*) violata est, de iure tamen quoad polygamiam dispensatio divina iuxta alios·) facta est Noe eiusque filiis, ut celerius multiplicaretur genus humanum, iuxta alios primum concessa est Abrahae. Polygamia etiam gentilibus a Deo concessa est, libellus repudii autem solis iudaeis permissus videtur. c. Disputant quidem, utrum libellus repudii id effecerit, ut vinculum matrimonii solveretur, an solum id, ut coniuges impune se separare potuerint; sed praeferenda est sententia, quae tenet per libellum repudii solutum fuisse matrimonium, adeo ut utraque pars ad alias nuptias valide et licite transire potuerit10). 3> Matrimonium dupliciter considerari potest, prout est\contractus, et prout est sacramentum. Etsi matrimonium rationem contractus habeat, a ceteris tamen contractibus in his potissimum differt: c. ceteri contractus non eadem speciali ratione in natura fundantur nec in bonum naturale totius generis humani ordinantur in ceteris J " contractibus contrahentes condiciones contractus pro arbitrio deter­ minare possunt, in contractu vero matrimoniali tum obiectum tum condiciones tum etiam officia a iure naturae vel ecclesiastico ita determinata sunt, ut arbitrio contrahentium immuta~ri nequeant. \c. ceteri contractus mutuo contrahentium consensu dissolvi possunt, _ u contractus vero matrimonialis consensu contrahentium solvi nequit, L 2) Gen. 2, 23. 24. 3) Eph. 5, 22-33. 4) Cf. Gen. 16, 1 ss; 25, 1; 29, 27. Enc. Casti con. 1. c. p. 546 ss. 551 ss. 5) Deut. 24, 1 ss. °) Matth. 19, 6. 7) Matth. 19, 4. ·) Gen. 4, 19. ·) Benedictus XIV. De synodo I. 13. c. 21. n. 8. 10) Cf. Pesch, Praelect. dogm. VII. n. 772 ss. Lercher. IV. 2. n. 773. 428 De matrimonio adeo ut obligationes et onera vi contractus semel suscepta abiici non possint, quamdiu ambo contrahentes in vivis exsistunt; d. ceteri contractus mere profani sunt, contractus vero matrimonialis considcrata sola natura sua res sacra est. Matrimonium considerata sola rei natura, praescindendo a ratione sacramenti, rem sacram atque religiosam esse patet, quia immediate a Deo institutum est; quia est adumbratio unionis Verbi et naturae humanae, Christi et Ecclesiae; quia ratione finis in Deum ordinatum est, eo quod constitutum est ad perpetuandum genus humanum, quod ad Deum colendum et glorificandum destinatum est. Ideo populi antiquitatis cultiores matrimonium considerarunt ut rem cum religione et sanctitate coniunctam"). 503. De necessitate matrimonii12), a. Matrimonium ab auctore naturae institutum humano generi dicencTunT est necessarium, cum solum per matrimonium genus’humanum apte conservari et propagari possit. Ideo omnibus et singulis ab eodem auctore naturae tum ius Γ ad matrimonium tum generatim etiam inclinatio ad illud indita . sunt. Attamen affirmari nequit sive omnibus et singulis hominibus sive generi humano ut communitati per se et directe impositam esse legem divinam sive naturalem sive positivam contrahendi matri­ monium. Nam verum praeceptum, quod obliget genus humanum, nullas autem deter­ minatas personas, vix intelligi potest. Insuper ad finem propagationis generis humani obtinendum generalis inclinatio hominum ad ineundum matrimonium sufficiens est: ea enim fit, ut plerique matrimonium contrahant et consumment. Tandem Ecclesia ex s. scriptura docet, coelibatum licitum, imtno statu matrimoniali perfectiorem esse13). " b. Attamen fieri potest, ut indirecte ct per accidens pro singulari aliquo homine ex speciali ratione exsistat obligatio ineundi matrimonium, scilicet ad vitandam incontinentiam, ad reparandum damnum illatum, ad implendam promissionem; insuper initio mundi pro primis parentibus exstitit positiva obligatio ad matrimonium eiusque usum, quam Deus significavit his verbis: Crescite et multi­ plicamini ct replete terram14): finis enim propagationis generis humani aliter obtineri non poterat. 504, Matrimonii causa et finis. Matrimonium considerari potest: 1, sensu latiore vel generico: ut quaedam vtotius vitae communio, consuetudo, societas« (Lebens- und Liebesgemeinschaft). Hoc sensu eius primaria causa et ratio est id quod ipse diversi sexus instinctus divinitus inditus expetit, scii, mutua in caritate completio, confor­ matio, perfectio in omnibus actibus huic unioni convenientibus15). 2. Sensu strictiore vel specifico: ut cùdem societas, quatenus specifice spectatur commercium carnale. Hoc sensu sumptum matri­ monium habet fines essentiales, et quidem\primarium : procreationem --------------i Λ- K. ,J. fc. £7 ,«u>V n) u) *·) »4) “) Cf. Encyclica Arcanum circa medium. Cast. con. I. c. 542. D.‘2225. Wernz IV. n. 34; Gaspard Tractatus canonicus de matr.4 1. 212 s.; Leitner, § 4. Concil. Trident, sess. 24. can. 10. (D. 981.) Enc. Cast. con. 1. c. p. 542. Gen. 1. 28. Enc. Cast. con. I. c. p. 548, D. 2232. Catech. Rom. 11. 8, 13. De natura matrimonii 429 et educationem prolis; secundarium: mutuum adiutorium; cui post japsum protoparentum accessit alius secundarius: remedium con­ cupiscentiae per actus objective ordinatos secundum finem et mode­ ramen rationis16), idque ita, ut fines secundarii sint primario essen­ tialiter subordinati, non aeque principales neque a primario independentes17). Praeterea fines accidentales plures intendi honeste possunt, e. g. honor familiae, pax inter familias, morum similitudo, divitiarum augmentum, negotiorum facilior gestio, delectatio pulchritudinis etc. Causa et ratio respondent ad quaestionem: quid sit et velit haec naturalis inclinatio sexuum. Finis designat, quid Deus intenderit in distinctione et coniunctione sexuum. Primarius est, qui nonnisi per hanc institutionem obtineri potest; secundarius, qui etiam intentus est et bonitatem propriam habet, sed ordinatus non est, nisi servet, quantum ab hominibus pendet, possibilitatem primarii. Finis accidentalis est, quid praeter essentialem contrahentes intendere possint. Finis primarius matrimonii, etiam prout institutum est in officium naturae, non est profanus sed sacer: finis enim primarius matrimonii est procreatio £t,educatio prolis; prolis autem finis adaequatus non est felicitas temporalis, sed est Deus religione colendus et postea aeterna beatitudine possidendus et per hoc glorificandus; ergo finis matrimonii directus est generatio et educatio prolis ad Deum glorificandum. Atqui finis iste sacer est et religiosus. Ideo matrimonium illi potestati subiicitur, cui cura ultimi finis vitae humanae demandata est i. e. potestati religiosae16). 505. Bona matrimonii. Praeeunte s. Augustino™) theologi triplex bonum matrimonii distinguunt: a. bonum prolis, quod in generatione et educatione prolis consistit; b. bonum fidei, quod in mutua fidelitate consistit, quam uterque coniux alteri servare debet, tum eo quod alteri usum corporis facit, tum eo quod nulli alteri istum concedit; c. bonum sacramenti, quod in inseparabilitate coniugum consistit. Indissolubilitatem matrimonium natura sua quidem habet, quia tamen per sacramentum ea confirmatur, bonum sacramenti dici solet. Haec tria bona matrimonii essentialia sunt, quae scilicet ad matrimonii essentiam pertinent, ita ut sine illis matrimonium haberi non possit. Essentialia autem hoc modo sunt: a. bonum prolis, quatenus consistit tum in obligatione ita utendi matrimonio, ut proles generari possit, tum in obligatione prolem susceptam conser­ vandi atque educandi; b. bonum fidei, quatenus consistit in obligatione proprium coniugem admittendi, omnem vero alium ab usu corporis excludendi; c. bonum sacramenti, quatenus consistit in indissolubili vinculo matrimoniali. Articulus secundus. De matrimonio, ut sacramentum est. 506. Definitio. Matrimonium, ut sacramentum est, definiri potest: contractus matrimonialis inter baptizatos de iure habiles initus, quo significatur et confertur gratia ex opere operato. Vel ad analogiam ie) Gen. 1, 28; 2, 18; 1 Cor. 7, 9; Can. 1013, § 1; Enc. Cast. con. I. c. p. 543. ”) S. Offic. 1. apr. 1944. A. A. S. 36 (1944) 103. D. 2295. Cf. Periodica 33 (1944) 219-228. ,s) Enc. Cast. con. I. c. p. 542 ; 570. D. 2229 ss. ,e) De bono coniug. I. 32. Enc. Casti con. D. 2227 ss. tx De matrimonio 430 aliorum sacramentorum: matrimonium est sacramentum, quo per mutuam viri et mulieris traditionem et acceptationem potestatis in corpus confertur gratia ad eorum coniunctionem sanctificandam. a. Solum matrimonium in fieri est proprie dictum sacramentum producens gratiam ex opere operato;\matrimonium in facto esse non est proprie dictum sacramentum, sed tantum res et sacramentum (sicut character baptismalis)'; status matrimonialis ex consensu sacramentali ortus eatenus dici potest latiore sensu sacramentum, quatenus significat unionem Christi cum Ecclesia20). b. Status matrimonialis consistit in vinculo coniugali seu in mutuis iuribus et obligationibus, quibus coniuges invicem adstringuntur. Tum contractus naturalis tum contractus sacramentalis producit vinculum indissolubile, hoc tamen discrimine, quod vinculum ex contractu sacramentali ortum maiorem et peculiarem habeat firmitatem. 507. Asserta. 1. Matrimonium Christianum verum est novae legis sacramentum. a. Contractum matrimonialem signo externo initum a Christo evectum esse ad sacramentum constat ex definitione Concilii Tridentini: »Si quis dixerit matri­ monium non esse vere et proprie unum ex septem legis evangelicae sacramentis a Christi institutum, a. s.«21)· Ex fontibus revelationis ostendunt dogmatici con­ tractum matrimonialem ex institutione Christi esse signum efficax gratiae22). b, Matrimonium duplici sensu dici potest sacramentum:\ sensu lato, quatenus est signum sacrum, quo sensu matrimonia infidelium quoque sacrame ntaappellantur; \sensu proprio, quatenus matrimonium fidelium est verum novae legis sacra men tum. 2. Sacramentum matrimonii non differt a contractu matrimoniali, • sed ipse contractus matrimonialis a Christo efô'cfitë est ad dignitatem sacramenti, adeo ut contractus matrimonialis a sacramento dissociari " non possit. Hinc est, quod inter Christianos (etiam haereticos et Ίμ* ■ schismaticos) haberi non potest contractus matrimonialis, quin simul habeatur sacramentum matrimonii23). a. Haec quaestio antea disputata recenti tempore variis summorum Pontificum declarationibus definita est. Pius IX. proscripsit hanc propositionem: »Matrimonii sacramentum non est nisi quid contractui accessorium ab eoque separable»24); Leo XIII. declarat: »Non potest huiusmodi distinctio (inter contractum et sacra­ mentum) seu potius distractio probari, cum exploratum sit in matrimonio Christiano contractum a sacramento non esse dissociabilem; atque ideo non posse contractum verum et legitimum consistere, quin sit eo ipso sacramentum. Nam Christus Dominus dignitate sacramenti auxit matrimonium; matrimonium autem est ipse contractus, si modo sit factus iure«“). Eandem doctrinam citatus canon (1012, 2) proponit. b. Si Christiani contrahentes absolute nolunt sacramentum suscipere, neque validum matrimonium velle possunt. Quodsi verum matrimonium inire volunt, etiam sacramentum suscipiunt, licet sacramentum perficere nolint: qui enim ita contrahunt, de facto duas intentiones habent, alteram contrahendi verum matri­ monium, alteram excludendi sacramentum; iam si prior intentio praevaleat, altera per eam destruitur. Prior autem intentio eo facilius praevalebit, quia contrahentes M) ’*) «) «) M) 2i) Enc. Cast. con. I. c. p. 555; 580 (D. 2236). Concilium Trid. sess. 24. can. 1 (D. 971). Cn. 1012, 1. Pesch VII. n. 699 ss. Lercher, IV. 2. 736 ss. Cn. 1012, 2. Syllabus damnat, propos, prop. 66 (D. 1766). Encyclica Arcanum 10. febr. 1880 (D. 1854). Cast. con. I. c. p. 554 (D. 2237) De natura matrimonii 431 plerumque nesciunt, matrimonium et sacramentum indissolubili nexu invicem cohaerere. c. Ergo etiam matrimonium initum inter absentes est verum sacramentum, sicut est verus contractus, Quamobrem contrahens per procuratorem curare debet, ut in statu gratiae sit eo tempore, quo perficitur contractus: eodem enim tempore recipit sacramentum. Patet non procuratorem, sed principalem agentem esse ministrum sacramenti; pariter non procuratoris sed principalis agentis consensum esse materiam et formam sacramenti. Quare non peccat procurator, qui eo tempore, quo pro alio contrahit, in statu peccati sit. 508. Materia et forma. Quoniam contractus matrimonialis a sacra­ mento non distinguitur, eadem est materia et forma sacramenti/ quae est materia et forma contractus. a. Materia remota sunt corpora contrahentium seu ius in corpora, quod contrahentes mutuo sibi tradunt ;v materia proxima est ipsa traditio mutua huius iuris signo sensibili expressa. b. Forma sacramenti est mutua iuris acceptatio signo sensibili expressa. Et quia traditio et acceptatio ex praecepto Ecclesiae per verba significantur, dici etiam potest verba, quibus mutua traditio et acceptatio iuris exprimitur, constituere materiam et formam sacra­ menti; materiam quidem quatenus exprimunt iuris traditionem, formam vero quatenus exprimunt eiusdem acceptationem. 4 ?- 509. Ministri huius sacramenti sunt ipsi contrahentes: si enim sacramentum a contractu non differt, conficientes contractum etiam sacramentum conficiunt. Quae quidem doctrina olim controversa .v-x hodie extra omne dubium posita est26). Nihilominus sacramentum conferunt tum fideles, qui ignorant se esse ministros sacramenti, tum haeretici, qui non credunt matrimonium esse sacramentum, ideoque (explicite) non intendunt conficere sacramentum. Et illi quidem, quia generalem intentionem habent faciendi, quod faciunt ceteri fideles matrimonium ineuntes, atque ideo faciendi, quod Christus instituit ; haeretici vero, quia plerumque saltem generalem intentionem habent contrahendi, ut Christiani in Ecclesia a Christo instituta contrahunt, quae intentio ad conferendum sacramentum sufficit. Ad suscipiendum autem matrimonii sacramentum in baptizatis sufficit consensus matrimonialis, modo expresse non excludatur ratio sacramenti: eo ipso enim, quod volunt contractum matrimonialem, implicite volunt etiam sacramentum. 510. Subiectum matrimonii, prout hoc merum contractum constituit, est quivis homo nullo impedimento iuris naturae vel divini inhabilis27). Subiectum matrimonii, prout simul sacramentum constituit, est quivis homo baptizatus nullo impedimento iuris naturalis, divini vel ecclesiastici inhabilis. a. Ergo inter duos infideles matrimonium esse non potest nisi contractus, non autem sacramentum nisi latiore sensu. b. Si duo coniuges infideles ad fidem convertuntur, eorum matrimonium ipsa receptione baptismi fit sacramentum sine expressa vel tacita consensus renovatione. “) Cf. Pesch VII. n. 868 ss. Lercher, IV. 2. n. 755. s7) Cn. 1035: Omnes possunt matrimonium contrahere, qui iure non prohibentur. .-i 432 I I 11 I ! j De matrimonio Haec sententia hodie dici potest certa, postquam Romani Pontifices expresse declararunt omne matrimonium inter fideles esse sacramentum. Et sane hinc quidem coniunctio infidelium recepto baptismo perfecte repraesentat unionem Christi et Ecclesiae, inde vero consensus coniugalis virtualiter perdurat; ideo omnia adsunt, quae requiruntur, ut eorum matrimonium sine renovatione consensus fieri possit sacramentum. c. Num matrimonium in fideli sit sacramentum, si fidelis per Pontificis dispensationem cum infideli contrahat, vel si duorum coniugum injidelium unus ad fidem convertatur, non constat. Quaestionem probabilius negat Sanchez cum multis: contractus enim matrimonialis, qui elevatur ad sacramentum, unus est ab utroque contrahente effectus; non sunt duo partiales contractus, ex quibus unus totalis coalescit. Quare ut esse possit sacramentum, uterque contrahens sacramenti capax esse debet, quemadmodum ut sit contractus, uterque ad contrahendum habilis esse debet. Novissime etiam s. C. C. tale matrimonium vocavit vinculum naturale2*). 5112Matrimonium gaudet favore iuris29ff Hoc_sig n i f i c a t : o. Si de celebratione constat, matrimonium validum haberi debet, donec nullitas eius probetur. Hinc principium: In dubio sive iuris s i y e facti standum est pro valore matrimonii. Quare stante positivo et insolubili dubio de validitate primi matrimonii secundum matrimonium dehet vi cn. 1014 invalidum declarari, «dummodo causa definiatur ad ordinarium tramitem iuris·30).^ I J b. Si de celebratione noiTconslat, idem principium valet, dummodo \ a > \ ’ Ps‘ coniuncti aliique putent conjunctionem esse legit imam. Si tamen /.validitas matrimonii dubii in damnum fidei cedit, illud nullum decla" 3 ratur, quia^in re dubia privilegium fidei gaudet favore juris31). Ideo \ matrimonia infidelium conversorum dubia declarantur irri'ta. 512. Effectus matrimonii. Effectus matrimonii multiplices sunt,\alij supernaturales, qui ex matrimonio-sacramento sequuntur,\alii naturales tum canonici tum civiles, qui ex matrimonio-contractu producuntur. De effectibus ex matrimonio-contractu productis inferius sermo erit. Effectus matrimonii, quatenus sacramentum est, sunt:\fl. augmentum gratiae sanctificantis, habituum et donorump/?. ius ad gratias actuales statui coniugali necessarias, scilicet ad mutuum amorem conservandum et perficiendum, ad fidem et castitatem coniugalem integre servandam, ad prolem bene educandam, ad onera matrimonii Christiane ferenda (D. 2237). Nota. Bonum matrimonii per sacramentum perfici maxime cernitur in bono sacramenti, eo quod matrimonium per sacramentum maiorem firmitatem accipit. Quo perfectius enim matrimonium repraesentat unionem indissolubilem Christi cum Ecclesia, eo maior est eius firmitas; sed matrimonium Christianum perfectius eam re­ praesentat quam naturale; perfectissima autem imago illius unionis est matrimonium Christianum consummatum, in quo ad unitatem animorum per contractum accedit unitas corporum per copulam effecta. Ideo matrimonium Christianum consummatum est simpliciter indissolubile, sicut unio Christi et Ecclesiae indissolubilis est. *) Cf. Periodica XIV. p. 19. Cn, 1014. M) C. i. C. 26. iun. 1947. A. A. S. 39 (1947) 373. 31) Cn. 1127. De natura matrimonii 433 Articulus tertius. De matrimonii divisionibus. 513. Matrimonium dividitur: 1. in matrimonium legitimum, ratum et consummatum32). a. Legitimum est matrimonium inter*non baptizatos'valide initum, quale nunc inter iudaeos, tureas et gentiles contrahitur. Olirn hoc distinctionis membrum a canonistis etiam ad matrimonia fidelium referebatur, cum matrimonium legitimum vi nominis significet matrimonium iuxta leges initum, ideoque matrimonium validum sive fidelium sive infidelium; hodie vero communiter ad sola matrimonia infidelium restringitur33). b. Ratum est matrimonium validum inter baptizatos initum, quod ergo rationem sacramenti habet, sed nondum copula carnali consummatum est. Dicitur ratum, quia Ecclesia illud ratum habet et approbat; ratum tantum, quia consummatum non est. c. Consummatum est matrimonium validum, quod copula carnali completum est et efficit, ut conjuges fiant una caro. * Si coniuges celebrato matrimonio cohabitaverint, praesumitur consummatum, donec contrarium probetur. Patet matrimonium tum legitimum infidelium tum ratum fidelium fieri posse consummatum. Ut matrimonium vere consummatum dici possit, requiritur: ut copula carnalis sit perfecta i. e. ex se ad generationem apta; ut ante copulam verum matrimonium adfuerit; hinc si duo ante matrimonium copulam habeant et deinde matrimonium contrahant, hoc ante novam copulam in ipso matrimonio peractam non dicitur consummatum. 2. In matrimonium verum, putativum, attentatum. a. Verum seu validum dicitur, quod reipsa contractuni et qua >tale probatum est aliquo ex iis argumentis (e. g. testimonio parochi), quibus et cetera negotia probari solent. Matrimonium validum, cui nullum obstat impedimentum impediens, licitum dicitur; illud, cui obstat impedimentum impediens, illicitum. b. Putativum dicitur matrimonium invalidum, quod rite coram Ecclesia in bona fide ab una saltem parte celebratum fuerit, dοnec i utraque pars de eiusdem nullitate certa evadaf I a. Matrimonium putativum speciem veri matrimonii habet eiusdemque aliquem > effectum iuridicum producit (scii, proles censetur legitima); sed ut iuris effectus reipsa producat, et praesertim ut proles in eo nata censeatur legitima, requiritur, ut contrahatur bona fide saltem ab uno ex coniugibus, qui impedimentum ignora-^^^ verit ; ut contrahatur publice et in facie Ecclesiae, i. e. coram parocho et duobus^ * testibus et praemissis proclamationibus, nisi super his dispensatum fuerit. β. Sub verbo «celebratum* cn. 1015, § 4, intellegi debet dumtaxat matrimonium coram Ecclesia celebratum34); matrimonium, quod dicunt civile, numquam est putativum nec effectus matrimonii putativi habere potest. c. Attentatum dicitur, quatenus invalide initum est (eo, quod dissimulabatur impedimentum dirimens voti vel ordinis vel ligaminis), 32) Cn. 1015. M) Cf. Bentdictus XIV. De synodo 1. 8. c. 12. n. 5. M) C. i. C. 26. ian. 1949. A. A. S. 41 (1949) 158. 28 Noldln. Vol. Ill T · v. 434 De matrimonio et poem's plectitur; si una pars ignorat impedimentum, quoad legitimitatem prolis est putativum. Quamvis omnis actus, qui scienter contra legem irritantem invalide ponitur, dicatur attentatus, speciali tamen ratione iste terminus matrimonio applicatur. Nota. Matrimonium praesumptum dicebatur matrimonium, quod, etsi forte non exsisteret, a iure tamen, posita copula a sponsis habita, ut exsistens praesume­ batur. Ante Concilium Tridentinum ad matrimonium validum mutuus contrahentium consensus sufficiens erat, id quod post Tridentinum valebat in locis, ubi decretum Tridentinum circa matrimonia clandestina non vigebat. Iam si post inita sponsalia inter sponsos copula carnalis habebatur, haec affectu maritali potius quam fornicario peracta praesumebatur, et quoniam solus consensus ad validum matrimonium contrahendum in illis regionibus sufficiens erat, matrimonium contractum praesume­ batur. Num matrimonium in hoc casu objective validum fuerit, pendebat ab affectu, quo sponsi reipsa copulam habebant. Matrimonium praesumptum a Leone XIII. per decretum S. Officii «Consensus mutuus* (15. febr. 1892) abrogatum est36). 3. In matrimonium canonicum et cvj\\t:\canonicum dicitur matri­ monium, in quo omnia servantur, quae a iure naturali et ecclesiastico ad verum matrimonium requiruntur^civile dicitur, quod ab auctoritate civili habetur tamquam validum, ita ut ei tribuantur omnes effectus matrimonii validi. 4. In matrimonium sollemne et minus sollemnedicitur matrimonium, in quo praeter formalitates substantiales a lege prae­ scriptas etiam accidentales habentur, scilicet ~benedictio nuptialis et festivitates nuptiales; \mintts sollemne dicitur, in quo praeter sollemnitates substantiales nullae aliae habentur. 5. In matrimonium publicum et occu\tum :\publicum dicitur, quod in facie Ecclesiae i. e. praemissis proclamationibus coram parocho et testibus celebratur ; occu/fum dicitur, quod omissis procla­ mationibus solum in praesentia parochi et testium celebratur. I A matrimonio occulto differt clandestinum quod (ut olim loquebantur auctores) sine praesentia parochi et testium celebrari solebat; potuit secundum ius eo tempore et loco vigens validum vel invalidum esse. (Vt v* 6. Ad matrimonium canonicum referri solet tum matrimonium morganaticum, tum matrimonium conscientiae. a. Matrimonium morganaticum est matrimonium cum muliere inferioris condicionis ea lege initum, ut neque uxor nec liberi in dignitate, titulis et insignibus mariti vel patris succedant et deter­ minata solum parte paternorum bonorum contenti sint38). b. Matrimonium conscientiae seu secretum est matrimonium coram parocho vel alio sacerdote ab Ordinario delegato et duobus testibus absque praeviis proclamationibus clam initum eo pacto, ut omnes, .qui intererant, ad secretum servandum teneantur. ί —---------- if ÿ^'tc ùl “) S. Officium 15. febr. 1892. (Coll. P. F. n. 1786.) Ratio abrogandi hanc iuris dispositionem erat difficultas in praxi ex eo orta, quod fideles eam ignorarent. «) In eiusmodi casu tum uxori tum liberis donum nuptiale seu determinata portio bonorum tempore sponsalium addicitur; quod donum cum Morgengabe diceretur, inde per corruptionem vox mwrganaticum* orta est. De natura matrimonii 435 Haec matrimonia, etsi voluntati Ecclesiae contraria et periculis plena sint, ab Ecclesia tamen ex gravissima et urgentissima causa sub certis condicionibus per­ mittuntur, quas Benedictus XIV. constitutione Satis vobis (17. nov. 1741) et Codex cn. 1104 ss. determinat. Potestas eiusmodi matrimonia permittendi est penes Ordinarium loci, excluso vicario generali, nisi speciale mandatum habeat. Recenti tempore haec permissio facta est difficilior, quia in picrisque regionibus ob leges civiles vix caveri potest periculum, ne proles habeatur civiliter illegitima. Matrimonium celebrari debet in forma praescripta coram parocho vel alio sacerdote delegato et duobus testibus. Testimonium celebrati matrimonii exhiben­ dum est episcopo, qui illud in libro speciali transscribendum et in secreto curiae archivo asservandum curabit. Proles ex eiusmodi matrimonio nata baptizanda est in ecclesia, tectis parentum nominibus, atque episcopo significandum est, prolem tali loco et die baptizatam esse legitimam. Obligatio secreti servandi tenet sacerdotem assistentem, testes, Ordinarium eiusque successores et etiam alterum coniugem, nisi alter in divulgationem consentiat. Scandalum tum apud domesticos tum apud extraneos eo caveri debet, quod coniuges publice non se gerant ut coniuges. Quodsi scandalum non caveatur matrimonium publicandum est. Obligatio enim secreti servandi ex parte Ordinarii cessat, si ex secreti observatione aliquod scandalum aut gravis erga matrimonii sanctitatem iniuria immineat. Articulus quartus. De potestate Ecclesiae in matrimonium. 514. De ipsa potestate. Cum paucae leges, quae ex iure naturali et divino circa matrimonium exsistunt, ad ordinandum hunc contrac­ tum aeque frequentem ac difficultatibus implexum non sufficiant, iam quaeritur, utrum Deus auctoritati ecclesiasticae an civili potesta­ tem commiserit leges circa matrimonium condendi. Atqui Ecclesiae eigne soli, non ex concessione auctoritatis civilis, sed iure-£ropr 10 competit potestas in matrimonia fidelium™). Et sane, Ecclesia e e i q u e soli a Deo commissa est potestas administrandi sacramenta atque ideo statuendi, quae ad valide et licite conferenda et suscipienda sacramenta requirantur; contractus autem matrimonialis est sacra­ mentum; ergo ad solam Ecclesiam pertinet statuere, quae ad valide et licite ineundum contractum matrimonialem requirantur. Ex hoc canone generali in specie infertur, Ecclesiam solam potestatem habere: a, positive praescribendi condiciones (ritum, sollemnitates), quae ad validam et licitam matrimonii celebrationem requirantur; d. statuendi impedimenta dirimentia; c. statuendi impedimenta prohibentia; jf. dijudicandi causas matrimoniales, et quidem «) Cn. 1016. 436 De matrimonio de valore et nullitate matrimonii sive contrahendi sive iam con­ tracti ; de dissolutione matrimonii; de separatione coniugum a toro et mensa: agitur enim de indicanda obligatione, quae ex ipso matrimonio immediate oritur; de legitimitate prolis: agitur enim de effectu, qui ex valido matri­ monio immediate resultat. ( Nota. a. De hac materia triplex error notari debet: Protestantium, qui matrimonium sacramentum esse negant, proindeque po­ testatem ordinandi matrimonium, utpote simplicem contractum, auctoritati civili adiudicant. Illorum catholicorum, qui matrimonium sacramentum esse concedunt, sed in eo realiter distinguunt contractum a sacramento et contendunt, contractum soli potestati civili, sacramentum vero potestati ecclesiasticae subesse. Quodsi Ecclesia de facto iam a saeculis, statuendo impedimenta dirimentia, potestatem in con­ tractum matrimonialem exercet, id ex usurpatione et tacita principum concessione ortum esse. Illorum catholicorum, qui realiter quidem non distinguunt inter contractum et sacramentum, sed nihilominus potestatem statuendi impedimenta dirimentia tum Ecclesiae tum (consentiente tamen Ecclesia) potestati civili tribuunt. Quodsi de facto Ecclesia sola impedimenta dirimentia statuit, id ideo factum esse, quia Ecclesia hanc potestatem sibi reservaverit. » b. Contra hos errores urgeri debet certa; Ecclesiae doctrina. In matrimonio ratio sacramenti a ratione contractus separari non potest. Ideo soli Ecclesiae competit potestas ordinandi matrimonium, leges circa illud ferendo. Haec potestas Ecclesiae non competit ex concessione principum, nec ex lege positiva, qua Ecclesia hanc potestatem sibi reservavit, sed ex iure divino a Christo Domino immediate ipsi concesso38). Articulus quintus. De potestate auctoritatis civilis in matrimonium. Potestas auctoritatis civilis considerari debet relate ad matri­ monium fidelium et relate ad matrimonium infidelium. Insuper supre­ mus princeps, cuius potestas in matrimonium examinanda est, ipse fidelis aut infidelis esse potest. 515. In matrimonia fidelium. 1. Potestas civilis quoad matrimonia fidelium nullum ius habet, et proinde neque impedimenta sive diri­ mentia sive impedientia statuere neque de effectibus matrimonii essentialibus quidquam decernere potest; ideo efficere nequit, ut matrimonia fideliufn per se sive invalida sive illicita sint, quod et ratio dictat et declaratio Ecclesiae confirmat39). Quodsi potestas civilis nihilominus circa matrimonium aliquid statuit, quod in se malum non sit, fideles non solum licite morem gerere possunt, sed cis etiam iniungendum est, ut servent condiciones, quas potestas civilis ad validum •8) Cf. Lerchcr IV. 2. n. 794 ss. 3·) Cn. 1016. Cf. Pesch VII. n. «81. Lercher IV. 2. n. 799 s. De natura matrimonii 437 vel licitum matrimonium praescribit; non quod directe in conscientia illae obligent, sed ne fidelium matrimonia careant effectibus civilibus in proprium et liberorum detrimentum; indirecte ergo ex caritate erga se ipsos et liberos suos illas leges servare tenentur. 2. Etsi auctoritas civil is in effectus matrimonii essentiales influxum exercere nequeat, effectus tamen matrimonii civiles propria potestate regere potest40). Ratio\prtmi: qui de ipso matrimonio eiusque valore indicat, etiam de iis, quae necessario inde sequuntur, iudicare debet. Ratio\secundi'.· cum matrimonium sit contractus socialis, etiam iura et obligationes civiles parit, quae effectus civiles nuncupari solent; iam circa hos effectus potestas civilis, eaque sola leges fert i. e. eos determinare et certis matrimoniis ex iusta causa abiudicare potest. a. Effectus matrimonii alii sunt essentiales, alii civiles. Essentiales sunt: obligati·) cohabitandi, patria potestas in filios et legitimitas prolis. Hi effectus ideo essentiales dicuntur, quia ex ipso contractu matrimoniali necessario consequuntur. Effectus civiles matrimonii, qui iure proprio ad potestatem politicam pertinent, sunt: contractus coniugum circa bona temporalia; ius uxoris et filiorum participandi in bonis, dignitatibus et titulis mariti vel patris; ius succedendi tamquam heredem legitimum in bona defuncti; quantitas dotis, quantitas partis legitimae etc. b. Leges politicae, quibus reguntur effectus civiles matrimonii, in conscientia obligant: sunt enim leges ab auctoritate competenti in bonum commune latae; ergo nihil eis deest, quominus in conscientia obligent. c. Quae matrimonia valida, quae invalida sint, potestas politica discere debet ab Ecclesia; iam vero matrimoniis, quae ab Ecclesia habentur valida, per se con­ cedere, iis vero, quae ab Ecclesia invalida habentur, per se negare tenetur effectus civiles. Quodsi tamen, matrimonium, quod in facie Ecclesiae validum est, bono communi vere adversaretur, potestas publica eiusmodi matrimonio effectus civiles negare non potest, sed Ecclesiae relinquendum est, ut ipsa difficultati occurrat. 516. In matrimonia infideliu m4 a. Momentum practicum huius quaestionis in dies augetur: etenim non solum missionarii catholici usque novas infidelium regiones ingrediuntur earumque incolas ad fidem Christianam perducunt, sed terrae infidelium identidem etiam potestati principum Christianorum subjiciuntur, immo inter ipsos fideles in dies crescit numerus eorum, qui filios suos ne baptizandos quidem curant; hi proinde more infidelium adolescunt et matrimonium civile, quod solis legibus civilibus regitur, contrahunt. b. Controversia est, num matrimonia infidelium subsint potestati civili. Anti­ quiores quidem theologi (Sanchez, Pirhing, Schmalzgrueber, Suarez etc.) sententiam affirmantem ut veram et certam defendebant. Postea vero, praesertim saeculo praeterlapso, complures theologi (Perrone, Taparelli, Liberatore, Zigliara etc.) hanc doctrinam impugnarunt, auctoritati civili negantes potestatem condendi leges circa contractum matrimonialem infidelium. Hodie tamen sententia affirmans inter theologos iterum evasit communis: eam tuentur D’Annibale, Ballerini, Gasparri, Lehmkuhl, Rossetti, De Becker, Leitner, Wernz aliique. Attamen non omnes eodem modo eam explicant: alii enim putant auctoritatem civilem iure proprio leges condere posse circa matrimonia suorum subditorum infidelium, cum matrimonium sit contractus naturalis; alii econtra docent auctoritatem civilem <°) Cn. 1016. 41) Cf. Resemans, De competentia civili in vinculum conjugate infidelium (Romae 1887). Leitner p. 26 ss. Cappello I. c. 75—81. 438 De matrimonio iure quidem proprio regere matrimonia infidelium, at non vi potestatis mere civilis, cum matrimonium sit res sacra, sed vi potestatis religiosae, quae in principe infideli cum illa connexa sit. In societate enim, in qua non est auctoritas religiosa a civili distincta, potestatis civilis est res sacras ordinare, non ut est civilis, sed ut est simul religiosa. Alii tandem opinantur auctoritatem civilem matrimonia infidelium ordinare posse non iure proprio, sed iure per accidens devoluto: cum enim in societate necessaria sit potestas, quae ordinare possit contractum matrimonialem, auctoritas autem religiosa, cui illa potestas proprie competit, in principe infideli non exsistat, ipsa per accidens et ratione necessitatis devolvitur ad auctoritatem, quae sola ibi legitime praeest, ad auctoritatem nempe civilem. Assertum. Potestas civilis ius habet regendi matrimonia infidelium inter se; potest ergô impedimenta dirimentia et impedientia statuere, dummodo non adversentur iuri naturali, potest etiam eorum causas matrimoniales diiudicare. Huius sententiae argumenta sunt haec : ck-- I. Matrimonium infidelium est contractus naturalis; atqui omnis contractus ‘S ; naturalis praeter normas iuris naturalis et divini regitur legibus potestatis civilis; ergo matrimonium infidelium regitur legibus potestatis civilis, sive iure proprio sive iure translato, sicut etiam iuramentum et sacrificium in eiusmodi societatibus ab auctoritate civili reguntur. 2. Praeter normas iuris naturalis et divini matrimonium complures leges positivas exposcit: innumera enim sequerentur inconvenientia, si matrimonia infidelium solis legibus iuris naturalis et divini regerentur; ergo adesse debet auctoritas, quae circa matrimonia infidelium leges condat; atqui praeter auctoritatem civilem non est alia, quae eiusmodi leges condere possit. 3. Etsi Ecclesia mentem suam circa hanc quaestionem explicite non manifesta­ verit, ipsa tamen huic sententiae favet: ex declarationibus enim sacrarum Congre­ gationum colligitur, eam pro invalidis habere matrimonia infidelium, quibus obstat ' impedimentum dirimens a potestate civili statutum42). Inde est, quod etiam missionarii in locis infidelium iuxta hanc sententiam matrimonia eorum, qui ad fidem convertantur, diiudicent43). 4ï) S. C. de propa^. fide 26. iun. 1820. 43) Gasparri I. n. 240—256. Wernz-Vidal V. 67 — 73. QUAESTIO SECUNDA. De proprietatibus matrimonii. Duae sunt praecipuae matrimonii proprietates, quae ex eius natura oriuntur: matrimonii unitas atque indissolubilitas*4). Articulus primus. De unitate matrimonii. 517. Quae sit unitas matrimonii. Unitas matrimonii seu mono­ gamia in eo consistit, quod sit conjunctio unius vin cum una muliere. Unitas matrimonii est perfecta, si neuter coniux post dissolutionem prioris matrimonii aliud matrimonium contrahit: estyimpermeet a, si saltem unus coniugum post dissolutionem prioris matrimonii aliud contrahit. Unitati matrimonii opponitur polygamia, quae simultanea et successiva esse potest. Polygamia simultanea aut est polyandria, si una mulier plures maritos habet, aut polygynia, si unus vir plures simul mulieres habet. Polygamia successiva dicitur bigamia, sive unus vir successive plures mulieres, sive una mulier successive plures viros ducit. Unitatem matrimonii, quam etiam leges romanac civiles polygamiam prohibentes tuebantur, Ecclesia nullo non tempore vindicavit et polygamiam, etsi a magnis principibus importune expetitam, nunquam permisit. Inter protestantes polygamiae ab haeresiarchis admissae plura habentur exempla. Polygamiam, quam diu exer­ cuerant Mormones, hodie Tureae et pagani exercent. Socialistae theoretice saltem non solum polygyniam, sed vel ipsam polyandriam admittunt41). 1. Polyandria repugnat iuri naturali, quia repugnat fini primario matrimonii, scilicet generationi et educationi prolis: generationi —< quidem, quia mulier, ad quam plures viri accedunt, reddriuF-sterifrs; — educationi autem, quia ignoratur pater susceptae prolis, proindeque nullus pater eius educationem curat. Hinc polyandria semper et ubique prohibita fuit, ita ut ne Deus quidem ab hac lege dispensare possit. 2. Polygynia repugnat iuri naturali et fini matrimonii secundario; repugnat etiam legi positivae divinae: Omnis qui dimittit uxorem suam et aliam ducit, moechatur*6). a. Complures sunt rationes, ob quas polygynia iuri naturae adversatur: g. physice impossibilis est, cum utriusque sexus fere idem sit numerus personarum; natura ergo monogamiam intendit;, repugnat aequalitati iurium, quae utrique sexui et universim hominibus competit;,γ. repugnat bono communi, cum virum enervet 44 ) 45) 4β) con. I. Cn. 1013, 2. August Bebel, Die Frau und der Sozialismus. (1883; editio 50. 1910.) Luc. 16, 18. Cf. Concilium Trident, sess. 24. cn. 2. (D. 972.) Enc. Cast, c. p. 546 ss. (D. 2231). De matrimonio 440 I* et mulierem dignitate sua privet;- δ. conturbat tranquillam vitae consuetudinem et mutuum inter coniuges adiutorium. / a b. Ab hac lege Deus dispensare potest et reipsa dispensavit: post diluvium v / enim patriarchis et populo israelitico concessa fuit polygamia, quae concessio Ύ ctiam ad £enti,es extendebatur. Per Christum tamen, qui matrimonium primaevae Integritati restituit, dispensatio haec etiam quoad infideles sublata est, adeo ut Λ 7 etiam inter infideles secundum matrimonium durante priore invalidum sit, et apud iudaeos per libellum repudii matrimonium amplius non solvatur47). 3. Bigamia seu polygamia successiva tum viro tum mulieri etiam in nova lege permittitur: Mulier alligata est legi, quanto tempore vir eius vivit; quodsi dormierit vir eius, liberata est; cui vult nubat; tantum in Domino*). Quare Ecclesia secundas nuptias post mortem prioris coniugis initas semper licitas habuit, quamvis eas minus probaret (cn. 1142). '/ v , ' z / / vv Articulus secundus. De indissolubilitate matrimonii. 518. Quae sit indissolubilitas matrimonii. Duplex distinguenda est indissolubilitas, interna et externa.\/nternfl in eo consistit, quod matrimonium per causam internam seu per mutuum contrahentium consensum solvi non possit; \exfernfl in eo consistit, quod matrimonium per causam externam scilicet divinam vel ecclesiasticam solvi non possit. De hac re dogmatici sequentes theses statuunt: 1. Matrimonium omne tum iure naturae tum lege positiva divina intrinsecus indissolubile est, adeo ut contrahentium consensu nunquam solvi possit. 2. Matrimonium fidelium ratum et consummatum etiam extrinsecus indissolubile est, adeo ut solvi nequeat nisi per mortem alterius coniugis4·). Indissolubilitas asserenda est etiam matrimonio consummato, quod per dispen­ sationem summi Pontificis a fideli cum infideli contrahitur50), sed non constat, utrum simpliciter sit indissolubile, an solum de facto nunquam in eo dispensatum fuerit. . 3. Matrimonium autem ratumffîÎiïelïum et matrimοnium etiam consummatum infidelium potestate externa solvi potest. £ 7. De matrimonio rato fidelium. 'X 519. Quomodo solvatur, 1. Matrimonium ratum et non consummatum fidelium solvi potest per dispensationem s. Pontificis ex iusta causa concessam, utraque parte rogante vel alterutra, etsi altera sit invita51). a. Duplex ergo condicio requiritur, ut matrimonium ratum solvi possit : * ut constet illud non fuisse actu conjugali co nsummatum ?.ut adsit gravis c a u s a, q u a e solutionem exigat. Hanc causam publicam esse debere, antiquitus theologi conten- 47) ") «) so) 51) Matth. 19, 3 ss. 1. Cor. 7, 39. Cn. 1142. Cn. 1118. S.Officium 1. aug. 1759; 4. iul. 1855. Enc. Cast. con. I. c. p. 550 ss. (D. 2234 ss ) Cn. 1119. A’ debant, ex Codice autem et ex hodierna praxi Ecclesiae dispensatio haec etiam ex gravi causa boni privati conceditur. b Olini inter ductores acris controversia agitabatur, num summo Pontifici divinitus collata sit haec potestas; nunc vero de ea amplius dubitari nequit: vo. Prae­ terquam enim quod Codex eam s. Pontifici dissertis verbis tribuit, Ecclesia saepius utitur hac potestate solvendi matrimonia rata fidelium; atqui non solum temerarium, verum etiam impium foret Ecclesiae negare potestatem, qua ipsa utitur. Obli­ gationes iuris divini, quarum exsistentia in particulari casu ab humana voluntate dependet, Ecclesia ex iusta causa per dispensationem solvere potest, ut de votis et iuramentis constat.» v. Vinculum professionis religiosae fortius est, quam vinculum coniugii, quia professio religiosa matrimonium ratum solvit; atqui professionem religiosam summus Pontifex solvere potest; ergo a fortiori matrimonium ratum. c. Frequentius recenti quam antiquo tempore summi Pontifices utuntur hac potestate. Nunc ea utuntur praesertim in iis adiunctis, in quibus de nulli tate matri­ monii agitur quaestio, nullitas autem certo demonstrari nequit. In hoc enim casu vinculum, si quod exsistat, solvitur, et quidem, una parte ex iustis causis solutionem petente, etiam contra voluntatem alterius partis. Immo non desunt exempla dispen­ sationis matrimonii validi, quae tum praesertim conceditur, cum una pars cum tertia persona iam iniit matrimonium civile “). 520. 2. Matrimonium ratum et non consummatum fidelium ipso iure solvitur per professionem religiosam sollemnem unius coniugis: »Si quis dixerit matrimonium ratum non consummatum per sollem­ nem religionis professionem alterius coniugum non dirimi, a. s?3)«. a. Ut matrimonium hoc modo solvatur, requiritur: ^q. ut constet illud non fuisse actu coniugali consummatum;\ft. ut emittatur valida professio rcligi<>>a: vim enim solvendi matrimonium professio religiosa habet ratione voti sollemnis castitatis, quod in ea continetur, non tamen potestate divina, sed potestate eccle­ siastica. Ecclesia enim verificatis hisce condicionibus ipso facto omnibus dispen­ sationem concedit. Ergo matrimonium non solvit: votum simplex castitatis extra religionem emissum; nec votum simplex castitatis (professio simplex) in religione emissum; nec votum sollemne in subdiaconatu emissum. b. Quamdiu matrimonium non est consummatum, coniux religionem ingredi potest. Notandum tamen, hodie conjugem durante matrimonio ad novitiatum valide admitti non posse absque rom. Pontificis dispensatione (cn. 542, 1). Alter coniux in saeculo manens usque ad professionem exspectare debet, neque alias nuptias inire potest: etenim si ante alterius professionem novum matrimonium iniret, hoc invalidum esset, cum prius matrimonium per professionem demum solvatur. Matrimonio autem semel consummato neutra pars religionem ingredi potest, nisi altera pars consentiat vel perpetuae separationis causam dederit per adulterium. c. Quia nunc etiam in ordinibus religiosis stricte dictis sollemnis professio emitti non potest nisi triennio post simplicem professionem elapso, si una pars ante consummatum matrimonium religionem ingrediatur, pars in saeculo remanens elapso compartis novitiatu adire potest s. Sedem ad solutionem matrimonii rati nondum consummati obtinendam, ne diutius exspectare debeat. Quod si unus coniugum congregationem religiosam ingrediatur atque in ea perseverare velit, non exstat aliud medium solvendi matrimonii nisi dispensatio summi Pontificis, cum professio in congregatione emissa matrimonium non solvat. “) Cf. Acta s. Sedis XXVIII. p. 400. M) Concilium Trident, sess. 24. can. 6. (D. 976). Cn. 1119, qui non solum de matrimonio inter baptizatos, sed etiam inter partem baptizatam et non baptizatam idem expresse affirmat. 442 De matrimonio Nota. Privilegium in antiquo iure coniugibus concessum, quo primo bimestri matrimonium consummare non tenebantur, ut de capessenda religione deliberare possent, in novo iure non amplius conceditur. § 2. De matrimonio consummato infidelium. ' Quomodo solvatur. Matrimonium etiam consummatum infidelium solvi potest iure divino in casu privilegii paulini seu in casu Apostoli, ut dicunt54), et per dispensationem summi Pontificis. Hoc privilegium dicitur paulinum, quia a s. Paulo nobis promulgatum est; dicitur etiam privilegium fidei, quia in favorem fidei seu baptismi divinitus con­ cessum est. In interpretandis s. Pauli verbis eatenus dissentiunt theologi, quod alii affirment illis promulgari potestatem immediate divinam, alii vero putent ea exhibere potestatem solum mediate divinam, immediate vero apostolis et Ecclesiae concessam. Verum praeferenda est prior sententia, cum s. Officium expresse declaret hoc privilegium a Christo Domino in favorem fidei concessum ci per apostolum Paulum promulgatum esse6*). 521. De privilegio paulino5'). Privilegium paulinum est ius coniugi ex infidelitate converso et baptizato divinitus concessum in certis adiunctis aliud matrimonium ineundi, quo inito matrimonium in infidelitate contractum dissolvitur. 1. Matrimonium in infidelitate contractum et consummatum solvi posse, edicitur his verbis: Quodsi infidelis discedit, discedat: non enim servituti subiectus est frater aut soror in huiusmodi. Nempe ex voluntate Christi caveri debet, ne conversio ad fidem ei, qui convertitur, sit molesta et onerosa; atqui conversio parti fideli valde onerosa esset, si ipsi ad alias nuptias transire non liceret: nam aut innupta manere aut cum molestia vitae et fidei periculo cum coniuge infideli cohabitare deberet. Ideo voluit Christus, ut vinculum matrimonii in infidelitate contractum solvi posset. Pars conversa vi privilegii paulini facultatem non habet ineundi novas nuptias, nisi cum alia parte catholica. Ideo si contraheret cum parte infideli, matrimonium invalidum esset propter impedimentum disparitatis cultus, et si contraheret cum parte haeretica vel schismatica, matrimonium validum quidem esset, sed illicitum propter impedimentum mixtae religionis57). 2. Matrimonium in infidelitate contractum non solvitur, quando suscipitur baptismus, nec quando pars infidelis declarat, se nolle cohabitare cum parte fideli, sed quando pars fidelis aliud matrimonium init6*). M) »Si quis frater uxorem habet infidelem et haec consentit habitare cum illo, non dimittat illam. Et si quae mulier fidelis habet virum infidelem ct hic consentit habitare cum illa, non dimittat virum. Quodsi infidelis discedit, discedat: non enim servituti (matrimonii in infidelitate contracti) subiectus est frater aut soror in huiusmodi, in pace autem vocavit nos Deus.« 1. Cor. 7, 12 ss. cn. 1120. «) S. Officium 11. iul. 1886; Cf. ZkTh 16 (1892) 158 f. M) Cf. De Becker p. 438-ss. Wernz IV. n. 701 ss. Biederlack, Ober das sog. paulinische Privilegium ZkTh 7 (1883) 308 ff. Triebs, Praktisches Handbuch des geltenden Eherechts (1925-1933), § 88. Cappello 1. c. 767 ss. »’) Cf. Cénicot 11. n. 559, 5. “) S. Offic. 11. iul. 1886. Cn. 1126 De proprietatibus matrimonii 443 Si ergo pars fidelis novum matrimonium non contrahit, et postea etiam altera pars convertitur, non licet amplius uti privilegio paulino, quia cessante fine privilegii per conversionem partis infidelis, cessat ipsum privilegium; immo per se vitae consuetudinem instaurare tenentur, cum matrimonium inter ipsos adhuc exsistat. 522. Quatuor condiciones requiruntur, ut pars fidelis ad alias nuptias transire possit: 1. Ut matrimonium in infidelitate contractum sit; quocirca si coniux a fide deficiat per apostasiam, altera pars fidelis non potest novum matrimonium inire. Uti possunt privilegio paulino duo coniuges a parentibus haereticis vel schis­ maticis nati, si certo constet, eos ante matrimonium baptizatos non fuisse. Si baptismus utriusque partis est dubius, non possunt uti privilegio; si una pars certo non est baptizata, altera dubia, recurrendum est ad S. Officium5·). Eo autem uti non potest pars infidelis, quae cum parte fideli per dispensationem s. Pontificis matri­ monium contraxerat, si ipse ad fidem convertatur·0). 2. Ut una pars per susceptum baptismum ad fidem convertatur: privilegium enim concessum est in favorem eorum, qui ad fidem convertantur, ne scilicet ab amplectenda fide absterreantur. Ideo catechumenus non potest uti hoc privilegio; quoniam autem conversio ad fidem per susceptionem baptismi fit, ideo hoc privilegio frui potest etiam infidelis, qui ad sectam haereticam convertitur, modo valide baptizetur·1). 3. Ut pars infidelis discedat; discedere autem dicitur, ubi haec duo concurrunt: a. si infidelis nolit converti, b. nec pacifice cum parte fideli cohabitare. a. Pacifice cohabitare non vult, si cohabitare omnino non vult aut solum cum contumelia creatoris i. e. ita, ut sive directe sive indirecte partem fidelem ad peccata gravia inducat: ut si fidelis propter cohabitationem cum parte infideli exponatur periculo amittendae fidei vel si infidelis Dei laudem et domesticorum conversionem prohibeat, si prolis educationem Christianam non permittat, si concubinas dimittere renuat etc. b. Si pars infidelis renuat quidem converti, at pacifice cum conversa habitare velit, haec non potest vi privilegii paulini ad alias nuptias transire: ait enim s. Paulus: si discedit, discedat; ergo solum sub condicione discessus novae nuptiae a s. Paulo permittuntur. Attamen ab infideli quoad torum et mensam se separare, immo per dispensationem summi Pontificis etiam ad alias nuptias transire potest. c. Hoc privilegium non solum valet, ubi pars infidelis ante vel paulo post suscep­ tum baptismum compartis discedit, sed etiam ubi postea discedit, quando iam per plures annos cum parte fideli cohabitaverat et matrimonium consummaverat, modo pars fidelis post baptismum non dederit ei iustam causam discedendi e. g. adulterium commissum·2). d. Pars fidelis non potest uti privilegio paulino, si non ipse coniux infidelis sed cius cognati partem fidelem non sinunt pacifice cum coniuge cohabitare. 4. Ut praecedat interpellatio coniugis infidelis, nisi ab ea obtenta fuerit dispensatio. SB) S. Offic. 14. mart. 1901; 10. iun. 1937 A. A. S. 29 (1937) 307; cf. Hürth in Periodica 26 (1937) 473 ss. •°) Cn. 1120, 2. ei) Cf. Palmieri, De matrim. christ, thes. 27. Archiv f. kath. Kirchenrech**. XXXXV1. S. 402 ff. Wernz IV. n. 702. •2) S. Officium 5. aug. 1759; 11. iul. 1886. Cn. 1124. 444 De matrimonio Nota. De extensione privilegii fidei. Summi Pontifices Paulus III., Pius V. et Gregorius X111. pro certis regionibus missionum con­ cesserant, ut matrimonium in infidelitate contractum, si una pars ad fidem convertatur et baptismum suscipiat, in iis etiam adiunctis dissolveretur, in quibus privilegium paulinum applicari non potuit. Iam concessiones istae pro particularibus locis antea datae nunc extenduntur ad alias quoque regiones in iisdem adiunctis i. e. ad omnes regiones, in quibus eadem adiuncta recurrunt63). Paulus HI. const. Altitudo concessit, ut polygami qui »non recordantur quam primo acceperint, conversi ad fidem, unam ex illis accipiant, quam maluerint... qui vero recordantur quam primo acceperint, aliis dimissis, eam retineant* non obstante etiam tertio gradu consanguinitatis. Pius V. const. Romani Pontificis concessit, ut baptizati viri »cum uxore, quae cum ipsis fuerit baptizata et baptizabitur, remanere valeant tamquam cum uxore legitima, aliis dimissis.* Gregorius XIII. const. Populis pro casu quo coniux infidelis ob absentiam moneri non potest vel monitus intra tempus praefinitum non respondit, Ordinariis, parochis et missionariis concessit facultatem dispensandi non solum super inter­ pellatione, sed etiam ut consensu non requisito aut responso non exspectato, matri­ monium cum quovis fideli etiam alterius ritus coram Ecclesia valide inire possint, ita ut hoc matrimonium rescindi non debeat, etiamsi postea innotuerit priores coniuges iuste impeditos respondere non potuisse, immo etsi interim ad fidem conversi essent. 523. De interpellatione facienda. 1. Post susceptum baptismum, antequam novum matrimonium contrahitur, interpellari debet coniux infidelis: a. num velit et ipse converti ad fidem; b. num saltem pacifice cohabitare velit cum parte fideli64). Interpellatio in hunc finem praecipitur, ut certo constet de discessu alterius partis. 2. Interpellatio semper fieri debet, nisi s. Sedes aliud declaraverit65). a. De discessu coniugis infidelis non solum ex interpellatione, sed in casibus particularibus sine interpellatione ex aliis factis constare potest (ut si vir infidelis uxorem conversam e domo eliciat). Quodsi de voluntate discedendi partis infidelis aliunde iam constat, non est ideo omittenda interpellatio. b. Sunt regiones, in quibus pars fidelis propter commune perversionis periculum et propter scandalum fidelium non permittitur cohabitare cum parte infideli. In genere permittitur cohabitatio in regionibus infidelibus et prohibetur in regionibus Christianis; ubique autem prohibetur conversis cohabitatio cum iudaeis, nisi converti velint et ipsi. In regionibus, in quibus ad removendum perversionis periculum vel scandalum lege ecclesiastica cohabitatio cum infideli prohibetur, parti fideli ad alias nuptias transire licet, si infidelis converti nolit, etsi cohabitare velit. 3. Interpellatio necessaria est ad valorem novi matrimonii: «Ante­ quam coniux conversus et baptizatus novum matrimonium valide contrahat, debet partem non baptizatam interpellare*66). M) Cn. 1125. M) Cn. 1121, “) Cn. 1121, M) Cn. 1121, Gasparri (II. n. Tenorem harum constitutionum vide in Appendice Codicis. 1. 2. quo controversia antea agitata in eum sensum soluta est, quem 1090) iam antea defenderat. De proprietatibus matrimonii 445 4. Interpellari debet coniux infidelis. Si maritus ad fidem conversus plures uxores habuit, interpellanda est tantum legitima, quae est prima, nisi constet matrimonium cum prima fuisse invalidum. Quodsi una ex uxoribus ad fidem convertitur, maritus conversus ex dispensatione s. Pontificis aliis dimissis hanc tamquam legitimam uxorem retinere potest, etsi non sit prima, quam duxerat, et quamvis prima cohabitare consentiat sine contumelia creatoris, nisi et ipsa converti voluerit·7). 5. Quod formalitates interpellationis attinet, ea fieri debet a. post baptismum coniugis fidelis, idque iure ecclesiastico; b. auctoritate Ordinarii coniugis conversi in forma iudiciali, vel saltem summarie et extraiudiciali ter ; c. interpellatio privata ab ipsa persona conversa semper valida, et si forma superius praescripta non sit possibilis, etiam licita est, dummodo de facta interpellatione constare possit aut per documentum authenticum aut per duos testes; d. saltem una; plures interpellationes ad satisfaciendum praecepto non requiruntur. Ordinarius coniugi infideli, si eas petierit, concedere potest etiam inducias ad deliberandum, attamen monendus est, fore ut, induciis inutiliter praeterlapsis, responsio praesumatur negativa. 6. A facienda interpellatione summus Pontifex ex gravi causa dispensationem concedit; gravis causa tunc aderit, si moraliter constat coniugem infidelepi interpellari non posse, aut interpellationem inutilem vel graviter periculosam futuram esse88). Facta semel interpellatione pars fidelis novas nuptias inire potest, quando ei placuerit, etiam multo tempore post, quin opus sit nova interpellatione. At si obtenta fuerit dispensatio ab interpellatione, nova opus est dispensatione, si matri­ monium ultra annum differatur·1*), attamen non ad valorem secundi matrimonii, nisi aliud expresse cautum sit in rescripto dispensationis. 524. Nota. Si pars fidelis absque dispensatione S. Sedis religionem ingrederetur, ex cn. 542, 1 admissio in noviciatum et inde ex cn. 572, 3 professio invalida est. Si autem dispensatione obtenta valide recipitur, oritur quaestio, num matrimonium in infidelitate contractum per professionem religiosam dissolvatur, sicut per aliud matrimonium solvitur. d. Sanchez quidem censet de dissolutione matrimonii per professionem religiosam dubitandum non esse: etsi enim neque in iure neque in divinis litteris professioni religiosae vis tribuatur solvendi matrimonii in infidelitate consummati, exstat tamen certa ratio vim illam professioni tribuendi, eo quod professio solvat matrimonium ratum fidelium, cuius vinculum matrimonio consummato infidelium firmius est. b. Per susceptionem autem sacrorum ordinum matrimonium in infidelitate con­ tractum non dissolvi certum est. Si mulier infidelis convertatur, postquam maritus fidelis iam sacros ordines suscepit, atque ad alias nuptias transire cupiat, petenda est dispensatio, ut aut vir ad uxorum redire aut uxor novas nuptias inire possit70). •7) S.Officium2S. mart. 1860. Cf. Constitue Pii V. Romani Pontificis2. aug. 1571 ; S. Officium 22. nov. 1871; Wernz n. 703 ss. •®) S. Officium 13. mart. 1901. ··) S. C. de propag. fide 26. iun. 1820. Cf. Cappello I. c. 781, 4. 70) Sanchez, 1. 7. disp. 77. n. 9. Hallerini-Palmieri VI. n. 472 ss. Lehmkuhl II. n. 932. Cappello 1. c. 760: «practice recurrendum in singulis casibus ad s. Sedem*. 446 De matrimonio 525. De dispensatione summi Pontificis. 1. Matrimonium in in­ fidelitate contractum, etsi consummatum sit, per dispensationem summi Pontificis solvi potest. Matrimonium infidelium, quamdiu utraque pars in infidelitate manet, etsi nondum consummatum fuerit, a summo Pontifice solvi non potest, quia infideles eius iurisdictioni non subiacent; cum primum vero saltem unus coniugum ad fidem convertitur, matrimonium ratione partis fidelis iurisdictioni summi Pontificis subiicitur, qui pro potestate sua illud solvere potest, etsi in infidelitate consummatum fuerit, modo post utriusque conversionem consummatum non sit. 2. Nunc inter theologos generatim habetur ut doctrina theologice certa71*) s. Pontificem posse »in bonum fidei et salutem animarum* solvere matrimonium legitimum (in sensu cn. 1015, §3) vel vinculum naturale tantum. Cappello12) clare comprehendit casus possibiles dicens: »R. Pontifex solvere potest: 1° vinculum matrimonii contracti in infidelitate, licet consummati, post baptismum unius partis; — 2° vinculum matrimonii mixti, contracti inter partem non baptizatam et partem baptizatam acatholicam, si haec pars baptizata acatholica aut pars non baptizata convertatur ad fidem catholicam; — 3° vinculum matrimonii initi inter partem non baptizatam et baptizatam in Ecclesia catholica cum dispen­ satione super impedimento disparitatis cultus; quae solutio tamen concedi non solet; — 4° vinculum matrimonii inter duos infideles initi vel inter partem baptizatam et non baptizatam, si post baptismum utriusque coniugis matrimonium consum­ matum non fuerit.· In casu dubii indissolubilis circa baptismum in matrimonio contracto a duobus acatholicis dubie baptizatis privilegio fidei uti non possumus”), quia possibile est utrumque contrahentem de facto valide baptizatum esse, ideoque matrimonium ratum et consummatum, quod morte tantum solvi potest. In matrimonio contracto inter partem non baptizatam et partem acatholicam dubie baptizatam recurrendum est ad S. Officium, si dubium de baptismo solvi non potest et una pars ad fidem catholicam convertatur74). Ratio est, quia solus S. Pontifex potestate sua vicaria in iure divino matrimonium legitimum solvere potest. Potestas solvendi matrimonia consummata infidelium, quae summo Pontifici tribuenda est, ita explicanda videtur, ut dicatur ipsam potestatem, qua in favorem fidei solvantur matrimonia, esse immediate divinam et iuris divini, summum Pontificem vero pro sua potestate condiciones determinare posse, sub quibus eiusmodi matrimonia solvantur, sicut s. Paulus apostolica sua auctoritate determinavit, ut matrimonium solvi possit, si pars infidelis discedat75). a. Ratio interna, ob quam s. Pontifex matrimonium in infidelitate consummatum solvere possit, cum primum eius potestati subest, desumenda est ex minore firmitate, 71 ) Lercher IV. 2. n. 792 s. ’*) 1. c. n. 791. ”) C. i. C. 10. iunii 1937. A. A. S. 29 (1937) 307. Periodica 29 (1937) 473 ss. 74) Ibidem. — 76) Cf. Lehmkuhl, Theol. mor. II. n. 932. Cappello 1. c. 790. Gasparri, De matrimonio2 1169. Vlaming-Bender 1. c. pg. 503-507. Post Codicem promulgatum loquuntur de privilegio fidei, ad quod se privilegium Paulinum ha­ bet quasi species ad genus; cf. Triebs, § 88. V. felicic, De privilegio fidei eiusque fundamento iuridico. Ius Pontificium 17 (1937) 144—161, De proprietatibus matrimonii 447 quae matrimoniis infidelium convenit: matrimonium enim consummatum infide­ lium minus firmum est quam ratum fidelium, quia minus perfecte significat unionem indissolubilem Christi et Ecclesiae; matrimonium autem ratum fidelium a summo Pontifice solvi potest; ergo etiam matrimonium in infidelitate contractum et con­ summatum. b. Matio externa desumitur ex facto; etenim constans est praxis sanctae Sedis permittendi infidelibus neoconversis aliud matrimonium etiam in iis adiunctis in quibus privilegium paulinum applicari non potest, quia desunt requisitae con­ diciones, praesertim vero quia pars infidelis non discedit. Haec praxis tx cn. 1125 facta est disciplina generalis; atqui id permitti non posset, nisi prius matrimonium ex declaratione summi Pontificis solvatur. c. Summi Pontifices expressis verbis hanc potestatem sibi tribuunt : «attendentes hulusmodi connubia inter infideles contracta vera quidem, non tamen adeo rata censeri, ut necessitate suadente dissolvi non possint*7·). 7‘) Gregorius XIII. const. Populis ac nationibus (25. ian. 1585); similia habet Urbanus VIII. cf. Documentum 8. in appendice Codicis. 448 QUAESTIO TERTIA. De sponsalibus. Articulus primus. De promissione matrimonii. 526. Praenotiones. 1. Etsi matrimonio non debeant necessario praemitti sponsalia, adeo ut illud tum valide tum licite sine sponsalibus contrahi possit, complures tamen exstant rationes, ob quas matrimonio sponsalia praemittantur. Rationes, ob quas matrimonio praemitti soleant sponsalia, sunt: ut sponsi interim parent ea, quae necessaria sunt ad vitam coniugalem ducendam; ut alter indolem et mores alterius interim experiatur: licet enim iam ante sponsalia haec investigatio necessaria sit, ipsa tamen tempore sponsalium continuari potest et debet; et si inde constaret matrimonium infelicem exitum habiturum esse, haec praevisio sufficiens ratio esset recedendi a sponsalibus; ut crescat desiderium futuri matrimonii; ut interim matrimonium futurum denuntiari, atque ut exquiri possit, num aliquod impedimentum inter sponsos subsistat. 2. Codex duplicem distinguit matrimonii promissionem: unilate­ ralem (Eheversprechen) ab una parte factam et ab altera acceptatam, et bilateralem (Eheverlôbnis) ab utraque parte factam et acceptatam. Haec solet dici sponsalia71). 3. Quaevis promissio obligationem inducit; utrum gravem an levem, ex fidelitate an ex iustitia, pendet ab intentione promittentis. Qui ex iustitia se obligare intendit, sub gravi in re gravi promissionem implere tenetur. Promissio, quae cum quadam sollemnitate fit, e. g. in scriptis, coram testibus, cum iuramento, ex iustitia et in re magni momenti sub gravi obligare censetur78). 4. Obiectum horum contractuum est matrimonium suo tempore ineundum, idque tum validum tum licitum; ad matrimonium enim invalidum vel illicitum nemo se obligare potest. Quae ergo matri­ monium reddunt invalidum vel illicitum, reddunt sponsalia ex parte obiecti invalida. Notandum est discrimen inter promissionem illicitam et promissionem rei illicitae; haec enim nunquam obligat, cum non possit dari obligatio praestandi rem illicitam; illa vero obligat, si res illicite promissa licite praestari potest. Hinc si quis voto castitatis obstrictus matrimonium promisit, invalida est promissio; at vero si quis insciis parentibus matrimonium promisit, illicite egit, promissio autem valida est. 527. Promissio unilateralis. 1. Ex definitione patet, hanc matri­ monii promissionem constituere contractum gratuitum, qui promitten­ tem obligat in conscientia sive ex fidelitate sive ex iustitia standi promissis. ”) Cn. 1017, 1. ’·) Cf. De praeceptis n. 546 s. De sponsalibus 449 2. Ut haec promissio valida et licita sit, requiruntur sequentes condiciones: a. ut in promittente adsit voluntas se obligandi ad ineundum matrimonium; b. ut promissio ab altera parte acceptetur; c. ut promissio et acceptatio scripto firmentur: hac enim forma non servata nunc nulla oritur in concientia obligatio ineundi matrimonii7*). Ea, quae infra circa condiciones et effectus sponsalium dicuntur, etiam huc referenda sunt. Articulus secundus. De natura sponsalium. 528. Promissio bilateralis. Condiciones ad eius valorem requisitae sunt hae: debet esse vera, deliberata, mutua, inter personas habiles ad contrahendum, signo sensibili scripturae expressa. Priores tres condiciones communes sunt cuilibet contractui: veritas excludit fictionem; deliberatio postulat actum perfecte huma­ num; denique, quia agitur de contractu bilaterali, perficitur demum per repromissionem. a. Ficte promittens per se vera sponsalia non facit, sed fictio probari debet; ex actu externo posito praesumuntur sponsalia valida. Sed etiamsi probaret fictionem, tenetur alterum indemnem servare,£i aliter fieri non potest, eo quod stat promissioni. b. Semiplena deliberatio non sufficit ad valida sponsalia facienda; sed valent quamdiu passio (ira vel amor) non est tam vehemens, ut turbet deliberationem. c. Metus etiam gravis et iniuste incussus non invalidât sponsalia sed facit ea rescindibilia ad nutum eius qui iniustum metum passus est. Sponsalia non sunt in numero eorum contractuum, quos ius positivum ob metum irritos declarat (matrimonium et professio religiosa). 529. Inter personas habiles. Habiles ad contrahenda sponsalia dicuntur, qui aliquando valide et licite matrimonium inire possunt; qui ergo aetatem debitam habent et nullo irtipedimento sive dirimente sive impediente prohibentur; qui vero matrimonium validum et licitum inter se inire nequeunt, ad contrahenda sponsalia inhabiles sunt, quia eorum sponsalia, utpote de re impossibili vel illicita, invalida sunt. Ad contrahenda sponsalia necesse non est, ut contrahentes inter se inire possint matrimonium eo tempore, quo contrahunt sponsalia, sed sufficit, ut illud aliauando inire possint, eo scilicet tempore, pro quo promissio matrimonii facta est. Ergo inhabiles sunt: a. Amentes (furiosi), qui ita mente capti sunt, ut peccati gravis non sint capaces. b. Ebrii, qui.usu rationis carent; quin etiam semiebrii, sicut et semifatui et semidormientes inhabiles sunt. c. Surdi et muti et caeci simul inde a nativitate ordinarie inhabiles sunt. Utrum absolute inhabiles sint necne, iam pridem auctores (Sanchez, Schmalzgrueber, Pirhing) disputarunt. Absoluta inhabihtas magis adhuc nostra aetate negari potest, cum nunc praesto sint media hos quoque homines instituendi. Surdi autem vel muti, quin etiam surdi et muti ad contrahenda sponsalia ’·) Cn. 1017, 1. 29 Noldni, Vol. HI 450 De matrimonio inhabiles non sunt. — d. Infantes atque impuberes, qui necessariam rei cognitionem nondum habent, ex rei natura. — e. Qui impedimento dirimente vel impediente laborant, de qua re infra (n. 534). 530. Forma sponsalium80): 1. Valida sponsalia, quae scripto fieri debent (cum appositione diei, mensis et anni81), duplici modo contrahi possunt: a. coram parocho (ordinario) per scripturam subsignatam a parocho et sponsis; b. coram duobus testibus per scripturam sub­ signatam a testibus et sponsis. Nomine parochi venit etiam quasiparochus et vicarius parochialis, i. e. ille, cui omnia iura et officia parochi competunt; excluditur ergo vicarius cooperator. Ratio talem formam in contrahendis sponsalibus statuendi sunt mala et pericula, quae ex privatis sponsalibus saepe orta sunt, scilicet liberior et peccaminosa con­ versatio inter sponsos intuitu futuri matrimonii, sponsalia temere inita, dubia de sponsalibus vere initis, fraudes, quibus praesertim puellae incautae sub promissione matrimonii decipiuntur, lites atque inimicitiae propter sponsalia rescissa inter sponsos eorumque familias ortae. a. Quilibet parochus (Ordinarius), etsi non sit proprius sponsorum vel alterutrius eorum, sponsalibus interesse et scripturam tamquam testis qualificatus subsignare potest, dummodo id fiat in proprio ipsius territorio82). Quodsi sponsi in diversis parochiis habitant, praestat, ut sponsalia coram parocho contrahantur, qui necessaria documenta et proclamationes curaturus est. b. Parochus non potest alium sacerdotem sibi substituere; si ergo sponsalibus tamquam testis interest sacerdos, qui non est parochus, simul alius testis subscribere debet83). c. Testes esse possunt omnes (viri, mulieres, acatholici), qui de sponsalibus initis rite testari et scripturam subsignare possunt. Necesse est ergo, ut testes scribere sciant. d. Si utraque vel alterutra pars scribere nesciat (vel sciat quidem sed nunc non possit), id in ipsa scriptura adnotari et alius testis addi debet, qui praeter parochum aut loci Ordinarium aut duos testes scripturam subsignet; secus invalida sunt sponsalia81). e. Si matrimonio obstat impedimentum, sponsalia obtenta demum dispensatione contrahenda sunt, quia de valore sponsalium, quae ab iis contrahuntur, qui impe­ dimento dirimente irretiti sunt, diversae exsistunt auctorum sententiae. /. Ut valida sint sponsalia, sponsi simul praesentes esse et scripturam simul cum parocho vel duobus testibus subsignare debent. Nec potest scriptura ab una parte ct parocho vel testibus subsignata mitti ad alteram partem, ut ipsa vicissim cum parocho suo vel testibus subscribat. Si ergo sponsi morantur in diversis locis nec simul coram parocho vel testibus comparere possunt, sponsalia per procuratorem iniri debent. 2. Ad hanc formam servandam tenentur omnes catholici, tum si inter se tum si cum acatholicis sive baptizatis sive non baptizatis sponsalia contrahunt, nisi pro particulari loco vel regione aliter a s. Sede statutum sit. 80) Cn. 1017. 81) S. C. C. 27. iul. 1908. Appositio diei, mensis et anni, quae ex hoc decreto ad valorem necessaria erat, in Codice non exigitur, ideo nunc consulenda, at non amplius necessaria est. «) S. C. C. 28. mart. 1908. M) S. C. C. 28. mart. 1908. “) Cn. 1017, § 2. De sponsalibus 451 a. Num acatholici vi Codicis ad hanc formam servandam teneantur, inter auctores non constat Qui affirmant, dicunt', acatholici baptizati, qui in decreto Ne temere a servanda hac forma excipiuntur, a Codice non amplius excipiuntur, adeo ut sponsalia, quae fiunt ab haereticis vel schismaticis inter se, non servata forma, stricto iure sint invalida. b. In Hispania, in universa America latina (et insulis Philippinis) non valebant sponsalia, neque in foro externo neque interno, nisi publica scriptura coram notario (non coram parocho) confecta fuissent85). Quod tamen ius speciale per decretum Ne temere abrogatum est*8). 3. Promissio matrimonii occulta, sive unilateralis sive bilateralis seu sponsalitia, ex Codice pro utroque foro invalida est87), quae proinde nec effectus morales (fidelitatis, aequitatis) nec effectus iuridicos (fidei sponsalitiae) producit. Sicut Ecclesia vel auctoritas civilis pro aliis contractibus certas formalitates praescribere potest, ita ut his non servatis contractus sit invalidus, ita in hoc casu factum est. Ratio cur hoc factum sit, superius (1.) relata est. 531. Sponsalia possunt jieri absolute vel condicionate; immo potest etiam poena conventionalis addi, solvenda, si alterutra pars sine causa recedit. a. In sponsalibus non solum condicio suspensiva, sed etiam resolutoria licite apponi potest; in celebratione matrimonii autem, quamvis ex gravi causa et acce­ dente licentia episcopi apponi possit condicio suspensiva, resolutoria tamen apponi nequit, nisi sit condicio resolutoria, quae contractui matrimoniali ex dispositione iuris inest (nisi s. Pontifex dispensaverit, nisi religionem elegero), quia contractus matrimonialis natura sua irresolubilis est. b. A poena sponsalibus adiecta distingui debet arrha (Angeld), quae est omne id, quod sponsi mutuo sibi tradunt in signum sponsalium initorum et in pignus matrimonii contrahendi. Qui a sponsalibus recedit, amittit ea, quae dedit, et accepta reddere debet, matrimonio vero contracto sponsi recuperant arrham, quam dederant. Arrhae non sunt illicitae. c. Ab arrhis iterum distinguenda sunt dona seu munera, quae praesertim a sponso tradi solent sponsae. Eiusmodi munera, si pro condicione sponsorum exigui sunt valons, censentur absolute donata, et proinde non sunt restituenda, si matrimonium non sequatur. Quodsi magni sint valoris, donata censentur intuitu futuri matrimonii, et proinde restituenda sunt, si matrimonium non sequatur. Attamen iuxta proba­ bilem sententiam retineri possunt, si ex culpa sponsi solvantur sponsalia. 532. De sponsalibus per procuratorem initis. Sponsalia sub certis condicionibus tum valide·tum licite per procuratorem iniri possunt: matrimonium enim ceterique contractus per procuratorem iniri possunt; ergo etiam sponsalia. Condiciones autem requisitae sunt: a. ut procurator habeat speciale mandatum contrahendi sponsalia cum determinata persona; b. ut mandatum exsequatur ipse per se et non per alium, nisi habeat potestatem alium sibi substituendi; c. ut mandatum non sit revocatum, etsi nec procuratori nec alteri parti, quacum contrahit w) S. C. C. IO. apr. 1891; S. C. pro neg. eccl. exrtaord. 5. nov. 1901. 8e) S. C. C. 12. mart. 1910. 87) Cn. 1017, 1. 29* 452 De matrimonio sponsalia, revocatio innotuit88). Mandatum non indiget condicionibus, quae ex cn. 1089 pro mandato ad matrimonium requiruntur. 533. De sponsalibus invitis parentibus initis, a. Sponsalia sine consensu parentum inita per se valida sunt, ubi nempe ipsum matri­ monium non est illicitum: consensus enim parentum neque iure naturae nec lege positiva ad valida sponsalia requiritur. Quamvis enim personae minores in exercitio suorum iurium potestati parentum subsint89), quoad matrimonium tamen sui iuris sunt et matrimonii promissiones facere possunt. Etsi ergo sponsalia insciis et invitis parentibus inita per se valida sint, parentum tamen consilium filii petere tenentur90). b. Per accidens autem fieri potest, ut non quidem matrimonium sed sponsalia, quae invitis parentibus fiant, invalida sint. Scilicet si parentes iustam rationem habent dissentiendi, sponsalia sunt invalida, non propter dissensum parentum, sed quia matrimonium in hoc casu illicitum est; ad rem illicitam autem nulla est obligatio. Hinc si parentes sine iusta ratione dissentiunt, sponsalia non solum valida, sed etiam licita sunt, modo eorum consilium debite exquisitum fuerit. Oinnes consentiunt parentes iuste dissentire, si matrimonium cedit in dedecus familiae vel si ex eo gravia scandala vel dissensiones oritura praevidentur: filii enim dedecus familiae ex iustitia, et scandala atque dissensiones ex caritate praecavere tenentur; unde eorum matrimonium in hoc casu illicitum esset. Utrum iuste dissen­ tiant parentes propter notabilem disparitatem condicionis utriusque sponsi, sive ex nobilitate sive ex divitiis ea oritur, an vero sponsi in hoc casu teneantur stare promissis, non aeque consentiunt auctores. Notandum est quaestionem supponere, sponsos tempore sponsalium disparitatis inter ipsos exsistentis sibi conscios fuisse: etenim si eam ignorassent, sponsalia aut invalida aut saltem rescindibilia essent. Itaque a. si matrimonium propter disparitatem condicionis utriusque sponsi affert aut dedecus familiae aut scandala sive odia et dissensiones propinquorum, sponsalia propter hos effectus futuri matrimonii invalida sunt. Quodsi b. nihil horum ex futuro matrimonio timendum est, sponsalia censeri debent valida; et sane illicitum non est, ut nobilis cum plebeia, dives cum paupere matrimonium ineat. 534. De sponsalibus inter eos initis, qui aliquo impedimento sive dirimente sive impediente laborant. 1. Sponsalia inter personas impedi­ mento indispensabili laborantes invalida sunt: cum enim matri­ monium propter impedimentum nunquam valide iniri possit, spon­ dentes se obligant ad rem illicitam et impossibilem; ad rem autem illicitam vel impossibilem nulla est obligatio. Indispensabilc dicitur impedimentum, in quo Ecclesia dispensare aut non potest, aut nunquam solet, aut dispensare quidem solet, sed in particulari casu desunt causae, quae ad obtinendam dispensationem sufficiant. 2. Idem dicendum est de sponsalibus absolute initis inter personas impedimento dispensabili laborantes: quamdiu enim impedimentum Nihil impedit, quominus procuratorem agat femina; siquidem necesse non est, ut is, qui procuratorem agit, ipse sit capax illius iuris, quod mandanti acquiritur. Hinc fieri potent, ut duo viri vel duae feminae officio procuratorum fungentes sponsalia contrahant pro sponsis absentibus. Cf. Sanchez 1. 2. disp. 11. η. 15. *») Cn. 89. M) Cn. 1034. De sponsalibus 453 exsistit, licite contrahere non possunt; ergo neque ad contrahendum absolute se obligare possunt. Ceterum si duo, qui impedimento dispensabili obstricti sunt, sponsalia ineunt, condicio de dispensatione petenda (si Papa dispensaverit) semper tacite intelligitur apposita·1). 3. Sponsalia condicionale inita: a. Certe valida sunt, si impedimentum aut ex se aut ex contra­ hentium voluntate cesset, et sponsalia sub condicione expressa vel tacita fiant celebrandi matrimonium, quando impedimentum cessaverit. Hinc valide et licite contrahit sponsalia cessante voto implenda, qui temporaneo voto castitatis obstrictus est. — Valide et licite pars catholica cum parte acatholica contrahit sponsalia post conversionem partis acatholicae implenda. Vi horum spon­ salium pars acatholica tenetur ad conversionem, quam cum matrimonio implicite promisit. b. Si impedimentum solum per dispensationem cessat, et sponsalia fiunt sub condicione expressa vel tacita: si Papa (episcopus) dispen­ savit, ipsa ex rei natura pariter valida sunt: etenim sunt contractus initus sub condicione possibili et honesta, qui verificata condicione ex se validus fit92). Et haec quidem ex rei natura. Sunt (Feje, De Becker, Aichner), qui eiusmodi sponsalia simpliciter invalida dicant, tum quia inhabiles ad matrimonium ineundum etiam inhabiles censentur ad sponsalia sive absolute sive condicionate contrahenda, tum quia variae decisiones Congregationum Romanarum ea invalida declarant Quaestio ante Codicem controversa erat; ex novo iure nil contra validitatem obici potest83). Sponsalia inita cum persona acatholica, si fiant sub condicione obtinendae dispen­ sationis, valida sunt; at parti catholicae matrimonio nondum inito manet facultas recedendi a sponsalibus, nisi matrimonium sit medium necessarium reparandi iniuriam. Cum enim matrimonium mixtum raro sit plane licitum, et Ecclesia illud semper dissuadeat, adest ratio sufficiens sponsalia dissolvendi. Articulus tertius. De effectibus sponsalium. 535. Quatuor sunt effectus sponsalium: 1. Obligatio justitiae eaque gravis ad matrimonium postea contrahendum. a. Oritur obligatio91), quia sponsalia sunt contractus, omnis autem contractus veram obligationem parit. lustitiae, quia sponsalia sunt contractus onerosus; omnis autem contractus onerosus obligationem iustitiae parit. Gravis, quia obiectum81 * 81) S. Alphonsus I. 3. n. 650 cum Lugo ibi citato. n) Cf. Schmalzgrueber. Inter recentiores hanc sententiam tuentur BalleriniPalmieri (VI. n. 57), Gasparri, De Angelis, Rossetti etc. °3) Cf. Vermcersch IV. n. 24, 2. Attamen ex positivo iure ecclesiastico eiusque interpretatione per praxim Curiae talia sponsalitia habentur invalida. Cappello 1. c. 85. Coronata, De sacr. III. 45. 81) Gasparri I. 99 ss. ex denegata actione ad petendam celebrationem matrimonii in foro externo deducit legislatorem suppressisse gravem obligationem ex iustitia, ita ut sponsalia causent levem tantum obligationem ex fidelitate ad matrimonium contrahendum. Hanc sententiam approbat Coronata III. 53. 