P. Dr. HERMES PEETERS O.F.M. MANUALE THEOLOGIAE MORALIS Vol. in PARS SACRAMENTARIA MARIETTI EDITORI TORINO - ROMA MISSIONI FRANCESCANE SEGRETERIA GENERALE - ROMA Nihil obstat quominus opus cui titulus «Manuale Theoloeiae Moralis., ed. 2·, auctore A. R. p. Hermes Peelers O F°M imprimatur. *· Fr. Antonius M. Lunardi Censor. · Imprimi potest. Romae, ex Aedibus Curiae Generalis Ordinis, 4 martii 1962. Fr. Aug. Sépinski Minister Generalis O. F. M. Imprimatur. Casali, 30 septembres 1962. Can. M. Debernardis Vic. Generalis. Ο 1963 Marietti Editori Ltd. - Printed in Italy. Ius proprietatis vindicabitur (15-ιν-63). BIBLIOGRAPHIA 1 Aertnys-Damen, C. SS. R., Theologia Moralis, ed. 17, Taurini 1958. Arregui, A. M., S. L, Summarium Theologiae Moralis, ed. 12, Bilbao 1934. Génicot-Salsmans, S. L, Institutiones Theologiae Moralis, ed. 10, Bruxellis 1922, 2 vol. Haering, B., Das Gesetz Christi, Friburgi Brisgoviae 1959. Jorio, Tu. A., S. I., Theologia Moralis, ed. 4, Neapoli 1954, 3 vol. Merkelbach, B. H., O. P., Summa Theologiae Moralis, ed. 2, Parisiis, 3 vol. Noldin-Schmitt, S. I., Summa Theologiae Moralis, ed. 28, Barcinone 1951, 3 vol. PrÜMMER, Dom. M., O. P., Manuale Theologiae Moralis, ed. 10, Barcinone 1945, 3 vol. Tillmann, Dr. Fritz, Handbuch der Katholischen Sittenlehre, Düsseldorf 1938, 4 Bd. (6 vol.). SIGLA Denzinger-Bannwart, S. I., Enchiridion Symbolorum, ed. 16-17, Fri­ burgi Brisgoviae 1928. EP: Roüet de Journel, M. J., S. I., Enchiridion Patristicum, ed. 6-7, Fri­ burgi Brisgoviae 1929. EA: Roüet de Journel-Dutilleul, S. I., Enchiridion Asceticum, Friburgi Brisgoviae 1930. CIC: Codex luris Canonici, ed. Vat., Roma. Facultates: P. Peeters, Hermes, Facultates quas Ordinarii et Missionarii habere solent, 3 ed., Romae 1960. PCS: Primum Concilium Sinense anno 1924 celebratum. Rit. Rom.: Rituale Romanum, ed. typ. 1952 DB: 1 Praeter recensitos Auctores, omnes conferri possunt tractatus cie theologia morali. PARS SACRAMENTARIA CAPUT I DE SACRAMENTIS IN GENERE Posthabitis diversis significationibus quas vox « Sacramentum » decursu temporum habuit et quae in Theologia Dogmatica referri solent, ad rem moralem vero nihil conferunt, hic solum loquimur de Sacramentis prout hodie in S. Theologia designari solent ac debent. 1. — DEFINITIO. Sacramentum est res sensibilis quae ex Dei institutione sanctitatis et iustitiae cum significandae tum e II ciendae vim habet. Haec definitio desumpta est ex Catechisnw Romano, P. 2, c. 1, q. 8. Explicatur. Res sensibilis: est quidam ritus sacer, non res physica, sed potius actio quaedam sensibus (sive oculis, sive auribus, sive tactu, etc.) apprehensibilis. Ex Dei institutione: haec divina institutio per Christum facta est. Quaestio autem utrum haec divina institutio mediata vel immediata fuerit, a. v. quaenam elementa huius ritus ab ipso Deo statuta sint, disputatur in Theologia Dogmatica. Hoc saltem te­ nendum est quod, ut quid Sacramentum esse possit, elementa ritum constituentia saltem ab Ecclesia Dei auctoritate determi­ nata esse debent. Sanctitatis et iustitiae: hic est effectus Sacramenti seu ritus sacri : sanctitas et iustitia sive prima (cum collatione gratiae sanctificantis) sive secunda (cum augmento gratiae sanctificantis). 3 2 - Hermes. Theol. Mor. - in. η. 2 DE SACRAMENTIS IN GENERE Significandae: omne enim Sacramentum in parte sua sensibili est symbolum: ritus externus debet significare hanc sanctitatem et iustitiam quam interius operatur. Efficiendae: ritus externus et sanctitas interna debent habere relationem causalitatis. Quaenam causalitatis species admittenda sit, disputatur in Theologia Dogmatica; vera autem causalitas requiritur, ita ut posito ritu eo ipso seu « ex opere operato » san­ ctitas et iustitia efficiantur, nisi obex subiectivus illum effectum impediat; quapropter additur Vim habet: h. e., est Sacramentum etiamsi de facto hunc ef­ fectum non obtineat; potest nempe obstaculum seu obex (mala voluntas suscipientis) hanc sanctitatem et iustitiam impedire, sed Sacramentum in se hanc vim habet. 2. — NUMERUS. Septem sunt Sacramenta, uti definivit Conci­ lium Tridentinum (cf. DB 844). ClassiFiCATiONES. 1. Duo Sacramenta instituta sunt (saltem primarie) ad restituendum statum gratiae: Baptismus et Paenitentia. Duo alia instituta sunt in augmentum gratiae: Eucharistia et Confirmatio. Duo tandem instituta sunt in bonum societatis : Ordo et Matrimonium. Septimum vero Sacramentum, Extrema Unctio, primarie institutum est ad augmentum gratiae ; conditionate tamen, si scii, subiectum statum gratiae per Sacramentum Paenitentiae vel per contritionem perfectam recuperare non va­ let, est institutum etiam ad statum gratiae restituendum. 2. Duo vocantur Sacramenta mortuorum : Baptismus et Paenitentia, quia ista etiam a subiecto in statu peccati, cuius tamen sincere eum paenitet, recipi possunt. Quatuor sunt Sacramenta vivorum: Confirmatio, Eucharistia, Ordo et Matrimonium, quia nonnisi ab anima vita gratiae vivificata cum fructu recipi pos­ sunt. Extrema Unctio vero per se est Sacramentum vivorum, quia, si fieri potest, anima prius per Sacramentum Paenitentiae vel sal­ tem per contritionem perfectam a peccato mortali purganda est ; conditionate tamen, si scii, prius purgari non valet, est etiam Sacramentum mortuorum. 3. Tria sunt non-iterabilia, quia scii, caracterem indelebilem DE RITU SACRAMENTALI η. 3 imprimunt in anima : Baptismus, Confirmatio et Ordo (cf. DB 852). Quatuor sunt iterabilia, quia nullum characterem imprimunt et datis circumstantiis iterari possunt. Eucharistia iterari potest toties quoties leges ecclesiasticae id permittunt; Paenitentia quoties habetur materia seu peccatum post Baptismum commis­ sum ; Matrimonium quoties nullum prius vinculum subsistit ; Extrema Unctio quoties novum periculum vitae ex morbo oritur. Art. 1 DE RITU SACRAMENTALI 3. — PRAENOTANDUM. 1. Inde a tempore Scholasticorum, qui systemate hylemorphistico ducti, in omnibus rebus duo ele­ menta quaerebant, quorum unum materiam alterum formam vocabant, etiam in Sacramentis illa duo elementa distingui so­ lent. Hodie nonnulli Theologi, philosophiis modernis ducti, his vocibus « materiae et formae » adversantur. Certum autem est in omni Sacramento aliquid inveniri quo hoc Sacramentum est id quod est, sive formae sive alio nomine designetur, dum reliqua elementa sive materiae sive alio nomine nominanda sunt : est potius lis de verbis. Abusus autem systematis esse videtur, quando Theologi statuunt materiam semper esse quandam actio­ nem, formam semper esse quaedam verba, ita ut deinde in omni ritu sacramentali illa duo elementa quaerere debeant, actionem scii, et verba quae materiae et formae partes respective agant. 2. Quando in re sacramentaria Theologi loquuntur de materia et forma, sedulo distinguendum est utrum loquantur de materia et forma ipsius Sacramenti, an de materia et forma ritus sacramentalis. Materia enim ipsius Sacramenti est totus ritus sacramentalis, forma autem, seu hoc quod facit illum ritum esse sacramentalem, est eius vis significandi et producendi gratiam. In ipso autem ritu iterum distingui potest materia et forma, seu id quo ille ritus accipit vim significandi et producendi gra- 5 η 4 de SACRAMENTIS IN GENERE tiam (forma) et reliqua elementa (materia). Ita lotio per se non significat, multo minus producit remissionem peccatorum origi­ nalis et personalium ; additis autem verbis « Ego te baptizo, etc. », haec lotio fit formaliter ritus baptismalis et accipit vim signifi­ candi et producendi hanc gratiam. Materia autem in quibusdam Sacramentis insuper distinguitur remota et proxima : materia remota intelligitur tunc res physica quae adhibetur (e. g. aqua, oleum), materia proxima actio in qua haec res adhibetur (e. g. lotio, unctio). De forma Sacramenti seu de vi significandi et producendi gra­ tiam in Theologia Morali agendum non est, cum ab homine non pcndeat, sed posito ritu eo ipso (ex opere operato) accedat. Ritus autem sacramentalis ab homine ministro ponendus est. 4. — PRINCIPIA. I. Ritus sacramentalis ita ponendus est prout ab Ecclesia praescribitur; mutatio accidentalis facit positionem ritus illicitam; mutatio substantialis facit eam et illicitam et invalidam. Explicatur. Ritus sacramentalis: complectitur omnia quae pertinent ad ipsum ritum sacramentalem : rem physicam, actio­ nem, verba, si habentur. Non vero complectitur caeremonias quibus Ecclesia collationem Sacramentorum ad maiorem eorum solemnitatem circumdat. Ab Ecclesia: utrum Ecclesia illum ritum ita institutum habeat a Deo vel a se ipsa, nihil refert. Mutatio accidentalis: est omnis mutatio, sive in re physica adhibita sive in actione sive in verbis, quae non est mutatio substantialis. Mutatio substantialis: in re physica est omnis mutatio quae facit rem in communi aestimatione hominum non amplius esse illam rem (mutatio substantialis physica) vel facit rem ineptam ad significandum id ad quod Sacramentum est institutum (mu­ tatio substantialis theologica). Ita e. g. glacies non est aqua (mutatio physica), color liquidus etsi non sit nisi aqua pulvere mixta, non tamen est aqua neque aptus ad significandum lava­ crum (mutatio tum physica tum theologica). 6 DE RITU SACRAMENTALI η. 4 In actione est omnis mutatio quae facit actionem ineptam ad significandam gratiam Sacramenti : ita si quis daret aquam bi­ bendam pro Baptismo. In verbis est omnis mutatio qua non amplius salvatur sensus verborum originalis quo effectus Sacramenti significatur. NOTA. Utrum mutatio verborum sit substantialis generatim etiam multum pendet ab intentione: si quis intendit falsam pronuntiare formulam facilius habebitur mutatio substantialis quam si quis habet rectam intentionem. Ita si quis solum ex ignorantia linguae latinae vel ex difficultate loquelae non recte pronuntiaret formulam, haec certe esset valida: sufficit ut minister verba modo humano proferat, h. e. sicut extra administrationem Sacramentorum talia verba proferret. Probatur. Primum: Ecclesia est custos Sacramentorum a Deo instituta. Ritus ergo quem ipsa praescribit est vera lex seu norma agendi pro ministro Sacramenti (cf. can. 733). Secundum : mutatio accidentalis cum talis sit ut ritus maneat ille ritus, aptus ad gratiam significandam, non potest reddere Sacramentum invalidum; ex alia autem parte est irreverentia erga rem tam sacram sicut Sacramentum cuius ipse est minister, non dominus, et simul est transgressio legis ecclesiasticae: ergo est illicita. Tertium: mutatio substantialis talis est ut ritus non amplius sit ille ritus vel sit ineptus ad gratiam significandam : deest ergo aliquid essentiale Sacramenti et Sacramentum est invalidum. Talem actionem esse illicitam patet ex eo quod est irreverentia erga Sacramentum; insuper non raro est deceptio proximi, qui putat se recipere Sacramentum, cuius beneficio vero fraudatur. Gravitas transgressionis. Mutatio substantialis semper est peccatum mortale: omni enim homini prudenti gravis abusus videri debet ritum sacramentalem, cui Deus vim gratiam signi­ ficandi et producendi adnexuit, ita mutare ut illam gratiam non amplius significare vel producere valeat : quare est verum sacri­ legium. Insuper est gravis deceptio proximi in re tanti momenti, et si minister ex iustitia tenetur ad Sacramentum administran­ dum, est gravis laesio iustitiae. Unde mutatio substantialis ritus sacramentalis semper est gravis transgressio legis reverentiae 7 η. 5 DE S/VCRAMENTIS IN GENERE erga res sacras (sacrilegium), saepe etiam legis caritatis (deceptio) et iustitiae (iniustitia). Mutatio accidentalis potest esse peccatum mortale vel veniale prout mutatio constituit materiam gravem vel levem. Cum enim Sacramentum invalidum non reddat, ex hoc capite non neces­ sario facit peccatum mortale; neque est deceptio proximi. Quandonam vero mutatio constituat materiam gravem, quandonam levem, regula generali determinari non potest, sed relinquendum est iudicio prudentium. 5. — II. In ritu sacramentali semper adhibenda sunt quae certe sunt valida: solum in extremis extrema sunt tentanda. Explicatur. Certe valida: nunquam ergo, extra extremam ne­ cessitatem spiritualem, licet materiam vel formam adhibere quae non sit certe valida, etiamsi sit probabilissima. NOTA. Gencratim tamen licitum dicitur adhibere materiam vel formam moraliter certam, excepto pro Baptismo et Ordine, in quibus pro­ pter maximum momentum requiritur certitudo absoluta. In extremis extrema: si subiectum est in extrema necessitate spirituali recipiendi Sacramentum, et materia vel forma certa haberi non potest, minister potest ac debet materiam vel for­ mam probabilem adhibere, et quidem illam quae maximam prae­ bet probabilitatem. Probatur. Primum: Ex doctrina Ecclesiae: Damnata est sen­ tentia: Non est illicitum, in Sacramentis conferendis sequi opi­ nionem probabilem de valore Sacramenti, nisi id vetet lex, con­ ventio aut periculum gravis damni incurrendi (DB 1151). Ex ratione: 1. Qui adhiberet materiam vel formam incertam, poneret sanctissimum ritum sacramentalcm cum periculo invaliditatis, quod est magna irreverentia erga Sacramentum ciusque auctorem. 2. Qui adhibet materiam vel formam incertam, seipsum ponit in periculo mutandi substantialiter ritum sacramentalcm (peri­ culum sacrilegii, deceptionis proximi, iniustitiae). Atqui nulla sen­ tentia probabilis dicit hoc esse licitum (cf. vol. I, n. 145). Ergo. 8 DE RITU SACRAMENTAL! Π. 6 Secundum : Sacramenta sunt propter homines. Etsi multi hoc dicto abutantur, verum tamen est: si homo in extrema necessi­ tate spirituali constituitur, faciendum est quod possibile est ut ex hac necessitate eruatur, etiamsi ex hoc neccsse sit ritum sacramentalem cum periculo nullitatis ponere. Gravitas transgressionis. Eo maius est peccatum quo minor est probabilitas et quo maior est mutatio. ludicandum est iuxta existimationem virorum prudentium. 6. — III. Ritus sacramentalis ita ponendus est, ut unitas mo­ ralis exsistat inter diversa elementa. Explicatur. Unitas moralis: actio et pronuntiatio formulae si adsunt, debent fieri simultanée, ita ut unum ritum vere consti­ tuant. Haec simultaneitas potest esse moralis, h. e. talis ut iuxta communem aestimationem hominum adhuc unum ritum effi­ ciant : distantia autem sive temporalis sive localis potest differre iuxta diversos ritus. Ita e. g. ritus matrimonialis potest per lon­ gum tempus (etiam per menses et annos) durare, quia ex natura sua conclusio contractus (e. g. per procuratorem) potest longius tempus assumere, dummodo voluntas primi subsistat dum con­ sensus alterius advenit. Pro ritibus ordinariis vero, uti in Bap­ tismo, requiritur ut formula saltem partialiter pronuntietur du­ rante actione. Unitas moralis adesse debet etiam in ipsa pronuntiatione for­ mulae. Si interruptio formulae talis est ut in sermone ordinario repeteretur, in administrationc Sacramentorum etiam repetatur; si vero talis est (propter brevem tussim vel sternutationem) ut in sermone ordinario continuaretur, etiam in administrationc Sacramentorum non est repetenda : ita enim Sacramenta modo humano administrantur. NOTA. Quidam Theologi putarunt quandam morulam inter actionem et pronuntiationem formulae non reddere Sacramentum invalidum. Ita Billuart putabat moram unius Ave non invalidare, S. Alphonsus opinatur moram unius Pater invalidare Sacramentum. Haec sen­ tentia autem non videtur tuta, praesertim post responsum S. Officii ad Vic. Ap. Abyssiniae die 2 Maii 1858, declarans sub condicione iterandum esse Baptismum ita collatum ut formula pronuntietur completa omnino ablutione, vel ablutio fiat pronuntiata iam formula. 9 η. 7-8 DE SACRAMENTIS IN GENERE Probatur. Si illa unitas moralis non adest, non est illud unum signum a Christo institutum, et proinde Sacramentum est inva­ lidum. 7. — IV. Formula debet sensibiliter proferri. Explicatur. Sensibiliter: ita ut sensibus percipi valeat: non sufficit ut minister eam oculis tantum perlegat vel mente re­ volvat. Probatur. Sacramenta enim sunt signa sensibilia : omnia ele­ menta ritus proinde sensibiliter ponenda sunt. Art. 2 DE MINISTRO § 1. DE REQUISITIS IN MINISTRO 1. Qualitates. Non omnem hominem posse administrare quaelibet Sacramen­ ta, demonstratur in Theologia Dogmatica. Quisnam possit esse minister singulorum Sacramentorum in tractatibus de singulis Sacramentis dicetur. Hic solum loquimur de requisitis in omni ministro cuiuslibet Sacramenti. 8. — I. In ministro Sacramenti requiritur fides et gratia sancti­ ficans; non tamen ad validitatem Sacramenti. Probatur. Primum: Ex Doctrina Ecclesiae: «Nam etsi Sacra­ menta ab impuris coinquinari non possint, neque a pravis mi­ nistris eorum effectus impediri : impure tamen et indigne ea mi­ nistrantes, in aeternae mortis reatum incurrunt. Sacerdos ergo, si sit peccati mortalis sibi conscius (quod absit), ad Sacramen­ torum administrationem ne audeat accedere, nisi prius corde paeniteat; sed si habeat copiam confessarii, et temporis locique ratio ferat, convenit confiteri » (Rit. Rom., Tit. I, n. 4). 10 DE MINISTRO η. 8 Ex S. Scriptura: Omnis homo qui accesserit de stirpe vestra (Aaron) ad ea quae consecrata sunt... in quo est immunditia, peribit coram Domino (Lev. 22, 3). lamvero si hoc iam valet de consecratis Antiqui Testamenti, a fortiori valet de rebus sanctis­ simis Novi Testamenti, de Sacramentis. Ex ratione: Ministrare Sacramentum est ponere ritum sacra­ tissimum, qui ad hoc est institutus, ut in subiecto gratiam sancti­ ficantem producat vel augeat; est ergo seipsum constituere coo­ peratorem cum Deo in opere iustificationis hominum. Hoc autem facere quando anima est mortali peccato maculata, inimica Deo, proculdubio est magna irreverentia erga Deum et ipsum Sacra­ mentum. Secundum : Si quis dixerit ministrum in peccato mortali exsis­ tentem, modo omnia essentialia, quae ad Sacramentum confi­ ciendum aut conferendum pertinent, servaverit, non conficere aut conferre Sacramentum, A. S. (Cone. Trid., DB 855). Cf. etiam DB 424, 584. Ulteriora argumenta vide in Theologia Dogmatica. Gravitas transgressionis. In statu peccati mortalis ministrare Sacramentum est peccatum mortale, uti patet ex verbis citatis Rit. Rom. : in aeternae mortis reatum incurrunt ; et ex ipsa na­ tura irreverentiae. Solent tamen moralistac restringere hoc principium ad mini­ strum consecratum, solemniter Sacramentum administrantem (h. e. cum caeremoniis in Rituali praescriptis) ; ministrum autem non-consecratum aut privatim tantum administrantem non mor­ taliter, sed venialiter peccare contendunt. Haec sententia mihi non videtur intrinsece probabilis, nam ra­ tiones allatae, praesertim irreverentiae, aeque valere videntur pro ministro consecrato privatim ministrante et pro ministro non-consecrato. Verum est ministrum consecratum solemniter ministrantem gravius peccare, cum insuper iniuriam irroget Ec­ clesiae cuius nomine agit ; sed etiam non-consecratus vel priva­ tim ministrans gravem irreverentiam exhibet erga Deum et erga ritum sacramentalem. Attamen, cum sententia tenens peccatum veniale tantum, a multis probatis auctoribus teneatur, practice teneri potest. η 9-11 DE SACRAMENTIS LN GENERE Concedimus insuper praesertim laicum in statu peccati mor­ talis Baptismum administrantem saepius non peccare mortaliter subjective, quia de sua obligatione statum gratiae acquirendi non cogitat. Contendit insuper Prümmer (III, n. 57) non peccare sacerdo­ tem in statu peccati mortalis baptizantem vel absolventem mo­ ribundum qui sine Baptismo vel absolutione moreretur, si ipse sacerdos vellet prius statum gratiae, etiam per contritionem, acquirere: est quidem casus perplexus (etsi acquisitio status gratiae per contritionem ordinarie longum tempus non requirat ab illo qui est bonae voluntatis), sed eius officium erat non per­ venire ad illum casum perplexum, uti dicit Rit. Rom., Tit. I, n. 3 : « Parochus vel quilibet alius sacerdos ad quem eorum (Sacra­ mentorum) administratio pertinet, meminisse imprimis debet, se sancta tractare atque omni fere temporis momento ad tam san­ ctae administrationis officium paratum esse oportere ». Quare comparatio a Prümmer allata ministri regis qui inopinate coram rege vocatus in habitu sordido apparet, non valet. NOTA. Sacerdos assistens Matrimonio non est minister Sacramenti. 9. — SCHOLION I. Quot peccata committit qui in una sessione piares confessiones audit vel pluribus S. Communionem distri­ buit? Quoad hanc quaestionem vide vol. I, n. 190, I, 1, c. 10. — SCHOLION II. De fide in ministro Sacramenti. Etsi, uti supra probavimus, fides non requiratur in ministro Sacramenti ad validam administrationem, indirecte tamen quan­ doque potest defectus fidei in ministro Sacramentum invalidum reddere, in quantum nempe in ministro sine fide administrante facile deesse potest intentio requisita, de qua infra, n. 14. 11. — II. Minister Sacramenti praeter potentiam etiam debet habere licentiam Ecclesiae. Explicatur. Potentiam: haec requiritur ad validitatem. 12 DE MINISTRO η. 12 Licentiam : haec generatim requiritur tantum ad liceitatem, excepto in Sacramento Paenitentiae ubi sub forma iurisdictionis requiritur ad validitatem, in Confirmatione ubi pro ministro extraordinario requiritur ad validitatem; item in Ordinibus Mi­ noribus a non-Episcopo collatis. Quaenam autem licentia (Ordi­ narii loci, Parochi etc.) requiratur pro singulis Sacramentis, suo loco dicetur. Licentia, extra casum necessitatis, negatur etiam in censuris et irregularitatibus : unde hoc principium implicite in ministro re­ quirit immunitatem a censuris et irregularitatibus (vide tamen, n. 42). Probatur. Qui sine licentia ab Ecclesia requisita Sacramenta administrat, reus est inoboedientiae erga Ecclesiam. Ecclesia enim est custos Sacramentorum, et propterea ius habet prohi­ bendi administrationem ad quam quis potentiam habet. Gravitas transgressionis. Si licentia requiritur ad validitatem, transgressio constituit peccatum mortale; est enim positio ritus sacramentalis ita ut gratiam producere nequeat, quod est gravis iniuria Deo et Christo. Si licentia non requiritur ad validitatem et Ecclesia simpliciter prohibet administrationem Sacramenti, transgressio est peccatum mortale, quia in re gravi est inoboe­ dientia erga Ecclesiam; si vero Ecclesia requirit licentiam cuius­ dam cuius iurisdictioni administrationem Sacramenti reservavit (Ordinarii loci, parochi), generatim transgressio est peccatum ve­ niale, eo vel magis quod Ecclesia ipsa generatim non requirit nisi licentiam rationabiliter praesumptam. 12. — III. In administrando Sacramentum requiritur reveren­ tia et devotio. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Rit. Rom., Tit. I, n. 11 : Dum Sacramentum aliquod ministrat, singula verba quae ad illius for­ mam et ministerium pertinent, attente, distincte et pie, atque clara voce pronuntiabit. Similiter et alias orationes et preces devote ac religiose dicet... Reliquas praeterea caeremonias ac ritus ita decenter gravique actione peraget, ut adstantes ad coe­ lestium rerum cogitationem erigat, et attentos reddat. 13 η 13 DE SACRAMENTIS IN GENERE Ex ratione: Sacramenta sunt res sanctissimae, et omnis de­ fectus reverentiae et devotionis esset iniuria Dei, cum quo mi­ nister intime sese coniungit ad producendam gratiam. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale pro gravitate defectus. 2. Intentio. 13. — NOTIO. Intentio est actus voluntatis, quo activitas ho­ minis dirigitur ad exsecutionem actus. DIVISIO. Intentio est: 1. Actualis si hic et nunc elicitur: sup­ ponit ergo etiam advertentiam seu attentionem agentis. Virtualis si antea elicita et non retractata influxum habet in actualem operis exsecutionem. Habitualis si antea elicita et non retractata, tamen non facit hoc opus nunc fieri. Interpretativa si nunquam elicita fuit, sed supponitur elicita fore si circumstantiae in mentem venissent. - Cf. vol. I, n. 18. 2. Explicita si voluntas directe dirigit activitatem ad exsecu­ tionem actus, e. g. intentio baptizandi. Implicita si voluntas directe dirigit activitatem ad exsecutio­ nem alterius actus, in quo tamen hic actus includitur, e. g. in­ tentio placendi amico qui petit Baptismum. 3. Determinata si voluntas tendit ad obiecta determinata, e. g. omnes illos decem. Indeterminata si voluntas tendit ad obiecta indeterminate, e. g. decem ex viginti, quin determinetur quinam sint illi decem. 4. Absoluta si nulla adiecta conditione intendit. Conditionata si adiecta conditione intendit, e. g. ego te baptizo si vivis. Conditio subdividitur: conditio de praesenti, si conditio prae­ senti tempore impletur vel non impletur, etsi agens nesciat : e. g. si vivis. Conditio de praeterito, si conditio iam impleta vel non impleta est inscio agente, e. g. si nondum baptizatus es. Conditio 14 DE MINISTRO η. 14 de futuro, si conditionis impletio pendet a facto futuro cuius eventus nescitur, e. g. ego te absolvo si intra tres dies restitues. 5. Clara si obiectum intentum distincte cognoscitur, e. g. si quis baptizat sciens quid sit Baptismus. Confusa si obiectum intentum non clare cognoscitur, e. g. si quis nesciens quid sit Baptismus, sed rogatus ut illum ritum iuxta morem Christianorum perficiat, rite baptizat. 6. Externa si dirigitur ad materialem performationem ritus, sicut quis faceret in exercitio practico conferendi Baptismum. Interna si insuper dirigitur ad performationem ritus qua ritus. Non quidem requiritur ut sciat quid sit ille ritus in se, seu ut habeat notionem de Ecclesia vel de Sacramento, vel ut credat in valorem Sacramenti. Ita paganus rogatus a catechumeno ut il­ lum aqua abluat sub formula « Ego te baptizo, etc. », habet in­ tentionem internam si revera intendit facere quod ab ipso pos­ tulatur, etsi nihil sciat de Ecclesia vel de Baptismo. 14. — PRINCIPIA I. In ministro Sacramenti requiritur inten­ tio actualis vel saltem virtualis, saltem implicita et confusa, in­ terna, faciendi quod facit Ecclesia. Explicatur. Requiritur: ad validitatem Sacramenti. Actualis vel saltem virtualis : quamvis actualis, h. e. cum actuali attentione coniuncta, sit maxime commendabilis, non tamen re­ quiritur, ne ad liceitatem quidem; habitualis vero vel interpretativa non sufficit. Faciendi quod facit Ecclesia: haec expressio generatim adhibe­ tur ad exprimendam intentionem requisitam: uti supra iam dixi­ mus, non requiritur ut minister sciat quid sit ille ritus in se, vel sciat quid sit Ecclesia vel Sacramentum, vel credat in valo­ rem seu efficaciam Sacramenti. Ita validum declaravit S. OfT. 18 Dec. 1872 Baptismum iuxta ritum Ecclesiae Catholicae col­ latum ab haereticis cum expressa doctrina Baptismum nullum habere effectum in anima: talis enim error, dicit S. Off., non impedit intentionem vere faciendi quod facit Ecclesia. Neque requiritur ut velit facere quod facit Ecclesia Catholica, sed suf- 15 η. 14 DE SACRAMENTIS IX GENERE ficit ut velit facere quod facit Ecclesia Christi, etiamsi false putet quandam sectam esse Ecclesiam Christi. Non tamen intenderet quod facit Ecclesia qui explicite vellet aliter agere ac Ecclesia Catholica, uti patet ex ratione propter quam Leo XTII invalidas declaravit ordinationes anglicanorum. Probatur. 1. Requiritur: Ex doctrina Ecclesiae: Cone. Tridentinum : « Si quis dixerit in ministris, dum Sacramenta conficiunt et conferunt, non requiri intentionem saltem faciendi quod facit Ecclesia, A. S. » (DB 854; cf. DB 695). Ex ratione: Minister Sacramentorum est minister humanus, et Sacramenta non sunt formulae magicae, sed ritus humani. Unde actus quo minister hunc ritum administrat, debet esse actus hu­ manus et volitus, seu intentus. 2. Intentio saltem virtualis: si intentio actualis semper require­ retur, administratio Sacramentorum fieret onus suprahumanum, et propter innumera dubia circa sufficientiam intentionis, ansa daretur scrupulis. Atqui hoc Deus velle non potest. — Ex altera parte intentio habitualis vel interpretativa non sufficit : nullo modo enim influentes in actum administrandi, non faciunt actum esse humanum. — Ergo requiritur saltem, et sufficit, intentio virtualis. 3. Saltem implicita et confusa: talis intentio est vera intentio faciendi quod facit Ecclesia. Ergo sufficit. 4. Interna: ex doctrina Ecclesiae: Damnata est ab Alexan­ dro VIII sententia: Valet Baptismus collatus a ministro qui om­ nem ritum externum formamque baptizandi observat, intus vero in corde suo apud se resolvit : Non intendo quod facit Ecclesia (DB 1318). Ex ratione: In mera externa intentione etsi possit esse intentio faciendi quod facit Ecclesia (externe), non tamen est intentio faciendi formaliter quod facit Ecclesia. Ergo mere externa non sufficit, et requiritur vere interna intentio. 5. Faciendi quod facit Ecclesia: supra citatum anathema Con­ cilii Tridentini (DB 854). Rit. Rom., Tit. I, n. 12: «In ipsaque administratione actualem 16 DE MINISTRO η. 15-16 attentionem habere studeat, vel saltem virtualem, cum intentione faciendi quod in eo facit Ecclesia ». Leo XIII declaravit ordinationes ritu anglicano collatas irritas prorsus fuisse et esse omninoque nullas, quia intentio anglicanorum fuit ordinationes aliter perficere ac Romana Ecclesia. Gravitas transgressionis. Ex eo quod haec intentio requiritur ad validitatem, patet transgressionem huius obligationis semper constituere peccatum mortale, quia est abusus ritus sacramentalis et deceptio recipientis. NOTA. Qui dubitat utrum habeat intentionem sufficientem, generatim eo ipso demonstrat illam esse sufficientem. Quare tale dubium gene­ ratim tanquam scrupulus spernendum est. 15. — II. Intentio ministri debet esse determinata ad certum sublectum. Explicatur. Debet: ad validitatem. Probatur. Sacramenta conferunt gratiam : cum autem gratia sit accidens, nonnisi in anima subsistere potest. lamvero si de­ terminatum subiectum Sacramenti non adest, non est cui gratia conferatur. Subiectum autem determinatur intentione determi­ nata ministri. Ergo requiritur intentio determinata. 16. — SCHOLION. De errore in intentione. Si quis statuit Petro negare Sacramentum, nunc autem coram habens Petrum, sed putans se coram habere Paulum, ei ministrat Sacramentum (e. g. Baptismi vel Paenitentiae), proculdubio du­ plex habetur intentio, una non administrandi, alia administrandi, et quaeri potest quaenam praevaleat, a. v. utrum intentio admi­ nistrandi quam habet, determinata sit ad certum subiectum. Distinguendum est: si intentio non administrandi ita absoluta sit, ut altera sic interpretanda sit: « intendo illi subiecto admi­ nistrare hoc Sacramentum excepto si illud subiectum est Pe­ trus », tunc administratio invalida est. Secus vero praevalet altera intentio, scii, administrandi. De errore circa personam in matrimonio, vide infra, n. 513. 17 η 17-18 DE SACRAMENTIS IN GENERE 3. Attentio. 17. — NOTIONES. Attentio distinguitur interna et externa. .Attentio interna est applicatio mentis ad ea quae aguntur. Attentio externa est vitatio omnis actus externi qui attentio­ nem internam impedire possit. Ita externam attentionem habet qui devote perficit ritus prae­ scriptos etiamsi interne de re aliena cogitet; externa attentione vero caret qui durante actione cum aliis confabulatur vel cir­ cumspicit. 18. — PRINCIPIUM. In administratione Sacramentorum requi­ ritur attentio saltem externa; attentio vero interna, etsi ad lici­ tam administrationem Sacramenti non requiratur, tamen pro posse procuranda est. Explicatur. Etsi non requiratur : h. e., si deest attentio interna, vel si defutura praevidetur, non debet propter hoc omitti admi­ nistratio Sacramenti. Pro posse tamen procuranda est : ita ut voluntaria distractio faciat administrationem illicitam. Probatur. Attentio externa: defectus attentionis externae est irreverentia erga Sacramentum. Ergo. Interna non requiritur: si requireretur attentio interna, prac­ tice quasi nulli unquam liceret Sacramenta administrare, propter imbecillitatem humanam. Atqui tunc Sacramenta essent institu­ tum inane, quod est absurdum. Idem sequitur ex eo quod non requiritur intentio actualis, sed sola virtualis. Pro posse procuranda: qui eam non pro posse procurat com­ mittit irreverentiam erga Sacramentum. Ergo. Cf. etiam Rit. Rom., Tit. I, n. 12: «In ipsaque administratione actualem attentionem habere studeat ». Grwiias trwsgressionis. Irreverentia quae hac transgressione erga Sacramentum committitur, non videtur excedere peccatum veniale, nisi inde scandalum vel periculum gravis erroris in ad­ ministratione oriatur. 18 DE MINISTRO η. 19 4. Observatio caeremoniarum. 19. — PRINCIPIUM. Omnes rubricae et caeremoniae quae pro administratione Sacramentorum in libris liturgicis continentur, in eorum administratione diligenter observandae sunt. Explicatur. Omnes rubricae et caeremoniae: non solum quae ad materiam et formam Sacramenti spectant, sed et omnes cae­ remoniae et orationes ipsum ritum sacramentalem praecedentes, concomitantes et sequentes. In libris liturgicis: imprimis in Rituali Romano, sed etiam in libris caeremonialibus aliisque approbatis normas caeremonia­ rum tradentibus. Posthabito Rituali Romano alium librum ritua­ lem adhibere non licet nisi ex speciali concessione S. Sedis. NOTA. Si pro aliqua regione vel loco speciale Rituale est legitime appro­ batum, extranei quoque sacerdotes possunt in administratione Sacra­ mentorum hoc Rituali uti: privilegio enim locali uti possunt etiam peregrini (cf. Prümmer, III, η. 71). Probatur. 1. Cone. Trid.: Si quis dixerit, receptos et approba­ tos Ecclesiae catholicae ritus in solemni sacramentorum admi­ nistratione adhiberi consuetos aut contemni, aut sine peccato a ministris pro libito omitti, aut in novos alios per quemcumque ecclesiarum pastorem mutari posse: A. S. (DB 856). 2. Illae rubricae sunt leges ecclesiasticae (cf. can. 733). 3. Illae rubricae ab Ecclesia praescriptae sunt ad solemnitatem in Sacramentorum administratione et reverentiam augen­ dam. Atqui Ecclesiae utpote custodi Sacramentorum competit munus talia praescribendi. Ergo. NOTA. Bene ergo hortatur Rit. Rom., Tit. I, n. 11: «Dum Sacramentum aliquod ministrat, singula verba, quae ad illius formam et mini­ sterium pertinent, attente, distincte et pie, atque clara voce pro­ nuntiabit. Similiter et alias orationes et preces devote ac religiose dicet; nec memoriae, quae plerumque labitur, facile confidet, sed omnia recitabit ex libro. Reliquas praeterea caeremonias ac ritus ita decenter, gravique actione peraget, ut adstantes ad coelestium rerum cogitationem erigat, et attentos reddat ». Gravitas transgressionis. Distingui solent rubricae essentia­ les, quae circa ipsam essentiam Sacramenti versantur: carum 19 3 - Herme·, Theol Mor, - ni. η. 20 DE SACRAMENTIS IN GENERE transgressio evidenter est peccatum mortale; rubricae, acciden­ tales, quae subdistingui solent in praeceptivas et directivas. Transgressio rubricae accidentalis praeceptivae est peccatum nullum vel veniale vel mortale prout Ecclesia praecipere inten­ dit; transgressio rubricae directivae nullum peccatum constituit. Hoc autem minime significat illas non posse esse obligatorias. Ad dignoscendum quomodo obligent rubricae attendendum est ad verba rubricae, ad materiam, ad declarationes S.R.C., ad sen­ sum auctorum. § 2. DE OFFICIO MINISTRI 1. Sacramenta administrandi. 20. — I. Qui habet potestatem et licentia • I Sacra enta admi­ nistrandi tenetur ex caritate ea administrare rationabiliter pe­ tentibus. Explicatur. Qui habet potestatem et licentiam: talis est non tantum sacerdos consecratus minister Sacramentorum, sed etiam laicus quoad Baptismum in periculo mortis. Ex caritate: h. e. servato ordine caritatis. Et quidem: 1. in communi necessitate spirituali proximi debet, si potest sine proprio incommodo; 2. in gravi necessitate spirituali proximi debet, etiam cum in­ commodo proprio non valde magno ; 3. in extrema necessitate spirituali proximi vel gravi necessi­ tate communitatis debet, etiam cum periculo propriae vitae, dum­ modo sit fundata spes salvandi proximum ex extrema eius neces­ sitate spirituali. NOTA. 1. Loquimur de sola necessitate spirituali, quia Sacramenta ad solum adiulorium spirituale sunt instituta (saltem primarie). 2. Gravis necessitas communitatis aequivalet extremae necessitati, quia tunc iure supponitur quosdam saltem esse in extrema neces­ sitate. 3. Si alius paratus est administrare, proximus iam non censetur in gravi vel extrema necessitate, et proinde talis obligatio cessat. 20 DE MINISTRO η. 21-22 Rationabiliter petentibus : quoties petens habet omnia requisita ad susceptionem Sacramenti, ipse rationabiliter petit. Probatur. Sacramenta sunt media ad bonum spirituale. lamvero unusquisque tenetur ex caritate bonum spirituale proximi promovere. Ergo unusquisque tenetur, si potest, Sacramenta ad­ ministrare rationabiliter petentibus. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale prout minor vel maior est proportio inter necessitatem proximi et proprium incommodum. 21. — SCHOLION. Utrum qui potestatem habet, sed licentiam non habet, teneatur licentiam petere? Sicut tenetur licentiam habens administrare, ita etiam tenetur licentiam non habens eam petere. Attamen ipsa licentia petenda aliquando potest esse incommodum sufficiens ad administrationem negandam, praesertim si copia ministrorum adest. 9 22. — II. Qui habet officium cui obligatio administrandi Sa­ cramenta adnexa est, tenetur insuper ex iustitia ea administrare rationabiliter petentibus. Explicatur. Officium: tales sunt omnes quibus cura animarum tanquam munus demandata est : Ordinarius loci, parochus (quasiparochus vel missionarius districtus), horum coadiutores seu vi­ carii, Superiores religiosorum clerici quoad subditos. Sed insu­ per, praesertim in terris Missionum, laici qui ex officio deputantur ad baptizandum: priores christianitatum, catechistae, virgines, aliique baptizatores. Insuper: h. e. obligatio ex caritate duplicatur obligatione ex iustitia, et proinde maius requiritur incommodum ut excusetur. Probatur. Omnis homo qui habet requisita necessaria ad su­ sceptionem Sacramentorum, ius habet ab Ecclesia petendi Sacra­ menta. Ecclesia autem nonnisi per ministros suos huic iuri an­ nuere potest. Atqui qui ab Ecclesia munus accipit cui obligatio administrandi Sacramenta adnexa est, tacito contractu cum Ec­ clesia ad id se obligat. Ergo ex iustitia obligatur. 21 η. 23-24 DE SACRAMENTIS IN GENERE ΝΌΤΑ. Pro suscipiendo Sacramento Ordinis requisitum necessarium est vocatio ab Ecclesia (cf. n. 391): unde merito dicitur neminem ius habere illud exigendi ab Ecclesia. Qui autem vocationem ecclesia­ sticam cum aliis requisitis habet, potest rationabiliter a ministro huius Sacramenti petere. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale prout minor vel maior est proportio inter necessitatem proximi et proprium incommodum ; attamen notandum est multo maius incommodum requiri ad excusationem a peccato vel a peccato mortali quam pro illo qui non tenetur ex officio. 23. — COROLLARIUM PRACTICUM. 1. Non peccat qui denegat Sacramenta importune petentibus, e. g. qui scrupulosi confessio­ nem non toties audit quoties se sistit. 2. Peccatum veniale committit qui una alterave vice denegat Sacramenta ei qui non versatur in necessitate spirituali. 3. Peccatum mortale committit qui, etsi semel tantum, denegat Sacramenta petentibus ex necessitate vel ex praecepto ; similiter qui saepius difficilem se praebet in administrandis Sacramentis, c. g. parochus qui aegre et cunctanter visitat graviter aegrotos, vel exceptis statutis diebus omnino non vult confessiones audire. 24. — SCHOLION. De administratione Sacramentorum cum pe­ riculo propriae vitae. Ex supradictis patet ministrum Sacramentorum (praesertim si ex officio est minister) per se teneri ad administranda Sacra­ menta etiam cum proprio periculo vitae, si petens est in extrema necessitate spirituali : « Bonus pastor animam suam dat pro ovi­ bus suis » (Io. 10,11). Ita Ecclesia, quae parochis tribuit officium eorum, prohibet quominus parochus tempore pestis aliusve morbi contagiosi e paroecia sua discedat, etiamsi relinquat suo loco vicarium ido­ neum; potest tamen, si vicarius paratus sit curam infirmorum suscipere, sibi reservare curam sanorum, ne sani ipsum, quem vident ad pestilentes accedere, formident (S.C.C. 6 Dec. 1576). Similiter declaravit (S.C.C. 12 Oct. 1576; Greg. XIII, 26 Oct. 1576) parochum debere administrare Baptismum et Paenitentiam etiam 22 DE MINISTRO η 24 peste laborantibus. Ergo saltem parochus et qui ei aequiparantur (quasi-parochus, Rector districtus) tenentur in casu morbi con­ tagiosi illa duo Sacramenta administrare etiam cum periculo vi­ tae, etiamsi inde alii christiani privarentur adiutorio spirituali. Quoad Viaticum et Extremam Unctionem Benedictus XIV per decretum S. Officii 11 lunii 1754 permisit quidem Missionariis Algeriae ut tempore pestis cochlear deauratum pro tradenda S. Communione vel stylum cum bombaceo in extremitate pro Extrema Unctione adhibeant, sed simul vehementer hortatus est Vicarium Apostolicum ut durante peste procuret administrationem horum duorum Sacramentorum. Merito notat Lehmkuhl : « Nimius timor nimiaque cautela sive parochi sive aliorum sa­ cerdotum vere reprehensibilis est, siquidem fideles tantum me­ tum videntes scandalum potius quam aedificationem capturi sunt. Fiducia in Deum et remedia cum sobria prudentia adhibita pe­ riculum satis removebunt. S. Carolus Borromaeus heroicum plane exemplum dedit caritatis, cum ipse Mediolanensis Archiepiscopus, tempore pestis, in ministrandis Sacramentis praeiret, imo ad aegrotos in nosocomiis decumbentes accederet, ut non neces­ saria tantum Sacramenta, sed ipsam etiam Confirmationem con­ ferret ». « Experientia enim constat, notat Mgr. Ibanez (Directo­ rium Missionariorum, Romae 1931, 3 ed., p. 356), in contagiosis vel epidemicis morbis, medicos, moniales et sacerdotes, qui sunt aegrotorum curae addicti, speciali Dei providentia tueri, eosque, dummodo rationabiles cautiones non praetermittant, plerumque salvos evadere atque incolumes ». Sed quaestio poni potest utrum etiam teneatur si periculum vitae non oritur in ipsa administratione Sacramenti, sed in iti­ nere faciendo ad Sacramentum administrandum, e. g. ex itinere sub climate infausto vel ex periculis itineris nocturni vel inter latrones vel in zonis bellicis, praesertim si ex tali obligatione haberetur periculum ne mox desint sacerdotes et ita tota com­ munitas damnum maximum spirituale pateretur. Certum est enim periculum gravis mali pro communitate (e. g. si ex Baptismo infantis moribundi parentum acatholicorum praevidetux' odium vel persecutio contra Ecclesiam oriturum) esse rationem sufficientem non administrandi Sacramentum (cf. n. 70) 23 η 24 DE SACRAMENTIS IN GENERE cum periculo, saltem theoretico, non salvandi animam illam. Sed quaeritur utrum periculum ne mox desint sacerdotes similiter sit ratio sufficiens. Uti patet, si moraliter nulla est spes sacerdoti adiuvandi mo­ ribundum, e. g. quia moraliter certe eundo iam capietur ab hos­ tibus, non potest ire, propter bonum commune. Si vero est spes adiuvandi moribundum, distinguendum est : si sacerdos, cognoscens moribundum, cum morali certitudine sciret illum vix posse seipsum adiuvare (e. g. quia male vixit), teneretur ire; in casibus vero ordinariis, quo scii, fundata habetur spes moribundum, adiuvante gratia, bene esse moriturum, non vide­ tur esse stricta obligatio (semoto scandalo), etsi suadibile et laudabile sit, praesertim in Sinis, ubi Christiani gloriantur de caritate suorum Missionariorum erga moribundos. Sacerdotis, qui Christianos suos cognoscit, erit ex vita moribundi, ex adiunctis (praesentia boni catcchistae, praesentia antiquorum Chri­ stianorum bene instructorum, etc.) iudicare in singulis casibus, utrum sit casus ordinarius vel extraordinarius. Ad hoc autem diiudicandum, non solum in abstracto quaestio consideranda est, sed in concreto. In abstracto enim faciliter iudicari poterit talem hominem non esse in extrema necessitate, cum absolute loquendo facienti quod est in se Deus non denegat gratiam, et proinde ipse posset sibimetipsi consulere; attamen in concreto, etiamsi usum rationis conservet, moribundus non raro in talibus circumstan­ tiis corporalibus et spiritualibus versatur, ut vires non habeat sibimetipsi consulendi, vel, sive ex defectu bonae educationis christianae, sive ex vita non bene Christiana, in eo est ut sine adiutorio actus voluntatis necessarios elicere non valeat: quodsi tunc neminem habet (bonum catechistam vel alios Christianos) qui illum adiuvet, in extrema erit necessitate. Si autem Ordinarius loci propter bonum commune (penuriam sacerdotum) prohiberet ne vadat, huic praescriptioni sacerdos stare debebit. NOTA. Uti patet si casum solvere potest differendo iter per aliquot horas, ita periculum itineris tollendo vel saltem minuendo, hunc modum eligere debebit. 24 DE MINISTRO η. 25 25. — III. Sacra Π entu II semper administranda II est absolute; solu in dubio de validitate administrationis, in casu necessitatis administrandum est sub conditione. Explicatur. In dubio: vero et fundato; dubium enim negati­ vum uti scrupulus spernendum est. De validitate administrationis : hoc dubium oriri potest sive ex dubio circa aptitudinem materiae adhibendae, e. g. si quis du­ bitat utrum haec aqua sit materia valida; sive ex dubio circa capacitatem subiecti, e. g. utrum sit vivus, utrum Sacramentum, quod iterari non potest, iam receperit. Non autem in dubio de dignitate subiecti, e. g. utrum sit in statu gratiae: tunc enim con­ ditio addenda (si es bene dispositus) impediret reviviscentiam Sacramenti; iamvero talis conditio, uti statim videbimus, nun­ quam addenda est. In casu necessitatis : adest quando subiectum, si ei negaretur Sacramentum, privaretur bono Sacramenti quo indiget. Extra casum necessitatis vero Sacramentum dubie validum nullo modo administrari posset (cf. n. 5). Sub conditione : conditio debet esse talis ut neque validitatem Sacramenti in dubio ponat, neque reviviscentiam Sacramenti impediat, neque effectum Sacramenti suspendat. Validitatem Sa­ cramenti in dubio ponit conditio cuius verificatio sciri nequit, e. g. si es praedestinatus : sub tali conditione enim nemo sciret utrum quis Sacramentum receperit necne. Reviviscentiam impe­ dit e. g. si es bene dispositus: talis conditio privaret subiectum gratia sacramentali postea recipienda si revera non est bene dispositus. Effectum suspendit e. g. conditio de futuro: si futurus es sacerdos: talis enim conditio separat ritum sacramentalem et intentionem, ita ut nunquam simul adsint, et proinde Sacramen­ tum facit invalidum. (Valida autem esset conditio: si nunc habes intentionem ad sacerdotium ascendendi). NOTA. Cum Sacramentum Matrimonii sit simul contractus et sequatur etiam naturam contractus, quid de conditionibus ibi appositis tenen­ dum sit, suo loco dicendum erit. Conditio non necessario verbis exprimenda est, sed potest in inten­ 25 η. 26 DE SACRAMENTIS IN GENERE tione interna consistere. Pro quibusdam autem Sacramentis in libris ritualibus habetur formula conditionalis: tunc saltem convenit illam formulam adhibere. Probatur. Primum: Absque ratione addere conditionem a qua validitas Sacramenti penderet, esset irreverentia erga Sacramen­ tum. Secundum: Sacramentum probabiliter validum (dubie invali­ dum) non administrare subiecto qui eo indiget, idem esset ac illum in periculo ponere ne magno bono spirituali privetur; ex altera parte vero nullam conditionem addere idem esset ac Sacramentum exponere periculo nullitatis. Ergo addenda est conditio. Gravitas transgressionis. Denegare Sacramentum est pecca­ tum mortale vel veniale prout magis vel minus est necessarium. Nullam addere conditionem est peccatum mortale quia exponit Sacramentum periculo nullitatis (irreverentia: sacrilegium). Ap­ ponere conditionem quae Sacramenti validitatem in dubio ponit est peccatum mortale quia est abusus ritus Sacramentalis ; appo­ nere conditionem quae effectum suspendit (conditionem de fu­ turo) est peccatum mortale quia Sacramentum invalidum facit ; apponere conditionem quae reviviscentiam impedit, non videtur esse peccatum saltem mortale, quia, etsi privet subiectum magno bono spirituali, subiectum ex indigna susceptione omne ius ad talem gratiam perdit. 2. Ritum sacramentalem iterandi. 1 26. — 1. Quoties in a inistratione Sacramenti fuit defectus essentialis, et hic tempestive detectus fuerit, ritus totus absolute repetendus est. Explicatur. Defectus essentialis: adest quoties sive in materia sive in forma fuit mutatio substantialis (cf. n. 4) vel defuit unitas moralis in ritu perficiendo (cf. n. 6) vel defuit intentio in mini­ stro (cf. n. 14-15) vel intentio in subiecto (cf. n. 40); non autem si defuit dispositio in subiecto: haec enim non afficit validita­ tem Sacramenti. 26 DE MINISTRO η. 27 Tempestive: h. e. dum adhuc fiunt caeremoniae administrationem concomitantes, vel statim post, ita ut iteratio adhuc moraliter cum illis caeremoniis sit unita. Ritus totus: non vero caeremoniae concomitantes. Absolute: eodem modo acsi ritus nondum fuisset positus. Probatur. Primum: repetendus est: 1. Invalide ponere ritum sacramentalem est irreverentia erga Sacramentum ; quare, etsi involuntarie fuerit invalide positus, ex reverentia erga Sacramen­ tum iterandus est. 2. Invalida collatio Sacramenti est deceptio et damnum spiri­ tuale subiecti, si ipse putat se Sacramentum recepisse quod re­ vera non recepit; unde hoc damnum auferendum est iterando ritum sacramentalem. Secundum : totus ritus: Requiritur, ad validitatem ritus, unio moralis inter omnia elementa (cf. n. 6). lamvero ex defectu es­ sentiali haec unio non fuit inter omnia elementa. Ergo omnia elementa iteranda sunt ut adsit unio moralis. Gravitas transgressionis. Non iterare ritum sacramentalem in talibus adiunctis est peccatum mortale. 27. — II. Quoties in administratione Sacramenti fuit defectus essentialis, et hic postea tantum detegitur, totus ritus repetendus est, saltem si ex invalida administratione oritur damnum propor­ tionate grave. Explicatur. Defectus essentialis : uti in n. praecedenti. Postea: ita ut non amplius sit unio moralis cum caeremoniis, e. g. postquam iam omnes discesserunt ex ecclesia. Totus ritus: plerumque repetitio fiet privatim, sine caeremo­ niis, nisi explicite praescribatur repetitio caeremoniarum. Saltem: h. e. in hoc casu iterari debet, secus iterari potest. Damnum proportionate grave: sive sit damnum spirituale ip­ sius subiecti (uti plerumque erit) sive sit damnum tertii (ut in Sacramento Ordinis, quod sequeretur invaliditas omnium actuum sacerdotalium). Proportio requirenda erit inter damnum spiri- 27 η 28 DE SACRAMENTIS IN GENERE tualc et incommodum quod iteratio affert ministro: ita si de­ fectus deprehenditur in Confirmatione, et minister deberet, ad illam iterandam, valde longum iter instituere; vel si defectus deprehenderetur in Extrema Unctione post piam Confessionem recepta, et minister deberet longum iter instituere; vel si de­ prehenditur in Confessione hominis qui solet saepe confiteri et incommodum afferret ministro paenitentem quaerere (cf. de cor­ rigendis defectibus Confessionis, n. 199-203). Si vero agitur de Sacramento Ordinis (vel de Baptismo) teneretur etiam cum ma­ ximo incommodo propter innumeras sequelas invalidae ordina­ tionis. Notandum tamen eo minus damnum subiecti vel tertii suffi­ cere, quo magis defectus fuerit culpabilis. Probatur. Ut in n. praecedenti. Quod vero incommodum pro­ portionate grave excuset ab iteratione, patet ex eo quod ex parte Sacramenti prima administratio nullo modo potest rectificari, et ex parte subiecti, non potest subiectum exigere ut minister tam magnum incommodum suscipiat. Gravitas transgressionis. Eo maius erit peccatum quo minor est proportio inter damnum illatum et incommodum proprium ; eo maius etiam erit peccatum quo magis defectus fuit culpabilis. 28. — III. Quoties dubium est de validitate Sacramenti, Sacra­ mentum non iterabile iterari debet sub conditione, nisi incom­ modum proportionate grave excuset. Explicatur. Dubium: h. e. dubium prudens et verum, non quodcumque dubium leve et non fundatum. Propter quodcumque dubium non fundatum enim repetere ritum sacramentalcm, idem esset ac exponere Sacramentum periculo nullitatis, quod est magna irreverentia erga Sacramentum. Sacramentum non iterabile: absolute non iterabilia sunt Bap­ tismus, Confirmatio, Ordo; Extrema Unctio non est iterabilis durante eodem periculo mortis; Matrimonium non est iterabile vivente coniuge : cum tamen pro Matrimonio non adsit ritus sacramcntalis, sed ipse consensus prima vice valide datus consti­ tuat ritum consensus autem, etiam post susceptum Sacramen- DE MINISTRO η. 28 tum, ad libitum renovari possit, nulla est ratio illum consensum in dubio sub conditione renovandi, sed simpliciter absolute renovetur. Sub conditione: vide supra, n. 25. Iterandum est: si dubium oritur antequam caeremoniae com­ pletae sint vel statim post, ita ut iteratio adhuc moraliter cum caeremoniis uniatur, statim repetendus est ritus sacramentalis : nam tunc vix unquam erit incommodum proportionatum reve­ rentiae debitae Sacramento et bono spirituali debito subiecto. Si vero dubium postea oritur, ita ut non amplius sit unio moralis cum caeremoniis, iterandus erit totus ritus sub conditione, nisi incommodum proportionate grave inde excuset. Incommodum proportionate grave: vide quae dicta sunt n. 27. Notandum tamen, quo maior est probabilitas validitatis, et quo minus necessarium est Sacramentum, eo levius incommodum ex­ cusabit ab iterando Sacramento. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 732, § 2: Si vero pru­ dens dubium exsistat num revera vel num valide collata fuerint (Baptismus, Confirmatio, Ordo), sub conditione iterum confe­ rantur. Ex ratione: 1. Iterandum est: subiectum, quod ius habet ad hoc Sacramentum, uti supponitur, exponitur periculo non reci­ piendi hoc bonum spirituale: huic periculo mederi potest, et proinde debet, per iterationem. Insuper, si ita repeti potest ut unitas moralis cum reliquis caeremoniis subsistat, hoc fieri debet propter reverentiam erga Sacramentum. 2. Sub conditione : cum prior ritus sit probabiliter validus, pro­ babiliter invalidus, si absolute iteraretur, haec secunda admini­ stratio exponeretur periculo nullitatis, quod est vitandum. Ergo, si iterandus est, iterandus est sub conditione. Gravitas transgressionis. Non iterare est peccatum mortale vel veniale prout minor vel maior habetur proportio inter pro­ prium incommodum et damnum inde oriens, et prout maior vel minor habetur probabilitas damni alterius; non addere conditio­ nem est mortale, quia exponit Sacramentum periculo nullitatis 29 η. 29-30 DE SACRAMENTIS IN GENERE (irreverentia); apponere conditionem quae validitatem in dubio relinquit, est peccatum mortale, quia est abusus ritus sacramentalis, cum dubium non tollat; apponere conditionem quae ef­ fectum suspendat (de futuro), est peccatum mortale quia Sacra­ mentum invalidum reddit; apponere conditionem reviviscentiam impedientem non videtur esse peccatum quia, etsi privet subiectum magno bono spirituali (reviviscentia Sacramenti), subiectum ex indigna susceptione omne ius ad talem gratiam perdit. 3. Sacramenta negandi. 29. — I. Non licet administrare Sacramentum subiecto inca­ paci. Explicatur. Subiectum incapax est qui non potest tale Sacra­ mentum recipere, e. g. mortuus pro omnibus Sacramentis, nonbaptizatus pro reliquis Sacramentis, ille qui Sacramentum iam recepit pro Sacramentis quae semel tantum recipi possunt, mu­ lier pro Sacramento Ordinis, sanus pro Extrema Unctione. Probatur. Talis administratio certe est invalida, est ergo abu­ sus ritus sacramentalis. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale, nam est gra­ vis abusus et proinde gravis irreverentia erga Sacramentum (sacrilegium). 30. — II. Non licet administrare Sacramentum subiecto indi­ gno nisi ex gravissima causa. Explicatur. Indignus: qui non habet omnes qualitates in sub­ iecto requisitas (cf. n. 3541 necnon pro singulis Sacramentis). lure autem indigni semper habendi sunt haeretici et schisma­ tici, nisi prius fuerint cum Ecclesia reconciliati (can. 731, § 2). Vide tamen infra, n. 218. Gravissima causa: talis est: ne violetur sigillum sacramentale (cf. n. 204 ss.), ne recipiens ex negatione incurrat gravem infa­ miam (divulgatione criminis occulti). NOTA. Disputatur inter Auctores utrum sufficiens ratio sit periculum mortis similisve mali ministro imminens. 30 DE MINISTRO η. 31 Probatur. Primum: non licet: Ex S. Scriptura: Nolite dare sanctum canibus neque mittatis margaritas vestras ante porcos (Mt. 7, 6). Ex doctrina Ecclesiae: Vetitum est Sacramenta Ecclesiae mi­ nistrare haereticis aut schismaticis, etiam bona fide errantibus eaquc petentibus, nisi prius, erroribus reiectis, Ecclesiae recon­ ciliati fuerint (Rit. Rom., Tit. I, n. 14; cf. can. 731, § 2). Ex ratione: 1. Indigno administrare Sacramentum est coope­ ratio saltem materialis in peccato mortali proximi. Atqui talis cooperatio non est licita nisi ex gravissima causa. Ergo. 2. Indigno administrare est cooperatio in sacrilegio. Secundum: licet ex gravissima causa: administratio Sacra­ menti indigno non est cooperatio formalis, sed materialis tan­ tum. Atqui cooperatio materialis ex gravissima causa est licita. Ergo. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale. Si autem causa gravis adest, sed non sufficiens ut permitti possit, trans­ gressio posset esse peccatum veniale tantum. Administratio enim Sacramenti indigno 1) est gravis irreverentia erga Sacramentum (sacrilegium), 2) est cooperatio in peccato gravi proximi (contra caritatem). 31. — COROLLARIUM PRACTICUM. Practice ergo Sacramenta deneganda sunt : 1) peccatori publico de cuius emendatione non sufficienter constat ; 2) occulto peccatori occulte petenti, nisi crimen notum sit ex confessione. Non sunt deneganda Sacramenta peccatori occulto publice petenti, ne scii, ex denegatione eius crimen innotescat ipseque diffametur. Peccator publicus est qui publico indicio condemnatus est vel cuius peccatum publice, i. e. magnae parti populi notum est vel in talibus circumstantiis in quibus necessario brevi publice no­ tum erit. Si vero in loco ubi publice petit Sacramentum, non est publice notus peccator, sed negatio Sacramenti eum notum fa­ 31 η. 32 DE SACRAMENTIS IN GENERE ceret, non est denegandum Sacramentum nisi alibi, ubi notus est, audientes eum Sacramentum recepisse, inde scandalum sumerent. Si peccator publicus post confessionem ad Sacramenta admit­ titur, curetur ut etiam eius emendatio simul divulgetur, ne po­ pulus inde scandalum sumat. Quoties denegandum est Sacramentum, hoc Hat cum magna prudentia, ita ut sacerdos non appareat velle quenquam offen­ dere, sed solum bonum animarum et reverentiam erga Sacramen­ tum quaerere. NOTA. Sacerdos assistens Matrimonio non est minister Sacramenti. Quandonam haec assistentia deneganda sit, loco suo dicendum est. 32. — SCHOLION I. De Simulatione et Dissimulatione Sacra­ mentorum. Simulatio Sacramenti est mutatio elementi essentialis Sacra­ menti a ministro clam facta, ita ut Sacramentum sit nullum et suscipiens in errorem inducatur. — Solet distingui formalis et materialis, prout deceptio proximi intenditur vel non. Dissimulatio Sacramenti est positio actus non-sacramentalis ex qua alii (non suscipiens) erronee iudicant Sacramentum esse collatum. Explicatur. Elementum essentiale: materiam ineptam vel for­ mulam substantialiter mutatam adhibendo, actionem essentia­ lem mutando vel intentionem cohibendo. Ita simulat Sacramen­ tum, qui loco formulae absolutionis, inscio paenitente, recitat aliam formulam qualemcumque vel statuit suam intentionem non absolvendi; dissimulat vero qui, sciente paenitente, solum dat benedictionem loco absolutionis, ne sciant circumstantes absolu­ tionem esse denegatam. Principium. Simulatio nunquam licita est, dissimulatio vero ex rationabili causa. Probatur. 1. Damnata est propositio: «Urgens metus gravis est causa iusta Sacramentorum administrationem simulandi » (DB 1179). 32 DE MINISTRO η. 33 2. Tum simulatio tum dissimulatio est abusus ritus sacramentalis, cum in utroque casu saltem forma externa ritus sacramentalis adhibeatur dum Sacramentum non conficitur. lamvero in simulatione, praeter quod ipse ritus, licet invalide, adhibeatur, per illum abusum grave damnum spirituale infertur proximo qui putat se recipere Sacramentum. In dissimulatione vero decipitur quidem proximus, sed non per ipsum ritum sacramentalem, et insuper nemini damnum infertur, cum petens sciat Sacramentum non administrari; ille autem qui decipitur non habet ius ad ve­ ritatem ; quare eius deceptio permitti potest ex rationabili causa, e. g. ad consulendum famae petentis. Gravitas transgressionis. Simulatio semper est peccatum mor­ tale, nam est gravis irreverentia erga Sacramentum (sacrilegium) et gravis deceptio proximi ; dissimulatio sine causa est peccatum mortale irreverentiae erga Sacramentum; si vero causa adest, sed non sufficiens, posset esse peccatum veniale. 33. — SCHOLION II. De usu Probabilismi in administrat tone Sacramentorum. Extra casum necessitatis in quo extrema essent tentanda, quoties agitur de validitate Sacramentorum, non licet in eorum administratione sequi sententiam probabilem relicta tutiore (cf. vol. I, n. 145). Innocentius XI damnavit sententiam : « Non est illicitum in Sa­ cramentis conferendis sequi opinionem probabilem de valore Sacramenti, relicta tutiore» (DB 1151). In casu vero necessitatis, quoties administratio Sacramenti necessaria est, sententiam vero tutiorem sequi impossibile est (e. g. si materia certe valida non habetur), sententiam minus tutam sequi licitum, imo obligatorium est : in extremis enim ex­ trema sunt tentanda. 33 η. 34-35 DE SACRAMENTIS IN GENERE Art. 3 DE SUBIECTO § 1. IN GENERE 34. — NOTIO. Subiectum Sacramenti ille est super quem fit ritus sacramentalis et qui proinde effectus Sacramenti recipit nisi obsit obex. PRINCIPIUM. Subiectum Sacramentorum est solus homo via­ tor; non tamen omnis homo capax est cuiuslibet Sacramenti suscipiendi. Explicatur. Capax: excepto Sacramento Ordinis, pro quo mu­ lier absolute est incapax, omnium aliorum Sacramentorum sub­ iectum esse potest quilibet homo, saltem si in quibusdam con­ ditionibus versatur. Ita pro Sacramentis non-iterabilibus: dum­ modo illud non receperit ; pro Confessione : dummodo peccatum commiserit post Baptismum ; pro Extrema Unctione : dummodo graviter infirmetur, etc. Quidnam requiratur infra dicetur, ubi de subiecto singulorum Sacramentorum. Probatur. Primum: Sacramenta ex se significant et producunt gratiam in suscipiente. Atqui solus homo viator potest recipere gratiam. Ergo solus homo viator potest suscipere Sacramentum. Secundum: Patebit ex dicendis pro singulis Sacramentis. § 2. DE REQUISITIS IN SUBIECTO 1. Qualitates. 35. — I. In subiecto Sacramenti vivorum requiritur fides et gratia sanctificans; in subiecto Sacramenti mortuorum requiri­ tur fides et attritio. Haec autem non requiruntur ad validitatem Sacramenti. Explicatur. Vivorum... mortuorum : cf. supra n. 2. 34 DE SUBIECTO n. 36-37 Attritio: quatenus sufficiat attritio et non requiratur contritio perfecta, infra fusius probabitur, n. 226. Probatur. Primum et Secundum: Sacramenta sunt res sacra­ tissimae, institutae ad amicitiam Dei (gratiam) conferendam vel augendam ; eas proinde recipere tanquam inimicus Dei vel sal­ tem cum voluntate peccato adhaerente, est abusus Sacramenti Deo iniuriosus. Sacramenta autem vivorum a Deo instituta sunt ad augendam gratiam, quapropter requiritur iam status gratiae; Sacramenta mortuorum instituta sunt ad dandam gratiam pri­ mam, quapropter requiritur saltem attritio seu paenitentia de peccato, sine qua gratia dari nequit. Tertium: Sacramenta sunt res sensibiles, quae ex Dei institu­ tione sanctitatis et iustitiae significandae et efficiendae vim ha­ bent. Atqui peccatum, etiam subiecti, non potest impedire quo­ minus hic ritus gratiam significet et proinde quantum in se est producat. Ergo illae qualitates non requiruntur ad validitatem Sacramenti. Gravitas transgressionis. Est grave sacrilegium, quia est abu­ sus rei sacratissimae Deo graviter iniuriosus. 36. — II. In subiecto Sacramenti usu rationis pollente requi­ ritur reverentia et devotio. Explicatur. Requiritur : ad liceitatem. Reverentia: reverentia animae et corporis, quae includit etiam decentiam habitus et munditiam corporis. Probatur. Sacramentum enim est res sanctissima, et omnis defectus reverentiae ct devotionis esset iniuria Dei qui illud instituit. · Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale iuxta gravitatem defectus. 37. — III. Pro reliquis Sacramentis suscipiendis, requiritur in subiecto validus Baptismus. Explicatur. Requiritur : ad validitatem. Probatur. Sacramenta a Christo instituta sunt et Ecclesiae 35 4 - Hermes, Thcol. Mot. - 1Π. η. 38-39 DE SACRAMENTIS IN GENERE custodiae commissa. lamvero Ecclesia non potest nisi suis sub­ ditis ea administrare. Atqui subditus Ecclesiae quis fit per solum validum Baptismum. Ergo solus valide baptizatus potest Sacra­ menta suscipere. NOTA. Inde patet dubie baptizatum non posse licite ullum Sacramentum recipere quandiu stat dubium. 38. — IV. In subiecto Sacramenti requiritur absentia paenae ecclesiasticae receptionem Sacramentorum prohibentis. Explicatur. Requiritur: ad liceitatem. Paenae ecclesiasticae: vide infra, n. 261 ss., et in Cursu luris Canonici. Quatenus quis non obstante paena ecclesiastica Sacra­ menta recipere licite possit, vide infra, n. 266. Probatur. Ecclesia, utpote custos Sacramentorum, potest de­ linquentibus in paenam prohibere receptionem Sacramentorum, ad praecavendam indignam susceptionem : tali prohibitioni qui­ libet Christianus stare debet. Gravitas transgressionis. Sacramentum suscipere non obstan­ te prohibitione Ecclesiae est peccatum mortale : est inoboedientia erga Ecclesiam in re gravi, et eo ipso, cum in hoc statu peccati Sacramentum recipiat, sacrilegium. 2. Intentio. Praenotandum. Quoad notionem et divisiones intentionis, vide supra, n. 13. 39. — I. In subiecto infante vel perpetuo amente nulla requi­ ritur intentio pro suscipiendis illis Sacramentis quorum est capax. Explicatur. Perpetuo amens: est ille homo qui, etsi adultus, nunquam habuit usum rationis. Quorum est capax: scii. Baptismus, Confirmatio, Eucharistia et Ordo (cf. Bened. XIV, Constit. Eo quamvis, 4 Maii 1745). Probatur. Infantes et perpetuo amentes nullius intentionis sunt capaces. Si ergo quaedam Sacramenta suscipere valent, pro illis nulla intentio requiri potest. 36 DE SUBIECTO n. 40 40. — II. In subiecto Sacramenti usu rationis pollente requi­ ritur intentio saltem habitualis u plicita Sacramentum susci­ piendi. Explicatur. Usu rationis pollente: h. e. non-infans neque per­ petuo amens. Qui actu usum rationis non habet, sed quandoque habet (e. g. ebrius, dormiens) aequiparatur usu rationis pollenti. Requiritur : ad validitatem Sacramenti. Saltem habitualis implicita: utrum pro quibusdam Sacramen­ tis maior intentio requiratur, suo loco dicetur. Intentio vero interpretativa cum non sit vera intentio, per se non sufficit ad Sacramentum suscipiendum; in casu vero necessitatis, quando nempe extrema sunt tentanda, intentio interpretativa sufficit in subiecto ut minister possit licite illud administrare. Habitualis implicita est illa intentio quae continetur e. g. in voluntate ineundi vitam christianam vel in bona vita Christiana ; haec autem pro licita administratione sufficit solum si explicita haberi nequit. Probatur. Primum: Requiritur: Ex Doctrina Ecclesiae: Inno­ centius III : « Ille vero qui nunquam consentit, sed penitus con­ tradicit, nec rem nec characterem suscipit Sacramenti (Baptis­ matis) ... Dormientes autem et amentes si priusquam amentiam incurrerent in contradictione persisterent, quia in eis intelligitur contradictionis propositum perdurare, etsi fuerint sic immersi, characterem non suscipiunt Sacramenti» (DB 411). Ex ratione: Nemo sanctificatur vel justificatur sine proprio consensu. Atqui Sacramenta sunt instrumenta sanctificationis et justificationis. Ergo recipi valide non possunt sine proprio con­ sensu seu intentione ea recipiendi. Secundum: Intentio saltem habitualis: intentio interpretativa non est verus actus voluntatis et proinde sufficere non potest. Ex altera parte, susceptio Sacramenti est susceptio beneficii seu gra­ tiae; atqui ad validam susceptionem beneficii sufficit habitualis voluntas beneficium suscipiendi. Ergo intentio habitualis sufficit. Tertium: Implicita: implicita intentio eadem ratione est actus voluntatis ac explicita. Ergo eodem modo sufficit. η. 41-42 DE SACRAMENTIS IN GENERE 3. Praesentia. 41. — Subiectum debet esse physice praesens ministro. Explicatur. Praesens: ita ut ritus ei applicari possit: quoad Baptismum, Confirmationem, S. Communionem, Ordinem et Ex­ tremam Unctionem hoc ex ipsa natura ritus apparet ; quoad Paenitentiam, suo loco dicetur qualis praesentia requiritur; quoad Matrimonium vero, cum non sit stricte dictus minister praeter ipsos contrahentes, quaestio non ponitur, sed sufficit ut consen­ sus ab uno elicitus perduret usquedum alter consensum praebeat. Debet: ad validitatem. 42. — SCHOLION. De susceptione Sacramenti a ministro in­ digno. Minister indignus est qui administrando Sacramentum pecca­ tum mortale committeret. Hoc potest esse 1) quia ipse est in peccato mortali; 2) quia ipse ab Ecclesia prohibetur Sacramentum administrare. Prohibentur ab Ecclesia administrare Sacramenta: a) Excommunicati vitandi vel excommunicat! vel suspensi post sententiam; excepto quando agitur, in mortis periculo, de administrationc Sacramenti Paenitentiae vel etiam, dummodo alius sacerdos non adsit, aliorum Sacramentorum (can. 2261, § 3). b) Excommunicat! sine sententia vel suspensi sine sententia ; excepto quoties a fidelibus petantur (cf. can. 2261, § 2). A tali ministro petere vel suscipere Sacramentum esset coope­ ratio materialis ad eius peccatum. Unde 1. Per se non licet ab eo Sacramentum suscipere; ex causa proportionata autem licet, dummodo illud valide administrare possit (e. g. dummodo habeat iurisdictionem pro Sacramento Paenitentiae) : non enim licet in peccato alieno etiam materialiter cooperari nisi ex causa proportionata, qualis esset proprium dam­ num spirituale Insuper susceptio Sacramenti a ministro indigno posset locum dare scandalo. 2 Per se non licet ab eo petere Sacramentum nisi ipsi possi­ bilitas sit recuperandi statum gratiae et obtinendi licentiam Ec- 38 DE SACRAMENTALIBUS n. 43 clesiae, vel adsit causa proportionata, dummodo illud valide ad­ ministrare possit : petendo enim Sacramentum magis active quis cooperatur peccato alieno quam simpliciter suscipiendo ; attamen remanet cooperatio materialis tantum, quae ex causa proportio­ nata licita est, ut supra. 3. Ab haereticis vel schismaticis non licet petere vel suscipere Sacramentum, etiamsi propter eorum bonam fidem non essent excommunicat! : esset enim communicatio in divinis. In gravi tantum mortis periculo, si minister catholicus non adest, liceret ab eis petere Sacramenta ad salutem necessaria (Baptismum, Absolutionem), dummodo nulla species adhaesionis sectae illo­ rum praebeatur, non sit periculum perversionis, et praevideatur illos Sacramentum secundum ritum Ecclesiae Catholicae admi­ nistraturos (S. Off. 7 Iulii 1864). 4. Licite possunt fideles petere Sacramentum (etiam sine spe­ ciali ratione) ab excommunicato sine sententia vel suspenso sine sententia, dummodo ille non sit in statu peccati mortalis (cf. can. 2261, § 2). Appendix DE SACRAMENTALIBUS 43. — Solent Moralistae tractatui de Sacramentis in genere brevem tractationem addere de Sacramentalibus, eo quod, uti dicit can. 1144, Sacramentalia sunt «in aliquam Sacramentorum imitationem » instituta. Notio. Sacramentalia sunt res aut actiones « quibus Ecclesia, in aliqualem Sacramentorum imitationem, uti solet ad obtinen­ dos ex sua impetratione effectus praesertim spirituales ». Haec definitio desumpta est ex can. 1144. — Sacramentalia ergo non dicimus per se caeremonias quae Sacramenta circumdant, etsi quaedam caeremoniae possint simul esse sacramentalia. Explicatur. Res aut actiones: Sacramentalia ergo vocantur tum quidam ritus (benedictiones, consecrationes, exorcismi) qui39 η. 43 DE SACRAMENTIS IN GENERE bus Ecclesia quaedam bona a Deo pro hominibus impetrat, tum quaedam obiecta (numismata, cruces, etc.) quae Ecclesia (praevia benedictione sacrata) hominibus tradit ut iis mediantibus quae­ dam bona a Deo obtineant. Quibus Ecclesia uti solet : scii, ex propria auctoritate, non ex institutione Christi, etsi potestatem eisdem utendi a Christo ac­ ceperit (Lc. 9,1): Dedit illis virtutem et potestatem super omnia daemonia et ut languores curarent. In aliquam Sacramentorum imitationem: imitatio praesertim in eo est quod, sicut Sacramenta instituta sunt ad gratiam sancti­ ficantem conferendam, ita et Sacramentalia instituta sunt ad bona quaedam saluti hominis favorabilia impetranda (non con­ ferenda). Ex sua impetratione : in hoc consistit maxima differentia cum Sacramentis, quod Sacramenta ex ipso opere operato gratiam obtinent, sacramentalia vero ex impetratione Ecclesiae (ex opere operantis Ecclesiae). Effectus praesertim spirituales: Ecclesia enim in sua miseri­ cordia non solum pro bono spirituali hominum, sed etiam, ser­ vato recto ordine, pro bono materiali eorum impetrat. Divisio. Sacramentalia sunt 1. Res si consistunt in aliquo obiecto, quod, praevia benedic­ tione sacratum, adhibetur ad bôna a Deo impetranda; ita nu­ mismata, cruces, aqua benedicta, panis benedictus, etc. Actio si consistunt in aliqua actione qua directe bona a Deo impetrantur. Actiones sunt triplicis speciei: a) Benedictiones invocativae: quae sunt deprecatio alicuius beneficii a Deo super rem vel super hominem, in commodum ali­ cuius hominis; e. g.benedictio puerorum, benedictio infirmorum, benedictio mensae, domus, frugum, animalium, etc. b) Benedictiones constitutivae: quae sunt deprecatio qua quaedam res vel quidam homo constituitur in speciali servitio Dei. Si benedictio constitutiva fit ope olei sacri, vocatur con­ secratio. c) Exorcismi ; qui sunt deprecatio a Deo vel imo iussio dae­ moni facta, ad debilitandam vel frangendam potestatem diaboli. 40 DE SACRAMENTALIBUS n. 43 2. Solemnia si fiunt cum concursu populi, campanarum sonitu, ministris, etc. (Solum superpelliceum et stola non faciunt ritum solcmnem). Privata si fiunt sine illis solemnitatibus. 3. Reservata si solum a determinatis ministris confici possunt: quaedam sunt reservata papae, quaedam episcopis, quaedam non­ nullis regularibus. Potestas ad quaedam ex illis potest delegari a sola S. Sede, ad alia delegari potest ab illo cui reservatur. Non-reservata si a quolibet sacerdote absque speciali delega­ tione fieri possunt. Pro quibusdam tamen, etsi non requiratur delegatio, requiritur tamen licentia, e. g. parochi : ita benedictio nuptialis, benedictio fontis baptismalis, etc. Principia. I. Sacrament alium usus bonus et utilis est, non ta­ men obligatorius. Explicatur. Non obligatorius : h. e. in se; quae enim tanquam caeremoniae circumdant administrationem Sacramentorum vel Sacrificium Missae, ibi sunt obligatoria. Probatur. Primum: bonus et utilis: ex natura sacramentalium, quae saltem continent orationem Ecclesiae pro hominibus. Secundum: non obligatorius: ipsa Ecclesia dicit se illis uti so­ lere (can. 1144), sed nullibi eorum usum praecipit. Unde usum eorum liberae electioni hominum relinquit. II. Sacramentalia adhibere licet solum iuxta mentem Ecclesiae, ab eisque arcendus est omnis abusus, praesertim superstitiosus. NOTA. Hoc periculum praesertim habetur quoad sacramentalia-res. Probatur. Sacramentalia sunt instituta sacra, ab Ecclesia data hominibus; iuxta eius ergo mentem adhibenda sunt. Sunt insu­ per impetratio favorum nomine Ecclesiae; atqui solum iuxta mentem Ecclesiae potest quis nomine Ecclesiae impetrare. Gravitas transgressionis. Generatim abusus sacramentalium peccatum veniale non excedet, nisi quis eis gravem superstitio­ nem operaretur. 41 η. 43 DE SACRAMENTIS IN GENERE III. Sacramentalia ab illis solis adhiberi possunt quibus ab Ecclesia usus conceditur. Explicatur. Quibus ab Ecclesia conceditur : imprimis sunt ca­ tholici, sed etiam catechumeni, et nisi obstet Ecclesiae prohi­ bitio, etiam acatholici (can. 1149); prohibentur vero ab usu eorum excommunicati post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam (can. 2260, § 1), personaliter interdicti (can. 2275), catholici qui matrimonium mixtum, etiam validum, sine dispen­ satione inire ausi fuerint (can. 2375), illi quibus haec poena im­ ponitur (can. 2291). Probatur. Sacramentalia instituta sunt ab Ecclesia eiusque proinde absoluto regimini subsunt; quibus proinde ipsa usum concedit vel prohibet, ipsis est concessus vel prohibitus. IV. Res benedictione constitutiva {praesertim consecratione) sacratae reverenter tractandae sunt nec licet eas in usum pro­ fanum adhibere nisi fuerint exsecratae. Explicatur. Exsecratae: quomodo exsecrentur diversae res consecratae vide in libris liturgicis. Probatur. Can. 1150: «Res consecratae vel benedictae consti­ tutiva benedictione, reverenter tractentur neque ad usum pro­ fanum vel non proprium adhibeantur etiamsi in dominio priva­ torum sint ». Benedictio constitutiva subtrahit rem ab usu profano camque ad exclusivum servitium Dei reservat. Quare etiam ipse dominus non amplius ius habet illam ad usum profanum adhibendi. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale (sacrilegii) prout res magis in servitium Dei est constituta (e. g. consecratione), et usus magis huic sanctitati repugnat. 42 APPLICATIO APPLICATIO Sacramentum antiquo tempore idem significabat ac myste­ rium. Et revera est. 1. Mysterium fidei. Tam simplex quidam ritus externus, quam sublimem habet operationem, invisibilem quidem, sed veram. Non est hic actio magica, sed vere inest ei virtus Altissimi. Non quidem est hoc signum proportionatum tali effectui ex se, sed ex sola virtute Dei, tamen verissime talem virtutem habet. Non apparet, et tamen verissime tenendum est. Mysterium fidei. Ego sacerdos vel futurus sacerdos, consecratus vel consecran­ dus in specialem ministrum sacramentorum, in quotidiana rela­ tione sum cum illis mysteriis fidei. Assueta vilescunt, et est pe­ riculum ne illa mysteria fidei sine ulla reverentia tractem. Et tamen, etiamsi millia et millia Sacramentorum administrem, sem­ per ut mysteria fidei ea tractem necesse est ! Curam ergo habebo diligentissimam ut in quolibet Sacramento administrando (vel etiam recipiendo) profunditatis huius mysterii mihi conscius sim. 2. Mysterium spei. Spes est certitudo subiectiva obtinendi id quod desideratur. Ubinam maior certitudo inveniri potest quam in Sacramentis? Infinita fidelitas Dei cum divina omnipotentia ibi spondet effectum, etsi invisibilem, infallibiliter consequen­ dum. Quantum nobis prodest haec sponsio! Quis auderet cum certitudine asserere se habere dispositiones animae requisitas ad gratiam, sive primam sive quandam specialem, obtinendam, si non haberet haec signa ex opere operato efficacia? Quantos scru­ pulos, quantas haesitationes, quanta dubia, si acquisitio gratia­ rum a sola nostra dispositione penderet. Sed nunc, qualis tran­ quillitas animi, qualis pax, qualis confidentia, cum sciamus Sa­ cramenta ex opere operato in nobis efficere quaecumque nobis sunt necessaria: remissionem peccatorum, potestatem et gratiam officia nostra adimplendi. Mysterium spei ! 