454 De matrimonio contractus est res gravis scilicet matrimonium. Ad matrimonium aut, si iniuste a sponsalibus receditur, saltem ad reparandum damnurn, quod ex solutione iniuste ortum est. Postea i. e. tempore determinato, si quod in contractu sponsalium prae­ finitum est, aut si nullum definitum fuit, quando una pars matrimonium rationa­ biliter postulat. Quare matrimonium ultra id tempus sine iusta causa notabiliter differre peccatum grave est. b. Obligationi utriusque sponsi contrahendi cum altero matrimonium in utroque respondet ius exigendi ab altero suo tempore matrimonium. Ideo non licet iuveni, qui sponsalia contraxerat cum puella, hanc citra iniuriam derelinquere, ut aliam ducat in uxorem, etsi eam abundanter dotare velit: nam sponsa ipsum matrimonium iure suo exigere potest. c. Sponsalia, eo quod obligant ad matrimonium postea contrahendum, obligant etiam ad omittenda omnia, quae futurum matrimonium impedire vel difficilius et gravius reddere possunt, et proinde ad omittenda ea, quae parti innocenti causam praebent rescindendi sponsalia, praesertim vero commercium carnale cum tertia persona94). 2. Invaliditas sponsalium, quae cum alia persona contra fidem priorum contrahuntur: quod enim vi promissionis uni iam debetur, non potest alteri promitti. Hinc si iuvenis cum duabus feminis sponsalia contraxit et cum secunda peccavit: a. Tenetur ducere primam, nisi haec iure suo sponte cedat: prima enim sponsalia vim suam non amittunt, etsi postmodum alia contraxerit. Quocirca primae sponsae suaderi potest, ut iuri suo sponte renuntiet, ad id autem non tenetur, etsi ipsa nullum vel leve tantum, secunda vero magnum detrimentum pateretur9’). b. Si prima iure suo sponte cedit, iuvenis secundam ducere tenetur, non quidem vi promissionis, quae nulla fuit, sed ad reparanda damna secundae illata, ubi haec ob spem futuri matrimonii in copulam consensit et ex ea gravida evasit. c. Quodsi secunda, quando copulam cum eo habuit, sponsalia cum prima iam inita cognovit, iuvenis aliam obligationem erga secundam non habet, nisi ut pro educatione prolis forte susceptae solvat, quia scienti et volenti non fit iniuria. 3. llliceitas matrimonii cum tertia persona, nisi sponsalia iam contracta rite fuerint soluta. Etsi enim sponsalia non amplius con­ stituant impedimentum matrimonii impediens, manet tamen moralis' obligatio non contrahendi contra fidem datam. 4. Ex sponsalibus, licet valida sint nec iusta causa ab iis implendis excuset, non datur actio ad petendam matrimonii celebrationem, sed solum reparationem damnorum, quae ex fide facta alteri parti huiusve parentibus evenerunt97). a. Actio reparationis damnorum mixti fori est, adeo ut Ecclesia et potestas civilis aeque competentes sint, at matrimonii celebrationem non suspendunt"’). b. Hac iuris dispositione lex ecclesiastica circa effectus sponsalium conformatur legi civili Austriae (§ 45 s.) et Germaniae (§ 1298 s.), quae solum ad reparanda damna actionem iudicialem admittunt. 536. Ad quid obligent sponsalia sub condicione inita, a. Sponsalia sub condicione possibili et honesta (e. g. si hoc munus accepero) obligant 9i) Quale peccatum sit copula carnalis sponsorum cum tertia perspna, dicitur in fasciculo De Castitate n. 25. M) S. Alphonsus n. 510. »·) Cn. 1017, 3. »’) C. i. C. 2.-3. iun. 1918. A. A. S. 10 (1918) 345. ■■ 455 II· I sub gravi ex iustitia ad exspectandum condicionis eventum; impleta autem condicione absque alio consensu transeunt in absoluta et ceterorum sponsalium obligationes pariunt, dummodo neutra pars consensum interim revocaverit. | I [ De sponsalibus Invalida sunt sponsalia, quae ante condicionis eventum cum tertia persona contrahuntur, quia sunt contra ius alterius partis. Num impleta condicione sponsalia fiant valida, si alteruter ante impletam condicionem illicite consensum revocaverit, alii (Lugo, Wernz, Lehmkuhl) affirmant, quia illicita revocatio consensus etiam invalida est; alii (Sanchez, Gasparri, D’Annibale) negant, revocationem validam iudicantes. b. Sponsalia inita sub condicione impossibili sunt invalida, nisi probetur condicionem ioco appositam et sponsalia serio inita fuisse. c. Sponsalia inita sub condicione turpi ante impletam condicionem invalida sunt, ideo non obligant ad exspectandum condicionis eventum; impleta autem condicione transeunt in absoluta et pariunt obligationem ineundi matrimonium, nisi condicio adversetur substantiae matrimonii. B 11 || I Ij I I 1 11 1 11 Ί I | II II ' 11 · |j |.| Articulus quartus. De dissolutione sponsalium. 537. Quomodo solvi possint. Sponsalia sunt contractus suapte natura dissolubilis, quippe cuius perpetuitatem nec lex divina ut in matrimonio, nec lex humana ut in professione religiosa exigat. Duplici autem modo sponsalia dissolvi possunt, aut ipso facto ex utraque parte aut per voluntatem unius partis, cui iusta praebetur causa resiliendi. Iam indicandae sunt causae, quae ipso facto ex utraque parte sponsalia solvunt, et causae, quae unam partem ab implenda promissione excusant seu facultatem ei concedunt sponsalia rescindendi. Cum valida sponsalia nunc vim suam solum coram Deo et in conscientia exserant, nullum autem ius actionis conferant ad urgendam matrimonii celebrationem, ea, quae hic sequuntur, solum pastoribus et confessoriis proderunt. Patebit autem tam varias esse causas, quae ab implenda promissione excusent, ut pastor animarum raro obligationem contrahendi matrimonium urgere possit, si alterutra pars a sponsalibus recedere voluerit. £ 7. Causae, ob quas sponsalia ipso facto solvuntur. i I I j I * IÎ j II 31 ai IÆ Ih II 1 II' Exsistente causa, quae sponsalia ipso facto ex utraque parte solvit, utrique parti conceditur libertas aliud matrimonium ineundi. Eiusmodi causae tres numerantur: mutuus consensus, impedimentum superveniens, electio status perfectioris. h | 538. Mutuus consensus, quo sponsi obligationem sponsalium sibi 9 remittere possunt, etsi juramento fuissent firmata: omnis enim contractus mutuo consensu solvi potest, sicut mutuo consensu ortus est, nisi ius eius resolutioni resistat; atqui solutioni contractus sponsalitii ius non resistit. 11 I I .■ I B j I 9 u ! | 456 De matrimonio a. Hoc valet etiam in casu, quo sponsi post sponsalia copulam carnalem habu­ erint: per copulam enim ipsa sponsalia maiorem firmitatem non acquirunt. Aliae tamen obligationes implendae sunt, si sponsa facta sit gravida. b. Qui iuramentum sponsalibus addit, erga Deum se obligat ad matrimonium promissum contrahendum; Deus autem obligationem acceptat in gratiam eius, cui matrimonium promissum est; si ergo iste obligationem remittit, eam etiam Deus remittere censetur; hinc mutuo censensu solvuntur etiam sponsalia iuramento firmata. Ideo iuramentum, quod sponsalibus additur, hac tacita condicione fit: nisi ab altera parte remittatur. 539. Impedimentum superveniens, quo matrimonium promissum redditur impossibile: quod enim sponsos prorsus inhabiles reddit ad ineundum matrimonium promissum, penitus aufert obligationem sponsalium. Impedimenta supervenientia esse possunt: a. impedimenta indispensabilia sive iuris naturae (ut amentia, impotentia) sive iuris ecclesiastici, in quibus dispensari non solet. Impedimenta supervenientia, in quibus dispensari non potest, sunt praeter omentiam unius partis et impotentiam, matrimonium valide initum, votum sollemne, ardo sacer. b. Professio religiosa sollemnis et susceptio ordinis sacri: qui enim professionem sollemnem emittit vel ordinem sacrum suscipit, ad contrahendum redditur inhabilis, cum professio religiosa et ordo sacer constituant impedimentum perpetuo dirimens matrimonium. Professio simplex (nisi ex privilegio speciali matrimonium dirimat) matrimonium reddit illicitum; cum ad rem illicitam non detur obligatio, sponsalia ex hac ratione practice invalide haberi possunt. c. Matrimonium cum alia persona contractum, quod tamen non certo sed probabiliter tantum sponsalia dissolvit. Omnes, concedunt alteram sponsorum partem habere ius statim aliud ineundmatrimonium; quaestio autem, utrum obligatio sponsalium per subsequens matri­ monium cum alia persona initum penitus exstinguatur, an solum durante matrimonio suspendatur, adeo ut soluto matrimonio iterum reviviscat, controversa est. Qui docent sponsalia omnino solvi, hanc rationem afferunt: obligatio firmior matrimonii exstinguit obligationem minus firmam sponsalium. Insuper qui matrimonium contrahit, per se inhabilis redditur ad ineundum matrimonium promissum, cum suscipiat statum ex se perpetuum, qui matrimonio promisso repugnat. Quodsi matrimonium morte compartis dissolvatur, id fit per accideris nec rei naturam mutat. Qui vero cum s. Alphonso (n. 875) docent sponsalia solum suspendi, argumen­ tantur in hunc modum: qui contrahit matrimonium, non redditur absolute in­ habilis, cum matrimonium contractum non repugnet matrimonio promisso pro tempore, quo prius matrimonium per obitum alterius partis solutum fuerit. Insuper qui edito voto castitatis matrimonium contraxit, tenetur soluto matrimonio votum implere; ergo etiam qui initis sponsalibus matrimonium contraxit, tenetur soluto matrimonio sponsalia implere, si altera pars velit. Tandem nemini fraus sua patro­ cinari debet. Cum utraque sententia vere probabilis sit, merito scribit Ballerini: confessarius viduam cogere non potest ad pristinam illam promissionem implen­ dam1”). M) Gury-Ballerini II. n. 733. De sponsalibus 457 540. Electio status perfectioris. 1. Sponsalia enim semper fiunt cum hac tacita condicione: nisi perfectiorem statum elegero™0); ergo uterque sponsus sibi reservat ius libere et licite transeundi ad statum perfec­ tiorem relicto statu matrimoniali. Sunt quidem, qui hanc vim solvendi sponsalia non tribuant electioni cuiusvis status perfectioris, sed solum electioni status religiosi seu voluntati et voto profitendi religionem: hi enim dicunt, illicitam esse electionem alterius status et proinde invalidum votum assumendi statum perfectiorem, quia Deus non acceptat, quod alteri iam promissum est. Verum cum eadem ratio pro omni statu perfectiore militet, ad omnes aeque extendenda est. Ratio autem est tacita condicio, sub quae sponsalia fiunt. Solvuntur enim sponsalia propter notabilem mutationem supervenientem, qua scilicet praevisa sponsalia non fuissent inita; sed eiusmodi mutatio est vocatio ad statum perfectiorem et voluntas eum assumendi’01)· 2. Status eiusmodi perfectior est: a. Status virginitatis, quem elegit, qui emittit votum castitatis perpetuae. In foro externo quidem sponsalia propter votum privatum castitatis perpetuae non indicantur soluta, in foro interno autem hoc votum emittentem ab obligatione sponsalium reddit liberum, dummodo seria et sincera voluntate emissum sit. b. Status clericalis in ordine sacro, quem eligit, tum qui facit votum suscipiendi ordines sacros, tum qui suscipit minores vel ingreditur seminarium clericale cum vera et sincera voluntate suscipiendi ordines sacros. c. Status religiosus in ordine vel congregatione cum votis perpetuis, quem eligit tum qui facit votum ingrediendi religionem, tum qui professionem religionem ingreditur cum vera et seria voluntate in ea emittendi professionem. Auctores disputant, utrum electione status perfectioris sponsalia ex utraque parte solvantur, an alteri parti solum ius resiliendi a sponsalibus detur, si ipsa velit. luxta primam sententiam sponsalia (in foro interno) solvuntur per ipsum actum voluntatis, quo unus sponsorum sincere servitio divino in statu perfectiore se dedicat; iuxta sententiam secundam per voluntatem eligendi statum perfectiorem altera pars fit libera, quia eligens statum perfectiorem iure suo cedit; ipse vero liber evadit suscepto demum statu perfectiore i. e. suscepto ordine sacro vel emissa professione religiosa. Cum sententia affirmans solutionem sponsalium ex utraque parte vere probabilis sit, confessario non competit ius cogendi eum ad implenda sponsalia, qui conceptam voluntatem amplectendi statum perfectiorem non exsequitur, sed e. g. post aliquod tempus e novitiatu vel e seminario egreditur. Supponitur tamen ipsum sincere ex vero amore status perfectioris egisse: etenim si dolose animum vitae perfectioris solum affectasset, ab obligatione sponsalium certe non liberatur102). £ 2. Causae, ob quas sponsalia rescindere licet. Exsistente causa, quae uni parti facultatem concedit rescindendi sponsalia, haec pars pro lubitu sponsalia solvere potest; quodsi ipsa a sponsalibus recedere nolit, alteri parti, quae ansam solvendi dederat, recedere non licet, nisi forte matrimonium ei notabiliter gravius 10°) ,01) 102) Wernz S. Alphonsus n. 870 ss. Cf. Ballerini-Palmieri VI. n. 185. Cf. Ballerini-Palmieri VI. n. 174 ss. Gasparri 1. n. 92 s. De Becker p. 14. IV. n. 113. Cappello I. c. 121. 458 matrimonio exsistat. Eiusmodi causae praeter metum iniuste incussum (n. 528) tres numerari possunt: a. fractio fidei sponsalitiae; b. status rerum a cognito diversus; c. mutatio notabilis. 541. Violatio fidei sponsalitiae: nam fidem frangenti fides servanda non est; actiones autem, per quas fides sponsalitia violari censetur, sunt potissimum sequentes: a. Nimis differre matrimonium contrahendum. Vel enim sponsalibus praefixus est terminus matrimonii contrahendi vel nullus praefixus est. Si primum, vel terminus praefixus est ad finiendam obligationem, quo in casu elapso termino sponsalia ipso iure ex utraque parte soluta sunt, vel terminus praefixus est ad urgendam obligationem, quo in casu, sive culpabili sive inculpabili mora unius partis elapsum est tempus, pars innocens a sponsalibus resilire potest. Quod si nullus terminus matrimonii contrahendi praefixus fuit, illa pars, quae diutius moras trahit, alteri parti potestatem recedendi a contractu facere censetur. Quanto autem tempore exspectare haec debeat, ut a sponsalibus iure resilire possit, prudentum indicio consideratis adiunctis determinandum est. b. Sine consensu alterius partis alio se conferre. Si una pars migrat in alium locum, inscia vel invita altera parte, nec spes est eam brevi redituram esse, pars remanens statim a sponsalibus resilire potest, sive causa migrationis fuit necessaria sive voluntaria: qui enim alio migrat, hoc ipso sponsalibus renuntiare censetur, altera vero pars acquirit libertatem cum alio contrahendi. Si pars remanens migrationis alterius partis notitiam habuit et consensit, reditum exspectare debet. Quodsi altera pars in locum vicinum se contulit vel spes est eam brevi reversuram esse, eius reditus exspectandus vel ipsa monenda est, ut intra certum tempus redeat ad celebrandum matrimonium promissum, et si non redeat, pars remanens libera est. c. Alia sponsalia inire; et sponsalia quidem contra fidem priorum contracta invalida sunt, etsi iuramento firmata essent, utpote illicito, et pars, quae fidem sponsalitiam violavit, primis sponsalibus tenetur, altera autem pars innocens ab obligatione liberatur. d. Fornicationem committere cum alia persona. Dinstingui debet fornicatio ante sponsalia et post sponsalia commissa; insuper in fornicatione, quam sponsi committunt, duo attendi debent: primo is, qui forni­ catur cum persona extranea, frangit fidem sponsalitiam, et deinde ob fornicationem redditur vilior; iste tamen effectus magis sponsam afficit, quam sponsum. Propter fornicationem ante sponsalia commissam et post sponsalia cognitam tum sponsus tum etiam sponsa habet ius recedendi a sponsalibus, etsi sponsae hoc ius nonnulli negent103). Propter fornicationem post sponsalia commissam, quae promissum matrimonium multo dif icilius redditur, potest pars innocens (tam sponsus quam sponsa) a spon­ salibus resilire, quia altera pars fidem fregit. Si fornicatio ex utraque parte commissa fuit, habetur quidem delicti mutua compensatio, nihilominus sponsus recedere potest, quia sponsa, quae notabiliter facta est vilior, ius sponsi graviter laesit; sponsa autem iuxta communem sententiam resilire nequit, nisi sponsus prolem ex alia habuerit aut habitum fornicandi con­ traxerit10*); sponsus enim ex fornicatione non censetur factus notabiliter deterior 1M) Lehmkuhl, Casus consc. 11. 848. 110) Cn 1020, 2. $. C, Sacr. Instructio 29. iunti 1941. A, A S, 33 (1941) 297—318. Periodica 30 (1941) 370—385. — ni) Cn.1020, 3. De requisitis ante celebrationem matrimonii 463 ea, quae unusquisque necessitate medii et praecepti scire debet, ad quae pertinent obligationes proprii status. Si alteruter vel uterque inveniatur doctrinae Christianae, ignarus, parochus eum edoceat prima saltem doctrinae Christianae elementa; quodsi renuant, sponsi non sunt ideo a matrimonio respuendi112). 5. Praeter haec monet Codex: a. Nisi sponsi sint ex propria parochia parochus exigere debet ab utraque parte testimonium baptismi113). a. Testimonia baptismi sint recentia „nec ante semestre exarata, antequam matrimonium incatur", ut exhibere possint adnotationes de matrimonio forte iam contracto, de ordine maiori suscepto, de emissione sollemnis professionis, de sententia nullitatis matrimonii ac de vetitis forsan statutis e. g. in casu impo­ tentiae. Ex tali testimonio elucet etiam susceptio sacramenti confirmationis. Susceptio huius sacramenti non quidem videtur sub gravi praescripta, attamen urgenda est, si fieri potest sine gravi incommodo, quia coniuges ad implenda officia in familia valde indigent gratiis Spiritus S114). β) Si testimonia authentica haberi non possunt, per se sufficit affirmatio unius testis, qui est omni exceptione maior i. e. fide dignus vel iusiurandum ipsius baptizati, si in adulta aetate baptismum recepit116). Plenior vero probatio (i. e. ut sub iuramenti fide duae vel tres personae omni exceptione maiores sibi firmiter cohaerentes de facto baptismo testificentur ex scientia propria) requi­ ritur, si collatus baptismus alii fit »praeiudicium< i. e. laedit utilitatem alius per­ sonae e. g. si alterius personae interest baptismum collatum non esse, quia nullitas prioris cuiusdam matrimonii inde pendet115*·). Etiam si unus de nupturientibus sub iuramento affirmat se baptizatum non esse, recurratur ad parochum loci originis116). b. Tandem sponsos vehementer adhortetur, ut ante matrimonii cele­ brationem sua peccata confiteantur et s. communionem recipiant117). 6. In periculo mortis, ubi ad haec praestanda non suppetit tempus et matrimonium tamen aut necessarium aut saltem valde opportunum est, sufficit (n:si contraria adsint indicia), ut contrahentes sub iuramento affirment se baptizatos esse et nullo detineri impedimento115). Nota. 1. Absoluto examine parocho se offert occasio monendi hortandique sponsos, ut tempus, quod celebrationi matrimonii praecedit, caste transigant atque ad suscipiendum matrimonii sacramentum religiose se praeparent. 2. Ab examine sponsorum distingui debet instructio sponsorum (Brautunterricht), cuius obiectum constituunt mutuae obligationes coniugum, praesertim quoad vitam coniugalem nec non obligationes erga prolem. Cavendum est, ne obiter ac perfunctorie haec instructio habeatur et simul ne castae piaeque aures offendantur; quare diligenter praemeditari ac praeparari ipsa debet119). 112) C. i. C. 2.-3. iun. 1918. A. A. S. 10 (1918) 345. Cf. cn. 1066. —113) Cn. 1021, 1. A. A. S. 33 (1941) 300. cn. 470, § 3. Instr. S. C. Sacr. servanda a tribu­ nalibus dioec. 15. aug. 1936, Art. 225, A. A. S. 28 (1936) 357. — 114) Cn. 1021,2. 11δ) Cn. 779, 800. — 116*») Cn. 779 coli. cn. 1791, § 2. — 110) A. A. S. 33 (1941) 300. — 11T) Cn. 1033. — 118) Cn. 1019, 2. m) Rituale Rom. tit. 8. c. 1. n. 14. Ad hanc instructionem parandam usui esse possunt: Κϋηη, Auf dem Wege zur Ehe (Freiburg 1922); Schilgen, Im Dienste des Schdpfers (Kevelaer 1939). Rieder, Brautexamen (Freiburg 1926). Str eng, Das Geheimnis der Ehe (Einsiedeln 1937). t . JljU Lz/ - 464 De matrimonio Articulus secundus. De proclamationibus matrimonii. 547. De lege proclamationum. Lex Ecclesiae sub gravi obligans 1 praecipit, ut matrimonium, antequam contrahatur, ter a proprio contrahentium parocho tribus continuis diebus dominicis aliisque festis de praecepto in ecclesia inter missarum sollemnia aut inter alia divina officia, ad quae populus frequens accedat, publice denuntietur120). a. Denuntiationes publicae matrimonii banna vocari solent, quae vox germanica esse et publicam prodamationem significare videtur, etsi hoc sensu nunc non amplius adhibeatur. b. Legem bannorum in Gallia primitus exsistentem Concilium Lateranense IV. sub Innocentio III. ad universam Ecclesiam extendit; a Concilio vero Tridentino et a Codice eadem lex innovata et pluribus additis praescriptionibus accuratius deter­ minata est. c. Parocho cum obligatione proclamandi matrimonium competit ius proclamationes faciendi, quod est proprium ius parochiale121). Fideles vero petentes prodamationem acquirunt ius, ut eorum matrimonium a parocho proclametur. 1. Hanc let'em gravem esse colligitur:\a. ex gravi eius fine, ad quem obtinendum proclamationes multum conferunt;^. ex gravi poena olim statuta, sed per Codicem sublata; attamen admittit parvitatem materiae. q. Finis legis triplex est: ut detegantur, si quae forte exsistant^impedimenta matrimonii contrahendi^ut eliminentur matrimonia clandestina, ne filii matrimonia contrahant invitis parentibus. Praecipuus autem finis primus est. b. Materia parva. Unam tantum prodamationem ex tribus requisitis omittere vel eodem die duas facere, leve peccatum non excedit122); immo ex quorundam probabili iudicio duas omittere, grave non est, si periculum latentis impedimenti removeatur e. g. per plures dies exspectando antequam matrimonium fiat123). Item circumstantias praescriptas non formaliter, sed solum aequivalenter implere, veniale non excedit. Ex gravi causa omittere ea, quae sub veniali tantum obligant, omni culpa vacat. 2. Lex proclamations obligat quoad omnia catholic orum matri­ monia: xci. etsi matrimonium contrahendum publicum notum sit.; >b. etsi constet nullum subesse impedimentum, quia lex universalis urget, etsi in particulari casu finis legis cesset. Excipitur tamen a. matrimonium principum, quod proclamari non solet, quia eorum genus adeo notum est, ut impedimentum, si quod subsit, facile cognosci possit; [i. casus urgentis necessitatis, ut si in periculo mortis contrahendum esset matrimonium ad legitimandam prolem. 3. Matrimonia, quae celebrantur cum dispensatione.ab impedimento disparitatis cultus aut\mixtae religionis de iure non sunt publicanda. Attamen Ordinarius id permittere potest servatis hisce condicionibus: 12°) >31) m) lts) Concilium Trident, sess. 24. c. 1. De reform, matr. Cn. 1022, 1023, 1024. Cn. 462, 4. S. Alphonsus n. 900. D'Annibale Ill. η. 453; Gasparri 1. η. 152. De requisitis ante celebrationem matrimonii 465 Æquod absit scandalum^ praecesserit dispensatio ab impedimento et ©omittatur mentio religionis partis non catholicae124). Ubi tamen lex civilis proclarnationes postulat tamquam condicionem validitatis in foro civili, etiam matrimonia mixta publicanda sunt, ne contrahentes priventur effectibus civilibus et ne parochus poenam incurrat. 548. De ipsis proclamationibus. Proclarnationes fieri debent: 1, A proprio contrahentium parocho12*) vel ab alio de eius licentia. a. Parochus proprius is est, in cuius parochia nupturientes domicilium aut quasidomicilium habent. Si in duabus parochiis domicilium aut quasidomiciIium habent; uterque parochus est eorum proprius. Eorum, qui non habent nisi^t domicilium dioeccsanum, parochus proprius is est, in cuius parochia actu habitant. Vagorum parochus proprius pariter is est, in cuius parochia actu commorantur. b. Parochus alium sacerdotem vel clericum ad denuntiationes faciendas delegare potest. Laicum autem delegare nequit, nisi ex legitima consuetudine ut in Hispania. 2. Tribus continuis diebus dominicis vel festis, quibus ex praecepto u niversali Ecclesiae vel particulari dioecesis urget obligatio a u d i e n d i sacrum, ut adsit concursus populi, non autem diebus festis abrôgâÎÎs" etsi frequens populus confluere soleat. Continuis i. e. ita sibi succe- s dentibus, ut nullus dies festivus sine denuntiationibus praetermittatur, ne forte populus denuntiationum obliviscatur. Si tamen dies festus ex qualicunque causa praetermittatur, sequenti die festivo prosequenda est denuntiatio. a. Denuntiationes fieri etiam possunt diebus festivis immediate sibi succedentibus ; quodsi tres dies festi immediate sibi succedant, praestat, ut unus sine proclama­ tionibus praetermittatur. b. Legi non satisfit, si proclarnationes fiant festis devotionis vel diebus ferialibus, etsi frequens populus ad ecclesiam concurrat; attamen ubi consuetudo viget, in festis suppressis fieri possunt, modo populus frequens assistat sacris. 3. In ecclesia (scii, parochiali) inter missarum sollemnia aut inter alia divina officia, ad quae populus frequenter accedat126). Antea denuntiationes solum inter missarum sollemnia fieri poterant; nunc expresse permittitur, ut etiam inter alia divina officia e. g. in vesperis vel occasione processionis vel contionis fieri possint, dummodo frequens populus adsit. ,4. Viva voce de iure communi; potest tamen Ordinarius pro suo territorio publicationibus substituere publicam ad* valvas ecclesiae parochialis aliusve ecclesiae affixionem nominum contrahentium per spatium saltem octo dierum, ita tamen ut hoc spatio duo dies festi de praecepto comprehendantur12*). a. Haec exceptio, quae iam pridem (S. C. C. 28. mart. 1908) concessa est archiepiscopo Parisiensi pro parochis, quae ultra 10.000 animarum continent, nunc facta est universalis. b. Si parochus in missa denuntiationis faciendae oblitus fuisset, vel si nomina sponsorum ab auditoribus nullatenus intellecta fuissent, proclamatio aut in sequen­ tem diem festum differri aut in vesperis fieri posset. 124) 125) 12β) 127) 30 Cn. Cn. Cn. Cn. 1026. 1023. 1024. 1025. Noldin, Vol. Ill 466 De matrimonio c. Si aliquo die festo in alia ecclesia (filiali) haberetur missa parochialis et frequens populi concursus, ibi fieri posset denuntiatio, quia finis legis ibi melius obtinetur. 5. Considerato iure statuendae sunt sequentes regulae indicantes, utrum in una an in pluribus parochiis publicationes fieri debeant: a. Si sponsi ad eandem parochiam pertinent, in ea tantum,\si ad diversam parochiam pertinent, in utraque publicationes fieri debent b. Si alteruter vel uterque sponsorum domicilium et quasidomicilium aut duo domicilia habet, in omnibus his parochiis publi­ cationes faciendae sunt: unusquisque enim est parochus proprius. Minorennes, qui extra domicilium parentum vel tutorum quasi-domicilium habent, tum in quasi-domicilio, quo actu commorantur, tum in domicilio parentum, quod est eorum domicilium iuris, proclamari debent. < f , c. Si alteruter sponsorum post annos pubertatis per sex menses alibi ν ' 'commoratus fuerit, res deferenda est ad Ordinarium loci, cuius est proclamationes alibi faciendas aliasque investigationes praes eri b e re1 “). * Si adsit suspicio de contracto impedimento, parochus, etsi nupturiens per brevius tempus quam sex mensium alibi commoratus fuerit, consulat Ordinarium, qui matrimonium non permittat, nisi prius suspicio remota sit129). . ^.?r a. In parochia originis, si ibi sponsi domicilium non habent, et in parochia simplicis habitationis stricto iure publicationes fieri non debent, nisi particularia statuta aliud praescribant, quia illorum locorum parochus non est proprius parochus. Ordinarie autem praescribitur, ut publicationes fiant in parochia originis, si sponsi ab ea recesserunt in aetate adulta, et in parochia habitationis, si ibi per notabile tempus commorati sunt. β. Si nupturientes durantibus proclamationibus domicilium mutant novumque acquirunt, parochus novi, non prioris domicilii eorum parochus proprius est, t. proclamationes tamen in novo domicilio non sunt faciendae nisi ex iure civili. 549, De dispensatione a lege proclamationum. 1. A lege proclamationum non solum Rom. Pontifex, sed ex iusta causa dispensare potest etiam episcopus, cuius potestatem Codex ita determinat130): ·.·. a- Ordinarius proprius a publicationibus etiam in aliena dioecesi Λ . L,_ faciendis dispensare potest. Nunc ergo certum est, sufficere dispen^^.^.sationem unius Ordinarii proprii. S* Plures s*n* Ordinarii proprii, ille ius habet dispensandi, in h ‘ cuius dioecesi matrimonium celebratur. Quodsi matrimonium extra proprias dioeceses ineatur, quilibet Ordinarius dispensare potest, ad quem nupturientibus recurrere placuerit. Parochus a proclamationibus dispensare nequit, nisi ab episcopo nd id delegatus fuerit; urgente autem necessitate declarare potest, legem Ecclesiae cum tanto in­ commodo non obligare; postea tamen ea de re moneri debet episcopus. 2. Iusta dispensandi causa non debet esse gravis, dummodo finis legis obtineatur, praesertim si ab una vel altera proclamatione tantum dispensetur. ltt) Cn. 1023 , 2. “») Cn. 1023, 3. 1M) Cn. 1028. De requisitis ante celebrationem matrimonii 167 histae causae dispensandi aliae sunt gratiosae, propter quas dispensari potest, aliae necessariae, propter quas dispensari debet, quia alias incommodum sponsis oriretur. Hujusmodi causae sunt: ° a. Si periculum est, ne matrimonium malitiose impediatur. Si periculum est, ne sponsus derelinquat puellam a se violatam. c. Si ex dilatione matrimonii infamia contrahentium sequatur. d. Si propter necessitatem itineris matrimonium differri nequeat. e. Si sponsi propter senium vel propter condicionem plane dissimilem ludibrio exponantur. f. Si civili matrimonio iam contracto maritus velit quidem ritum ecclesiasticum peragi, nolit autem proclamationes fieri. 550. De obligatione revelandi impedimenta. 1. Per se exsistit obligatio gravis revelandi impedimenta matrimonii tum dirimentia tuni etiam mere impedientia, etiam occulta, modo vere probabilis eorum notitia habeatur, et quidem quam primum, ne per dilationem matrimonii contrahendi difficultas augeatur. a. Hacc obligatio oriturxtum ex praecepto caritatis, quia agitur de praeservando proximo a gravi peccato aliisque malis, quae ex invalido matrimonio oriuntur, itum ex praecepto Ecclesiae, quae ipso praecepto prodamationum implicite et Codice explicite manifestationem impedimentorum praescribit131). p. Si impedimentum oritur ex peccato occulto, prius monendi sunt sponsi, ut vel a matrimonio desistant vel dispensationem sibi procurent; quodsi monitio profutura non speretur, res immediate deferenda est ad parochum, ne inimicitiae oriantur, si sponsi frustra admoniti a matrimonio arceantur. 2. Ea revelare debet omnis, qui eorum notitiam habet, cuiuscunque sit sexus, aetatis, parochiae vel dioecesis, etsi ea solus cognoscat neque iuridice probare possit, quia revelatio non eo tendit, ut aliquis reus condemnetur, sed ut malum proximi et nullitas sacramenti prae­ caveatur. 3. Ab obligatione impedimenta revelandi excusatur:-, a, qui ea revelare non potest sine suo vel aliorum gravi damno ; qui revela^ tionem inutilem fore judicat ;\ç. qui scit iam petitam fuisse d i s p e 11 sationem pro foro interno. < Is, qui impedimentum novit sub secreto, certo non excusatur, si impedimentum, Κχτκ-.ίnovit sub secreto naturali vel promisso, at si impedimentum novit sub secreto com-P^.·_ r__misso, non una est auctorum sententia. Communius docent etiam in casu secreti commissi manifestandum esse impedimentum, jjtsi ratione officii (medici, advocati, ., obstetricis, parochi etc.) illud commissum fuerit, quia bonum fommune, quod-* — — exigit hoc secretum, praeferendum est bono, quod ex manifestatione sequitur, -t scilicct validitati matrimonii; item nisi ex revelatione sequatur gravis infamia , -ά—ipsius committentis, qui non est unus ex contrahentibus, quia manifestatio cedit in damnum ipsius committentis secretum, ita ut idem ipse ad rem manifestandam non teneatur132). 551. Peractis promulgationibus quid faciendum133). 1. Si nullum detectum fuerit impedimentum, nupturientes ad matrimonii cele­ brationem admittendi sunt. 131) Cn. 1027. 132) liallerini-Palmicri VI. n. 582. 1M) Cn. 1031. 30* 468 , j v ' t' De matrimonio 2, Si impedimentum certum detectum fuerit: a. Si impedimentum sit occultum, parochus publicationes peragat vel absolvat et rem tectis nominibus deferat ad Ordinarium loci vel ad s. Poenitentiariam. k Si sit publicum et detegatur ante inceptas pubHcationes, non est ulterius procedendum, donec impedimentum removeatur, etsi dispensatio pro foro interno obtenta fuerit.\Si detegâtur post primam aut secundam publicationem, parochus p u blicati oneni perfici at et rem ad Ordinarium deferat. 3» Si oritur dubium de exsistentia alicuius impedimenti: a. Parochus rem accuratius investiget, interrogando sub iuramento duos saltem testes fide dignos, dummodo non agatur de impedimento, ex cuius notitia infamia’ partibus oriatur, et si necesse fuerit, ipsas quoque partes. b. Publicationes peragat vel perficiat, si dubium ortum sit ante inceptas vel expletas publicationes. c. Matrimonio inconsulto Ordinario ne assistat, si adhuc superesse dubium prudenter iudicaverit. Parocho igitur non licet ex noto adagio: impedimentum dubium impedimentum nullum ad matrimonii celebrationem procedere, sed iudicium de hac re Ordinario reservatur. 4. Matrimonium contrahendum non est, antequam omniadocumenta necessaria recepta sint et tres dies ab ultima proclamât i ο n e decurrerint, nisi rationabilis causa aliud postulet13*). 5. Si peractis proclamationibus matrimonium intra sex menses contractum non fuerit, publicationes repetendae sunt, nisi loci Ordi­ nario aliud videatur135). 6. Secundum Instructionem S. C. Sacr. diei 29. iun. 1941 parochus, cui incumbit ius et onus inquirendi i. e. parochus sponsae documenta transmittat parocho sponsi si est alterius dioecesis per tramitem cancellariae Curiae Episcopalis dioeceseos sponsi. Eiusdem Ordinarii sponsi est litteras testimoniales dare de libertate status sponsi. Vice versa idem fit per Ordinarium proprium sponsae, si ex iusta causa parochus sponsi assistat matrimonio136*). Denique (si nupturientium parochi sunt diversae dioecesis) paro­ chus ne accedat ad matrimonii assistentiam, antequam transmissis omnibus documentis una cum Formulari, quod invenitur in Appendice Instructionis (Allegatum V.) a Curia proprii Ordinarii accipiat licen­ tiam, quae »Nihil obstata nuncupatur. Ut haec licentia Nihil obstat< etiam expetatur, si nupturientes sunt eiusdem dioecesis S. C. Sacr. »valde exoptat<136b) 134) Cn. 1030, I. 13B) Cn. 1030, 2. *36*) Cf. cn. 1097, 2. n»b) A. A. S. 33 (1941) 299, 317. 469 QUAESTIO QUINTA. De impedimentis matrimonii. Cvv loi 5 Articulus primus. De impedimentis in genere. Y ' 552, Notio et divisio. 1. »0mnes possunt matrimonium contrahere, >’ qui iure non prohibentur»130). Quare impedimentum matrimonii generatim dicitur circumstantia, quae qx iprjs sive divini sive humani t statuto matrimonium contrahendum prohibet Impedimenta matri­ monii duplicis generis sunt, atiaddirimentia, quae matrimonium sub gravi prohibent et efficiunt, ut illud nec licite nec valide iniri possit;< alia so\um*]impedientia, quae matrimonium sub gravi prohibent et efficiunt, ut illud licite iniri non possit. Impedimenta igitur matri­ monii sunt leges aut solum prohibentes aut prohibentes et simul irritantes. Vocantur dirimentia, non quod matrimonium validum dirimant, sed quod obstent, ne matrimonium attentatum valide iniri possit. 2. Impedimentum diciturlccrhn/i, si de lege et de facto constat, et dubium, si aut de lege aut de facto aut de utroque non c q n st at.' Si de Iege non constat, est dubium juris;\si de facto non constat, est dubium facti ;\s\ dc utroque non constat, dubium juris et facti. 3. Impedimentum censeturspnd/ia/m, quod in foro externo probari potest,\et occultum, quod in foro externo probari non potest. Certe _ autem impedimentum .est publicum, si factum ex (quo oritur, est publicum (materialiter)', quamvis homines ignorarent, ex Hoc facto orin impedimentum (fojrmaliter occultum)’37). Ergo non impedimenti notitia inter homines, sed possibilitas illud in foro externo probandi est ratio huius divisionis. Quare e. g. consanguinitas vel affinitas non ideo fit impedimentum occultum, quod hominibus ignotum est, dum ex libris canonicis probari possit. Sed possunt esse occulta, si consanguinitas orta est ex copula fornicaria vel adulterina omnino ignota, quae neque ex libris canonicis, neque per testes probari potest. Duo vel tres testes omni exceptione maiores suffi­ ciunt ad rem in foro externo probandam, immo quandoque unius testis depositio plenam fidem facit, si it testis qualificatus, qui deponat de rebus ex officio gestis13*). 4. Quamvis impedimentum ex una parte tan tum se h abeat, matrimonium tamen reddit aut illicitum aut invaIidum13a). 553. De impedimento dirimente dubio. Impedimentum dubium hic £* ' intelligitur impedimentum, quod non certo, sed probabiliter tantum exsistit, ubi nempe post diligentem veritatis investigationem remanet 13Ô) Cn. 137) Cn. ·") Cn. 13») Cn. 1035. 1037; C. i. C. 25. iun. 1932. A. A. S. 24 (1932) 284. 1791. A*x 1036, 3. 470 De matrimonio fundatum dubium de exsistentia impedimenti. Porro dubium (pro­ babilitas) potest esse iuris vel facti; et dubium iuris potest esse iuris divini aut iuris ecclesiastici. a. Licitum est matrimonium inire cum irn^edimento du bio, si dubium esbiuris idque ecclesiastici,x quia in iwc casu Ecclesia supplet, yel potius quia lex ex voluntate Ecclesiae in hoc casu non obligat: » Leges enim etiam irritantes et inhabilitantes in dubio iuris non urgent«140). Et quia cum eiusmodi impedimento licite iniri potest matrimonium, theologi dicere solent impedimentum (ecclesiasticum) dubium (dubio iuris) impedimentum nullum. Sed iudicium hac de re ferat Ordinarius. b. Non licet matrimonium inire cum impedimento dubio, si dubium est iuris divini aut dubium facti: Si dubium est iuris divini, Ecclesia suppi ere non potest, et proinde sacramentum ex poneretur periculo nullitatis;\ si dubium est facti, constat ipsam nolle supplere, Ordi­ narius autem in hoc casu dispensare potest: »In dubio enim facti potest Ordinarius in legibus etiam irritantibus et inhabilitantibus dispensare, dummodo agatur de legibus in quibus R. Pontifex dispensare solete141). Si ergo e. g. probabile est, sponsum esse in tertio gradu consanguineum cum sua sponsa, illicite contrahit matrimonium, et si revera consanguineus est, etiam invalide. Ideo autem Ecclesia matrimonium in dubio facti non reddit validum, quia in hoc dubio per se et ordinarie deprehendi potest veritas, et solum per accidens in particulari casu non deprehenditur. Hinc si matrimonio obstat impedimentum dubium dubio facti, ad cautelam petenda est dispensatio, quam in hoc casu concedere potest episcopus. 554. Impedimenta dirimentia dividuntur : \1. Ratione orgi ni.s in im­ pedimenta iuris naturae;\iuris positivi divini et'iuris ecclesiastici pro diversa auctoritate, quae impedimentum constituit, impedimenta iuris naturae sunt impotentia et consanguinitas in primo gradu lineae rectae; iuris divini ligamen; cetera sunt iuris ecclesiastici. Impedimentis iuris divini sive naturalis sive positivi omnes homines subiiciuntur, tum fideles tum infideles; impedimentis iuris ecclesiastici (saltem directe) soli fideles, impedimentis iuris civilis soli infideles ligantur. 2. Ratione extensionis' in absoluta, quae matrimonium dirimunt cum qualibet persona: votum, ordo, ligamen, aetas, impotentia absoluta;\et relativa, quae matrimonium dirimunt solum cum certis personis: cognatio, crimen, disparitas cultus, honestas publica, affi­ nitas, impotentia relativa et raptus. 3. Ratione dispensationis in ‘\mped'\mznta\dispensabilia, in quibus Ecclesia dispensare potest et solet; etx indispensabilia, in quibus Ecclesia aut dispensare non potest aut non solet. Primi generis sunt fere omnia impedimenta iuris mere ecclesiastici, secundi generis sunt impedimenta iuris naturalis et divini et nonnulla iuris ecclesiastici. 4. Ratione finis immediati et iuris impugnandi matri mon ium in \ impedimenta iuris publici, quorum finis immediatus principaliter est un ik" 14‘) Cn. 15. ,< De impedimentis matrimonii 471 bonum commune, ideoque ius et officium impugnandi matrimonium ex tali impedimento invalidum competit promotori iustitiae142); et im­ pedimenta \n/r/s privaff, quorum finis immediatus principaliter est bonum privatum contrahentium, ideoque ius et officium impugnandi matrimonium ex tali impedimento invalidum proxime ipsis contra­ hentibus competit et index ecclesiasticus solum ad instantiam partium contrahentium contra matrimonium procedit. Huiusmodi est impotentia; cetera sunt iuris publici. Hinc matrimonium propter impedimentum impotentiae invalidum solum coniux, declarationem nullitatis exigendo, impugnare potest. Econtra cum e. g. ligamen sit impedimentum iuris publici, matrimonium propter impedimentum ligaminis invalidum iudex ecclesia­ sticus ex officio impugnare potest et debet. 5. Ratione gravitatis et momenti in impedimenta gradus minoris, qualia sunt: a. Consanguinitas in tertio gradu lineae collateralis; b. Affinitas in secundo gradu lineae collateralis; c. Publica honestas in secundo gradu; d. Cognatio spiritualis; e. Crimen ex adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii, etiam per civilem actum tantum. Impedimenta* gradus maioris, sunt cetera omnia143). In impedimentis minoribus dispensatio valida est, etsi in petitione obreptio vel subreptio intercesserit, etiamsi unica causa finalis falsa fuerit144). 555. Quis in Ecclesia statuere possit impedimenta145). 1. Sola suprema auctoritas ecclesiastica (summus Pontifex et Concilium Generale) potest: a. impedimenta impedientia et dirimentia pro baptizatis statuere per modum legis sive universalis sive particularis; Complures doctores censent, episcopos iure divino impedimenta impedientia et dirimentia ad modum legis statuere posse eosque hanc potestatem reipsa exer­ cuisse, sed summum Pontificem Gregarium IX. (f 1241) eam sibi reservasse ad uniformitatem in usu huius sacramenti apud omnes fideles obtinendam. Eandem Romano Pontifici reservat Codex cn. 1038, 2. b. authentice declarare, quandonam ius divinum matrimonium impediat vel dirimat; c. impedimenta iuris ecclesiastici sive impedientia sive diriment ia abrogare aut illis derogare atque in iis dispensare, nisi haec facultas a s. Sede aliis concessa fuerit. 2. Ordinarii locorum omnibus in suo territorio actu commorantibus* et subditis suis etiam extra territorium iusta de causa eaque perdu­ rante matrimonium in casu particulari, sed ad tempus tantum, vetare possunt; at clausulam irritantem vetito sola Sedes Ap. addere potest146). 1«) 143) 144) ϊ«) 146) Cn. Cn. Cn. Cn. Cn. 1971. 1042. 1054. 1038-1041. 1039. --r 472 De matrimonio Causae, propter quas matrimonium iuste prohiberi potest, duae potissimum '^numerantur: a. suspicio probabilis impedimenti, quod matrimonium aut dirimat aut impediat; β. timor probabilis, ne ex matrimonio gravia incommoda, ut scandala vel inimicitiae oriantur. J b. Parochus, qui jurisdictione in foro externo caret, matrimonium ad tempus simplici prohibitione extraiudiciali interdicit, donec res ab episcopo decisa fuerit. 3. Consuetudo novum impedimentum indu cens aut i rnped i men tis exsistentibus contraria a iure reprobatur. «U* u-j & Exsistunt impedimenta consuetudine introducta e. g. cognatio spiritualis; in posterum huius originis impedimenta excluduntur. Nota. Cum Christus Dominus ipsum contractum matrimonialem, immutata eiusdem natura, ad dignitatem sacramenti elevaverit (n. 507, 2.), posset videri Ecclesiam, eo quod impedimenta dirimentia instituit et abrogat, Christi institutionem sacramentalem immutare. Verum notandum est contractum, quem Christus dignitate sacramenti auxit, non esse contractum mere naturalem vel civilem, sed canonicum, cuius valor a lege naturali et positiva tum divina tum ecclesiastica dependet. 556. Quos obligent leges matrimoniales Ecclesiae. 1. Leges matri­ moniales Ecclesiae obligant omnes fideles, non solum catholicos sed etiam haereticos (et schismaticos) nisi expresse exi man t ur ; quare impedimenta canonica afficiunt etiam matrimonia haereticorum. Et sane Ecclesia nunquam ut valida agnovit matrimonia haereticorum, quibus obstabat impedimentum canonicum147), et saepius declaravit ne longissimi quidem temporis consuetudinem efficere posse, ut quoad haereticos vim suam amittant leges matrimoniales Ecclesiae14*). Nonnulli Germaniae theologi ut Laymann et Schmalzgrueber putabant, Ecclesiam posse quidem, sed non velle suis legibus matrimonialibus obligare etiam haereticos, ideoque Ecclesiam a quibusdam saltem impedimentis canonicis haereticos eximere. Verum hodie non est amplius theologus, qui hanc sententiam profiteatur. Nec tamen inferendum est, haereticorum prolem frequenter esse illegitimam: cum enim haeretici coniuges ordinarie in bona fide sint, eorum matrimonium est putativum ideoque proles legitima. Haereticos ct schismaticos quoque legibus ecclesiasticis quoad matrimonia teneri, ex Codice non est dubium, id quod evinciturtfl. ex generali principio cn. 12 et cn. 87 stabilito, quo omnes baptizati legibus Ecclesiae tenentur b. ex cn. 1038, 2, quo Ecclesiae ius vindicatur pro omnibus baptizatis impedimenta constituendi; \C. ex cn. 1070 et 1099, quo expresse indicatur haereticos ab aliqua lege exemptos esse;\ d. nec ignorantia aut bona fides eos excusat, cum cn. 16 dicatur, nullam ignorantiam a legibus irritantibus et inhabilitantibus excusare. 2. Leges matrimoniales Ecclesiae non obligant infideles, ideo impedi­ menta canonica saltem directe non afficiunt matrimonia infidelium: in infideles enim Ecclesia’potestatem jurisdictiones exercet nullam. Directe dicitur, quia indirecte, idque in triplici casu, potestas Ecclesiae etiam ad matrimonia infidelium se extendit: < u. Matrimonia infidelium reguntur iure naturali et divino; Ecclesia autem est infallibilis interpres iuris naturalis et divini; quare declarationes huius iuris ab Ecclesia prolatae etiam ad infideles se extendunt; *”) Cf. Becker p. 34 s. UH) De hac quaestione conferri possunt tres constitutiones Benedicti XIV.: Matrimonia 4. nov. 1741 (D. 1452 ss.); Magnae 29. iun. 1748; Ad tuas manus 8. aug. 1748. Cf. cn. 12 et 87. De impedimentis matrimonii ί73 v b. Si infidelis matrimonium contrahit cum fideli, quia hic subest legibus Ecclesiae, ratione connexionis etiam infidelis indirecte subiicitur Ecclesiae; γτ. Si infidelis matrimonio iunctus convertitur ad fidem, eius matrimonium per dispensationem summi Pontificis solvi potest, quo in casu matrimonium eius, qui manet in infide­ litate, ratione compartis fidelis subiicitur Ecclesiae. De impedimentis impedientibus. § 7. Votum. a. Impedimenta impedientia alia sunt improprie dicta, quae obstant matrimonio quatenus sacramentum est, ut peccatum mortale et excommunicatio; alia sunt proprie dicta, quae obstant matrimonio ut contractus est. De posterioribus hic est sermo. b. Eiusmodi impedimenta in antiquo iure numerabantur quinque: Ecclesiae vetitum, tempus, sponsalia, votum et mixta religio. c. Antiquitus numerabantur duo alia impedimenta matrimonium impedientia, scilicet impedimentum catechismi et criminis. Nomine catechismi intelligitur professio fidei, quam baptizandus per interrogationes et responsiones ante fores ecclesiae antiquitus emittere debebat et partim adhuc emittit, quando interrogatur, num renuntiet satanae, num credat etc. Iam vero is, qui baptizandum in catechismo tenebat et pro eo respondebat (antiquitus a patrino baptismi diversus erat), quandam cognationem spiritualem imperfectam contrahebat, quae nomine impedimenti catechismi designabatur. Impedimentum criminis ortum est ex septem diversis delictis (ut incestus, occisio sacerdotis, occisio coniugis etc.). Impedimentum cate­ chismi per Concilium Trident.119), impedimentum criminis per universalem consuetu­ dinem abrogatum est. d. In novo iure ex his duo tantum impedimenta impedientia referuntur; votum et mixta religio, quibus accedit in nonnullis regionibus tertium: cognatio legalis. 557. Declaratio. 1. Intelligitur votum, quod matrimonio immediate vel mediate adversatur, eo quod obligationem inducit, quae cum statu matrimoniali componi non potest. Quinque sunt eiusmodi vota matrimonium impedientia:\fl, votum non nubendi seu coelibatus; J). votum virginitatis,\c. votum (simplex) castitatis (perfectae); d. vo­ tum ingrediendi religionem;^. votum suscipiendi sacros ordines. Haec vota non dirimunt matrimonium, ut constat ex iure150); ea tamen matrimonium impediunt, quia status matrimonialis cum eorum obli­ gatione componi nequit. Duo vota postrema matrimonio mediate adversantur: immediate obligant ad suscipiendum statum, qui deinde obligationem perfectae et perpetuae castitatis inducit; tria priora matrimonio immediate opponuntur, sed diverso modo. Vovens enim coelibatum formalitcr promittit non contrahere matrimonium; vovens castitatem promittit abstinere ab omni delectatione venerea sive illicita sive licita in matrimonio. Sunt, qui votum virginitatis a voto coelibatus distinguant et, si vim terminorum respicimus, iure merito id faciunt: nam vovens virginitatem proprie et stricte promittit abstinere a primo actu, quo virginitas amittitur. Practice autem vix alicuius ue) Sess. 24. c. 2. De reform, matr. 15°) Cn. 1058, I. < _I i VaAaIxz ' - «ki - s·*— Λ f* In praxi quandoque difficulter discerni potest, utrum aliquis votum non nubendi seu coelibatus (virginitatis), an vero votum castitatis emiserit. Ad rem discernendam vovens interrogandus est, quid Deo promiserit et qua intentione votum emiserit; etenim si ea intentione votum emisit, ut ab oneribus matrimonii liber facilius et perfectius Deo servire possit, coelibatum, quodsi amore puritatis votum emisit, potius castitatem promisisse censendus est. 2. Qui aliquo horum votorum ligatus matrimonium contrahit, graviter peccat, quia habens votum aut huius impletionem sibi reddit impossibilem >vel saltem periculo se exponit violandi votum, aut aliam partem dicipit aique ideo injuriam ei infert. Ut ergo licite matrimonium inire possit, antea dispensationem a voto petat oportet. a. Contrahens graviter peccat: Habens votum non nubendi contrahendo matri­ monium graviter peccat, quia contrahendo directe contra votum agit. Habens votum virginitatis directe contra votum peccat primo actu coniugali, quo virginitas amittitur; contrahendo autem peccat, tum quia voluntatem habet matrimonium consummandi, tum quia voti observationem sibi reddit impossibilem, eo quod comparti ius tradit exigendi debitum. Habens votum castitatis contrahendo non agit directe contra votum: attamen graviter peccat, quia voluntatem habet con­ summandi matrimonium et quia impletionem voti sibi reddit impossibilem, eo quod ius tradit exigendi debitum. Habens votum ingrediendi ordinem contrahendo peccat, tum quia voluntatem habet consummandi matrimonium, id quod indirecte et secundario repugnat voto, tum quia se exponit periculo laedendi votum vel deci­ piendi alteram partem. Habens votum sacros ordines suscipiendi contrahendo graviter peccat, quia impletionem voti sibi reddit impossibilem. fe. Duo casus sunt, sed valde rari, in quibus contrahens aliquo horum votorum ligatus non peccat: Habens votum virginitatis, castitatis vel ingrediendi ordinem non peccat, si firmum propositum habet ante matrimonii consummationem accepta dispensatione (cn. 542,\ 1) ingrediendi ordinem religiosum; at nisi alteram partem de hac re moneat, eam decipiendo graviter peccati Habens votum virginitatis vel castitatis non peccat, si utraque pars consentit in servanda in coniugio virginitate et castitate, quod tamen propter magna peccandi pericula raro permittitur. z 1 pcot Ad quid tenetur, qui ligatus uno horum votorum matrimonium contraxit ?—In genere dicendum est ipsum eatenus a voto solvi, quatenus observatio facta est impossibilis, teneri autem ad voti observationem, quatenus sine compartis praeiudicio adhuc observari potest, nisi obtenta fuerit dispensatio. Impossibilis facta est per ipsum matrimonium: votum non nubendi} per primum ■ictum conjugalem: votum virginitatis^votum ingrediendi religionem vel suscipiendi s. ordines impossibile est saltem durante coniugio. Restat ergo votum castitatis, a quo aut dispensatio petenda est, aut irritatio per alterum coniugem procuranda. 2.‘ Mixta religio™). 558. Natura impedimenti. Impedimentum mixtae religionis exsistit inter duos baptizatos, quorum unus est catholicus, alter açatho 1 icus ,S1) Eichmann, Das kath. Mischehenrecht (Paderborn 1921). Knecht, Handbuch des kath. Eherechtes (1928) 282—343. Ter Haar, De matrimoniis mixtis eorumque remediis (Taurini-Romae 1931). Hanstein, Kanonisches Eherecht (Pa­ derborn 1953) § 19. Sipos-Gdlos, Enchiridion iur. can. (Rom 1954) § 113 s. - De impedimentis matrimonii (sectae haereticae vel schismaticae vel atheisticae adscriptus)152). Matrimonium inter eos initum matrimonium mixtum (Mischehe) V0Catl,r' (.· 1. Matrimonia mixta ''lege nat Ural i et 'divina prohibita sunt ex triplici potissimum ratione: g. Periculum perversionis, quod subit pars catholica; et licet non adsit periculum amittendae fidei, tamen adest saltem periculum frigescendi in fide et periculum indifferentismi. b. Periculum perversionis, quod subit proles cx matrimonio mixto nascitura; et licet non educetur in ipsa haeresi, tamen adest saltem periculum neglectae educationis vere catholicae. Communicatio in sacris, quam committunt contrahentes, eo quod pars catholica sacramentum administrat haeretico et vicissim ab haeretico sacramentum recipit. Cui insuper accedit, quod pars catholica sacramentum administret indigno et sic ad eius sacrilegium cooperetur. 2. Matrimonia mixta etiam lege ecclesiastica prohibita sunt. Eeclestæ tatn antiqttissimis-tefnportbus ea prohibuit; et cum recenti tempore haec matrimonia invalescerent, antiquas prohibitiones innovavit, ut fideles a tanto malo averteret152 153*). Ex decretis s. Sedis parocho, cui se sistunt eiusmodi nupturientes, haec praestanda sunt151): a. In primis eiusmodi matrimonium totis, viribus impedire conetur. b. Quodsi illud impedire nequit, exigendae sunt condiciones, quod universa proles in religione catholica educetur et quod parti catholicae et proli futurae plena libertas concedatur exercendi suam religionem. c. Exigendae sunt cautiones, scilicet (ordinarie scripto) acatholicus promittere debet se condiciones fideliter servaturum esse155*). d. Quibus praemissis res deferenda est ad episcopum, qui a s. Sede dispen­ sationem procurabit. e. Matrimonio assistere nequit, nisi consulto Ordinario, qui id permittere potest, si urgeat gravis causa et si ipse iudicct condiciones promissas servatum iri. Sub poena excommunicationis (cn. 2319) prohibetur, ne consensus matrimonialis praestetur vel renovetur coram ministro acatholico nisi ille fungatur munere civilis officialis (Standesbeamter). /. Mixtis nuptiis iam celebratis sedulo invigilet, ut coniuges promissiones factas fideliter impleant158). Matrimonio, quod contrahitur a parte catholica cum alia parte item catholica, quae fidem abiecit, sed nulli sectae haereticae accessit, vel societati prohibitae nomen dedit, non obstat quidem impedimentum ecclesiasticum mixtae religionis; nihilominus matrimonium iure naturali et divino per se graviter illicitum est, cum 152) C. i. C. 30. iul. 1934. A. A. S. 26 (1934) 494. ... declaravit, baptizatos qui sectae atheisticae adscript! sunt vel fuerunt habendos esse quoad omnes iuris effectus, etiam in ordine ad matrimonium, ad instar eorum qui sectae acatholicae adhaerent vel adhaeserunt. Proinde non sunt simpliciter impediti, sicut n. 563 de notoriis apostatis et sectae damnatae adseriptis dicitur. 153) Cf. Constitutio Benedicti XIV. Magnae nobis 29. iun. 1748 (D. 1452 Ss.), et instructio Pii IX. 15. nov. 1858 ad episcopos transmissa. Cn. 1060 ss. 1M) S. Officium 30. ian. 1867; 11. ian. 1899. ïw) Cn. 1061, 2. 1M) Cn. 1064, 3. 1 '■ I 476 De matrimonio eadem immineant pericula. Eaedem regulae fere servandae sunt ac in mixtis, praeter dispensationem157). 559. Requisita ad dispensationem obtinendam tria sunt: a. debitae condiciones; b. opportunae cautiones; c. gravis dispensationis causa. 1. Condiciones sunt:\a. ut universa proles in religione catholica V educetur. Quamvis ad normam cn. 1061 cautiones de catholice baptizanda et educanda prole non exigantur de prole forte iam nata ante matrimonii celebrationem, tamen nupturientes omnino monendi sunt de gravi obligatione iuris divini curandi catholicam educationem etiam dictae prolis forte iam natae158); b. ut parti catholicae plena libertas concedatur exercendi suam religionem. y' Cum his condicionibus non exhibitis matrimonium mixtum sit contra legem naturalem et divinam, patet ab iis praestandis nunquam dispensari posse, et Eccle­ siam ab impedimento canonico non dispensare, nisi prohibitio legis divinae in casu particulari cessaverit. Hoc valet etiam pro dispensatione in articulo mortis danda ad contrahendum matrimonium. Condicionibus non exhibitis dispensatio est invalida.>Matrimonium mixtum validum quidem est, sed illicitum, cum impedimentum mixtae religionis sit impedi ens tantum. In casu vero matrimonii inter partem baptizatam et non baptizatam (cn. 1070) contrahendi etiam ipsum matrimonium invalidum est, si dispensatio per defectum condicionum invalidatur; impedimentum disparitatis cultus est enim dirimens. Attendi vero dehet ad differentiam inter firmum propositum implendi has condiciones et externam manifestationem huius propositi. Deficiente interno hoc proposito dispensatio semper invalida est, attamen usus facultatis dispensandi '>invalidus dici nequit si utraque pars saltern implicite cautiones praestiterit i. e. eos actus praestiterit, e quibus concludendum sit et in foro externo constare possit eam cognoscere obligationem adimplendi condiciones et manifestasse firmum propositum illi obligationi satisfaciendi»15®). Quodsi agatur de matrimonio civiliter vel coram ministro haeretico attentato ita ut dissolutio impossibilis sit, et cautiones non praestentur, ad consulendum conscientiae partis petentis non patet alia via, nisi sanatio in radice, quae pro tali casu conceditur180). Promissio de procuranda pro viribus conversione partis acatholicac181) continet obligationem caritatis, ad quam implendam pars catholica haec potissimum prae- *”) Cn. 1065. Cf. n. 563. 1S8) S. Officium 16. ian. 1942. A. A. S. 34 (1942) 22.; cf. Periodica 31 (1942) 176—183. 1S») S .Officium (10. maii 1941) A. A. S. 33(1941) 294 s, Cf. Creuscn in Periodica 30 (1941) 319—326. Triebs 1. c. pg. 234 s. 238. 255. Pro Japonia (30. 3. 1939) et pro Sinis (19. 2. 1949) S. Officium declaravit >perdurante hac circumstantiarum condicione* sufficere cautiones aequipollentes i. e. sincera manifestatio firmi propositi, catholicae saltem partis, faciendi, quod facere potest, ut universa proles catholice educetur, quamvis pars acatholica recuset idem propositum concipere. Cf. Periodica 38 (1949) 187—194. 1M) Sedes apostolica 26. sep. 1890 litteris ad episcopos Hungariae datis iterum affirmavit, dispensationem a debitis condicionibus concedi non posse [conspectum variorum fontium pro hac materia cf. Fontes CIC. n. 1292 s.: Theolog. prakt. Quartalschr. Linz 85 (1932) 790 ff.]. *·*) Sunt episcopi in U. S. A., qui non concedant dispensationem antequam pars acatholica per sex hebdomadas acceperit instructiones de fide catholica. Cf. cn. 1062. 1M) Instructio S. C. de prop, fide 9. dec. 1822. De impedimentis matrimonii stare debet, ut monitis et consiliis opportunis partem acatholicam ad veram fidem convertere prudenter conetur; ut pro eius conversione preces ad Deum fundat; praesertim vero ut virtutibus suis, maxime modestia, patientia et obsequiis (si sit uxor) fidei catholicae aestimationem et amorem insinuet1·2). De hoc medio agunt verba s. Petri1·3). 2. Cautiones opportunae i. e. tales promissiones utriusque partis, quae prudentem seu moralem certitudinem praebeant fore, ut condiciones essentiales fideliter impleantur. ·«) Lchmkuhl, Casus consc. 11. n. 911. Ter Haar. De matrim. mixtis eorumque remediis. ♦•Τ’ De matrimonio semper remanet, Ecclesia in eiusmodi matrimoniis aegre dispensat eaque nunquam non dissuadet; insuper accedunt magna damna, quae religioni catholicae ex matri/S monils mixtis ubique oriuntur. c. Sunt, qui dicant, matrimonium mixtum nunquam licitum esse posse, quia ab eo separari non possit vetita communicatio in sacris. Verum nihil occurrit, quod ob gravem causam non posset licite fieri. Et sane ex gravi causa licet indigno sacra­ mentum administrare et hoc modo ad eius sacrilegium cooperari; licet ab haeretico sacramentum petere et recipere, quod ipse, si velit, sine peccato administrare potest (potest autem, si in mala fide sit, per contritionem perfectam statum gratiae sibi comparare); tandem communicatio in sacris cum excommunicatis post Con­ cilium Constantiense non est amplius prohibita, nisi hi sint nominatim excommunicati1·7). Nota. Quia matrimonia mixta pe? se tum fegi Givinae tum legi ecclesiasticae adversantur et Ecclesia ea semper detestatur; quia insuper eiusmodi matrimonia ordinarie infelicem exitum sortiuntur: parochus omnem curam adhibebit, ut partem catholicam a contrahendo eiusmodi matrimonio avertat. Et quoniam teste exponen­ tia sponsi initis sponsalibus aut praemissis iam diuturnioribus familiaritatibus vix amplius divelli possunt, conetur impedire, ne inter catholicos et acatholicos contrahantur familiaritates, ex quibus matrimonia mixta oritura sint. Quodsi omnis conatus futurus sit irritus, id saltem curabit, ut requisitae condiciones ita exhibeantur, ut certa spes futurae exsecutionis praebeatur, et post celebratas mixtas nuptias diligenter invigilabit, ut promissae condiciones reipsa observentur. 3. Cognatio legalis. 561. Declaratio. 1. Cognatio /cga/fs est propinquitas personarum ex adoptione proveniens. Dicitur legalis, quia a lege civili primum con­ stituta est, etsi postea etiam a iure ecclesiastico recepta sit. 2. Adoptio definitur actus legitimus, quo in filium vel nepotem assumitur, qui filius vel nepos non est. Fieri debet per actum publicum iuxta statutas cuiusvis regionis leges. Quare adoptionis naturam, ambitum et effectus ex codice civili suae quisque regionis discere debet. 3. Triplex cognatio legalis ex adoptione oritur: paternitas legalis inter adoptantem et adoptatum eiusque descendentes; fraternitas legalis inter adoptatum et legitimos filios adoptantis, qui sub paterna potestate exsistunt; affinitas legalis, quâe intercedit inter adoptan­ tem et uxorem adoptati et vicissim inter adoptatum et uxorem adoptantis. 4. In iure romano distinguitur adoptio perfecta seu arrogatio, si persona sui iuris ita in filium assumitur, ut m potestatem et familiam adoptantis transeat eiusque heres necessarius fiat aeque ac filii natu­ rales et legitimi; et imperfecta seu adoptio simplex, si persona, quae sui iuris non est, ita in filium assumitur, ut non transeat in familiam et potestatem adoptantis, sed tamen aliquod ius in hereditatem accipiat. 5. Ex adoptione perfecta in iure romano ortum est matrimonii impedimentum dirimens cognationis legalis, et quidem a. inter adoptantem, adoptatum et adoptati liberos ac descen­ dentes (paternitas legalis); *·’) Cf. Litgo, De sacramentis disp. 8. n. 220 ss. Ballerini-Palmieri VI. n. 714. r.s* De impedimentis matrimonii 479 b. inter adoptatum et liberos legitimos adoptantis, qui tempore adoptionis in patria potestate constituti sunt (fraternitas legalis); c. inter adoptantem et uxorem adoptati et vicissim inter adoptatum et uxorem adoptantis (affinitas legalis). Impedimentum cognationis legalis perpetuum est i. e. etiam soluta adoptione durat in iis, inter quos paternitas et affinitas legalis exsistit, in iis vero, inter quos fraternitas legalis intercedit, soluta adoptione impedimentum cessat. Adoptio solvitur tum per emancipationem personae adoptatae aut filii (filiae) adoptantis, tum per mortem adoptantis. 6. Ecclesia hanc Romanorum legem suam fecit et cognationem ex adoptione perfecta ortam impedimentum matrimonii dirimens constituit. Recentiore tempore pleraeque nationes iuri romano substituerunt proprios codices civiles, unde orta est quaestio, num adhuc vigeret impedimentum dirimens cogationis legalis. Quaestio in hunc modum soluta est: Impedimentum dirimens cognationis legalis in iis locis remanet, in quibus lex adoptionis quoad elementa substantialia cum adoptione perfecta iuris romani conveniat. Quare in singulis regionibus investigandum erat, num leges vigentes quoad substantialia adoptionem perfectam imitentur. Cum quaestionis decisio difficultate non careret factum est, ut hoc impedimentum tamquam dubium haberetur, nisi s. Sedes authenticam declarationem de eo ediderit. Totam huius rei difficultatem Codex nunc aufert, eo quod legem civilem ut suam adoptat. 562. Natura impedimenti. 1. Peculiaris relatio, quae vi adoptionis inter adoptatum et familiam adoptantis exsurgit, rationem suppeditat statuendi, ne inter personas cognatione legali coniunctas matri­ monium contrahatur. Reipsa ius civile rdoptionem in multis regio­ nibus impedimentum matrimonii constituit modo impediens modo dirimens. Iam vero Codex legem civilem suam fecit eamque, ut aiunt, canonizavit. 2. In iis regionibus, ubi legalis cognatio ex adoptione orta matri­ monium lege civili reddit illicitum, etiam iure canonico illicitum est108). 3. In unaquaque ergo regione dispiciendum est, num codex civilis cognationem legalem impedimentum matrimonii constituat, utrum impediens an dirimens, inter quas personas vigeat et quamdiu dura­ turum sit. Haec omnia pari modo etiam in foro ecclesiae valent. 4. Cognatio legalis impedimentum matrimonii impediens affert in Austria, Belgio, Gallia, Germania, Helvetia, Hungaria, Luxemburgo. In compluribus aliis regionibus cognatio legalis est impedimentum dirimens (n. 600). Nota impedimentum canonicum non auferri dispen­ satione civili, sed solum dispensatione s. Sedis109). *«) Cn. 1095. ’··) Cf. Cappello 1. c. n. 324. In Anglia, USA., Lusitania ex adoptione codex civilis nullum derivat impedimentum matrimonii; ibidem ergo nullum exsistit impedimentum canonicum impediens. In Germania est impedimentum tempora­ neum i. e. cognatio legalis tolli potest per contractum inter adoptantem et adoptatum, etiam per matrimonium civile aufertur. Cf. Eichmann-Môrsdorf, Kirchenrecht II. (1950), pg. 169. Similiter in Austria. 480 De matrimonio 563. De indignis. Postquam de impedimentis impedientibus egerat, Codex statuit, quid parocho faciendum sit, si indigni matrimonium inire volunt170). Indignos duplicis generis recenset : a. notorios apostatas et sectae ad Ecclesia damnatae adscriptos; b. publicos peccatores et censura notorie innodatos. Quamvis eorum matrimonio proprie dictum impedimentum non obstet, peculiarem tamen pastorum curam me­ rentur. Ad 1. a. Fideles a matrimonio contrahendo cum apostatis vel sectae damnatae adscripts deterrendi sunt: etenim tum alteri parti tum futurae proli non minus periculum ab his imminet, quam ab haereticis et schismaticis. b. Parochus eiusmodi nuptiis assistere nequit, sed rem ad Ordi­ narium referat. c. Ordinarius licentiam assistendi concedere potest, si gravis causa urgeat et si prudenter indicet, universam prolem catholice educandam et periculum perversionis alterius coniugis amotum esse. Ad 2. a. Si publici peccatores vel notorie censura innodati ad confessionem accedunt, etsi sacrilege id faciant, in foro externo habentur tamquam reconciliati coram Deo et Ecclesia; ideo nihil obstat, quominus ad matrimonium admittantur. b. Si ad confessionem accedere recusant, parochus matrimonio ne assistat, nisi· gravis causa (periculum matrimonii civilis, concu­ binatus, gravis damni etc.) urgeat. c. De causa eiusque sufficientia, si fieri possit, Ordinarius consu­ lendus est. Articulus tertius. De impedimentis dirimentibus. 564. Declaratio, a. Ut matrimonium valide et licite iniri possit, tria requiruntur: personae habiles, sufficiens consensus et debita forma. Tria ergo validitatem aut liceitatem matrimonii impediunt: \ personarum inhabit itas, \defectus consensus e t \ defectus formae. I n antiquo iure haec omnia impedimenta matrimonii vocabantur et una simul sub titulo impedimentorum tractari solebant. Codex solum inhabilitates personarum stricte et proprie impedimenta matrimonii vocat et sub hoc titulo de eis agit; de defectu consensus (Konsensmangel) et de defectu formae (Formfehler) alibi loquitur. b. Impedimenta immediate ab ineundo contractu, mediate et consequenter etiam a suscipiendo sacramento arcent. c. In novo iure impedimenta dirimentia numerantur trcdecini tantum: 1. Aetas, 2. Impotentia, 3. Ligamen, 4. Disparitas cultus, 5. Ordo sacer, 6. Professio religiosa, 7. Raptus, 8. Crimen, 9. Consan­ guinitas, 10. Affinitas, 11. Publica honestas, 12. Cognatio spiritualis, 13. Cognatio legalis. '■«) Cn. 1065 et 1066. S. Officium (11. aug. 1949) A. A. S. 41 (1949) 427 applicat has normas communistis. De impedimentis matrimonii 481 £ 7. Aetas. 565. Natura impedimenti. 1. Impedimentum aetatis in eo consistit, quod vir ante 16. aetatis annum completum,- mulier ante. 14. item completum matrimonium validum inire non possint171 ). a. Etsi novum ius ad validum matrimonium ineundum maiorem aetatem quam antiquum exigat, fieri tamen potest, ut in nonnullis regionibus septentrionalibus ne hac quidem aetate plena pubertas naturalis cum potentia generandi proxima habeatur, ideo monet cn. 1067, § 2: Licet matrimonium post praedictam aetatem contractum validum sit, curent tamen animarum pastores ab eo avertere iuvenes ante aetatem, qua matrimonium secundum regionis receptos mores iniri solet. b. Ex duplici ratione maior aetas ad valorem matrimonii quam sponsalium requiritur, quia matrimonium tum maiorem indicii maturitatem tum etiam poten­ tiam generandi plene evolutam postulat. Etenim contractus sponsalitius est con­ tractus promissorius de futuro et natura sua rescindibilis, matrimonium vero est contractus traditionis de praesenti et indissolubilis; ideo in sponsalibus minor gradus cognitionis sufficit172). 2, Hoc impedimentum matrimonium dirimit iure ecclesiastico, sx quod iam ex eo patet, quod nunc ad validum matrimonium aetas maturior exigatur quam antea. Insuper iure naturali praeter sufficientem usum rationis nulla aetas ad valide contrahendum requiritur. Infideles ergo hoc impedimento non ligantur. 3. Quia hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, summus Pontifex per se in eo dispensare potest et reipsa ex gravissima causa quandoque dispensavit ; quia tamen dispensatio rarissime conceditur, hoc im­ pedimentum inter ea numeratur, in quibus dispensari non solet. x\ . Cum impedimentum aetatis duplicem defectum respiciat, sufficientis discretionis et actualis potentiae generandi, et cum prior sit iuris naturalis, patet s. Pontificem solum in posteriore dispensare posse. 566. Declaratio. Iure naturae ad valide contrahendum non requiritur nisi perfectus usus rationis, adeo ut habeatur plena cognitio iuris et obligationis, quae contrahendo suscipiuntur, quamvis usus iuris matrimonialis nondum sitpossibilis. Quia tamen non convenit ut matrimonium contrahatur, antequam coniuges ad usum ma­ trimonii apti sint, sapienter Ecclesia aetatem determinavit, qua haec aptitudo ex communiter contingentibus praesumi possit. Aetatis autem determinatio stricte intelligenda est, ita ut nullum sit matrimonium, etsi ad debitam aetatem pauci tantum dies deessent, inimo si ultimus dies nondum esset completus. a. In nostris regionibus vix contingit, ut impuberes matrimonium contrahant; in regionibus autem infidelium matrimonia impuberum frequentissima sunt, quae quidem inter ipsos infideles, nisi aliud obstet impedimentum, valida haberi debent. b. Si sponsi ante aetatem canonicam matrimonium inire intendunt, parochus rem ad episcopum deferre debet, ad quem pertinet declarare, num in sponsis reapse adsit habilitas, quae requiritur, nempe prudentia et potentia generandi; dispensare autem non potest, ne quidem in casu dubii173); ratio est, quia in hac lege R. Pontifex dispensare non solet. >71) Cn. 1067, I. ,72) Cf. IVcr/jz n. 314, nota 30. I7S) Benedicius XIV. constitutione Magnae nobis (D. 1452 ss.). Cn. 15. 31 NoIdin, Vol. Ill | I |i H s) CNvW lote/ £ 2. Impotentia. 567. De conceptu impotentiae (geschlechtliches Unvermogen) in oppositione ad sterilitatem (Unfruchtbarkeit) auctores in diversas abeunt sententias. Omnes quidem dicunt, impotentem esse, qui non potest praestare id, quod contractu matrimoniali essentialiter dari et acceptari debet; sed quid hoc sit, diversimode explicant. t 1, Prima sententia requirit praeter actum ordinatum copulae, ex parte viri verum semen, et ex parte mulieris ovulum174). Haec sententia difficulter cxplicat.ycur Ecclesia senibus, immo mulieribus excisis (i. e. quae per operationem carent utero et ovariis) matri­ monium permittat175); * in multis casibus impossibile erit, discernere impotentiam;\contra communem veterum sententiam deducit im­ pedimentum potius ex incapacitate generandi, quam ex incapacitate coeundi, cum tamen illi auctores dicant, matrimonium consistere posse, etiamsi solus finis secundarius, utique etiam essentialis (sedatio concupiscentiae) obtineri possit. 2. Secunda sententia requirit praeter actum ordin a t u m, ut vi r verum semen effundat, quamvis ex parte mulieris non adsit ovuIum, nec adesse possit, ut in excisis; verum autem semen dicunt quod a testiculis elaboratum est, etsi non contineat spermata vivida (ut in -... Uj. senibus); verum autem semen non esset quod producitur a vesiculis • ... ' v Λ et glandulis176). Dicunt iuxta «constantem jurisprudentiam S. Rotae« v vir est impotens «si in eo deest facultas seu potentia effundendi in actu coniugali verum semen, i. e. in testiculis elaboratum, etsi careat . ** spermatozois Praecipuum argumentum sumunt ex decisione Sixti V. «Cum frequenter ** 27. iunii 1587177), iuxta quam eunuchi et spadones, licet humorem forsan quendam similem semini, non autem verum semen emittere possint, minime apti ad contrahenda matrimonia reputantur et «matrimonia ipsa sic de facto contracta nulla, irrita et invalida esse« declaratur178). Tertiam sententiam1™), defendunt auctores, qui impotentiam dedu­ cunt solum "ex incapacitate ad coeundum, i. e. ad actum’ naturaliter ordinatum. Rationes sunt: Haec definitio est ex traditione veterum *74) Ita Antonelli, Bucceroni, Wcrnz (de quo tamen Vidal aliter opinatur), Sancti-Leitner; Lehmkuhl; Coronata (De sacr. III. n. 320 ss). 17‘) S. Off. 3. febr. 1887; 23. iul. 1890; 31. iul. 1895; S. Congr. Sacr. 2. apr. 1909. 12. oct. 1916. ”·) Ita Gasparri, De Smet, Cappello (V. 342) et multi alii auctores. ,n) Sententia 22. ian. 1944, n. 16. A. A. S. 36 (1944) 187, quae allegat Pii XII. Allocutionem ad S. R. Rotam [A. A. S. 33 (1941) 421 s.]. Monet S. Pontifex in determinanda incapacitate somatica ad matrimonium vitandam esse et exaggera­ tionem, quae nimium deprimit finem secundarium matrimonii, et exaggerationem, quae ultra modum separat actum coniugalem a fine primario matrimonii. Cf. Aguirre, De impotentia viri iuxta iurisprudentiam rotalem in Periodica 36 (1947) 5—23. l7e) Bull. Rom. 8, 870. 17’) Ita Vermeersch, De castitate n. 58 ss. Theol. mor. IV. n. 46. Arend in Ephem. theol. Lovan. 9 (1932) 28 ss. et 442 ss. Estudios eccles. 24 (1935) 383. Jos. Grosam, Theol. prakt. Quartalschr. Linz (1930) 91 ss. Vlaming-Bender, Praelectiones iuris matrimonii (1950) pg. 184 ss. De impedimentis matrimonii 483 auctorum, qui dicunt matrimonium stare, proinde etiam valide iniri posse, dummodo aliquis ex finibus secundariis (sine potentia gene­ randi) obtineri possit. Haec traditio a saec. XVI per aliquod tempus turbata fuit ex male intellecto, textu Sixti V. Obicctum contractus est non ipsa generatio, sed corpus aptum ad copulam: si haec natura­ liter ordinata est, habet etiam debitam ordinationem ad finem pri­ marium160). Sedatio concupiscentiae enim et mutui amoris communi­ catio obtinetur in qualibet copula satiativa, etiamsi non adsint semen et ovulum. Insuper evitatur inconsequentia secundae sententiae, quae ad potentiam in viro plus postulat quam in femina, et confir­ matur Responso S. Officii (16. febr. 1935), quo Ordinario Aquisgranensi declaratur in casu viri qui passus est vasectomiam bilateralem, totalem et irreparabilem, ita ut nullum sperma ex testiculis transferri possit via naturali, matrimonium ad mentem cn. 1068, § 2 non esse impediendum. Impotentes ergo sunt certo (in quavis sententia): 1, Vir utroque testiculo carens, sive a nativitate, ^ive postea suppressi fuerint. Deletis enim testiculis deest illa secretio interna, quae membrum facit erigibile, ita ut actum copulae ponere non possit; similitur qui atrophia perfecta testiculorum laborat. Si quis in aetate adulta privatur testiculis, per aliquod tempus, quamdiu durat influxus secretionis internae, crigibilitatcm retinet, quae tamen mox eva­ nescit. 2. Vir qui habet membrum adeo deforme (nimis breve, vel quod aperi­ tur solum in fundo, ita) ut intra vaginam seminare non possit. 3. Vir qui ex defectu psychiso (insanabiliter) aut erectionem habere non potest, aut tam cito satiatur, ut intra vas seminare non possit 4. Mulier, quae vaginam non habet, vel vaginam impenetrabilem, sive ex causa physica occlusam, sive ex defectu psych ico180®) (vaginismo) penetrationem ferre non potest. His casibus accedunt iuxta secundam sententiam: 5. Vir qui duplicem vasectomiam irreparabilem passus est vel cuius vasa deferentia ex alia causa perfecte occlusa sunt (quia semen verum fundere non potest). Iuxta primam sententiam insuper: 6. Mulier, quae uterum vel ovaria non habet, vel cuius utraque tuba secta est (quia ad generationem inepta est). Iuxta aliquos auctores. 7. Mulier quae habet vaginam penetrabilem quidem, sed versus uterum perfecte occlusam (non facile sanabilem); talis enim vagina non censetur vera vagina i. e. canalis apertus, sed potius saccus, proinde idem est, ac si vagina deesset161). ,eo) Confirmantur haec in Enc. Casti conn.: »Habentur enim tam in ipso matri­ monio quam in coniugalis iuris usu etiam fines secundarii, ut sunt mutuum adiutorium mutuusque fovendus amor et concupiscentiae sedatio, quos intendere coniuges minime vetantur, dummodo salva semper sit intrinseca illius actus natura idcoque eius ad primarium finem debita ordinatio.< 1(,0«) Oesterle. Impotentia psychica? in II diritto ecclesiastico 67 (1956) 312— 314. 1βι) Periodica XIV (54). Oppositam sententiam defendit Gasparri, 1. c. I.« 534 s. 484 De matrimonio Quamdiu autem Ecclesia hos casus controversos non autcntice solvat, in praxi matrimonium impediri non potest in casibus 5, 6, 7. Omnes alii casus censendi sunt sterilitatis. Nota. Sunt naturae frigidae, quae libidine sexuali (Geschlechtstrieb) prorsus carent. Rarius inter viros, frequenter autem inter mulieres eiusmodi naturae reperiuntur. Et mulieres quidem actum coniugalem exercere, quin et prolem generare possunt, etsi hoc defectu laborent; viris tamen copula cum eiusmodi mulieribus, propter carentiam amoris sexualis, minus grata atque amoena exsistit, qui propterea non raro apud alias mulieres adulterando quaerunt amoenitates, quas propria uxor eis suppeditare nequit. Viri autem frigidi plerumque impotentes sunt, utpote erectionis atque eiaculationis incapaces. 568. Divisio. Impotentia est: a. Perpetua aut temporalis, prout mediis humanis licitis nec graviter periculosis tolli potest aut non potest. Perpetua censetur impotentia, quae removeri non potest absque periculo vitae vel gravis morbi, afferentis scilicet periculum mortis. Hinc si mulier laborans impotentia perpetua subiret operationem periculosam, quae optatum effectum adduceret eamque redderet potentem, vel ad alias nuptias transire posset, vel cum priore viro valide contrahere deberet. b. Absoluta aut relativa, prout habetur aut relate ad quamcunque personam, aut tantum relate ad determinatam personam. Impotentia relativa potest etiam esse perpetua i. e. fieri potest, ut non exsistant media, per quae determinatae personae aptae fiant ad copulam inter se habendam. c. Antecedens aut consequens, prout matrimonium antecedit, aut contracto demum matrimonio oritur, ut si viro post contractum ma­ trimonium excidantur ambo testiculi. d. Naturalis aut accidentalis, prout a natura seu a naturali corporis constitutione, aut ex causa accidentali e. g. ex morbo originem ducit. In priori ipsa capacitas naturalis deest; in altera exercitium huius capacitatis impeditur. 569. Impedimentum impotentiae in eo consistit, quod matri­ monium inter eos initum, qui inhabiles sunt ad copulam, nullum est: etenim non potest esse validum matrimonium, in quo primus et principalis matrimonii finis obtineri nequit. 1. Impotentia perpetua et antecedens dirimit inatrmionium, si absoluta est, cum quavis persona, si relativa est, cum illa, quaeum copula haberi nequit (cn. 1068). 2. Nec impotentia temporalis nec impotentia consequens dirimit matrimonium: non prior, quia non facit simpliciter ineptum ad generandum, red solum ad tempus; non posterior, quia supervenit matrimonio valido, quod est indissolubile. a. Ad quaestionem, num obligatio sit tollendi impotentiam post matrimonium detectam, ita respondendum: si absque periculo vitae vel gravis morbi, etsi non sine gravi molestia et dolore, auferri potest, exsistit obligatio eam tollendi: tenetur enim mulier grave incommodum subire, ut reddere possit ius, quod vir contractu matrimoniali acquisivit, quia hoc censetur medium ordinarium; quodsi absque periculo vitae vel gravis morbi auferri non potest, non tenetur, quia obligari nequit De impedimentis matrimonii 485 ad subeundum tantum incommodum, ut ius viri servetur (nisi dicendum sit, matri­ monium in hoc casu esse invalidum), quia hoc censetur medium extraordinarium. fr.\Attamcn s. Alphonsus (n. 1009) valde probabilem censet hanc sententiam, mulier)sm non teneri ad subeundam incisionem, si prae verecundia toto animo abhorrerai se subiicere oculis et manibus chirurgi. Verum nostri temporis modus sentiendi atque agendi in hac re longe distat a modo sentiendi agendique temporum s. AlphonsiX Quare hanc sententiam innuisse sufficiat. c. Ad quaestionem, num validum sit matrimonium, si mulier per operationem-^ facta sit potens, ita respondendum est: si operatio fuit periculosa, matrimonium est invalidum et per renovationem consensus convalidari debet, utrum in forma praescripta an privatim tantum, dicetur infra; si operatio non fuit periculosa, matrimonium validum est; si de periculo dubium est, consensus saltem ad cautelam privatim renovandus est. Eo autem sufficienter renovatur, quod coniuges, de dubio valore matrimonii conscii, vitam coniugalem continuant. A .3. Hoc impedimentum est iuris naturae: obiectum enim con­ tractus matrimonialis est ius in corpus prout aptum est ad copulam coniugalem, sed ubi deficit essentiale obiectum, contractus ex rei natura est nullus. Nota 1. Ex recentiorum physiologorum sententia, quae experientia innititur, χ 1 ad generationem absolute non requiritur, ut semen virile intra vas femineum immit- . tatur, sed sufficit, ut ad os vaginae affundatur. Inde orta est quaestio, num adsit rj impedimentum impotentiae, si vagina mulieris propter arctitudinem absolute pene- n ^a trari non possit. Sunt, qui negent adesse absolutam impotentiam, quamvis vagina L-p mulieris absolute penetrari non possit, quia generatio non est absolute impossibilis. Verum omnino assentiendum videtur Eschbach, Lchmkuhl, Wernz, qui censent eos ad matrimonium impotentes esse, qui ex causa qualicunque cupulam cum penetratione vasis feminei habere non possunt, quia inhabiles sunt ad praestanda ea, quae ad copulam naturalem essentialiter requiruntur. Affirmanda enim videtur absoluta impotentia ad matrimonium, ubi habeatur absoluta impotentia ad copulam naturalem, etsi per accidens haberi possit generatio. Practice impedimentum in hoc casu haberi potest dubium, ideoque decisio a s. Sede petenda esset. Nota 2. Qui matrimonium contrahit, laborans impotentia temporanea, quam brevi auferendam putat, non peccat; sed qui matrimonium contrahit impotentia temporanea diu duratura laborans nec comparti eam detegit, dupliciter peccat, eo quod compartem decepit quoad qualitatem necessariam et eo quod periculo incontinentiae eam exponit. 4. De impotentia perpetua ante matrimonium dubitans non potest £k licite matrimonium contrahere, donec re diligenter investigata dubium a deposuerit: secus enim exponit sacramentum periculo nullitatis et compartem periculo deceptionis in qualitate necessaria. Quodsi post investigationem dubium perdurat, positive dubitans potest licite matrimonium contrahere, dummodo alteram partem de dubio moneat, atque matrimonio uti, usquedum impedimentum factum sit certum. 570. De matrimonio cum parte impotente inito. 1. Si impotentia antecedens certa est statim propri a coniugui 11 auctoritate facienda est separatio quoad torum; omnimoda autem separatio absque indice ecclesiastico fieri non potest; quare possunt quidem quandoque excluso incontinentiae periculo tamquam frater et soror cohabitare, ordinarie autem ad iudicem ecclesiasticum re- I | . I ' Γ I ‘ || 486 De matrimonio currendum et impedimentum rite probandum est, quo facto index sententiam de nullitate matrimonii fert, et coniuges separantur. a. Antiquitus quidem praxis separandi coniuges, quorum matrimonium ob impotentiam antecedentem nullum erat, nondum ubique in Ecclesia invaluerat, sed putativi coniuges ut frater et soror cohabitare permittebantur; abolita autem hac licentia per Sixtum V. praxis separandi coniuges facta est universalis182), quia semper adesse solet periculum incontinentiae. Si tamen separatio coniugum sit moraliter impossibilis, ut ubi leges civiles, quae impedimentum impotentiae non agnoscunt, coniuges simul permanere cogunt, etiam nostro tempore permittitur, ut cohabitent ad modum fratris et sororis, dummodo absit periculum peccandi183). b. Si confessarius advertit coniuges esse in bona fide i. e. eos putare se in legitimo matrimonio vivere et simul advertit impotentiam esse occultam, separationem autem moraliter impossibilem, eos in bona fide relinquere potest. 2. Si impotentia dubia est (sive dubium supervenit, sive praecessit), licite possunt coniuges uti matrimonio, etsi extra vas semen effundatur. Quamdiu enim impotentia dubia est, semper adest aliqua spes copulam rite exercendi. Interim tamen apta remedia ad auferendam impotentiam adhiberi debent. Quodsi adhibita remedia nihil prosint, et usus matrimonii cognoscatur impossibilis, res ad Ordinarium deferenda est ad obtinendam aut coniugum separa­ tionem aut nuditatis declarationem. Quod cn. 1068, § 2, de ineundo matrimonio'dicit: illud nempe in dubio sive iuris sive facti non esse impediendum, valet etiam de usu matrimonii, quamdin dubium est impedimentum. Olim coniugibus ab Ecclesia concedebatur triennialis experientia, quo tempore debitum petere et reddere poterant, ut hac ratione constet, num revera adsit impotentia. Elapso demum triennio, si de impotentia constabat, matrimonium declarabatur solutum, luxta hodiernam praxim eiusmodi experimentum non amplius requiritur et cum novum ius de triennali experientia sileat, ea non amplius con­ ceditur, sed conceditur dispensatio in matrimonio rato et non consummato. Etenim . si constat matrimonium non fuisse consummatum, facilior et brevior exstat via solvendi matrimonium, nimirum petendo dispensationem in matrimonio rato non consummato, quam declarationem nuditatis, quia impotentia antecedens et perpetua difficulter probari potest. De hermaphrodismo184). 571. Ut status quaestionis pateat, distinguendus est hermaphrodismus perfectus, imperfectus et improprie dictus. a. Hermaphroditi (Zwitter) proprie dicuntur homines, qui organorum utriusque sexus participes sunt, ideoque in opere generationis pro lubitu vel virum vel feminam agere possunt. Eiusmodi hermaphroditos veros atque perfectos nunquam exstitisse nec exsistere unquam posse hodie ex physiologiae legibus certum est; at herm­ aphroditos imperfectos et improprie dictos exsistere et antea exstitisse experientia compertum est. Ergo antiquorum de hermaphroditis doctrina, quam s. Alphonsus cx Busenbaum ita proponit; »si alter sexus emineat, secundum illum fandum valebit matrimonium; lM) Constit. Cum frequenter 27. iun. 1587. «») S. C. C. 15. dec. 1877. S. Officium 8. mart. 1900. lM) Hermaphroditus (ερμαφρόδιτος) dicitur homo, qui a Mercurio (Ερμής) et Venere (Αφροδίτη) natus utriusque sexus particeps est. De hac quaestione disputat Hürth, Periodica 31 (1942) 5-12. [Je impedimentis matrimonii 487 si uterque sit par, optio illis datur, utrolibet utantur, ita tamen, ut, quem semel elegerint, semper retineant·haec inquam doctrina haberi debet tamquam antiquata. b. Hermaphroditi improprie dicti sunt homines determinati quidem sexus, qui tamen praeter organa propria aliquo ex organis essentialibus alterius sexus donati sunt e. g. mas ovario vel utero femineo, femina testiculo virili. Hi quidem ad opus generationis perficiendum non sunt inepti. c. Hermaphroditi imperfecti (Scheinzwitter) dicuntur homines dubii sexus, qui nec veri inares nec verae feminae sunt, cum eorum organa sexualia ita formata sint, ut utriusque sexus organa haberi possint. Hi ad opus generationis perficiendum ordinarie inepti sunt, cum m eo nec virum nec feminam agere possint1*5). Ab eligendo statu sacerdotali vel regulari eiusmodi homines arcendi sunt. /J· £ 3. Ligamen. 572. Natura impedimenti. 1. Impedimentum ligaminis in eo est, quod coniux vinculo matrimonii ligatus non potest validum matri-—momum inire, nisi prius matrimonium rite solutum fuerit: qui enim ius in corpus suum uni iam tradidit, non potest idem ius alteri tradere, nisi prior contractus legitime solutus sit166). Nomine ligaminis intelligitur vinculum matrimoniale, quo uterque coniux alteri l alligatus est. Hoc impedimentum constitutum est, ut servetur unitas matrimonii. 'Ÿ*"*' 2. Impedimentum hoc fundatur in dogmate de unitate et indissolubilitate matrimonii, quare iuris naturalis secundarii est, si vir aliud*1 matrimonium inire attentat vivente adhuc uxore; si autem uxor matrimonium inire attentat vivente adhuc viro, impedimentum iuris 'Jjlf naturalis primarii est. Ja Exsistente priore matrimonio aliud novum matrimonium valide iniri non posse Ecclesia nullo non tempore docuit, etsi secundum matrimonium, consummatum primum autem solum ratum fuerit. Quare secundum matrimonium simpliciter pro .. concubinatu habet, etsi index saecularis vel secta religiosa primum matrimonium solutum declaraverit. Poena infligitur cn. 2356 infamia iuris, et si monitio Ordinarii·^spernitur, potest etiam excommunicatio vel interdictum infligi. sJ-Ueru In polygamia vero infidelium prima uxor habenda est pro legitima, nisi ob^,__w aliquod dirimens impedimentum matrimonium demonstretur invalidum. y 573. Certitudo de statu libero. Ut secundum matrimonium licite'^^ iniri possit, requiritur, ut morali certitudine constet prius matri-n^ monium vere so utum esse, nec sufficit probabilitas187): sacramentum enim extra casum necessitatis periculo nullitatis exponere non licet. Quare secundum matrimonium absque certa cognitione de dissolutione" i VM '·■ prioris initum graviter illicitum, sed tamen validum est, si prius j matrimonium revera solutum sit. UVa-*·n Haec certitudo aliter comparanda est, si prior coniux vivit, et‘ c, , aliter, si agitur de morte prioris coniugis. ζ X* [! 1. Sz prior coniux vivit, procuranda est declaratio nullitatis prioris l 9 matrimonii. 1HS) Cf. A. Eschbach, Disputationes physiolog. theolog.2 p; 53. Cappello I. c. 387. Niedermeycr, Handbuch d. Pastoralmedizin I. p. 176 ss. ’«) Matth. 19, 9. 1. Cor. 7. 39. Cn. 1069, 1. 187) Cn. 1069, 2. ΊΑ. ■ j n Ιί4O - U UUt-tAU Ut PwU- 1 ;- a —/xfciiX *** b-J. 488 De matrimonio a. In quibusdam casibus sufficit declaratio Ordinarii vel parochi consulto Ordinario, sine processu et absque interventu defensoris vin­ culi, et potest fieri occasione examinis sponsorum188). Hi casus sunt in genere ii, in quibus prius matrimonium ex defectu formae certo invalidum cognoscitur; in specie: si duo catholici in loco ubi certe vigebat c. Tametsi, vel post d. Ne temere omissa forma ecclesiastica contraxerant; vel si matrimonium mixtum coram ministro acatholico contractum fuerat in loco, ubi hoc certo invalidum fuit; vel si apostatae a fide catholica civiliter vel coram ministro acatholico contra­ xerant et nunc revertuntur ad Ecclesiam et novum matrimonium inire volunt. b. In aliis casibus Ordinarius citatis partibus sed cum interventu defensoris vinculi matrimonii nullitatem declarare potest; in his autem casibus defensor vinculi appellare potest ad secundam instantiam189). Hi casus sunt: si matrimonio obstabat impedimentum disparitatis cultus, ordinis, voti sollemnis, ligaminis, consanguinitatis, affinitatis aut cognationis spiritualis, et hoc ex certo et authentico documento constat, simulque eadem certitudine apparet nullam dispensationem datam fuisse. c. In reliquis casibus processus cum omnibus sollemnitatibus instituendus est. d. Prius matrimonium solvi etiam potest in casu Apostoli vel si est ratum tantum per dispensationem S. Pontificis. 1. Si prior coniux mortuus est: a. Si habetur authenticum documentum de morte ipsa ex libris canonicis vel civilibus. Praeter documentum e libro mortuorum status civilis desumptum esset etiam testimonium authenticum rectoris xenodochii vel nosocomii, in quo coniux diem supremum obiit vel ducis, in cuius cohorte militavit, vel praefecti navis, in qua navigavit, vel consulis, in cuius territorio mortuus dicatur1”0). Si mors coniugis in ipsa parochia accidit, in qua secundae nuptiae celebrantur, testimonium non requiritur, si agitur de facto publico noto. Quodsi coniux in alio loco obiit, requiritur testimonium authenticum parochi loci, ubi mors accidit. Hoc testimonium sigillo parochiali, et si e dioecesi longinqua acquirendum sit, etiam sigillo curiae episcopalis munitum esse debet. Si eiusmodi testimonium authenticum obtineri nequit, res non amplius ad parochum spectat, sed ad Ordinarium deferenda est. b. Si nil horum habetur, vel solum declaratio iudicis vel praefecti militaris de praesumpta morte ex diuturna absentia, procedendum est secundum instructiones romanarum congregationum191), ex quibus haec habentur: Non sufficit diuturna absentia unius coniugis nec sola fama de eius obitu nec unius testis affirmatio, nisi sit omni exceptione maior eiusque testimonium ex adiunctis firmetur. Sed requiritur probatio positiva et legitima, qualis ordinarie est aut documentum authenticum aut, si hoc haberi nequeat, testimonia duorum testium, ex propria experientia, qui omni exceptione maiores sint. 1M) C. i. C. 16. oct. 1919 n. 17. *··) Cn. 1990, 1991. leo) Cappello I. c. 393. lsl) Instructio s. Officii (1S70) ad probandum obitum alicuius coniugis; Instructio Clementis X. 21. aug. 1670, quae plenam certitudinem de statu libero contrahentium procurandam praescribit. Cf. A. A. S. VI. 436 ss. A. A. S. 3 (1911) 26. 102; 13 (1921) 348; 14 (1922) 96. De impedimentis matrimonii 4«!< Extraordinarie admittitur etiam probatio per indicia, quae simul sumpta sufficiant ad moralem certitudinem gignendam. Iisdem nixus index ecclesiasticus obitum coniugis authentice declarat. Etsi testimonium civile praesumptae mortis coniugis (staatlichc Todeserkl.irung) foro ecclesiastico non sufficiat, tamen index ecclesiasticus illo iuvari potest. Si coniux bona fide novum matrimonium contraxit vivente adhuc altera parte, hoc matrimonium post mortem compartis reipsa secutam non fit ex se validum, sed renovari debet consensus. 3. Disparitas cultus. 574. Natura impedimenti. Impedimentum disparitatis cultus in eo consistit, quod inter baptizatum in Ecclesia catholica vel ad eam conversum, et non baptizatum matrimonium validum iniri non potest. Quodsi ex haeresi vel schismate conversus postea ab Ecclesia catholica iterum deficit, habetur ut catholicus, et propterea hoc impedimento ligatur. «Baptizati in Ecclesia catholica·· sunt qui baptizati sunt, ut corpori externo_ τ. Ecclesiae catholicae inserantur, et quidem ijsivc ex intentione ipsius baptizati, sive eius locum tenentis (parentum, tutoris)^sive (si nec baptizatus nec locum tenens __ intentionem habet vei habere potest) ipsius baptizantis Etiam illi accensentur baptizatis in Ecclesia catholica, qui iam ab infantili — aetate in haeresi, schismate, infidelitate vel sine ulla religione adoleverunt192). Non censentur baptizati in Ecclesia catholica infantes infidelium, qui contra praescriptum cn. 750 a catholico baptizati, acatholice educati sunt. 1. Hoc impedimentum, quatenus dirimens est, juris ecclesiastici esi etsi enim testimonium imis antiqui hoc impedimentum statuentis non exstet, longo tamen usu Ecclesiae, qui vim legis obtinuit, certum est dispar tatem cultus matrimonium dirimere; in Codice autem expresse statuitur103). a. Statutum est hoc impedimentum, ne ex arcta familiaritate cum infidelibus fidelis una cum prole periculum amittendae fidei subeat; deinde etiam ne matri­ monium, quod inter baptizatos sacramentum est, contrahatur a baptizato cum non baptizato; praesertim vero quia matrimonio, quod natura sua involvit intimam animorum conjunctionem, nihil magis adversatur, quam disparitas cultus et proinde disparitas in supremis vitae moralis et religiosae principiis. b. Ecclesia ergo in hoc impedimento dispensare potest, et in regionibus quidem infidelium ex causa urgenti facilius dispensat; in nostris autem regionibus valde difficultur concedebatur dispensatio, et multo difficilius, si agebatur de matrimonio Christiani cum iudaco. Quodsi Ecclesia ex gravi causa in hoc impedimento dispensat, id solum fit sub iisdem condicionibus, sub quibus matrimonia mixta permittuntur19'). Quae condiciones si non praestantur, dispensatio nunquam conceditur. Dispensatio vero impertita ab habente a s. Sede potestatem, non requisitis vel denegatis prae>«) C i. C. 29. april. 1940. A. A. S. 32 (1940) 212. 1M) Cf. constit. Benedicti XIV. Singulari nobis (9. febr. 1749) n. 10. Ineunte saeculo 13. disparitas cultus iam est impedimentum matrimonii dirimens. Cn. 1070, 1. ”4) Cf. cn. 1071 et supra n. 559. Sed attendendum est in casu invaliditatis dis­ pensationis e. g. ob cautiones non (vel non sincere) datas etiam ipsum matri­ monium esse invalidum, quia agitur de impedimento dirimente. Cf. BouscarcnO’Connor, The canon law digest IV. (Milwaukee 1958) 323—331. 9, 490 De matrimonio scriptis cautionibus, invalida est. Et matrimonii nullitatem, si de ea ob hanc causam evidenter constat, ipse Ordinarius declarare potest, nec necessarius est ad έ. Sedem recursus195). c. Ad convalidandum matrimonium propter impedimentum disparitatis cultus invalidum facilius conceditur dispensatio. 2. Hoc impedimentum; quatenus prohibens est, juris naturalis et divini est; ratio primi est perversionis periculum, quod tum coniugi fideli tum proli futurae imminet; ratio secundi est prohibitio, quae in s. scripturis habetur: Nolite iugum ducere cum infidelibus196) i. e. nolite coniugium inire cum infidelibus. 3. Haeretici et schismatici (nati) hoc impedimento non tenentur. Matrimonium ergo inter haereticum vel schismaticum valide baptizatum et infidelem validum est. a. Apostatae a vera fide catholica, item haeretici vel schismatici conversi, qui postea a vera fide iterum defecerint, hoc impedimento ligantur. b. Magnum intercedit discrimen inter antiquum impedimentum disparitatis cultus et modernum. Antea enim disparitas cultus matrimonium dirimebat inter quemcunque baptizatum et non batizatum, nunc autem solum inter baptizatum in Ecclesia catholica (cui aequiparantur haeretici vel schismatici conversi) et non baptizatum. c. Quia hoc tempore valor baptismi ab haereticis collati saepe nullus est, complura matrimonia haereticorum ob disparitatem cultus erant invalida. Forte ideo Ecclesia hoc impedimentum restrinxit, ne multa haereticorum matrimonia essent invalida. d. Matrimonia ergo haereticorum et schismaticorum usque ad 19. maii 1918 contracta iuxta legem pristinam diiudicanda sunt. 575. In dubio de baptismo. 1. Quoad matrimonia contracta cn. 1070, ' T § 2, haec statuit: Si tempore quo matrimonium contractum est (sive in matrimonio catholicorum, sive in mixto) pars communiter habe­ batur baptizata, aut eius baptismus erat dubius, standum est pro valore matrimonii ad normam cn. 1014, donec certo probetur, alte­ ram partem baptizatam esse, alteram vero non baptizatam. Inde a. si hoc certo probatur, matrimonium fuit invalidum, et ideo aut petila dispensatione convalidandum est, aut nullum declarandum secundum cn. 1990. b. Si dubium permanet, matrimonium validum est-4si dubium est quoad partem catholicam, haec utique suh condicione rebaptizanda est, quia baptismus est sacramentum necessitatis; vsi dubium habetur quoad partem acatholicam, haec non est baptizanda a ministro catholico, quamdiu non revertitur ad Ecclesiam. 2. Quoad matrimonia contrahenda ex compluribus instructionibus s. Officii haec tenenda sunt197): Dubie baptizati habendi sunt ut Christiani; subsunt impedimentis ecclesiasticis; quoad matrimonium standum est pro valore baptismi. Utique catholicus est baptizandus sub condicione, ob necessitatem salutis; pars acatholica vero non. 1M) S. Officium 21. iun. 1912. Cn. 1990. ,H) 2. Cor. 6, 14; idem prohibetur etiam 1. Cor. 7, 39. ”7) S. Officium 17. nov. 1830; 9. sept. 1868; 18. dec. 1872; 18. sept. 1890' 4. febr. 1891. (Coll. P. F. 821, 1334, 1392, 1605, 1746.) De impedimentis matrimonii 191 Solum si certum est alteram partem non esse baptizatam, adest impedimentum disparitatis cultus. Ut sciatur, quando valor baptismi rite praesumi possit, s. Of/icium haec statuit: Quoad haereticos, quorum ritualia praescribunt collationem baptismi absque necessario usu materiae et formae essentialis, debet examinari casus particularis. Quoad alios, qui iuxta ritualia sua valide baptizant, validum censendum est baptisma, nec requiritur ulterius examen in casibus particularibus. Quodsi dubium persistat, etiam in primo casu censendum est validum baptisma in ordine ad validitatem matrimonii10*). In'diudicandis causis matrimonialibus baptismus in sectis Discipulorum Christi, Presbytcrianorum, Congregationalistarum, Baptistarum, Methodistarum collatus praesumendus est validus, nisi in casu particulari contrarium probetur109). £ 5. Ordo sacer. 576. Natura impedimenti. Impedimentum ordinis in eo consistit, quod matrimonium validum inire non potest, qui ordinem sacrum (subdiaconatus, diaconatus, presbyteratus) suscepit200). a. Ordo sacer matrimonium antea contractum non dirimit, sed solum cius usum impedit. b. Quaestionem hucusque agitatam, num clericus ordinem maiorem suscipiens votum castitatis saltem implicite emittere debeat, Codex non solvit. Ideo certo non constat, utrum vis matrimonium irritans ex sola lege ecclesiastica, an ex lege Ecclesiae mediante voto, vel ex lege et voto simul oriatur201). c. Sunt, qui dicant, votum sollemne in ordine religioso et in suscipiendo ordine sacro emissum unum esse impedimentum-’02); attamen nonnulli auctores tenent diversa esse impedimenta, quia utriusque impedimenti diversa sit ratio et diversus effectus203). 1. Triplex condicio requiritur ad inducendum hoc jmpedinientum: a. Ut ordinatio valida sit; b. Ut sit libere suscepta. Codex de hac re statuit: Qui gravi metu coactus ordinem sacrum suscepit nec, metu remoto, ordinationem ratam habuit, ab obligationibus clericalibus immunis declaretur201)· Qtm facto valide et licite matrimonium inire potest. Si quis gravi et iniusto metu coactus sacram ordinationem suscipit, ordinatio valida quidem est, attamen ordinatus recursum habet ad s. Sedem, quae re probata declarabit, quod neque ad continentiam tenetur, neque ad matrimonium contrahen­ dum inhabilis redditur, nisi postea expresse vel tacite (per exercitium s. ordinis) in obligationem coelibatus ex statuto Ecclesiae ordini annexam consentiat. c. Ut sit suscepta cum cognitione obligationis: Ecclesia enim non vult clerico hoc onus imponere, nisi ipse ultro velit. “·') S. Officium 17. nov. 1S30 (Coll. P. F. 871); 18. sept. 1S90. (A. S. S. 25. 258.) 19°) S. Officium, 28. dec. 1949. A. A. S. 41 (1949) 650. Cf. Hürth in Periodica 39 (1950) 107—115. 20°) Concilium Trident, sess. 24. can. 9. De sacr. matrim. (D. 979). Cn. 1072. 201 ) Cf. Bertrams, De fonte obligationis caelibatus clericorum in sacris. Periodica 41 (1952) 107—129. Idem, De voto castitatis clericorum saecularium. Per. 44 (1955) 139—175. Regatillo, Institutiones iur. can. 1. (Santander 1956). η. 247. !Oî) Lehmku/ll, Theol. mor. II. n. 981. 203 ) Cf. Matharan Casus de matrimonio, n. 251. “*) Cn. 214, coll. cn. 1993—1998. 492 De matrimonio 2. Hoc impedimentuni est iuris ecclesiastici: etenim neque ex natura ordinis sacri neque ex vi interna voti sollemnis castitatis, sed ex sola lege ecclesiastica derivandum est205*). Votum enim non natura ÏL sua, sed ex dispositione Ecclesiae matrimonium dirimit. Ordinem j.. ·1 sacrum autem cum matrimonio consociari posse, ex praxi Ecclesiae •-r4' orientalis colligitur. Licet ideo non sit omnino indispensabile, valde tamen difficile sacerdoti conce­ ditur dispensatio, adeo ut ex actis non constet, unquam concessam esse hanc dispensationem ad contrahendum (sed solum ad convalidandum) matrimonium. Minor est dispensationis difficultas cum diaconis et subdiacoriis205*). 3. Poenae hodie vigentes sunt: a. Excommunicatio latae sententiae Sedi apostolicae simpliciter reservata, quam incurrit tum clericus matrimonium attentans, tum persona, quacum illud attentat208). b. Amissio omnium officiorum ipso facto, si matrimonium etiam civile tantum contraxerit207), c. Degradatio, si ab Ordinario monitus post praefinitum tempus non resipuerit208), d. Irregularitas ex delicto209). £ 6. Votum sollemne. 577. Natura impedimenti. Impedimentum voti in eo consistit, quod validum matrimonium inire non possunt, qui votum sollemne castitatis perfectae in ordine religioso sponte emiserint, vel simplex tantum, cui tamen ex speciali privilegio vis inest dirimendi matrimonii210). 'i· * a. Votum sollemne: votum enim simplex castitatis perfectae,in religione emissum matrimonium impedit, non dirimit. Castitatis perfectae: votum enim sollemne castitatis non perfectae sed coniugalis tantum, quod in nonnullis ordinibus equestribus Κγ.κ,ηλ emittitur, impedimentum non constituit. Sponte: nam ut votum sollemne matri­ monium dirimat, professio religiosa debet esse valida: at non est valida, si non est omnino libera, sed fraude vel metu gravi et iniusto extorta. b. Votum igitur sollemne castitatis in religione emissum quoad matrimonium duplicem effectum habet ,\i)solvendi matrimonium iam contractum, si nondum consummatum est.ÿjbt dirimendi matrimonium futurum. 1. Impedimentum voti est iuris ecclesiastici tantum: etenim si ipsum votum natura sua hunc effectum produceret, etiam votum simplex, quippe quod interna sua natura a sollemni non differat, matrimonium dirimeret; ergo illud dirimit, quatenus sollemne est; atqui sollemnitatem habet votum ab Ecclesia (cn. 1308, §2); ergo etiam vim dirimendi matrimonium ab Ecclesia habet. a. Hinc sequitur summum Pontificem eum, qui sollemnem professionem emiserit, ad matrimonium ineundum dispensare posse; quae quidem dispensatio, etsi raro et difficile concedatur, a summis Pontificibus tamen quandoque concessa est211). 205) Benedictus XIV De synodo 1 12. c. 4. n. 2. Wernz-Vidal V. n. 203 s. 2 °6*) Cf. cn. 1043. S. Poenit. Apost. Decretum 18 IV. 1936. A.A.S. 28 (1936) 242. C. i. C. 26. 1. 1949. A. A. S. 41 (1949) 158. 208) Cn. 2388, 1. — 201 ) Cn. 188, 5. 20«) Cn. 2388, 1. — 20") Cn. 985, 3. 210) Concilium Trident, sess. 24. can. 9. De sacr. matrim. (D. 979). Cn. 1073. 21 *) S. Officium 20. febr. 1888. (Coll. P. F. n. 1685.) De impedimentis matrimonii 493 b. In voto sollemni ad ineundum matrimonium dispensans proprie duplicem eamque diversam potestatem exercet, alteram, qua sollemnitatem voti seu inhabilitatem ad contrahendum voto annexam aufert, alteram qua votum ipsum relaxat. Sollemnitas voti est iuris ecclesiastici et matrimonium reddit invalidum; obligatio voti est iuris divini et matrimonium reddit solum illicitum. 2. Ex speciali privilegio sumini Pontificis vota simplicia scholasti­ corum et coadiutorum Societatis lesu futurum matrimonium diri­ munt, nisi Generalis dispensaverit seu quamdiu in Societate man­ serint212). Ex iure antiquo coniux in saeculo manens, cuius altera pars cum illius consensu religionem ingressa fuerat vel sacros ordines susceperat, votum simplex castitatis emittere debuit. Hoc votum matrimonium post mortem coniugis ab altera parte initum iuxta alios illicitum, iuxta alios invalidum faciebat213). Hodie haec quaestio obsoleta est, cum coniux durante matrimonio ad novitiatum valide admitti ne­ queat211). fi 7. Raptus. 578. Natura impedimenti. I. Impedimentum raptus in co consistit, quod matrimonium inter virum, qui mulierem invitam matrimo n i i ineundi causa abducit, et mulierem abductam, quamdiu in potestate raptoris exsistit, nullum est215). a. Raptus, prout est impedimentum dirimens matrimonii, definitur: jpulLc.ris invitae abductio matrimonii ineundi gratia. b. Etsi cum raptu plerumque coniunctusM sit metus gravis, impedimentum tamen raptus non ratione metus ini"Ste incussi matrimonium dirimit, sed est impedimentum speciale a metu distinctum. 2. Hoc impedimentum solum exsistit inter raptorem et mulierem raptam, non autem inter raptam et alios viros, qui e. g. raptum in alterius favorem exsecuti sunt. Si quis exsistimans se rapientem certam mulierem amico suo rem gratiam facturum, eam inscio amico rapit et in domum suam transfert, amicus valide 'cum ea contrahere potest, quia raptor non est. 3. Impedimentum tamdiu exsistit, quamdiu i nulier_sub potest a t e raptoris est, etsi post raptum libere in matrimonium consentiat ; cum primum vero libertate donata est, cessat impedimentum absque dispensatione; hinc si extra raptoris potestatem constituta libere consentiat, eam raptor sibi in uxorem habere potest. Nihil autem refert, utrum raptor per se an per alios mulierem raptam in sua potestate detineat. 4. Impedimentum raptus est iuris ecclesiastici tantum, quod statutum est, ne mulier rapta ex metu in matrimonium consentiat, ideoque ad tuendam libertatem consensus matrimonialis216). Constitutio Ascendente Domino Grcgorii XIII. 25. maii 1584; const. Dolentes Leonis XIII. 13. iul. 1886. 213) Cf. Wernz-Vidal V. n. 301. Benedictus XIV. De synodo I. 13. c. 12 n. 16. Cn. 542, 1. Concilium Trident, sess. 24. c. 6. De reform, matr. Cn. 1074. 210) Cf. Instructio s. Officii ad episcopos Albaniae 15. febr. 1901. (Coll. P. F. n. 2101.) 494 De matrimonio In impedimento raptus Ecclesia non solet dispensare. Attamen si mulier rapta libere in matrimonium consentiat, quandoque dispensando permittit matrimonium, etsi mulier nondum sit reddita loco tuto217). 579. Declaratio. Ut raptus matrimonium dirimat, requiruntur sequentes condiciones: 1. Ut sit abductio mulieris non viri: Ius enim solum loquitur de raptu mulieris, qui fiat a viro; ideo matrimonium inter mulierem raptricem et virum raptum non est invalidum. Nihil autem refert, utrum mulier, quae rapitur, sit honesta an inhonesta, virgo an vidua, desponsata an libera, maioris an minoris aetatis. Quaestio, num impedimentum raptus incurrat, qui rapit sponsam vel puellam minoris aetatis, per Codicem resoluta est. Utitur enim generica voce mulierem (Weibsperson). Insuper ubi mulieres minoris aetatis excipiendae sunt, id expresse notatur, ut cn. 2353. 2. Ut siba, vel abductio, qua mulier de loco in locum moraliter diversum transferatur, sive per ipsum raptorem sive eius nomine per aliumvel retentio, qua vir mulierem in loco, ubi ea commoratur vel ad quem libere accessit, violenter intuitu matrimonii detineat218). Ergo superflua evadit quaestio de loco moraliter diverso, num e. g. sit vera abductio, si mulier transferatur ab una in aliam contignationem eiusdem domus, vel de via publica seorsim in agrum: etenim semper adest impedimentum raptus aut ratione abductionis aut ratione violentae retentionis. 3. Ut sit violenta abductio, quae nimirum fiat invita et repu gn an te muliere; si ergo mulier consentit in abductionem et in matrimonium, potius fuga est, quam raptus, quae non dirimit matrimonium, etsi invitis parentibus fiat: ius enim nihil aliud intendit, nisi ut libertatem matrimonii tueatur, quae non laeditur, si mulier in matrimonium consentiat. Violenta autem censetur abductio, si fiat per vim physicam vel per metum gravem iniuste incussum; si fiat fraude et dolosa sollicitatione etsi consentiente muliere; at non est violenta, si mulier precibus, blanditiis, muneribus, promissionibus inducatur ad fugiendum. 4. Ut fiat matrimonii ineundi causa: Ecclesia enim statuens hoc impedimentum id praecipue intendit, ut salvetur libertas consensus matrimonialis. Si ergo ex alia ratione e. g. solum libidinis exple n d a e gratia abducitur, non oritur impedimentum matrimonii. Nota. Raptus (Entführung) ut delictum canonicum est crimen, quod committitur, si quis intuitu matrimonii vel explendae libidinis causa rapit mulierem nolentem vi aut dolo, vel mulierem minoris aetatis consentientem quidem, sed insciis vel invitis parentibus aut tutoribus. Crimen raptus in foro ecclesiastico semper punitur (cn. 2353), at non semper ex eo sequitur impedimentum dirimens matrimonii, id quod ex iis patet, quae supra exposita sunt. 217) Cf. citata instructio ad episcopos Albaniae. Cn. 1074, 3. Eo quod iste canon statuit raptui parem haberi violentam retentionem mulieris, pristinum impedimentum, qua sola abductio invalidabat matrimonium, extenditur etiam ad violentam detentionem mulieris, etsi non raptae seu abductae. De impedimentis matrimonii 495 $ 8. Crimen, 580. Natura impedimenti. 1. Crimen, quod matrimonium dirimit, consistit in ininria, quam ambo, qui matrimonium inire intendunt, matrimonio unius illorum iam exsistenti inferunt. Re ipsa impedi­ mentum criminis tria impedimenta continet inter se diversa: a. Primum contrahitur ab iis, qui perdurante eodem legitimo matrimonio adulterium inter se consummarunt et fidem sibi mutuo dederunt de matrimonio ineundo vel ipsum matrimonium, etiam per "civilem actum tantum, attentaverunt219). b. Secundum contrahitur ab iis, qui perdurante eodem legitimo matrimonio adulterium inter se consummarunt eorumque alter coniugicidium patravit220). c. Tertium contrahitur ab iis, qui mutua opera physica vel morali, etiam sine adulterio, mortem coniugi intulerunt221). Impedimentum criminis ergo contrahitur in triplici casu: a. ob solum adulterium cum promissione vel attentatione matrimonii; b. ob coniugicidium cum adulterio; c. ob solum coniugicidium. Triplex hoc impedimentum, denominatione sumpta a solo coniugicidio, etiam in hunc modum exhiberi solet, ut dicatur, illud contrahi ob crimen: a. neutro patrante; b. uno patrante; c. utroque patrante commissum. 2. Tria haec impedimenta sunt iuris ecclesiastici222). Ecclesia autem statuens haec impedimenta intending. consulere fidei coniugali et vitae coniugum: adempta enim omni spe matrimonii contrahendi cum complice sive occisionis sive adulterii, simul praeripit ansam committendi haec criminal. punire coniugcs ob crimen commissum, quo ininria infertur matrimonio et coniugi innocenti. ,3, Ab his ergo impedimentis Ecclesia dispensare potest; at non in omnibus dispensat. Si nempe impedimentum oritur ex adulterio ·*·■ cum promissione matrimonii, exsistente causa canonica dispensat; si impedimentum oritur ex coniugicidio sive ab utraque sive ab alterutra parte patrato et coniugicidium occultum est. raro et solum ex ^”1 ” urgentissima causa dispensat; quodsi coniugicidium publicum est, non dispensat »ob scandali enormitatem^223). Incurrunt hoc impedimentum etiam illi, quid illud ignorant (cn. 16, § 1). 581. Ut ex solo adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii seu ex crimine neutro patrante oriatur impedimentum, haec requiruntur: 1. Adulterium verum, ex utraque parte formale et perfectum. 2,°) Caius cum Bertha coniugatus adulterium committit cum Sempronia (sive soluta sive coniugata) eique matrimonium promittit post mortem Berthae ineundum vel ipsum matrimonium cum ea attentat. 22U) Caius cum Bertha coniugatus adulterium committit cum Sempronia et <*" deinde interficit Bertham, ut Semproniam ducat. 2ïl) Caius cum Bertha coniugatus conspirat cum Sempronia ad occidendam Bertham, ut Semproniam ducat. *") Cn. Nota in hoc canone «legitimum* vocari matrimonium non sensu cn. 1015, § 3 determinato, sed matrimonium «validum·. 223) Cf. Gasparri I. n. 653 ss. J t ' j 496 Λ,.' J . De matrimonio a. Verum, quod supponit validum matrimonium saltem ex parte unius adulteri ; ergo non contrahitur impedimentum, si complex adulterii putat alteram partem esse coniugatam, cum non sit; vel si altera pars passim habetur coniugata, cum tamen non 'sit, quia e. g. eius matrimonium propter occultum impedimentum est invalidum. b. Ut ex utraaue parte formule sit adulterium, requiritrir, ut notus si status comugalis illius, quocum committitur adulterium; si ergo adulterorum unus tantum est coniugatus, requiritur, ut solutus sciat se peccare cum coniugato, et si ambo adulteri coniugati sunt, non sufficit, ut uterque sciat se esse coniugatum, sed requi­ ritur, ut alteruter sciat complicem adulterii esse coniugatum’ Scilicet ut adulterium formale committatur, sufficit quidem, ut adulter sciat se vel complicem esse coniugatum, sed ad inducendum impedimentum criminis non sufficit, ut uterque sciat se esse coniugatum, quia ab utroque adultero eidem matrimonio inferri debet iniuria. c. Perfectum i. e. de se aptum ad generandam prolem: ceterum si copula reipsa intercessit, praesumitur perfecta, nisi de contrario constet. x 2. Promissio matrimonii cum adultero ineundis vero (non sufficit ficta),\absoluta (non sufficit condicionata)\et mutua i. e. ex una parte facta et ex altera acceptata cum repromissione! et segioos. a. Non requiruntur sponsalitia ad normam cn. 1017 facta, sed per «simplicem* promissionem sine ulla formalitate datam contrahitur impedimentum. b. De promissione matrimonii post mortem coniugis ineundi Codex nihil habet, quare haec condicio non requiritur. c. Si promissio matrimonii revocatur ante adulterium commissum, nullum oritur impedimentum; quodsi revocatur post adulterium commissum, non cessat impedimentum iam contractum. d. Matrimonii attentatio impedimentum constituit, quamvis sit clandestina tantum (coram ministro haeretico, coram magistratu civili, inter solos delinquentes), dummodo attentans sciat alteram partem esse coniugatam vel detecto errore in coniuaio perseveret. Si quis ergo post initum validum matrimonium divortium civile assequitur et deinde novum matrimonium civile contrahit illudque vivente priore coniuge consummat, contrahit impedimentum criminis; quare mortua priore coniuge non potest sine dispensatione matrimonium inire cum coniuge civili, nisi haec prius matrimonium ignoraverit. c. Non raro accidit, ut ii, qui vel dispensationem in matrimonio rato et non consummato, vel documentum libertatis ob praesumptam mortem coniugis obtinue­ runt, matrimonium contrahere velint cum persona, quacum exsistente priore vinculo matrimonium civile contraxerant illudque consummarant. Cum tamen ab impedimento criminis orto ex adulterio cum attentato matrimonio raro petatur dispensatio, Pius X., ne matrimonium periculo nullitatis exponeretur, statuit, ut dispensatio ab hoc impedimento concessa censeatur per datam sive dispen­ sationem in matrimonio rato et non consummato sive permissionem transeundi ad alias nuptias124). /. Hucusque agitabatur quaestio, utrum ad contrahendum hoc impedimentum sufficiat promissio ab altera parte solum acceptata, an requiratur etiam repromissio. Ex cn. 1075, 1° requiritur promissio cum repromissione. 3. Adulterium et promissio fieri debent durante eodem coniugio: nam ut oriatur impedimentum, tota iniuria uni eidemque coniugio inferri debet. Nihil autem refert, utrum promissio praecedat an comitetur vel sequatur adulterium, et pariter nihil refert, quanto tempore ab invicem distent adulterium et promissio, modo durante eodem coniugio facta sint. “224 224) S. C. de Sacr. 3. iun. 1912. Cn. 1053. De impedimentis matrimonii 497 Si Cains matrimonium promittit Berthae vivente sua coniuge Anna, et hac mortua ducit Semproniam, qua vivente adulterium committit cum Bertha, nullum contrahitur impedimentum. 582. Ut ex coniugicidio cum adulterio seu ex crimine uno patrante oriatur impedimentum, haec tria requiruntur: 1. Adulterium verum, ex utroque parte formale, perfectum, a-m-e coniugicidium actuale commissum, ίψηuitux a. Quando adulterium sit verum, ex utraque parte formale et perfectum, supra explicatum est. b. Ante coniugicidium actuale commissum. Si adulterium praecesserunt solum machinationes coniugicidii, contrahitur impedimentum224); quodsi mors ipsa coniugis praecedit, non contrahitur, quia post mortem coniugis iam non amplius committitur adulterium. 2. Coniugicidium ab una parte patratum, etsi inscia vel etiam invita altera parte, cum intentione ineundi matrimonii ctim complice adulterii. Non requiritur, ut ambo conspirent in occisionem; sufficit ut alteruter per se vel per alium eam peragat. Sed intentio matrimonii ineundi alteri parti nuta sit oportet. Et si occidens non est ipse matrimonio iunctus, tamen coniugicida vocatur, quia occidit coniugem alterius qua coniugem, i. e. cum intentione matrimonii. 3. Alors coniugis realiter secuta actione physica vel morali alterutrius. 583. Ut ex solo contugicidio seu ex crimine utroque patrante oriaturS^J^p*·6impedimentum, haec tria requiruntur: 1, Mutua conspiratio in occisionem coniugis alterutrius ipsorum, bk Habetur autem conspiratio tum in casu cooperationis etiam remotae, er sive physicae e. g. dato veneno, sive moralis e. g. corrumpendo medicum, ne mortem arceat, tum in casu inductionis, qua una pars alteram consilio, precibus aut solo consensu ad necem movet. Si ergo alteruter tantum machinatur mortem coniugis, inscia altera parte, neque inter eos intercessit adulterium, non contrahitur impedimentum, etsi pars ignara postea mortem coniugis approbaverit. Pariter non contrahitur, si una pars occisioni quidem consenserit, nec tamen consensus alterum ad occisionem ullatenus moverit. 2. Ut conitigiciditim commissum sit saltem ab una parte c.v inten­ tione ineundi matrimonii cum complice homicidii, hac jntentione exterius manifestata. Quamvis haec condicio in novo iure non sit expressa, recte tamen ab interpretibus communiter exigitur, et ex fine legis in foro externo semper praesumitur. Si ergo occisio fieret non ex intentione contrahendi matrimonii cum persona complice, sed ex alio motivo e. g. vindictae vel liberius peccandi cum persona complice, non adest impedimentum, quippe quod a iure statutum est, ne desiderio alieni matrimonii coniuges occidantur. 3. Mors realiter secuta ex actione physica vel morali alterutrius complicis, non ex alia causa. Ergo non sufficit homicidium attentatum, sed requiritur realis occisio, sive complices criminis per se sive per alium occisionem exsequantur.22 22S) Cappello 1. c. 492 hoc negat, quia adulterium nullum iam habet influxum in coniugicidium. 32 NoIdin, Vol. Ill 498 De matrimonio 584. Impedimentum criminis multiplicari potest tum ratione delicti tum ratione matrimonii226). 1. Si impedimentum oritur ex solo homicidio, duplex habetur impedimentum, quando ambo conspirantes coniugati sunt et utriusque coniux ab eis occiditur. 2. Si impedimentum oritur ex homicidio cum adulterio dupiex habetur impedi­ mentum, quando ambo adulteri coniugati sunt et uterque coniugem suum occidit. 3. Si impedimentum oritur ex solo adulterio, duplex habetur impedimentum, a. quando ambo adulteri coniugati sunt et ambo hanc circumstantiam cognoscunt; b. si Caius cum Bertha coniugatus Semproniam adulterat eique matrimonium pro­ mittit, dein mortua Bertha Annam ducit et durante hoc matrimonio Semproniam cum promissione matrimonii iterum cognoscit. £ 9. Consanguinitas. 585. Natura impedimenti. Impedimentum consanguinitatis in eo consistit, quod personae in certo aliquo gradu consanguineae validum matrimonium inter se inire non possunt. a. Consanguinitas est propinquitas personarum ex eodem stipite proximo per naturalem generationem descendentium; oritur ergo ex participatione eiusdem sanguinis. Dicitur proximo: qui enim a communi remoto stipite (ultra tertiam generationem) descendunt, non solent amplius vocari consanguinei, saltem sensu canonico. b. Consanguinitas est:\legitima, si ex matrimonio' legitimo, et est· illegitima, si ex conjunctione fornicaria oritur ; esbsimplex, si ex uno tantum fon te/ e (multiplex, si ex duplici vel multiplici fonte oritur. c. Si hoc impedimentum oritur ex consanguinitate illegitima, etiam occultum esse potest; v. g. si Caius ducere vult Bertham, quae nata est quidem durante legitimo matrimonio parentum, sed concepta ex occulto adulterio matris suae cum patre Caii defuncto, et unus solum testis adest, scii, mater Berthae. d. Patet impedimentum matrimonii aeque ex legitima atque ex illegitima con­ sanguinitate oriri. Porro ad consanguinitatem, quae matrimonii impedimentum constituit, nihil refert, utrum uterque an alteruter tantum parens sit communis. 386. Declarationes. Ut impedimentum consanguinitatis rite intelligatur, tria explicanda sunt: quid sit stipes, quid linea, quid gradus. 1. Stipes dicitur illa persona, ex qua aliae per naturalem gene­ rationem descendunt, et in qua tamquam prima radice conveniunt; sic fratres stipitem habent patrem, filii duorum fratrum stipitem habent avum. a. Ordinarie communem stipitem constituunt duae personae scilicet parentes; sed fieri etiam potest, ut illum constituat una persona (sive vir sive mulier), si haec non cum una sed cum pluribus personis prolem habuit. b. Quia ex eodem stipite nati eundem sanguinem participiant, consanguinei vocantur. Consanguinei in primo gradu lineae collateralis sunt germani aut non germani, prout utrumque parentum aut unum tantum communem habent. Non germani dicuntur uterini, si eandem matrem sed diversum patrem, et dicuntur consanguinei tantum, si eundem patrem sed diversam matrem habent. 2. Linea est series personarum ab eodem stipite pe r v a r i as gene rationes descendentium. Linea diversos gradus continet et duplex est, recta et obliqua. ·’■-*) Cappello, n. 500. De impedimentis matrimonii 499 a. Linea recta est series personarum, quarum una ab alter a d e sccndit, sive immediate ut filius a parentibus sive mediate ut nepos ab avis. Linea recta in duas dividitur, quarum altera^est ascendentium, a quibus aliquis originem habet, scilicet pater, avus, proavus etc.. a), altera descendentium, qui ab aliquo originem habent, scilicet filius, nepos, pronepos etc. b. Linea obliqua (collateralis, transversalis) est series personarum, quarum una ab altera non descendit, omnes tamen communem st i p i tem habent ut fratres, patrueles. 22T) Cn. 1076. 2») Sess. 24. c. 4. De reform, matr. 229) C. i. C. 2.-3. iun. 1918. A. A. S. 10 (1918) 346. Ή < 500 Dc matrimonio naturae; in aliis gradibus lineae rectae matrimonia pariter iure naturae (secundario) videntur esse invalida, etsi nonnulli auctores ea valida, sed illicita esse dicant. Ratio primi: ipso naturali lumine rationis intcliigimus usum matrimonii inter consanguineos in primo gradu lineae rectae contrarium esse singulari reverentiae parentibus debitae: ideo fere omnes gentes moribus non depravatae nuptias in primo gradu lineae rectae tamquam nefandas detestantur230). Quare ob naturalem turpitudinem, quae eiusmodi matrimoniis inest, consanguinei in primo gradu lineae rectae iure naturae carere censentur potestate sibi mutuo ius in corpora tradendi. Ratio secundi: omnes quidem posteri suis progenitoribus reverentiam debent, quae tamen in remotiore gradu tanta esse non debet, quanta in primo. Quare nuptiae inter consanguineos remotioris quoque gradus lineae rectae iuri naturae adversantur: verum haec repugnantia non videtur esse tanta, ut eiusmodi nuptiae iure naturae absolute irritae dici debeant, sed solum iure naturae secundario. 2. In primo gradu lineae collateralis (inter fratrem et sororem) impedimentum est iuris naturae231); in aliis gradibus lineae collateralis certo est iuris mere ecclesiastici. a. Complures auctores tum antiqui tum recentes negant matrimonium inter fratrem et sororem iure naturae invalidum esse. Et recte quidem, si de iure naturae primario intelligitur: nam singularis illa reverentia parentibus debita, propter quam ipsa natura matrimonium inter parentes et liberos interdicit, in eo potissimum fundatur, quod parentes sint principium filiorum; atqui in linea collaterali haec potissima ratio non valet; ergo natura matrimonium inter fratres et sorores absolute non interdicit sicut inter parentes et filios232). Quare initio ob gravissimam neces­ sitatem propagandi generis humani, quod Deus ab uno homine voluit, ut descenderet, per dispositionem divinam valida erant matrimonia inter filios et filias Adami; postea vero genere humano iam satis propagato iure naturae invalida evaserunt. Jh Quare de matrimoniis, quae infideles consanguinei intra gradus ab Ecclesia prohibitos ineunt, haec tenenda sunt: a. Matrimonia inter consanguineos in primo gradu lineae rectae inita certo invalida sunt. Idem dicendum est de matrimoniis consanguineorum, quae a lege civili irritantur. β. Matrimonium inter avum et neptem, et matrimonium inter fratrem et sororem initum pariter invalidum est. Si eiusmodi coniuges ad fidem convertantur, novum matrimonium inire possunt iuxta praxim a s. Sede servatam. Si superest dubium de valore matrimonii in infidelitate contracti, standum est pro nullitate matrimonii in favorem fidei233). γ. Matrimonia consanguineorum in secundo et ulteriore gradu, si nihil aliud obstat, valida sunt, et si coniuges ad fidem convertantur, in contracto matrimonio absque dispensatione manere possunt. 3. Ratio prohibendi matrimonia inter consanguineos contrahenda potissimum triplex est: alia\sacialis, ut mutua caritas et amicitia magis dilatetur; aY\a\moralis, ut ablata spe matrimonii refrenetur amor carnalis inter membra familiae; alia demum' physica, ut prouo) Excipiendi sunt Assyrii et Persae, qui matrimonia inter filium et propriam matrem non respuebant ; Aegyptii matrimonia inter fratrem et sororem permittebant. “*) Concilium Trident, sess. 24. c. 5. De reform, matr. «) Gcn. 20, 12. *”) S. Officium 18. maii 1872. Cn. 1127. Dc impedimentis matrimonii 501 spiciatur proli: constat enim consanguineorum coniugia aut esse infoecunda aut proles saepe morbis et defectibus laborare234). 589. Computatio graduum canonica235). Ad computandos gradus consanguinitatis in iure canonico tres regulae statuuntur, alia pro linea recta, alia pro collaterali aequali, alia pro collaterali inaequali. L·. In Unca recl(l tot numerantur gradus, quot personae .stipite dempto seu tot sunt gradus, quot sunt generationes. Descendentes Titius. ,---- ■--------------------------- Ascendentes 1 1 Filius Pater 2 2 Nepos Avus 3 3 Pronepos Proavus Ergo pater et filius in primo, avus et nepos in secundo, proavus et pronepos in tertio gradu consanguinei sunt. In adiecto schemate Titius cum patre et filio in primo, cum avo et nepote in secundo, cum proavo et pronepote in tertio gradu lineae rectae consanguineus est. 2. In linea collaterali aequali tot numerantur gradus qt i o t perso nae ex una parte stipite dempto; ergo duae personae toto gradu consan­ guineae sunt, quoto a communi stipite distant. Claudius. 1 1 Titius Anna 2 2 Theresia lacobus 43 3 lulius Maria Ergo frater et soror in primo, filii fratris et filii sororis (patrueles et consobrini) in secundo, nepotes fratris et nepotes sororis in tertio gradu lineae collateralis aequalis consanguinei sunt. In adiecto schemate lulius et Maria in tertio, lacobus et Theresia in secundo, Tit'us et Anna in primo gradu lineae collateralis aequalis consanguinei sunt. 3. In linea collaterali inaequali tot η ii meran t u r g ra d us, qu o t sunt personae cx parte remotiore stipite dempto; ergo duae personae toto gradu consanguineae sunt, quoto remotior a communi stipite distat. S e m p r ο n i u s. 1 Flavia 2 Anna 3 Caesar 1 Lucius *2 Petrus 3 Victor 4 Melania '-") Cf. Wernz IV. n. 413 ss. S. Augusf/nus, De civitate Dei 15, Hi. S. Thomas 11. II. 154, 9. Suppl. 54, 3. A. A. S. 23 (1931) 413. »«) Cn. 9G. 502 De matrimonio Si ergo ex una parte sunt tres personae, ex altera parte quatuor stipite dempto, ultimae duae personae consanguineae sunt in quarto gradu lineae collateralis inaequalis. Mixtus eiusmodi gradus in hunc modum exhiberi solet: A. et B. consan­ guinei sunt in quarto gradu mixto cum tertio, aut etiam in quarto gradu tangente tertium. in adiecto schemate Melania et Caesar consanguinei sunt in quarto gradu tangente tertium, Victor et Anna in tertio gradu tangente secundum, Petrus et Flavia in secundo gradu tangente primum lineae collateralis inaequalis. 590. Nomina consanguineorum. 1. Nomina consanguineorum ascen­ dentium in linea recta ex parte patris et matris: Primus gradus: pater, Vater; mater, Mutter. Secundus gradus: avus, GroBvatcr; avia, GroBmutter. Tertius gradus: proavus, UrgroBvater; proavia, UrgroBmutter. 2. Nomina consanguineorum descendentium in linea recta ex parte patris et matris: Primus gradus: filius, Sohn; filia, Tochtcr. Secundus gradus: nepos, Enkel; neptis, Enkelin. Tertius gradus: p/onegos, Urenkel; proneptis, Urenkelin. 3. Nomina consanguineorum descendentium in linea collaterali ex parte patris: Primus gradus: frater, Bruder; soror, Schwester. Secundus gradus: patrueles, Geschwisterkinder, wenn die beiden Vàter Brüder sind ; amitini, Geschwisterkinder, wenn der Vater des einen und die Mutter des andern Geschwister sind. Tertius gradus: patrueles magni, amitini magni, andere Geschwisterkinder. 4. Series consanguineorum descendentium in linea collaterali ex parte matris: Primus gradus: frater, Bruder; soror, Schwester. Secundus gradus: consobrini, Geschwisterkinder, deren Mütter Schwestern sind. Tertius gradus: consobrini magni, andere Geschwisterkinder. 5. Nomina consanguineorum ex parte patris: ascendentium in linea collaterali Primus gradus: patruus, Onkel (Vatersbruder); amita, Tante (Vatersschwester). Secundus gradus: patruus magnus, GroBonkcl (GroBvatersbruder); amita magna, GroBtante (GroBvatersschwester). Tertius gradus: propatruus, UrgroBvaterbruder; proamita, UrgroBvatersschwester. 6. Nomina consanguineorum ascendentium ex parte matris: in linea collaterali Primus gradus: avunculus, Oheim (Muttersbruder); matertera Muhme (Muttersschwester). Secundus gradus: avunculus magnus, GroBoheim (GroBmuttersbruder); mater­ tera magna, GroBmuhme (GroBmuttersschwcster). Tertius gradus: proavunculus, UrgroBoheim (UrgroBmuttersbruder); pro­ matertera, UrgroBmuhme (UrgroBmuttersschwester). 591. De consanguinitate multiplici. Ex multiplici consanguinitate oritur impedimentum consanguinitatis multiplex. Consanguinitas De impedimentis matrimonii 503 autem est multiplex, si duae personae m pluribus stipitibus con­ veniunt230). Duplex stipes. Aloisius Leo=Agnes Caius I . Stanislaus “ I Cornelius ___ I Petrus Bertha I I Maria Γ Anna Cornelius sponsus et Anna sponsa ex duplici stipite (Aloisio et Stanislao) descendunt. Itaque in secundo gradu aequali tum ex stipite Aloisio tum ex stipite Stanislao consanguinei sunt. Duplex stipes diversus. Carolus ___ l__ I Petrus I .==Maria 1 l·” Anna 1 I lacobus Henricus I I Felix Lucia Duae causae in uno eodemque coniugio. lulius Pius Caia Leo Flavia Titus Felix sponsus et Lucia sponsa ex duplici stipite (Petro et Carolo) descen­ dunt. Itaque in secundo gradu aequali ex stipite Petro et in tertio gradu aequali ex stipite Carolo consanguinei sunt. Linus sponsus et Anna sponsa con­ sanguinei sunt in duplici secundo gradu, quia ex duplici stipite (Pio ct Leone) descendunt; insuper in tertio gradu, quia ex communi stipite (Iulio) descendunt. Paulus 592. Nota 1» Ut detegatur, num et quale impedimentum consanguinitatis inter duos sponsos exsistat, aptior modus, ubi nempe ignotus est stipes, is esse Linus Anna videtur, ut supra sponsi ac sponsae nomina scribantur nomina patris et matris, avi et aviae et sic porro usque ad tertiam generationem. Si inter utriusque ascendentes sic descriptos nullus invenitur communis stipes, nulla intercos intercedit cognatio; quodsi inter ascendentes reperitur communis stipes, computandus est gradus, quo uterque ab eo distet, quo facto constabit, qualis consanguinitas intv: eos exsistat. Nota 2. Ex dictis patet, inter ius prius vigens et Codicem quoad impedimentum consanguinitatis duplex discrimen intercedere: a. Prius consanguinitas matrimonium dirimebat in linea recta indefinite in quocunque gradu, in linea collaterali usque ad quartum gradum; nunc matri­ monium dirimit in linea recta indefinite, in linea collaterali usque ad tertium gradum inclusive. Ergo consanguinitas in quarto gradu et in quarto gradu tangente tertium matrimonium non amplius dirimit. b. Prius impedimentum multiplicabatur tum ex pluralitate stipitum, tum ex pluralitate viarum, per quas ad stipitem ascendi poterat; nunc multiplicatur ex pluralitate stipitum tantum. -M) Cn. 1076, 2: «Impedimentum toties tantum multiplicatur, quoties communis stipes multiplicatur*; antea etiam multiplicabatur, cum duae personat· ex eodem stipite multiplici via descendebant. 504 H De matrimonio £ 10. Affinitas. 593. Natura impedimenti. I. I ni ped ini e ut uni affinitatis in eo consistit, quod matrimonium inter personas in certo gradu affines est invalidum. 2. Affinitas, qua late patet, est iuris ecclesiastici ; nec videtur admittendum affinitatem in primo gradu lineae rectae matrimonium dirimere iure naturae. _ , u , o. Ex iure naturae quidem est, quod oriaturaffinitas; sed ex iure naturae non est, quod affinitas matrimonium dirimat; et sane inter personas affines in primo 'gradu non exsistit relatio principii et ex principio orti, et proinde nec debitum specialis reverentiae ut inter patrem et filiam; ergo deest fundamentum, quo im­ pedimentum iuris naturae oriatur. />. Olim vehemens agebatur controversia de quaestione, num Ecclesia in im­ pedimento affinitatis primi gradus lineae rectae dispensare possit; verum hodie communis evasit inter theologos sententia affirmans, nec superest ratio dubitandi, cum impedimentum sit iuris ecclesiastici et Ecclesia ipsa declaraverit, non esse dubitandum de potestate Pontificis concedendi dispensationem in hoc casu237). Attamen Ecclesia eam prius nunquam concessit ob magnum indecentiam, quam matrimonia inter affines in linea recta prae se ferunt; etenim apud omnes gentes satis cultas affines in linea recta descendente instar filiorum habentur. Concurren­ tibus peculiaribus omnino adiunctis s. Sedes 2. dec. I9ll prima vice et postea ali­ quoties in hoc impedimento dispensavit238). 594. Declarationes. I. Affinitas est propinquitas personari»m orta ex matrimonio valido, sive rato tantum sive rato et consum m a to, inter virum et consanguineos mulieris, et vicissim inter mulicrem et consanguineos viri238). a. Affinitas in iure vigente non oritur per copulam perfectam sicut ante Codicem promulgatum; neque invalidum neque putativum matrimonium est fundamentum affinitatis. b. Impedimentum affinitatis potest esse occultum; quamvis enim matrimonium ex quo oritur, semper probari possit, tamen consanguinitas cum alterutra parte, si oritur ex concubitu illicito et occulto, quandoque probari non potest. Sic Caius natus ex adulterio occulto matris suae cum Titio, occulte affinis est cum uxore Titii. ^nuL-V.4 c. Quamvis Codex de solo matrimonio rato baptizatorum loqui videhirfaffinitas tamen oritur730») etiam ex matrimonio legitimo non baptizatorum. Impedimentum vero affinitatis inter eos non exsistit. Quodsi infideles soluti ad fidem convertuntur, impedimento affinitatis ligantur, quam in infidelitate contraxerant. Ideo coniux e. g. qui post mortem uxoris suae baptismum suscepit, non posset ducere sororem baptizatam defunctae uxoris. d. Soluto matrimonio, quod est veluti principium affinitatis, sive per mortem alterius coniugis sive per dispensationem R. Pontificis sive per professionem, ipsa affinitas non cessat, sed perdurat usque ad mortem. e. Ergo affinitas superveniens, qua coniux propter adulterium cum persona affine commissum amittebat ius petendi debitum ab altero coniuge, non amplius exsistit. Propter adulterium autem amittit ius exigendi debitum ab altero coniuge. *37) S. Officium 4. sept. 1743 13S) Cappello 537. Wernz-Vidal V. 445, nota 59. »·) Cn. 97, 1, 2. m»u) AAS 49 (1957) 77. Cf. Oesterle in Monitor ecci. 82 (1957) 51—63. J·*’ V* ’1 De impedimentis matrimonii 505 /. Nova hac affinitatis definitione stabilita, in hac re conformitas est iuris canonici cum iure civili Austriae, Germaniae ct Helvetiae240). 2. Affinitas contrahitur a solo viro cum consanguineis uxoris et a sola muliere cum consanguineis mariti. Ergo non contrahitur^. a ma­ rito et uxore, qui sunt veluti principium affinitatis,xnec: ô. ai consan­ guineis unius cum consanguineis alterius : affinitas non par it affini­ tatem'-"). Hinc duo fratres possunt ducere duas sorores, immo pater et filius possunt ducere matrem et filiam, ct gencratim quilibet consanguineus mariti potest ducere consanguineam uxoris, et vicissim quilibet consanguineus uxoris potest ducere consanguineam mariti. Ideo etiam privigni, qui pleno sensu tales sunt, i. e. qui nec patrem nec matrem communem habent, ut cum viduus habens filium ducit viduam habentem filiam, matrimonium inire possunt. 3. Affinitas sequitur gradum et lineam consanguinitatis; quare in determinanda affinitate haec regula servanda est: Qui sunt consan­ guinei viri, iidem in eadem linea et gradu sunt affines mulieris et vice versa212). Claudius ergo cum matre uxoris suae in primo ct cum avia eiusdem in secundo gradu lineae rectae cum sorore uxoris suae in primo ct cum nepte uxoris suae in secundo gradu lineae collateralis affinis est. 4. Etiam affinitas potest esse multiplex. Multiplicatur autem a. quoties multiplicatur consanguinitas, a qua procedit;^. iterato successive matrimonio cum consanguineo coniugis defuncti243). 595. Nomina personarum affinium. a. Socer, Schwiegcrvater; socrus, Schwicgermutter. b. Vitricus, Sticfvater; noverca, Stiefmutter. a. Gener, Schwiegcrsohn; nurus, Schwicgertochtcr. b. Privignus, Stiefsohn; privigna, Stieftochter. a. Levir, des Mannes Bruder; glos, des Mannes Schwester. b. Sororius, der Schwester Mann, Schwager; fratria, des Bruders Weib, Schwâgerin. 596. Principia. 1, Affinitas in linea recta matrimonium d iri mit in quolibet gradu. 2. Affinitas in linea collaterali matrimonium dirimit usque ad secundum gradum inclusive24,1). χ Nota. Impedimentum affinitatis per Codicem tum quoad fundamentum tum quoad ambitum mutatum est. a^ Antea fundamentum impedimenti erat copula perfecta quaecunque, dum­ modo fuerit perfecta. Nunc cius fundamentum est matrimonium validum, sive consummatum fuerit sive ratum tantum. b. Antea affinitas licita matrimonium dirimebat in linea recta in quolibet gradu, in linea collaterali usque ad gradum quartum; affinitas illicita usque ad gradum4 I4°) m») m») ms) «4) Cf. Cod. austr. § 66. Cod. germ. § 1590. ZGB. 21. Cn. 97, 2. Cn. 97, 3. Cn. 1077, 2. Cn. 1077, 1. 506 De matrimonio secundum. Nunc affinitas matrimonium dirimit in linea recta in quovis gradu, in linea collaterali usque ad gradum secundum inclusive. c. Antea ex matrimonio rato non consummato ortum est impedimentum publicae honestatis; nunc ex eodem oritur impedimentum affinitatis. d. Antea coniugcs (per incestum) contrahere poterant affinitatem (subscquentem); nunc affinitas subsequens nulla exsistit. §11. Publica honestas. 597. Natura impedimenti. 1. Impedimentum publicae honestatis in eo consistit, quod matrimonium inter eos, qui matrimonium invap. lidum contraxerunt (sive consummatum sit sive non), item inter eos, qui in publico vel notorio concubinatu vivunt, et certas persoii as consanguineas alterius partis (matrimonii invalidi vel concubinatus) invalidum est215). a. Publica honestas in iure vocatur etiam quasi-affiniias, quia, sicut affinitas oritur ex matrimonio valido, ita publica honestas procedit ex matrimonio invalido atque ex publico vel notorio concubinatu. Ergo ex commercio carnali extra con­ cubinatum hoc impedimentum non oritur, sed solum si coniunctum sit cum con­ cubinatu. b. Matrimonium invalidum hic intelligitur illud, quod externe vaIid um apparens de facto nullum est ob causam quamcumque i. e. ob impedimentum dirimens vel ob defectum formae vel ob defectum consensus216). c. Concubinatus est conversatio inter personas utriusque sexus talis,\ut a. sibi invicem sint occasio proxima etiam frequentium peccatorum et>3. ut ex conventione vel expressa vel tacita (v. g. in talibus circumstantiis et tanta facilitate, aesi con­ ventio habeatur) commercium carnale frequens exerceant (etsi non sub eodem tecto vivant) sine ulla specie matrimonii. Publicus est concubinatus, si divulgatus est vel in talibus circumstantiis habetur. ut prudenter indicari possit et debeat facile divulgatum iri;\nojorius (n. iuris) post sententiam indicis competentis quae in rem indicatam transiit aut post c on . fessionem deliquentis in iudicio (cn. 2197). c. Hoc impedimentum non oritur ex matrimonio civili qua tali, abstrahendo a cohabitatione217). 2. Impedimentum publicae honestatis exsistit inter virum, qui matrimonium invalidum contraxit aut in.publico vel notorio ct ) 11 cub i natu vivit, et consanguineos mulieris ;< i torn inter mulierem, quae matrimonium invalidum contraxit vel in concubinatu vivit, et 3, Impedimentum publicae honestatis matrimonium dirimit in primo et secundo gradu lineae rectae inter virum et consanguineos mulieris et vice versa, non item in linea collaterali214). 4. Hoc impedimentum iuris ecclesiastici est. Tus naturae ostendit quidem, esse contra decentiam, ut quis matrimonium ineat cum propinquis personae, quae sibi publice tam intime coniuncta est, at eiusmodi matrimonium invalidum esse non ostendit. Quare ab in­ fidelibus hoc impedimentum non contrahitur nisi matrimonium in***) 2‘*) 2'7) 2«) Cn. 1078. Cappello, n. 543. Vlaming-Bender, pg. 265. C. i. C. 12. mart 1929. A. A. S. 21 (1929) 170. Cn. 1078. De impedimentis matrimonii 507 validum vel concubinatus post utriusque baptismum perduret. In­ super affinitas matrimonium solum iure ecclesiastico dirimit, ergo a fortiori publica honestas. Nota. Antiquum impedimentum publicae honestatis tum quoad naturam tum quoad ambitum valde immutatum est. a. Antea impedimentum ortum est ex matrimonio rato tum valido tum invalido, dummodo invalidum non fuerit ex defectu consensus. Nunc non oritur, nisi ex matrimonio invalido, quaecunque sit invaliditatis causa, aut ex publico vel notorio concubinatu. b. Antea hoc impedimentum matrimonium dirimebat usque ad quartum gradum inclusive in utraque linea, sive matrimonium validum fuerat sive invalidum. Nunc publica honestas matrimonium dirimit usque ad secundum gradum lineae rectae tantum, sive matrimonium consummatum fuerit sive non fuerit. c. Antea hoc impedimentum ortum est etiam ex sponsalibus validis (quae inde a 19. april. 1908 debent esse scripto inita) et absolute (non sub condicione suspensiva) initis. Nunc ex sponsalibus nulla oritur publica honestas. $ 72. Cognatio spiritualis. 598. Natura impedimenti. 1. Impedimentun i cognai io it is sp i ritualis in eo consistit, quod inter personas, quae ex coli a t i ο 11 e e t _s u s c e p t i ο n e baptismi cognationem contraxerunt, validum matrimonium iniri non potest. Cognatio spiritualis est propinquitas personarum orta ex regeneratione spirituali in sacramento baptismi. Quandoquidem regeneratio spiritualis similitudinem habet cum generatione naturali, qui in illa partes habent, minister et patrinus, considerantur ut parentes spirituales baptizati; ideo voluit Ecclesia, ut reverentia spiritualiter coniunctis debita matrimonium dirimeret, sicut reverentia consan­ guineis debita illud dirimit. 2. Hoc impedimentum est solum iuris ecclesiastici : iuris enim naturalis esse non potest, quia oritur ex collatione et susceptione sacramenti; iuris autem divini non est, quia nullum voluntatis divinae afferri potest argumentum. Quare in hoc impedimento dispensari potest, et quidem ex quavis rationabili causa, cum sit gradus minoris. 599. Declaratio. 1. Ea tantum cognatio spiritualis matrimonium irritat, quae intercedit: a, inter baptizatum et baptizantem (etsi haereticum), b. inter baptizatum et patrinum catholicum241*). Ex confirmatione oritur quidem cognatio spiritualis, nullum autem impedimentum matrimonii. Huius rei haec videtur esse ratio: Cognatio oritur, quia patrinus vi cognationis filioli sui spiritualis Christianam educationem curare debet; cum autem confirmatus et patrinus per se eiusdem sexus esse debeant, cognatio inter ipsos intercedens non irritat matrimonium a. Cognatio spiritualis, quae ex iure antiquo inulto latius protendebatur, a Con­ cilio Tridentino restricta est “°) et per Codicem magis adhuc coarctatur. b. Cognatio spiritualis ex baptimo sollemni et privato oritur251). «·) Cn. 1079 et cn. 768. -so) Sess. 24. c. 2. De reform, matr. M1) Cf. cn. 726, 2. 508 De matrimonio 2. Ut cognatio spiritualis oriatur, requiritur, ut sacramentum valide conferatur, et ex parte patrini, ut valide, etsi illicite, patrinum egerit. a. Qui patrini munus per procuratorem exercet, ipse, non procurator, cogna­ tionem contrahit*4*). b. Si infidelis baptizat filium hominis fidelis, ipse non contrahit cognationem spiritualem, quia infidelis illius incapax est; cognatio autem ex una parte tantum oriri non potest, cum sit relatio, quae natura sua est reciproca253). Hinc si eiusmodl infidelis postea ipse baptismum recipiat, nulla exsistit cognatio spiritualis. 3. Cognatio spiritualis multiplex, quae antea in nomiullis casibu s intercedere poterat, nunc vix unquam exsistit. Unicus casus, qui fingi posset, hic est: si nempe idem esset baptizans et patrinus, qui munus patrini per procuratorem exerceret, duplex adesset cognatio spiritua­ lis inter baptizatum et baptizantem. Iam pridem declaratum fuit, cognationem spiritualem non multiplicari, si quis eorundem parentum plures filios in eodem sacramento teneat254). 4. Si baptismus sub condicione iteratur, cognatio spiritualis non contrahitur, nisi idem patrinus in utroque baptismo abhibitus fuerit. Ergo eam non contrahit nec patrinus, qui priori, nec patrinus, qui posteriori adfuerit255). £ 13. Cognatio legalis. C.600. Natura impedimenti. I. Impedimentum cognationis legalis αν (Biirgerliche Verwandtschaft) in eo consistit, quod inter personas, q i lac ex adoptione cognationem contraxerunt, validum matrimon i u m in iri non potest. Huius rei declarationem vide supra n. 561. 2. Impedimentum cognationis legalis est mere iuris ecclesiastici. Ratio potissima statuendi hoc impedimentum est peculiaris relatio reverentiae et amicitiae, quae ex adoptione inter adoptantem et adoptatum oritur. Huic accedit alia ratio, cavendi scilicet periculum fornicationis, quod immineret inter personas in eadem familia commo­ rantes, si spes matrimonii affulgeret. 3. Codex statuit, cognationem legalem matrimonium ibi dirimere, ubi ea ex lege civili matrimonium dirimit256). In diiudicando igitur hocce impedimento non ad ius romanum, sed ad ius recens cuiusque civitatis attendendum est. Ex modernis codicibus cognatio legalis impedimentum dirimens est in Italia, Hispania, Polonia, Croatia et Slavonia, in principatu Monacensi, in rebus publicis: Guatemala, Bolivia, Brasilia, Columbia, Peru257). -12) S. C. C. 11. lun. 1881. *“) Lacroix I. 6. pr. 1. 3G8 s. Sanchez 1. 7. disp. 60. **·) S. Officium 29. apr. 1894. (Coll. P. F., n. 1869.) Cn. 763, 2. Cn. 1080. 2ST) Cf. Cappello 570. 509 QUAESTIO SEXTA. De dispensationibus matrimonialibus256). « Articulus primus. De ipsa dispensatione. 601. 1. Si matrimonio contrahendo obstat impedimentum, curan­ dum imprimis, ut matrimonium evitetur; quod si fieri nequit, impedi­ mentum removeri debet, ut matrimonium valide et licite iniri possit. Porro impedimenta matrimonii dirimentia sive impedientia tribus modis auferri possunt λα, remotione causae (libamen, disparitas cultus, raptus);·/?, lapsu temporis (aetas);\c. dispensatione, quae est ordinarius modus auferendi impedimenta matrimonii. Dispensatio est legis in speciali casu relaxatio259). Ubi de dispen­ satione agitur, sermo esse nequit, nisi de impedimentis iuris eccle­ siastici: impedimenta enim iuris divini absoluti a nulla potestate humana auferri possunt. 2. Facultas dispensandi conceditur pro loro externo aut pro foro J|-1 interno. Forum internum duplex est, sacramentale et extrasacramentale. a. Dispensatio pro foro externo valet etiam pro foro interno. b. Si quis usus sit potestate dispensandi in impedimento occulto pro foro interno sacramentali atque impedimentum postea fiat publicum, matrimonium quidem validum est, at nova dispensatio petenda est pro foro externo; quodsi potestas dispensandi data sit pro foro interno non sacramentali, nova dispensatio pro foro externo necessaria non est280). 3, Cum impedimenta matrimonii sint leges irritantes vel prohi­ bentes universalis Ecclesiae, in iis dispensare nequit, nisi summus Pontifex et qui ab ipso specialem facultatem dispensandi acceperit. Eiusmodi facultas conceditur Ordinariis et in quibusdam adiunctis etiam ministris inferioribus, parochis et confessariis. Articulus secundus. I De potestate dispensandi. I I Consideranda est potest asyz. sumini Pontificis;^, potestas episcopi; \C. potestas parochi et confessarii. ' ( I 2M) Zitelli, De dispensationibus matrimonialibus (Romae 1887). BalleriniPalmieri VI. De dispensationibus q. 734 ss. Wernz-Vidal, n. 401 ss. Cupcllo, n. 215 ss. »») Cn. 80. :eo) Cn. 1047. 510 De matrimonio § l. De potestate summi Pontificis. 602. I. Romanus Pontifex dispensare nequit in impedimentis diri­ mentibus iuris divini absoluti; at dispensare potest in impedimentis juris divini condicionati, i. e. iis, quorum exsistentia ab actu humanae ‘voluntatis dependet (voti, matrimonii rati). 2. Romanus Pontifex dispensare potest in on 111 i b u s i m p e d i m e n t i s, quae certo sunt iuris ecclesiastici, non tamen in omnibus reipsa dispensat. * 'T' V-f' ' a. Tria sunt impedimenta, in quibus nunquam dispensat ^affinitas in primo gradu lineae rectae, si possibilitas consanguinitatis non est exclusa;^ordo episcopalis ad ineundum matrimonium,\coniugicidium publicum. b. Alia sunt impedimenta, in quibus jarissime dispensat, praesertim si agitur de ineundo matrimonio: coniugicidium cum adulterio, raptus, aetas, votum sol­ lemne, ordo sacer, saltem sacerdotii. c. Alia sunt impedimenta, in quibus raro dispensat: consanguinitas in linea collaterali tangente primum gradum2®1), affinitas in primo gradu lineae rectae, ordo subdiaconatus vel diaconatus. • 603. Dispensationes non ipse per se concedit, sed utitur ad hoc negotium congregationibus et tribunalibus suis, quae sunt: a. Congregatio s. Officii. Haec dispensat in impedimentis disparitatis cultus et mixtae religionis et indicat in omnibus, quae directe vel indirecte circa haec et privilegium Paulinum versantur262). b. Congregatio de Sacramentis. Haec dispensat _pro foro externo in omnibus reliquis impedimentis sanationemque in radice concedit pro universo orbe exceptis orientalibus203). c. Congregatio pro Ecclesia orientali. Haec dispensât orientales jn omnibus impedimentis, etiamsi una pars tantum sit ritus orientalis, salvo tamen iure s. Officii204). d. S. Pocnitcntiaria. Haec dispensat in omnibus impedimentis occultis pro foro interno tantum tum sacramentali tum cxtrasacramentali2”). —— e S. C. de Prop. Fide procurat dispensationes (pro utroque foro) pro locis sibi subiectis280); non tamen ex his locis recursus immediatus ad S. Poenitentiariam prohibetur. § 2. De potestate Ordinarii. 604. Locorum Ordinariis in Codice amplissima potestas conceditur. Potestate ordinaria dispensare potest Ordinarius loci_: 1. In impedimento impediente voti ex votis non reservatis orto, et quidem subditos et peregrinos1’®*). M1) Ita S. C. Sacr. postulat severiorem disciplinam in petenda dispensatione super imp. consanguinitatis in 1° gradu lineae collateralis mixto cum 2°. 1. aug. 1931. A. A. S. 23 (1931) 413. ««) Cn. 274, 3. — »«) Cn. 249, 2. >“) Cn. 257. »«) Cn. 258. ««) Cn. 252. «’*) Cf. AAS 41 (1949) 158. De dispensationibus matrimonialibus Vota non reservata sunt: votum virginitatis, votum non nubendi, suscipiendi Ç ordines sacros, amplectendi statum religiosum in congregatione. Etiam vota per-* fectae castitatis et ingrediendi religionem votorum sollemnium non sunt reservata, si emissa sint ante annum 18. aut non absolute. Cn. 1309. * ! 'M 7? 2. In mortis periculo ad consulendum conscientiae, et si casus,ferat. legitirnationi prolis, dispensare potest? fl. super forma in celebratione matrimonii servanda\b. in omnibus et singulis impedimentis iuris *"""* ~ ecclesiastici sive publicis sive occultis etiam multiplicibus, duobus exceptis; \c. proprios subditos ubique commorantes et omnes in , proprio territorio actu degentus;' d. remoto scandailo et, sj dispensatio conceditur in cultus disparitate aut mixta religionCj praestitiis cοnU suetis cautionibus287), quibus non requisitis vel non exhibitis dispen- . ' 1 satio invalida esset. a. Periculum mortis, sive ex morbo sive ex causa externa naturae vel hominis proveniat. b. Facultas valet, etsi non aegrotet persona, quae impedimento directe afficitur*-1) v. g. diaconus coniungi cupiens cum puella aegra. c. Conscientiae consulitur, eo quod peccatum vel peccati proxima occasio vel * / magna tentatio aufertur, undecunque haec deriventur, sive ex luxuria sive avaritia sive odio sive ex alia causa. d. Proli consulitur, eo quod haec postea facilius legitimatur, quin necesse sit pro legitimatione novam gratiam s. Sedis impetrare, sive proles sit naturalis sive incestuosa (non autem adulterina vel sacri lega2·9). e. Excipienda sunt duo impedimenta ex sacro presbyteratus ordine et ex affinitate in linea recta (consummato inatrimonio) provenientia. f. Scandalum removendum est, si unpedinientunCsit publicum, eo autem removetur, quod dispensatio conceditur coram testibus, quibus eiusdem rationes explicantur. g. Haec facultas tum pro foro externo tum pro interno adhiberi potest, et cum sit ordinaria, etiam aliis habitualiter delegari potest, est late interpretanda-70). h. Dispensandi facultas exerceri potest, etiamsi recursus ad S. Sedem sit possi­ bilis. i. Facultas adhiberi etiam potest in impedimentis multiplicibus et cumulatis. η 3. In urgenti necessitate, quando nempe iam omnia sunt parata ad nuptias ct matrimonium sine probabili periculo gravis malpdiffΛΓr1 nequeat, donec a s. Sede obtineatur dispensatio, dispensare potest in iisdem impedimentis et sub iisdem condicionibus ut in pericu 1 o mortis. Haec facultas valet etiam pro convalidatione matrimonii iam contracti, si idem periculum adsit nec tempus suppetat recurrendi ad s. Sedem271). q. «Cum iam omnia sunt parata ad nuptias« non significat condicionem, sine qua non possit adhiberi facultas dispensandi. Non taxative, sed demonstrative peculiaria adiuncta indicat, in quibus extra mortis periculum verificari solet casus vere gravis ct urgentis necessitatis*7’). Vi cn. SI conlati cum cn. 1045 Ordinarius ”7) Cn. 1043. 2Sh) S. Officium 1 iul. 1891. (Coll. P 2Î0) S. Officium 8. iul. 1903. (Coll. P •I 270) Cn. 202, 199, § 1, 200, 271) Cn. 1045. 372) Cappello, 232 ss. n. 1758.) n. 2171.) Cn. 1051. Si ♦ 'Chs 512 De matrimonio dispensare potest intra fines cn.81, etsi nondum omnia parata sint ad nuptias2”)e. g, emigrantes, qui citius navim conscendere debent2”). b. Malum grave esset infamia, scandalum, notabile damnum temporale etc. Si de convalidatione agitur, grave malum esse posset periculum incontinentiae, si nempe contracto demum matrimonio detegatur impedimentum et coniuges nec sine scandalo vel infamia separari nec sine periculo peccandi cohabitare possent. c. Ut dispensatio s. Sedis obtineri possit, requiritur tempus quindecim circiter dierum, cum nemo teneatur per telegraphum recurrere2”*). d. Dispensatio dari potest, etiamsi partes iam prius novissent impedimentum, dummodo nunc tantum ab Ordinario detegatur2”), imo etiam in casu, quo mala fide ct culpabiliter impedimentum celassent2”). c. Quaestio aliquatenus controversa est, an in urgenti necessitate dispensari possit etiam a forma sicut in articulo mortis. Communior sententia negat. Et sane, in ipsa hac materia, si agitur de prorsus aequali facultate communicanda, Codex utitur formula *cadem dispensandi facultate* (cf. cn. 1044 relate ad 1043; et cn. 1045, § 3 relate ad priores §§); si ergo cn. 1045, § 1 non hac formula utitur, sed solum de impedimentis loquitur, cum cn. 1043 distincte formam et impedimenta posuerit, concludendum est, eum positive noluisse dispensationem super forma concedere. 4. In impedimentis dubiis dubio facti sive occultis sive publicis dispensare potest, dummodo agatur de impedimentis, in quibus R. Pontifex dispensare solet; in dubio iuris declarat matrimonium tuto celebrari posse (cn. 15). 