3. Mysterium amoris. Hoc mysterium spei est etiam mysterium amoris Dei erga nos. Spes enim est robur vitae nostrae; haec 43 η. 43 DE SACRAMENTIS IN GENERE sponsio, haec certitudo habendi necessaria, nobis dat maxima dona: pacem animi et confidentiam. Quanta ergo manifestatio amoris Dei est institutio horum signorum. Quantam proinde gratitudinem a nobis postulat. Sancta proinde sancte tractemus. Et iuxta monitum Primi Concilii Sinensis (n. 234) perpetuo curemus ut integre, caste pieque vitam agamus nec unquam cuiuscumque peccati mortalis labe nos inquinari sinamus, ut ita etiam anima nostra semper parata sit et prompta ad haec mysteria amoris quovis diei ac noctis momento digne ac competenter admini­ stranda. 44 CAPUT II DE BAPTISMO Art. 1 NATURA Tractando de natura Baptismi plura dici possunt de relatione Baptismi ad remissionem peccatorum, imprimis peccati origina­ lis, ad redemptionem proinde subiectivam, de relatione ad incor­ porationem in Corpus Christi Mysticum, ad ingressum in Eccle­ siam, de relatione in qua nos ponit ad Patrem, Filium et Spiritum Sanctum, etc. Haec autem omnia pertinent ad Theologiam Dog­ maticam. Nostrum tantum est breviter Baptismum definire eiusque gradum necessitatis indicare. § 1. NOTIO 44. — DEFINITIO. Baptismus est Sacramentum quo per exter­ nam aquae ablutionem in nomine Ssmae Trinitatis homo spiritualiter regeneratur. Explicatur. Sacramentum : est Sacramentum Novae Legis sicut illud in Cap. I descripsimus. Per externam... Trinitatis: indicatur ritus sacramcntalis de quo in Art. sequenti. Spiritualiter regeneratur : hac voce indicatur tota reassumptio hominis ad ordinem supernaturalem e statu naturae et quidquid haec reassumptio secumfert. 45 η. 45 DE BAPTISMO NOTA. Sacramentum Baptismi etiam vocari solet Baptismus fluminis quia aquae effusione administratur. Contra illud distingui solent Bapti­ smus flaminis qui nihil aliud est quam desiderium recipiendi Ba­ ptismum quem quis recipere impeditur, et Baptismus sanguinis, qui est Martyrium Christianum susceptum a non-baptizato. Illa autem duo Baptismata minime sunt Sacramentum; solus Baptismus aquae est Sacramentum quia solus est a Christo institutus, signi­ ficans et ex opere operato producens gratiam regenerationis. Bapti­ smus flaminis et sanguinis etiam dant gratiam sanctificantem et vitam aeternam, sed non ex se, sed ex misericordia Dei qui potens est etiam extra Sacramenta gratias suas concedere. Illa autem Baptismata nullum ex aliis effectibus Sacramenti operantur. Neque de his in hoc tractatu est sermo. § 2. NECESSITAS 45. — I. Post institutionem Sacra II enti Baptismi omnis homo tenetur hoc Sacra u entum quamprimum semel suscipere. Explicatur. Omnis homo: vide infra, nn. 62 ss. Tenetur: sub poena exclusionis a Redemptione. Sacramentum Baptismi suscipere: obligatio illa se refert ad Sacramentum Baptismi, nec proinde sufficit Baptismus flaminis vel sanguinis. Etiamsi ergo quis per Baptismum flaminis vel san­ guinis iam receperit gratiam sanctificantem, obligatio Sacramen­ tum Baptismi suscipiendi subsisteret, a qua sola impossibilitas excusaret. Quamprimum: h. e. statim ac obligationem hanc agnoverit, te­ netur saltem omnia impedimenta propter quae Ecclesia solet homines a suscipiendo Baptismo arcere, quantum in se est re­ movere et admissionem ad catechumenatum petere. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Cone. Trid.: Si quis dixerit Baptismum liberum esse, h. e. non necessarium ad salutem, A. S. (DB 861). — Can. 737, § 1 : « Baptismus, Sacramentorum ianua ac fundamentum, omnibus in re vel saltem in voto necessarius ad salutem... ». Ex S. Scriptura: Amen, amen, dico tibi, nisi quis renatus fue­ rit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest intrare in regnum Dei (Io. 3,5). 46 NATURA η. 45 Ex Patribus: Tertullianus, De Bapt., 12: Praescribitur nemini sine Baptismo competere salutem, ex illa maxime pro­ nuntiatione Domini qui ait : Nisi natus ex aqua quis erit, non habet vitam (EP 306). S. Cyrillus Hier os., Catech., 3, c. 10 : Si quis Baptismum non recipiat, salutem non habet, solis martyribus exceptis qui etiam sine aqua regnum recipiunt (EP 811). S. Ambrosius, De Abraham, 1. 2, c. 11 : Quia nemo ascen­ dit in regnum coelorum nisi per Sacramentum Baptismatis... Nisi quis renatus etc. Utique nullum excipit, non infantem, non aliqua praeventum necessitate (EP 1323-1324). S. Augustinus, De anima et eius origine, 1. 4, c. 11, n. 16: Quod apertissime Apostolum video docuisse, simpliciter teneo: ex uno homine omnes homines ire in condemnationem qui nas­ cuntur ex Adam, nisi ita renascantur in Christo, sicuti instituit ut renascantur, antequam corpore moriantur... non solum prop­ ter illa quae volentes adiiciunt, Acerum etiam si infantes nihil adiiciant, propter originale peccatum (EP 1882). S. Leo Magnus, Epist. 15, n. 10: Et quia per primi homi­ nis praevaricationem tota humani generis propago vitiata sit, neminem posse a condicione veteris hominis liberari nisi per Sacramentum Baptismatis Christi (EP 2181). S. Fulgentius, De fide ad Petrum, c. 3, n. 41 : Ex illo tem­ pore quo Salvator noster dixit : Si quis renatus non fuerit, etc. absque Sacramento Baptismatis, praeter eos qui in Ecclesia Ca­ tholica sine Baptismate pro Christo sanguinem fundunt, nec re­ gnum coelorum potest quisquam accipere nec vitam aeternam (EP 2269). Ex ratione: 1) tenetur: omnis homo nascitur, destinatus ad ordinem supernaturalem, sed incapax illum obtinendi. Atqui Deus Baptismum instituit tanquam substitutum iustitiae originalis. Ergo omnis homo tenetur Baptismum suscipere. 2) quamprimum : finis hominis in hac vita est imitatio Christi (cf. vol. I, n. 14). Atqui Baptismus est medium ordinarium a Chri­ sto institutum ad vitam gratiae adipiscendam sine qua non est imitatio Christi. Ergo. 47 η. 46 DE BAPTISMO Omnis homo tenetur vitam suam supernaturalem vivere in Ec­ clesia. Atqui Baptismus est ianua Ecclesiae. Ergo. Gravitas transgressionis. Qui sciens recusat Baptismum reci­ pere, certe committit peccatum mortale. Voluntaria dilatio nota­ bilis etiam est peccatum mortale; quaenam autem dilatio nota­ bilis habenda sit, ex circumstantiis et prudentium hominum iudicio iudicandum est. Certe admitti nequit sententia quae dicit solam dilationem usque ad periculum mortis esse peccatum mor­ tale: finis enim hominis non solum est salvare animam suam post mortem, sed etiam in hac vita vivere vitam christianam. Graves tamen rationes differendi Baptismum sunt e. g. instructio in re­ ligione catholica danda et perficienda, gravissimae persecutiones hic et nunc timendae: ita posset iuvenis differre Baptismum usque ad maturiorem aetatem si propter Baptismum nunc debe­ ret persecutiones pati ex parte parentum quibus adhuc subiicitur. NOTA. Si ita differendus est Baptismus, curetur ut per « Baptismum fla­ minis » quamprimum gratiam sanctificantem obtineat, et periculum perversionis pro viribus removeatur. 46. — SCHOLION I. De gradu necessitatis Baptismi. Solent Auctores affirmare Sacramentum Baptismi esse neces­ sarium necessitate medii, Baptismum tamen flaminis vel sangui­ nis ipsius Sacramenti locum tenere posse. Hoc autem recte intelligendum est. Baptismus flaminis vel sanguinis, uti ex thesi patet, non pos­ sunt locum tenere Sacramenti Baptismi, sed solum possunt fa­ cere ut Deus gratiam sanctificantem et proinde vitam aeternam concedat: Sacramentum autem Baptismi etiam pro illis qui Baptismum flaminis vel sanguinis receperunt, aeque manet ne­ cessarium. Sacramentum Baptismi est necessarium necessitate medii. Ne­ cessarium necessitate medii est hoc quod etiam inculpabiliter omissum impedit quominus finis attingatur : relatio inter finem et medium est talis, ut finis nonnisi hoc medio attingi possit. In hoc sensu Baptismus est necessarius necessitate medii quoad omnes effectus praeter concessionem gratiae et vitae aeternae. 4S NATURA η. 47-48 Quoad concessionem gratiae et vitae aeternae Sacramentum Baptismi est necessarium necessitate medii in hoc sensu quod est unicum medium ordinarium et per se efficax, quod omnis homo adhibere tenetur in quantum potest ; non tamen ita ut illo incul­ pabiliter omisso nullum aliud remedium adsit: nullum utique per se efficax, sed Deus in bonitate et misericordia sua omnibus concedit gratias necessarias ut sese salvare possint. Quaenam media offerat, nos homines plerumque nescimus, sed certe illa offert. 47. — SCHOLION II. De obligatione Baptismi conferendi morientibus. Ex dictis de necessitate Baptismi collatis cum principiis de obligatione ministri administrandi Sacramenta (cf. n. 20-25), se­ quitur qualis sit obligatio cuiusque hominis conferendi Baptis­ mum morientibus nondum baptizatis : ipsi enim sunt in extrema necessitate spirituali. Unde Benedictus XIV in Professione fidei pro Maronitis dicit : « (Baptismum) si mortis periculum immi­ neat, mox sine ulla dilatione conferendum esse, et a quocunque et quandocunque sub debita materia et forma et intentione col­ latum, esse validum » (DB 1470). Ex altera autem parte, cum Sacramentum Baptismi non sit unicum medium obtinendi vitam aeternam, intelligitur etiam quomodo gravissimum incommodum (puta communitati imminens) quandoque ab hac obligatione baptizandi excusare possit (cf. n. 70-93). 48. — II. Baptismus semel tantum recipi potest. Explicatur. Semel tantum: h. e., si quis semel valide baptizatus fuit, non potest iterum baptizari ; si autem serium dubium exsistat circa validitatem Baptismi collati, potest, imo et debet iterum baptizari sub conditione (cf. n. 28). Probatur. Decr. pro Armenis : Inter haec Sacramenta tria sunt : Baptismus, Confirmatio et Ordo, quae characterem, i. e. spirituale quoddam signum a ceteris distinctivum, imprimunt in anima indelebile. Unde in eadem persona non reiterantur (DB 695). Cone. Trid.: Si quis dixerit in tribus Sacramentis, Baptismo 49 η. 49 DE BAPTISMO scii., Confirmatione et Ordine, non imprimi characterem in ani­ ma... unde ea iterari non possunt, A. S. (DB 852). Professio fidei Tridentina: Baptismum, Confirmationem et Or­ dinem sine sacrilegio reiterari non posse (DB 996). Can. 732: Sacramenta Baptismi, Confirmationis et Ordinis, quae characterem imprimunt, iterari nequeunt. Si vero prudens dubium exsistat num revera vel num valide coi lata fuerint, sub conditione iterum conferantur. Art. 2 DE RITU SACRAMENTAL! § 1. MATERIA ADHIBENDA Aquam naturalem esse adhibendam ut Baptismus possit esse validus, probatur in Theologia Dogmatica. 49. — I. In Baptismo solemn! adhibenda est aqua munda con­ secrata. Explicatur. In Baptismo solemni: h. e. in Baptismo qui cum caeremoniis in Rituali descriptis confertur. Adhibenda: ad liceitatem sit munda et consecrata; ad validi­ tatem sit aqua naturalis (cf. n. 4). Munda: nullis materiis extraneis admixta, non sordida. Patet immixtioncm oleorum in consecratione adhibitorum non impe­ dire munditiam aquae’ Si autem propter calorem corrupta sit, non amplius est munda. NOTA. Inde etiam obligatio parochi et illius qui curam habet de aqua baptismal!, curandi ut semper ita cooperta conservetur ut non fiat sordida, similiter baptizans curare debet ne aqua ex capite baptizati defluat in aquam conservandam. Consecraia: sive in Vigilia Paschatis sive quandocumque opus luerit, luxta Rit. Roni. (Tit. II, c. I, n. 5) debet esse eo anno con­ secrata. — Non vero sufficit aqua benedicta (lustralis) quae quoad Baptismum aquae ordinariae aequiparatur, uti pluries declaravit 50 DE RITU SACRAMENTALI n. 50 S. Officium. Aquae autem consecratae corruptae praeferenda est aqua naturalis munda si nova consecrata haberi nequit (S. Off. 17 Apr. 1839). NOTA. In pluribus responsis S. Off. (6 Apr. 1741; 16 Dec. 1758) commen­ datur aqua naturalis prae aqua lustrali; die autem 22 lunii 1883 dicitur aquam naturalem adhibendam esse si neque aqua consecrata neque aqua lustralis haberi potest. Probatur. Can. 757, § 1 : In Baptismo solemni adhibenda est aqua ad hoc benedicta. 50. — II. In Baptis II o privato adhibenda est aqua naturalis munda; si minister est sacerdos vel diaconus convenit ipsum aquam consecrata II adhibere. Explicatur. In Baptismo privato: h. e. qui administratur sine caeremoniis praescriptis in Rituali, sive fiat a laico sive a sacer­ dote vel diacono. Quandonam liceat, vide infra, n. 104. Gravitas transgressionis. Extra casum necessitatis adhibere materiam minus puram esset peccatum maius vel minus grave prout aqua magis vel minus est sordida; aquam vere sordidam adhibere esset peccatum mortale, quia esset gravis irreverentia erga Sacramentum. Adhibere aquam non consecratam in Baptismo solemni esset peccatum inoboedientiae erga Ecclesiam; iuxta Prümmer et Merkelbach esset peccatum mortale, nam Ecclesia urget hanc obligationem Missionariosque iubet aquam consecratam secum ferre vel novam conficere. Attamen in casu necessitatis, si aqua consecrata non habetur nec confici potest, nullum esset peccatum. Adhibere materiam non certo validam esset peccatum mortale sacrilegii, quia Sacramentum exponit nullitati ; in extrema neces­ sitate vero, nullum peccatum esset, imo si alia haberi nequit, adhiberi deberet, quia Baptismus est Sacramentum maxime ne­ cessarium. Cf. supra, nn. 5, 25, 28. NOTA. Pro Baptismo infantis in utero matris licet aquae miscere 1/1000 hydrargici bichlorati sublimati (sublimato, sublimé, Sublimat) si ne­ cessarium est ad vitandam infectionem matris (DB 1977); attamen hodie medici potius suadent adhibere aquam puram bullitam. 51 5 - Hermes, Thcol. Mor. - ΙΠ η. 51-52 DE BAPTISMO 51. — COROLLARIUM PRACTICUM. Cum in extremis extrema sint tentanda, sciendum est quid certo sit materia valida, quid invalida. Quid intelligatur aqua, ex communi aestimatione homi­ num desumendum est (cf. n. 4). Materia certo valida est a) aqua fontium, puteorum, fluminum, maris, stagnorum, paludum, lacuum, cisternarum; b) aqua plu­ viae, distillata, arte chemica effecta, resoluta ex glacie, nive, gran­ dine ; c) aqua mineralis, aqua collecta ex vapore, rore, vel effluens tempore nimboso ex pariete, foliis, etc. ; d) aqua turbida, mixta cum alia substantia, modo aqua, quae secundum aestimationem hominum est talis, sit materia vere et certo praedominans, et­ iamsi quoad colorem, odorem, saporem alterata sit. Nec refert utrum aqua frigida an calida sit. Materia certo invalida est a) lac, sanguis, sputum ; b) vinum, oleum, cerevisia, ius ex adipe, etc.; c) lutum, atramentum; d) succus e frugibus expressus; e) lacrimae, sudor, saliva. Materia dubia est: a) iusculum valde tenue, lixivium, cerevisia valde tenuis, potus ex faba coffaei vel ex foliis theae confectus, aqua ex sale soluto ; b) humor fluens e vite aliisque plantis ; c) aqua rosacea vel alii liquores e plantis expressi ; d) nix vel gla­ cies nondum resoluta. luxta Noldin, III, n. 58. — Cf. insuper supra, n. 5. § 2. ACTIO 52. — Baptismus conferendus est per ablutionem corporis, generatim capitis, cu aqua. Explicatur. Ablutio corporis: valide tribus modis fieri potest: infusione, immersione, aspersione; attamen licite ille tantum modus adhibetur qui in propriis libris ritualibus describitur : hic pro Rituali Romano est infusio vel immersio (Rit. Rom., Tit. II, c. I, n. 10; c. IV, n. 39 et 45): servandus est proinde ille modus qui in illa ecclesia est usualis. Infusio (vel etiam immersio) debet esse trina (ad liceitatem), super caput (ad lie., forsan ad val.), ita ut aqua fluat et tangat pellem (ad val.); insuper idem qui pronuntiat formulam debet etiam infundere aquam (vel subiectum immergere). Cf. n. 6. 52 DE RITU SACRAMENTALI η. 53 Probatur. Ex tota traditione ecclesiastica. Ex ratione: Baptismus est mundatio animae a sordibus pec­ cati ; unde ritus externus debet hanc mundationem significare. Ergo requiritur vera ablutio. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale est, ritum ab Ec­ clesia praescriptum in conferendo Baptismo non servare, nisi vera necessitas aliter suadeat. 53. — COROLLARIUM PRACTICUM. 1. Requiritur ablutio capi­ tis et quidem verticis capitis. Si autem ablutio verticis propter densitatem capillorum esset dubie tantum possibilis, curetur ut aqua usque ad frontem defluat. Quodsi ablutio capitis propter ulcera, vulnera etc. esset impossibilis, in casu necessitatis ablua­ tur alia pars principalis corporis, puta pectus vel pes vel ma­ nus: attamen tunc, si postea fuerit possibilis ablutio capitis, Baptismus sub conditione iterandus est ad maiorem securitatem (cf. Rit. Rom., Tit. II, c. 1, n. 20). 2. Requiritur ut aqua fluat : unde tanta quantitas aquae adhi­ benda est ut successive diversas partes cutis tangere possit. Unde dubie tantum validum esset spongia vel linteo madido caput tan­ gere vel digito vel manu aquae intincto caput tangere vel quasi ungere, quia tunc aqua non vere fluit (cf. S. Off. 8 Nov. 1770; 9 Iulii 1779). Si autem aqua ita ex linteo exprimitur ut vere fluat, certe est validum, imo in casu necessitatis licitum. 3. Aqua debet tangere cutem baptizandi. Quare invalidum es­ set, si tangeret solas vestes vel involucrum ; dubium est si solos crines tangit; quapropter si crines sunt nimis copiosi, illos ita separet manu sinistra dum dextera baptizat, ut cutis appareat; imo curet ut aqua parum usque ad frontem defluat. Saltem du­ bium esset, si sordes tantae adhaererent ut aqua cutem tangere non posset; notandum tamen quod crustae ulcerum vel vulne­ rum non videntur impedire quominus aqua cutem tangat, cum ab ipsa cute constituantur. Si autem foetus (e. g. in utero materno baptizandus) adhuc secundinis est circumdatus, hae membranae prius sunt aperiendae ut aqua ipsum puerum attingere valeat. Cf. infra, n. 68. 53 η 54-55 DE BAPTISMO § 3. FORMULA 54. — I. Formula adhibenda in administrationc Baptismi est illa quae continetur in libris Ritualibus propriis; extra Baptis­ mum solemnem etiam versio approbata in lingua vernacula adhi­ beri potest. Explicatur. Quae continetur in libris ritualibus: pro illis qui sequi debent Rituale Romanum haec formula est : N., ego te bap­ tizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. NOTA. Haec formula non addit: Amen; unde certe relinquenda est sen­ tentia S. Alphonsi aliorumque qui tenent omissionem verbi Amen peccatum esse veniale (cf. S.R.C. 9 lunii 1853). 55. — II. Si formula Ritualis adhiberi nequit (e. g. ex igno­ rantia) saltem exprimi debet 1) actus baptizandi et 2) invocatio Ssmae Trinitatis. Explicatur. Actus baptizandi: requiritur ergo quoddam ver­ bum quod exprimat actum baptizandi, sicut baptizare, abluere, tingere; imo videtur etiam verbum cum significatione «christia­ nizare » non impedire validitatem, nam in quibusdam linguis in usu est et ab Ecclesia ut validum admittitur. Non videtur necessarium ad validitatem ut etiam minister ex­ primatur, nam Ecclesia agnoscit formulam Graecorum in qua verbum est in passivo : « Baptizatur ». Qui tenent ministrum esse exprimendum (ad val.), contendunt ibi esse subintellectum « per me »: attamen etiam tunc recte dici non potest ibi ministrum vere exprimi. Quare tenendum videtur ministrum non esse exprimen­ dum ad validitatem (cf. etiam S.C.P.F. 27 Mart. 1631). Subiectum vero Baptismi exprimendum est ad validitatem, ut determinatum subiectum indicetur (cf. n. 15). Quapropter S.C.P.F. die 11 Sept. 1841 rescripsit: «De Baptismo ex omissione prono­ minis "te” in eius collatione. ... invalidum fuisse Sacramentum, perspicua res est ideoque renovandum ». Invocatio Ssmae Trinitatis: illa invocatio in eo consistit quod Baptismus conferatur « in nomine » Ssmae Trinitatis, uti ex tota traditione ecclesiastica patet. Ssma Trinitas vero ita est expri­ 54 DE RITU SACRAMENTALI η. 56 menda ut tres personae explicite nominentur et simul eorum Unitas appareat, quod fit dicendo « in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ». Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Decr. pro Armenis : « Si ex­ primitur actus qui per ipsum exercetur ministrum, cum Ssmae Trinitatis invocatione, perficitur Sacramentum » (DB 696). Ex S. Scriptura: Euntes ergo docete omnes gentes, baptizan­ tes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti (Mt. 28, 19). 56. — COROLLARIUM PRACTICUM. Cum non raro iudicandum sit de validitate Baptismi iam collati (praesertim ab haereticis vel a rudibus), praeter regulas supra datas, n. 4, hic afferatur indicium de quibusdam formulis: Validae sunt: Ego baptizo dominationem vestram... Ego lavo, abluo te... Ego te baptizo in nomine Spiritus Sancti et Patris et Filii. Ego te baptizo in nomine Patris ingeniti et Filii unigeniti et Spiritus Sancti ab utroque procedentis. Ego te baptizo in no­ men Patris... (est enim iuxta textum graecum Evangelii). Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus. Invalidae sunt: Ego te baptizo in nomine Ss. Trinitatis, in no­ mine Dei unius et trini, in nomine lesu Christi. Ego te baptizo in nominibus Patris... Ego te baptizo in Patre et Filio et Spiritu Sancto. Ego volo tibi ministrare vel ego volo te baptizare in nomine... Dubiae sunt : Ego te baptizo in virtute, in maiestate Patris... Ego te baptizo in nomine Patris et Filii, Spiritus Sancti (omisso et ante Spiritus Sancti). Ego te baptizo in nomine genitoris et geniti et spirati (vel procedentis). Ego te baptizo in nomine Pa­ tris nostri, Filii et Spiritus Sancti. Ambiguae sunt: Ego te baptizo in nomine Patris, in nomine Filii, in nomine Spiritus Sancti. Ego te baptizo in nomine Patris, ego te baptizo in nomine Filii, ego te baptizo in nomine Spiritus Sancti (cf. tamen S. Off. 11 Ian. 1882). Ego te baptizo in nomine Dei Patris et Dei Filii et Dei Spiritus Sancti. Iuxta Noldin, IIT, n. 63. — Cf. insuper supra, n. 4. 55 η 57-58 DE BAPTISMO 57. — SCHOLION. Possuntne plures simul baptizari sub for­ mula: Ego vos baptizo...? Baptismus validus quidem videtur cum omnia essentialia in hac formula contineantur, dummodo idem baptizans dum pro­ nuntiat formulam etiam simul omnes abluat. Graviter autem il­ licitum esset extra casum quo propter mortis imminentiam tem­ pus non suppetat ad singulos baptizandos. Art. 3 DE MINISTRO § 1. QUIS SIT 58. — I. In Baptismo privato minister esse potest quilibet homo usu rationis pollens, servato tamen ordine si inter plures eligi possit. Explicatur. In Baptismo privato: h. e. administrato sine cae­ remoniis praescriptis in Rituali; quandonam liceat, vide infra, n. 104. Esse potest: ad validitatem. Cum autem Baptismus sit aggre­ gatio ad Ecclesiam, reservatur (ad liceitatem), si potest, illi qui in hoc territorio habet iurisdictionem ecclesiasticam, Ordinario loci vel parocho. Servato ordine: ex praecepto ecclesiastico praeferatur, si adsit, sacerdos, dein diaconus, subdiaconus, alius clericus, vir prae mu­ liere nisi pudoris gratia deceat potius mulierem baptizare quam virum vel mulier melius noverit formam et modum baptizandi. Pater vero vel mater suam prolem baptizare non licet nisi in mortis periculo quando alius praesto non est qui baptizet (can. 742). In terris Missionum, ubi quidam Christiani specialiter deputantur ad baptizandum (Priores Christianitatum, Catechistae, Virgines. Baptizatores) illi praeferantur aliis (cf. PCS, n. 226; 196). Etsi explicite non dicatur in Codice, patet tamen infideli vel haeretico vel peccatori publico semper praeferendum esse fide56 DE MINISTRO η. 58 leni in unione cum Ecclesia viventem, dummodo satis sciat mo­ dum baptizandi. Cf. supra, n. 42. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Cone. Lat. IV: Sacramentum vero Baptismi... tam parvulis quam adultis in forma Ecclesiae a quocumque rite collatum proficit ad salutem (DB 430). Decr. pro Armenis : Minister huius Sacramenti est sacerdos cui ex officio competit baptizare. In casu autem necessitatis non so­ lum sacerdos vel diaconus, sed etiam laicus vel mulier, imo etiam paganus et haereticus baptizare potest, dummodo formam servet Ecclesiae et facere intendat quod facit Ecclesia (DB 696). S. Zacharias Pp. (Epist. ad S. Bonifacium): Quamvis scelera­ tissimus quisque haereticus vel schismaticus, aut latro aut fur sive adulter, hoc (Baptisma) homini petenti ministraret, tamen Christi esset Baptisma (DB 297). Ex Traditione .-Tertullianus, De Bapt., n. 17 : Dandi (Bap­ tismi) quidem habet ius summus sacerdos, qui est episcopus; dehinc presbyteri et diaconi, non tamen sine episcopi auctoritate propter Ecclesiae honorem quo salvo salva pax est; alioquin etiam laicis ius est ; quod enim ex aequo accipitur, ex aequo dari potest (EP 310). S. Augustinus, Contra epist. Parmeniani, 1. 2, c. 13, n. 29: Quamquam etsi aliqua pereuntis necessitate compulsus dederit (Baptisma), quod, cum ipse acceperit, quomodo dandum esset addidicit, nescio utrum quisquam pie dixerit esse repetendum. Nulla enim cogente necessitate si fiat, alieni muneris usurpatio est; si autem necessitas urgeat, aut nullum aut veniale delictum est. Sed et si nulla necessitate usurpetur et a quolibet cuilibet detur, quod datum fuerit non potest dici non datum, quamvis recte dici possit illicite datum (EP 1618). Ex ratione: Ratio non potest monstrare nisi convenientiam: scii, ut Sacramentum maxime necessarium saltem in casu neces­ sitatis nulli reservetur ministro, sed a quolibet homine ministrari valeat. Gravitas transgressionis. Indignum praeferre digno vel noncatholicum praeferre catholico esset peccatum mortale (cf. n. 42). Ordinario vel parocho proprio praeferre alium sacerdotem (sine 57 η. 59 DE BAPTISMO illius licentia saltem rationabiliter praesumpta) videtur esse pec­ catum mortale. Non-sacerdotem praeferre sacerdoti qui non sit indignus, videtur esse peccatum mortale, quia sacerdoti « ex of­ ficio competit baptizare » ; nullum tamen peccatum est si ex de­ centia convenit sacerdotem non baptizare (e. g. in utero). Quoad alios inversio supradicti ordinis videtur esse peccatum veniale. Idem peccatum committeretur a digno vel catholico qui locum cederet indigno vel acatholico, a sacerdote qui locum cederet nonsacerdoti, etc., nisi adesset ratio proportionate gravis. Similiter a ministro qui ita non servato ordine Baptismum administraret. 59. — II. In Baptismo sole II ni minister ordinarius est sacer­ dos (servata tamen reservatione) ; minister extraordinarius est diaconus. Explicatur. Sacerdos: uti patet, haec regula non allicit vali­ ditatem, sed liceitatem administrationis Baptismi. Baptismi solemnis administratio iure canonico reservatur parocho vel alii sacerdoti de eiusdem parochi vel Ordinarii loci licentia, quae tamen in casu necessitatis legitime praesumitur. Quoad peregri­ num baptizandum, cf. can. 738, § 2 et 739. Ubi paroeciae vel quasi-paroeciae nondum sunt constitutae, standum est quoad reservationem consuetudini loci (can. 740). Diaconus: non potest tamen licite exercere hoc officium nisi de licentia Ordinarii loci vel parochi, quae ubi necessitas urget le­ gitime praesumitur (can. 741). Probatur. Can. 738, § 1 : Minister ordinarius Baptismi solemnis est sacerdos; sed eius collatio reservatur parocho vel alii sacer­ doti de eiusdem parochi vel Ordinarii loci licentia, quae in casu necessitatis legitime praesumitur. Can. 741 : Extraordinarius Bap­ tismi solemnis minister est diaconus, qui tamen sua potestate ne utatur sine Ordinarii loci vel parochi licentia, iusta de causa concedenda, quae, ubi necessitas urgeat, legitime praesumitur (cf. Rit. Rorn., Tit. II, c. 1, n. 12 et 15). Gravitas transgressionis. Peccatum mortale esset (laesio iuris) non observare supradictam reservationem. NOTA luxta can. 753 decet ut sacerdos, baptizans adultum, sit ieiunus. 58 DE SUBIECTO n. 60-62 § 2. OBLIGATIO ADMINISTRANDI 60. — Quae supra diximus, η. 20-25 de obligatione admini­ strandi Sacramenta in genere, imprimis valent de Sacramento Baptismi. Notandum insuper Priorum Christianitatum officium esse bap­ tizare omnes Christianorum recenter natos infantes vita pericli­ tantes, et etiam, si non sit spes ut facile advocetur sacerdos, bene valentes (PCS 226) et hoc quidem intra octo dies a nativitate (PCS 262). Cfr. infra, n. 71. 61. — SCHOLION. De cognatione spirituali. In omni Baptismo (etiam privato) minister contrahit cogna­ tionem spiritualem cum baptizato; cfr. tract, de Matrimonio. Art. 4 DE SUBIECTO Supra, n. 45, vidimus susceptionem Baptismi esse obligatoriam pro omni homine. Cum autem pro nonnullis categoriis sublecto­ rum exstent difficultates, post principium generale, in diversis paragraphis quaedam de diversis categoriis dicenda sunt. 62. — PRINCIPIUM GENERALE. Subiectu II Baptismi esse potest omnis et solus homo viator nondum baptizatus, rite dispo­ situs, dummodo sufficienter provisum sit ut possit in vita futura officia sua Christiana implere. Explicatur. Omnis homo: sive puer sive adultus. Nondum baptizatus : Baptismus enim reiterari non potest (cf. n. 2). Rite dispositus : in pueris necnon in perpetuo amentibus, utpote dispositionis incapacibus, nulla requiritur dispositio; in usu rationis pollentibus, requiritur intentio saltem habitualis impli- 59 η 62 DE BAPTISMO cita (ad val.; cf. n. 40), fides et attritio, sufficiens instructio et bona voluntas observandi obligationes ex Baptismo profluentes (ad lie. et ad fructuosam susceptionem Sacramenti); in iis qui usu rationis carent sed antea eo pollebant requiritur ut tem­ pore quo erant sui compotes intentionem Baptismi suscipiendi habuerint. Dummodo sufficienter provisum sit : sufficienter provisum est quando per instructionem et educationem Christianam conve­ nientem, periculum futurae perversionis sufficienter removetur (ulteriora vide n. 87-90), vel quando in tali vitae discrimine ver­ satur ut moriturus praevideatur antequam in periculum perver­ sionis veniat. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Primum: omnis homo: can. 745: Subiectum capax Baptismi est omnis et solus homo viator nondum baptizatus. Secundum: dummodo sufficienter provisum sit: Ecclesia solet a Baptismo arcere pueros et adultos, qui per se baptizari possent, uti filios infidelium et haereticorum, puellas paganis desponsatas, uxores viri pagani, etc. propter periculum futurae perversionis ; ubi vero eorum educationi sufficienter provisum est, eos admittit ad Baptismum. Ergo. Ex ratione: Primum: omnis homo: 1) omnis homo ex nativi­ tate contrahit peccatum originale. Atqui Baptismus est Sacra­ mentum ad remissionem huius peccati institutum. Ergo. 2) Omnis homo debet aggregari Ecclesiae. Atqui Baptismus est unicum medium aggregationis Ecclesiae. Ergo. Secundum: dummodo sufficienter provisum sit; esset iniuria Baptismo et toti Religioni Christianae indiscriminatim baptizare eos quibus minime provisum est ne fiant (practice saltem) apostatae. § 1. FOETUS ET INFANTES NONDUM NATI Praenotandum. Foetus vocatur homo conceptus nondum via­ bilis, h. e. qui extra uterum matris vivere non potest ; hoc est usque ad septimum mensem post conceptionem completum. 60 DE SUBIECTO n. 63-65 63. — PRINCIPIA. I. Nemo in utero matris clausus baptizetur donec probabilis spes sit ut rite editus baptizari possit; si talis vero non adsit spes pro posse baptizandus est sub conditione (si possum). Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 746: Nemo in utero matris clausus baptizetur, donec probabilis spes sit ut rite editus baptizari possit. Ex ratione: Valde difficile est valide baptizare in utero matris clausum, ita ut post ortum denuo sub conditione baptizandus sit. Ergo talis Baptismus dubius solum in casu necessitatis (si secus sine Baptismo moreretur) administrari potest. 64. — II. Omnis in utero matris baptizatus, sub conditione (si non es baptizatus) iterum baptizari debet postquam vivus editus fuerit. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 746, § 5: Foetus in utero baptizatus, post ortum denuo sub conditione baptizari debet. Ex ratione : Omnis Baptismus in utero matris est dubius prop­ ter incertitudinem attingendi directe ipsum foetum vel caput infantis. 65. — III. Foetus vivus in quolibet gradu evolutionis praema­ ture editus, semper baptizari debet. Explicatur. Baptizari debet: absolute si certo vivit; conditionate (si es capax vel si vivis) si dubie tantum vivit. Generatim sola putredo (maculis et foetore sese manifestans) est signum certum mortis. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 747: Curandum ut om­ nes foetus abortivi, quovis tempore editi, si certo vivant, bapti­ zentur absolute; si dubie, sub conditione. Ex ratione: Omnis foetus a muliere editus est verus homo. Hodie enim quasi ab omnibus admittitur animam infundi a primo instante conceptionis seu fecundationis ovi; insuper ab omnibus admittitur mulierem nonnisi hominem concipere posse. Atqui omnis homo vivus baptizari debet. Ergo. 61 η. 66-67 DE BAPTISMO 66. — IV. In partu difficili, si est periculu u ne infans durante partu moriatur, baptizandus est quam opti e potest. Explicatur. Quam optime potest: si caput emiserit baptizandus est super caput absolute, nec postea est iterum baptizandus ; si aliud membrum emiserit, super illud (et quidem super principa­ lius) baptizetur sub conditione ; quodsi postea caput emiserit et periculum mortis perduret, super caput iterum baptizetur sub conditione (si non es baptizatus) ; secus, postquam totaliter vivus natus est, iterum baptizetur sub conditione (si non es baptizatus). Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 746: Si infans caput emiserit et periculum mortis immineat, baptizetur in capite ; nec postea si vivus evaserit, est iterum sub conditione baptizandus. Si aliud membrum emiserit, in illo, si periculum immineat, bapti­ zetur sub conditione; at tunc, si natus vixerit, est rursus sub conditione baptizandus. Ex ratione: In extremis extrema sunt tentanda. NOTA. Cum Baptismus foetus plerumque non spectet ad sacerdotem, cu­ randum est ut nupturientes, medici et obstetrices diligenter et prudenter edoceantur tum circa gravem obligationem tum circa modum baptizandi foetum. 67. — SCHOLION I. De Sectione caesarea. Sectio caesarea est operatio chirurgica qua infans, qui rite edi non potest, per latus extrahatur. Quaestio venit utrum mater viva illam subire teneatur ad hoc ut infans baptizari possit ; secundo, utrum matre mortua, hac operatione foetus vel infans extrahen­ dus sit ut baptizari possit. NOTA. Hic loquimur solum de sectione caesarea facienda propter Bapti­ smum conferendum; alia quaestio est, num facienda sit ad sal­ vandam vitam pueri. 1. Utrum mater viva sectionem caesaream subire teneatur. Cum sectio caesarea non sit unicum medium, etsi sit securius, ad aeternam salutem pueri procurandam (habetur e. g. Baptismus uterinus), mater non stricte tenetur hoc medium extraordinarium et periculosum adhibere. 62 DE SUBIECTO n. 68-69 2. Utrum maire mortua, hac operatione foetus vel infans extra­ hendus sit. Per se extrahendus est, uti can. 746, § 4 insinuatur; attamen tanta solet incommoda afferre, ut sacerdos eam urgere non te­ neatur, multo minus eam peragere debeat. Imo Pius Pp. VI ex­ presse prohibuit ne Missionarii in casibus particularibus se in­ gererent in quaerenda sectione, multoque minus in ea peragen­ da (S. Off. 15 Febr. 1780; 13 Dec. 1899). Insuper foetus in primis quatuor mensibus moral iter certe matri non supervivit. Post quartum mensem iam facilius potest Baptismus in utero conferri, ita ut operatio caesarea, si incom­ moda proportionata secumfert, licite omittatur. 68. — SCHOLION II. De modo baptizandi foetum. Ad foetum vel puerum in utero matris clausum baptizandum, ope siphunculi perforantur involucra quae puerum usque ad na­ tivitatem circumdant ; dein aqua directe in ipsum puerum, si fieri potest in caput pueri, dirigitur. Haec operatio ita perficiatur ut involucra non scindantur ne effluvione liquidi, praesertim pri­ mis mensibus, in eis contenti, vita pueri fiat impossibilis. Dum vero aqua in puerum dirigitur, pronuntiatur formula: Ego te baptizo etc. Uti patet, tum propter decentiam, tum propter periculum no­ cendi matri, talis Baptismus a medico, obstetrice aliove perito, non vero a sacerdote conferendus est. Ad foetum abortivum baptizandum, baptizans indice et pollice utriusque manus apprehendit involucra et totum foetum immer­ git in vase aquae tepidae; tunc aperiuntur involucra ut liquidum in eis contentum effluat et aqua totum foetum abluat dum dicitur : Ego te baptizo etc. 69. — SCHOLION III. De baptizandis monstris. Monstra sunt massae informes a muliere editae. Distinguuntur simplicia et duplicia. Simplicia generatim vix formam hominis praeseferunt ; duplicia formam duorum vel plurium hominum (duo vel plura capita vel pectora, etc.) in unum coagulatorum ostendunt. 63 η. 70 DE BAPTISMO Monstrum simplex est 1) sic dicta « mola » quae est aliqua vegetatio in utero producta in qua foetus mortuus et absorptus est: non est homo et proinde non est baptizanda. Si vero dubi­ tatur utrum forsan adhuc foetum contineat, sub conditione bap­ tizetur (si es capax). NOTA. « Si involucrum illud effusum appareat membrana circumdatum, quae sit subalbi coloris, similis intestinis, figurae ovalis, et quae digiti tactu mollescat et cedat, signum est foetum esse, non molam; si vero... sit caro informis, nigris venis et sanguineis intexta, scabra, dura aut vario colore infecta, tunc mola iudicabitur, non foetus » (apud Merkelbach, III, n. 159). Molae assimilatur foetus acardiacus, solum ex ventre et pedibus constans: cum non sit homo, non est baptizandus. 2) Foetus humanus, licet deformatus : si est vivus, baptizandus est; si de eius vita dubitatur, baptizandus est sub conditione (si vivis). Monstrum duplex (vel etiam multiplex), si partes principales hominis multipliciter continet, generatim pluribus hominibus con­ stat, quare unusquisque eorum baptizandus est: Si plura capita et plura pectora habet, singula capita absolute sunt baptizanda ; si unum caput et plura pectora, super caput absolute baptizetur ; super singula pectora sub conditione « si non es baptizatus » ; si plura capita et unum pectus, unum caput absolute, reliqua conditionate baptizentur « si non es baptizatus ». In casu autem necessitatis, si nempe periculum est ne moria­ tur antequam omnes baptizentur, licet omnes simul abluere di­ cendo: « Ego vos baptizo etc. » (cf. n. 57). § 2. INFANTES NOTA. In materia Baptismi, nomine infantium veniunt qui nondum usum rationis adepti sunt, eisquc accensentur amentes ab infantia, in quavis aetate constituti (can. 745, § 2). 70. — REGULA GENERALIS. Infantes baptizari possunt (et in casu necessitatis debent), remoto scandalo, quoties est fundata spes eos catholice educatum iri vel in eo versantur vitae discri­ mine, ut prudenter praevideantur morituri antequam in pericu­ lum perversionis veniant. 64 DE SUBIECTO n. 71 Explicatur. Remoto scandalo: h. e. si Baptismus parvuli in casu particulari persecutionem vel magnum damnum Religioni afferret, Ecclesia prohibet quominus talis parvulus baptizetur: potius anima illius commendanda est misericordiae Dei, qui om­ nibus dat gratias ad salutem necessarias, etsi modus nobis quan­ doque sit occultus. Quoties est fundata spes : haec spes adest si illi quibus educatio competit sunt catholici. Probatur. Ex praxi Ecclesiae admittendi vel arcendi a Bap­ tismo, uti ex mox dicendis patebit. 1. Fidelium. 71. — I. Infantes duorum parentum catholicorum quampri­ mum baptizandi sunt. Explicatur. Infantes: etiam illegitimi (cf. PCS 250); etiam puellae paganis in matrimonium promissae baptizari possunt, dummodo spes non minima effulgeat eas educatione vere Chri­ stiana imbutum iri, vel nihil aliud obstet praeter futurarum nuptiarum periculum cum viro ethnico (PCS 251 ; S. Off. 25 lunii 1866). Infantes vero a paganis adoptati vel adoptandi et ab eis educandi, tractentur uti infantes infidelium. Quamprimum: h. e., nisi iusta causa obstet, saltem intra tres dies a nativitate. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 770: Infantes quampri­ mum baptizentur, et parochi ac contionatores frequenter fideles de hac gravi eorum obligatione commoneant. Ex ratione: Non solum salus aeterna eorum in tuto ponitur, sed etiam ineffabilibus gratiae sanctificantis charismatibus do­ nantur (cf. Leo XIII, Ep. ad Episc. Anglon. 22 Iulii 1899). Gravitas transgressionis. Ita differre Baptismum infantium ut inde veniant in periculum moriendi sine Baptismo, certe est peccatum mortale. Impossibile est statuere tempus quod quoad omnes constituat peccatum mortale: notandum vero est infan­ tium vitam tam teneram esse ut etiam qui sani videntur facile possint brevi mori ; hoc periculum adhuc maius est ubi infantes solent in eodem lecto cum matre deponi (periculum suffocatio­ 65 η. 72-74 DE BAPTISMO nis). Quapropter tam vehementer Leo XIII reprobat usum diffe­ rendi Baptismum, ut omnis notabilis dilatio videatur peccatum mortale si sine causa proportionata fiat : « Nil sane hac mala consuetudine iniquius, nil ecclesiasticis sanctionibus magis con­ trarium ... inexcusabili temeritate ... detestabilem usum ... ex ani­ mo improbamus et exsecramur » (Ep. ad E pise. Angi on. 22 Iulii 1899). Cf. etiam S.C.P.F. 11 Sept. 1841: «Prudens valde est ut intra triduum abluantur; ne autem Sacramentum tam necessa­ rium diu nimis protrahatur cum periculo salutis, praefinimus octo dies ab infantis nativitate, mandamusque ut ultra hunc ter­ minum non differatur ». Cum hic terminus etiam a PCS sit sta­ tutus, indubie videtur esse peccatum mortale ultra octo dies a nativitate Baptismum differre absque ratione gravi. Hortandi vero sunt parentes, propter periculum in quo semper sunt infan­ tes, ut quam citius huic obligationi satisfaciant, neque per octo dies exspectent. 72. — II. Si ambo parentes valde tepidi sunt vel etiam pater a fide defecit, infantes eorum, postulantibus praesertim ipsis parentibus, baptizari possunt ac debent, non obstante metu ne postea educatione Christiana frustrentur, imo in gentilium cultu instituantur (PCS 249). 73. — III. Pro infantibus duorum apostatarum vel eorum qui adeo a religione alieni sunt ut apostatis aequiparari possint, serventur quae infra dicenda sunt pro infantibus infidelium (can. 751). 74. — IV. Infantes partis catholicae et partis acatholicae bap­ tizari debent si ambo parentes petunt ; si sola pars catholica petit, baptizari possunt, sed non semper expedit. Explicatur. Noh semper expedit : Videndum est utrum suffi­ cienter probabilis sit educatio catholica: si e. g. mansurus sit infans apud solam partem paganam, certe baptizari nequit. Secus Missionarius pro prudentia sua et lumine Spiritus Sancti iudicet utrum exhortatione partis catholicae vel electione patrini ferven­ tis sufficienter cautum sit. 66 DE SUBIECTO η. 75-78 75. — V. Infantes catechumenorum extra mortis periculum non sunt baptizandi ante parentes. 2. Infidelium vel haereticorum. NOTA. Etsi per se Ecclesia ius habeat baptizandi filios haereticorum (imo et vi curandi de eorum catholica educatione), quia etiam haere­ tici subditi sunt Ecclesiae, Ecclesia tamen iure suo non utitur, imo filios haereticorum quoad Baptismum filiis infidelium aequiparat (can. 751). 76. — I. Extra mortis periculum infantes infidelium vel hae­ reticorum licite baptizantur tantum si parentes vel tutores vel saltem unus consentiat et simul educationi catholicae cautum sit. Unde 1) licite baptizantur si parentes (etiam avus vel avia) vel tutores desunt vel ius in eos amiserunt vel illud exercere nullo pacto queunt; 2) licite baptizantur si offeruntur a persona catholica quae patris vices gerat; 3) non licet baptizare etiam ultro oblatos si post Baptismum sunt in potestate parentum infidelium relinquendi, etiamsi pa­ rentes promiserint se filios cum adoleverint de suscepto Baptismo certiores facturos eisque exercitium religionis permissuros. 77. — II. In mortis periculo licite baptizantur, etiam invitis parentibus (remoto scandalo), cum in eo versantur vitae discri­ mine ut prudenter praevideantur morituri antequam usum ra­ tionis attingant (can. 750). Explicatur. In mortis periculo: h. e. in periculo proprio et probabili. Attamen vitandum est scandalum et odium paganorum. Non tamen requiritur articulus mortis, sed sufficit periculum vere probabile, quacumque ex causa. Non tamen sufficit pericu­ lum commune (e. g. epidemia puero nondum aegrotante). 3. Inventi. 78. — Pueri expositi et inventi, nisi re diligenter investigata de eorum Baptismo constet, sub conditione baptizentur (can. 749). Quodsi puero exposito apposita sit schedula in qua notetur 67 6 - Hermes, Theol. Mot - III. η. 79-80 DE BAPTISMO illum fuisse baptizatum, videndum est ex circumstantiis utrum illi notitiae fidendum sit necne. § 3. ADULTI Praenotandum. In materia Baptismi, adulti vocantur qui usu rationis pollent ita ut proprii animi motu Baptismum petere possint (can. 745); hoc praesumitur completo septimo anno (can. 88, § 3). A. IN CIRCUMSTANTIIS ORDINARIIS 79. — In adulto baptizando, praeter requisita in subiecto omnis Sacramenti, requiritur voluntas seu intentio saltem habitualis implicita recipiendi Baptismum, debita instructio et paenitentia. Explicatur. Praeter...: vide supra, n. 35-41. Intentio: ad validitatem; cf. supra, n. 40. Debita instructio: non solum circa necessario credenda neces­ sitate medii, sed circa omnia quae, ratione habita eius capaci­ tatis intellectualis, Christianus scire debet: praecipua dogmata, preces, praecepta. Item sufficienter instructus sit circa S. Eu­ charistiam, ut possit quam celerrime S. Communionem recipere (PCS 252). Paenitentia: h. e. dolor de peccatis praeteritis, emendatio vi­ tae, et propositum pro futuro: paratus sit et media necessaria adhibeat ad implenda officia boni Christiani (e. g. circa matri­ monium, odia, etc.). NOTA. luxta can. 753 decet ut adultus baptizandus, si est sanus, sit ieiunus. B. IN CIRCUMSTANTIIS EXTRAORDINARIIS 1. In periculo mortis constituti. 80. — 1. Si sufficit tempus eum instruendi, prius debet elicere intentionem; deinde pro suo captu et tempore instruendus est, nec sufficit promissio se post convalescentiam de instructione curaturum (S. Off. 25 Ian. 1703). De S. Eucharistiae Sacramento 68 DE SUBIECTO n. 81-83 per se etiam instrui debet, nisi tempus non suppetat vel haec instructio tantam in eius anima suscitaret perturbationem ut a susceptione Baptismi eum distrahere valeret (S. Off. 10 Maii 1703). Tandem elicere debet actum contritionis vel saltem attritionis. 81. — 2. Si tempus deficit ad sufficientem instructionem, suf­ ficit ut aliquo modo ostendat se assentire Religioni Christianae eiusque mandata se observare velle, et actum contritionis vel attritionis eliciat. Attamen attendat Missionarius ut ille assensus et promissio sincera sint et non proveniant ex quadam com­ placentia, ita ut etiam alii contrarium dicenti assentiret (S. Off. 10 Maii 1703). 82. — 3. Si est sensibus destitutus, tunc tantum baptizari po­ test, si intentio antea habita quodammodo supponi potest. Cum autem auditus aliquando perseveret dum aliorum sensuum usu careat, commendandum est ut quaedam instructio de scitu ne­ cessariis et exhortatio ad paenitentiam alta voce fiat, etiamsi baptizari nequeat. Quodsi postea usum sensuum recuperet, videndum est utrum revera intentionem habuerit necne : si non habuit, rebaptizandus est; si dubium remanet, rebaptizandus est sub conditione (si non es baptizatus). 83. — SCHOLION. Num baptizari possit moribundus quem Missionarius in via invenerit sensibus destitutum. Ante omnia Missionarius debet habere moralem certitudinem illum non esse baptizatum. Deinde moribundus debet habere intentionem saltem habitualem implicitam Baptismi suscipiendi. Quaestio autem ponitur in quantum haec intentio innotescere debeat ministro. Ad validitatem non debet ministro innotescere, sed debet revera adesse. Ad licitam autem administrationem ei saltem cum probabilitate innotescere debet, et quidem sufficit tenuis probabilitas : cum enim Sacramenta sint propter homines, ei qui in extremo vitae periculo est constitutus, praesertim Sa­ 69 η 84-85 DE BAPTISMO cramentum maxime necessarium etiam cum tenui probabilitate de eius validitate administrari potest. Non tamen sufficit mera praesumptio intentionis, sed requiritur aliquod fundamentum ex quo saltem interpretari possit eum Baptismum saltem implicite desiderare. Quodsi autem postea usum rationis recuperet, viden­ dum est utrum intentionem revera habuerit sufficientem ; si eam habuit, nihil faciendum, nisi forsan curandum ut ulterius instrua­ tur, si possit, et ad bonam mortem praeparetur; si eam non habuit, Baptismus iterandus est absolute; si dubium de suffi­ cientia anterioris intentionis superest, Baptismus iterandus est sub conditione (si non es baptizatus) (cf. S. Off. 18 Sept. 1850). Putat tamen Génicot, II, 150: « Nihilominus censemus non esse reprehendendum qui Baptismum conditionate confert etiamsi signa sufficientis intentionis non compererit, sed ipsam merito praesumens fretus universali voluntate salvifica Dei, quae ad spem concipiendam de necessariis dispositionibus internis invi­ tare videatur, dum ad moribundum ducat eum a quo externum ritum sacramentalem percipere valeat. Nullibi enim huiusmodi sententia diserte in documentis S. Sedis reprobatur, quamvis securior norma agendi commendetur. Et ipse Codex hanc sen­ tentiam non clare excludit, neque vetitum exprimit... Supponi­ mus tamen Baptismum conditionatum talibus moribundis con­ ferri posse, quin sequatur periculum contemptus religionis ca­ tholicae apud reliquos infideles: quod periculum sacerdos pru­ dens plerumque avertere poterit ». 2. Senes tardioris memoriae. 84. — Senibus tardioris memoriae pro posse iteratis instruc­ tionibus exponenda sunt praecipua mysteria. Quodsi illa memo­ ria retinere omnino non possint, baptizari possunt dummodo recte Baptismum desiderent et se credere quae catechista dicit sincere affirment (S. Off. 8 Martii 1770). 3. Surdo-muti. 85. — Surdo-muti pro posse instituantur. Quodsi quaedam signa religionis dant, baptizari possunt (S. Off. 11 Dec. 1850). 70 DE SUBJECTO η. 86-87 4. Amentes. 86. — 1. A nativitate vel ante adeptum usum rationis amentes, in infantia baptizentur, etiam (remoto scandalo) invitis vel ne­ scientibus parentibus. 2. Qui habuerunt antea usum rationis, baptizari possunt tan­ tum, si antea Baptismi desiderium habuerunt. 3. Si habent lucida intervalla, baptizari possunt tantum dum mentis sunt compotes. 4. Item qui lethargia vel phrenesi laborant, vigilantes et vo­ lentes tantum possunt baptizari. 5. In periculo mortis, qui nunquam habuerunt usum rationis, semper baptizari possunt; qui aliquando habuerunt, baptizari possunt solum si antea habuerunt desiderium Baptismi (can. 754). 5. Sub aliorum potestate constituti. 87. — 1. Filii qui invitis parentibus Baptismum petunt. Per se baptizari possunt inde a septennio (S.C.P.F. 3 Martii 1703). Attamen, ad mala communia (vexationes contra Christia­ nos) vel privata (periculum perversionis) praecavenda, plerum­ que expedit Baptismum differre, et exspectare usquedum sui iuris facti sint. Interim Missionarius eos doceat praxim actus charitatis seu contritionis perfectae (Baptismus flaminis), eosque hortetur ut in bono proposito perseverantes Deum orent qui obstacula re­ moveat; praesertim exemplo virtutum Christianarum (oboedien­ tiae, patientiae, charitatis) aestimationem pro religione catholica, et paulatim licentiam baptismi proprii, imo et conversionem totius familiae obtinebunt. Quodsi agitur de puero qui extra familiam (puta in schola Missionis) solidam educationem christianam recepit, facilius po­ terit baptizari, quia facilius illa educatione cautum erit de eius perseverantia in vita Christiana. Nec debet solum periculum pec­ candi contra fidem eum a Baptismo arcere, sicut periculum (ne­ cessarium) alterius peccati eum arcere non debet, dummodo non sit grave periculum apostasiae et puer hic et nunc bene sit dis­ positus periculumque remotum facere velit (cf. vol. I, n. 205, 3). 71 η. mo DE BAPTISMO 88. — 2. Pueri qui consentientibus parentibus, sed soli, Baptis­ mum petunt. Viget usus multis in locis non baptizandi singulos nisi tota familia simul baptizetur. Hic usus potest esse prudentia com­ mendabilis, attamen ut regula generalis erigi nequit, praesertim si agitur de iuvenibus qui scholam catholicam frequentant et de quorum educatione Christiana proinde sufficienter provisum est. Nec debet eos solum periculum peccandi contra fidem (e. g. per praxes superstitiosas in familia) a Baptismo arcere, sicut etiam periculum alterius peccati eos non arcet, dummodo sint bene dispositi de coetero. 89. — 3. Puellae desponsatae. a) Puella desponsata sponso christiano facilius baptizari po­ test, quia in nova familia melius vitam christianam addiscet. b) Puella desponsata catechumeno : ordinarie commendatur ut simul baptizentur. c) Puella desponsata pagano: si in infantili adhuc est aetate et educatione vere Christiana adhuc imbui poterit, baptizari po­ test (PCS 251). Si est adulta et, prope nubilis, sat proxime pagano tradenda praevidetur, inconsulto Ordinario ne baptizetur (PCS 251). Curetur ut familia sponsi vel saltem ipse sponsus (si post matrimonium erit sui iuris) baptizetur, vel procuretur ut spon­ salia solvantur (si sine periculo inimicitiae vel lite fieri potest) vel Baptismus differatur usquedum post matrimonium condi­ tiones mutentur. Interim doceatur praxis quam supra exposui­ mus pro pueris qui invitis parentibus Baptismum petunt. 90. — 4. Uxores sub iugo viri pagani manentes. Si est uxor legitima, baptizari potest si n) adsit spes quod christiane vivere possit et b) promittat se pro viribus curaturam de christiana prolis educatione. Secus Baptismus differatur et doceatur praxis quam supra pro pueris qui invitis parentibus Baptismum petunt, exposuimus. Si uxor est illegitima, tractanda est ut infra dicitur de concubinariis. 72 DE SUBIECTO n. 91-92 6. Vitiis dediti. 91. — 1. Opio, morphio, heroinae, cocainae etc. dediti. Opio, morphio, etc. uti, multo minus ea colere vel vendere, non est in se malum. Cum autem usus raro non inducat abusum, se­ verissime illa prohibet Ecclesia (PCS 43M32). Unde e. g. S.C.P.F. die 18 Oct. 1884 edixit baptizari non posse eos qui fumigant vel bibunt opium etc., donec vera emendationis signa praebuerint. Similiter qui ea vendunt a Baptismo arcendi sunt, quia coope­ rantur peccato aliorum. Qui autem illas res per modum medicinae sumunt, et illi qui sine mortis periculo vel gravi detrimento ab illis abstinere non possunt, admitti possunt, dummodo quantitatem medicinae non excedant et cautelas adhibeant ad praecavendum abusum (PCS 433). Patresfamilias qui filios ad culturam opii cogunt, baptizari non possunt; matresfamilias necnon filii qui nonnisi ad pacem in fa­ milia tuendam patri oboedientes opium colunt, admitti possunt, dummodo serio promittant se omnem operam daturos ut patrem ad culturam cessandam inducant vel saltem ita sint dispositi ut aliter sibi, prout poterunt, provideant, remoto scandalo (PCS 434-435). Qui locant agros cum praevisione locatorem opium seminatu­ rum fore, admitti possunt, dummodo ad illam culturam non in­ ducant nec ipsum opium pro pretio accipiant (PCS 436). Qui manu militari vel onerosis taxis ad opii culturam cogun­ tur, possunt admitti, dummodo parati sint statim ac possint sine gravi incommodo, culturam opii relinquere (PCS 437). 92. — 2. Polygami et concubinarii. Polygami et concubinarii nullo modo baptizari possunt nisi reiectis omnibus uxoribus et concubinis praeter primam uxorem legitimam. Nec sufficit mera promissio se ita post Baptismum susceptum illegitimas dimissuros, praeter casum quo omnino fieri nequit ut vir periculose aegrotans statim eiiciat concubinam quae sola cum curet, vel ut mulier morti proxima a viro non suo 73 η. 93 DE BAPTISMO separetur (S. Off. 23 lunii 1847). Non enim est bene dispositus, qui ad haec peccata iam nunc vitanda non est dispositus. Idem valet de concubinis quae ita cum concubinario vivunt. NOTA. Quatenus per Privilegium Paulinum vel facultates in Constitutio­ nibus Apostolicis concessas primum matrimonium invalidari possit et ita novum matrimonium iniri, cf. infra, Tract, de Matrimonio, n. 495, 500. 7. Haeretici. 93. — Cum multi haeretici invalide baptizent, ante omnia in­ quirendum est de validitate prioris Baptismi. Non tamen licet indiscriminatim omnes haereticos rebaptizare, sed si post debi­ tam inquisitionem Baptismus deprehenditur invalidus, absolute baptizetur; si dubium remanet, sub conditione (si non es baptizatus). NOTA. Canone 2314 omnes haeretici sunt ipso facto excommunicati; in eorum ergo conversione sunt ab excommunicatione absolvendi. Haec autem absolutio reservatur S. Sedi speciali modo, nisi res ad forum externum Ordinarii loci deducta fuerit. Notandum tamen quod 1) in periculo mortis cessat omnis reservatio (can. 882); 2) in dubio etiam cessat reservatio (can. 2245, § 4); 3) impuberes non incurrunt excommunicationem; 4) excommuni­ catio supponit peccatum grave et proinde formalem hacresim; quare qui in haeresi sunt educati, generatim eam non incurrunt et proinde absolutio datur tantum ad cautelam: unde est dubia et proinde non reservata. In Baptismo haereticorum ergo ita procedendum est: a) si Baptismus prior fuit invalidus: nulla abiuratio nec absolutio, sed simpliciter baptizetur (non-baptizatus non potest excommuni­ cari!); b) si Baptismus est dubius: prius fiat abiuratio et professio fidei; deinde Baptismus sub conditione; deinde absolutio ab excommuni­ catione ad cautelam (non reservatur!); c) si Baptismus fuit validus: abiuratio haeresis et professio fidei; deinde absolutio ab excommunicatione (reservata nisi sit dubia). 74 DE PAIRING η. 94-95 Art. 5 DE PATRINO 94. — NOTIO. Patrinus (vel matrina) est vir (vel mulier) qui in Baptismi administratione tanquam pater spiritualis baptizan­ dum suscipit in filium spiritualem cum officio curandi de educa­ tione et salute spirituali baptizati. 95. — REQUISITA. Prohibentur a munere patrini : 1. pater vel mater vel coniux baptizandi (ad val.); 2. ad haereticam vel schismaticam sectam pertinens (ad val.) ; 3. propter notorium delictum excommunicatus vel exclusus ab actibus legitimis, vel infamis infamia iuris (quin intercesserit sententia: ad lie.; cum sententia condemnatoria vel declaratoria : ad val.), interdictus vel aliter publice criminosus vel infamis in­ famia facti (ad lie.); 4. clericus depositus vel degradatus (ad val.) ; 5. novitii et professi in quadam religione (ad lie.), nisi neces­ sitas urgeat et expressa habeatur venia Superioris saltem localis ; 6. in sacris ordinibus constituti (ad lie.) nisi de licentia ex­ pressa Ordinarii proprii. In patrino vero requiritur ut 1. 14 aetatis annum attigerit (ad lie.), nisi aliud iusta de causa ministro videatur; ad validitatem requiritur ut usum rationis sit assecutus ; 2. sit baptizatus (ad val.) et fidei rudimenta noverit (ad lie.); 3. intentionem habeat id munus gerendi (ad val.); 4. ab ipso baptizando eiusve parentibus vel tutoribus aut, his deficientibus, a ministro sit designatus (ad val.); 5. baptizandum in actu Baptismi per se vel per procuratorem physice teneat aut tangat vel statim levet seu suscipiat de fonte sacro aut de manibus baptizantis (ad val.). NOTA. Ad val. non significat ad validitatem Sacramenti, sed ad validi­ tatem muneris patrini! 75 η. 96-97 DE BAPTISMO In dubio utrum quis valide vel licite admitti possit ad munus patrini, minister, si tempus suppetat, consulat Ordinarium. Si indignus se praesentat, sacerdos eum prudenter arceat; si monitio non proderit, eum admittat ut testem aliumque uti patrinum designet, explicite declarando hunc solum esse patrinum et hunc solum in libro Baptismorum inscribendo. Imo declaravit S. Oil. a. 1763 : quodsi haereticus absolute vellet munere patrini fungi, sacerdos abstineat a Baptismo conferendo, etiamsi pericu­ lum sit ne tunc puer ab haeretico baptizetur. Quodsi patrinus dignus haberi nequit, Baptismus sine patrino conferatur (S.C.P.F. 1 Apr. 1816). 96. — OFFICIUM. Patrinus spiritualem filium perpetuo sibi commendatum habere debet atque in iis quae ad christianae vitae institutionem spectant, curare diligenter ut ille talem in tota vita se praebeat, qualem eum futurum esse solemni caeremonia spopondit. Cum etiam parentes, et quidem ex iure naturali, teneantur il­ lam educationem et salutem spiritualem baptizati procurare, patet patrinum ab hoc onere exonerari quoties a parentibus vel tutoribus vel ab ipso baptizato si est adultus, sufficienter procu­ ratur; at ubi videt illos in hoc munere deficere, ipse ex officio sub gravi tenetur pro posse supplere. Hoc autem officium non solum per annos educationis, sed per totam vitam perdurat. NOTA. Propter momentum huius officii improbanda est parentum incuria in seligendis personis non idoneis vel quae spiritualem filium non amplius sunt revisurae (PCS 260; S. Off. 15 Sept. 1869). Semper adhibeatur devotus Christianus bene instructus et qui in baptizatum auctoritate gaudebit, ut possit cum fructu suo munere fungi (cf. Instr. S. C. Sacr., 25 Nov. 1925). 97. — PRINCIPIUM. In omni Baptismo adhibendus est unus patrinus vel ad summum unus et una. Explicator. In omni Baptismo: in Baptismo solemni, quatenus fieri potest; in Baptismo privato, si facile haberi queat. In Bap­ tismo vero sub conditione iterando necessarius est solum si idem patrinus adhiberi potest qui in priore baptismo fuit. In supplen- 76 DE PATRINO n. 98-99 dis caeremoniis adhibendus est solum si in Baptismo privato nullus adfuit. Unus patrinus: h. e. unus vel una pro singulis baptizandis, licet diversi sexus a baptizando. Unus et una: ergo non plus quam duo nec duo viri vel duae mulieres. Gravitas transgressionis. Etsi canon non severe se exprimat (quatenus fieri potest) tenent tamen moralistae, nullum adhibere patrinum in Baptismo solemni esse peccatum mortale, in Bap­ tismo vero privato esse peccatum veniale. Similiter tenent esse peccatum mortale plus quam duos adhibere vel duos viros pro muliere baptizanda vel duas mulieres pro viro baptizando. Duos autem viros adhibere pro viro vel duas mulieres pro muliere te­ nent esse peccatum veniale. Rationem huius sumunt ex inutili multiplicatione impedimenti matrimonii ex cognatione spirituali. 98. — COROLLARIUM PRACTICUM. Patrinus non est qui tangit quidem infantem, sed nec a parentibus nec a parocho est desi­ gnatus, vel qui ab ipsis designatus est sed puerum non tangit. E contra patrinus est qui a parentibus designatur et puerum tangit, etiamsi a parocho repellatur, nisi desit aliud requisitum ad validitatem. Nemo per procuratorem est patrinus nisi consentiat ut talis persona sit procurator; nec sufficit consensus praesumptus. A fortiori non est patrinus si Baptismus iam fuerit collatus ante­ quam patrinus munus patrini acceptaverit. S. C. Sacr. 25 Nov. 1925 reprobavit usum admittendi procuratorem designatum non a vero patrino, sed a baptizante vel a baptizandi parentibus. 99. — SCHOLION I. Utrum ipse minister Baptismi simul possit munere patrini fungi? Etsi Codex duas personas distinctas supponat, non tamen est explicite prohibitum. Si licet a pari arguere ex responsis S. Sedis quoad patrinos pro Sacramento Confirmationis, respondendum videtur hoc licere: etsi enim S.C.P.F. 21 Sept. 1843 responderit hoc (in Confirmatione) non esse tolerandum, S.R.C. 14 lunii 1873 77 η. 100-101 DE BAPTISMO respondit: Episcopus confirmans in casu officium patrini gerat per procuratorem (cf. n. 129). 100. — SCHOLION II. De cognatione spirituali. Ex omni Baptismo (etiam privato) certe valido, patrinus et baptizatus contrahunt cognationem spiritualem, non vero ex Baptismo dubie valido nisi idem fuerit patrinus in priore Bap­ tismo et in eius sub conditione reiteratione. Ex solis autem caeremoniis supplendis non contrahitur cognatio spiritualis. Cf. Tract, de Matrimonio, n. 570. Art. 6 DE CAEREMONIIS § 1. DE CAEREMONIIS PERAGENDIS 101. — I. Extra mortis periculum, per se Baptismus semper solemniter conferendus est; quodsi quaedam caeremoniae fieri non possint, omitti possunt, sed reliquae perficiendae sunt. Explicatur. Per se: dummodo minister Baptismi solemnis (cf. supra, n. 59) adsit vel adiri possit. Solum pro haeretico qui in adulta aetate sub conditione baptizatur, Ordinarius loci per­ mittere potest ut caeremoniae omittantur (can. 759). Secus, si in casu necessitatis omittantur, quamprimum supplendae sunt. Sacerdos ergo vel diaconus nunquam, praeter in hoc casu Bap­ tismi haeretici adulti vel propter gravem et rationabilem cau­ sam, potest caeremonias omittere. Gravis autem ct rationabilis causa est periculum mortis, si tempus omnino deficiat, si instet periculum a paganis, si sacerdos non habeat necessaria ad eas peragendas (olea, sal, etc.). In his casibus autem perficiendae sunt quae perfici possunt, reliqua postea in ecclesia vel oratorio suppleantur (S.C.P.F. 21 lan. 1789). In Baptismo sub conditione reiterando, caeremoniae peragi debent solum si in priore fuerunt omissae; possunt tamen sem­ per iterari. 78 DE CAEREMONIIS η 102-105 102. — II. In mortis periculo minister diaconus vel sacerdos debet etiam caeremonias ritum baptismalem subséquentes per­ agere si tempus supersit. 103. — III. Nisi adsit licentia Ordinarii gravi et rationabili tantum de causa concedenda, pro adultis vel pueris baptizandis adhibendae sunt caeremoniae quae pro ipsis respective in libris ritualibus describuntur. Explicatur. Licentia Ordinarii: PCS 254 hanc licentiam con­ cessit pro mulieribus adultis baptizandis semper, pro viris adultis iusta de causa. Cf. Facultates, p. 37. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel unam ex maioribus vel plures ex minoribus caeremoniis omittere absque ratione proportionate gravi. Similiter peccatum mortale est sine licentia ritum pro pueris adhibere pro adultis vel e contrario. NOTA. Caeremoniae maioris momenti videntur e. g. unctio S. Oleo (et quidem illius anni si haberi potest; non tamen sunt omittendae un­ ctiones neque est differendus Baptismus solum quia olea nova non­ dum habentur), insufflatio, salivae et salis impositio, etc. 104. — IV. Quoties minister Baptismi solemnis adiri non po­ test et est necessitas conferendi Baptismum, Baptismus privatus conferri potest. Explicatur. Necessitas : haec potest esse e mortis periculo, ex obligatione baptizandi neo-natos (cf. n. 71), etc. NOTA. In Baptismo privato, quatenus fieri potest, adhibeantur duo testes vel saltem unus, quibus Baptismi collatio probari possit. § 2. DE CAEREMONIIS SUPPLENDIS 105. — I. Caeremoniae quavis de causa omissae (praeter in casu haeretici adulti) quamprimum in ecclesia supplendae sunt. Explicatur. Quavis de causa: sive quia tempus defuit, sive quia necessaria deerant, sive quia minister non fuit diaconus, etc. So­ 79 η 106-107 DE BAPTISMO lum excipitur casus quo, pro haeretico adulto sub conditione baptizando, Ordinarius licentiam dederit eas omittendi. NOTA. A fortiori supplendae non videntur si haereticus valide fuit bapti­ zatus in sua haeresi. Omissae: illae quae omissae fuerunt; si ergo quaedam omis­ sae, quaedam peractae fuerunt, hae non sunt repetendae ; in Bap­ tismo sub conditione iterando, caeremoniae in priore peractae iterari vel omitti possunt ad libitum. Quamprimum: hoc in lure Canonico semper significat intra tres dies postquam possibilitas adest. In ecclesia: vide infra, de loco Baptismi solemnis conferendi, n. 108. 106. — II. In supplendis caeremoniis pro pueris adhibetur ritus infantium; pro adultis ritus infantium vel adultorum prout in infantia vel in adulta aetate baptizati fuerunt. Explicatur. Prout in infantia vel in adulta aetate: si tamen in adulta aetate fuit baptizatus ritu infantium, caeremoniae huius ritus supplendae sunt; si nullae caeremoniae factae fuerunt, adhibendus est ritus adultorum. Gravitas transgressionis. Sicut omissio caeremoniae, ita et non-suppletio caeremoniae omissae est peccatum mortale vel ve­ niale prout maioris vel minoris momenti sunt caeremoniae omis­ sae. Cf. nota ad n. 103. Art. 7 DE TEMPORE ET LOCO § 1. TEMPUS 107. — Baptismus quolibet tempore administrari potest ; adul­ tis autem convenientius mane, quia tum minister tum baptizan­ dus ieiunus sit decet et insuper, nisi graves urgentesque causae 80 DE TEMPORE ET LOCO η. 108 obsint, adultus baptizatus statim Missae Sacrificio assistat et S. Communionem percipiat (can. 753). Si commode fieri potest, praesertim in Vigilia Paschatis admi­ nistretur Baptismus adultis. Quoad tempus intra quod baptizandi sunt infantes, cf. supra, n. 71. § 2. LOCUS 108. — 1. Locus proprius pro Baptismo solemni est Baptiste­ rium in ecclesia vel oratorio publico. 2. In locis vero Missionum domi conferendus est: a) adultis infirmis qui propter infirmitatem aut periculum ad templum deferri non possunt (hoc periculum non necessario debet esse ex infirmitate!); b) ubi non est sacellum vel commune oratorium aut ecclesia longe distat (PCS 267). Longe est e. g. 10 vel 20 milliaria seu iter pedestre 1 vel 2 horarum (S.R.C. 4 febr. 1871); ratio autem ha­ benda est circumstantiarum loci et personae. NOTA. Curetur tamen, ex reverentia erga Sacramentum, ut locus sit de­ center compositus. 3. Si ex uno alterove motivo (irrationabili) parentes recusant puerum in ecclesiam deferre, domi baptizari potest sine caere­ moniis cum animo postea supplendi, quando possibile erit; quodsi vero praevidetur parentes etiam postea non permissuros, tunc domi omnes caeremoniae peragantur (S.C.P.F. 27 Iulii 1775; 21 lan. 1789). Notandum tamen parentes, ita irrationabiliter re­ ni tentes, (saltem obiective) peccatum inoboedientiae erga Eccle­ siam committere. 4. Locus proprius pro caeremoniis supplendis item est Bapti­ sterium in ecclesia vel oratorio publico. Eadem autem motiva quae sufficiunt ad alibi conferendum Baptismum, etiam sufficiunt ad ibi eas supplendas. 5. Baptismus privatus ubique conferri potest; convenit tamen, ex reverentia erga Sacramentum, locum magis decentem eligere. 81 η. 109 DE BAPTISMO 109. — SCHOLION. De adnotatione Baptismi. Collatus Baptismus semper sedulo et sine mora notetur in libro Baptizatorum, cum nomine baptizati, parentum, tempore et loco nativitatis et Baptismi, nomine patrini (et, si per procuratorem, etiam huius nomen) et baptizantis (et caeremonias supplentis) et testium (in Baptismo privato). Spatium etiam relinquatur ad no­ tandum, casu occurrente, Confirmationem, Matrimonium, Subdiaconatum, Professionem solemnem. Etiam laici sedulo semper notent omnia Baptismata a se collata ut possint ea exacte sacerdoti competenti referre. Etiam sacerdos, baptizans hominem non suae curae commis­ sum, certiorem facere tenetur sacerdotem ad quem spectat. APPLICATIO Mysterium regenerationis. Quam admirabilis Deus in operibus suis! Quam admirabile mysterium nativitas novi hominis, sed quanto maius mysterium regenerationis meae! Non est refectio virium mearum quae per peccatum debilitatae fuerunt, sed est elevatio totius humanitatis meae, totius vitae meae in planum omnino novum, in planum omnem sensum superans, in planum divinum. Regeneratio mea est filiatio mea divina, consortium meum divinae naturae, quo divina vivo vita ; regeneratio mea est incorporatio mea vivifica in Corpore illo, Mystico, cuius caput et fons vitae est ipse Christus, ipse Deus-homo. Sicut oleaster silvester inoculatur in bona oliva. Vidistine unquam vineam sil­ vaticam? Tam parvae sunt uvae eius, ut ad nihilum valeant ; ino­ culatur autem nova vita boni palmitis, et ecce quam pulchri, quam sapidi, quam vinosi fiunt fructus eius! Haec inoculatio, en imago Baptismi, mysterii regenerationis. lanua Ecclesiae. Ecclesia est illa piissima Mater quam Chri­ stus dedit mihi ut vitam meam foveat ; Ecclesia est illa via tuta quam Christus indicavit mihi ut in omnibus credendis et agen­ dis secure incedam ; Ecclesia est illa communitas Sanctorum in qua Christus voluit me incorporari ut meritis omnium ditatus 82 .APPLICATIO possim quondam omnibus coelicolis associari. Baptismus est qui posuit me in brachiis piissimae illius Matris; Baptismus est qui primos meos gressus direxit in hanc viam ; Baptismus est qui incorporavit me in fructuosa illa societate. Nos qui in iuventute prima S. Baptismum recepimus, nimis facile obliviscimur momenti quod illud Sacramentum in vita nostra habet. Antequam vel unius cogitationis capax fui, iam operatus est in me mirabilia sanctitatis. Antequam voluntas mea ad Deum se vertere potuit, Baptismus iam convertit eam ad hoc Summum Bonum, ad Bonum meum beatificum. « Noblesse oblige! ». Generis claritas altas inducit obligationes. Quanto magis cum in ipso solemni momento Baptismi saltem per vocem patrini promiserim vitam vere christianam ducere, inno­ centiam quam in Baptismo recepi immaculatam conservare. Faxit Deus ut harum obligationum semper memor sim, ut in momento mortis meae animam immaculatam quam in Baptismo recepi, sed floribus et fructibus virtutum quarum semina in Baptismo recepi ornatam, Deo reddere possim. 83 7 - Hermes, Thcol. Mot. - HI CAPUT III DE CONFIRMATIONE Art. 1 NATURA § 1. NOTIO 110. — DEFINITIO. Confirmatio est Sacramentum quo per sacram unctionem et impositionem II anuum Christianis confertur robur Spiritus Sancti ad firmiter credendum et fide II intrepide confitenda II Explicatur. Sacramentum: est Sacramentum Novae Legis uti in Cap. I describitur; simul est complementum Baptismi uti patet ex fine: firmiter enim credere et fidem intrepide confiteri iam debet ex Baptismo. In hoc autem Sacramento specialiter et abun­ dantius recipit gratiam Spiritus Sancti operantis in animam eius ad ducendam vitam eius spiritualem. Etsi ergo sit complementum Baptismi, verum tamen est Sacramentum a Baptismo distinctum, uti in Theologia Dogmatica demonstratur. Per sacram unctionem et impositionem manuum : indicatur ritus sacramentalis de quo in articulo sequenti. Robur Spiritus Sancti: significat per hoc Sacramentum Spi­ ritum Sanctum quasi possessionem assumere ipsius animae et, per illuminationes et roborationem voluntatis, gubernium ipsum v itae spiritualis illius animae, dummodo utique ipsa anima velit. Non quasi anima consiliis aliorum et praesertim directivis Ma­ gisterii ecclesiastici non amplius indigeret, sed Spiritus Sanctus 84 NATURA n. Ill adiuvat animam ut illas directivas et consilia rectius intelligat et fidelius exsequatur. Utique Spiritus Sanctus potest hoc facere etiam in non-confirmatis, sed Confirmatio est Sacramentum ad hoc institutum, quod hanc gratiam Christianis cooperari volen­ tibus ex opere operato confert. Ad firmiter credendum et fidem intrepide confitendam : hoc non tantum significat « ad martyrium » ; sed firmiter credere et fidem intrepide confiteri etiam significat totam vitam suam in­ trepide iuxta principia fidei instituere. § 2. NECESSITAS II necessitate medii II 111. — I. Quamquam non est necessarium ad salutem, tamen omnis Christianus debet, occurrente opportuni­ tate, Sacramentum Confirmationis recipere. Explicatur. Non est necessarium necessitate medii: dum pro Baptismo diximus neminem posse via ordinaria pervenire ad salutem nisi per Baptismum, pro Confirmatione dicendum est hominem qui illud non receperit, posse pervenire ad salutem. Occurrente opportunitate: h. e. quando aetatem qua in illa regione hoc Sacramentum recipere solent attigerit, et habet opportunitatem illud recipiendi. Probatur. Ex Doctrina Ecclesiae : can. 787 : Quamquam hoc Sacramentum non est de necessitate medii ad salutem, nemini tamen licet, oblata occasione, illud negligere (cf. Rit. Rom., Tit. III, c. I, n. 10). Ex ratione : Ex his quae supra diximus de natura huius Sacra­ menti, in quo confertur robur Spiritus Sancti ad firmiter cre­ dendum et fidem intrepide confitendam, patet unumquemque Christianum teneri tale Sacramentum recipere. Gravitas transgressionis. Non constat inter Auctores qualis sit gravitas huius obligationis. Multi Auctores tenent transgres­ sionem esse peccatum veniale, quia certe est peccatum et de peccato mortali non constat. Alii tenent illam esse peccatum mortale. Pro prima sententia afferunt argumenta: de peccato mortali non constat ex natura rei, quia sunt multa alia media 85 η. 112-113 DE CONFIRMATIONE ad obtinendum gratias ex hoc Sacramento depromendas ; neque constat ex lege divina neque ex lege ecclesiastica, quia ex supradicto canone et ex Rit. Rom. non constat ibi agi de obligatione sub mortali. Attamen videtur: hic proculdubio agitur de re magni momenti, scii, de Sacramento instituto ad finem nostrum ulti­ mum in hac vita (cf. vol. I, n. 11) attingendum. Verum est mate­ riam gravem non necessario sub peccato mortali imponi ; hoc autem supponitur donec contrarium probetur. Unde praeplacet sententia tenens Christianum, qui occurrente opportunitate nota­ biliter ultra tempus solitum negligit hoc Sacramentum recipere, reum esse peccati mortalis. Quodsi quis autem aliam sententiam sequi mallet, habet pro se auctoritatem non paucorum Auctorum magni nominis. NOTA. luxta Noldin, III, 93, b. Christiani non tenentur sub peccato mor­ tali Sacramentum Confirmationis suscipere, tenentur vero parentes gravi obligatione ut filios suos data occasione confirmandos curent. Non autem apparet quomodo parentes possint sub peccato mortali teneri ad curandum ut filii obligationi satisfaciant ad quam non sub peccato mortali tenentur! 112. — II. Sacramentum Confirmationis semel tantum recipi potest. Argumenta quae supra, n. 48 attulimus pro Baptismo, etiam valent pro Confirmatione, cum ibi semper Confirmatio simul cum Baptismo nominetur. Art. 2 DE RITU SACRAMENTALI § 1. MATERIA ADHIBENDA 113. — Materia in Confirmatione adhibenda est Chrisma ab Episcopo consecratum speciali benedictione. Explicatur. Chrisma: est mixtum compositum ex oleo oli­ varum et balsamo. Utrum vero ad validitatem admixtio balsami requiratur non certe constat. 86 c- 9 DE RITU SACRAMENTA 1.1 n· 114-115 Ab Episcopo consecration: ad validitatem requiritur, etiamsi Sacramentum a sacerdote conferatur; debet (ad lie.) esse Feria V in Coena Domini proxime superiori consecratum neque adhi­ beatur vetus nisi necessitas urgeat (Rit. Rom., Tit. Ill, c. I, n. 3). NOTA. Dubitatur utrum simplex sacerdos possit ex delegatione Summi Pontificis S. Chrisma conficere; videtur tamen affirmative respon­ dendum; vix enim dubitari potest quin Eugenius IV 28 lan. 1444 Vicario provinciali Fratrum Minorum bosniensi potestatem dederit conficiendi Chrisma (Noldin, III, 86, 2). Similiter refert Prümmer, III, 154 ex quadam privata communicatione hoc etiam factum esse dic 21 Martii 1916 pro pluribus dioecesibus regionum occupatarum Russiae, ita ut durante bello et per tres menses ab inita pace Admi­ nistratores Apostolici et Vicarii Capitulares charactere episcopali carentes, imo Vicarii generales dioeceses regentes, in quibus Epi­ scopi aberant, inter alias facultates haberent facultatem conficiendi olea sacra. Speciali benedictione: probabiliter ad validitatem, ita ut alio oleo quam Chrismate Sacramentum probabiliter esset invalidum. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale esset, extra casum necessitatis Confirmationem administrare alio oleo quam Chri­ smate uti supra benedicto. Peccatum grave esset, nisi necessitas urgeat, adhibere Chrisma vetus. 114. — COROLLARIUM. Cum aliud oleum praeter specialiter benedictum (Chrisma) constituat materiam dubiam, sequitur: 1. In articulo mortis vel si quis secus semper careret hoc Sa­ cramento, deficiente Chrismate posse etiam cum alio oleo ab Episcopo benedicto Confirmationem sub conditione conferri. 2. Confirmationem cum solo oleo collatam, si fieri potest, esse sub conditione iterandam. § 2. ACTIO 115. — Confirmatio administranda est per unctionem in mo­ dum crucis in fronte, ipsa manu ministri capiti confirmandi rite imposita peractam. Explicatur. Per unctionem: ad validitatem. Quidam putant solam impositionem manuum esse necessariam ad valorem; at­ 87 η 115 DE CONFIRMATIONE tamen, si Chrisma ad valorem est adhibendum, etiam unctio debet esse necessaria. In modum crucis: iuxta quosdam etiam esset ad validitatem, ut scii, verificentur verba: Signo te signo crucis. In ironie: probabilius ad valorem. Ipsa ministri manu: non aliquo instrumento (ad vaL). Capiti rite imposita: requiritur ut minister dum pollice manus dexterae frontem signat eandem manum dexteram ponat super caput confirmandi. Ut utraque actio (unctio et manus impositio) fiat, requiritur ad validitatem ; ut autem fiat pollice et manu dex­ tera, est ad liceitatem, ita ut si minister manu dextera vel pollice aegrotaret, posset etiam sinistra vel alio digito unctionem et impositionem peragere. NOTA. Alia manus impositio quae hunc ritum praecedit, dum recitatur oratio Omnipotens, non videtur pertinere ad essentiam ritus Confir­ mationis, nam S. Off., die 17 Apr. 1872, validam declaravit Confir­ mationem puerorum qui huic primae impositioni non interfuerunt. Praescribit tamen Rit. Roni., Tit. Ill, c. I, n. 12: « Confirmandi adsint primae manuum impositioni seu extensioni, nec nisi expleto ritu discedant ». Probatur. 1. Can. 780: Sacramentum Confirmationis conferri debet per manus impositionem cum unctione Chrismatis in fronte... Can. 781, § 2: Unctio autem ne fiat aliquo instrumento, sed ipsa ministri manu capiti confirmandi rite imposita (cf. Rit. Rom., Tit. Ill, c. I, n. 1-3). 2. Rit. Rom., Tit. Ill, c. II, n. 6; c. III, n. 6: Quod dum dicit, imposita manu dextera super caput confirmandi, producit pollice signum crucis in fronte illius. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale est unum ex his requisitis omittere. Non tamen videtur esse mortale, sed veniale sine iusta ratione alio digito quam pollice dextero vel manu si­ nistra hanc sacram actionem peragere. 88 DE MINISTRO η. 116-117 § 3. FORMULA 116. — Verba adhibenda sunt illa quae in pontificalibus libris ab Ecclesia probatis praescribuntur. Explicatur. Quae... praescribuntur: in Rit. Rom. sunt: Signo te signo crucis et confirmo te chrismate salutis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. Difficile dictu est quaenam verba huius formulae pertineant ad essentiam : Noldin (III, 88) tenet nullum verbum, Merkelbach (III, 183) tenet omnia verba illius formulae esse essentialia. Con­ cedit tamen Merkelbach mutationem esse accidentalem, si quis diceret corroboro pro confirmo, vel chrisma sanctificationis pro chrisma salutis. Cum de facto formula Ecclesiae graecae nil commune habeat cum illa Ecclesiae Romanae, et etiam decursu temporum videatur magna fuisse differentia in formula Confirmationis, dicendum vi­ detur illam solam formulam esse validam quam Ecclesia prae­ scribit. * Art. 3 DE MINISTRO e § 1. QUIS SIT 117. — Ordinarius Confirmationis minister est solus Episco­ pus; extraordinarius minister est presbyter. Explicatur. Ordinarius : ita ut Sacramentum ab Episcopo rite collatum semper sit validum. Extraordinarius: disputatur inter Auctores utrum presbyter potestatem habeat ex ordinatione, ita ut solum exercitium de­ creto irritante Ecclesiae impediatur, an vero potestatem non habeat, sed simul cum licentia Ecclesiae illam accipiat. Haec quaestio autem disputatur in Theologia Dogmatica. Quidquid respondeatur, certum est presbyterum extra limites concessionis hoc Sacramentum non posse valide conferre. 89 η. 118-119 DE CONFIRMATIONE Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Cone. Trid.: Si quis dixerit Confirmationis ordinarium ministrum non esse solum episcopum, sed quemvis simplicem sacerdotem, anathema sit (DB 873). Can. 782, § 1-2: Ordinarius Confirmationis minister est solus Episcopus. Extraordinarius minister est presbyter cui vel iure communi vel peculiari Sedis Apostolicae induito ea facultas con­ cessa sit. Ex Sacra Scriptura: In Actibus Apostolorum apparet Aposto­ los per seipsos imponere manus ad dandum Spiritum Sanctum, dum administratio Baptismi etiam aliis committebatur. § 2. REQUISITA Praeter requisita in ministro omnium Sacramentorum (cf. n. 8-19) necessaria sunt adhuc sequentia: II ritur vel iurisdictio ordinaria vel licentia saltem rationabiliter praesumpta ab eo qui talem iurisdictionem habet. Explicatur. In Episcopo: h. e. in quocumque consecratione episcopali ornato. Requiritur: ad liceitatem. Iurisdictio vel licentia: h. e. intra territorium suae iurisdictionis potest omnes subditos confirmare, et etiam extraneos nisi eorum proprius Ordinarius id expresse prohibuerit; extra terri­ torium potest (absque speciali licentia) confirmare proprium subditum, sed privatim ac sine mitra et baculo ; ut autem extra territorium possit non subditos confirmare vel solemniter con­ firmare subditos, requiritur licentia Ordinarii loci saltem ratio­ nabiliter praesumpta. 119. — II. In presbytero requiritur facultas ad hoc iure com­ muni vel peculiari Sedis Apostolicae induito concessa. Explicatur. Requiritur: ad validitatem. Iure communi: hac facultate ipso iure gaudent, praeter S. R. E. Cardinales ad normam can. 239, § 1, n. 23, Abbas vel Praelatus 90 DE MINISTRO η. 119 nullius, Vicarius et Praefectus Apostolicus, qui tamen, si chara­ ctere episcopali carent, ea valide uti nequeunt, nisi intra fines sui territorii et durante munere tantum. Insuper, ex decreto S. C. Sacr. 14 Sept. 1946, quod est gene­ rale Apostolicae Sedis indultum, tanquam Ministri extraordinarii Confirmationem conferre possunt parochus proprio territorio gaudens, vicarius actualis qui curam habet paroeciae domui reli­ giosae, ecclesiae capitulari vel alii personae morali pleno iure unitae, vicarius oeconomus qui paroeciam vacantem regit, sacer­ dos cui exclusive et stabiliter commissa sit, in certo territorio cum determinata ecclesia, plena animarum cura cum omnibus parochorum iuribus et officiis ; illi omnes Confirmationem con­ ferre valent personaliter fidelibus in proprio territorio (etiam in loco exempto) degentibus, qui ex gravi morbo in vero periculo mortis sunt constituti ex quo decessuri praevideantur, etiam in ipsa episcopali urbe, dummodo nullus Episcopus communionem cum Apostolica Sede habens praesto sit (cf. Rit. Rom., Tit. III, c. I, n. 5-7). Peculiari induito: cf. Facultates, p. 40. Si facultas est territo­ rialis, potest in hoc territorio etiam extraneos confirmare, nisi eorum proprius Ordinarius id expresse prohibuerit. Sacerdos ritus latini, ex Decreto S. C. Eccl. Or. 1 Maii 1948, quoties vi legitimi indulti Confirmationem valide et licite admi­ nistrare potest fidelibus proprii ritus, idem potest fidelibus ritus orientalis quorum spiritualis cura ipsi commissa manet, h. e. qui extra patriarchale territorium commorantes sub administratione sunt cleri latini. Sacerdotes vero ritus orientalis omnes, nisi eis haec facultas explicite dempta sit, facultatem habent Confirmationem infan­ tibus ritus orientalis simul cum Baptismo conferendi ; quoad infantes ritus latini hac facultate valide sed illicite utuntur (can. 782, § 5). NOTA. 1. Presbyter qui in administranda Confirmatione facultatis sibi factae limites praetergredi praesumpserit, eadem facultate eo ipso privatus exsistit (can. 2365). 2. In Ecclesia graeca orientali omnes sacerdotes tum catholici tum schismatici ex antiqua consuetudine valide confirmant, quamdiu 91 η. 120-122 DE CONFIRMATIONE confirmandi potestas non fuerit expresse revocata. Haec certe adem­ pta est in Bulgaria, in Albania, in Cypro, in Italia et insulis adja­ centibus atque inter Maronitas libancnses (S. Oil. 3 Iui. 1853). 120. — SCHOLION. Utrum Episcopus possit presbyterum dele­ gare ad Sacramentum Confirmationis administrandum. Dubium est utrum hoc absolute loquendo sine facultate S. Sedis facere possit. In praesenti autem certe non potest (ad val.) : S. Se­ des enim illud ius sibi absolute reservavit ita ut sine eius induito nullus omnino presbyter possit valide hoc Sacramentum admi­ nistrare. § 3. OBLIGATIO ADMINISTRANDI 121. — Tum minister ordinarius tum extraordinarius tenetur Sa­ cramentum Confirmationis suis subditis (vel illis in quorum favo­ rem data est facultas) rationabiliter petentibus administrare. Explicatur. Rationabiliter petentibus : cf. supra, n. 20. Prae­ sertim autem rationabiliter petunt ab Ordinario loci tempore visitationis quae singulis quinquenniis absolvi debet (can. 785, § 1 et 3; Rit. Rom., Tit. Ill, c. I, n. 8). Gravitas transgressionis. Peccatum mortale est si Ordinarius loci non curat ut omnes subditi singulis quinquenniis occasionem habeant illud Sacramentum recipiendi. Pro omni ministro pec­ catum mortale vel veniale est rationabiliter petentibus non admi­ nistrare prout minor est proportio inter necessitatem fidelis con­ firmandi et proprium incommodum (cf. supra, n. 20). 122. — SCHOLION. Utrum minister teneatur Confirmationem administrare morientibus petentibus. Antea moralistae unanimes docebant eum non teneri propter onus nimis grave quod sequeretur ex tali obligatione, cum, si uni concedit, omnibus concedere teneatur ne scandalum oriatur. Nunc vero, cum Ecclesia omnibus parochis facultatem dedit admi­ nistrandi Confirmationem morientibus, tale incommodum non amplius habetur, et proinde dicendum Ministrum teneri si absque incommodo proportionato potest. 92 DE SUBIECTO n. 123-124 Art. 4 DE SUBIECTO § 1. QUIS SIT II 123. — I. Subiectum capax Confirmationis est omnis homo baptizatus nondum confirmatus. Probatur. 1) baptizatus : non baptizatus nullum Sacramentum suscipere potest; 2) nondum confirmatus : Confirmatio iterari non potest; 3) omnis homo : Confirmatio est naturale complementum vitae spiritualis quae in Baptismo confertur, et sicut Baptismus pro omnibus est instituta. 124. — II. Secundum hodiernam disciplinam in Ecclesia latina generatim non conferenda est Confirmatio ante septimum cir­ citer aetatis annum. Explicatur. Secundum hodiernam disciplinam: Primis enim duodecim saeculis Confirmatio statim post Baptismum confere­ batur, etiam pueris. In Ecclesia latina : in Ecclesia graeca enim adhuc viget antiqua consuetudo. In locis autem Ecclesiae latinae ubi antiquissima adhuc viget consuetudo, haec servari potest; si autem ibi non obstant graves et iustae causae ad consuetudinem servandam, etiam ibi fideles de lege communi edoceantur (S. C. Sacr. 30 lun. 1932). Generatim: h. e. licet ante hanc aetatem hoc Sacramentum conferre si infans in periculo mortis sit constitutus vel ministro id expedire ob iustas et graves causas videatur (Rit. Rom., Tit. III, c. I, n. 11; can. 788). Talis gravis causa esset e. g. si ob distan­ tiam locorum amissa praesente occasione aliam vix essent habi­ turi (S. Off. 11 Dec. 1850). Non conferenda: in Rituali et in can. 788 habetur: «Licet... convenienter... differatur » ; hoc autem significat, uti Comm. int. 93 η. 125 DE CONFIRMATIONE Cod. 16 lun. 1931 declaravit, hoc Sacramentum conferri non posse nisi in casibus citatis. « Convenienter » ergo ibi significat tantum, hanc mutationem antiquae disciplinae fuisse convenienter intro­ ductam. Ante septimum circiter aetatis annum: cum etiam prima Com­ munio puerorum circa hanc aetatem celebranda sit, quaeri potest quodnam Sacramentum prius recipiendum sit : in Instructione 20 Maii 1934 S. C. Sacr. ad hoc respondit: « ... opportunum (qui­ dem) esse et conformius naturae et effectibus Sacramenti Con­ firmationis, pueros ad sacram mensam prima vice non accedere nisi post receptum Confirmationis Sacramentum, quod est veluti complementum Baptismatis...; non tamen iidem censendi sunt prohiberi quominus ad eandem mensam admittantur, si ad annos discretionis pervenerint, quamvis Confirmationis Sacramentum antea accipere non potuerunt ». Gravitas transgressionis. Peccatum mortale vel veniale est prout iusta et gravis causa plus minusve deest. § 2. REQUISITA 125. — Praeter statum gratiae caeteraque requisita in subiecto omnis Sacramenti (n. 3541), in subiecto Confirmationis requi­ ritur (si usu rationis pollet) sufficiens instructio. Explicatur. Sufficiens instructio: requiritur ut sciat necessaria quoad hoc Sacramentum (naturam, dignitatem, effectus, dispo­ sitiones requisitas ad digne illud recipiendum), sed insuper rudi­ menta fidei, praecepta decalogi et Ecclesiae, actus virtutum theologalium, orationem dominicam, symbolum Apostolorum (S. C. Sacr. 30 lun. 1932). Quando autem graviter aegrotantibus administrandum est, Mi­ nistri erit pro singulorum aegrotorum captu eos edocere de his quae scitu sunt necessaria, intentionem aliquam suscitando per­ cipiendi hoc Sacramentum ad robur animae conferendum. Curari autem debet ab his ad quos spectat, ut si dein convaluerint, opportunis institutionibus circa fidei mysteria, naturam atque effectum huius Sacramenti diligenter instruantur (Rit. Rom., Tit. Ill, c. I, n. 9). 94 DE PATRINO n 126-127 Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale hoc Sacramentum recipere (vel etiam administrare) prout defe­ ctus instructionis est gravis vel levis. NOTA. Non requiritur, sed optandum est ut confirmandus sit ieiunus; capillis compositis, vestibus simplicibus et ad modestiam compo­ sitis accedant (S. C. Sacr. 30 lun. 1932). 126. — COROLLARIUM. Utrum confirmandi sint amentes. Perpetuo amentes confirmari possunt circa septimum aetatis annum, cum usus rationis pro hoc Sacramento non requiratur et pro non pollente usu rationis intentio non requiratur (cf. n. 39) ; amentes qui olim usum rationis habuerunt, confirmari possunt solum si non praevidentur usum rationis recuperaturi (tunc enim confirmari debent durante usu rationis) et merito suppo­ nuntur habuisse intentionem saltem habitualem implicitam et esse in statu gratiae. Art. 5 DE PATRINO 127. — NOTIO. Patrinus (vel matrina) est vir (vel mulier) qui in Confirmationis administratione tanquam pater spiritualis con­ firmandum suscipit in filium spiritualem cum officio curandi de eius educatione spirituali. Requisita. Prohibentur a munere patrini : 1. pater vel mater vel coniux confirmandi (ad val.); 2. ad haereticam vel schismaticam sectam pertinens (ad val.); 3. propter notorium delictum excommunicatus vel exclusus ab actibus legitimis vel infamis infamia iuris (quin intercedat sen­ tentia: ad lie. ; cum sententia condemnatoria vel declaratoria : ad val.), interdictus vel aliter publice criminosus vel infamis in­ famia facti (ad lie.); 4. clericus depositus vel degradatus (ad val.); 95 η. 128 DE CONFIRMATIONE 5. novitii vel professi in quadam religione (ad lie.), nisi neces­ sitas urgeat et expressa habeatur venia Superioris saltem localis ; 6. in sacris ordinibus constituti (ad lie.), nisi de licentia ex­ pressa Ordinarii proprii; 7. persona alterius sexus ac confirmandus (ad lie.) nisi aliud ministro in casibus particularibus ex rationabili causa videatur; 8. patrinus Baptismi (ad lie.) nisi rationabilis causa, iudicio ministri aliud suadeat, aut statim post Baptismum legitime Con­ firmatio conferatur. In patrino vero requiritur ut : 1. 14 aetatis annum attigerit (ad lie.), nisi aliud iusta ex causa ministro videatur; ad validitatem autem requiritur ut usum ra­ tionis sit assecutus ; 2. sit confirmatus (ad val.) ; 3. intentionem habeat id munus gerendi (ad val.); 4. a confirmando eiusve parentibus vel tutoribus vel, si desint vel renuant, a ministro vel a parocho sit designatus (ad val.); 5. fidei rudimenta saltem noverit (ad lie.) ; 6. confirmandum in ipso actu Confirmationis per se vel per procuratorem physice tangat (ad val.). Officium. Patrinus debet confirmatum perpetuo sibi commen­ datum habere eiusque Christianam educationem curare ; h. e., si alii educatores in suo munere deficiunt, patrinus ex officio sub gravi tenetur pro posse supplere. 128. — PRINCIPIUM. In administratione Confirmationis, si haberi potest, adhibendus est unus (vel una, si confirmanda est mulier) patrinus pro singulis confirmandis, ita ut, nisi aliud iusta de causa ministro videatur, patrinus unum tantir II vel duos con­ firmandos praesentet. Explicatur. Unus vel una: vide supra, Requisita 7): patrinus debet (ad lie.) esse eiusdem sexus ac confirmandus, nisi aliud ministro in casibus particularibus ex rationabili causa videatur. Gravitas transgressionis. Sicut pro Baptismo, moralistae so­ lent hic tenere peccatum mortale si nullus adhibetur patrinus, etsi Codex et Rituale Romanum dicant : si haberi potest. 96 DE CAEREMONIIS η. 129-131 129. — SCHOLION I. Utrum ipse minister Confirmationis possit simul munere patrini fungi. Codex certe duas personas distinctas supponit. Ad quaestionem autem utrum sacerdos Confirmationem administrans possit simul esse patrinus, S.C.P.F. 21 Sept. 1843 respondit hoc non esse tole­ randum ; ad quaestionem vero utrum Episcopus confirmans pos­ sit simul esse patrinus S.R.C. 14 lun. 1873 respondit: Episcopus confirmans in casu officium patrini gerat per procuratorem. 130. — SCHOLION II. De cognatione spirituale. Ex Confirmatione valida oritur inter confirmatum et patrinum cognatio spiritualis. Notandum vero hanc cognationem, secus ac illa quae oritur ex Baptismo, non inducere impedimentum pro Matrimonio. Art. 6 DE CAEREMONIIS 131. — I. Episcopus caeremonias in Pontificali Romano prae­ scriptas observare debet; in administratione privata solum rochettu CU' stola alba, vel etiam solam stolam albam induit. Explicatur. Privata administratio : h. e. quando sine solemnitate, extra sacellum, exsistente rationabili causa (e. g. aegritudine confirmandi), administratur; similiter quando Episcopus proprio subdito extra proprium territorium hoc Sacramentum sine spe­ ciali licentia Ordinarii loci administrat. II. Sacerdos caere II onias in Rit. Rom. praescriptas observare debet. Explicatur. In Rit. Rom.: Tit. Ill, c. II si agitur de aegroto in periculo mortis constituto; Tit. Ill, c. III si agitur de fidelibus extra mortis periculum. Gravitas transgressionis. Caeremoniam omittere quae certo vel etiam probabiliter ad valorem Sacramenti pertinet, est pec­ 97 η. 132-133 DE CONFIRMATIONE catum mortale. Caeremoniam omittere quae non pertinet ad va­ lorem Sacramenti, est peccatum veniale. Art. 7 DE TEMPORE ET LOCO 132. — 1. Quovis tempore Confirmatio conferri potest; ma­ xime autem decet illud administrari in hebdomada Pentecostes (can. 790). 133. — 2. Proprius Confirmationis administrandae locus est ecclesia; ex causa tamen quam minister iustam ac rationabilem iudicaverit, potest in quolibet alio decenti loco conferri (can. 791 ; Rit. Rom., Tit. Ill, c. I, n. 13). APPLICATIO Confirma hoc Deus, quod operatus es in me ! Etiam ego hanc perfectionem vitae recepi, etiam ego corrobo­ ratus sum in militem Christi, in professorem perfectum vitae christianae. Martyrium ad quod unxit me Christus, probabiliter non est martyrium sanguinis sed martyrium confessorum. Ad hoc confirmavit me Deus, ut vitam perfectam christianam vivam. Hoc ergo, Sacramentum Confirmationis petendo et suscipiendo, implicite spopondi. Confirma proinde hoc, Deus, quod operatus es in me. Per Confirmationem Spiritus Sanctus qui iam per Baptismum (per gratiam) venit habitare in animam meam, invitavit me ut sinerem Eum vitam meam ducere. Ipse paratus est, dummodo ego vocem Eius audire velim: Ipse illuminabit me ut perfecte discam officia mea intelligere ; Ipse roborabit me ut perfecte va­ leam officia mea implere. ...dummodo ego velim!... 98 CAPUT IV DE PAENITENTIA Hic loquimur solum de Sacramento Paenitentiae, non de vir­ tute paenitentiae, cuius tractatio pertinet ad Theologiae Moralis partem specialem (vol. II). Momentum huius tractatus extollere necesse non est, si consi­ deramus quantam partem administratio huius Sacramenti sumit inter opera apostolica sacerdotis, si consideramus quam intimam connexionem cum vita morali hominum sacerdos in hoc Sacra­ mento habet, non solum ad solvenda vincula peccatorum eorum, sed etiam ad docendum unumquemque quid, considerata vita eius morali, facere debeat ad finem suum attingendum. Ex pru­ denti et illuminato usu huius Sacramenti multae animae non solum possunt salvari, sed imo ad magnam duci sanctitatem. Art. 1 NATURA § 1. NOTIO 134. — DEFINITIO. Paenitentia est Sacramenta II sub forma iudicii quo Christiano remittuntur peccata eius et conceditur gratia pro emendatione vitae. Explicatur. Sacramentum : Sacramentum N. T. sicut in Cap. 1 describitur. 99 8 - Hermes. Theol. Mor. · ni· η. 135 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΑ Sub Jorma indicii: his verbis exprimitur forma specifica huius Sacramenti. Remittuntur peccata et conceditur gratia etc.: est effectus huius Sacramenti, qui non solum est negativus (remissio pecca­ torum), sed etiam positivus (emendatio vitae) : paenitens per confessionem ius recipit ad omnes gratias quae ei necessariae sunt ad non amplius peccandum. § 2. NECESSITAS 135. — I. Ex iure divino Sacramentum Paenitentiae necessa­ rium est pro remissione omnis peccati mortalis post Baptismum commissi. Explicatur. Necessarium: ita ut nemo possit obtinere talis pec­ cati mortalis remissionem nisi cum actu contritionis habeat sal­ tem sinceram voluntatem recipiendi etiam Sacramentum Paeni­ tentiae, non quidem quamprimum, sed suo tempore : quandonam hoc debeat fieri, dici non potest; patet autem saltem urgere in periculo mortis vel quando secus non amplius praevidetur habi­ turus opportunitatem ; quandonam urgeat ex iure ecclesiastico cfr. infra nn. 138-141. Probatur. Cone. Trident.: Est autem hoc Sacramentum Paeni­ tentiae lapsis post Baptismum ad salutem necessarium ut non­ dum regeneratis ipse Baptismus (DB 895). Si quis negaverit confessionem sacramentalcm vel institutam vel ad salutem necessariam esse iure divino A. S. (DB 916). Si quis dixerit in Sacramento Paenitentiae ad remissionem pec­ catorum necessarium non esse iure divino confiteri omnia et sin­ gula peccata mortalia... A. S. (DB 917). Gravitas transgressionis. Non videtur statuendum peccatum separatum a peccato confitendo, in eo qui admisso peccato mor­ tali illud non confitetur, etiam per longum tempus, nisi positive in periculum se ponat illud postea confiteri non posse vel posi­ tiva voluntate statuat illud tempore congruo non confiteri : tunc committit peccatum mortale inoboedientiae. 100 NATURA η. 136 NOTA. Etsi Sacramentum Paenitentiae necessarium sit pro remissione peccati mortalis, monendi tamen sunt peccatores, ne ad sese con­ vertendum exspectent donec hoc Sacramentum suscipere possint. Sola enim contritio perfecta, ut infra n. 230 exponetur, iam potest cis remissionem peccati procurare cum infusione gratiae sanctifi­ cantis, antequam Sacramentum Paenitentiae suscipere valeant. Statim ergo ac gratia Dei cor eorum tetigerit, actu perfectae contritionis ad Deum sese convertant, cum proposito Sacramentum Paenitentiae quando poterunt suscipiendi. 136. — SCHOLION I. Utrum necessarium sit Sacramentum Pae­ nitentiae pro remissione peccati mortalis commissi post Bapti­ smum dubie validum, sed ante eius iterationem. Peccatum mortale quod iam in confessione fuit accusatum non debet post secundum Baptismum iterum accusari, nam vel pri­ mus Baptismus fuit validus et tunc etiam confessiones fuerunt validae; vel primus Baptismus fuit invalidus, et tunc secundus est validus et peccata ante secundum Baptismum commissa tunc non sunt materia confessionis. Utrum autem peccatum nondum accusatum, inter Baptismum dubium eiusque iterationem commissum, accusandum sit, controvertitur. Videtur tamen nulla obligatio imponenda: Tale enim peccatum est materia dubie necessaria cum sit dubie post Bapti­ smum commissum ; materia autem dubia inducit obligationem dubiam (cf. n. 239); obligatio autem dubia nulla est, quia nulla lex obligat donec certa probetur (cf. vol. I, n. 145 ss.). Exsistunt quidem diversa decreta S. Sedis in quibus confessio talium pec­ catorum praescribitur; attamen videntur esse decreta particu­ laria in casibus in quibus magna erat probabilitas validitatis primi Baptismi; quare non videntur ad omnes casus extendenda. Unde pro praxi : etsi ex multis motivis (tranquillitas conscientiae, educatio praesertim pro conversis ex haeresi rebaptizandis, etc.) valde sit commendanda confessio illorum peccatorum, non po­ test tamen obligatio imponi. Notandum vero eos, si ea peccata confiteri non volunt, antequam Sacramentum vivorum recipiant, perfectam contritionem de eis elicere debere, nisi prius alia pec­ cata confiteantur: sunt enim peccata certe commissa et non certe sacramentaliter remissa; si autem alia peccata interim confi101 η 137-138 DE PAENITENTIA tcntur, ea peccata indirecte remittuntur, et sufficit contritio im perfecta seu attritio (cf. n. 226). 137. — SCHOLION II. Utrum necessarium sit Sacramentum Pae- nitentiae pro remissione peccati in ipsa susceptione Baptismi commissi. A. v., utrum indigna susceptio Baptismi sit confitenda. Ratio dubitandi est, quia generatim dicitur sola peccata post Bapti­ smum commissa esse confitenda; hoc autem videtur dictum so­ lum ad excludenda peccata ante Baptismum commissa, non ad urgendum quod debent esse post Baptismum. Nulla ratio apparet cur non sit confitendum peccatum in ipso Baptismo commissum, cum in hoc momento iam fiat subiectum Ecclesiae. Cum autem non pauci Auctores teneant tale peccatum non esse accusandum nisi etiam post susceptum Baptismum protractum fuerit, proba­ biliter accusari non debet. Practice autem vix non protrahetur post Baptismum ; unde haec ultima sententia valorem mere theoreticum habet. Quodsi Baptismus indigne susceptus fuit propter defectum doloris de peccatis suis, sufficit confiteri illum defectum doloris, sed non sunt confitenda peccata de quibus non dolebat, cum illa sint ante Baptismum commissa. 138. — II. Ex lure ecclesiastico Sacramentum Paenitentiae ne­ cessarium est saltem semel in anno pro eo qui reus est peccati mortalis. Explicatur. In anno: annus computari potest sive civilis, sive a Communione annua ad Communionem annuam. Qui autem praevidet se antequam annus elapsus fuerit non amplius habi­ turum esse copiam confessarii, tenetur praevenire et confessionem instituere dum habet confessarii copiam, quia incepto anno iam obligat praeceptum (vol. I, n. 88); e contra, si intra annum con­ fessus non sit, tenetur quamprimum potest: nam tempus defi­ nitum est ad urgendam, non ad finiendam obligationem. Non tamen tenetur propter confessionem per unum vel plures annos neglectam, postea supplere, pluries in anno confitendo. 102 NATURA η. 139 NOTA. Generatim, quamvis non sil praescriptum, annua Confessio coniungitur annuae Communioni, quae circa festum Paschatis praescribitur (cf. n. 280). Si quis autem tempore utili S. Communionem sine Con­ fessione receperit, eo quod peccatum mortale non habuerit, tenetur, si postea in peccatum mortale inciderit, adhuc intra annum confiteri. Posset tamen — quamvis consiliandum sit ut quamprimum confi­ teatur — expectarc usque ad proximum tempus utile pro Commu­ nione annua. Quodsi autem tunc annuam Communionem negligerel, duplex peccatum inoboedientiae committeret, unum Confessionem et alterum Communionem annuam negligendo. Huic obligationi autem non satisfit per confessionem sacri­ legam vel voluntarie invalidam (can. 907). Pro eo qui reus est peccati mortalis: etsi hoc in can. 906 non dicatur, inducitur tamen collate can. 901. Haec obligatio etiam viget si interim peccatum iam fuerit per contritionem perfectam sine Sacramento Pacnitentiae remissum ; similiter videtur urgere si fuerit indirecte tantum remissum (cf. n. 157). Probatur. Can. 906: Omnis utriusque sexus fidelis, postquam ad annos discretionis, i. e. ad usum rationis pervenerit, tenetur omnia peccata sua saltem semel in anno fideliter confiteri. — lamvero Ecclesia non potest obligationem imponere confitendi pec­ cata quae sunt ex iure divino materia libera; ergo peccata in hoc canone intelligenda sunt mortalia. Gravitas transgressionis. Qui reus peccati mortalis non semel in anno confitetur, committit peccatum mortale inoboedientiae erga hoc praeceptum ecclesiasticum. NOTA. Hic agitur solum de obligatione generali. Quodsi cuidam frequens confessio ex conditionibus personalibus sit necessaria ad vitam vere Christianam agendam seu officia sua fideliter implenda, patet eum ad hoc Sacramentum frequentius recipiendum ex hoc capite teneri. 139. — III. Ex iure ecclesiastico Sacramentum Pacnitentiae est necessarium illi qui, reus peccati mortalis, vult (vel debet) S. Communionem recipere. Explicatur. Necessarium : ita ut non sufficiat status gratiae per contritionem perfectam recuperatus (vide n. 311-312). Non tamen videtur necessarium si peccatum fuit per absolutionem 103 η. 140 de PAENITENTIA indirectam remissum, sed sufficit ut tale peccatum in proxima confessione accusetur. S. Communionem: cum celebratio Missae semper S. Commu­ nionem includat, patet idem valere si vult S. Missam celebrare; imo si urgente necessitate sine praemissa confessione celebra­ verit, tenetur intra triduum cum potuerit confiteri (cf. Cap. IX, n. 605, ubi de requisitis in celebrante Missae). Probatur. Can. 856: Nemo quem conscientia peccati mortalis gravat, quantumcumque etiam se contritum existimet, sine prae­ missa sacramentali confessione ad S. Communionem accedat; quodsi urgeat necessitas ac copia confessarii illi desit, actum perfectae contritionis prius eliciat. Gravitas transgressionis. Qui extra casum in can. 856 exce­ ptum, etiam contritus S. Communionem reciperet reus peccati mortalis non confessi, committeret peccatum mortale (Commu­ nionem sacrilegam). 140. — SCHOLION. De causis excusantibus ab obligatione susci­ piendi Sacramentum Paenitentiae. Uti patet, in hoc Scholio agimus solum de iis qui peccati mor­ talis post Baptismum commissi et nondum directe remissi rei sunt; nam alii, utpote non obligati, ab obligatione excusari nequeunt. Uti ex vol. I, n. 92, sciri potest, ab obligatione excusat impos­ sibilitas physica et moralis illam servandi. In specie autem nunc dicendum venit quid impossibilitas censeatur. Sedulo autem di­ stinguendae sunt causae quae a Sacramento suscipiendo seu ab absolutione petenda excusant, et illae quae in petenda absolu­ tione a confessione singulorum peccatorum seu ab integritate confessionis excusant. De his ultimis quaestio erit infra, n. 248 ; hic autem agitur de causis excusantibus ab ipsa absolutione petenda seu ab ipsa confessione instituenda. Patet peccatorem semper teneri ad statum gratiae recuperandum et remissionem peccatorum suorum procurandam per contritionem perfectam (vol. I, n. 205; et infra, n. 230), et cessante causa excusante, obli­ gationem confitendi illa peccata iterum oriri. 104 I NATURA η. 141 Impossibilitas physica adest e. g. quando nullus sacerdos com­ petens (vide infra, n. 150 ss.) adest vel adiri potest: ad impos­ sibile enim nemo tenetur; imo, si tunc urget necessitas commu­ nicandi (sive ex praecepto, sive ex scandalo vel periculo infamiae oriundo si nunc S. Communionem non reciperet), potest etiam contritus non confessus S. Communionem recipere (cf. n. 312). Impossibilitas similiter videtur adesse quando paenitens casus reservati reus, adire non potest confessarium facultatem a reser­ vatis absolvendi habentem. Impossibilitas moralis adest e. g. si paenitens habet invinci­ bilem repugnantiam apud talem confessarium (e. g. proprium fratrem vel filium) confitendi et nullus alius adest ; si est peri­ culum laesionis sigilli (e. g. quia confessarius vel paenitens est surdaster et hic debet in loco publico confiteri, vel si paenitens et confessarius non possint nisi per interpretem colloqui : vide n. 243, 6); si est periculum infamiae propter circumstantias extraordinarias (e. g. si aliis scientibus paenitens vespere con­ fessus sit, nocte peccaverit et mane, iisdem scientibus, iterum confiteri deberet, posset, si secus eius fama graviter laederetur, S. Communionem recipere sine confessione, dummodo contri­ tionem perfectam elicuerit); si est periculum scandali vel lapsus sive ex parte paenitentis sive ex parte confessarii (e. g. si mulier habens pravam passionem erga hunc sacerdotem non posset sine desiderio peccaminoso cum ipso solo esse in confessionali et alius confessarius non adsit). Notandum tamen est, si haec impossibilitas moralis ad deter­ minatum peccatum tantum sese refert, non excusat a confessione instituenda, sed solum ab hoc peccato accusando seu ab integri­ tate confessionis (cf. n. 248). Quodsi autem peccatum, quod ita omitti potest, est unica materia necessaria (cf. n. 239), posset etiam ab ipso Sacramento recipiendo excusare. In quantum tunc confessio generica fieri possit, vide infra, n. 247. 141. — IV. Ex iure ecclesiastico Sacramentum Paenitentiae ne­ cessarium est illi qui vult certas indulgentias lucrari. Explicatur. Necessarium : ad validitatem indulgentiae lucran­ dae; attamen est solum relative necessarium, nam ipsa Ecclesia 105 η. 142-143 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΛ quandoque dispensat ab obligatione confitendi. Haec obligatio autem similiter valet pro illo qui nullum peccatum mortale habet ac pro illo qui peccati mortalis est reus : peccatum veniale tunc non fit materia necessaria confessionis, sed qui non vult con­ fiteri (h. e. qui non vult hanc conditionem implere) non potest beneficio indulgentiae frui. Certas indulgentias : imprimis indulgentias plenarias. 142. — V. Sacramentum Paenitentiae non est necessaria II pro remissione peccati venialis. Explicatur. Non necessarium: etsi utilissimum sit et efficacissimum, imo et ad hoc etiam institutum Sacramentum, pec­ catum veniale tamen non est materia necessaria confessionis, et insuper potest aliis mediis remitti, uti contritione vel attri­ tione, actibus meritoriis paenitentiae et mortificationis internae et externae, aliisque bonis operibus. Probatur. Cone. Trident.: Venialia, quibus a gratia Dei non excludimur, et in quae frequentius labimur, quamquam recte et utiliter citraque omnem praesumptionem in confessione dicantur, quod piorum hominum usus demonstrat : taceri tamen citra cul­ pam multisque aliis remediis expiari possunt. Can. 902: Peccata post Baptismum commissa... venialia, sunt materia sufficiens, sed non necessaria Sacramenti Paenitentiae. 143. — COROLLARIUM. De remissione peccatorum venialium. Peccata venialia, si simul cum mortali exsistunt, non remit­ tuntur independenter a peccato mortali, nam remissio cuius­ cumque culpae supponit saltem amicitiam Dei. Unum peccatum veniale tamen remitti potest sine alio, si scii, peccator de hoc alio non dolet. Pro remissione peccati venialis habetur duplex possibilitas: confessio cum attritione vel, sine confessione, actus contritionis vel caritatis perfectae, et, saltem quandoque, actus attritionis (cf. n. 231). 106 RITUS SACRAMENTALIS n. 144-145 Art. 2 RITUS SACRAMENTALIS 144. — I. Ritus sacramentalis consistit in sententia iudiciali orali in forma indicativa super peccata paenitentis praesentis. Explicatur. Sententia iudiciali: disputatur inter Dogmaticos utrum haec sententia iudicialis totum ritum constituat an solum formam cui tres actus paenitentis (confessio, contritio, satisfa­ ctio) tanquam materia accedere debeant, uti etiam Rit. Rom., Tit. IV, c. I, n. 1 insinuat. Ad iustificandam praxim, etiam com­ munem, Moralistarum de absolutione danda moribundis sensibus destitutis (n. 253), debemus logice admittere tres actus paeni­ tentis non intrare ipsam essentiam Sacramenti, sed esse requi­ sita in subiecto. Hanc quaestionem autem ad Theologiam Dogma­ ticam remittimus, interim tres actus paenitentis uti requisita considerantes. Orali: ita ut excludatur absolutio in scriptis (secundum sen­ tentiam communem, ad validitatem). In forma indicativa: ita ut excludatur forma deprecativa e. g. Deus te absolvat (probabiliter ad validitatem). Paenitentis praesentis: ita ut excludatur absolutio absentis; qualis praesentia requiratur, vide infra, n. 222-223. 145. — II. Formula in hac sententia adhibenda est illa quae continetur in libro Rituali ; ad validitatem debet exprimere actionem (absolvo), subiectum (te vel tuis) et probabiliter et­ iam obiectum (a peccatis). Explicatur. Haec formula est : Dominus Noster lesus Christus te absolvat; et ego auctoritate ipsius te absolvo ab omni vinculo excommunicationis (suspensionis) et interdicti, in quantum pos­ sum et tu indiges. Deinde ego te absolvo a peccatis tuis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. Vel urgente necessitate: 107 η. 146-147 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΙΊΑ Ego te absolvo ab omnibus censuris et peccatis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. Reliqua vide infra, n. 258. 146. — SCHOLION. Possuntne plures simul absolvi sub for­ mula: Ego vos absolvo a peccatis vestris...? Extra casum necessitatis esset peccatum mortale ita in plurali absolvere; in casu autem necessitatis, v. g. in naufragio, ante praelium, etc. esset validum et licitum. Quid in hoc casu de con­ fessione, cf. infra, n. 247-248. Art. 3 DE MINISTRO § 1. QUIS SIT 147. — Minister Sacramenti Paenitentiae est solus sacerdos iurisdictione munitus. Explicatur. Iurisdictione munitus: non sufficit potestas Or­ dinis sacerdotalis, sed requiritur (ad validitatem) ut ab Ecclesia sit institutus iudex super illud subiectum et super illa peccata; quod vocatur iurisdictio. lurisdictio de qua hic agitur est iurisdictio fori interni, et quidem fori sacramentalis. Quibusnam illa iurisdictio competat, vide infra, n. 150 ss. NOTA Nemo potest seipsum absolvere; nam pro iudicio requiritur reus subiectus, et iudex: nemo autem potest suiipsius esse subiectum. Superior autem potest etiam ab inferiore petere absolutionem, etiamsi ille inferior ab ipso superiore iurisdictionem suam habeat: tunc enim superior suum subditum nomine Dei designat iudicem super seipsum non qua superiorem sed qua personam privatam, peccatorem. Probatur. 1. Solus sacerdos: Cone. Trident.: Si quis dixerit... non solos sacerdotes esse ministros absolutionis... A. S. (DB 920). 2. Iurisdictione munitus: Cone. Trident.: Quoniam igitur na­ tura et ratio iudicii illud exposcit, ut sententia in subditos dum- 108 DE MINISTRO η. 148-149 taxat feratur, persuasum semper in Ecclesia Dei fuit et veris­ simum esse Synodus haec confirmat, nullius momenti absolu­ tionem eam esse debere, quam sacerdos in eum profert, in quem ordinariam aut subdelegatam non habet iurisdictionem. Can. 872: Praeter potestatem Ordinis, ad validam peccatorum absolutionem requiritur in ministro potestas iurisdictionis, sive ordinaria sive delegata, in paenitentem. 148. — SCHOLION. Utrum Sacerdos sine iurisdictione possit peccata venialia remittere. Negative, nam etiam remissio peccati venialis est actus iurisdi­ ctionis sacramentalis. Videtur quidem Medio Aevo talis consue­ tudo exstitisse, ut sacerdotes, non approbati ad confessiones, remitterent peccata venialia : hoc ita explicandum est, quod tunc exsistebat consuetudo a Summis Pontificibus approbata, qua om­ nibus sacerdotibus, etiam non approbatis, concedebatur iurisdi­ ctio pro venialibus. Haec autem nunc certe abolita est ab Innocentio XI, 12 Febr. 1679; nec potest amplius de ea esse quaestio cum nunc nulla sit omnis iurisdictio non expresse concessa. § 2. REQUISITA A. IN GENERE 149. — Praeter requisita in ministro omnis Sacramenti, et prae­ ter potestatem Ordinis et iurisdictionis, requiritur in ministro Paenitentiae bonitas, scientia et prudentia. Explicatur. Bonitas: Ita dicit Rituale Romanum, Tit. IV, c. I, n. 2: Imprimis meminerit Confessarius se iudicis pariter et me­ dici personam sustinere ac divinae iustitiae simul et miseri­ cordiae ministrum a Deo constitutum esse, ut tanquam arbiter inter Deum et homines, honori divino et animarum saluti con­ sulat. — Confessarius iudex quidem est, non autem ad condem­ nandum, sed ad remittendum. Vices gerens Christi, debet etiam erga peccatores ea sentire in se quae et in Christo lesu. Scientia: debet scire imprimis S. Theologiam et leges eccle­ siasticas seu Ius Canonicum et leges locales ; debet scire quomodo 109 η. 149 DE ΡΑΕΝ1ΤΕΝΤΙΑ animae in diversis statibus conscientiae tractandae sunt ut pos­ sint ad finem suum duci; debet scire etiam limites suae iurisdictionis. In Sacramento Paenitentiae minister est iudex, medicus et doctor; quare quaecumque scientia ad hoc triplex munus per­ tinet, debet eum ornare. Notandum etiam, etsi minister imprimis sit iudex, non tamen praecipuum eius munus est iudicare de gra­ vitate peccatorum patratorum : post factum enim eam gravitatem eis tribuere debet quam peccator in eis agnovit quando ea com­ misit; sed illuminata scientia theologica et iuridica indiget prae­ sertim ad formandam rectam conscientiam paenitentis, et ad dirigendos gressus eius in viam rectam. Illam scientiam requi­ sitam, uti recte notat Rituale Romanum, ib., n. 3 : Quantam potest maximam ad id scientiam atque prudentiam tum assiduis ad Deum precibus, tum ex probatis auctoribus, praesertim e Catechismo Romano, et prudenti consilio peritorum studeat sibi comparare. Cf. vol. I, n. 57. Prudentia: tum in iudicando, tum in reprehendendo, tum in interrogando, tum in satisfactionem imponendo. Illam etiam, dicit Rituale Romanum, ib., quantam potest maximam tum assi­ duis ad Deum precibus, tum ex probatis auctoribus et prudenti consilio peritorum studeat sibi comparare. NOTA. 1. Praesertim iuvenis sacerdos, ab Ordinario ad audiendas confes­ siones rite approbatus, huic iudicio Ordinarii de capacitate suffi­ ciente se conformet, et confidenter, auxilio Spiritus Sancti ardenter implorato fretus, confcssionale adeat, etiamsi ipse propriam insufficientiam sentiat: paulatim, saltem si, uti Rituale supra citatum postulat, sibi semper maiorem capacitatem et experientiam compa­ rare studet, illam capacitatem crescere sentiet. Quae vero interim praeter culpam minus recte egerit, divinae misericordiae commendet. 2. Curet Confessarius semper sufficientem scientiam habere ad sol­ vendos casus ordinarie occurrentes. Si vero casus difficilior occurrit, prudenter dubitare sciat et doctiores consulat: interim pacnitcntem vel ad doctiorem remittat vel postulet ut tempore ad casum sol­ vendum relicto, paenitens revertatur. Urgente tamen necessitate cum absolvere potest dummodo paratus sit stare solutioni defini­ tivae (cf. n. 191, 205). 110 i ' DE MINISTRO η. 150-151 B. DE IURISDICTIONE 150. — Agimus hic de sola iurisdictione fori sacramentalis. lurisdictio ecclesiastica fori externi et fori interni extrasacramentalis pertinet ad Ius Canonicum. 1. Notio. DEFINITIO. lurisdictio in foro sacramentali est potestas iudicandi et remittendi talia peccata talis subiecti. Explicatur. Talia peccata talis subiecti: ex hoc apparet jurisdi­ ctionem posse restringi ita ut quaedam personae vel quaedam peccata iurisdictioni cuiusdam sacerdotis subtrahantur. DIVISIO. lurisdictio fori sacramentalis distinguitur: 1. Ordinaria et delegata: ordinaria est quae ipso iure (sive generali sive particulari) adnexa est officio, ita ut qui tale offi­ cium habet eo ipso etiam talem jurisdictionem habeat. Delegata est quae cuidam personae independenter ab eius officio commit­ titur ab illo qui iurisdictionem ordinariam delegabilem habet. 2. lurisdictio delegata adhuc subdividitur in directe et indi­ recte delegata : directe delegata est illa quae immediate sacer­ doti committitur, ut si Ordinarius loci cuidam sacerdoti concedit iurisdictionem pro suo territorio ; indirecte delegata est illa quae sacerdoti advenit mediante alia persona (saepe jurisdictionis in­ capaci) cui facultas conceditur eligendi confessarium, uti si Ordi­ narius cuidam Superiorissae Religiosarum concedit ius petendi sacerdotem hospitem ut confessiones religiosarum audiat: tunc Ordinarius loci huic sacerdoti sic electo concedit suam iurisdi­ ctionem, sed indirecte tantum, mediante petitione Superiorissae. 2. Sublectum passivum. 151. — lurisdictio ordinaria exerceri potest non solum intra proprium territorium, sed etiam erga proprios subditos extra proprium territorium. Delegata iurisdictio vero exerceri potest solum intra territorium pro quo concessa est, et quidem nun­ quam extra proprium territorium delegantis. Intra territorium autem tum iurisdictio ordinaria tum delegata (nisi expresse sit 111 η. 152 DE PAENITENTIA restricta) exerceri potest etiam erga extraneos qui intra terri­ torium volunt confiteri : relate ad confessionem enim omnes paenitentes considerantur et tractantur ut incolae loci in quo confes­ sionem peragunt. 3. Subiectum activum. I. IURISDICTIO ORDINARIA. 152. — Ordinariam iurisdictionem habent: 1. Romanus Pontifex pro universa Ecclesia et pro omnibus peccatis. 2. S. R. E. Cardinales pro omnibus fidelibus, etiam monialibus, et pro omnibus peccatis (Quoad censuras exceptas, cf. n. 272). 3. Ordinarius loci eiusque Vicarius Generalis (vel Vicarius Delegatus, in Missionibus), pro toto suo territorio et pro om­ nibus peccatis exceptis S. Sedi reservatis (cf. n. 160 ss. et 272). 4. Paenitentiarius canonicus ecclesiae cathedralis vel collegiatae pro toto territorio Ordinarii (dioecesanos etiam extra ter­ ritorium dioecesis) et pro omnibus peccatis exceptis S. Sedi reservatis. 5. Parochus et qui parocho aequiparantur: pro omnibus sub­ ditis etiam extra territorium et pro extraneis qui intra terri­ torium paroeciae confiteri volunt, pro omnibus peccatis exceptis S. Sedi vel Ordinario loci reservatis. Excipiuntur ab eius iurisdictione etiam religiosae feminae nisi aliqua ad ipsum pro tran­ quillitate animae vel graviter aegrota recurrat (cf. n. 158). Explicatur. Qui parocho aequiparantur : hi sunt quasi-parochus, vicarius actualis qui curam habet paroeciae domui religiosae unitae, vicarius oeconomus qui paroeciam vacantem regit, vica­ nus substitutus qui locum tenet parochi absentis (dummodo sit legitime institutus), vicarius adiutor qui supplet vices parochi ob causam permanentem officio imparis, dummodo hi omnes plena potestate paroeciali sint praediti (can. 451). NOTA. Disputatur inter canonistas utrum iuxta can. 476, § 6 etiam vica­ rius cooperator (et proinde Missionarius Rector districtus) habeat iurisdictionem ordinariam (vicariam); ratio affirmandi est quod 112 DE MINISTRO η. 153 « ipse debet ratione oflicii parochi vicem supplere cumque adiuvare in universo parocciali ministerio » nisi aliud expresse caveatur; ratio negandi est quod « eius iura et obligationes ex statutis dioeccsanis, ex litteris Ordinarii et ex ipsius parochi commissione desumuntur ». 6. Superiores religiosi exempti ad normam constitutionum pro suis subditis et pro omnibus peccatis exceptis S. Sedi vel Supe­ riori ei maiori reservatis. Explicatur. Suis subditis: Subditi Superioris (etiam localis) religiosi exempti sunt non solum novitii et professi, sed etiam omnes qui in sua domo diu noctuque degunt causa famulatus, educationis, hospitii aut infirmae valetudinis (can. 514). Et hi quidem remanent subditi quamdiu habitualiter in illa domo de­ gunt etiamsi ad tempus extra domum versentur e. g. ratione pere­ grinationis, excursionis, rusticationis, itineris, valetudinis (in no­ socomio) aut necessitatis (e. g. si in carcerem detruduntur) : cessat per definitivum discessum ab illa domo. Itaque, saltem probabiliter, alumni, dum apud suos ferias agunt, quamdiu revera intentionem habent ad scholam revertendi, subditi manent; non autem si studia absolverunt vel tamdiu interrumpunt ut moraliter non amplius ad domum pertinere censeri possint. II. IURISDICTIO DELEGATA. 153. — Iurisdictio delegata ut sit valida debet esse expresse concessa sive verbo sive scripto (can. 879). Non tamen requi­ ritur explicita concessio, sed sufficit implicita e. g. mittendo sacerdotem ad Missionem ad populum praedicandam. Nunquam tamen potest iurisdictio praesumi, sed debet esse revera con­ cessa; quando autem confessarius moraliter certus est eam con­ cessam esse, potest in casu urgente ea uti, etiamsi documentum officiale nondum habeat, sed solam notitiam moraliter certam (e. g. per telegramma). Etsi can. 878, § 2 dicat: Caveant locorum Ordinarii ac religiosi Superiores ne iurisdictionem aut licentiam sine rationabili causa nimis coarctent, — tamen in § 1 dicitur: Iurisdictio delegata aut licentia audiendarum confessionum concedi potest certis qui­ busdam circumscripta finibus. Quare in jurisdictione delegata I 13 η. 153 DE PAENITENTIA bene considerandum est quasnam limites delegans ei apposuerit. Casus reservati erunt a priori excipiendi, nisi explicite sint in­ clusi. lurisdictio pro religiosis feminis similiter erit excipienda iuxta infra, n. 158, dicenda, nisi explicite sint inclusae. lurisdictionem delegatam subdelegare nemo potest, nisi ex­ presse ei fuerit concessum. lurisdictionem vero subdelegatam iterum subdelegare nemo potest nisi hoc expresse ei fuerit con­ cessum ab eo qui ex potestate ordinaria delegavit (cf. Vermeersch, Epitome, I, n. 318). lurisdictionem delegare possunt: 1. Romanus Pontifex pro universa Ecclesia et pro omnibus peccatis absque ulla restrictione. 2. Ordinarius loci pro omnibus, etiam non subiectis et exe • I ptis, qui in suo territorio confiteri volunt, pro omnibus peccatis quae non sunt reservata S. Sedi, nisi facultatem habeat speciale II etiam pro iis delegandi. Hanc jurisdictionem delegare potest quibuslibet sacerdotibus, etiam non sibi subditis, sed solum pro finibus sui territorii. Ut autem licite illam delegare possit, debet eos idoneos reperisse per examen, nisi aliunde eorum doctrinam theologicam com­ pertam habeat (can. 877), et, si agitur de religiosis, debent pro iurisdictione habituali a proprio Superiore esse praesentati (can. 874, § 2). 3. Superior in religione clericali ad normam constitutionu II pro omnibus suis subditis et pro omnibus peccatis quae non reservantur S. Sedi vel Superiori ei maiori, nisi facultatem spe­ cialem obtinuerit etiam pro iis delegandi. Explicatur. Pro omnibus suis subditis; vide supra, n. 152, 6. Hanc jurisdictionem delegare potest etiam sacerdotibus alterius religionis vel saecularibus. NOTA. Videtur esse sententia communis Superiores Provinciales Religio­ num exemptarum lurisdictionem delegare posse etiam pro suis sub­ ditis extra Provinciam commorantibus: rationem afferunt quod lurisdictio Superioris provincialis non est territorialis, sed perso­ nalis, et proinde nullo territorio circumscribitur. Huius assertionis autem probationem non inveni; e contra, Superior provincialis extra 114 DE MINISTRO η. 154 territorium Provinciae nullam auctoritatem habet, et proinde suam iurisdictioncm, etiam in proprios subditos, extra territorium Pro­ vinciae nemini delegare potest. Ad normam Constitutionum: videndum ergo est quibusnam Superioribus Constitutiones concedant ius delegandi jurisdictio­ nem : ita e. g. in Ordine Fratrum Minorum hoc ius non conceditur Superioribus localibus. NOTA. Parochus per se non potest iurisdictionem suam ordinariam dele­ gare, sed ad hoc indiget speciali facultate seu mandato Ordinarii loci (Comm. Int. Cod., 16 Oct. 1919). III. IURISDICTIO A IURE CONCESSA. 154. — 1. A iure delegatur lurisdictio omni sacerdoti pro om­ nibus in mortis periculo constitutis, quoad omnia peccata et censuras, quantumvis reservata et notoria, etiamsi praesens sit sacerdos approbatus, salvis tamen infra dicendis (n. 159) de absolutione complicis (can. 882). Explicatur. Omni sacerdoti: etiam suspenso, excommunicato, schismatico, apostata, etc. Sacerdos non approbatus ad confes­ siones audiendas semper licite hac iurisdictione utitur; in quan­ tum minister indignus licite ea utitur, vide supra, n. 42. In mortis periculo: uti explicite declaravit S. Paenitentiaria 12 Mart. 1912 et 29 Maii 1915, in mortis periculo constituti ha­ bendi sunt etiam omnes milites non solum in proelio, sed etiam ad bellum convocati, ita ut omnes sacerdotes eorum confessiones audire possint. 2. Omni sacerdoti maritimum vel aerium iter arripienti, dum­ modo facultatem audiendi confessiones rite acceperit vel a pro­ prio Ordinario loci vel ab Ordinario portus in quo navim con­ scendit, vel ab Ordinario cuiusvis portus interiecti per quem in itinere transit, conceditur iurisdictio pro toto itinere (mariti o vel aerio) pro quibuslibet fidelibus secum itinerantibus dum sunt in navi vel aerionavi ; similiter dum navis vel aerionavis in itinere consistat, pro omnibus fidelibus qui quavis de causa ad navim accedunt vel qui, ipsis obiter ad terram appellentibus, confiteri petant, et pro his (sive in navi sive ad terram) quoad omnia pec­ cata exceptis S. Sedi reservatis (can. 883). 115 y - Hermes, Theot. Mor. - ΠΙ. η. 154 DE PAENITENTIA Explicatur. Maritimum vel aerium: quod can. 883 pro ma­ ritimo itinere statuit, S. Pontifex Pius XII Motu Proprio 16 Dec. 1947 extendit ad iter aerium. Ex hoc quidam Auctores per analogiam voluerunt eandem iurisdictionem extendere ad longum iter via ferrea vel curru automobili; hic autem analogia non valet, cum iurisdictio, ut sit valida, debeat esse expresse concessa. Proprio Ordinario: luxta responsum Comm. Int. Cod. 30 Iui. 1934, non sufficit ut a proprio Superiore Maiore exempto facul­ tatem audiendi confessiones acceperit, sed debet esse ab uno ex supra dictis Ordinariis loci. Putat Iorio, III, 431 sufficere ut sacerdos tanquam peregrinus a quodam Ordinario iurisdictionem acceperit: huic autem assentire non possumus, nisi agatur de Ordinario loci portus de quo in dicto canone; Ordinarius loci in quo tanquam peregrinus iurisdictionem recepit non potest vocari eius Ordinarius proprius. Cum Iorio, ib., consentimus quando putat sufficere ut illa iurisdictio non sit revocata, etiamsi per egressum e territorio vel elapso tempore cessaverit. Fidelibus: ergo non pro religiosis feminis, nisi expresse data fuerit (can. 876) vel nisi religiosa graviter aegrota vel pro tran­ quillitate conscientiae petat (cf. n. 158). Obiter ad terram appellentibus : potest esse etiam per duos vel tres dies ; non tamen ultra triduum si loci Ordinarius facile adiri potest; si vero loci Ordinarius facile adiri nequit, etiam ultra triduum. Idem valet si sacerdos ad terram appellit quia ibi, ad idem iter prosequendum, alteram navim ascendere debet, quam in hoc portu tamdiu exspectare debet (Comm. Int. Cod., 20 Maii 1923). Non vero postquam, in fine itineris maritimi vel aerii, ad terram appulit. 3. Sacerdoti iurisdictione carenti qui a Cardinali vel ab Epi­ scopo eligeretur in confessarium sibi vel familiaribus suis, con­ ceditur a iure iurisdictio quoad omnia peccata, etiam reservata (can. 239, 349). Quoad censuras vide infra, n. 272. 4. Sacerdoti iurisdictione carenti conceditur ab ipso iure iuris­ dictio in errore communi vel in dubio positivo et probabili sive iuris sive facti (can. 209). 116 DE MINISTRO η. 154 Explicatur. In errore communi: Error communis habetur quando circumstantiae tales sunt ut multi fideles, etiam pru­ dentes, iudicent illum sacerdotem habere iurisdictionem. Ita e. g. quando sacerdos solet confessiones audire; quando sacer­ dos venit ad adiuvandum parochum tempore quo solet habere adiutorem etiam ad confessiones audiendas; quando sacerdos sedet ad confessionale tempore quo solent confessiones audiri ; quando adventus sacerdotis ad confessiones audiendas annun­ tiatus est, etc. Nec exspectandum est donec maior pars fidelium suum falsum iudicium seu errorem formaverint, sed statim ac primus paenitens sacerdotem in talibus circumstantiis petierit ad confessionem suam audiendam, adest error communis et pro­ inde Ecclesia supplet iurisdictionem, ita ut, si nihil aliud obstat, haec confessio sit valida. Nec refert utrum ipse sacerdos sciat carentiam suam iurisdictionis necne. Et etiamsi, non obstante er­ rore communi, unus alterve sciret carentiam iurisdictionis, etiam ipse posset valide apud illum sacerdotem confiteri (et etiam licite, si ille sacerdos licite utitur sua iurisdictione). Hac iurisdictione in errore communi sacerdos semper valide utitur; licite vero solum si nescit suam carentiam iurisdictionis vel si habetur periculum gravis damni sive fidelium sive ipsius sacerdotis; ita si sacerdos in die magni concursus paenitentum recordatur suam iurisdictionem exspirasse nec potest tempestive illam renovare; vel si dum sedet pro confessionibus recordatur suam iurisdictionem exspirasse nec potest absque admiratione populi sessionem abrumpere. Illicite vero (etsi valide) absolveret sacerdos qui absque necessitate sese poneret in talibus circum­ stantiis. Limites talis iurisdictionis in errore communi sese extendunt quousque sese extendit error: ita si sacerdos sederet in confessionali in quo sedere solet sacerdos munitus facultate dispensandi a reservatis, et populus putaret illum similem facultatem habere, ipse revera haberet talem iurisdictionem. Si autem sederet in confessionali in quo solet sedere sacerdos approbatus pro solis confessionibus virorum, ipse non haberet iurisdictionem pro con­ fessionibus mulierum. In dubio positix’o et probabili: circa exsistentiam vel exten­ 117 η. 155-157 de ΡΑΕΝΙΤΕΝΠΑ sionem iurisdictionis, sive dubium sit iuris sive facti (cf. vol. I, n. 140); sacerdos valide et licite illa iurisdictione utitur; etiam licite : nam unice obstaret liceitati dubium de valore actus ; hoc dubium autem tollitur ab Ecclesia eo quod iurisdictionem, si forte desit, supplet. Uti patet, tenetur sacerdos quantum potest dubium suum solvere; secus enim dubium convertitur in igno­ rantiam. Alia autem peculiaris causa non requiritur ad licitum usum iurisdictionis illius. Ita sacerdos non approbatus, in dubio positivo utrum talis paenitens sit in periculo mortis, potest licite et valide eum absolvere, etiam a peccatis reservatis. NOTA. Cum hac iurisdictione autem non est confundenda iurisdictio prae­ sumpta, quae est semper invalida. Iurisdictio enim debet (ad vali­ ditatem) expresse esse concessa (can. 879). 155. — SCHOLION I. De confessione apud haereticos. Confessiones haereticorum apud sacerdotes suae sectae pera­ ctae videntur uti validae habendae, dummodo illi sacerdotes va­ lide sint ordinati et fideles sint in bona fide: tunc enim apud ipsos habetur error communis, et nulla est ratio admittendi quod pia Mater Ecclesia illos a suppletione iurisdictionis excluderet. 156. — SCHOLION II. De paenis contra audientes confessiones sine iurisdictione. Can. 2366 statuit suspensionem a confessionibus audiendis pro illis qui absque iurisdictione praesumpserint absolvere a peccatis reservatis ; suspensionem a divinis pro illis qui sine iurisdictione praesumpserint confessiones audire. Notandum illum qui in er­ rore communi audit (etiam illicite) confessiones, non audire sine iurisdictione, et proinde illas paenas non incurrere. 4. Restrictio. 157. — Antequam de restrictione iurisdictionis loquamur, prae­ notandum est quid sit directa et indirecta absolutio. Directa absolutio est illa quae fit virtute iurisdictionis huic peccato applicatae. Indirecta absolutio est illa quae fit deficiente iurisdictione vel sine applicatione iurisdictionis huic peccato. 118 DE MINISTRO η. 158 Indirecta absolutio fundatur in eo quod nullum peccatum re­ mitti potest si vel unum peccatum mortale non remittitur; quare, si unum peccatum mortale inculpabiliter non remittitur abso­ lutione, remittitur tamen per concomitantiam seu indirecte, sed remanet obligatio paenitentis hoc peccatum in prima confessione directae absolutioni submittendi. Haec indirecta absolutio potest in duplici casu occurrere, quando scii, confessarius licite absolvit non obstante defectu iurisdictionis (cuius exemplum habemus infra, n. 159), vel quando paenitens licite (vel ignoranter) reticet quoddam peccatum mortale (vide n. 248). Hic defectus iurisdictionis sedulo distinguendus est a supple­ tione iurisdictionis de qua supra (n. 154, 4) : ibi enim Ecclesia supplet, et proinde sacerdos vere habet jurisdictionem. I. QUOAD PERSONAS. 158. — Non agimus de restrictione iurisdictionis quoad per­ sonas, quam omnis delegans facere potest e. g. dando iurisdictionem pro solis viris (cf. supra, n. 153), sed de restrictione quam ipsum ius facit, scii, pro religiosis feminis et pro complice in peccato turpi. 1. Pro confessionibus audiendis religiosarum feminarum re­ quiritur peculiaris iurisdictio ab Ordinario loci (can. 876), ex­ cepto casu quo quaedam religiosa sive ad tranquillitatem animae sive graviter aegrota, quendam confessarium pro mulieribus ap­ probatum adit vel advocat ad confitendum (can. 522, 523). Explicatur. Religiosarum feminarum : sunt tum professae tum novitiae tum etiam illae quae in piis communitatibus sine votis vivunt (can. 675); non vero postulantes. NOTA. 1. Pro communitatibus religiosarum instituendus est unus confes­ sarius ordinarius, qui confessiones totius communitatis excipiat, nisi propter magnum ipsarum numerum vel aliam iustam causam sit opus altero vel pluribus; et unus extraordinarius, qui saltem quater in anno conventum adeat et cui omnes religiosae se sistere debent, saltem benedictionem recepturae. Insuper Ordinarius loci aliquot sacerdotes pro singulis domibus designet ad quos religiosae in casibus particularibus facile recurrere possint quin toties quoties I 19 η. 158 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΑ Ordinarius adeundus sit; et si quaedam religiosa quendam confessarium specialem postulet, Ordinarius facile eum concedat: illis omnibus confessariis specialis iurisdictio pro illis religiosis feminis ab Ordinario loci concedenda est (can. 520-521). 2. Pro communitatibus virorum similes praescriptiones habentur in Codice; cum autem pro ipsis non, sicut pro religiosis feminis, re­ quiratur specialis iurisdictio, hae praescriptiones ad Sacramentum non referunt, et proinde tractandae sunt in cursu luris Canonici. Requiritur: ad validitatem. Ab Ordinario loci: etiamsi communitas religiosa subiecta est Superiori Regulari, iurisdictio pro confessionibus conceditur ab Ordinario loci (can. 525); etiam parochus eam ex officio non habet. Ad tranquillitatem animae: religiosa tunc potest adire vel advo­ care (Comm. Int. Cod. 28 Dec. 1927) quemlibet confessarium pro mulieribus approbatum (sive ab Ordinario loci in quo confitetur sive a quocumque alio), sed solum in loco ad confessiones mu­ lierum audiendas sive habitualiter sive per modum actus (Comm. Int. Cod. 12 Feb. 1935) legitime approbato: illa conditio loci requiritur ad validitatem, ita ut confessio in alio loco non solum sit illicita, sed etiam invalida (Comm. Int. Cod. 24 Nov. 1920). Notandum ex can. 910 infirmitatem aliamve veram necessitatem esse rationem sufficientem ut mulier (et proinde etiam religiosa ad tranquillitatem animae confitens) extra sedem confessionalem confiteatur. Uno verbo dici potest : ubicumque mulier licite con­ fitetur, ibi etiam religiosa (ad tranquillitatem animae) licite con­ fitetur ; ubicumque mulier illicite confitetur, ibi religiosa insuper invalide confitetur. NOTA. 1. Haec concessio non dispensat ab obligatione regulariter confi­ tendi apud confessarium ordinarium communitatis. 2. Confessarius, si animadvertit religiosam nimis frequenter vel non « ad tranquillitatem animae » hac libertate uti, debet prudenter eam monere eamque inducere ut regulis S. Matris Ecclesiae sese conformet. 3. Addit can. 522: Neque Antistita id prohibere potest aut de ea re inquirere, ne indirecte quidem; et religiosae nihil Antistitae referre tenentur. — Patet religiosam, propter bonum disciplinae, teneri ad petendam licentiam exeundi vel adeundi locutorium; non tamen 120 i I I . DE MINISTRO η. 159 tenetur dicere se velle exire ad confitendum, et potest, si licentiam exeundi ex alio motivo habet, hac occasione adire confessarium, quin debeat hoc Antistitae referre. Graviter aegrota: etiamsi nondum sit periculum mortis, potest apud quemlibet confessarium pro mulieribus approbatum con­ fiteri ; in quolibet autem periculo mortis (etiam praeter morbum) potest apud quemlibet sacerdotem (etiam non approbatum) con­ fiteri (cf. n. 154, 1). 159. — 2. Absolutio complicis in peccato turpi est invalida, praeterquam in mortis periculo; et etiai II in periculo mortis, extra casu: II necessitatis est ex parte confessarii illicita (can. 884). Explicatur. Complicis in peccato turpi: complex in peccato turpi est omnis, sive vir sive mulier, etiam impubes, quocum sacerdos confessarius quodvis peccatum mortale luxuriae et im­ pudicitiae externum (etiamsi non sit copula consummatum), etiam colloquia, etiam ante susceptum sacerdotium, commiserit. Ut autem iurisdictio in complicem ei subtrahatur, requiritur ut actio fuerit peccatum certum, mortale, et quidam in utroque complice et in quantum complices, ita ut si ex turpibus collo­ quiis venialiter, sed ex seorsum adveniente pollutione mortaliter peccaverint, non sit subtracta iurisdictio. Invalida: Disputatur inter Auctores utrum iurisdictio in pec­ catum complicitatis perpetuo subtrahatur an solum usquedum iam semel directe fuerit remissum ab alio confessario, ita ut factum sit materia libera confessionis. Consiliandum quidem ut paenitens abstineat a tali peccato apud complicem, etiam uti materiam liberam, confitendo, sed videtur dicendum absolutio­ nem a peccato ita libere accusato esse validam et licitam. Disputatur similiter inter Auctores utrum confessario sub­ trahatur iurisdictio in omnia peccata complicis an solum in peccatum turpe in quo fuit complex, ita ut, si paenitens qua­ cumque ex causa licite non accusaret hoc peccatum (cf. n. 248) adhuc valide possit absolvere ab aliis peccatis et indirecte ab hoc peccato turpi, salva obligatione paenitentis illud apud alium con­ fessarium confitendi. Cum Ecclesia nunquam hanc quaestionem 121 η. 159 DE PAENITENTIA solverit, teneri potest iurisdictionem subtractam esse quoad so­ lum peccatum turpe. Ut autem confessarius licite hac iurisdictione in alia peccata uti possit, requiritur ut paenitens licite hoc peccatum non accuset (cf. n. 248), et sacerdos licite hanc reticentiam permittat. Illicite autem hac iurisdictione utitur si paenitens peccatum complicitatis reticet quia a confessario complice directe vel indirecte ad hoc fuerit inductus (can. 2367, § 2). Directe autem inducit qui positive et explicite monet paenitentem de tacendo peccato complicitatis, quamcumque rationem adducat (e. g. quia illud iam novit); indirecte vero qui per se vel per alium, in confessione vel extra confessionem, ante vel post peccatum patratum, eum suaderet vel suadere conaretur peccatum patratum vel patran­ dum nullum esse peccatum vel saltem non esse peccatum mortale. Illicita: In periculo mortis semper valide absolvit complicem a peccato turpi, sed graviter illicite nisi in casu necessitatis, h. e. nisi alius sacerdos (etiam non approbatus ad confessiones) sine gravi infamia vel scandalo (extra confessionem oriente) advocari non possit vel si moribundus recuset alii confiteri (can. 2367, § 1). Non tamen videtur confessario complici praeferendus haere­ ticus vel schismaticus vel notorie suspensus vel notorie excommunicatus, quia talis sine gravi scandalo advocari non potest. Quaestio ponitur utrum etiam extra periculum mortis ali­ quando valide et licite possit complicem absolvere a peccato complicitatis. Quaestio est de peccato complicitatis prima vice absolvendo. Poni possunt diversi casus: a) Si paenitens est in gravissima necessitate, v. g. si secus pae­ nitens per tempus notabile non posset confiteri, vel omissa con­ fessione annua gravissimam infamiam incurreret. Plures Auctores affirmant sacerdotem tunc valide et licite absolvere posse paeni­ tentem etiam a peccato turpi, quia vel lex divina praevalet vel incommodum gravissimum excusat a lege positiva. Attamen no­ tandum est hic non agi de mera prohibitione legis positivae, sed de defectu iurisdictionis quam neque lex divina neque gravissi­ mum incommodum supplet. Quare potius dicerem in hoc casu sacerdotem complicem suum valide et licite absolvere posse dire­ 122 DE MINISTRO η. 159 cte ab aliis peccatis, indirecte tantum a peccato complicitatis, ita ut paenitens obligatus maneat illud peccatum in prima sua confessione apud alium confessarium accusare; et tenetur confessarius complex paenitentem de hac obligatione monere, ne appareat complicem directe absolvere. Z?) Si confessarius serio dubitat utrum paenitens sit suus com­ plex. In dubio positivo et probabili certe supplet Ecclesia, et proinde confessarius certe habet iurisdictionem. Supponitur, uti patet, illum dubium deponere non posse quin seipsum prodat vel etiam status sacerdotalis famam laedat. Sufficit autem du­ bium utcumque probabile. c) Si confessarius non advertit paenitentem esse suum com­ plicem. Non potest hic afferri error communis, cum error sit solum inter duas personas (confessarium et paenitentem); ex altera parte tamen admitti nequit peccatum non esse remissum quod bona fide, uti supponitur, confessum et absolutum est. Non tamen videtur admittendum cum quibusdam Auctoribus hoc peccatum tunc esse directe remissum ; sed solum indirecte vi­ detur remissum, ita ut paenitens, si postea veritatem cognoverit, teneatur hoc peccatum in prima sua confessione apud alium accusare. Nullus enim titulus inveniri potest quo confessario in hoc casu iurisdictio in illud peccatum conferatur. d) Si paenitens scienter accusat peccatum complicitatis apud complicem, nesciens complicem non posse a tali peccato absol­ vere. In hoc casu evidenter tenetur confessarius monere com­ plicem de defectu jurisdictionis, et non potest, ne ab aliis qui­ dem peccatis, eum absolvere, nisi paenitens sit in gravissima ne­ cessitate uti supra sub d}. e) Si paenitens accusat peccatum complicitatis nesciens quis fuerit suus complex : ex una parte non tenetur confessarius se­ ipsum prodere, sed ex altera parte non obtinet ex hac ignorantia paenitentis iurisdictionem super hoc peccatum; cum tamen ad­ mitti non possit peccatum hoc in bona fide confessum, quod postea proinde clavibus non iterum subiicietur, non remitti, di­ cendum videtur confessarium complicem posse ab aliis peccatis directe, ab hoc peccato indirecte (propter defectum iurisdictionis) 123 η. 160 DE PAENITENTIA absolvere, ita ut paenitens, si postea veritatem noverit, teneatur hoc peccatum in prima confessione apud alium accusare. /) Si paenitens accusat peccatum complicitatis cognoscens qui­ dem complicem, sed nesciens se hic et nunc apud illum confiteri. Si paenitens cognoscit complicem, sed nescit eum esse sacer­ dotem (nec hoc brevi sciet) et etiam in actu confessionis illum non recognoscit, incidimus in casum praecedentem, cum hac differentia, quod loco dicendi : non tenetur confessarius seipsum prodere, dicere debemus : non tenetur confessarius status sacer­ dotalis famam laedere. Si vero paenitens cognoscit complicem et simul scit eum esse sacerdotem, sed solum in actu confessionis eum non recognoscit, nulla ratio est excusandi confessarium ab obligatione monendi paenitentem de defectu iurisdictionis, et proinde non potest neque ab aliis peccatis eum absolvere, nisi paenitens sit in gravissima necessitate, uti supra sub a). NOTA. Absolvens vel fingens absolvere complicem in peccato turpi incur­ rit ipso facto in excommunicationem specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatam; idque etiam in mortis articulo, si alius sacerdos licet non approbatus ad confessiones, sine gravi aliqua exoritura in­ famia ct scandalo, possit excipere morientis confessionem, excepto casu quo moribundus recuset alii confiteri. Eandem excommunica­ tionem non effugit absolvens vel fingens absolvere complicem qui peccatum quidem complicitatis, a quo nondum est absolutus, non confitetur, sed ideo ita se gerit, quia ad id a complice confessario sive directe sive indirecte inductus est (can. 2367). II. QUOAD PECCATA (RESERVATA). NOTA. Hic loquimur de peccatis reservatis, non de censuris reservatis, de quibus infra, n. 261 ss. Notandum peccatum cui adnexa est cen­ sura reservata impediens receptionem Sacramentorum, etiam esse reservatum quamdiu censura adnexa est; si vero quis a censura excusatur vel ab eadem fuit absolutus, reservatio peccati penitus cessat (can. 2246). 160. — 1. Delegans (nisi a S. Sede prohibeatur, uti Vicarius Generalis vel Vicarius Delegatus, et Superiores Provinciales exem­ pti) potest sibi reservare iurisdictionem circa quaedam peccata, 124 DE MINISTRO Π. 160 quae proinde qui potestatem delegatam habet, remittere non potest nisi ei expresse detur; similiter potest maior Superior quaedam peccata subtrahere jurisdictioni etiam ordinariae mi­ noris Superioris : haec omnia vocantur peccata reservata. Haec reservatio non est paena (etiamsi tanquam paena infli­ gatur), sed est restrictio iurisdictionis ; quapropter valet etiam erga impuberes et erga illos qui reservationem ignorant, nisi expresse aliter dicatur. NOTA. Iorio, III, 480 ss., multis argumentis contendit reservationem ha­ bere rationem paenae medicinalis et proinde excusari impuberes, exemptos, ignorantes reservationem, etc. Attamen non obstantibus eius argumentis, non possumus neque extrinsecam probabilitatem sententiae eius tribuere, quae de caetero sententiae communi obstat. Unicum peccatum a iure communi (a Codice) reservatum S. Sedi est peccatum falsae delationis qua sacerdos innocens accusatur apud iudices ecclesiasticos de crimine sollicitationis ad turpia in confessione (vide n. 216; can. 894). 2. Etsi theoretice reservatio peccati venialis sit possibilis, de facto tamen reservantur sola peccata mortalia: cum enim pec­ cata venialia sint solum materia libera confessionis et aliis mediis remitti possint (cf. n. 143), talis reservatio esset inutilis. Quod magis est, can. 897 praescribit ut peccata reservata sint ad sum­ mum tres vel quatuor ex gravioribus et atrocioribus criminibus. 3. Ut in concreto peccatum quoddam reservatum sit, requi­ runtur tres conditiones : a) sit peccatum mortale, materialiter et formaliter; secus enim non censetur reservatum, quia ex supra dictis reservatio esset inutilis ; 7?) sit externum, etsi occultum. Ecclesia enim non solet mera interna peccata reservare, quia ordinem socialem non turbant; c) verba legis stricte vcrificentur : reservatio enim est lex odiosa et proinde stricte interpretanda. NOTA. 1. In quolibet dubio circa unam ex istis conditionibus, peccatum non est reservatum: nam si dubia est reservatio, dubia est iurisdictio; iamvero in dubio positivo et probabili sive iuris sive facti iurisdictionem supplet Ecclesia (can. 209). 125 η. 161 DE PAENITENTIA 2. Quando paenitens peccatum reservatum accusat, confessarius statim inquirat utrum omnes conditiones pro reservatione adsint. Si adsint, et confessarius necessariam facultatem non habeat, paenitentem moneat ut ad Superiorem vel ad facultatem habentem recurrat, vel post paucos dies revertatur ita ut interim facultatem petere queat (cf. n. 175); nisi habeatur grave incommodum paeni­ tentis, quo reservatio cesset (cf. n. 161, e). 5. Cessatio reservations. 161. — 1. Omnis reservatio peccatorum cessat: a) Per absolutionem sive ab ipso reservante eiusve Superiore vel successore sive a facultatem habente, etiamsi haec absolutio ob aliquam causam non fuerit valida, dummodo peccatum reser­ vatum apud ipsum fuerit accusatum. Quodsi peccatum reser­ vatum accusatum non fuerit, cessat reservatio solum si reticentia fuit inculpabilis et absolutio fuit valida : tunc peccatum ita indi­ recte absolutum debet quidem in prima confessione iterum ac­ cusari, sed potest absolvi ab omni confessario, etiam sine facul­ tate a reservatis absolvendi. Per absolutionem autem etiam licite datam ab eo qui facul­ tatem non habet, remittitur quidem (indirecte) etiam peccatum reservatum, sed remanet obligatio illud confitendi apud confes­ sarium facultatem habentem. Ita, si quis confessus est apud con­ fessarium ordinarium, licite reticito peccato reservato, ab hoc peccato indirecte absolvitur (cf. n. 248), sed non cessat reser­ vatio pro absolutione directa. Similiter peccatum reservatum in bona fide confessum apud confessarium facultatem non habentem, sed reservationem igno­ rantem, indirecte remitti dicendum videtur : admitti enim nequit peccatum non esse remissum, quod bona fide accusatum et abso­ lutum fuit. Dicit quidem Iorio, III, 503, tale peccatum directe remitti et proinde paenitentem non teneri illud iterum accusare, sed nullam validam rationem affert; quare tenemus illud indi­ recte tantum remitti, et proinde paenitentem teneri illud, quando veritatem noverit, iterum accusare apud confessarium facultatem habentem. b) In periculo mortis. Attamen absolutio complicis in pec­ 126 DE MINISTRO η. 162 cato turpi tunc, extra casum necessitatis, est ex parte confessarii valida quidem sed illicita (can. 882; vide n. 159). c) Cum aegrotis (etiam cum senibus) qui domo egredi non valent (can. 900). d) Cum sponsis qui Matrimonii ineundi causa confitentur (can. 900), etiam si pluries confiteantur, dummodo semper revera sit Matrimonii ineundi causa. e) Quoties prudenti confessarii iudicio facultas a Superiore peti nequit sine gravi paenitentis incommodo aut sine periculo violationis sigilli (can. 900; cf. n. 204). /) Quoties Superior petitam pro determinato casu facultatem denegaverit (can. 900). g) In dubio iuris vel facti utrum sit reservatum vel non; nam tunc Ecclesia supplet iurisdictionem si forte desit (can. 209), ita ut absolutio valeat etiamsi postea appareat peccatum revera fuisse reservatum. 162. — 2. Cum reservatio non afficiat paenitentem, sed ipsam iurisdictionem confessarii, patet quemlibet paenitentem confitentem apud confessarium facultate carentem, non posse a talibus peccatis absolvi, etiamsi non sit subiectum reservantis (cf. n. 160, ; 1) e contra, quando quis confitetur extra territorium reser­ vantis, potest a peccato absolvi etiam si sit subiectum Ordinarii reservantis. Ita si aliquod peccatum reservatur in dioecesi A, non potest fidelis ex dioecesi B in dioecesi A ab hoc peccato absolvi nisi a facultatem habente (Com. Int. Cod. 24 Nov. 1920); e contra fidelis ex dioecesi A potest ab hoc peccato absolvi in dioecesi B, etiamsi dumtaxat ad absolutionem obtinendam extra territorium dioecesis A iverit (can. 900, 3). Similiter religiosi exempti a peccatis in suo Ordine reservatis absolvi possunt a confessario qui ab Ordinario loci habet iurisdictionem, nisi idem peccatum etiam ab Ordinario loci fuerit reservatum. NOTA. Talis autem confessarius ab illo pacnitente (praesertim ab illo religioso) exigat (etiam sub paena denegandi absolutionem) quid­ quid ad emendationem et ad bonum a reservante intentum neces­ sarium est. 127 η 163-164 DE PAENITENTIA 6. Absolutio a reservatis. 