605. Potestate delegata dispensare potest in iis impedimentis sive dirimentibus sive impedientibus, pro quibus specialem delegationem accepit277). 5. Officium tribuit facultatem dispensandi (vel ad certum tempus vel pro certo numero casuum) in mixta religione, in disparitate cultus, et quoad privilegium Paulinum. S. Congr. de disciplina Sacramentorum dat facultatem dispensandi in ceteris impedimentis pro foro externo. Attamen ne episcopi diversa Officia adire debeant, Pius XI. Motu proprio 20. apri!. 1923 statuit, quod facultates quinquennales secundum certas formulas ab eadem S. Congr. Consistoriali tribuantur, apud quam relationes suas dioecesanas facere debent2”). S. Poenitentiaria concedit (per »pagellam«) facultatem dispensandi pro foro interno tantum subditos (sive ipsi et Ordinarius sint intra sive extra dioecesim) in occulto impedimento criminis neutro patrante. Haec facultas habitualiter delegari potest, pro solo tamen foro sacramentali. 2”) C. i. C. 27. iul. 1942. A. A. S. 34 (1942) 241, cf. Periodica 32 (1942) 103 110. «”) Jonc, C. I. C. II. pg. 236. 2”*) A. A. S. 14 (1922) 662 ad V. 2”) C. i. C. 1. mart. 1921. A. A. S. 13 (1921) 178. 2”) Vcrmcersch-Crcusen, Epitome II. 308. 2") Per decretum Congregationis Consistorialis 25. apr. 1918 in omnibus dioece­ sibus iuri communi obnoxiis abrogatae sunt omnes facultates fori externi, quae dici solent triennales, quinquennales et decennales, ita ut iis amplius uti non liceat. Ab anno 1923 iterum conceduntur. 2”) A. A. S. 15 (1923) 193. I PASTei. De dispensationibus matrimonialibus 513 £ 3. De potestate parochi et confessorii. 606. 1. Urgente mortis periculo eandem dispensandi facultatem et sub iisdem condicionibus ac ipse Ordinarius habent tum parochus, tum sacerdos matrimonio assistens in periculo mortis deficiente parocho vel Ordinario ad normam cn. 1098, 2, tum etiam confessarius (en. 1044)7 a_. In hoc casu, si tempus suppetat recurrendi ad Ordinarium, recursus neces. darius est; impossibilitas recurrendi iam adest, si non possit per epistolam recurrere, quamvis possit per telegraphum vel telephonium279). b. Facultas haec est annexa officio parochi, ergo ordinaria et[delegabilis\ sacerdoti et confessario data est delegata, non subdelegabilis. * ■* ° c. Confessarius iisdem facultatibus pollet pro foro | interno^ sed in confess i one sacramentali tantum. Attamen si ipse simul est sacerdos assistens, facultate pollet etiam pro foro externo. d. Haec facultas in articulo mortis valet etiam pro casibus publicis, quia eodem modo sine restrictione conceditur ac Ordinario. * « I In urgenti necessitate, ubi nempe iam omnia parata sunt ad nuptias zt matrimonium vel (si agatur de matrimonio contracto) convalidatio sine probabili periculo gravis mali differri non possit, donec a s. Sede obtineatur dispensatio, parochus vel sacerdos assistens in casu necessitatis ad normam cn. 1098, 2 vel confessarius eadem pol­ lent facultate, sed solum pro casibus occultis in quibus nec Ordinarius adiri possit, vel nonnisi cum periculo violationis secreti (cn. 1045). a. Cum casus iste antehac difficultatibus non careret et ab auctoribus diversimode solveretur, nomine casus perplexi circumferebatur. Nunc autem, concessa amplissima facultate dispensandi, fere omnis evanescit difficultas. b. Quid si non parochus, sed sacerdos ab ipso delegatus ad assistendum inveniret tale impedimentum in adiunctis, ubi recursus ad Ordinarium fieri non potest? Dicendum videtur cum Vermeerscli2*0) et Cappello2*1) huic sacerdoti competere etiam ea omnia, sine quibus facultatem delegatam exercere non potest; et mirum esset, si tali sacerdoti rite delegato minus competeret quam assistenti in casu necessitatis, ubi matrimonium coram solis testibus celebrari permittitur. _c. Verba »in casibus occultis* intelligenda sunt non solum de impedimentis natura sua et de facto occultis, sed etiam de impedimentis natura sua publicis, attamen de facto occultis-"1). (C·/. L«| F.-.·—1 517 * b. In causas 'canonicas et non-canonicas. Canonicae vocantur, quae ex stilo Curiae Romanae tamquam admissae pro dispensationibus matrimonialibus expresse referuntur; non-canonicae vocantur omnes aliae, quae inter causas ex stilo Curiae Romanae admissas expresse non referuntur. Etiam causas non-canonicas in dispensationibus matrimonialibus admitti certum est; immo quandoque ex solis causis non-canonicis dispensatio conceditur. 610. Causae dispensandi canonicae numero sexdecim hae sunt298): 1. » Angustia loci sive absoluta sive relativa (ratione tantum oratricis), cum scilicet in loco originis vel etiam domicilii cognatio feminae ita sit propagata, ut alium paris condicionis, cui nubat, invenire nequeat nisi consanguineum vel affinem; patriam vero deserere sit ei durum.« Haec causa praeprimis in sponsa attenditur. Locus potest esse locus, ubi orta est vel ubi habitat seu domicilium vel quasi-domicilium habet sponsa. Si locus sponsi idem est vel si alius est, sed pari modo angustus, id in libello indicari potest in hunc modum: angustia loci, ubi oratores orti sunt vel angustia locorum, ubi oratores etc. Locus hic non intelligitur parochia, sed pagus vel civitas, etsi in ea plures sint parochiae, dummodo ab aliis locis una saltem milliari (1500 metris) distet. Si ergo suburbium.sit locus ab urbe distinctus propriumque nomen habeat, allegari potest angustia loci, dummodo ab urbe metris 1500 circiter distet297). Angustus censetur locus, si non plures contineat quam 300 focos seu 1500 incolas demptis acatholicis, non autem incredulis et impiis. Paris condicionis late accipiendum est, non solum de statu et opibus, sed etiam de aetate, educatione, genio, indole religiosa etc. Invenire nullum sponsum dicitur mulier, si hic et nunc aptam nubendi occasionem non habeat, etsi nullum sponsum quaesierit, unum alterumve antea respuerit, ex alio loco virum habere possit, unus paris condicionis eam ducere velit, ne scilicet matrimonii libertas nimium coarctetur. 2. »Aetas feminae superadulta, si scilicet vigesimum quartum aetatis anuum iam egressa hactenus virum paris condicionis, cui nubere possit, non invenit. Haec vero causa non suffragatur viduae, quae ad alias nuptias convolare cupiat.« Si femina maioris adhuc aetatis sit, iuvat is in libello supplici exprimere, quo facilius dispensatio obtineatur. Opinabantur complures, si quando dispensatio concedatur propter aetatem sponsae superadultam, in verificatione causae ad validitatem dispensationis utrum­ que probari debere: mulierem esse superadultam eamque usque ad illud tempus virum paris condicionis, cui nubere possit, non invenisse; verum satis est, si certo constet de aetate superadulta-9*). , 3. » Deficientia aut incompetentia dotrf, si nempe femina non habeat actu tantam dotem, ut extraneo' aequalis condicionis, qui neque29 * consanguineus neque affinis sit, nubere possit in proprio loco, in quo commoratur. Quae causa magis urget, si mulier penitus indotata 29i) Recensentur in instructiones. C.de prop, fide 9. maii 1877.(Coll. P. F.n. 1470.) «”) S. C. C. 8. iul. 1876. (Coll. P. F. n. 1463.) 2BB) S. Poenitentiaria 5. apr. 1902. (Coll. P. F. n. 2134.) ^4I 518 De matrimonio exsistat et consanguineus vel affinis eam in uxorem ducere aut etiam convenienter ex integro dotare paratus sit.« Dotis nomen late intelligendum est de bonis fortunae, quibus onera matrimonii sustineri possint, non solum de dote stricte accepta, ubi nempe viget systema dotale. Actu, etsi postea dotem habitura sit, sive a parentibus, qui eam nunc dare non possunt aut dare nolunt, nec ad eam dandam cogi possunt, sive a consanguineo, qui partem hereditatis promisit. 4. «Lites super successione bonorum iam exortae vel earn nd em grave uni aut imminens periculum. Si mulier gravem litem super successione bonorum magni momenti sustineat, neque adest alius, qui litem huiusmodi in se suscipiat propriisque expensis prosequatur praeter illum, qui ipsam in uxorem ducere cupit, dispensatio concedi solet; interest enim reipublicae, ut lites exstinguantur. Huc proxime accedit alia causa, scilicet dos litibus involuta, cum nimirum mulier alio est destituta viro, cuius ope bona sua recuperare valeat. Verum huius­ modi causa nonnisi pro remotioribus gradibus sufficit.« V\ y· 5. » Paupertas viduae, quae numerosa prole (tribus vel pluribus) ?sit onerata et vir eam alere polliceatur. Sed quandoque remedio dispensationis succurritur viduae ea tantum de causa, quod iunior sit atque in periculo incontinentiae versetur.« 6. » Bonum pacis, quo nomine veniunt nedum foedera inter regna et principes, sed etiam exstinctio gravium inimicitiarum, rixarum et odiorum civilium. Haec causa adducitur vel ad exstinguendas graves inimicitias, quae inter contrahentium consanguineos vel affines ortae sint quaeque matrimonii celebratione omnino componerentur, vel quando inter contrahentium consanguineos et affines inimicitiae graves viguerint, et, licet pax inter eos inita iam sit, celebratio tamen matrimonii ad ipsius pacis firmationem maxime conduceret.« 7. «Nimia, suspecta, periculosa familiaritas necnon cohabitatio sub eodem tecto, quae facile impediri non posset.« Cum ratio huius causae reponitur in scandalo vitando, requiritur, ut haec fa­ miliaritas vel cohabitatio sub eodem tecto originem dederit suspicioni de turpi conversatione inter nupturientes2·9). 8. «Copula cum consanguinea vel affine vel alia persona impedi­ mento laborante prachabita, et praegnantia ideoque legilimatio prolis, ut nempe consulatur bono prolis ipsius et honori mulieris, quae secus innupta maneret.« Haec est una de urgentioribus causis, ob quam dispensatio dari solet. Si copula incestuosa, quae allegatur tamquam causa dispensationis, non ex humana fragilitate, sed ex spe facilius dispensationem obtinendi habita fuerit, haec circumstantia in supplicatione amplius exprimi non debet300). 9. «Infamia mulieris ex suspicione orta, quod illa suo consan­ guineo aut affini nimis familiaris cognita sit ab eodem, licet suspicio sit falsa, cum nempe, nisi matrimonium contrahatur, mulier graviter diffamata vel innupta maneret, vel disparis condicionis viro nubere deberet aut gravia damna orirentur.* *··) Ballerini-Palmieri VI. n. 940. 30°) S. Officium, 25. iun. 1885. (Coll. P. F. n. 1635.) De dispensationibus matrimonialibus 519 10. »Revalidatio matrimonii, quod bona fide et publice, servata Tridentini forma, contractum est, quia eius dissolutio vix fieri potest sine publico scandalo et gravi damno, praesertim feminae. At si mala fide sponsi nuptias inierunt, gratiam dispensationis minime merentur, sic disponente Cone. Trident.« (Sess. 24. c. 5 de reform, matrim.) a. Ubi agitur de dispensatione ad convalidandum matrimonium, indicari debet, mim oratores impedimentum ignoraverint, num ignorantia facti vel iuris, num in facie Ecclesiae contraxerint, num copulam habuerint, eamque bona vel mala fide, num de impedimento edocti copulam continuaverint. b. Si una tantum pars matrimonium mala fide contraxit, semper, anteactis quoque temporibus, concedebatur dispensatio; hodie vero ea conceditur, etsi utraque pars mala fide matrimonium contraxit, praesertim si proles iam nata sit vel matrimonii civilis immineat periculum. / 11, » Periculum matrimonii mixti vel coram acatholico ministro celebrandi.* 12. » Periculum incestuosi concubinatus.* νΧ13. » Periculum matrimonii civilis. Ex dictis consequitur probabile periculum, quod ilii, qui dispensationem petunt, ea non obtenta, matrimonium dumtaxat civile, ut aiunt, celebraturi sint, esse legiti­ mam dispensandi causam.« Item matrimonium civile iam contractum, quod convalidandum sit. 14. » Remotio gravium scandalorum. « 15. ^Cessatio publici concubinatus.* 16. » Excellentia meritorum, cum aliquis (sive sponsorum sive progenitorum) aut contra fidei catholicae hostes dimicatione aut liberalitate erga Ecclesiam aut doctrina, virtute aliove modo de religione sit optime meritus.*· 1*1. VVUC· 611. Causae non-canonicae canonicis adiungendae sunt, sed his deficientibus quandoque ex solis non-canonicis in gradibus remotiori­ bus conceditur dispensatio. Eiusmodi sunt: 1. Ex parte oratricis: a. Si alterutro vel utroque parente orbata; b. ex natalibus illegitimis orta; c. infirmitate, deformitate, aliove defectu detenta; d. iam ab alio deflorata est. 2. Ex parte orafiiïis: a. Si infirmitate detentus, b. si viduus prole oneratus, cui quaerit bonam matrem; c. si adiutorio huius mulieris indigens est e. g. ad gerendam rêm domesticam. 3. Ex parte matrimonii: a. Propositum contrahendi divulgatum; b. convenientia matrimonii; c. boni mores oratorum; d. bonum paren­ tum, si pater vel mater indiget adiutorio; e. si omnia sunt parata ad nuptias. Articulus quartus. De modo petendi dispensationem. 612- Declarationes. Dispensatio petitur per libellum supplicem, 1. Si dispensatio petitur ab impedimentis publicis, ergo pro foro externo, libellus supplex conficitur a parocho; si ab impedimentis occultis pro foro interno petitur, a confessario. 520 De matrimonio 2. Libellus supplex, sive a parocho sive a confessario cοnfectus est, ordinarie dirigitur ad Episcopum, qui vel ipse dispensat, si ad id potestatem habet, vel libellum dirigit ad Congregationes Romanas. Solum si agitur de impedimento, quod petentem apud Ordinarium diffamaret, vel periculum violandi sigillum adduceret, libellus imme­ diate ad s. Poenitentiariam dirigitur. 3. Si cui Ordinarius negaverit dispensationem, eandem a s. Sede petere potest, etiam nulla denegationis facta mentione. Quodsi a s. Sede primum negata fuerit dispensatio, non potest eadema b O rd i n a r i o peti. Immo dispensatio ab una Congregatione negata non potest ab alia Congregatione aut ab Ordinario concedi sine prioris assensu, salvo iure s. Poenitentiariae pro foro interno301). 4. Libellus supplex fit nomine oditorum, non parochi vel con­ fessarii, et quidem, si dispensatio pro foro externo petitur, expressis, si vero dispensatio pro foro interno petitur, tectis oratorum nominibus. In libellis ad Congr. de Sacram, directis alloquendus est s. Pontifex (beatissime pater); in libellis ad poenitentiariam directis poenitentiarius maior (eminentissime princeps). 5. Ad praecavenda varia incommoda, quae ex petitione dispen­ sationum per telegraphum contingere possint, Leo XIII. prohibuit, ne ss. Congregationes ordinarie petitiones hoc medio factas acciperent, idemque ab Ordinariis servari mandavit. Si tamen necessitas quampri­ mum obtinendae dispensationis urgeat, non prohibetur, quominus Congregationes vel Ordinarii petitiones per telegraphum missas accipiant302). 6. Dispensatio peti dicitur in forma ordinaria seu in forma nobiliiun, si oratores solvendae taxae non sunt impares; dispensatio petitur in forma pauperum, si oratores declarant se solvendae taxae aut omnino aut ex parte impares esse. Pari modo dispensatio in forma ordinaria vel nobilium concedi dicitur, quando exigitur taxa, et in forma pauperum concedi dicitur, quando aut nulla aut solum parva iniungitur taxa. 613. Quae in libello supplici exprimenda sint. Etsi libelli supplices ex usu diversarum regionum diversimode conficiantur, complura tamen sunt, quae sive ex iure sive »ex stilo Curiaee necessario expri­ menda sunt, ut dispensatio valida sit303). 1. Nomen et cognomen oratorum, utrumque distincte ac nitide ac sine ulla litterarum abbreviatione scriptum. Oratorurn nominibus additur: a. aetas sive eo, quod numerus annorum sive co, quod dies, mensis et annus nativitatis indicatur, quamvis id necessarium non sit, nisi aetas sit causa dispensandi; b. dioecesis originis ve! actualis domicilii aut quasi-domicilii: etenim si petitur dispensatio pro foro externo, exsecutio dispensationis committi solet Ordinario. Quodsi petitur dispensatio pro foro interno, 30‘) 302) 303) n. 610 Cn. 43. Secretaria status 10. dec. 1891. (Coll. P. F. n. 1775.) Enumerantur haec in instructione S. C. de prop, fide 9. maii 1877, supra in nota iam citata. De dispensationibus matrimonialibus 521 reticito nomine dioecesis, indicatur tantum lingua vernacula locus, ad quem mit­ tenda sit dispensatio. 2. Impedimentum seu impedimenta in infima sua specie (consan­ guinitas, affinitas, publica honestas etc.). 3. Gradus, utrum simplex an mixtus, remotior an propinquior et in qua linea. 4. Numerus impedimentorum, non solum diversae, sed etiam eiusdem speciei. Praeter impedimenta dirimentia indicanda sunt etiam impedimenta impedientia, quamvis episcopus in iis dispensare possit aut iam dispensaverit: si enim cum impedimento dirimente simul concurrit impediens e. g. mixtae religionis, multo difficilius in dirimente conceditur dispensatio. 5 Circumstantiae, quae efficiunt, ut facilius vel difficilius dispensetur, scii, utrum matrimonium contrahendum sit an contractum, num in forma praescripta, num cognito impedimento, num consummatum sit et utrum bona vel mala fide. Nota 1. Olim ex variis decretis et instructionibus Romanarum Congregatio­ num ad validitatem dispensationis exprimi debebat copula incestuosa habita inter sponsos ante dispensationis exsecutionem, etiamsi ipsa copula incestuosa non fuerat causa dispensandi. Nunc vero abrogatis hisce statutis per decretum s. Of­ ficii 25. iun. 1885 dispensatio valida est, etsi reticita fuerit copula incestuosa inter sponsos habita. Quin etiam abrogata est obligatio exprimendi intentionem, si ad­ fuerit, per illam facilius obtinendi dispensationem304). Ideo sponsi consanguinei in examine sponsorum de incestu inter se habito et de intentione per eum fa­ cilius obtinendi dispensationem interrogandi non sunt; quodsi incestus inter ipsos habitus evaserit publicus vel si sponte ab eis aperiatur, haec circumstantia in libello supplici indicari vel etiam omitti potest. Ex aliis tamen rationibus ne­ cessarium esse potest, ut in libello supplici declaretur incestus a sponsis com­ missus e. g. ad legitimandam prolem ex incestu susceptam. Nota 2. Ad impediendos errores, qui irrepere possunt in computationem gradus impedimentorum consanguinitatis et affinitatis in precibus addatur arbor genealogica (Stammbaum) 304ft). 6. Causae dispensationis. Supremum hac in re principium hoc est: »expressio et verificatio causarum pertinet ad substantiam dispensationis*. a. Necesse non est, ut omnes causae dispensationis, quae forte exsistunt, affe­ rantur; sed pluribus exsistentibus afferendae pro lubitu eligi possunt, modo veri­ tate nitantur. Praestat tamen, si adsint, plures afferre, ut certior sit supplicationis effectus. b. Nihil impedit, quominus in libello supplici praeter causas canonicas etiam aliae non canonicae afferantur, quibus canonicae confirmentur. c. Quandoque dispensatio concedi dicitur sine causa, quod significat, dispen­ sationem concedi sine causa canonica aut sine causa expresse allegata. In hoc casu oratoribus pium opus ut largior eleemosyna in compensationem imponitur, adeo ut bonum Ecclesiae, quod illo opere promovetur, sit causa dispensandi. 7. Status fôrtiÎrlÙ'e orSfôrum, ut taxa solvenda determinari possit, vel ut dispensatio, si oratores pauperes sint, gratis concedatur. Usus tamen indicandi hunc statum in diversis regionibus diversus est. 304) S. Officium 18. mart. 1891. (Coll. P. F. n. 1749.) 304«) S. C. Sacr. Instructio 29. iun. 1941 A. A. S. 33 (1941) 302. 522 De matrimonio a. Iuxta praxim Tribunalium Romanorum vere pauperes non ii vocantur, qui labore manuum vel industria vivunt (hi proprio nomine miserabiles dicuntur), sed illi, quorum bona detractis debitis aliisque oneribus non multum excedunt tria millia (3000) francorum; et fere pauperes appellantur, quorum bona maiora sunt, sed decem millia (10.000) francorum non notabiliter excedunt. b. In taxanda oratorum fortuna simul computari debent utriusque partis facultates, nisi una pars acatholica sit: huius enim fortuna non attenditur; insuper ratio habenda est hereditatis, quam iure exspectant, et muneris valde lucrosi e. g. regii ministri, medici etc., quod exercent. c. De condicione oratorum s. Sedi constare debet ex Ordinarii authentico testimonio, quam condicionem, cum Ordinarius raro propria scientia cognoscat, discere debet ex attestatione parochi, qui proinde interrogatis ipsis oratoribus aliisque personis fide dignis Ordinarium de oratorum fortuna certiorem reddere debet. d. Hodie tamen s. Sedes in multis regionibus acceptat oblationes ab oratori­ bus sponte factas, etsi taxa minores sint. Num una pars altera ignara dispensationem petere possit. a. Si impedimentum natura sua utramque partem simul afficit, ut consanguini­ tas vel affinitas, sufficit, ut una pars dispensationem petat et acceptet: nam cum dispensatio se extendat ad necessario connexa, una parte dispensata eo ipso impedimentum aufertur etiam ab altera, etsi dispensationem ignoraverit. b. Si impedimentum natura sua unam partem tantum independenter ab altera afficit, ut votum castitatis sive ab una sive ab utraque emissum, dispensatio peti potest inscia parte, quae impedimento afficitur. »Et licet ipsa possit gratia per rescriptum concessa non uti, rescriptum tamen valet ante eius acceptationem, nisi aliud ex appositis clausulis appareat (cn. 37)«. 614. De solvenda taxa vel componenda. Dispensationes pro foro interno conceduntur gratis omnino; pro aliis autem exigitur taxa. 1. Taxa solvenda occasione dispensationis obtentae plura in se continent: a. taxani proprie dictam pro sustentatione ministrorum Con­ gregationis Romanae; b. componendam seu eleemosynam pro arbitrio s. Sedis in pia opera impendendam; c. salarium pro labore agentis, qui in negotiis dioecesis Romae agendis operam suam praestat; d. ex­ pensas postales. 2. Si petitur dispensatio in forma ordinaria vel in forma nobilium, oratoribus solvenda iniungitur aliqua taxa, quae pro eorum facultati­ bus, pro natura impedimenti et pro causa dispensandi diversa est. Exigit quidem Concilium Tridentinum, ut gratis dispensetur305); attamen his illae tantum taxae prohibentur, quae in lucrum dispensantium cedant, non autem taxae, quae pro necessariis expensis et in pia opera impendantur, praesertim cum hoc modo rariores reddi possint dispensationes. 3. Si dispensatio petitur ab impedimento publico in forma pauperum, aliqua sed minor exigitur componenda, quae pro quibusdam regionibus plane condonatur. 4. St episcopus vi delegationis in impedimentis matrimonialibus dis­ pensat, excepta modica aliqua praestatione in dispensationibus pro divitibus ad sustentandam cancellariam, nullum emolumentum exigere potest; et si exegerit, tenetur ad restitutionem300). 305) Concilium Trident, sess. 24. c. 5. De reform, matr. — 30e) Cn. 1056. Dc dispensationibus matrimonialibus 615. Num valeat dispensatio, si in libello supplici contineatur error. » 1. Error circa nomen vel cognomen oratorumjion_reddi.t i n v a I i d a m dispensationem, si error est accidentalis seu parvi momenti, vel si c. g. una altera ve littera vel aliqua syllaba mutatur, vel si omittitur unum nomen illius, qui duo habet, modo de identitate personae constet (cn. 47). 2. Error circa impedimentum. a. Dispensatio ab impedimento consanguinitatis vel affinitatis, concessa in aliquo impedimenti gradu, valet, licet in petitione vel in concessione error circa gradum irrepserit, dummodo gradus revera exsistens sit inferior, aut licet reticitum fuerit aliud impedimentum eiusdem speciei in aequali vel inferiore gradu, et quidem »etiam pro alio impedimento eiusdem speciei in aequali vel inferiori gradu, quod in supplici libello bona vel mala fide reticitum fuit»307). b. Data a s. Sede dispensatio super matrimonio rato et non con­ summato vel facta permissio transitus ad alias nuptias ob prae­ sumptam coniugis mortem, secum fert semper dispensationem ab impedimento proveniente ex adulterio cum promissione vel a 11 e n - ' r ~ tatione matrimonii si qua opus sit, numme vero si intervenit machinatio mortis30*). 3. Error circa causas. x a. Si una tantum causa motiva affertur caque falsa, dispensatio invalida est, etsi causa impulsiva sit vera. b. Si una causa motiva affertur eaque vera, dispensatio valet, etsi causae impulsivae omnes falsae sint. c. Si plures causae motivae et impulsivae afferuntur, dispensatio valet, modo una causa motiva vera sit. d. Levis quaedam exaggeratio causae ceteroquin verae dispen­ sationem non reddit invalidam. 4. Dispensationes tamen ab impedimentis gradus mj noris nu Ilo vitio obreptionis vel subreptionis irritantur, etsi unica causa finale in precibus exposita falsa fuerit300). Error circa condicionem oratorum non teddit dispensationem invalidam: -gratiae enim validitati nihil unquam officiet error aut fraus circa oeconomicam oraturum condicionem»310). 616. De legitimatione prolis occasione dispensationis matri- monialis311). 1. Per dispensationem ab impedimento dirimente concessam ab eo, qui potestatem dispensandi ordinariam habet vel delegatam per indu tum generale312), conceditur etiam eo ipso legitimatio proliss iam natae vel conceptae ex iis, qui dispensantur, nisi proles sit adulterina vel sacrilega. 3U7) 30K) 309) 310) 311) 312\ Cn. 1052. C. i. C. 8. iul. 1948. A. A. S. 40 (1948) 38ϋ. Cn. 1053. Cn. 1054. Constitutio Sapienti consilio Pii X. 29. iun. 1908. Cn. 1051. Cf. cn. 1043. cn. 1044. 524 De matrimonio 2, Proles non legitimatur ipsa dispensatione, si dispensatio conceditur ab eo, qui potestatem delegatam habet per rescriptum parti­ culare ad certum casum, sed legitimari debet per decretum speciale. Facultas dispensandi ad certum casum concessa strictae interpretationis est (cn. 85), quae ideo praeter facultatem dispensandi non continet etiam facultatem legitimandi. Articulus quintus. De modo concedendi et exsequendi dispensationem. . . 617. De modo concedendi dispensationem. I. Dispensationes conce^"duntur aut in forma commissoria aut in forma gratiosa. \In forma ' x commissoria concedi dicuntur, si alicui committitur delegata facultas exsequendi dispensationem;\in forma gratiosa concedi . djcituri._si ipse superior (S. Sedes, Episcopus) concedit plenam dispensationem et alteri solum iniungit mandatum cum dispensatis ex officio communi­ candi dispensationem factam313). a. In impedimentis occultis dispensatio tum a S. Sede tum ab Episcopis concedi solet in forma commissoria. In impedimentis publicis a S. Sede dispensationes solent dari in forma commissoria, ab Episcopis autem potius in forma gratiosa. b. Ad diiudicandum valorem dispensationis attendi debet ad formam, qua illa conceditur: nam ut sit valida dispensatio, causae in libello supplici allatae verae esse debent eo tempore, quo conceditur dispensatio. Hinc si dispensatio conceditur in forma commissoria, causae verae esse debent, quando commissarius dispensationem exsequitur, et si dispensatio conceditur in forma gratiosa, causae verae esse debent, quando dispensat Curia sive Romana sive Episcopalis313 314). 2. Dispensationes conceduntur aut pro foro externo aut pro foro interno. Inter haec duo genera dispensationum duplex notandum est discrimen:\g. dispensationes pro foro externo a S. Sede exsequerr. dae committuntur Ordinario; dispensationes vero pro foro interno committuntur confessario ab oratoribus eligendo aliae sunt condi­ ciones et clausulae, sub quibus conceduntur dispensationes pro foro externo, et aliae, sub quibus conceduntur dispensationes pro foro interno. 3. Etiam ii, qui aliqua censura irretiti sunt, valide rescripta gratiae consequi possunt, iis tantum exceptis, in quos lata est sententia declaratoria vel condemnatoria. Post latam eiusmodi sententiam prius a censuris absolvi debent, ut rescriptum s. Sedis valide reci313) Dispensationes matrimoniales S. Sedes tripliciter diverso modo concedit, a. Quandoque ipsa plenam dispensationem confert, adeo ut nulla exsecutione opus sit (in forma gratiosa), β. Quandoque facultatem plene dispensandi concedit, quo in casu delegatus totum negotium dispensationis (dispensationem et exsecutionem) ipse perficit, γ. Si dispensatio conceditur in forma commissoria, ipsam dispen­ sationem confert S. Sedes, dispensationis exsecutio vero committitur delegato (ideo forma commissoria). Dispensatio in hoc casu effectum non sortitur ante exsecutionem, delegatus tamen eam exsequendo non pro arbitrio procedere potest, sed nudum ministerium exercet. 314) Cn. 41; cf. tamen cn. 1054. De dispensationibus matrimonialibus 525 pere possint, nisi in rescripto Pontificio censurae mentio fiat315). Quam ob rem in facultate dispensandi habitualiter concessa confertur etiam potestas absolvendi a censuris sed solum ad effectum dispen­ sationis consequendae316). K I J . 1 ) 1 618. De commissario seu exsecutore dispensationum, quae pro foro externo conceduntur, ex iure haec notanda sunt317). a? a. Dispensationes Ordinario oratorum commissas exsequi debet %— Ordinarius, qui litteras testimoniales dedit vel preces ad S. Sedem c? transmisit, etiamsi sponsi, quo tempore exsecutioni danda est dispensatio, in aliam dioecesim discesserint non amplius reversuri. Attamen monendus est Ordinarius loci, in quo matrimonium contrahere cupiunt318). b. Dispensationes Ordinario commissas exsequi potest etiam eius vicarius generalis et sede vacante vicarius capitularis. c. Vicarius capitularis exsequi potest etiam dispensationes episcopo (defuncto) vel eius vicario generali remissas et nondum exsecutioni mandatas. Dispensationes sede vacante vicario capitulari remissas exsequi potest episcopus successor et eius vicarius generalis. d. Ordinarius, a quo dispensatio exsequenda est, potestatem eam exsequendi etiam alteri delegare potest, praesertim Ordinario, in cuius dioecesi sponsi actu degunt, nisi subdelegatio prohibita fuerit319). -ua 619. De modo exsequendi dispensationes pro foro externo concessas. J I. Facultas dispensandi ab impedimento matrimonii valide exerceri non potest, antequam rescriptum datae facultatis receptum sit; , nec sufficit notitia datae facultatis aliunde accepta e. g. per telegraphum, nisi ex officio auctoritate S. Sedis transmissa fuerit. Exsecutio ante receptum documentum facta, eodem recepto, repetenda foret320), 2. Commissarius accurate observare debet clausulas seu condiciones dispensationis, quae in rescripto continentur: omnes enim rationem praecepti pro qualitate materiae sub gravi vel sub levi obligantis habent; sed »tunc tantum essentiales pro eorundem validitate cen­ sentur, cum per particulas si, dummodo, vel aliam eiusdem signi­ ficationis exprimuntur« (cn. 39) 321). Praecipuae clausulae sunt: Ά a. Verificalio precum ante exsecutionem dispensationis, nisi «agatur de impe­ dimento gradus minoris. Modus hanc verificationem perficiendi arbitrio Ordinarii relinquitur, qui eam plerumque a parocho perficiendam curat. Verificatio potissimum fit examinando testes ipsosque oratores. h. Remotio, si adsit, scandali, praesertim per separationem sponsorum, tempore Ordinario bene viso, si fieri possit. Haec clausula, quae in rescriptis continetur, quando incestus vel aliud delictum oratorum ut causa dispensationis affertur, ’*») Cn. 2265, 3. «·) Cn. 66, 3. 3K) S. Officium 20. febr. 1888, iussu Leonis XIIf. Coll. P. F. n. 1685. Cn. 1055. 31β) Cn. 1055. 31e) Cn. 57. 32°) S. Poenitent. 15. ian. 1894, s. Officium 14. aug. 1892. (Coll. P. F. n. 1858. 1810.) Cn. 53. 321) S. Poenitent. 27. apr. 1886. (Coll. P. F. n. 1655.) -., S 526 De matrimonio ita intelligenda est, ut inter media reparandi scandalum praeferenda sit separatio sponsorum, quodsi haec fieri non possit, aliud medium eligi debet, modo aptum sit ad finem322). 3. His (per parochum) praemissis commissarius dispensationem concedit, quae non ad validitatem, sed ut licita· sit323), dari debet in scriptis facta expressa mentione delegationis apostolicae et impedi­ menti, in quo oratores dispensantur (cn. 1057). 4. Si exsecutor in exsecutione rescripti quocunque modo erraverit, dispensationem iterum exsecutioni mandare potest (cn. 59, 1). 620. De modo exsequendi dispensationes pro foro interno concessas. S/ Poenitentiaria facultatem dispensandi pro foro interno concedit, quoad clausulas haec notanda sunt. 1. Litterae dispensationis solent inscribi: Discreto viro confessario ab Ordinario approbato et ab oratoribus electo; quare dispensationem exsequi potest quilibet confessarius ab oratore electus, dummodo approbatus sit ab Ordinario loci, in quo concedenda sit dispensatio. 2. Si in rescripto haec continentur: discretioni tuae committimus, quatenus, si ita sit dispenset — his verbis confessario iniungitur obligatio (ut licita sit dispensatio) inquirendi ex ipso poenitente, num exposita vera sint. Eius affirmationi simpliciter credere potest, nisi scientia extrasacramentali aliud sciat. 3. Si in litteris dispensationis· haec continentur: Latorem, audita prius eius sacramentali confessione, a quibusvis censuris etc. absolvas, non valet dispensatio, nisi praemissa confessione sacramentali detur in actu confessionis; at non requiritur absolutio sacramentalis. Hinc si poenitens non sit dispositus ad obtinendam absolutionem, tamen dispensari potest, et si absolutio esset sacrilega, nihilominus valida esset dispensatio321)· Quodsi confessio expresse non praecipitur, dispensatio pro foro interno concedi potest extra confessionem. 4. Vi huius clausulae: iniuncta poenitentia salutari, iniungi debet poenitentia a poenitentia sacramentali distincta. Quandoque iniungenda praescribitur poenitentia «gravis et longa«, «gravis et diu­ turnae, «gravissima et perpetua«. Haec poenitentia determinanda est ab eo, qui dispensationem exsequitur, ratione habita condicionis, aetatis, sexus illius, cui iniungenda est. a. Poenitentia gravis et longa esset opus poenitentiae, quod per annum vel per semestre, quin etiam per trimestre singulis hebdomadis peragendum imponitur e. g. singulis hebdomadis semel aut bis rosarium recitare, singulis hebdomadis semel sacrum audire, singulis dominicis viam crucis peragere, saltem semel in mense ss. sacramenta suscipere etc. Poenitentia gravis et diuturna esset eiusmodi opus poeni­ tentiae, quod per tres annos, aut per duos, quin etiam per unum annum peragendum iniungitur. Poenitentia gravissima et perpetua esset eiusmodi opus usque ad mortem peragendum. 3M) S. Poenitent. 12. apr. 1889. (Coll. P. F. n. 1701.) Plerumque ad hunc finem obtinendum nupturientes coram parocho et duobus testibus declarant se detestari iniuriam commissani et paratos esse ad implendam poenitentiam impositam. 3M) S. Officium 19. iun. 1875. (Coll. P. F. n. 1444.) S. Poenitent. 19. maii 1854. De dispensationibus matrimonialibus 527 b. Poenitentia in exsecutione dispensationis matrimonialis imponi et acceptari quidem debet, sed dispensatio non redditur invalida, eo quod poenitentia imposita a dispensato non impletur324*); neque in eo casu, quo dispensatus ne intentionem quidem eam implendi habeat324). 5. Quando dispensatio manere debeat occulta, in rescripto dispen­ sationis continentur haec verba: praesentibus litteris sub poena excom­ municationis latae sententiae per te post exsecutionem statim destructis. Destructio statim i. e. saltem inter triduum facienda est comburendo vel dilacerando rescriptum. Hisce tamen confessarius non prohibetur litteras descriptas pro sua instructione servare, dummodo omnia omittantur, ex quibus persona poenitentis cognosci possit. 6. Si impedimentum unam tantum partem afficit, ut, votum castitatis, sufficit cum una parte dispensare. At si impedimentum utrique parti commune vel ex utriusque culpa inductum est, ut impedimentum criminis, utraque pars confessarium (sive eundem sive etiam diversum) adire et dispensationem accipere debet, quamvis iam per dispensationem unius partis impedimentum, utpote indivisi­ bile, cessaverit327). Si altera pars alium eligit confessarium, rescriptum a prima confessario reddi debet poenitenti, qui illud tradit comparti, ut haec dispensationem a suo confessario petere possit328). 7. Dispensatio pro foro interno voce conceditur et si in confessione concedenda sit, post absolutionem sacramentalem. Determinata formula dispensationis non praescribitur; ideo concessa absolutione sacramentali confessarius uti poterit his vel similibus verbis: Insuper auctoritate apostolica mihi commissa dispenso tecum super impedimento (e. g. affinitatis), ut eo non obstante matrimonium inire (si iam contractum sit: denuo inire) valeas. In nomine Palris etc. 8. Dispensatio pro foro interno non sacramentali ab impedimento occulto concessa adnotanda est ad normam cn. 1047 in libro, qui in secreto archivo Curiae asservatur. "" 324) ««) 12T) ;,w) S. S. S. S. Poenitent. Poenitent. Poenitent. Poenitent. 14. sept. 1891. (Coll. P. F. n. 1768.) 12. nov. 1891. (Coll. P. F. n. 1767.) 7. febr. 1832. 15. nov. 1748. 528 QUAESTIO SEPTIMA. De consensu matrimoniali* Articulus primus. De natura et proprietatibus consensus. 6?1. Consensus matrimonialis est actus voluntatis, >quo vir et muner de iure habiles mutuo sibi tradunt et acceptant ius in corpus , perpetuum et exclusivunr,in ordine adactus per se aptos ad prolis generationem (en. 1081, §2). a. Sicut omnes alii contractus ita et matrimonium considerari potest in fieri seu prout est actus voluntatis inducens statum coniugalem et\in facto esse, prout est status conjugalis per ipsum illum actum productus et definitur legitima coniunctio viri et mulieris ad prolem generandam et educandam. b. De iure habiles dicuntur personae, quibus neque ex iure naturali neque ex iure positivo obstat impedimentum, quo eorum matrimonium reddatur invalidum aut illicitum, proindeque personae, quae valide et licite matrimonium inire possunt. c. Ius in corpus: quibus verbis significatur obiectum contractus matrimonialis, quod innuit s. Paulus his verbis: Mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir; similiter autem et vir sui corporis oolestatem non habet, sed mulier3™). Quod mutuum ius et, quod cum eo cohaeret, mutuum officium significatur, si obiectum contractus matrimonialis dicitur individua vitae consuetudo, quae essentialiter in illo ipso iure et officio consistit; integraliter etiam communem torum et cohabitationem continet. k α — Essent,ale obiectum contractus matrimonialis est igitur ius et potestas in corpus, sed eatenus tantum, quatenus ex se aptum est ad actum coniugalem seu ad generandam prolem. Scilicet distingui debet ius et potestas in coniugis corpus, quatenus aptum est ad actum generationis, quod est ius utendi corpore ad actum coniugalem, et usus seu exercitium iuris per ipsum actum coniugalem; iam vero primum ad essentiale obiectum matrimonialis contractus pertinet; alterum vero ad eius essentiam non requiritur, ideoque salva matrimonii essentia ab obiecto contractus matrimonialis excludi potest. X Quandoquidem ius in corpus suum relate ad generationem quilibet coniugum alteri tradit, non solum contra castitatem, sed etiam contra iustitiam et contra sanctitatem vinculi peccat, tum qui post initum matrimonium ipse abutitur corpore suo, tum qui alteri extraneo usum corporis sui concedit. X «lus ad actus per se aptos ad prolis generationem* significat essentiale con­ tractus matrimonialis etiam tunc haberi, si actus ex parte contrahentium rite exercendi per accidens e. g. ob sterilitatem nequeant esse prolifici. g. Ad essentiam contractus sufficit consensus in ius ad copulam tradendum et acceptandum, etiamsi realisatio finis secundarii non intendatur, imo etsi ius ad remedium concupiscentiae et ad mutuum adiutorium excludatur. Si ergo sponsi tradendo sibi ius primarium conveniunt de non tradendo iure secundario, salva manet substantia contractus matrimonialis330). “») 1. Cor. 7, M0) Cf. S. R. Rota 22. ian. 1944. A. A. S. 36 (1944) 189 s. De consensu matrimoniali 529 622. Eius necessitas et sufficientia. 1, Consensus matrimonialis ad'ineundum matrimonium plane necessarius et essentialis est, adeo ut nulla humana potestate unquam suppleri possit (cn. 1081, § 1). /2. Consensus matrimonialis ad matrimonium constituendum suaffi­ ciens est; copula carnalis ad id non requiritur; matrimonium enim potius in animorum unione quam in corporum commixtione essen­ tialiter consistit. Sunt, qui affirment mutuum consensum ad ineundum verum matrimonium non sufficere, nisi accedat copula carnalis, siquidem copula affectu maritali peracta constituat verum proprieque dictum matrimonium. Putant enim matrimonium non esse contractum consensualem, qui mutuo consensu, sed realem, qui mutua corporum traditione per copulam carnalem perficiatur. Verum cum doctrina Ecclesiae catholicae haec theoria (Kopulatheorie) non concordat. a. Ex doctrina Ecclesiae constat, matrimonium solo consensu contrahi. Matri­ monium facit partium consensus inter personas iure habiles legitime manifestatus141). 623. Proprietates. Cum consensus matrimonialis essentialiter sit contractus bilateralis onerosus, easdem qualitates habere debet, quae ad eiusmodi contractus generatim requiruntur. Debet esse a. verus; b. deliberatus; c. mutuus; d. signo sensibili manifestatus; e. inter personas habiles initus, quarum qualitatum si una desit, nullum est matrimonium. 1. Verus seu internus (non externus seu fictus tantum), quo coniuges sibi mutuo tradere et acceptare volunt potestatem in corpus in ordine ad generationem prolis; sufficit autem consensus implicitus, modo nihil eorum excludatur, quae ad essentiam contractus matri­ monialis pertinent. a. Consensus fictus vel simulatio triplex esse potest: 1. absque intentione contrahendi ; 2. cum intentione contrahendi, sed absque intentione sumendi obliga­ tiones essentiales matrimonii; 3. cum intentione contrahendi et obligationes essen­ tiales sumendi, sed absque intentione eas implendi. Prima et secunda simulatio matrimonium irritat; tertia non irritat, ubi agitur de bono prolis et fidei; quoad bonum sacramenti vide n. 631, I, c et 2. b. Si quis dicat se ficte consensisse: In /oro externo ei fides non adhibetur, nisi id probet: internus enim animi consensus semper praesumitur conformis verbis et signis in celebrando matrimonio adhibitis355). In foro interno tenetur a debito petendo et reddendo bbstinere, donec consenserit, et ordinarie tenetur etiam ad verum consensum ponendum, ut iniuria alteri parti illata reparetur; pars quae verum consensum posuit, non tenetur credere alteri asserenti se ficte consensisse, etsi id iuramento confirmet, ideo licite debitum peteret, donec constet de defectu consensus. 624. 2. Deliberatus i. e. positus cum pléna mentis advertentia et perfecto voluntatis consensu, quia contractus matrimonialis gravem obligationem inducit; nemo autem censetur ultro gravem obligationem in se suscipere, nisi plene et perfecte consentiat. a. Qui ergo sive habitualiter sive actualiter i. e. eo tempore, quo matrimonium ineunt, actus perfecte humani non sunt capaces, nequeunt valide contrahere: M1) Cf. Lercher IV. 2, 68 ss. cn. 1081, § I. 13-) Cn. 1086, 1. 34 NoIdin, Vol. Ill 530 .Z e \ ' j De matrimonio Infantes, perpetuo amentes et habitualiter semifatui, qui, etsi aliquem rationis usum habeant, non tamen ea deliberatione utuntur, quae ad peccatum mortale requiritur. Si tamen lucida intervalla habeant, in quibus actus perfecte humani capaces sunt, hoc tempore valide contrahere possunt. Item ebrii, semidormientes, hypnotisât! etc., qui ratione ebrietatis, somni etc. perfecto usu rationis carent; qui tamen aliqua monomania laborant, valide matrimonium inire possunt, modo usus rationis non sit circa matrimonium turbatus. b. Qui saltem in confuso sciunt, quo modo filii procreentur, valide contrahunt, quia implicite in verum matrimonium consentiunt. Necesse enim est et sufficit, ut saltem non ignorent matrimonium esse societatem permanentem inter virum et mulierem ad filios procreandos. Haec ignorantia ante pubertatem, sed non post pubertatem praesumitur. Ipsa natura duce et facile haec discimus. Ne in confuso quidem obiectum contractus novit, qui putat in matrimonio agi tantum de labore domi praestando vel solis osculis fieri procreationem prolis. Neque ad validitatem matrimonii requiritur, ut indoles moralis, excellentia et dignitas matrimonii bene perspecta habeatur. Si quis laborat amoralitate (i. e. si sensu morali caret), hysterismo, aboulia aut psychosi sexuali, audiendi sunt periti et applicanda principia de actu humano333). 625» 3, Mutuus i. e. ab utraque parte positus: contractus enim matrimonialis est contractus bilateralis onerosus, qui ex utraque parte obligationem imponit: sed non potest ex utraque parte inducere obligationem, nisi uterque velit: nemo enim per contractum obligari potest, nisi ipse velit. a. Mutuus contrahentium consensus debet esse simultaneus, at non requiritur, pt sit physice simultaneus, i. e. ut ab utroque eodem tempore eliciatur, sed sufficit, iit moraliter simultaneus sit, i. e. ut unius consensus adhuc perduret, quando alter consensum suum exhibet: maiorem enim simultaneitatem et unionem, quam hanc moralem nec ratio contractus nec ratio sacramenti exigit. Non ratio contractus: etenim si unius consensus semel elicitus non fuerit revocatus ideoque moraliter duret, alterius consensus se ei coniungere, atque ideo mutuum consensum con­ stituere potest. Non ratio sacramenti, quia sufficit, ut materia et forma simul coexsistant ea simultaneitate, quam exigit natura sacramenti; atqui natura huius sacra­ menti, quippe quod in contractu consistat, aliam simultaneitatem nisi moralem non exigit. b. Ad quaestionem, quantum temporis spatium inter unius et alterius consensum intercedere possit, ut adhuc moraliter simultanei censeantur, non una est auctorum responsio. Duo in hac re certa videntur: consensum per lapsum longi temporis tacite revocatum censeri, nisi in aliquo effectu externo virtualiter perduret; quamdiu duret consensus semel elicitus, non absolute, sed relative determinandum esse, scilicet ratione habita adiunctorum particularium, quae efficiunt, ut consensus modo diutius, modo brevius perseveret334). > 626. 4. Legitime manifestatus: ad validum enim matrimonium ineundum tum ratione contractus tum maxime ratione sacramenti (quod essentialiter in signo sensibili consistit) non sufficit consensus internus, sed requiritur externus, signo sensibili manifestatus. SM) Cf.cn. 1082; S. R Rota, Periodica 30 ( 1941) 5—19. De cognitione aestimativa in matrimonio. Ca/pello n. 582 s.; Niedcrmeycr V. 20. 35 s. »*) Cf. Sanchez 1.2. disp. 32. n. 6. Cf. praxim Ecclesiae etiam post annos sanandi in radice consensum iure naturae validum. be consensu matrimoniali 531 / Determinatum signum iure naturae non requiritur, iure autem ecclesiastico praescribitur, ut consensui verbis exprimatur335), lis tan­ tum, qui loqui non possunt, adhibere licet aequipollentia signa: traditionem anuli, porrectionem manus, inclinationem capitis etc. Si alteruter contrahentium ignota lingua utatur, consensus valide et licite manifestari potest per interpretem?3*). Sed requiritur: a. ut adsit iusta causa; b. ut de interpretis fide dubitare non liceat; et c. si tempus suppetat, ut Ordinarii licentia habeatur. e 627. 5. Personae dc iure habiles ad valide et licite contrahendum sunt vir et femina nullo impedimento dirimente vel- impediente obstrictae. De impedimentis quidem supra sermo erat; hic solum quaeritur, num validum sit matrimonium, si a contrahentibus a. igno­ ratur, b. dubitatur, c. falso putatur adesse impedimentum dirimens. λ j 1. Si reipsa adest impedimentum dirimens, etsi ignoratum abU-~ ’ (uno vel ab utroque contrahentium, matrimonium est nullum, quae4L cunque est ignorantia sive iuris sive facti; ignorantia enim excusat v .i quidem a peccato contra legem prohibentem, at non potest efficere. _ *__ _ I ut actus sit validus contra legem irritantem. * M, jji 14 S’ reipsa nullum adest impedimentum, sed tamen unus vel uter- “ky bque contrahentium dubitat vel suspicatur inter ipsos forte aliquod 'impedimentum exsistere, matrimonium est validum: hi enim censen­ tur consensum dare sub condicione de praesente: si habilis sum: quoniam autem condicio verificatur, consensus fit absolutus et validus. ,, ; 3. Si unus vel uterque contrahentium certo sibi persuadet adesse impedimentum dirimens, cum tamen nullum inter ipsos exsistat, matrimonium validum esse potest: «scientia aut opinio nullitatis 2^^ , £-matrimonii consensum matrimonialem necessario non excludit·337). * Ex quibus supponi videtur, contrahentes consentire quantum possunt seu contrahere velle, si possibile sit, reipsa autem possibile est. In praxi contrahentes diligenter examinandi sunt circa intentionem, qua con­ tractum matrimonialem inierunt; si affirmant consensum vere matrimonialem defuisse, hoc pro foro externo probandum esset; talis probatio utique difficilis erit; pro cautela saltem consensus verus eliciendus esset ad reparandam iniuriam alteri parti illatam. 628. 6. Matrimonium est contractus individuus (unteilbar). Cum matrimonium natura sua sit contractus, isque bilateralis, de eo valet, quod de aliis eiusmodi contractibus statuitur, ipsum esse individuum, i. e. pro utraque parte aut validum aut invalidum, ita ut nequeat »claudicare« seu pro una tantum parte esse validus. Si ergo ex ima parte exhibetur consensus invalidus, aut si una pars ad contra­ hendum est inhabilis seu impedimento dirimente irretita, matrimonium pro utraque parte est invalidum: ex natura enim individuitatis contractus pars inhabilis, ut ita dicam, inhabilitatem communicat alteri parti, minime vero pars habilis parti “») Cn. 1088, 2. M») Cn. 1090. M7) Cn. 1085; cf. Gaspar ri II. 1215 1219. ' .532 De matrimonio inhabili communicare potest habilitatem. Quodsi tamen accidit, ut pars habilis alteri parti communicaret habilitatem, id non factum est ex individuitate contractus, sed ex dispositione positiva legis. Dispositio autem legis hucusque vigens, vi cuius alter sponsorum a forma Tridentina exemptus suam exemptionem alteri communi­ cavit, sublata est per decretum Ne lemere, adeo ut nunc pars, quae ad formam prae­ scriptam tenetur, ad sc trahat partem, quae ad formam non tenetur33*). u1*4- 629. Contrahentium praesentia. 1. Ad matrimonium valide ineundum necesse est, ut contrahentes sint praesentes vel ipsi per se vel per -i. * "procuratorem339). Sicut alii contractus, valet etiam matrimonium per p procuratorem initum sive unus sive uterque per procuratorem contrahit, modo adsint condiciones requisitae340): etsi enim ad validum à % matrimonium requiratur consensus proprius et personalis ipsorum contrahentium, hunc tamen consensum etiam per alium exhibere Y ’^a· possunt. Licite autem id fieri potest solum ex iusta causa, si de authen■ ticitate mandati constat et, si tempus suppetat, «licentia Ordinarii adsit341). Quatuor condiciones requiruntur, ut matrimonium per procuratorem valide iniri possit: fovVàllJk °- Ut procurator speciale mandatum acceperit ad contrahendum cum deter'V minata persona, quod subscriptum esse debet a mandante et vel a parocho aut Ordinario loci, in quo mandatum fit, vel a sacerdote ab alterutro delegato vel a duobus saltem testibus. - Si mandans scribere nesciat, id in ipso mandato adnotetur et alius testis addatur, qui scripturam ipse quoque subsignet, secus mandatum irritum est. b. Ut mandans mandatum non revocaverit ante contractum matrimonium neque in amentiam inciderit. In hoc casu matrimonium invalidum est, licet sive procurator sive alia pars contrahens haec ignoraverint. c. Ut procurator per se munere suo fungatur. d. Ut serventur statuta dioecesana, si quae insuper de hac re exsistant. 2. Praescriptum de praesentia coniugum saltem per procuratorem (cn. 1088, § 1) applicatur etiam matrimoniis acatholicorum baptizatorum, qui secundum cn. 1099, § 2, non tenentur ad essentialem formam matrimonii cn. 1094 statutam342). Ratio est in eo, quod generales Ecclesiae leges omnes baptizatos afficiunt (cf. cn. 87), nisi exceptio ob hac regula probetur, sicuti e. g. obtinet in cn. 1070. Acatholici ergo, qui v. g. ultimo bello per ■>matrimonium in distans* (Fetntrauung) in Germania non interveniente procuratore civiliter iungebantur, invalide contraxerunt. In casu conversionis attendendum est ad nullitatem talium matrimo­ niorum; saepe per hanc invaliditatem difficultas conversionis minuitur343). **) M») 3‘°) «») ««) 343) Boeckenholj, De individuitate matrimonii (Berolini 1901). Cn. 1088, 1. Cn. 1089. Cn. 1091. C. i. C. 30. iunii 1949. A. A. S. 41 (1949) 427. Cf. Hürth, Dubia matrimonialia, Periodica 38 (1949) 228- 234. De consensu matrimoniali 533 Articulus secundus. De consensu condicionato. 630. De ipsis condicionibus. Nec natura contractus nec ratio I sacramenti per se impedit, quominus matrimonium sub condicione iniri possit, nisi condicio substantiae matrimonii repugnet. .Attamen matrimonia condicionata non admittuntur, nisi ex urge n tissima eausa. De ipsis autem condicionibus, quae a contrahentibus privatim apponi possent, haec notanda sunt344): 1. Condicio de futuro necessaria (si cras sol orietur) vel impossibilis (si digito coelum tetigeris) vel turpis (si patrem occides) pro non ΊοΙ*.' adiecta habetur: praesbmitur enim eam non esse serio accipiendam. >'<·Matrimonium ergo sub eiusmodi condicione initum in foro externo validum habetur. Quodsi certo constaret eam serio adiectam esse, ftJta condicio quidenfMmpossibilis matrimonium reddit nullum, condicio necessaria saltem simulatque impleta est, validum reddit; condicio autem9turpis efficit, ut matrimonium impleta condicione valeat, condicione autem non impleta invalidum sit: praesumptio enim cedit veritati. Ratio huius dispositionis iuris, vi cuius matrimonium in hoc casu potius validum quam invalidum praesumitur, est, quia haec dispositio cedit in favorem matrimonii; cavetur enim periculum solvendi matrimonium forte validum et aliud contrahendi invalidum, si nempe consensus reipsa adfuisset. 2. Condicio de futuro contra substantiam matrimonii hoc reddit invalidum. Quaenam sint condiciones contra substantiam matrimonii z mox dicetur. 3. Condicio de futuro licita (si pater tuus consentit) valorem matrimonii suspensif. Si non impletur condicio, nullum est, impleta autem condicione validum est, sive contrahentes sciunt sive nesciunt condicionem impletam esse. Interim vero tenentur exspectare con­ dicionis eventum, nec licet uni, altero invito, revocare consensum. i 1 I a. Impleta condicione de futuro requiritur novus consensus, si alterutra pars interim consensum revocavit; quodsi consensus revocatus non fuit, matrimonium impleta condicione fit validum, quin renovetur consensus: nulla enim est ratio de matrimonio aliud statuendi ac de aliis contractibus, quia Christus rationem contractus non immutavit, cum illum ad rationem sacramenti elevaret. Nihilominus suaderi potest, ut renovetur consensus. Hanc doctrinam, canonistis eam passim concedentibus, complures moralistae impugnant. Verum cum nullo iure quoad matrimonium statuatur exceptio, tenendum est matrimonium aeque atque alios contractus sub condicione initos sine novo consensu validum esse. b. Ut dubia et difficultates circa matrimonia evitentur, condiciones ne admit­ tantur inconsulto Ordinario. c. Contrahentes de exsistentia condicionis certi esse debent, antequam matri­ monio utuntur. 3U) Cn. 1092. In iure Orientalium «matrimonium sub condicione celebrari neauit· (cn. A. A. S. 41 (1949} 107. 534 De matrimonio 4. Condicio de praeterito (si pater tuus mortuus est) vel de praesenti (si es filia Sempronii) matrimonium reddit validum vel invalidum, prout condicio verificatur vel non. 631. De condicionibus contra substantiam matrimonii. Sicut tria sunt bona essentialia matrimonii, ita pariter tres distinguuntur obli­ gationes eius essentiales et tres condiciones, quae iisdem obligationibus .k4k*.- et proinde etiam substantiae matrimonii adversantur: a. si genet,c bArationem evites: \b. si te adulterandam tradas> c. nisi te ditiorem Càu, reperiam. !. Matrimonium initum cum condicione, quae sit contra essen.tialem obligationem matrimonii, invalidum est: eteniin sine essen­ tialibus obligationibus matrimonium exsistere nequit. g. Qui contrahit sub condicione, qua se obligat sive ad non utendum matrimonio nisi modo onanistico sive ad generationem frustrandam vel impediendam, sive ad procurandum abortum, invalide contrahit, quia condicio apposita contraria est bono prolis. Qui de partiali frustratione generationis conveniunt, una nempe alterave prole • · suscepta nonnisi onanistice congrediendi, valide contrahunt, si hac condicione ‘ non ipsam obligationem rite congrediendi, sed solum voluntatem obligationem ^*s£%usceptam implendi excludere intendunt. Quodsi hac condicione ipsam obligationem rite utendi matrimonio excludere intendunt, invalide contrahunt: ad essentiale enim obiectum contractus matrimonialis pertinet obligatio perpetua, non solum temporanea, actum coniugalem peragendi iuxta naturam. Si intentio contrahentium dubia esset, in praxi renovari deberet consensus. Qui contrahunt sub condicione nonnisi diebus infecunditatis congrediendi, invalide contrahunt, si excludere volunt ipsum ius continuum in corpus coniugis, similiter ac si solum pro aiiquot annis tradere vellent ius in corpus. Si autem volunt ' continuum ius tradere et mere non uti quibusdam temporibus, valide contrahunt. Matrimonium sub condicione initum filios educandi in haeresi, non est invalidum: haec namque condicio est quidem contra bonum spirituale, non autem contra bonum naturale prolis; etenim solum condicio, quae est contra bonum naturale prolis, adversatur substantiae matrimonii (i. e. bono, quod tantum per matrimonium obtineri potest), quippe quae obligationem involvat ad actus, quibus proles generari et physice educari possit. d. Qui contrahit sub condicione, qua excluditur ius in corpus alterius, item qua alterutri vel utrique conceditur ius vel imponitur obligatio cum aliis se commiscendi, invalide contrahit, quia condicio apposita est contra bonum fidei. c. Qui contrahit sub condicione in certo aliquo eventu e. g. adulterii, discordiarum etc. solvendi vinculum matrimoniale, invalide contrahit, quia condicio adiecta est contra bonum sacramenti. Ex his non sequitur invalidum esse matrimonium graecorum, qui docent propter adulterium solvi matrimonium,vel haereticorum et infidelium,qui putant matrimonium in certis adiunctis solubile esse, et ideo contrahunt cum animo illud in certo eventu solvendi; condicio enim solvendi matrimonium non deducitur in pactum neque ulla ratione exterius manifestatur. Scilicet hi omnes in contrahendo matrimonio duas intentiones habent, alteram contrahendi verum et validum matrimonium et alteram contrahendi matrimonium solubile; haec autem secunda intentio per priorem utpote praevalentem destruitur, atque ideo valide contrahunt. Cum hac De consensu matrimoniali 535 doctrina concordat praxis Ecclesiae, quae acatholicorum matrimonia propter eiusmodi errorem nunquam habuit irrita et nulla345). 2. Talis condicio duplici modo apponi potest: a. aut deducitur in pactum, ita ut nupturientes actuali vel saltem virtuali intentione (mere habitualis intentio vel dispositio animi non influit in contrac­ tum) velint consensum non valere, nisi verificetur haec condicio. — b. Aut (quin deducatur in pactum) utraque vel altera pars positivo actu voluntatis excludit matrimonium ipsum aut omne ius ad coniugalem actum aut essentialem aliquam matrimonii proprietatem”6). (Simulatio totalis vel partialis, cf. n. 623.) Actus positivus voluntatis mere non implendi obiigationem sus­ ceptam non irritat matrimonium, si agitur de bono prolis vel fidei; quoad haec enim bona implementum vel exsecutio non est de essentia matrimonii. _Si autem agitur de bono sacramenti, etiam exsecutio obligationis est de bono sacramenti. Ita positiva voluntas, in aliquo . casu solvendi matrimonium, etiamsi non in pactum deducta sit tamquam condicio, irritat matrimonium. Si ab uno tantum contrahente eiusmodi condicio apponatur altero contra­ dicente, et ille nihilominus contrahat, eo ipso a prava condicione recessisse prae­ sumitur. Si tamen reipsa haberet intentionem excludentem essentialem aliquam obligationem, matrimonium in foro interno esset nullum, quia sine vero interno consensu contractus matrimonialis fieri non potest. Nota. Matrimonium s. loseph (Josefsehe), quod dicitur, est matrimonium initum ad exemplum s. loseph et B. Virginis Mariae, nimirum cum voto vel propositr perpetuae et perfectae castitatis. Quaeritur 1. num tale matrimonium validum sit. Certum est, matrimonium tale esse validum, si contrahitur ab iis, qui ex voto vel proposito numquam matri­ monio uti volunt, quin talis condicio deducatur in pactum. Controversum est, num valeat, si condicio servandi continentiam deducitur in pactum. Qui negant validi­ tatem, rationem afferunt per talem condicionem ipsum obiectum et finem contractus matrimonialis impossibilem fieri, eam esse contra bonum prolis, sicut illa condicio ♦si generationem evites*. Qui affirmant validitatem, distingunt inter ius in corpus et eiusdem usum dicentes tradi in tali casu verum ius in corpus coniugis, sed simul resignari usui eiusdem347). Quaeritur 2. num in praxi tale matrimonium permitti possit. Non permittitur sub condicione, sed solum ut post votum mutuo consensu emissum (et obtenta dispensatione ab impedimento impediente) verum matrimonium ineant, ergo omnia iura coniugii, praesertim ius utendi corpore coniugis acquirere intendant, quamvis actu positivo non velint implere obligationem correspondentem. Insuper requiritur moralis certitudo, quod exclusum sit periculum incontinentiae 345) Cf. Hürth, Defectus consensus in matrimoniis acatholicorum. Periodica 37 (1948) 209-226 et de matrimoniis »ad experimentum» Per. I. c. 305—312. 34e) Cn. 1086, § 2; A. A. S. 9 (1917) 33. 347) Cf. ZkTh 27 (1903) 719. r-x*x< t χ De matrimonio 536 Articulus tertius. De defectibus consensus. Defectus consensus duplex esse potest: a. ex parte intellectus, qui circa contractum, personam vel qualitates eius errat,\ b. ex parte voluntatis, quae per vim aut metum cogitur inire matrimonium. Iam quaeritur, utrum et quando error vel vis aut metus in contractum matrimonialem influentes matrimonium faciant invalidum. In antiquo iure error vel vis aut metus sub certis condicionibus considerantur tamquam impedimenta matrimonium dirimentia; sed cum non sint impedimenta proprie dicta (i. e. inhabilitates personarum) in Codice potius defectus essentiales consensus dicuntur quam impedimenta. (V nNe temere». Sed Const. «Provida» pro Ger­ mania et Hungaria sublata est. Vied c<.v< . wo) Cn. 1094. J De forma celebrationis matrimonii 541 Articulus primus. De parocho competente. 636. Nomine parochi censetur: 1. Parochus, q~ui vulgo vocatur, ' cui in titulum (habitualiter) collata est parochia cum cura anjmarum. 2. Quasiparochus, qui regit quasiparochiam L e. determinatum territorium in locis missionum. < 3. Vicarius parochialis, qui plena potestate parochiali prae­ ditus est. . . ' ic comprehenduntur: Vicanus actualis-personae moralis (cn. 471). -^vicarius oeconomus (provisor) (cn. 472), etiam sacerdos supplens^ (cn. 472, 2 et cn. 465, § 4 et 5361), vicarius substitutus (cn. 474)? —j vicarius adiutor,* si in omnibus supplet parochi vicem (cn. 475, §2). Quod attinet vicarium cooperatorem (cn. 476), eius iura et obligationes ex statutis dioecesanis et litteris Ordinarii desumenda sunt:a4uu^ in compluribus dioecesibus revera ita constituitur, ut ex ipso officio censeatur generaliter delegatus ad assistentiam. Si vero neque ex statutis dioecesanis, neque ex litteris Ordinarii neque ex commissione parochi de hac generali delegatione constat, ex solo tenore can. 476, § 6, non deducitur; imo Commissio ad interpetandum Codicem die 31. ian. 1942 declaravit vicarium cooperatorem ratione officii matrimonio assistere non posse3·1). 1 ] B 4. Parochi personales, ad quos censentur: a. parochi simultanei, qui simul cum alio parocho in eodem loco curam animarum exercent; b. parochi castrenses3™). 637. Quis assistere debeat. 1. Matrimonio assistere debet parochus loci, qui valide quidem assistit matrimonio subditorum tum etiam non subditorum, licite autem a. matrimonio suorum siï^Bïtorum" (sine ulteriore licentiateά, non subditorum cum licentia parochi proprii sponsorum364). Nunc ergo competens ad valide assistendum est quilibet parochus in suo territorio vi officii parochialis, ita ut semper valide assistat, sive sponsi ex sua sive ex aliena parochia sint. a. Parochus, qui territorium cumulative cum alio parocho habet, matrimoniis suorum subditorum valide et licite, matrimoniis autem aliorum valide, sed illicite assistit365). Quod de parocho loci relate ad parochiam dicitur, idem valet etiam de Ordinario loci (et vicario generali) relate ad dioecesim. b. Circa parochos castrenses Codex nihil immutavit366). Parochi igitur castrenses cum propria cura animarum, matrimoniis militum subditorum ubique valide et licite assistunt et alium sacerdotem ad 3··) 3·2) 3β3) «·) 3“) 3Λ0) C. i. C. 20. maii 1923; A. A. S. 16 (1924) 114. A. A. S. 34 (1942) 50. Cf. Apollinaris VII. (1934) 77. Cappello 651. Cn. 451, § 3; S. C. C. I. febr. 1908 ad 10. Cn. 1095, 1. 2. S. C. C. I. febr. 1908, n. 8. Cn. 451, 3. De matrimonio assistendum delegare possunt, ubi morantur; matrimoniis autem aliorem fidelium assistere nequeunt. Potestas parochorum castrensium non videtur esse exclusive, adeo ut etiam parochus loci matrimonio valide assistere possit387). 2. Valide assistit etiam parochus putativus, qui parochus non est, sed errore communi talis esse putatur368); valide autem non assistit parochus intrusus, quia nec parochus est nec a legitima auctoritate (etsi invalide) parochus nominatus est. Parochus intrusus dicitur, qui absque superioris legitimi consensu ab auctoritate illegitima c. g. civili nominatus et institutus est. 638. Condiciones ad validam assistentiam369). Valide parochus solum assistit: 1. A die adeptae possessionis beneficii vel initi officii, nisi per sententiam fuerit excommunicatus vel interdictus vel suspensus ab officio, vel ut talis declaratus. a. Si ergo parochus ante institutionem parochiam administrat, matrimoniis valide assistere nequit, nisi sit vicarius oeconomus vel ab Ordinario facultatem assistendi expresse obtinuerit. Possessionem beneficii adipiscitur parochus per illum actum (sive nominatur investitura, institutio sive inthronisatio, installatio), quo ei confertur liberum exercitium potestatis suo officio annexae ad normam cn. 1444. In Austria hic actus dicitur ut plurimum » Investitura*. * Installatio * vel externa sollemnitas, qua novus parochus a populo salutatur, quoad ius vel exercitium iuris nullius est valons. Vicarius oeconomus vel substitutus cum non habeat beneficium, sed officium tantum, habet ius assistendi matrimonio ab ipsa susceptione muneris i. e. a tempore, quod in decreto nominationis determinatur370). b. Parochus suspensus, interdictus, excommunicatus valide assistit, nisi poena per sententiam illata vel declarata fuerit. 2. Si neque vi nec gravi metu constrictus contrahentium consensum requirat atque excipiat. Ex iure antiquo validum erat matrimonium, etsi parochus coactus et metu gravi constrictus adstitisset. Iure vigenti ad validam assistentiam requiritur, ut absit vis et metus gravis parocho ab extrinseco incussus. ♦Non sufficit, ut olim, assistentia mere passiva ex parte parochi, sed requiritur assistentia activa: scilicet parochus debet exquirere et recipere consensum nuptu­ * rientium 371). 3. Intra limites $ui territorii. Ergo extra parochiam (dioccesim, quoad Ordinarium) suam ne suorum quidem subditorum matrimonio valide assistit, nisi ad id delegatus sit; sed intra parochiam suam matrimoniis tum subditorum tum non subditorum valide assistit. Si ergo parochus suae parochiae sponsos alibi copulare desiderat, a parocho loci, in quo fit matrimonium, delegari debet, ut matrimonium validum sit. ,M) Jone, Gesetzbuch des kanonischen Rechtes II, pg. 307. Cappello 666. ’“) Cf. cn. 209. C. i. C. 26. III. 1952. AAS 44 (1952) 497. Regatillo-Zalba, III. n. 928. — 348 ) Cn. 1095, 1. 2. 3. ,7°) Cf. Cappello 661. *71) Cappello, n. 669. De forma celebrationis matrimonii 543 NB. In iure orientalium praeter iuridicam declarationem consensus (iisdem normis ac in Ecclesia latina circumscriptam) ad validitatem requiritur (cn. 85, § 1 et 2) >ritus sacer«, i. e. interventus, sacerdotis adsistentis ac benedicentis371). 639. Condiciones ad licitam assistentiam’73). 1. Ut de statu libero sponsorum atque de absentia cuiuslibet impe-/-— dimenti certam cognitionem sibi comparaverit. v a. Praestat, ut unus, isque parochus quem sponsa adit sive ratione domicilii sice solius actualis commorationis, omnia procuret, quae matrimonio praemitti debent (examen sponsorum, necessaria documenta, petito dispensationum, mo­ nitio de proclamationibus alibi faciendis), quia ipse primo loco ad assistentiam competens est. b. Ut sacerdos assistens certam cognitionem status liberi nupturientium sibi comparare possit, praestat, ut licentiam assistendi concedat parochus sponsae, qui examen sponsorum habuit, isque simul referat, promulgationes rite factas esse, nullum obstare impedimentum (vel dispensatum esse), sponsos tali die, mense, anno et loco natos esse. 2. Ut unus saltem sponsorum ei in ordine ad matrimonium subditus sit i. e. in parochia domicilium vel quasi-domicilium habeat aut saltem per mensem ibi commoratus sit, et si de vago agatur, ut alteruter contra­ hentium actu in loco matrimonii commoretur. Mensis, si tempus sit continuum, sumitur ut in calendario374), intra quod unius vel alterius diei a loco habitationis absentia menstruam habitationem a iure re­ quisitam non impedit, etsi a loco habitationis secesserit cum animo non amplius redeundi, dummodo reipsa post paucos dies iterum redierit. Sunt autem qui putent dies absentiae supplendos esse; in hac sententia mensis computandus esset 30 diebus. 3. Si sponsi non sunt subditi (in illa parochia nec domicilium nec quasi-domicilium nec menstruam commorationem habentes), ut parochus proprius alterutrius sponsi licentiam assistendi dederit, nisi necessitas gravis ab ea excuset vel de vagis actu itinerantibus agaiur qu: nullibi “commorationis sedem habent. Gravis necessitas adesset, si celebratio non posset differri (e. g propter instan­ tem necessitatem proficiscendi, propter imminens periculum gravis damni), nec suppeteret tempus petendi licentiam. Prudentia exigit, ut parochus assistens sive per testes sive per scriptum necessitatis probationem, si forte exigatur, sibi pro­ curet. Cum agatur de mera licentia, etiam rationabiliter praesumi posset, quam­ vis gravis necessitas non adesset. Nota. Codex ait: Regula sit, ut matrimonium coram parocho sponsae cele­ bretur, nisi iusta causa excuset. Matrimonia autem catholicorum mixti ritus in ritu viri et coram eiusdem parocho celebranda sunt, nisi aliud particulari iure ut apud Ruthenos cautum sit375). - v*. i73) AAS 41 (1949) 107. 373) Cn. 1097, § 1. 374) Cn. 34, § 2. s75) Cn. 1097, 2. In iure matrimoniali pro Orientalibus cn. 88, § 3, additur: »nisi vir domicilium vel quasi-domicilium habens in regione orientali, consentiat, ut matrimonium ritu sponsae et coram huius parocho celebretur* cf. A. A. S. 41 (1949) 109. Cf. Monitor eccl. 80 (1955) 334—337. 544 De matrimonio Ex his verbis quidem parocho sponsae primo loco competit ius assistendi matri­ monio; practice tamen in hac re non erit urgendum discrimen inter parochum sponsi et parochum sponsae. Cum enim non requiratur nisi insta causa, ut parochus sponsi licite assistat, quaevis autem rationabilis causa utilitatis vel convenientiae vel consuetudinis censeatur iusta, vix unquam deerit iusta causa, ubi nupturientes petunt, ut coram parocho sponsi contrahere possint. k, 640. De sanctione legis. v Qui matrimonio adstiterit sine licentia proprii parochi vel Ordinarii, ubi talis licentia requiritur (nec gravis necessitas a petenda licentia excusaverit), emolumenta stolae non facit sua et proprio contra­ hentium parocho remittere debet (cn. 1097, § 2). a. Ius ad emolumenta stolae non habet proprius seu competens contrahentium parochus, sed qui licite matrimoniuo assistit. b. Proprio contrahentium parocho: Si plures habent parochos proprios, non constat, cui sint remittenda, forte parocho sponsae. Si v. g. sponsa minorennis haberet alium parochum domicilii, alium quasidomicilii, alium actualis commorationis, fortasse illi, qui astitisset, nisi alibi con­ traxissent. Ad hanc remissionem ex iustitia tenetur, quia lex impedit, quominus emolumenta stolae faciat sua i. e. dominium in ea acquirat. 641. De matrimoniis vagorum. 1. Vagi dicuntur, qui nullibi nec domicilium nec quasi-domicilium habent. Post decretum Ne temere nonnulli putabant, illum in re matrimoniali vagis accensendum non esse, qui prr mensem alicubi commoratus fuerit; attamen ex Codice (cn. 91) menstrua commoratio non sufficit, ut quis desinat esse vagus. 2. Quoad vagos parochus loci prius diligentem inquisitionem de statu libero et de absentia cuiusvis impedimenti instituere et (extra casum necessitatis), re ad Ordinarium vel ad sacerdotem ab eo dele­ gatum delata, licentiam assistendi obtinere debet376). a. Ordinariis conceditur facultas delegandi in dioecesi sacerdotem (sacerdotes), qui, examinatis parochorum actis de matrimoniis vagorum, licentiam concedere potest assistendi eorum matrimoniis. b. Parochus vagorum matrimoniis assistere potest: si adest casus necessitatis sine licentia; alias, si licentiam obtinuerit ab Ordinario vel a sacerdote ab Ordinario delegato. c. Si unus tantum nupturientium vàgus est, pariter requiritur licentia Ordinarii vel sacerdotis ab eo ad hanc concedendam delegati. d. In casu necessitatis, ubi nempe non suppetit tempus recurrendi, tota res committitur parocho, qui accuratam investigationem instituere debetj et si mora leni certitudinem acquisierit de absentia cuiusvis impedimenti, matrimonio sine licentia assistere potest. 3. Actualiter (momentanee) vagi hac lege non comprehenduntur: potest ergo parochus loci, ubi ipsi contrahere voluerint, eorum matri­ monio sine Ordinarii licentia assistere377). Actualiter vagi dicuntur, qui ante breve tempus domicilium habuerunt et paulo post iterum habituri sunt, ut cum sponsi paucis diebus ante celebrationem matri­ monii suum domicilium dimittunt et paulo post celebrationem novum acquirunt. «·) Cn. 1032. Cn. 1097, § 1. 3. De forma celebrationis matrimonii 545 Quodsi ipsi apud parochum prioris domicilii examen sponsorum subierunt, necessaria documenta ei exhibuerunt et legi proclamationum satisfecerunt, quivis parochus eorum matrimonio licite assistere potest. Quin etiam ad eos actualiter vagos haec exceptio a nonnullis extenditur, qui apud parochum prioris domicilii examen sponsorum non fecerunt. Sic, si sponsi relicto domicilio alicubi exspectant oppor­ tunitatem navigandi in Americam, ubi novum domicilium figere intendunt, quilibet parochus, nullius (nec alicuius parochi nec Ordinarii aut sacerdotis pro vagis delegati) requisita licentia, eorum matrimonio valide et licite assistere potest. Articulus secundus. De sacerdote delegato. 642. Condiciones ad delegationem requisitae378). L E 1 o M fl I 7 s b 3 Si parochus competens matrimonio non assistit, delegare potest alium sacerdotem, qui loco sui matrimonio assistat379). Exponendae sunt condiciones, quae sive ad delegationem sive ad licentiam assistendi requiruntur. 1. Quis delegationem dare possit. 1. parochus; 2. vicarius oeconomus in parochia vacante (Pfarrverweser, Pro­ visor, cn. 473); 3. vicarius substitutus, de quo in cn. 465, § 4, post approbationem Ordinarii, si hic nullam limitationem apposuit; 4. vicarius parochi religiosi post Ordinarii approbationem, etiam antequam superior religiosus approbaverit illum380); 5. immo etiam sacerdos supplens, cn. 465, § 5. Si parochus repentino casu abesse debet ultra hebdomadam, et ipse sacerdotem substituit, hic ante approbationem Ordinarii assistere et delegare potest. Utique parochus tenetur mox Ordinario denuntiare causam absentiae et substitutionem381). 6. sacerdos supplens iuxta, cn. 472, 2; 7. vicarius adiutor, si in omnibus supplet vices parochi (cn. 475); 8. vicarius cooperator generaliter delegatus382). 9. Immo possunt etiam delegare sacerdotem determinatum cum facultate subdelegandi alium determinatum ad matrimonium deter­ minatum383). Nota. Ubi in missionibus territorium nondum est canonice divisum in quasiparoecias, missionarii relate ad Vicarios vel Praefectos Apostolicos aequiparari possunt vicariis cooperatoribus idcoque generaliter delegari; quo facto alios sacer• dotes possunt pro casibus particularibus subdelegare383*). 37«) Cn. 1095 1098. 37a) Concilium Trident, c. Tametsi I sess. 24. De reform, matr. (D. 990 ss ). Cn. 1095, 2. 3s0) C. i. C. 20. maii 1923 ad V. η. I 3. A. A. S. 16 (1924) 114. 381) I. c. n. 5. 3«) C. i. C. 28. dec. 1927. A. A. S. 20 (1928)'61: coll. cn. 199. 3“) C. i. C. 28. dec. 1927. A. A. S. 20 (1928) 61. 3*3*) S. C. Prop. Fide. 25. iuli 1920. A. A. S. 12 (1920) 331 s. 35 Noldin, Vol. Ill 546 De matrimonio IL De delegatione ad valide assi st en du m. h Delegatio dari debet expresse, sive in scriptis sive verbis sive nutibus; ideo nihil valet delegatio tacita, praesumpta, interpretativa. Delegatio gravi metu extorta non est invalida: etenim requiritur quidem assistentia libera, non autem libera delegatio. -\o o_> Expedit ut delegatio per scripturam concedatur, attamen in casu necessitatis etiam per telcgraphum peti et dari potest. Quodsi per statuta particularia delegatio in forma telegraphica prohibita sit, id delegationem telegraphicam non reddit invalidam. 2, Dari debet sacerdoti determinato, qui non sit per sententiam excommunicatus vel interdictus vel ab officio suspensus, nec ut talis declaratus. a. Determinatus est, si indicatur persona et status: N. N. cooperator in N.; si indicatur sola persona (N. N.), dummodo persona ita designetur, ut cum alia commutari non possit; si indicatur solus status (cooperator in N., primus cooperator in N.). b. Nihil impedit, quominus plures sacerdotes determinati delegentur, sive singuli sive omnes collective nominentur: N. N. parochus et N. cooperator; omnes cooperatores ad s. lacobi Oeniponte; omnes Patres Servitae in WeiBenstein; clerus parochialis parochiae N. At non amplius valet haec delegatio: «nupturientium matrimonio quivis sacerdos assistere potest, quem sponsi elegerinte; vel: «officio parochiali (dem Pfarramt) conceditur facultas assistendi*. c. Non est sufficiens determinatio personae, si parochus superiori religioso declarat, se ad matrimonium determinato die in ecclesia filiali celebrandum delegare aliquem religiosorum, quem superior sequentibus diebus ad missam illo die cele­ brandam deputabit384). d. Sacerdoti delegato concedi potest facultas tum specialis tum generalis subdelegandi: eiusmodi enim delegatio non censetur indeterminata, dummodo-delegatus sibi non substituat (non subdeieget) nisi personam determinatam. 3, Dari .debet ad matrimonium determinatum seu pro personis determinatis. Delegatio generalis e. g. pro omnibus matrimoniis, wU·*-* quae in parochia celebrantur, invalida est. u Delegationem generalem habet sacerdos, qui parochi diutius absentis vices vel parochiae vacantis curam gerit, camque accipere possunt parochorum cooperatores, capcllani seu vicarii, sed praeter hos nullus alius. 4. Dari nequit nisi pro territorio delegantis. Parochus alium sacerdotem solum delegare potest, ut intra limites suae parochiae. Ordinarius, ut intra limites suae dioecesis matrimonio assistat. 5. Debet esse nota delegato: Delegatio enim se habet ad instar donationis, quae sine acceptatione non sortitur effectum; si vero datur ad modum legis, quae etiam invitis dari potest (e. g. omnibus vicariis cooperatoribus dioecesis), prodest etiam insciis3®5). 6. Ut delegatus valide et licite assistat, servare debet _li_n 11 i tes mandati ct regulas pro parocho (Ordinario) statutas. Ad has regulas servandas requiritur primo, ut libere sine coactione nec gravi metu constrictus assistat, deinde ut requirat atque excipiat contrahentium consensum. 7. Delegatio cessat revocatione a delegante tacta et delegato directe intimata aliisque casibus in iure (cn. 207) recensitis; at non cessat morte vel resoluto iure delegantis. »<) AAS 16 (1924) 115. — ses) Wcrnz-Vidal V. n. 538, 6.° Cappello n. 675. Vmm.) i De forma celebrationis matrimonii 547 III. De licentia ad licite assistendum. Licentia non est concedenda, nisi parochus (Ordinarius) iam omnia compleverit, quae ius exigit ad libertatem status prob a nd a m (den u ntiationes,examen sponsorum). Exempla (in quibus nomine delegationis significatur facultas valide, nomine licentiae facultas licite assistendi): 1. Si sponsi ex A contrahunt in B assistente parocho ex B, hic nulla indiget delegatione, sed solum licentia assistendi a parocho in A concessa. 