163. — 1. A reservatis absolvere potest ipse reservans eiusque Superior et successor necnon ille qui ab uno ex istis facultatem obtinuit. 2. A peccatis ab Ordinario loci sibi reservatis, ipso iure absol­ vere possunt: 1) canonicus paenitentiarius ; 2) omnes parochi aliique qui in iure nomine parochi veniunt (vide, n. 152, 5), toto tempore ad praeceptum paschale adim­ plendum utili (quod in Sinis est totus annus, PCS 310) (can. 899, § 2-3) ; 3) omnes missionarii quo tempore missiones ad populum haberi contingat. NOTA. Iuxta Cappello missionibus aequiparari possunt exercitia spiritua­ lia; similiter non soli missionarii (h. e. praedicator missionis vel exercitiorum) hac facultate gauderent, sed omnes sacerdotes qui illos hac occasione in audiendis confessionibus adiuvant (Cappello, De Paenit., 559, apud Iorio, III, 493). 7. Cessatio iurisdictionis. 164. — I. lurisdictio ordinaria cessat amissione officii, et, post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam, excommunica­ tione, suspensione ab officio, interdicto (can. 873, § 3). Explicatur. Post sententiam: si ergo quis excommunicatus, suspensus ab officio vel interdictus est, non eo ipso perdit iurisdietionem ordinariam, sed solum post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam iudicis ; ita ut ante hanc sententiam absolvens mortaliter quidem peccaret, sed valide absolveret. Suspensus ab officio: non alia suspensione, e. g. a divinis; suspensus a divinis ergo si paenitentem iurisdictione ordinaria absolveret (e. g. parochus) mortaliter peccaret, sed valide ab­ solveret. II. lurisdictio delegata cessat: a) revocatione a delegante, delegato directe intimata ; vel re­ nuntiatione a delegato deleganti directe intimata et a delegante acceptata ; 128 DE MINISTRO η. 165 b) elapso tempore vel numero casuum pro quo fuerit concessa (can. 207). Explicatur. Revocatione : non ergo cessat resoluto iure con­ cedentis (h. e. eius morte, amotione ab ollicio, etc.), nisi concessa fuerit pro aliquo casu particulari et confessio nondum fuerit incepta, vel concessa fuerit « ad beneplacitum nostrum » (can. 61 ; 73). Data autem « usque ad revocationem » non cessat resoluto iure concedentis. Elapso tempore vel numero: si autem per inadvertentiam ab­ solutio datur elapso iam tempore vel numero casuum, valida tamen est absolutio (can. 207). § 3. OFFICIA A. IN ADMINISTRATIONE SACRAMENTI 1. Obligatio administrandi. 165. — Vide supra, de administratione Sacramenti in genere, n. 20-33. Insuper notetur quod recte hortatur Rituale Romanum, Tit. III, c. I, n. 6 : « Sacerdos ad audiendam confessionem vocatus, prom­ ptum facilemque se praebeat ». Can. 892: Parochi aliique quibus cura animarum vi muneris est demandata, gravi iustitiae obligatione tenentur audiendi sive per se sive per alium confessiones fidelium sibi commissorum, quoties audiri rationabiliter petant. Urgente necessitate, omnes confessarii obligatione tenentur ex caritate confessiones fidelium audiendi, et in mortis periculo omnes sacerdotes. Quoad moribundos haec regula statui potest : tenetur sacerdos omnis cos absolvere quoties ex sententia vere probabili licet ab­ solvere, etiamsi sacerdos illam sententiam probabilem non tenet: in extremis enim extrema sunt tentanda. S.C.P.F. 3 Oct. 1736: Modus igitur plenus sapientia et caritate est animas peccatrices citissime ex peccati statu, iuxta praxim universalis Ecclesiae, in Christi Evangelio fundatam, eripere, ut cito accipiant stolam primam; nec protrahere, sed, quantum fieri potest, accelerare spiritum paenitentiae. 129 η 165 DE PAENITENTIA S.C.P.F. 29 Apr. 1784: Caveant tamen diligenter Missionarii ne, si quandoque paenitentia publica sit iniungenda, atque etiam aliquanto tempore protrahenda, quempiam interim sinant sacramentalis beneficio privari, dummodo is nullum ex sua parte obi­ cem ponat, dignusque habeatur cui gratia reconciliationis cum Deo in foro conscientiae impertiatur. Ib. : Absolutionem enim sacramentalem immerentibus dene­ gare, in potestate sacerdotis est : at criminum confessionem non audire, flagitium esset non ferendum. — His verbis S.C.P.F. ergo damnatur praxis, si alicubi exsistat, denegandi confessionem tanquam medium ad urgenda mandata : potest quidem absolutio negari illi qui est male dispositus, sed non licet negare confes­ sionem. S.C.P.F. 16 lan. 1804: Neminem Ecclesiae communione gauden­ tem a tribunali Paenitentiae repellendum esse... esse semper reci­ piendos, sed absolvendos solum dispositos. Synodus Setchuan. (a. 1803), cit. a S.C.P.F. 19 Iui. 1838: Nemi­ nem quantumvis flagitiosum ac scandalosum, et incorrigibilem, qui aliquo licet exiguo paenitentiae stimulo excitatus, ad tribunal accedit pro confessione suarum culparum, unquam praesumant repellere, nisi nominatim et publice sit excommunicatus, aut sit iis criminibus implicatus, quibus a iure adiuncta est excommu­ nicationis paena, et crimen propter quod in excommunicationem incidit, ita notorium ac manifestum sit, ut nulla possit tergiver­ satione celari aut iuris suffragio excusari. Et quidem in hoc postremo casu, si huiusmodi criminosus paratus sit scandalum reparare, et Ecclesiae satisfacere, cito admittatur. Unde merito notant Monita Nankinensia, n. 811: Eo libentius admittantur ad confessionem etiam perditissimi peccatores quod plerumque, accedente gratia divina, monita et exhortationes in actu confessionis data, maiorem vim habent ad excitandam illam bonae voluntatis scintillam quae nondum in Christiano, fidem retinente, est penitus extincta. Itaque a vero aberrant, specie boni decepti, ii Missionarii qui recusant excipere confessionem peccatorum publicorum ante­ quam hi publici peccatores scandalum resarcierint. 130 DE MINISTRO η. 166 2. Obligatio interrogandi. 166. — Nisi adsit causa excusans paenitentem ab integritate confessionis, tenetur Confessarius eum interrogare, quoties serio dubitat de integritate confessionis factae; ab aliis autem investi­ gationibus, praesertim a nomine complicis quaerendo abstinere debet. Explicatur. Causa excusans: cf. infra, n. 248. Interrogare: haec interrogatio debet esse 1) moderata, ne paenitenti fiat gravamen et ita confessionem odiosam reddat; 2) di­ screta, ne potius videatur esse curiositas, et simul ne paeniten­ tem scandalizet vel imo doceat modum peccandi quem non no­ verat ; 3) opportuna, h. e. generatim non fiat antequam tota ac­ cusatio facta sit ne paenitens turbetur et ita forsan quaedam postea accusanda omittat; si autem paenitens tam imperfecte confitetur, ut nimiae essent quaestiones ita ut confessarius ea memoria tenere non possit, potest etiam durante accusatione interrogare. NOTA. 1. Officium educatorum ct praedicatorum de Sacramento Paeniten­ tiae praedicantium est exhortari Christianos ut semper ita confi­ teantur ut confessarius vix ulterius investigare debeat: hoc reddet confessionem multum simpliciorem et tum paenitenti tum confessario minus odiosam. 2. Praesertim in rebus circa castitatem, imprimis cum mulieribus, adolescentibus et pueris, interrogatio sit valde cauta, ne ex indiscreta interrogatione ad peccatum inducantur: melius est in hac re in pluribus deficere quam occasio esse perditionis unius animae! Serio dubitat : si scii, ex modo pacnitcntis se gerendi vel se exprimendi confessarius merito suspicatur illum sive ex igno­ rantia sive ex verecundia sive ex oblivione aliquod peccatum vel circumstantiam necessario accusandam (vide n. 239) omittere, confessarius tenetur prudenti interrogatione procurare integram confessionem. Ita si quis confitetur se peccasse contra castita­ tem, debet interrogare utrum solus an cum alio, eiusdem vel alterius sexus, colloquiis vel actibus, consummata vel inconsum­ mata luxuria; debet interrogare quoties illud peccatum commi­ serit. 131 io * Herme Theol Aior. - in η. 166 DE PAENITENTIA Ab aliis autem investigationibus : i. e. ab iis quae neque ad peccata neque ad dispositiones paenitentis cognoscenda necessa­ ria sunt; in specie abstineat ab investigando de modo quo pec­ catum patratum fuit (nisi hic modus speciem peccati mutet), et praesertim ab inquirendo nomine complicis. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Rituale Romanum, Tit. IV, c. I, n. 16-17: Si paenitens numerum, et species, et circumstantias peccatorum explicatu necessarias non expresserit, eum sacerdos prudenter interroget. Sed caveat, ne curiosis, aut inutilibus inter­ rogationibus quemquam detineat, praesertim imprudenter inter­ rogans iuniores utriusque sexus, vel alios, de eo, quod ignorant, ne scandalum patiantur, indeque peccare discant. Can. 888, § 2 : Caveat omnino ne complicis nomen inquirat, ne curiosis aut inutilibus quaestionibus, maxime circa sextum Deca­ logi praeceptum, quemquam detineat, et praesertim ne iuniores de iis quae ignorant imprudenter interroget. Ex ratione: Uti fidelis dispensator Mysteriorum Dei, tenetur convenienti diligentia procurare ea quae ad validitatem Sacra­ menti sunt necessaria. Atqui inter haec est integritas confessionis, quam, si paenitens eam non affert, per prudentes interrogationes procurare potest. Ergo tenetur eum interrogare, quoties suspica­ tur paenitentem non integre confiteri. Uti pater spiritualis in confessionali debet bonum spirituale filii spiritualis promovere. Ad hoc autem requiritur ut causam eius et necessitates integre cognoscat. Uti iudex debet iuste decernere, imo quandoque debet obliga­ tiones quasdam (restitutionem, reparationem scandali, etc.) im­ ponere: inde tenetur interrogatione supplere quae ex accusatione scire non potuit. Uti medicus debet apta consilia pro sanatione spirituali dare paenitenti ; quare interrogatione debet examinare verum statum animae si eum ex confessione cognoscere non potest. Gra\ itas transgressionis. Confessarius qui cum magna proba­ bilitate suspicatur paenitentem aliquod peccatum necessario ac­ cusandum celare, eumque non interrogat, committit peccatum mortale: nam administrat Sacramentum quod probabiliter iudi132 DE MINISTRO η. 167 cat fore invalidum. Confessarius qui non interrogat de circum­ stantiis speciem mutantibus vel de numero peccatorum, vel de peccato quod suspicatur paenitentem bona fide omittere, com­ mittit peccatum mortale vel veniale prout maior vel minor est confessarii negligentia. Notandum est confessario minorem esse obligationem interrogandi quam paenitenti obligationem sese examinandi, cum obligatio procurandi integritatem confessionis primarie sit paenitentis, secundarie tantum confessarii ; unde se­ verius iudicanda est paenitentis negligentia quam illa confessarii (vide n. 250). 167. — SCHOLION. Quid facere debet confessarius cum paeni- tente qui nil vel vix aliquid accusat, vel de cuius sinceritate dubitat? Praesertim cum neophytis, sed etiam cum aliis, generatim ru­ dibus saltem in materia religiosa, evenit ut nihil vel vix aliquid accusent, vel dicant se nihil mali fecisse, vel se fecisse sicut alii homines, et nihil aliud. Tunc confessarius in multa patientia eum doceat de necessitate integrae confessionis eumque interroget de iis quae a talibus personis talis conditionis frequentius committi solent et propterea merito supponuntur forsan et ab eo admissa; quodsi pae­ nitens neget aut taceat, et confessarius prudenter sentiat eum non esse malae voluntatis eumque nullam materiam necessariam mala fide reticere, confessione generica contentus sit, in eo con­ tritionem excitet circa omnia peccata vitae anteactae, praesertim circa distractiones in orationibus, defectum caritatis erga proxi­ mum, impatientiam in rebus adversis, etc., quae paenitens facilius se admisisse confitebitur; et tandem eum absolvat. Quodsi vero confessarius dubitet de sinceritate paenitentis et suspicetur, vel imo certo sciat eum peccatum mortale quoddam reticere, eum interrogare debet, sed diversimode iuxta diversita­ tem fontis unde dubium vel certitudinem suam hauriat : Si rationem dubitandi vel certitudinis habet ex confessione alterius, potest solum ita interrogare, sicut interrogasset si nihil scivisset, ne violetur sigillum (cf. n. 204). Ita si quis peccatum confessus est et nomen complicis revelavit, vel ita confessus est 133 η 168 DE PAENITENTIA ut complex certe vel probabiliter cognosci possit, quando postea ipse complex venit ad confitendum et peccatum non accusat, in­ terrogari potest solum sicut interrogaretur si confessarius nihil sciret; quodsi ipse neget, nisi aliud obstet, absolvi debet: prae­ sentatio enim sigilli praevalet obligationi procurandi integrita­ tem confessionis. Si rationem dubitandi vel certitudinem suam non habet ex aliqua confessione alterius, distinguendum est : a) Si solum dubitat, interrogare debet : quodsi paenitens ne­ get, ei credendum est, iuxta axioma: Paenitenti credendum est tam pro se quam contra se loquenti. /;) Si certus est ex relatione aliorum, interrogare debet: quodsi paenitens neget, generatim ei credendum est et absolvi debet : nam alios errasse possibile est. c) Si certus est ex propria certa experientia, c. g. quia ipse vidit eum peccantem: si paenitens neget, confessarius perpendat utrum supponi possit paenitentem hoc peccatum non considerasse pec­ catum (vel saltem non mortale), vel illius peccati oblitum esse, vel iam alteri confessum esse, vel iustam habere causam illud omittendi (cf. n. 248): si unum ex istis possibile est, eum absol­ vere debet ; si vero nullum ex istis praesumi possit, et paenitens pertinaciter neget, dimitti debet sine absolutione, utpote non bene dispositus. 3. Obligatio indicandi. 168. — I. Confessarius debet accusationem ita intelligere, ut generale indicium de statu animae paenitentis ferre possit. Explicatur. Indicium generale: h. e. non debet minutim de singulis peccatis indicium ferre, sed sufficit indicium generale utrum paenitens peccata mortalia admiserit necne, utrum multa vel pauciora; utrum accusatio pravas consuetudines vel habitum peccandi denotet ; utrum vivat in occasione proxima peccandi ; utrum ex eius peccatis oriantur obligationes (restitutionis, scan­ dali reparandi, occasiones dimittendi, etc.): de his omnibus debet sibi ex accusatione iudicium generale formare, et, si necesse est, accusationem per interrogationes complere (n. 166). Cf. tamen n. 172. 134 DE MINISTRO η. 169 Probatur. Sacramentum Paenitentiae per modum iudicii ad­ ministrandum est ; hoc autem fieri non potest nisi minister prius causam cognoscat, et quidem per accusationem ipsius pacnitentis. Non tamen requiritur indicium particulatim de gravitate sin­ gulorum peccatorum : hoc enim esset onus nimis grave pro in­ dicé, qui de caetero non debet punire, sed absolvere. Gravitas transgressionis. Confessarius qui accusationem non auscultaret, ita ut periculo sese exponeret ne de statu animae iudicare non possit, vel ne circa graves obligationes eum non moneat, committeret peccatum mortale, quia sese exponit pe­ riculo graviter deficiendi in munere suo. 169. — II. Confessarius debet sibi prudens et probabile indi­ cium formare de dispositionibus paenitentis. Explicatur. Prudens et probabile indicium: est indicium cui non obstat gravis suspicio contrarii. Primum autem principium ad hoc iudicium formandum, ad instar illius « nemo malus nisi probetur », est « nemo male dispositus nisi probetur », a. v. pae­ nitens generatim indicandus erit bene dispositus nisi signa sat probabilia praebeat malae dispositionis; talia signa sunt: si quoddam peccatum mortale celaret, si ipse diceret se de peccato perpetrato non dolcre, si non vellet in futuro a peccando absti­ nere, si non esset paratus satisfactionem impositam vel ollicia sua vel obligationes ex peccato provenientes (restitutionem, scan­ dalum reparandum, occasiones vitandas, etc.) exsequi. E contra signa bonae dispositionis sunt : spontaneitas confes­ sionis, si sc. paenitens a nullo compulsus accedit; modus humilis et compunctus confessionis, praesertim si iam quandam curam cavendi peccata et vitia exstirpandi monstravit; si libenter pro­ mittit se remedia proposita adhibiturum ; si iam implevit obli­ gationem, e. g. scandali reparandi, restituendi, etc. Dispositionibus : voluntas integre confitendi, contritio, propo­ situm, voluntas adimplendi satisfactionem. Probatur. Confessarius uti minister Sacramenti, non potest illud conferre illis quos indicat esse indignos; iamvero indigni sunt qui non sunt rite dispositi. Ergo debet de dispositionibus 135 η. 170 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΊΊΑ paenitentis iudicare ut sciat utrum Sacramentum administrare possit necne. Sufficit autem iudicium prudens ac probabile : nam plerumque maiorem certitudinem habere nequit quam quae ex apparentiis ex ordinarie contingentibus praebetur; haec autem plerumque nonnisi prudens ac probabile iudicium permittit. Si ergo maior certitudo requireretur, Sacramentum Paenitentiae nonnisi paucis administrari posset, et quidem qui magis eo in­ digent, saepius eo frustrarentur: quod est contra voluntatem Christi hoc Sacramentum Misericordiae instituentis. NOTA. Moralis certitudo paenitentem in peccatum iterum lapsurum esse non obstat actuali bonae dispositioni (cf. n. 176). 170. — III. Confessarius debet dispositis dare absolutionem, indispositis negare. Explicatur. Confessarius: ille scii, confessarius qui habet ne­ cessariam lurisdictionem ad hoc subiectum ab his peccatis ab­ solvendum. Dispositis, indispositis : dispositi sunt qui omnia requisita in subiecto Paenitentiae (cf. n. 222 ss.) possident; indispositi autem habendi non sunt qui ea requisita non possident, sed illi soli in quibus zelosus confessarius illa requisita excitare non potest (cf. n. 193). NOTA. 1. Indispositus non est qui vult sententiam probabilem sequi; quare confessarius debet talem paenitentem absolvere etiamsi ipse illam sententiam non admittat. 2. Indispositi etiam non necessario habendi sunt pueri qui circa confessionale puerilia agunt, scii, ludunt, rident, etc. Attamen pro­ pter educationem dandam, bonum esse potest cos severe sed paterne monere. Dare: et quidem per se statim, nisi ratio sit illam differendi: cf. infra, n. 175. Negare: si confessarius paenitentem bene disponere non valet, ei absolutionem dare non potest : attamen nunquam verbis vel actibus duris absolutionem deneget, ne videatur ira potius quam zelo animarum ductus. Probatur. 1. Dare E\ doctrina Ecclesiae: can. 886: Si confes136 DE MINISTRO η. 171 sarius dubitare nequeat de paenitentis dispositionibus et hic absolutionem petat, absolutio nec neganda nec differenda est. Ex ratione: Etsi Christus sacerdoti facultatem dederit peccata retinendi, ius tamen non dedit hac facultate utendi nisi in bonum spirituale fidelium; nec proinde sacerdos ius habet severius iudicandi quam ipse Deus, qui omni peccatori rite disposito pec­ cata dimittit. Post auditam confessionem absolutionem sine ratione suffi­ cienti negando, confessarius paenitenti grave onus imponeret pec­ cata sua iterum confitendi, ut absolutionem ab eis obtineat : ad hoc autem confessarius sine gravi motive ius non habet. 2. Negare: Ex doctrina Ecclesiae: Rit. Rom., Tit. IV, c. I, n. 23 : Videat autem diligenter sacerdos, quando, et quibus conferenda, vel deneganda, vel differenda sit absolutio, ne absolvat eos, qui talis beneficii sunt incapaces : quales sunt qui nulla dant signa doloris ; qui odia et inimicitias deponere, aut aliena, si possunt, restituere, aut proximam peccandi occasionem deserere, aut alio modo peccata derelinquere, et vitam in melius emendare nolunt : aut qui publicum scandalum dederunt, nisi publice satisfaciant et scandalum tollant : neve etiam eos absolvat, quorum peccata sunt Superioribus reservata. Ex ratione: Paenitenti indisposito dare absolutionem, esset cooperatio in eius sacrilegium. Gravitas transgressionis. Paenitenti rite disposito sine gravi ratione (vide n. 175) negare (seu differre) absolutionem, est pec­ catum mortale vel veniale prout pacnitens peccata mortalia vel venialia confessus est; paenitenti indisposito dare absolutionem, semper est peccatum mortale, etiamsi pacnitens sola peccata ve­ nialia confessus est : est enim gravis irreverentia erga Sacra­ mentum. 171. — COROLLARIUM. De absolutione danda sub conditione. Regulae generales datae sunt supra, n. 25 et 27. In specie no­ tandi sunt sequentes casus : 1. Moribundi de quorum dispositione non potest haberi mo­ ralis certitudo, sub conditione absolvantur. 137 η. 172 DE PAENITENTIA 2. Moribundi de quibus dubitatur utrum adhuc vivant, sub conditione absolvantur. 3. Pueri et semifatui de quibus dubitatur utrum habuerint sufficientem usum rationis, saltem quandoque, sed praesertim in periculo mortis, sub conditione absolvantur; generatim autem, in ordinariis circumstantiis, possunt cum sola benedictione dimitti. 4. Dubie dispositi, extra periculum mortis, generatim, si rite disponi non possunt, dimitti debent, nisi praevideatur eos dimis­ sos non esse reversuros: tunc enim praestat sub conditione eos absolvere: mala dispositio enim non est certa (cf. n. 173). 5. Qui aliud Sacramentum vivorum sunt proxime recepturi e. g. Matrimonium inituri vel S. Communionem certe recepturi, si sunt dubie dispositi et disponi non possunt, generatim sub conditione sunt absolvendi (cf. n. 173). 172. — SCHOLION I. Quid facere debet confessarius qui propter nimiam fatigationem vel distractionem vel propter cantum in ecclesia vel etiam propter insufficientem cognitionem idiomatis paenitentis, totam accusationem intelligere non valuit? Si sine gravi incommodo sive paenitentis sive confessarii hoc facere potest, debet petere ut paenitens accusationem repetat, vel saltem procurare ut cognoscat quaenam peccata mortalia decla­ raverit paenitens. Quod generatim hoc modo procurare poterit: interroget paenitentem utrum inter accusata fuerit peccatum quod ut mortale consideret ; quodsi neget et nihil aliud obstat, potest eum absolvere. Si affirmat, ulterius interroget quodnam illud sit, se enim rem non recte intellexisse. Si vero confessarius moralem certitudinem haberet illum paenitentem nullum pec­ catum mortale commisisse, posset etiam ab hac interrogatione abstinere. Si vero idioma paenitentis omnino non intelligeret, aliusque confessarius idiomate callens adesset, statim ac hoc advertit, moneat paenitentem ut apud alium confiteatur; quodsi hoc im­ possibile sit, cum absolvere potest nisi aliud obstet: aequiparandus est enim ille paenitens illi qui specifice confiteri non valet 138 DE MINISTRO η. 173-174 (cf. η. 247). Unde etiam sequitur paenitentem teneri peccata mor­ talia tali modo confessa, in proxima confessione iterum accusare. 173. — SCHOLION II. Quid faciendum si confessarius dubium insolubile habet circa paenitentis dispositiones? Si dubium solum versatur circa quaestionem utrum paenitens sit paena ecclesiastica a Sacramento recipiendo impeditus, eum absolvere potest: nam in dubio positivo et probabili sive iuris sive facti, iurisdictionem supplet Ecclesia (can. 209). Si vero dubium versatur circa caeteras dispositiones paeniten­ tis, absolvere eum non potest, nisi adsit gravis causa ob quam absolutio conditionata dari possit aut etiam debeat. Talis gravis causa est : periculum mortis, periculum infamiae si absolutio negetur et proinde alia Sacramenta recipere non possit, pericu­ lum ut negata absolutione a Sacramentis recipiendis alienetur, periculum ut alia Sacramenta (Communionem, Matrimonium) sacrilege recipiat, etc. Nec omittat confessarius talem paenitentem monere hanc ab­ solutionem, si non revera sit bene dispositus, esse inutilem, imo ex parte paenitentis sacrilegam, eamque proinde tunc conscien­ tiam eius non alleviare, sed potius onerare. 174. — SCHOLION III. Quid faciendum si paenitens solum ha­ bet peccata dubia? Inducatur ut peccatum certum vitae anteactae saltem generice (cf. n. 247) confiteatur, praesertim ex iis de quibus magis dolet. Quodsi tale peccatum certum non habeatur (e. g. in pueris), sub conditione absolvatur vel etiam cum sola benedictione dimittatur (cf. n. 171, 3). Non tamen nimis facile cum sola benedictione di­ mittantur pueri, ne, si forte sufficientem usum rationis ad saltem venialiter peccandum habeant, gratiis Sacramenti Paenitentiae priventur. NOTA. Quandoque paenitcntes se accusant de peccato « prout coram Deo reus sum » : ita generatim volunt peccatum dubium exprimere; quare si solum tale peccatum confitentur, inducendi sunt ut peccatum vitae anteactae confiteantur, uti supra. 139 η 175-176 DE ΡΑΕΝΙΊΈΝΤΙΑ 175. — SCHOLION IV. Utrum absolutio paenitentis dispositi quandoque differri possit? Uti supra, n. 170 diximus, per se non licet; si autem confessarius uti medicus animae iudicat absolutionis dilationem esse paenitentis bono spirituali vere utilem, et paenitens facile con­ sentit, licite ad breve tempus differtur. Haec utilitas spiritualis consistit in eo quod paenitens, hac temporaria denegatione ab­ solutionis perculsus, profundius sentiat gravitatem peccati sui, maiorem eiusdem horrorem concipiat, suamque voluntatem fir­ met. Quodsi autem paenitens esset invitus, non esset differenda absolutio, quia tunc generatim plus obest quam prodest. Nec unquam ad longum tempus differatur (ad maximum per aliquot dies). Similiter licet absolutionem differre si confessarius tempore indiget sive ad peritiores consulendos sive ad facultatem a reser­ vato absolvendi petendam (nisi habeatur grave incommodum paenitentis quo reservatio cesset: cf. supra, n. 161, e). 176. — SCHOLION V. De absolvendis consuetudinariis et reci­ divis. Consuetudinarius est ille qui habitum habet determinatum peccatum committendi (vide vol. I, n. 30 ; cf. etiam ib., n. 53). Recidivus est ille qui pluries de determinato peccato paeni­ tens, illud iterum commisit. Differentia ergo est in eo quod consuetudinarius potest nun­ quam de peccato suo doluisse, dum recidivus potest non habere habitum peccandi (si e. g. inter diversa peccata est longum tem­ poris spatium). Quoad absolutionem dandam vel negandam eo­ dem modo tractandi sunt, eo vel magis quod non raro consue­ tudinarii erunt simul recidivi. Notandum est hic, primum officium consuetudinarii esse ut habitum suum efficaciter retractet seu involuntarium reddat (cf. vol. I, n. 154). Quod si faciat, bene dispositus est; nam saltem hic et nunc habet voluntatem recte agendi. Consuetudinarii et recidivi, si hic et nunc sunt bene dispositi, absolvi possunt ac per se debent. Nihil enim aliud in eis requi­ 140 DE MINISTRO η. 176 ritur ad remissionem peccatorum obtinendam quam in aliis ; nec requiritur moralis certitudo eos non iterum in peccatum esse relapsuros: haec enim etiam in aliis non habetur; imo potest moralis certitudo eos relapsuros esse stare cum bona dispositione actuali, dummodo parati sint ad pugnam contra pravam consue­ tudinem assumendam. Unica ratio cur hic de iis speciatim tractandum est, est tentatio quae confessario facile venire potest, iudicandi paenitentem iterum atque iterum labentem non habuisse sinceram voluntatem sese corrigendi. Quare sequentia statuimus: Praevisio, imo moralis certitudo, etiam ipsius paenitentis, se iterum in hoc peccatum esse prolapsurum, non necessario est signum defectus debitae dispositionis, sed potest esse signum diffidentiae in propriis viribus. Ergo haec praevisio vel moralis certitudo sola minime est ratio negandi absolutionem. In quan­ tum sit ratio differendi absolutionem, ad roborandum eius volun­ tatem, iudicet prudens confessarius iuxta supra exposita, n. 175. Qui etiam post plures absolutiones nullam emendationem ma­ nifestat, non necessario caret bona dispositione, sed potest et tunc fuisse et nunc esse optime dispositus : signum potius praebet debilis voluntatis. Ergo hic defectus emendationis solus minime est ratio negandi absolutionem. Si statim post ultimam confessionem paenitens aliquam emen­ dationem manifestavit, postea vero iterum eadem frequentia lapsus est, hoc probat illum tunc sincere confessum et contri­ tum fuisse, et proinde praesumptionem praebet illum etiam nunc bene esse dispositum ; similiter, si tempore confessionem actua­ lem praecedente aliquam emendationem manifestavit, hoc probat ipsum hic et nunc esse bene dispositum. Quare tales paenitentes absolvendi sunt. Si iam pluries promisit occasiones et pericula peccati (saltem non-necessaria) vitare vel obligationem ex peccato provenientem (restitutionem, reparationem scandali, etc.) quantum potest im­ plere, hoc vero non pro posse praestiterit, generatim pro male disposito haberi potest et absolutio ei negari potest, nisi extraor­ dinaria signa paenitentiae nunc praebeat. Idem valet de publicis peccatoribus qui post confessionem ite- 141 η. 177-178 DE PAENITENTIA rum atque iterum in peccata labuntur itaque publice scandalo sunt. 177. — SCHOLION VI. De absolvendis occasionariis. Occasio est circumstantia externa quae homini opportunitatem peccandi praebet, et ita periculum peccandi constituit (cf. vol. I, n. 177). Occasionarius est ille qui propter occasionem peccare solet sive ea sese offerat sive eam quaerat. Generatim denotat debilem voluntatem. Qui non vult occasiones proximas pro posse fugere, vel quas fugere non potest saltem remotas facere (cf. vol. I, n. 205), non est bene dispositus, et proinde absolvi non potest. Attamen, qui est in occasione proxima necessaria, etiamsi sae­ pius relabitur, et nullam meliorationem obtinet, non est cogen­ dus ut occasionem deserat, sed sufficit ut serio velit media adhi­ bere ut eam remotam faciat (cf. vol. I, n. 205, 5): si ita est dis­ positus, absolvi potest. Qui vero sub praetextu se velle periculum proximum reddere remotum non vult relinquere occasionem proximam quam sine difficultate nimia relinquere posset, est male dispositus, et proin­ de absolvi non potest. Qui promittit se occasiones fugere velle, sufficienter dispositus est et absolvi potest, dummodo confessarius promissioni eius prudenter credere possit: ad hoc valent eadem principia quae supra dedimus pro consuetudinariis et recidivis (n. 176). 178. — SCHOLION VII. De superstitiosis. Praesertim neophytae ex antiqua consuetudine, vel illi Chri­ stiani qui pauci inter paganos vivunt, facile cadunt in vanas ob­ servationes. Notandum quoad dies faustos, etsi ex spiritu super­ stitioso eos eligere non liceat, non tamen tenentur christiani eos ex proposito vitare, sed si in casu particulari timetur scandalum, removendum est opportuna instructione (PCS 478). Tales christiani, qui in superstitionibus cadere solent, pro casu tractandi sunt ut recidivi, consuetudinarii, occasionarii. 142 DE MINISTRO η. 179-180 179. — SCHOLION VIII. De fumigatoribus et venditoribus opii, morphii, heroinae, etc. Usus opii, morphii, heroinae, etc. in se non est malum; cum autem usus non raro abusum inducat, Ecclesia ipsum usum se­ verissime prohibet, nisi sit per modum medicinae (PCS 431 ss.). Quare, qui aliter eo utuntur, absolvi non possunt nisi ab usu abstinere velint; de caetero, iuxta casum, tractandi erunt uti consuetudinarii, recidivi vel occasionarii. Qui per modum medicinae illud sumunt (quibus aequiparandi sunt illi qui sine periculo mortis vel gravi detrimento ab eo abstinere non possunt), absolvi possunt, dummodo quantitatem medicinae non excedant, et cautelas adhibeant ad praecavendum abusum (PCS 433). Similiter cultura et commercium opii, etc. non sunt mala in se, sed propter ingentes abusus quibus, experientia teste, sunt ob­ noxia, illicita fiunt, et proinde fidelibus generatim sunt interdi­ cenda (PCS 432). Unde cultores et venditores absolvi non pos­ sunt, nisi velint culturam et commercium cessare. Patresfamilias qui filios ad culturam opii cogunt, absolvi non possunt; matresfamilias necnon filii qui nonnisi ad pacem in familia tuendam patri oboedientes opium colunt, absolvi possunt, dummodo serio promittant se omnem operam daturos ut patrem ad culturam cessandam inducant, vel saltem ita sint dispositi ut aliter sibi, prout poterunt, provideant, remoto scandalo (PCS 434-435). Qui locant agros cum praevisione locatorem opium seminatu­ rum fore, absolvi possunt, dummodo ad illam culturam non in­ ducant nec ipsum opium pro pretio accipiant (PCS 436). Qui manu militari vel onerosis taxis ad opii culturam cogun­ tur, possunt absolvi, dummodo parati sint statim ac possunt, sine gravi incommodo, culturam opii relinquere (PCS 437). 180. — SCHOLION IX. De polygamis et concubinariis necnon de mulieribus absque dispensatione paganis traditis. Polygami et concubinarii absolvi non possunt, quamdiu non omnes mulieres dimiserint praeter unam legitimam, vel saltem 143 η. 181-182 DE PAENITENTIA promiserint se quamprimum ita facturos, interim omne pericu­ lum peccati remotum facientes. Solum in casu quo omnino fieri nequit ut vir periculose aegrotans statim concubinam eiiciat quae sola eum curet, vel ut mulier morti proxima a viro non suo se­ paretur, absolvi potest (cf. S. Off. 23 lun. 1847). Concubinae, vel mulieres absque dispensatione paganis tradi­ tae, etiamsi per vim traditae sunt, non sunt absolvendae, si libere in statu concubinario manent, nisi postquam debita dispensatione obtenta, matrimonium fuerit convalidatum (Bened. XIV, 2 Febr. 1744). Quodsi invitae in statu concubinario manent, tractandae sunt sicut occasionarii qui sunt in occasione proxima necessaria pec­ cati : si sunt bene dispositae ad vitandum peccatum ubi possunt, et periculum pro posse remotius faciendum, absolvi possunt, sal­ tem aliquoties, ut saltem aliquoties Sacramenta recipere possint, dummodo hoc absque scandalo fieri possit. 181. — SCHOLION X. De parentibus qui filias suas sine dispen­ satione paganis desponsaverunt. Non possunt absolvi usquedum sponsalia illa dissolverint. Quodsi hoc praestare non amplius possint, sed fecerint quod possint, et paenitentiam sufficientem clare exhibuerint, non sunt per integros annos, multo minus usque ad exitum vitae a Sacra­ mentis arcendi (S.C.P.F. 3 Oct. 1736; S. Off. 18 Nov. 1745, 12 Ian. 1769, 9 Sept. 1885). Ut autem exemplum eorum alios ad talem modum agendi non excitet, possent, confessi et absoluti, arbitrio Ordinarii paenis vel publica paenitentia mulctari. Interim tenen­ tur procurare ut Matrimonium hoc debita dispensatione compo­ natur: debent scii, procurare, ut paganus saltem cautelas neces­ sarias praestet. 182. — SCHOLION XI. De maritis qui uxores suas infidelibus vendiderunt. Non possunt admitti ad Sacramenta, nisi prius eas recupera­ verint. Quodsi in absoluta versentur impossibilitate, non sunt admittendi nisi prius clara et indubia signa paenitentiae dede­ 144 I DE MINISTRO η. 183-185 rint, scandalum reparaverint, et interim sese a qualibet alia muliere abstineant, et serie promiserint se omnia facturos ut eas recuperent (S. Off. 9 Sept. 1885). Hic etiam poterit paenitentia gravior et publica imponi ab Ordinario, ut alii christiani ab hoc crimine absterreantur. 183. — SCHOLION XII. De restitutioni obnoxiis et de usurariis. Omnes qui bonum alienum detinent, prius ad restitutionem obligandi sunt. Etiam usurarii eorumque haeredes (S.C.P.F. 12 Sept. 1645) ad restitutionem iniusti foenoris tenentur. Quid sit foenus iniustum, vide vol. II, n. 523, 524. Hoc autem non significat eos absolvi non posse antequam actu restituerint, sed saltem debent serio promittere restitu­ tionem, eorumque promissio debet esse fide digna. Si iam bis vel ter de restitutione facienda moniti et absoluti fuerint, non facile iterum ante peractam restitutionem absolvendi sunt, nisi mo­ ralis certitudo habeatur eos hac vice promissionem esse exsecu­ turos : facile enim, absolutione obtenta, obligationem restituendi minimi facient. Quare saltem moneantur eos in suo peccato iniustitiae reincidere statim ac voluntatem habent non restituendi. 184. — SCHOLION XIII. De violatoribus dominicae. Saepe sese accusant fideles se non observasse dominicam: in­ terrogandi sunt utrum Missam neglexerint an serviliter laborave­ rint. Quoad primum, interrogentur de causa: nam saepesaepius est quia erant in loco ubi S. Missa non celebratur. Notetur etiam Christianos, ubi non habetur Missa, hortandos quidem esse ut precibus suppleant, non tamen sub peccato ad hoc teneri (cf. vol. II, n. 124, sub fine). Quoad alterum, non sunt absolvendi illi christiani qui nulla ur­ gente necessitate, solent diebus de praecepto serviliter laborare. 185. — SCHOLION XIV. De paenitentibus piis. Paenitentes pii censentur ii, qui vitam religiosam intensius colere volunt ideoque frequentius ad Sacramenta accedunt. Quoad ipsos confessarius saepesaepius non primo loco debe145 η 186 DII ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΛ bit peccata absolvere, sed potius eos ad altiora dirigere, unum­ quemque secundum naturam et gratiam suam. De modo quo hoc facere debeat, tractat Theologia Spiritualis (Ascetica et Mystica). Periculum autem unum est in confessionibus talium paenitenlum, cui confessarius attendere debet, ne scii, confessionem potius ex consuetudine instituant, et ita facile bonam disposi­ tionem (contritionem et firmum propositum sese emendandi etiam a minoribus peccatis de quibus se accusant) negligant. Notandum est confessionem sine ulla attritione vel voluntate sese emendandi, esse invalidam et proinde peccatum mortale. Quare etiam tales pacnitentes confessarius quandoque moneat absolutiones multas esse saltem inutiles, si ex parte paenitentis non accedat sincera voluntas sese emendandi. 4. Obligatio docendi. 186. — I. Tenetur confessarius Ignorantes docere veritates fidei quae omni homini explicite credendae sunt necessitate me­ dii, nccnon ea quae sunt necessaria ad Sacramentum fructuose recipiendum. Expiicvhh. Confessarius : per se hoc munus non pertinet ad confessarium, sed ad praedicatorem; indirecte autem etiam per­ tinet ad confessarium: ipse enim tanquam minister Sacramenti debet curare ut omnia requisita ad validam susceptionem Sacra­ menti adsint inter ea autem sunt illae veritates; eas ergo per accidens etiam in confessione docere debet. Necessitate medii: h. e. exsistentia Dei, Deum esse remunera­ torem omnium actionum hominis sine fide in his veritatibus remissionem peccatorum esse impossibilem patet. Cum autem iuxta non paucos Auctores etiam fides explicita in Sstnam Trinitatem ct in Christum Redemptorem sit de neces­ sitate medii, practice etiam has veritates ignorantes confessarius docere debet. Non tamen tenetur confessarius ea ita docere ut paenitens ea memoriter tenere valeat sed ita saltem ut hic ct nunc circa has veritates actum fidei elicere valeat Ulterior instructio pertinet ad praedicatorem et catcchetam 1 46 DE MINISTRO η. 187 ΝΌΤΑ. Si Confessarius paenitentem reperent qui veritates necessario explicite credendas necessitate praecepti vel officia status sui igno­ raret, non tenetur illum instruere ante absolutionem, dummodo paenitens de hac ignorantia, si fuerit culpabilis, doleat camque quamprimum removere se velle promittat: cf. Bened. XIV, 7 Febr. 1742, § 12, et S.C.P.F. 13 Apr. 1807: Sedulo etiam animadvertent confessarii, in aliud tempus reiiciendam esse absolutionem illius qui necessaria necessitate praecepti suo vitio nescit; eoque solum quan doque casu paenitentem absolvi posse, quo se vincibilis huius igno­ rantiae reum cognoscat et accuset, intimeque dolens tum a Deo veniam procetur, tum sacerdoti serio promittat, operam se impense daturum, qua divinae gratiae praesidio discat etiam necessaria praecepti. Probatur. Bened. XIV, 7 Febr. 1742, § 12 et S.C.P.F. 13 Apr. 1807: Curabunt Episcopi ut sacerdotes excipientes confessiones fixum illud immotumque habeant, invalidam esse absolutionem sacramcntalem, quam quis ignoranti res necessarias necessitate medii impertitur; nec posse homines Deo per huiusmodi Sacra mentum reconciliari, nisi prius, excussa huius ignorantiae cali­ gine, ad agnitionem fidei educantur. Idem probatur ex ipsa natura rei: quomodo enim posset quis remissionem peccatorum suorum obtinere, qui non credit in Deum vel non credit Ipsum esse remuneratorem operum eius? Similiter quae necessaria sunt ad fructuose suscipiendum Sacra mentum non possunt ignorari. Gravitas transgressionis. Confessarius qui tales ignorantes non doceret ante absolutionem, committeret peccatum mortale, quia Sacramentum administraret invalide, vel saltem infructuose. 187. — II. Tenetur confessarius conscientiam erroneam paenitentis corrigere, nisi adsit sufficiens ratio relinquendi eum in bona fide. Explicatur. Corrigere: vide vol. I, n. 152. Bona fide: vide vol. I, n. 153, 2. Probatur. Confessarius melius quam quilibet alius potest er­ rores conscientiae detegere; unde nemo plus quam ipse ex officio tenetur errores illos corrigere. 147 11 · Iferme * Jhtol. Mor, - Uf. η. 188-190 DE PAENITENTIA 188. — III. Tenetur confessarius conscientiam dubiam paenitentis pro posse illuminare. Probatur. Nemini melius quam confessario potest paenitens sua dubia patefacere; unde ius habet paenitens ab eo solutio­ nem dubii sui exspectandi. 189. — IV. Tenetur confessarius paenitentem monere de obli­ gationibus ex peccatis eius ortis, nisi adsit ratio sufficiens ad illum relinquendum in bona fide. Explicatur. Obligationibus: e. g. restitutionis, scandali repa­ randi, occasiones removendi, prolem sustentandi, hanc mulierem nubendi, etc. Nisi adsit ratio: ubi autem lex positiva (uti can. 904) exigit monitionem et non permittit ut in bona fide relinquatur, nun­ quam ratio sufficiens adest, nisi quae excusaret a lege. NOTA. Paenitens non tenetur sequi sententiam severiorem, si sententia mitior est probabilis; quare confessarius ei talem obligationem sua­ dere, non autem imponere potest. Probatur. Ex eo quod confessarius debet scire paenitentem esse paratum ad officia sua implenda, sequitur eum teneri paeni­ tentem monere de his obligationibus et ab eo promissionem ex­ quirere, nisi paenitens iam sponte declaret se scire suas obliga­ tiones easque implere se velle. 190. — V. Tenetur confessarius paenitentem docere remedia ad perseverantiam obtinendam et futurum lapsum praecavendum. Probatur. Sacramentum Pacnitentiae non solum est institu­ tum ad peccata praeterita remittenda, sed simul ad vitam futu­ ram emendandam (cf. n. 134). Cum autem generatim paenitentes (etiam doctiores in rebus spiritualibus: nemo enim iudex in propria causa) media naturalia et supernaturalia non tam bene cognoscunt, ius habent doceri a confessario cui intimam ani­ mam patefaciunt. 148 DE MINISTRO η 191-192 191. — SCHOLION. Quid facere debet confessarius qui casum quendam solvere non valet? Imprimis paenitentem ad peritiorem mittat, vel saltem licen­ tiam petat ut ipse confessarius peritiorem consulat si necesse fuerit (cf. n. 205). Interim absolutionem differre tenetur usquedum casum solverit. Quodsi vero durum sit paenitentem relin­ quere non absolutum (et ad hoc eum disponere potest confes­ sarius), potest eum statim absolvere, dummodo paratus sit stare definitivae solutioni. 5. Obligatio disponendi. 192. — I. Tenetur confessarius paenitentem censura ecclesia­ stica a Sacramentis prohibitum ab hac censura solvere ante­ quam eum absolvat ; quodsi facultatem ad hoc non habeat, debet paenitentem ad alium confessarium facultatem habentem mit­ tere vel absolutionem differre usquedum necessariam faculta­ tem a Superiore obtinuerit. Explicatur. Tenetur : supponitur, uti patet, paenitentem etiam contritum esse de peccato propter quod censuram incurrit. Censura ecclesiastica: vide infra, n. 261 ss. Absolvat: in formula absolutionis Ritualis Romani, Tit. IV, c. II, includitur absolutio a censuris. Formula extra Confessio­ nem adhibenda habetur ib., c. III, n. 1-6 et 7. Quodsi facultatem non habeat: si scii, censura est reservata, et confessarius illam facultatem non recepit. Quandonam cesset reservatio, vide infra, n. 277. Probatur. Can. 2250, § 2: Si vero agatur de censura quae im­ pedit Sacramentorum receptionem, censuratus nequit absolvi a peccatis, nisi prius a censura absolutus fuerit. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale committeret con­ fessarius qui talem paenitentem absolveret a peccatis suis ante­ quam a censura cum absolvat (gravis inoboedientia erga Eccle­ siam). Quoad paenam adnexam, cf. can. 2366. 149 η. 193 DE PAENITENTIA 193. — II. Tenetur confessarius in paenitente indisposito vel dubie disposito quantum potest excitare dispositiones necessa­ rias ad fructuosam Sacramenti susceptionem. Explicatur. Tenetur: h. e., non potest eum absolvere nisi prius eas dispositiones excitaverit, et ex altera parte, si non potest eas excitare, non potest eum absolvere. Quantum potest: primarie haec obligatio est ipsius paeniten­ tis. Ex caritate autem tenetur confessarius ad exemplum Christi, qui etiam animam suam dedit pro peccatoribus, tanquam pastor animarum curare ut peccatores cum Deo reconcilientur ; cum au­ tem hic peccator cum Deo reconciliari non possit, nisi prius in eo dispositiones necessariae excitentur, tenetur confessarius ex caritate in eo illas excitare, si hoc sine incommodo proportionate gravi facere potest. Quid sit incommodum proportionate grave, ex circumstantiis iudicandum erit: si defectus dispositionis pro­ venit ex incuria potius quam ex mala voluntate (uti in pueris vel rudibus facilius evenit), facile erit eos disponere, et proinde generatim disponendi erunt nisi confessarius iudicet eos dimittere in casu particulari esse magis salutare, eadem ratione ac supra (n. 175) diximus de absolutione differenda. Si vero defectus dis­ positionis provenit potius ex mala voluntate, generatim difficilius erit eos disponere, sed etiam maius erit periculum ne dimissi a receptione Sacramentorum sese elongent ; quare quo maius est hoc periculum, eo diligentius debebit confessarius curare ut ne­ cessarias dispositiones excitet. Unde e. g. magnus concursus po­ puli ad confessionale generatim non erit sufficiens ratio indispo­ sitos dimittendi. Dispositiones : dolorem, firmum propositum, bonam volunta­ tem circa officia implenda (cf. n. 224 ss.). NOTA. In hoc praesertim elucere debet prudentia misericordiosa confessarii, quod discernat utrum magis proficuum sit bono spirituali paenitentis (non proprio commodo confessarii) eum disponere an ei iniungere ut prius seipsum praeparet ad bonam confessionem. « Quocumque autem animo sunt qui accedunt ad ministrum paeni­ tentiae, nihil ei magis cavendum est, quam ne, sua culpa, diffisus quispiam Dei bonitati, aut Sacramento reconciliationis infensus di­ scedat. Quare, si iusta sit causa cur differenda sit absolutio, verbis, 150 DE MINISTRO η 193 quoad poterit, humanissimis persuadeat confessis necesse est id et munus suum officiumque suum et eorum ipsorum salutem omnino postulare, eosque ad redeundum quamprimum blandissime alliciat, ut, iis fideliter peractis quae salubriter praescripta fuerint, vinculis soluti peccatorum, gratiae caelestis dulcedine reficiantur...» (Encycl. Caritate Christi, 25 Dec. 1825). Probatur. Rit. Rom., Tit. IV, c, I, n. 18: Demum, audita con­ fessione, perpendens peccatorum quae ille admisit magnitudinem ac multitudinem, pro eorum gravitate ac paenitentis conditione, opportunas correptiones ac monitiones, prout opus esse viderit, paterna caritate adhibebit, et ad dolorem et contritionem effica­ cibus verbis adducere conabitur, atque ad vitam emendandam ac melius instituendam inducet, remediaque peccatorum tradet. Encycl. Caritate Christi, 25 Dec. 1825: «Sistunt se quidem multi paenitentiae ministris prorsus imparati, sed persaepe tamen huiusmodi ut ex imparatis parati -fieri possint, si modo sacerdos, viscera indutus misericordiae Christi lesu qui non venit vocare iustos sed peccatores, sciat studiose, patienter et mansuete cum eis agere. Quod si praestare praetermittat, profecto non magis ipse di­ cendus est paratus ad audiendum quam ceteri ad confitendum accedere. Imparati enim illi tantummodo sunt iudicandi, non qui vel gravissima admiserint flagitia, vel qui plurimos etiam annos afuerint a confessione ..., vel qui, rudes condicione aut tardi ingenio, non satis in seipsos inquisierint, nulla fere industria sua id sine sacerdotis opera assecuturi, sed qui, adhibita ab eo ne­ cessaria, non qua praeter modum graventur, in iis interrogandis, diligentia, omnique, in iisdem ad detestationem peccatorum exci­ tandis, non sine fusis ex intimo corde ad Deum precibus, exhausta caritatis industria, sensu tamen doloris ac paenitentiae, qua sal­ tem ad Dei gratiam in sacramento impetrandam disponantur, carere prudenter judicentur ». Gravitas transgressionis. Confessarius qui talem paenitentem sine sufficienti ratione dimitteret, committeret peccatum mortale vel veniale prout maius vel minus damnum causaret paenitenti et minorem vel maiorem rationem ita agendi haberet. Confessa151 η 194-195 DE PAENITENTIA rius qui paenitentem indispositum non disponeret antequam eum absolvat, committeret peccatum mortale, quia Sacramentum in­ fructuose administrat. 194. — SCHOLION. Utrum confessarius possit paenitenti sub peccato mortali imponere obligationem quam ei iudicat ad emen­ dationem necessariam? Agitur de nova obligatione imponenda, ad quam paenitens aliunde non tenetur; e. g. utrum possit confessarius paenitenti sub peccato mortali imponere ut quoties peccatum mortale com­ mittat, eadem die confiteatur. Videtur negative respondendum : nam confessarius non est Su­ perior qui potestatem dominativam habeat. Potest quidem ur­ gere obligationes paenitentis et media emendationis praescribere; sed nisi revera sint medium unicum efficax emendationis, non potest confessarius paenitentem ad ea stricte obligare, etsi illa pro efficacissimis habeat, sed debet illi libertatem relinquere se­ ligendi unum ex mediis. 6. Obligatio satisfactionem imponendi. 195. — Confessarius tenetur ante absolutionem paenitenti quandam satisfactionem proportionatam imponere. Explicatur. Tenetur: solum si paenitens nullam satisfactio­ nem acceptare posset (moribundus sensibus destitutus) non te­ neretur confessarius satisfactionem ullam imponere. Ante absolutionem: ita tamen ut, si illud ante absolutionem quacumque ex causa non fecerit, post absolutionem eam impo­ nere debeat: hoc autem tunc statim faciat, ne paenitens aegre ferat confessarium post confessionem iterum de confessione lo­ qui (cf. n. 204 ss.). Satisfactionem : in satisfactionem imponi potest quodlibet opus bonum, sive opus religionis (oratio), sive opus paenitentiae (ieiunium), sive opus caritatis (eleemosyna), etc.; potest esse opus internum (actus fidei, spei, caritatis, meditatio, etc.) vel opus externum ; potest esse opus iam aliunde obligatorium (Missa dominicalis. etc ) vel non; potest esse opus quod etiam secus fecis152 DE MINISTRO η. 195 set (preces quotidianae) vel omnino supererogatorium ; potest esse opus indulgentiis ditatum vel non; sufficit etiam ut imponatur sub conditione relapsus (si iterum hoc peccatum committis, de­ bes tale opus praestare): expedit tamen ut tunc etiam modica satisfactio absolute imponatur. Curet etiam confessarius ut satisfactionem indoli paenitentis adaptet, ita ut, si fieri potest, simul sit remedium ad vitam emen­ dandam: e. g. avaro eleemosynam, libidinoso camis afflictio­ nem, etc. Practice autem, iuxta praxim hodiernam Ecclesiae, paenitentes vix aliam satisfactionem quam orationem non aegre ferent; et notandum est cum Ballerini: fervens oratio est medi­ cina vel obtinet medicinam cuilibet malo morali. NOTA. Generatim dicunt Auctores confessarium non teneri novam sa­ tisfactionem imponere paenitenti qui sive ante sive statim post absolutionem peccatum bona fide omissum confitetur. Si autem tunc satisfactio non amplius sit proportionata, congruum videtur quandam satisfactionem addere. Incongrue vero imponeretur abstinentia a S. Communione, vel opus nimis diuturnum vel nimis difficile (ieiunium pro operariis qui dure laborant) vel nimis ingratum (explicita petitio veniae, nisi praevideatur paenitentem hoc praestiturum), vel publicum vel quo alii viderent eum graviter peccasse (e. g. ieiunium quod in familia admirationem excitaret, ita ut dicere compellatur sibi in paenitentiam ieiunium esse impositum). Similiter abstineat confessarius ab imponenda satisfactione pecuniaria quae quomodocumque (etiam indirecte) in proprium commodum cedat. NOTA. Si quandoque pacnitentia publica pro criminibus publicis impo­ nenda est, hoc fiat extra confessionem et cum consensu Ordinarii (cf. n. 181-182). Proportionates : h. e. pro gravioribus graviorem, pro leviori­ bus leviorem satisfactionem imponat. Non tamen debet esse per­ fecte proportionata, sed sufficit relativa proportio, qualis hodie in praxi Ecclesiae imponi solet. Simul autem conditionibus ipsius paenitentis attendat. Gravis satisfactio censetur opus quod Ec­ clesia solet sub peccato mortali imponere. Rationes vero ad mi­ 153 η. 195 DE PAENITENTIA nuendam satisfactionem sunt α) infirmitas corporalis vel menta­ lis paenitentis qua maiorem satisfactionem nonnisi cum magna difficultate implere posset : ita graviter aegrotis suggeratur bre­ vis oratio iaculatoria vel praebeatur crucifixus deosculandus vel moneatur ut suam infirmitatem in spiritu satisfactionis ferat; b) si timetur ne paenitens maiorem satisfactionem implere nolit vel ob maiores satisfactiones a frequentatione Sacramentorum absterreatur: quare, si quando gravior satisfactio imponenda est, consultius prius interrogetur paenitens utrum possit eam im­ plere; c) magna contritio paenitentis; d) circumstantiae extraor­ dinariae quae specialem fervorem excitant : exercitia spiritualia, missio, praedicatio iubilaei, etc. ; e) si ipse confessarius pro paenitente satisfacere velit. NOTA. Oratio « Passio Domini Nostri » quae in Rit. Rom. habetur post absolutionem videtur omnia opera paenitentis (quidquid boni feceris vel mali sustinueris) evehere ad valorem satisfactionis sacramentalis. In praxi, in impositione satisfactionis media via incedatur inter nimium rigorismum et nimiam laxitatem. Magis tamen sectanda est misericordia quam severitas, tum quia Sacramentum Paenitentiae est tribunal misericordiae, non irae, tum quia potius re­ spiciendum est bonum paenitentis quam vindicatio iustitiae divi­ nae, quae etiam in Purgatorio continuari poterit. Attamen, ex altera parte, etiam cavendum est ne nimia laxitas non abducat a peccato, sed potius in consuetudine peccandi perseverare faciat et ita paenitenti magis noceat quam prosit. Paenitentes ergo, ubi necesse est, ita disponantur ut etiam graviorem satisfactionem iustam libenter acceptent. Nec obstat timor nc paenitens longio­ rem satisfactionem ex oblivione facile omittat: melius est enim, uti notat Merkelbach (III, 554), ut gravitatis peccati conscius fiat quam ut satisfactionis memor sit. NOTA. Paenitens facilius graviorem satisfactionem acceptabit, si ei impo­ nitur ad intentionem ei gratam, c. g. orationem vel eleemosynam pro defunctis familiae suae, pro prosperitate puerorum, totius fa­ miliae, etc. Probatur. Cone. Trid.: Debent ergo sacerdotes Domini, quan­ 154 DE MINISTRO η. 195 tum spiritus et prudentia suggesserit, pro qualitate criminum et paenitentium facultate, salutares et convenientes satisfactiones iniungere (DB 905). Rit. Rom., Tit. IV, c. I, n. 19: Postremo salutarem et conve­ nientem satisfactionem, quantum spiritus et prudentia suggesse­ rint, iniungat, habita ratione status, conditionis, sexus, et aetatis et item dispositionis paenitentium... Id vero ante oculos habeat, ut satisfactio non sit tantum ad novae vitae remedium et infir­ mitatis medicamentum, sed etiam ad praeteritorum peccatorum castigationem. Can. 887: Pro qualitate et numero peccatorum et conditione paenitentis salutares et convenientes satisfactiones confessarius iniungat. S. Carolus Borrom. (citatus in Instructione S.C.P.F. 3 Oct. 1736): Confessarius prudens pro imponenda paenitentia nec ita levem adhibeat, ut clavium potestas inde contemnatur, et ipse peccatorum alienorum evadat particeps; nec ita etiam gravem aut diuturnam, ut paenitentes ei obsequi recusent, aut acceptam ex integro non exsequantur. — In paenitentia imponenda adhi­ bebit et prudentiam et pietatem et justitiam; habebit rationem status, conditionis, sexus et aetatis, etc. Quamobrem talem im­ ponat, qualem ab eo praestari posse iudicet; proinde aliquando, si ita viderit expedire, illum interroget an possit anve dubitet paenitentiam sibi iniunctam peragere, alioquin eam mutabit aut minuet. Considerabit item animum mentemque paenitentis ac lictum, gemitum et lacrymas intimi doloris indices... Pauperibus eleemosynam non imponat ; nec iis qui ex proprio labore victum quaerunt, ieiunium indicatur, quod et in aliis paenitentiis obser­ vandum. Gravitas transgressionis. Confessarius qui nullam satisfactio­ nem imponeret, peccatum mortale committeret, quia Sacramen­ tum incomplete administrat; iuxta quosdam autem Auctores (ergo probabiliter) peccatum eius esset mortale vel veniale, prout gravem vel levem satisfactionem imponere teneretur. Qui sine rationc sufficienti levem imponeret dum gravem imponere de­ beret, committeret peccatum veniale. 155 η. 196 DE PAENITENTIA 196. — SCHOLION I. De commutatione satisfactionis. Commutatio est substitutio unius operis (sive melioris sive aequalis sive minoris) pro alio quod fuerat in satisfactionem sacramentalem impositum, ita ut prior obligatio cesset novaque incipiat. NOTA. Tenent tamen quidam paenitentem post commutationem eligere posse inter primam et alteram satisfactionem. Cum commutatio sit verus actus iurisdictionis, evidenter non­ nisi a confessario fieri potest, nec potest ipse paenitens vel alius iurisdictionem non habens (saltem pro tali paenitente) ullam satisfactionem commutare, etiam in opus evidenter melius: nam commutatio implicat cessationem prioris obligationis et induc­ tionem novae, quod nonnisi iurisdictionem habens efficere potest. Cum autem satisfactio complementum sit iudicii sacramenta­ lis, etiam commutatio quandam relationem cum iudicio sacramentali habere debet : quare ipse confessarius qui satisfactionem imposuit, potest eam etiam extra confessionem commutare quamdiu commutatio cum priore absolutione moraliter cohaeret : h. e., solent dicere moralistae, quamdiu confessarius sive ex me­ moria confessionis factae sive ex gravitate satisfactionis quan­ dam generalem cognitionem peccatorum tenet. Alius vero confes­ sarius qui illam satisfactionem non imposuit, non potest eam extra confessionem commutare; utrum autem ad hoc requiratur nova accusatio, saltem generalis, peccatorum pro quibus satis­ factio imposita fuit, disputatur inter Auctores. Sufficere videtur ut confessarius priorem satisfactionem cognoscat et rationes pro commutatione: non enim agitur de novo iudicio super illa pec­ cata ferendo, sed solum de satisfactione commutanda. Ad illam commutationem faciendam evidenter requiritur iusta causa : commutatio enim est quaedam species dispensationis qua paenitens eximitur a priore obligatione (cf. vol. I, n. 95); cum autem non simpliciter eximatur, sed loco prioris obligationis nova imponatur, non requiritur causa tam gravis ac pro dispen­ satione; haec vix deerit ubi commutatio fit in melius vel in aequale. NOTA Commutatio non fit seu prima obligatio non levatur co quod pae- 156 DE MINISTRO Π. 197 nitens non facta mentione de priore confessione et satisfactione, peccata sua iterum confitetur, sed debet paenitens explicite deside­ rium suum manifestare se velle a priore obligatione liberari, vel saltem debet confessarius explicite velle primam obligationem le­ vare: secus enim actus voluntatis iurisdictionis, qua prima obligatio solvatur, non ponitur, et proinde effectum non sortitur. E contra, prima obligatio tunc subsistit, et nova satisfactio ex nova absolu­ tione additur. 197. — SCHOLION II. Quaedam satisfactiones utilius imponen­ dae. Ex Iorio, III, 402-404. I. Opera pietatis. 1. Orationes vocales, Pater, Ave, Credo, Litaniae B. Μ. V., Ro­ sarium sive eius tertia pars; preces matutinae et vespertinae. 2. Orationes mentales (discrete) pro capacitate paenitentis; pro rudibus, cogitatio aliqua de inferno, de morte, de passione Chri­ sti, mane aut vespere, v. g. per tempus unius Ave. 3. Actus fidei, spei, caritatis, contritionis, fiduciae in Deum, conformitatis divinae voluntati ; propositi non peccandi... toties... v. g. mane, vespere, praesertim in tentationibus vel animi de­ jectione. 4. Exercitium Viae Crucis, praesertim quando fit in communi ; preces novendiales in honorem B. Μ. V. vel alicuius Sancti. 5. Visitatio ecclesiae vel altaris cuiuslibet, vel alicuius in par­ ticulari ad aliquid ibi orandum, aut petendam gratiam non am­ plius peccandi. 6. Lectio pia, v. g. per quadrantem die dominica, vel unum aut alterum caput v. g. Imitationis Christi, Vitae Sanctorum vel al­ terius libri pii, etc. 7. Frequentatio Sacramentorum, tali die, vel tempore aut tot vicibus. Hic caute agat confessarius, nec imponat obligationem iis, qui raro confitentur, ut semel vel bis in mense accedant ad tribunal paenitentiae per annum; sed hoc non iniungat nisi una, et forte altera vice, et solis paenitentibus id libenter acceptan­ tibus, et prudentem spem de futura propositi exsecutione prae­ bentibus. 8. Oblatio suimet ipsius Deo summo mane, signum crucis, va­ 157 η. 197 DE PAENITENTIA riae adspirationes seu orationes iaculatoriae ad Christum, ad Cor lesu, ad B. Μ. V., ad Angelum Custodem, etc. (ordinarie non sunt multiplicandae). 9. Auditio concionum, catechismi, assistentia officiis Ecclesiae, v. g. Missae solemni, Vesperis, etc., vel exercitiis spiritualibus, aut pio exercitio mensis mariani, vel aliis huiusmodi, saltem aliquoties. 10. Examen generale conscientiae vespere, saltem per breve tempus; item examen particulare circa talem defectum, vel ta­ lem pravam consuetudinem ex firmo emendationis proposito. 11. Opera mortificatiOxNIS. 1. leiunium vel integrum iuxta leges Ecclesiae, vel partiale iuxta vires physicas ac morales paenitentis. Non tamen impo­ nenda est huiusmodi paenitentia nisi raro, et iis solum, qui eam libenter accepturi sunt. 2. Subtractio aliqua cibi, quae corporis sanitati aut officiis seu laboribus paenitentis nullo modo nocere possit. 3. Abstinentia a vino vel liquore inebriante, tali die, tali tem­ pore; aut non excedere certam quantitatem. 4. Orare flexis genibus, aut brachiis in modum crucis extensis, deosculari terram humilitatis causa, breves peregrinationes in­ stituere. 5. Offerre Deo aliquoties aegritudines, morbos, aut alias occur­ rentes vitae aerumnas, patienter eas ferendo. 6. Castigare corpus moderate, discreta maceratione, aliqua fla­ gellatione, situ incommodo. (Sed haec rarissime iniungenda, imo cum magna discretione permittenda). 7. Subtractio aliqua somni ordinarii praesertim surgendo ma­ turius mane, aut hora determinata in pigritiae medelam, aut etiam ad tentationes impuras praecavendas. 8. Privari aliquando recreatione etiam honesta, v. g. theatri aut alterius spectaculi solatio; reprimere nimiam curiositatem in auditu, in visu; non sistere tamdiu ad domus ianuam aut fe­ nestras. Hoc praesertim convenit puellis vanitati praeter modum addictis. 158 DE MINISTRO η. 197 III. Paenitentiae medicinales. Cum generatim loquendo contraria contrariis curentur, iniungi, aut tantum suaderi poterunt sequentes paenitentiae, cum dis­ cretione tamen, attenta praesertim qualitate et bono maiore paenitentium. 1. Paenitentibus raro et male orantibus imponantur preces breves mane aut vespere, per hebdomadam circiter persolven­ dae. Tepidis, lectiones piae, vel orationes iaculatoriae aliquoties in die faciendae, paucae tamen, et ad paucos dies, ne oblivione omittantur, aut paenitentem contorqueant. Tentatis contra fidem et spem, actus fidei, spei, fiduciae, vel recitatio Symboli Aposto­ lorum, etc. 2. Blasphemis reverentia externa in Deum, in crucem... v. g. deosculari reverenter crucifixum, vel imagines sacras, aut dicere devote : Sit nomen Domini benedictum, vel : Laudetur lesus Christus. 3. Illis qui saepe Missam omittunt, aliqua Missa supererogatoria audienda, v. g. duplex die dominica aut una die feriali, vel visitatio aliqua sanctissimi Sacramenti pluries facienda, etc. 4. Servantibus odium, opera aliqua caritatis in proximum, v. g. inimicum salutare, aut alloqui (prudenter tamen) ; oratio et actus caritatis pro proximo in genere, et etiam specialiter pro inimicis, recitatio orationis dominicae pro iisdem, praesertim horum ver­ borum: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus de­ bitoribus nostris. 5. Amatoribus mundi eiusque pomparum, meditatio aliqua de vanitate rerum mundanarum, v. g. dum mane surgunt aut cubile petunt, vel renovatio sponsionum in Baptismo factarum. 6. Superbis officia quaedam humilitatis, v. g. deosculari terram, visitare pauperes, vel ipsis benigne subvenire, eos humaniter tractare, vel elicere varios actus humilitatis, v. g. dicere cum pu­ blicano: Domine, propitius esto mihi peccatori. 7. Libidinosis aliqua mortificatio, aut commoditatum subtrac­ tio, praesertim fuga occasionum, oratio, Sacramentorum fre­ quentatio, firmi propositi frequens renovatio, Novissimorum me­ moria, etc. 159 η. 198 DE PAENITENTIA 8. Furibus et avaris eleemosyna aliqua iuxta eorum facultates, etiamsi as unicus aliquoties in pauperes vel in ecclesiam erogan­ dus esset. Nunquam autem imponendae sunt graves eleemosynae, nisi libenter acceptentur. 9. Gulosis et ebriosis subtractio aliqua ciborum, abstinentia a cibo et potu extra consuetas refectiones, vel abstinentia a vino tali die, aut prohibitio ne in refectionibus talis vini quantitas excedatur, etc. B. POST ADMINISTRATIONEM SACRAMENTI 1. Obligatio corrigendi errores commissos. 198. — Errores a confessario commissi in administratione Sa­ cramenti Paenitentiae, possunt ad tres species reduci: 1) circa absolutionem: ita ut non vel invalide absolverit vel absolverit indispositum; 2) circa actus paenitentis : tunc error est negativus, si integri­ tatem confessionis non procuraverit vel satisfactionem non im­ posuerit ; error est positivus, si false instruxerit paenitentem e. g. dicendo talem actionem (quae revera est peccatum) esse licitam ; 3) circa obligationes paenitentis : si ei obligationem indebite imposuerit vel eum indebite ab ea deobligaverit. Hi errores possunt comitari vel nullo damno vel damno spiri­ tuali vel temporali sive paenitentis sive tertii. Ita esset error sine ullo damno, si integritatem confessionis non procuraverit, vel sa­ tisfactionem non imposuerit, vel si paenitenti dixerit ipsum lege ieiunii non teneri vel cras non esse festum de praecepto dum re­ vera est: peccatum enim materiale quod inde committeret pae­ nitens, nemini ullum damnum infert; si vero paenitentem non absolverit, et hic inde putet se esse absolutum, vel si eum non obligaverit ad occasionem peccati fugiendam, damnum spirituale ei infert; si autem paenitentem obligavit ad restitutionem ad quam non tenetur, damnum temporale infert paenitenti ; si eum deobligavit a restitutione ad quam tenetur, damnum temporale infert tertio. 160 DE MINISTRO η. 199-200 199. — PRINCIPIA I. Confessarius qui culpabiliter errorem sine ullo damno commisit, tenetur illum errore • I corrigere, si sine incommodo proportionate gravi fieri potest. Explicatur. Incommodo proportionate gravi: obligatio haec oritur ex officio confessarii procurandi rectam administrationem · Sacramenti; quare proportio debet esse inter incommodum ex correctione erroris oriens et gravitatem erroris et culpae : ita, ut obligatio corrigendi errorem adsit, eo minus requiritur incom­ modum quo maioris momenti est error vel quo maior fuit culpa in errore committendo. Notandum est hoc incommodum genera­ tim adesse, si defectus extra confessionem corrigendus esset: nam generatim admitti potest paenitentem aegre ferre ut de re in confessione antea tractata iterum loquatur confessarius. In­ tra confessionem vero rarius aderit, cum intra confessionem ge­ neratim talis error facilius corrigatur si animadvertitur. Probatur. Confessarius utpote minister Sacramenti tenetur cu­ rare ut Sacramentum rite conferatur; si ergo culpa sua error irrepsit, tenetur eadem obligatione illum errorem corrigere in quantum potest. Propter incommodum proportionate grave ta­ men potest permittere ut ille error (illud malum) subsistat (cf. vol. I, n. 49). Gravitas transgressionis. Errorem non corrigere si nulla ratio proportionate gravis adest, idem peccatum est ac illum errorem committere: unde eadem culpabilitas quae habetur in commit­ tendo errore, habetur in negligentia eum corrigendi, nisi incom­ modum inde oriens minuat vel imo auferat culpam. 200. — II. Confessarius qui culpabiliter errore suo damnum spirituale intulit paenitenti, tenetur ex iustitia illud damnu: II re­ parare; quodsi hoc sine laesione sigilli fieri potest, ad hoc etiam extra confessionem tenetur. Explicatur. Culpabiliter : etiam voluntario in causa (vol. I, n. 49). Damnum spirituale: si paenitens non vel invalide est absolu­ tus, et non habet perfectam contritionem, manet in peccato mor161 η. 200 de PAENITENTIA tali usque ad proximam confessionem; quod est maximum dam­ num, praesertim si paenitens interim moreretur. Si eum deobligavit a periculo peccati fugiendo, in periculum peccati eum posuit : quod est damnum spirituale : illa et similia damna, quae ei culpabili suo errore intulit, reparare tenetur. Tenetur: pro gravitate damni ad hoc tenetur cum maiore vel minore proprio incommodo, eodem modo ac tenetur Sacramen­ tum administrare (cf. n. 22): ita, si paenitens inde venit in ex­ trema necessitate spirituali (e. g. moribundus), tenetur etiam cum periculo propriae vitae. Ex iustitia: nam eo quod assumit munus illius hominis con­ fessionem audiendi, ex officio tenetur eius bonum spirituale in hac confessione promovere, et damnum spirituale ab eo avertere. Damnum reparare: h. e. debet in quantum potest media adhi­ bere ut paenitentem de errore moneat, saltem implicite. Ita, si error solum consistit in invalida absolutione, et paenitens non­ dum abivit, potest supplere absolutionem (dummodo iurisdictionem habeat), vel si paenitens iam abivit, debet pro posse paeni­ tentem monere de invaliditate absolutionis. Si error consistit in erroneo consilio, potest procurare ut scientia paenitentis corri­ gatur (sive in confessione, sive in conversatione, sive in praedi­ catione: sed caveat ne sigillum laedatur). Sine laesione sigilli: cf. infra, n. 204 ss. Notandum laesioni si­ gilli aequiparandum esse, si paenitens aegre ferret quod confes­ sarius sive extra confessionem sive intra aliam confessionem, de peccatis prioris confessionis iterum loquatur. Quodsi error con­ sistit in invalida absolutione, difficilius laeditur sigillum, cum confessarius dicere possit: absolutio quam dedi tibi fuit inva­ lida, vel oblitus sum tibi absolutionem dare. Extra confessionem: extra illam confessionem in qua error commissus fuit ; intra subsequentem confessionem enim vel extra omnem confessionem de rebus confessionis loqui eodem modo est usus scientiae ex confessione haustae, qui usus sine licentia paenitentis non est licitus; quare tunc errorem corrigere non potest, nisi sine sigilli laesione fieri possit. Notandum tamen intra subsequentem confessionem paenitentes generatim facilius con­ sentire quam omnino extra confessionem. 162 DE MINISTRO η. 201-202 Gravitas transgressionis. Gravitas talis transgressionis (non reparandi damnum) non potest determinari : augetur gravitate damni et gravitate culpae in damno inferendo, minuitur vero gra­ vitate incommodi proprii in damno reparando. 201. — III. Confessarius qui culpabiliter errore suo damnu II spirituale intulit tertio, tenetur ex caritate illud damnum re­ parare. Explicatur. Tertio: e. g. si paenitentem non obligavit ad de­ nuntiandum perversorem iuventutis qui in quadam communitate (e. g. collegio) alios ad peccata gravia allicit, grave damnum in­ fert omnibus aliis qui periculo perversionis sunt expositi. Tenetur: pro gravitate damni cum maiore vel minore proprio incommodo. Ex caritate : cum erga tertium uti confessarius nullum officium habeat, obligatio haec non est ex iustitia, sed ex caritate. Gravitas transgressionis. Augetur gravitate damni et gravitate culpae in damno inferendo; minuitur vero gravitate proprii in­ commodi in damno reparando. 202. — IV. Confessarius qui culpabiliter errore suo positive damnum temporale intulit sive ipsi paenitenti sive tertio, tenetur ex iustitia hoc damnum reparare. Explicatur. Culpabiliter : etiam voluntario in causa. Ipsi paenitenti : e. g. obligando eum ad restitutionem ad quam non tenebatur vel ad rescindendum contractum sibi favorabilem validum, etc. Tertio: e. g. deobligando paenitentem a restitutione facienda ad quam tenebatur. Tenetur: pro gravitate damni tenetur ad restitutionem cum maiore vel minore incommodo proprio: vide vol. II, n. 591 ss. Quodsi autem sine laesione sigilli damnum nullo modo reparare possit, ab eo reparando excusatur: praevalet enim obligatio si­ gilli servandi. Ex iustitia : restitutio enim ex damno culpabiliter illato semper obligat ex iustitia; vide vol. II, n. 591. 163 12 - Herme . * Theol. Mor. - IH. η 203-204 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΑ Damnum reparare: debet, si potest, procurare, ut ille qui propter errorem confessarii damnum intulit, illud damnum re­ paret; quodsi hoc impossibile sit, debet ipse confessarius dam­ num reparare. De modis damni reparandi, vide vol. II, n. 595. Cavere tamen debet ne talem modum seligat quo sigillum lae­ datur. Probatur. Vide vol. II, n. 591, ubi de damnificatione voluntaria. Gravitas transgressionis. Vide ibidem. 203. — V. Confessarius qui inculpabiliter damnum spirituale vel temporale intulit, tenetur ex caritate illud damnum reparare si absque proprio incommodo fieri potest. Explicatur. Inculpabiliter : neque in se neque in causa culpa­ biliter. Probatur. Non potest confessarius esse responsabilis pro dam­ no a se absque ulla culpa illato; ex altera parte autem debet a proximo avertere omne damnum quod absque proprio incom­ modo avertere potest: quae est obligatio ex caritate. Ea obligatio eo magis urget cum damnum hoc, etsi absque culpa, tamen ab ipso illatum sit. Gravitas transgressionis. Non reparare damnum inculpabili­ ter illatum quod absque proprio incommodo reparari potest, est peccatum mortale vel veniale prout damnum maius vel minus est. 2. Obligatio sigillum servandi. 204. — NOTIO. Sigillum sacramentale est obligatio servandi secretum de omnibus quae paenitens in confessione in ordine ad absolutionem sacramentalem dixerit, de ipsisque non loquendi etiam cum ipso paenitente, nisi ipse paenitens ad hoc licentiam dederit. XOTA Non contundendum est sigillum cum prohibito usu scientiae ex confessione haustae, de quo infra, n 212. Sigillum semper supponit audientes etiam scire, vel saltem suspicari posse de quanam per­ sona agatur. 164 DE ΜIN ISTRO η. 204 Explicatur. In confessione: etiam in confessione sacrilega, vel in qua absolutio non datur, dummodo confessio facta sit in or­ dine ad absolutionem. In ordine ad absolutionem : non cadunt sub sigillo (etsi pos­ sint cadere sub secreto naturali commisso) quae non dicuntur in ordine ad absolutionem, sed solum ad petendum consilium, vel si paenitens solum simulat confessionem, e. g. ante matrimo­ nium, et sponte dicit se non velle absolutionem sed solum testi­ monium peractae confessionis, vel si veniret solum ad furandum. Si autem consilium petitur et statim apud ipsum instituitur con­ fessio, omnia illa etiam pertinent ad sigillum, saltem si consi­ lium petitur cum intentione confessionem instituendi si necesse fuerit: tunc enim consilium petitur in ordine ad absolutionem. — Quidnam in specie cadat sub sigillo, vide infra, n. 206. Dixerit: vel etiam scripserit, si scii, in scriptis fecit suam con­ fessionem vel scriptam confessionem coram confessarium legit; et tale scriptum cadit sub sigillo tum ante, tum in, tum post con­ fessionem, ita ut si quis tale scriptum legerit antequam paeni­ tens confessionem instituerit vel durante confessione vel post­ quam confessionem instituerit, sigillo servando teneatur: nam tale scriptum censendum est confessio iam inchoata vel accusa­ tio permanens. NOTA. Non bene videtur cur, iuxta sententiam quam Genicot (II, 384, VIII) communissimam vocat, sigillo non teneatur qui invenerit vel legerit chartam in qua paenitens extra tempus et locum confessionis con­ fessionem suam praeparaverit: etsi sit medium quod paenitens ele­ gerit ad sese praeparandum ad confessionem, vere censenda est confessio iam inchoata vel confessio permanens, nec apparet quo­ modo locus ubi illam invenerit vel legerit, faciat illam non esse obiectum sigilli. Non loquendi: vel scribendi vel aliter manifestandi: confessa­ rius proinde non potest sine licentia paenitentis in casu diffici­ liore consulere peritiorem, nisi hoc ita facere possit ut hic nullo modo scire vel etiam suspicari possit de quanam persona aga­ tur: ita si casus manifeste agat de vidua et in pago sunt solum duae vel tres viduae, non liceret sine licentia paenitentis de casu loqui. Etiam cum ipso paenitente non licet sine praevio eius con­ 165 η 205 DE PAENITENTIA sensu de illis loqui, imprimis extra confessionem, sed etiam in subsequent! confessione nisi agatur de paenitente qui frequenter apud illum confessarium confitetur illud peccatum : tunc enim licet peccata vitae anteactae in memoriam revocare ad melius eum adiuvandum ut sese corrigat ; secus autem non licet, quia paenitentes solent aegre ferre quod confessarius praeteritorum peccatorum memoriam conservaverit. Licentiam: non sufficit licentia praesumpta, sed requiritur li­ centia expressa et prorsus libera, nec ullo modo vi aut metu etiam reverential! extorta. Paenitens potest hanc licentiam con­ cedere prout vult : sive ut confessarius solum secum de peccato loquatur, sive ut solum cum tali persona de hac re loquatur ad consilium petendum, sive ut confessarius solum cum complice de re loquatur ut illum moneat, sive ut confessarius soli superiori nomen complicis revelet quod secus ipse paenitens revelare in conscientia teneretur (e. g. si inter alumnos scholae est quidam perversor iuventutis), etc. NOTA. Confessarius, praesertim extra confessionem, hanc licentiam non petat nisi ab eis quos praevidet consensum esse daturos, nam multi paenitentes ipsam petitionem licentiae extra confessionem iam aegre ferre solent. 205. — SCHOLION. Quid facere debet confessarius qui casum quendam solvere non valet? Si potest eum per seipsum solvere (e. g. per libros), hoc facere debet. Si vero alium consulere necessarium iudicat, et hoc non possit nisi personam paenitentis revelet, prius petere debet licentiam paenitentis : potest illum hortari ut illam licentiam concedat, di­ cendo illum alium eodem modo ac ipsum confessarium sigillo teneri. Si autem omnino licentiam dare non vult, debet eum ad peri­ tiorem mittere; quodsi etiam hoc non vult, debet quantum potest per seipsum casum solvere, reliqua misericordiae divinae relin­ quere. Quid quoad absolutionem facere debeat, vide supra, n. 191. 