2. Si sponsi ex A contrahunt in B assistente parocho ex C, parochus in A validam delegationem concedere nequit, sed parochus in B eam concedere potest et debet; parochus in A licentiam assistendi dare debet. 3. Si sponsus cx A (sive ratione domicilii sive quasi-domicilii sive menstruae habitationis) et sponsa ex B contrahunt in C assistente parocho in C, hic non indiget delegatione, sed solum licentia assistendi aut parochi in A aut parochi in B (stricte parochi in B, utpote parochi sponsae). 4. Si sponsus ex A et sponsa ex B contrahunt in sanctuario C, sito in parochia D, assistente Marco, sponsae consanguineo, delegationem dare debet parochus in D, licentiam autem assistendi aut parochus in A aut parochus in B (theoretice parochus in B)· 5. Si sponsi, habentes domicilium in A et quasi-domicilium in B, contrahunt in B, assistente sponsi consanguineo Petro, delegationem dare debet parochus in B, qui licentia non indiget. Articulus tertius. De testibus. 643. Qui et quomodo assistere debeant. Ut matrimonium vali- " dum sit, ex decreto Tridcntino et ex Codice saltem duo testes ei assistere . debent386). Specialis qualitas in eis non requiritur. r* 1 1. Testes esse possunt omnes, qui de aliquo facto testificari possunt; ergo ad matrimonii validitatem nihil refert, sive testes sunt mares sive feminae, sive fideles sive infideles, sive consanguinei sive extranei, sive puberes sive impuberes, modo rationis usum habeant et de contracto matrimonio testari possint. Attamen illicite adhibentur testes acatholici, ubi catholici haberi possunt387). 2. Ut de matrimonio valide testari possint, requiritur omnium testium (parochi et aliorum) praesentiaja. physica i. e. non tantum ope telephonii vel televisionis, ut scire possint, quid agatur simultanea: cum enim de eodem actu fidem facere debeant, ei simul adesse debent ;\c. moralis i. e. ut aliquo sensu percipiant sponsos matrimonium contrahere188). Cum cn. 1094 tantum postulet, ut matrimonium coram testibus contrahatur, non est necessarium eos formaliter destinari neque opus est testes sciant se esse testes per legem requisitos. Ergo etiam is, qui casu adest, qui dolo, vel metu ad testificandum inducitur, valide testis esse potest (quod tamen de parocho non valet). ωβ) M7) tamen (Coll. 35· Cn. 1094. S. Officium 19. aug. 1891 statuit »non esse adhibendos (haereticos); posse ab Ordinario tolerari ex gravi causa, dummodo non adsit scandalum· P. F. n. 1765.) 888 ) AAS 9 (1917) 504. Cappello, n. 653—655. 548 De matrimonio Articulus quartus. De iis, qui hac forma tenentur (cn. 1099). Λ 644. 1. Tenentur: a. Nupturientes catholici, quoties inter se matrimo­ nium ineunt. Catholici intelliguntur et omnes in Ecclesia catholica bapti­ zati et ad eam ex haeresi vel schismate conversi, licet sive hi sive illi ab eadem postea defecerint (cf. n. 574). b. Catholici (eodem sensu ac supra), qui contrahunt cum acatholicis sive baptizatis sive non baptizatis, etiam post obtentam dispensationem ab impedimento mixtae religionis vel disparitatis cultus. Orientales catholici inde a die 2. maii 1949 inter se vel cum acatholicis contra­ hentes, tenentur forma iure orientali praescripta589). In Europa, America et ubicumque tantum Hierarchia ritus latini exsistit, Ordinarius loci (vel Ordinarius pro fidelibus rituum orientalium a S. Sede forte in illa regione constitutus) potest sacerdotem cuiusvis ritus (iisdem condicionibus ac pro latinis) delegare, ut assistat matrimonio orientalium580*1). Sacerdos latinus rite delegatus in celebratione matrimonii uti debet Rituali latini ritus589*’). 2. Non tenentur: Acatholici (sive baptizati, sive non baptizati), ergo etiam orientales non uniti qui inter se matrimonium ineunt. Acathο 1 ici intelliguntur qui nunquam neque per baptismum in Ecclesia catholica neque per conversionem ad Ecclesiam catholicam pertinebant. 3. a. In matrimoniis, quae ante diem 1. ianuarii 1949 inita sunt, etiam filii acatholicorum, in Ecclesia catholica baptizati, qui ab infantili aetate in haeresi vel schismate aut infidelitate vel sine ulla religione adoleverunt, quoties cum parte acatholica contraxerunt, non tenebantur forma ca­ nonica. 1 Alftotd - t - »Ab acatholicis nati*, dicuntur etiam nati ab alterutro tantum parente acatholico (e. g. in matrimonio mixto), quamvis cautiones praestitae fuerint590). Cum haec interpretatio sit declarativa, applicanda est omnibus matrimoniis inde a die 19. maii 1918 celebratis (ex quo tempore Ius Codicis valet59t). Insuper etiam nati ab apostatis illo termino comprehenduntur592). i b. »At experientia 30 annorum satis docu:t exemptionem a servanda ^r^^Acanonica matr,mon’i forma, huiusmodi in Ecclesia catholica baptizatis Concessam, bono animarum haud emolumento fuisse, immo in solutione 7 ’ casuum saepe saep:us difficultates multiplicasse*, ideo Pius XII. Motu Proprio, 1 aug. 1948’”) alterum comma paragraph! secundae cn. 1099 abrogavit. Imprimis in casibus conversionis difficultas erat, si matrimonia sine forma canonica valide celebrata et saepe iam civiliter soluta, impedimento ligaminis matrimonium cum parte catholica excludebant. 589 ) AAS 41 (1949) 89—119; ius matrimoniale orientalium cn. 85. coli. cn. 90. 589,1 ) Cf. cn. 86. iur. orient. S. C. pro Eccl. orientali, 27. nov.1952 in The Jurist 13 (1953) 124 s. WBt’) AAS 45 (1953) 104. Coassa, De matrimonio (Roma 1950) n 10. Monitor eccl. 78 (1953) 315. 59°) AAS 21 (1929) 573. ’»>) AAS 23 (1931) 388. 591) AAS 22 (1930) 195. 59J) AAS 40 (1948) 305. Cf. Cr casca, Annotationes in Periodica 37 (1948) 334—344. De forma celebrationis matrimonii 549 Articulus quintus. Quando cesset obligatio ad formam. 645. In duplici casu, in quo haberi vel adiri nequeat sine gravi * incommodo sacerdos competens, qui matrimonio assistat, cessat obligatio servandi formam praescriptam (cn. 1098). 1. In periculo mortis validum est matrimonium contractum coram solis testibus. Intelligitur periculum mortis prudenter existimatum, sive ex morbo sive ex alia causa (imminens proelium, terraemotus, inundatio) proveniat. Si in aestimatione periculi error intercesserit, matrimonium sine parocho initum tamen validum est. 2. Extra mortis periculum valide contrahitur coram solis testibus, si prudenter praevideatur, eam rerum condicionem, m qua ne i n pe sacerdos competens haberi vel adiri non possit sine gravi incommodo, esse per mensem duraturam. a. Qui ergo sine magno incommodo sacerdotem competentem advocare vel adire possunt, ad id tenentur sub poena nullitatis matrimonii; qui id non possunt, valide coram solis testibus contrahunt, etsi de industria in locum se contulissent, ubi sacerdos competens haberi nequeat. b. In regionibus missionum, et tempore belli vel seditionis vel persecutionis Ecclesiae etiam in regionibus catholicis, facile accidere potest, ut testis qualificatus haberi non possit aut difficilis nec tutus au eum sit accessus. c. Ex Codice constat, impossibilitatem habendi testem qualificatum non debere esse communem alicuius regionis, sed sufficere particularem contrahentium v. g. diffamationis apud parochum vel ordinarium delegantem, si poenitens graviter aegrotans deberet matrimonio iungi cum complice, quocum occulte inhoneste vixit: quo in casu poenitens non tenetur dare confessario licentiam petendi dele­ gationem et confessarius eam exigere nequit. Declaratum est grave incommodum, de quo in cn. 1098, non esse tantum illud, quod imminet sacerdoti assistenti, sed etiam illud, quod imminet utrique vel alterutri contrahenti"4). d. Quaeritur, num matrimonium coram solis testibus contrahi possit, ubi parochus vel alius sacerdos matrimonio ecclesiastico assistere nequeat non praemissa ceremonia civili, quin gravi poena mulctetur"*). Fuerunt, qui affirmarent sufficere moralem absentiam parochi vel Ordinarii; contrariam tamen sententiam tenet C. i. C., declarans requiri physicam absentiam3**). Sed postea declaravit, ad physicam absentiam referendum esse casum, quo parochus vel Ordinarius, licet materialiter praesens in loco, ob grave incommodum matrimonio assistere nequeat requirens et excipiens consensum"7). 3M) C. i. C. 3. maii 1945. A. A. S. 37 (1945) 149. Cf. Aguirre, Periodica 34 (1945) 281-285. "5) Casus iste est: Nupturientes matrimonium civile inire nequeunt, puta quia desunt documenta ad matrimonium civile necessaria; parochus matrimonio eccle­ siastico assistere nequit, quia sub gravibus poenis a gubernio interdictum est. Num coram testibus contrahere possint. ’")· 10. mart. 1928. A. A. S. 20 (1928) 120. "7) 25. iul. 1931. A. A. S. 23 (1931) 388. Cf. S. C. Sacr. 24. apr. 1935, Periodica 27 (1938) 45. l De matrimonio «' v ' i * \ λ C’ s J ιΓ 3. Ut licitum sit matrimonium, in utroque casu vocari et una cum testibus matrimonio assistere debet alius sacerdos, si praesto sit et adesse possit. Si ergo ex gravi causa non advocaretur, validum et licitum esset matrimonium (cn. 1098, 2°). Valde consulendum, ut advocetur sacerdos, etsi solum cum aliquo incommodo z haberi possit, ne sponsi careant benedictione et ut dignitati et sanctitati sacramenti consulatur. Hic sacerdos gaudet specialibus facultatibus. (Cf. supra n. 606.) 551 QUAESTIO NONA. De ipsa celebratione matrimonii. Consideranda sunt: a. tempus celebrationis; b. locus celebrationis; c. contrahentes; d. parochus assistens; e. ritus matrimonii; /. cele­ bratio matrimonii mixti; g. annotatio matrimonii. Articulus primus. De tempore celebrationis. 646. Declaratio. 1. Matrimonium quovis anni tempore contrahi potest388). \ Sed est determinatum aliquod tempus, quo sollemnis nuptiarum benedictio vetatur, quod tempus feriatum vel clausum dicitur. 2. Tempus clausum nunc est: a. a dominica prima adventus usque ad diem .nativitatis inclusive ;Ά a die cinerum usque ad dominicam paschatis inclusive390). a. Est igitur illud tempus anni ecclesiastici, quod recolendis praecipuis religionis Christianae mysteriis et proinde ex mente Ecclesiae operibus devotionis, orationibus et poenitentiae potissimum dedicandum est. b. Tempore clauso non ipsum matrimonium prohibetur, sed sollemnis benedictio sponsae i. e. missa votiva pro sponsis et benedictio sponsae, quae in hac missa habetur. 3. Ordinarii tamen locorum ex iusta causa, salvis legibus liturgicis, tempore clauso etiam benedictionem nuptiarum permittere possunt, monitis sponsis, ut a nimia pompa abstineant400). a. Videtur antiquo iure prohibita fuisse tempore clauso traductio sponsae in domum viri, ipsa consummatio matrimonii. Haec omnia mitigata sunt; moneantur tantum sponsi ut a nimia pompa abstineant. Ideo permittuntur convivia, quae sunt matrimonii naturalis sequela; tantum excessus est culpa gravis vel levis401). b. Leges liturgicae missam pro sponsis prohibent102), «. diebus domjnicis et M festis de praecepto, licet suppressis ; \β. festis 1. et 2. classis; \Y. intra octavas *** ■ Nativitatis Domini, Paschatis, Pentecostes;·δ. in commemoratione omnium fideHum defunctorum;>e, feriis privilegiatis; f. in ecclesiis parochialibus etiam diebus litaniarum, si facienda est processio et unica tantum imssâ celebrari potest.*40 Si tempore clauso ex licentia Ordinarii dari potest benedictio nuptialis, diebus recensitis (excepto die commemorationis omnium fidelium defunctorum) di­ cenda est missa de officio occurrenti additis orationibus e missa pro sponsis sub unica conclusione. Quando missa non dicitur, potest ex apostolico induito benedictio nuptialis extra missam inpertiri secundum Rituale Rom. tit. 8. c. 3. et c. 4. ’·*) Cn. 1108, 1. 3ββ) Cn. 1108, 2. Antea, praesertim ante Concilium Tridentinum tempus clausum multo latius protendebatur. 400) Cn. 1108, 3. 40‘) Cf. Gasparri II. 1061; Linncborn, GrundriB des Eherechtes (1933) pg. 387 commemorat Decretum in omnibus dioecesibus Germaniae de tempore clauso: »Verboten sind... alie jene Veranstaltungen, die zum Ernst der geschlossenen Zcit nicht stimmen, wie feierliche Einholung der Brautleute, gerauschvolle Festgelage, Tanz und dergleichen«. 40î ) Cf. A AS 10 (1918) 332. coll. A AS 47 (1955) 218—222. Cf etiam rubricam ante Missam pro Sponso et Sponsa. y 552 De matrimonio Articulus secundus. De loco celebrationis. 647. Declaratio. 1. Matrimonium inter catholicos in ecclesia parochiali cum ritu sacro ab Ecclesia praescripto celebrari debet;\in alia ecclesia vel in oratorio sive publico sive semipublico solum de licentia Ordinarii vel parochi celebrari potest. 2. Ut in aedibus privatis celebretur, Ordinarius in extraordinario solum casu ex iusta causa permittere potest. Ut in ecclesia vel oratorio seminarii vel religiosarum celebretur, permittere non potest, nisi urgente necessitate et adhibitis opportunis cautelis403). a. Coniugcs catholici, qui validum matrimonium contraxerunt, sed ex quali­ cunque causa ritum sacrum mitrimoniakm non peregerunt (e. g. contrahentes in locis missionum coram duobus testibus sine parocho propter eius absentiam), sub gravi eum supplere tenentur, quo in casu omittitur declaratio consensus et formula copulationis: Ego coniungo vos etc. b. Econtra si comuges infideles tegitimo matrimonio iuncti ad religionem catho­ licam convertuntur, consulendum est eis, ut ritum sacrum peragant, at obligandi non sunt. Articulus tertius. De contrahentibus. ΑΛ f '■ V ' 648. Declaratio. A contrahentibus requiritur :\1. Ut in statu gratiae sint, quia sacramentum vivorum suscipiunt; ideo statuta particularia quandoque praescribunt, ut matrimonio praemittatur confessio; lege tamen universali non praescribitur, ut potius per confessionem quam per contritionem perfectam statum gratiae sibi comparent: concilium enim Tridentinum solum hortatur sponsos, ut ante matri­ monium confiteantur404). Non peccat: a. qui matrimonium contrahit cum comporte, quam novit esse_in statu peccati mortalis: materialem enim hanc cooperationem excusat notabilis utilitas, quam ei affert matrimonium105). Nec peccat: b. qui sacramentum matrimonii administrat comparti indignae, quia non tenetur cavere, ne sacramentum administretur indigno; non enim agit personam publicam, quae vi muneris sui attendere debet ad dispositiones recipientis, sed est persona privata celebrans contractum, quae vi muneris solum attendit ad utilitatem propriam10®). 2. Ut benedictionem nuptialem accipiant: etsi enim Ecclesia eam nupturientibus non praecipiat, enixe tamen desiderat, ut eam petant et accipiant407). 4M) Cn. 1109, 1, 2. 4tl) Sess. 24. c. 1. De reform, matr. Cf. cn. 1033: «Vehementer adhortetur, ut ante matrimonii celebrationem sua peccata diligenter confiteantur et ss. Eucha­ ristiam pie recipiant*. Cf. De Praeceptis n. 118. 4·®) Cf. Lugo, De sacram, in genere disp. 8. sect. 14. n. 220. 4·7) Cn. 1101, 1. De ipsa celebratione matrimonii 553 a. Nomine benedictionis nuptialis designantur tres orationes, quae in missa pro sponsis in missali habentur, quarum duae post Pater noster, tertia vero post Ite missa est sponsos recitantur. Cum benedictio nuptialis per se a missa pro sponsis separari nequeat, monendi sunt nupturientes, ut nuptias mane celebrent, quando missa dici potest. b. Si nupturientes benedictionem nuptialem ex qualicunque causa (e. g. quia in celebratione nuptiarum missa dici non poterat) non acceperunt, curandum est, ut eam postea opportuno tempore accipiant, etsi iam in matrimonio yixi$senttott)· Quodsi sponsi adduci non possint, ut nuptias celebrent tempore, quo missa dici potest, ex Apostolico induito benedictio eis conceditur extra missam, at non secundum formam, quae in missa pro sponsis habetur, sed secundum formam, quae exstat in Rituali Romano vel in Rituali Dioecesano. Articulus quartus. De parocho assistente. 649. Declaratio. Ex parte parochi requiritur, ut assistentiam exhibeat. Distinguiturassistenti ^sollemnis, qua parochus totum ritum sacrum in ecclesia peragit, et',assistentia simplex, qua parochus sine ullo ritu sacro et extra locum sacrum ea tantum praestat, sine quibus matrimonium invalidam esset. a. Assistentia sollemnis continet vestem sacram, copulationem cum suis ora­ tionibus, missam cum benedictione, aptam monitionem, locum sacrum; cum ergo plura contineat, magis et minus plena atque perfecta esse potest. b. Si matrimonium extra ecclesiam contrahendum est, iniri debet in loco decenti, ut est sacristia (alii sacristiam tamquam ad ecclesiam pertinentem considerant), oratorium privatum, domus parochialis. 1. Si nupturientes sunt in statu peccati, parochus sine iusta causa assistere nequit,\tuni quia eorum sacrilegio cooperatur,\tum jquia ex officio salutem suorum parochianorum procurare eorumque peccata impedire debet. a. Assistere potest et debet, tum si solum ex confessione novit sponsos esse in statu peccati, tum si solum ob occultum peccatum vel occultam censuram indigni sunt: primum, ne laedat sigillum, alterum, ne laedat eorum famam. b. Si nupturientes sunt publici peccatores, per se non est exhibenda nisi assi st e n t ia simplex; attamen ad cavenda maiora mala Ordinarii in casibus particularibus id statuere possunt, quod magis expedire judicaverint. Possunt ergo maiorem sollemnitatem permittere excluso tamen missae sacrificio et sollemni benedictione, immo si adiuncta id exigant, etiam missae celebratio et sollemnis benedictio concedi potest109). 2. Si nupturientium una pars est catholica, altera fide abiecta nulli sectae religiosae adhaeret aut societati ab Ecclesia damnatae adseripta est, res referenda est ad episcopum, qui inspectis omnibus casus adiunctis permittere poterit, ut parochus simpliciter tantum assistat (cn. 1065). «") Cn. 1001, i. J°°) S. Officium 25. maii 1897. 554 De matrimonio Articulus quintus. De ritu matrimoniali. 650. Declaratio. Ritus matrimonialis duo complectitur :\a. copula­ tionem p.d. benedictionem nuptialem. Ritus matrimonialis, qui habetur in Rituali Romano*10), non est praeceptivus, quare observari possunt laudabiles provinciarum consuetudines iuxta Ritualia Dioecesana411). _ ÆTj , i -λ. ~ · 1. CopulatiO' Seu coniimctio sponsorum. Parochus utrumque con­ trahentem interrogare debet de consensu, ut testes de contracto matrimonio fidem facere possint. Intellecto consensu sponsos copulare debet his vel similibus verbis iuxta receptum provinciae usum: Ego vos in matrimonium contango in nomine Patris et Filii et Spiritus S. Horum omissio veniale non excedit. Peracta copulatione sponsis, si nihil obstat, benedictionem nuptialem impertiri debet. Benedictio anâli, quae est sacramentale, non est omittenda. In secundis quoque nuptiis fieri potest, etsi idem anulus in primis iam adhibitus et benedictus fuerit. Si anulus nuptialis amittitur vel frangitur, novus eadem Ritualis formula benedici potest. 2. Benedictio nuptialis, a. Benedictionem nuptialem ille tantum vel ipse per se vel per alium dare potest, qui valide et licite matrimonio assistere potest412): est enim functio parocho reservata113). Si ergo alius sacerdos eam dare velit, indiget licentia parochi, qua valide et licite matrimonio assistere potest. b. Ubi ex praescripto Ecclesiae licet, semper concedenda est, si sponsa eam nondum accepit, sive haec virgo sive vidua sive deflorata est, etsi sponsus sit viduus et benedictionem iam semel acceperit. c. Concedenda non est in his casibusM)Si sponsa vidua est et benedictionem iam accepit414)?bi nuptiae tempore clauso celebrantur, nisi Ordinarius loci ex iusta causa permiserit415); attamen postea suppleri potest >j)si matrimonium mixtum, etsi cum dispensa t i ο n e, contrahitur. d. Missa votiva pro sponsis solum propter benedictionem nup­ tialem dici potest: quare dici nequit, ubi benedictio non conceditur, etsi per rubricas missa votiva dici posset. e. In Rituali416) habetur formula benedictionis nuptialis, adhibenda ex apost. induito, quando missa non dicitur. Similiter formula pre­ cum, quae recitari possunt, si benedictio non permittitur. 41°) 4U) 41«) 41») 414) 41») «·) Rituale Rom. tit. 8. c. 2. Concilium Trident, sess. 24. c. 1. De reform, matr. Cn. 1100. Cn. 1101, 2. Cn. 462, 4. Cn. 1143. Cn. 1108, § 3. Tit. 8. c. 3. et. 4. De ipsa celebratione matrimonii 555 Articulus sextus. De celebratione matrimonii mixti. k w 651. De ritu servando. 1. In matrimoniis mixtis, quibus prae­ cesserat praestatio cautelarum et dispensatio, ritus essentialis ad validitatem servandus est, sicut cn. 1095, § 1, n. 3, praescribitur, i. e. assistens consensum exquirere et excipere debet (assistentia simplex). Sed de iure communi omnes ritus sacri (assistentia sollemnis) p rohibentur41*). Eiusmodi ergo matrimonium contrahendum est extra ecclesiam*1*) sine veste sacra, sine concione proprie dicta, sine benedictione anuli et nuptiali, praesertim vero sine missa. Ex declaratione S. Sedis vestis talaris vel consuetae vestes praelatitiae non censentur sacrae41’). 2, Ubi tamen ex hac prohibitione graviora mala praevideantur.^ . Ordinarius potest aliquam ex consuetis ecclesiasticis caeremoniis^ ^permittere, exclusa tamen semper missae celebratione420). , r a. Mala, ad quae praecavenda S. Sedes talem assistentiam minus sollemnem permittit, potissimum haec sunt: haereticorum quaerimoniae et odia adversus . fideles et Ecclesiam, periculum matrimonii civilis vel coram ministro acatholico; periculum, ne cautiones non serventur vel coniux catholicus a fide deficiat et eius­ modi. b. Permittere ergo potest Ordinarius, ut copulatio fiat in ecclesia, cum stola et superpelliceo, adhibito aliquo ritu sacro, e. g. benedictione sponsorum, qualis in ritualibus dioecesanis haberi solet. Excluditur vero semper missa votiva pro sponsis cum benedictione nuptiali, immo etiam quaevis alia missa, quae tamquam complementum caeremoniae nuptialis habeatur. 3. In niatrim Hs mixtis illicitis, in quibus nempe debitae cautiones exhibitae non sunt, ne assistentia simplex quidem praestari potest, i. e. per se non licet cooperari ad actum illicitum. Ubi tamen advc^ maiora mala vitanda vel bonum partis alterius cooperatio parochi ' permittitur, consensum exquirere debet, ut matrimonium validum sit, nec sufficit quod mere passive adstet quando nupturientes consen.ÿv-sum exprimunt. .p °· & Modus mere audiendi consensum quin interrogationes ponantur vocabatur rz’ assistentia mere passiva. Pius VIII. et Gregorius XVI. eam concesserant pro Borussia, Bavaria, Austria, Hungaria. Cum per decretum Ne temere interrogationes tamquam necessariae ad validitatem statuerentur, quaestio oriebatur, num assistentia mere passiva adhuc adhiberi possit. Die 5. augusti 1916 s. Officium declaravit, assistentiam mere passivam tolerari pro iis tantum regionibus, quibus ante decretum Ne temere speciales concessiones datae sunt, in aliis autem regionibus matrimonia mixta, etsi cum assistentia mere passiva contracta, invalida esse. Per Codicem vero, qui denuo interrogationes etiam in matrimoniis mixtis ad validitatem requirit, omnes concessiones revocatae sunt421). 41V) 4tO) 1Î1J Cn. 1102. Cn. 1109, § S. Officium Cn. 1102, § C i. C. 10. 3. 17. ian. 1877. 2. mart. 1928. A. A. S. 20 (1928) 120. De matrimonio 556 652, De adeundo ministro haeretico422), a. Ministrum haereticum tamquam officialem civilem adire sive ante sive post matrimonium contractum oh gravem causam licet, ubi e. g. lex civilis id praecipit ad actum civilem implendum. b. Ministrum haereticum tamquam ministrum sacrum ad çelebrandum matrimonium adire non licet, et qui id faciunt,\graviter peccant ratione prohibitionis ecclesiasticae,\ scandali et\ vetitae communicationis in sacris,\ et insuper pars catholica excommunicationem incurrit Ordinario reservatam423). c. Si parochus certo noverit sponsos ministrum haereticum iam adiisse vel eum adituros esse, eorum matrimonio ne assistat nisi ex gravissima causa, remoto scandalo et consulto prius Ordinario424). Quodsi parochum adeant, postquam coram ministro haeretico iam contraxerunt, quantum fieri potest, curandum est, ut cautiones exhibeantur et pars catholica facti poenitens a commisso peccato et a contracta, censura prius absolvatur. Articulus septimus. De matrimonio inscribendo. 653. Declaratio. Quae a Concilio Tridenti no425) et a Rituali Ro­ mano428) de hac re praecipiuntur, a decreto Ne temere nec non a Codice421) (paucis abrogatis) accuratius determinantur. 1, Parochus vel eius vices gerens celebratum matrimonium in libro matrimoniorum quamprimum describere tenetur, etsi O rd i n anus vel sacerdos delegatus matrimonio adstiterit. Ex iure universali non parochus proprius sponsorum celebratum matrimonium in libro matrimoniorum describere tenetur, sed parochus loci, ubi celebratur matrimonium, vel eius vices gerens. Si ergo parochus proprius sponsorum in aliena parochia matrimonio assistit, parochus huius loci, et si sacerdos in ecclesia alicuius sanctuarii vel in ecclesia regularium matrimonio assistit, parochus loci, in quo situm est sanctuarium vel monasterium, matrimonium inscribere debet426). Assistens vero sacerdos parochum de celebrato matrimonio monere tenetur. Quodsi parochus absens sit, sacerdos assistens notitias necessarias scripto relinquat parocho. 2. Insuper etiam in libro baptizatorum adnotarc debet, coniuges tali die in sua parochia matrimonium contraxisse, idque tum ad nomen sponsi tum ad nomen sponsae. Quodsi copiux alibi baptizatus4 \*\ 4SS) Huc pertinet duplex instructio s. Officii 17. febr. 1864 ad episcopos regni Hannoveriani et 12. dec. 1888 ad episcopos rituum orientalium. Cn. 1063. 123) Cn. 2319. Cn. 1063, 2. Sess. 24. c. Tametsi 1. 426) Tit. 10. c. 5. 127) Cn. 1103, 1. 4M) Ex praescripto legis civilis, consuetudinis, Ordinarii fieri potest, ut matri­ monium celebratum etiam a parocho proprio nupturientium describi debeat. I Dc ipsa celebratione matrimonii 557 fuerit, matrimonii parochus notitiam initi matrimonii, ad parochum baptismi transmittat, ut matrimonium in librum baptismi refe­ ratur429). Obligatio inscribendi matrimonia celebrata est gravis, quia finis legis est exclusio matrimoniorum invalidorum, quae reticitis primis nuptiis attentari possent. 3. Si matrimonium sine parocho contrahitur, sacerdos, et si matrimonium sine assistentia sacerdotis contrahitur, testes in solidum cum contrahentibus curare tenentur, ut initum coniugium in prae­ scriptis libris quamprimum adnotetur430). Contrahentes ergo in primo casu una cum sacerdote, in altero una cum testibus curare tenentur, ut inscriptio quamprimum fiat. 4M) Cn. 1103, 2. ‘30) Cn. 1103, 3. .508 QUAESTIO DECIMA. De effectibus matrimonii. Cum de effectibus matrimonii sacramenti iam dictum sit (n. 512), pauca dicenda restant de effectibus contractus matrimonii, quorum alii referuntur ad coniuges, alii ad filios. £ 7. Effectus quoad coniuges. 654. Quinam sint. 1. Primus et praecipuus est vinculum coniugale, matrimonium »in facto esse« natura sua perpetuum et exclusivum431), quod ad prolis generationem ordinatur, quapropter in eo fundatur ius et officium ad actus conjugales. Hoc ius consistit in una parte in potestate exigendi debitum conjugale, cui in altera parte respondet obligatio debitum reddendi. 2. Ius ad actus conjugales, quod coniugibus ab ipso matrimonii initio competit, in utraque parte aequale est*32): Uxori vir debitum reddat, similiter autem uxor viro*33). a. Antiquum ius, quo neoconiuges primo bimestri non tenebantur reddere debitum coniugale, si alteruter eorum-de ingredienda religione votorum sollemnium deliberare voluerat, ablatum est. b. Attamen ius exigendi ab altera parte debitum amitti potest, sicut etiam obligatio alteri parti reddendi debitum cessare potest. 3. Ius et officium per actus ctfniugales generandi prolem postulat individuam vitae consuetudinem seu communionem habitationis, tori et mensae, ad quam coniuges ex iustitia tenentur: Relinquet homo patrem suum et matrem suam et adhaerebit uxori suae43*). 4. Quamvis in vita coniugali aequalia sint iura et officia coniugum, in reliqua vitae consuetudine uxor subordinatur marito: Mulieres viris suis subditae sint, quoniam vir caput est mulieris433). Ipsi enim competit potestas maritalis in uxorem, qua vir, non tamquam a serva sed tamquam a socia, exigere potest, ut ipsum in curanda et guber­ nanda familia adiuvet. Vi huius potestatis vir constituitur caput familiae, cui toti de necessaria et convenienti sustentatione pro­ videre debet. 5. Uxoris est maritum in gubernanda familia iuvare et rem fami­ liarem curare. Ipsa ex sua parte a. ordinarie fit particeps nominis, status, dignitatis, et privilegiorum mariti430); b. acquirit domicilium mariti. Potest tamen quasidomicilium sibi comparare, et, si legitime a marito separata sit, etiam domicilium437). 6. Ius et officium curandi educationem prolis tum religiosam et moralem, ut in religionis doctrina instituantur, tum physicam et 431) Cn. II10. *w) Cn. 1111. 433) 1. Cor. 7, 3. «4) Gen. 2, 24. Eph. 5, 22. Cn. 1112. 4”) Cn. 93, § 2. De effectibus matrimonii 559 civilem, ut eas artes addiscant, quibus aetas puerilis ad humanitatem informari solet, tum providendi eorum bono temporali, ut parentes eis res necessarias et convenientes (vestes, alimenta) procurent438). 2. Effectus quoad filios. l 655. Legitimitas. Quinam filii sint legitimi. Filii concepti aut nati ex matrimonio validovel putativo sunt legitimi439)' a. Legitimi non censentur filii nati ex matrimonio (quamvis valido), cuius usus parentibus tempore conceptionis ob sollemnem professionem religiosam vel sus­ ceptum ordinem sacrum prohibitus erat. Haec dispositio ab Ecclesia facta est in poenam huius criminis: iure enim naturali et civili eiusmodi filii legitimi sunt. b. Ad solvendum dubium, num proles nata sit ex legitimo commercio coniugali,^ '4 applicatur principium iuris romani ab Ecclesia adoptati: Pater is est, quem iustae _ ~ :__ nuptiae demonstrant. Hinc filii ex uxore nati praesumuntur patrem habere maritum, -------donec evidentibus argumentis contrarium probetur440).\ Quare legitimi praesumuntur , filii, qui nati sunt saltem post sex menses a die celebrati matrimonii,* vel intra,. ) Cn. 1115, 2. 4«) Cn. 1116. 4‘3) A. A. S. 23 (1931) 25. 44<) Cn. 1117. 4«s) Cn. 232, § 2, 1; cn. 331, §1,1; cn. 320, § 2. C. i. C. 13. iul. 1930. A. A. S. 22 (1930) 365.. * 560 De matrimonio 3. Alii legitimandi modi sunt a. dispensatio super impedimento dirimente ad normam cn. 1051; b. sanatio in radice a S. Sede con­ cessa secundum cn. 1138 ss. ; c. rescriptum S. C. Sacram. (S. Poenitentiariae in casibus occultis) ad instantiam parentum vel filiorum; d. professio religiosa vel ut aiunt »legitimatio per oblationem curiae coelesti λ446). "·) Cf. cn. 984, 1°. Triebs I. c. 682. 561 QUAESTIO UNDECIMA. De convalidatione matrimonii. 657. Declarationes. 1. Fieri potest, ut matrimonium sive bona sive mala fide contractum postea propter impedimentum antea ignotum reperiatur invalidum. Medium rem in hoc casu componendi vel est declaratio nullitatis et coniugum separatio vel cohabitatio ut frater et soror vel dissimulatio, qua coniuges putativi in bona fide relinquuntur, ordinarie vero matrimonii convalidatio. 2. Convalidatio matrimonii est ille actus, quo matrimonium eousque invalidum redditur validum: si enim contractus hucusque invalidus valorem accipit, convalidari dicitur. Duplex distinguitur matrimonii convalidatio, altera dicitur convalidatio simplex, altera sanatio in radice. z^c,^ , a. Inter utrumque convalidationis modum hoc potissimum discrimen intercedit, quod in convalidatione renovatio consensus requiritur, in sanatione autem matrimonium sine renovatione consensus fit validum. b. Quandoquidem per matrimonii convalidationem sacramentum administratur et recipitur, quantum fieri potest, curari debet, ut coniuges sint in statu gratiae quando matrimonium revalidatur i. e. quando renovatur consensus aut applicatur sanatio. Pro praxi. Quid - confessario agendum sit, quando advertit aliquod matrimonium esse invalidum. — Cavere debet, ne incaute statim matrimonii nullitatem declaret. 1. Si impedimentum est indispensabile et neutri notum, prudenter consideret, an eos de nullitate et separatione monere possit; si nec sine scandalo separari nec sine periculo peccandi cohabitarepossunt, eos in bona fide relinquat447). 2. Si impedimentum indispensabile est et uni vel utrique notum, coniuges omnino separandi sunt. Quaenam autem separatio urgenda sit, ex adiunctis dependet; scilicet: a. Si nullitas matrimonii iuridice probari potest, per sententiam indicis ecclesiastici perfecte separandi sunt. b. Si nullitas matrimonii iuridice probari non potest et ex cohabitationc oritur incontinentiae periculum, sub specie divortii a toro et cohabitatione separandi sunt. c. Si ex cohabitatione non oritur incontinentiae periculum, sufficit, ut a communi toro separentur et tamquam frater et soror cohabitent. 3. Si impedimentum est dispcnsabile, revalidatio procurari debet; interim vero, donec matrimonium obtenta dispensatione revalidari possit, haec servanda sunt: a. Si matrimonii nullitas publice nota est, coniuges a toro et cohabi­ tatione separandi sunt, donec obtineatur impedimenti dispensatio. b. Si matrimonii nullitas utrique parti tantum nota est, primo postulandum est, ut interim abstineant; hoc non erit valde difficile, si post unum vel alterum diem haberi potest dispensatio, ut v. g. in 4. T) Cf. Gasparri II. 1182 nota. 36 -Ί5 ,ήΑ NoIdin, Vol. Ill » . j /b ' -—.L·. x ( ~~t—-— De matrimonio 562 loco curiae episcopalis vel prope eundem. Petenda est licentia extra confessionem rem peragendi et adeundi Ordinarium; si per plures dies exspectandum esset cum periculo incontinentiae, vel licentia extra confessionem agendi non daretur, confessarius dispenset iuxta cn. 1045, §3. c. Si matrimonii nullitas uni tantum parti nota est, si facile fieri potest, hic moneat compartem, ut interim abstineat; si hoc fieri non potest, eodem modo proceditur ut supra (b.); sufficit post dispen­ sationem renovatio consensus partis consciae. d. Si matrimonii nullitas neutri parti nota est, deliberet prudenter, an monere possit coniuges quin maiora mala sequantur; si monere potest, procedat ut prius; si monere non potest, relinquendi sunt in bona fide, donec obtineatur dispensatio et matrimonium convalidari possit. Articulus primus. De convalidatione simplici. / k | ÇvUtm.AKx . Per convalidationem simplicem matrimonium eo convalidatur, quod suppletur id, quod ab initio defuit et matrimonium fecit in­ validum. Iam vero ex triplici defectu matrimonium potest esse invalidum: Xex defectu habilitatis in personis propter imped i men t u m dirimens,\ex defectu consensus et\ ex defectu formae. Triplex ergo diversus est modus revalidandi matrimonium invalidum. *JT $58· Convalidatio ex defectu habilitatis. Si matrimonium invalidum est propter impedimentum dirimens, quod dispensatione removeri potest,yiinprimis petenda est dispensatio, qua obtenta personae ad ·/ < contrahendum habiles sunt, et si consensus initio ab eis praestitus perseverat, ex rei natura iam nihil obstat, quominus matrimonium .- . sine renovatione consensus fiat validum44a)A)Ecclesia autem hunc ηλ consensum ut validum non agnoscit, nisi aut utraque pars aut saltem 1 pars impedimenti conscia consensum renovaverit, et ita quidem, ut novus voluntatis actus ponatur, quo in matrimonium iterum con­ sentit141')· sciens illud hucusque fuisse invalidum; alias renovatio non esset nisi confirmatio prioris consensus, ad convalidandum matrimonium inefficax. Renovatio autem fieri debet iuxta sequentes regulas450): 1. Si impedimentum sit publicum, consensus ab utraque parte 1 renovandus est forma iure praescripta i. e. coram parocho et testibus, (ut de convalidatione publice constet. 2. Si sit occultum et utrique parti notum, jsatis est, ut consensus ab utraque parte renovetur privatim et secreto, jkjt · k «"·) Cn. 1133, 2. "·) Cn. 1134. *so) Cn. 1135. De convalidatione matrimonii 563 3, Si sit occultum et uni parti ignotum, satis est, ut sola pars im­ pedimenti conscia consensum privatim et secreto renovet, dummodo altera in consensu praestito perseveret a. Ex antiquo iure dispensatio ab impedimento occulto sub hac solum condicione concedebatur, ut altera pars impedimenti ignara de nullitate matrimonii certior redderetur. Cum tamen pars impedimenti ignara saepe non sine magna difficultate de hoc certior reddi poterat et ipsa haec certioratio solum iure positivo, non ex rei natura exigebatur, a Codice (en. I135, 3) non amplius exigitur. b. Difficultates, quae monitioni frequenter obstant, hae sunt, quod vehementer tristaretur, vel quod in cognitionem criminis veniret, propter quod matrimonium invalidum est, vel quod in matrimonium non amplius consentiret, si eius invaliditatem cognosceret. c. Si utraque vel alterutra pars adduci non possit, ut denuo publice contrahat, potest parochus de licentia Ordinarii rem occulte peragere, dummodo removeatur scandalum; quodsi ne hoc quidem obtineri possit, petenda est sanatio in radice. d. Consensus initio praestitus perdurare praesumitur, nisi expresse revocatus fuerit451). Privatim et secreto renovatur vel per actum internum vel per vitam coniugalem hac intentione continuatam i. e. copula non libidinoso, sed maritali affectu exercita452). -τΓ ' 659. Convalidatio ob defectum consensus. ____ Si matrimonium _______ invalidum esÎ propter defectum consensus, sive quod ficte aut ex errore aut ex metu consensus exhibitus fuit, aliud ad eius convalidationem non requiritur, nisi ut novus consensus vel ex utraque parte vel saltem ex una parte formaliter exhibeatur et quidem: 1. Si consensus ex utraque parte defuit, ab utraque parte formaliter exhiberi debet, ac si primo contraheretur matrimonium. Cum matrimonium debita forma initum sit, insuper personae habiles fuerint, et solum consensus invalidus fuerit, per se sufficit, ut utraque pars vel per actum mere internum vel per actum etiam externum (cohabitatione, copula coniugali) in matrimonium consentiat. jU.n 2. Si consensus ex una parte tantum defuit, haec certe illum K ' (yr supplere debet, et sufficit, ut una pars consensum suum addat a 11erius . consensui, qui initio verus et validus erat et moraliter adhuc perdurat. A quin altera pars de nullitate matrimonii moneatur. a. Sunt, qui renovationem consensus ex utraque parte exhibendam etiam in hoc casu necessariam dicant, sed immerito: matrimonium enim sequitur naturam contractus; ad valide autem contrahendum non requiritur, ut utraque pars simul actu consensum eliciat, sed sufficit, ut unius consensus adhuc moraliter perduret, quando alter consensum formaliter elicit. Id confirmatur per Codicem*33). b. Si consensus ab altera parte initio praestitus nunc etiam retractatus est, matrimonium solum per utriusque consensum convalidari potest. Verum ut consensus retractatus censeatur, requiritur actualis revocatio per actum positivum voluntatis; non sufficit revocatio interprclativa seu animi dispositio, qua consensus revocaretur, si nullitas matrimonii cognita esset451). 3. Defectus consensus aut mere internus aut etiam externus esse potest. 451) 4M) 153) 45‘) 36* Cn. 1093. Cf. Gasparri II. 1192. Cn. 1136, 1. Cn. 1093. — 564 Dc matrimonio a. Si fuerit mere internus, satis est, ut pars, quae non consenserat, interius consentiat. b. Si fuerit etiam externus, necesse est consensum etiam exterius manifestare vel forma iure praescripta, si defectus fuerit publicus u (j e probari potest in foro externo), vel alio modo privato et secreto, si fuerit occultus. r In hoc ultimo casu consensus signo aliquo exprimatur necesse est; exprimi autem potest vel verbis vel factis scii, cohabitatione vel copula coniugali cum inten­ tione habita consentiendi in matrimonium. — In forma autem iure praescripta consensus manifestari debet i. e. nova matrimonii celebratio necessaria est, si defectus saltem duabus personis cognitus est, ut matrimonii nullitas in foro probari posset. Cum enim matrimonium coram Ecclesia irritum sit, in foro Ecclesiae convalidari debet4M). ( Ill 660« Convalidatio ob defectum formae. 1. Si matrimonium in­ validum est, quia clandestine contractum fuit, convalidari debet eo HcnUuSu^quod renovatur consensus in forma praescripta, nisi ab hac lege obtineatur dispensatio. 1 2. Si nullitas matrimonii publice nota est et contrahentes non ------ renuunt publice se sistere coram parocho et testibus, consensus publice renovari debet ad removendum scandalumaquodsi nullitas matrimonii occulta est, sufficit, ut coram parocho et duobus testibus secreto renovetur consensus ad praecavendam coniugum infamiam. Publicitas renovationis maior minorve esse potest. Supremus gradus publicitatis habetur, si praemissis consuetis proclamationibus renovatio fit palam in ecclesia coram parocho et testibus. Et haec quidem publicitas per se necessaria est, ubi nullitas matrimonii notoria evasit. Si tamen sufficientes rationes minorem publicitatem suadent, peti potest dispensatio a proclamationibus et Ordinarius permittere potest, ut renovatio consensus fiat vel in aedibus parochialibus vel in domo spon­ sorum coram parocho nulla veste sacra induto et duobus testibus, qui revalidationem, si opus fuerit, promulgare poterunt. 3. Si aut utraque aut alterutra pars adduci nequit, ut ad reno­ vandum consensum coram parocho et testibus comparcat, in hunc modum agendum est: a. Si una pars tantum renuit comparere coram parocho et testibus, curandum est, ut ea per procuratorem consensum suum coram parocho et testibus exprimat; quodsi ne istud quidem obtineri possit, sanatio matrimonii in radice petenda est, modo constet consensum matrimonialem non fuisse revocatum. b. , Si utraque pars contumaciter renuit comparere coram parocho et testibus, nihil fieri potest, nisi quod preces pro aeterna eorum salute fundantur: pro iis enim, qui in leges Ecclesiae contumaces sunt, non est petenda gratia dispensationis seu sanationis in radice. Si vero ex gravi ratione renuerent, posset peti sanatio. c. Si una vel utraque pars solum renuit pergere ad ecclesiam, at non renuit consensum renovare coram parocho et testibus, coniungendi sunt in domo sua vel in alio loco, ad quem pergere parati sunt. ««) S. C. C. 2. aug. 1907. Cn. 1137. De convalidatione matrimonii 565 Nota. Matrimonia, quae invalide contracta sunt propter impedi­ mentum per Codicem abrogatum, manent invalida etiam postquam vim suam exserere incepit Codex, proindeque convalidatione indigent. Quoniam autem impedimentum vim suam iam amisit, ad convalidationem sufficit renovatio consensus. Impedimenta abrogata sunt haec: 1. Consanguinitas in 4. gradu lineae collateralis. 2. Consanguinitas secunda et tertia etc. eo quod sponsi pluries ab eodem stipite descendunt. 3. Affinitas ex copula illicita; haec autem potest in novo iure esse publica honestas. 4. Affinitas ex matrimonio in 3. et 4. gradu lineae collateralis. 5. Publica honestas ex sponsalibus. 6. Publica honestas ex matrimonio rato tantum, quae tamen in novo iure est affinitas. 7. Cognatio spiritualis ex confirmatione. 8. Cognatio spiritualis inter baptizantem et parentes baptizati. 9. Cognatio spiritualis inter levantem et parentes levati. 10. Cognatio legalis in Austria et Germania. Articulus secundus. JCrxAe - De sanatione in radice456). l io 661. Declaratio. 1. Sanatio in radice est*)dispensatio ab impedi­ mento dirimente, quod matrimonio obstat, qua concessa summus Pontifex consensum matrimonialem vere sed nulliter praestitum ita a nullitate sanat, ut matrimonium reddat validum et nullitatis effec­ tus auferat. Primum exemplum matrimonii in radice sanati sub üonifatio VIII. (γ 1303) occurrit; postea frequentius matrimonia irrita hac via convalidantur, praesertim ubi multa simul matrimonia invalida convalidanda sunt. a. Sanatio matrimonii in radice ita intelligenda est: Radix matrimonii sananda est consensus. Iam vero propter impedimentum dirimens, quod obstabat ab initio, consensus invalidus erat, qui consensus invalidus adhuc perdurat. Iam summus Pontifex per dispensationem aufert legem consensum irritantem, qua sublata consensum initio invalidum sanat et simul a lege renovandi consensum dispensat. Insuper per eundem actum sanationis summus Pontifex vult, ut matrimonium quoad effectus iuridicos ita habeatur, ac si ab initio validum fuisset. b. Sanatio in radice, ablato per dispensationem impedimento. dj.r_im 1 Summum Pontificem non posse sanare matrimonium invalidum propter impedimentum iuris divini, quod adhuc perduret, manifestum est. Sed si matrimonio obstabat impedimentum iuris naturalis aut divini, quod per se cessat e. g. ligamen, posset quidem matrimonium in radice sanare, postquam impedimentum cessavit, at Ecclesia illud non sanat, ne a momento quidem cessationis impedimenti (cn. 1139, 2). Qui c. g. durante legitimo matrimonio aliud matrimonium invalide contrahit, defuncto priore coniuge convalidationem secundi matrimonii non per sanation e m in radice, sed solum per renovationem consensus obtinere potest458). ’ ! ■' TtfnfcCoAMJt; 2. Ut in principio vel saltem postea aliquando consensus verus datus sit: sanatur enim radix matrimonii seu consensus: sed sanari non potest, quod nullo modo exsistit459). a. Si una tantum pars verum consensum dedit et bona fide putat matrimonium esse validum, eius consensus sanari potest; altera autem pars consensum renovare debet. Si uterque coniux sciens nullitatem matrimonii mala fide contraxit, matri­ monium in radice sanari potest, dummodo adfuerit verus consensus matrimonialis. Aliud enim est consensus verus, aliud validus. t>. Etiam matrimonium civile ex iusta causa in radice sanari potest et de facto exsistente gravi causa sanari solet, modo ab initio verus consensus matrimonialis datus sit.. Praeter gravem concedendae sanationis causam duo in hoc casu requi­ runtur:' ut in contrahendo matrimonio civili verus consensus matrimonialis adfuerit . ct non solum intentio ineundi illicitam conjunctionem seu vivendi in concubinatu; deinde ut in casu concessae dispensationis absit scandalum, quod aberit, si ignotum sit matrimonium civile tantum contractum fuisse. 3. Ut consensus in principio datus ex utraque parte perduret : matrimonium enim per sanationem incipit esse validum; sed validum matrimonium incipere non potest nisi per mutuum consensum; at consensus in sanatione non renovatur; ergo saltem perdurare debet. a. Quaestio autem, utrum consensus virtualiter perdurare debeat, an vero sufficiat, si habitualiter tantum perduret, videtur esse inutilis: nam in coniugibus, qui cohabitant et vitam matrimoni lem agunt, certe virtualiter perdurat. Hinc dolor de matrimonio inito semel conceptus vel etiam saepius iteratus sanationi non obest. Pariter intentio interpretativa discedendi non obest duration! consensus requisitae, sed solum positiva voluntas solvendi matrimonium. Matrimonium sanari non potest utroque vel alterutro coniugum defuncto; nihil autem impedit, quominus 4”) Cn. 1141. 4M) Cf. Gaspar ri II. 1215—1219. «··) Cn. 1140. De convalidatione matrimonii 567 defunctorum coniugum matrimonium sanetur quoad effectus iuridicos, praesertim quoad legitimitatem prolis, a b. Si matrimonium cx utraque parte ab initio bona fide contractum fuit et deinde coniuges detecto impedimento contra conscientiam in matrimonio perse­ verarunt, matrimonium nihilominus in radice sanari potest, modo consensus initio datus adhuc perduret. 4. Ut adsit causa proportionate gravis: etsi enim sanatio valeret, quam summus Pontifex sine causa concederet, ad dispensationem tamen licite concedendam requiritur causa, quae eo gravior esse debet, quo maior est gratia, quae hac dispensatione conceditur. In quadruplici casu adest causa satis gravis, adeoque in hoc quadruplici casu peti potest sanatio in radice: a. si una pars ad renovandum consensum adduci nequit et nihilominus in matrimonio vult permanere; b. si nullitas proveniret ex defectu commisso a parocho assistente vel Ordinario, ita ut sine scandalo revelari non posset; ----- ——j ‘r * c. si ambo coniuges sunt in bona fide et de nullitate matrimonii moneri non possunt; d. si multa matrimonia convalidanda sunt, quae alia via convalidari nequeunt. 663. De procuranda sanatione in radice. Si sanatio petenda est propter impedimentum occultum, haec servanda sunt: 1. Sanatio occulte peti et exsecutioni mandari debet. 2. Eam procurare potest confessarius, si in confessione impedi­ mentum detectum fuit. 3. Immediate ad s. Sedem, et quidem ad Poenitentiariam recur­ rendum est, non ad episcopum; etsi litterae (clausae propter sigillum) per episcopum ad s. Sedem dirigi possint. 4. in libello petitionis a. casus accurate describi et in specie ex­ primi debet: num consensus ab initio adfuerit et perduret in utraque parte, num coniuges in bona fide fuerint; b. petendus est modus convalidationis per sanationem in radice, indicandae sunt causae dis­ pensationis et praesertim causae, quae sanationem in radice postu­ lant; c. in fine addendum est nomen confessarii cum dioecesi et loco, ubi habitat, ut rescriptum ad ipsum dirigi possit. 5. Dispensationis exsecutio seu sanationis applicatio proprie non requiritur, nec reipsa ulla fit, si uterque coniux impedimentum ignorat. Quodsi una pars impedimentum cognoscit et rite disposita est, applicatio fieri solet in confessione sacramentali (sed potest etiam extra confessionem fieri) post absolutionem a peccatis, ante orationem Passio. Ceterum accurate servandum est rescriptum. Etsi in exsequenda sanatione matrimonii in radice nulla formula sit necessaria, apte tamen haec vel similis adhibetur: Ego auctoritate apostolico mihi concessa matrimonium a te contractum cum N. in radice eius sano et prolem susceptam et suscipiendam legitimam declaro. In nomine Patris etc. 6. Si impedimentum antea occultum postea publicum fiat, sanatio pro foro interno concessa valet etiam pro foro externo, nisi in rescripto expresse restringatur; si autem data fuisset pro foro sacramentali tantum, nova petenda esset460). 4eo) Cn. 1047. Annotatio sanationis in radice (ratione habita secreti) non est omittenda (cf. n. 653). 568 QUAESTIO DUODECIMA. De dissolutione matrimonii. £ Duplex distinguitur matrimonii dissolutio seu coniugum separatio, altera quoad vinculum (plena), altera manente vinculo quoad cohabitationem seu quoad mensam et, torum (imperfecta). Haec fieri potest aut mutuo coniugum consensu aut ex causa unius partis, ex qua alteri parti conceditur ius discedendi, et est aut perpetua aut temporanea. s ,> De solutione matrimonii quoad vinculum per privilegium paulinum, per professionem religiosam et per dispensationem s. Pontificis dictum est supra (n. 518 ss.); de solutione quoad cohabitationem nunc agendum est4®1). Articulus primus. De separatione ex mutuo consensu. Coniuges individuam vitae consuetudinem servare tenentur, nisi iusta causa excuset462), lustae separationis causae complures exsistunt, adeo ut coniuges ex mutuo consensu sive in perpetuum sive ad tempus ab invicem discedere possint. 664. Separatio perpetua. 1. In duplici casu coniuges vitae con­ suetudinem in perpetuum solvere possunt: si alteruter coniugum religionem ingredi aut vir sacros ordines suscipere intendit, cum Dominus dicat: Omnis, qui reliquerit uxorem ... propter nomen meum, centuplum accipiet et vitam aeternam possidebit163). 2. Ut coniux religionem ingredi vel sacros ordines suscipere possit, hae condiciones requiruntur: °- Ut adsit consensus alterius conjugis. Professio religiosa invalida est, si ab uno coniuge altero invito vel sine alterius consensu emittatur. Coniux, qui invalide professus est, ad alterum redire tenetur, si hic velit. Ordo sacer, qui a viro uxore invita suscipitur, invalidus quidem non est, at vir ad uxorum redire tenetur, si ab ea requiratur4”). b. Ut obtineatur dispensatio s. Sudis, quae rarissime conceditur. Status matrimonio contrarius sine dispensatione s. Sedis assumi nequit etenim viri uxorem habentes ad sucipiendos sacros ordines simpliciter impediti sunt481 485486 *483 ) ; et coniuges durante matrimonio ad novitiatum valide admitti non pos­ sunt488). 481) In iure antiquo separatio coniugum vocatur divortium (a divertendo), et quidem imperfectum, ut distinguatur a divortio perfecto, quod solutionem matri­ monii etiam quoad vinculum significat. Codex hunc terminum non adhibet. 46a) Cn. 1128. 483) Matth. 19, 29. 464) Cf. Ferraris, Bibliotheca. Vox Coniux n. 15 ss. Ballerini-Palmieri V. n. 514. Cappello 825 bis. 486) Cn. 987. — 488) Cn. 542. Dc dissolutione matrimonii 569 Si vero condicionibus impletis admissus ss. ordines susceperit vel professionem sollemnem emiserit, proles posthac genita illegitima habetur407). 665. Separatio temporanea. Coniuges ad tempus se _separare possunt tum ob causam supernaturalem, maiorem nempe vitae spiritualis perfectionem, tum ob causam naturalem, modo sit honesta et vere gravis e. g. negotii, studiorum, negotiationis etc. a. Finem separationis supernaturalem innuit s. Paulus: Nolite fraudare invicem nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi. In hanc separationem coniuges consentire possunt addito etiam voto continentiae; quo emisso ad pericula exclu­ denda a toro separari deberent. Propter haec pericula separatio permittenda non est nisi ad tempus (in novendiali praeparatione ad festa Domini vel b. Virginis, tempore adventus, tempore quadragesimae); ideo Apostolus subiungit: Et iterum revertimini in idipsum, ne lentet vos satanas propter incontinentiam vestram*1*). b. Cum ob diuturnam separationem uterque coniux magnis periculis exponatur, monendi sunt, ne se separent nisi ex causa vere gravi, et ut maritus, quantum fieri potest, secum habeat uxorem. Articulus secundus. De separatione ex causa unius partis. - 666. Separatio perpetua. 1. Codex unicam perpetuae separationis causam admittit, nempe adulterium unius partis469). Tum iure divino470) tum iure ecclesiastico471) constat, propter adulterium unius partis fieri posse coniugum separationem. a. Si Christus permittit, ut coniux ob fornicationis causam dimitti possit, id concedit, quod ex iure naturae coniugibus competit: cum enim ad cohabitationem vi contractus matrimonialis teneantur, ab hac obligatione pars innocens eximitur, simul ac altera pars contractum matrimonium per adulterium laeserit471). b. Ad divortium instituendum sufficit quilibet alienus concubitus, etiam ille, qui fit per sodomiam vel bestialitatem, dummodo divisio carnis cum alio per seminis effusionem in vase alieno contingat: divisio enim carnis est propria divortii causa, quia per divisionem carnis fides matrimonialis frangitur*73). 2. Hae condiciones requiruntur, ut adulterium sit separationis causa iusta: a. Ut sit" moraliter "certum: in dubio enim nemo privandus est iure suo; attamen non requiritur, ut adulterium iuridice plene probatum sit, sed sufficit, ut habeantur vehementissimae suspiciones, quae *“7) Cn. 1114. 4es) 1. Cor. 7, 5. 46e) In iure antiquo etiam unius coniugis lapsus in haeresim vel apostasia a fide alteri parti dabat ius discedendi. 47°) Matth. 19, 9. 47‘) Concilium Trident, sess. 24. can. 7. (D. 977). — Cn. 1129. 472) Cf. R. I. 75 in VI.0: Frustra sibi fidem quis postulat ab eo servari, cui fidem a se praestitam servare recusat. 473) Wernz-Vidal, V. 639. 570 De matrimonio moralem certitudinem praebeant, ut si uxor alias iam malae famae sola cum solo in loco ad peccandum apto reperiatur, vel si maritus de adulterio uxoris certior fiat a persona fide dignissima. b, Ut sit perfectum seu carnali copula consummatum, sine qua non .... < in. t h■ . fit carnis divisio. ateriale tantum tant c. Ut sit formale, non materiale sine inferno consensu: poena enim divortii supponit praecedentem culpam. d. Ut alter coniux in crimen non consenserit >vel eidem causam dederit. Cum consentienti non fiat iniuria, coniux ius discedendi non habet, si in adulterium alterius partis consentiat. e. Ut illud expresse vel tacite non condonaverit. Tacita condonatio a. habetur, si coniux innocens, postquam de adulterio certior '"factus est, cum altero coniuge sponte maritali affectu conversatus fuerit; b. prae­ sumitur, si intra sex menses adulterum coniugem non expulerit vel dereliquerit aut accusaverit. f. Ut non ipse quoque idem crimen commiserit, quo in casu iniuria illata mutuo compensatur ct ius discedendi amittitur. 3 Haec adjuncta separationis propter adulterium instituendae notanda sunt: a. Pars innocens potest, sed rton 'tenetur partem adulteram di­ mittere. Ius enim se separandi in eius favorem concessum est, cui favori ipsa renuntiare potest. Obligatio dimittendi uxorem adulteram oriri potest ex scandalo, ubi e. g. uxore in adulterio persistente maritus in suspicionem consensus in adulterium deveniat. Verum hocce scandalum plerumque aliis mediis praecaveri potest, adeo ut vix unquam statui possit obligatio dimittendi uxorem. b. Si adulterium certum est, potest pars innocens vel pr p p r i a auctoritate se separare vel a indice ecclesiastico sententiam separa­ tionis petere. \Si adulterium dubium est, semper sententia judicis invocanda est. c. Pars innocens coniugem adulterum nunquam admittere tenetur, iVe iudicialiter sive propria auctoritate separatio facta fuerit; potest autem eundem admittere vel revocare, nisi ex ipsius consensu ille statum matrimonio contrarium susceperit·*74). Quodsi iuste revocetur, redire tenetur. I Status matrimonio contrarius est status clericalis per susceptionem sacrorum ordinum et status religiosus per professionem religiosam. Pars rea igitur eiusmodi statum suscipere nequit sine consensu partis innocentis. Si tamen haec statum eligit, qui vitae coniugalis continuationem impossibilem reddit, etiam pars rea eiusmodi statum eligere potest. Sed nec pars innocens talem statum assumere potest, non obtenta Romani Pontificis licentia475). 667. Separatio temporanea. 1. Causae separationis temporaneae in hunc modum recensentur: Si alter coniux sectae acatholicae nomen dedent, si prolem acatholice educaverit, si vitam criminosam et igno­ miniosam ducat, si grave seu animae seu corporis periculum alteri facessat, si saevitiis vitam communem nimis difficilem reddat — haec 474 ) Cn. 1130. 4») Cf. cn. 987 ct cn. 542. * be dissolutione matrimonii 571 aliaque id genus sunt pro altero coniuge totidem legitimae causae discedendi, auctoritate Ordinarii loci et etiam propria auctoritate, si de eis certo constet et periculum sit in mora476). Non omnes, sed praecipuae separationis causae, quae ad tempus fieri potest, hic enumerantur, de quibus haec notanda sunt: a. Quod in iure antiquo causa erat perpetuae separationis, scii, haeresis et apostasia a fide, id nunc causam suppeditat temporaneae separationis, cui additur vita criminosa atque ignominiosa. b. Periculum animae inducitur, si coniux conatur trahere compartem ad peccatum e. g. ad haeresim vel ad gravia peccata contra castitatem coniugalem. Si grave labendi periculum proximum est, illudque aliis mediis sufficienter removeri non potest, pars innocens se separare tenetur. Maritus uxorem ad peccatum trahere censetur etiam in hoc casu, quo ei ex rebus furto ablatis vel iniuste acquisitis alimenta subministrat, quia hoc modo sui criminis participem eam efficit. Si tamen uxor aliunde non habeat, unde vivat, illis bonis uti potest, quia necessitas eam excusat; quodsi alimenta aliunde habeat, illis bonis uti non potest et licite a marito recedit. L· Periculum corporis oritur ex morbo contagioso, praesertim ex morbo syphilitico, quo coniux coniugem in ipso usu matrimonii inficit; insuper ex saeva et crudeli tractatione, quae cohabitationem periculosam reddat. d. Vitam communem nimis difficilem reddere potest : Saeva et dura tractatio. Quanta debeat esse saevitia, ut altera pars ius acquirat se separandi, prudenti iudicio consideratis locorum et personarum adiunctis determinari debet: quae enim ab aliis uxoribus levia habentur, aliis intolerabilia videri possunt e. g. convicia et imprecationes477). lurgia continua, rixae, inveterata aversio et odium, quo una pars fertur in alteram. Periculum, quod imminet bonis fortunis uxoris, si hoc periculum alio medio removeri non possit. 2. Causae separationis per se cognoscendae et approbandae sunt a indice ecclesiastico, qui separationem concedit ve| ad certum tempus vel indeterminate, donec pars culpabilis resiluerit. Si vero de culpa constet et periculum sit in mora, licet parti innocenti propria auctoritate discedere478*). 3. Cessante causa separationis vitae consuetudo iterum rest a Li­ randa est. Solum si separatio ab Ordinario pronuntiata fuerit ad certum tempus, pars innocens redire non tenetur, nisi elapsum sit tempus constitutum; et si nullum tempus determinatum fuerit, exspectare potest novam Ordinarii sententiam479). 4. Instituta separatione (ilii educandi jmnt penes coniugem innpr centeni? et si alter coniugum sit acatholicus, penes coniugem catho­ licum, nisi in utroque casu Ordinarius pro ipsorum filiorum bonô, 47e) 47T) 47N) 47B) Cn. 1131, § I. Ballerini-Palmieri VI. n. 507. Cn. 1131, § I. Cn. 1131, § 2. De matrimonio 572 salva semper eorundem (cn. 1132). catholica educatione, aliud decreverit Nota. Haec pro praxi moneri debent: a. Solius Ecclesiae est de separatione coniugum indicare, quia agitur de obliga­ tione ex ipso vinculo matrimoniali consequente. Regulariter in causis separationis iudex ecclesiasticus procedit via administrativa"'0), non stricte iudiciali. 5Ki(.-t'Per concordatum interdum S. Sedes auctoritati civili privilegium concedit indi­ candi causas separationis coniugum baptizatorum e. g. in Italia (1929), in Austria (1934). Propter hanc praxim et propter possibilitatem ab ipso Codice concessam nonnullis in casibus «propria auctoritate* et non invocato iudice ecclesiastico disce­ dendi, multi fideles ignorant obligationem confugiendi ad Ordinarium vel bona fide iam separati vivunt. Dummodo causae separationis sint certae et scandalum absit, confessarius prudenter dissimulat obligationem adeundi Ordinarium loci. t). Cavere debet confessarius, ne uxoribus de saevitiis et molestiis mariti conquerentibus facile credat, neve separationem quoad habitationem aut consulat (r aut permittat. Solent enim morosae uxores proprios dissimulare, mariti vero defectus λ valde augere. Insuper res multo peior fieret, si uxor permittente confessario maritum relinqueret, hic vero uxorem, quae separationis causam coram iudice probare nequeat, ope potestatis civilis repeteret491). c. Cum ex coniugum separatione tot et tanta mala oriantur, ut sunt odia, inimicitiae, adulteria, ipsa semper esse debet ultimum remedium, quod solum in maxima necessitate adhibeatur. Uxores autem iugiter monendae sunt, ipsas matri• moniuin ineuntes hinc quidem obligationem contraxisse patientiae et mansuetudinis, inde vero per sacramentum gratiae auxilia recepisse aequanimiter ferendi onera c—matrimonii. . vc~ · i"T* nl·Π* De separatione civili182). 668. Status quaestionis. 1. Ex iis, quae supra disputata sunt, nihil obstat, quominus iudices civiles causus matrimoniales agant subditorum infidelium, dum­ modo observent statuta iuris naturalis, item causas matrimoniales fidelium, in quibus agitur de effectibus mere civilibus, vel si agitur de matrimonio mere civili, vel si agitur de matrimonio in facie Ecclesiae quidem inito, quod tamen per senten­ tiam iudicis ecclesiastici iam declaratum est invalidum vel solutum, vel tandem si sententia iudicialis conformis est iuri divino et canonico, ut cum separatio vel solutio, quam coniuges iniuste et illicite petunt, negatur. In his ultimis casibus iudex civilis competentiam quidem excedit, eo quod iuris­ dictionem usurpat, quae ipsi non convenit, at sententia quoad rem seu obiectum non est iuri divino vel ecclesiastico contraria. 2. Verum accidit, ut iudices civiles in causis matrimonialibus sententias ferant, quae iuri ecclesiastico vel divino contrariae sint, si nimirum coniugum separationem decernunt, ubi desunt separationis causae canonicae, vel si coniuges cohabitare coguntur, ubi cohabitatio iure divino interdicta est; pariter si declarant valida matrimonia, quae Ecclesia iudicat invalida, vel si matrimonia solvunt, quae iure divino sunt indissolubilia. Iam vero in his casibus quaeritur: a. num indici civili 4M>) 4xl) 4K-) 1900) C. i. C. 25. iun. 1932. A. A. S. 24 (1932) 284. Cf. Gênicot II. n. 558. Aertnys II. 537. Cappello 830 832. Cf Lehmkuhl, Das biirgerlichc Gesetzbuch des Deutschen Reiches5 (Freiburg S. 415 ff. Cappello 833 -840. - ** Dc dissolutione matrimonii 573 sententiam divortii secundum vigentes leges civiles pronuntiare, b. num partibus divortium civile petere, c. num advocato causam divortii civilis coram iudice agere liceat. 669. De iudice civili. Iudex civilis, qui eiusmodi causas divortii agit atque in iis sententiam dicit, ac si ad forum civile pertinerent, illicite et iniuste agit, quia iurisdictionem ecclesiasticam usurpat. Quodsi potestatem Ecclesiae agnoscat, licite agere videtur iudex civilis causam divortii agens sententiamque divortii pronuntians, modo has condiciones observet:',a. si solum contractum civilem spectat i. e. solum effectus matrimonii civiles abrumpere intendat ;x6. si gravissi­ mum eiusmodi causam agendi motivum habeat si ad praecavendum ‘ scandalum tum coniuges tum alios opportune moneat, sententiam v 5 suam nullatenus ipsum matrimonium, sed solum civiles effectus spectare;\d. si non exsistat specialis Ecclesiae prohibitio. a. Actio iudicis civilis in hoc casu non est intrinsecus mala, sed est actio ex se indifferens; eius enim sententia duo continet: eorum matrimonium a potestate1)' 0 civili non amplius considerari ut verum matrimonium, et proinde novum matrimonium,quod contracturi essent, poenis inflictis non impediri; sed neutrum intrin­ secus malum est. Coniuges abutuntur quidem hac sententia ad validum matrimonium^ * solvendum novumque attentandum; verum haec iudicis cooperatio ex gravissima causa licita est. b. Sunt auctores (Bucceroni, Gaspqrri, qui vero in altera editione operis senten-■ tiam hanc mutavit, Matharan), qui sententiam divortii civilis in hoc casu dicunt-ή- — absolute illicitam utpote intrinsecus malam et repugnantem iuri divino. Eorum rationes sunt: intrinsecus mala et iniqua est ipsa lex divortii; ergo a fortiori mala et iniqua est sententia divortii; ex divortio gravissima mala sequuntur: fidelium mentes paulatim subit erroneum iudicium de solubilitate matrimonii nec non de competentia potestatis civilis in causis matrimonialibus; insuper coniuges separati prohibentur instaurare vitae societatem eorumque proli postea susceptae negatur praerogativa legitimitatis; tandem coniugibus separatis permittitur novum matri­ monium civile, cui omnia iura et effectus veri matrimonii conceduntur, quo fit, ut adulteria foveantur; ex decisionibus Romanarum Congregationum evidenter confirmatur haec sententia, quippe quae internam illius actus malitiam statuant. c. Alii vero (Ballerini-Palmieri, Lehmkuhl, Sabetti, De Becker, Génicot-Salsmans, Cappello, Coronata, Vcrmeersch) sententiam divortii civilis non habent intrinsecus malam, sed exclusa prava intentione cam dicunt in se indifferentem. Et sane eiusmodi sententia non necessario refertur ad solutionem vinculi matrimonialis, sed matri­ monium solum privat effectibus legitimi matrimonii coniugibusque impunitatem asserit, si matrimonium civile inierint. Sicut enim matrimonium civile ad verum matrimonium accedere potest, quin vinculum matrimoniale afficiat, ita matri­ monium civile solvi potest, quin eius solutio verum vinculum matrimoniale afficiat. Quod quidem admitti potest, etsi legislator et coniuges, qui divortium petunt, ipsam vinculi matrimonialis solutionem intendant. Ad argumenta primae sententiae animadvertenda sunt: a. Intentio legislatoris, qui ipsum vinculum matrimoniale solvere intendit, in sententia divortii non necessario includitur, sed ab ea separari potest. Et sane ab assistentia, quam iudex matrimonium contrahentibus exhibet, prava legislatoris intentio, qua ipsum vinculum matrimoniale nectere intendit, separari potest; ergo etiam a sententia divortii separari poterit. Ideo lex civilis in intentione iudicis non necessario dicenda est iniqua, cum non necessario ita accipi debeat, ut coniuges ab ipso vinculo solutos declaret. De matrimonio I b. Ex divortio gravissima mala sequuntur; verum ex hoc aliud non sequitur, nisi cooperationem ad divortium atque ideo ad haec mala solum ex gravissima causa licitam esse. Atqui causa cooperandi proportionate gravis certe adest in hoc casu, quo iudici catholico iudicanda offeratur causa matrimonialis, quam recusare non possit, quin officio privetur, privari autem officio non possit, quin tum ipsi tum bono communi damnum sequatur, quia in eius locum succederet iudex malus et impius. c. Tandem ad removendum scandalum fidelium iudex partibus declarare debet sententiam divortii non id efficere, ut vinculum coniugale solvatur, sed id solum, ut matrimonium ab auctoritate civili non amplius agnoscatur ut validum matri­ monium, quod proinde validi matrimonii iuribus non amplius gaudeat. 670. De responsis S. Sedis. Quaestio saepius agitata est in Congregationibus Romanis, et plura hac de re edita sunt responsa183). a. Nullum exstat decretum generale, quod hanc quaestionem dirimat, immo a dirimenda quaestione Sancta Sedes hucusque consulto abstinuit. b. Plura exstant decreta particularia, quorum alia sententiam divortii in Gallia illicitam, alia autem in Belgio eandem tolerari posse edicunt. c. Ratio, ob quam Ecclesia cooperationem iudicis ad divortium civile in aliis locis toleraverit, in aliis autem interdixerit, haec esse videtur, quod hic agitur de cooperatione in exsequendis legibus, quae adversantur iuribus et legibus Ecclesiae, eiusmodi autem cooperatio prorsus illicita est, quando cedit in damnum commune Ecclesiae. Iam vero iudicium, num leges civiles in commune damnum Ecclesiae cedant, ad ipsam Ecclesiam pertinet; quare in particularibus casibus ad s. Sedem recurrendum est. d. Ex his omnibus pro praxi id sequitur: quamvis affirmari non possit co­ operationem iudicis vel syndici in divortio civili certo licitam esse, id saltem concedi potest, non constare eam illicitam et proinde judicibus prohibendam esse, nisi Ecclesia eam illicitam declaraverit; quare indices, qui eam bona fide exercent, non sunt inquietandi, nisi Ecclesia eam prohibuerit. 671. De coniugibus.yfl. Si coniuges non intendunt petere divortium, ut ad alias nuptias transire possint, sed solum ut matrimonium effecti­ bus civilibus privetur et ipsi hac ratione a gravi malo et incommodo liberentur, a quo alia via liberari non possunt, id licet484).>6. Si finem intentum etiam per meram separationem quoad habitationem et bona 11 obtinere possunt, non licet eis petere sententiam divortii : nulla enim ' est ratio eam petendi.\c. Si coniuges petunt ipsam vinculi solutionem, ut ad alias nuptias transire possint, divortium petere non licet, quia petunt rem malam et iuri divino repugnantem.xd. Cum causae matri4M) S. Officium 3. apr. 1877 ad episcopum Sangallen., quod indices in casibus particularibus recurrere iubet. S. Officium 27. maii 1886, quod pro Gallia senten­ tiam divortii prohibet. — Litterae Nuntii Ap. ad ministrum regni in Belgio 14. sept. 1886, ubi dicitur prohibitionem pro Gallia editam non esse extendendam ad Belgium. S. Pocnitent. 24. sept. 1887, quae sententiam divortii in casu particulari (Lucionensi) tolerat. — S. Poenitent. 4. iun. 1890, quae declarat casum Lucionensern non posse ad alios casus extendi. 18‘) Ad quaestionem: num maritus possit petere divortium ab uxore adultera intendendo tantum abrumpere effectus mere civiles, quando nullum aliud medium suppetit obtinendi repudiationem paternitatis circa filios adulterinos, horumque exclusionem a parte prolis legitimae, s. Poenitentiaria 30. iul. 1892 respondit: Orator consulat probatos auctores. ' j ] I De dissolutione matrimonii 575 moniales ad Ecclesiam pertineant, non licet coniugibus petere divor­ tium civile, nisi antea ob causam canonicam licentiam se separandi obtinuerint. 672. De advocatis. \ a. Si advocatus partes defensoris vinculi matrimonialis, quod verum matrimonium est, agit, alia difficultas non est, praeterquam quod causa in foro incompetent! nempe civili agatur. Atqui s. Sedes declaravit cooperationem in eiusmodi causis tolerari posse, «dummodo episcopo constet de probitate advocati, et advocatus nihil agat, quod a principiis iuris naturalis et ecclesiastici deflect at «4as).\ά. Si advocatus causam divortii agit, quando coniuges licite divortium petunt, licite pro divortio disserit;/. Quodsi coniuges aut sine iusta ratione aut ex prava intentione postea ineundi novum matrimonium divortium petunt, causam suscipere certo non potest sine gravissima ratione. Si autem adsit gravissima ratio e. g. notabilis damni vitandi causam agere potest: non enim necessario se con­ formare debet intentioni partium; cooperatio autem ad eorum pecca­ tum ob gravissimam causam excusatur. 488) S. Officium 19. dec. 1860. Hanstein, Kan. Eherecht, § 50. V. 2. 576 APPENDIX I. De matrimonio civili. 673. Definitio. Matrimonium civile, prout hodie accipitur, est contractus maritalis etiam Christianorum coram magistratu civili initus secundum leges civiles de consensu, forma, habilitate perso­ narum latas486). lamvero, si supposita tali institutione civili catholici coguntur coram magistratu civili comparere, quaeritur, quid ipsi catholici sentire debeant. Pro his matrimonium civile nil est nisi declaratio sponsorum se habere consensum matrimonialem; haec declaratio forma a lege civili praescripta coram magistratu civili tantumodo ideo profertur, ut matrimonium in foro civili tamquam verum et legitimum agnoscatur. $ . ' a. Auctoritas civili sexigere non potest, ut civiliter contrahentes intentionem habeant nunc verum matrimonium ineundi, sed id solum exigere potest, ut ritum auctoritate civili praescriptum eo fine peragant, ut ipsorum matrimonium verum et legitimum habeatur. Intentio contrahendi coram magistratu civili (graviter) illicita est, altera vero in se illicita non est, modo verum et legitimum matrimonium aut iam initum aut mox ineundum sit: in se enim prohibitum non est, quominus nupturientes coram magistratu compareant eumque sub certo ritu de matrimonio contracto vel contrahendo certiorem reddant, ut eorum matrimonium effectus civiles matrimonii sortiatur. b. Antiquitus quidem potestas civilis illa matrimonia, quae in foro Ecclesiae valida censebantur, ipsa quoque pro validis agnoscebat eisque effectus civiles tribuebat; recenti autem tempore ius sibi arrogat statuendi, ut matrimonium (etiam) coram magistratu civili iniri possit aut debeat, et hoc matrimonium pro valido et licito habet, etsi in foro Ecclesiae propter impedimentum dirimens aut impediens invalidum aut illicitum sit. 674. Divisio. Triplex matrimonium civile distinguitur: obliga­ torium, facultativum et necessitatis. a. Matrimonium civile obligatorium (obligatorische oder ZwangsZivilehe) habetur, quando omnes contrahentes obligantur ad consen­ sum matrimonialem coram magistratu civili exhibendum, ut eorum matrimonium in foro civili pro valido habeatur. In diversis Europae regionibus iam viget matrimonium civile obligatorium ut in Germania, Gallia, Hungaria, Belgio, Helvetia, Austria. Ubi praecipitur matrimonium civile obligatorium, auctoritas civilis, nihil cu­ rans leges matrimoniales Ecclesiae, solum matrimonium coram magistratu civili initum verum et validum matrimonium habet; et pari modo in omnibus causis matrimonialibus, sive ad ipsum matrimonium sive ad sponsalia referuntur, foro civili tantum tribuit competentiam de eis iudicandi. b. Matrimonium civile facultativum (fakultative oder Wahl-Zivilehe) habetur, quando contrahentibus quibuscunque facultas seu optio datur ineundi matrimonii aut coram Ecclesia aut coram magistratu O «·) Wernz-Vidal V. 583. Coronata, De Sacramentis 111. 700-707. Cappello 731-734. Dc matrimonio civili 577 civili. Utruinque matrimonium in foro civili pro valido habetur et utrique effectus civiles tribuuntur. Matrimonium civile facultativum viget in Anglia, U. S. A., Italia, Lusitania. c. Matrimonium civile necessitatis (die Not-Zivilehe) vel sub­ sidiarium habetur, quando contrahentibus solum in casu necessitatis permittitur, ut matrimonium inêant coram magistratu civili. Matrimonium necessitatis appellatur, quia solum in casu necessitatis admittitur. Duplex distinguitur necessitas: absoluta, quando nupturientes contrahere non possunt, quia matrimonio obstat impedimentum ecclesiasticum, quod lex civilis non agnoscit; relativa, quando nupturientes matrimonium ecclesiasticum inire non possunt, quia nulli confessioni religiosae adhaerent. 675. De liceitate matrimonii civilis. 1. Ecclesia reiicit et condemnat quodcunque matrimonium civile; ideo hanc propositionem proscripsit: Vi contractus- mere civilis potest inter Christianos constare veri nominis matrimonium^'). Et iure quidem illud condemnat: a. Leges matrimonium civile concernentes latae sunt ab auctoritate, cui circa matrimonium ius competit nullum, b. Matri­ monium spoliatur ea sanctitate, quae ei suapte natura convenit idemque ut res mere profana tractatur, c. Subditi contra libertatem conscientiae coguntur actionem ponere lege ecclesiastica prohibitam, d. Potestas civilis conjunctiones illicitas sua auctoritate tuetur, c. Eadem potestas matrimonia coram Deo et Ecclesia valida iniuste dissolvit. /. lura Ecclesiae contemnit et indifferentismum promovet, eo quod matrimonia admittit, quibus obstat impedimentum mixtae religionis, immo etiam disparitatis cultus, g. Falsam doctrinam promovet, qua contractus a sacra­ mento separari possit. 2. Licet matrimonium civile quodcunque per se illicitum sit, non tamen quaevis eiusdem species aequali modo reiicienda est. De gradu malitiae variarum formarum matrimonii civilis, si respicitur ipsa institutio, disputari potest; pendet a maiore vel minore discrepantia legum civilium ab ecclesiasticis. In ipsis contrahentibus vero minimus malitiae gradus convenit matrimonio civili necessitatis relativae; maximus matrimonio necessitatis absolutae. 3. Matrimonium civile obligatorium licite iniri potest, dummodo matrimonium in foro Ecclesiae aut iam initum aut mox ineundum sit, et excludatur intentio ipsum vinculum matrimoniale coram magi­ stratu civili contrahendi: ex iusta enim causa permitti potest, ut ponantur condiciones, quas auctoritas civilis exigit, ut matrimonium agnoscatur validum et effectibus civilibus donetur. a. Sive actus civilis ante sive post matrimonium ecclesiasticum peragitur, monendi sunt nupturientes, ne aliud quam ceremoniam mere civilem peragere intendant, iit effectus civiles eorum matrimonio tribuantur487 488). b. Ubi lex civilis exigit, ut matrimonium civile contrahatur ante matrimonium ecclesiasticum, id licite fieri potest; praestat autem, ut matrimonium civile fiat, postquam matrimonium ecclesiasticum iam initum est. Nam rei natura exigit, ut principale praecedat accessorium; atqui principale est ipsum matrimo­ nium, quod contrahitur coram Ecclesia, accessorium sunt effectus civiles, qui matrimonio tribuuntur per matrimonium civile. Insuper hoc modo caventur in­ 487) Cf. Pius IX. Alloc. Acerbissimum 27. sept. 1852 (D. 1640). Syllabus n. 73 (D. 1773). Leo XIII. Enc. Arcanum 10. febr. 1880 (D. 1854). 488) Benedictus XIV. Redditae sunt nobis 17. sept. 1746 (Coll. P. F. η. 359). 3 7 Noldin, Vo). Ill ,j78 De matrimonio commoda, quae inde’ oriri possunt, quod una pars post matrimonium civile iam initum renuat contrahere in facie Ecclesiae. c. Ubi igitur matrimonium civile iniri debet ante matrimonium ecclesiasticum, nupturientes de his moneri debent: a. ne contractum civilem prius ineant, quam certo constet eorum matrimonio ecclesiastico nullum obstare impedimentum; β. tempore, quod inter matrimonium civile et ecclesiasticum intercedit, ipsos non esse coniuges, sed sponsos et proinde moré sponsorum conversari debere; γ. eos curare debere, ut utrumque matrimonium eodem die celebretur vel saltem ut inter utrumque exigua tantum mora intercedat. s I ο I 4 ( 4. Ordinarie exsistit obligatio indirecta contrahendi matrimonium civile obligatorium: caritas enim tum erga se ipsos tum erga futuram prolem exigit, ut contrahentes matrimonium suum effectibus civilibus donandum curent. Haec indirecta obligatio gravis vel levis est, prout damna et incommoda, quae ex omisso matrimonio civili oriuntur, magna vel levia sunt. Ut fideles ab his damnis praeserventur, in nonnullis regionibus e. g. in Belgio ab episcopis prohibitum est, ne parochi matrimoniis assistant, nisi constet de peracto matrimonio civili. 676. De valore matrimonii civilis. 1. Matrimonium- civile initum inter haereticos, et quidem cum intentione contrahendi verum matrimonium, validum est, dummodo ei non obstet dirimens aliquod impedimentum; quin etiam licitum est, ubi agitur de matrimoniis haereticorum inter se contrahendis489). Quodsi eidem obstat aliquod impedimentum dirimens, matrimonium civile est putativum. 