166 DE MINISTRO η. 206 206. — OBIECTUM. Obiectum sigilli sacramentalis sunt: 1. Per se: d) omnia peccata tum mortalia tum venialia, etiam publica, in confessione declarata, necnon omnia (circumstantiae, complices, etc.) quae in declaratione peccatorum dicta sunt, et­ iamsi omnino fuerunt superflua : ita, si paenitens dicit se in iti­ nere ad talem civitatem peccasse, factum itineris (in quantum ex confessione notum est) cadit sub sigillo, etsi pro declarando pec­ cato haec circumstantia omnino superflua fuerit (possent enim alii suspicari eum in hoc itinere peccasse); vel si dicit se de adul­ terio Titii locutum esse, adulterium Titii cadit sub sigillo. NOTA. 1. Peccata mortalia ita cadunt sub sigillo, ut solum dicere talem personam commisisse peccatum mortale absque ulteriore specifica­ tione, iam sit laesio sigilli; peccata venialia vero non ita, sed solum si dicitur illum tale peccatum veniale commisisse, laeditur sigillum; si autem dicitur cum peccata venialia commisisse (absque ulla spe­ cificatione) non laeditur sigillum, quia si quis confitetur certe saltem peccata venialia confiteri censetur; e contra, si dicitur eum multa vel graviora venialia accusasse, laeditur sigillum. Caveat tamen confessarius, ne talibus locutionibus scandalum pariat vel confessionem in genere apud audientes odiosam reddat. 2. Peccata vel facta confessario tum e confessione tum aliunde nota, etiam cadunt sub sigillo in quantum sunt ex confessione nota. Ita laederet sigillum confessarius qui diceret paenitentem illud pecca­ tum (ab omnibus notum) confessum esse, vel etiam eum illud pec­ catum cum magna contritione confessum esse; similiter laederet sigillum si factum, de quo alii loquuntur, ex confessione confirmaret vel minus accurata corrigeret. b) petitio consilii, si in ordine ad absolutionem petitum fuit. c) negatio absolutionis. d) paenitentia imposita, quia inde ad gravitatem peccatorum concludere possent. 2. Per accidens : quidquid ex confessione notum est et paenitenti gravamen esse possit: «) ipsum factum confessionis, c. g. si clam venit paenitens ne ex confessione instituta suspicio de peccato oriatur: ita si quis furtum commisit et clam paenitens venit ad confessionem et re­ stitutionem vult facere per confessarium ne suspicio furti com­ missi in ipsum cadat: tunc ipsum factum confessionis cadit sub 167 η. 207 DE ΡΛΕΝΙΤΕΝΤΙΑ sigillo. In ordinariis circumstantiis vero factum confessionis non cadit sub sigillo. b) defectus paenitentis sive animi sive corporis. Ita defectus corporis quem celare vult et potest, quem autem in confessione manifestavit, etiamsi non fuerit necessarium, cadit sub sigillo; similiter scrupulositas (scrupuli autem cadunt sub sigillo per se). Si illi defectus sunt aliunde noti, tamen cadunt sub sigillo qua­ tenus ex confessione cognoscuntur, ita ut laederet sigillum qui diceret se de facto in confessione expérimentasse talem hominem esse scrupulosum. c) peccata in ipsa confessione commissa, e. g. impatientia, con­ tumeliae in confessarium, etc. per accidens possunt cadere sub sigillo, in quantum scii, eorum revelatio suspicionem excitare posset de gravioribus peccatis accusatis vel de mala dispositione paenitentis vel de negata absolutione. Peccata vero potius occa­ sione confessionis quam in ipsa confessione commissa, non ca­ dunt sub sigillo. Ita si quis durante confessione furaverit, hoc furtum non caderet sub sigillo, nisi paenitentia tactus, hoc pec­ catum statim confessus fuerit. NOTA. 1. Materia sigilli ergo non sunt: a) Dei dona et virtutes, opera bona, etc.; cum autem paenitentes earum revelationem aegre fer­ rent, cadunt sub secreto naturali, saltem durante vita paenitentis. b) Ea quae supra indicavimus per accidens cadere sub sigillo, si circumstantiae in quibus caderent sub sigillo, non adimplentur. 2. Maxima autem prudentia confessario necessaria est circa ea quae pertinent ad confessionem, ita ut nihil omnino dicere debeat quod quomodolibet possit reddere confessionem odiosam apud quemlibet. 3. Quod probabiliter non est materia sigilli, tanquam materia haben­ dum est, nec licet in hac re sententiam probabilem sequi. 207. — SUBIECTUM. I. Ad sigillum obligatur primario et per se confessarius etiam fictus vel per errorem existimatus. Explicatur. Fictus: ergo etiam laicus qui se fingeret confes­ sarium. Existimatus : si paenitens erronee putans talem hominem esse confessarium, ei peccata sua confiteretur. 168 DE MINISTRO η. 208 208. — II. Secundario et per accidens tenetur omnis alius ad quem quomodocumque notitia ex confessione sacramentali, quae sit obiectum sigilli, pervenerit. Explicatur. Omnis alius: ita interpres, si per interpretem confessus fuerit paenitens; adstantes qui sive casu sive de industria aliquid ex confessione audierint; omnes quibus con­ fessarius sive ex malitia sive ex imprudentia aliquid ex confes­ sione revelaverit, ita ut ne inter se quidem de hac re loqui pos­ sint (c. g. si confessarius in praedicando imprudenter aliquid dixerit, audientes de hac re ne inter se quidem loqui possent); Superior a quo facultas petitur absolvendi a reservato vel cui se sistit paenitens in casu necessitatis iam absolutus cum obliga­ tione sese sistendi Superiori ; illi quos confessarius de licentia paenitentis consuluit; omnis qui sive casu sive industria legit confessionem alterius in ordine ad absolutionem petendam scrip­ tam ; omnis qui sive casu sive industria legit epistolam ad Supe­ riorem directam ad petendam facultatem absolvendi a reservato vel responsum Superioris. NOTA. 1. Qui industria conatur aliquid ex confessione audire vel scriptum uti supra legere, non solum tenetur sigillo servando, sed insuper iam mortaliter peccat contra sigillum. 2. Etiam ille qui solum factum confessionis clandestinae vel solum factum recursus ad Superiorem sciret, teneretur sub sigillo illud factum non revelare, etiamsi nesciat de quonam peccato agatur, quia paenitenti onerosum esset et alii forsitan inde peccatum grave suspicari possent: sicut enim confessario non licet dicere (in genere) paenitentem peccatum mortalem confessum esse, ita etiam e. g. servo non licet dicere parochum recursum ad S. Sedem instituisse, vel talem hominem clam venisse ad confitendum. 3. Ipse paenitens non tenetur ad secretum servandum de his quae confessus est. Ea vero quae confessarius dixit, etsi non sint obiectum sigilli ex parte paenitentis, sunt tamen obiectum secreti naturalis, in quantum possunt pro confessario inferre gravamen, et ipse con­ fessarius non potest sese defendere (cum sit ligatus sigillo). Quare educandi sunt christiani ut nihil unquam dicant extra confessionem, eorum quae confessarius dixit; sed ex altera parte, cum experientia constet paenitentes facile de his loqui, confessarii prudentes sint in his quae dicunt. 169 η. 209-210 DE PAENITENTIA 209. — SCHOLION. Quid facere debet confessarius aliusve, si interrogatur circa illa quae ad sigillum pertinent? Etiamsi a maxima auctoritate interrogatur, debet dicere se nihil scire vel se ad talem quaestionem respondere non debere. Et ita quidem semper dicere debet, ne ex eo quod quandoque sic dicit, quandoque ad quaestionem respondet, alii concludere possint ad culpabilitatem illius personae. Et hoc responsum (se nihil scire) potest etiam, si opus fuerit, iuramento firmare. Si vero post confessionem (e. g. infirmi) interrogetur utrum S. Communio danda sit, respondeat semper: Rogate ipsum (in­ firmum) utrum S. Communionem recipere velit necne. 210. — PRINCIPIUM. Omnibus qui sigillo servando obligantur, severissime prohibitum est, etiam cum periculo propriae vitae vel ipsius reipublicae, sive in vita sive post mortem paenitentis, illud sigillum etiam in minima re, directe vel indirecte violare, etia II si probabilius haec res ad sigillum non pertineat. Explicatur. Omnibus qui sigillo servando obligantur : sive pri­ mario sive secundario; vide supra, n. 207-208. Severissime prohibitum est: ita ut non detur parvitas mate­ riae; potest quidem esse causa minuens voluntarium (e. g. inadvertentia) et proinde minuens gravitatem peccati, sed nunquam est peccatum veniale ex parvitate materiae revelatae, h. e. si quis vel minimam rem revelat, committit peccatum mortale. Quoad paenas violationi sigilli adnexas, vide infra, n. 214. Etiam cum periculo: nulla est causa excusans ab hac obliga­ tione, neque ipsa propria vita salvanda neque bonum reipublicae ; unde neque dispensatio neque epikeia in hac re dari potest. Sive in vita sive post mortem paenitentis : si enim peccata no­ stra post mortem revelari possent, hoc confessionem odiosam redderet apud multos paenitentes; quare obligatio sigilli etiam post mortem paenitentis perdurat. Directe: directe violatur sigillum quando peccatum in confes­ sione accusatum et persona paenitentis manifestantur. Sufficit ut persona ita indicetur ut de illa nullum dubium esse possit, et­ iamsi ab audientibus non cognoscatur nec unquam cognoscetur ; 170 DE MINISTRO η. 210 ita si dicitur: praefectus talis urbis adulterium commisit; vel: primum peccatum quod audivi hodie fuit furtum (nisi nemo scire possit quisnam sit primus qui apud ipsum confessus sit). Nec requiritur ut audientes sciant confessarium ex confessione loqui : sufficit ut de facto ex confessione loquatur. Indirecte: indirecte violatur sigillum si peccatum ita revelatur, ut audientes ex dictis vel factis (omissionibus) suspicari possint quisnam illud peccatum confessus sit. Non requiritur ut de facto suspicentur, sed sufficit ut prudens suspicio oriri possit. Ita si quis auditis paucis confessionibus revelat peccatum in his audi­ tum, vel si dicit se in tali communitate vel in tali pago hoc pec­ catum audiisse, indirecte laedit sigillum, saltem si communitas vel pagus non est magnus. Etiamsi probabilius : in materia sigilli non licet sequi senten­ tiam probabilem, sed usquedum vere probabilis sit sententia te­ nens talem materiam cadere sub sigillo (sive sit dubium facti : num aliquid dictum sit in ordine ad confessionem — sive sit du­ bium iuris : num aliquod dictum vel factum laedat sigillum), con­ fessarius aliique tenentur ad sigillum servandum. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Cone. Later. IV (a. 1215): Caveat autem omnino, ne verbo aut signo aut alio quovis modo aliquatenus prodat peccatorem : sed si prudentiore consilio indi­ guerit, illud absque ulla expressione personae caute requirat, quoniam qui peccatum in paenitentiali iudicio sibi detectum praesumpserit revelare, non solum a sacerdotali officio deponen­ dum decernimus, verum etiam ad agendam perpetuam paenitentiam in arctum monasterium detrudendum (DB 438). Can. 889 : Sacramentale sigillum inviolabile est ; quare caveat diligenter confessarius ne verbo aut signo aut alio quovis modo et quavis de causa prodat aliquatenus peccatorem. — Obligatione servandi sacramentale sigillum tenetur quoque interpres aliique omnes ad quos notitia confessionis quoquo modo pervenerit. Ex ratione: Christus obligavit omnem peccatorem ad peccata sua mortalia, etiam secretissima, accusanda apud sacerdotem. Hoc autem esset plerumque actus heroicus, si paenitens non ha­ beret certitudinem absolutam, ex hac accusatione revelationem 171 η. 211 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΑ peccati omnino excludi. Talem actum heroicum autem Christus minime imponere intendit. Ergo sigillum strictissimum necessa­ rium est. Gravitas transgressionis. Directa violatio sigilli semper, etiam in levissima materia, est peccatum mortale. Indirecta violatio est peccatum mortale vel veniale prout maius vel minus periculum est ne persona paenitentis ab aliquo cognoscatur; ex parte ma­ teriae autem revelatae etiam indirecta violatio est peccatum mor­ tale ex toto genere suo. 211. _ COROLLARIUM PRACTICUM. Modi quo facile indirecte violatur sigillum. Ex Merkelbach, III, 627. A) Verbis. 1. Si confessarius, narrando aliquod factum ex confessione, tales memorat circumstantias, ut paenitens facile ex iis dignosci possit. Notissimum est exemplum parochi, qui post 25 annos sa­ cerdotii narrat in societate, primum paenitentem sibi confessum esse adulterium ; paulo post intrat vir et narrat omnibus audien­ tibus: fui primus tuus paenitens. 2. Si, auditis paucorum confessionibus, dicit se tale grave pec­ catum audivisse, licet celet personam, dummodo paenitentes co­ gnosci possint ab iis quibus narratur peccatum : singuli enim ex ea revelatione aliquam suspicionem contra se patiuntur. 3. Si, ex iis quae sola confessione noverit, dicit de communi­ tate (collegio, conventu, pago, oppido, regione, ordine religioso) peccatum relative gravius, aut relative multo plura, aut omnino specialia vitia, praeter ea quae noscantur ibi committi, etiam excluso omni periculo suspicionis de personis determinatis in particulari: suspicio nihilominus est de singulis, vel saltem minor existimatio aut infamia et dedecus redundat in totam communi­ tatem, ideoque in paenitentes quatenus sunt membra communi­ tatis; et detrimentum est eo gravius, quod res authentico testi­ monio confessarii confirmatur. Ita qui dicit se in tali conventu audivisse grave peccatum, aut 172 DE MINISTRO η. 211 in tali ordine religioso committi gravia peccata quae ex sola confessione cognoscit ; et ille qui asserit in parvo loco (3.000 cir­ citer personarum aut minus) vitium occultum dominari vel mor­ bum venereum, aut talia perpetrari gravia crimina, quae ex con­ fessione cognoscit, v. g. multa sacrilegia aut furta ; et qui de loco paulo maiore narrat peccatum infamans vel crimen enorme, uti sunt incestus aut sodomia; — non autem si gravia narraret so­ lum de religiosis in genere, aut de ordine, si hic esset numero­ sior et notorie valde relaxatus, vel etiam maiora diceret de ma­ gnis urbibus, in quibus talia etiam committuntur. 4. Si paenitentem tam alta voce alloquitur aut arguit, ut cir­ cumstantes ab eius responsionibus vel monitionibus intelligant quid paenitens sit confessus, aut eum graviter peccasse. 5. Si non a primo initio sed in progressu confessionis, paenitenti surdastro dicit alta voce: redi, vel quid simile. 6. Si dicit aliquem sibi, ut confessario extraordinario aut maio­ ribus praedito facultatibus, confessum esse, aut ad eum clam accessisse, aut se tali absolutionem denegasse, vel (nisi mos ali­ cubi esset generalis) nondum absolvisse eum, aut nonnisi post experimentum, seu ad tempus remisisse, vel nondum completam recepisse eius confessionem, vel ei gravem paenitentiam impo­ suisse; nam exinde infertur adfuisse grave crimen. 7. Si, comparando plures paenitentes, vel explicite, vel impli­ cite (ut fratres vel condiscipulos) unum vel duos laudat v. g. de puritate conscientiae aut de eo quod sola venialia afferat, sed de aliis nihil dicit: tunc enim saepius ingeret suspicionem ma­ teriae cuiusdam momenti, aut mortalis peccati, aut indispositionis. 8. Si parentes vel superiores paenitentis admonet, ut specialiter in iis circumstantiis, v. g. tali loco vel tempore, vigilent. 9. Si loquitur cum alio confessario de peccato quod paenitens utrique confessus est. B) Factis. 1. Si confessarius sedens in confessionali, assurgit et modo quem adstantes observare possunt, legit tabellam casuum reser­ vatorum. 173 η. 212 DE ΡΛΕΝΙΤΕΝΤΙΑ 2. Si gestu visibili, gemitu, exclamatione manifestat miratio­ nem vel tristitiam. 3. Si audita confessione, statim ab ecclesia discedit, nil solli­ citus de paenitentis communione, quae alias esset verisimilis. 4. Si testimonium confessionis denegat paenitenti, qui coram aliis petit, aut in circumstantiis in quibus concedi omnibus so­ let; cf. infra, n. 213. 5. Si audita confessione, mutat modum agendi erga paenitentem, ubi id ab aliis perspicitur qui exinde suspicari possint ali­ quod determinatum aut gravius peccatum fuisse declaratum; imo vide statim, n. 212. 212. — SCHOLION I. De usu scientiae ex confessione haustae. 1. Usus scientiae ex confessione haustae qui vel minimum pe­ riculum violationis sigilli continet, omnino prohibetur. 2. Omnis usus illius scientiae, qui paenitenti gravamen esse potest (causa confusionis, verecundiae, malae suspicionis, dede­ coris vel damni) etiam sine periculo revelationis peccati, omnino prohibetur. Quare etiam e. g. Superior qui sive nunc sive antea confessiones audivit subditorum, vel a quo facultas absolvendi a reservato petitur, nunquam potest scientiam ex confessione haustam adhibere ad gubernium communitatis suae (can. 890), e. g. subditum removere ab oflicio quod ei est occasio peccati, negare suffragium favorabile in electione quod secus dedisset, mutare propositum etiam sola mente conceptum et nemini adhuc manifestatum, solum vel praecipue propter notitiam ex confes­ sione haustam. 3. Omnis usus illius scientiae, etiam sine periculo revelationis peccati, prohibetur etiam si posset sive ab ipso confessario sive ab ipso paenitente sive ab alio sive a tota republica quodvis dam­ num, etiam gravissimum damnum spirituale, avertere. Ita sacer­ dos qui sciret ex confessione sibi parari insidias, non posset fu­ gere; qui sciret sibi pro Missa parari vinum venenatum, non posset abstinere a celebratione Missae ; qui sciret famulum exire ad peccandum, non posset eum domi retinere, etc. Potest quidem paenitentcm sub paena negandae absolutionis cogere ad praeca­ 174 DE MINISTRO η. 213 vendum illud damnum, e. g. dando confessario licentiam ea scien­ tia utendi vel melius, extra confessionem confessarium de pe­ riculo monendo; quodsi paenitens hoc praestare nolit, utpote indisposito ei absolutio neganda est, sed sacerdos ea scientia uti non potest. 4. Licite autem utitur confessarius scientia ex confessione hausta si nullum periculum revelationis vel gravaminis paeniten­ tis adest. Ita confessarius potest proprios mores reformare quia in confessione aliorum melius vidit turpitudinem peccati ; potest orare pro paenitente vel etiam maiore misericordia uti (secluso periculo gravaminis : maior enim misericordia generatim non potest ei esse ingrata); potest libros vel peritiores consulere (secluso periculo revelationis); potest inde experientiam et pru­ dentiam in confessionibus audiendis haurire; potest inde desu­ mere materiam generalem pro monitionibus et praedicationibus, dummodo nullum periculum gravaminis sit pro audientibus; potest ea uti in docendo theologiam etc. Attamen debet confes­ sarius semper cavere ne ex illo usu scandalum oriatur, eo quod alii putent eum sigillum violare (S. Off. 9 lunii 1915). 213. — SCHOLION II. De schedula confessionis danda vel ne­ ganda. NOTA. Schedula confessionis est schedula in qua confessarius testatur se confessionem talis personae tali die audiisse. In ea nihil dicendum est de absolutione. Quodsi formula typis impressa imprudenter ferat testimonium absolutionis, talis schedula propter sigillum danda est non absoluto eodem modo ac absoluto, nec testimonium absolutionis delendum est. 1. Ubi talis schedula in usu est, confessarius debet eam con­ cedere omni paenitenti qui vere confessus est (et non tantum simulavit confessionem) etiamsi absolutus non sit, quoties eam petit extra confessionem : negatio enim aequivalet laesioni sigilli. 2. Similiter debet eam concedere quoties talis paenitens eam petit intra confessionem, si negatio aequivaleret laesioni sigilli, h. e. quando alii ex ipsa negatione schedulae concludere possent paenitentem vel fuisse indispositum vel casu reservato ligatum. 175 η. 214-215 DE PAENITENTIA Quando autem nullum periculum est laesionis sigilli ex negata schedula, illam negare debet: e. g. si nemo viderit paenitentem confessum esse, nemo etiam sciret ei schedulam fuisse negatam ; si nulla est necessitas petendi schedulam, sed paenitens eam petat solum ex proprio libitu : si enim nemo ab eo hoc tempore requireret schedulam, nemo etiam sciet ei schedulam fuisse ne­ gatam: in talibus ergo circumstantiis libere negari potest, imo, si ei absolutio data non fuit, negari debet, ne paenitens illa sche­ dula abutatur quasi valide confessus fuerit et alios ita in erro­ rem inducat: nulla enim est ratio praebendi ei media fallendi alios. 214. — SCHOLION III. De paenis contra violantes sigillum. 1. Confessarius qui sigillum directe violare praesumpserit, est excommunicatus excommunicatione specialissimo modo Sedi Apostolicae reservata. 2. Confessarius qui sigillum indirecte violare praesumpserit, pro gravitate delicti suspendatur a celebratione Missae et ab audiendis confessionibus, vel imo ad eas audiendas inhabilis de­ claretur, privetur omnibus beneficiis, dignitatibus, voce activa et passiva, et inhabilis ad ea omnia declaretur, et in casibus gra­ vioribus degradationi quoque subiiciatur. 3. Alii omnes praeter confessarium, qui sigillum temere viola­ verint, pro reatus gravitate plectantur salutari paena quae po­ test esse etiam excommunicatio (can. 2369). 215. — APPENDIX. De sollicitatione ad turpia. Crimen de quo hic sermo esse debet, est pessimus abusus in ministrando Sacramento Paenitentiae, in quo minister, instituti sanctissimi solitudine abutens, loco paenitentem sanctificandi, eum ad turpissima peccata provocat. NOTIO. Sollicitatio ad turpia est provocatio a confessario oc­ casione vel praetextu vel simulatione confessionis sacramentalis facta, ut paenitens, vel tertia persona per interventum formalem paenitentis, peccatum luxuriae sive nunc sive postea, sive secum sive cum alio sive solus committat. 176 DE MINISTRO η. 215 Explicatur. Provocatio : sive per actionem inhonestam sive per actionem in se honestam sed factam cum intentione graviter luxuriosa. Ita per tactus, oscula, signa etc. turpia; vel per verba turpia vel per propositionem actum luxuriae ponendi; similiter invitando paenitentem ut domum confessarii adeat (quod est ho­ nestum in se) cum intentione ibi provocandi ad turpia; etiam dando ei epistolam postea legendam in qua invitatur ad turpia. Provocatio etiam esset si confessarius malitiose assereret pol­ lutionem vel fornicationem non esse peccatum. Provocatio non includit ut provocatus consentiat, sed similiter habetur si resistit. A confessario : non ergo si paenitens provocaret confessarium ; adest autem si prius paenitens provocaret dein confessarius et­ iam provocaret vel simpliciter assentiret in actione turpi cum paenitente perpetranda: in hoc enim consensu etiam paeniten­ tem provocat. Si autem sacerdos munere interpretis in confes­ sione fungens provocaret ad turpia, non committeret hoc crimen sollicitationis. Si vero sacerdos etiam non approbatus ad confes­ siones, confessionem audiens vel simulans provocaret ad turpia, hoc crimen committeret. Occasione vel praetextu vel simulatione: sive statim ante sive durante sive statim post confessionem, ita ut cum confessione provocatio moraliter unum efficiat; praetextus haberetur, si in cubiculum privatum intrarent dicendo se velle confessionem au­ dire, etiamsi de facto nulla confessio fiat; simulatio haberetur, si circumstantiae ita componuntur ut quisque prudenter iudicaret ibi confessionem audiri : in omnibus his casibus provocatio esset crimen sollicitationis. Paenitens vel tertia persona: non est ergo crimen sollicitationis si confessarius aliquid facit (e. g. aspectus) quo solum seipsum ad luxuriam provocat. Ut autem crimen sollicitationis adsit in provocatione tertiae personae requiritur ut paenitens formaliter cooperetur in illo peccato: ita si paenitentem provocat ut soro­ rem suam incitet ad fornicandum sive cum confessario sive cum alio, habetur crimen sollicitationis; si autem paenitenti dat epi­ stolam clausam, cuius contentum paenitens nesciat, tradendam 177 η. 216 DE PAENITENTIA tertiae personae, non adest crimen sollicitationis quia paenitens non formaliter cooperatur. Non refert autem utrum sollicitatio fiat ad virum vel mulie­ rem, ad puberem vel impuberem cuiusvis aetatis. Peccatum luxuriae: crimen sollicitationis non habetur si ad aliud peccatum quantumvis horribile provocaret. Sive nunc sive postea: sufficit ergo ut ipsa provocatio relatio­ nem habeat cum confessione, non requiritur ut peccatum luxu­ riae cum confessione relationem habeat. Sive secum sive cum alio sive solus: adesset ergo crimen sol­ licitationis etiamsi paenitentem provocaret ad exhortandam so­ rorem suam ut cum quarta persona peccatum luxuriae committat. 216. — DENUNTIATIO. I. Quilibet paenitens sollicitatus ad turpia tenetur intra mensem confessarium huius delicti reum denuntiare loci Ordinario vel S. Officio (can. 904). Explicatur. Quilibet paenitens sollicitatus : sive vir sive mu­ lier, sive pubes sive impubes cuiusvis aetatis ; qui autem nondum baptizatus in confessione simulata sollicitatus fuerit, non tenetur hac lege ecclesiastica (can. 904); similiter interpres qui sollicita­ tionis testis fuit vel aliae personae quae factum sollicitationis certo scirent, probabiliter non tenentur hac lege ecclesiastica; teneri autem possunt ad denuntiandum ex lege naturali, quae eos obliget ad praecavendum tantum damnum spirituale. Pueri autem qui malitiam huius peccati non intelligunt, non tenentur denuntiare. Tenetur: et quidem sub paena excommunicationis (can. 2368, § 2), a qua absolvi nequit antequam denuntiaverit vel saltem se denuntiaturum serio promiserit. Cum plerumque christiani hanc suam obligationem non cogno­ scant, et hoc crimen bono animarum perniciosissimum sit, con­ fessarius talem casum deprehendens, sollicite debet monere pae­ nitentem de sua obligatione denuntiandi, et sub nullo praetextu potest paenitentem circa hanc suam obligationem relinquere in bona fide: explicite enim can. 904 eum sub peccato mortali obli­ gat ad paenitentem de sua obligatione monendum. Prius tamen 178 DE MINISTRO η. 216 confessarius prudenter investiget circa credibiiitatem paenitentis (cf. hoc numero, II: calumniosa denuntiatio). NOTA. Confessarius autem non tenetur hoc onus denuntiationis in se suscipere, nisi forsan ex caritate, quia persona sollicitata non posset denuntiare, et bonum commune denuntiationem exigeret. Non excusatur paenitens a denuntiatione facienda, etiamsi con­ fessarius sollicitans iam ab alio accusatus, vel imo punitus fuerit, vel si longum tempus a crimine sollicitationis iam transierit, vel imo si confessarius se iam emendaverit. Sola morte sacerdotis sollicitantis extinguitur obligatio eum denuntiandi. Probabiliter etiam eius certa et perpetua impossibilitas audiendi confessiones. Periculum grave vitae vel famae vel fortunae pro persona de­ nuntiante per accidens cum denuntiatione coniunctum, uti si confessarius eiusve amici graviter persequerentur denuntiantem, non vero gravis indignatio denuntiati (quae intrinsece cum de­ nuntiatione est coniuncta), potest quidem suspendere obligatio nem denuntiandi quousque illae circumstantiae perdurant, nisi ex omissa denuntiatione praevideatur magnum damnum plurium animarum vel magnum scandalum : tunc enim bonum commune praevalet super bonum privatum ; cessante autem causa, obliga­ tio iterum urget. Similiter grave periculum publicitatis (e. g. quia secretum postale non servatur) suspenderet obligationem usquedum hoc periculum cesset (e. g. quia potest oraliter fieri). Eodem modo, iuxta responsum S. Off. 22 Ian. 1727, excusantur a denuntiatione facienda mulieres sollicitatae, si Ordinarius in longinqua regione degens, sine gravi incommodo adiri nequit. Intra mensem : a cognita obligatione vel a die qua, cessante causa quae obligationem suspendit, haec iterum urget. Incurritur excommunicatio expicto die eiusdem numeri mensis sequentis, non computato die in quo incipit obligatio (can. 34, § 3, 3; cf. et­ iam 4); c. g. si obligatio incipit die 3 Maii, excommunicatio in­ curritur si ante mediam noctem diei 4 lunii denuntiatio non fuerit facta; si obligatio incipit 30 lanuarii, excommunicatio incurritur si ante mediam noctem diei 28 (vel 29) Februarii denuntiatio non fuerit facta. Confessarium : etiam pseudo-confessarium, dummodo sit sa179 13 - Hermes, Thcol. Mor. · ΙΠ η. 216 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΛ cerdos. Ita sacerdos sine iurisdictione qui confessionem simulans provocaret ad turpia, esset denuntiandus ; clericus autem nonsacerdos vel laicus non est vi can. 904 denuntiandus, sed quan­ doque vi legis naturalis obligantis ad tanta damna praecavenda. NOTA. Disputatur inter Auctores utrum denuntiandus sit confessariusEpiscopus sollicitans. Ratio dubitandi aliquorum est, quia can. 904 loquitur de sacerdote; canon hic, utpote odiosus, est strictae inter­ pretationis; quare, etsi hic non videatur esse sensus legislatoris, potest quis hanc sententiam sequi. Attamen potest esse obligatio ex lege naturali. Denuntiare: h. e. debet Ordinario loci (ubi facta est sollicitatio, vel proprio sollicitantis vel proprio sollicitati) vel S. Officio ma­ nifestare (non vero anonyme) factum sollicitationis, locum, tem­ pus, nomen, etc. sollicitantis, vel, si nomen ignoratur, tales cir­ cumstantiae ut identificari possit. Non tamen debet manifestare paenitens utrum ipse sollicitationi consenserit necne, cum hoc ad rem non faciat. Etiam religiosus exemptus debet denuntiari apud Ordinarium loci vel apud S. Officium, non vero apud Superiorem Regularem. Gravitas transgressionis. Qui confessarium sollicitantem in supradictis circumstantiis non denuntiaret, committeret pecca­ tum mortale, et simul incurreret excommunicationem nemini reservatam, sed a qua absolvi non potest nisi obligationi suae satisfecerit vel saltem serio promiserit se quamprimum satisfac­ turum (can. 2368, § 2). NOTA. De modo faciendi denuntiationem, vide apud Canonistas. II. Calumniosa denuntiatio sollicitationis ad turpia apud indi­ ces ecclesiasticos, est peccatum S. Sedi reservatum, cui adnexa est etiam excommunicatio speciali modo S. Sedi reservata. Explicatur. Calumniosa denuntiatio : non raro accidit confessarios esse victimam falsae denuntiationis, eo perniciosioris, quod ipse sigillo ligatus, vix potest seipsum defendere. Quare confessarius vel Ordinarius, statim ac de facta sollicitatione au­ dierit, prudenter investiget utrum persona quae accusationem profert sit fide digna necne; utrum amore veritatis an ex inimi- 180 DE SUBIECTO n. 217 citia vel odio illius sacerdotis vel etiam ex hysteria illam accu­ sationem profert : ita investigare debet, ut ex una parte tale flagitium inultum non remaneat, sed ex altera parte etiam nullus sacerdos innocens damnetur. Quare confessarius et Ordinarius valde cauti sint, praesertim si mulier valde prompta est ad prae­ cepto denuntiationis parendum : gravitatem peccati calumniosae denuntiationis ei cum severitate proponat, ut ita forsan a vilis­ sima calumnia deterreatur. Apud indices ecclesiasticos : iudices ecclesiastici in hac mate­ ria sunt Ordinarius loci et S. Officium : unde si quis Religiosum apud Superiores religiosos falso accusaret de crimine sollicita­ tionis, committeret quidem gravissimum peccatum calumniae, sed illud peccatum non esset reservatum, quia non verificantur verba legis (cf. n. 160, 3). Peccatum S. Sedi reservatum: non solum paena adnexa, sed ipsum peccatum in se est S. Sedi reservatum, ita ut qui non habet potestatem ad hoc a S. Sede concessam, non possit ab hoc pec­ cato absolvere, etiamsi pacnitens propter quandam rationem (e. g. propter ignorantiam paenae adnexae) excommunicationem non incurrerit. Cui adnexa est: can. 2363; notandum paenitentem ab hac ex­ communicatione in nullo casu absolvi posse, nisi falsam denun­ tiationem formaliter retractaverit, et damna si quae inde secuta sint, pro viribus reparaverit. Art. 4 DE SUBIECTO § 1. QUIS SIT 217. — Subiectum Sacramenti Paenitentiae est omnis baptiza­ tus, qui post Baptismum peccatum sive mortale sive veniale commisit. Explicatur. Post Baptismum peccatum commisit: non potest ergo hoc Sacramentum suscipere qui solum ante Baptismum peccatum commisit; similiter pueri et amentes, qui nunquam 181 η. 218-219 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΑ usum rationis habuerunt, utpote peccati incapaces, etiam huius Sacramenti subiectum esse non possunt. Sufficit tamen talis usus rationis qui peccati venialis capacem reddat; nam qui vel mini­ mum peccatum commisit, potest Sacramentum Paenitentiae su­ scipere. Quaenam sit materia sufficiens confessionis, vide infra, n. 239-242. 218. — SCHOLION I. Possuntne absolvi schismatici vel haere­ tici? Quamdiu sunt sui compotes et usu rationis gaudent, « vetitum est Sacramenta Ecclesiae ministrare haereticis aut schismaticis, etiam bona fide errantibus eaque petentibus, nisi prius, erroribus reiectis, Ecclesiae reconciliati fuerint » (can. 731, § 2). Quando autem sui compotes non sunt et in periculo mortis constituuntur, schismatici qui sunt in bona fide, absolvi possunt sub conditione, efficaciter remoto scandalo, sicut catholici in iisdem circumstantiis (S. Oif. 12 Iui. 1898); similiter haeretici qui sunt in bona fide, dummodo tamen in Sacramentum Paeni­ tentiae credant : qui enim in illud non credunt, non possunt ha­ bere necessariam intentionem illud recipiendi (cf. n. 40). NOTA. Disputant Auctores (vide Merkelbach, III, 653) utrum sufficientem intentionem habeat haereticus (bonae fidei) cuius secta in Sacra­ mentum Paenitentiae non credit, qui tamen antequam sensibus de­ stituatur dixerit se velle adiuvari a sacerdote catholico modo quo catholici ab eo adiuvari solent. Non videtur negandum talem habere intentionem sufficientem. Haeretici et Schismatici in articulo mortis sensibus destituti, qui non erant bona fide, tractandi sunt sicut peccatores impaenitentes, de quibus statim. 219. — SCHOLION II. Potestne absolvi peccator impaenitens sensibus destitutus? Per se non potest cum impaenitens non sit dispositus, et in­ super, praesertim si contumaciter in peccato mortali persevera­ vit usquedum sensibus destituatur, in eo intentio necessaria ad Sacramentum suscipiendum, supponi non possit. Attamen, cum non raro sensibus destituti adhuc usu rationis fruantur, a contu­ 182 DE SUBIECTO n 220-221 macia sua recedere potest: quodsi hoc rationabiliter supponi posset, liceret eum absolvere sub conditione: si habes sufficien­ tem intentionem. Cavendum tamen est a scandalo (cf. n. 366). 220. — SCHOLION III. Utrum absolvi possint recenter mortui. Uti patet ex n. 34, nulli vere mortuo conferri potest ullum Sa­ cramentum. Attamen disputatur inter peritos quandonam homo vere moriatur; quamdiu ergo non certo mortuus est, et Extre­ mam Unctionem vel Absolutionem peccatorum non recepit, sub conditione absolvi potest. Ulteriora vide infra n. 364. 221. — SCHOLION IV. De absolutione puerorum et amentium. Pueri, quibus aequiparandi sunt hebetes aliique qui vix plus quam pueri usum rationis habent, non possunt a priori ab abso­ lutione repelli; unde reprobanda est praxis eorum qui nolunt absolvere pueros qui nondum ad Primam Communionem admissi sunt. Si certe usum rationis nondum habent sufficientem ad pecca­ tum, saltem veniale committendum, non sunt subiectum Sacra­ menti Paenitentiae, et proinde absolvi non possunt. Si dubie usum rationis habent, et proinde materiam dubiam tantum afferunt, sub conditione absolvendi sunt. Ex eo autem quod in confessionali ad modum puerorum ita indeterminate respondent ut de eorum dispositione iudicari vix possit, non po­ test concludi eos non habere sufficientem usum rationis ad pec­ catum committendum. Nec ex eo quod circa confessionale puerilia agunt (ludunt, ri­ dent, etc.) concludere licet eos non esse dispositos. Amentes qui nunquam usum rationis habuerunt, non sunt subiectum Sacramenti. Amentes qui usum rationis habuerunt sed nunc non habent, aequiparandi sunt illis qui sensibus sunt destituti et proinde in periculo mortis sub conditione absolvendi sunt. Cf. supra n. 171, 3. 183 η. 222 DE PAENITENTIA § 2. REQUISITA Praeter illa quae in subiecto omnis Sacramenti mortuorum re­ quiruntur (nn. 35-41), requiruntur etiam sequentia: 1. Praesentia. 222. — PRINCIPIUM. Subiectum Sacra II enti Paenitentiae de­ bet esse moraliter in praesentia absolventis. Explicatur. Moraliter in praesentia: h. e. intra talem distan­ tiam qua homines generatim saltem alta voce colloqui possunt; considerandae sunt in hoc normales circumstantiae, nec debet pro surdo vel pro homine debilem vocem habente brevior distan­ tia requiri : non enim necesse est ut paenitens confessarium ab­ solventem audire possit. Solent Auctores, cum S. Alphonso, dis­ tantiam 20 passuum seu 30 circiter metrorum admittere. Imo, si multi insimul absolvendi sunt, uti e. g. totus exercitus ante prae­ lium, propter moralem unitatem multitudinis, longe maiorem distantiam admittunt. Unde: 1) si paenitens ante absolutionem discedit, confessarius cum revocet ; si autem hoc non potest, statim eum absolvere po­ test: nam certe adhuc praesens est; 2) aegrotum ad quem propter periculum, e. g. contagionis, ac­ cedere non potest, confessarius a limine cubiculi absolvere potest. Cum nonnulli censeant praesentem esse quicumque aliquo sensu (auditu vel visu) adhuc percipi potest, in extremis extrema sunt tcntanda et proinde absolvendus est qui videtur e tecto ruere, in flumen cadere, mari submergi, etc. Probatur. Clemens VIII, 20 lun. 1602, damnavit propositio­ nem : licere per litteras seu internuntium confessario absenti pec­ cata sacramentaliter confiteri et ab eodem absente absolutionem obtinere (DB 1088). Et Paulus V declaravit utramque partem huius propositionis (confiteri et absolutionem obtinere) esse fal­ sam Ergo paenitens et confessarius debent esse praesentes. 184 DE SUBIECTO n. 223-224 223. — SCHOLION. De absolutione per telephonium. Quaestio ponitur utrum absolutio per telephonium sit valida necne propter praesentiam vel absentiam paenitentis. Quaestio ponenda non est de confessione per telephonium : nam, si abso­ lutio valida est, etiam confessio valida est: valent enim eaedem rationes; si autem absolutio non est valida, confessio per tele­ phonium est inutilis. Unde sola quaestio de absolutione per tele­ phonium ponitur. S. Paenitentiaria 1 Iui. 1884 interrogata respondit: Nihil est respondendum. Quod ita videtur intelligendum : quaestio non pertinet ad S. Paenitentiariam. De facto quaestio esset solvenda potius a S. Officio. Cum ergo S. Sedes nihil decrevit, valent ar­ gumenta pro et contra theologorum. Quidam dicunt : telephonium est medium colloquendi, ergo habetur sufficiens praesentia mo­ ralis, nam paenitens et confessarius colloquuntur. Alii e contra dicunt: telephonium est medium communicationis inter absen­ tes, ergo paenitens et confessarius sunt absentes, non praesentes. Utraque conclusio habet suam probabilitatem. Quare, extra ca­ sum extremae necessitatis nunquam licet per telephonium absol­ vere; in extrema autem necessitate, fieri deberet sub conditione, sed iteranda esset absolutio praesentis. 2. Contritio. 224. — NOTIO. Contritio est ani II i dolor ac detestatio de pec­ cato commisso. NOTA. Concilium Tridentinum (DB 897) addit: cum proposito non pec­ candi de coetero; S. Thomas (Suppl., q. 1, a. 1) addit: cum propo­ sito confitendi et satisfaciendi. Haec proposita autem potius sunt sequelae necessariae contritionis, ad ipsam contritionem autem non pertinent: quare in hac tractatione de contritione ea non includimus. DIVISIO. Contritio est: 1. Perfecta (quae etiam contritio in sensu stricto vocatur), si ratio doloris est caritas Dei. Caritas Dei autem fundari potest in diversis attributis divinis: possumus scii, amare Deum quia est in se summe bonus, vel quia est pulcher, iustus, misericors, etc. Quodvis attributum divinum — hoc omnes Auctores concedunt 185 η. 225 DE ΡΑΕΝΙΊΈΝΤΙΛ — sit fundamentum amoris nostri erga Deum, facit contritionem esse perfectam. Quare, etsi quidam Auctores teneant contritio­ nem ex gratitudine vel ex spe non esse perfectam, censemus ta­ men etiam hanc esse perfectam, quia uti fundamentum habet misericordiam vel fidelitatem divinam. Etiam contritio orta ex gratitudine erga Christum videtur esse vere perfecta. 2. Imperfecta, quae saltem post Concilium Tridentinum attri­ tio vocari solet, si ratio doloris est aliud motivum supernaturale praeter caritatem Dei, e. g. quia peccatum est turpe, quia inde coelum perdidit vel infernum meruit. Non tamen est contritio (seu attritio) de qua in Theologia Morali loquimur, si quis dolet de peccato quia inde indignationem parentum vel carcerem me­ ruit, vel difficultates habet cum superioribus suis vel quia pec­ cati sequela est ruina sanitatis, fortunae, etc. : tales enim rationes nullam relationem dicunt ad Deum nec proinde possunt remis­ sionem peccati a Deo efflagitare. NOTA. Dicitur: saltem post Concilium Tridentinum. Nam tempore Scho­ lasticorum et etiam postea, plerumque nomen attritionis sensu om­ nino alio adhibebatur, scii, pro dolore animi nondum gratia sancti­ ficante ornati, dum contritio vocabatur idem dolor animi postquam gratia sanctificante ornatus est. Non ergo distinguebant attritionem et contritionem ex motivo doloris, sed ex statu animae, et ita idem dolor usque ad momentum iustificationis vocabatur attritio, post iustificationem vero contritio. Unde etiam non raro dicunt attritio­ nem non sufficere ad remissionem peccatorum etiam in Sacramento Paenitentiae. Post Cone. Trid. autem tenenda est tcrminologia quam Concilium sacravit. 225. — DOTES. Contritio (sive perfecta sive imperfecta) ut vera sit contritio, debet esse: 1. Sincera, h. e. non sufficit externe pronuntiare formulam, sed voluntas debet revera detestari peccata commissa, h. e. non am­ plius velle hunc actum vitae praeteritae. NOTA. Qui dolent sc non dolere, vel qui timent se non dolere sufficienter, eo ipso probant se habere contritionem: haec enim consistit in ipsa voluntate. Nec requiritur ut ille dolor sit sensibilis seu in potentias sensitivas redundet et suspiriis, lacrymis, etc. se manifestet, sed sufficit sincerus actus voluntatis peccatum commissum detestantis. 186 DE SUBIECTO n. 225 2. Formalis, h. e. non sufficit ut quis actum amoris erga Deum nunc eliciat, de praeteritis autem male actis non curet vel dicat : quod factum est, factum est. Debet etiam illos actus detestari seu reprobare; quod tamen generatim in actu amoris implicite habebitur. 3. Supernaturalis, h. e. ratio in quam fundatur debet dicere quandam relationem ad Deum, uti supra de contritione imper­ fecta seu attritione, n. 224, iam diximus. Cf. DB 1207. 4. Universalis, h. e. ad omnia peccata, saltem mortalia, et non­ dum confessa, necnon ad omnia peccata accusata, etiam venialia, sese extendens (loquimur enim de contritione in relatione ad confessionem). Ad omnia peccata mortalia commissa sese exten­ dere debet dolor, quia nemo potest obtinere remissionem pecca­ torum dum vel uni peccato voluntas eius adhaeret. Ad omnia peccata, etiam venialia, accusata: esset enim gravis iniuria in Sacramentum Paenitentiae, peccatum, etiam veniale, accusare ad absolutionem obtinendam illudque non detestari, sed ei adhae­ rere. Quapropter, etsi dolor de omnibus peccatis venialibus non sit necessarius ad remissionem quorundam obtinendam, qui ta­ men clavibus per accusationem ea submittit, de eis etiam dolere debet. NOTA. Non pauci Auctores tenent accusationem peccati venialis sine do­ lore esse peccatum veniale, imo nonnulli putant hoc probabiliter non esse peccatum, dummodo (in utraque sententia) alia peccata accusentur de quibus doleat. Attamen, nonne graviter irasceretur pater, cuius filius dixerit: Pater, veniam peto pro iniuria (quam levem supponimus) tibi illatam, sed non doleo me eam tibi intu­ lisse? Idem fit in confessione peccati venialis sine dolore! Quare putamus hoc esse gravem iniuriam Dei et Sacramenti: qui non vult dolere seu qui peccato adhaeret, illud clavibus ne submittat! Ad hanc universalitatem autem sufficit universalitas implicita, h. e. non requiritur ut singulorum peccatorum memoria actualis habeatur, dummodo in nullum affectus voluntatis habeatur. NOTA. Universalitas pro contritione non omnino eodem sensu sumitur ac infra, quando dicemus requiri propositum universale (n. 236, 2): contritio enim debet esse universalis relate ad omnia peccata com­ missa, propositum vero relate ad omnia peccata (futura) possibilia. 187 η 226 DE PAENITENTIA 226. — PRINCIPIA I. Ad effectivam susceptionem Sacramenti Paenitentiae requiritur in subiecto contritio; sufficit autem con­ tritio imperfecta. Explicatur. Effectivam : quae scii, remissionem peccatorum operetur. Sufficit: etsi contritio perfecta valde commendanda sit, non tamen requiritur. Contritio imperfecta: seu attritio (cf. n. 224). Probatur. Primum: requiritur contritio: Ex doctrina Eccle­ siae: Cone. Trid. : Contritio quae primum locum inter dictos paenitentis actus habet. ... Fuit autem quovis tempore ad impe­ trandam veniam peccatorum hic contritionis motus necessarius... Declarat igitur Sancta Synodus, hanc contritionem non solum cessationem a peccato et vitae novae propositum et inchoatio­ nem, sed veteris etiam odium continere (DB 897). Ex S. Scriptura: Nisi paenitentiam habueritis omnes similiter peribitis (Lc. 13, 3 et 5). Paenitcmini igitur et convertimini, ut deleantur peccata vestra (Act. 3,19). Ex ratione: Peccatum omne est iniuria Dei; quomodo posset Deus eam ignoscere illi qui non dolet se illam iniuriam intulisse? Secundum: sufficit attritio: Ex Doctrina Ecclesiae: Cone. Trid. Illam vero contritionem imperfectam quae attritio dicitur, quo­ niam vel ex turpitudinis peccati consideratione vel ex gehennae et paenarum metu communiter concipitur, si voluntatem pec­ candi excludat cum spe veniae, declarat non solum non facere hominem hypocritam et magis peccatorem, verum etiam donum Dei esse et Spiritus Sancti impulsum... Et quamvis sine Sacra­ mento Paenitentiae per se ad justificationem perducere peccato­ rem nequeat, eum ad Dei gratiam in Sacramento Paenitentiae impetrandam disponit (DB 898). Si quis dixerit, eam contritionem, quae paratur per discussio­ nem, collectionem et detestationem peccatorum, qua quis reco­ gitat annos suos in amaritudine animae suae, ponderando pec­ catorum suorum gravitatem, multitudinem, foeditatem, amissio- 188 DE SUBIECTO n. 227-228 nem aeternae beatitudinis et aeternae damnationis incursum cum proposito melioris vitae, non esse verum et utilem dolorem, nec praeparare ad gratiam, sed facere hominem hyprocritam et magis peccatorem; demum illam esse dolorem coactum et non liberum et voluntarium, A. S. (DB 915). Ex ratione: si attritio non sufficeret, sed contritio perfecta re­ quireretur, remissio peccatorum in Novo Testamento esset diffi­ cilior quam in Antiquo : nam ibi sufficiebat contritio perfecta sine confessione. 227. — II. Actus contritionis eliciendus est ante absolutionem. Explicatur. Actus contritionis : peccatum est actus quo incipit status aversionis voluntatis a Deo ; similiter contritio incipit actu quo voluntas convertitur ad Deum. Ante absolutionem : nam in eo momento fit remissio peccato­ rum seu amicalis conversio Dei ad hominem, quam Deus facere non potest nisi anima iam sit conversa ad Deum. Non autem requiritur ut tunc actu sese convertat ad Deum, sed sufficit ut actum posuerit vi cuius remanet conversa (virtualiter). Quaprop­ ter actus contritionis, etsi laudabiliter et utiliter momento abso­ lutionis renovetur, non requiritur in hoc momento, sed sufficit ut praecesserit. Inanis proinde videtur quaestio a nonnullis po­ sita, quanto tempore actus contritionis absolutionem praecedere possit: etsi enim ad fructuosiorem susceptionem valde suaden­ dum sit ut tempore absolutionis paenitens actum contritionis renovet, sufficit tamen ut actus antea elicitus, virtualiter perduret. NOTA. Si quis teneret tres actus paenitentis esse materiam Sacramenti, deberet logice requirere ut actus contritionis tempore absolutionis externe manifestetur, ita ut moraliter unum cum confessione et abso­ lutione efficiat; quare in praxi semper requirendum est. 228. — COROLLARIUM I. Utrum requiratur ut actus contritionis elicitus sit cum intentione confitendi. Negative, sed sufficit ut contritio adsit. Si ergo quis actum con­ tritionis elicuit nihil cogitans de confessione, postea autem sta­ tuit confessionem instituere, non requiritur novus actus contri­ tionis, sed sufficit ut contritio virtualiter perseveret, a. v. ut con- 189 η 229-231 DE ΡΑΕΝΓΓΕΝΤΙΛ versionem voluntatis ad Deum non revocaverit; cf. tamen num. 227, Nota. 229. — COROLLARIUM II. Utrum unus actus doloris pro pluri­ bus absolutionibus sufficiat. Affirmative, nitens eadem prioris (ut si inculpabiliter sive nova absolutio sit novum iudicium (ut si pae­ peccata pluries confitetur) sive sit complementum paenitens vix absolutus confitetur peccatum quod omiserat); cf. tamen n. 227, Nota. 230. — SCHOLION I. De valore contritionis perfectae in remis­ sione peccati. Contritio perlecta hominem Deo reconciliat etiam extra Sacra­ mentum Paenitentiae ; hominem Christianum vero nonnisi cum voto Sacramenti. Ita ex Concilio Tridentino: « Docet praeterea, etsi contritionem hanc aliquando caritate perfectam esse contingat hominemque Deo reconciliare, priusquam hoc Sacramentum actu suscipiatur, ipsam nihilominus reconciliationem ipsi contritioni sine Sacra­ menti voto, quod in illa includitur, non esse adseribendam » (DB 898). Similiter Pius V damnavit propositionem Baii : « Per contritionem etiam cum caritate perfecta et cum voto suscipiendi Sacramentum coniunctam, non remittitur crimen, extra casum necessitatis aut martyrii, sine actuali susceptione Sacramenti » (DB 1071). Sacramenti votum significat paenitentem in actu contritionis includere voluntatem peccata sua tempore suo confitendi (cf. su­ pra, n. 135). Nec dicatur Sacramentum Paenitentiae esse superfluum illi qui iam remissionem peccati obtinuit per contritionem : Sacramen­ tum enim remanet recipiendum ex praecepto, et insuper tribuit gratias sacramentales ad vitam emendandam (n. 134), quas sola contritio non tribuit. 231. — SCHOLION II. De valore attritionis in remissione pec­ cati. Attritio, etiam cum voto Sacramenti, non sufficit ad remissio­ 190 DE SUBJECTO η. 232-233 nem peccati mortalis, sed requiritur cum ea actualis susceptio Sacramenti. Ita etiam ex Concilio Tridentino: « Et quamvis (at­ tritio) sine Sacramento Paenitentiae per se ad justificationem perducere peccatorem nequeat, tamen eum ad Dei gratiam in Sacramento Paenitentiae impetrandam disponit » (DB 898). Attritio similiter sufficere potest (etiam sine voto Sacramenti) ad remissionem peccati venialis. Ita sententia communis. Etiam sine voto Sacramenti : nam Sacramentum necessarium non est pro remissione peccati venialis (cf. n. 142-143). Sufficere potest, h. e. non omnis attritio, utpote gradus perfectionis ad­ mittens, semper sufficit ad remissionem omnis peccati venialis. 232. — SCHOLION III. Utrum qui cum sola attritione peccata sua confessus est, adhuc teneatur saltem in articulo mortis ac­ tum contritionis perfectae elicere. Talem obligationem sustinere est vera iniuria in divinam mi­ sericordiam : peccatum enim cum attritione confessus et valide absolutus vere remissum est, et pro misericordia divina est acsi nunquam fuisset. Quapropter, etsi bonum sit et valde meritorium per totam vitam de peccatis vitae anteactae, etiam remissis, dolere eaque detestari, nulla est obligatio ea in actu contritionis iterum recogitandi : attritio cum Sacramento eandem efficaciam habet ac ipsa contritio perfecta. 233. — SCHOLION IV. Utrum ad attritionem sufficiat timor ser­ vilis. Distinguendus est timor serviliter servilis et timor simpliciter servilis : serviliter servilis est detestatio peccati mere propter paenam, ita ut, si paena non esset, vellet peccare; simpliciter servilis est detestatio peccati propter paenam quidem, quo simul sincere deponitur affectus ad peccatum. Uti patet, timor servi­ liter servilis non sufficit, cum sincere non deponatur affectus ad peccatum ; timor vero simpliciter servilis, etsi ex vero timore paenae oriatur, sufficit tamen, cum sincere deponatur affectus ad peccatum. Potest idem aliis verbis exprimi : timor servilis suflicit, dum­ modo sincere deponatur affectus ad peccatum. 191 η. 234-235 DE PAENITENTIA NOTA. Metus paenae purgatorii evidenter eodem modo sufficit pro remis­ sione peccatorum venialium ac metus paenae gehennae pro remis­ sione peccati mortalis. Similiter sufficere videtur (etiam pro remis­ sione peccati mortalis) metus paenarum temporalium in hac vita a Deo infligendarum. 234. — COROLLARIUM. Attritionismus et Contritionismus. Acerrima fuit saeculo xvi disputatio inter Auctores, utrum sim­ plex attritio sufficiat ad remissionem peccatorum (in Sacramento), an requiratur insuper saltem actus caritatis initialis. Qui tenebant attritionem sufficere vocabantur Attritionistae ; qui tenebant in­ super requiri actum caritatis initialis vocabantur Contritionistae, quia videbantur saltem infimum gradum contritionis perfectae requirere. Ex praecedenti scholio iam apparet hanc esse potius litem de verbis: nam cum attritione requiritur saltem sincera detestatio peccati : hoc autem necessario implicite quoddam ini­ tium caritatis includit. Unde videntur Attritionistae non praeter, sed in attritione requirere actum caritatis initialis, contritionistae vero eundem actum separatim considerare. Lis tam vehemens fuit, ut Alexander VII, 5 Maii 1667 debuerit litigantibus prohibere ne alterius sententiae fautoribus censuram theologicam inurant. 3. Propositum. 235. — NOTIO. Propositum est actus voluntatis aliquid in fu­ turo faciendi. In re autem nostra definiri potest: Propositum est actus voluntatis in futuro non committendi peccatum, media ad hoc necessaria adhibendi, et officia ex pec­ cato orta adimplendi. NOTA. Etiam propositum pro peccato satisfaciendi posset ad hoc referri; sed dc eo separatim agendum erit infra, n. 254 ss. Explicatur, In futuro: sicut contritio respicit praeteritum, propositum respicit tempus futurum. Non committendi peccatum: non tantum peccata eiusdem spe­ ciei ac quae commisit, sed omne peccatum, saltem mortale, necnon veniale de quo absolutionem quaerit (cf. n. 236, 2). 192 DE SUBJECT'D η. 236 Media ad hoc necessaria: occasiones et pericula peccati vitare (vide vol. I, n. 205). Quodsi medium non peccandi unicum est, propositum debet esse, hoc medium adhibendi ; si vero diversa sunt media, sufficit ut proponat unum ex ipsis adhibere, dum­ modo sit vere efficax (cf. n. 194). Officia adimplendi : e. g. scandalum removendi vel reparandi, restitutionem faciendi, damnum reparandi vel praecavendi, etc. 236. — DOTES. Propositum debet esse: 1. Firmum, h. e. debet hic et nunc habere sinceram volunta­ tem in futuro non committendi peccatum, etc. Huic autem sin­ cerae voluntati non obstat etiam moralis certitudo (sive ex parte paenitentis, sive ex parte confessarii) ipsum esse relapsurum, dummodo hic et nunc eius voluntas sit sincera. Ulteriora signa sinceritatis vide supra, n. 170, 176 ss. Quodsi propositum ex experientia probatur inefficax, etsi sin­ cerum, paenitens eo maiore confidentia ad Deum recurrere debet, ut quod propriis viribus non valet, gratia Dei tandem aliquando in eo operetur. 2. Universale : hic universalitas non idem significat ac supra, n. 225, 4, ubi de universalitate contritionis : propositum debet esse universale, h. e. circa omnia peccata mortalia, etiam quae nunquam commisit, circa omnia media ad vitandum peccata mortalia necessaria, circa omnia officia sub peccato mortali obli­ gantia; quoad peccata venialia non requiritur universalitas, sed requiritur propositum saltem circa illa quae confitetur, ita ut paenitens proponat se non amplius commissurum haec peccata venialia, media ad hoc necessaria adhibiturum, officia ex hoc orientia impleturum (cf. n. 225). NOTA. Huic universalitati propositi non obstat ille modus quo paenitens, pluribus peccatis et malis habitibus obnoxius, cognoscens limitatas vires humanas, circa unum peccatum vitandum sibi proponit spe­ cialem curam insumere prae caeteris. Imo laudanda est talis praxis, dummodo sibi proponat etiam reliqua pro posse vitare. 3. Appretiative summum: h. e. non necessario intensive sum­ mum. Intensive summum significat quod hic actus voluntatis est 193 η. 237 DE PAENITENTIA fortior quam omnis alius actus voluntatis : hoc non requiritur pro remissione peccatorum, secus enim vix ullum peccatum pos­ set remitti ! Sed requiritur ut sit appretiative summum, h. e. ut ita fiat propositum non amplius peccandi, etc., ut paratus sit potius omnia sufferre quam deliberate committere peccatum. At­ tamen non debet, imo dissuadendum omnino est ut paenitens comparationes instituat inter tale malum determinatum et pec­ catum, ne pars sensitiva hominis, consideratione huius mali exterrefacta, voluntatem subvertat et a proposito avertat. Sufficit ut sincere velit non amplius peccare, etc., etiamsi inde durum sustinendum sit. 237. — PRINCIPIUM. Ad effectivam susceptionem Sacramenti Paenitentiae requiritur in subiecto verum propositum non pec­ candi de caetero, media ad hoc necessaria adhibendi, et officia ex peccato orta adimplendi. Probatur. Ex Concilio Trid.: Concilium definivit contritionem necessariam pro Sacramento Paenitentiae, esse animi dolorem « cum proposito non peccandi de caetero » (DB 897). Ex ratione: Uti etiam inter homines videmus, nemo qui iniuriam passus est, potest rationabiliter veniam concedere nisi alius paratus sit nullam iterum iniuriam inferre. Ergo etiam pro re­ missione peccatorum talis bona voluntas requiritur. Tale propositum a sincera contritione de facto separari non potest; unde sicut contritio est necessaria, eodem modo et pro­ positum. Gravitas transgressionis. Si sine proposito non peccandi de caetero, etc. absolutionem recipit, etiam a solis venialibus, com­ mittit peccatum mortale, quia invalide suscipit Sacramentum. Notandum tamen hunc propositi defectum plerumque, praeser­ tim apud illos qui saepius confitentur et sola venialia, potius esse inadvertentiam. Attamen, si haec inadvertentia eorum peccatum sacrilegii minuit vel etiam tollit (subiective), tenentur tamen di­ ligentiam adhibere ut etiam hoc sacrilegium materiale vitent. De caetero, tales confessiones, si non sunt peccaminosae, sunt tamen inutiles. 194 DE SUBIECTO η. 238-239 4. Confessio. 238. — NOTIO. Confessio est accusatio peccatorum sacerdoti facta in ordine ad eorum absolutionem obtinendam. NOTA. Confessio quandoque dicitur etiam totus ritus quo suscipitur Sacra­ mentum Paenitentiae. Hic autem illum sensum non consideramus. Explicatur. Accusatio: ergo non simplex narratio historica, sed cum agnitione propriae culpabilitatis. Sufficit tamen ut prius simpliciter narretur (e. g. ad aperiendum cor) et postea addatur accusatio. Peccatorum : sunt peccata post Baptismum commissa, non vero merae imperfectiones quae non habent rationem peccati. Hae possunt quidem, ad melius patefaciendum statum animae, con­ fessario exponi, sed non sunt obiectum absolutionis. — Quae­ nam in specie sint obiectum seu materia confessionis, vide infra, n. 239-242. Sacerdoti: ergo confessio quae scienter instituitur apud laicum (sicut Medio-Aevo fieri solebat), non est sacramentalis confessio ; si autem erronee apud laicum quis peccata accusaret, putans eum esse sacerdotem, haec confessio uti sacramentalis habenda est quoad omnes consequentias (sigillum, etc.). In ordine ad absolutionem: etiamsi ob aliquam rationem abso­ lutio non obtineatur; non tamen est confessio sacramentalis quae non fit in ordine seu ad intentionem absolutionis obtinendae, sed solum e. g. ad aperiendum cor, ad consilium petendum, etc. Si autem quis peccata sua narraret ex alia intentione quam ad ab­ solutionem obtinendam, deinde autem, c. g. a sacerdote adiutus et inductus, de his petit absolutionem, haec narratio simul cum petitione absolutionis censetur confessio sacramentalis. 239. — MATERIA. Materia confessionis est vel necessaria vel libera, h. e. vel quae debet, vel quae non debet sed potest accu­ sari in ordine ad absolutionem. 1. Materia necessaria sunt omnia et singula peccata mortalia secundum numerum et speciem moralem infimam, post Baptis­ mum certe commissa et nondum directe absolutione remissa. 195 14 - Hermes, Thcol Mor. - III. η. 239 de ραενιίέντια Explicatur. Omnia et singula peccata mortalia: h. e. omne peccatum quod conscientia tempore commissionis uti mortale apprehendit (cf. vol. I, n. 182 ss.; cf. etiam tractatum de Con­ scientia, vol. I). Si ergo ex conscientia erronea peccatum obiective veniale tanquam mortale commisit, hoc etiam accusandum est, et addendum est se illud uti mortale apprehendisse ne con­ fessarius ex obiectiva realitate iudicans, in errorem inducatur. Secundum numerum: vide vol. I, n. 189-191. In confessione (saltem peccatorum mortalium) accusandum est peccatum, sed etiam, si pluries commissum est, dicendum est quoties, vel, si hoc ignoratur, circiter quoties, vel saltem circiter quoties in die vel in hebdomada vel in mense. Quandoque etiam hoc difficile est declarare: tunc sufficit dicere e. g. per unam diem occupatus fui in pravis cogitationibus; per duos menses desideria odii vel vindictae in mente habui. Etsi ad hoc stricta obligatio non de­ tur, conveniens tamen est, ut numerus ita indicetur, ut confes­ sarius inde statum animae melius diiudicare possit: ita e. g. sufficit accusare se, inde ab ultima confessione ante tres menses, bis fornicatum fuisse: si autem haec bina fornicatio facta est in ultima hebdomada, bonum est etiam hoc declarare, ut con­ fessarius inde melius possit necessitates animae cognoscere. NOTA. Reprobandus est usus quorundam paenitcntum qui solent nun­ quam numerum exactum accusare, etiamsi illum sciunt, sed semper addunt « circiter » vel quid simile. Secundum speciem moralem infimam: vide vol. I, n. 187-188: ad hoc minime requiritur ut omnia minuta peccati eiusque modi narrentur, sed illa quae peccato specialem malitiam addunt (cir­ cumstantiae speciem sive moralem sive theologicam mutantes), vel illud mutant. Circumstantiae vero quae speciem peccati non afficiunt, sunt omittendae. Ita si quis Matrimonio iunctus fomicavit cum Matrimonio iuncta, debet non solum dicere se fornicasse, sed debet insuper declarare se esse Matrimonio iunctum et similiter mulierem esse Matrimonio iunctam. Circumstantia vero se casu fuisse solos in domo, vel se quaesiisse solitudinem, non debet necessario declarari, sed convenienter declaratur, ut confessarius de statu animi paenitentis melius iudicare et ita efficacius adiuvare possit. 196 DE SUBIECTO Π. 240 Peccatum autem accusatum quidem, sed non cum omnibus cir­ cumstantiis necessariis, non censetur accusatum, et proinde ite­ rum cum suis circumstantiis accusandum est. Ita qui adulterium commisit et solum fornicationem accusavit, peccatum commis­ sum revera non accusavit, et proinde in proxima confessione adulterium confiteri debet. Quodsi autem bona fide illam cir­ cumstantiam omiserit, eo quod eam tempore peccati non cogno­ verit, evidenter non tenetur illam nunc confiteri, cum peccatum ita confiteri debeat, sicut illud cognovit quando illud commisit. Ita si quis fomicavit cum muliere quam nescit Matrimonio iunctam, accusare debet fornicationem tantum, etiamsi postea sciat eam esse Matrimonio iunctam. Actus externus etiam confitendus est (etiamsi per accidens se­ cutus non sit), ne putet confessarius peccatum fuisse mere inter­ num (desiderium): cf. vol. I, n. 42. Effectus malus peccati accusandus est in quantum est imputabilis: vide vol. I, n. 49. Post Baptismum: cf. supra, n. 135-137. Certe commissa: si enim dubitatur utrum sit peccatum mor­ tale vel utrum commissum fuerit, non est obligatio illud confi­ tendi, sed est materia libera; quodsi autem illud peccatum non confitetur, tenetur actum contritionis perfectae elicere, vel sal­ tem illud in attritione sua includere quando proxime confitetur. Nondum directe absolutione remissa: quid sit directa et indi­ recta absolutio, vide supra, n. 157. — Quamdiu peccatum mor­ tale non fuit directe remissum, remanet materia necessaria (vide etiam n. 248); quando autem semel fuit directe remissum, fit materia libera. Quodsi dubium est utrum fuerit directe iam re­ missum necne, obligatio est dubia et proinde nulla (cf. vol. I, n. 149). 240. — SCHOLION. Utrum peccatum dubie commissum vel du­ bie mortale debeat, soluto dubio, paenitens confiteri. Si solutio dubii patefacit illud peccatum mortale fuisse vere commissum, et hoc peccatum nunquam fuit directe remissum, debet accusari aesi nunquam dubium fuisset; si vero iam fuit accusatum tanquam dubium, probabilius (et proinde practice 197 η 241-243 DE ΡΛΕΝΙΤΕΝΤΙΑ certe: vol. I, n. 149) non amplius accusari debet, etsi nunc factum sit certum: nam iam fuit directe remissum. 241. — 2. Materia libera sunt omnia et singula peccata venia­ lia, peccata mortalia dubia, necnon omnia peccata, sive mortalia sive venialia, quae iam fuerunt directe remissa. 242. — 3. Materia confessionis non sunt merae imperfectiones. Explicatur. Non sunt: hoc non significat eas non posse accu­ sari ad melius patefaciendum statum animae, sed eas solas non esse materiam sufficientem ad absolutionem recipiendam. Etsi non constituant materiam sufficientem absolutionis, pos­ sumus tamen de illis sincere dolere et veniam petere. Merae imperfectiones : h. e. tales transgressiones obligatio­ num, quae nullum peccatum constituunt ; quodsi vero imperfectio ex circumstantiis convertatur in peccatum veniale (uti in praxi generatim erit), evidenter fit materia sufficiens absolutionis, non quatenus est imperfectio, sed quatenus est peccatum (cf. vol. I, n. 169). 243. — DOTES. Confessio debet esse: 1. Simplex: h. e. simplicibus et claris verbis accusans pecca­ tum prout fuit, omissis omnibus circumstantiis inutilibus. Recte notandum cum S. Antonino: « Paenitentes qui indigent consola­ tione propter tribulationes vel consilio propter dubia, post con­ fessionem factam et absolutionem talia dicant et non ea misceant in confessione », nisi utique illae quaestiones paenitenti sint ne­ cessariae ad recte confitendum. 2. Humilis: iuxta Rituale Romanum (Tit. IV, c. 1, n. 11) pae­ nitens humilitate mentis et habitus accedere debet et (nisi infir­ mitate impediatur) flexis genibus confiteri ; quapropter arma por­ tantes ea generatim etiam prius deponant. Etiam ipsa accusatio fiat verbis et gestibus humilibus, sicut reus solet seipsum accu­ sare et culpam agnoscere. Quidquid arrogantiam sapit, remo­ veatur. 3. Discreta: paenitens in accusando seipsum, non loquatur de defectibus aliorum nec nomen complicis patefaciat nisi ad inte- 198 DE SUBJECTO η. 243 gram confessionem omnino sit necessarium (cf. n. 248). Insuper accusando peccata praesertim contra castitatem, discretis et pu­ dicis verbis utatur, ita tamen ut circumstantias necessarias sine verecundia patefaciat. 4. Dolorosa: iam ipsa confessio fiat corde contrito, nec habeat in confessione alios fines (benevolentiam confessarii, colloquium iucundum, etc.) nisi remissionem peccatorum suorum et emen­ dationem vitae obtinendam. 5. Vocalis: nisi adsit iusta causa ad illam nutibus vel scripto faciendam. Dicit Prümmer (III, 365): «Communiter theologi docent illum qui sine causa iusta confitetur scripto aut nutibus, peccare graviter, quia agit contra universalem et justissimam consuetudinem Ecclesiae ». Talis iusta causa esset e. g. impossi­ bilitas physica vel moralis vocaliter confitendi, periculum ne alii audiant, etc. Sic ergo mutus vel qui usum linguae ad tempus non habet, nimis balbutiens, nimis nervosus, ob nimiam verecundiam vel ob aliam rationem nimis confusus, et similes, possent etiam signis vel scripto confiteri ; similiter si confessarius esset sur­ daster ita ut sit periculum ne circumstantes audiant accusatio­ nem. Utrum ad hoc etiam teneatur an a confessione tunc omnino excusetur, vide infra, n. 246. 6. Secreta: h. e. soli confessario facta. Hoc vult actualis praxis Ecclesiae. Etsi confessio coram aliis ac soli confessario non sit prohibita, generatim tamen sine gravi ratione facienda non est, nec certe unquam est obligatio illam faciendi, ita ut potius sit excusatus a confessione paenitens qui secrete confiteri non pos­ set. Quatenus tunc confessio generica sit licita vel obligatoria, vide infra, n. 247. Confessio per interpretem, cum non sit omnino secreta, nun­ quam est obligatoria (can. 903). NOTA. Confessio per interpretem quandoque etiam ita institui potest, ut neque interpres peccata paenitentis cognoscere possit: si e. g. per­ sonae ita disponantur ut interpres pacnitentcm solum audire, non vero videre possit et solus confessarius paenitentem videat, posset confessarius paenitentem interrogare; illas quaestiones interpres vertit in linguam paenitentis, paenitens vero non verbis sed signis tantum respondet: ita posset integritas confessionis obtineri quin 199 η. 243 DE PAENITENTIA interpres cognoscat responsa paenitentis. Attamen neque hoc artifi­ cium adhibere tenetur paenitens, sed simpliciter a confessione spe­ cifica excusatur. 7. Sincera: h. e. peccata debent accusari sicut a conscientia apprehenduntur. Quodsi autem tempore quo commissa sunt con­ scientia erronea aliter apprehensa sunt ac nunc tempore confes­ sionis, non sunt accusanda sicut nunc cognoscuntur, sed sicut tunc apprehendebantur; nam tale peccatum est quale tunc ap­ prehendebatur (cf. vol. I, n. 134 et 184). Ita si quis fornicavit cum muliere quam putat matrimonio ligatam, commisit adulterium etiamsi postea sciat eam non esse matrimonio ligatam, et proinde adulterium et non simplicem fornicationem confiteri debet. Si quis putavit aliquod peccatum non esse mortale, postea autem scit illud esse mortale, non commisit mortale et proinde illud non debet uti mortale accusare. E contra, qui commisit pecca­ tum obiective veniale sed ex conscientia erronea mortale, hoc debet accusare et quidem debet addere se illud pro mortale ha­ buisse ne confessarius in errorem inducatur. NOTA. Contra sinceritatem est non solum peccata minuere, sed etiam ea exaggerare. Contra sinceritatem tamen non peccaret qui false responderet ad quaestionem quam ponendi confessarius ius non habet. Item contra sinceritatem per se non peccaret paenitens qui media adhiberet ne a confessario cognoscatur vel qui apud ignotum confessarium prius confiteretur peccatum mortale quod apud confessarium ordinarium confiteri non audet, deinde apud confessarium ordinarium sola venialia confiteretur, nisi hoc faciat ex vana glo­ ria aliove fine inhonesto, e. g. ad liberius peccandum, ut ita possit facilius manere in occasione proxima, vel ut possit admitti ad professionem religiosam aut statum clericalem a quo secus ob consuetudinem peccandi arceretur (cf. vol. I, n. 39). Contra sin­ ceritatem autem peccat paenitens qui peccatum nondum directe absolutum proponit tanquam iam absolutum (e. g. illud miscendo aliis peccatis vitae antcactae): etsi enim circumstantia temporis speciem peccati non mutet, hic tamen modus faceret ut confes­ carius materiam necessariam iudicaret esse materiam liberam, 200 DE SUBIECTO n. 244 quod est error sat gravis in re sacramentali : unde peccatum mortale videtur admittendum in paenitente qui confessarium voluntarie in talem errorem induceret, etiamsi non positive mentiisset dicendo e. g. explicite hoc peccatum non esse post ulti­ mam confessionem commissum, sed solum res ita proponeret ut confessarium in errorem inducat. NOTA. Noldin (III, 283) hanc quaestionem ponit ubi agit de integritate confessionis, et quaerit utrum obligationi suae satisfaciat qui pec­ catum recens accusat tanquam olim commissum; et respondet affirmative, eum per se satisfacere obligationi integre confitendi. Huic responso assentire possumus, sed negandum est eum satisfa­ cere obligationi sincere confitendi; nec possumus admittere illum solum peccatum veniale mendacii committere si positive negat illud peccatum commissum esse post ultimam confessionem, secus autem talem modum confitendi esse ab omni culpa liberum. 8. Integra: h. e. comprehendens totam materiam necessariam, nisi adsit causa excusans, de qua infra, n. 247, 248, 253. Ad recte autem intelligendum hanc qualitatem, distinguendum est inter integritatem materialem et formalem. Integritas mate­ rialis est illa quae comprehendit, secundum speciem infimam, circumstantias speciem mutantes et numerum, omnia peccata mortalia post Baptismum certe commissa et nondum directe remissa; integritas formalis est illa quae comprehendit, secun­ dum speciem infimam, circumstantias speciem mutantes et nu­ merum, omnia peccata mortalia post Baptismum certe commissa et nondum directe remissa et quorum memoriam paenitens hic et nunc habet. Haec integritas formalis semper requiritur in con­ fessione nisi adsit causa ab ea excusans (cf. n. 247, 248, 253); integritas autem formalis debet integritati materiali conformari quantum potest; quod fit per examen conscientiae, de quo infra, n. 250. 244. — PRINCIPIUM. Ad effectivam susceptionem Sacramenti Paenitentiae requiritur ex parte subiecti quaedam confessio seu accusatio peccatorum. Explicatur. Quaedam confessio seu accusatio: h. e. in ordina­ riis circumstantiis requiritur confessio cum omnibus dotibus 201 η 245 DE PAENITENTIA supra enumeratis, in specie sit sincera el intégra. In quibusdam circumstantiis (η. 248) sufficit confessio incompleta, in aliis (n. 247) confessio generica, imo quandoque in articulo mortis (n. 253) nulla requiritur actualis confessio, sed sufficit quaedam accusatio implicita habitualis contenta in intentione habituali christiane moriendi. Probatur. Principium probatur ex natura Sacramenti Paeni­ tentiae prout a Christo est institutum. Christus enim illud insti­ tuit per modum iudicii, in quo sacerdos potest remittere vel retinere peccata; hoc autem iudicium supponit cognitionem cau­ sae, quam sacerdos habere nequit nisi ex propria accusatione paenitentis. Hoc argumentum autem plenum vigorem accipit ex constanti et universali praxi et doctrina Ecclesiae prout in Concilio Tridentino exprimitur: « Ex institutione Sacramenti Paenitentiae iam explicata universa Ecclesia semper intellexit, institutam etiam esse a Domino integram peccatorum confessionem... Con­ stat enim, sacerdotes iudicium hoc incognita causa exercere non potuisse... si in genere dumtaxat et non potius in specie ac singillatim sua ipsi peccata déclarassent. Ex his colligitur, oportere a pacnitcntibus omnia peccata mortalia, quorum post diligentem sui discussionem conscientiam habent, in confessione recenseri » (DB 899). 245. — SCHOLION I. Utrum iterum accusare debeat pacnitens peccata quorum numerum circiter tantum vel bona fide inferio­ rem confessus est, sed nunc certe cognoscit. Si numerum circiter confessus est (addendo vocem « circiter » vel similem), et numerus quem nunc certe cognoscit non est no­ tabiliter superior numero confesso, nihil est faciendum. Si numerum circiter confessus est et numerus est notabiliter superior, debet hunc excessum confiteri, quia non censetur am­ plius in voce « circiter » contineri. NOTA. Quid sil notabiliter superior, iudicandum est ex communi aesti­ matione prudentum: e. g. 7 vel 8 non iam solet vocari circiter 5; dum 17 iam possent dici circiter 15, et 104 vel 105 circiter 100, et 1050 circiter 1 202 DE SUBIECTO n 246-247 Si autem numerum definitum confessus est, et postea invenit numerum verum esse, etiam uno, superiorem, tenetur hoc pec­ catum confiteri, nam certe in numero definito non continetur. 246. — SCHOLION II. Utrum ille qui a vocali confessione fa­ cienda impeditur, teneatur signis vel scripto confiteri. Quamvis gravis sit obligatio confitendi, et quidem integre, Con­ fessio tamen signis vel scripto facienda, est medium extraordi­ narium ad quod nemo tenetur. Argumentum quod sit medium periculum laesionis sigilli includens, non convincit, cum hoc periculum facile evitari possit. Haec sententia, de coetero, ne­ minem ad Confessionem signis vel scripto faciendam teneri, a non paucis Auctoribus tenetur, et proinde est saltem extrinsece probabilis. 247. — SCHOLION III. De confessione generica. Confessio generica versari potest circa materiam necessariam vel circa materiam liberam confessionis. A) Circa materiam necessariam, confessio generica triplex dis­ tingui potest: 1) vel pacnitens confitetur se peccasse; 2) vel con­ fitetur se peccata mortalia commisisse; vel 3) confitetur in ge­ nere se tale peccatum (e. g. contra religionem, contra castitatem) commisisse, quin dicat ultimam speciem. Nunc quaeritur utrum talis confessio generica possit esse sufficiens. Ex his quae supra diximus de integritate confessionis, sequi­ tur talem confessionem mortalium in circumstantiis ordinariis non esse sufficientem, cum requiratur accusatio secundum nume­ rum et infimam speciem moralem. Confessio autem generica suf­ ficit, et proinde licita est quoties simul adest necessitas confitendi et impossibilitas physica vel moralis specifice confitendi. NOTA. Haec autem confessio generica sufficit tantum in quantum habetur impossibilitas specificae confessionis: ita c. g. infirmus, qui absque gravi incommodo quaedam peccata in specie confiteri potest, tenetur ea confiteri, sed potest reliqua gencrice accusare, quorum accusatio specifica ei esset propter infirmitatem moraliter impossibilis. 203 η. 247 DE ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΑ Necessitas confitendi habetur quoties urget praeceptum sive confessionis sive communionis; quoties admirationem excitaret si ad S. Communionem non accederet; quoties durum esset in peccato mortali remanere. Impossibilitas autem specificae confessionis habetur propter: a) Infirmitatem sive corporis sive mentis : si infirmus est ita debilis corpore ut non valeat sufficienter loqui aut cogitare uti apud moribundos facile evenire potest ; si paenitens est valde labilis ob debilitatem memoriae, uti apud senes et vetulas facile evenit; si paenitens nimis scrupulosus est, ita ut quodlibet exa­ men conscientiae eius mentem turbaret. b) Defectum loquelae: si confessarius signa paenitentis muti intelligere non valet vel paenitens nullum idioma loquitur quod etiam confessarius callet (Quatenus talis paenitens ad alium confessarium sit remittendus, cf. n. 172; quatenus interpres sit adhi­ bendus, cf. n. 243, 6). c) Defectum temporis in periculo mortis : e. g. imminente nau­ fragio vel pugna (cf. S. Paen. 6 Febr. 1915), vel si tempore per­ secutionis timendum est ne superveniant emissarii ; vel si est periculum ne paenitens moribundus deficiat antequam confessus fuerit; similiter si est periculum ne confessarius deficiat ante­ quam absolverit (et alius confessarius non adsit). Alius autem defectus temporis praeter periculum mortis, etiam maximus concursus paenitentum (etiamsi secus multi deberent abire non confessi), non est ratio sufficiens pro confessione generica (cf. DB 1209). S. Paenitcntiaria tamen die 25 Mart. 1944 declaravit: « Licet vero si accedat alia gravis omnino et urgens necessitas, gravitati praecepti divini integritatis confessionis proportionata, verbi gratia si paenitentes — secus nulla sua culpa — diu gratia sacramentali et sacra Communione carere cogantur ». d) Periculum vitae sive paenitentis sive confessarii sive tertii. E. g· si tempore pestis ex confessione timenda est contagio. e) Periculum laesionis sigilli: e. g. si non potest confiteri nisi audientibus aliis: in hoc casu sufficeret confessio maxime gene­ rica nec teneretur paenitens dicere se mortaliter peccasse. Extra casum autem necessitatis confitendi de qua supra, neque 204 DE SUBIECTO n. 248 physica impossibilitas excusaret ab integritate confessionis, sed esset ab absolutione petenda abstinendum (cf. n. 140). NOTA. Potiusquam excusatio, est suspensio obligationis, nam semper remanet obligatio in specie confitendi quando causa excusans ces­ saverit. B) Confessio generica circa materiam liberam. Nullum dubium est circa validitatem et liceitatem confessionis genericae materiae liberae simul cum alia materia in specie ac­ cusata: cum enim nulla sit obligatio talia in specie accusandi, licita est generica accusatio. Sed quaeritur utrum sola generica confessio materiae liberae sit sufficiens ad absolutionem petendam, e. g. : Accuso me de meis venialibus ; vel : Accuso me de peccatis vitae anteactae. Generatim tenent Auctores illam esse illicitam nisi saltem genus peccati (e. g. contra castitatem, contra iustitiam, etc.) addatur. Eorum autem argumenta non videntur stringentia: concedit enim e. g. Priimmer (III, 325) : « Validam esse absolutionem in hoc casu vix ne­ gari potest ». Quodsi autem valida est, non videtur cur non sit licita: nam valide suscipere Sacramentum semper licet nisi ex­ presse prohibeatur; iamvero obligatio materiam liberam in spe­ cie confitendi nullibi invenitur. Nec debet adduci praxis univer­ salis confessariorum qui exigunt ut in specie (etsi non in specie ultima) materia libera accusetur: nam haec praxis non neces­ sario ex obligatione orta est, sed ex magno beneficio quod inde pro paenitentibus sequitur. Nec videtur « satis difficile dolorem elicere de peccatis generice tantum confessis ». Unde concluden­ dum videtur: etsi a praxi summe commendabili accusationis specificae minime sit recedendum, non tamen dici potest illicita sola accusatio generica materiae liberae ad petendam absolu­ tionem. 248. — SCHOLION IV. De causis ab integritate confessionis excusantibus. In praecedenti scholio quaestio fuit de impossibilitate confes­ sionis specificae; hic vero agitur de impossibilitate confessionis integrae, scii, de casu quo quis potest quidem distincte peccata 205 η. 248 DE PAENITENTIA sua confiteri, sed aliquod determinatum peccatum mortale com­ missum et nondum directe remissum, accusai e non potest. Si tunc adest necessitas confessionis, et simul alius confessa­ rius adiri nequit, licita et valida est confessio de caetero integra, omisso solo hoc peccato quod accusari non potest. Necessitas confessionis habetur quoties urget praeceptum sive confessionis sive communionis ; quoties admirationem excitaret si ad S. Communionem non accederet ; quoties durum est paeni­ tenti in peccato mortali remanere. Impossibilitas accusandi aliquod determinatum peccatum ha­ betur propter: a) Ignorantiam vel oblivionem invincibilem : invincibilis autem est ignorantia vel oblivio quando post diligens examen (cf. infra, n. 250) peccatum in memoriam non venit vel imo tempore accu­ sationis e memoria iterum decidit. Generatim non admittitur obligatio peccata in scriptis consignandi ad adiuvandam memo­ riam : hoc praecipue propter periculum laesionis secreti (cf. n. 204 ss. ; cf. etiam n. 246). b) Periculum scandali vel lapsus tum ex parte paenitentis tum ex parte confessarii : e. g. si mulier non potest confiteri nisi apud sacerdotem quem scit valde proclivum in luxuriam et deberet confiteri propria desideria luxuriosa in sacerdotem, ita ut con­ fessarius probabilissime peccaret ; vel si parochus venerabilis deberet confiteri peccatum probrosum apud vicarium fragilem, qui inde probabilissime ansam sumeret ad imitandum pravum exemplum. c) Pei iculum laesionis sigilli : e. g. si paenitens proprium pec­ catum accusare non possit quin peccatum in confessione audi­ tum manifestet. isputatur inter Auctores utrum liceat peccatum mortale quodam retæere Quod accusari non potest nisi nomen complicis re'. Ur crtum est nomen complicis occultandum esse quantum P°tcst con^essarius nomen complicis investigare (cf. fessariüm CrqUe tene.tur Paen‘‘ens, si potest, confiteri apud conrevelatione nôm°mP ‘®notus est : similiter non potest cum -XX * ~ «d ~ «· icvciatio nominis complicis soli 206 DE SUBIECTO n. 248 confessario, qui tam stricto secreto sacramentali tenetur, non videtur graviter famam eius laedere. Et nemo dubitabit licitum esse secretum naturale revelare uni viro prudenti, etiam cum diffamatione proximi, si fit ob gravem causam, e. g. ad consilium petendum. Quare ergo non liceret ob grave praeceptum integri­ tatis confessionis? Quodsi autem hoc licet, quia maius est prae­ ceptum integritatis confessionis, dicendum est paenitentem obli­ gari praecepto integritatis, et proinde non solum posse, sed de­ bere proprium peccatum confiteri etiamsi nomen complicis inde confessario reveletur. Attamen, propter probabilitatem extrinsecam sententiae contrariae dici potest paenitentem posse sed non debere proprium peccatum accusare si non potest nisi simul no­ men complicis revelare. — Patet hanc obligationem certe adesse si paenitens obligatur (e. g. ad damnum tertii praecavendum) ad nomen complicis superioribus revelandum. Similiter disputatur inter Auctores utrum liceat peccatum mortale quoddam reticere propter extraordinariam verecundiam extrinsece advenientem, quam paenitens experiret in accusando hoc peccato tali determinato confessario. Notandum est non agi de ordinaria verecundia quae omni confessioni inest, sed de extraordinaria extrinsece adveniente, uti e. g. si servus parochi deberet apud parochum confiteri se furasse, vel qui confessio­ nem generalem ex verecundia erga confessarium ordinarium apud confessarium extraordinarium instituens quoddam pecca­ tum mortale ex oblivione omisisset, et nunc deberet hoc pecca­ tum apud confessarium ordinarium confiteri. Quidam Auctores tenent paenitentem in hoc casu excusari ab hoc peccato decla­ rando, quia tale incommodum est extrinsecum ipsi confessioni. Cum haec sententia sit probabilis, practice teneri potest. NOTA. Praesertim haec ultima causa (extraordinaria verecundia) nonnisi cum magna discretione fidelibus manifestanda est et in praedica­ tionibus omittenda, ne sub praetextu « extraordinariae verecundiae » abusive hanc excusationem extendant et ita in integritate requisita deficiant. Notandum tamen paenitentem ab integritate confessionis ex­ cusatum, teneri hoc peccatum sic licite reticitum contritioni et proposito includere; non tamen requiritur contritio perfecta: etsi 207 η. 249-250 DE ΡΑΕΝ1ΤΕΝΤΙΑ enim indirecte, tamen vere remittitur absolutione ; ad quod non requiritur contritio perfecta. Similiter remanet obligatio illud peccatum confitendi in prima confessione in qua causa excusans non adest. 249. — SCHOLION V. Utrum unquam licita sit confessio di­ midiata. Confessio dimidiata est confessio in qua quaedam tantum pec­ cata accusantur, reliquis omissis. Uti patet, si omittitur sola materia libera, licitum est. Si omit­ titur materia necessaria quidem, sed pro qua habetur causa ex­ cusans, licitum est. Si omittitur materia necessaria pro qua non habetur causa excusans, nunquam licet dimidiare confessionem (DB 1209). Itaque: 1. Non licet propter magnum concursum populi paenitentes qui longiore confessione indigent, post confessionem aliquorum peccatorum absolvere. 2. Non licet apud confessarium facultatem habentem absolu­ tionem petere a reservatis, deinde apud alium de non reservatis. Potest quidem superior reservans reservationem (extra Sacra­ mentum) auferre, ita ut in casu omnis confessarius a peccato absolvere possit, sed non potest a solo peccato reservato absol­ vere, aliis non confessis. 3. Non licet prius apud confessarium ordinarium accusare ve­ nialia, deinde apud extraordinarium mortalia — etsi liceat prius mortalia et deinde venialia confiteri (cf. n. 243, 7). 250. — SCHOLION VI. De mediis ad integritatem confessionis obtinendam seu de examine conscientiae. Examen conscientiae est attenta recogitatio periodi vitae anteactae ad revocandum in memoriam actiones contra normas moralitatis gestas. luxta diversum scopum in quem examen instituitur, inquiritur de solis peccatis mortalibus, vel de omnibus peccatis vel etiam de imperfectionibus, et est medium ad cognoscendam propriam vitam moralem. 208 DE S UBI ECTO η. 250 Ante confessionem paenitens tenetur diligenter examen con­ scientiae instituere circa tempus inde ab ultima valida confes­ sione, ad revocandum in memoriam saltem omnia peccata mor­ talia in hac periodo commissa, nisi vel physice vel moraliter impediatur ab examine instituendo vel moralem certitudinem habeat se omnia peccata mortalia in memoriam habere. Diligentia in examine conscientiae adhibenda debet esse illa quam viri prudentes solent adhibere in re gravi. Uti patet, re­ quiritur maior diligentia, si longius est tempus inde ab ultima valida confessione, quia tunc difficilius in memoriam revocantur acta praeterita; minor e contra requiritur diligentia, si quis solet saepius (etiam praeter confessionem) conscientiam examinare; similiter minor requiritur diligentia, si paenitens attendere solet ne peccata mortalia committat, quia tunc, si quod commisit, illud vividius in memoria retinetur. Impedimentum ab examine conscientiae instituendo excusans, esset corporalis vel mentalis debilitas qua paenitens nonnisi cum magna difficultate vel detrimento posset vitam praeteritam re­ cogitare; nimia scrupulositas, ita ut examen conscientiae tran­ quillitatem animi turbaret; defectus temporis in periculo mor­ tis. Reliquae autem causae excusantes a confessione specifica (cf. n. 247) in se etiam excusant ab examine conscientiae insti­ tuendo; attamen generatim melius erit examen conscientiae in­ stituere etiam in illis casibus, ut singula peccata efficacius in contritione et proposito includantur. Ubi sola debilitas corporalis vel mentalis impedit examen conscientiae, confessarius debet interrogando examen supplere (cf. n. 166), si saltem haec interrogatio fieri potest sine magna difficultate vel detrimento paenitentis. Negligentia in examine conscientiae instituendo erit peccatum mortale vel veniale prout maius vel minus est periculum defi­ ciendi in integritate confessionis requisita. NOTA. Optime ad rem notat Iorio (III, 376) ex Lugo {De Paen., disp. 16, n. 590): Certum est paenitentem ipsum non obligari ad exactissimum examen suorum peccatorum, sed ad humanum, hoc est tale, quo Sacramentum istud non reddatur nimis grave et onerosum... Unde non est bona regula, si dicas...: si hic homo cogitaret adhuc alia hora 209 η. 251 DE ΡΛΕΝΙΤΕΝΤΙΛ de suis peccatis, recordaretur alicuius peccati, cuius non recordatur, vel posset computare melius numerum peccatorum; ergo tenetur cogitare adhuc alia hora. Ratio autem est eadem, quia scilicet non est attendendum solum ad exactam et integram confessionem pec­ catorum, sed etiam maxime attendendum ad conditionem huma­ nam, et ne ex eo capite Sacramentum reddatur grave et odiosum, nec detur causa impudentibus et ignaris haereticis vocandi illud conscientiae carnificinam. Methodus in examine conscientiae adhiberi potest quae magis convenit. Optima est consuetudo quotidie illam instituendi, ita ut tempore confessionis nonnisi examina quotidiana recapitulari debeant. Ante examen conscientiae paenitens invocet Spiritum Sanctum corda hominum illuminantem, ut recte possit statum animae cognoscere. Deinde in loco quieto recogitet vitam suam inde ab ultima confessione: qui non solent saepe examen con­ scientiae instituere, cum magna utilitate adhibebunt elenchum peccatorum prout in libris precum inveniri solent in praepara­ tione ad Sacramentum Paenitentiae recipiendum; qui solent saepius examen conscientiae instituere, generatim utilius recogi­ tabunt quomodo obligationes status sui, obligationes erga proxi­ mum, obligationes religiosas etc. impleverint; vel imo diversa gesta vitae (e. g. diei) ordine chronologico recogitent ad viden­ dum utrum in eis peccaverint. 251. — SCHOLION VII. De confessionis iteratione et comple­ tione. Confessio quam non secuta est valida absolutio, tota repetenda est ; uti patet, si absolutio invalida insuper fuit sacrilega ex parte paenitentis (ex defectu confessionis integrae, contritionis, propo­ siti, etc.), hoc sacrilegium praeter reliqua peccata iam confessa vel omissa confitendum est. Confessio quam secuta est valida absolutio, semper tanquam materia libera repeti potest, sed nunquam debet; peccata vero in ea sive ex oblivione sive ex alia causa ab integritate excusante omissa vel generice tantum confessa vel ex alia causa nondum directe remissa, in proxima confessione postquam causa excusans cessaverit, explicite cum numero et ultima specie morali accu­ sanda sunt, etiamsi in confessione generica iam fuerint inclusa. 210 DE SUBIECTO n. 252 NOTA. 1. Si confessio iteratur apud eundem confessarium, et hic adhuc sufficienter recordatur accusationis prioris ut possit dc ea iudicare, sufficere videtur in hac nova confessione ad priorem accusationem referre, dicendo e. g.: Accuso me de omnibus peccatis in tali con­ fessione accusatis (et insuper me accuso de sacrilega confessione et de peccato... sacrilege reticito). 2. Si post confessionem sacrilegam plura Sacramenta recepit (com­ muniones, confessiones, etc.) singulae receptiones constituunt sacri­ legium et omnes illae confessiones integre repetendae sunt. Si autem huius sacrilegii immemor ad Sacramenta accessit, illae confessiones in quibus sacrilegii conscius non erat, non sunt repetendae. Ita e. g. si quis confessionem paschalem sacrilegam instituit et in Paschate sacrilege S. Communionem recepit, postea vero huius sacri­ legii non recordatur, sed in omnibus festis maioribus ad Sacra­ menta accedit, occasione autem proximae confessionis paschalis sui sacrilegii anni elapsi recordatur, debet in hac confessione repe­ tere confessionem paschalem anni elapsi, addendo duo sacrilegia (confessionis et communionis paschalis) et omnia peccata inde ab ultima confessione, reliqua vero repetere non debet. 252. — SCHOLION VIII. De confessione generali. Confessio generalis est iteratio plurium confessionum. Eius natura ergo essentialiter non differt ab iteratione confessionis dc qua in scholio praecedenti, sive haec sit libera, sive necessaria. Confessio generalis proinde necessaria est quoties paenitens moraliter certus est aliquas anteriores confessiones fuisse inva­ lidas; in ea omnia requiruntur in subiecto (integritas confessio­ nis, contritio, propositum, etc.) quae in confessione ordinaria requiruntur. Secus confessio generalis erit libera et nemini im­ ponenda est nisi libenter acceptet : confessio generalis enim li­ bera est, et non libenter acceptata, vix utilitatem habebit. Ratio propter quam confessio generalis libera institui solet, est duplex: maior pax animae, et maiores fructus spirituales (con­ tritionis praesertim). Quapropter quoties confessio generalis illos fines non obtinet, utpote nociva permittenda non est: ita scru­ pulosi non solent ex confessione generali maiorem pacem animae obtinere, e contra saepe magis conturbantur; similiter qui per longum tempus peccatis contra castitatem indulserunt, ad con­ fessionem generalem illorum peccatorum non necessariam non admittantur nisi velint ea solum generice accusare: recogitatio 211 15 - Hermes, Thcol. Mor. - IU. η. 252 DE PAENITENTIA enim illorum peccatorum facile novas tentationes constituere valet. Confessarius ergo a duobus extremis abstineat: ex una parte ne statim paenitentem confessionem generalem instituere deside­ rantem ab ea repellat; ex altera parte ne statim paenitentem, praesertim quem non cognoscit, ad confessionem generalem ad­ mittat, sed prius paterne interroget ex quibusnam motivis ad confessionem generalem instituendam moveatur. Paenitentem confessionem generalem liberam instituentem explicite moneat integritatem accusationis non esse necessariam, sed peccata antea iam accusata libere omitti posse, ne paenitens, si quaedam omi­ serit, postea hac omissione torqueatur. Statim ac paenitens dicit se velle confessionem generalem in­ stituere, confessarius inquirat de ratione cur hanc instituere velit. Quodsi dicit se aliquando invalide confessum esse, inter­ roget de causa invalidae confessionis et de tempore quando haec facta est; deinde interroget utrum tunc temporis iam noverit illam confessionem fuisse invalidam an nunc recenter tantum illud noverit: saepe enim putant repetendas esse confessiones quas nunc tantum ex audita praedicatione vel ex libro lecto in­ venerit non fuisse integras. Deinde confessarius ei exponat quas­ nam confessiones repetere debeat. In confessione generali accusatio et interrogationes quae fieri debent, certo ordine fiant, ne omnia misceantur cum perturba­ tione confitentis et periculo defectus integritatis. Praesertim si agitur de confessione generali necessaria, si pae­ nitens est satis instructus, confessarius benigne eum inducat ad peccata sua exponenda simpliciter et confidenter, promittens se illum adiuturum, et quoties opus fuerit interrogaturum, ut omnia recte confiteri possit. Si autem paenitens est rudis, fere totum onus confessionis confessarius in se assumat : prius sinat eum dicere quibus recor­ datur, deinde interroget eum per ordinem de omnibus quae committere solent paenitentes paris conditionis et post singula peccata inquirat a paenitente an aliquid addendum noverit. An­ tequam vero interrogationes incipiat illum sedulo moneat nihil esse timendum in peccatis detegendis: Sis quietus et bono ani­ 212 DE SUBIECTO η. 253 mo, ego tuam peragam confessionem ; novi sane omnia peccata quae patrare potuisti : ego tibi ea omnia detegam, tuum solum erit clare et sincere interrogationibus meis respondere, et de peccatis verum dolorem concipere. Deinde iuxta ordinem examinis conscientiae uti in libris pre­ cum invenitur, statui et conditioni paenitentis adaptatum, eum interroget. Et in fine petat utrum aliud adhuc eum anxium te­ neat. Deinde eum hortetur ad plenam confidentiam in divinam clementiam quae de tota vita eius anteacta non amplius curat: ita ut ipse paenitens nonnisi in genere vitam suam anteactam recogitet, scilicet non tantum ad dolendum de peccatis commis­ sis, sed magis ad gaudendum de remissis; et ita novam vitam ab hac die incipiat. 253. — SCHOLION IX. De confessione moribundorum. Praedicatores et educatores saepius moneant fideles ne confes­ sionem remittant usquedum debilitate impediantur a serio exa­ mine conscientiae, similiter, ut curent ut amici et consanguinei dum aegrotant tempestive confiteantur. Saepe tamen eveniet mo­ ribundos velle confessionem generalem facere antequam morian­ tur, sed nimis debiles esse ut totam vitam recogitare valeant. Tunc confessarius eos benigne adiuvare debebit. Prae oculis au­ tem habeat eos generatim non debere integre confiteri, sed so­ lum ea peccata accusare quae eis facile in memoriam veniunt (n. 247). Prius dicat paenitens quae scit, et deinde confessarius paucis quaestionibus quas opportuniores iudicat, hanc accusationem compleat, ita ut aegrotus non nimis defatigetur. Tandem eum moneat ad confidentiam in divinam misericordiam, quae non vult mortem peccatoris, sed ut bonus Pater considerat bonam volun­ tatem paenitentis qua omnia peccata commissa, etiamsi ea ali­ quando oblivione vel etiam malitia confessus non fuerit eaque nunc oblitus fuerit, in hac confessione includit ; tandem eum cer­ tiorem faciat de completa remissione omnium peccatorum dum­ modo nunc sincerum de eis dolorem habeat. Notandum etiam est moribundos apparenter sensibus destitu­ tos, non raro verba adstantium adhuc audire et percipere : quare η. 254 DE PAENITENTIA confessarius non timeat eum, etsi externe usum rationis non vi­ deatur habere, ad contritionem et dolorem de peccatis suis exhortari et piis cogitationibus propositis eum ad piam mortem praeparare. Etiam circumstantes hortetur ad abstinendum a col­ loquiis quae mentem moribundi a Deo avertere valeant. Quoad absolutionem, vide supra, n. 165 et n. 171. 5. Satisfactio s ac rament alis. NOTA. Hic non loquimur de satisfactione seu paenitentia quam unus­ quisque ex virtute paenitentiae propter peccata sua agere debet, et quae cum Sacramento Paenitentiae directam relationem non habet. Sed loquimur de satisfactione seu paenitentia sacramentali quam, uti supra, n. 195, diximus, confessarius paenitenti imponere tenetur. 254. — I. Paenitens ante absolutionem acceptare tenetur satis­ factionem sibi a confessario impositam. Explicatur. Acceptare: nihil tamen obstat quominus paeni­ tens, si paenitentiam nimis duram aestimet, confessarium mo­ neat humiliterque leviorem petat. Generatim dicunt Auctores sufficere etiam acceptationem cum intentione non adimplendi, sed petendi commutationem. Uti patet, paenitens potest etiam sine absolutione discedere, si non vult acceptare satisfactionem im­ positam. sarii ,^TUR rationibus quibus probatur obligatio confesbatur obl^T ' sal s actionctn (cf· n. 195), evidenter etiam pro­ batur obligatio paenitentis illam acceptandi. ab^oluti^nem’auuæ tcceptlt Τ' "θ” · aCCepUt satisfactionem· non vult praestare m, > P mmittlt Peccatum mortale quia menti; iuxta ouosd ac necessaria sunt ad integritatem Sacraacceptatio esset peccat ? UCtOres tamen (ergo probabiliter) nonmateriam necessariam wl^olamVb' Veniale prout confessus sit materia ipsius satisfnrH · Aberam, vel, iuxta alios, prout certe videtur statui noί sT lmP°Sitae S“ ^is vel levis Hoc tandi satisfactionem quo ievtor^T .Tr peccatum n°n-accepviora sunt peccata accusata. satisfactio imposita et gra214 DE SUBIECTO n. 255 NOTA. Si confessarius paenitentiam imponere omittat (e. g. obliviscatur) paenitens teneri videtur eam petere. 255. — II. Paenitens tenetur per semetipsu I» satisfactionem impositam i II plere, non autem necessario ante absolutionem; si vero habet iusta II causam, potest commutationem petere. Explicatur. Tenetur: si autem post absolutionem intercedat causa physice vel moraliter impediens impletionem satisfactionis, non amplius tenetur eam implere (cf. vol. I, n. 92). Ita si paeni­ tens obliviscatur qualis satisfactio imposita fuerit, et non potest commode redire ad confessarium, paenitens ad nihil tenetur: expedit tamen ut tunc ex seipso quandam voluntariam satisfac­ tionem sibi imponat. NOTA. Si autem absolutio fuit invalida (ex quacumque causa), paenitens non tenetur ad satisfactionem implendam. Per semetipsum: nemo potest loco paenitentis satisfactionem impositam implere, nisi de consensu ipsius confessarii (cf. DB 1115). Quatenus confessarius ipse possit loco paenitentis satis­ facere et proinde leviorem ei imponere satisfactionem, vide su­ pra, n. 195. Non necessario ante absolutionem : si confessarius tempus as­ signavit, illo tempore impleri debet : attamen, si quacumque ex causa paenitens illo tempore non satisfecerit, debet postea satis­ facere: nam determinatio temporis non est ad finiendam sed ad urgendam obligationem (vol. I, n. 88). Si confessarius nullum tempus assignavit, satisfieri debet quando commode fieri potest, ita tamen ut valor operis non notabiliter minuatur (vol. I, n. 88); expedit etiam, ne in oblivionem veniat, satisfactionem quampri­ mum adimplere. Probatur. Primum : tenetur per semetipsum implere : damnata est propositio: Paenitens propria auctoritate substituere sibi alium potest, qui loco ipsius paenitentiam impleat (DB 1115). Secundum: non ante absolutionem: damnatae sunt sequentes propositiones : Non sunt absolvendi paenitentes, nisi peracta prius paenitentia eis iniuncta (DB 728). Ordinem praemittendi satisfactionem absolutioni induxit non politia aut institutio Ec- 215 η. 256-257 DE PAENITENTIA clesiae, sed ipsa Christi lex et praescriptio, natura rei id ipsum quodammodo dictante (DB 1306). Sacrilegi sunt iudicandi qui ius ad communionem percipiendam praetendunt antequam con­ dignam de delictis suis paenitentiam egerint (DB 1312). Cf. etiam DB 1437 et 1535. Gravitas transgressionis. Qui non implet satisfactionem im­ positam, committit peccatum mortale, quia non praestat quod ad integritatem Sacramenti necessarium est ; iuxta quosdam Aucto­ res tamen (ergo probabiliter) satisfactionem non implere esset peccatum mortale vel veniale prout materiam gravem vel levem constituat opus impositum. Qui satisfactionem non praestat tem­ pore statuto, committit peccatum mortale vel veniale prout haec circumstantia temporis (intentione confessarii) censeatur magni momenti vel non ; quodsi tempus statutum non est, qui absque ratione sufficienti notabiliter remittit impletionem satisfactionis committit peccatum mortale vel veniale prout notabiliter mutat substantiam operis vel non, vel plus minusve periculum impo­ tentiae eam implendi (e. g. periculum oblivionis) inducat (cf. vol. I, n. 88). 256. III. Paenitens tenetur satisfactionem implere modo quo imposita fuit. Explicatur. Modo quo: scii, cum omnibus circumstantiis, e. g. lexis genibus, in tali loco, etc. (cf. vol. I, n. 88-89). ™^gressionxs. Non observare circumstantias acci­ ti. .a CS sa^’sfac^on's» est peccatum mortale vel veniale prout j ’ntent*one confessarii magni momenti 257. SCHOL1ON. De satisfactione impleta in statu peccati mortalis. Certe est valida nec debet repeti in statu gratiae. Videtur tanin?Uan am in^u^erc ^reverentiam erga Sacramentum, quia Z Sacramenti Misericordiae praestatur in statu immune °Γ a 'S ' quare non videtur a peccato veniali saltem 216 DE CAEREMONIIS - DE TEMPORE ET LOCO η. 258-259 Art. 5 DE CAEREMONIIS 258. — Etsi ipsum Rituale Romanum permittat ut iusta de causa orationes, praeter Dominus Noster etc., omittantur, gene­ ratin'! non facile omittendae sunt (etiam propter magnum affluxum paenitentium), quia generatim dici possunt dum paeni­ tens actum contritionis recitat, et ultima oratio Passio... etiam dum paenitens discedit. Confessarius superpelliceo et stola violacea utatur prout tem­ pus vel locorum feret consuetudo. Regulares habitum sui Ordinis induentes etiam absque stola confessiones audire possunt. No­ tandum insuper responsum S.R.C. 31 Aug. 1867 dicens: « Conve­ niens est ut in ecclesia adhibeatur stola » ; unde non videtur stricta obligatio, praesertim si extra ecclesiam confessiones au­ diuntur. Art. 6 DE TEMPORE ET LOCO 259. — 1. Circa tempus audiendi confessiones iure communi nihil praescribitur; regulae prudentiae vero suadent quod dicit PCS 338 : « Puerorum ac praesertim mulierum confessiones, nisi ex causa necessaria infirmitatis vel alia gravi, semper et unice per diem audiendae sunt, nunquam vero hora nocturna. Quodsi urgente necessitate, huiusmodi confessiones nocte excipi debeant, tunc in sacello lumen accendatur, nec una sola mulier in sacello maneat; in cubiculo, lumen adsit in ipsomet cubiculo et ianua sit semper aperta. Sicubi supradictae praescriptiones servari prorsus nequeant, standum est proprii Ordinarii monitis et re­ gulis ». 217 η. 260-261 DE PAENITENTIA 260. — 2. Sacramentalis confessionis proprius locus est eccle­ sia vel oratorium publicum aut semipublicum (can. 908). Sedeant igitur sacerdotes pro confessionibus audiendis in loco decenti et omni suspicione carenti, necnon ita patenti ac pendo, ut ab aliis fidelibus quocumque tempore videri possint, non au­ diri (PCS 338). Sedes confessionalis ad audiendas mulierum confessiones sem­ per collocetur in loco patenti et conspicuo et generatim in ecclesia vel oratorio publico aut semipublico mulieribus destinato. Sedes confessionalis crate fixa et tenuiter perforata inter paenitentem et confessarium sit instructa (can. 909). NOTA. Notandum est responsum Comm. Int. Cod. 24 Nov. 1920, praescri­ ptum confcssionalc adhibendi uti forma propria audiendi confes­ siones in ecclesiis et oratoriis non solum valere pro mulieribus audiendis, sed etiam pro viris, firmo tamen can. 910 mox citando. Feminarum confessiones extra sedem confessionalem ne au­ diantur, nisi ex causa infirmitatis aliave verae necessitatis et adhibitis cautelis quas Ordinarius loci opportunas iudicaverit. Confessiones virorum etiam in aedibus privatis excipere licet (can. 910). De loco audiendi confessiones religiosarum vide supra, n. 158. Appendix DE CENSURIS 261. — Praenotandum. Tractatio de censuris proprie pertinet ad cursum luris Canonici. Nonnumquam autem censura impedit a receptione Sacramentorum, et non raro in Sacramento Paeni­ tentiae ante absolutionem levari debet (cf. n. 192). Quare per modum appendicis hic breviter de censuris tractandum est. Eas autem nonnisi relate ad Sacramentum Paenitentiae seu in foro interno consideramus, earum respectum ad forum externum re­ linquentes pro cursu luris Canonici. Notio. Censura est paena ecclesiastica medicinalis qua homo baptizatus delinquens et contumax privatur bonis quibusdam 218 DE CENSLRIS n. 262 spiritualibus vel spiritualibus adnexis, donec a contumacia rece­ dens absolvatur (can. 2241). Species. Tres sunt species censurae: excommunicatio, interdic­ tum et suspensio. — Notandum tamen suspensionem et interdic­ tum non semper esse censuras, sed quandoque simpliciter esse paenas vindicativas, scii, quoties feruntur non donec delinquens a contumacia recedens absolvatur, sed usque ad certum tempus vel in perpetuum (nisi dispensetur). De natura enim censurae est, ut sit medicinalis, et proinde statim solvi possit, imo et debeat (a facultatem habente), quando a contumacia recedit censuratus. Suspensio et interdictum tamen in dubio semper praesumuntur censurae (can. 2255). Excommunicatio est censura qua quis excluditur a commu­ nione fidelium (can. 2257). Interdictum est censura qua fideles, in communione Ecclesiae permanentes, quibusdam sacris prohibentur (can. 2268). Interdictum potest esse locale, quod fideles afficit solum in quantum in loco vel in communitate degunt (etiam extraneos et exemptos), vel personale, quod directe afficit personam eamque proinde sequitur ubique terrarum. NOTA. Qui causam dederunt interdicto locali aut in communitatem seu collegium, sunt ipso facto personaliter interdicti (can. 2338 § 4). Interdictum potest esse generale, si afficit integrum territorium vel universum populum talis loci (totam civitatem, totam paro­ chiam), vel particulare, si afficit partem loci vel populi (eccle­ siam, conventum). Interdictum potest esse totale, quod prohibet usum omnium rerum sacrarum, vel partiale, quod prohibet quasdam res sacras tantum (e. g. solas processiones solemnes). Suspensio est censura qua clericus officio vel beneficio vel utro­ que prohibetur (can. 2278). Ulteriora vide apud Canonistas. 262. — Divisio. Censurae sunt: 1. A iure vel ah homine prout in ipso iure (etiam particulari alicuius dioecesis vel ordinis) per modum legis feruntur, vel ab 219 η 263 DE ΡΛΕΝΙΤΕΝΤΙΛ ipsa persona auctoritatem habente per modum praecepti parti­ culari personae infliguntur. Censurae a iure aequiparatur censura per modum dispositionis generalis cuidam crimini ad tempus adnexa (e. g. qui hoc anno hoc crimen committit, excommunicatus est) ; censurae ab homine aequiparatur censura a iure quidem crimini adnexa, sed mediante sententia condemnatoria (e. g. qui hoc crimen committit, excom­ municetur: vide infra: ferendae sententiae). 2. Latae sententiae et ferendae sententiae prout eo ipso incur­ ritur quod crimen committitur (ipso facto seu ipso iure), vel non incurritur nisi postquam, crimine commisso, per sententiam in­ dicis (sive declaratoriam sive condemnatoriam) imposita sit. 3. Notoriae vel occultae prout sive de iure sive de facto sunt publice notae vel non. 4. Reservatae vel non reservatae prout a quodam superiore ciusdemve delegato tantum absolvi possunt, vel a quolibet con­ fessario. Reservatae sunt 1) S. Sedi specialissimo modo, 2) S. Sedi spe­ ciali modo, 3) S. Sedi simpliciter, 4) Ordinario (a quo confessa­ rius suam iurisdictionem sive per nominationem sive per dele­ gationem habet). 263. — Fundamentum. Fundamentum proptei' quod incurritur censura, semper est crimen seu delictum, h. e. (can. 2242): a) Peccatum materialiter et formaliter mortale. Unde excusantur a censura e. g. pueri qui non sunt peccati mortalis capaces; omnes quorum peccatum ex quadam causa actum humanum minuente, subiective non est peccatum mortale (vol. I, n. 19-34; 50-58; 184). Peccatum autem veniale, ex erronea conscientia mortale, non inducit censuram. h) Externum, et quidem mortale quatenus externum. Delictum autem occultum simul potest esse externum: ita e. g. haeresis in chartulis privatis nemine sciente conscripta, est occulta, sed externa ; haeresis vero mere interne cogitata, non est externa. c) Consummatum sive completum, i. e. patratum in sensu stricto verborum (can. 2228): est enim lex odiosa, ergo stricte in- DE CENSURIS η. 264 terpretanda. Ita cum dicatur: qui clausuram monialium viola­ verit: excommunicatur qui de facto intravit, non ille qui intrare tentavit, sed non potuit. In his praesertim attendendum est ad verba: praesumpserit, ausus fuerit, scienter, studiose, etc. Notandum tamen can. 2231: si plures ad delictum perpetran­ dum concurrerint, licet unus tantum in lege nominetur, etiam qui physice concurrunt in delictum, complices (necessarii ad delic­ tum perpetrandum), mandantes, ii qui ad delicti consummatio­ nem inducunt vel in hanc quoquo modo concurrunt, eadem paena plectuntur, si delictum sine eorum opera commissum non fuisset, nisi lex aliud expresse caverit ; caeteri vero concurrentes non. — Similiter iidem non incurrunt paenam si delictum de facto secu­ tum non sit. d) Coniunctum cum contumacia : hoc supponit ut delinquens fuerit monitus a Superiore ; haec autem monitio in censura a iure (latae sententiae) semper habetur, eo quod legislator paenam per modum legis promulgavit ; in censura ab homine vero praecedere debet monitio personalis coram testibus vel per epistolam. Con­ tumacia ergo semper supponit ut delinquens saltem habitualiter et in genere habeat scientiam paenae. Non requiritur tamen ut hic et nunc de censura cogitet, nec requiritur ut in specie sciat qualis paena adnexa sit, sed sufficit ut habitualiter sciat hoc cri­ men sub gravi paena prohibitum esse: tunc enim crimen com­ mittens implicite contemnit paenam, quod est contumacia. NOTA. In foro externo semper praesumitur contumacia seu scientia paenae donec ignorantia probetur. Quare, qui notorie crimen commisit, debet in foro externo observare paenam sancitam donec ignorantia probetur vel absolvatur. 264. — Subiectum. Subiectum capax censurae est omnis homo baptizatus (etiam haereticus), qui est sub iurisdictione auctoris censurae, et doli est capax. a) Inde eximuntur a censura pueri, utpote criminis incapaces. Ex iure canonico etiam eximuntur impuberes a censuris latae sententiae, non vero a censuris ferendae sententiae vel ab ho­ mine. Ratio est, quia in censuris latae sententiae nemo est qui 221 η. 264 DE PAENITENTIA iudicat de contumacia, et, cum contumacia in impuberibus non praesumatur, ipsum ius eos universaliter eximit ab illis censuris. NOTA. Solent Canonistae in hac materia aequiparare pueros et puellas, ita ut a censura etiam puellae eximantur usque ad 14 annum aetatis completum. h) Peregrini et vagi eodem modo censuris localibus tenentur sicut et legibus talis Superioris. Ita peregrini extra territorium non tenentur censuris a proprio Ordinario latis nisi sit censura ab homine. E. g. si episcopus sub paena excommunicationis prohibet fidelibus suis visitationem theatri, subditus non incur­ rit censuram, si extra territorium Ordinarii theatrum visitat; e contra, si episcopus alicui sacerdoti sub paena suspensionis a divinis prohibet visitationem theatri, ipse est suspensus, etiam si extra territorium theatrum visitat. NOTA. Uti patet, si episcopus prohibet visitationem determinati loci extra territorium siti, subditus incurrit censuram per ipsam visitationem loci, etsi sit extra territorium. E contra peregrini generatim non tenentur censuris loci ubi tanquam peregrini morantur, quia generatim etiam legibus eius non tenentur. Vagi autem tenentur, quia tenentur legibus loci ubi actu mo­ rantur. c) Qui supremum tenent populorum principatum horumque lilii et filiae, iique quibus ius est proxime succedendi in princi­ patum, non possunt puniri nisi a Romano Pontifice (can. 2227). d) Similiter Legati Sedis Apostolicae non possunt paena plecti nisi a Romano Pontifice (can. 2227). e) Cardinales item non possunt puniri nisi a Romano Ponti­ fice ; insuper nisi expresse nominentur, non subsunt legi paenali latae sententiae (can. 2227). /) Episcopi, etiam titulares, non possunt puniri nisi a Romano Pontifice; insuper, nisi expresse nominentur, non subsunt paenis latae sententiae suspensionis vel interdicti (can. 2227). NOTA. Excommunicatio non potest ferri in totam communitatem, sed solum in singula membra delinquentia; suspensio vero et interdi­ ctum, si in communitatem feruntur, comprehendunt etiam inno­ centes; extra communitatem versantes, innocentes sunt liberi DE CENSURIS η. 265 265. — Causae excusantes a censura. Delinquens excusatur a censura propter sequentes causas: 1. Nullitas censurae: haec potest esse solum in censura ab homine, e. g. quia auctor censurae non habet hanc potestatem in subiectum (uti Ordinarius loci in exemptum); quia est defec­ tus essentialis in ordine iudicii (uti si non praecessit monitio); quia deest causa (uti si subiectum delictum non commisit): uti patet, in hoc ultimo casu debet subiectum in foro externo se gerere ut censuratum, donec innocentia eius probetur. 2. Defectus ex parte peccati: cf. supra, n. 263, d). 3. Causa excusans ab observantia legis. NOTA. Metus gravis videtur a censura excusare solum si ab observantia legis vel a peccato mortali excusat. 4. Dubium sive iuris sive facti : censura dubia est censura nulla. 5. Ignorantia paenae adnexae, cf. supra, n. 263, d). Ignorantia crassa vel supina generatim non excusat nisi cen­ sura infligatur iis qui « scienter, studiose, consulto, temere, teme­ rario ausu, praesumpserit » aliquid facere. 6. Recessus a contumacia ante tempus quo censura incurritur. Prümmer (III, 484) ponit sequentem casum: Caius propinavit pharmacum, quod post tres dies causabit Tulliae gravidae abor­ tum. Statim paenitentiae perculsus, confitetur peccatum perpe­ tratum. Etiam simplex confessarius uti concedit Prümmer, po­ test absolutionem concedere, cum abortus nondum sit secutus (lex enim dicit excommunicationem contra procurantes abortum effectu secuto). Post tres dies revera sequitur abortus: tunc, dicit Prümmer, Caius, etsi iam paenitens et absolutus a peccato suo, incurrit excommunicationem reservatam Ordinario. Huic solu­ tioni assentire non possumus : censura enim est paena medici­ nalis contra contumaces, et proinde nulla est ratio ad infligen­ dam paenam medicinalem contra illum qui iam a contumacia sua recessit. (Supponitur utique Caium fecisse quod potuit ad effectum impediendum). NOTA. Appellatio contra censuram non excusat: datur enim sola appel­ latio in dcvolutivo, non in suspensivo, ita ut censuiatus teneatur interim sese habere ut censuratum; solum si censura esset mani­ festa iniustitia, posset secreto non observare censuram. 223 η. 266-268 DE PAENITENTIA 266. — Causae excusantes ab effectu censurae. Censuratus, propter grave incommodum censurae extrinsecum, non tenetur effectus censurae (e. g. prohibitionem administrandi vel reci­ piendi Sacramenta) observare. Ita gravis infamia vel scandalum, quod oriretur ei, si effectus censurae occultae observaret et ita crimen suum manifestare deberet. E. g. occulte excommunicatus potest esse patrinus in Baptismo, si secus deberet crimen suum revelare; sacerdos suspensus ab officio potest officia sua obire si secus scandalum fidelium oriretur. Patet illum ab illo effectu tantum observando excusari pro quo habetur causa excusans. Patet etiam, eum teneri ut quamprimum a contumacia recedat et absolutionem a censura obtineat. 267. — Multiplicatio censurarum. Idem delinquens potest etiam pluribus censuris diversae vel eiusdem speciei (excommunicatio­ ne, suspensione, interdictu) ligari. Multiplicantur per multiplica­ tionem delictorum, sive diversa delicta committat, sive idem de­ lictum pluries committat (cf. vol. I, n. 189 ss.). Ita qui 1) iniit matrimonium coram ministro acatholico, 2) stipulavit prolem educandam in haeresi, 3) scienter praesumpsit offerre prolem baptizandam ministro acatholico, 4) septem diversis vicibus scienter legit libros haereticos, incurrit decem censuras. 268. — Absolutio a censura. NOTA. Loquimur solum de absolutione a censura in foro interno, in quantum scii, relationem dicit ad Sacramentum Paenitentiae; quae­ stiones relate ad absolutionem in foro externo remittimus ad cursum luris Canonici. *· Censura non irrogata est** “ibsolutionem (can. 2248). Excipe tamen, si censura conditio impleta est· tunc 1 *· Con^^^one resolutoria, et haec implicite continetur absolut° appos^tione illius conditionis excommunicatus doner ta S* ^uerit propter furtum restituit, est absolutus· si ver* 1Cstituerit» eo ipso quod omnia est, a qua excommunicatione ?kPIi°PtCr ^urturn excommunicatus tuerit, requiritur absolutio V' Π°η possit nisi omnia resti- k DE CENSERIS η. 269-271 ΝΟΤΑ. Ergo non cessat morte censuram ferentis, neque morte puniti (ita ut in excommunicatione moriens non possit frui sepultura eccle­ siastica) neque sola emendatione et satisfactione, sed solum abso­ lutione. 269. — 2. A censura absolvi potest etiam absens: nam pro ab­ solutione nihil requiritur nisi voluntas manifestata Superioris eiusve delegati solvendi censuram. Uti patet, si delegatus facul­ tatem habet ad absolvendum in foro sacramentali tantum, ipse non potest absolvere absentem, quia forum sacramentale requi­ rit praesentem (cf. n. 222). 270. — 3. Censura ad forum externum deducta non potest, extra casum necessitatis, nisi in foro externo absolvi ; si non est ad forum externum deducta, potest etiam in foro interno absolvi ; attamen, si est publica seu notoria, non potest absolutus abso­ lutione publice uti antequam etiam de ea publice constet. Explicatur. Ad forum externum deducta: si scii, crimen apud Episcopum vel iudicem denuntiatum est; tunc enim reservatur illi ad cuius tribunal deducta est. Extra casum necessitatis : quo scii, illa reservatio cessaret; cf. infra, n. 277. Publica seu notoria: vide supra, n. 262. Publice constet: sufficienter constare videtur, si satis publice innotescit censuratum confessum esse apud confessarium facul­ tatem habentem ; potest tamen Superior fori externi urgere ut censura in foro externo observetur usquedum absolutio in foro interno data probetur vel in foro externo obtineatur. NOTA. Petitio absolutionis in foro interno vel petitio facultatis pro foro interno apud Superiorem, non est deductio ad forum externum; quare qui petit absolutionem apud Superiorem, adhuc potest inte­ rim apud confessarium facultatem habentem confiteri et absolvi, nec tenetur tunc stare mandatis Superioris si postea supervenerint, sed mandatis confessarii qui eum absolvit. 271. — 4. Censura non reservata absolvi potest a quolibet confessario; censura vero reservata solum ab eo cui reservata est 225 η. 272 de ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΑ eiusque Superiore (qui sit sub hoc saltern respectu Superior) et successore necnon a specialiter delegato. NOTA. Censura ab homine semper censetur reservata ei qui eam irro­ gavit (etiamsi censuratus non amplius sit eius subiectum), et proinde ab eo eiusque Superiore et successore necnon ab cius delegato absolvi potest. 272. — 5. A quibusdam censuris reservatis ipso iure vel pri­ vilegio absolvere possunt: «) Cardinales absolvere possunt in foro interno ubique terra­ rum quoslibet pacnitentes (etiam religiosos exemptos) a quibus­ libet peccatis et censuris, exceptis tantum censuris specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatis et illis quae adnexae sunt re­ velationi secreti S. Oflicii (can. 239). Eandem facultatem habet ille confessarius quem Cardinalis sibi suisque familiaribus elegerit (can. 239). Eandem facultatem habet ille confessarius quem Episcopus (etiam titularis) sibi suisque familiaribus elegerit, inclusis etiam censuris Ordinario loci reservatis (can. 349). b) Ordinarii (ergo etiam Vicarius Generalis vel Delegatus Ge­ neralis) possunt suos subditos (Ordinarii loci etiam peregrinos et vagos; Ordinarii religiosi etiam hospites etc.: cf. n. 152, 6) absolvere in casibus occultis ab omnibus censuris iure communi latis, exceptis censuris specialissimo vel speciali modo Sedi Apo­ stolicae reservatis (can. 2237). Haec facultas valet etiam pro foro interno extrasacramentali (can. 202). c) Regulares confessarii absolvere possunt a censuris iure com­ muni Ordinario reservatis. d) Sacerdotes iter maritimum vel aerium arripientes, dum a proprio Ordinario vel ab Ordinario portus in quo navim conscen­ dunt vel etiam ab Ordinario cuiusvis portus interiecti per quem in itinere transeunt, facultatem rite acceperint confessiones audien­ di, possunt, quoties navis in itinere consistat, confessiones exci­ pere tum fidelium qui quavis dc causa ad navim accedant, tum eorum qui ipsis ad terram obiter appellentibus confiteri petant eosque valide ac licite absolvere etiam a casibus Ordinario loci reservatis. Explicationes vide supra, n. 154, 2. 226 1 DE CENSERIS η. 273 273. — Conditiones ad absolvendum. Requiruntur: /1) In absolvente : 1) potestas legitima de qua supra; 2) voluntas libera absolvendi : absolutio enim vi aut metu gravi iniuste incusso extorta, non valet (can. 2238); 3) iniungat de iure iniungenda: etiamsi in casu urgenti non fiat vel nondum factus sit recursus ad Superiorem, debet ipse confessarius iam statim iniungere quae ius iniungenda praescri­ bit, e. g. in absolutione complicis vel falsa denuntiatione. B) In absolvendo : 1) sit subditus: cum agatur de Sacramento Paenitentiae, etiam quoad censuras subditus intelligitur ut su­ pra, n. 151 ; 2) a contumacia recedat : ad hoc generatim requiritur ut ipse petat absolutionem, et delictum fideliter confiteatur (cf. n. 263, d) ; imo si plures censuras incurrit, debet omnia delicta declarare (cf. n. 274); 3) parti laesae satisfaciat si quae laesio facta fuit. Requiritur ut saltem serio promittat se pro posse satisfacturum; 4) scandalum ortum reparet : modus reparandi scandalum a confcssario vel a Superiore determinandus est : paenitens debet saltem promittere se velle modo praescripto scandalum reparare; 5) salutarem paenitentiam accipiat : haec paenitentia genera­ tim ab ipso Superiore, secus a confcssario imponitur; generatim debet esse gravis. Paenitens debet saltem serio promittere se velle hanc paenitentiam implere; 6) alia mandata Superioris, si quae sint, exsequatur; saltem debet serio promittere se velle ea exsequi. NOTA. 1. Quandoque Superior exigere potest ut satisfactio, paenitentia aliaquc mandata iam exsecutioni partim vel totaliter mandata sint; in hoc casu, uti patet, non sufficit mera promissio. 2. Videtur invalida absolutio in qua illae conditiones non obser­ vantur; imo si pro reparando scandalo, satisfactione, paenitentia etc. praescribitur tempus intra quod haec praestanda sunt, videtur in censuram reincidere paenitens qui ea intra hoc tempus non praestiterit: illa requisita enim si non adimplentur, videntur pro­ bare perseverantiam in contumacia. 3. Quid possit confessarius relate ad irregularitatem, quam paenitens forsan cx delicto etiam incurrit, cf. infra, n. 415. 227 i6 - Herme * ThcoL Mor. - ni. η. 274-277 DE PAENITENTIA 274. — SCHOLION I. Absolutio a censura multiplici. Absolutio ab una censura possibilis est sine absolutione ab altera. Quare si quis plures censuras incurrit, debet omnes ex­ ponere, secus exposita sola absolvitur, reliquis manentibus. Quodsi tamen petitio particularis facta fuerit, absolutio vero ge­ neraliter data (uti in formula absolutionis sacramentalis), haec valet etiam pro bona fide reticitis, non autem pro mala fide reticitis (can. 2249). Utique peccatum adhuc debet accusari, quia nondum fuit directe remissum (cf. n. 239), sed non requiritur nova absolutio a censura bona fide reticita. 275. — SCHOLION II. Absolutio a paenis vindicativis. In casibus occultis urgentioribus, si ex observatione paenae vindicativae latae sententiae, reus seipsum proderet cum infamia et scandalo, quilibet confessarius potest in foro sacramentali obligationem servandae paenae suspendere, iniuncto onere re­ currendi saltem intra mensem per epistolam et per confessa­ rium, si id fieri possit sine gravi incommodo, reticito nomine, ad S. Paenitentiariam vel ad Episcopum facultate praeditum et standi eius mandatis. Et si in aliquo casu extraordinario hic recursus sit impossibilis, tunc ipsemet confessarius potest dis­ pensationem concedere sub iisdem conditionibus uti infra dice­ mus in impossibilitate recursus post absolutionem a censura in casu urgenti (n. 277, 3). 276. — SCHOLION III. De interpretatione facultatum. In facultatibus a S. Sede datis nunquam comprehenditur fa­ cultas absolvendi a censuris S. Sedi reservatis nisi explicite dicatur. Sub generali facultate absolvendi « a casibus et censuris S. Sedi reservatis » intelligitur sola facultas absolvendi a simpliciter S. Sedi reservatis. 277. — Cessatio reservationis. — Reservatio cessat: 1. Voluntate reservantis: si ergo reservans, etiam ad casum tantum, levat rescrvationem, quilibet confessarius a censura absolvere potest. 228 DE CENSURIS η. 277 2. In periculo mortis : quilibet sacerdos (etiam non approbatus aut censuratus) licite et valide absolvere potest ab omnibus cen­ suris sine ulla exceptione. Quam quidem facultatem exercere potest etiamsi alius adest confessarius necessariis facultatibus instructus. Haec autem facultas effectum habet in solo foro in­ terno (Comm. int. Cod., 28 Dec. 1927). Quodsi autem ita absolu­ tus postea convalescat, debet intra mensem, sub paena reincidentiae, recurrere ad Superiorem vel ad confessarium facultatem habentem si censura a qua absolutus fuit, erat censura ab homine vel censura specialissimo modo S. Sedi reservata. 3. In casu urgentiore: si nempe censura latae sententiae exte­ rius servari nequit sine periculo gravis scandali vel infamiae, aut si durum sit paenitenti in statu gravis peccati permanere usquedum necessaria facultas obtineatur (ad quod confessarius etiam paenitentem disponere potest), quilibet confessarius potest di­ recte absolvere in foro sacramentali ab omnibus censuris et peccatis reservatis, ea tamen lege, ut ita absolutus teneatur sub paena reincidentiae recurrere infra mensem ad S. Paenitentiariam, vel novam absolutionem petere ab habente facultatem. Nihil impedit quominus paenitens, etiam iam facto recursu ad Superiorem, interim alium adeat confessarium facultate praedi­ tum. Tunc autem tenetur paenitens huic confessario declarare delictum cum censura, et mandata eius acceptare. Absolutione accepta ab eo, non tenetur stare mandatis Superioris postea supervenientibus. Quodsi in casu aliquo extraordinario hic recursus est moraliter impossibilis, tunc confessarius (excepto casu absolutionis complicis), potest absolutionem concedere sine onere recurrendi aut confessionis peragendae apud confessarium facultatem ha­ bentem. Tunc autem debet confessarius a) iniungere de iure iniungenda (e. g. remotionem scandali), Z?) imponere congruam paenitentiam et satisfactionem determinato tempore peragen­ dam. Si paenitens hanc paenitentiam et satisfactionem infra tempus determinatum non perfecerit, reincidit in eandem cen­ suram (can. 2254). NOTA. Si paenitens rogat confessarium ut ipse ad Superiorem recurrat, confessarius iniungere debet paenitenti ut post tot dies quot requi­ 970 η. 278 DE PAENITENTIA runtur ad recursum instituendum, revertatur, vel aliud medium in­ dicet, quo mandata Superioris paenitenti transmitti possint (etiam, si vult, tacito nomine paenitentis, dummodo responsum ad eum pervenire possit). Quodsi paenitens non sit reversurus, confessarius hoc dicat in epistola ad Superiorem, ne forte Superior aliquid iniungat in actu confessionis exsequendum. 278. — Modus dandi absolutionem. Absolutio, etiam pro foro interno, dari potest etiam extra confessionem, nisi in facultate addatur: in confessione sacramentali, in foro sacramentali, in actu confessionis vel similia. Si vero dicitur : in foro interno, in foro conscientiae, in foro paenitentiae vel similia, licet etiam extra confessionem, sed pro foro interno tantum absolvere. Ritus absolvendi in foro externo est ille qui invenitur in Rit. Rom., Tit. IV, c. III-V (non ad valid.); in foro interno est ille qui continetur in absolutione sacramentali (non ad val.). APPLICATIO Maior pars temporis vitae sacerdotalis impenditur in hoc Sa­ cramento Paenitentiae, Sacramento Misericordiae administrando : nonne ergo debeo maxima cura meipsum ad illud ministerium praeparare? Praeparare me debeo non solum scientia ut omnes casus sol­ vere valeam, non solum prudentia ut possim in omnibus invenire quo haec anima magis indiget, sed etiam patientia. Debeo mihi talem indolem caracteris acquirere, ut dignus ibi sim pater mi­ sericordiae, ut ad exemplum Christi quemlibet peccatorem aequo animo aequalique amore et misericordia recipiam, audiam, cor­ rigam, et absolutum dimittam. Hoc ministerium mihi sit schola humilitatis : non debeo mirari de peccatis, neque de pessimis criminibus aliorum. Quando S. Franciscus Assisiensis quadam die vidit latronem ductum ad supplicium, ad seipsum locutus est : En, Francisce, quod tu esses, si gratia Dei te non praeservasset. Ita possum et ego dicere, etiam maxima et pessima crimina audiens: en quod et ego for- 230 APPLICATIO san fecissem, si gratia Dei non me praeservasset. Possumne ergo mirari vel irasci? Nonne potius talis cogitatio ad immensam mi­ sericordiam me disponet?... Et pro meipso: quidquid mali fuit in vita mea anteacta, per Sacramentum Paenitentiae ablutum est, erasum est ac si nun­ quam fuisset. In vita mea anteacta coram oculo omnisciente Dei nonnisi bonum amplius invenitur. Quantam gratitudinem hoc in me excitare debet ! Utique historia verissima vitae meae et con­ scientia mea in memoriam revocant probrosa peccata — sed intercessit Sacramentum Misericordiae, et tota historia vitae meae non amplius valet contra me in oculis Dei! Peccata mea per totam vitam meam mihi erunt ratio confusionis et doloris, sed Sacramentum Paenitentiae mihi est ratio exsultationis et gratitudinis ! Nonne ergo in futuro dignus talis doni ambulabo? 231 CAPUT V DE S. COMMUNIONE seu de Sacramento Eucharistiae Solent, ubi de Eucharistia agitur, plura elementa Sacramentum vocari, quae revera Sacramentum sensu stricto, uti illud supra, n. 1, definivimus, non sunt. Ita solet Ssmum Sacramentum vocari ipsum Corpus Christi sub speciebus panis et vini ; consecratio dici solet « Sacramentum in fieri ». Quae omnia in sensu vero (quo dicuntur septem esse Sacramenta) Sacramentum non sunt. Corpus Christi eucharisticum est quidem materia Sacramenti, uti infra videbimus, et proinde Consecratio est praeparatio illius materiae, sed minime est Sacramentum, sicut etiam consecratio olei sacri non est Sacramentum Confirmationis vel Extremae Unctionis in fieri ! Quare, quoties loquimur de Sacramento Eu­ charistiae, de sola S. Communione loquimur. Art. 1 NATURA § 1. NOTIO 279. — DEFINITIO. Sacramentum Eucharistiae seu S. Com­ munio est Sacramentum quo per modum convivii Corpus et Sanguis Domini sub speciebus panis ac vini sumitur ad spiri­ tualem animae refectionem. 232 NATURA η. 280 Explicatur. Sacramentum : scii. Sacramentum Novae Legis uti in c. I describitur. Per modum convivii: indicatur ritus sacramentalis, scii, man­ ducatio, quae est essentialis in S. Communione. Corpus et Sanguis Domini sub speciebus: indicatur materia manducanda. Ad spiritualem animae refectionem : indicatur gratia propria huius Sacramenti : vires necessarias ad vitam vere Christianam ducendam : et cum in vita Christiana primum locum obtineat lex caritatis, hoc Sacramentum etiam imprimis praebet vires ad hanc legem caritatis observandam, quam iuxta antiquissimum symbolismum ecclesiasticum, specialiter repraesentat sub forma unius panis ex multis granis et unius vini ex multis uvis. § 2. NECESSITAS 280. — I. Omnis christianus, qui ad usum rationis pervenit, tenetur quotannis S. Communionem recipere. Explicatur. Qui ad usum rationis pervenit: quanam aetate quis ad usum rationis pervenit, in singulis casibus videndum est ; a lege communi praesumitur anno aetatis septimo (can. 88, § 3) ; educatores vero et confessarius in casu particulari iudicare debent. Notandum non requiri talem usum rationis ut pec­ cati mortalis sit capax, sed talem ut panem eucharisticum ab alio discernere queat (cf. n. 315). Sunt vero Auctores, qui putant pueros ante completum septen­ nium nunquam teneri, cum haec lex sit ecclesiastica, puerique ante septennium nulla lege ecclesiastica teneantur (can. 12); at­ tamen, can. 859 explicite aliter cavere videtur eo quod dicit: Omnis... fidelis postquam ad annos discretionis i. e. ad rationis usum pervenerit... Hoc idem respondit Comm. Int. Cod. in suo primo responso, dic 3 lan. 1918. — Ulteriora vide infra, n. 316. Illum qui ad usum rationis nondum pervenit, non teneri S. Communionem recipere, constat ex Cone. Trid.: «Si quis di­ xerit parvulis, antequam ad annos discretionis pervenerint, ne­ cessariam esse eucharistiae communionem, A. S. » (DB 937). 233 η. 280 DE s. communioni: « Neque ideo tamen damnanda est antiquitas, si cum morem in quibusdam locis aliquando servavit. Ut enim sanctissimi illi Pa­ tres sui facti probabilem causam pro illius temporis ratione habuerunt, ita certe eos nulla salutis necessitate id fecisse sine controversia credendum est » (DB 933). Tenetur: tum ex praecepto divino, tum ex praecepto ecclesia­ stico. Praeceptum divinum autem non determinat tempus, quod a praecepto ecclesiastico pressius determinatur. Quotannis: h. e. tempore paschali, quod currit a Dominica Palmarum ad Dominicam in Albis ; sed locorum Ordinariis fas est, si ita personarum ac locorum adiuncta exigant, hoc tempus etiam pro omnibus suis fidelibus anticipare, non tamen ante IV diem dominicam Quadragesimae, vel prorogare, non tamen ultra festum Ssmae Trinitatis (can. 859, § 2) nisi peculiari facultate sint muniti. NOTA. 1. Cum extensio temporis paschalis sit privilegium locale, eo uti possunt etiam peregrini qui in illum locum migrant antequam tem­ pus utile in territorio proprii domicilii exspiraverit. 2. Non debet, si quis quodam anno omiserit Communionem annua­ lem, eam alio anno supplere (vol. I, n. 88, 2). S. Communionem recipere: huic praecepto autem non satisfa­ cit communione sacrilega (can. 861). Probatur. Primum: Tenetur: Ex doctrina Ecclesiae: Cone. Tri­ dent.: Sumi autem voluit (Salvator) Sacramentum hoc tanquam spiritualem animarum cibum, quo alantur et confortentur viven­ tes vita illius et tanquam antidotum quo liberemur a culpis quo­ tidianis et a peccatis mortalibus praeservemur (DB 875). Ex S. Scriptura: Nisi manducaveritis carnem Filii Hominis, et biberitis cius sanguinem, non habebitis vitam in vobis (Io. 6, 54). Ex ratione: Uti videri potest ex ritu sacramcntali huius Sacra­ menti, qui est signum gratiae quae in eo confertur, S. Communio est refectio animae, in qua vires reficiuntur pro laboribus quo­ tidianis. lamvcro, sicut corpus vivere non posset sine cibo suo, ita etiam anima diu vivere non valet sine cibo suo, seu refectio animae in S. Communione saltem aliquando est necessaria. Secundum : Quotannis: can. 859: Omnis utriusque sexus fide­ 234 NATURA η 281 lis, postquam ad annos discretionis, i. e. ad rationis usum, per­ venerit, debet semel in anno, saltem in Paschate, Eucharistiae Sacramentum recipere, nisi forte de consilio proprii sacerdotis, ob aliquam rationabilem causam, ad tempus ab eius perceptione duxerit abstinendum. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale committit, qui tempore praescripto S. Communionem (sine ratione excusante) non recipit, etiamsi proxima die S. Communionem recipiat. Simi­ liter peccatum mortale committit, qui, cum quacumque de causa tempore praescripto eam non receperit, eam etiam (sine ratione excusante) reliquo anni tempore non recipit; in illo vero qui cul­ pabiliter tempore utili S. Communionem non recepit et etiam reliquo anni tempore eam non recipit, non est admittendum duplex peccatum, nam haec obligatio est unica. NOTA. Obligatio praecepti Communionis in quantum impuberes obligat, etiam ct praecipue recidit in eos qui ipsorum curam habere de­ bent, i. e. parentes, tutores, confessarium, institutores ct parochum (can. 860). Parochi autem est invigilare ut pueri rite instituantur ct admittantur (can. 854 § 5) eosque instruere (c. 1330). Pueri ipsi autem, ob aetatis imbecillitatem a peccato saltem mortali plerumque excusati erunt. 281. — II. Omnis christianus, qui ad usum rationis pervenit, tenetur in gravi periculo mortis S. Communionem (Viaticum) recipere. Explicatur. Qui ad usum rationis pervenit : haec obligatio ergo incipit eadem aetate ac obligatio praecedens. Quare etiam pueris praebendum est Viaticum si sufficientem usum rationis, uti su­ pra, habent, etiamsi de facto primam Communionem nondum receperint; imo pro Viatico in puero requiritur minor instructio ac pro prima Communione (cf. n. 315). Ita, si puer, qui proximo Paschate primam Communionem est recepturus, in periculo mor­ tis incidit, tenetur iam nunc S. Communionem per modum Via­ tici recipere. Tenetur: ex praecepto divino. In gravi periculo mortis: undequaque sit hoc periculum: sive ex morbo, sive ex imminente periculo gravis contagionis, sive ex 235 η. 282 DE S. COMMUNIONE operatione chirurgica, sive ex sententia capitali, sive ex instante praelio, etc. NOTA. Can. 865: Sanctum Viaticum infirmis ne nimium differatur; et qui animarum curam gerunt, sedulo advigilent ut eo infirmi plene sui compotes reficiantur. S. Communionem : in periculo mortis vocari solet Viaticum, quia est quasi cibus pro magno itinere definitivo in aeternam patriam. Uti patet, obligationi huic non satisfit per Communio­ nem sacrilegam ; sed tenetur moribundus, qui sacrilege Viaticum recepit, post sinceram confessionem et validam absolutionem, iterum Viaticum recipere, nisi ab hoc excusetur gravi periculo gravis infamiae vel laesionis sigilli Sacramentalis (cf. n. 204 ss.). Probatur. Ex doctrina et praxi universali Ecclesiae: can. 864: In periculo mortis, quavis ex causa procedat, fideles sacrae Com­ munionis recipiendae praecepto tenentur. Gravitas transgressionis. Qui in periculo mortis S. Viaticum non recipit, committit peccatum mortale. NOTA. Quoad Viaticum adulti in periculo mortis breviter instructi et baptizati, cf. supra, n. 80. 282. — SCHOLION. Utrum Viaticum recipere teneatur ille qui brevi ante S. Communionem recepit. Casus est illius qui sive eadem die sive brevi ante S. Commu­ nionem extra periculum mortis recepit, et nunc subito in peri­ culum mortis venit. Nullum dubium est illum posse S. Viaticum recipere, etiamsi eadem die S. Communionem recepit, imo dicit can. 864, § 2: valde suadendum ut in vitae discrimine adducti denuo communicent. Sed quaestio est utrum etiam teneatur. Eum qui eadem die S. Communionem recepit, non teneri constat ex eo quod can. 864 non loquitur de obligatione, sed dicit: valde sua­ dendum. Quid autem si « brevi ante » communicavit? Brevi ante solent Auctores intelligere intra octo dies ; plures Auctores cum Lugo negant illum adhuc teneri (etsi suadendum sit), eorumque sententia est probabilis ; attamen probabilius videtur eum adhuc teneri : argumentum enim illum iam suae obligationi satisfecisse, 236 DE RITU SACRAMENTALI η. 283 non valet, cum nemo possit obligationi satisfacere ante tempus (vol. I, n. 88, 2). Verum est, etiam illum qui eadem die S. Com­ munionem recepit, ante tempus obligationi satisfecisse; sed ex praxi Ecclesiae (quae utique exceptiones admittit) unicae Com­ munionis in die, patet non adesse paritatem inter eum qui eadem die et illum qui alia die iam communicavit; de caetero, de illo habemus argumentum positivum (etsi implicitum tantum) illum non teneri, quod de hoc non habemus. Unde concludendum : ille qui non eadem die, sed brevi ante (intra 8 dies) S. Communio­ nem recepit, probabilius tenetur Viaticum recipere; potest tamen in praxi sequi sententiam dicentium eum non teneri. Art. 2 DE RITU SACRAMENTALI § 1. DE IPSO RITU SACRAMENTALI 283. — Ritus sacramentalis S. Communionis consistit in con­ vivio seu in manducatione Corporis et Sanguinis Domini eucha­ ristici. Explicatur. Convivio: ex hoc patet nihil referre utrum unam vel plurcs hostias, magnam vel parvam, sub una vel sub utraque specie recipit: si unitas moralis receptionis talis est ut per mo­ dum unius convivii recipere censendus sit, semel tantum Sacra­ mentum recipit. Manducatione : manducatio censetur quando cibus introducitur in os et inde in stomachum transmittitur. Quare si quis (c. g. ex falsa devotione) S. Hostiam tamdiu in ore tenet ut in eo dissol­ vantur species, et proinde praesentia rcalis cesset, non manducat, et proinde Sacramentum non recipit; similiter si quis S. Hostiam sumpsit in ore et iterum exspuit, non recipit Sacramentum; si autem S. Hostiam dcglutivit et evomit, Sacramentum recipit; similiter qui ad profanationem Sanctissimi vitandam S. Species consumit, Sacramentum recipit. 237 η. 284-286 DE S. COMMUNIONE Corporis et Sanguinis Domini eucharistici: cum tum Corpus tum Sanguis Domini sub unaquaque specie perfecte contineatur, Sacramentum perfecte recipitur etiam sub una specie. De hoc plura in scholio, n. 287. Corpus et Sanguis Domini eucharisticum constituunt materiam huius convivii. De praeparatione huius materiae in § sequenti agendum erit. Cum praesentia realis ces­ set statim ac species panis et vini corrumpuntur, qui species corruptas manducat, Sacramentum non recipit : quare sacerdos semper curare debet, ut hostiae distribuendae sint incorruptae (cf. n. 344). 284. — SCHOLION I. Utrum qui in statu peccati mortalis Cor­ pus Christi eucharisticum ore sumit, sed non déglutit, committat sacrilegium. Cum S. Communio consistat in manducatione, ipse autem, in casu, Corpus Christi non manducet, non videtur committere sa­ crilegium indignae susceptionis, sed tamen simulationis Sacra­ menti, cum Sacramentum non recipiat; addit insuper malitiam sacrilegii indignae tractationis Corporis Christi sive illud in ore dissolvat sive (quod peius est) illud exspuat. 285. — SCHOLION II. Utrum S. Communio dari possit iis qui sensibus sunt destituti. Cum pro hoc Sacramento recipiendo non requiratur actualis usus rationis, nihil obstat quominus etiam sensibus destituto S. Communio detur dummodo alia requisita (imprimis intentio) adsint et capax sit sine periculo irreverentiae S. Hostiam deglutire. Cum autem gencratim deglutire non valeant, in praxi eis S. Communio dari non solet. 286. — SCHOLION III. Utrum S. Communio dari possit per oesophagum artificialem. Sunt qui negant, quia ita cibus non ex ore in stomachum tra­ ducitur. Alii negant quia putant hoc sine irreverentia fieri non posse. Putamus tamen S. Communionem in casu necessitatis etiam per oesophagum artificialem dari posse, quia essentiale manducationis, scii, traiectio cibi in stomachum, habetur, et in238 DE RITU SACRAMENTALI η 287 super sufficiens sit ratio omittendi modum ordinarium (scii, ex ore), dummodo, uti patet, sine irreverentia fieri possit. 287. — SCHOLION IV. De Communione sub una vel sub utra­ que specie. In ritu latino S. Communio sub sola specie panis praebeatur (can. 852). Communio sub utraque specie non est necessaria nisi pro Celebrante in Missa. In ritibus orientalibus solet sub utraque specie etiam fidelibus praeberi. Omnibus fidelibus cuiusvis ritus datur facultas ut, pietatis causa, Sacramentum Eucharisticum quolibet ritu confectum suscipiant; S. Viaticum moribundis ritu proprio accipiendum est; sed urgente necessitate fas esto quo­ libet ritu illud suscipere (can. 866). Sed quaeritur utrum in casu necessitatis, si e. g. moribundus nullo modo particulam hostiae deglutire possit, Viaticum sub specie vini administrari possit. Generatim ab Auctoribus nega­ tur; attamen hoc non improbabiliter licitum esse cum Iorio, III, n. 148 tenemus : dum enim obligatio Viatici recipiendi est lex divina, prohibitio illud sub specie vini praebendi est lex eccle­ siastica. Quare, remoto scandalo et periculo irreverentiae, liceret moribundo qui secus Viaticum recipere non posset, illud sub specie vini administrare ; hoc autem practice, propter periculum irreverentiae, solum possibile erit, si S. Missa in ipso cubiculo infirmi vel in cubiculo proximo celebratur. NOTA. Solet ab haereticis quibusdam obiici Communionem sub una specie esse innovationem ab Ecclesia introductam. Ad hoc respondendum est 1) Ecclesiam tunc usam esse iure suo; 2) hoc autem minime fuisse innovationem, cum iam ex antiquissimis temporibus S. Com­ munionem sub una specie in usu fuisse constet: e. g. Christiani qui S. Communionem domum portabant, sub specie solius panis communicabant, infantibus sub sola specie vini ministrabatur. § 2. DE MATERIA PRAEPARANDA SEU DE CONSECRATIONE Materia in S. Communione sumenda est Corpus et Sanguis Do­ mini sub speciebus panis et vini. Actio qua haec materia pro­ ducitur est Consecratio, in qua per transsubstantiationem Chri239 η. 288-289 DE S. COMMUNIONE stus vere praesens efficitur sub speciebus panis et vini, quorum substantia convertitur in substantiam Corporis et Sanguinis Christi, solis manentibus accidentibus panis et vini. De hac ac­ tione nunc tractandum est. A. MATERIA ADHIBENDA 288. — I. Materia valida Consecrationis est solus panis et II Explicatur. Panis et vinum: infra, n. 292 ss., exponemus quae­ nam debeant esse qualitates huius panis et vini. NOTA. Cum circa hoc Sacramentum nunquam adsit extrema necessitas, nunquam licet, propter periculum etiam idololatriae, in eo adhibere materiam dubiam. Probatur. Cone. Lateran. IV : lesus Christus, cuius Corpus et Sanguis in Sacramento Altaris sub speciebus panis et vini vera­ citer continentur, transsubstantiatis pane in Corpus et vino in Sanguinem potestate divina (DB 430). Cone. Florent.: In azymo sive fermentato pane triticeo Corpus Christi veraciter confici; sacerdotesque in altero ipsorum Domini Corpus conficere debere, unumquemque scii, iuxta suae Ecclesiae sive occidentalis sive orientalis consuetudinem (DB 692). Tertium est Eucharistiae Sacramentum, cuius materia est panis triticeus et vinum de vite (DB 698). Ex doctrina universali Ecclesiae. 289. — II. Ad validitatem Consecrationis requiritur ut mate­ ria sit ministro praesens, et intentione ministri in individuo de­ terminata. Explicatur. Praesens: h. e. ita ut pronomine demonstrativo « hoc » et « hic » (quod in formula adhibetur) secundum usum ordinarium hominum designari possit. Non requiritur ut actu videri possit, neque ut halitu tangatur. Ita hostiae in pyxide contentae, etiam (quod tamen vitandum est) in pyxide cooperto, valide consecrantur. Inter materiam ergo quae vere praesens dici potest, quaenam consecretur, pendebit 240 DE RITU SACRAM ENTA LI η. 290 ab intentione ministri ; quare in praxi tutum et conveniens erit (ad vitanda dubia) ut minister semel pro semper intentionem faciat consecrandi omnem materiam consecrabilem quae super corporale deponitur (cf. n. 298). NOTA. luxta Rubricas materia debet adesse tempore Offertorii; quodsi autem post Offertorium tantum afferatur (vel si post Offertorium mutanda esset) potest ex rationabili causa adhuc consecrari, sed prius nova materia saltem mentaliter offerenda est. Maior causa requiritur ad consecrandum allata ad Secreta vel Praefationem; gravis causa ad consecrandum allata durante Canone, ante Conse­ crationem. Nunquam licet post Consecrationem allatam materiam iterata consecratione consecrare. Intentione determinata: cf. n. 298; ita non sufficit determi­ nare : volo ex centum hostiis consecrare quinquaginta, sed debet indicari quales sint illae quinquaginta. Attamen necesse non est, imo minime consulendum, ut numerus determinetur (volo con­ secrare has decem) ne, si forsan plures adsint, dubium sit quae­ nam sint consecratae. 290. — COROLLARIUM PRACTICUM. Ex hoc quod materia de­ bet esse intentione determinata, oriri solent plures quaestiones, quaenam materia sit consecrata. Uti patet, totum responsum pen­ det ab intentione consecrantis : 1. Si ergo pyxis posita est in cornu altaris, intra candela­ bra, etc., per se materia est consecrabilis. Si ergo conscio cele­ brante ibi posita fuit, posset esse consecrata: quare securius omnis sacerdos semel pro semper faciat intentionem e. g. con­ secrandi omnia et sola quae super corporale inveniuntur. 2. Quoad parvas micas quae in pyxide inveniuntur iam ante Consecrationem, quidam suadent intentionem non consecrandi eas; attamen magis commendabilis videtur intentio omnia con­ secrandi quae in pyxide consecrabilia inveniuntur: secus enim in pyxide miscentur consecrata et non consecrata, et in fine nescitur quid sit consecratum, quid non. 3. Quoad guttulas quae parieti calicis forsan adhaerent, simi­ liter videtur consulenda intentio consecrandi quidquid consecrabile in calice (non in pariete externa) continetur. 241 η. 291-292 DE S. COMMUNIONE NOTA. 1. Materia dubie consecrata nullo modo potest adorationi fidelium vel in S. Communionem praeberi. Si alia materia eiusdem speciei (e. g. alia hostia) in ea Missa non fuit consecrata, materia haec dubie consecrata debet, si potest, in eodem Sacrificio sub conditione iterum consecrari et consumi (cf. c. IX); si alia materia eiusdem speciei in ea Missa consecrata fuit, vel si unitas moralis cum eo Sacrificio haberi non amplius potest, debet haec materia dubie consecrata vel a celebrante cuius­ libet Missae post propriam Communionem, sed ante ablutiones, consumi vel sub conditione iterum consecrari. 2. Si non consecratae hostiae miscentur consecratis, tota quantitas uti dubie consecrata habenda est, et proinde iterum sub conditione consecranda, vel a sacerdote uti supra (nota 1) consumi. 291. — III. Nefas est, urgente etiam extrema necessitate, alte­ ram materiam sine altera consecrare (can. 817). Explicatur. Nefas: h. e. non videtur invalidum, sed graviter illicitum. Unaquaque enim formula in se est effectiva transsubstantiationis, nec requirit alteram, uti patet ex eo quod Hostia consecrata adoratur antequam altera formula pronuntietur. Quae­ stio tamen ponitur ab Auctoribus, utrum valida sit Consecratio facta cum intentione unam tantum speciem consecrandi, e. g. quia alia non habetur nec haberi potest. Quidam putant talem Consecrationem non solum esse graviter illicitam (nefas), sed etiam invalidam, quia Consecratio a Sacrificio separari non va­ let, et ad validitatem Sacrificii requirunt duplicem Consecratio­ nem (cf. c. IX, n. 589). Alii tenent solum ex praecepto divino Con­ secrationem coniungi cum Sacrificio, ita ut Sacrificium sine Con­ secratione impossibile quidem sit, non vero necessario Consecra­ tio sine Sacrificio sit impossibilis: in hoc casu autem nihil obstat quominus Consecratio unius speciei valide fiat etiam cum inten­ tione non consecrandi alteram. Hoc autem semper constituit peccatum mortale, etiam in extrema necessitate: nefas est, ur­ gente etiam extrema necessitate (can. 817). 1. Panis. 292. — I. Panis debet esse ex pura farina triticea et aqua na­ turali confectus et igne coctus ; insuper, saltem in Ecclesia latina, debet esse azymus. 242 DE RITU SACRAMENTAL! η. 292 Explicatur. Farina: (ad val.): farina est pulvis ex granis mo­ litis obtenta et cribro purgata; ex granis autem contritis, per aliquas horas in aqua infusis (non tamen usque ad corruptionem) et deinde compressis, non quidem obtinetur farina, sed tamen materia similis valida; si fieri potest, curandum tamen est ut frumentum apto instrumento in farinam redigatur et cribro exacte purgetur (S. Off. 25 lun. 1852). Triticea: materia valida est sola et omnis farina ex tritico: cuiusvis autem regionis triticum, etiamsi variationes accidentales praeseferat, dummodo revera ad speciem tritici a botanicis re­ feratur, est materia valida et licita. Omnis autem alia materia, uti hordeum, zea, avena, oryza, milium etc. quae tritici species non sunt, sunt materia invalida. NOTA. Rectores ecclesiarum vel qui hostias conficiunt curent, quatenus possibile est, ne a tabernis publicis farinam pro hostiis conficiendis emant, sed omni cura advigilent ut genuina frumenti farina adhi­ beatur. Quare etiam si ab optimis Christianis farinam suam emant vel gra­ num moliendum tradunt, semper explicite dicant illam farinam esse pro hostiis conficiendis, ne iuxta usum alias materias immisceant. Aqua naturali: ex farina et aqua fit pasta coquenda; nihil aliud addatur (sal, saccharum, etc.): omnis admixtio est illicita; no­ tabilis vero admixtio alius liquoris (lactis, vini, olei; notabilis censetur circa 1/3), redderet materiam invalidam. Igne coctus: (ad val.): massa ex farina et aqua subacta igne coquenda est, nec sufficit cruda vel vapore cocta vel sole siccata: non enim est verus panis. Non tamen refert utrum ferrum in quo panis coquitur carbonibus vel currente electrica calefiat. Azymus: (ad lie.): pro sacerdotibus latinis Ecclesia ita urget pro Consecratione usum panis azymi, ut solum ad complendum Sacrificium iam inceptum et probabilius ad praebendum Viati­ cum adhibere possint panem fermentatum si azymus haberi ne­ quit; pro distributione autem S. Communionis, ubi necessitas urget nec sacerdos adsit alterius ritus fermentatum adhibentis, etiam sacerdos latinus potest distribuere panem eucharisticum fermentatum, adhibendo tamen ritum distributionis latinum (ergo sub una specie) (can. 851, § 2). 243 17 - Hermes, Thcol. Mor. - III. η. 293 DE S. COMMUNIONE Probatur. Ex doctrina universali Ecclesiae: can. 815, § 1 : Pa­ nis debet esse mere triticeus. Can. 816: In Missae celebratione sacerdos, secundum proprium ritum, debet panem azymum vel fermentatum adhibere ubicumque sacrum litet (ergo etiam in territorio ubi solet fermentatus panis adhiberi). Ex Missali: De Defectibus, III, 1 : Si panis non sit triticeus, vel si triticeus, admixtus sit granis alterius generis in tanta quan­ titate ut non maneat panis triticeus vel sit alioqui corruptus, non conficitur Sacramentum. 2 : Si sit confectus de aqua rosacea, vel alterius distillationis, dubium est an conficiatur. Gravitas transgressionis. Qui consecraret hostiam cui admixta sit alia materia, committeret peccatum mortale, nisi adsit ratio sufficiens non curandi de minima quantitate materiae alienae ei admixtae. Qui consecraret hostiam non igne coctam, committeret peccatum mortale. Qui adhiberet panem fermentatum extra duos casus supra indicatos, committeret peccatum mortale (Missale, De Defectibus, III, 3). ' 293. — II. Hostia consecranda debet esse recens et incorrupta, munda, formae rotundae et integra. Explicatur. Recens: non ante 15 vel ad summum 20 dies con­ fecta (Caer. Rom.