2. Matrimonium civile initum inter catholicos invalidum est, quantumvis aliud non obstet dirimens impedimentum, solum quia clandestine contrahitur. a. Qui notorie in matrimonio civili vivunt, habendi sunt ut publici peccatores, neque ad sacramenta admitti possunt, nisi prius aut ab invicem separentur aut in foro Ecclesiae coniungantur. Nisi ante mortem poenitentiae dederint signa, eccle­ siastica sepultura privantur (cn. 1240). b. Si civiliter iuncti parocho se sistant matrimonium in facie Ecclesiae contracturi, examini sponsorum subiici debent, et si non obstat impedimentum, eorum matri­ monium, nisi petatur dispensatio, proclamandum est, quo facto in facie Ecclesiae iungi possunt. 3. Cum matrimonium civile invalidum attentati habeat, haec ex eo consequuntur: rationem matrimonii a. Si concurrit cum adulterio, i. e. si una pars coniugata est, ex eo oritur im­ pedimentum criminis (cn. 1075). b. Oritur ex eo impedimentum publicae honestatis (cn. 1078) inter virum et consanguineas mulieris et vice versa; ergo non inter civiliter iunctos. c. Clerici in sacris constituti et regulares (vel moniales) voto sollemni castitatis obstricti, qui matrimonium civile contrahunt, excommunicationem Sedi apost. simpliciter reservatam incurrunt, professi vero votorum simplicium excommuni­ cationem Ordinario reservatam; item qui cum illis contrahunt (cn. 2388). d. Clerici et religiosi, qui matrimonium civile attentant, contrahunt irregula­ ritatem (cn. 985, 3); amittunt officia ecclesiastica, si quae habent (cn. 188, 5). 4. Cum matrimonium civile nec sit validum nec putativum, filii coram Ecclesia sunt illegitimi (cn. 1114). «») S. C. C. 2. aug. 1907 n. 11, 3. f De matrimonio civili 579 677. Num magistratus et testes matrimonio civili licite assistere possint. a. Licite assistere possunt, quoties fideles coram magistratu civili comparentes hunc solum de matrimonio contracto vel contrahendo certiorem reddere intendunt: actui enim licito assistunt. b. Si constat nupturientes ex mala voluntate matrimonium eccle­ siasticum contrahere nolle et solum civile intendere, nihilominus assistentia ex gravi causa licita est; nam tamquam testem auctorizabilem assistere actui malo natura sua malum non est, alias neque parochus assistere posset matrimonio eorum, qui sacrilege contra­ hunt490). < Causae, quae cooperationem magistratus licitam reddere possunt, pro testibus quidem non valent, quandoque vero aderunt aliae causae, quae etiam testium cooperationem cohonestent, ut «timor gravis offensae propinquorum, spes civiliter coniunctos postea adducendi ad matrimonium in facie Ecclesiae celebrandum et similia, praesertim in magnis civitatibus, ubi matrimonia civilia saepius fiunt et parum animos commovent*191). c. Maior est difficultas, si coniux valido matrimonio iunctus, obtenta civilis divortii sententia, vivente adhuc comparte, matri­ monium civile inire attentat; verum assistentia syndici ne in hoc quidem casu intrinsecus mala et proinde ex gravissima causa, prae­ sertim ad damnum evitandum licita esse videtur492). Auctores, qui assistentiam in hoc casu intrinsecus malam dicunt, ita argumen­ tantur: a. iniuria fit matrimonio iam exsistenti; β. tribuuntur effectus veri matri­ monii nupturientibus, qui illorum non sum capaces; γ. plura responsa Congre­ gationum Romanarum assistentiam hanc 'prorsus illicitam declarant193). Pro altera sententia haec afferri possunt: a. Quod priori matrimonio infertur iniuria, solum demonstrat civiliter contrahentium peccatum in hoc maius esse et proinde graviorem causam requiri ad cohonestandam syndici cooperationem, β. Formalitas matrimonii civilis in se indifferens est, modo syndicus declaret illam coram Ecclesia et in conscientia nullum valorem habere: syndicus enim non tribuit nupturientibus effectus civiles, sed formalitatem peragit, qua posita lex nupturientes ut legitimos coniuges considerat eisque iura civilia veri matrimonii asserit, γ. Re­ sponsa Congregationum assistentiam non videntur declarare intrinsecus malam, sed in particularibus illis casibus prorsus illicitam sive propter scandalum fidelium sive propter defectum causae cooperationem cohonestantis191). Nota pro praxi. Qui dispensationem obtinent a potestate politica ad contrahendum novum matrimonium non obstante priore, consideraiîdi sunt tamquam bigami; proinde: 1. Sunt ipso facto infames infamia iuris, ergo etiam exclusi ab actibus legitimis et Ordinarius potest eos, si spreta monitione in illegitimo contubernio persistunt, excommunicatione vel personali interdicto plectere495). 2. Privantur lno) <91) 492) 1#3) 19‘) 195) 37* Cf Gasparri II. n. 1230, qui premens vestigia Sancti hanc sententiam tuetur. Génicot II, 508. Cf. Gasparri II. n. 1231. Génicot II. n. 526. Lehmkuhl II. n. 952, nuta. Ballerini-Palmieri VI. n. 530 s. Cf. Schnitzer p. 78 ss. Gennari, Consultazione etc. (Roma 1902) I. cons. 41. Cn. 2356, 2294. De matrimonio 580 r * ecclesiastica sepultura496). 3. Non possunt admitti ad sacramenta, nec in morte, nisi scandalum reparaverint. Quandoque petunt admissionem ad sacramenta affirmantes, se velle vivere ad modum fratris et sororis, et separationem esse valde difficilem ob prolem vel magnam iacturam in bonis fortunae. Sed neque, in talibus circumstantiis admitti possunt; permanet enim scandalum publicum, eo quod mulier pergit nomen viri portare, quod in contemptum legis divinae simul manent, et insuper in occasione proxima et publice nota versantur. Ad summum, si factum esset prorsus occultum, et in illo loco communiter vero matrimonio iuncti haberentur, ex gravi causa permitti posset, ut servata continentia secum habitent. Si mortuo priore coniuge matrimonium inire volunt, attendendum est ad impedimentum criminis. 4 Cn. 1240, § i, o. 581 ’ APPENDIX II. Excommunicationes. /. Excommunicationem Sedi apostolicae Specialissimo modo reser­ vatam incurrunt: 1. Qui species consecratas abiecerit vel ad malum finem abduxerit aut retinuerit (cn. 2320). 2. Qui violentas manus in personam rom. Pontificis iniecerit (cn. 2343). 3. Absolvens vel fingens absolvere complicem in peccato turpi; idque etiam in mortis articulo, si alius sacerdos, licet non approbatus ad confessionem, sine gravi aliqua exoritura infamia et scandalo possit excipere morientis confessionem, excepto casu quo moribundus recuset alii confiteri. Eandem excommunicationem non effugit absolvens vel fingens absolvere complicem, qui peccatum quidem complicitatis, a quo non­ dum est absolutus, non confitetur, sed ideo se ita gerit, quia ad id a complice confessario sive directe sive indirecte inductus est (cn. 2367). 4. Confessarius, qui sigillum sacramentale directe violare prae­ sumpserit (cn. 2369). 5. Consecrans in Episcopum et consecratus sine canonica provi­ sione (S. Offic. 9. april. 1951). //. Excommunicationem Sedi apostolicae speciali modo reservatam incurrunt: 1. Omnes a Christiana fide apostatae, et omnes et singuli haeretici aut schismatici (cn. 2314). 2. Suspectus de haeresi, qui monitus causam suspicionis non removet, et poenas propterea infligendas frustra patitur, si intra sex menses a contracta poena completos sese nondum emendaverit, tamquam haereticus habeatur, haereticorum poenis obnoxius (cn. 2315). 3. Editores librorum apostatarum, haereticorum et schismatico­ rum, qui apostasiam, haeresim, schisma propugnant, opere publici iuris facto; itemque eosdem libros aliosve per apostolicas litteras nominatim prohibitos defendentes, aut scienter sine debita licentia legentes vel retinentes (cn. 2318). 4. Omnes et singuli, cuiuscumque status, gradus seu condicionis, etiam regalis, episcopalis vel cardinalitiae fuerint, a legibus, decretis, mandatis Romani Pontificis pro tempore exsistentis ad universale concilium appellantes (cn. 2332). 5. Recurrentes ad laicam potestatem ad impediendas litteras vel acta quaelibet a Sede apostolica vel ab eiusdem legatis profecta, eorumve promulgationem vel exsecutionem directe vel indirecte prohibentes, aut eorum causa sive eos, ad quos pertinent litterae vel acta, sive alios laedentes vel perterrefacientes (cn. 2333). Habes igitur tria genera eorum, qui huic censurae subiacent: a. recurrentes ad laicam potestatem, b. prohibentes promulgationem vel exsecutionem, c. laedentes vel perterrefacientes actorum illorum causa quoslibet. 38 Noklin, Vol. HI 582 Dc matrimonio 6. Qui leges, mandata vel decreta contra libertatem aut iura Ecclesiae edunt. Qui impediunt directe vel indirecte exercitium iurisdictionis ecclesiasticae sive interni sive externi fori, ad hoc recurrentes ad quamlibet laicalem potestatem (cn. 2334). 7. Si quis ausus fuerit ad indicem laicum trahere aliquem ex cardinalibus vel legatis Sedis apostolicae, vel officialibus maioribus Romanae Curiae ob negotia ad eorum munus pertinentia, vel Ordi­ narium proprium sine venia Sedis apostolicae (cn. 2341, 120). 8. Qui manus violentas iniecerit in cardinalem vel legatum romani Pontificis, in Patriarcham, Archiepiscopum, Episcopum, etiam titu­ larem tantum (cn. 2343). 9. Ad ordinem sacerdotalem non promotus, qui missae cele­ brationem simulaverit aut sacramentalem confessionem exceperit (cn. 2322). 10. Usurpantes vel detinentes per se vel per alios bona aut iura ad ecclesiam romanam pertinentia (cn. 2345). 11. Omnes fabricatores vel falsarii litterarum, decretorum vel rescriptorum Sedis apostolicae, vel iisdem litteris, decretis vel rescriptis scienter utentes (cn. 2360). 12. Si quis per se ipsum vel per alios confessarium de sollicitationis crimine apud superiores falso denuntiaverit .. . neque ullo in casu absolvi potest, nisi falsam denuntiationem formaliter retractaverit, et damna, si qua inde secuta sint, pro viribus reparaverit, imposita insuper gravi ac diuturna poenitentia (cn. 2363). 13. Clerici et Religiosi vetitam mercaturam exercentes (S. C*. Cone. 22. mart. 1950). 14. Occupantes officium, beneficium, dignitatem sine canonica provisione (S. C. Cone. 29. iul. 1950). ///. Excommunicationem Sedi apostolicae simpliciter reservatam incurrunt : 1 Nomen dantes sectae massonicae aliisve eiusdem generis associationibus, quae contra Ecclesiam vel legitimas civiles potestates machinantur (cn. 2335). Clerici et religiosi nomen dantes eiusmodi sectae vel associationi insuper denuntiari debent sacrae Congregationi s. Officii (cn. 2336). 2. Absolvere praesumentes sine debita facultate ab excommuni­ catione latae sententiae specialissimo vel speciali modo Sedi aposto­ licae reservata (cn. 2338, 1). 3. Impendentes quodvis auxilium vel favorem excommunicato vitando in delicto, propter quod excommunicatus fuit; itemque clerici scienter et sponte m divinis cum eodem communicantes et ipsum in divinis officiis recipientes (cn. 2338, 2). 4. Si quis ausus fuerit ad indicem laicum trahere alienum (non proprium) Episcopum etiam mere titularem, aut Abbatem vel Prae­ latum nullius, vel aliquem ex maioribus religionum iuris pontificii Superioribus ob negotia ad eorum munus pertinentia sine venia apostolicae Sedis (cn. 2341, 120). Excuminifnicationes 583 5. Clausuram monialium violantes, cuiuscumque generis aut condicionis vel sexus sint, in earum monasteria sine legitima licentia ingrediendo, pariterque eos introducentes vel admittentes. Mulieres violantes regularium virorum clausuram et superiores aliique, quicunque ii sint, eas cuiuscumque aetatis introducentes vel admittentes (cn. 2342). Moniales e clausura illegitime exeuntes etiam ad breve tempus, quovis praetextu, sine speciali s. Sedis induito, excepto casu immi­ nentis periculi mortis vel alius gravissimi mali. Hoc periculum, si tempus suppetat, scripto recognoscendum est a loci Ordinario (cn. 2342, 3. 601). 6. Si quis bona ecclesiastica cuiuslibet generis sive mobilia sive immobilia, sive corporalia sive incorporalia, per se vel per alios in proprios usus convertere et usurpare praesumpserit, aut impedire ne eorundem fructus seu reditus ab iis, ad quos iure pertinent, perci­ piantur, excommunicationi tamdiu subiacet, quamdiu bona integre restituerit, praedictum impedimentum removerit, ac deinde a Sede apostolica absolutionem impetraverit (cn. 2346). 7. Duellum perpetrantes, aut simpliciter ad illud provocantes vel ipsum acceptantes vel quamlibet operam aut favorem praebentes, necnon ex industria spectantes illudque permittentes vel, quantum in ipsis est, non prohibentes, cuiuscumque dignitatis sint (cn. 2351). 8. Clerici in sacris constituti vel regulares aut moniales post votum sollemne castitatis, itemque omnes cum aliqua ex praedictis personis matrimonium, etiam civiliter tantum, contrahere praesumentes (cn. 2388). 9. Quaestum f-acientes ex indulgentiis (cn. 2327). 10. Delictum perpetrantes simoniae in quibuslibet officiis, bene­ ficiis aut dignitatibus ecclesiasticis (cn. 2392). 11. Vicarius capitularis al ii ve omnes tam de capitulo quam extranei, qui documentum quodlibet ad curiam episcopalem pertinens sive per se sive per alium subtraxerint vel celaverint vel substantialiter immutaverint (cn. 2405). IV. Excommunicationem Ordinario reservatam incurrunt: 1. Catholici, qui matrimonium ineunt coram ministro acatholico. 2. Qui matrimonio uniuntur cum pacto explicito vel.implicito, ut omnis vel aliqua proles educetur extra ecclesiam catholicam. 3. Qui scienter liberos suos acatholicis ministris baptizandos offerre praesumunt. 4. Parentes vel parentum locum tenentes, qui liberos in religione acatholica educandos vel instituendos scienter tradunt (cn. 2319). 5. Qui falsas reliquias conficit, aut scienter vendit, distribuit vel publicae fidelium venerationi exponit (cn. 2326). 6. Qui in personam aliorum clericorum (quam R. Pontificis, cardinalis vel legati R. Pontificis, patriarchae, archiepiscopi, episcopi etiam titularis), vel utriusque sexus religiosorum violentas manus iniccerit (cn. 2343). 7. Procurantes abortum, effectu secuto, matre non excepta (cn. 2350). 38* 584 £ . - * De matrimonio 8. Professi votorum simplicium perpetuorum tam in ordinibus quam in congregationibus religiosis, itemque omnes cum illis personis matrimonium, etiam civiliter tantum, contrahere praesumentes (cn. 2388, 2). 9. Apostatae a religione laicali aut non exempta (cn. 2385). Apostata a religione alia excommunicationi obnoxius est maiori superiori proprio ipsius religionis reservatae. V. Excommunicationem nemini reservatam incurrunt: 1. Auctores et editores, qui sine debita licentia sacrarum scripturarum libros vel earum adnotationes aut commentarios imprimi curant — postquam opus publici iuris factum fuerit (cn. 2318, 2). f» 2. Qui ausi fuerint mandare seu cogere tradi ecclesiasticae sepulturae infideles, apostatas a fide, haereticos, schismaticos, aliosve sive excommunicatos per sententiam sive interdictos (cn. 2339). 3. Alienare praesumentes (et coopérantes vel consentientes) bona ecclesiastica sine beneplacito apostolico, quando id praescriptum est (cn. 2347). ‘ 4. Omnes, qualibet etiam dignitate fulgentes, qui quoquo modo cogant Sive virum ad statum clericalem amplectendum, sive virum aut mulierem ad religionem ingrediendam vel ad emitten,dam pro­ fessionem tani sollemnem quam simplicem, tam-perpetuam quam temporariam (cn. 2352). 5. Fidelis, qui scienter omiserit eum, a quo sollicitatus fuerit, intra mensem denuntiare, non absolvendus nisi postquam obligationi satisfecerit aut se satisfacturum serio promiserit (cn. 2368, 2). 585 INDEX RERUM. Numerus arabicus numerum marginalem indicat. A. Absolutio: eius formula 236; non potest dari per litteras 238; nec absenti 238; nec per telephonium 238; quando licita sit condicionata 239; si poenitens post absolutionem confitetur peccatum grave ex oblivione omissum 239; in absolutione moribundorum quid attendendum 294; quando .danda, differenda, neganda sit 392; quando consuetudinarii absolvi possint 394; quando recidivi 396; quando recidivo differenda sit absolutio 397; quando occasionarii absolvi possint 400, 401 ; v. Consuetudinarius, Recidivus, Occasionarius. — complicis v. Complex. — generalis v. Indulgentia in articulo mortis. Aetion française: absolventes asseclas 360, d. Aegroti: num possint extra mortis periculum s. communionem suscipere non ieiuni 158; quoad indulgentias 325; eorum confessiones audiri possunt absque licentia parochi 32. Altare: ad celebrationem missae necessarium 213; privilegiatum 326; quo sensu altare privilegiatum debeat esse fixum 326; gregorianum 328. Amentes: quid requiratur, ut ii, qui post usum rationis facti sunt amentes, sacra­ menta suscipere possint 41; num eucharistia eis dari possit vel debeat 134. Applicatio missae v. Missa. Articulus mortis: de indulgentia in articulo mortis v. Indulgentia. Assistentia v. Matrimonium. Attentio: externa, interna 19; in administrations sacramentorum sufficit externa 19; ad validam susceptionem sacramentorum nulla requiritur 41; quale peccatum sit voluntaria distractio in confectione sacramentorum 19. Attritio: quid sit 249; eius motiva 252; eius effectus 250. Aurora: quomodo computanda sit in celebratione missae 205; quando ante auroram celebrare liceat 205. B. Banna v. Matrimonii proclamatlo. Baptismus: quid sit 55; flaminis et sanguinis, sollemnis et privatus 55; effectus baptismi 56; omnibus necessarius necessitate medii hypothetica 57 ; in infantibus per martyrium suppleri potest 57; in adultis etiam per baptismum flaminis 57; infusione conferendus 61; quomodo facienda infusio, ut certo valeat 61; involuto in secundinis collatus invalidus 61 ; super crines, super caput crusta ulcerosa vel sordibus obductum collatus validus 61; exsistenti in utero matric collatus dubius 61 ; per modum unctionis collatus invalidus 61 ; in nomine lesu collatus, quid sit 63. Baptismi aqua: quando consecrari debeat 59; quid faciendum si appareat faecu­ lenta 60; si deficiat 59; consecranda oleo recenti 59. — forma: quae sit 62; quae verba essentialia 62; formae validae, invalidae, dubiae, ambiguae 63. — iteratio: quando baptismus haeretici ad fidem conversi iterari debeat 74; quando baptismus privatim collatus iterari debeat 75. — locus: extra casum necessitatis est ecclesia vel oratorium publicum 82. — materia: remota valida 58; remota licita 59; materia proxima 61. minister: ordinarius, extraordinarius baptismi sollemnis et baptismi privati 64; ordo servandus inter diversos ministros 65; extra necessitatem solus parochus vel eius delegatus licite baptizat 64. 586 si 4 9 Index rerum Baptismi ceremoniae: in rituali praescriptae adhiberi debent 81 ; quale peccatum sit earum omissio 81; num nomen alicuius Sancti imponi debeat 81; suppleri debent, si baptismus privatim collatus fuit 83; quae ceremoniae suppleri debeant 83. patrini: quot licite adh'beri possint 77; quid requiratur, ut aliquis valide sit patrinus 78; ut licite sit patrinus 80; eorum officium 79; contrahunt cogna­ tionem spiritualem 79; catholicus nequit esse patrinus in baptismo ab haeretico conferendo 80; cautio adhibenda in reiiciendis indignis 80. sublectum: infantes catholicorum quamprimum baptizandi sunt 66; quale peccatum sit baptismum diutius differre 66; filii acatholicorum baptizandi non sunt, nisi adsit probabilis spes catholicae educationis 67 ss. ; extra mortis periculum infantes infidelium baptizare non licet invitis parentibus 68; foetus abortivi baptizandi sunt 70; foetus nondum editi in periculo mortis baptizandi sunt 71 ; partus monstruosi baptizandi sunt 72; adultus sufficienter instructus quamprimum baptizari debet 73; filii acatholicorum râtione utentes baptizari debent, si baptismum petant 73; infidelis sensibus destitutus num baptizari possit 73. Benedictio: quid et quotuplex-sit 45; constitutiva et invocativa 45; ecclesiae com­ petit potestas benedicendi 49. papalis: in articulo mortis quoties et quo ritu dari possit 331. nuptialis: quid sit 648; num sponsi eam recipere teneantur 648; quibus conce­ denda sit 650. Beneficiatus: oneribus missarum ex iustitia satisfacere tenetur 197; ordinarie per se ipsum 197; ob quas causas missam debitam omittere pcrssit 197. Bigamia: licita est 517. Binatio: solum in casu necessitatis Ordinarius eam permittere potest 208; quando adsit casus necessitatis 208; pro secunda missa non licet accipere stipendium 209; in hebdomada sacra 208. C. Candela v. Lumen. Casus reservatus : quid sit 356; quae peccata reservari soleant 3^7; ratione sui, ratione censurae 360; quis peccata reservare possit 359; quot casus Ordinarii reservare possint 359; casus papales et episcopales 361 ; condiciones requisitae, ut peccatum sit reservatum 362; num peccatum cum ignorantia reservationis commissum reservatum sit 363; quis a peccatis reservatis absolvere possit 364; quando simplex confessarius 365; num peregrini absolvi possint 365; quis a censuris reservatis absolvere possit 364; quando simplex confessarius 367; sub quibus condicionibus 367. Ceremoniae baptismi: v. Baptismus. confirmationis v. Confirmatio. missae v. Missa. Character sacramentalis: quid sit, quibus sacramentis imprimatur, quid efficiat 4. Choreae: num licitae sint 421; hominum personatorum 421; num possit negari absolutio eas vitare nolentibus 421. Chrisma: quid sit 86; a simplici sacerdote consecrari nequit 86. Coena Domini: quot missas hac die celebrare liceat 202; si in eam incidat festum de praecepto 202. Communio frequens: quae sit 160; ecclesia eam commendat 160; quae dispositio ad eam requiratur 161. prima puerorum 139. Cfimplex: num accusari debeat peccatum, quod sine complicis manifestatione declarari nequit 287; non licet petere nomen complicis 289; in peccato turpi 370; proprius complex ih peccato turpi absolvi nequit 371 ; quando proprius complex valide, quando valide et licite absolvi possit 372. Numerus marginalis indicatur 587 Componenda v. Taxa. Condicio in sacramentis: condicio de futuro invalidum facit sacramentum 25; quando possit et debeat apponi condicio 25; num verbis exprimi debeat 25. Condonatio missarum v. Missa. Confessarius: num possit praecipere, quae aliunde non sunt praecepta 386, quando absolvere possit a peccatis reservatis 365; quando a censuris reservatis 367. — religiosorum 349. — religiosarum: speciali jurisdictione indiget 351; quodvis monasterium suum confessarium ordinarium et extraordinarium habere debet 352; non constituitur nisi ad triennium 352; quis non possit esse confessarius 354; extraordinario omnes religiosae se sistere debent, etsi non confiteantur 352 ; confessarii speciales, designati 352. — sollicitans v. Sollicitatio. Confessarii obligationes: num et quantam scientiam habere debeat 383 s.; de quibus poenitentem docere debeat 385; quos poenitentes de obligationibus monere debeat 386; quos poenitentes et de quibus interrogare debeat 387; qua diligentia eos interrogare debeat 387; de peccatis iudicare debet 389; de dispositione probabili iudicium habere debet 390; quando poenitentem absolvere debeat 392. tenetur corrigere defectus in confessione admissos 402 ss.; quando ad restitu­ tionem teneatur propter errorem in confessione commissum 406; tenetur servare v. Sigillum. Confessio: generica quid sit 266; in casu necessitatis valida est 266; generica venia­ lium tantum illicita est 267; venialium, quomodo instituenda sit 264; quae confessio sacramentalis 269; debet esse vera 271 ; secreta 272; num confessio per interpretem vel per scripturam necessaria sit 272; debet esse vocalis 273; quando per scripturam licita sit 273; num confessionem dimidiare liceat 274; num ecclesia praecipere possit confessionem venialium 275; generalis 437 ss., quoad indulgentias v. Indulgentia. Confessionis integritas: praecepta est 274; materialis et formalis 274; quaenam ad validam absolutionem necessaria 274; quid ad eam requiratur 275; peccata dubia ad eam non requiruntur 280; nec peccatorum circumstantiae aggra­ vantes 282; num sufficiat peccatum recens accusare ut olim commissum et iam remissum 283; causae ab ea excusantes 284 ss. ; num accusari debeat peccatum, quod sine complicis manifestatione declarari nequit 287; num multitudo poenitentium ab integritate excuset 288; moribundi ab integritate excusantur 294. — necessitas: ante sacrum vel communionem 141; num habens reservatum ante sacrum vel communionem confiteri debeat 369: v. Poenitentia. — repetitio: confessio invalida repeti debet 292; causae invaliditatis ex parte confessarii 293; ex parte poenitentis 293. — locus 298; vestis lilurgica confessarii 298 a Confirmatio: quid sit 84; quando instituta sit 84; eius effectus 85; cum oleo sacro collata 86; num episcopus eam conferre teneatur 90. Confirmationis ceremoniae: quae servandae 94. — forma: quae in ea essentialia sint 88. — materia: remota valida 86; remota licita 86; proxima 87. — minister: ordinarius, extraordinarius 89, 90 nota: num solus s Pontifex sa­ cerdotem ad chrismandum delegare possit 89; obligatio confirmandi 90. — patrinus: requiritur 95; quis valide, licite possit esse patrinus 96 s.; quando religiosi possint esse patrini 97. — subiectum: quis valide, quis licite eam suscipere possit 91; num eam suscipere teneamur 93; condiciones ad valide et licite eam suscipiendam 92. Consensus matrimonialis: v. Matrimonii cons. Consuetudo peccandi: quid sit 393; quando censeatur contracta 393. 588 Index rerum Consuetudinarius: num absolvendus sit 394; si saepius confiteri recusat 394. Contritio: quid sit 246; actus ad eius essentiam necessarii 246; perfecta 247; eius effectus 248; imperfecta 249; eius motiva 249; eius effectus 250; v. Attritio. Contritio perfecta necessitate medii et praecepti necessaria est 251; quando necessaria sit 251; debet esse vera, non solunv existimata aut virtualis 252; supernaturalis 253; universalis 254; summa 255; quando elici debeat, ut valeat absolutio 256; num elici debeat cum intentione confitendi 257; num pro singulis absolutionibus 258; v. Dolor. Conversio: quos actus comprehendat 240; ad remissionem peccatorum necessaria 240; v. Remissio. Crux: sine cruce cum imagine crucifixi celebrare non licet 213. D. Delegatio ad assistentiam matrimonialem: quis delegare, quis delegari possit 642; nurn sufficiat delegatio generalis 642; num capcllani indigeant delegatione 642; num exspiret morte delegantis 642. jurisdictionis 339, 342. Denuntiatio sollicitationis: confessarius sollicitans denuntiari debet 374, 377; quis eum denuntiare debeat 378; persona sollicitata absolvi nequit, nisi dennntiare velit 379; excommunicationem incurrit, si intra mensem non denuntiat 379; quid si per calumniam denuntiat 379; causae ab obligatione denuntiandi excusantes 380; modus denuntiandi 381. Diaconus: quando baptizare possit 64; quo ritu eucharistiam dispensare debeat 125; num contrahat irregularitatem, si absque commissione parochi sollemniter baptizat vel s. communionem distribuit 64, 126. Dispensatio matrimonialis: quae sit potestas s. Pontificis 602; tribunalia, per quae dispensat 603; quae sit potestas ordinaria 604»s.; quae sit parochi et confessarii 606 s.; sine causa invalida est 609; quae causae canonicae 610; quae noncanonicae 611 ; quomodo petenda 612; in forma ordinaria, nobilium, pauperum 612; quae in supplicatione exprimenda sint 613; num valeat, si in supplicatione sit error 615; de solvenda taxa 614; in forma commissoria, in forma gratiosa concessa 617; quis eius exsecutor sit 618; quomodo exsequenda, si pro foro externo concedatur 619; si a Poenitentiaria concedatur 620. Dispositio: quale indicium de dispositione poenitentis necessarium sit 390; ex quibus signis indicium formari possit 391. Dissimulatio sacramentorum: quid sit 38; ex iusta causa licita est 39. Distractio: voluntaria in administratione sacramentorum veniale non excedit 19. Divortium: quoad vinculum v. Matrimonii indissolubilitas. quoad habitationem: separatio ex mutuo consensu perpetua 664; temporanea 665; separatio ex causa unius partis perpetua 666; temporanea 667. civile: num iudici sententiam divortii pronuntiare liceat 669; num coniugibus petere liceat 671; num advocatis causam divortii agere liceat 672. Dolor de peccatis: venialibus, quomodo comparatus esse debeat 264; quando elici debeat, ut valeat absolutio 256; num elici debeat cum intentione confitendi 257; num sufficiat unus pro duabus absolutionibus 258; num liceat confiteri venialia sine dolore 264; sufficit dolor de frequentia venialium 264; v. Contritio. Domicilium: quoad ordinationem 464. E. Ecclesia: quid sit 200; per se solum in ecclesia consecrata vel benedicta celebrare licet 201. Effectus sacramentorum : per se et per accidens, primarius et secundarius 4; num effectus peccati in confessione declarandus sit 279. Numerus marginalis indicatur 589 Episcopus: quis sit episcopus proprius quoad ordinationem 464; quid requiratur, ut alienum subditum ordinare possit 643; ut in aliena dioecesi ordinare possit 476. Error: communis et privatus 347; in errore communi Ecclesia supplet iurisdic­ tionem 347. Eucharistia: sacramentum et sacrificium est 98; eius definitio 99; quam gratiam conferat sub utraque specie suscepta 100; quando gratia conferatur suscipienti 101 ; quamdiu Christus praesens maneat 102; eius multiplices effectus 104; num una species sine altera consecrari possit 103; species frequenter renovandae 128. Eucharistiae dispensatio: quo tempore dispensari possit 129; quo loco 130: quo ritu dispensari debeat sanis 131; quo ritu infirmis 132; quid faciendum sit, si infirmus sacram hostiam evomat 132; ubi, quando et quibus regulares eucharistiam dispensare possit 127. Eucharistiae forma: quae sit forma consecrandi panis, et quae in ea sint essentialia 119; quae sit forma consecrandi vini, et quae in ea sint essentialia 120; quomodo proferri debeat 121; formae validae, dubiae, invalidae 122. materia: remota est panis triticeus et vinum de vite 105; quid requiratur, ut panis sit materia valida 106; ut sit materia licita 107; ut vinum sit materia valida 108; ut sit materia licita 109; vino admiscenda est aqua 110; materia consecranda debet esse physice praesens 111; debet esse determinata 112; quid ad licite consecrandam materiam requiratur 113; quaenam materia vi intentionis celebrandi consecretur 114; num guttae vini sive interius sive exterius calici adhaerentes consecrentur 115; num micae panis hostiae ad­ haerentes vel ab ea separatae consecrentur 115; num consecretur ciborium extra corporale relictum 115; quando particulae consecrandae ponendae sint in altari 116; quanta materia consecrari possit 117. minister: quis sit minister consecrationis 124; quis sit minister dispensationis ordinarius et extraordinarius 125; quae potestas ad eam licite dispensandam requiratur 123, 126; quo ritu diaconus eam dispensare debeat 125; ubi, quando et quibus regulares eucharistiam dispensare possint 127. necessitas: non est necessaria necessitate medii, sed praecepti 136; quando urgeat praeceptum divinum 137; quando praeceptum ecclesiasticum 136. — subiectum: validae susceptionis 133; licitae susceptionis 134; quotuplici modo eucharistia sumi possit 133; cur infantibus non detur 134; num amentibus dari debeat 135; num sensibus destitutis dari possit 135; qui eam suscipere debeant 136; dispositio substantialis quoad animam est status gratiae 140; dispositio accidentalis est devotio 140; praeceptum confitendi omnes obligans 141; praeceptum confitendi quamprimum obligans sacerdotes 143; quando celebrare liceat non praemissa confessione 142; dispositio requisita quoad corpus est habitus decens 144; mundities 145; num fluxus menstruus, pollutio involuntaria, usus matrimonii impediant communionem 145; ieiunium eucharisticum v. Ieiunium. Examen conscientiae: eius ad confessionem necessitas 290; quae diligentia in eo adhibenda 291; quomodo cognosci possit negligentia gravis 290. — sponsorum: a quo et quomodo instituendum 540. Excommunicationes: quae sint, cui et quomodo reservatae pp. 581 ss. Exorcismus: quid sit 53; sollemnis et simplex, publicus et privatus 53; ecclesia habet potestatem exorcizandi 50; exorcismum sollemnem non licet peragere sine licentia Ordinarii 54; nisi de facto obsessionis certo constet 54; exorcismus privatus ab omnibus peragi potest 54; sacerdotibus valde commendandus 54. F. Familiares regularium: qui sint 349; qua jurisdictione eos absolvere possint 349. Familiaritas: licita, illicita 419; sponsorum 420. 590 £ ’’ .*■ 4 < Index rerurn Fena VI. in Passione Domini celebratio missae extra casum necessitatis proliibetux 203; quid, si in eam incidat festum de praecepto 203s. communio pro fidelibus 129. Fides: num ante confessionem elici debeat 263. Foetus: abortivi baptizandi sunt 70; nondum editi in periculo mortis baptizandi sunt 71. Forma sacramentorum: quid sit 11; simul cum applicatione materiae proferri debet 13; ab eodem ministro, qui materiam applicat 14; eius prolatio debet esse vocalis 16. Formae mutatio: substantialis, accidentalis 15; error ministri, qui sensum formae non mutat, num faciat invalidum sacramentum 15; valor formae ambiguae ab intentione ministri dependet 15. interruptio: facilius interruptio syllabarum quam verborum mutat sensum 16. repetitio: tum integram formam tum unum alterumve verbum sine causa repetere peccatum est 16; scrupulosi, qui formam sine causa repetunt, non semper peccant 16. Fructus missae v. Missa. H. Haeretici: quando haeretici ad fidem conversi iterum baptizandi sint 74; haeretici non possunt esse patrini 78; num haeretici absolvi possint 297; num pro eis sive vivis sive defunctis missa applicari possit 177. Hermaphroditi: qui dicantur, num matrimonium inire, ordines suscipere possint 571. I. leiunium eucharisticum: ante communionem praeceptum 146; in quo consistat 146; quid sit cibus solidus, potus, potus alcoholicus 147; quomodo laedatur 148ss.; quae causae excusent 152ss.; privilegium infirmorum 158; a prae­ cepto ieiunii sacramentalis conceditur dispensatio 159; quomodo petenda, interpretanda 159. Ignorantia: num excuset ab incurrenda reservatione 363. Impedimenta matrimonii: quis statuere possit 514, 555; num consuetudine introduci possint 555; quos obligent 556; impedientia, dirimentia 552; num liceat matri­ monium inire cum impedimento dubio 553; publica, occulta 552; quae sit obligatio eà revelandi 550. impedimentia: quot sint 556; impedimentum catechismi et criminis 556. Votum: quae vota matrimonium impediant 557; quod peccatum committat, qui tali voto ligatus matrimonium init 557; ad quid teneatur 557. Mixta religio: quo iure matrimonium impediat 558; quis in ea dispensare possit 558; sub quibus condicionibus 559; quando matrimonium mixtum licitum sit 560. Cognatio legalis: quid sit 561; natura impedimenti 562. dirimentia: quot sint 564. Aetas: quae ad validum matrimonium requiratur 565 ss. Impotentia: quid sit 567; quotuplex sit 568; quatenus dirimat matrimonium 569; de matrimonio cum impotenti inito 570. Ligamen: quid sit 572; quae certitudo de statu libero requiratur 573. Oisparitas cultus: quae et quatenus matrimonium dirimat 574; quid, si dubitatur de valore baptismi 575. Ordo sacer: quatenus matrimonium dirimat 576. Votum sollemne: quodnam votum matrimonium dirimat 577. Numerus marginalis indicatur 591 Impedimenta Raptus: quid sit 578; quatenus dirimat matrimonium 579; indispensabile est 578. Crimen: quod matrimonium dirimat 580; num ignorantes impedimentum contrahant 580; quae condiciones requirantur ad contrahendum impedimentum 581 ss.; quando multiplicetur impedimentum 584. — Consanguinitas: quid et quotuplex sit 585; eius linea 586; eius gradus quomodo computandi 589; consanguineorum nomina 590; quatenus matrimonium dirimat 587 ss.; quando multiplicetur 591. Affinitas: quid sit, unde et inter quos oriatur 593, 594; eius linea, gradus, multiplicatio 594; nomina affinium 595; quatenus matrimonium dirimat 596. Honestas publica: quid sit, unde et inter quos oriatur 597; quatenus matri­ monium dirimat 597; num oriatur ex matrimonio clandestino, civili 597. - Cognatio spiritualis: quid sit 598; unde et inter quos oriatur 599; quando multiplicetur 599; num oriatur ex baptismo privato 599. — Cognatio legalis: quid sit 600; quatenus matrimonium dirimat 600. Impedimenta ordinationis: v. Irregularitates. Imperfectio: quid sit 226; non est materia sufficiens confessionis 226. Impositio manus: in confirmatione necessaria est 87; in ordinatione tactu physico fieri debet, sed sufficit tactus mediatus 460; in ordinatione impositio manus presbyterorum non requiritur ad valorem 460. Indulgentia: quid sit 313; alio modo conceditur vivis, alio defunctis 314; indulgentiae applicari non possunt aliis vivis 314; vivis concessae infallibilem effectum habent, non item defunctis 315; personalis, realis, localis 316; plenaria, partialis 317; num eandem indulgentiam saepius in die lucrari possimus 317; quis concedere possit 318; condiciones ad lucrandas indulgentias requisitae 319; condiciones ad lucrandas indulgentias pro defunctis requisitae 320; opera ad indulgentiam plenariam necessaria 321; communio paschalis valet ad lucrandas indulgentias, quae communionem exigunt, excepto iubilaeo 322; quae visitatio ecclesiae requiratur 323; preces praescriptae ore recitari debent 324; indulgentia concessa in forma ecclesiae consueta 325. altaris privilegiati: quid sit 326; num eius effectus infallibilis 326; num ab aliis indulgentiis differat 326; condiciones ad eam lucrandam requisitae 327. in articulo mortis: unica indulgentia et plures tituli 330; quibus applicari possit 331 ; condiciones ex parte sacerdotis 331 ; ex parte moribundi 331 ; quando applicanda sit 331. - iubilaei: v. Jubilaeum. Infantes: quorum sacramentorum sint capaces 41 ; num et quando baptizari debeant 66 ss.; expositi num baptizari debeant 76. Infideles: num peccent differendo baptismum 73; num moribundi sensibus destituti baptizari possint 73; num pro eis missa applicari possit 177. Intentio: quid sit 20; actualis, virtualis, habitualis, interpretativa 20; clara, deter minata, explicita 22; absoluta, condicionata 24; in administratione sacramen­ torum requiritur virtualis 21; determinata 23; saltem implicita faciendi, quod facit ecqlesia 23; in susceptione sacramentorum requiritur saltem habitualis implicita 41. Intentio missae: secunda, quid sit 176; missae intentionem cum alio permutare licet 194; v. Applicatio. Interpellatio coniugis infidelis: cur praecepta, quatenus necessaria, eius obiectum, eius formalitates, eius dispensatio 523. Interstitia: quae in ordinatione servanda sint 477; quis in eis dispensare possit 477. Irregularitates: quid sit irregularitas 480; eius subiectum, quid prohibeat, quid efficiat; eius ignorantia, quomodo multiplicetur et -contrahatur 481; quomodo differat ab imoedimento simplici ordinis 499. 592 Index rerum Irregularitates ex defectu: ex defectu natalium 482; huius cessatio 483; ex defectu corporis 484; huius species 485; quinam defectus animae eam inducant 486; ex defectu sacramenti 487; ex defectu famae 488; quinam infames sint 489; ex defectu lenitatis 490. ex delicto: condiciones ad eam contrahendam 491 ; defectio a fide 492; baptismus ab acatholico susceptus 493; matrimonium attentatum 494; homicidium, procuratio abortus 495; mutilatio, suicidii tentatio 496; exercitium artis medicae vel chirurgicae 497; abusus ordinis 498. Iteratio sacramentorum: quae iterari non possint 26; quando fieri possit vel debeat 27. — baptismi v. Baptismus. — extremae unctionis v. Unctio. Jubilaeum: quid sit 332; quo differat ab aha indulgentia plenaria 332; ordinarium et extraordinarium, quo differant 332; condiciones requisitae 333; facultates, quae confessariis concedi solent 334; de usu harum facultatum 334; indulgentiae et facultates, quae durante anno sancto suspenduntur 335. lurisdictio: quid sit 338; solum in subditum exerceri potest 340; a superiore poeni­ tentis concedi debet 340; etiam ad absolvendum a venialibus requiritur 340; ordinaria et delegata 338, 341 : cui competat ordinaria 341 ; quot modis delegari possit 339; quomodo cesset lurisdictio 343; qua iurisdictione absolvantur navigantes in mari vel aere 344; quando eam suppleat ecclesia 345; jurisdictio dubia ct probabilis 347 ; num licitus sit eius usus 347 ; in religiosos 349 ; in alumnos convictores 349; in religiosas 350; v. Periculum, Religiosi, Religiosae. lurisdictionis restrictio: quot modis fieri possit 355; v. Reservatio. L. Libellus repudii: quid effecerit 502. Litterae: testimoniales ad ordinationem requisitae 472; dimissoriae ad ordinationem requisitae 473. Lumen: sine lumine celebrare grave peccatum est 213; num uno lumine celebrare veniale sit 213; duae candalae ex cera tempore missae ardere debent 213; celebrare cum candelis ex sebo non licet 213. M. Manus impositio v. Impositio. Materia sacramentorum: quid sit remota et proxima 11 ; extra çasum necessitatis debet esse certa 12; simul cum forma applicari debet 13; ab eodem ministro, qui formam pronuntiat 14. Materiae mutatio: substantialis, accidentalis 15. Matrimonium: quid sit 502; quando et quomodo institutum 502; quo differat a ce­ teris contractibus 502; eius fines 504; eius bona 505; per procuratorem initum 629, sub condicione initum 630; sub condicione, quae adversatur eius sub­ stantiae 631; num copula ad eius essentiam requiratur 622; prout sacramen­ tum est 506; sacramentum a contractu non differt 507; eius materia et forma 508; eius ministri 509; eius subiectum 510; eius effectus 512, 654 ss.; eius di­ visio 513; morganaticum 513. conscientiae 513; attentatum 513; s. loseph 631 ; Ecclesiae in illud potestas 514; auctoritatis civilis in illud potestas 515 ss.; mixtum 651 ss. — civile: quid sit, quotuplex sit 673ss.; quatenus licitum 675; quatenus validum sit 676; num magistratus matrimonio civili assistere possit 677. Matrimonii necessitas: quatenus asserenda sit 503. — assistentia: activa, passiva 649; quis assistere debeat 637; num assistere possit parochus putativus, parochus intrusus 637; condiciones validae 642, licitae assistentiae 642; quis matrimoniis vagorum assistere debeat 642; v. Delegatio. Quae assistentia exhibenda publicis peccatoribus 649; in matrimonis mixtis 651 Numerus marginalis indicatur 593 Matrimonii celebratio: quo tempore, ritu et loco fieri debeat 640, 647; quomodo cele­ branda sint matrimonia mixta 651 ; num liceat adire ministrum haereticum 652; de indignis 649; de matrimonio inscribendo 653. — consensus: quid sit 621; eius necessitas 622; eius proprietates 623 ss.; contra­ hentium praesentia 629; consensus condicionatus 630 ss.; de condicionibus contra substantiam matrimonii 631; de defectibus consensus 632 ss.; error 632; vis et metus 633. — convalidalio: quid et quotuplex sit 657; quid confessario agendum, qui depre­ hendit matrimonium invalidum 657; quomodo sit facienda, si matrimonium nullum sit ob defectum consensus 659; si nullum sit ob defectum formae 660; si nullum sit ob defectum habilitatis 658; v. Sanatio in radice. — indissolubilitas: interna, externa 518; solvi potest matrimonium ratum fi­ delium 519 s.; matrimonium consummatum infidelium 520 ss. — individualitas: in quo consistat 628. — solutio: v. Divortium. — proclamatio: eius finis 547; sub gravi facienda est 547; quoties, quando, ubi, a quo facienda sit 548 s.; quis ab ea dispensare possit 549; quae sit iusta dispen­ sandi causa 549. — unitas: in quo consistat 517; perfecta, imperfecta 517; ei opponitur polyandria, polygynia et bigamia 517. — testes: 643. Mentiri in confessione: num semper grave peccatum sit 271. Ministrare sacramentum: sub condicione de praesenti vel praeterito licet 25; sub condicione de futuro non licet 25; sacramentum dubii valons sub condicione ministrari debet 25; in statu peccati quando peccatum grave sit 29 s.; iuxta rituale romanum 31; quis licite possit 32 s.; quanta sit obligatio pastorum 34; quanta non-pastorum 35; quando adsit obligatio gravis 34 s.; non licet sacramenta ministrare indignis nisi ex iusta causa, nunquam vero incapaci 36; ob quas causas liceat sacramentum ministrare indigno 36 s. Minister sacramentorum: principalis, secundarius; ordinarius, extraordinarius; consecratus, non-consecratus; publicus, privatus 17; quae attentio requi­ ratur 19; v. Attentio; quae intentio requiratur v. Intentio; in dignitatem suscipientis inquirat oportet 36; indignus quis sit 43; non licet sacramenta petere a ministro indigno nisi ex iusta causa 43. Minister missae: sub gravi requiritur minister masculus 213; deficiente ministro mulier celebranti a longe respondere potest 213. Missa: quid sit 163; est verum sacrificium 164; non ad eius essentiam, sed ad eius integritatem communio requiritur 165; in consecratione unius speciei non habetur essentia sacrificii 166; eius quadruplex finis et effectus 167; varii onerentes 168; tum missa tum sacerdos offerens tripliciter considerari potest 169; quomodo remittat peccata 172; pro quibus offerri possit 177 ; num pro infidelibus vel pro excommunicatis sive vivis sive defunctis 178; num pro infidelibus defunctis, pro catechumenis 178; missae manuales, ad instar manualium, fun­ datae 188; sacrificium inchoatum complendum est 215; missae gregorianae quid sint, num licitae sint 329; potest aliquis eodem tempore pluribus missis assistere 173. — missae gregorianae: quid sint, num licitae 329. — missae vespertinae 205; in navi 205; qua hora celebrandae 205. Missarum reauctio: quis missas reducere possit 195; per reductionem fideles detri­ mentum non capiunt 195. condonatio: quid sit 196; solus s. Pontifex missas condonare potest 196; quando condonatio concedatur 196; duplex effectus condonationis 196. applicatio: quid sit 176; publica, occulta 178; num valeat: ad mentem b. Vir­ ginis 179; a quo fieri debeat 176, 179; num fructus missae nulli applicatae in thesauro ecclesiae maneant 176; quando fieri debeat 179; duarum appli- .594 si 5; ί* Q Index rerum cationum quaenam valeat 181 ; pro eo, qui primus daturus est stipendium 181 ; pro vivo, qui creditur mortuus 181; valet applicatio missae de requiem facta vivo 181 ; quoties facienda sit pro populo 183; num fieri debeat ab ipso pastore 184; quo die et loco 184; qui applicare debet in honorem alicuius sancti, non tenetur dicere missam votivam 186; quando applicanda sit missa ex stipendio debita 189; licet missae applicationem permutare 194. Missarum celebratio: in statu peccati est sacrilegium 29; in pane fermentato quando liceat 107; quoties praecepta ratione sacerdotii 182; ratione officii 183; quae sit obligatio celebrandi ratione stipendii 185; ratione beneficii 197; ratione oboedientiae 198; ratione promissionis 199; quo loco fieri debeat 199; num extra ecclesiam, in navi celebrare liceat 201 ; quibus diebus celebrare liceat 202; qua diei hora celebrare liceat 205; quoties eodem die celebrare liceat 207; in celebratione ritum omittere grave esse potest 211; non licet in celebratione ritum addere 212; non licet celebrare nisi in altari 213. Missarum stipendia v. Stipendium. Missae fructus: qui sint 170; ex opere operato producti 171; meritorius, impetra­ torius, propitiatorius, satisfactorius 172; quomodo singuli producantur 172; generalis, specialis, specialissimus, ministerialis 173; quomodo singuli appli­ centur 173; non sunt infiniti valoris 174 s.; qui eodem tempore pluribus missis assistit, omnium fructus percipit 173; fructus missae dividi possunt 180. — minister: v. Minister. interruptio: sine interruptione celebrari debet 214; essentialis interruptio illicita 214; accidentalis ex iusta causa licita est 214. Missale romanum editionis typicae in celebratione adhibendum 210; non licet sine missali 'celebrare 213. Moribundi: sacramenta petere possunt etiam ab excommunicato vel haeretico 43; ab integritate confessionis excusantur 294; qui absolvi non possint 295; num haeretici absolvi possint 297. Moribundi sensibus destituti: quae intentio requiratur ad valide suscipienda sacra­ menta 41; quamdiu vita in iis supponi possit 296; sub condicione absolvi possunt 295. Muti: ad confessionem tenentur 273, 285; quoad indulgentias 324. N. Navigantes in mari vel aere: qua iurisdictione absolvantur 344. Necessitas proximi spiritualis: extrema, gravis, communis 34. O. Obsessi: solum in eos, qui certo tales sunt, exorcismus adhiberi debet 54. Obstetrices: diligenter instruendae circa modum baptizandi 75; quomodo de baptismo collato examinandae 75. Occasio peccati: quid sit 398; quo differat a periculo peccati 398; remota et proxima 399; voluntaria et nedessaria, in esse et non in esse 399; particularis 419 ss. Occasionarius; num absolvi possit in occasione proxima libera 400; in occasione proxima necessaria 401. Oleum consecratum: triplex^86; in consecratione aquae baptismatis adhibendum 59. Opera moralia: quotuplicis generis sint 225. Oratorium: quid sit 200; publicum, semipublicum, privatum 200; per se solum in oratorio consecrato vel benedicto celebrare licet 201; quis licentiam oratorii semipublici concedere possit 201 ; solus s. Pontifex concedere potest licentiam oratorii privati 201. Ordinatio: qui defectus in ea commissi suppleri debeant 495; tempus ordinationis 475; locus ordinationis 476; titulus ordinationis 474; num sit obligatio recitandi Numerus marginalis indicatur 595 preces vel dicendi missas in ordinatione impositas 479; impedimenta ordi­ nationis 480 ss. Ordo: eius definitio 449; ordinum numerus 450; tonsura non est ordo 452; ordines minores non sunt sacramenta 453; quam potestatem conferant 453; num maiores ordines sint sacramenta 454; quam potestatem conferant 454; quos effectus ordo producat 451. Ordinis materia et forma: quae sit in minoribus 455 s.; eam s. Pontifex determinat 455; quae sit in maioribus 457 s. ; observanda quoad impositionem manuum 460; quoad instrumenta tangenda 458, 461. Ordinis minister: validae ordinationis 462; licitae ordinationis 463; num sacerdos delegari possit ad ordines minores conferendos 462; quis sit proprius ordinandi episcopus 464; non licet conferre ordinem praetermisso inferiore 478; non licet eidem duos ordines sacros eodem die conferre 477. subiectum: quis ordines valide suscipere possit 465; quis cos licite suscipere possit 466 ss.; num ordinandus esse debeat in statu gratiae 466; num con­ firmatus 466; quae sit scientia pro singulis requisita 470; quae aetas pro singulis requisita 469; titulus ordinationis requisitus 474. P. Panis: qualis sit materia eucharistiae v. Eucharistia. Parochus: num assistere possit matrimonio publici peccatoris 37; viaticum mini­ strare pertinet ad parochum 126; quoties pro populo applicare debeat 183; num ipse, quo die et loco applicare debeat 184; eius iurisdictio 341 ; eorum qui loco parochi sunt 341; assistens in matrimonio v. Matrimonii assistentia. Patrinl baptismi v. Baptismus. — confirmationis v. Confirmatio. Peccata mortalia: sunt materia necessaria confessionis 228; in specie infima declarari debent 276; omnia et singula 277; quid significet particula circiter numero peccatorum addita 277; eorum actus externus declarari debet 278; non autem eorum effectus 279; dubia non sunt materia necessaria 280. venialia: sunt materia libera et sufficiens confessionis 229; confessio generica venialium valida, sed illicita 267 s. ; num liceat confiteri venialia sine dolore 264; sufficit dolere de frequentia venialium 264; num ecclesia eorum confessionem praecipere possit 275. remissa: sunt materia sufficiens confessionis 226; directe et indirecte remissa 228; indirecte remissa sunt materia necessaria confessionis 284. — reservata: v. Reservatlo. Casus. Peccator: publicus, occultus 37; peccatori publico neganda sunt sacramenta 37; peccatori occulto neganda sunt sacramenta, si occulte petit 37; quid requiratur, ut peccator publicus ad eucharistiam admitti possit 37. Peregrini: qua iurisdictione absolvantur 340; num a casibus reservatis absolvi possint 365. Periculum mortis: in periculo mortis supplet ecclesia iurisdictionem 346; cessat omnis reservatio 346; absolvere potest simplex sacerdos praesente approbato ab omnibus peccatis et censuris 346; num absolutus a censura reservata se sistere debeat, si convalescat 346. Persona habilis: ad ineundum matrimonium 627; ad ineunda sponsalia 529. Poenitens: dispositus, indispositus, dubie dispositus 390; dispositus per se absolvi debet 392; etiam disposito differri potest absolutio 392; indispositus absolvi nequit 392; dubie dispositus solum ex iusta causa absolvi potest 392; v. Abso­ lutio. Confessarius. Poenitentia ut virtus: quid sit 217; generalis et specialis 217; quid ad eius essentiam requiratur 217; propositum non peccandi in ea continetur 217; eius obiectum 596 Index rerum materiale et formale 218; praeceptum non obligat statim post peccatum, sed neque solum in morte 219; ad veniam peccatorum obtinendam necessaria 243; eaque formalis 240. Poenitentia ut sacramentum: eius definitio 220; eius institutio 221; necessitate medii et praecepti necessaria est 222; quando obliget praeceptum divinum 223; praeceptum ecclesiasticum 222; eius partes 224; eius effectus 225; num possit esse informis 259. Poenitentiae materia: necessaria 228; adultus sub condicione rebaptizatus confiteri tenetur peccata ante baptismum commissa 230; peccata in ipso baptismo commissa sunt materia dubia 231; materia libera 229; materia certa et dubia 227; quid faciendum, si poenitens non confitetur nisi materiam dubiam 227; materia sufficiens et non sufficiens 226; quando peccata in genere accusata sint materia sufficiens 266; materia proxima 232; actus poenitentis probabiliter sunt condicio necessaria absolutionis 232. forma: quae sit 233; essentialis et rubricalis, praeceptiva et directiva 233; quae verba essentialia sint 235; num forma rubricalis integra semper dicenda sit 236; voce proferri debet 237. minister: est solus sacerdos 336; indiget potestate ordinis et jurisdictionis 337; eius obligationes v. Confessarius. Pollutio: num impediat s. communionem 145. Polyandria: repugnat fini primario matrimonii 517. Polygamla: simultanea et successiva 517. Polygynla: repugnat fini secundario matrimonii 517. Potestas remittendi peccata: ecclesiae concessa 221; est potestas iudicialis 221. Privilegium altaris: quid sit 326; locale, personale 326, 186. paulinum: quid sit 521; quando per illud solvatur matrimonium 521; con­ diciones ad solutionem requisitae 522 s.; num pars fidelis etiam religionem ingredi possit 524. Propositum: quid sit 260; ad veniam obtinendam necessarium est 260; debet esse firmum, universale, efficax 261 ; sufficit implicitum262; num excludat timorem relabendi 261; num ex relapsu eius defectus colligi possit 261. R. Recidivus: quis dicatur 395; ex fragilitate et ex mala voluntate 396; num absolvi possit 396; num praestet ei absolutionem differre 397. Reductio missarum Missa. Regulares: ubi, quando et quibus eucharistiam dispensare possint 127; quibus extremam unctionem conferre possint 410. Religiosae: sorores et moniales 350; de confessario religiosarum 351 ; dc confessario ordinario, extraordinario 352; de confessario speciali et designato 354; v. Con­ fessarius. Religiosi: nequeunt esse patrini in baptismo 80; usus jurisdictionis 342; ademptio jurisdictionis342; domus formata 348; a quo absolvi possint 349; dc confessarius novit iorum 349. Remissio peccatorum- condicio ad eam requisita 240; mortalium 241; venialium quoad culpam 242 ss.; quoad poenam 245; ex opere operantis 242 s.; ex opere operato 244. Repetitio formae v. Forma. — sacramenti v. Iteratio. — extremae unctionis v. Unctio. Reservatlo casuum quid sit 356; ecclesia habet potestatem reservandi casus 357; finis reservationis 358; modus reservationis 359; num ignorantia ab incurrenda reservatione excuset 363; quando cesset reservatio 365; v. Casus, Censura. Numerus marginalis indicatur 597 Reviviscentia sacramentorum: quid sit, quae sacramenta reviviscant, quae dispositio ad reviviscentiam requiratur 10; num poenitentia reviviscere possit 259; num extrema unctio reviviscat 432. — meritorum: effectus sacramenti poenitentiae 225. Rituale romanum: non debuit introduci, sed ubi introductum est, servari debet 31. Rubricae: essentiales et accidentales; praeceptivae et directivae 31; praeceptivae per se sub gravi obligant 31; quae rubricae praeceptivae sint 210. S. Sabbatum sanctum: per se dies aliturgicus 204; ministratio s. communionis 129. Sacramenta: cur in theologia morali tractanda 1; eorum definitio 2; effectus 3, 4; qualem gratiam producant sacramenta specie, qualem numero, diversa 4; modus efficiendi 6; eorum numerus 3; eorum divisio 7; num et quae revi­ viscant 10; eorum partes essentiales 8; num valeat sacramentum a pluribus ministris confectum 14; collata sub condicione de praesenti vel de praeterito valent 25; collata sub condicione de futuro non valent 25; iterabilia et non iterabilia 7; quando iterari possint vel debeant 27; cui neganda sint sacramenta 36 s.; simulare nunquam licet, dissimulare ex iusta causa licet 39; quis suscipere possit 40; non licet petere a ministro indigno 43. Sacramentalia: quid sint 44; quo sensu ab ecclesia instituta sint 44; transeuntia et permanentia, reservata et non reservata 45; differunt a sacramentis 44; sacramentalium minister 46; subiectum 47; eorum effectus 49; quomodo effectus producant 51 ; sacramentalium usus non praeceptus, sed valde commen­ dandus 54. Sacrificium eucharisticum v. Missa. Sanatio In radice: quid sit 661; quis eam concedere possit 661; condiciones ad eam obtinendam requisitae 662; quo modo petenda sit 663. Satisfactio (poenitentia); quid sit 299; sacramentalis et non sacramentalis 299; vindicativa et medicinalis 300; quo sensu sit pars sacramenti poenitentiae 224; eius effectus 301 ; obligatio imponendi satisfactionem 302; quae poenitentia imponenda 303; ob quas causas minor imponi possit 304; quando imponenda sit 305; opera pro poenitentia imponenda 306; poenitentiae incongruae3O7; num sub gravi acceptari et impleri debeat; quando sub gravi obliget 308; quando impleri debeat 309; quomodo impleri debeat 310; satisfacit, qui in statu peccati eam implet 301; quis eam mutare possit 311; quomodo mutari possit 312. Schedula confessionis: quando dari, quando negari debeat 418; quando eius negatione laedatur sigillum 418. Sectio caesarea: mortua matre praegnante fieri debet 71 ; quis eam peragere debeat 71 Semifatui: num eis danda sit s. communio 135. Sigillum sacramentale : quid sit 407; quotuplex sit eius obligatio 408; unde oriatur 408; non licet uti opinione probabili in materia sigilli 408; cessat obligatio sigilli, si poenitens licentiam loquendi dederit 409. Sigilli subiectum: ad sigillum tenetur confessarius 410; omnes, qui confessionis notitiam accipiunt 411 ; quando ad sigillum teneatur, qui alterius confessionem scriptam legit 411. materia: essentialis, accidentalis; primaria, secundaria 412 ss.; ipsa peccata 412; quando circumstantiae, quae ad declaranda peccata manifestantur 413; quando poenitentiae impositae 413; defectus poenitentis, virtutes eius, absolutio data vel negata 414, 415; quando scrupulositas poenitentis 414. — laesio: directe et indirecte laedi potest 416; quando laedatur usu notitiae confessionis 417; laesio directa non admittit parvitatem materiae, indirecta eam admittit 416; quando negata schedula confessionis laedatur 418; num confessarius consilium petens sigillum laedat 418. 598 Index rerum Simulatio sacramentorum: quid sit; formalis et materialis 38; nunquam licita 39. Sollicitatio in confessione: quid sit 374; quando censetur facta in confessione 376; sub quibus condicionibus denuntianda 375; v. Denuntiatio. Spectacula: quae licita, quae illicita 422. Spes: num ante confessionem elici debeat 263. Sponsalia: quid sint 526; promissio unilateralis 527; condiciones validorum spon­ salium 528ss.; num valeant inita ex metu 528; inter personas impedimento laborantes 529, 534; eorum forma 530; quomodo dividantur 531 ; inter impu­ beres 529; per procuratorem 532; invitis parentibus 533; sub condicione, si Papa dispensaverit 534; cum persona acatholica 534; eorum effectus 535; ad quid obligent sponsalia occulta 529; sub condicione inita 536; quomodo solvi possint 537; quando ipso facto solvantur 538 ss.; quando rescindi possint 541 ss.; quos defectus sponsi manifestare debeant 542; num solvi possint propria auctoritate 544; ad quid teneatur, qui ea iniuste solvit 545. Sterilitas: quid sit, quo differat ab impotentia 567. Stipendium missae: unde ortum sit 185; exigere licet 185; unum tantum pro una missa 186; inducit obligationem gravem iustitiae 186; quantum esse possit 187; qui ex stipendio applicare debet pro vivo, satisfacit dicendo missam de requiem 186; qui applicare debet in honorem alicuius sancti, non tenetur dicere missam votivam 186; quando dicenda sit missa ex stipendio debita 189; quot stipendia simul accipere liceat 190; num liceat alteri celebrationem committere parte stipendii retenta 192, 193; bibliopolis et mercatoribus etc. non licet stipendia dare 194; stipendia reliqua in fine anni Ordinariis tradenda 190; sub quibus condicionibus stipendia missarum aliis tradi possint 191 ss.; stipendia adnotanda sunt in libro peculiari 188. Superiores: num missae applicationem praecipere possint 198. Surdi muti: num eucharistiae et absolutionis sint capaces 134; quoad indulgentias lucrandas 324; num sponsalia inire possint 529. Susceptio sacramenti: valida, licita, digna, fructuosa 9; invalida et illicita quantum sit peccatum 9; quid.ad validam requiratur 41 ; quid ad licitam requiratur 42; ad validam susceptionem nulla requiritur attentio 41. T. Taxa (componenda) pro dispensatione matrimoniali: quid contineat et quando solvenda sit 614. Testis matrimonii: quis esse possit et quomodo assistere debeat 643; num licite assistat in matrimonio civili 677. Theatrum v. Spectacula. Thesaurus ecclesiae: quid sit 313; num missa non applicata in thesauro ecclesiae maneat 176. Titulus: varii tituli pro indulgentia-in articulo mortis 330; discrimen inter titulos personales et titulum universalem 330; tituli, quibus aliquis fit subditus quoad iurisdictionem 340; tituli, quibus aliquis acquirit episcopum proprium 464; titulus canonicus 474; v. Error. Tonsura (prima): est dispositio ad ordines 452; eius effectus 452. U. Unctio extrema: eius definitio 429; eius effectus primarii et secundarii 430, 431; quomodo sanitatem corporis producat 431; quando effectus producat 432; quomodo conferenda sit, si periculum in mora 438; quomodo simul pluribus conferatur 439; num ministrari debeat 442; num suscipi debeat 447. Unctionis extremae materia: materia remota valida 433; materia remota licita 434; materia proxima 435; quomodo unctiones faciendae 436. forma: quae sit 437; quae verba essentialia sint 437; in casu necessitatis 438. Numerus marginalis indicatur 599 Unctionis extremae minister: quis eam valide, quis licite conferri possit 440; quibus regulares eam conferre possint 440; quomodo administranda sit 441 ; num mini­ strari debeat 442; quando sub condicione ministranda sit 446. subiectum: quis eam valide suscipere possit 443, 444; quis eam licite suscipere possit 445; quando iterari possit 448. V. Viaticum: quando urgeat praeceptum divinum 137; ecclesiasticum 138; qui sacrilege suscipit, non satisfacit praecepto 138; num teneatur is, qui paulo arfte vel eodem die communicavit 138; utrum viaticum pluries administrare liceat 138; quo modo ministrari debeat 132; num deferre liceat cooperto capite, equitando, in curru sedendo 132; num deferre liceat occulte 132; quibus regulares mini­ strare possint 127; quid faciendum, si infirmus sacram hostiam evomat 132. Vinum: quale sit materia eucharistiae v. Eucharistia. Visitatio ecclesiae: quae requiratur ad lucrandas indulgentias 323. SUMMA THEOLOGIAE MORALIS Si t ’ SCHOLARUM USUI A C G Ο M M O D A V I T H. N O L D I N S. J 4 * Recognovit A- S G I I Μ I T T S. I. novam editionem paravit G. HEINZEL S. J. OENIPONTE TYPIS ET SUMPTIBUS FELIZIANI R A U C H SUMMA THEOLOGIAE MORALIS INDEX GENERALIS TOTIUS OPERIS EDITIO XI quoin paravit G O D E F R 1 D U S HEINZEL S. J. 19 6 1 OBNIPONTE TYPIS ET SUMPTIBUS FELI CIANI RAUCH s I Copyright by Verlag FeIizian Made in Austria Index generalis totius operis Numerus rornanus tomum designat, numerus arabicus numerum marginalem indicat (1.: De Principiis; II.: De Praeceptis; III.: De Sacramentis; IV.: Complementum De Castitate; V.: Complementum De Poenis Ecclesiasticis). Abbas I.: ut auctor legis 132; II.: prohibens libros 703,- reservans casus 359; III.·, mi­ nister ordinum 462; V.: eum ad iudicem laicum trahentes 78; contra praescriptum canonis non benedictus incurrit suspensionem 122. Abbreviatio vitae II.: num licita sit 326. Abortus II.: quid et quotuplex sit 342; quomodo differat ab acceleratione partus 342; quatenus illicitus 343; V.: eius procuratio inducit censuram 91. Abrogatio legis I.: quid sit 198; v. Lex. - legis antiquae I.: quando 119. Absolutio a peccatis III.: eius formula 236; non potest dari per litteras 238,- nec absenti 238; nec per telephonium 238; quando licita sit condicionate 239; si poenitens post absolutionem confitetur peccatum grave oblivione omissum 239. in absolutione moribundorum quid attendendum 294,- quando danda, differenda, neganda sit 392; quando consuetudinarii absolvi possint 394; quando recidivi 396,- quando recidivo differenda sit absolutio 397,- quando occasionani absolvi possint 400, 401,- cf. etiam V 123, 125. v. Consuetudinarius, Recidivus, Occasionarius. - a censuris V.: quid sit 28; quot modis concedatur 29; quis eam concedere possit 31; in casibus occultis 31; condiciones ad eam requisitae 32; quando concedenda in foro interno, in foro externo 33,- sine facultate concessa 76; potestas regularium 93. v. Casus reservati. - complicis v. Complex. - generalis III.: quid sit 331; v. Indulgentia in articulo mortis Abstinentia I.·. ut pars temperantiae 288; II.: a carnibus ad essentiam ieiunii non pertinet 680; praeceptum abstinentiae quid prohibeat 676,- quibus diebus et quos obliget 676; quando graviter laedatur 676; quinam ab ea excusentur 6~8; quis a praecepto abstinentiae dispensare possit 687. Abusus ordinis III.: qui contrahit irregularitatem ex delicto 498. Acatholici III.: quinam sunt 499, 644; II.: communicatio cum cis 35; disputationes 40; III.: eorum filii impediti in susceptione ordinum 499,- minister in matrimonio 652; quoad formam matrimonii 644,- num eorum infantes baptizandi 67. Acceleratio partus II.: quando licita sit 342. Acceptatio legis: v. Lex. - hereditatis II.: ad quid heres obligetur 554. v. Donatio. Hereditas. Accessio IL: quid sit et quotuplex 394; cuius sit res, quae per accessionem alteri rei adiungitur 394 ss. Accusator II.: quis sit 729; quando exsistat obligatio accusandi 730. Acedia I.: quid sit,- quale peccatum sit, eius filiae 353; II.: ut peccatum contra caritatem 62. Actio catholica II.: 99. Actio judicialis, civilis IL: prout licita vel prohibita sit diebus dominicis vel festis 268. Action française III.: absolventes asseclas 360, e. Actor II.: quis sit 729; ei incumbit probatio 729. Actus I.: hominis, humanus 40; elicitus, imperatus; externus, internus,· bonus, malus, indifferens; naturalis, supernaturalis,- validus, invalidus: rescindibilis, irrescindibilis 41; primo primus, secundo primus, secundus 46; quid sit actus violentus 57. 6 , < •k j? i Index generalis totius operis Actus coniugalis IV.: licitus est 65; etsi generatio obtineri non possit 66; .abstinentia partialis' 75; quomodo perficiendus sit 67; duplex condicio, ut licitus sil 68ss„· in casu supervenientis impotentiae non illicitus 68,- num licitus sit, ubi damnum prolis timetur 92; num liceat copulam abrumpere ante completam voluptatem 68. - coniugalis IV. finis·. multiplex 78; ad vitandam incontinentiam licitus, ob solam voluptatem illicitus est 78. - situs naturalis, innaturalis 79; quale peccatum sit situs innaturalis 79. - locus 80. - obligatio 87. - tempus: num licitus sit tempore sacro 81; tempore fluxus menstrui 82; tempore praegnationis 83; tempore purgationis 84; tempore lactationis 85; tempore morbi 86; tempore «sterili« 75. - frequentia 91. - impedimenta: ex parte matrimonii 97; quid in casus gravissimi incommodi 97; ex parte coniugum 99,- impotentia 66; adulterium 100; votum castitatis 101. - humanus I.: eius principia 45; eius impedimenta 47; actualia 47 ss; v. Ignorantia, Concupiscentia, Metus, Vis, habitualia 59 ss,· v. Propensiones, Habitus, Persua­ siones falsae, Aegrotationes animi,- eius moralités 63 ss,- v. Actus tnoralis, Moralitas. - moralis quid sit 63; eius condiciones 63; num idem sit actus moralis et humanus 63; imputabilitas 79 ss; unde eius moralitas derivetur 69; - obiectum 70 s; circumstantiae 72 s; finis 75,- num sint actus morales indifferentes in individuo 93 S; eius distinctio vel unitas specifica, numerica 307 ss; 313. - moraliter bonus: eius condiciones 87 ss; eius imputabilitas 81. - supematuralis: eius condiciones 96 ss. - meritorius: eius condiciones 102 ss. - intemus: num praecipi possit 138. - externus: num conveniat ei propria moralitas 78,- eius unitas moralis vel distinctio numerica 309 ss, 314 s. Actus legitimi ecclesiastici V.: qui sint et quibus prohibendi 42. - luxuriae v. Luxuria. - venerei imperfecti IV.: extra matrimonium 48 ss; in usu matrimonii liciti sunt 70; mutui num coniugibus liciti sint 94; solitarii num coniugibus liciti sint 95. Adiuratio II.: quid sit 253; quotuplex sit 254; num obligationem inducat 255; quae condiciones ad eam requirantur 255. Administratio sacramentorum ΓΠ.: quae intentio necessaria 21 ; v. Ministrare sacramenta. Intentio; V.s quibus prohibetur 40. Adnotatio sacramentorum III.: baptismi 83; confirmationis 97; matrimonii 653. Adoratio Π.» quid sit 135; quatenus praecepta sit 137. Adulterium IV.: quid sit; simplex, duplex, mentale 19; duo peccata includit 20; copula cum alterius sponsa non est adulterium 20; num ius petendi ipso adulterio amittatur 100. - II.: quis damna ex eo orta reparare debeat 472; quaenam damna reparare debeat 473,- quomodo ea reparare debeat 474. Adultus III.: quis sit 73; eius baptismus 73; quando baptizari debet 73; qui sub condicione rebaptizatus est, num teneatur confiteri peccata ante baptismum com­ missa 230; quando baptismum fluminis supplere possit per baptismum flaminis 57. Advertentia I.: quid sit 46,· plena, semiplena, distincta, confusa 46; quae ad peccatum requiratur 290; quae ad peccatum mortale 317; signa semiplenae advertentiae 317. Advocatus Π.: quatenus causas paupenim gratis defendere teneatur 91; eius obliga­ tiones 735; quid ei liceat in causis criminalibus et civilibus 736; quatenus possit ficto documento uti 736; ad quid teneatur erga clientem 737; quid quoad taxam 738; Ill.·. quid liceat ei quoad divortium civile 672. Aegrotatio animi I.: quid et quotuplex sit 61; eius influxus in actus humanos 51, 62. Aegroti 111.: num possint extra mortis periculum s. communionem suscipere non ieiuni 158 s; quoad indulgentias 325; eorum confessiones audiri possunt absque licentia parochi 32; eorum confirmatio extraordinaria 89. v. Reservatio. Index generalis totius operis 7 Aequiprobabilismus 1.: quid doceat; qui eum defendant 245; non omnes eodem sensu illum defendunt 245; quatenus a probabilismo differat 245; quibus argumentis demonstretur 246; quomodo refutetur 247. Actas III.: quae necessaria in matrimonio 556 ss,· in ordine 469. Affinitas III.: prout est impedimentum matrimonii 593 ss. Aggressor iniustus II.: quis sit 332; num infans, qui nasci non potest, iniustus aggres sor sit 340; quatenus occidi possit 332 ss.; v. Occisio. Alcoolismus I.: quid sit, quando copiosa potatio grave peccatum sit 351. S. Alphonsus de Ligorio I.: de eius systemate morali 253; eius opera moralia 254; eius auctoritas in re morali 254; num omnes eius sententias sequi possimus 255 Altare III.: ad celebrationem missae necessarium 213; privilegiatum 326; quo sensu altare privilegiatum debeat esse fixum 326; gregorianum 328. Alumni II.: eorum obligatio ad denuntiationem evangelicam 97. Ambitio I.: quid sit 281, 339. Amentes III.: quid requiratur, ut illi, qui post usum rationis facti sunt amentes, sacra­ menta suscipere possint 41; qui numquam usum rationis habuerunt, quomodo baptizandi sunt 73; num eucharistia eis dari possit vel debeat 134,· qui sunt sen­ sibus destitui, num danda sit eis s. communio 135. Amor II.: quid significet, quo differat a caritate 53, 54,- benevolentiae, concupiscentiae, amicitiae 54,- affectivus, oboedientialis 56; v. Caritas. Amplexus reservatus IV. 68. Analysis fidei: v. Fides. Animalia II.: quae distinguenda sint ratione occupationis 385 s. Anthropologie criminalis I.: contra libeitalem nihil affert 23. Apostasia II.: a fide, a religione, ab ordine, ab oboedientia: quid sit 28. Apostatae V.: a fide 56; eorum librorum editores, defensores etc 60: ap. a religione 93 Applicatio missae: v. Missa. - indulgentiarum: v. Indulgentia. Appositio causarum a lege deobligantium I.: quae licita, illicita 178 s. Approbatio decretorum Congregationum Romanarum I.: duplex ex parte S. Pon­ tificis 134. - pro confessione III.: 337, nota. Aqua baptismalis,- v. Baptismus. Articulus mortis III.: de indulgentia in articulo mortis, de benedictione papali, v. Indulgentia. Aspectus turpes IV.: a tactibus impudicis specie non differunt 53; pro diversitate obiecti visi specie differunt, pro diversitate circumstantiarum obiecti specie non differunt 53; malitia diversorum aspectum 57; nudi exemplaris num liciti sint pictoribus 60. Assecuratio II.: quid sit 627; quid ad eius justitiam requiratur 628; quae damna assecurans compensare debeat 629,· quomodo restituendum sit societati assecuralionis 512. - vitae: duplici modo iniri solet 630,· quid ad eius iustitiam requiratur 630; quatenus assecuratus manifestare debeat defectus suos 631,- operariorum 631*. Assistentia matrimonialis: v. Matrimonium. - in sacris haereticorum II.: num licita sit 39. Associationes v. Societates prohibitae. Assumptio vana nominis Dei II.: eius malitia 197. Astrologia II.: 154. Astutia I.: opposita prudentiae, quid sit 267. Attentio III.: externa, intema 19; in administratione sacramentonim sufficit externa 19; ad validam susceptionem sacramentorum nulla requiritur 41,· quale peccatum sit voluntaria distractio in confectione sacramentorum 19; 11.: num ad essentiam orationis requiratur 139. Attritio III.: quid sit 249; eius motiva 252; eius effectus 250. Auctor operum II.: quis sit 379; eius ius in publicas suas lectiones et orationes, in opus suum vulgatum, nondum vulgatum 379. - legis: v. Legislator. <8 Index generalis totius operis Auctoritas Congregationum Romanarum I.: quae 235. - S. Alphonsi I.: quae in theologia morali 254. - civilis II.: quid possit in materia iustitiae 356. Aureola I.: cur concedatur,· quotuplex sit 285. Aurora III.: quomodo computanda sit in celebratione missae 205; quando ante auroram celebrare liceat 205. Avaritia I.: quid sit; quale peccatum sit; quot modis commitatur,· eius filiae 340. B. Balnea IV.: eorum moralitas 57. Balsamum 111.: eius necessitas in chrismate 86. Banna v. Matrimonii proclamatio. Baptismus III.: quid sit 55; flaminis et sanguinis, sollemnis et privatus 55; effectus baptismi 56; omnibus necessarius necessitate medii hypothetica 57; in infantibus per martyrium suppleri potest 57; in adultis etiam per baptismum flaminis 57; infusione conferendus 61; quomodo facienda infusio, ut certo valeat 61; involuto in secundinis collatus invalidus 61,- super crines, super caput crusta ulcerosa vel sordibus obductum collatus validus 61; exsistenti in utero matris collatus du­ bius 61; per modum unctionis collatus invalidus 61; in nomine lesu collatus, quid sit 63 S; V.: a ministro acatholico pro pueris catholicorum postulatus 86. Baptismi aqua 111.: necessaria est 58; quando consecrari debeat 59,- quid faciendum si appareat faeculenta 60; si deficiat 59; consecranda oleo recenti 59. - forma: quae sit 62; quae verba essentialia 62; formae validae, invalidae, dubiae, ambiguae 63. - iteratio: quando baptismus haeretici ad fidem conversi iterari debeat 74; quando baptismus privatim collatus iterari debeat 75. - tempus et locus: in casu et extra casum necessitatis 82. - materia: remota valida 58; remota licita 59; materia proxima 61. minister: ordinarius, extraordinarius baptismi sollemnis et baptismi privati 64,ordo servandus inter diversos ministros 65; extra necessitatem solus parochus vel eius delegatus licite baptizat 64; v. Obstetrices. ceremoniae- in rituali praescriptae adhiberi debent 81; quale peccatum sit earum omissio 81; num nomen alicuius Sancti imponi debeat 81; suppleri debent, si baptismus privatim collatus fuit 83; quae ceremoniae suppleri debeant 83. - patrini: quot licite adhiberi possint 77; quid requiratur, ut aliquis valide sit patrinus 78; ut licite sit patrinus 80; eorum officium 79; contrahunt cognationem spiritualem 79; catholicus nequit esse patrinus in baptismo ab haeretico con­ ferendo 80; cautio adhibenda in reficiendis indignis 80. - subieclum ΙΠ.: infantes catholicorum quamprimum baptizandi sunt 66; quale peccatum sit baptismum diutius différé 66; filii acatholicorum baptizandi non sunt, nisi adsit probabilis spes catholicae educationis 67 ss.; extra mortis peri­ culum infantes infidelium baptizare non licet invitis parentibus 68; foetus abortivi baptizandi sunt 70; foetus nondum editi in periculo mortis baptizandi sunt 71; partus monstruosi baptizandi sunt 72; adultus sufficienter instructus quamprimum baptizari debet 73; filii acatholicorum ratione utentes baptizari debent, si baptis­ mum petant 73; infidelis sensibus destitutus num baptizari possit 73; de bapti­ zandis sub condicione, uti sunt haeretici conversi, privatim baptizati 74 ss. Beatitudo alterius vitae I.: in quo consistat 16; supematuralis est 17. Bellum II.: quid et quotuplex sit 351; quatenus licitum sit 352; quae licita vel pro­ hibita sint in iusto bello 352; condiciones requisitae ad iustitiam belli 353; v. Milites. Benedictio III.: quid et quotuplex sit 45: constitutiva et invocativa 45,- Ecclesiae competit potestas benedicendi 49. Benedictio papalis III.: in articulo mortis quoties et quo ritu dari possit 331. - nuptialis quid sit 648; num sponsi eam recipere teneantur 648; quibus conce­ denda sit 650. Index generalis totius operis 9 Beneficia ecclesiastica V.: a quo acquiri nequeant 44; eorum privatio per cxcommuni cationem 45; simonia in iis acquirendis commissa 83; suspensiones, quae incurri possunt: in eorum resignatione 118; in eorum collatione 129. Beneficiatus III.: oneribus missarum ex iustitia satisfacere tenetur 197; ordinarie per se ipsum 197; ob quas causas missam debitam omittere possit 197. Bestialitas IV.: quid sii 44; eius malitia 45; pro diversitate bestiae non est specifice diversa 45; tactus turpes in bestia ordinarie non sunt peccatum bestialitatis 45; quae intelligenda sit reservata 44. Bibliopolae II.: quatenus cooperentur ad peccatum vendendo pravos libros 126,- quid eis quoad libros pravos praecipiatur 714. Bigamia IIT.s quatenus sit irregularitas 487; successiva licita est 517. Binatio III.: ordinarius eam permittere potest 208; quando adsit casus necessitatis 208; pro secunda missa non licet accipere stipendium 209; in hebdomada sacra 208. Blasphemia II.: quid sit 198; quotuplex sil 199; eius malitia 200; condiciones ad veram blasphemiam requisitae 201; quot modis committatur 202; quae formulae blasphemiam contineant 203. Bona II.: quotuplicis ordinis sint 74. 363, 366 ss. familiae 376,- filiorum libera, non libera 373; uxorum dotalia, praeterdotalia, communia 376; clericorum ecclesiastica, quasi-ecclesiastica, patrimonialia 380,- ecclesiastica necessaria, parsimonialia, superflua 380 s. - superflua, necessaria vitae, statui II.: mensura 90. - ecclesiastica V.: quae sint 97; eorum usurpatio 80,- illicita alienatio 96 ss; cf. etiam II 179,- v. Compositio, Damnificatio. - ad Ecclesiam Romanam pertinentia V.: eorum usurpatio 69. Bona delectabilia I.: quae sint et quotuplicis generis 91,- num eorum usus licitus 91. Bona matrimonii III.: enumerantur 505,- condiciones contra bona matrimonii 631. Bona fides II.: quid sit in praescriptione 403; quae ad praescribendum requiratur 403,- v. Possessor. Boykott II.: quid sit; per se nec contra iustiliam nec contra caritatem est 306. Breviarium II.: quo in recitatione officii divini utendum sil 760,- v. Officium. Bulla cruciatae II.: quid contineat 689. Bursa II.: quid et quotuplex sit 632; speculationes bursae ad terminum, ad prae­ mium 632,- num speculationes bursae licitae sint 633,- peccata, quae cum iis solent esse coniuncta 633. Calumnia v. Detractio. Cambium II.: quid sit contractus cambii et quomodo differat a mutuo 616; quoluplex sit 616,- condiciones ad eius iustitiam requisitae 617. Candela v. Lumen. Canonicus poenitentiarius III.: eius jurisdictio 341 s. Cantiones turpes IV.: earum malitia 58. Cardinalis III.: eius iurisdictio 341 s; 351; V.: eos ad indicem laicum trahentes 67; eorum violenta laesio 68. »Carrezza« IV. 68. Caritas II.: quid sit 53; caritatis signa specialia et communia 81; caritatis ordo v. Ordo. - Dei II.: ut virtus, actus quid sit 53,- quotuplex sit 54,- eius gradus 54; eius praxis 56,- eius efficacia 57,- eius obiectum materiale, formale 55: eius necessitas medii et praecepti 58; quatenus praecipitur per se 59,- per accidens 60; peccata contra caritatem Dei 62 ss. - sui II.: quid et quotuplex sit 65; quid exigat 66 ss.; peccata contra caritatem sui 70. - proximi II.: quid et quotuplex sit 71; quatenus praecepta, quid exigat 72; ex­ terna 86; quatenus exigat, ut ex ignorantia peccans moneatur 98.· peccata contra caritatem proximi 100 ss. 10 Index generalis totius operis Caro II.: quid nomine carnis veniat sensu ecclesiastico 677. Castitas I.: ut pars temperantiae 288,- IV.: quid sit. eius obicctum materiale et for male I; quotuplex sit 2,- quomodo differat a pudicitia 4. Castitatis votum III.: impedimentum matrimonii 557; IV.: copulae coniugalis 101 ; num voto ligatus reddere vel petere possit 101; clericorum 26, nota 54. Castratio II.: num licita sit 328. Casus necessitatis vel urgens III.: in absolutione casuum reservatorum 367; in assistentia matrimoniali v. Matrimonium; ut binatio in missae celebratione licita sit 208. - reservatus III.: quid sit 356; quae peccata reserventur 357; ratione sui, ratione censurae 360; quis peccata reservare possit 359; quot casus reservari possint 359; casus papales et episcopales 361; condiciones requisitae, ut peccatum sit reser­ vatum 362,- num peccatum ignorantia reservationis commissum reservatum sil 363,- quis absolvere possit 364,- quando simplex confessarius 365; num peregrini absolvi possint 365,- quis a censuris reservatis absolvere possit 364 (cf. V. 30 ss); quando simplex confessarius 367,- sub quibus condicionibus 367; multiplicatio censurae 369. I Caupones II.: quatenus cooperentur ad peccatum praebendo cibos vetitos, mini­ strando vinum, proponendo pravas ephemerides 125; receptantes 493. I Causa mali I.: quando licita sit 83 s. * I - damni II.: per se, per accidens, quae sit 456,- quatenus differat a condicione, occasione 456; quoad restitutionem 456 s. I Causa criminalis, civilis, dubia II.: quid iudici faciendum sit 725; 736. | - pauperum Π.·. quis iuvare debeat 91. I Causae a lege deobligantes I.: eximentes et excusantes 175,- quae sint excusantes I 176; num liceat apponere causam eximentem,excusantem 178 s. I - dispensationis I.: necessariae sunt 185; internae, externae, motivae, impulsivae I 186. I - scrupulorum: 216. I - tentationuni: 328. . I - excusantes: a ieiunio eucharistico, v. leiunium; adenuntiatione, v. Denuntiatio; I ab integritate confessionis, v. Confessio. I - dispensationis matrimonialis, v. Dispensatio. I Causae piae II.: quae dicantur 557,- quomodo a profanis discerni possint 557. I Cautio I.: pars prudentiae, quid sit 268. I Celebratio missae: v. Missae celebratio. w I Censura librorum II.: quae scripta praevia censura indigeant 697 ss; qui el quomodo I eam ferre debeant 702; religiosi quoad censuram librorum 698. I Censura in genere V.: quid sit 25; quotuplex sit, notoria iure et facto 27; quis eam I incurrere possit 18; num peregrinus et vagus, num delinquens extra dioecesim, num | regularis exemptus 21; num integra communitas 22; num quis plures simul in I currere possit 23; condiciones ad eam incurrendam requisitae 2 ss,- quae causae | ab ea incurrenda excusent 7 ss; solum absolutione aufertur 28; v. Absolutio. 1 Censura reservata III.: quid sit 360; quomodo differat a peccato reservato 360; casus I papales et episcopales a iure sunt censurae reservatae 361; utrum in casu proprie j episcopali principaliter reservata sit censura 361; condiciones requisitae id in i currendam censuram 362; num incurratur ab eo, qui eam ignorat 363; quis ab ea ' absolvere possit 367; quando simplex confessarius 367; sub quibus condicioni1 bus 367. "S I Census emptio II.: 580. I Ceremoniae baptismi: v. Baptismus. I - confirmationis v. Confirmatio. I - missae v. Missa. Certitudot v. Conscientia certa. Cessatio legis: v. Legis cessatio. >1 - dispensationis·, v. Dispensatio. - privilegiis v. Privilegium. - obligationis.· v. Deobligatio. '*U Index generalis totius operis 11 Cessatio iurisdictionis III.: quando 343. - reservations III.: quando 365. - iuramenti promissorii II.: 249. - voti IL: 231. - ab opere ex condicto: v. Operistitio. Cessio bonorum Π.: quid et quotuplex sit 518; quid cessionem faciens sibi retinere possit 519; num obligationem debiti solvendi penitus exstinguat 519. Character sacramentalis IILs quid sit, quibus sacramentis imprimatur, quid efficiat 4. Choreae III.: num licitae sint 421,· hominum personatonim 421; num possit negari absolutio eas vitare nolentibus 421,- II.: quatenus sint cooperatio ad peccata aliena 128. Chrisma III.: quid sit 86; num a simplici sacerdote consecrari possit 86, 2. Christian science. Π, 162. Cibus IL: qui licitus sit, ad quid inserviat 66. Circumstantia actus moralis L: quid sit 72; quae sint 72; quatenus moralitatem tribuat actui 73; quotuplex sit 74. Circumstantiae peccatorum III.: num sint materia confessionis 281. - restitutionis: v. Restitutio. Cives IL: eorum obligationes erga principes et rem publicam 311; quatenus teneantur eligere deputatos 322; quos eligere debeant 323; num indignum eligere possint 324. Clausulae revocatoriae L: generales et speciales 197; num auferant privilegia 197. Clausura V.: maior, minor, eius violatio 79. Qementia L: quid sit 288. Clerici IL: qui sint 750; cf. etiam V 89; eorum diversa bona 380; quodnam bonorum habeant domminium 381; ne libros inconsultis ordinariis publicent 698; ne diaria aut folia absque ordinarii licentia suscipiant moderanda 699; quatenus probandi sint ad ordines admittendi 752,- habituali in peccato turpi num possint sacrum ordinem suscipere 752; quatenus teneantur bona superflua erogare in causas pias 780; ex qua virtute ad id teneantur 782; quomodo ea erogare debeant 783; quid titulo congruae sustentationis expendere possint 781; L: ut subiectum legis civilis 150; V.: cl. in divinis cum excommunicato communicantes 77; eorum violenta laesio 88 ss.; cl. procurantes abortum 91 in nota; in ordinibus sacris constituti vel feminae cum iis matrimonium attentantes 92; ad clericalem statum amplec­ tendum cogentes 100,- cl. simoniace ordinationem vel alia sacramenta admini­ strantes aut suscipientes 116; officia et beneficia in manus laicorum resignantes 118; personas ecclesiasticas contra praescriptum canonis ad iudicem laicum tra­ hentes 120. Cliens IL: ad quid teneatur advocatus erga eum 737. Codicillus IL: quid sit 557. Coena Domini IU.: quot missas hac die celebrare liceat 202; 208, 1 a a; si in eam incidat festum de praecepto 202. Cogitationes malae L: in quo consistant 330 ss. - impurae IV.: quae dicantur, earum malitia 61; pro diversitate obiecti non sunt specifice diversa 61. Cognatio spiritualis III.: quomodo oriatur 79; ut impedimentum matrimonii 599. - legalis III.: ut impedimentum matrimoniale 571, 600. Collatio vespertina II.: die ieiunii quantitas et qualitas ciborum in ea permissa 682. Collisio officiorum L: quid sit 206; regulae ad eam solvendam 207. Commodatum IL: quid sit 568; quomodo differat a precario 568; obligationes commodafarii 569; commodantis 570. Communicatio in sacris IL: civilis, religiosa; activa, passiva; formalis, materialis; publica, privata 34; quatenus cum infidelibus prohibita 35; cum iudaeis 36; cum haereticis 37, 38; in eodem templo, in baptismo, in nuptiis, in ritibus, in sepul tura 39. - cum excommunicatis: v. Excommunicatio. Communio eucharistica in genere III.: quid in casu peccatoris publici faciendum 37.· ut condicio indulgentiae lucrandae 322, 333. v. Eucharistia. Viaticum. 12 Si Index generalis totius operis Communio eucharistica paschalis II.: quos obliget praeceptum communionis paschalis 692; quando urgeat et quomodo implendum 693; ubi implendum sit 694,- num satisfaciat, qui tempore paschali sumit viaticum 694; III.: eius valor ad indulgen­ tias lucrandas 322. - frequens III.: quae sit 160; Ecclesia eam commendat 160, quae dispositio ad eam requiratur 161. - infirmorum III.: quomodo praebenda 132. - prima III.: puerorum 139. Commutatio voti: v. Votum. - iuramenti: v. luramentum. - satisfactionis III.: quae 311. v. Satisfactio. I Compensationismus I.: Systema morale Compensationis 249. Compensatio iniuriae in genere II.: quid sit 81, 409. - occulta II..· quid sit 426,- num licita sit 426; condiciones ad eam requisitae 427; famulorum 428. Complacentia II.: ut actus caritatis 56. I Λ Complex in peccato, speciatim turpi III.: num accusari debeat peccatum, quod sine complicis manifestatione declarari nequit 287; non licet petere nomen complicis 289,- in peccato turpi 370,- cf. V 53,- proprius complex in peccato turpi absolvi nequit 371; quando proprius complex valide, quando valide et licite absolvi possit 372,- V.: absolvens complicem quatenus censuram incurrat 52, 54. Componenda v. Taxa. Compositio II.: quid sit 520,- ad exstinguenda debita incerta 521; ad retinenda bona ecclesiastica 522. Concessio privilegii: v. Privilegium. Concilia generalia, particularia I.·. eorum decreta loci theologiae moralis 10. Concilium V.: appellantes ad concilium universale quomodo puniantur 63, 1C6. Concubinatus IV.: quid sit 16; quomodo parocho in concubinarios procedendum 16 v. Fornicatio. Concubitus IV.: quid sit de ratione concubitus 42. Concupiscentia I.: quid sit 51; quotuplex sit 52,- eius influxus in actus humanos 53; causa tenlationum 326; quaenam resistentia motibus concupiscentiae opponenda sit 327. Concursus ad beneficia II.: quotuplex sit 455; num ius ad beneficium conferat 455. Condicio damni; v. Causa damni. - in sacramentis III.: condicio de futuro invalidum facit sacramentum 25; quando possit et debeat apponi condicio 25; num verbis exprimi debeat 25. Condominium II.: quid sit 369. Condonatio II.: quatenus a restitutione facienda excuset 515,- quando praesumi possit 515; prout efficit cessationem iuramenti promissorii 249. - missarum: v. Missa. Conductio II.: quid sit et quatenus differat a mandato 609,- quatenus licita et praecepta sit 609; ad quid teneatur conductor operis 613; v. Merces. Confessarius 111.: num possit praecipere, quae aliunde non sunt praecepta 386; quando absolvere possit a peccatis reservatis 365; quando a censuris reservatis 367; II.: quatenus ad restitutionem teneatur, qui poenitentem de ea facienda non monuit vel indebite ad eam faciendam obligavit 497; IV.: quid observare debeat in confessionali quoad materiam sexti praecepti 102 ss.; V.: sigillum laedere praesumens 55; facultates quoad poenas 30, 130 nota. - religiosorum III.: 349. - religiosarum 111.: speciali jurisdictione indiget 351; quodvis monasterium suum confessarium ordinarium et extraordinarium habere debet 352; non constituitur nisi ad triennium 352; quis non possit esse confessarius 354; extraordinario omnes religiosae se sistere debent, etsi non confiteantur 352; confessarii designati spe­ ciales 352. - sollicitans v. Sollicitatio. Confessarii obligationes III : num et quantam scientiam habere debeat 383 s.; de quibus poenitentem docere debeat 385; quos poenitentes de obligationibus monere Index generalis totius operis 13 debeat 386; quos poenitcntes et de quibus interrogare debeat 387; qua diligentia eos interrogare debeat 387; de peccatis iudicare debet 389; de dispositione pro­ babili iudicium habere debet 390; quando poenitentem absolvere debeat 392; tenetur corrigere defectus in confessione admissos 402 ss.; quando ad restitu­ tionem teneatur propter errorem in confessione commissum 406; tenetur servare sigillum 400 ss.; 1.: obligationes circa poenitentes scrupulosos 218; v. Sigillum. Consuetudinarius. Occasionarius. Recidivus. Confessio fidei 11.: quatenus praecepta sit 16. - sacramentalis 111.: generica quid sit 266; in casu necessitatis valida est 266; generica venialium tantum illicita est 267; venialium, quomodo instituenda sit 264; quae confessio sit sacramentalis 269; necessaria 265; debet esse vera 271; secreta 272; num confessio per interpretem vel per scripturam necessaria sit 272; debet esse vocalis 273; quando per scripturam licita sit 273; num confessionem dimidiare liceat 274; num Ecclesia praecipere possit confessionem venialium 275. generalis 423 ss.; confessio aegrotorum, num sine licentia parochi audiri possit 32; quoad indulgentias v. Indulgentia; V.: laesio eius sigilli 55; eius simulatio ab eo, qui non est sacerdos 62; eius auditio sine jurisdictione 123, 125. - annua II.: quos obliget praeceptum annuae confessionis 690; quomodo implen­ dum sit 691. Confessionis integritas 111.: praecepta est 274,- materialis et formalis 274; quaenam ad validam absolutionem necessaria 274; quid ad eam requiritur 275,- peccata dubia ad eam non requiruntur 280; nec peccatorum circumstantiae aggravantes 282; sed speciem mutantes 281,· num sufficiat peccatum recens accusare ut olim commissum et iam remissum 283; causae ab ea excusantes 284ss.: num accusari debeat peccatum, quod sine complicis manifestatione declarari nequit 287; num multitudo poenitentium ab integritate excuset 288; moribundi ab integritate ex­ cusantur 294. v. Examen. Confessionis necessitas 111.: ante sacrum vel communionem 141; num habens reser vatum ante sacrum vel communionem confiteri debeat 369,- v. Poenitentia. - repetitio Ill.: confessio invalida repoli debet 292; causae invaliditatis ex parte confessarii 293,· ex parte poenitentis 293. - locus III.: 298. Confirmatio III.: quid sit 84,- quando instituta sit 84,- eius effectus 85; cum oleo sacro collata 86; num episcopus eam conferre teneatur 90. Confirmationis ceremoniae III.: quae servandae 94. - forma: quae in ea essentialia sint 88. - materia: remota valida 86; remota licita 86,- proxima 87. - minister: ordinarius, extraordinarius 89; quoad letaliter aegrotantes 89; num sohis s. pontifex sacerdotem ad chrismandum delegare possit 89; obligatio con firmandi 90. - patrinus: requiritur 95; quis valide, licite possit esse patrinus 96 s.; quando clerici et religiosi possint esse patrini 97. - subiectum: quis valide, quis licite eam suscipere possit 91; num eam suscipere teneamur 93; condiciones ad valide et licite eam suscipiendam 92. Congregationes Romanae I.: quae sint et quae decreta condant 133,- quomodo decreta approbentur 134; qua promulgatione indigeant 135; earum auctoritas 135. Coniuges II.: eorum mutuae obligationes 280; eorum dominium 376 ss. Consanguinitas III.: ut impedimentum matrimonii 585 ss. Conscientia moralis I.: quid sit 208 s.; eius exsistentia 208,- quotuplex sit 211; eius vis obligandi 210; dictamcn conscientiae 209. - actualis, habitualis: 208 s. - vera et erronea 212,- principia 212,- peccatum ex conscientia erronea commissum 212; quomodo dignosci possit, num conscientia poenitentis fuerit invincibiliter erronea 212. - laxa 213; quid de peccatis eorum, qui conscientiam laxam habent 213. - perplexa 214,· regulae ab eo servandae, qui conscientiam perplexam habet 214. - scrupulosa: quid sit 215; causae conscientiae scrupulosae 216; signa conscientiae scrupulosae 217; eius remedia 218,- num sit obligatio agendi contra consc. scru­ pulosam 219; v. Scrupulus, Scrupulosus. 14 S i C* < Index generalis totius operis - certa I.: quid et quotuplex sit 220; principia 221; quomodo efformari possit cons cientia practice certa 220. v. Systema morale. - dubia I..· quid sit 222; non licet agere cum conscientia practice dubia 224; duplex modus deponendi conscientiam dubiam 224. - probabilis I.: quid sit 225; quotuplex sit 226. Conscriptio II..· universalis et particularis 318; quatenus iusta 318. Consecratio aquae baptismati III. ? 59. - chrismatis III.; a quo 86. - s eucharistiae III.: in genere 111 ss.; utriusque speciei in sacrificio missae 166; unius speciei sine altera 103. Consensus I.: ad peccatum requisitus 290; ad peccatum mortale 318,- ad peccatum veniale 320,- signa semipleni consensus 318; qualis consensus ad legitimam con­ suetudinem requiratur 202. - matrimonialis; v. Matrimonii cons - contractus: v. Contractus. Consentiens II.: quis sit 489; ad quid teneatur quoad injustum suffragium 490; quoad damnificatum 491. Consilia I.: quid sint 123; quomodo differant a legibus 123,- qui ea impugnent 124; num exsistant 124; evangelica quae sint 125; obiectiones 126. Consilium II.: quotuplex sit 483; ad quid teneatur, qui iniquum dederit 484,- quatenus reparari debeant damna ex consilio doctrinali orta 488; cf V. 24. Conspectus historicus I.: theologiae moralis resp. eius literaturae 11,- Probabilismi 240 s. - praeceptorum II.: specialium in theologia morali 2. Consuetudo turidica I.: quid sit 200; M quotuplex sit 201; condiciones requisitae 202; consuetudo derogatoria differt a praescriptione 200; vis consuetudinis derogatoriae 203; vis consuetudinis obligatoriae 204; num lex auferat consuetudines contrarias 205; III.: num impedimenta matrimonii introducere possit 555. - moralis I.: quid et quotuplex sit 59,- bona et prava, prout exercent influxum in voluntarium 60·; earum imputabilitas 60, 86. - peccandi III.: quid sit 393; quando censeatur contracta 393. Consuetudinarius III.: quis sit 393; num absolvendus sit 394; si saepius confiteri recusat 394. Consulens II.: quis sit 483; quatenus differat a mandante 483; ad quid teneatur, qui consilium nocivum dederit 484; ad quid teneatur erga damnificatum 485; erga exsecutorem 486; V.: quoad poenam 24. Contemptus legis I.: formalis et materialis 321; quando peccatum ex contemptu com­ missum grave sit 321. Continentia I.t quid sit 288. Contractus in genere II.: quid sit 523; requisita essentialia 523; quotuplex sit 524; quid quasi-contractus 524; condiciones ex parte materiae requisitae 525; de re aliunde iam debita 527; de re turpi 538; quae personae contractum inire possint 528; quatenus valeant contractus minorum 529; ex errore initus 536; ex metu ini­ tus 537; cum iuramento initus 540. Contractus consensus II.: quae et quotuplex sit causa consensus 538; qualis esse debeat 530; quatenus esse debeat simultaneus 532; num taciturnitas sit signum consensus 533; quo momento perficiantur contractus inter absentes 533; quae vitia consensus 534; v. Enor. Metus. - obligatio II.: quotuplex distinguatur 539; eius qualitas et gravitas 539,- quam producant contractus, quos initat lex civilis 356; quid efficiat iuramentum con­ tractui additum 540; quatenus valeat contractus initus sub condicione 541; sub modo 542; sub causa 543; sub demonstratione 544; in diem 545; contractus trinus 580; v. singulos contractus. Contractus aleatorii II.: quid sint et quomodo differant a condicionalis 618. - lucrativi II.t qui circa pecuniam 580. - operae Π.» quid, effectus 609 ss. - societatis II.t quid et quotuplex 615. - sponsionis: v. Sponsio. Index generalis lotius operis 15 Contritio III.: quid sit 246; actus ad eius essentiam necessarii 246; perfecta 247,- cius effectus 248; imperfecta 249; eius motiva 249; eius effectus 250; v. Attritio. Con tritio perfecta necessitate medii et praecepti necessaria est 251; quando necessaria sit 251; debet esse vera, non solum existimata aut virtualis 252; supernaturalis 253; universalis 254,- summa 255; quando elici debeat, ut valeat absolutio 256; num elici debeat cum intentione confitendi 257; num pro singulis absolutionibus 258; v. Dolor. Contumacia V.: quis sit contumax 6; divisio 6; quando desinat 6: quae ad incurren dam censuram requiratur 6. Contumelia Π.» quid sit et quomodo irrogari possit 662; eius malita 663; quomodo materiae gravitas determinanda sil 664. Convalidatio matrimonii: v. Matrimonium. Sanatio in radice. Conversio III.: quos actus comprehendat 240; ad remissionem peccatorum necessaria 240; v. Remissio. Cooperatio ad bonum II.: 99. - ad peccatum II.: quid sit 116; quomodo differat a scandalo et inductione 116; quotuplex sit 117; quaenam licita, quaenam illicita 118; condiciones ad liceitatem cooperationis materialis requisitae 119 ss.; cooperatio ad falsos ritus 122. artificum et mercatorum 123; ad pravas ephemerides 124,- cauponum 125,- biblio­ polae 126; typographorum 127; famulorum 128; ad illicitas actiones medicorum 129. - ad delictum V.: 24. - ad iniuriam II.: quotuplex sit 477,- quatenus licita 118,- inducit obligationem resti­ tuendi 478; quae sint cooperationes positivae et negativae 479, 495 ss. - ad sodomiam: v. Sodomia. Copia Confessorii III.: quid significet 142. Copula carnalis III.: num ad essentiam matrimonii requiratur 622; IV.: quid sit 6, 64; perfecta, imperfecta 15. - coniugalis: licita senibus et sterilibus 66,- eius complementum licite sibi procurat mulier, nisi vir ante semniatonem se retrahat 68; gaudium de futura num sponsis licita 63; v. Actus coniugalis. Copula onanistica v. Onanismus. Copula sodonritica v. Sodomia. Cor II.: quatenus punctio cordis licita sit 339. Correptio fratema II.: quid sit 94; quomodo differat a paterna et iudiciali 94; eius obligatio 95; condiciones requisitae, ut obliget 96,- ordo in ea servandus 97; num monendus, qui ex ignorantia peccat 98. Craniotomia II.: num licita sit 340. Credere, Credo: v. Fides. Creditor II.: qui enumerantur 506; ordo inter eos ratione restitutionis 505 s .· obii gatio erga occisum creditorem 467. Credulitas II.: ut peccatum contra fidem per excessum 25. Credulitatis affectus Π.: quid sit 5; v. Fides. Crematio cadaverum II.: ab Ecclesia prohibita 716; cur humationem introduxerit 716; quatenus rationem praebeat negandi sacramenta et sepulturam ecclesiasticam 717. Crimen II.: occultum, publicum 649,- quando liceat revelare occultum 650; quae condiciones servandae 650,· quatenus liceat revelare crimen publicum 651 ; num fatendum sit a reo 732; III.: ut impedimentum matrimonii 580 ss. v. Matrimonium. Cristallomantia II.: quid sit 154. Criteria I.: discernendi conscientiam invincibiliter et vincibilter erroneam 212 nota; peccata mortalia et levia 296. Crudelitas I.: opposita temperantiae, quid sit 288; cf II. 346. Crux III.: sine cruce cum imagine crucifixi celebrare non licet 213. Culpa II.: theologica, iuridica 458,- iuridica lata, levis, levissima 458; ad obligationem restitutionis requiritur culpa theologica 459,- quando sufficiat culpa iuridica 459; quam obligationem inducat culpa levis 434 ss.; V.: in oppositione ad dolum quo modo intelligenda 7. - collectiva I.: quid sit: refutatio 86 a. 16 Index generalis totius operis Cultus II.: quid sit 135; quotuplex sit 136,- falsus 149,- superfluus 150; differt ab honore 131,- imaginum et reliquiarum 137. Cura pauperum II..· quae sit necessaria et utilis 93. Curia episcopalis: v. Documenta. Curiositas I.: opposita modestiae, quid sit 288. D. ( Γ* Daemon II.: quale peccatum sit pactum cum ipso 155; usurpatio nominis cius 197 Damnificatio II.: quid sit et quomodo compensetur 81. - iniusta II : quotuplex sit 429,- quatenus peccet, qui alium impedit a consequendo bono 430; quid ob damnificationem restituendum sit 453; sub quibus condicioni­ bus obligationem restitutionis inducat 454; ob damnificationem ex errore profectam 462; ob damnificationem dubiam 460,· ob damnificationem in bonis spiritualibus 464,- propter homicidium 465,- propter stuprum vel fornicationem 469,- propter adulterium 472,- propter laesam legem militarem 475; propter defraudata tributa 476; propter cooperationem 477 ss.; quatenus ad restitutionem teneatur, qui eam non impedivit 496. Damnum II.: quid sit, emergens 442. Debilitas mentis V.: in imputabilitate delicti 9,- cf I. 61 s. Debita II.: a patre relicta num a filio solvenda sint 286,- incerta exstinguuntur per compositionem 521. Debitor II.: ad quid teneatur, quando excusetur ab obligatione 511 ss. v. Restitutio. Debitum I.: morale, legale, juridicum 269. Debitum coniugale IV.: quid sit 64,- obligatio 87; obligatio reddendi debiti 88,- intra primum bimestre 88; quando amittatur ius exigendi 89,· in specie per adulterium 100; quomodo ius amissum restituatur 100; num reddendum illicite petenti 90,· quando cesset obligatio reddendi 91; num coniux ob numerosam prolem, ob damnum prolis a reddendo excusetur 92; num viro familiae curam negligent! reddi debeat 92; num exsistat in dubio devalore matrimonii 98,· num voto castitatis ligatus petere et reddere possit 101. Decalogus II.: eius partitio et momentum 130. Declaratio I.: comprehensiva, extensiva 158; v. Decreta. Interpretio. Decreta Summorum Pontificum I.: loci theologiae moralis 10. - Congregationum Romanarum I.: eorum valor 135; formiter edi debent 134. Defectio a fide III.: quae est irregularitas ex delicto 492. v. Infidelitas. Apostasia. Haeresis. Fidei negario. Defectus II.: mercis substantialis, accidentialis 590; qui in venditione manifestandi 590; in assecuratione vitae 630,- III.: in confessione admissi: qui, quomodo, a quo corrigi debeant 402, 406; temporis, loquelae, excusant ab integritate confes­ sionis 285; in ordinatione comissi, v. Ordo; in consensu matrimonii 632 ss,· formae matrimonialis 660; habilitatis in matrimonio 658; qui sunt irregularitates, enume­ rantur 482 ss. Defraudatio mercedis I.: inter peccata in coelum clamantia 354. Defraudator tributi Π.: num ad restitutionem teneatur 476. Delectatio in genere I.: quid sit, num licite intendi possit 91; quatenus agere propter solam delectationem peccatum sit 90; v. Bona delectabilia; IV.: venerea, spiri­ tualis, sensibilis, sensualis, mixta 7. - venerea IV.: completa, incompleta 8; num specie differant 8,· num impuberes delectationis completae capaces sint 8; directe, indirecte volita 10; directe volita non admittit parvitatem materiae, indirecte volita eam admittit 11 ,· indirecte volita quando grave peccatum 12; actionis graviter et leviter in nam influentes 13,- num coniugibus licita sit 93. 96 v. Luxuria. - morosa I.: quid sit 336; quale peccatum sit 337; num contineat malitias obiecti 337; IV.: quid sit 62,- cuius gravitatis ct speciei peccatum sit; num speciem cx obiecti circumstantiis contrahat 62; num coniugibus licita 96. Delegatio jurisdictionis I.; quis delegare possit, quid ad usum potestatis delegatae requiratur 130; quando exspiret 131; III.: 339, 342. - ad assistentiam matrimonialem III.: quis delegare, quis delegari possit 642; num Index generalis totius opens 17 suiliciat delegatio generalis 642; num capellani indigeant delegatione 642; num exspiret morte delegantis 642. Deliberatio in actu humano I.: quid sit 45; quatenus ad actum moralem necessaria sit 45, 63, 65. Delictum V.: quid sit 2; quando eius imputabilitas minuatur 17 ss. Denegatio sacramentorum et sepulturae ecclesiasticae II.: propter cremationem cada verum 717. Denuntiatio II.: evangelica quid sit 94; num ad eam teneantur alumni 97; nota pro Superiore 97,· quando exsistat obligatio denuntiationis judicialis 730. - sollicitationis III.: confessarius sollicitans denuntiari debet 374, 377; quis eum denuntiare debet 378; persona sollicitata absolvi nequit, nisi denuntiare velit 379; excomunicationem incurrit, si intra mensem non denuntiat 379; quid si per ca lumniam denuntiat 379; causae ab obligatione denuntiandi excusantes 380,- modus denuntiandi 381 cf. etiam V 71, 101. - librorum pravorum II.: quis denuntiare teneatur 704. Depositum II.: quid sit 564; obligationes depositarii 565,- deponentis 566. Deputati II.: eorum obligationes 310; quatenus eligi debeant 322,- qui eligendi sint 323, num eligi possint indigni 324,- v. Cives. Derogatio /egis I.: quid sit 198; v. Legis cessatio. Desertor a servitio militari II.: quomodo peccet 321. Desiderium L: quid sit in genere 51, 331; II.: 41, ut actus caritatis 56; mortis num sit peccatum 48, I.: 333,- perpetuo vivendi, num sit contra spem II.: 48. - impurum IV.: quid sit; efficax, inefficax 63; speciem sumit ab obiecto et circum­ stantiis 63; pollutionis naturalis num licitum sit 63; num coniugibus licitum sit 96. - pravum I.; quid et quotuplex sit 331; quale peccatum sit 332; quando desiderium inefficax peccatum sit 332; num liceat proximo desiderare malum 333. Desperatio I.: ut filia acediae 353; II.: quid sit 49,- simplex, qualificata 52,- eius malitia 50; non admittit parvitatem materiae 50. Determinismus I. 20. Detractio, calumnia I.: ut filia invidiae 341,- II.: quid et quotuplex sit 644,- eius malitia 645,- quomodo determinanda sit eius gravitas 646; quatenus specifice differat a calumnia 648; quot peccata committat coram pluribus detrahens 648; quatenus peccet audiens detractionem 654. Diaconus III.: quando baptizare possit 64,- quo ritu eucharistiam dispensare debeat 125; num contrahat irregularitatem, si absque commissione parochi solemniter baptizat vel s. communionem destribuit 64, 126. Dictamen conscientiae I.: quid sit 209; v. ludicium practicuni. Conscientia. Dignitates ecclesiasticae: v. Officia ecclesiastica. Dilectio inimicorum: v. Caritas. Diligentia debita V.: num excuset eius omissio a poenis ecclesiasticis 9. Discipuli II.: eorum obligationes erga magistros 307. Disparitas cultus III.: quae sit impedimentum matrimoniale 574 ss. Dispensatio legis in genere v. Legis dispensatio. - a lege naturali, divina, positiva I.: num possibilis 116 s, 122. - a ieiunio II.: quando 687. - a voto: v. Votum. - a iuramento: v. Juramentum. matrimonialis III.: quae sit potestas S. Pontificis 602; tribunalia, per quae dis­ pensat 603; quae sit potestas ordinaria 604 s.; quae parochi et confessarii 606 s. sine causa invalida est 609; quae causae canonicae 610,· quae non-canonicae 611; quomodo petenda 612; in forma ordinaria, nobilium pauperum 612; quae in supplicatione exprimenda sint 613; num valeat, si in supplicatione sit error 615; de solvenda taxa 614; in forma commissoria, in forma gratiosa concessa 617,quis eius exsecutor sit 618; quomodo exsequenda, si pro foro externo concedatur 619; si a Poenitentiaria concedatur 620,· an proles per eam legitimetur 616,- in matrimonio rato 519, infidelium 525. A formalitatibus interpellationis: v. Inter­ pellatio. - a ieiunio eucharistico; v. Ieiunium. - ab interstitiis ordinationis IIL: quae 477. 2 Noldin. Index Generali· 18 δ v (j * t Index generalis totius opens I 3 Dispositio III.: ad sacramenta generatini: v. Sacramenta; ad reviviscentiam sacra mentorum 10; ad Eucharistiam conficiendam et sumendam, v. Eucharistia, Missa,· ad communionem frequentem 161,· quale iudicium de dispositione poenitentis necessarium sit 390,- ex quibus signis iudicium formari possit 391; ad ordines (tonsuram) 452. Disputatio cum haereticis U.; quatenus licita 40. Dissimulatio fidei: v. Occultatio. - sacramentorum III.: quid sit 38; ex iusta causa licita est 39. Distillatio IV.: quid sit,- quomodo a pollutione differat 41,- num peccatum sit 41 v. Pollutio. Distinctio peccatorum specifica, numerica v. Peccatorum distinctio. Distractio III.: voluntaria in administratione sacramentorum veniale non excedit 19 Divinatio II.: quid et quotuplex sit 153; variae formae 154,- eius malitia 155,· quatenus licita sit virga divinatoria 158. Divisio Theologiae moralis I.: 8. - Tractatus de Principiis I.: 12. - Theologiae moralis specialis II.: 2. Divortium III..· quoad vinculum v. Matrimonii indissolubilitas. - quoad habitationem III.: separatio ex mutuo consensu perpetua 664; temporanea 665; separatio ex causa unius partis perpetua 666; temporanea 667. - civile III.: num iudici sententiam divortii pronuntiare liceat 669; num coniugibus petere liceat 671,· advocatis causam divortii agere liceat 672. Docilitas I.: pars prudentiae, quid sit 268. Documenta V.: ad curiam episcopalem pertinentia, quae subtrahuntur, mutantur etc. 85; quoad documenta ad S. Sedem pertinentia 70. Dolor de peccatis III.: venialibus, quomodo comparatus esse debeat 264,- quando elici debeat, ut valeat absolutio 256; num elici debeat cum intentione confitendi 257; num sufficiat unus pro duabus absolutionibus 258; num liceat confiteri venialia sine dolore 264; sufficit dolor de frequentia venialium 264; II.·. ut actus caritatis 56; v. Contritio. Dolus, ut vitium speciale I.: filius avaritiae 340. - in fure Canonico V.: quid sit 7. Domicilium ecclesiasticum I.: quid et quotuplex sit 142; quomodo acquiratur, amit­ tatur 143; III.: quoad ordinationem 464. Domini, heri II.: eorum obligationes erga famulos vel operarios 301 ss. Dominium II.·. notiones praeviae 355,- quid possit auctoritas civilis 356; definitio 357; principia deducta 358; quotuplex sit 359; imperfectum (usus, ususfructus, servitus) 360 s.; eius obiectum 366 ss.; d. in bona interna 366; in mixta 367; in res externas 368; subiectum 369,- origo 370; obligationes 371,· d. filiorum 372 ss.; coniugum, uxorum 376 ss.,· auctorum 379; clericorum 380,· modi d. acquirendi 382 ss. Domus formata religiosorum III.: quae 348. Dona Spiritus Sancti I.: num sint 32; quot sint 32,- eorum natura 33; quid operentur 33. Donans, Donatarius II.: qui sint 548. Donatio II.: quid sit 548; quotuplex sit 549; quatenus valeat a debitore facta 548; sub quibus condicionibus valeat 550, 93; quos effectus producat 551; quando revocari possit 541; donatio mortis causa quid sit et quatenus valeat 559. Dubia fides: v. Possessio. Praescriptio. Dubitatio temeraria.· v. ludiciupi temerarium. Dubium l.; quid sit 222; differt a suspicione, opinione, certitudine 222,- quotuplex sit 222; duplex modus deponendi conscientiam dubiam 224; imputabilitas actus cum dubio peracti 224. v. Systema morale. - in fide II cur possibile, cur illicitum sit 33,- cur haereticis licitum sit 33; num haeresis sit 33; dubitantes de fide quomodo tractandi sint 33; v. Haeresis. - de morali aestimatione proximi II.: quid faciendum sit 661. Duellum II.: quid sit 347; quotuplex sit 348; num liceat privata vel publica auc­ toritate 349; academicum verum duellum 350; poenae in duellantes latae 350,obligatio restituendi ex duello orta 468; V.: perpetrantes, ad illud coopérantes, poenae etc. 81. I ! i ! I Index generalis totius operis 19 E. Ebrietas I.: quid et quotuplex sit 288, 3*14,- eius malitia formalis 345; quando grave peccatum sit 346; num imputari possint peccata (contumeliae, blasphemiae) in ebrietate commissa 346; num liceat se inebriare ad evitandam mortem; ad mor­ bum depellendum; ad leniendos dolores (partus); ad melancholiam pellendam 345; V.: num excuset ab incurrenda censura 9. Ebriositas 1.: quid sit, quomodo impugnanda sit 350. Ecclesia ut locus sacer 111.: quid sit 200; per se solum in ecclesia consecrata vel benedicta celebrare licet 201; II.: quibus peccatis violetur 178; quatenus ei con­ veniat sanctitas, immunitas 178; v. Sacrilegium. Editio librorum: v. Libri. Editor: v. Auctor. Educatio II.: obligatio 292 ss; 111.: 654; in matrimonio mixto 559; V.: acatholica 86. Effectue I.: bonus et malus in actione cum duplici effectu: eorum imputabilitas 82 ss.; externus quando imputandus sit 78, 85; consuetudinis iuridicae 203; legis 108, 161 ss.; peccati mortalis 299; peccati venialis 301; III.: sacramentorum per se et per accidens, primarius et secundarius 4; num effectus peccati in confessione declarandus sit 279; attritionis, contritionis: v. Attritio. Contritio. Efficacia caritatis Π.: quae 57. - orationis II.: quae 144. n Electio vitae status II.: obligatio filiorum 288; V.: libertas electionis 100. Eleemosyna II.: quid sit 89; eius praeceptum 90; quomodo obliget in extrema, gravi communi necessitate 91 ss.; num tributa valeant pro eleemosyna 93. Elisio probabilitatis I.: minoris per maiorem quo sensu intelligi possit 23" v. Pro­ babilitas. Emancipatio II.: quando et quomodo fiat 372; feminarum 283. Emphyteusis II.: 361. Emptio-venditio II.: quid sit et quo tempore dominium transferat 587; quotuplex sit 588; ad quid teneatur venditor quoad rem vendendam 589,- quoad manifesta­ tionem defectuum 590,· quoad rei traditionem 591; quoad assecurationem 592; num valeat venditio rei alienae, adulteratae 589; ad quid teneatur emptor 593 census 580. Ephemerides pravae IL: num eas legere, articulis vel nuntiis insertis iuvare, vendere, hospitibus proponere liceat 124, 125,- lege positiva prohibentur 696,- viri eccle­ siastici indigent licentia ad ephemerides moderandas 699,- quatenus ephemeridum scriptoribus liceat aliorum crimina revelare 652. Epikia I.: quid sit 160,- quando licita sit 160; v. Lex. Episcopus I.: potestatem legiferam habet 131; in quibus 183, quos dispensare possit 184,- V.: eius violenta laesio 68; cum ad iudicem laicum trahentes 67, 78,- simoniace ad ordines promovens vel promotus 116,- contra praescripta cn. ordinans 128; sine canonica provisione consecrans et consecratus 55 a. proprius III.: quis sit episcopus proprius quoad ordinationem 464,- quid requiratur ut alienum subditum ordinare possit 463; ut in aliena diocesi ordinare possit 476. Error L: ut impedimentum actus humani v. Ignorantia,· conscientiae moralis 212; II.: in voto 209; in damnificatione 462; in contractu quotuplex sit 535 s.; qua­ tenus irritet contractus 536,· 111..· circa iurisdictionem communis et privatus 347; in errore communi Ecclesia supplet iurisdictionem 347; in consensu matrimoniali 632,- in libello supplici dispensationis matrimonialis 615,- confessarii 406. Erubescentia fidei: v. Fidei erubescentia. Ethica L: eius relatio ad theologiam moralem, antiqua et Christiana, catholica et protestantica 5, nota 1 et 2; ut aiunt situationis 207 a. Eubulia L: pars prudentiae, quid sit 268. Eucharistia III.: sacramentum et sacrificium est 98; eius definitio 99,- quam gratiam conferat sub utraque specie suscepta 100; quando gratia conferatur suscipienti 101,- quamdiu Christus praesens 102,- multiplices effectus 104; num una species sola consecrari possit 103; species frequenter renovandae 128,- v. Missa: V.: abiicere 50; sacrificium simulare 62. 2* 20 $ I* 4 Index generalis totius operis Eucharistiae dispensatio III.: quo tempore dispensari possit 129; quo loco 130; quo ritu dispensari debeat sanis 131; quo ritu infirmis 132,- quid faciendum sit, si infirmus sacram hostiam evomat 132,- ubi, quando et quibus regulares eucharistiam dispensare possint 127. - fonna III.: quae sit forma consecrandi panis, et quae in ea sint essentialia 119: quae sit forma consecrandi vini, et quae in ea sint essentialia 120; quomodo proferri debeat 121; formae validae, dubiae, invalidae 122. materia III.: remota est panis triticeus et vinum de vite 105; quid requiratur, ut panis sit materia valida 106; ut sit materia licita 107; ut vinum sit materia valida 108: ut sit materia licita 109,- vino admiscenda est aqua 110; materia consecranda debet esse physice praesens 111; debet esse determinata 112,- quid ad licite consecrandam materiam requiratur 113,- quaenam materia vi intentionis celebrandi consecretur 114,· num guttae vini sive interius sive exterius calici adhaerentes consecrentur 115,- num micae panis hostiae adhaerentes vel ab ea separatae con­ secrentur 115; num consecretur ciborium extra corporale relictum 115; quando particulae consecrandae ponendae sint in altari 116; quanta materia consecrari possit 117; quid si particulae dubie consecratae sint 118. - minister DI.: quis sit minister consecrationis 124,- quis sit minister dispensationis ordinarius et extraordinarius 125; quae potestas ad eam licite dispensandam re­ quiratur 123; 126; quo ritu diaconus eam dispensare debeat 125; ubi, quando et quibus regulares eucharistiam dispensare possint 127. - necessitas III.; praecepti et medii (necessitas moralis, absoluta) 136; quando urgeat praeceptum divinum 137; quando praeceptum ecclesiasticum 136. subiectum III.: validae susceptionis 133,- licitae susceptionis 134; quotuplici modo eucharistia sumi possit 133; cur infantibus non detur 134,- num amentibus dari debeat 135; num sensibus destitutis dari possit 135; qui eam suscipere debeant 136; dispositio substantialis quoad animam est status gratiae 140·; dispositio accidentalis est devotio 140; praeceptum confitendi omnes obligans 141; prae­ ceptum confitendi quamprimum obligans sacerdotes 143; quando celebrare liceat non praemissa confessione 142; dispositio requisita quoad corpus est habitus de cens 144; mundities 145; num fluxus menstruus, pollutio involuntaria, usus matri­ monii impediant communionem 145,- ieiunium eucharisticum v. leiunium. Euthanasia I.: quid sit, quatenus licita sit 349,- Π.: 338. Eutrapelia I.: quid sit 288. Evagatio mentis I.: filia acediae, quid sit 353. Examen conscientiae III.: eius ad confessionem necessitas 290; quae diligentia in eo adhibenda 291; quomodo cognosci possit negligentia gravis 290. - sponsorum III.: a quo et quomodo instituendum 540. Exactores tribuli II.: ad quid teneantur 317; quatenus restituere debeant 476. Excommunicati V.: tolerati, vitandi 35; qui nunc sint vitandi 36; communicatio cum iis forensis 42; civilis 46; causae, ob quas cum excommunicatis in civilibus communicare liceat 47; quale peccatum sit cum iis communicare 49; excommuni­ cato vitando auxilium impendentes in delicto 77,- communicatio clericorum cum excommunicatis in divinis 49, 77; III.: num ab iis moribundi sacramenta petere possint 43. Excommunicatio V.: quid sit 34; quotuplex sit 35; eius effectus immediati 38 ss.; mediati 48; reservata specialissimo modo 50 ss.; speciali modo 56 ss.; simpliciter 72 ss.; ordinario 86 ss.; nemini 94; cf. etiam ΙΠ 581 ss. Exempti Ill.: eorum iurisdictio 342; I.: ut subiecta legis 151; V.: poenae 21. Exercitium artis medicae III.: contrahit irregularitatem ex delicto 497. Exorcismus III.: quid sit 53; sollemnis et simplex, publicus ct privatus 53; Ecclesia habet potestatem exorcizandi 50; exorcismum sollemnem non licet peragere sine licentia Ordinarii 54; nisi de facto obsessionis certo constet 54; exorcismus pri­ vatus ab omnibus peragi potest 54; sacerdotibus valde commendandus 54. Exsecutio dispensationis matrimonialis: v. Dispensatio. Exsecutor II.: in cooperatione iniusta quis sit etc. 487. Extrema unctio: v. Unctio. Index generalis totius opens 21 Facultates Confessoriorum III.: eorum usus tempore iubilaei 333 s., v. Jubilaeum. Falsarii litterarum, documentorum etc. V.: pertinentium ad Sedem Apostolicam 70. ad curiam episcopalem 85. Fama IL: quid sit et quotuplex 66, 642; ius m famam veram et falsam 643,- quinam ius in famam habeant 643, num liceat seipsum infamare 66; quomodo laedatur 644, quomodo eius restitutio facienda a detractore et calumniatore 655, 656; quae causae ab ea excusent 657. Familia II.: quibus societatibus constituatur,· obligationes intra familiam 279; eius bona 376 ss. Familiares regularium III.: qui sint 349; qua iurisdictione eos absolvere possint 349. Familiaritas III.: licita, illicita 419; sponsorum 420. Famuli II.: quatenus cooperari possint peccatis dominorum 129; eorum relatio ad dominum 300; num teneantur impedire damna dominis inferenda 3 £· ; quando eorum furta dominis facta sint gravia 417; num eis liceat occulta compensatio erga dominos 428; eorum obligatio erga dominum aere alieno gravatum 508 Feminae II.·. earum emancipatio 283 s.; iusta merces 612. Feria VI.: in Passione et Morte Domini III.: celebratio missae prohibetur 203; si incidat festum de praecepto 203,- actio liturgica, quando celebretur 205; num repeti possit 208,- distributio communionis 129. Festa II.: quatenus praeceptum sanctificandi festa divinum, ecclesiasticum sit 256; ad quid obliget 257. Fidelitas II.: quid sit, unde eius obligatio oriatur, quomodo obliget 635: quid valeat promissio ex fidelitate 547; quae tyranno exhibenda 312. Fides II.: quid sit, quo differat ab opinione, a scientia 3; ut virtus, ut actus quid sit 3: formata, informis 3; debet esse universalis 4; interna, externa; divina, catholica; explicita, implicita; formalis, virtualis 6; obiectum cius materiale, formale 4; quod sit eius subiectum 3; quando amittatur habitus 3,- eius genesis 5; intema et externa quando obliget per se, per accidens 14 ss.; peccata contra fidem 25 ss. Fides actualis II.: necessitate medii et praecepti necessaria 7 s.; quarum veritatum necessaria necessitate medii 10; necessitate praecepti 11 .· III.: num ante con­ fessionem elici debeat 263. Fidei erubescentia II.: quid sit 19. - negatio II.: directa, indirecta 19; non licet directe negare fidem 20; licet quan­ doque indirecte 23; quot modis fides negari possit 21; licet fidem occultare 22, 23; v. Infidelitas. Apostasia. Haeresis. - persecutio II.: num in ea fugere liceat 24. - propagatio IL: an praecepta sit 18. Fideicommissum II.: quid sit 558; quomodo differat a fideicommisso familiae 557. Filii II.: eorum obligationes 285 ss.,· num parentibus in necessitate constitutis possint religionem ingredi 286; num teneantur patris debita solvere 286,- quatenus paren tibus oboedire teneantur 287; in eligendo vitae statu 288. - illegitimi IL: qui dicantur 297; eorum relatio ad parentes 297. v. Legitimitas. - acatholici III.: quid de eorum baptismo dicendum 67, 73. Filiifamilias IL: qui sint 372; in quae bona dominium habeant 373; num domi laborantes mercedem exigere possint 374,- quatenus de bonis sibi concessis dis ponere possint 375,- quoad furta parentibus facta 417. Filiae virtutum, vitiorum: v. Virtutes. Peccata capitalia. Finis actus moralis I.·. quis sit 75,- quotuplex sit 76; quatenus moruhtatem tribuat actui 77; num sanctificet media 77. - ultimus hominis I.· quis sit 13,· primarius, secundarius 14; argumenta 15; num supernaturalis 17; media ad finem ultimum 18,- obligatio ad eum tendendi 36 s. legis I.: quando cesset adaequate, inadaequate,- contrarie, negative 199.· num cesset lex, si eius finis cessat 199. generationis IV.: operis 67; operantis multiplex in actu coniugali 78. Fines matrimonii III.: qui 504. Fiscus II.: quomodo restitutio ei facienda sit 512. Fluxus menstruus Ill.: num impediat s. communionem 1 15; v. Menstruatio. 22 ( < Ci t* 4 Index generalis totius operis Foecundatio artificialis IV.: quid sit, num licita sit 77. Foenus II.: quid sit 578; tituli extrinseci 579; recens lex Ecclesiae 581,- quotuplex 583,- quae sit liciti foeneris mensura 584; antiquitus ab Ecclesia prohibitum 586,cur nunc licitum 582. Foetus II.· quis dicatur 342; maturus, praematurus, immaturus; animatus, inanimatus 342; ectopicus 341,- num sit aggressor iniustus 340,· quatenus occidi possit 362 ss.,· v. Occisio; III.: abortivi baptizandi sunt 70.· nondum editi in periculo mortis baptizandi sunt 71. Fontes theologiae moralis I.: qui 9. - moralitatis obiectum, circumstantiae, finis 69 ss. Forma sacramentorum 111..· quid sit 11 ; simul cum applicatione materiae proferri debet 13; ab eodem ministro, qui materiam applicat 14,- eius prolatio debet esse vocalis 16; v. Sacramenta singula. - celebrationis matrimoiii III.: quae praescripta 635 s. - dispensationis matrimonii: v. Dispensatio. Formae mutatio III.: substantialis, accidentalis 15; error ministri, qui sensum formae non mutat, num faciat invalidum sacramentum 15; valor formae ambiguae ab intentione ministri dependet 15. interruptio III.: facilius interruptio syllabarum quam verborum mutat sensum 16. Formae repetitio 111.: tum integram formam tum unum alterumve verbum sine causa repetere peccatum est 16; scrupulosi, qui formam sine causa repetunt, non semper peccant 16. Formalitates interpellationis coniugis infidelis: v. Interpellatio. Formulae blasphemae II.: enumerantur 203. - iuratoriae Π.: quae 243. Fornicatio IV.: quid sit 15; semper grave peccatum est iure naturae et positivo pro­ hibitum 17; a concubinatu et meretricio specifice non differt 17; IL: quatenus inducat obligationem restitutionis 471. Fortitudo L: quid sit 278; eius obiectum, eius actus proprius 279; vitia fortitudini opposita 280; eius partes integrantes et potentiales 281,- eius actus principalis est martyrium 282. Forum Ecclesiae V.: quid sit 15; eius divisio 15; quatenus censura incurratur in foro externo, quin incurratur in foro intemo 15 in nota. Francomurarii V.; eorum absolutio 75; v. Societates prohibitae. Frequentia actus coniugalis IV.·. quae 91; v. /Xctus coniugalis. Fructus Π.·. quid sint et quotuplices 363; fructus industriales non restituendi 447; quid postulandum circa eos a possessore rei 441, 447; fructus officii divini qui 754; quando restitui debeant 758,- missae v. Missa. Fuga in persecutione fidei II.: num licita sit 24,- v. Fidei persecutio. Fugitivi V.: qui sint 121. Functiones sacrae IL: num sit simonia pro eis pretium accipere 194. Funera civilia Π.: num eis interesse liceat 109. Furor I.: species irae, quid sit 352. Furtum II.: quid sit 414; quatenus differat a rapina 413; eius malitia 414,- materia furti relative et absolute gravis 415 s.; furta domestica 417; rerum expositarum 418; rerum ad plures pertinentium 423; furta minuta 419; quando materia furtis ablata coalescat 420 ss. (v. I, 322); quid a furto excuset 424 ss. G. Gaudium pravum I.: quid sit 334, quotuplex eius obiectum 334; quale peccatum sit 335; num peccatum sit gaudere de modo, quo malum patratum est 335; de bono effectu mali 335; de malo propter bonum effectum 335. Generatio IV.: activa, passiva 6; organa generationis in mare, in femina 5; actus generationis 6. Gestio negotiorum II.: quid sit 574. Gloria Dei I.: interna, externa,· obiectiva, formalis 14: v. Finis ultimus Gnome I.: quid sit 268. Index generalis tolius operis 23 Gradus cantatis Il.t qui 54. Gratia supematuralis I.; principium activitatis humanae in finem ultimum 97 ss. Gratia sanitatum II.: a vana observantia discernenda 162. Gravitas peccatorum v. Peccatorum grav/fas. Gula I.: quid et quotuplex sit, quot modis committi possit; quale peccatum sit; eius filiae 342; num grave peccatum sit comedere usque ad vomitum 342; vesci car nibus humanis 342. H. Habitatio II.: ad quid inserviat 66. Habitus I.: quid sit, quomodo acquiritur, habitus et consuetudo 59; eius influxus m actus humanos 60; eius imputabilitas 60, 86,- substantivus, operativus 257; bonus et malus, acquisitus et infusus v. Consuetudo moralis. Virtutes. Haeresis II.: quid sit 29; materialis, formalis 30; eius malita 31; num fides negari possit sine formali haeresi 33; num negare propositionem ab Ecclesiae damnatam haeresis sit 32; num revelationem privatam 32; num dubium de fide 33; V.: poena haeresis 57; de ea suspecti 59. Haeretici I.: ut subiectum legis Ecclesiae 148; II.: num liceat cum cis communi­ care 37; eorum templa ingredi, eorum functionibus, nuptiis intéressé 39,- comitare eorum funera 39; cum eis disputare 40,· ad moribundum vocare ministrum haere­ ticum 122,- 111.: quando haeretici ad fidem conversi iterum baptizandi sint 74; haeretici non possunt esse patrini 78; num haeretici absolvi possint 297; num pro eis sive vivis sive defunctis missa applicari possit 177,· moribundi ab iis petere possunt sacramenta 43,- V.: qua excommunicatione puniantur 57; eorum librorum editores, defensores etc. 60. Hebetudo 1.: filia gulae, quid sit 342. Hereditas II.: quid sit, quot modis acquiri possit 552; duplici modo acceptari potest 555. Heres II.: quis dicatur 553,- universalis, particularis 403; ab intestato, ex testamento; necessarius,· legitimus 553,- num teneatur acceptare hereditatem 554; eius obli­ gationes 554; debet implere vota defuncti 220,- num teneatur restituere bona ecclesiastica a clerico accepta 782. Hermaphroditi III.: qui dicantur, num matrimonium inire, ordines suscipere possint 571. Herus II.·, quis sit, eius obligatio erga subditos 303. Historiographi II.; quatenus eis liceat defunctorum crimina litteris consignare et pro palare 653. Homicidium I.: inter peccata in coelum clamantia enumeratur 354: II.: quid sit 336; quotuplex sit 337; eius diversae species 337,- quatenus ex eo oriatur obligatio restituendi 466 ss.; erga creditores occisi 467; III.: contrahit irregularitatem ex delicto 495; v. Occisio. Honestas I.: ut virtus quid sit 288. Honestas publica III.: quae est impedimentum matrimonii 597 ss. Honor 11.: quid sit 66, 642; quomodo differat a cultu 131,- ius in honorem 643; qua tenus et quomodo reparandus sit honor laesus 665; num ad reparandum honorem sit venia petenda 665. Humatio corporum II.: cur 716. Humilitas I.: ut virtus universalis et speciales 288 a. Hyperdulia: v. Cultus. Hypersexualitas IV.: quid sit, eius causa, signa, imputabilitas 46. Hypnotismus II.: quid sit 747,- eius phaenomena 747; num viribus naturalibus pro ducantur 748,- per se illicitus est 749; quatenus licite exerceri possit 749. Hypocrisis I.: filia superbiae, quid sit 339. Hypotheca II.: 361. 24 Index generalis totius operis I. I C r* ai lactantia I.: quid sit 339. Ieiunium I.: actus est abstinentiae, quae consideratur ut pars temperantiae 288: Il.: quotuplex distinguatur 673» utrum iuris divini an ecclesiastici sit 673» ad quid et quos obliget 674 s.» quando committatur grave peccatum contra ieiunium 676» quibus diebus obliget 674» quae sit essentia ieiunii 680» tempus refectionis diebus ieiunii 683» num anticipare, invertere liceat 683» quinam a ieiunio excusentur 685» quis in eo dispensare possit 687. - eucharisticum III.: in quo consistat 146» quid sit cibus solidus, potus, potus alco­ holicus 147» quomodo laedatur ieiunium 148 ss.; quae causae excusent 152 ss.; privilegium infirmorum 158; dispensatio, quomodo petenda et interpretanda 159. ïentaculum II.: num diebus ieiunii liceat 682,- quantitas et qualitas cibi in eo per­ missi 682. Ignavia I.» opposita fortitudini 280. Ignorantia I.: quid sit 48; quomodo differat ab errore et inadvertentia 48; quotuplex sit 49; eius influxus in actus humanos 50; unde desumatur quantitas culpae in peccatis ignorantiae 50; num omnis ignorantia simpliciter vincibilis leve peccatum sit 50; num et quae sit circa legem naturalem 114,· quomodo excuset ab obliga­ tione legis 176 ss.; ΙΠ.: num excusat ab incurrenda reservatione 363; quid efficiat circa irregularitatem 481; in matrimonio 624. IV.: num detur invincibilis circa peccata luxuriae 13; V.: quoad poenam ecclesiasticam 8; quoad absolutionem 32. Imagines sacrae II.: cultus, quid praeceptum sit 137. Immunditia I.: filia gulae, quid sit 342. Immunitas a lege militiae II.: in quibus 321. - ecclesiastica II.: quae 178. Immutabilitas legis naturae I.·. quae 116. Impedimenta actus humani v. Actus humanus. - actus coniugalis: v. Actus coniugalis. Impedimenta matrimonii III.: quis statuere possit 514. 555; num consuetudine intro­ duci possint 555; quos obligent 556; impedientia, dirimentia 552» num liceat matrimonium inire cum impedimento dubio 553; publica, occulta 552,- quae sit obligatio ea revelandi 550. - impedientia III.: quot sint 556; impedimentum catechismi et criminis 556. Votum 111.: quae vota matrimonium impediant 557; quod peccatum committat, qui tali voto ligatus matrimonium init 557; ad quid teneatur 557. - Mixta religio III.: quo iure matrimonium impediat 558,- quis in ea dispensare possit 558,- sub quibus condicionibus 559; quando matrimonium mixtum licitum sit 560. - Cognatio legalis III.: quid sit 561» natura impedimenti 562. - dirimentia III.: quot sint 564. Aetas III.: quae ad validum matrimonium requiratur 565 ss. - Impotentia III.: quid sit 567, quotuplex sit 568; quatenus dirimat matrimonium 269; de matrimonio cum impotente inito 570; differt a sterilitate 567. - Ligamen III.: quid sit 572; quae certitudo de statu libero requiratur 573. - Disparitas cultus 111.: quae et quatenus matrimonium dirimat 574; quid, si dubi­ tatur de valore baptismi 575. - Ordo sacer III.: quatenus matrimonium dirimat 576. - Votum sollemne III.: quodnam votum matrimonium dirimat 577. - Raptus III.: quid sit 578: quatenus dirimat matrimonium 579,- indispensabile est 578. - Crimen III.: quod matrimonium dirimat 580; num ignorantes impedimentum contrahant 580; quae condiciones requirantur ad contrahendum impedimentum 581 ss.» quando multiplicetur impedimentum 584. Consanguinitas III.: quid et quotuplex sit 585; eius linea 586; eius gradus quo­ modo computandi 589,- consanguineorum nomina 590,- quatenus matrimonium dirimat 587 ss.» quando multiplicetur 591. - Affinitas III.: quid sit, unde et inter quos oriatur 593, 594; eius linea, gradus, multiplicatio 594; nomina affinium 595: quatenus matrimonium dirimat 596. Index generalis totius operis 25 - honestas publica HI.: quid sit, unde et inter quos oriatur 597; quatenus matrimonium dirimat 597; num oriatur ex matrimonio clandestino, civili 597. - Cognatio spiritualis III.: quid sit 598; unde et inter quos oriatur 599; quando multiplicetur 599; num oriatur ex baptismo privato 599. - Cognaho legalis 1Π.: quid sit 600; quatenus matrimonium dirimat 600. - ordinationis v. Irregularitates. Imperfectio III.: quid sit 226 (v. I, 289); non est materia sufficiens confessionis 226 I.: quotuplex distinguatur 289; v. Omissio. Impetus passionis V.: num excuset ab incurrenda censura 9. Impletio legis: v. Legis impletio. Impositio manus 111.: in confirmatione necessaria est 87; in ordinatione tactu physico fieri debet, sed sufficit tactus mediatus 460,· in ordinatione impositio manus presbyterorum non requiritur ad valorem 460. Impotentia L: distinguitur physica et moralis 177; num a lege excuset 177,· Π.: ut causa a restititione excusans 516; III.: prout ab integritate confessionis excuset 285 s.; ut impedimentum matrimoniale 567 ss. v. Impedimenta. Impuberes: v. Subiectum legis. Impudicitia IV.: quid sit 9,- actus impudicitiae 51,- quomodo differat a luxuria 10; ab actibus consummatis 51; malitia actus impudicitiae exterioris 51 s.; interioris 61. Impuritas TV.s quid sit 9. Imputatio itnputabililas I.: quid sit 79; condiciones imputabilitatis 80; actus boni et mali 81; effectus boni et mali in causa voluntarii 82,· quando imputentur 85. peccati ex habitu pravo commissi 86. Inadvertentia: ad conceptum v. Ignorantia III.: in absolvendo sine iurisd. 343. Incestus IV.: quid sit, quotuplex sit 21,- duo peccata includit 22; incestus inter con­ sanguineos et affines specie non differunt 22; incestus inter diversos consanguineo^ et affines specie non differunt 22. Inconstantia I.: opposita prudentiae, quid sit 267. Indeterminismus I.: 20. Index librorum prohibitorum II.: quid sit 696 ss.; v. Libri. Indifferentismus II.: cur malus sit 33. Inductio IL: quid sit 110,· quomodo differat a scandalo directo et indirecto H0; eius malitia 111; num liceat petere, quod alter non praestat sine peccato 112; num liceat suadere minus malum ei, qui ad maius patrandum determinatus est 113,num liceat apponere occasionem peccandi 114. Indulgentia III.: quid sit 313; alio modo conceditur vivis, alio defunctis 314,· indui gentiae applicari non possunt aliis vivis 314,· vivis concessae infallibilem effectum habent, non item defunctis 315,- personalis, realis, localis 316; plenaria, partialis 317; num eandem indulgentiam saepius in die lucrari possimus 317,- quis con­ cedere possit 318; condiciones ad lucrandas indulgentias requisitae 319; condi­ ciones ad lucrandas indulgentias pro defunctis requisitae 320; opera ad indul­ gentiam plenariam necessaria 321,· communio paschalis valet ad lucrandas indul­ gentias, quae communionem exigunt, excepto iubilaeo 322; quae visitatio ecclesiae requiratur 323; preces praescriptae ore recitari debent 324; indulgentia concessa in forma Ecclesiae consueta 325. - altaris privilégiait III.: quid sit 326,- num eius effectus infallibilis 326; num ab aliis indulgentiis differat 326,- condiciones ad eam lucrandam requisitae 327. - m articulo mortis III.: unica indulgentia et plures tituli 330,- quibus applicari possit 331; condiciones ex parte sacerdotis 331,· ex parte moribundi 331; quando appli­ canda sit 331. - iubilaei: v. lubilaeum. Indulgentiae V.: quaestum ex iis facientes 72. Indumentum II.: ad quid inserviat 66. Inepta laetitia I.: filia gulae, quid sit 342. Infantes III.: quorum sacramentorum sint capaces 41; num et quando baptizari debeant 66 s.; expositi num baptizari debeant 76; infidelium et haereticorum, num baptizari possint 67, 73,· v. Subiectum legis. Infideles IIL: num peccent differendo baptismum 73; num moribundi sensibus destituti baptizari possint 73; num pro eis missa applicari possit 177. 26 Index generalis totius opens Infidelitas IL: quid sit; negativa, privativa, positiva 26,- eius malitia 27. Infirmitas extrema III.: excusat ab integritate confessionis 285. Inflatio II.: quid reddendum 577. Infusio in baptismo III..· quae esse possit et debeat 61. Ingressus in religionem II.: num licitus sit filiisfamilias parentibus in necessitate con­ stitutis 286,- num a restitutione facienda excuset 517,- aliquid pro eo accipere num sit simonia 195; III.: num fieri possit a parte fideli post solutionem matrimonii ex privilegio paulino 524,- V.: coactus 100. Inimicus II.: quis dicatur 81,- praecipitur diligendus 82; quatenus ipsi exhibenda signa caritatis communia et specalia 82; praeceptum reconciliationis 84,- modus reconciliationis 85. Iniuria II.: quid sit et quomodo compensetur 81, 409; quotuplex sit 409; eius malitia 410; quatenus scienti et consentienti non fiat iniuria 411. Iniuriae in Ecclesiae principes V..· quomodo puniantur 67 s.,· 78. Inoboedientia Π.: quatenus peccatum sit 278. Inquietudo I.: filia avaritiae, quid sit 340. Insania I.: species irae, quid sit 352. Inscriptio matrimonii: v. Adnotatio. Insensibilitas I.: opposita temperantiae, quid sit 287. Institutio Sacramentorum, Sacramentalium- v. Sacramenta. Sacramentalia. Instructio religiosa II.: num sit res sacra 39; haeretica frequentari non potest 39; num sit simonia pro ea pretium accipere 193; V.: ut delictum 56, 86. Integritas confessionis: v. Confessio. Intelligentia I.: pars prudentiae, quid sit 268. Intemperantia I.: opposita temperantiae, quid sit 287. Intentio I.: quid sit 43; actualis, virtualis, habitualis 43; obiectiva vel naturalis 87; in impletione legis v. Legis impletio; cf. III.: 20; II.: in missa audienda 258; in oratione requisita 140,· III.: interpretativa 20; clara, determinata, explicita 22; absoluta, condicionata 24; in administratione sacramentorum requiritur virtualis 21; determinata 23; saltem implicita faciendi, quod facit Ecclesia 23; in sus­ ceptione sacramentorum requiritur saltem habitualis implicita 41. missae III.: secunda, quid sit 176,· missae intentionem cum alio permutare licet 194; v. Applicatio. Interdictum V.: quid sit 102; eius divisio 103,- effectus 104; quomodo solvi possit 105; interd. in specie 106 ss.; ei causam dantes 109; v. Loca interdicta. Interpellatio coniugis infidelis III.·. cur praecepta, quatenus necessaria, eius obiectum, eius formalitates, eius dispensatio 523 Interpretatio legis: v. Legis interpretatio. - iuramenti promissorii IL: quae 247. - voti II.: quae 222. Interstitia 111.: quae in ordinatione servanda sint 477; quis in eis dispensare possit 477. Intimiditas 1.-. opposita fortitudini, quid sit 280. Inventio v. Res amissae. Thesaurus. Inventor novi operis II.s eius iura v. Auctor. rei amissae II.: eius obligationes et iura 393; thesauri, quis sit 389. Invidia I.: quid sit; unde oriatur; quale peccatum sit; eius filiae 341. Involuntarium I.·. quid sit 44; quotuplex sit 44; differt a non voluntario 44. Ira, iracundia I.: quid sit; quotuplex sit; quale peccatum sit; eius filiae 352. Inegularitates III.: quid sit irregularitas 480; eius subiectum, quid prohibeat, quid efficiat, eius ignorantia, quomodo multiplicetur et contrahatur 481; quomodo differat ab impedimento simplici ordinis 499; quis dispensationem ab iis dare possit 500; quomodo petenda sit 501; V.·. ut effectus excommunicationis me­ diati 48. ex defectu III.: ex defectu natalium 482; huius cessatio 483,- ex defectu corporis 484; huius species 485,- quinam defectus animae eam inducant 486; ex defectu sacramenti 487; cx defectu famae 488; quinam infames sint 489; ex defectu lenitatis 490. - ex delicto III.: condiciones ad eam contrahendam 491; defectio a fide 492; Index generalis totius operis 27 baptismus ab acatholico susceptus 493; matrimonium attentatum 494; homicidium, procuratio abortus 495,- mutilatio,- suicidn tentatio 496; exercitium artis mediciae vel chirurgicae 497; abusus ordinis 498; v. Diaconus Irreligiositas II.: ut peccatum contra religionem 148. Irritatio: v. Lex irritans - voti v. Votum. - iuramenti v. luramentum. Iteratio sacramentorum III.: quae iterari non possint 26; quando fieri possit vel debeat 27. - baptismi v. Baptismus. - extremae unctionis v. Unctio. Jubilaeum III.: quid sit 332; quo differat ab alia indulgentia plenaria 332; ordinarium et extraordinarium, quo differant 332,- condiciones requisitae 333; facultates, quae confessoriis concedi solent 334; de usu harum facultatum 334,- indulgentiae et facultates, quae durante anno sancto suspenduntur 335. ludaei II.: quatenus communicatio cum eis prohibita sit 36. ludex II.: quid sit et quotuplex 719; quam scientiam et jurisdictionem habere debeat 720; quatenus peccet iudex saecularis causas ecclesiasticas ad suum tribunal trahens 720; num liceat iudici exigere dona vel sponte oblata acceptare 721; diligentia in eo requisita 722; sententiam iuxta legem ferre debet 721; iuxta scientiam juridicam 723,- quid, si scientia iuridica et privata discrepent 723; quid ei agendum, si causa maneat dubia 725; num sententiam secundum legem iniustam ferre possit 726; ad quid teneatur, qui sententiam iniustam tulit 727.· quam obligationem producat sententia judicialis 723; III.: quoad divortium civile quid ei liceat 669. - iuratus II.: quis dicatur 728; quid, si scientia iuridica et privata discrepent 728 Iudicium practicum I.: quid sit 45; quatenus ad actum moraliter bonum necessarium sit 45; v. Conscientia. Iudicium temerarium II.: quid sit 658,- quomodo differat ab opinione temeraria, sus­ picione, dubitatione temeraria 658; eius malitia 659; suspicionis temerariae malitia 660; quando grave peccatum sit 661; num liceat ita se gerere, ac si alter malus esset 661; in dubio de morali aestimatione proximi 661 *. luramentum II.: quid sit 239; eius liceitas 240,- quotuplex sit 241; condiciones validi iuramenti 242; quae sint formulae iuramenti 243,- condiciones liciti iura menti 244,- num liceat iurare cum restrictione mentali 244,- quale peccatum sit iuramentum falsum 250,- carens iustitia 251,- iuramentum fictum 252,- num sint iuramenta reservata 235. - promissorium II.: quid et quotuplex sit 245; eius obligatio 246,- num valeat de re mala, inutili, minus bona 246; quomodo interpretandum sit 247; quomodo cesset 249; num obliget iuramentum metu extortum 246, 248; ad quid obliget iuramen­ tum additum contractui 540. - fidelitatis II.: quatenus licitum sit et obliget 248. lurisdictio ecclesiastica in genere I.: quid sit 127, 129,- quomodo differat a civili 129; a potestate dominativa 127,- quotuplex sit 129; quando delegata subdelegari possit 130; quando exspiret 131; V.: an exerceri possit ab excommunicato 43; eius exercitium impedientes 66. - ecclesiastica in Sacramento poenitentiae III.: quid sit 338,- solum in subditum exerceri potest 340,- a superiore poenitentis concedi debet 340; etiam ad absol vendum a venialibus requiritur 340; ordinaria et delegata 338, 341,- cui competat ordinaria 341; quot modis delegari possit 339, 342; quomodo cesset jurisdictio 343,- qua iurisdictione absolvantur navigantes in mari vel aere 344; quando eam suppleat Ecclesia 345; jurisdictio dubia et probabilis 347,- num licitus sit eius usus 347; in religiosos 383,· in alumnos convictores et familiares 349; in religiosas 350, in peregrinos 340,· adeptio iurisdictionis 342,- V.: eius defectus in audienda con fessione 123, 125; v. Periculum. Religiosi. Religiosae. Complex. - indicis Π.: quae necessaria 720. Iurisdictionis restrictio ΙΠ.: quot modis fieri possit 355,- v. Reservatio. - suppletio IIL: quae, quando 347. 28 Index generalis totius operis Ius subiectivum L quid sit 269,- quotuplex sit 270; connatum, acquisitum,· alienabile, inalienabile 206; eius collisio cum officiis 206 s.; II.: ad laborem et laborandi 69; in quae bona homo ius habeat 364 s.; quatenus in famam ius habeat 642; auctoris 379,- v. Auctor; asyli, quid sit 162,· ad beneficium ex concursu 455,- patronatus, utrum vendere sit simonia 192; IV.·. in debitum matrimoniale 65 ss.,· quando in hoc debitum amittatur 89. - normativum Ecclesiasticum, civile I.: eorum relatio ad theologiam moralem 5,· ut fontes theologiae moralis 10. Iustitia I.: tripliciter accipitur 271,- eius species 271,· eius partes 276,· commutative 272,- distributive 273; legalis 274; sociales 275,- vindicativa 275,- commutative inducit obligationem restitutionis, si laesa fuerit 277; II.: in materia quarti Decalogi praecepti 276 ss.; quinti Decalogi praecepti 325 ss.,· septimi 355 ss.; octavi 634 ss.; in iuramento quid sit 251. L. Labor II.: quid sit 67; eius momentum 67,- quatenus exsistat obligatio laborandi 68; quodnam sit ius ad laborem 69; quatenus sit modus acquirendi dominii 397 s.,· eius naturalis destinatio 609. Laesio sigilli: v. Sigillum. Latria: v. Religio. Votum. Laxismus I.: quid doceat; qui eum defendant; quomodo refutetur 234.· quinam dican­ tur laxistae 234; distinguendus a conscientia laxa 213. Lectio librorum prohibitorum II.: eius moralitas 696. - epistolarum alienarum: v. Litterae. Lectiones turpes IV.: malitia diversarum lectionum turpium 59. Legatum 11.: quid sit 558; quando legatarius eius dominium acquirat 558,- pium, quo iure regatur 556, 558. Legitimatio prolis III.: occasione dispensationis matrimonialis 616,· per subsequens matrimonium 656; alii legitimandi modi 656, 3. Légitimités filiorum III.: quae sit 655. Lex I.: quid sit 106; differt a praecepto 107; eius sanctio 109; quotuplex sit 110; quando obligare incipiat 155,· ad quid obliget 163; num metus a lege excuset 176. - aeterna I.: quid sit 111; quo differat ab aliis legibus 111. antiqua L: quatenus abrogata sit 119; quando abrogata sit 119; quamdiu licite observari potuerit 119. - civilis II.: eius valor in materia iustitiae 356. militaris II.: num condi possit 318; quid ad cius iustitiam requiratur 318; qua­ tenus in conscientia obliget 319; qui ab ea immunes sint 321; num ex eius laesione obligatio restitutionis oriatur 475. naturalis L: quid sit 112; quid praecipiat 112; quomodo promulgetur 112; con­ tinet triplicis generis praecepta 113; num ignorari possit 114; quatenus immuta­ bilis sit 116 s. - positiva divina L: quid sit 118; cur supematuralis dicatur 120; quae praecepta contineat 120; quos obliget 121; absolute perfecta est 121; num Ecclesia in ea dispensare possit 122. humana I.: potestas eam ferendi 127; in societate civili 128; quis in Ecclesia leges ferre possit 132; eius obiectum quomodo comparatum esse debeat 136 ss.; num praecipere possit actus internos 138; num actus heroicos 140,· num se extendat ad actus praeteritos 141. - poenalis I.: quid sit 164; num condi possit 164; num exsistat 165. irritans I.: quid sit 166; quotuplex sit 167; num lex initans civilis actum solum civiliter irritet 168. in praesumptione fundata I.·. quid et quotuplex sit 169; quam vim habeat 170. Legis subiectum I.: in genere quodnam sit 144 ss.; quodnam sit in lege naturali, positiva divina, humana 146; num haeretici teneantur legibus Ecclesiae 148: num lege sua teneatur ipse legislator 149; quatenus legibus Ecclesiae tenean­ tur pueri 147; regulares 151; peregrini et vagi 152; num clerici teneantur legibus civilibus 150; V.: legis poenalis 21. Index generalis totius operis 29 Legis promulgatio L; quid sit 153; num necessaria sit 153; a quo fieri debeat 153; quomodo fieri debeat 154. - acceptatio I.; quid sit 156; num requiratur 156. - interpretatio I.; quid sit 157; quotuplex sit 157; authentica et doctrinalis 157; Effectus interpretationis authenticae, doctrinalis, usualis 158; quis interpretari possit 159. Legis epikia I.= quid sit 160; quando ea uti liceat 160. - obligatio I.; obligatio moralis 108; quando incipiat 155; exsistit 161; pendet a voluntate legislatoris 161; unde eius voluntas cognoscatur 161; quotuplex esse possit 162; ad quid obliget lex 163; quomodo cessare possit 175. - impletio L: quomodo lex implenda sit 171; quando implenda sit 174; num eodem actu et eodem tempore pluribus praeceptis satisfieri possit 172 s. - deobligatio L: per causas eximentes 175; per causas excusantes 176 s. - dispensatio I.: quid sit 180, quomodo differat a licentia et declaratione 180; quotuplex sit 181; de ipsa potestate dispensandi 182; quis dispensare possit 183; in quibus legibus 182; num episcopus religiosos exemptos 184,- num habens potestatem dispensandi secum ipse dispensare possit 185,· num s. pontifex in lege divina 122; num dispensari possit absens, invitus 184; num superior dispen­ sare debeat 186; quid requiratur ad validam, quid ad licitam dispensationem 187; qui utitur dispensatione valida, sed illicite petita, non peccat 187,· num liceat uti dispensatione extra dioecesim 191; quomodo cessat 188 ss. - cessatio I.: lex cessat abrogatione et derogatione 198; cessatione finis 199; v. Finis, consuetudine contraria 202 ss. - sanctio I.: quid sit, quotuplex sit, eius finis 109,· V.: 5. Legislator humanus I.: qua potestate indigeat 127; quomodo aliquis eius subditus constituatur 151,- an teneatur suis legibus 149; civilis 128,· ecclesiasticus 132. Lenitas, Lenitudo I.: opposita temperantiae, quid sit 288. Libellus repudii III.: quid effecerit 502. - supplex: v. Dispensatio matrimonialis. Liber II.: quid nomine libri 697,- quis licentiam edendi librum dare possit laicis, clericis saecularibus, religiosis 702 s. Libertas in genere L: quid sit 19 s.,· contradictionis, contrarietatis, specificationis 19. quod sit 21; cognitio et libertas 25, 26,- propensio voluntatis et libertas 27; habitus et libertas 59 s.; morbus animi et libertas 61 s.,· statistica moralis et libertas 22: anthropologie criminalis et libertas 23,- psychiatrie et libertas 24; quae in liber­ tatem influunt 25 ss. - Ecclesiae V.: eam laedentes 65. Liberum: v. Voluntarium. Libri pravi II.: lege naturae qui prohibeantur 695,- lege ecclesiastica prohibiti, unde cognoscantur 696; quando eorum lectione, retentione grave peccatum commit tatur 696,- quid nomine libri intelligatur 696,- quis eos prohibere possit 703,- quis facultatem legendi concedat 712; qui libri sint ipso iure prohibiti 707; cf. etiam V 60 s., 94. - turpes: v. Lectiones. Licentia L: quid sit 180. Licitator II.: in venditione sub hasta quid possit 601. Ligamen III.: quod est impedimentum matrimonii 572,- v. Impedimenta. Litterae II.: alienas litteras legere quantum peccatum sit 671; quando id licitum fiat 672. ' testimoniales III.: ad ordinationem requisitae 472; dimissoriae ad ordinationem requisitae 473,- V.: quando secumferant suspensionem, si omissae sint in ordidatione 124, 128. - Apostolicae V.« v. Sedes Apostolica. Loca interdicta V.: in iis celebrantes vel celebrare facientes 107. Locatio IL: quid sit, quotuplex 607; quas obligationes inducat 608; obligationes quoad locationem agrorum 608; v. Conductio. Loci theologiae moralis L: enumerantur 10. Locus sacer, religiosus, pius IL: quid sit 178,· missae celebrandae 262. - sacramentorum III..· quo confici possint; v. sacramenta singula. 30 Index generalis totius operis Loteria II.: quid sit 625,- requisita ad eius iustitiam 626. .3 Lucrum Π.: ex ludo, quid de eo sentiendum 623,- ex labore, num debeatur operario 611; num ratione mutui sit licitum 578; 1. cessans 442. Ludus II.: quid sit sensu iuridico, senso morali 622; requisita ad eius iustitiam 623; ad eius liceitatem 624; num lucrum retinere possit, qui alium ad ludendum coegit 623,- qui rem alienam exposuit 623; v. Bursa. Lumen III.: sine lumine celebrare grave peccatum est 213; num uno lumine cele­ brare veniale sit 213, duae candelae ex cera tempore missae ardere debent 213; celebrare cum candelis ex sebo non licet 213. Lumen fidei II.: quid significet 3,- v. Fides. Luxuria I.: ut opposita castitati resp. temperantiae, quid sit 288; IV.: quid sit 9; directe, indirecte volita 10,· directe volita non admittit parvitatem materiae, indirecte volita eam admittit 11,· indirecte volita quando grave peccatum 12, 13; actiones graviter et leviter in eam influentes 13,- v. Delectatio venerea. Luxuriae actus IV.: perfecti, imperfecti, consummati, non consummati; interni, externi 10;; externorum malitia 52; specificia differentia 53. I - peccata IV.: specialem foeditatem habent 11; consummata iuxta naturam 15 ss.; contra naturam 29 ss.; non consummata 48 ss.; num in iis detur ignorantia in­ vincibilis 13; externa 51 ss.,· interna 61. Lynchjustiz v. Vindicta popularis. M. Magia II.: quid et quotuplex sit 163; eius malitia 164,- magia recens 166 ss.; v. Tabulae rotantes. Magnetismus animalis. Spiritismus. Magistri II.: eorum obligationes erga discipulos 307; num in scholis acatholicis docere possint 296. Magnanimitas I.: pars fortitudinis, quid sit 280. Magnetismus animalis II.: quatenus eo uti liceat 168. 1 Magnificentia I.: pars fortitudinis, quid sit 280. | Maledictio II.: quomodo peccet maledicens proximo 101,- creaturis ratione carentibus, | sanctis, diabolo 204. ! Maleficium II.: num sit 165; quid et quotuplex 163,- quomodo tolli possit 166. I Malitia I.: filia acediae, quid sit 353. | Malthusianismus IV.: quid sit 72; v. Onanismus. I Mandans Ii.: quis sit 480; quatenus ad restitutionem teneatur 480,- eius obligationes erga damnificatum 481; erga mandatarium 482; num restituere debeat, si man­ datum revocavit 481. 1 Mandatum II.: quid sit contractus mandati 571; obligationes mandatarii 572,- man­ dantis 573; differt a conductione 609, I Manifestatio defectuum II.: in genere v. Correptio fraterna·, in contractu assecu| rationis 627; 631. J - complicis: v. Complex. - secreti IL: quando licita sit 667. I Mansuetudo I.: quid sit 288. 1 Manus impositio: v. Imposito. Ί Maritus 11.: eius obligationes erga uxorem 281; eius iura et obligationes quoad bona communia 377. 1 Martyrium. 1.: quid et quotuplex sit 282; num infantes martyrii sint capaces 282; condiciones veri martyrii 283; quae sit dispositio ad martyrium requisita 284; effectus martyrii 285. v. Baptismus sanguinis. Fortitudo. Masochismus IV.: quid sit 47. Mater II.: num prolem proprio lacte nutrire debeat 293; num teneatur subire sec­ tionem Caesaream ad servandam prolem 344; III.: obligatio ad baptizandum foetum matre mortua 71. ‘ Materia contractus.· v. Contractus. Jj - furti II.: gravis ,levis 415 s. - sacramentorum 111.: quid sit rernota et proxima 11; extra casum necessitatis Index generalis totius opens 31 debet esse certa 12) simul cum forma applicari debet 13, ab eodem ministro, qui formam pronuntiat 14; v. singula sacramenta. Materiae mutatio III.; substantialis, accidentalis 15. Matrimonium 111.; quid sit 502; quando et quomodo institutum 502; quo differat a ceteris contractibus 502; eius fines 504; eius bona 505; per procuratorem initum 629; sub condicione initum 630; sub condicione, quae adversatur eius substantiae 631; num copula ad eius essentiam requiratur 622; prout sacramentum est 506; sacramentum a contractu non differt 507; eius materia et forma 508; cius ministri 509; eius subiectum 510; eius effectus 512, 654 ss.; eius divisio 513,- morganati cum 513; conscientiae 513; attentatum 513; contrahit irregularitatem ex delicto 494; V.: a clericis vel professis vot. soli, aut cum iis 82; a professis vot. simpl. 92; coram ministro acatholico vel cum pacto liberos acatholice educandi 86; III.: S. Josephi 631,· Ecclesiae in illud potestas 514; auctoritatis civilis in illud potestas 515; mixtum 651 ss. - civile III.: quid sit, quotuplex sit 673 s.; quatenus licitum 675,- quatenus vali­ dum sit 676; num magistratus matrimonio civili assistere possit 677. Matrimonii necessitas III.: quatenus asserenda sit 503. - consensus III.: quid sit 621; eius necessitas 622; eius proprietates 623 ss.; con­ trahentium praesentia 629; consensus condicionatus 630 ss.; de condicionibus contra substantiam matrimonii 631; de defectibus consensus 632 ss.,- error 632; vis et metus 633. Matrimonii individualiias III.: in quo consistat 628. - unitas III.: in quo consistat 517,· perfecta, imperfecta 517; ei opponitur polyandria, polygynie, bigamie 517. - indissolubilitas III.: intema, externa 518; solvi potest matrimonium ratum fidelium 519 s.; matrimonium consumatum infidelium 520 ss. - celebratio III.: qua forma 635 ss.; 644 ss.,· quo tempore, ritu et loco fieri debeat 640, 647; quomodo celebranda sint matrimonia mixta 651; num liceat adire ministrum haereticum 652; de indignis 649; de matrimonio inscribendo 653. - convalidalio III.: quid et quotuplex sit 657,- quid confessario agendum, qui deprehendit matrimonium invalidum 657,- quomodo sit facienda, si matrimonium nullum sit ob defectum consensus 659,- si nullum sit ob defectum formae 660; si nullum sit ob defectum habilitatis 658,- v. Sanatio in radice. - impedimenta III.: 555 ss. - solutio: v. Dispensatio. Privilegium Paulinum. Divortium. - proclamatio III.: eius finis 547; sub gravi facienda est 547,- quoties, quando, ubi, a quo facienda sit 548 s.; quis ab ea dispensare possit 549,- quae sit iusta dis­ pensandi causa 549. - assistentia III.: activa, passiva 649; quis assistere debeat 637; num assistere possit parochus putativus, parochus intrusus 637,- condiciones validae 638,- licitae assistentiae 639; 642,- quis matrimoniis vagorum assistere debeat 641,· v. Delegatio. Quae assistentia exhibenda publicis peccatoribus 649,· in matrimoniis mixtis 651 - testes III.: 643. - usus v. Actus coniugalis. Media ad finem ultimum I.: quae 20. Medicina II.: ad explorandam eius virtutem data 744,· 328 b; inutilis "46: v. Medicus. - magica II.: quid sit, num superstitiosa sit 159. Medicus II.: eius obligatio 743; quatenus peccet aegrotorum curam respuens "44; num possit praebere remedium ad explorandam eius virtutem 744; 328 b.· licite adhibeat hypnotismum 749; quatenus teneatur monere aegrotum de mortis periculo 745; quatenus stipendium exigere possit 746. quatenus liceat praebere remedia inutilia 746. Medium virtutis I.: quid sit 259. Memoria I.: pars prudentiae, quid sit 268. Mendacium II.: quid sit 636,- quotuplex sit 637; eius malitia 638. Menstruatio IV.: quid sit 5,· quomodo tractandae, quae m. patiuntur 5; usus matri­ monii tempore menstruationis 82. Mensura foeneris II.: quae 584,- v. Foenus. 32 Index generalis totius operis Mentiri in confessione III.: num semper grave peccatum sil 271. Mercator: v. Emptio-venditio. Mercatus II.: quatenus diebus festis prohibiti sint 269. Merces iusta II.: individualis, familiaris 610,- operario debetur merces familiaris 611, minime vero pars lucri 611; feminarum 612; filiorumfamilias 374. Meretricium IV.: quid sit 16,- num meretrices permitti possint 17; v. Fornicatio. Meritum I.: quid sit 100,· quotuplex sit 101; condiciones meriti de condigno 102. Methodi theologiae moralis I.: quae enumerantur 6. Metus I.: quid sit 54; distinguendus a timore sensibili 51, 54; quotuplex sit 55; cf. II. 537; eius influxus in actus humanos 56; num metus reverentialis possit esse gravis 55, num \'aleant obligationes ex eo contractae 56,- num ab observa­ tione legis excuset 176; II.: quatenus initet contractus 537; quoad votum 210; juramentum 246, 248,· III.: influxus in consensum matrimonialem 633; V.: qui ab incurrenda censura excuset 10. Milites II.: conducti, conscripti 318,- eorum obligationes 320,- num fugere possint 321; quid de desertore 321; de .obiectore conscientiae' 321; in bello iniusto 354; num liceat bona hostium auferre 354. Militia v. Lex militaris. Ministrare sacramentum III.: sub condicione de praesenti vel praeterito licet 25; sub condicione de futuro non licet 25; sacramentum dubii valoris sub condicione ministrari debet 25; in statu peccati quando peccatum grave sit 29 s.; iuxta Rituale Romanum 31; quis licite possit 32 s.; quanta sit obligatio pastorum 34; quanta non-pastorum 35; quando adsit obligatio gravis 34 s.; non licet sacramenta ministrare indignis nisi ex iusta causa, nunquam vero incapaci 36; ob quas causas liceat sacramentum ministrare indigno 36 s.; v. Sacramenta singula. Minister sacramentorum III.: principalis, secundarius; ordinarius, extraordinarius, consecratus, non-consecratus,· publicus, privatus 17; haereticus 652. v. Haeretici; quae attentio requiratur 19; v. Attentio; quae intentio requiratur v. Intentio; in dignitatem suscipientis inquirat oportet 36,- indignus quis sit 43; non licet sacra­ menta petere a ministro indigno nisi ex iusta causa 43; cf. singula sacramenta. - missae Ili.: sub gravi requiritur minister masculus 213; deficiente ministro mulier celebranti a longe respondere potest 213. Minus malum II.: num suaderi possit 113. Misericordia Π.: quid sit 86; eius obiectum 86; eius praeceptum 87; eius opera 88. Missa III.: quid sit 163; est verum sacrificium 164,- non ad eius essentiam, sed ad eius integritatem communio requiritur 165; in consecratione unius speciei non habetur essentia sacrificii 166; eius quadruplex finis et effectus 167; varii offerentes 168,- tum missa tum sacerdos offerens tripliciter considerari potest 169; quomodo remittat peccata 172; pro quibus offeri possit 177; num pro infidelibus vel pro excommunicatis sive vivis sive defunctis 178; num pro infidelibus defunctis, pro catechumenis 178; missae manuales, ad instar manualium, fundatae 188,-sacrificium inchoatum complendum est 215; potest aliquis eodem tempore pluribus missis assistere 173; II.; quo iure audienda praecipiatur 257; qua intentione audienda 258,- qua attentione 259; quid sit missam integram audire 260; cum praesentia corporali 261; quo loco audiri debeat 262; causae ab hoc praecepto excusantes 263; dispensatio 264. Missae gregorianae III.: quid sint, num licitae sint 329. Missae fructus III.: qui sint 170; ex opere operato pruducti 171; meritorius, impetratorius, propritiatorius, satisfactorius 172; quomodo singuli producantur 172; generalis, specialis, specialissimus, ministerialis 173; quomodo singuli applicentur et conveniant 173; non sunt infiniti valoris 174 s.,· qui eodem tempore pluribus missis assistit, omnium fructus percipit 173; fructus missae dividi possunt 180. - minister III.: v. Minister. - interruptio III.: sine interruptione celebrari debet 214; essentialis interruptio illicita 214; accidentalis ex iusta causa licita est 214. Missale 111.: Romanum editionis typicae in celebratione adhibendum 210; non licet sine missali celebrare 213. Missarum reductio III.: quis missas reducere possit 195.· per reductionem fideles detrimentum non capiunt 195. Index generalis totius opens 33 Missarum condonatio III.: quid sit 196; solus s. pontifex missas condonare potest 196; quando condonatio concedatur 196; duplex effectus condonationis 196. - applicatio 111.: quid sit 176; publica, occulta 178; num valeat: ad mentem b Vir­ ginis 179; a quo fieri debeat 176, 179; cui fieri possit 177 s.; num fructus missae nulli applicatae in thesauro Ecclesiae maneant 176; quando fieri debeat 179; duarum applicationum quaenam valeat 181; pro eo, qui primus daturus est stipendium 181; pro vivo, qui creditur mortuus 181; valet applicatio missae de requiem facta vivo 181; quoties facienda sit pro populo 183; num fieri debeat ab ipso pastore 184; quo die et loco 184; qui applicare debet in honorem alicuius sancti, non tenetur dicere missam votivam 186; quando applicanda sit missa ex stipendio debita 189; licet missae applicationem permutare 194. - celebratio 111.: in statu peccati est sacrilegium 29; in pane fermentato quando liceat 107; quoties praecepta ratione sacerdotii 182; ratione officii 183; quae sit obligatio celebrandi ratione stipendii 185,- ratione beneficii 197; ratione oboe­ dientiae 198; ratione promissionis 199; quo loco fieri debeat 199,· in oratorio consecrato vel benedicto 201; num extra ecclesiam, in navi celebrare liceat 201.· quibus diebus celebrare liceat 202; quot missae in coena Domini, Sabbato Sancto 202; qua diei hora celebrare liceat 205; quoties eodem die celebrare liceat 207; in celebratione ritum omittere grave esse potest 211; non licet in cele­ bratione ritum addere 212,· non licet celebrare nisi in altari 213,· V.: simulata a non sacerdote 62; in loco interdicto 107. - stipendia v.Stipendium. Mixta religio III.: ut impedimentum matrimonii 556. v. Impedimenta. >Modell« IV.: eius moralitas 60. Moderamen inculpatae tutelae II.: quid sit 333; quatenus m defensione sui ne­ cessarium 333. Modestia I.: quid sit 288. Modi dominium acquirendi II.: enumerantur 397 s. Modus denuntiationis: v. Denuntiatio. Mohatra II.: 579. Moniales: v. Religiosae. Monopolium II.: quid et quotuplex sit 603; quodnam licitum sit 604: num licitum sit monopolium per conventionem venditorum constitutum 604. Monstra III.: nrout baptizanda sunt 72. Montes pietatis II.: 586. Morale L: quid dicatur 63. Moralitas I.; quid et quotuplex sit 63, 65; eius norma v. Norma moralitatis; non est absque Deo 68,· eius fontes in genere 69; in specie obiectum 70 s.; circum­ stantiae 72 s.; finis 75 ss.; num actus externus propriam moralitatem habeat "S; m usu delectabilium 91; v. Actus humanus, moralis. Morbus animi: v. Aegrotatio animi. Moribundi III.: sacramenta petere possunt etiam ab excommunicato vel haeretico 43; ab integritate confessionis excusantur 294,- qui absolvi non possint 295,- num haeritici absolvi possint 297. - sensibus destituti ΙΠ.: quae intentio requiratur ad valide suscipenda sacramenta 41; quamdiu vita in iis supponi possit 296; sub condicione absolvi possunt 295; infideles quomodo tractandi sunt 73. Morphium I.: eius effectus 347,- quando eius usus licitus sit 348.· num in articulo mortis 349. Mors II.: moralitas desiderii mortis 48; 329. Motiva attritionis, contritionis: v. Attritio. Contritio. Motus I.: primo primi, secundo primi, secundi 46; motus concupiscentiae indeter­ minate sumptae 51; quaenam resistentia motibus concupiscentiae opponenda 327. Motus carnales IV.: quid sint, graves, leves 48,- eorum malitia 49: quae resistentia eis opponenda 50. Mulcta contractui addita II.: quid de ea sentiendum 539. Multiloquium I.: filia gulae, quid sit 342. Multitudo confiteniium III.: num ab integritate excuset 288. v. Confessarius. Mundus I.t Quatenus fugiendus 38. 3 Noklm. Index Generalis 34 Index generalis totius operis Muti III.: ad confessionem tenentur 273, 285; quoad indulgentias 32-1. Mutilatio sui IL: quatenus illicita 328; num liceat se castrare 328,· III.: contrahit irregularitatem ex delictio 496. Mutuum II.: quid sit contractus mutui 575; non licet ratione mutui lucrum percipere 578,- licet ratione tituli externi 579; num liceat ratione tituli legis civilis 580,- quid reddere tenetur, qui pecuniam mutuo acceperat, si valor pecuniae valde minutus sit 577; quando gratis concedi debeat 581; alii contractus mutuo similes 580; recens lex Ecclesiae 581; cur hodie foenus licitum 582. N. Navigantes in mari vel aère III.: qua iurisdictione absolvantur 344. Necessitas I.: physica, moralis 108; v. Obligatio; II.: medii et praecepti quae sil 7; corporalis, spiritualis 75,- levis, gravis, extrema 75; quae necessitas a furto excuset 424; ad quid teneatur extreme indigens 425; ad quid dominus quoad extreme indigentem 425. - virtutum theologicarum: v. Virtutes. - proximi spiritualis et corporalis IL: de ordine servando 75: III.: obligationes pastorum circa spiritualem 34. Negatio fidei: v. Fidei negatio. Negligentia L: opposita prudentiae, quid sit 267. Nexus virtutum: v. Virtus. Norma moralitatis L; quae sit 64,· norma constitutiva et suprema 66; norma manifestiva 67. Notarii II.: qui diebus festis documenta authentica conficiunt 269,- qui in documentis venditionis etc. minus pretium declarant 316; v. Advocatus. Nundinae II.: quae diebus festis prohibitae 268. o. Obduratio cordis L: filia avaritiae, quid sit 340. Obiectum actus moralis I.: quid sit 70; quotuplex sit 71,- quatenus moralitatem tri­ buat actui 70. - legis humanae I.: debet esse honestum, iustum, possibile, utile communitati 136 s. - theologiae moralis I.: quod 1. - virtutum materiale, formale: v. Virtus. Obligatio I.: physica, moralis 108; eius principium 108; tendendi in finem ulti­ mum 37 s.; legis v. Lex; sequendi conscientiam 212; II.: iustitiae, restitutionis v. Justitia, Restitutio; quomodo differant obligatio fidelitatis et iustitiae 547; o. contractus v. Contractus; monendi proximum ex ignorantia invincibili peccan­ tem 98; IV.: reddendi debitum matrimoniale 87; quando cesset 91 s.; v. Actus coniugalis. Oboedientia II.: quid sit 278; eius obiectum materiale et formale 278; num oboe­ dientia praeceptum supponat 278,- quando peccatum specificum inoboedientiae committatur 278; erga usurpatorem quae praestanda 311. v. Apostasia. Filii. Observantia II.: quid ct quotuplex sit 277; quatenus a pietate differat 277; eius obiectum materiale et formale 277. - vana II.: quid sit 159; quotuplex sit 159; sanitatum 159; eius malitia 160,- quo­ modo dignosci possit 161 ss. Obsessi III.·. solum in eos, qui certo tales sunt, exorcismus adhiberi debet 54. Obstetrices III.: diligenter instruendae circa modum baptizandi 75; quomodo de bap­ tismo collato examinandae 75. Occasio damni: v. Causa damni. - peccati III.; quid sit 398,- quo differat a periculo peccati 398; remota et pro­ xima 399; voluntaria et necessaria, in esse et non in esse 399; particularis 419 ss.; cf. I 324 ss.; II 114; v. Tentatio, Periculum peccati Index generalis totius opens 35 Occasionarius III.; num absolvi possit in occasione proxima libera 400; in occasione proxima necessaria 401. Occisio sui U·: directa et indirecta 326. - malefactoris IL: a quo ct sub quibus condicionibus fieri possit 330. - miusti aggressoris II.: sub quibus condicionibus licita sit 332,- num praecepta sit 332; ad quae bona tuenda liceat 334 s. - innocentis II.: quatenus sit illicita 338; quando permitti possit 338. - foetus: v. Abortus, Craniotomia. Occultatio fidei II.: quae licita sit 22. - veritatis II.: varia media excogitata 639; ex iusta causa licita est 640. Occupatio II.: quid sit 383; conditiones ad eam requisitae 383; quatenus occupari possint animalia mansueta 385; mansuefacta 386; fera 387; rei vacantis, derelictae 391 s. Odium I.: ut filia invidiae, quid sit 341; Π.: oppositum caritati, quid sil 63; abo­ minationis, inimicitiae 63. - Dei II.: quatenus adversetur spei 48; caritati 63 ss. - proximi II.: quantum peccatum sit 100. Offensa II.: quid sit et quomodo compensetur 81. Officia I.: eorum divisiones et collisio 206. - veracitatis II.: quae 634. - divina V.: excommunicatus caret iure assistendi, utendi iis 38. v. Officium divinum. - ecclesiastica V.: simonia in iis commissa 83; quando suspensionem secumferat eorum resignatio 118; eorum collatio 129. Ofiicium divinum II.: quid sit 753,- eius fructus 754,- eius partes 755,- unde oriatur eius obligatio 756; quando graviter peccet illud negligens 757,- quatenus debeant restitui fructus ob neglectam recitationem 758,- eius forma 759; num recitandum sit officium Mariae Virginis, defunctorum etc. 760,- quodnam ofiicium recitandum sit 761; quatenus peccet commutans officium 762,- quomodo recitandum sit 764 ss.; num recitari possit cum socio 765,- quatenus liceat recitationem interrum­ pere 769; quatenus peccet ordinem horarum invertens 770,- quo tempore singulae partes recitandae sint 772,- qua hora anticipari possit matutinum 773; quae causae a recitatione excusent 774 ss. Oleum consecratum III.: triplex 86,- in consecratione aquae baptismalis adhibendum 59; v. Confirmatio, Uncfio. Omissio I.: quatenus operis non praecepti omissio peccatum sit 92, 289,- v. Imper­ fectio. - diligentiae debitae V.s num excuset ab incurrenda censura 9. Onanismus IV.: quid sit; duplex modus 72; grave peccatum est 73; cooperatio ad primum modum ex gravi, ad alterum modum solum ex gravissima causa licita est 74; media cavendi onanismi 75; num coniuges de eo interrogandi a confessario 76. Onanista IV.: num de peccato monendus, si in bona fide sit 76; num uxor onanistae debitum reddere possit, num debeat, num ab eo petere possit 74. Oophorotomie II.: quid sit 328. Opera SS Patrum I.» loci theologiae moralis 10. Opera II.: quae servilia, liberalia, communia, forensia 265, 267,- quae diebus festis prohibita 266; quomodo peccet opera prohibita peragens 266; quatenus prohi­ bitae sint actiones iudiciales 268; actiones civiles 269; quae causae ab hac prohibitione excusent 270 ss.; num excuset ratio vitandi otii 272. - moralia (quoad meritum) III.: quotuplicis generis sint 225. Operae contractus Π.: 609 ss. Operarii II.: quatenus differant a famulis 298; eorum obligationes erga heros 303; num possint cessare ab opera ex condicto 304 s.,· quae sit iusta merces 610 s. Operatio chirurgica II.: quatenus eam subire teneamur ad servandam vitam 325: num superior eam praecipere possit 325; num licita sit castratio, sterilizatio 328. craniotomia 340; sectio caesarea 344; vasectomia 328; quando licet punctio cordis 339. 3* 36 Index generalis totius operis Operistilia II.: quando iusta 304; quando licita 305. Opinio I.: quid sit 225; opinio speculative probabilis non est semper practice probabilis 226; opinio tenuiter probabilis non est vere probabilis 226; opinio unice probabilis quid sit 226; opinio tuta, minus tuta, tutior 227; opinio vere probabilis 237; opinio probabilior, aequiprobabilis, minus probabilis, proba­ bilissima 227; quando opinio tutior eligenda sit 236,- quid requiratur, ut opinio probabilis eligi possit 237,- quando liceat uti opinione probabili in genere 242; num etiam in casu legis cessantis 242, 248; II.: quomodo differat a fide 3. - temeraria: v. Iudicium temerarium Opiniones I.: falsae, num peccatum impediant 61. Oppressa IV.: quando immunis a peccato 24: an possit semen expellere 24. Oppresio pauperum I.: inter peccata in coelum clamantia 354. Oratio IL: quid sit 138; num attentio ad eius essentiam requiratur 139,- quotuplex sit 140; ad quos dirigi possit 141,- pro quibus fundenda sit 142; quid petendum sit 143; num infallibiliter exaudiatur 144,- eius condiciones 145; qua necessitate requiratur 146; quando eius praeceptum obliget 147. - dominica II.: necessario credenda 12. Oratorium III.: quid sit 200,- publicum, semipublicum, privatum 200,· per se solum in oratorio consecrato vel benedicto celebrare licet 201; quis licentiam oratorii semipublici concedere possit 201,· solus S. Pontifex concedere potest licentiam oratorii privati 201. Ordinarius III.: eius jurisdictio 341 s.; quinam 341. Ordinatio III.: qui defectus in ea commissi suppleri debeant 459; tempus ordi­ nationis 475,- locus ordinationis 476,- titulus ordinationis 474,- num sit obligatio recitandi preces vel dicendi missas in ordinatione impositas 479; impedimenta ordinationis 480 ss. Ordo L: moralis 34; naturalis et supernaturalis 35; physicus et moralis 63,- v. Norma moralis. Lex naturalis; II., servandus inter personas diligendas 73,- inter bona diligenda 74; inter necessitates proximi 75; inter nos ct proximum 76 ss.,· inter diversos proximos 80,· in correptione fratema 97,· inter creditores quoad resti­ tutionem 505 ss. sacer III.: eius definitio 449; ordinum numerus 450; tonsura non est ordo 452; ordines minores non sunt sacramenta 453; quam potestatem conferant 453; num maiores ordines sint sacramenta 454; quam potestatem conferant 454; quos effectus ordo producat 451; V.: eius simoniaca susceptio aut collatio 116; susceptio ab excommunicato, suspenso etc., susceptio sine litteris dimiss., ante aetatem, per saltum 124,- aliae suspensiones in collatione ordinum possibiles 128; v. Apostasia. Ordinis materia et forma III.: quae sit in minoribus 455 s.; eam s. Pontifex deter­ minat 455; quae sit in maioribus 457 s.; observanda quoad impositionem manuum 460; quoad instrumenta tangenda 458, 461. minister III.: validae ordinationis 462; licitae ordinationis 463,- num sacerdos delegari possit ad ordines minores conferendos 462; quis sit proprius ordinandi episcopus 464; non licet conferre ordinem praetermisso inferiore 478; non licet duos ordines sacros eodem die conferre 477. subtectum III.: quis ordines valide suscipere possit 465 :quis eos licite sucipere possit 466 ss.; num ordinandus esse debeat in statu gratiae 466; num confirmatus 466; quae sit scientia pro singulis requisita 470; quae aetas pro singulis requisita 469; titulus ordinationis requisitus 474. Organa fenerationis IV.: descriptio 5. Origo peccati.· v. Peccati orifo - dominii II.: quae 370. Ornatus mulierum II.: quatenus peccaminosus sit 107. Oscula inhonesta IV : malitia diversorum osculorum 56; num liceat admittere oscula libidinosa 60. Otium II.: quatenus peccatum sit 67. Index generalis totius operis 37 P. Pactum cum daemone II.: quale peccatum sit 155. - Simoniae.· v. Simonia. Paedcrastia IV.; quid sit 43, 47. Palpo II.: quis sit et quatenus ad restitutionem teneatur 492. Panis I1L: qualis sit materia eucharistiae v. Eucharistia. Parentes II.: eorum obligationes erga liberos 290 ss.; num teneantur consensum dare filiis religionem ingredi vel matrimonium inire volentibus 288; tenentur filiis procurare alimentum 292; instructionem 294; v. Scholae. Parochus I.: num dispensare et potestatem dispensandi delegare possit 182: III.■. eius jurisdictio 341; eorum, qui loco parochi sunt 341; num assistere possit matrimonio publici peccatoris 37,- viaticum ministrare pertinet ad parochum 126,- quoties pro populo applicare debeat 183; num ipse, quo die et loco applicare debeat 184. assistens in matrimonio v. Matrimonii assistentia. Partes corporis IV.: quae ex se non incitant, aliqualiter incitant, ex se incitant 51. - virtutum v. Virtutes. Participans II.: quis sit et quatenus ad restitutionem teneatur 494; num liceat in actione iniusta immediate participare 118. Participatio in funeribus civilibus, in sacris etc.: v. Communicatio. Partus acceleratio II.: quo differat ab abortu 342,- sub certis condicionibus licita 342. Parviiicentia 1.: opposita magnificentiae, quid sit 280. Parvitas materiae in peccatis I.: quae ,in quibus peccatis 297. Passio V.: in ordine ad incunendam censuram 9: v. Concupiscentia. Pathologici status IV.: 40. Patientia L: pars fortitudinis, quid sit 281. Patrini baptismi v. Baptismus. - confirmationis v. Confirmatio. Pauperes II.: quatenus in diversis necessitatibus iuvandi sint 91; cura pauperum a quo et quomodo exercenda sit 93. Peccata interna 1.: quot distinguantur 330; num specie morali differant 330. cf. etiam IV 61 ss. - capitalia I.: cur ita vocentur 338; quot numerentur 338. - in coelum clamantia I.: quae sint 354. in Spiritum S. I.: quae dicantur secundum scripturam 355. quae secundum theologos 356; quo sensu irremissibilia sint 355 s. - luxuriae v. Luxuria. - mortalia III.: sunt materia necessaria confessionis 228; in specie infima declarari debent 276; omnia et singula 277,- quid significet particula circiter numero pecca­ torum addita 277; eorum actus externus declarari debet 278; non autem eorum effectus 279,- dubia non sunt materia necessaria 280. - venialia III.: sunt materia libera et sufficiens confessionis 229; confessio generica venialium valida, sed illicita 267 s.; num liceat confiteri venialia sine dolore 264; sufficit dolor de frequentia venialium 264,- num Ecclesia eorum confessionem praecipere possit 275. - remissa III.: sunt materia sufficiens confessionis 226; directe et indirecte remissa 228,- indirecte remissa sunt materia necessaria confessionis 284. - reservata III.: v. Reservatio. Casus. Peccati origo I.: quae sit 324; per tentationem 327. periculum I.: quid et quotuplex sit 325,- quatenus vitare teneamur grave quatenus leve 326. Peccator III.: publicus, occultus 37,- peccatori publico neganda sunt sacramenta 37,· peccatori occulto neganda sunt sacramenta si occulte petit 37,- quid requiratur, ut peccator publicus ad eucharistiam admitti possit 37. Peccatorum distinctio specifica I.: num sint peccata specifice distincta 304,- norma specifice distinguendi peccata 304 s.; num peccata commissionis et omissionis contra eandem virtutem sint eiusdem speciei 305; num peccata pluribus praeceptis circa eandem materiam opposita sint diversae speciei 306. M 38 Index generalis totius operis distinctio numerica I.: ex duplici fonte derivatur 307; quando plures actus moraliter unum constituant 308,- quando plura obiecta moraliter unum consli tuant 313; quando actus voluntatis moraliter interrumpantur 309; quando multi plicenter actus interni 310; actus exterius complendi 311; actus externi 312; actus interni ad plura obiecta relati 314; actus externi ad plura obiecta relati 315. Peccatorum gravitas I.: diversa est peccatorum mortalium gravitas 323; quot modi·» peccatum grave fiat leve 319; quot modis peccatum leve fiat grave 321; num plura venialia constituant mortale 322. Peccatum I.: quid sit 289; quatenus differat ab imperfectione 289,- requisita ad peccatum 290; v. Advertentia, Consensus; nullum est peccatum philosophicum 291; multiplex peccati divisio 292; omissionis 293; peccati distinctio theologica 294,- sunt peccata mortalia et venialia 295,- criteria inter ea discernendi 296; peccata ex toto genere gravia, ex toto genere levia, ex genere suo gravia 297; peccatum indeliberalum 320,- origo neccati 324, 327. - mortale I.: eius essentia 298; eius effectus 299,- condiciones peccati mortalis 316; peccati venialis 320,- in quibus peccatis detur parvitas materiae 297,- signa semiplenae advertentiae 317; signa semipleni consensus 318; quomodo peccet, qui nil cogitat, utrum res gravis an levis sit 317,· qui dubitat, utrum aliquid grave an leve sit 317; qui deliberat de peccato committendo 318. - veniale I.: eius essentia 300,· cur dicatur veniale 300; eius effectus 301; condicio­ nes ad illud requisitae 320. - habituale I.: mortale 302; veniale 303. - philosophicum I.: quid sit 291. - commissionis, omissionis I.: in quo consistant 292, 293. Pecunia Π.: utrum sterilis an frugifera 580; cur nunc dicenda sit actu frugifera 582; contractus lucrativi circa pecuniam 580. Pendulum sidereum II.: quid sit, num eius usus sit licitus 158. Peregrini I.: qui dicantur, quas leges observare debeant, quibus privilegiis fruantur 152; III.: qua iurisdictione absolvantur 340; num a casibus reservatis absolvi possint 365; V.s num censuras incurrant 21. Perfectio I.: num obiectum theologiae moralis 2. - Christiana: v. Consilia. - virtutum I.: diversa 264. Periculum peccati: v. Peccati periculum. - mortis III. :in periculo mortis supplet Ecclesia iurisdictionem 346,- cessat omnis reservatio 346; absolvere potest simplex sacerdos praesente approbato ab omni bus peccatis et censuris 346; num absolutus a censura reservata se sistere debeat, si convalescat 346; cf 367; V.s 30. - vitae II.: remotum, proximum 327; num liceat se periculo vitae exponere 327. ad salvandum proximum 77. Periurium II.: quid sit et quotuplex 240; quale peccatum sit periurium stricte accep tum 250; late acceptum 251. Persecutio fidei.· v. Fidei persecutio. Perseverantia I.: pars fortitudinis, quid sit 280. Persona habilis II.·. ad contractum in genere 528 s.; III.: ad ineundum matrimonium 627; ad ineunda sponsalia 529. ■ Persuasiones falsae v. Opiniones. Pertinacia II.·. ad haeresim requisita 29. Perversio sexualis IV.: quid sit et quotuplex sit, eius imputabilitas 47. Picturae et statuae obscoenae II.: quae, quatenus sint scandalum 108,- cf. IV. 57. Pietas II.: quid sit 276; eius obiectum materiale et formale 276; peccata contra pieta tem 276; differentia ab observantia 277. Pignus II.·. 361. Pigritia I.t opposita studiositati, quid sit 288. Piscatio v. Venatio. Piscis II.: quid nomine veniat sensu ecclesiastico 677. Poena in genere: v. Legis sanctio. conventionalis 11 : mulcta contractui addita 539; titulus percipiendi lucrum ex mutuo 579. Index generalis totius operis 39 Poena ecclesiastica V.: quid sit 11; eius finis 12; poenarum divisio 13, ius Ecclesiae eas infligendi 16; earum genera 14. Poenitens III.: dispositus, indispositus, dubie dispositus 390; dispositus per se absolvi debet 392; etiam disposito differri potest absolutio 392; indispositus absolvi nequit 392; dubie dispositus solum ex iusta causa absolvi potest 392; v. Absolu­ tio. Confessarius. Poenitentia ut virtus III.: quid sit 217; generalis et specialis 217; quid ad eius essen­ tiam requiratur 217; propositum non peccandi in ea continetur 217,- eius obiectum materiale et formale 218; praeceptum non obligat statim post peccatum sed neque solum in morte 219; ad veniam peccatorum obtinendam necessaria 234; in sacramento debet esse formalis 240. - ut sacramentum 111.: eius definitio 220; eius institutio 221; necessitate medii et praecepti necessaria est 222; quando obliget praeceptum divinum 223; praecep tum ecclesiasticum 222; cius partes 224; eius effectus 225; num possit esse informis 259. - materia III.: necessaria 228; adultus sub condicione rebaptizatus confiteri tenetur peccata ante baptismum commissa 230,- peccata in ipso baptismo commissa sunt materia dubia 231; materia libera 229; materia certa et dubia 227; quid faciendum, si poenitens non confitetur nisi materiam dubiam 227; materia suffi­ ciens et non sufficiens 226; quando peccata in genere accusata sint matena proxima 232; actus poenitentis sensibiles probabiliter sunt saltem condicio neces­ saria absolutionis 232. - forma III.: quae sit 233; essentialis et rubricalis, praeceptiva et directive 223: quae verba essentialia sint 235; num forma rubricalis integra semper dicenda sit 236; voce proferri debet 237. - minister III.: est solus sacerdos 336; indiget potestate ordinis et lurisdictionis 337: eius obligationes v. Conefssarius. Pollutio IV.·. quid 29; eius essentia specifica 29,- omnes pollutiones eiusdem sunt speciei 31; ex circumstantiis diversae sunt speciei 31; voluntaria, involuntaria, passiva 30,- malitia pollutionis in se voluntariae 34; in causa voluntariae 35: quando adsit sufficiens causa permittendi pollutionem 36. 37; num liceat pruri tum abigere, etsi sequatur pollutio 38; quomodo curanda 39,- eius discrimen a distillalione 40. - nocturna IV.: eius causa 32; eius malitia 33. - feminea IV.: quid sit 6; specificum peccatum non est 30. - naturalis IV.: num mala sit 33,- num eius desiderium malum sit 33; HI.: num impediat s. communionem 145. Polyandria III.: repugnat fini primario matrimonii 517. Polygamie III.: simultanée et successiva 417. Polygynia III.; repugnat fini secundario matrimonii 517. Pontifex Rom. V.: eius violenta laesio 51; laesio legatorum eius 67 s. Possessio II.: quid sit 363; quotuplex sit 364; quatenus ius conferat in rem possessam 365; qualis ad praescribendum requiratur 405. Professor bonae fidei II.: ad quid teneatur quoad rem alienam 437 ss., quoad fructus 441; quoad expensas 442. - malae fidei II.: ad quid teneatur quoad rem alienam 443 ss.; quoad fructus 447; quoad damnum emergens et lucrum cessans 448; quoad expensas 449; si res secus apud dominum periisset 445,- res varium valorem habuit 446. dubiae fidei II.: ad quid teneatur in casu dubii supervenientis 415; in casu dubii antecedentis 452. Potestas dominativa II.: quid et quotuplex sit 224; l.: quo differat a iurisdictione. unde oriatur 127. - jurisdictionis v. lurisdictio. - legifera I.: cui in Ecclesia competat 132, civilis 128; in quo fundetur 128, 132. v. lurisdictio. - dispensandi I.: quid et quotuplex sit 181; cui competat 182; num sit late inter­ pretanda 181. - verberandi II.: cui competat 345. - puniendi in Ecclesia V.s in quibus 16. 40 Index generalis totius operis Potestas remittendi peccata 111.: Ecclesiae concessa 221; est potestas judicialis 221. Praecepta in significatione legis II.: conspectus eorum, quae in theologia morali tractantur 2; pr. particularia tractanda 718; pr. decalogi necessario credenda 12; pr. virtutum cf. Virtutes singulares,- v. Lex. - legis naturalis I,: quotuplex generis sint 113,- v. Lex. Praeceptum I.: prout distinguitur a lege 107. Praecipitatio I.: opposita prudentiae, quid sit 267. Praescriptio IL: quid sit 399; quotuplex sit 400,- quatenus sit modus acquirendi dominii -401; condiciones ad eam requisitae 402,- quatenus valeat praescriptio hbcrativa 407,- praescriptio in iure canonico 408; I.: distinguitur a consuetudine iuridica 200. Praesentia in missa audienda II.: 261; III.: in indulgentiis lucrandis 324, d,- 325, 6. Praesumptio I.: quae legis est fundamentum, quid et quotuplex sit 169; ut oppo­ sita magnanimitati 281; ut filia superbiae 339 n. 3; II.: quae opposita est spei theologicae, quid et quotuplex sit 51,- peccare propter spem veniae, num sit pr. 51; simplex, qualificata 52. Praxis caritatis II.: quae 56. Precarium: v. Commodatum. Pretium II.: quid et quotuplex sit pretium iustum 594,- quatenus obliget pretium legale 595; quotuplex sit et quomodo determinetur pretium vulgare 596,- quando liceat vendere supra pretium summum et emere infra infimum 598; quatenus iustum sit pretium conventionale 599; num iuste ematur pravo pretio res pretiosa, si unus vel uterque contrahens eius pretium ignoret 599. Principes IL: qui dicantur 3C8; eorum obligationes erga rempublicam 309; num imponere possint tributa 314; condere leges militares 318. Principium theologiae moralis I.» quid sit 12; quodnam sit principium supremum 39,- v. Theolog. moralis. - probabilistic I.: 235. - possessionis I.: 251. v. Possessio. Principia actus humani I.: quae sint 45,- v. Actus humanus. - moralilalis; v. Fontes moralitatis. - reflexa 1.: quid sint 250; quae sint universalia 250,- quae particularia 252. Privilegium I.: quid sit 192; quotuplex sit 193; quis concedere possit 194; cui concedi possit, quomodo concedi possit 194,- num teneamur uti privilegio 195,- quomodo interpretandum sit privilegium 196,- quot modis cesset privilegium 197; num clausulae revocatoriae auferant privilegia 197. - tiliaris III.: quid sit 326,- locale, personale 326, 186. - paulinum III.: quid sit 521; quando per illud solvatur matrimonium 521; condi ciones ad solutionem requisitae 522 s.,· num pars fidelis etiam religionem ingredi possit 524. canonis V.: in quo consistat 88; qui eo gaudeant 89; quomodo laedatur 90. Probabiliorismus I.: quid doceat, qui eum defendant, quomodo refutetur 233; quo­ modo probabilioristae forment conscientiam practive certam 233. Probabilismus 1.: quid doceat 235 s.; qui eum defendant 235; eius declaratio 237 s.,· eius demonstratio 239 ss.; cius usus 242 s.; etiam in casu legis cessantis 242. 248; quatenus ab Ecclesia approbatus sit 241; Probabilismus laxus v. Laxismus. Probabilitas I.: quid sit 225; quotuplex sit 226; probabilitas externa opinionem facit vere probabilem 238; quando maior probabilitas elidat minorem 237. Procuratio abortus.· v. Abortus. Proditio I.: filia avaritiae, quid sit 340. Profanatio loci sacri II.: quid sit 178. Professio fidei IL: quatenus praecepta 16. Profusio nimia L: opposita magnificentiae, quid sit 280. Prohibitio librorum: v. Libri. - operum servilium.· v. Opera. Proles IL: nutrienda a matre ipsa 293. Promissio Deo facta: v. Votum. - ut contractus II.: quid sit et quatenus dilferat a proposito 546; sub quibus condi­ cionibus valeat 546; quam obligationem producat 547; quando cesset 547. Index generalis totius opens 41 Promulgatio legis: v. Legis promulgatio. Propagatio fidei: v. Fidei propagatio. Propensio naturalis L: num auferat voluntarium et peccatum 20, 27, 59, 60. Propositiones damnatae 1.: quae ad rem moralem pertinent 10; earum commentam 10. nota. Propositum 111.: quid sit 260; ad veniam obtinendam necessarium est 260; debet esse firmum, universale, efficax 261; sufficit implicitum 262; num excludat timorem relabcndi 261; num ex relapsu eius defectus colligi possit 261; II.·. differt a promissione 546. Prostitutio IV.: quotuplex sil, num permitti possit 18. Providentia L: pars prudentiae, quid sit 268. Proxeneta II.: quis sit 605; eius obligationes 606; num retinere possit, quod mer catores de iusto pretio remittunt 606. Proximus II.: quis dicatur 71,- quotuplici caritate diligi possit 71; quando nobis praeferendus 76. Prudentia I.: quid sit, eius obiectum, eius functiones 266; vitia prudentiae opposita 267; eius partes intégrales, subiectivae et potentiates 268. Psychiatria I.: confessario attendenda 61 s,· licita, illicita 62 a. Psychoneurosis, Psychosis I.·. earum influxus in actum humanum 62. Psychopathologia I.: contra libertatem nihil affert 24. Pudicitia: v. Castitas. Pudor IV.: quid sit, quis eius finis 3. Pueri I.: subiectum tegis in genere 144,- subiectum tegis ecclesiasticae 14“ Punctio cordis II.: num licita 339. Pusillanimitas I.: oppositata magnanimitati, quid sit 280. Quasicontractus II.: quid sit 524. Quasidomiciliuin L: quid sit 142,· quando acquiratur vel amittatur 143. R. Radices restitutionis II.: quae 432. Radiaesthesia II.: eius usus 158. Rancor I.: species irae, quid sit 261. Rapina II.: quid sit, moralitas 413. v. Furtum. Raptus IV.: quid sit 27; duo peccata includit 28. - ut impedimentum matrimonii III.: 578. Ratio I.: ut pars prudentiae, quid sit 261. Reatus I.: culpae et poenae quid sit 299. Rebellio II.: illicita 311,· distinguenda a defensione activa 312. Receptans II.: quid sit et quatenus restituere debeat 493. Recidivus III.: quis dicatur 395,- ex fragilitate et ex mala voluntate 396; num absolvi possit 396; num praestet ei absolutionem differre 397. Recitatio officii divini: v. Officium divinum. Reconciliatio cum inimico II.: quatenus praecepta 84; modus 85. Recreatio II.: quae licita, utilis sit 66; 622. Recurrentes ad laicam potestatem V.: ad impediendas litteras vel acta S Sedis 64; ad impediendum exercitium jurisdictionis ecclesiasticae 66. Reductio missarum v. Missa. Refectio diebus ieiunii II.: quae, quando 683; v. Ieiunium. Regula morum I..· proxima ct remota, subicctiva et obiecliva 105, 210. - de imputabiliiate actionis cum duplici effectu I.: quae, condiciones 83. Regulares I.: m quantum episcopi legibus subiecli 151; III.: ubi, quando et quibus eucharistiam dispensare possint 127; quibus extremam unctionem conferre possint 410; V.: eorum potestas absolvendi a censuris 93; v. Clerici. 42 Index generalis totius operis Religio II.: quid sit 131,- eius obiectum materiale et formale 132,- est virtus moralis 133; eius actus 134; peccata religioni contraria 148 ss. v. Apostasia. Religiosae III.: sorores et moniales 350; de confessario religiosarum 351; de confes sario ordinario, extraordinario 352; de confessario speciali et designato 354; v Confessarius. Religiosi II.: modus censurae librorum, quos edunt 698; III.: nequeunt esse patrini in baptismo 80; usus jurisdictionis 342; adeptio jurisdictionis 342; domus formata 348,- a quo absolvi possint 349; de confessoriis novitiorum 349; V.: qui sint 89,- num incurrere possint censuras episcopales 21; eorum violenta laesio 88, 91; matrimonium ipsi vel cum ipsis attentantes 92; apostatae 93,- fugitivi 121; dimissi 115,- ad religiosorum statum amplectendum cogentes 100,· religiosus in sacris constitutus; cuius professio propter dolum nulla declaratur 126. Superiores V.: subditos suos contra praescripta can. ordinandos remittentes 130; eos ad iudicem laicum trahentes 78. Reliquiae II.: quaenam dicantur, earum distinctio 137*; Codicis de iis statuta 137**, V.: r. falsas conficientes etc, 87. Remedia conscientiae scrupulosae I.: quae,· modus agendi confessarii 218 s. Remissio peccatorum III.: condicio ad eam requisita 240,· mortalium 241; venialium quoad culpam 242 s.,· quoad poenam 245,- ex opere operantis 242 s.,· ex opere operato 244. Remorsus conscientiae I.: quid sit 211. Reparatio laesi honoris II.: quae postulanda 665. - scandali II.: quae necessaria 115. - damni materialis: v. Restitutio. Repetitio formae v. Forma. - Sacramenti v. Iteratio. - extremae unctionis v. Unctio. Res II.: sacrae, 174, 179; spirituales et spirituali annexae 183; fungibilis, non fungibilis,- usu consumptibilis, usu non consumptibilis 366; vacantes, derelictae, amissae, incertae 382; cuius sint res vacantes 391; res derelictae 392; res amissae 393; res expositae quad furta 418. Res publica II.: obligationes in ea 308 ss. Reservatio casuum II.: quid sit 356; Ecclesia habet potestatem reservandi casus 357,- finis reservationis 358,- modus reservationis 359; num ignorantia ab incur­ renda reservatione excuset 363; quanda cesset reservatio 365,- v. Casus. Censura. Resistentia passiva II.: quid sit, quando praecepta 312. - tenfationibus opponenda I.: quotuplex sit 327; quae et quatenus necessaria sit 327. - motibus carnalibus opponenda IV.: quae 50. Restitutio II.: quid sit 341; quomodo differat a satisfactione 431; eius necessitas 433; eius obligatio 435 s.; eius radices 432; si quis possideat rem alienam bona fide 437 ss.; mala fide 443 ss; dubia fide 450 ss.; eius condiciones ob iniustam damni· ficationem 454 ss.; num urgeat, si quis inculpabiliter damni causam posuit 454; si dominus re sua abutitur 454; sie quis officia indebite distribuit 454; si quis occasio damni est 456; si quis pravo exemplo alium ad damnificandum impulit 457; si alicuius actio alteri imputatur 457,- propter homicidium 465; propter duellum 468; propter stuprum 469,- propter fornicationem 471; propter adulterium 472; propter laesam militiae legem 475; propter fraudata tributa 476; in solidum 489; qui ad eam teneantur 499; quid in dubio restitutionis faciendae 499; de ordine restitutionis 500 s.; obligatio restitutionis ob neglectam recitationem officii divini 758; v. Confessarius. Fama. Simonia. Restitutionis circumstantiae II.·. cui facienda sit restitutio, si dominus notus est 502; si ignotus est 503; si incertus est 504; quo ordine facienda sit a cooperatoribus 500; quo ordine facienda sit creditoribus 500 ss.; quomodo facienda sit 509; cuius expensis facienda sit 510; quid si res restituenda commissa tertio periit, antequam ad dominum pervenit 511; quomodo facienda sit fisco vel societati assecurationis 512; quando facienda sit 513; causae ab ea facienda excusantes: condonatio, impotentia, cessio, compositio 514 ss.; num ingressus in religionem ab ea facienda excuset 517. Index generalis lotius operis 43 Restrictio mentalis II.: quid sit et quotuplex 639; numquam licita pure mentalis 640; ex iusta causa licita late mentalis 640; num liceat eam juramento firmare 640. - iurisdictionis: v. lurisdictio. Retentio librorum prohibitorum II.: num licita sit 696. v. Libri. Reus 11.: num teneatur crimen fateri 732; num possint crimina occulta testium mani festari 650, 732; num possit e carcere fugere, custodes decipere, carcerem effringere 733. Revelatio criminis: v. Crimen. Revelatio privata II.: quatenus eam negare peccatum sit 32. Reviviscentia sacramentorum III.: quid sit, quae sacramenta reviviscant, quae dispositio ad reviviscentiam requiratur 10,· num poenitentia reviviscere possit 350. num extrema unctio reviviscat 432. - meritorum III.: effectus sacramenti poenitentiae 225. Rituale Romanum III.: non debuit introduci, sed ubi introductum est, servari debet 31. Rubricae III.: essentiales et accidentales; praeceptivae et directivae 31; praeceptivae per se sub gravi obligant 31,- quae rubricae praeceptivae sint 210. Sabbatum Sanctum III.: dies aliturgicus 204. 205,· ministratio s. communionis 129. : ieiunium 674. II. Sacramenta II.: omnibus necessaria necessario sunt credenda 12; III.: cur in theo­ logia morali tractanda I; eorum definitio 2; effectus 3, 4,- qualem gratiam produ­ cant sacramenta specie, qualem numero diversa 4,- modus efficiendi 6; eorum numerus 3; eorum divisio 7; num et quae reviviscant 10; eorum partes essen­ tiales 8; num valeat sacramentum a pluribus ministris confectum 14; collata sub condicione dc praesenti vel de praeterito valent 25; collata sub condicione de futuro non valent 25; iterabilia et non iterabilia 7,- quando iterari possint vel debeant 27; cui neganda sint sacramenta 36 s.; simulare nunquam licet, dissi mulare ex iusta causa licet 39; quis suscipere possit 40; non licet petere a ministro indigno 43; V.: quibus prohibeatur eorum susceptio 39; eorum admini stratio 40; susceptio vel administratio simoniaca 116. Sacramentalia III.: quid sint 44; quo sensu ab Ecclesia instituta sint 44,- transeuntia et permanentia, reservata et non reservata 45; differunt a sacramentis 44; sacra­ mentalium minister 46; subiectum 47,· eorum effectus 49,- quomodo effectus producant 51; sacramentalium usus non praeceptus, sed valde commendandus 54; V.·. quibus eorum usus prohibeatur 39. Sacra Scriptura I.: ut locus theologiae moralis praecipuus 10. Sacrificium eucharisticum v. Missa. Sacrilegium II.: quid sit 174; eius species 175; eius malitia 176; sacrilegium personale 177; locale 178,· reale 179; num violatio voti privati sit sacrilegium 177. Cf V 50 ss., 62, 67, 68 s., 76 ss., 80, 82 s., 92, 96, 116, 120, 123. - carnale IV.: quid sit 25,· duo peccata continet 26; personale, locale, reale quomodo committatur 26. Sadismus IV.: quid sit 47. Sanatio in radice III.: quid sit 661: quis eam concedere possit 661; condiciones ad eam oblinendam requisitae 662; quo modo petenda sit 663. Sanctificatio: festorum v. Festa. Sanctio legis I.: quid sit, quotuplex sit, eius finis 109. - canonica V.: quid sit, necessitas circa delictum 5. Satisfactio II.: differl a restitutione 431. - (poenitentia) III.: quid sit 299,- sacramentalis et non sacramentalis 299,- vindi­ cative et medicinalis 300; quo sensu sit pars sacramenti poenitentiae 224; eius effectus 301; obligatio imponendi satisfactionem 302; quae poenitentia impo nenda 303,- ob quas causas minor imponi possit 304; quando imponenda sit 305; opera pro poenitentia imponenda 306; poenitentiae incongruae 307,- num sub gravi acceptari et impleri debeat, quando sub gravi obliget 308,- quando impleri J 44 Index generalis totius operis debeat 309,- quomodo impleri debeat 310,- satisfacit, qui in statu peccati eam implet 301; quis eam mutare possit 311; quomodo mutari possit 312. Scandalum II.: quid sit 102,· quotuplex sil 103,- eius malitia 104,· num scandalum indirectum soli caritati adversetur 104,· num opera bona omittere possimus vel debeamus ad vitandum scandalum 106,- num et quomodo reparandum scandalum 115. Schedula confessionis III.; quando dari, quando negari debeat 418; quando eius negatione laedatur sigillum 418. Schisma IL: quid sit, quale peccatum sit 32. Schismatici V.: qui sint et quam censuram incurrant 58. cf. etiam II, 32. Scholae II.: quatenus parentibus liceat mittere filios ad scholas acatholicas 295 s. Scientia in genere II.: quomodo differt a fide 3. - moralis I.: eius progressus 3,· differt a syntheresi, a conscientia 208 s. - in iudice II.: quae necessaria 720. - in confessorio III.: quae necessaria 383 s. - 'Christiana· ('Christian science·) II.: quid de ea sentiendum 162. Scientiae sociales I.: relatio ad theologiam moralem 5. Scriptores ephemeridum II.: num liceat iis crimina aliorum revelare 652. Scrupulus, Scrupulosus I.s quid sit scrupulus 215; scrupulus non aufert conscien­ tiam practive certam 215,· causae scrupulorum 216,- signa 217,· remedia 218; potissimum obiectum 219; modus agendi cum scrupulosis 219. Scurrilitas I.: filia gulae, quid sit 342. Secretum II.: quid sit et quotuplex 666,- quatenus laedatur ius secreti 666; quando manifestari possit secretum naturale 667,- secretum promissum 668,- secretum commissum 669,- quatenus uti liceat secreti notitia 670,- secretum litterarum 671,secretum commissum ceteris strictius 669; v. sigillum. Sectae: v. Societates prohibitae. Sectio caesarea II.: quid sit, num obligatio matris ad eam subeundam 344; III.: mortua matre praegnante fieri debet 71; quis eam peragere debeat 71. Sedes Apostolica V.: cius iura, litteras, libertatem impedientes 64 s.,· eius legatos vel officiales ad iudicem laicum trahentes 67; eius litteras, decreta falsificantes 70; cf. I.: 133 ss. Semifatui III.: num eis danda sit s. communio 135. Seminatio 1V.; ex parte viri, ex parte mulieris quid sit 6. Sententia iudicialis.· v. Iudex. Sepultura haereticorum etc. IL: num ei liceat interesse 39, 109; quando per eam committatur sacrilegium 178. ecclesiastica II. : quibus interdicatur 350, 717; V.: in quo consistat 95; quibus deneganda 39, 95; infideles, apostatas etc. ei tradi mandantes contrahunt cen­ suram 95, 108. Sequestrum II.: quid sit 567; conventionale, iudiciale 567. Sermones inhonesti IV.: tripliciter peccaminosi esse possunt 58; sermones turpes audire, quale peccatum sit 58. Servitus II.: quid et quotuplex sit 362. Sexualitas contraria IV.: quid sit 47. Sigillum sacramentale 111.: quid sit 407; quotuplex sit eius obligatio 408; unde oriatur 408; non licet uti opinione probabili in materia sigilli 408,- cessat obligatio sigilli, si poenitens licentiam loquendi dederit 409. Sigilli subiectum III.: ad sigillum tenetur confessarius 410; omnes, qui confessionis notitiam accipiunt 411; quando ad sigillum teneatur, qui alterius confessionem scriptam legit 411. - materia 111.: essentialis, accidentalis; primaria, secundaria 412 ss.; ipsa peccata 412; quando circumstantiae, quae ad declaranda peccata manifestantur 413; quando poenitentiae impositae 413; defectus poenitentis, virtutes eius, absolutio data vel negata 414, 415; quando scrupulositas poenitentis 414. Index generalis totius operis 45 Sigilli laesio 111.: directe et indirecte laedi potest 416; quando laedatur usu scientiae ex confessione haustae 417; laesio directa non admittit parvitatem materiae, indirecta eam admittit 416; quando negata schedula confessionis laedatur 418; num confessarius consilium petens sigillum laedat 418; V.: poena ecclesiastica in eam 55. Signa advertentiae, consensus I.s quae, 317 s.? cf. 45 s. - caritatis II.: quae 81; exhibenda inimico 82. - scrupulorum I..· quae 217. Simonia II.: quid sit 181; quotuplex sit 181; eius malitia 182; num simoma iuris divini et ecclesiastici eiusdem sit speciei 182; de materia simoniae 183 s. quomodo committatur simonia iuris ecclesiastici 184; de pacto simoniae 185 s de pretio simoniae 187 s.; quatenus ex simonia oriatur obligatio restitutionis 189 ss.; num sit simonia dare temporale, ut omittatur res spiritualis 191; vendere ius patronatus 192; aliquid accipere pro instructione aliorum in doctrina sacra 193; pro functionibus sacris 194; pro ingressu in religionem pretium accipere 195. V.: in officiis, beneficiis etc., quomodo puniatur 83; in ordinatione aliorumque sacramentorum administratione vel susceptione, quomodo puniatur 116. Simulatio sacramentorum III.: quid sit; formalis et materialis 38; numquam licita 39. Simultaneitas II.: quid sit, utrum licita 39. Sobrietas I.: quid sit 288. Societas II.; civilis quid sit, eius elementa 308,- quid et quotuplex sit contractus societatis 580, 614; quatenus lucra et damna inter socios dividenda sint; quomodo societati assecurationis restitutio facienda sit 512; v. Familia, Respublica, Assecuratio. Societates prohibitae V.: quae prohibitae sint 73; quae personae propter eas cen surentur 74; absolutio talium personarum 75. cf. etiam II.: 615, V.: 56. Sodomia I.: enumeratur inter peccata in caelum clamantia 354; IV.: quid sit, quotu­ plex sit 42,· in quo eius essentia consistat 42,- eius malitia 43; perfecta et imper fecta specie differunt 43; quae intelligatur reservata 43. - imperfecta IV.: grave peccatum 71; positiva cooperatio ad eam numquam licita 71; passiva cooperatio ex gravissima causa licet 71. Sollertia I.: pars prudentiae, quid sit 268. Sollicitatio in confessione III.: quid sit 374,- quando censetur facta in confessione 376,- sub quibus condicionibus denuntianda 375,· cf. V 71, 101. v. Denuntiatio. Sollicitudo I.: opposita prudentiae, quid sit 276. Somnia II.: eorum origo 156,- num eis credere eisque se dirigere liceat 156. Sortes II.: num licitae sint sortes divisoriae, consultoriae, divinatoriae 157. Sortilegium II.: quid sit 157. Sortitio: v. Loteria. Spectacula III.: quae licita, quae illicita 422. Speculationes II.: in bursa 632 s. Spes II.: ut virtus, ut actus quid sit 41; certa et incerta 42; motivum actionum moralium 46; peccata contra spem 47 ss.; num ante confessionem elici debeat III. 263. Spei obiectum U.: materiale, formale 43. - necessitas II.: medii et praecepti 44. - praeceptum II.: quando obliget 54. - habitus II.: quando amittatur 52. Spiritismus II.: cius phaenomena 169,- num eius exercitium licitum sil 170; num cius exercitio interesse liceat 170. Sponsalia Ill.: quid sint 526; promissio unilatcrialis 527,- condiciones validorum sponsalium 528 ss.; num valeant inita ex metu 528,- inter personas impedimento laborantes 529, 534,- eorum forma 530; quomodo dividantur 531; inter impuberes 529; per procuratorem 532; invitis parentibus 533; sub condicione, si Papa dispensaverit 534; cum persona acatnolica 534,- eorum effectus 535; ad quid obligent sponsalia occulta 529; sub condicione inita 536,- quomodo solvi possint 537,- quando ipso facio solvantur 538 ss.,· quando rescindi possint 541 ss.; quos 46 Index generalis totius operis defectus sponsi manifestare debeant 542; num solvi possit propria auctoritate 544; ad quid teneatur, qui ea iniuste solvit 545. Sponsio Π.: quid sit contractus sponsionis 619; condiciones requisitae ad eius iustitiam 620; ad eius liceitalem 621; num liceat ei, qui de eventu certus sit 620; num valeat facta cum animo non solvendi 619. Spontaneum I.: differt a voluntario 42. Statistica moralis I.: quid sit 22; contra libertatem moralem nihil probat 22. Statuae obscoenae II.: quatenus sint scandalum 108, IV.: 57. - idolorum II.: num fabricari vel vendi possint 120. Status pathologici I.: influxus in actus humanos 62; IV.: 40; v. Psychopathologia - vitae Π.: quid sit 67, 719; num aliquem eligere debeamus 67» clericalis 750. Sterilizatio Π.: 328. Sterilitas III.: quid sit, quo differat ab impotentia 567; IV.: actus coniugalis 66. Stipendium missae III.: unde ortum sit 185; exigere licet 185,- unum tantum pro una missa 186,- inducit obligationem gravem iustitiae 186,· quantum esse possit 187; qui ex stipendio applicare debet pro vivo, statisfacit dicendo missam de requiem 186,- qui applicare debet in honorem alicuius sancti, non tenetur dicere missam votivam 186,· quando dicenda sit missa ex stipendio debita 189,- quot stipendia simul accipere liceat 190,· num liceat alteri celebrationem committere parte stipendii retenta 192, 193; bibliopolis et mercatoribus etc. non licet stipendia dare 194; stipendia reliqua in fine anni Ordinariis tradenda 190; sub quibus condicionibus stipendia missarum aliis tradi possint 191 ss.; stipendia adnotanda sunt in libro peculiari 188. Strikes· v. Operistitio. Studiositas I.: quid sit,- vitia opposita 288. Stuprum IV.: quid sit, late et stricte dictum, violentum 23; duo peccata continet 24. - 11.: quatenus inducat obligationem restituendi erga mulierem violatam 469; erga prolem 470. Subditi III.: quomodo quis fit subditus 340,· quoad exercitium iurisdictionis sacramen­ talis 340. V.: in iure poenali 21. v. Cives. Subiectum legis·, v. Legis subiectum. - virtutum I. :quid sit 257. - dominii: v. Dominium. - contractus: v. Contractus. - poenae ecclesiasticae V.: quod 18 ss. Successio hereditaria II.: quotuplex sit 554; quatenus derivetur a iure naturae 552. Successor II.: universalis, particularis; immediatus, mediatus 403. Sufiragia Ecclesiae V.·. in quo consistant, eorum divisio, quinam iis priventur 41. Suffragium II.: obligatio dandi suffragium dignis, negandi indignis 322 ss.; quatenus ad restitutionem teneatur, qui dederit suffragium iniustum 491; qui a suffragio abstinuerit 496. Superbia I.: quid sit 339; completa et incompleta quale peccatum sit 339; eius filiae 339. Superficies II.: quid sit 361. Superiores III.: num missae applicationem praecipere possint 198,· maiores 348; V..· poena in eos. qui Superiores ad iudicem laicum trahere conati sunt 78. Superiores regulares I.: leges condere possunt 131; in quibus dispensare possint 182. Superiorissae monialium I.: leges ferre non possunt nec dispensare, sed solum vi potestatis dominativae praecipere 131. Superstitio II.: quid sit 148,· superstitio cultus falsi 149; superstitio cultus superflui 150. Suppletio iurisdictionis: v. lurisdictio. Surdi muti III.: num eucharistiae et absolutionis sint capaces 134; quoad indul­ gentias lucrandas 324,- num sponsalia inire possint 529. Suscepio sacramenti III.: valida licita, digna, fructuosa 9; invalida et illicita quan­ tum sit peccatum 9; quid ad validam requiratur 41; quid ad licitam reuiratur 42; ad validam susceptionem nulla requiritur attentio 41; V.: quibus prohibetur 39. I 1 *3 Index generalis lotius operis 47 Suspensio V.: quid sit 110, quotuplex sil 111; eius effectus 112; quomodo solvi possit 113; suspensiones hodie vigentes 114s.; quae sint censurae 115 ss.; consi deratae ut poenae vindicativae 126 ss. Suspicio: v. Iudicium temerarium. - haeresis V.: in quem cadat 59; effectus mediatus excommunicationis. Sussuratio 1.; filia invidiae, quid sit 268. Sustentatio pastorum II.: quatenus fidelibus praecepta 715, quando graviter in hac re peccetur 715. Symbolum aposlolicum II.: quae necessitate et obligatione credendum 12. Syneidesis: v. Conscientia. Synesis I.: pars prudentiae, quid sil 268. Synteresis I.: quid sit, quomodo differat a conscientia et a scientia morali 208 s Systema morale I.: ad quid iuvet 228; quid sit 229; quot sint systemata moralia 230; systemata probabilistica et antiprobabilistica 230,· licita, illicita 230; conspectus historicus 240; systema compensationis 249; s. Alphonsi 253. ♦ T. Tabulae rotantes II.: num earum experimentum licitum sit 167. Taciturnitas I.: quid significet 43 n. 4; sensus axiomatis qui tacet, consentire videtur 43, n. 4. Tactus turpes IV.: ab aspectibus impudicis specie non differunt 53; pro diversitate obiecti et circumstantiarum specifice diversi sunt 53; malitia diversorum tactuum 55,- num tactus libidinosos admittere liceat 60. Taxa (componenda) pro dispensatione matrimoniali III.: quid contineat et quando solvenda sit 614; II.: advocatorum 738. Temeritas I.: opposita fortitudini, quid sit 280. Temperantia I.: quid sit 286,- eius obiectum 286; vitia temperantiae opposita 287; eius partes intégrales, subiectivae et potentiales 288; quomodo servanda sit 343. Templa haereticorum II.: num liceat construere, ornare, ad ea construenda pecuniam conferre 121,- ingredi 39. Tentatio ad peccatum I.: quid sit 327; quotuplex sit 327; eius causae 328; quae resi­ stentia ei opponenda sit 329. - contra fidem: v. Dubium fidei. - Dei II.: quid sit et unde procedat 171; quotuplex sit 172,- eius malitia 173. Testamentum II.: quotuplex sit 560,- si desint formalitates a lege requisitae, num valeat 561,- num sit obligatio testandi 562; in quorum favorem condi debeat 562; num detrahi debeant expensae in studiis factae 562; quatenus revocari possit testamentum 563. Testis II.: quod testes ad probandam causam requirantur 739; num quis sponte teneatur ad testandum se offero 740,- num citatus comparere teneatur 740; quando a testimonio dicendo excusetur 741,- ad quid teneatur, qui falsum testimonium dixit 742. Testis matrimonii III..· quis esse possit et quomodo assistere debeat 643,- num licite assistat in matrimonio civili 677. Theatrum v. Spectacula. Theologi I.: eorum auctoritas in theologia morali 10. Theologia ascetica, dogmatica, pastoralis I.: relatio carum ad theologiam moralem 4 s. moralis I.: eius natura 1; late et stricte sumpta 2; de progressu huius scientiae 3; de relatione ad scientias affines 4, 5,· methodus 6, 7,· divisio 8,- eius fontes 9; eius loci 10; eius principia: quid sint 12; divisio theol. moralis de principiis 12; eius supremum principium 39; v. Principia. Thesaurus II.: quid sit 389; quis sit eius inventor 389; ad quem pertineat 390. - Ecclesiae III.: quid sit 313; num missa non applicata in thesauro Ecclesiae maneat 176. Theses damnatae v. Propositiones damnatae. Timiditas I.: opposita fortitudini, quid sit 280. 48 Index generalis lotius opens Timor I..· ut appetitus sensitivus, distinguendus a metu 54; II. ut actus voluntatis cum spe theologica coniunctus, quid sit 46; servilis, filialis, initialis 46,- motivuin actionum moralium 46. Tituli foenoris II.; qui 579. v. Mutuum. Poenus. Titulus II.: quid et quotuplex sit 4C4; qualis in praescriptione requiratur 404,· t. legis civilis in mutuo 579,· III.: varii tituli pro indulgentia in articulo mortis 330; dis­ crimen inter titulos personales et titulum universalem 330; tituli, quibus aliquis fit subditus quoad iurisdictionem 340; tituli, quibus aliquis acquirit episcopum proprium 646,- titulus canonicus 474,- v. Error. Tonsura (prima) III.: est dispositio ad ordines 452,- eius effectus 452. Torpor 1.: filia acediae,· quid sit 353. Transplantatio II..· quid sit, num licita 328. Tributum II.: quid sit et quotuplex 313,· quid in dubio de iustitia tribuli 314; quatenus leges tributariae in conscientia obligent 315; quatenus bona tributis subiecta indicari debeant 316; num solventes tributum obligationi dandi eleemosynam satisfaciant 93; num imponi possit ab auctoritate publica 314. v. Exactor. Defraudator. Damnificalio. Tristitia de bono I.: quale peccatum sit 335. - de peccatis II.: ut actus caritatis 56. v. Contritio. Attritio. Tutiorismus absolutus I.: quid doceat, qui eum defendant, quomodo refutetur 231; mitigatus I.; quid doceat, qui eum defendant, quomodo refutetur 232; pars tutior quando sequenda 236. Typographi II..· quatenus cooperentur ad peccatum 127; quid eis quoad editionem librorum praecipiatur 705. Tyrannus II.: quis dicatur; quatenus ei fidelitas exhibenda 312. U. Ultimae voluntates: v. Voluntates ultimae. Unctio extrema III.: eius definitio 429; eius effectus primarii et secundarii 430, 431; quomodo sanitatem corporis producat 431; quando effectus producat 432; quo­ modo conferenda sit, si periculum in mora 438; quomodo simul pluribus con­ feratur 439; num ministrari debeat 442; num suscipi debeat 447. Unctionis extremae materia III.: materia remota valida 433; materia remota licita 434,- materia proxima 435; quomodo unctiones faciendae 436. - forma III.: quae sit 437; quae verba essentialia sint 437,- in casu necessitatis 438. - minister III.: quis eam valide, quis licite conferre possit 440; quibus regulares eam conferre possint 440; quomodo administranda sit 441; num ministrari debeat 442; quando sub condicione ministranda sit 446. - subiectum III.: quis eam valide suscipere possit 443. 444; quis eam licite sus­ cipere possit 445; quando iterari possit 448. Usura II.: quid sit et quo differat a foenere 584; est contra iustitiam 584, quovis iure prohibita 585. Usurpantes V.: bona Ecclesiae Rom. 69. bona cccl. cuiuslibet generis 80. Usurpator II.: quis sit, quatenus ei oboediendum 311. Usus 1.: delectabilium in genere, cius moralitas 91,- morphii 347,- opinionis probabilis 242,- privilegii 195; II.: librorum prohibitorum, qui licitus, illicitus 710 ss.; usus ut species dominii, quid sit 360; quae iura conferat 360. Usus fructus II.: quid sit 361,- quae iura conferat 361. Uxor II.: eius obligationes erga maritum 282; eius bona 376; eius iura et obligationes quoad bona mariti vel communia 378; III.: in matrimonio 654; IV.s in usu matri­ monii 90 ss. V. Vacatio legis I.: quid sit 155. v. Lex. Vagi I.: qui sint, quas leges observare debeant 150; V.: quasnam censuras in­ currant 21. Index generalis totius operis 49 Vana gloria L: opposita magnificentiae 281; filia superbiae, quid sit 339 Vana observantia; v. Gratia sanitatum. Observantia. Vasa sacra II.; quis ea tangere possit 180. Vasectomie II.; ex se illicita 328; num reddat impotentem I1L: 567. Vestes II.: num liceat uti vestibus infidelium vel haereticorum 22. Venatio II.: quatenus peccet, qui venatur (piscatur) contra legern civilem, ius. alterius in fundo alieno 338 s. Venditio v. Emptio. Proxeneta. - sub hasta II.: quid sit et quod sit iustum in ea pretium 600, num venditor possit fictos licitatores mittere 601; num emptor cum aliis pacisci possit, ut a licitando abstineant 602. Venditor II.: eius obligationes 589 ss.; num peccet infra pretium infimum vendendo ad allicendos emptores 598; num carius vendere possit ob peculiarem affectum suum erga rem vendendam vel ob specialem emptoris necessitatem 598; num liceat infra infimum emere ob necessitatem venditoris 598,- quid venditori quoad libros pravos praecipiatur 705; 714. Venia II.: danda inimico petenti 84,- petenda ab eo, qui quocumque modo alium offendit, ad honorem eius restituendum 665. Veracitas II.: quid sit, eius obiectum materiale et formale, eius officia 634 Verberatio IL: cui competat potestas verberandi 345, 294. Verecundia I.: quid sit 288. Veritates necessario credendae II.: enumerantur 9 ss. v. Fides. Vexatio animalium II.: quatenus et quale peccatum sit 346. Viaticum III.: quando urgeat praeceptum divinum 137,- ecclesiasticum 138; qui sacrilege suscipit, non satisfacit praecepto 138; num teneatur is, qui paulo ante vel eodem die communicavit 138; utrum viaticum pluries administrari liceat 138; quo modo ministrari debeat 132; num defene liceat cooperto capite, equi­ tando, in curru sedendo 132; num deferre liceat occulte 132; quibus regulares ministrare possint 127; quid faciendum, si infirmus sacram hostiam evomat 132. v. Communio paschalis. Vicarius generalis III.: eius jurisdictio 341; nequit constitui confessarius ordin. pro monalibus 354. - Capitularis V.: documenta ad curiam pertinentia subtrahens 85; litteras dimis­ sorias contra praescripta can. concedens 119. Vindicta popularis II.: illicita 331. Vinum III.: quale sit materia Eucharistiae v. Eucharistia. Violatio loci sacri II.: canonica, quid sit 178. - secreti v. Secretum. - clausurae V.: quomodo puniatur 79. Violentia I.: quid sit 57; quotuplex 57; eius influxus in actus humanos 58: num possit cadere in voluntatem 57; quae resistentia ei opponenda 58. Virga divinatoria II.: quatenus eius usus licitus sit 158. Virginitas IV.·. quid sit, virginitas materialis, formalis 3,- in quo differant castitas ei virginitas, votum castitatis et votum virginitatis 3; num sit virtus specialis 3; quando amittatur formaliter, materialiter, reparabiliter, irreparabiliter 4. Virtus I.: quid sit 257; quotuplex sit 258; eius subiectum 257; eius obiectum formale et materiale 257; medium virtutis: quid sit; quotuplex sit; quaenam virtutes habeant medium ex parte obiecti 259; nexus virtutum 260.· earum diversa per fectio 264; quatenus in theologia morali de virtutibus tractandum sit II.: 1, virtu­ tum theologicarum valor IL: 61. Virtutes morales L: infusae 30; quae sint 258; habent medium ex parte obiecti 259.· earum nexus 260: unde desumatur earum distinctio specifica 261. - cardinales L: quot et quae sint 262; earum obiectum et subiectum 262; tripliciter considerari possunt 265; earum partes annexae 263. - supematurales L: num sint 28; quae sint 29, 30; quid operentur 31: quomodo differant ab acquisitis 31. theologicae L: quid sint et quae sint, quomodo augeantur et amittantur 29 II..· earum valor 61 v. Fides. Spes. Cnritas. Vis v.violentia. 4 Noldin, Index Generali» 50 Index generalis totius operis Visitatio ecclesiae III..· quae requiratur ad lucrandas indulgentias 323. Vita II.: obligatio eam conservandi 325,- quatenus eam abbreviare liceat 326; num ad salvandum proximum eam periculo exponere liceat 77; num liceat mortem sibi optare 47. 329. Vitia· v. Peccata capitalia. - consensus in contractibus II.: quae 534 ss. Vocatio ad statum clericalem II.: quotuplex sit 751,- num necessaria sit 751; qua­ tenus peccet, quj sine vocatione statum clericalem ingreditur 751. Volitum: v. Voluntarium. Voluntarium I.: quid sit 42; differt a volito, spontaneo, libero 42,- quotuplex sit 43. - m causa I.: quid sit 43; num agenti imputetur 82; sub quibus condicionibus 82; quando imputetur effectus malus 85. Voluntates ultimae II.: quid sint 556; quo iure transferant dominium 556, in favorem causae piae qua lege regantur 556*,· num s. pontifex vel episcopus eas commu­ tare possit 556*; quae sint 557 ss. Vomitus I.: num peccatum grave sit comedere usque ad vomitum 342. Votum II.: quid sit 205,- quotuplex sil 206; intentio et deliberatio ad vovendum requisita 207 s.; num valeat votum ex errore emissum 209; ex metu emissum 210; materia ad votum requisita 211 ss.; num valeat votum ex fine malo 212; votum vitandi peccata venialia 215,- votum non nubendi 213; votum de re praecepta 213,- quae sint vota reservata 234. - castitatis: v. Castitas. - tacitum clericorum in sacris IV.: 26, nota 54. III.: 576. Voti obligatio 11.: quae sit 214; unde determinetur 215; quatenus sit personalis 216; quos obliget votum a communitate factum 216; quae sit obligatio voti condi­ cionali 217; disiunclivi 218,· dubii 219; quando votum impleri debeat 221; quomodo interpretandum sit 222,- quando obligatio voti ex se cesset 223. - irritatio II.: quid sit et quotuplex 224; a quo fieri possit directa 225 ss.; a quo indirecta 228. - dispensatio II.: quid sit 229; quo differat ab irritatione 229; quando valide et licite fieri possit 230,· num in voto facto in utilitatem tertii 232,- a quo fieri possit 233; in votis reservatis 234. - commutatio II.: quid sit et quotupliciter fieri possit 236; a quo fieri possit 237; condiciones ad eam requisitae 238. Index canonum C. I. C. qui in hoc opere continentur. (Numerus pinguior designant locum in quo Cn. vel eius pars ex professo tractatur.) Cn. 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 16 17 18 20 21 22 23 25 26 27 28 30 33 34 35 36 37 39 40 41 42 43 44 45 47 50 53 4· Numeri marginales Cn. I 141; 197; III 335 1205 1 198,111332,546 1 133,369 1 107 I 155 I 141 1144; II675; III 556 I 144 1152; III 422 I 183, 235; II 777,III 500, 553, 566, 604 I 50, 168, 176,III 580 1141,158,159 1 157 54 56 57 59 60 61 63 64 66 I 170 I 198; II696; III 332 I 198 I 202, 252 1202 1202, 203 1 202,204,11 216 1205 II 772; III 147 I 155;1II639 1 155 III 324 I 184 III 619 1187 I 187; 111 617 I 187 1 182;1II612,613 I 182 I 187 I 187,111615 I 182 196 III 619 68 69 71 72 73 74 75 76 77 78 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 96 97 101 103 104 1 108 Numeri marginales Cn. Numeri marginales Ill I 186 IU 464 114 III 464 III 619 116 III 618 III 464 Il 177; HI 452 119 III 619 I 197 1 121 1131,111343 1150; II "20.739 120 I 194 I 150 121 I 194 11752 1 182,193,196; 124 III 275 125 III 618 I 138 126 1 196 II755 135 1195 II 624 138 I 187,197; I 150; III 497 139 III 343 II 633,-V 71 a 1190, 197 1 142 1131; III 343 μ 183 1191; III 343 J 56 185 I 191 III 576 188 I 197 1129 196 1190,197 I 129, III 338 197 I 191,197 I 131, 198; III 341 198 I 197 I 130; III 342.604 I 180, 183; III 601 1 199 I 182; III 604 200 I 183; 11777; 1 129, 184; Ill 34C 201 ΠΙ 500 I 131; III 325. 604 202 I 183 I 130; 203 I 183 III 608 204 I 187 I 131,111 343. 207 I 182,111616 347, 642 I 187 I 131 208 I 148; III 56. 556 1129; II720, 209 556,9 HI 345, 347, 637 1 144; HI 533 II756 213 III 533 I 56, III 466, 576 214 III 464 I 142,216 216 I 144;III641 111 656 232 1143 11 381; III 201,318 239 I 152, 143,111 654 339, 351, 367, I 184; III 64 462, 476 111 589 I 133 242 III 594 I 133 246 III 467 156 257 II 536 1 247 ΙΠ 159, 603 I 150 Index generalis totius operis 52 Numeri marginales Cn. III603 249 III 500 251 III 603 252 257/8 III603 267 III489 III318 274 I 132, 154 291 III183 306 320 III656 323 III183 330 ss.. II297 331 III 656 332 III306 335 1 132,154,155 337 III 476 339 III 183,184 340 II 297 349 111318,339,367 363 1159 397 III 126 401 111 341,342,364 440 III183 451 III636, 637 459 II 455 523 524 525 526 527 528 529 541 542 Cn. 463 464 465 466 467 468 470 471 472 472 474 474 475 476 484 488 500 501 514 II 194 III636 III 636, 642 III 183, 184 II 257; III 34, 126, 297 III 34,318, 331 III 97: V 115 III 636; V 115 III 636, 642 III341 518 519 520 III 636 III 636 III 636, 642 III 126 III 80, 348 HI 349 1132; III 349 II 687; 111 127 349,440 III 349 III 349 III 350 527 520 521 522 111 352,353 HI 352, 354 III 353 544 547 555 563 566 570 572 573 574 759 610 613 614 615 620 640 675 680 693 726 727 728 729 730 731 732 733 734 736 737 738 739 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 Numeri marginales III353 HI 354 III351 III352 III354 III 349 III 349 III 424 156; II 222, 286, 517; III 577, 664, 666 III 93 II195 II 224 III 558 ΙΠ 349 II195 156:11 209.213 II207, 224 III 473 11 206 II756 I194;JII335 1150; II177 1151 I 151, 184 II 233 III 350 I 150 1137 III 599 II181, 184 II185, 189 II 189, 381 II 184, 186 III 36, 297, 9 III 26, 27 HI 31 III 59,434 II 184 III 17, 55 III 64 III 64 III 17, 64 HI 64, 65, 75 III 75 ΠΙ64 HI 65,73 HI 61 HI 70 1172 III 76 HI 67,68 III 69 III 73 Cn. 753 754 755 756 757 758 759 761 762 763 765 766 767 768 769 770 770 t 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 790 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 805 806 807 808 809 813 814 815 816 817 818 819 Numeri marginales III 73 III 73 III 81 III8I III 59 III 61 11181,83 III 81 III 599 HI 77,599 HI 78,-1137 III 80 III 80 III 79, 599 HI 79 III 66 III 82 III 83 III 64, 83 III 546 III 87 III 86, 87 I 10; III 17, 89 III 89 III 89 III 90 III 92 ΙΠ 93 III 91 III 94 III 89 III 95 III 95 III96 III97 III95 III97 III 97 ΠΙ 546 III98 III 124 III 182, 198 III 207, 108 III 141, 143 III 146 III 178 III 213 III 110 III 105 III 107 111 103 111210,212 III 210 Index generalis totius operis Cn. Numeri marginales 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 III 129, 205 HI 130, 201,213 II 39,- III 200 III 185, 186, 209 III 181, 186 HI 188 II 184; III 194 III 186 III 186 III 187 III 187 III 187 111 186, 191 III 188 III 190 III 190 III 188, 189 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 893 894 895 897 899 900 HI 17.191 III 191 III 191 II184; HI 192 s III 190, 191 III 188 III 17, 125 III 126, 129 III 126 III 126, 132 HI 107 III 133, 139 III 37, 133 III 141 III 129, 133, 208 III 133, 146, 152, 158, 159 11 692, 693, 694, 111 127,136 II 692: III 139 II 693 II 694 III 160 III 26, 138, 153 III 107 III 129, 204 HI 129,214 III 126, 129, 130 III 337 HI 343,349 HI 342,349 III 349 III 351 HI 338 III 342 HI 340 901 844 837 838 839 840 841 842 845 846 848 849 851 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 866 867 868 869 872 873 874 875 876 877 878 879 Cn. 902 903 904 905 906 908 Numeri marginales III 342 111 338,340 HI 335,346, 365 III 344 HI 346, 370 s. III 236 HI 392 111301,302,308 HI 289 111408,410,411 111416,417 HI 349 HI 356,357, 358 HI 379 HI 359 HI 358 111358,364,416 III 364, 360, 369, 360 I 293s,H691: III 276, 228, 277, 281,282 III226 III272 HI 373,379, II730 II691 ΠΙ 690, 691; III 222 III 298, 353 I 910 911 913 916 917 918 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 111313,314 HI318 HI 326 HI 326 II184 III 318 HI 317 Hl 325 HI 323 III 316 111 181,319,320 HI 317 HI 319 HI 317 Hl 323 HI 314 111162,321,322 111 304,319 HI 316 HI 324 HI 325 HI 324 HI 429 53 Cn. 938 939 940 941 942 943 944 945 947 Numeri marginales III 440 III 442 III 443, 447, 448 HI 443 III 443, 446 HI 446 III 442, 447 HI 433 I 10; HI 435. 436. 438 948 HI 449, 465 950 III 452 HI 17, 462 951 952 HI 463 953 HI 463 954 HI 462 955 III 463 956 III 464 HI 462 957 958 ss. HI 473 964 III 462, 472, 473 965 HI 464 966 HI 464 968 HI 465,466, 467 969 HI 466 971 HI 466 972 III 466 973 III 466 s 974 II 752, HI 93. 466 9’5 HI 93. 469 976 III 469, 470 977 Hl 478 978 HI 477 979 HI 474 982 III 474 983 HI 480, 481 984 11 350,111 481, 482, 484. 486. 487, 488, 490, 499 985 H 343, 350; HI 33. 576. 481. 492 - 498. 577; V 48 986 III491 987 HI 499,664. 666 988 III 481 989 Hl 481 990 HI 33, 335. 367. 500 991 HI 501 993 HI 472 994 HI 472 995 HI 472 996 III470 Index generalis totius operis 54 Cn. 997 998 999 KCÎ 1001 1004 1006 1007 1008 1009 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 Numeri marginales Cn. III470 III468 III468 III 468 1139; III467 III450 III475 III475 III476 III476 III507 III 504,516 111511,575, 634 III 513 111514,515 III 526, 527, 530, 535 III546 III 546 III93, 546 III 547 III 547, 548 III 547, 548 III548 III547 ΙΠ550 III549 III 551 III 551 III641 ΠΙ 546 Π 288: III 533, 552 111 510 ΠΙ 552 III 552, 607 III 555 III 555 III 555 I 205; III 555 III 554 III 335, 604, 607, 609,616 s 1183; III 335, IV 604, 606 s., 657, 97 III 607 HI 601,607,663 1Π 608 III 608 Π0 608 II 297. III 483, 604,616 III 615 III 581,615 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1108 Numeri marginales 1187; III 554, 609,615.617 III 618 III 614 III 619 III 557 III 562 III 558 III 558, 559 III 559 III 559, 652 III 558 III 558, 563, 649 III 37, 546, 563 III 565, 224 III 569 III 572, 573 II 35,- HI 574, 575, 644 III 574 III 576 III 577 III 578, 579 III 580, 581 111587,591; IV 21 III 594, 596,- IV 21 III 597 III 95, 599 III 600 111 622,621 III 624, 632 III 632 III 632 III 627 III 623, 631 I 56; III 633, 634 III 626, 629 III 532, 629 III 626 III 629 III 630 III 658, 659 III 635, 643 III 637, 638, 642 III 639, 640, 641 III 606, 645 I 148; III 644 III 650 III 648, 650 111651,652 III 653 III 513 III 646, 650 Cn. Numeri marginales 1109 1110 1111 111647,651 III 654 II 280; III 654; IV 88 II 282, III 654 II 292; III 654 11297,111655, 664 II 297, 472, III 482, 655 II 297,· III 656 III 656 III 518 111519,520 III 520, 522 III 523 III 522 III 522 III 521 111511,588 III 664 III 666 III 666 III 667, IV 88 III 667 III 657 ss. 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 I 1141 1133 1134 1135 1136 1137 1138 I 1141 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1160 1161 1166 1169 Ill 658 III 658 III 658 III 659 III 659 III 661 ss. Ill 661 III 661 III 517 III 650 III 44 III 44 III 46 III 46 III 47 II 37; III 47 III 49 III 54 III 47 HI 46, 54 II178 II 178 ΙΠ 200 II 674 II 39 — Index generalis totius operis Cn. 1172 1173 1174 1179 1188 1189 1192 1193 1194 1195 1196 1203 1207 1240 1241 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 Numeri marginales II178; IV 26, 80 11178,111214 II 178 11 178 111 200 11 262 III 201 III 201 Il 262 II 262 II 178 11716,717 II 178 II 326, 350; III 178, 677 II 39; III 178 11216 1 183, 184; II 264, 676, 687 Il 257 II 257 II 137,257, 265, 275 II262 II674 ss. 1254 1250 II 677 II 679, 682, 683 1251 II674, 676 1252 II674 1253 1254 II 675 II136 1255 II136 1256 11 34, 37, 38, 39 1258 II700 1259 II 150 1261 III 128 1272 III 125 1274 1141 1276 II136 1277 1281 ss. II 137* 11 137**, 184 1289 II184 1298 III 192 1303 11 179 1305 II 180 1306 I 56; II 205, 207, 1307 210,214 II 206, 207 1308 11 234, III 604 1309 II 216, 220 1310 II 223 1311 II 224, 225 1312 11 230 ss, HI 335 1313 Cn. Numeri marginales 1314 1315 1316 1317 1318 1319 1320 1321 1323 1324 1325 II 237 II 225 II 240. 244 I 56,- II 246 II 246. 247. 540 II 249 II 249 II 247 II4 II 32 II 16, 28, 29. 32, 40: III492 II 294,301 II 257 II 257 III 297 III489 II751 III 464 III470 II 296 II 696 II 697, 689, 707 II 124, 699 II7 II7 II 700 II701 II701 II702 II703 II696, 703 II 704 II705 II707, IV 59 11710 11696.710 II712 II713 II 126,714 II 16. 702; III 471 II 16 II 380 II184 II 408 II184 II184 II 381 11381,756, 758 II 184 1335 1344 1348 1350 1351 1353 1363 1365 1374 1384 1385 1386 11387 1388 1389 1391 1392 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 1401 1402 1403 1404 1406 1408 1410 1441 1446 1465 1 1470 1473 1475 1486 1488 1495 1496 1 1497 II369 II 715 II 180, 179 00 Cn. Numeri marginales 1508 1509 1510 1511 1512 1513 1515 1517 1524 1529 1541 1543 II 401,408 II 408 II 408 II408 II403 II 556 II 556 II 556; III 195 II 302 II 556, 562 II607 II 577, 579, 581, 584, 586 1551 HI 195 1552 Π719 1553 II719 ss. II719 ss. 1557 1152 1565 1152 1566 II702 1591 II721 1624 II 732 1646 1655 ss. II735 II732 1743 II739, 741 1755 III 410 1757 II 555; III 552 1791 I 169 1825 1131 1889 Il 184 1927 III 554 1971 III 573, 574, 575 1990 III 573 1991 III 576 1993 1998 2115 2195 2197 2199 2201 2205 2206 2209 2215 2218 2220 2221 2222 2226 2229 2230 2232 II136 V2-5 11 649, III 37, 597 150 150 I 56; II 332,720 I 177 I 86 a; Il 481; V 24 V 11 150 V 7, 16 11715; V 5 V5 V21 I 50. 56.· III 363,V7- 10 I 147; III 362 HI 369 56 Cn. Index generalis totius operis Numeri marginales 2233 III 362 V 130 nota 2236 2237 III 335, 366 s. 2238 V77 2239 V29 2241 V25 2242 III 362, 367,- V 6 2244 III 369; V 23 2245 III 362 2246 III 359, 360, 362 2247 III 359, 367 2248 V28 2249 III 369 2250 III 360; V 32 2251 III 369 2252 III 346, 367; V 30 2253 III 335, 361,367,V 30 2254 111334 s, 363,369 V 30 2255 186 a,· V22 2259 2267 V 34 - 46 2259 II37 2260 HI 47, 133, 143 2261 III 33, 43 2262 III 178,319 2264 III 33 2265 III 617 2267 II35; III 371 2268 V 102 s. 2275 HI 43, 47, 133, 143; VI04 2278 V no 2284 V 112; III 43 2290 III 335; V 130 nota 2291 III 47 Numeri marginales Cn. I0I 489 2350 III 677 2351 III 43 2352 1138 2353 III 335, 489, V 2354 56 ss. 2356 V59 2357 Π38 I II 714; V60s., 94 2359 III 558, 652,· V 86 2360 II 179; III 371, 2363 489;V50 2366 III 146 III 378; V 62 2367 II 184; III 194,469 II178 2368 V87 II184; V 72 2369 II 178; III 489 2370 II178 2371 V63, 106 2372 V64 2373 V65s. 2374 V 73 - 75 2375 II730 2385 III 366, V 76. 107, 2386 109 2387 V95, 108 2388 II720; V 67, 78, 120 2392 V79 2394 III 489; V 68, 88 s. 2400 V69 2402 II179; V 80 2405 V 96 - 99 2409 II 556* 2410 Numeri marginales II 343, 326,-V 91 II 350; V 81 II 288,- V 100 III 579; IV 27 II 586, IV 27 III 489, 572, 677 III 489, IV 16, 24, 43 V70 HI 379; V 71 III 347, 366, V 123, 125 III 346,371; V 52-54 HI 377, 379, 408; V 101 111 408,371; V55 V127 V 116 V 117 V 128 ΠΙ469; V 124 III 47 V93 V 121 V 126 III 576, 676; V 82 92 V83 V 129 V 118 V 122 V85 V 119 V 130