-Ser., n. 443): hoc independenter ab alia prae­ scriptione renovandi Species conservatas semel saltem in hebdo­ mada (cf. n. 344). Incorrupta : corrumpitur quando panis chemice decomponitur, ita ut panis non amplius recte vocari possit. Corruptio praeser­ tim ex humiditate incipit ; quare praesertim tempore humiditatis curandum est ut tam recentes sint hostiae, ut non solum cor­ ruptio non inceperit ante consecrationem, sed etiam ante con­ summationem. Si hostia coeperit corrumpi, sed nondum sit cor­ rupta, Consecratio est valida, sed graviter illicita. Si hostia to­ taliter est corrupta, Consecratio invalida est, et non conficitur Corpus Christi. Munda: propter reverentiam erga Corpus Christi. Formae rotundae: ita requirit universalis usus in Ecclesia la­ tina; in Ecclesia graeca adhibetur forma quadrata pro magnis, triangularis pro parvis hostiis. Hostia adhibenda in Sacrificio 244 λ DE RITU SACRAMENTAL! η. 294 Missae debet esse maior (ca 6-9 cm. in diametro) cum imagine Crucifixi impressa, ubi est consuetudo (S.R.C. 26 Apr. 1834); pro Communione fidelium debet esse minor (ca 3 cm. in diametro). Si autem magna hostia haberi non potest, licite etiam parva adhibetur pro celebratione Missae. Integra: non fracta, nec cui desit pars formae rotundae; hoc praesertim valet pro magna hostia, sed etiam pro parvis: repro­ banda est ergo consuetudo quae apud quosdam habetur ita excu­ tiendi parvas hostias, ut cuilibet quaedam pars desit. Quodsi autem hostiae parvulae numero sufficienti haberi non possunt pro multitudine communicantium, licite magnae, vel etiam parvae hostiae franguntur, etiamsi tunc formam rotundam non amplius habeant : attamen nunquam in tam parvulas particulas frangan­ tur, ut in ore perdantur et deglutiri non valeant (cf. n. 341). NOTA. 1. Si fractura vel macula deprehenditur post Offertorium Missae, licite adhibetur, remoto scandalo, si autem ante oblationem de­ prehenditur, alia sumatur, si fieri potest. 2. Sacrista vel ille qui curam habet de hostiis semper attendat ut hostiae parvulae a particulis adhaerentibus mundentur, eas in cribro magnis foraminibus munito agitando antequam in pyxide eas com­ ponat; similiter sacerdos ante Missam videat ne particulae hostiae maiori adhaereant quae durante Missa facile decidant. Gravitas transgressionis. Consecrare hostias ante plus quam 15 vel 20 dies confectas videtur esse peccatum veniale; cum ra­ tione proportionate gravi omnino liceret etiam vetustiores hostias consecrare, dummodo nullum sit periculum corruptionis. Conse­ crare hostiam quae corrumpi coeperit, extra casum extremae necessitatis esset peccatum mortale. Consecrare hostiam non mundam vel non integram est peccatum mortale vel veniale pro maiore vel minore irreverentia et scandalo. Consecrare hostiam non rotundam videtur esse peccatum veniale (remoto scandalo). 2. Vinum. 294. — Vinum debet esse purum ex uvis maturis vitis expres­ sum et fermentatum, non corruptu II Explicatur. Purum: h. e. nulla materia aliena admixta et ex quo nullum elementum essentiale extractum est. Materia aliena 245 η. 294 DE S. COMMUNIONE esset saccharum vel alcohol quod non esset distillatum ex vino de vite. Permisit quidem S. Officium, 30 Iui. 1890, ut vino nimis debili quam conservari possit, admisceatur alcohol, dummodo sit alcohol ex genimine vitis extractus, et quantitas alcoholica addita una cum ea quam vinum illud naturaliter continet, non excedat proportionem 12 %, et admixtio fiat quando vinum est valde recens (DB 1938) seu quando fermentatio tumultuosa de­ fervescere incepit (S. Off. 5 Aug. 1896). Imo eadem die 5 Aug. 1896 permisit ut vino quod naturaliter iam plus quam 12 gradus al­ cohol continet, addi possit alcohol usquedum 17 vel 18 gradus attingat, dummodo alcohol extractus sit ex genimine vitis et ad­ mixtio fiat quando fermentatio tumultuosa defervescere incepit. Elementum essentiale vini videtur esse alcohol ; unde si tota quantitas alcoholica extraheretur, non esset verum vinum (S. Off. 1 lun. 1910). Ex uvis maturis: invalidum esset vinum artificiosum, vinum ex pomis aliisque fructibus, cerevisia, etc. Liquor ex uvis imma­ turis expressus non est vinum, et proinde materia invalida. Vi­ num vero ex uvis siccatis expressum materia valida est, dummodo per fermentationem naturalem, sicut aliud vinum obtineatur (S.C.P.F. 22 Iui. 1706; S. Off. 7 Maii 1879). Expressum: non distillatum. Non tamen prohibetur vinum ebullire usque ad 65 gradus altitudinis, ita ut, aqua evaporata, quantitas alcoholica augeatur et vinum facilius conservetur (S. Off. 8 Maii 1887; DB 1937); nec prohibetur mustum (ante fermentationem) igne evaporare, dummodo talis decoctio non impediat naturalem fermentationem alcoholicam (S. Off. 5 Aug. 1896). Fermentatum : (ad lie.): mustum enim videtur vinum verum, sed non perfectum. Non corruptum : corrumpitur eo quod fit acetum. Notandum vero non omne vinum habens gustum acetosum esse corruptum : habetur nempe vinum quod naturaliter habet gustum acetosum. Sed corruptio fit ex oxydatione alcoholis ; quando inceptus est ille processus, fit materia illicita; quando tota quantitas alcoho­ lica oxydata est, fit materia invalida. 246 DE RITU SACRAMENTALI η. 295 NOTA. Haec oxydatio fit ex eo quod vinum exponitur aeri, praesertim calido; quare vinum conservetur seclusus ab aere, praesertim tem­ pore aestivo. Bonum est tempore aestivo vinum in parvis lagenis conservare, ut paucis diebus consummetur. Probatur. Ex universali doctrina Ecclesiae: can. 815: Vinum debet esse naturale de genimine vitis et non corruptum. Ex Missali, De Defectibus, IV, 1 : Si vinum sit factum penitus acetum vel penitus putridum, non conficitur Sacramentum. 2 : Si vinum coeperit acescere vel corrumpi, vel fuerit aliquantum acre, vel mustum de uvis tunc expressum... conficitur Sacramentum, sed conficiens graviter peccat. Gravitas transgressionis. Materiam etiam validam, sed illici­ tam consecrare est peccatum mortale. Vinum vero parum ace­ scens consecrare, si aliud haberi nequit, non videtur esse pec­ catum. NOTA. 1. Controvcrtitur utrum vinum congelatum sit materia valida necne; cum autem in Consecratione nunquam liceat materiam dubiam adhibere (cf. n. 288), practice vinum congelatum semper erit liquefaciendum, uti in Missali (De Defectibus, X, 11) dicitur pro sumptione. 2. Quantitas vini consecrandi praescribitur in Caeremoniali (Rom.Ser., n. 221): ordinarie quidem tantum, quantum unico haustu facile sumi queat. Ubi habetur penuria vini, quantitas minima semper sit talis ut defluere et per modum potus sumi possit. 3. Dignitas tanti Sacramenti postulat ut caeteris paribus melius vinum semper praeferatur. 295. — Vino consecrando, iuxta rubricas, admiscenda est mo­ dica quantitas aquae naturalis. Explicatur. Iuxta rubricas: h. e. minime licet hanc mixtionem facere e. g. in sacristia vel in cellario, sed postquam vinum in­ fusum est in calice. Quodsi sacerdos animadvertat omissionem huius immixtionis, debet eam ante Consecrationem supplere, non autem post Consecrationem (Missale, De Defectibus, IV, 7). Modica quantitas: imo dicit can. 814: modicissima. Caer. Rom.~ Ser., n. 221, dicit 3 scii, aut 4 guttas. Si quantitas esset notabilis 247 η 296 DE S. COMMUNIONE (tertia pars quantitatis vini) materia dubia evaderet, et aliqua pars vini addenda esset. Non tamen debet nimis scrupulose diiudicari, nec sunt specialia instrumenta adhibenda ut guttulae numerentur! Imo usus parvi cochlearis, quod in pluribus regio­ nibus adhiberi solet, ab Ecclesia minime praescribitur, sed mere toleratur (Caer. Rom.-Ser., n. 203). Humano modo ergo modica quantitas infundatur, nec de ea scrupulose agatur, dummodo ter­ tiam partem vini non attingat. Aquae naturalis: quaelibet aqua naturalis potabilis, etiam aci­ dula, alcalina, vaporosa (aqua mineralis naturalis), non vero aqua rosacea vel ex alia distillatione. Probatur. Can. 814: ... Vino, cui modicissima aqua miscenda est. Missale, De Defectibus, IV, 2 : si ... non fuerit admixta aqua, vel fuerit admixta aqua rosacea seu alterius distillâtionis, con­ ficitur Sacramentum, sed conficiens graviter peccat. Gravitas transgressionis. Sive nullam aquam, sive aquam non naturalem, sive nimiam quantitatem infundere est peccatum mortale. B. FORMULA 296. — Formula Consecrationis panis est: Hoc est enim Cor­ pus Meum; formula Consecrationis vini est: Hic est enim Calix Sanguinis Mei, Novi et Aeterni Testamenti, Mysterium Fidei, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Explicatur. Auctores dicere solent sola verba : Hoc est Corpus Meum, Hic est Calix Sanguinis Mei (vel Sanguis Meus) esse es­ sentialia. In Missali autem, De Defectibus, V, 1 dicitur: Si quis aliquid diminueret vel immutaret de (tota hac) forma Consecra­ tionis Corporis et Sanguinis, et in ipsa verborum immutatione verba idem non significarent, non conficeret Sacramentum. Si vero aliquid adderet quod significationem non mutaret, confice­ ret quidem, sed gravissime peccaret. Unde videtur Missale totam formulam considerare essentialem, saltem quoad sensum ver­ borum. 248 DE RITU SACRAMENTALI η. 297 NOTA. 1. Hic idem notandum est, quod supra, n. 4, de mutationibus in formula Sacramentorum, praesertim in Nota diximus. 2. Videtur quidem Scotus docuisse ad verba Consecrationis perti­ nere etiam praecedentia: Qui pridie... et Simili modo... Attamen nullo modo pertinent ad essentiam formulae consccrativac, sed ser­ viunt ad introducenda ipsa verba consecratoria; quare, quoties ex quadam ratione iteranda est Consecratio unius speciei, ipsum Mis­ sale (De Defectibus) praescribit ut ab illis verbis incipiatur. 3. Notatu dignum est quod dicit Missale, De Defectibus, V, 2: Si celebrans non recordetur se dixisse ea quae in Consecratione com­ muniter dicuntur, non debet propterea turbari. Si tamen certo ei constat, se omisisse aliquid eorum quae sunt de necessitate Sacra­ menti, i. e. formam Consecrationis seu partem, resumat ipsam formam, et caetera prosequatur per ordinem. Si vero valde proba­ biliter dubitet se aliquid essentiale omisisse: iteret formam saltem sub tacita conditione. Si autem non sunt de necessitate Sacramenti, non resumat, sed procedat ulterius. Probatur. Vide apud Dogmaticos. Gravitas transgressionis. Omnis mutatio formulae, etiam ac­ cidentalis, dummodo sit voluntaria, est irreverentia erga ritum tam sanctum et proinde peccatum mortale. Generatim tamen tenent Auctores omissionem verbi « enim » non esse mortale, sed veniale. C. MINISTER 1. Quis sit. 297. — Minister Consecrationis est omnis et solus sacerdos. Explicatur. Omnis et solus: ita est potestas consecrandi con­ nexa cum sacerdotio, ut neque Ecclesia sacerdoti quantumvis indigno hanc potestatem auferre queat. Probatur. Innocentius III, Prof. Fid. pro Waldensibus : Unde firmiter credimus et confitemur, quod quantumcumque quilibet honestus, religiosus, sanctus et prudens sit, non potest nec debet Eucharistiam consecrare... nisi sit presbyter, a visibili et tangi­ bili episcopo regulariter ordinatus (DB 424). Cone. Latcran. IV : Et hoc utique Sacramentum nemo potest conficere, nisi sacerdos, qui rite fuerit ordinatus (DB 430). 249 η. 298-299 DE S. COMMUNIONE 2. Requisita. 298. — Praeter requisita in Celebrante Missae (cf. n. 603-609), pro ipsa Consecratione requiritur intentio salte virtualis. Explicatur. Intentio virtualis: etsi maxime sit commendabilis, non tamen requiritur intentio actualis, qua hic et nunc ad con­ secranda attendat: tale requisitum enim locum daret innumeris scrupulis ; virtualis est illa qua, virtute suae voluntatis celebrandi Missam, quando pervenit ad verba Consecrationis, etiamsi hic et nunc distractus sit, vere vult consecrare quae consecranda sunt, h. e. generatim omnia illa quae supra corporale sunt posita (cf. n. 289-290). Ad determinandam autem materiam sufficit intentio habitualis, a. v. non requiritur ut explicite animadverterit e. g. hostias parviores super corporali a se vel ab alio locatas, sed sufficit ut habeat habitualem intentionem seu voluntatem conse­ crandi omnia consecrabilia super corporali posita : hac intentione habituali omnis materia consecrabilis quae ita est collocata, in­ cluditur in sua intentione virtuali qua nunc consecrat. D. TEMPUS 299. — Consecratio exclusive fieri potest intra Missam iuxta rubricas. Explicatur. Fieri potest: quidam Auctores tenent hanc con­ nexionem Consecrationis cum Sacrificio talem esse, ut extra Missam ne valide quidem fieri possit. Ita probabile tenet Priimmer (III, 176), qui inde etiam concludit probabiliter esse inva­ lidam Consecrationem « si e. g. malus sacerdos pronuntiaret verba Consecrationis super panes in emporio pistrino conserva­ tos ». Alii tenent illam connexionem esse talem ut eo ipso quod fit Consecratio, etiam habeatur Sacrificium, ita ut talis Conse­ cratio extra Missam rite celebratam esset valida, quia non est nec esse potest « extra Missam ». Tandem probabilius tenemus talem Consecrationem extra Missam esse validam: nam ex eo quod Sacrificium sine Consecratione sit impossibile, minime se­ quitur Consecrationem sine Sacrificio esse impossibilem, et ex parte Consecrationis nullum elementum videtur deesse ut valide 250 DE RITU SACRAMENTALI η. 300 possit transsubstantiationem panis et vini efficere; unde nulla apparet ratio admittendi invaliditatem talis Consecrationis extra Missam. Probatur. Can. 817 : Nefas est, urgente etiam extrema necessi­ tate, alteram materiam sine altera, aut etiam utramque extra Missae celebrationem consecrare. Gravitas transgressionis. Extra Missam consecrare semper est peccatum mortale sacrilegii, cum Ecclesia id etiam in extrema necessitate prohibeat. E. LOCUS 300. — Consecratio fieri debet super petra consecrata et super corporali benedicto. Explicatur. Sacrificium Missae, in qua fit Consecratio, semper debet offerri super altari (saltem portatili) consecrato. Durante Consecratione autem, illa species saltem quae consecratur, debet inveniri super petra consecrata; h. e., si totum altare est conse­ cratum, nulla adest difficultas, sed sufficit ut materia consecranda inveniatur intra corporale; si vero altare est portatile seu est parvior petra consecrata, curandum est ut durante Consecratione panis, totus panis consecrandus (etiam in pyxide) inveniatur non tantum super corporali, sed super petra consecrata, remoto extra petram, si necesse sit, ipso calice cum vino; durante Consecra­ tione vini vero calix cum vino super petra inveniatur, remota extra petram (sed intra corporale, nam iam est consecrata), si necesse sit, pyxide cum hostiis consecratis. Supra petra ita intelligendum est ut saltem pars hostiae vel pars pedis pyxidis vel calicis sit supra petram. NOTA. 1. Petra sacra tam ampla sit oportet ut hostiam et maiorem par­ tem calicis capiat (Rubricae, n. 525). 2. Petra exsecrata uti non licet, nisi habeatur indultum apostolicum (cf. Facultates, p. 53). 3. Etiam pro usu antimcnsii loco petrae sacrae requiritur indultum apostolicum (Rubricae, n. 525; cf. Facultates, p. 57). Gravitas transgressionis. Extra petram sacram vel extra cor­ porale benedictum consecrare est peccatum mortale. 251 η. 301 DE S. COMMUNIONE Art. 3 DE MINISTRO § 1. QUIS SIT 301. — Minister in S. Communione non omnino eodem sensu dicitur ac in aliis Sacramentis, tanquam ille qui ponit ritum sacramcntalem, sed potius tanquam custos Corporis Christi quod etiam petentibus tradit; ipse ritus vero (manducatio) ab ipso subiecto ponitur : quare etiam, dum nemo potest sibimetipsi Sa­ cramentum (etiam maxime necessariam, uti Baptismum) admi­ nistrare, potest quis sine ministro S. Communionem sumere. Minister ordinarius S. Communionis est solus sacerdos ; extra­ ordinarius est diaconus de Ordinarii loci vel parochi licentia ; imo in extrema necessitate quilibet laicus posset S. Communione II dare vel ipse sumere. Explicatur. Minister ordinarius: h. e. in ordinariis circum­ stantiis non licet nisi sacerdoti S. Communionem distribuere. Minister extraordinarius : gravi de causa, accedente tamen li­ centia Ordinarii loci vel parochi, etiam diaconus potest licite S. Communionem distribuere; haec licentia gravi exsistente cau­ sa, nunquam denegetur; in casu necessitatis legitime praesumi­ tur. Gravis causa est e. g. numerus magnus communicantium, occupatio parochi in aliis operibus S. Ministerii (confessiones, praedicatio, etc.); necessitas non debet esse extrema. NOTA. Sub nomine parochi in casu intelligere solent Auctores (cf. Vermcersch, Epitome, II, n. 112) omnem sacerdotem cui ex officio com­ petit dare S. Eucharistiam, uti e. g. Superiorem Religiosum, confes­ sarium ordinarium monialium eiusve vices gerentem, cappellanum communitatis religiosae, non autem omnem rectorem cuiuslibet ecclesiae. In extrema necessitate : e. g. si secus esset periculum profana­ tionis Sanctissimi ; pro Viatico si nullus minister ordinarius vel 252 DE xM IN ISTRO η. 302 extraordinarius adsit ; ab illis qui propter persecutionem in carcere detinentur et secus communicare non possent. Similiter si pro Viatico praebendo e. g. illi qui cancro gutturis laborat, re­ quiratur specialis dexteritas ad cibum ei praebendum, nihil ob­ stat quominus e. g. qui solet ei cibos praebere etiam S. Hostiam ei praebeat, si sine periculo irreverentiae fieri potest. (Non autem convenit ut paganus vel peccator publicus hoc faciat, propter scandalum). Probatur. Can. 845 : Minister ordinarius S. Communionis est solus sacerdos; extraordinarius est diaconus, de Ordinarii loci vel parochi licentia, gravi de causa concedenda, quae in casu necessitatis legitime praesumitur. S.C.P.F. 21 Iui. 1841 : An permitti potest, in hoc persecutionis tempore, ut fidei confessores ad mortem propter fidem damnati, et quibus in carcere defertur SS. Eucharistiae Sacramentum, occulte possint illud accipere suis manibus, et sese occulte com­ municare, ne sacerdos, illos more ordinario communicans, a per­ secutoribus agnoscatur et prehendatur? Affirmative dummodo nulli irreverentiae aut conculcationis periculo tantum Sacra­ mentum exponatur. Gravitas transgressionis. Non-sacerdos, qui sine causa pro­ portionate gravi S. Communionem sive aliis sive sibimetipsi da­ ret, committeret peccatum mortale (sacrilegium irreverentiae erga Corpus Christi). 302. — SCHOLION. Utrum sacerdos vel diaconus possit seipsum communicare. Dum non-sacerdos nonnisi in extrema necessitate posset seip­ sum communicare, sacerdos Missam celebrans seipsum commu­ nicare debet. Sed quaeritur utrum possit etiam extra Missam. Uti patet, in eadem necessitate in qua laico liceret, a fortiori liceret sacerdoti. Generatim dicunt Auctores sacerdotem etiam extra pe­ riculum mortis posse (secluso scandalo) seipsum communicare, imo, iuxta quosdam, etiam solius devotionis causa, dummodo nullus alius sacerdos adsit qui possit ac velit ei S. Communionem 253 η. 303-304 DE S. COMMUNIONE dare. Si adsit diaconus, etiam posset ab eo petere ut Sanctissi­ mum afferat et deinde seipsum communicare. Etiam diacono, cum sit minister extraordinarius S. Commu­ nionis, videtur licere seipsum communicare si nullus sacerdos adsit. § 2. REQUISITA Cum minister S. Communionis, uti supra iam notavimus, non sit minister in sensu stricto, non omnia requisita in eo requirun­ tur, quae in ministro omnium Sacramentorum. 303. — I. In ministro S. Communionis requiritur fides et gra­ tia sanctificans. Explicatur. Requiritur : ad liceitatem. Probatur. Ex reverentia debita Corpori Christi : minister enim Sacrae Communionis tangit et portat Corpus Christi illudque in sanctificationem aliis praebet: hoc autem facere in statu inimi­ citiae Dei est magna irreverentia erga illud Corpus Christi. Gravitas transgressionis. In statu peccati mortalis S. Com­ munionem distribuere videtur esse peccatum mortale. Non de­ sunt tamen gravissimi Auctores qui hoc peccatum veniale dicant. Cf. vol. I, n. 190, I, 1, c. 304. — II. Minister S. Communionis debet habere licentiam. Explicatur. Debet habere: ad liceitatem. Licentiam: hanc licentiam habet ex Codice (can. 846) omnis sacerdos intra Missam, et, si Missam lectam non conventualem celebrat, etiam ante et statim post Missam, nisi loci Ordinarius iustis de causis in casibus particularibus id prohibuerit. Extra Missam vero sacerdos debet habere licentiam saltem praesump­ tam rectoris Ecclesiae si sit extraneus. Quali licentia indigeat diaconus, cf. supra, n. 301. Pro S. Communione ad infirmos extra ecclesiam publice por­ tanda requiritur, extra casum necessitatis, licentia parochi loci vel Ordinarii; secus ius et officium pertinet ad parochum intra suum territorium (can. 848). 254 DE MINISTRO η. 305-306 Pro S. Communione ad infirmos privatim portanda requiritur licentia saltem praesumpta sacerdotis cui custodia Sanctissimi est commissa (can. 849). Pro Viatico sive publice sive privatim portando requiritur li­ centia illius ad quem de iure pertinet : parochus loci in quo degit infirmus, excepto pro religiosis, et in casu necessitatis, uti infra dicetur de ministro Extremae Unctionis, n. 355 (cf. can. 850). Licentia autem haec ipso iure denegatur et proinde deneganda est illi qui censura vel irregularitate impeditur: cf. tamen supra, n. 42. 305. — III. In ministro S. Communionis requiritur reverentia et devotio. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Rit. Rom., Tit. IV, c. I, η. 1: Omnibus quidem Ecclesiae catholicae Sacramentis religiose sanctcque tractandis, magna ac diligens cura adhibenda est: sed prae­ cipue in administrando... Ssmo Eucharistiae Sacramento, quo nihil dignius, nihil sanctius et mirabilius habet Ecclesia Dei. Ex ratione: si in simplici Sacramento administrando, omnis defectus reverentiae et devotionis est iniuria Dei, quanto magis in tractando ipso Corpore Christi. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale pro gravitate defectus. 306. — IV. In administrando S. Communionem minister debet observare caeremonias pro diversitate casuum in libris liturgicis praescriptas. Explicatur. Pro diversitate casuum: intra vel extra Missam, domi pro infirmis, pro uno infirmo, pro pluribus in eadem domo, pro Viatico (cf. n. 336). Vide supra, n. 19. 255 η. 307-308 DE S. CO.MMl ΜΟΝΕ § 3. OBLIGATIONES 1. Administrandi. A) In genere. 307. — Distinguendi sunt tres casus diversi: administratio or­ dinaria in ecclesia, infirmis ordinariis domi, et pro Viatico. Pro duobus prioribus casibus eadem principia valent, quae supra attulimus pro ministro omnis Sacramenti, n. 20-24. Nam etsi in S. Communione sacerdos non sit minister stricte dictus qui debeat ritum sacramentalem ponere, tamen est minister ne­ cessarius, sine quo subiectum ab hoc Sacramento privaretur, cum sine eo non possit licite illud recipere. Et cum hoc Sacra­ mentum sit nutrimentum quotidianum animae, eo faciliorem se praebeat sacerdos in eo ministrando, ne renitentia eius fideles avocentur a frequenti receptione ; e contra saepe eos excitet ad frequentem, imo ad quotidianam refectionem animae. Etsi pro S. Communione aegrotis administranda facilius possit adesse incommodum excusans, sacerdos tamen libentem sese demonstret ad etiam illos reficiendos, imo eos hortetur ut S. Communionem recipiant (Rit. Rom., Tit. V, c. IV, n. 3). B) Quoad Viaticum. 308. — Quoad obligationem administrandi Viaticum, obligatio haec eo strictior est quod subiectum non tantum ius, sed etiam obligationem habet illud recipiendi. Quale vero incommodum ab hac obligatione administrandi excusat? Valde strictam esse hanc obligationem ex eo patet quod sacerdos, iuxta probabiliorem sententiam, possit, si desint hos­ tiae consecratae, celebrare etiam non-ieiunus, et etiam si illa die iam celebraverit, ut possit ita Viaticum praebere. Unde apparet incommodum iam magnum requiri ut sacerdos a Viatico admi­ nistrando excusetur. Quare merito dicit Primum Concilium Sinense, n. 304 : « Memores Missionarii iuris divini, quo fideles tenentur Eucharistiae Sacramentum in mortis articulo sumere, necnon gravis obligationis, qua ipsimet astringuntur illud admi­ 256 DE MINISTRO η 309 nistrandi infirmis vita periclitantibus, etiam morbo contagioso aut peste correptis, se in hoc officii sui munere facillimos prae­ stent atque diligentissimos ; neque incuria sua aut vanis prae­ textibus ullum sinant ex hac vita decedere tanto bono privatum, sed omnibus praebeant, quod ab omnibus sumendum praecep­ tum est ». Cum autem moribundus nunquam possit esse in extrema ne­ cessitate recipiendi Viaticum (sicut potest esse pro Absolutione vel Extrema Unctione), possunt esse causae ab administratione Viatici excusantes, quae non ab administratione Extremae Unc­ tionis excusant. Generatim autem quaestio erit eodem modo solvenda ac pro Extrema Unctione, quia ordinarie simul administrantur: si sa­ cerdos ab Extrema Unctione administranda excusatur, a fortiori a Viatico administrando; si vero pro Extrema Unctione iam debet adire moribundum, vix erit gravis ratio excusans ab admi­ nistratione Viatici. Quid autem si cum periculo mortis, vel saltem cum maximo incommodo ire debeat ad solum Viaticum portandum, e. g. si in via vocatus fuit ad moribundum, cui Extremam Unctionem ad­ ministravit, sed cui Viaticum dare non potuit quia necessaria ad celebrandum non habebat: debetne tunc longum iter instituere domum et deinde cum maximo incommodo reverti ad solum Viaticum administrandum? Videtur talis obligatio non admitten­ da: nam bono spirituali moribundi sufficienter provisum est per Extremam Unctionem, et praeceptum Viatici recipiendi non vi­ detur urgere cum tanto incommodo sacerdotis. Quodsi moribun­ dus ita praeter culpam non possit Viaticum recipere, exhortetur ad « Communionem Spiritualem » (cf. n. 333). Vide supra, n. 24. 2. Negandi. 309. — Hic eadem valent principia quae supra dedimus de Sa­ cramentis in genere, n. 29-32. Quoad dissimulationem notandum est, licere occulte indignum simpliciter praeterire nihil ei dando, sed nunquam ei dari posse hostiam non consecratam loco consecratae. 257 η 310-311 DE S. COMMUNIONE Art. 4 DE SUBIECTO § 1. QUIS SIT 310. — Subiectum S. Communionis est omnis homo baptizatus. Probatur. Apparet ex supra dictis n. 34-37. § 2. REQUISITA A. Quoad animam. Praeter supra dicta, n. 35-41 hic notanda sunt sequentia: 311. — I. In subiecto S. Communionis requiritur gratia sancti­ ficans, et quidem, post peccatum mortale, per validam absolu­ tionem reacquisita. Explicatur. Gralia sanctificans : est enim Sacramentum vivo­ rum. Per validam absolutionem : non sufficit ut peccatum mortale (utique post Baptismum commissum) sit per contritionem per­ fectam remissum, sed ad maiorem reverentiam erga hoc augus­ tissimum et sanctissimum Sacramentum, Ecclesia requirit ut per potestatem clavium sit remissum ; quandonam quis excusetur a praevia confessione, sed sufficiat perfecta contritio, infra dicetur, n. 312. Si quis autem post confessionem recordatur se inculpabiliter peccatum mortale in confessione omisisse, non tenetur (etsi sua­ dendum sit, si sine gravi incommodo fieri potest) illud ante re­ ceptionem S. Communionis confiteri (cf. n. 139). Probatur. Cone. Trid. : Communicare volenti revocandum est in memoriam eius praeceptum: Probet autem seipsum homo (1 Cor. 11,28). Ecclesiastica autem consuetudo declarat, eam pro­ bationem necessariam esse, ut nullus sibi conscius mortalis pec258 DE SUBIECTO n. 312 cati, quantumvis sibi contritus videatur, absque praemissa sacramentali confessione ad S. Eucharistiam accedere debeat (DB 880). Cf. can. 856. Gravitas transgressionis. S. Communionem recipere in statu peccati mortalis, est peccatum mortale (sacrilegium); S. Commu­ nionem recipere post peccatum mortale (certe commissum et certe mortale) per solam contritionem perfectam et non per va­ lidam absolutionem remissum, est peccatum mortale sacrilegii, nisi adsit causa a confessione excusans. 312. — SCHOLION. De causis excusantibus a confessione prae­ mittenda. Duae conditiones simul adesse debent ut quis excusetur a con­ fessione praemittenda S. Communioni post peccatum mortale: a) Urgeat necessitas S. Communionem recipiendi: talis neces­ sitas adest quoties non potest sine periculo gravis infamiae abs­ tinere a S. Communione, e. g. in die qua omnes S. Communionem recipiunt; quoties non potest absque scandalo abstinere, e. g. si sacerdos iam est vestitus ad Sacrum faciendum vel iam Sacrum incepit, vel si laicus iam ad scamnum Communionis accessit quando peccati recordatur; quoties sacerdos debet celebrare ut possit Viaticum administrare; quoties sacerdos ex officio cele­ brare debet, e. g. ut populus Sacrum praeceptum audire possit, ut exsequiae vel nuptiae vel alia officia consueta celebrari pos­ sint. Quidam putant praeceptum paschale non constituere neces­ sitatem, cum in tali casu Communio Paschalis possit differri ; at­ tamen cum meliore iurc videtur dicendum : est collisio duarum legum, quarum una explicite dicit se in casu necessitatis non urgere: ergo alia (Communio Paschalis) praevalere videtur. Vide etiam supra, n. 140. /;) Desit copia confessarii : h. e. confessarii competentis. Nam, si adest confessarius, sed talis ut apud illum excusaretur ab illo peccato confitendo (cf. n. 248), practice non adest copia confes­ sarii. Copia confessarii tamen non significat plures debere esse confcssarios, nec confessarium apud quem paenitens confiteri so- 259 iS - Herme . * Thcol. Afor. - III. η. 313-315 DE S. COMMUNIONE let, sed sufhcit ut quilibet confessarius adsit quem possit paeni­ tens sine gravi incommodo confessioni extraneo adire. NOTA. 1. Uti patet, si talis communicaturus excusatur a confessione praevie instituenda, tenetur tamen gratiam sanctificantem per contritionem perfectam recuperare. 2. Ex eo autem quod iam semel ita excusatus ad S. Communionem accessit, non sequitur illum posse postea iterum sine confessione accedere, nisi iterum duae conditiones adsint. 3. Sacerdos qui non solum S. Communionem recepit, sed S. Missam celebravit postquam statum gratiae per solam contritionem sine confessione recuperavit, tenetur (etiam si non vult iterum cele­ brare) statim ac adest copia confessarii, quamprimum confiteri (cf. c. IX, n. 605). 313. — II. In subiecto S. Communionis desideratur immunitas saltem ab affectu ad peccatum veniale. Explicatur. Desideratur : non requiritur. Etsi enim Deus prop­ ter fragilitatem humanam hoc non stricte requirat, ex parte ipsius communicantis tamen postulatur, propter reverentiam erga tan­ tum Sacramentum. 314. — III. In subiecto S. Communionis requiritur immunitas a censura vel paena ecclesiastica receptionem Sacramentorum prohibente. Probatlr. Cum Ecclesia sit Custos et Dispensatrix Sacramen­ torum, nemini licet ea recipere si hoc ab Ecclesia ei fuerit prohibitum. Gravitas transgressionis. Non obstante tali paena S. Commu­ nionem recipere esset peccatum mortale sacrilegii. 315. — IV. In subiecto S. Communionis requiritur sufficiens instructio, reverentia et devotio. Explicatur. Sufficiens instructio : iuxta hodiernam praxim Ec­ clesiae, non admittuntur ad S. Communionem qui ad usum ratio­ nis nondum pervenerunt (can. 854); in aliis autem ad validam susceptionem Sacramenti requiritur intentio (cf. n. 38): unde ad validitatem etiam requiritur scientia necessaria ut possit talem 260 DE SUBIECTO n. 316 intentionem elicere. Pro pueris dicit can. 854 : In periculo mor­ tis... satis est ut sciant Corpus Christi a communi cibo discernere illudque reverenter adorare; extra mortis periculum plenior co­ gnitio doctrinae christianae et accuratior praeparatio merito exi­ gitur, ea scii, qua ipsi fidei saltem mysteria necessaria necessitate medii ad salutem pro suo captu percipiant, et devote pro suae aetatis modulo ad Sanctissimam Eucharistiam accedant. — Ea­ dem norma videtur applicari posse neophytis aliisque christianis. Reverentia et devotio: propter illam reverentiam erga tam au­ gustum Sacramentum et erga Corpus Christi eucharisticum tuen­ dam, Ecclesia solet quosdam a S. Communione arcere, etsi sint subiectum capax et forsan de caetero sint dispositi. De his in scholiis sequentibus. 316. — SCHOLION I. De Communione Puerorum. Etsi Ecclesia propter periculum irreverentiae prohibeat ne pueris antequam sufficienter sint instructi et dispositi, S. Com­ munio praebeatur, eadem tamen cum insistentia urget ut pueri, statim ac usum rationis sufficienter adepti sunt, eodem modo ac adulti hoc cibo divino reficiantur. Quare inter parochi munera numerat « peculiari omnino studio, praesertim, si nihil obsit, Quadragesimae tempore, pueros sic instituere ut sancte Sancta primum de altari libent » (can. 1330, § 2), necnon « curandi ut usum rationis assecuti et sufficienter dispositi quamprimum hoc divino cibo reficiantur » (can. 854, § 5). Quandonam incipiat pro pueris obligatio Communionis reci­ piendae, dictum est supra, n. 280. Indicium autem de sufficienti dispositione puerorum est apud sacerdotem a confessionibus et apud parentes aut eos qui loco parentum sunt; parocho autem officium est advigilandi, etiam per examen si opportunum pru­ denter iudicaverit, ne pueri ante adeptum usum rationis vel sine sufficienti dispositione accedant (can. 854, § 4-5); quare parentes convenienter rem cum parochi consilio statuent. Obligatio praecepti Communionis sumendae, quae impuberes gravat, in cos quoque et praecipue recidit, qui ipsorum curam habere debent, idest in parentes, tutores, confessarium, institu­ tores et parochum (can. 860). 261 η. 317-319 DE S. COMMUNIONE 317. — SCHOLION II. De Amentibus. Amentes a pueritia ad S. Communionem admitti non possunt nisi S. Communionem a cibo ordinario distinguere possint : sunt enim sicut infantes. Qui post adeptum rationis usum facti sunt amentes, solum in periculo mortis admitti possunt ad Viaticum, si antea christiane vixerint et desit periculum irreverentiae : unde qui propter vitia in amentiam devenerunt, non possunt admitti nisi antea iam dederint signa conversionis. Uti patet, si amens habet lucida intervalla, in talibus interval­ lis semper potest S. Communionem recipere si de caetero est dispositus. Notandum est non raro amentes in hora mortis ha­ bere lucida intervalla. NOTA. Ad experiendum utrum sit periculum irreverentiae, potest prius dari hostia non consecrata: quodsi illam sine irreverentia deglutierit, potest dari hostia consecrata. In dubio S. Communio ne­ ganda est. 318. — SCHOLION III. De Hebetibus et Semifatuis. Hebetes et semifatui, si non nimia hebetudine vel fatuitate la­ borant ita ut amentibus sint aequiparandi, possunt etiam ali­ quando (una vel altera vice in anno) ad S. Communionem ad­ mitti, dummodo nullum sit irreverentiae periculum. Illis aequiparantur senes repuerescentes, surdo-muti (si non possunt instrui), delirantes, etc. Cf. notam ad n. 317. 319. — SCHOLION IV. De iis qui gravi tussi vel vomitu laborant. Talibus S. Communio dari non potest quamdiu est periculum ne S. Species exspuantur. A quanto tempore vomitus debet ces­ sasse, non concordant Auctores, et videndum est in singulis ca­ sibus. Si agitur de S. Communione extra periculum mortis, a S. Communione abstinendum est quamdiu periculum non omnino cessavit ; pro Viatico vero potest ad experimentum prius praeberi hostia non consecrata. Quodsi tamen aegrotus S. Hostiam exspuerit, si S. Species adhuc integrae sunt, ita ut facile colligi possint, colligantur et in vase mundo in tabernaculo reponantur donec corrumpantur; 262 DE SUBIECTO n. 320-321 si vero colligi non possunt, totus vomitus stuppis colligatur, quae comburantur; cineres deinde in sacrarium mittantur. Quoad tussi laborantes, notandum est tussim non ex eadem via provenire qua vadunt cibi, sed ex via respiratoria: unde pe­ riculum ne exspuantur S. Species non amplius adest postquam aegrotus eas deglutierit, nisi tussis tam gravis sit ut vomitum provocet. Quare S. Communio talibus aegrotis generatim non erit deneganda, sed, si sit in crisi tussis, exspectandum erit usquedum crisis transierit. 320. — SCHOLION V. Quid faciendum si aegrotus invenitur male dispositus? Si sacerdos cum Sanctissimo iam advenit, et invenit ex con­ fessione aegrotum esse male dispositum, debet imprimis, prout melius poterit, eum ad meliorem frugem reducere. Si hoc non potest et eum proinde absolvere non potest, inducendus est aegrotus ut publice declaret se nolle S. Communionem recipere. Si autem hoc non vult, sed S. Communionem recipere vult, etsi indisposito, ei danda est ne violetur sigillum (cf. n. 209). NOTA. Salvo meliore iudicio, puto talem casum etiam sequenti modo solvi posse: si aegrotus omnino non potest bene disponi nec vult decla­ rare se non velle S. Communionem recipere, posset ipse sacerdos etsi non ieiunus, S. Hostiam consumere et tunc coram aliis agere aesi aegrotus S. Communionem iam receperit: videtur nempe haec ratio sufficiens sumendi S. Hostiam etiam non ieiunus, ad praeca­ vendum scii, sacrilegium (profanationem) ad quod secus propter sigillum cooperari deberet. B. Quoad corpus. 321. — I. In subiecto S. Communionis requiritur decentia ha­ bitus et munditia corporis. Explicatur. Requiritur : etsi talia pro receptione cuiuslibet Sa­ cramenti requirantur propter reverentiam (cf. n. 36), maxime tamen pro receptione Sanctissimi omnium Sacramentorum, in quo ipse Deus personaliter recipitur. Decentia habitus : rarissime quis propter vilitatem habitus erit repellendus : praesertim pauperibus qui vix alias vestes habent, 263 η. 322 DE S. COMMUNIONE vilitas habitus potest verti in gloriam; attamen hortandi sunt (et si nimis négligentes sunt, potest etiam quandoque S. Com­ munio denegari) ut, memores proverbii « immunditia non est paupertas », in quantum possunt, vitare satagant quominus in sordidis et laceratis et male compositis vestibus accedant: etiam pauperrimus enim potest sordes adhaerentes removere, vestes quas induit ordinate componere. Decentia habitus etiam includit convenientiam cum regulis modestiae et humilitatis Christianae: ita nemo vestibus indecen­ tibus accedat vel exaggeratum luxum prae se ferentibus. Decet etiam ut communicans chirothecas vel arma deponat. NOTA. Sacerdos extra Missam communicans et diaconus induere debent stolam sui Ordinis albam vel eiusdem coloris ac sacerdos qui S. Communionem distribuit (Rit. Rom., Tit. V, c. II, n. 4). Munditia corporis: h. e. partes corporis quae apparent (facies, manus) debent esse mundae, et capilli bene ordinati. Maculae et sordes quae auferri non possunt (e. g. propter vulnus) cum sint citra culpam, per se neminem a S. Communione arcere debent. Attamen, si quis tales maculas habeat ut aliis horrorem inspirent, consulendum est ut quantum potest non publice, sed privatim (h. e. separatim ab aliis) communicet, vel, si transitoria est ma­ cula, etiam a S. Communione abstineat. Gravitas transgressionis. Est peccatum mortale vel veniale pro gravitate irreverentiae. Subiective autem raro erit mortale. 322. — II. Sublectum S. Communionis (excepto Viatico) debet servare ieiunium eucharisticum. Explicatur. leiunium eucharisticum: est abstinentia ab omni cibo solido et potu alcoholico per tres horas ante S. Communio­ nem vel, pro celebrante, ante initium Missae, et ab omni potu non alcoholico, praeter aquam, per unam horam ante Communio­ nem vel, pro celebrante, ante initium Missae. NOTA. Non apparet qua auctoritate Das Kirchliche Amtsblatt fuer die Erzdioezesc Paderborn, 1959, p. 135 dicere possit « initium Missae » intelligendum esse initium Oilertorii seu finis Homiliae! 264 DE SUBIECTO n. 322 Aqua, etiam mineralis, dummodo sit pura aqua, non frangit ieiunium eucharisticum, et proinde quocumque tempore sumi potest. Aqua cui in casu necessitatis addita fuerit pulvis unice ad eam disinfectandam et ad aquam non potabilem potabilem reddendam, censetur aqua pura. Cibus vel potus censetur quidquid in stomacho digeri potest, per os in stomachum dimittitur, et quidem per modum cibi vel potus. Cum res debeat esse in stomacho digestibilis, ieiunium non frangit metallum, lapillus, filus sericus vel laneus, ungues, capilli, vitrum, lignum siccum, paraffina, etc.; iuxta quosdam etiam charta. E contra, iuxta sententias Auctorum, ieiunium frangere censentur gossypium, ossa, palea, herba, cera, etc. etsi non so­ leant ab homine manducari. Cum debeat per os in stomachum dimitti, non frangit ieiu­ nium quod non ab extra venit, uti saliva, humores ex capite interius defluentes, sanguis vel pus ex naribus, lingua, denti­ bus, etc. defluens, reliquiae ciborum inter dentes haerentes. NOTA. Quae per oesophagum artificialem in stomachum mittuntur, eodem modo frangunt ieiunium ac quae per os immittuntur. Cum debeat per modum cibi vel potus sumi, non frangit ieiu­ nium quod ex aere volat in os, uti musca, pluvia, nix, etc., nisi quis ex proposito illa apprehendat : tunc enim per modum cibi vel potus sumuntur; nec frangit ieiunium fumus tabacci vel gut­ tulae aquae quae in lavandis dentibus vel ore vel gutture per modum salivae praeter intentionem deglutiuntur. Frangit autem ieiunium pulvis vel pillula vel poculum medicinale, nisi ab in­ firmo sumatur et sit vera ac propria medicina. Lavatio stomachi non frangit ieiunium, etiamsi parum aquae in stomacho remanserit : non enim est per modum potus sumpta. Imo talis lavatio stomachi, ex reverentia erga Corpus Christi, fieri debet ante S. Communionem, ne S. Species, si supersint, simul expellantur. Etiam sal a catechumeno in collatione Baptismi praegustatum, non frangit ieiunium : ipsa enim Ecclesia vult ut, nisi graves urgentesque causae obsint, adultus baptizatus statim Missae Sacri265 η. 323 DE S. COMMUNIONE ficio assistat et S. Communionem percipiat (can. 753 ; Rit. Rom., Tit. II, c. IV, n. 52). Potus censetur quidquid bibitur, etiamsi sit nutritivum (iusculum, caffacum, thea, chocolatum dilutum, lac etc.), etiamsi ei sit permixta aliqua substantia levis, uti levis pastilla farinae, panis radula tritus, ovum dilutum etc., dummodo mixtio non amittat naturam cibi liquidi (S. Off. 7 Sept. 1897). Saccharum, pillulae et alia similia, quae solida in os immit­ tuntur, uti solida haberi debent, etiamsi solum in forma liquida, sugendo, deglutiuntur. Res vero quae quidem in os ponuntur, sed nullo modo deglutiuntur (e. g. tabacchum, cuius succus non deglutitur, sed exspuitur), non frangunt ieiunium. NOTA. 1. « Enixe tamen hortamur sacerdotes et christifideles qui id praes­ tare valeant, ut venerandam ac vetustam eucharistici ieiunii formam ante Missam vel S. Communionem servent, abstinendo scii, ab omni cibo et potu (praeter aquam) inde a media nocte praecedenti » (Motu proprio S. Communionem, A. A. S. 1957, 177). 2. De coetero, reverentia erga tam sanctum Sacramentum postulat, praesertim quoad alcoholicos potus, reverentem moderationem. 3. Post Communionem non praescribitur tempus abstinentiae a cibo et potu, sed reverentia erga Corpus Christi postulat ut, nisi adsit rationabilis causa, saltem per aliquod tempus (puta per quadran­ tem) ab esu et potu abstineatur. 323. — III. Infirmi, quamvis non decumbant, potum non al­ coholicum et veras ac proprias medicinas, sive solidas sive liqui­ das, etiam cum alcohol praeparatas, dummodo sint verae ac propriae medicinae, sumere possunt sine temporis limitatione. NOTA. 1. Infirmitas hic censetur, quamvis forsan etiam e domo exire et laborare non impediat, disturbatio (etiam transitoria) stomachi, insomnia, dolores capitis, imo et senectus, dummodo revera diffi­ cile reddant nihil sumere usque ad S. Communionem. 2. Parum aquae vel vini ex rationabili causa (e. g. ab aegroto qui secus deglutire non posset) licite sumi potest simul cum S. Commu­ nione, etiamsi pars liquidi ante S. Hostiam in stomachum descen­ deret. Gravitas transgressionis. Hoc praeceptum non admittit par­ vitatem materiae eiusque transgressio est peccatum mortale ex toto genere suo, tum quoad tempus tum quoad cibum et potum. 266 DE SUBIECTO n. 324 Non enim est prohibitio aliquid sumendi, sed prohibitio S. Com­ munionem recipiendi. 324. — SCHOLION I. Cessatio obligationis ieitinii eucharistici. 1. Quoties in periculo mortis S. Communio per modum Viatici sumi potest (can. 858). Etiamsi communicaturus posset ieiunium observare, e. g. si periculum mortis non venit a morbo, sed a causa externa (puta damnatus ad mortem), excusatus esset a lege ecclesiastica, sed non a lege naturali reverentiae erga Corpus Christi : quare, si potest, talis debet non ex lege ecclesiastica, sed ex reverentia erga Corpus Christi, abstinere a cibo et potu. Si autem habet rationem sufficientem, uti si periculum mortis inopinate venit vel si secus deberet ieiunus ire ad praelium vel renuntiare S. Communioni, posset etiam non ieiunus S. Commu­ nionem recipere, servata reverentia in quantum potest. Notandum est Viaticum etiam quotidie sumi posse, quamdiu durat periculum mortis, et toties quoties valere hanc excusatio­ nem. Similiter notandum est in periculo mortis communicantem non tantum semel, sed etiam pluries (puta singulis horis) aliquid sumere posse. 2. Ad complendum Sacrificium Missae: maior est enim obli­ gatio divina complendi Sacrificium quam obligatio ecclesiastica ieiunii. Sacrificium autem a non-ieiuno complendum esse potest in diversis casibus : a) Si celebrans post Consecrationem unius vel utriusque spe­ ciei ante Communionem subito deficiat ita ut Sacrificium com­ plere non possit, et alius sacerdos ieiunus non adsit qui possit Sacrificium complere, deberet etiam non-ieiunus illud complere, incipiendo a loco ubi alius desierit (Missale, De Defectibus, X, 3). /?) Si sacerdos pro spccicbus vini sumpsit aquam et hoc so­ lum ad sumptionem advertit, non debet illam exspuere, sed deglutire simul cum particula hostiae quae in ea habetur; deinde, etsi non amplius ieiunus, debet novam hostiam et vinum cum aqua in calice apponere, offerre, consecrare et statim sumere, vel, ad vitandum scandalum populi, saltem apponere vinum cum aqua, offerre, consecrare et statim sumere (ib., IV, 5). 267 η. 325-326 DE S. COMMUNIONE c) Si sacerdos post consecrationem etiam unius speciei recor­ datur se non esse ieiunum, debet nihilominus continuare Missam. d) Si sacerdos post sumptas ablutiones invenit in corporali hostiam vel particulam hostiae, quam non potest reponere in tabernaculum nec potest decenter conservare, eam sumat, sive magna sit sive parva (ib., VII, 2). 3. Ad vitandum periculum profanationis (can. 858) : imminente incendio vel invasione Ecclesiae in qua iure timetur ne Sanctis­ simum violetur ; tunc tum sacerdos, tum laicus, posset etiam nonieiunus Sanctissimum consumere ; imo urgente necessitate posset etiam laicus propria manu Sanctissimum sumere et aliis tradere (cf. n. 301). 4. Ad scandalum vel infamiam vitandam: si quis non posset a S. Communione (vel a celebratione Missae) abstinere sine pe­ riculo scandali vel infamiae, e. g. in die qua omnes S. Commu­ nionem recipiunt et alii in non-communicante peccatum mortale suspicarent; sacerdos publice celebrans, si iam vestitus est ad Sacrum faciendum vel iam Sacrum incepit, et ante Consecratio­ nem recordatur se non esse ieiunum (post Consecrationem enim esset Sacrificium complendum); laicus qui iam ad scamnum communionis accessit et tunc recordatur se non esse ieiunum, etc. 325. — SCHOLION II. Utrum neo-sacerdos primitias solemnes celebraturus vel puer primam Communionem solemniter recep­ turus, si inadvertent er et secrete aliquid sumpserit, possit adhuc Missam celebrare vel ad S. Communionem accedere. Videtur per epikeiam respondendum affirmative, dummodo ex adiunctis locorum, rerum et personarum dilatio solemnitatis nonnisi cum gravissimo incommodo sit possibilis, et nullum sit periculum scandali. 326. — SCHOLION III. Utrum quis possit non-ieiunus S. Com­ munionem recipere ad implendum praeceptum paschale. Si solum ex inadvertentia aliquid sumpsit et S. Communio dif­ ferri potest, differenda est, etiamsi differenda sit ultra tempus utile pro Communione paschali : videtur enim maius praeceptum 268 DE SUBIECTO n. 327-328 ieiunii quam determinatio temporis Communionis Paschalis. Si autem differri non potest sine magno incommodo (e. g. quia secus hoc anno S. Communionem forsan recipere non poterit, vel quia ad longum tempus esset differenda), posset per epikeiam per­ mitti ut, semoto scandalo et servata reverentia, S. Communionem recipiat. 327. — SCHOLION IV. Utrum sacerdos possit non-ieiunus cele­ brare ad Viaticum praebendum. Nullum dubium quod possit non-ieiunus celebrare ut ipse pos­ sit Viaticum sumere : sicut enim potest illud sumere non-ieiunus, ita potest etiam celebrare non-ieiunus. Controvertitur autem utrum possit non-ieiunus celebrare ad aliis Viaticum praebendum. Videtur autem affirmandum, dum­ modo moribundus secus Viaticum recipere non posset et prima vice in hoc periculo illud sumat ; nam lex divina Viatici praevalet legi ecclesiasticae ieiunii. § 3. FREQUENTIA S. COMMUNIONIS 328. — I. S. Co II munio generati II se • I el tantu II in die recipi potest. Explicatur. Generatim : admittuntur enim exceptiones, de qui­ bus in numeris sequentibus ; insuper excipitur casus sacerdotis pluries in die celebrantis : quaelibet enim Missa requirit Com­ munionem celebrantis : sacerdos pluries celebrare potest sive ex iure (In Nativ. Domini et in Comm. Omnium Fid. Def.) sive ex privilegio (binatio in commodum fidelium) sive ad praebendum Viaticum sive ad complendum Sacrificium. Notandum: si ante­ quam Sacrificium alterius sacerdotis complevit nondum celebra­ vit, non amplius ei licet celebrare, nisi possit ea die plures Mis­ sas celebrare. In die: dies computatur a media nocte ad mediam noctem: ita si quis vespere S. Communionem recepit, potest tamen proxima die, statim ac licet S. Communionem recipere, eam iterum re­ cipere. 269 η. 329-331 DE S. COMMUNIONE 329. — II. In periculo mortis adducti possunt S. Communio­ nem recipere, etiamsi eadem die eam iam receperint ; perdurante autem mortis periculo possunt semel in die eam recipere. Explicatur. In periculo mortis: quacumque ex causa. Etiamsi eadem die: antequam scii, in periculo mortis deve­ nerint. 330. — III. Urgente necessitate praecavendi profanationem Corporis Christi, potest quilibet fidelis S. Communionem reci­ pere, etiamsi eam ea die iam receperit. 331. — IV. Omnes qui rite sunt dispositi invitandi sunt ad frequentem, imo ad quotidianam Communionem. Explicatur. Rite dispositi: Praeter requisita pro qualibet Com­ munione nihil aliud requiritur etiam ad quotidianam Commu­ nionem, ita ut Pius X in Decreto S.C.C. 20 Dec. 1905 dicat: Com­ munio frequens et quotidiana, utpote a Christo Domino et a Ca­ tholica Ecclesia optatissima, omnibus Christifidelibus cuiusvis ordinis aut conditionis pateat ; ita ut nemo, qui in statu gratiae sit et cum recta piaque mente ad S. Mensam accedit, prohiberi ab ea possit. Recta autem mens in eo est, ut qui ad sacram Men­ sam accedit, non usui aut vanitati aut humanis rationibus indulgeat, sed Dei placito satisfacere velit, ei arctius caritate coniungi ac divino illo pharmaco suis infirmitatibus ac defectibus occurrere. Ad illam autem rectam mentem colendam et ad Communiones sacrilegas vitandas, magna prudentia utendum est in scholis, collegiis, piis domibus et etiam in domibus religiosis, ubi turmatim solent ad S. Communionem accedere; accessus ad S. Com­ munionem ita organizetur, ut neque speciem pressurae moralis prae se ferat: ita ut si quis quavis de causa a S. Communione abstinere velit, hoc absque ulla admiratione aliorum facere possit, ne quandoque etiam, humanis rationibus ducti, sacrilege accedant. Vide Instructionem reservatam S. C. Sacr. 8 Dec. 1938 (Perio­ dica, 15 Oct. 1939). 270 DE TEMPORE ET LOCO η. 332-334 332. — V. Etiam infirmi rite dispositi possunt quotidie S. Com­ munionem domi recipere; graviter infirmi possunt eam quotidie per modum Viatici recipere. 333. — SCHOLION. De Communione spirituali. Communio spiritualis dicitur pium desiderium Sacramentum Eucharistiae recipiendi in eo qui illud realiter recipere non potest. Uti patet, haec communio spiritualis non est Sacramentum, sed est pium desiderium, ex opere operantis effectum in anima producens ; nullum tamen dubium quin benignissimus lesus ani­ mam ita ad Ipsum sitientem sed ab unione intima cum Ipso in S. Communione impeditam amplissimis gratiis amoris repleat eiusque vires spirituales nutriat et reficiat. Quare haec praxis omnibus fidelibus ab actuali sumptione impeditis, quam maxime commendari debet, ut ita saltem partem fructuum percipiant quos Christus per hoc Sacramentum eis largiri intendit, memores hoc Sacramentum esse institutum ad quotidianum et continuum nutrimentum vitae eorum spiritualis. Art. 5 DE TEMPORE ET LOCO § 1. DE TEMPORE 334. — 1. S. Communio singulis diebus distribui potest (can. 867). 2. S. Communio iis tantum horis distribuatur quibus S. Missae Sacrificium offerri potest, nisi aliud rationabilis causa suadeat (can. 867) (cf. n. 628). Cum autem iam Missa possit quotidie celebrari, debita cum licentia, horis vespertinis (n. 628), S. C. S. Off. die 21 Martii 1960 statuit ut S. Communionem horis vespertinis distribuere liceat non solum infra et proxime ante et statim post Missam, sed etiam, ubi Missa non habetur, infra et proxime ante et statim 271 η. 335-336 DE S. COMMUNIONE post aliquam sacram functionem ab ipso loci Ordinario deter­ minandam. S. Viaticum autem quacumque diei ac noctis hora ministrari potest (can. 867). 3. S. Communio ab ipso celebrante Missae distribui potest tan­ tum ad Communionem Missae, et, in sola Missa privata, imme­ diate ante et post Missam. Hoc ita intelligendum est de cele­ brante qui sacris vestibus Missae indutus S. Communionem distribuat. § 2. DE LOCO 335. — 1. S. Communio distribui potest ubicumque Missam celebrare licet, etiam in oratorio privato, nisi loci Ordinarius, iustis de causis, in casibus particularibus id prohibuerit (can. 869). 2. Celebrans Missae non potest intra Missam S. Communio­ nem distribuere in loco ubi altare e conspectu amittat (can. 868). 3. Infirmis potest, sive per modum Viatici sive aliter, praeberi in loco ubi decumbunt, dummodo sit decens. NOTA. Quamvis Alexander VII, 18 lan. 1658 dixerit: «Aegrotis morti proximis, cuiuscumque sint conditionis, quamvis in sordido ac vili degant loco aut tugurio, S. Eucharistiae Viaticum deferatur » mo­ neantur tamen consanguinei et amici infirmorum ut cubiculum mundetur, et in eo paretur parva mensa linteo mundo cooperta, cum duobus candelabris et crucifixo, aqua benedicta ac parvo vase aquae pro ablutione digitorum. Art. 6 DE CAEREMONIIS 336. — 1. In administranda S. Communione observandae sunt caeremoniae prout in libris ritualibus habentur pro diversitate casuum: in ecclesia, intra vel extra Missam, in domibus infir­ morum pro uno vel pro pluribus infirmis, tempore paschali vel extra tempus paschale. 272 DE CAEREMONITS n. 337-339 2. Sacerdos latinos, etiam si urgente necessitate in pane fer­ mentato distribuat S. Communionem, debet tamen proprium ri­ tum latinum observare (can. 851). 3. Minister S. Communionis debet induere superpelliceum et stolam albam vel coloris diei; intra Missam autem vel statim post aut ante Missam retinet vestes Missae, etiamsi sunt nigrae. Nullam vestem sacram induere ab Auctoribus habetur pecca­ tum mortale propter irreverentiam. Vide Facultates, p. 79. 337. — SCHOLION I. Utrum sacerdos qui indice et pollice non possit administrare S. Communionem, possit aliis digitis hoc facere. Si alius sacerdos eum substituere potest, debet abstinere; si autem alius non adest, melius est aliis digitis S. Communionem distribuere, si sine periculo irreverentiae fieri potest, quam fi­ deles S. Communione privare. Si autem diuturno malo laborat, debet a S.C.R. petere licentiam. 338. — SCHOLION II. An liceat, gravi interveniente causa, Eu­ charistiam ministrare in aliquo medio, e. g. in cochleari. Affirmative, dummodo reverenter fieri possit. Ita e. g. si esset periculum contagionis vel si aegrotus S. Hostiam nonnisi in aqua vel vino sumere possit. Hoc instrumentum autem sit decens et rite purificetur. 339. — SCHOLION III. Quid faciendum si S. Hostia decidat? Si quae particula super terram decidat intra S. Eucharistiae distributionem, illico sacerdos eam reverenter accipiat locumque in quem ceciderit signet, linteum quodpiam superimponendo, donec tempore opportuno illum abluere possit ; aqua autem cum pulveribus abrasis in Sacrarium mittitur. Si particula ceciderit super mappam aut velum, mappa aut velum signetur, postmodum diligenter abluatur et lotio ipsa in sacrarii piscinam effundatur. Si tandem super vestes communicantium ceciderit, non est necesse ut indumentum abluatur. 273 η 340-341 DE S. COMMUNIONE Si intra vestes 11 ulieris dilapsa fuerit, ipsa, non sacerdos, par­ ticulam aut fragmentum apprehendat et in pyxidem immittat. Si mulier nequeat facile S. Hostiam extrahere, seorsim recedat, e. g. in sacristiam (cf. Caer. Rom-Ser., n. 454). 340. — SCHOLION IV. Quid faciendum si de vino consecrato decidat? Si decidat in terram vel in lignum, super lapidem altaris, etc., super eas parum aquae fundatur, purificatorio postea abster­ genda. Si cecidit super lintea altaris, corporale, vestes sacerdotis vel tapete, meliore quo fieri potest modo lavetur, et aqua ablutionis in sacrarium est proficienda. 341. — SCHOLION V. Quid faciendum si hostiae deficiunt vel si supersunt quae in tabernaculo asservari non possunt? 1. Si tempestive animadvertit minister, hostias non sufficere pro numero communicantium, eas frangat ita ut sufficiant; atta­ men non in tam parvas particulas eas frangat, ut rite deglutiri non amplius valeant : in duas vel ad maximum in tres partes eas dividat. 2. Si agitur de uno vel altero intra Missam communicante, po­ test celebrans partem magnae hostiae detrahere eisque dare, si aliae desint. 3. Si supersunt quae in tabernaculo asservari non possunt, vel possunt plures hostiae dari singulis, vel, si non sunt nimis nu­ merosae (et minister est ieiunus), potest eas ipse consumere. Quodsi animadverterit postquam nemo superest ieiunus, et proximum tabernaculum in quo asservari possint nimis longe abest, potest ipse sacerdos vel aliquis aegrotus vel alius, salva reverentia, illas consumere. 274 DE ASSERVATIONE SANCTISSIMI η. 342-343 Appendix DE ASSERVATIONE SANCTISSIMI 342. — Inter Consecrationem et Communionem Corpus Christi toto tempore realiter sub speciebus panis et vini praesens est: quare uti verus Deus in eis adorandum et cum debita reverentia tractandum est. Cum autem S. Communio non raro extra Missam, imo plures dies post Consecrationem distribuatur, quaestiones assurgunt de modo asservandi et de cultu Corporis Christi Eucharistici. Imo cum Viaticum non raro repente tradendum sit, inde est neces­ sitas semper asservandi Sanctissimum, saltem in quibusdam locis. De loco asservationis. 343. — 1. Sanctissimum asservandum est in tabernaculo affa­ bre exstructo, undequaque solide clauso, decenter ornato ad nor­ mam legum liturgicarum, ab omni alia re vacuo, inamovibiliter in media parte altaris posito et sedulo custodito ut periculum cuiusvis sacrilegae profanationis arceatur (cf. S.R.C. 1 lun. 1957). Gravi tamen suadente causa ab Ordinario loci probata, non est vetitum illud nocturno tempore extra altare, super corporali ta­ men, in loco tutiore et decenti asservare (can. 1269). — Cf. etiam Facultates, p. 77. De modo construendi tabernaculum cf. Instructionem S. C. Sacr. 26 Maii 1938. 2. Sanctissimum, dummodo adsit qui eius curam habeat et re­ gulariter sacerdos semel saltem in hebdomada Missam in sacro loco celebret, a) custodiri debet in ecclesia cathedrali, in ecclesia principe Abbatiae vel Praelaturae nullius, Vicariatus vel Praefecturae Apostolicae, in qualibet ecclesia paroeciali vel quasi-paroeciali et in ecclesia adnexa domui religiosorum exemptorum sive virorum sive mulierum ; 275 19 - Hermes, Theol, Mor. - ΙΠ. η. 344-345 DE S. COMMUNIONE h) custodiri potest, de licentia Ordinarii loci, in ecclesia collegiata et in oratorio principali sive publico sive semi-publico tum domus piae aut religiosae, tum collegii ecclesiastici quod a clericis saecularibus vel a religiosis regatur. Ut in aliis ecclesiis seu oratoriis custodiri possit, necessarium est indultum apostolicum ; loci Ordinarius hanc licentiam conce­ dere potest tantummodo ecclesiae aut oratorio publico ex iusta causa et per modum actus (can. 1265). — Vide PCS 316 (Facul­ tates, p. 75). NOTA. luxta responsum Comm. Int. Cod. 2-3 lun. 1918 in religiosa vel pia domo Sanctissimum asservari potest in sola ecclesia vel in prin­ cipali oratorio publico si ipsa communitas ea utitur pro suis ordi­ nariis et quotidianis exercitiis pietatis; si autem praeter illam eccle­ siam publicam habet aliud oratorium principale in quo ordinaria et quotidiana sua exercitia pietatis explet, potest ibi etiam (sine praeiudicio iuris ecclesiae publicae) Sanctissimum asservari, et qui­ dem ita ut si distinctae et separatae familiae religiosae ibi habitent, unaquaeque familia possit ita habere suum oratorium principale cum Sanctissimo. 3. Sanctissimum continuo seu habitualiter custodiri nequit nisi in uno tantum altari eiusdem ecclesiae, quod sit in praecellentissimo ac nobilissimo ecclesiae loco prae aliis ornato (can. 1268). 4. Nemini licet Sanctissimam Eucharistiam apud se retinere vel secum in itinere deferre nisi actu ad aegrotum deferatur. Tunc semper super pectus in bursa chordulis collo appensa deferatur, et reverentiae tanto Sacramento debitae pro posse consulatur. De renovatione Hostiarum. 344. — Hostiae consecratae sive pro Communione fidelium sive pro expositione asserventur, non solum debent esse recentes quando conficiuntur (cf. supra, n. 293), sed insuper debent fre­ quenter (semel saltem in hebdomada, dicit Caer. Rom.-Ser., n. 443) renovari (can. 1272). De cultu Sanctissimi. 345. — 1. Coram tabernaculo diu noctuque ardeat saltem una lampas (can. 1271). — Vide Facultates, p. 76. 276 | DE ASSERVATIONE SANCTISSIMI η. 346 2. Qui in religiosam fidelium institutionem incumbunt, nihil omittant ut pietatem erga Sanctissimam Eucharistiam in eorum animis excitent, eosque hortentur ut, non modo diebus domi­ nicis et festis de praecepto, sed etiam diebus ferialibus intra hebdomadam, frequenter, quantum fieri potest, Missae Sacrificio assistant et Sanctissimum visitent (can. 1273). In hunc scopum ecclesiae in quibus Sanctissima Eucharistia asservatur, praesertim paroeciales, quotidie per aliquot saltem horas fidelibus pateant. 3. In ecclesiis aut oratoriis quibus datum est asservare Sanc­ tissimam Eucharistiam, fieri potest expositio privata seu cum pyxide ex qualibet iusta causa sine Ordinarii licentia; expositio vero publica seu cum ostensorio die festo Corporis Christi et intra octavam fieri potest in omnibus ecclesiis inter Missarum solemnia et ad Vesperas ; aliis vero temporibus nonnisi ex iusta et gravi causa praesertim publica et de Ordinarii loci licentia, licet ecclesia ad religionem exemptam pertineat (can. 1274). Pro­ babile tamen iudicat Iorio, III, 140 cum Wernz, Cavalieri et Bouix et forsan Vermeersch, non requiri Ordinarii loci licentiam si expositio etiam publica seu cum ostensorio fiat in ecclesiis re­ gularium ianuis clausis vel in oratoriis semi-publicis : in his ca­ sibus sufficeret venia proprii Praelati. 4. Non licet Sanctissimum ad aegrotum deferre solum ad illud adorandum, puta quia illud recipere non valet. 346. — SCHOLION. Quid -faciendum si alicubi invenitur hostia vel fragmentum hostiae? Si moraliter certe non est consecrata, nihil faciendum est. Si certe est consecrata et est munda et recenter consecrata, reponi potest cum caeteris in ciborio, vel etiam a sacerdote sumi ante ablutiones. Si certe est consecrata, sed non munda vel non recenter con­ secrata, sacerdos eam sumere potest ante ablutiones vel eam in tabernaculo reponere in vase separato mundo (in quo parum aquae infundatur) donec corrumpatur. Similiter si est dubie consecrata. 277 ► η. 346 de S. COMMUNIONE Si laicus eam invenit, debet quamprimum sacerdotem monere; quodsi sit periculum ne interim conculcetur ab aliis vel aliter profanetur, potest eam interim in locum tutiorem deponere (e. g. in altari) usquedum sacerdos advocetur. Quodsi ad vitandam profanationem necessarium sit, potest etiam eam consumere. Si autem sacram hostiam tetigerit, digitos abluat et ablutio vel consumatur vel in sacrarium mittatur. APPLICATIO 0 Sacrum Convivium! Sacrum Convivium propter cibum qui ibi praebetur. Nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in corde hominis unquam ascendit quid Deus praeparaverit iis qui diligunt eum (1 Cor. 2,9): nihil aliud quam proprium Corpus. Sciebat quantas humiliationes et quantas profanationes, quantas indignas sumptiones hoc Sacra­ mentum ei afferret, et tamen illud instituere non timuit, quia non voluit me relinquere orphanum. Hunc sanctissimum Cibum dedit mihi, non creaturam, sed Deum. Miror forsan et quadam invidia recogito felicitatem Beatae Mariae Virginis, S. loseph, Apostolorum omniumque qui cum Deo conversari meruerunt: quid mihi deest? Quando video, adoro, manibus porto S. Ho­ stiam, Eundem video, adoro, manibus porto cum quo ipsi com­ mercium habuerunt, Eundem quem mox in coelo contemplari suspiro. Et Ipse nunc datur mihi in cibum! Sanctissimum Convivium ! Sacrum Convivium propter fructus quos mihi praebet. Hoc Sacramentum non est sicut alia Sacramenta, quae gratiam quandam concedunt pro quadam particulari necessitate vitae: hoc Sacramentum est ipsum nutrimentum ipsius vitae meae. Quan­ tam curam habet homo circa nutritionem vitae suae corporalis: et iure merito, nam sine illa haec consistere non valet. Nonne oportet ergo eandem curam habere circa nutritionem vitae meae supernaturalis, quae similiter sine illa consistere non valet? Quo­ tidie illum Cibum sumo, et quid prodest? fitne melior vita mea, 278 APPLICATIO fitne magis illuminata activitas mea, fitne fortior voluntas mea? Si adhuc plenus invenior defectibus, certe possum dicere: quid et qualis essem si S. Communionem non haberem? Sed tamen hoc non sufficit : S. Communio debet mihi esse verum nutrimen­ tum totius vitae meae, vita mea spiritualis debet ex ea semper fieri vegetior; nam pro omni et singula difficultate quam expe­ rior in die, gratias recepi necessarias, mane, in S. Communione: hoc debet mihi semper in memoria esse in omni difficultate: hodie mane fortis factus sum in eo qui me confortat ad hanc ipsam difficultatem superandam. Alter fructus huius Convivii est solidificatio unionis meae cum Christo : sicut palmes novus, recenter inoculatus, in vite vera, debet paulatim in ea firmari usquedum ab ea avelli non amplius valeat, ita et ego, per Baptismum in Christo inoculatus, debeo crescere in eum, ita ut ab eo avelli nequeam : ad hanc unionem nutriendam et solidandam dat mihi Christus seipsum in Cibum! Et tandem praebet mihi unionem cum Christi Corpore Mystico, h. e. cum Christo Capite et cum omnibus hominibus membris: ex hoc Convivio debeo mihi magis ac magis conscius fieri de in­ corporatione mea in Corpore Christi Mystico, et proinde de uni­ tate mea cum omnibus et singulis hominibus; ex hoc Convivio debeo recipere virtutem characteristicam Corporis Mystici, cari­ tatem fraternam universalem. Ad hoc etiam institutum est hoc Sacramentum, ut sit Sacramentum unitatis et caritatis fraternae. Spiritum nobis, Domine, tuae caritatis infunde, ut quos uno Pane Coelesti satiasti, tua facias pietate concordes ! 279 CAPUT VI DE EXTREMA UNCTIONE Art. 1 NATURA § 1. NOTIO 347. — DEFINITIO. Extrema Unctio est Sacra entum quo per unctionem et orationem sacerdotis Christiano graviter aegrotanti datur robur ad ultimum agonem. Explicatur. Sacramentum: est Sacramentum Novae Legis, uti in cap. I describitur. Per unctionem et orationem sacerdotis: indicatur ritus sacramentalis, de quo in articulo sequenti. Christiano graviter aegrotanti : indicatur subiectum, de quo in art. 4. Robur ad ultimum agonem: h. e. omnia necessaria ad finem ultimum post mortem obtinendum. Hoc complectitur ex una parte gratias necessarias ad superandas difficultates spirituales peculiares horae mortis tum ex debilitate corporis tum ex activi­ tate diaboli; ex altera parte remissionem peccatorum venialium, imo, si Confessio est impossibilis, etiam mortalium, necnon poe­ narum (saltem partialem iuxta dispositiones subiecti), quae pro illis luendae remanebant; secundarie nonnunquam etiam sanita­ tem corporalem concedit. Ulterius vide in Theologia Dogmatica. 280 I NATURA η. 348 § 2. NECESSITAS 348. I. Omnis Christianus qui saltem aliquando habuit usu: VI VI rationis, graviter infirmus tenetur tempestive Extremam Unctio­ nem suscipere. Explicatur. Graviter infirmus: hoc ulterius explicabitur ubi de subiecto huius Sacramenti, n. 359 ss. Tempestive: non debet exspectare usquedum sensibus sit desti­ tutus, vel ita debilitatus ut cum devotione illam recipere non possit, multo minus usquedum mors apparens iam supervenerit. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 944: Quamvis hoc Sacra­ mentum per se non sit de necessitate medii ad salutem, nemini tamen licet illud negligere ; et omni studio et diligentia curandum ut infirmi, dum sui plene compotes sunt, illud recipiant. Ex ratione: in ultimo agone homo maiore indiget gratia, tum propter debilitatem corporis et animi ex infirmitate, tum propter daemonem non utique supra vires, sed tamen omni conatu tentantem ut animam moribundi arripere possit. Unde patet infir­ mum teneri hoc Sacramentum suscipere quod Deus ad illas spe­ ciales gratias conferendas instituit, eo vel magis quod ibi agitur de supremo agone a quo pendet aeterna salus. Gravitas transgressionis. Multi Auctores tenent esse peccatum veniale hoc Sacramentum in periculo mortis non suscipere; alii vero tenent hoc esse peccatum mortale. Pro prima sententia af­ ferunt argumenta: de peccato mortali non constat ex natura rei quia sunt multa alia media ad huius Sacramenti effectus obti­ nendos; neque constat ex lege divina neque ex lege ecclesiastica quia neque ex lac. 5,14-15 patet ibi agi de stricto praecepto, ne­ que ex can. 944 apparet obligatio sub mortali. Attamen videtur: hic proculdubio agitur de re maximi momenti, uti patet ex praxi Ecclesiae et communi sensu fidelium, iuxta quos omni conatu curandum est ut hoc Sacramentum moribundis administretur, etiam cum periculo vitae, uti infra videbimus (cf. can. 944 : omni studio et diligentia): hoc autem gravem obligationem illud su­ scipiendi innuere videtur. Hoc Sacramentum non tempestive suscipere erit gravius vel 281 η. 349 DE EXTREMA UNCTIONE levius peccatum prout moribundus plus minusve sese exponit periculo non recipiendi gratias sacramentales. NOTA. Cum ipsi infirmi saepesaepius gravitatis status sui non sint conscii, uti cx experientia constat, subiective generatim non committunt peccatum mortale Extremam Unctionem differendo vel non petendo. Officium autem grave caritatis est parocho, medico, consanguineis et amicis pro posse curare ut infirmi tempestive sciant gravitatem status sui et ad hoc Sacramentum recipiendum disponantur. 349. — II. Christianus iam unctus, in nova infirmitate iterum graviter decumbens, iterum hoc Sacramentum suscipere debet; in eadem infirmitate iterum graviter decumbens, iterum illud suscipere potest. Explicatur. Iterum graviter decumbens: agitur, uti infra, n. 359, videbimus, de solo periculo mortis ex morbo. Periculum autem novum oritur vel ex novo morbo vel ex eodem morbo. Ex novo morbo oritur si uni morbo alius accedit, etiamsi primus nondum sit sanatus : ita si quis propter appendicitem fuit in periculo mortis, e quo periculo ereptus nunc ex pulmonite est in periculo mortis, sive appendicitis totaliter sanata sit sive non; non vero censetur periculum novum, sed solum aggravatio pe­ riculi si durante primo periculo ex novo morbo periculum du­ plicatur. Periculum novum oritur ex eodem morbo, si in eodem morbo infirmus ita convaluit ut e periculo mortis ereptus fuerit, nunc vero, iterum ingravescente morbo, iterum in periculo mortis devenit. Quantum intervallum requiratur ut iterum ungi pos­ sit, pendet a natura morbi: in aliquibus enim morbis facile constat periculum cessasse, uti in asthmaticis, cardiacis crisibus aliisque morbis acutis: tunc enim post hebdomadam, redeunte nova crisi, iterum ungi posset; in aliis vero non tam clare con­ stat utrum aegrotus e periculo fuerit ereptus : tunc nonnisi post longius tempus (puta post mensem) iterum ungi posset. In dubio utrum idem an aliud sit mortis periculum, censet Be­ nedictus XIV (De Synodo, 1. VIII, c. VIII, n. 4) potius pro itera­ tione standum esse, « eo quod iteratio conformior sit veteri con­ suetudini Ecclesiae et per eam novum spirituale subsidium et levamen infirmo obveniet ». 282 DE RITU SACRAMENTALI η. 350-351 Probatur. Cone. Trid. : Quodsi infirmi post susceptam hanc unctionem convaluerint, iterum huius Sacramenti subsidio iuvari poterunt cum in aliud simile vitae discrimen inciderint (DB 910). Quodsi vero nova infirmitate in periculo mortis deveniat, apparet eandem obligationem haberi aesi prima vice in periculo mortis deveniat. 350. — III. Extrema Unctio semel tantum in eodem mortis pe­ riculo suscipi potest. Explicatur. In eodem mortis periculo: uti in numero praece­ denti expositum est. Semel tantum : etiamsi sacrilege suscepta sit, iterari non po­ test, dummodo valide sit collata. Disputatur autem inter Aucto­ res utrum altera susceptio in eodem mortis periculo sit illicita an insuper invalida. Haec enim prohibitio iterandi in eadem infirmitate et in eodem mortis periculo videtur esse iuris eccle­ siastici, et quidem recentioris disciplinae; quare non videtur referenda ad validitatem Sacramenti. Probatur. Can. 940, § 2 : in eadem infirmitate hoc Sacramen­ tum iterari non potest, nisi infirmus post susceptam unctionem convaluerit ct in aliud vitae discrimen inciderit. Art. 2 DE RITU SACRAMENTALI § 1. MATERIA ADHIBENDA 351. — Materia in Extrema Unctione adhibenda est oleum olivarum speciali benedictione benedictum ab Episcopo vel a sacerdote qui facultatem illud benedicendi a Sede Apostolica obtinuerit. Explicatur. Oleum olivarum: ad validitatem. Ab Episcopo benedictum : ad validitatem requiritur ut sit be­ nedictum ab Episcopo vel saltem a sacerdote qui facultatem 283 η. 352-353 DE EXTREMA UNCTIONE illud benedicendi a Sede Apostolica obtinuerit (cf. Facultates, p. 34) ; debet (ad lie.) esse benedictum Feria V in Coena Domini proxime superiore, neque adhibeatur vetus nisi necessitas urgeat (Rit Rom., Tit. VI, c. I, n. 3 ; cf. Facultates, p. 36). Speciali benedictione: h. e. benedictione olei infirmorum: probabiliter ad validitatem, ita ut alio oleo quam oleo infirmo­ rum Extrema Unctio esset probabiliter invalida. NOTA. Quantitas olei adhibendi non praescribitur, dummodo vera sit unctio; consulendum est ut pro quolibet sensu (ergo quinquies) pollex oleo intingatur. Probatur. Can. 945: Oleum olivarum, in Sacramento Extremae Unctionis adhibendum, debet esse ad hoc benedictum ab Epi­ scopo, vel a presbytero qui facultatem illud benedicendi a Sede Apostolica obtinuerit (cf. can. 937). Cone. Trid. : Intellexit Ecclesia, materiam esse oleum ab Epi­ scopo benedictum (DB 908). Gravitas transgressionis. Peccatum mortale esset extra ca­ sum extremae necessitatis Extremam Unctionem administrare alio oleo quam oleo infirmorum uti supra benedicto. Peccatum grave esset, nisi necessitas urgeat, adhibere oleum vetus. 352. — COROLLARIUM. Cum aliud oleum praeter oleum infir­ morum constituat materiam dubiam, sequitur: 1) in extrema necessitate, deficiente oleo infirmorum, Extre­ mam Unctionem etiam alio oleo ab Episcopo benedicto (oleo catechumenorum vel etiam Chrismate) sub conditione esse con­ ferendam ; 2) Extremam Unctionem ita collatam, etiam in eodem mortis periculo si fieri potest cum oleo infirmorum sub conditione (« si nondum es unctus ») repetendam esse. § 2. ACTIO. 353. — Extrema Unctio administranda est per unctionem in modum crucis in diversis partibus corporis in libris ritualibus indicatis. 284 DE RITU SACRAMENTALI η. 353 Explicatur. Per unctionem : ad validitatem; haec unctio prae­ scribitur (ad lie.) facienda pollice dextro, non vero, extra casum necessitatis, alio digito nec penicillo; in casu vero gravis neces­ sitatis (e. g. propter periculum contagionis) non prohibetur usus penicilli. Notandum tamen, ex iudicio medicorum, propter ipsum usum olei nullum esse periculum contagionis ex unctione ipso pollice peracta. In modum crucis: ad liceitatem. In diversis partibus: h. e. iuxta Rituale Romanum, generatim in oculis, auribus, naribus, ore, manibus et pedibus ; unctio au­ tem pedum ex qualibet rationabili causa omitti potest. Unctio­ nes organorum duplicium (omnes exc. ore) fiunt in utroque or­ gano, incipiendo a dextro (ad lie.). Ad oculos bina unctio fiat super oculis seu palpebris clausis vel, si claudi non possunt, in superciliis iuxta angulos oculorum; ad aures, bina unctio fiat in extremitate auriculae inferiore, non in aurium alveolo; ad nares bina unctio fiat in extremitate externa singularum narium seu alarum nasi, vel una unctio in summitate externa septi nasalis ; ad os una unctio compressis labiis vel, si labia comprimi ne­ queunt, sufficit unica unctio super alterutro labio; ad manus unctio fit in parte externa manus pro sacerdotibus, in parte in­ terna pro laicis. In casu necessitatis (si est periculum ne mo­ riatur vel ne omnes infirmi ungi possint) sufficit unica unctio in uno sensu seu rectius in fronte; cessante vero periculo, sin­ gulae unctiones supplendae sunt (can. 947; Rit. Rom., Tit. VI, c. I, n. 15-21). NOTA. Si subiectum quodam sensu careat, unctio non est omittenda, sed ungendum est organum. Quodsi subiectum quadam parte ungenda careat, unctio similiter non est omittenda, sed facienda in parte corporis viciniore. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale esset extra casum necessitatis non omnes unctiones peragere. Peccatum mortale esset extra casum gravis necessitatis adhibere penicillum. Reli­ qua praescripta non observare esset peccatum veniale. 285 η. 354-355 DE EXTREMA UNCTIONE § 3. FORMULA 354. — Verba adhibenda in Extrema Unctione sunt illa quae in Libro Rituali praescribuntur. Explicatur. Quae praescribuntur : in Rituali Romano sunt: Per istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi Dominus quidquid per (visum, auditum, etc.) deli­ quisti. Arnen; vel in casu necessitatis: Per istam sanctam unctio­ nem indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti. Arnen. Ex his verbis videntur esse essentialia: Per istam unctionem indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti. Haec enim omnia continent quae requiruntur ut unctio possit gratiam sacramentalem significare. NOTA. 1. In unctione organorum duplicium, formula non repetitur, sed semel tantum dicitur, ita tamen ut formula non absolvatur antequam ambo organa uncta fuerint. 2. Ex praescriptione Ecclesiae unctiones in casu necessitatis omissae supplendae sunt; hoc autem non est ad validitatem, cum unica unctione certe valide conferatur Sacramentum: quapropter hae unctiones supplendae non sunt conditionate, sed absolute, nam de­ bent in omni casu effectum suum (maiorem utilitatem spiritualem infirmi) producere (S. Off. 9 Mart. 1917). Art. 3 DE MINISTRO § 1. QUIS SIT 355. — Minister ordinarius Extremae Unctionis est parochus loci in quo degit infirmus ( exc. pro religiosis ) ; in casu neces­ sitatis vel de licentia saltem rationabiliter praesumpta eiusdem parochi vel Ordinarii loci, omnis et solus sacerdos. Explicatur. Minister ordinarius : qui ius et officium ex iustitia habet illud Sacramentum administrandi. Excepto pro religiosis: pro religiosis enim religionis clericalis aliisque qui diu noctuque in eorum domo degunt, minister ordi­ narius est Superior regularis vel alius qui ab ipso deputatur; in 286 DE MINISTRO η. 356 domo monialium est confessarius ordinarius vel qui eius vices gerit; in alia religione est parochus loci vel cappellanus quem Ordinarius parocho suffecerit (can. 514). In casu necessitatis : si parochus non adest vel tempestive adiri nequit vel iniuste administrare nolit vel excommunicatione aut suspensione sit ligatus. Omnis et solus sacerdos: nulla requiritur iurisdictio, sed sola potestas ordinis, ita ut etiam sacerdos excommunicatus vel etiam degradatus possit valide hoc Sacramentum administrare ; utrum etiam licite, cf. supra, n. 8 et n. 42. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: can. 938: Hoc Sacramentum valide administrat omnis et solus sacerdos. Salvo praescripto can. 397, n. 3 (de unctione Episcopi dioecesani), 514, § 1-3 (de religiosis), minister ordinarius est parochus loci in quo degit in­ firmus; in casu autem necessitatis, vel de licentia saltem ratio­ nabiliter praesumpta eiusdem parochi vel Ordinarii loci, alius quilibet sacerdos hoc Sacramentum ministrare potest (cf. Rit. Rom., Tit. VI, c. I, n. 6). Cone. Trid. : Si quis dixerit, presbyteros Ecclesiae, quos b. lacobus adducendos esse ad infirmum ungendum hortatur, non esse sacerdotes ab Episcopo ordinatos, sed aetate seniores in quavis communitate, ob idque proprium Extremae Unctionis ministrum non esse solum sacerdotem, anathema sit (DB 929). Ex S. Scriptura: lac. 5,14-15: Infirmatur quis in vobis? In­ ducat presbyteros Ecclesiae et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini. — Quos presbyteros Concilium Tridentinum declaravit esse solos sacerdotes intelligendos. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale esset (laesio iuris) extra casum necessitatis Extremam Unctionem administrare sine licentia parochi loci. 356. — SCHOLION. Utrum plures sacerdotes diversas unctiones perficere possint. Validum videtur, sed certe graviter illicitum in ritu latino, si plures sacerdotes diversas unctiones perficerent. Solum si sacer­ dos inter unctiones deficeret, alius sacerdos reliquas supplere 287 η. 357-359 DE EXTREMA UNCTIONE posset, nec deberet unctiones iam factas repetere, si saltem unitas moralis inter diversas unctiones servari possit (cf. n. 6). § 2. OBLIGATIO ADMINISTRANDI 357. — Minister ordinarius tenetur ex iustitia per se vel per alium hoc Sacramentum administrare; alius sacerdos in casu necessitatis tenetur ex caritate. Explicatur. In casu necessitatis : scii, si parochus non adest vel tempestive adiri non potest vel iniuste administrare nolit vel excommunicatione vel suspensione ligatus sit. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale est rationabiliter petentibus hoc Sacramentum denegare sine ratione proportionate gravi (cf. supra, n. 20-23) ; similiter mortale est illud ita differre ut subiectum inde grave damnum patiatur (e. g. usquedum inci­ piat sensibus destitui vel usu rationis privari). 358. — SCHOLION. Utrum teneatur minister Extremam Unctio­ nem administrare cum proprio periculo vitae. Tenetur si subiectum est in extrema necessitate spirituali, h. e. si hoc Sacramentum ei est unicum medium ad salutem. Cf. su­ pra, n. 24. Art. 4 DE SUBIECTO § 1. QUIS SIT 359. — Subiectum Extremae Unctionis est omnis Christianus qui usum rationis habuit et ex morbo vel senio in periculo mortis versatur. Explicatur. Omnis Christianus : ergo etiam recenter baptizatus (S.C.P.F. 26 Sept. 1821); nam etsi peccata remittenda non habeat, potest tamen hoc Sacramentum recipere ad robur in ultimo ago­ ne, quod est effectus eius primarius. Requiritur tamen ut suffi- 288 DE SUBIECTO n. 360 cienter sit de hoc Sacramento instructus ut possit necessariam intentionem habere; cf. supra, n. 80. Uti patet, excluduntur haeretici et schismatici aliique male dis­ positi donec bene disponantur (can. 731, 942). Cf. infra, n. 366. Qui usum rationis habuit: etiamsi actu non habeat; requiritur ut usum rationis habeat vel saltem habuerit talem ut saltem peccatum veniale committere potuerit; secus enim hoc Sacra­ mento non indiget (neque ad remissionem peccatorum neque ad robur, cum usum rationis et voluntatis non habeat). Non tamen requiritur ut actu habeat, quia etiamsi actu non habeat, potest ex Sacramento cum (habituali) attritione remissionem peccato­ rum obtinere. Ex morbo vel senio in periculo mortis: non sufficit quodlibet periculum, sed debet provenire ex morbo vel senio. Morbus intelligitur quaelibet causa in organismo iam exsistens, quae pro­ babiliter causabit dissolutionem organismi: ergo etiam vulnus grave ex quacumque causa proveniat, partus periculosus, vene­ num, etc. Ulteriora vide infra, n. 362-363. NOTA. Potest proinde esse obligatio confitendi peccata et Viaticum reci­ piendi (cf. n. 135, 281), ubi tamen Extrema Unctio recipi non potest. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Can. 940: Extrema Unctio praeberi non potest nisi fideli, qui post adeptum usum rationis ob infirmitatem vel senium in periculo mortis versetur. Ex S. Scriptura: lac. 5,14-15: si non ex se, certe tamen ex interpretatione Ecclesiae significat infirmum graviter decumben­ tem. 360. — SCHOLION I. Utrum pueris possit administrari Extre­ ma Unctio. Potest, dummodo usum rationis habeant (vel habuerint). Ante septennium non supponuntur generatim usum rationis adepti; attamen haec suppositio debet factis cedere, ita ut puero etiam ante septennium, si usum rationis sit adeptus, etiamsi nunquam confessus fuerit nec S. Communionem receperit, graviter decum­ benti Extrema Unctio administrari debeat (cf. S. C. Sacr. 8 Aug. 1910). i, 289 η. 361-362 DE EXTREMA UNCTIONE 361. — SCHOLION II. Utrum phreneticis, furiosis et similibus in periculo mortis Extrema Unctio administrari possit. Certe sunt subiectum capax, cum usus rationis actualis non requiratur. Solum obiici posset irreverentia cui exponitur Sacra­ mentum si talibus administratur. Attamen magnum commodum spirituale quod tale subiectum ex susceptione huius Sacramenti recipere potest, est ratio sufficiens ad hanc irreverentiam mate­ rialem permittendam. Talis enim homo potest antequam usu ra­ tionis privetur, elicuisse actum attritionis de peccatis suis, quae (saltem quoad mortalia) sine Sacramento non sufficit pro remis­ sione. Illa attritio, nunquam revocata, habitualiter perdurat in voluntate eius, et proinde accedente Sacramento sufficit pro re­ missione peccatorum. Nec obiiciatur, tunc melius esse illum absolvere, quia non est periculum irreverentiae erga hoc Sacra­ mentum. Respondeo hoc non esse melius, quia securius remit­ tuntur peccata per Extremam Unctionem quam per absolutionem, cum pro Sacramento Paenitentiae forsan requiratur accusatio (cf. n. 144). 362. — SCHOLION III. Quale periculum mortis requiritur? Requiritur verum periculum sive proximum sive remotum, h. e. fundata formido ne hic morbus mortem causare possit sive post breve sive post longum tempus; a. v. Extrema Unctio admini­ strari potest statim ac probabile sit aegrotum ex praesenti morbo esse moriturum, etiamsi forsan adhuc probabilius sit eum sana­ tum iri. Quodsi periculum proximum est, Extrema Unctio recipi debet, si vero remotum, recipi potest. Nec requiritur certitudo, sed ad hoc ut administrari et recipi possit, sufficit fundata formido, a quocumque deprehendatur, sive ab ipso infirmo, sive ab adstantibus, sive a medico, sive a parocho, etiam contradicentibus aliis, dummodo fundata sit for­ mido. Nec refert quod periculum possit facile removeri, e. g. a medico: dum verum est periculum, Extrema Unctio recipi potest. Non tamen sufficit ut solum timeatur ne morbus, qui nunc certe adhuc est levis, postea possit evadere periculosus : dum pericu­ losus non est, Extrema Unctio recipi non potest. Ita profecturi 290 DE SUBIECTO n. 363-364 in pugnam, capite damnati, etc., Extremam Unctionem recipere non possunt nisi postquam accepto vulnere lethali, in vero peri­ culo mortis constituantur ex vulnere. Hoc periculum autem neque debet esse proximum. Ita decla­ ravit S.C.P.F. 20 Febr. 1801, Missionaries qui in itinere visita­ tionis invenerint aegrotos quos in proximo periculo constitutos difficulter possent iterum visitare ad Extremam Unctionem admi­ nistrandam, posse eis Extremam Unctionem administrare, si pu­ tant eos intra annum esse morituros, etiamsi praevideant eos adhuc per plures menses esse victuros. Nunquam ergo exspectandum est ultimum tempus vitae, quo aegrotus, iam omni salutis spe amissa, vita et sensibus carere incipiat : hoc enim prorsus contrarium est naturae huius Sacra­ menti, cum iam sanitati corporis recuperandae non proderit, spirituales vero fructus multo minores producat quam si homo sui compos illud reciperet. 363. — SCHOLION IV. Utrum operationem chirurgicam subi­ turi Extremam Unctionem recipere possint. Si malum per operationem chirurgicam removendum ipsum constituat periculum mortis, certe Extrema Unctio recipi potest. Si vero malum per operationem removendum non est ad mor­ tem (hernia, appendicitis chronica, haemorrhoides, etc.), ope­ ratio chirurgica per se non constituit rationem sufficientem ad Extremam Unctionem recipiendam. Dico per se: nam ex extra­ ordinariis circumstantiis, e. g. debilitate personae, debilitate cor­ dis, etc. potest esse ut omnis operatio, etiam levis, vel sola iam narcosis, pro tali persona sit periculosa : tunc, instante opera­ tione Extrema Unctio etiam dari posset ; nam tunc ipsa conditio organismi illius hominis talis est, ut haec medicina, necessaria pro ipso, constituat periculum mortis. 364. — SCHOLION V. Utrum Extrema Unctio recenter mortuis adhuc conferri possit. Uti patet ex n. 34, solus homo viator est subiectum capax Sacramentorum, et proinde etiam Extrema Unctio vere mortuo conferri non potest. 291 20 - Hermes. Theol· Mor. - III η. 364 DE EXTREM A UNCTIONE Attamen disputatur inter peritos quandonam homo vere mo­ riatur, et solent in multis casibus post momentum quod vulgo mors appellatur, adhuc tempus mortis apparentis admittere, in quo anima nondum esset a corpore separata. Hoc tempore ergo valide adhuc Extrema Unctio conferri posset, imo, si reliqua requisita adsint, conferri deberet. Cum autem in singulis ca­ sibus exsistentia et duratio huius mortis apparentis non sit certa, Sacramentum sub conditione conferendum est. luvabit ergo hic quasdam normas referre ad dignoscendam mortem realem et apparentem. Ante omnia distinguendum est inter mortem lente vel repen­ tine accedentem. Mors lenta habetur ex morbis consumptivis, qui gradatim vires debilitant, uti phthisi, infectione lenta, etc. Mors repentina habe­ tur in morte violenta (suffocatione, ictu fulminis vel currentis electrici, submersione, etc.) vel e morbo rapido uti epilepsia, asphyxia, haemorrhagia, intoxicatione rapida, peste, apoplexia, etc. Notandum tamen etiam in morbis lentis non raro mortem repentinam accedere ex complicationibus repentinis. Certum signum mortis iuxta peritos solum est rigiditas cada­ verica et putrefactio. Rigiditas cadaverica autem difficile distin­ guitur a rigiditate quae in quibusdam morbis (asphyxia, tetanos, spasma, etc.) iam ante mortem subvenit. Putrefactio vero, quae rigiditatem cadavericam subsequitur, manifestatur odore caracteristico, maculis subviridibus quibus coloratur pellis praeser­ tim inter costas, inflatione ventris, etc. Attamen haec signa non­ nisi post multas horas vel etiam tres dies incipere solent, nec dici potest tunc tantum mortem veram incipere, mortemque apparentem perdurare usquedum rigiditas cadaverica incipiat. Quapropter tanquam norma probabilis, sufficiens proinde ut licite Extrema Unctio administretur, dari solet : qui morte vio­ lenta mortui sunt qua pars vitalis (caput, cor) avulsa est, statim mortui sunt, nec possunt proinde adhuc recipere Extremam Unctionem ; qui repentina morte secus mortui sunt, ungi pos­ sunt quandiu rigiditas cadaverica nondum inceperit ; qui vero morbo lento mortui sunt, intra dimidiam horam post existima­ tam mortem, vel etiam, si morbo lento complicatio repentina 292 DE SUBIECTO n. 365 accesserit, intra horam et plus ungi possunt. Si tamen interim rigiditas cadaverica iam inceperit, non amplius licet Extremam Unctionem dare, cum hoc signum certum sit mortis verae. Cavendum tamen est ne ex tali administratione scandalum oriatur Christianis, qui putarent Sacramentum mortuo admini­ strari; si necessarium iudicatur, adstantes moneantur de pro­ babilitate mortis apparentis, et quod Sacramentum hic sub con­ ditione administratur. Conditio adhibenda est: si vivis (cf. Rit. Rom., Tit. VI, c. I, n. 13). NOTA. Cum maiore probabilitate efficacitatis administratur Extrema Unctio quam absolutio, illis qui sensibus sunt destituti, quia cum attri­ tione habituali Extrema Unctio aeque ac Paenitentia, si haec est impossibilis, remittit peccata etiam mortalia, pro Paenitentia vero requiritur forsan accusatio, quae pro Extrema Unctione certe non requiritur (cf. n. 144). § 2. REQUISITA 365. — Praeter requisita in subiecto omnis Sacramenti (n. 3541), in subiecto Extremae Unctionis requiritur, si possibile est, status gratiae. Explicatur. Requiritur si possibile est: ad liceitateni. Extrema Unctio enim est Sacramentum vivorum, ita tamen ut, si Con­ fessio sacramentalis impossibilis sit et etiam actus contritionis elici non possit, hog Sacramentum etiam in statu peccati mor­ talis, dummodo habeatur attritio, recipi possit. Quapropter in­ stante morte, si tempus deficiat vel infirmus sit sensibus desti­ tutus, non requiritur ut prius confiteatur vel per contritionem statum gratiae acquirat, sed potest statim Extremam Unctionem recipere. NOTA. Cum in quantum possibile est etiam in subiecto Extremae Un­ ctionis requiratur reverentia et devotio (cf. n. 36), patet curandum esse ut, in quantum possibile est, hoc Sacramentum petatur quamdiu infirmus usu rationis pollet. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale (sacrilegium) est Extremam Unctionem suscipere in statu peccati mortalis si sta­ tus gratiae prius acquiri potest. 293 η. 366-367 de EXTREMA UNCTIONE NOTA. Confessio sacramentalis per se non requiritur ad digne susci­ piendam Extremam Unctionem, sed sufficit actus contritionis. At­ tamen obligatio Confessionis (si est possibilis) ex alio capite oriri potest: homo enim sub gravi tenetur omnia peccata mortalia quae nondum confessus est, ante mortem potestati clavium subiicere per sacramentalem Confessionem (cf. n. 135). Hoc utique non neces­ sario ante Extremam Unctionem faciendum est, nisi post ipsam periculum sit ne tempus vel occasio deficiat. Similiter haec obli­ gatio haberi potest propter Viaticum recipiendum. 366. — SCHOLION. Utrum Extrema Unctio conferri possit pec­ catoribus impoenitentibus sensibus destitutis. Uti recte notat can. 942 : « Hoc Sacramentum non est confe­ rendum illis qui impoenitentes in manifesto peccato mortali con­ tumaciter perseverant ». Requiritur enim in subiecto intentio Sa­ cramenti recipiendi ; quae intentio in omni catholico quidem iure merito praesupponi potest, cum omnis catholicus, nisi sit vere perversus, velit saltem in ultimo mortis momento a peccatis suis liberari et ultimum agonem feliciter absolvere. In iis tamen qui vere impoenitentes in manifesto peccato contumaciter perseve­ rant, generatim illa intentio supponi nequit, nisi forsitan sensi­ bus iam destituti, adhuc usu rationis fruantur (quod non raro accidit) et a sua contumacia sese converterint. Inde addit idem canon: Quod si hoc dubium fuerit, conferatur sub conditione. Nam in dubio de perseverantia contumaciae, etiam dubia est intentio, et proinde Sacramentum sub co^litione administrari potest ac debet (conditio : si habes sufficientem intentionem). Cavendum tamen est ne scandalum inde oriatur. Art. 5 DE CAEREMONIIS 367. — Caeremoniae in libris ritualibus praescriptae obser­ vandae sunt ; in casu autem necessitatis sufficit unica unctio cum forma breviori, salva tamen obligatione supplendi, si nondum 294 DE CAEREMONIIS η. 368 mortuus est, singulas unctiones reliquasque orationes praece­ dentes et subséquentes {Rit. Rom., Tit. VI, c. I, η. 12). Gravitas transgressionis. Etsi unica unctio ad essentiam suf­ ficiat, peccatum mortale esset unam ex praescriptis unctionibus omittere, utpote ad complementum Sacramenti requisita; ex gravi tamen causa (e. g. quia infirmus nequit in alterum latus verti) liceret unum tantum ex binis organis (oculis, auribus, etc.) ungere. Utrum et quale peccatum sit in reliquis praescriptis deficere, ex solo sensu theologorum depromi potest: ita generatim te­ nent, omnes vel notabilem partem orationum omittere, extra casum necessitatis, esse peccatum mortale; sine superpelliceo nec stola administrare, extra casum necessitatis, esse peccatum mortale; signum crucis in ungendo omittere esse peccatum ve­ niale. Sine lumine vel sine ministrante administrare extra casum necessitatis iuxta quosdam est peccatum veniale, iuxta alios nul­ lum peccatum (praesertim quoad candelam quae praescribitur praeparanda ut postea accensa ipsi ungenti lumen praebeat). Merum consilium videtur esse ut adstantes recitent septem Psal­ mos Poenitentiales cum Litaniis Sanctorum vel alias preces, dum sacerdos Unctionis Sacramentum administrat. NOTA. Utrum deficiente ministrante masculino adhibenda sit mulier, disputatur inter Auctores. Quidam putant mulierem nunquam esse adhibendam ministrantem; alii e contra putant non prohiberi quo­ minus, sicut in Missa, mulier respondeat versibus et orationibus, imo necessaria porrigat. 368. — SCHOLION I. De ordine servando in assistendo mori­ bundis. Nisi mors immineat, primum audiatur Confessio, si infirmus confiteri velit; deinde datur Viaticum, tandem Extrema Unctio et in fine Benedictio Apostolica (cf. n. 369). Si Viaticum, Extrema Unctio et Benedictio Apostolica statim unum post aliud conferuntur, semel tantum recitatur Confiteor, scii, in administratione Viatici (S. Off. 1 Sept. 1851). 295 η. 369 DE EXTREMA UNCTIONE 369. — SCHOLION II. De Benedictione Apostolica in articulo mortis. Benedictio Apostolica cum indulgentia plenaria in articulo mortis solet impertiri post Sacramenta Poenitentiae, Euchari­ stiae et Extremae Unctionis illis infirmis qui vel illam petierint dum sana mente et integris sensibus erant, seu verisimiliter pe­ tiissent, vel dederint signa contritionis; impertienda iisdem est, etiamsi postea linguae caeterorumque sensuum usu sint desti­ tuti, aut in delirium vel amentiam inciderint. Excommunicatis vero, impoenitentibus, et qui in manifesto peccato mortali mo­ riuntur, est omnino deneganda (Rit. Rom., Tit. VI, c. VI, η. 1). Parocho aliive sacerdoti qui infirmis assistat, facultas est eis concedendi Benedictionem Apostolicam cum indulgentia plenaria in articulo mortis, secundum formam a probatis libris liturgicis traditam, quam benedictionem impertiri ne omittat (can. 468). Ex ipsa natura rei patet, illam Benedictionem Apostolicam con­ cedi posse solum iis qui peccati saltem venialis sunt capaces, non ergo infantibus et perpetuo amentibus. Ex altera parte con­ cedi potest etiam iis qui ex alia causa quam morbo sunt in peri­ culo mortis: ita S.C.P.F. die 10 Aug. 1841 ad quaestionem: Utrum indulgentia plenaria in articulo mortis concedi possit damnatis ad mortem, dum ad illam subeundam ducuntur, vel eadem die qua illam subituri sunt, respondit affirmative, si fieri potest. Si­ militer sentit Merkelbach, III, 708. Haec Absolutio eodem modo ac Extrema Unctio iterari potest solum in diverso mortis periculo, et concedi potest quoties ratio sufficiens est pro Extrema Unctione administranda (cf. n. 348-350). Conditiones: 1) non sit excommunicatus nec manifeste im­ poenitens; 2) Sacramentum Poenitentiae et Eucharistiae susce­ perit vel saltem sit in statu gratiae dum ultimum suspirium edit ; 3) se paratum offerat ad acceptandum quidquid Deo placuerit, et ad obeundam ipsam mortem patienter in satisfactionem poe­ narum quas peccando promeruit; 4) SS. Nomen lesu ore si possit, sin minus corde devote invocet et actum doloris et cari­ tatis eliciat; 5) Benedictio concedatur iuxta formulam in libro Rituali praescriptam (Rit. Rom., Tit. VI, c. VI). 296 APPLICATIO Haec Benedictio Apostolica non differt ab aliis inediis lu­ crandi indulgentiam plenariam in articulo mortis; quapropter Christiani exhortandi sunt ut, si sacerdotem in articulo mortis habere non possint, per alia media indulgentiam plenariam lu­ crari satagant (PCS 357-359). Diversos modos lucrandi indul­ gentiam plenariam in articulo mortis, vide Facultates, p. 128. APPLICATIO Sacramentum misericordiae. Deus in sua bonitate vult me gratia sua comitari usque in finem, usque ad ultimum agonem : in finem dilexit me! Quando morbo forsan debilitatus, mente impedita, pugnam finalem pugnare debebo, quando deficientiae et peccata totius vitae meae anxiam animam meam turbare conabuntur, quando inimicus animae meae a Deo me avellere tentabit, ipse Deus Sacramento ex opere operato operante mihi adesse et me roborare vult, ut salvus deducar ad finem meum, ad beatificam visionem Dei et Patris mei. Noli timere, anima mea: si Deus mccum, quis contra me? Non potest tamen hoc pignus misericordiae divinae ad falsam quietem me allicere. Deus enim non irridetur! Si ego vellem misericordia illa infinita abuti vivendo in peccato, quis poterit mihi spondere Deum mihi hanc suam misericordiam esse prae­ biturum, et non potius permissurum me mori sine Sacramento? Vita sancta me dignum efficiam tanti beneficii ! Nec obliviscar proverbii : Clericorum sors, repentina mors ! Nam illos qui supe­ rabundantia gratiarum sese ad bonam mortem praeparare po­ tuerunt, Deus non raro adhibet in exemplum aliorum, ut memi­ nerint mortem venire uti fur in nocte. Ministerium meum sacerdotale mihi quasi quotidie mortem prae oculis ducet. Utinam idea mortis nunquam mihi ita fami­ liaris fiat, ut sine cogitatione me relinquat; sed administratio frequens huius Sacramenti in me illos sensus excitet quos vel­ lem habere quando ultima mea hora veniet. 297 CAPUT VII DE ORDINE Hic loquimur solum de Sacramento Ordinis, quo scii, potestas spiritualis in Ecclesia traditur et hierarchia ecclesiastica stabi­ litur. Sumimus autem vocem in sensu lato, comprehendendo si­ mul etiam omnia instituta Ecclesiae quae forsitan Sacramentum non sunt, sed tamen intuitu Sacramenti conferendi exsistunt et iam quandam potestatem in ordine spirituali conferunt. Art. 1 NATURA § 1. NOTIO 370. — DEFINITIO. Ordo est Sacramentum quo fidelis consti­ tuitur in hierarchia ecclesiastica eique traditur potestas spiri­ tualis in Ecclesia. Explicatur. Sacramentum : h. e. Sacramentum Novae Legis prout in cap. I describitur. Hic consideramus omnes gradus tan­ quam unum Sacramentum Ordinis ; quodsi ad singulos gradus attendere velimus et definitionem dare quae valeat etiam pro illis gradibus qui forsitan Sacramentum non sunt, dicere posse­ mus: Ordo est ritus quidam quo... Constituitur in hierarchia ecclesiastica: Ordo enim, dicit can. 948, ex Christi institutione clericos a laicis distinguit ad fidelium 298 NATURA η. 370 regimen et cultus divini ministerium. Iuxta diversos gradus or­ dinis diversus gradus in hierarchia ei assignatur. Traditur potestas spiritualis : hoc Sacramentum ergo non est primarie pro sanctificatione subiecti institutum, sed pro bono Ecclesiae seu fidelium. Potestas spiritualis comprehendit totam potestatem Ecclesiae, doctrinalem, iurisdictionalem, sanctifican­ tem: plenitudo autem potestatis illius non singulis, sed secun­ dum gradus confertur. Ostiariatus tradit potestatem custodiendi ecclesiam eiusque portas aperiendi et claudendi, convocandi fideles ad functiones sacras et arcendi indignos. Lcctoratus tradit potestatem legendi publice in ecclesia S. Scri­ pturas, cantandi lectiones, docendi rudes elementa fidei Christia­ nae et benedicendi panem et novos fructus. Exorcistatus tradit potestatem imponendi manus super obses­ sos et legendi exorcismos ab Ecclesia approbatos ad fugandos daemones. Acolythatus tradit potestatem ad Missae Sacrificium deferendi luminaria et vinum et aquam in Missa Solemni ministrandi. NOTA. Functiones horum quatuor ordinum hodie partim abolitae sunt, partim, paucis exceptis (uti exorcismus) etiam a laicis exercentur. Subdiaconatus tradit potestatem in Missa Solemni ministrandi ad altare, solemniter cantandi epistolam et lavandi pallas et cor­ poralia. Diaconatus tradit potestatem in Missa Solemni et in aliis sa­ cris functionibus sacerdoti immediate ministrandi et solemniter cantandi evangelium ; similiter administrandi Baptismum solemnem et S. Communionem; et potestatem praedicandi. Presbyteratus tradit potestatem in corpus Christi seu potesta­ tem consecrandi, potestatem remittendi et retinendi peccata, Sa­ cramenta administrandi quae ordinem episcopalem non requi­ runt, doctrinam christianam tradendi et populo benedicendi. Episcopatus tradit perfectionem potestatis Ordinis. 299 η. 371-372 DE ORDINE § 2. DIVISIO 371. — Etsi unum sit Sacramentum, Ordo tamen dividitur se­ ptem (vel octo) gradibus: Tonsura generatim non computatur uti gradus Sacramenti Or­ dinis, sed est solum Sacramentale quo fidelis initiatur in hierarchia ecclesiastica quin ei potestas spiritualis tribuatur. Quae autem ab Ecclesia statuuntur de Ordinibus in genere, generatim etiam de Tonsura valent. Ostiariatus, Lectoratus, Exorcistatus, et Acolythatus vocantur quatuor Ordines Minores. Sub diaconatus, Diaconatus et Presbyteratus vocantur Ordines Maiores vel Ordines Sacri. Episcopatus a quibusdam distinguitur a Presbyteratu tanquam gradus specialis (ita ut sint 8 gradus), ab aliis vero consideratur ut solum complementum Presbyteratus (et tunc sunt 7 tantum). Ad Theologiam Moralem non pertinet de hac quaestione dispu­ tare: vide Theol. Dogm. Similiter ad Theologiam Dogmaticam pertinet disputatio qua­ les gradus pertinent ad Sacramentum. Certum est omnes gradus inde ab Ostiariatu quandam potestatem spiritualem concedere, sed differunt Auctores in quaestione quinam sint Sacramentum, praesertim quoad Ordines Minores. Art. 2 RITUS EXTERNUS 372. — Non dicimus : Ritus Sacramentalis, quia de ritu essen­ tiali omnium graduum loqui intendimus, etiam eorum qui for­ sitan non essent Sacramentum. Pius Pp. XII Constitutione Apostolica Sacramentum Ordinis diei 30 Nov. 1947, volens ritum essentialem Sacramenti Ordinis statuere, « materiam et formam in uniuscuiusque Ordinis col­ latione » describens, de solo Diaconatu, Presbyteratu et Episco­ patu agit, et proinde, quamvis nihil explicite de aliis gradibus 300 RITUS EXTERNUS η. 373 dicat, implicite tamen eos ad Sacramentum Ordinis non perti­ nere insinuat. Pro illis ergo tribus gradibus superioribus ritus essentialis (sacramentalis) statutus est, et finis disputationibus Auctorum ponitur. Pro reliquis vero gradibus, Ordinibus scii, minoribus et Subdiaconatu, cum nulla sit impositio manuum, ab omnibus semper traditio instrumentorum uti ritus essentialis (non sacra­ mentalis) habita est. Notandum insuper est pro illis gradibus qui non sunt Sacra­ mentum essentiam ordinationis ab ipsa Ecclesia determinari, ipsamque Ecclesiam proinde posse, si ob aliquam rationem fuerit invalide collata, talem ordinationem sanare ita ut non sit iteranda. Pro diversis gradibus ergo statuimus sequentia: 373. — PRINCIPIA I. Pro Ostiariatu uti ritus essentialis ha­ benda est traditio clavium, quas singuli ordinandi tangere de­ bent manu dextera dum Minister pronuntiat verba: Sic agite etc. Explicatur. Clavium: propter plenitudinem symboli per se deberent esse claves ecclesiae vel saltem loci sacri; attamen licet uti clavibus qualibuscumque (S.C.P.F. 23 Mart. 1844) dum­ modo aptae sint ad aperiendum (S.R.C. 11 Mart. 1820). Quamvis una clavis esse possit materia sufficiens, servanda tamen est ru­ brica quae praecipit claves (in plurali) esse tradendas (S.R.C. 11 Mart. 1820). Tangere debent: possunt plures simul tangere, dummodo su­ per simul tangentes formula ab Episcopo pronuntietur dum tan­ gunt (S.R.C. 11 Mart. 1820). Tactus requiritur physicus, etsi me­ diatus. Licite autem putamus hic applicari posse normam supra dictae Constitutionis Apostolicae : « Ne vero dubitandi praebea­ tur occasio, praecipimus ut impositio manuum... physice tan­ gendo fiat, quamvis etiam tactus moralis ad Sacramentum valide conficiendum sufficiat ». Quoad traditionem ergo instrumentorum in conferendis Ordinibus minoribus et Subdiaconatu : praescri* bitui tactus physicus (etsi mediatus), sed tactus moralis ad va­ liditatem sufficit. Dextera: ad liceitatem. 301 η. 374-376 DE ORDINE NOTA. Ostiarius debet durante ordinatione claudere et aperire portam ecclesiae et campanas pulsare. Hoc autem non pertinet ad ritum essentialem, sed est potius prima exsecutio officii ostiarii. Quoad haec notandum est, non esse stricte necessarium ut portam claudat et aperiat cum clavi (S. R. C. 12 Nov. 1831); neque requiritur ut plures campanas pulset, sed sufficit unam; imo si campanae non ha­ bentur vel sunt extra ecclesiam, sufficit quassare tintinnabula altaris ad fores ecclesiae (S. R. C. 27 Sept. 1873). 374. — II. Pro Lectoratu uti ritus essentialis habenda est libri lectionum traditio, quem singuli ordinandi tangere debent manu dextera dum minister dicit: Accipite etc. Explicatur. Libri lectionum: potest esse Missale vel Brevia­ rium vel volumen S. Scripturae (S.R.C. 27 Sept. 1873). Tangere: hoc ita fieri solet ut ordinandus manum dexteram super librum clausum ponat, pollicem vero super partem qua aperitur; vide supra, prine. I. Dextera: ad liceitatem. 375. — III. Pro Exorcistatu uti ritus essentialis habenda est traditio libri exorcismorum, quem singuli ordinandi tangere de­ bent manu dextera dum minister dicit: Accipite etc. Explicatur. Liber exorcismorum : potest esse Rituale vel Pon­ tificale vel Missale. Tangere: uti supra, prine. II. Dextera: ad liceitatem. 376. — IV. Pro Acolythatu uti ritus essentialis habenda est duplex traditio: 1) candelabri cum candela exstincta quae ambo singuli ordinandi manu dextera tangere debent dum minister dicit: Accipite ceroferarium etc.; 2) urceoli vacui quem singuli ordinandi manu dextera tangere debent dum minister dicit: Ac­ cipite urceolum etc. Explicatur. Candelabri cum candela: non sufficit palmatorium serviens Episcopis ad librum (S.R.C. 8 lun. 1709); candela videtur, saltem ad liceitatem, intelligenda ex cera apum sicut pro divinis officiis requiritur. 302 RITUS EXTERNUS n. 377-378 Tangere: uti supra, prine. I; debent singuli manu dextera tan­ gere candelabrum simul et candelam, deinde ipsum urceolum ; attamen non videtur invalidum si solum candelabrum vel solam candelam directe tangant et ita aliud mediate, vel urceolum so­ lum mediante pelvi. 377. — V. Pro Subdiaconatu ut ritus essentialis habenda est duplex traditio: 1) calicis vacui cum patena vacua, quae singuli ordinandi manu dextera tangere debent dum Pontifex dicit: Vi­ dete etc.; 2) libri epistolarum quem singuli ordinandi manu dextera tangere debent dum Pontifex dicit: Accipite etc. Explicatur. Calicis vacui cum patena vacua: debent esse con­ secrata (ad liceitatem). Patena calici superponitur. Libri epistolarum : Missale vel volumen S. Scripturae. NOTA. S. C. Cone., interrogata quid faciendum in casu alicuius subdiaconi cui liber epistolarum non fuit traditus in ordinatione, die 10 lan. 1711 respondit supplendum esse ab episcopo etiam privatim; cum non responderit ordinationem esse iterandam, sed solum ritum esse supplendum, concludendum videtur hunc ritum non pertinere ad essentiam ordinationis: inter diversas partes essentiales enim debet esse unitas moralis, quae in sola suppletione non adest. Tangere: calicem et patenam ita singuli tangant ut simul cup­ pam calicis et patenam tangant, e. g. unam pollice, alteram reli­ quis digitis ; possunt etiam plures insimul tangere ita ut super plures simul tangentes Pontifex semel dicat : Videte etc. (S.R.C. 11 Mart. 1820). Quoad librum vide supra, prine. IT. Dextera: ad liceitatem. NOTA. Traditio urceolorum et impositio vestium non habetur uti ritus essentialis. 378. — VI. Pro Diaconatu materia est impositio manus Epi­ scopi ; forma vero constat verbis « Praefationis » quorum essen­ tialia sunt: « Emitte in eum... roboretur ». Explicatur. Impositio manus: i. e. manus dexterae; est unica impositio quae occurrit in ordinatione diaconi. Requiritur tactus physicus; attamen ad validitatem sufficit contactus moralis. 303 η 379-381 DE ORDINE Verbis Praefationis : forma constat verbis totius Praefationis; attamen essentialia sunt sola verba quae statim post impositio­ nem manus, extensa adhuc manu dicuntur : « Emitte in eum... roboretur ». Notandum est haec verba tempore non coincidere impositioni manus: adest autem moralis unitas. 379. — VII. Pro Presbyteratu materia est impositio manuum Episcopi prima sub silentio ; forma vero constat verbis « Praefa­ tionis », quorum essentialia sunt: « Da quaesumus... insinuet ». Explicatur. Impositio... prima: i. e. utriusque manus, ante praefationem, sub silentio. Requiritur contactus physicus, atta­ men ad validitatem sufficit contactus moralis. Altera impositio, quae fit post Communionem, in qua dicitur: «Accipe Spiritum Sanctum... » non est essentialis. Verbis Praefationis : forma constat verbis totius Praefationis; attamen essentialia sunt sola verba: « Da quaesumus... insinuet ». Notandum est etiam haec verba tempore non coincidere impo­ sitioni manuum, sed solum moralem adesse unitatem. 380. — VIII. Pro Episcopatu materia est manuum impositio quae ab Episcopo consecrante fit ; forma vero constat verbis « Praefationis », quorum essentialia sunt: « Comple... sanctifica ». Explicatur. Impositio mannum: quamvis unius Episcopi con­ secrantis manuum impositio ad validitatem sufficiat, nihilomi­ nus duo Episcopi qui ex vetere instituto adsunt consecrationi tanquam Conconsecratores, eodem modo manus imponere debent dicentes : « Accipe Spiritum Sanctum ». Verbis Praefationis : etiam hic, quamvis unius Episcopi Conse­ cratoris pronuntiatio formulae ad validitatem sufficiat, Concon­ secratores tamen omnia quae Consecrator pronuntiat, simul pronuntiare debent. Etiam haec pronuntiatio verborum tempore non coincidit impositioni manuum, sed habetur unitas moralis tantum. 381. — COROLLARIUM PRACTICUM. De supplendis defectibus. Admisso defectu in ritu certe essentiali, tota ordinatio est ab­ solute iteranda, nisi defectus animadvertatur ante finem ordina­ 304 RITUS EXTERNUS n. 381 tionis: tunc enim solus hic ritus (actio et formula) repetendus est ante finem ordinationis, ita ut unitas moralis cum aliis ri­ tibus essentialibus adsit (cf. S. Off. 6 Iui. 1898). Dubie admisso defectu in ritu essentiali vel etiam certe admisso defectu in ritu probabiliter essentiali, ordinatio eodem modo est conditionate iteranda. Propter defectum autem in ritu magni mo­ menti quidem sed non essentiali, ordinatio non est iteranda, sed ritus supplendus; ritus vero mere accessorius non est supplen­ dus. Unde: I. Quoad traditionem instrumentorum: 1. Valida est si mediate ea tangit ordinandus, e. g. si urceolum per pelvim in quo positus est, tangit; si calicem mediante patena superposita tangit (S. Off. 22 lun. 1892; 17 Mart. 1897; 10 Sept. 1897); si candelam mediante candelabro vel candelabrum me­ diante candela tangit. 2. Valida est si tangeret solo ungue digiti: unguis enim est vera pars digiti. 3. Valida est si immediate antequam Pontifex formulam pro­ nuntiat tetigerit, etiamsi durante formula manum amoverit (S. Off. 17 Mart. 1897). II. Quoad impositionem manuum: 1. Impositio manuum presbyterorum si fuerit omissa, non est supplenda (S.C.P.F. 6 Aug. 1840). 2. Secunda impositio manuum cum ad ritum essentialem non pertineat, est supplenda quidem, sed ordinatio non est iteranda (S.R.C. 27 Maii 1840; 22 Maii 1841 ; S. Off. 4 Mart. 1874; 10 Dec. 1897). Vide etiam infra, η. 406. 305 η 382-383 DE ORDINE Art. 3 DE MINISTRO § 1. QUIS SIT 382. — Minister ordinarius Sacramenti Ordinis est omnis et solus Episcopus consecratus; minister extraordinarius (pro qui­ busdam gradibus) est presbyter. Explicatur. Sacramenti Ordinis: i. e. Tonsurae et omnium gra­ duum Ordinis. Ordinarius : ita ut Ordo ab episcopo rite collatus semper sit validus. Extraordinarius : ita ut extra limites concessionis non possit valide Ordinem conferre. Pro quibusdam gradibus: vide infra, n. 384-385. Probatur. Concilium Florentinum: Ordinarius minister huius Sacramenti (Ordinis) est episcopus (DB 701). Concilium Tridentinum : Si quis dixerit episcopos non esse presbyteris superiores vel non habere potestatem confirmandi et ordinandi ; vel eam quam habent illis esse cum presbyteris com­ munem... A. S. (DB 967). Can. 951 : Sacrae ordinationis minister ordinarius est episco­ pus consecratus ; extraordinarius, qui, licet charactere episcopali careat, a iure vel a Sede Apostolica per peculiare indultum po­ testatem acceperit aliquos ordines conferendi. § 2. REQUISITA Vide requisita in ministro omnium Sacramentorum, supra, n. 8-19 ; praeterea 383. — I. Pro ministro ordinario requiritur ut subiectum sit proprius subditus vel habeat litteras dimissorias a proprio suo Ordinario ; pro consecratione episcopali vero prius constare debet de mandato Romani Pontificis. 306 DE MINISTRO η. 384-385 ΝΟΤΑ. Nemini vero licet ordinatum a Romano Pontifice ad altiorem ordi­ nem promovere sine Apostolicae Sedis facultate (can. 952). Explicatur. Requiritur: ad liceitatem. Proprius subditus: quis sit proprius subditus relate ad ordi­ nationes, vide infra, n. 386. Nota tamen episcopum ritus latini non posse (ad liceitatem) sine apostolico induito ordinare sub­ ditum qui sit ritus orientalis. Litteras dimissorias : vide infra n. 387. De mandato Romani Pontificis: ad liceitatem. Consecratio epi­ scopalis reservatur Romano Pontifici ita ut nulli episcopo liceat quemquam consecrare in episcopum nisi prius constet de ponti­ ficio mandato (can. 953). Gravitas transgressionis. Peccatum mortale committeret epi­ scopus qui quendam sine his requisitis ad quemlibet Ordinem promoveret. 384. — II. In ministro extraordinario requiritur facultas ad hoc, iure communi vel peculiari Sedis Apostolicae induito concessa. Explicatur. Requiritur : ad validitatem. Iure communi: hac facultate ipso iure gaudent pro Tonsura et Ordines Minores, praeter Cardinales ad normam can. 239, § 1, n. 22, Vicarius et Praefectus Apostolicus, Abbas vel Praelatus nullius, qui tamen, si charactere episcopali carent, ea valide uti nequeunt nisi intra fines sui territorii et durante munere tantum, et dummodo adsint quae pro ministro ordinario requiruntur (can. 957). 385. — SCHOLION I. Utrum presbyter possit ex facultate S. Se­ dis Ordines Maiores conferre. Hodie talis facultas certe concedi non solet. Tenent tamen Auctores (uti Prümmcr, III, 596) hoc fieri posse pro Subdiaconatu conferendo. Quoad Diaconatum et Presbyteratum conferen­ dos negant, quamvis afferantur exempla ex historia, de quorum documentorum authenticitate tamen dubitant. 307 2i - Hermes, Thcol. Mor, - in. η. 386-387 DE ORDINE 386. — SCHOLION II. Quis relate ad ordinationes est Ordina­ rius proprius? Pro saecularibus ad primam Tonsuram promovendis Ordina­ rius proprius est Ordinarius loci ubi domicilium (non quasidomicilium) habet ordinandus, sive inde originem habeat (cf. can. 90), sive non; in hoc ultimo casu autem debet iuramento firmare suam intentionem perpetuo manendi in illa dioecesi (vel Missione), nisi ad normam can. 969, § 2 servitio alterius dioecesis destinetur. Pro saecularibus vero ad Ordines sive Minores sive Maiores promovendis Ordinarius proprius est Ordinarius dioecesis (vel Missionis) in qua ordinandus incardinatus est. Incardinatio re­ gulariter fit per primam Tonsuram vel per excardinationem et incardinationem ad normam can. 112. Ita qui a proprio Episcopo ad primam Tonsuram promotus est in servitium alius determi­ natae dioecesis de consensu huius Episcopi, huic dioecesi incar­ dinatus est ad normam can. Ill, § 2. Quare ad hunc Episcopum iure proprio et exclusive pertinet ei Ordines conferre vel litteras dimissorias concedere etiam si in hac dioecesi domicilium non­ dum acquisierit (Comm. Int. Cod. 24 Iui. 1939). Pro religiosis proprius Ordinarius est proprius Superior Maior si hic habet vel facultatem ordinandi vel saltem litteras dimis­ sorias exhibendi ; secus est Ordinarius loci ubi stat domus ad cuius familiam pertinet ordinandus (can. 956). 387. — SCHOLION III. De litteris dimissoriis. Sunt litterae quibus Ordinarius vel Superior proprius concedit licentiam ut subditus quidam ab alio ordinetur. Requiruntur pro omnibus gradibus, inclusa Tonsura (Comm. Int. Cod. 17 Febr. 1930). Concedi possunt sive verbo sive scripto, sed certe consulendum est ut in scriptis dentur. Error acciden­ talis (e. g. in die datae) non impedit quominus licite ad ordina­ tionem procedatur. Litterae dimissoriae concedi possunt (can. 958): 1. Ab Ordinario vel Superiore Religioso (Maiore) proprio. Or­ dinarius loci potest saecularibus clericis suis dare statim ac 308 DE MINISTRO η. 388 possessionem sui territorii ceperit, etiamsi nondum sit consecra­ tus. Iisdem aequiparantur Provicarius, Propraefectus et Senior Missionis si actu regimen Missionis tenent (Comm. Int. Cod. 20 Iui. 1929). 2. A Vicario Generali vel Vicario Delegato, sed solum de spe­ ciali mandato Ordinarii. 3. A Vicario Capitulari de consensu Capituli, sed solum post annum a Sede Vacante nisi agatur de obligatione beneficii recepti vel recipiendi implenda vel de officio necessario implendo. At­ tamen nunquam concedat litteras dimissorias iis qui ad Episcopo fuerunt reiecti. Litterae dimissoriae mitti possunt ad quemlibet facultatem or­ dinandi habentem, communionem cum Sede Apostolica haben­ tem, excepto episcopo ritus diversi ac ritus ordinandi. Superior Religiosus vero qui non habet facultatem per seipsum ordinandi, debet eas mittere ad Ordinarium loci ubi stat domus ad cuius familiam ordinandus pertinet, nisi hic licentiam alium Episco­ pum adeundi dederit vel sit impeditus vel non sit habiturus or­ dinationes (de quo ex documento curiae eius constare debet); nec potest in fraudem Ordinarii loci subditum ordinandum ad aliam domum religiosam transferre nec de industria ordinationem in id tempus differre quo Ordinarius loci absit vel nullas ordina­ tiones sit habiturus. Litterae dimissoriae ab ipso concedente vel ab eius successore limitari aut revocari possunt, sed non exstinguuntur morte con­ cedentis vel eius ab officio amotione. 388. — SCHOLION IV. De requisitis documentis ad licitam or­ dinationem. Pro saecularibus et pro iis qui quoad ordinationem saeculari­ bus aequiparantur, requiruntur (praeter litteras dimissorias si ab episcopo alieno ordinantur). 1. Testimonium ultimae ordinationis aut, si agitur de prima Tonsura, recepti Baptismi et Confirmationis. 2. Testimonium de completis studiis requisitis et de examine feliciter peracto. 309 η. 389 DE ORDINE 3. Testimonium Rectoris Seminarii aut Sacerdotis cui candida­ tus extra Seminarium commissus fuit, de bonis moribus. 4. Testimonium de exercitiis spiritualibus peractis a Superiore Domus ubi peracta fuerunt. 5. Testimoniales litterae (de absentia irregularitatis et impe­ dimenti) Ordinarii loci in quo candidatus uti miles per trimestre, aliter per semestre post pubertatem commoravit ; si candidatus cuidam religioni adscriptus sit quae saecularibus aequiparatur, litterae testimoniales debent esse Superioris Maioris huius reli­ gionis. 6. luramentum (ante Subdiaconatum) de perpetuo servitio Mis­ sionis, si candidatus ordinatur titulo Missionis (Formulam vide apud Facultates, p. 163). 7. luramentum (ante singulos Ordines Maiores) de libera su­ sceptione Ordinis (Formulam vide apud Facultates, p. 164). NOTA. 1. Episcopus ordinans potest etiam litteras testimoniales exigere ob brevius commorationis tempus et ob tempus ante pubertatem (can. 994). 2. Si Ordinarius non possit sufficientem certitudinem obtinere de absentia omnis impedimenti, vel si candidatus per tot territoria vagatus sit ut nimis difficile evadat omnes litteras testimoniales obtinere, potest supplere per iuramentum a promovendo praestan­ dum de absentia omnis irregularitatis et impedimenti. 3. Si post obtentas litteras candidatus ante ordinationem iterum per supradictum tempus in quodam loco commoraverit, novae litterae testimoniales dandae sunt. 4. De denuntiatione aliisque methodis ad fundandam certitudinem absentiae irregularitatis et impedimenti, vide can. 998-1000. Pro religiosis requiruntur solae litterae dimissoriae, in quibus tamen Superior testificare debet candidatum professionem reli­ giosam emisisse et esse de familia religiosa sibi subdita, studia requisita peregisse, aliaque iure requisita implevisse. § 3. OBLIGATIO ADMINISTRANDI 389. — Ordinarius qui habet facultatem Ordinem conferendi tenetur, nisi iusta causa sit impeditus, per se ipse suos subditos canonice idoneos ordinare. 310 DE SUBIECTO n. 390 Explicatur. Canonice idoneos: h. e. qui habet omnia requisita uti in art. seq. videbimus. Probatur. Can. 955, § 2 : Episcopus proprius, iusta de causa non impeditus, per se ipse suos subditos ordinet. Can. 971: Nefas est quemquam, quovis modo, ob quamlibet ra­ tionem, ... canonice idoneum ab eodem (statu clericali) avertere. Art. 4 DE SUBIECTO § 1. QUIS SIT 390. — Subiectum capax ordinationis est solus masculus baptizatus qui illum gradum Ordinis nonduj II recepit. Probatur. 1) Masculus: ex perpetua praxi Ecclesiae et unanimi omnium doctorum consensu. Ex S. Scriptura : Mulieres in Ecclesia taceant, non enim permit­ titur eis loqui, sed subditas esse sicut et lex dicit (1 Cor. 14,34). Mulier in silentio discat cum omni subiectione. Docere autem mulieri non permitto neque dominari in virum, sed esse in si­ lentio (1 Tim. 2, 11-12). — Hoc autem esset impossibile si posset esse in Ordinibus. 2) Baptizatus : nullum Sacramentum valide suscipi potest nisi post Baptsimum. 3) Qui illuni gradum nondum recepit: Sacramentum Ordinis enim non potest iterari (vide argumenta supra, n. 48, allata). § 2. REQUISITA 1. Pro susceptione Ordinis. Praeter statum gratiae caeteraque requisita in subiecto omnis Sacramenti (n. 35-41) in subiecto cuiuslibet gradus Ordinis susci­ piendi requiritur: 311 η. 391 DE ORDINE 391. — I. Vocatio clericalis (ad liceitate II Explicatur. Haec vocatio duplex continet elementum: vocatio­ nem divinam et vocationem ecclesiasticam. Utraque autem ita intime sunt coniuncta ut auctoritatibus ecclesiasticis non liceat divinitus vocatum repellere vel non vocatum admittere (can. 971); nemo tamen, etiam divinitus vocatus, ius habet ad Sacramentum Ordinis nisi habeat etiam vocationem ecclesiasticam. Vocatio ecclesiastica consistit in eo quod Ordinarius quidam (sive Ordinarius loci sive Superior Religiosus cui competit litte­ ras dimissorias dare) aliquem ad Ordinem admittit. Vocatio divina est Divinae Providentiae dispositio omnium circumstantiarum vitae externarum et internarum, ita ut quis, divina inspirante gratia, possit concipere desiderium sese voven­ di servitio altaris et bono animarum, et possit ad Sacerdotium pervenire. Primum ergo in divina vocatione est pium desiderium sese vo­ vendi servitio altaris (seu recta intentio) ; hoc autem desiderium potest ab ipso subiecto vel ab aliis excitari et foveri, Dei utique adspirante gratia, sed etiam ipso subiecto animam ad hoc dispo­ nente. Sed non omnis qui habet hoc pium desiderium habet vo­ cationem; requiritur insuper seria et effectiva voluntas acqui­ rendi omnes dotes intellectuales et morales statui clericali con­ gruentes. Haec sunt elementa vocationis divinae in quibus requi­ ritur cooperatio ipsius subiecti vocati, et in quibus dispensari non potest. Praeterea autem sunt plura elementa a voluntate independentia et quae quandoque ab aliis etiam suppleri possunt, et quarum favorabilis dispositio per Divinam Providentiam par­ tem facit vocationis divinae ; talia sunt : parentes, natalia, edu­ catio, sanitas mentis et corporis, bona fortunae, acuitas intel­ lectus, absentia omnis impedimenti et irregularitatis, etc. Ulteriora vide in optimo libello P. Odorici Hemmerich o. f. m., De Vocatione Clericali seu de admittendis ad Sacerdotium (Do­ mus Franciscana, Pechini 1944). Probatur. 1) Necessitas vocationis divinae: Ex S. Scriptura: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tanquam Aaron (Hebr. 5,4). 312 DE SUBIECTO n. 391 Quando Apostoli elegerunt successorem pro luda Iscariote, ora­ verunt: Tu Domine,... ostende quem elegeris (Act. 1,24). Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Ιο. 15,16). Ex ratione: Sacerdos est mediator inter Deum et hominem. A. nemo potest seipsum constituere mediatorem. Sacerdos est dispensator Mysteriorum Dei. A. nemo potest seipsum constituere dispensatorem alterius. 2) Necessitas vocationis ecclesiasticae: Ex doctrina Ecclesiae: Concilium Tridentinum: quin potius decernit, eos, qui tantummodo a populo aut saeculari potestate ac magistratu vocati et instituti ad haec ministeria exercenda ascendunt, et qui ea propria temeritate sibi sumunt, omnes non Ecclesiae ministros, sed fures et latrones, per ostium non in­ gressos habendos esse (DB 960). Neminem habere unquam ius ullum ad ordinationem antecedenter ad liberam electionem episcopi (Sententia iussu Pii X a speciali commissione Cardinalium approbata et promulgata, A.A.S. 1912, 485). Can. 968 episcopo relinquit iudicium de idoneitate subiecti. Can. 969, § 1 : Nemo ex saecularibus ordinetur, qui iudicio proprii episcopi non sit necessarius vel utilis ecclesiis diocesis. lamvero si vocatio divina sufficeret, episcopus non posset recu­ sare candidatum solum quia ecclesiis suis non est necessarius. Ex ratione: Clericus gradum assumit in hierarchia ecclesiastica et nomine Ecclesiae potestatem spiritualem exercet. Atqui non potest quis nisi vocatus ab Ecclesia tale munus exercere. Gravitas transgressionis. Peccatum mortale committeret qui ab Ecclesia non vocatus sese intruderet ad Ordines recipiendos. Peccatum mortale etiam committeret qui sine vocatione divina sese intruderet ad Ordines recipiendos. Quapropter candidatus sincere et humiliter seipsum Superioribus praesentare debet, ut ipsi possint non tantum secundum apparentias, sed secundum veritatem iudicare utrum signa divinae vocationis adsint necne; iudicio autem Superiorum tuta conscientia stare potest. 313 η. 392-393 DE ORDINE 392. — II. Sacramentum Confirmationis receptum (ad liceitatem). Probatur. Concilium Tridentinum : Prima Tonsura non initien­ tur qui Sacramentum Confirmationis non susceperint. Can. 974: Ut quis licite ordinari possit, requiruntur 1) recepta sacra Confirmatio... Ex ratione: non convenit ut quis in hierarchia ecclesiastica gradum accipiat quin complementum Sacramenti incorporationis susceperit, quo specialiter et abundantius obtinet gratiam ope­ rationis Spiritus Sancti in animam eius ad ducendam vitam eius spiritualem, ad firmiter credendum et ad fidem intrepide confi­ tendam (cf. n. 110). Gravitas transgressionis. Non positive constat de peccato mortali in transgressione huius obligationis, quare generatim tenent Auctores eam esse peccatum veniale. 393. — III. Mores congruentes (ad liceitatem). Explicatur. Hoc non solum comprehendit virtutem castitatis, necessariam ad observandum coelibatum, sed etiam omnes alias virtutes necessarias ad munus illius gradus adimplendum; et cum iuxta disciplinam hodiernam nemo admittatur ad Ordines qui non habeat intentionem ascendendi ad Sacerdotium (cf. n. 394), dicere possumus in subiecto cuiuslibet Ordinis (Tonsura non ex­ cepta) requiri virtutes necessarias ad munus sacerdotis implen­ dum. Hoc autem praeter castitatem requirit spiritum humilitatis et subiectionis et oboedientiae ut possit a Superioribus suis regi ; virtutes humanitatis, temperantiae, prudentiae, etc. ut possit sibi concreditos sine offensione ducere ad finem ultimum. Nec sufficit ut candidatus post sinceram contritionem sit abso­ lutus a gravibus peccatis commissis, sed requiritur diuturnum exercitium virtutum, ita ut moralem certitudinem praebeat se vitam virtuosam esse ducturum. Ulteriora vide in supra laudato opusculo P. Odorici Hemmerich o. f. m., De Vocatione Clericali. DE S UBI ECTO η. 394 Probatur. Can. 973 : Prima Tonsura et Ordines illis tantum conferendi sunt,... quos merito coniicere liceat aliquando dignos futuros esse presbyteros. Can. 974: Ut quis licite ordinari possit, requiruntur... 2) Mores Ordini recipiendo congruentes. ... NOTA. Ut episcopo dc vita et moribus et dc absentia impedimenti constet, praescribuntur publicae denuntiationes; vide can. 998-1000. Gravitas transgressionis. Qui sine moribus congruentibus (h. e. sine seria voluntate virtutes necessarias exercendi) Ordinem susciperet committeret peccatum mortale vel veniale prout mo­ res eius plus minusve eum impedirent a recto exercitio muneris. 394. — IV. Intentio ascendendi usque ad Sacerdotium, simul tamen cum libera electione (ad liceitatem; si vero defectus li­ bertatis induceret defectum intentionis, ad validitatem). Explicatur. Iuxta hodiernam disciplinam ecclesiasticam nemo admittitur ad primam Tonsuram qui intentionem non habeat ascendendi usque ad Sacerdotium ; attamen, etiam qui inferiores gradus susceperit, non potest propter hoc ad suscipiendos gra­ dus superiores cogi ; imo, inde a Subdiaconatu debent candidati ante singulas ordinationes sub iuramento in scriptis testificari se nulla coactione seu vi nec ullo timore impelli in recipiendo hoc sacro Ordine, sed sponte ipsum optare ac plena liberaque volun­ tate eundem velle (Formulam vide apud Facultates, p. 164). Probatur. Can. 973 : Prima Tonsura et Ordines illis tantum conferendi sunt, qui propositum habeant ascendendi ad Presby­ teratum. Gravitas transgressionis. Qui sine intentione ascendendi us­ que ad Sacerdotium aliquem Ordinem susciperet, committeret peccatum veniale (inoboedientiae erga Ecclesiam); qui vero post susceptionem alicuius Ordinis mutat sensum et non ulterius vult ascendere, nullum peccatum committit. Qui ex coactione vel metu Ordinem quendam suscipit, per se nullum committit peccatum; attamen propter voluntatem Ecclesiae non vocandi nisi illos qui 315 η. 395-397 DE ORDINE omnino libere se statuunt, committit peccatum mortale ille sal­ tem qui non libere accedit ad Ordines Maiores (deceptio Eccle­ siae, addita malitia ex falso iuramento). 395. — V. Aetas canonica (ad liceitatem). Explicatur. Ex can. 975 pro prima Tonsura et pro Ordinibus Minoribus nulla determinata aetas requiritur. Pro Subdiaconatu requiritur 21us annus completus. Pro Diaconatu requiritur 22us annus completus. Pro Presbyteratu requiritur 24us annus completus. Pro Episcopatu requiritur 30us annus completus. 396. — VI. Debita scientia (ad liceitatem). Explicatur. Ex iure naturae non quidem ad suscipiendum, sed tamen ad exercendum Ordinem susceptum requiritur saltem illa scientia sine qua Ordo recte exerceri non potest. Ex iure vero ecclesiastico, can. 976, requiritur pro prima Ton­ sura et pro Ordinibus Minoribus ut Ordinandus (non privatim, sed in instituto iuxta praescripta S. Sedis organizato), expleto biennio philosophico, studium theologicum inceperit; pro Sub­ diaconatu, ut sit in fine tertii anni cursus theologici; pro Diaco­ natu, ut quartum annum inceperit; pro Presbyteratu, ut primam medietatem quarti anni absolverit. Insuper pro quovis Ordine debet hoc scire quod ad hunc Ordinem pertinet (can. 996, § 1). NOTA. Annus censetur incepisse post primam lectionem; finis anni sunt ultimae hebdomades; prima medietas, ubi fiunt examina semcstralia, finit post examina primi semestris. De hac scientia requisita constare debet praevio et diligenti exa­ mine (cf. can. 996-997). 397. — VII. Ordinum inferiorum susceptio (saltem ad liceita­ tem; pro Episcopatu forsitan ad validitatem). Explicatur. Ordines gradatim conferendi sunt, ita ut Ordina­ tiones per saltum omnino prohibeantur (can. 977). Generatim tenent Theologi Ordines inferiores ita in superioribus contineri, ut si quis Ordinem superiorem susciperet, quin Ordinem inferio- 316 DE SUBIECTO n. 398 rem susceperit, eo ipso potestatem acciperet quae per Ordinem inferiorem tribuitur. S. Off. 20 Ian. 1875 et 28 lan. 1898 praescri­ bit ut iteretur sub conditione collatio Diaconatus sacerdoti qui invalide fuerat ordinatus diaconus. Similiter can. 1004. Pro Episcopatu autem specialis fit quaestio inter Auctores utrum valide conferri possit non-sacerdoti. Responsum generatim pendet a quaestione utrum Episcopatus sit gradus separatus an solum complementum Presbyteratus : si enim est solum comple­ mentum, non potest valide conferri complementum ei qui non­ dum habet substantiam, scii. Presbyteratum. Gravitas transgressionis. Committeret peccatum mortale qui unum Ordinem reciperet nondum recepto Ordine inferiore: prae­ ter inoboedientiam haberetur periculum nullitatis Ordinis supe­ rioris. 398. — VIII. Interstitiorum observatio (ad liceitatem). Explicatur. Pro prima Tonsura et Ordinibus Minoribus non requiritur tempus inter singulas ordinationes; attamen, praeter ex dispensatione (cf. Facultates, p. 83) Tonsura non potest una cum aliquo Ordine Minore conferri neque omnes Ordines Mino­ res una simul (h. e. in una ordinatione). Ante Subdiaconatum requiritur unus saltem annus a suscep­ tione Acolythatus; etiam si ab interstitiis dispensatur, non po­ test tamen eadem die Acolythatus et Subdiaconatus recipi. Ante Diaconatum et ante Presbyteratum requiruntur tres sal­ tem menses a suscepto Ordine praecedenti; etiamsi ab interstitiis dispensatur, non possunt tamen duo Ordines Maiores eadem die recipi (can. 978; cf. Facultates, p. 84). NOTA. Can. 978 desiderat ut ordinatus, antequam ad Ordinem superiorem ascendat, in exercitio sui Ordinis sese exerceat. Hoc generatim ita intelligitur, ut neo-ordinatus saltem semel in Missa officium Subdiaconi, respective Diaconi impleverit antequam ascendat. Utrum hoc autem sit stricta obligatio non bene apparet, cum canon non modo imperativo, sed potius optativo se exprimat (sese exerceant), et Ecclesia tam facile ab interstitiis dispenset. Cum dispensatione ab interstitiis certe implicite datur dispensatio ab hac obligatione sese exercendi, si exsistat. 317 η. 399400 DE ORDINE 399. — IX. Titulus canonicus si agitur de Ordinibus Maioribus (ad liceitatem). Explicatur. Titulus canonicus ordinationis est provisio de ho­ nesta sustentatione clerici. Cum non deceat ut clericus cura pro­ priae sustentationis nimis prematur vel in penuriam vivat, Ec­ clesia vult ut eius sustentationi provideatur antequam ad Ordines Maiores promoveatur. Titulus canonicus pro saecularibus est beneficium, eoque defi­ ciente patrimonium aut pensio, dummodo sit securus pro tota vita et sufficiens ad congruam sustentationem (ulteriora vide can. 979-980). Si nullus ex his titulis adest, suppleri potest titulo servitii dioecesis et, in locis S.C.P.F. subiectis, titulo Missionis, ita tamen ut ordinandus iureiurando se devoveat perpetuo servi­ tio dioecesis vel Missionis (can. 981 ; cf. Facultates, p. 163). Huc conferatur etiam can. 696, § 1: Nemo ex saecularibus or­ dinetur, qui iudicio proprii episcopi non sit necessarius vel utilis ecclesiis dioecesis. Titulus canonicus pro religiosis votorum perpetuorum est sus­ tentatio ex parte Ordinis vel Congregationis, qui pro regularibus vocatur « titulus paupertatis », pro religiosis votorum simplicium perpetuorum « titulus mensae communis » vel « titulus Congre­ gationis » vel simile. NOTA. Propter hoc illos religiosos ad Subdiaconatum promovere non licet antequam professionem perpetuam emiserint. Titulus canonicus pro caeteris religiosis debet esse unus ex titulis pro saecularibus. 400. — X. Absentia irregularitatis et impedimenti (ad liceita­ tem). Explicatur. Irregularitas est impedimentum ex iure ecclesia­ stico institutum ex se perpetuum, quod prohibet tum Ordinis susceptionem tum Ordinis suscepti exercitium. Impedimenta ca­ nonica sunt illa can. 987 enumerata, quae omnia ex seipsis ces­ sare possunt. Ulteriora vide infra, n. 410 ss. 318 DE SUBIECTO n. 401-403 401. — xi. Peracta exercitia spiritualia (ad liceitatem). Explicatur. Qui ad Primam Tonsuram et Ordines Minores promovendi sunt, pei * tres saltem integros dies; qui ad Ordines Maiores promovendi sunt, saltem per sex integros dies exercitia spiritualia peragere debent. Si quis intra semestre ad plures Ordines Maiores promovendus est, Ordinarius potest tempus exercitiorum ante Diaconatum reducere, non tamen infra tres integros dies. Si expletis exercitiis ordinatio ultra semestre dif­ fertur, exercitia iterentur; secus iudicet Ordinarius utrum ite­ randa sint necne. Haec exercitia religiosi peragant in propria domo, saeculares in Seminario vel in alia pia vel religiosa domo ab episcopo designanda. Iuxta responsum S. C. Sacr. 2 Maii 1928 haec exercitia facienda sunt, etiamsi omnes Ordines Maiores intra brevissimum tempus recipiantur, e. g. spatio unius mensis. Si vero subsequentibus vel proximis diebus recipiantur, ita ut praescripta observari non pos­ sint, sufficit ut primo Ordini qui recipitur praemittantur exer­ citia sex dierum, reliquis vero, si fieri potest, saltem una dies spiritualis recessus. 402. — XII. Professio fidei et iuramentu II anti II odernisticu II (ad liceitatem). Explicatur. Ante Subdiaconatum omnes promovendi debent Professionem fidei secundum formam a Sede Apostolica proba­ tam simul cum iuramento antimodernistico emittere coram loci Ordinario eiusve delegato (can. 1406, § 1, n. 7; S. Off. 22 Mart. 1918). Formulam vide apud Facultates, p. 154. 2. In exsecutione potestatis. 403. — Distinguendae sunt in clerico tres species actionum, quae ei ex potestate seu ex positione in hierarchia ecclesiastica sunt propriae. Aliae sunt actiones sacrae, uti administratio Sa­ cramentorum et celebratio Missae; aliae cum sacris dicunt quandam relationem, uti benedictiones, praedicatio, officium diaconi et subdiaconi in Sacrificio Missae aliisque sacris functionibus; aliae tandem sunt merae iurisdictionis ct cum sacris nullam di­ 319 η. 404-405 DE ORDINE rectam relationem dicunt, uti gubernium christianitatis, collatio officiorum vel beneficiorum, concessio dispensationis etc. I. In actionibus merae jurisdictionis, praeter auctoritatem quae etiam in laicis in similibus circumstantiis requireretur, nihil aliud requiritur. 404. — II. In actionibus quae cum sacris quandam dicunt re­ lationem, requiritur praeter potestatem et licentiam Ecclesiae, absentia omnis irregularitatis et impedimenti canonici. Explicatur. Potestatem : illa potestas conceditur in Ordinis susceptione. Licentiam: Ecclesia enim exercitium potestatis receptae quan­ doque coercet, uti e. g. pro exorcismo, impertitione benedictio­ num, etc. Irregularitatis et impedimenti: vide infra, n. 410 ss. Gravitas transgressionis. Qui irregularitate vel impedimento canonico irretitus potestatem Ordinis exercet committit peccatum mortale (inoboedientia erga Ecclesiam talem actum propter ma­ gnum dedecus prohibentem). 405. — III. In actibus sacris, praeter ea quae in ministro Sa­ cramenti vel in celebrante Missae requiruntur, requiritur etiam absentia omnis irregularitatis et impedimenti canonici. Explicatur. In actionibus sacris: excipienda esset collatio pri­ vata Baptismi, cum ibi sacerdos non plus quam alius minister repraesentet Ecclesiam ; ibi ergo sacerdos non proprie exsequitur potestatem Ordinis imo nec ponit actum clerico proprium. Praeter ea quae...: vide in diversis capitibus quae dicuntur sub articulo De Ministro et De Celebrante (Missae). Irregularitatis et impedimenti : vide infra, n. 410 ss. 320 DE CAEREMONIIS η. 406-407 Art. 5 DE CAEREMONIIS 406. — I. in collatione singulorum graduum Ordinis caeremo­ niae observandae sunt prout in libro Pontificali describuntur. II. Caeremoniae magni momenti quacumque ex causa omissae, supplendae sunt. Explicatur. Caeremoniae magni momenti: non agitur de ritu essentiali de quo supra, n. 372 ss. : si enim ibi quidquam desit, collatio Sacramenti esset invalida et proinde tota iteranda. Prae­ ter illa quae supra iam dicta sunt, uti magni momenti habenda est unctio manuum: si autem haec alio oleo sacro ac oleo Cate­ chumenorum facta fuerit, haec unctio non esset iteranda (cf. S. Off. 22 Iulii 1874). Non videtur esse magni momenti nec pro­ inde supplenda traditio vestium unicuique Ordini propriorum, nec concelebratio cum Episcopo. Supplendae : a quolibet episcopo, uti pro ordinatione induto; pro Ordinibus Maioribus intra Missam. Potest fieri secreto et quolibet tempore. NOTA. Arnen quod Pontificale praescribit respondendum in traditione vel materiae vel sacrorum indumentorum, dicendum est ab ipso Ordinando (S.R.C. 12 Nov. 1831). Quodsi autem ordinandus tur­ batus respondere omiserit, non debet de hoc turbari. 407. — SCHOLION. De precibus recitandis. In fine ordinationis minister imponit unicuique ordinato quas­ dam preces recitandas, circa quas sequentia notantur: 1. Non eas recitare non videtur esse peccatum, cum de stricta obligatione non constet. 2. Nocturnus talis diei significat nocturnum feriae (vel tres nocturnos festi) vel dominicae in qua ordinatio fit, nisi episco­ pus alium expresse designaverit. Nocturnus intclligitur psalmi cum suis antiphonis, non vero ps. Venite, hymnus nec lectiones (S.R.C. 10 Iui. 1903). 321 η. 408409 DE ORDINE 3. Non dicere tres Missas presbyteris impositas pariter non videtur esse peccatum. Certe non tenetur eas applicare ad spe­ cialem intentionem proindeque potest pro illis stipendium reci­ pere. Illae Missae quoad ritum non sunt privilegiatae et non possunt dici nisi illis diebus quibus iuxta rubricas tales missae votivae permittuntur; quodsi vero interim festum occurrat in quo talis Missa dicitur (e. g. festum B. Μ. V. vel Pentecostes) hac Missa huic oneri satisfit. Art. 6 DE TEMPORE ET LOCO § 1. DE TEMPORE 408. — 1. Quoad tempus ordinationum observanda sunt quae supra diximus de studio (n. 396) et de interstitiis (n. 398). 2. Prima Tonsura qualibet die ac hora conferri potest. Ordines Minores qualibet die dominica vel festo III classis, sed mane tantum. Ordines Maiores intra Missarum solemnia Sabbato Quatuor Temporum, Sabbato ante Dominicam Passionis et Sabbato San­ cto; gravi tamen causa interveniente potest etiam quolibet die dominica vel festo de praecepto (etiamsi in loco ordinationis actu non observetur). Consecratio episcopi, quolibet die dominica vel in natalitiis Apostolorum intra Missarum solemnia. Vide tamen Facultates, p. 83-84. 3. Si ordinatio iteranda est vel caeremoniae supplendae (sive absolute sive sub conditione), hoc fieri potest etiam extra dicta tempora, sed mane vel intra Missarum solemnia prout casus fert. § 2. DE LOCO 409. — Ordinationes generales in cathcdrali ecclesia publice celebrentur; si autem in alio loco, quam dignissima potest ec- DE IRREGULARITATIBUS η. 410 clesia adeatur; non tamen prohibetur, iusta de causa, ordina­ tiones particulares habere in aliis ecclesiis vel in oratoriis domus episcopalis vel Seminarii vel domus religiosae. Prima Tonsura et Ordines Minores conferri possunt etiam in oratoriis privatis. Appendix DE IRREGULARITATIBUS ET IMPEDIMENTIS CANONICIS 410. — Notiones. 1. Irregularitas est impedimentum ex se per­ petuum ex iure ecclesiastico prohibens tum Ordinis susceptionem tum Ordinis suscepti exercitium. Explicatur. Impedimentum: mere prohibens, non invalidans. Ex se perpetuum: h. c. nisi dispensatio concedatur, irregula­ ritas non cessat. Ex iure ecclesiastico : et quidem solae exsistunt illae quae in can. 984-985 enumerantur. Ordinis: includitur etiam Prima Tonsura, uti eruitur ex can. 950: In iure verba ordinare, ordo, ordinatio, sacra ordinatio comprehendunt... et ipsam primam Tonsuram nisi aliud ex na­ tura rei vel ex contextu verborum eruatur. Ordinis suscepti exercitium : defectus corporis tamen nonnisi exercitium illud prohibet quod decenter fieri non potest, reliquis permissis: ita sacerdos qui propter defectum corporis non po­ test Missam celebrare, potest tamen audire confessiones. NOTA. Indirecte etiam prohibet acceptationem beneficii cum quo scii, exercitium quoddam Ordinis esset coniunctum; potest tamen irre­ gularis beneficium iam possessum conservare et officia quae implere potest (e. g. recitatio Divini Officii) implere, sed pro aliis officiis tunc tenetur substitutum quaerere. 2. Impedimentum canonicum est prohibitio a lege ecclesiastica statuta tum ad Ordinis susceptionem tum ad Ordinis suscepti exercitium quamdiu causa perdurat. 323 22 - Hermes, Thcol, Mor, - in. η. 411 DE ordine Explicatur. Prohibitio: non invalidât actum. A lege ecclesiastica: sunt sola illa quae in can. 987 enume­ rantur. Ordinis: inclusa Prima Tonsura. NOTA. Cum irregularitates et impedimenta non sint poenae (etiamsi ex delicto oriantur) sed prohibitio ne dedecus personae cadat in ordinem ecclesiasticum, ignorantia ab cis incurrendis non excusat (can. 988). 411. — Origo. Irregularitas oriri potest ex uno ex septem de­ fectibus in can. 984 nominatis, vel ex uno ex septem delictis in can. 985 nominatis. Impedimentum oritur ex uno ex septem cau­ sis in can. 987 recitatis. I. Ex defectu. Contrahitur eo ipso quod ille defectus adest, etiamsi sit oc­ cultus. 1. Defectus natalium: Irregulares sunt illegitimi, sive illegitimitas sit publica sive occulta, nisi fuerint légitimât! vel vota solemnia professi. Explicatur. Legitimantur potissimum per subsequens matri­ monium parentum (exceptis filiis adulterinis et sacrilegis). Vota solemnia sunt vota perpetua quae in Ordine (non in Congrega­ tione) religioso emittuntur. NOTA. 1. Legitimatio et vota solemnia non faciunt capaces ad praelaturas, sed solum ad Ordinum susceptionem et exercitium. 2. Qui exsistente iam a 6 mensibus matrimonio vel intra 10 menses a dic dissolutae vitae coniugalis nati sunt, praesumuntur legitimi. 3. Dubie illegitimi (e. g. pueri expositi) praesumuntur legitimi. 4. Legitimatio civilis effectus habet quoad solos effectus civiles. 2. Defectus corporis: Corpore vitiati qui secure propter debi­ litatem vel decenter propter deformitatem altaris ministerio de­ fungi non valent. Ad impediendum tamen exercitium Ordinis legitime recepti gravior requiritur defectus, neque ob hunc de­ fectum prohibentur actus qui rite poni possunt. Explicatur. Irregularis est qui ita corpore est dispositus ut sine periculo irreverentiae officia Ordinis suscepti vel, si agitur de 324 DE IRREG U LAR I TATI BUS n 411 Ordine suscipiendo, officia Ordinis sacerdotalis exercere nequit. Illud periculum irreverentiae potest esse quia ritus et caeremo­ nias praescriptas decenter et secure exsequi non valet (paralysis, manus tremulas, absentia pollicis vel indicis, etc.) vel quia in assistentibus horrorem vel risum excitat (deformatio vultus, gibbositas, statura nimis parva, claudicatio, balbuties, etc.). Muti, caeci et surdi similiter irregulares sunt si hac facultate ita ca­ rent ut reverenter officia sua exsequi non possint. ludicium de gravitate defectus est penes Ordinarium proprium (et Ordina­ rium loci ubi officium exercetur) et, si agatur de Ordine susci­ piendo, penes ordinantem ; nec tenetur unus alterius iudicio stare. Si vero agitur de Ordine suscepto exercendo iudicium sit minus severum quam pro Ordine suscipiendo. Diximus: ut officio Ordinis sacerdotalis exercere nequeat: hoc valet pro Ordine suscipiendo; nam iuxta hodiernam disciplinam ecclesiasticam nemo ad ullum gradum recipi potest qui non praevidetur ad Sacerdotium ascendere. Non necessario tamen est irregularis pro exercitio Ordinis iam suscepti, nec potest illud exercitium tali prohiberi (ad mentem can. 973, § 2), nisi defectus impediat etiam decens exercitium illius Ordinis vel alia gravis causa obstet. Cessante defectu, cessat etiam illa irregularitas, etiam quoad Ordines suscipiendos. ludicium autem de cessatione defectus est penes Ordinarium. NOTA. Qui caecus est uno oculo (etiam s. d. oculo canonico, i. e. sinistro) non videtur esse irregularis nisi accedat deformitas vultus vel ob aliam rationem decenter officia exercere nequeat. 3. Defectus animae: Qui epileptici vel amentes vel a daemone possessi sunt vel fuerunt; quod si post receptos Ordines tales evaserint et iam liberos esse certo constet, Ordinarius potest suis subditis receptorum Ordinum exercitium iterum permittere. Explicatur. Pro receptione Ordinum haec irregularitas ex se est perpetua: dicitur enim: sunt vel fuerunt; quoad exercitium Ordinis suscepti cessante causa cessat etiam irregularitas, si ac­ cedat licentia Ordinarii proprii. 325 η. 411 DE ORDINE 4. Defectus sacramenti : Bigami, qui nempe duo vel plura ma­ trimonia valida successiva contraxerunt. NOTA. Vox bigami hic habet sensum specialem, scii, de bigamia succes­ siva, aliter ac e. g. infra, in infamia iuris. Explicatur. Dicit S. Paulus: Sacramentum hoc magnum est scii. Matrimonium (Eph. 5,32); sed hoc in quantum unio unius viri et unius mulieris est symbolum unionis Christi cum Eccle­ sia: inde hic defectus vocatur defectus sacramenti. Requiritur ut utrumque Matrimonium fuerit validum; ex Ma­ trimonio invalido non oritur defectus sacramenti, sed oriri potest irregularitas ex defectu famae. Duplex autem Matrimonium non debet esse post Baptismum, sed irregularitas inducitur etiam si unum vel utrumque fuerit valide initum ante Baptismum. 5. Defectus famae: Qui infamia iuris notantur. Explicatur. Infamia iuris est infamia quae legis auctoritate propter magnum delictum inuritur, et propterea potest etiam esse occulta. Infamia iuris enim contrahitur vel ipso facto (et­ iamsi crimen sit omnino secretum) vel ex sententia iudicis (et etiam haec potest esse occulta, si scii, in hoc loco sententia iu­ dicis ignoratur). In utroque casu contrahitur irregularitas. No­ tandum hanc irregularitatem non contrahi propter delictum, sed propter infamiam ex delicto. Infamia facti non inducit irregu­ laritatem sed impedimentum. Infamiam iuris ipso facto incurrunt soli Apostatae et omnes et singuli haeretici aut schismatici qui sectae acatholicae nomen dederint vel publice adhaeserint (can. 2314). Qui species consecratas abiccerit vel ob malum finem abduxe­ rit aut retinuerit (can. 2320). Qui cadavera vel sepulchra mortuorum ad furtum vel alium malum finem violaverit (can. 2328). Qui violentas manus in personam Romani Pontificis vel S.R.E. Cardinalis vel legati Romani Pontificis iniecerit (can. 2343). Duellantes eorumque patrini (can. 2351, § 2). Bigami, i. e. qui, obstante coniugali vinculo, aliud Matrimo­ nium, etsi civile tantum, attentaverint (can. 2356). 326 DE IRREGULARITATIBUS η. 411 Laici (et clerici in Ordinibus Minoribus) legitime damnati ob delicta contra sextum cum minoribus infra aetatem 16 annorum commissa, vel ob stuprum, sodomiam, incestum, lenocinium. Infamia iuris infames declarandi sunt per sententiam iudicis soli Apostatae et omnes et singuli haeretici qui alicui sectae nomen non dederint nec publice adhaeserint, nisi moniti resipiscant (can. 2314, § 2). Clerici in sacris (sive saeculares sive religiosi) qui delictum commiserint contra castitatem cum minoribus infra aetatem 16 annorum, vel adulterium, stuprum, bestialitatcm, sodomiam, le­ nocinium, incestum cum consanguineis aut affinibus in primo gradu (can. 2539, § 2). NOTA. Infamia iuris solum per dispensationem a Sede Apostolica cessat (can. 2295). 6. Defectus lenitatis: ludex qui mortis sententiam tulit; simi­ liter qui munus carnificis susceperint eorumque voluntarii ac immediati ministri in exsecutione capitalis sententiae. Explicatur. ludex ille qui sententiam mortis tulit, non vero illi qui solum iudicant de mortis sententia ferenda vel non; re­ quiritur ut sententia rcaliter exsecutioni data sit (etiam sine sanguinis effusione): unde si ex aliqua ratione sententia mortis commutatur in aliam poenam, index qui sententiam capitalem tulit non est irregularis. Carnifex seu ille qui latam mortis sententiam ex munere exse­ quitur, est irregularis ex eo quod hoc munus suscipit; non vero est irregularis qui solum occasionaliter capitalem sententiam exsequitur. Immediati et voluntarii ministri non sunt e. g. mi­ lites qui mandatum accipiunt occidendi capite damnatum. NOTA. Noldin, III, 490 putat defectum lenitatis solum post Baptismum contrahi, ita ut qui ante Baptismum sententiam mortis protulerit vel carnifex fuerit, non sit irregularis; cui sententiae etiam Vermecrsch (Epitome, II, 256) consentit. Ex nullo tamen verbo Codicis haec interpretatio apparet: irregularitates ex delicto quidem ante Baptismum non contrahuntur, sed hoc de irregularitate ex defectu minime dicitur; idem autem videtur dedecus Sacerdotio christiano 327 η. 412 DE ORDINE si quis ante Baptismum vel post Baptismum munus carnificis exercuerit. Practice tamen posset, ex auctoritate Vermeersch et Noldin, dici irregularitas dubia si fuerit ante Baptismum contracta. II. Ex delicto. 412. — Contrahitur eo ipso quod illud delictum post Baptis­ mum externe committitur, etiamsi sit occultum; ut autem sit delictum, requiritur ut sit peccatum mortale. Peccatum internum proinde (cogitationis, desiderii etc.) non inducit irregularitatem; insuper usu rationis vel libertate ita diminuta ut actus non am­ plius sit peccatum mortale, non inducitur irregularitas. Simili­ ter haec delicta ante Baptismum perpetrata non inducunt irre­ gularitatem. 1. Apostata a fide, haeretici et schismatici. Explicatur. Tales esse possunt etiam si communionem cum Ecclesia non abrumpant, dummodo externe peccatum commise­ rint. Qui autem bona fide haeresi adhaeret non est irregularis, quia non committit peccatum mortale. Vide tamen supra, defec­ tum famae, ad quem non requiritur peccatum mortale. 2. Qui, praeterquam in casu extremae necessitatis, Baptismum ab acatholicis quovis modo sibi conferri siverint. Explicatur. Quovis modo : sive ritibus sectae adhibitis sive non. Haec irregularitas ex natura rei non post Baptismum sed in ipso Baptismo iam contrahitur. 3. Qui matrimonium attentare aut civilem tantum actum po­ nere ausi sunt vinculo matrimoniali vel Ordine sacro vel votis religiosis etiam simplicibus ac temporariis ligati vel cum muliere iisdem votis vel matrimonio valido ligata. Explicatur. Vide insuper irregularitatem ex defectu famae ex bigamia simultanea. 4. Qui voluntarium homicidium perpetrarunt aut foetus hu­ mani abortum procuraverunt effectu secuto, omnesque coopé­ rantes. Explicatur. Effectu secuto omnesque coopérantes : haec verba tum de homicidio tum de abortu valent, ita ut irregularis non 328 DE IRREGULARITATIBUS η. 412 sit qui hominem occidere tentaverit sed non occidit. Cooperato­ res sunt qui mandato, consilio, consensu, etc. efficaciter in ho­ micidium vel abortum influunt, non vero qui mere vigilant ne quis superveniat, vel illud non impediverint (etiam cum culpa mortali). Abortus est eiectio foetus humani viventis antequam extra si­ num matris vivere possit. 5. Qui seipsos vel alios mutilarunt vel sibi vitam adimere tentaverunt. Explicatur. Difficile est dictu quid sub mutilatione intelligendum sit. Generatim dicitur: abscissio membri; et membrum vocant partem corporis propriam et distinctam functionem ha­ bentem. Sed tunc ponitur quaestio utrum e. g. unus pes propriam functionem habeat. Communis autem acceptatio verbi potius vi­ detur esse : deformatio cuiusvis partis corporis ; ita ut abscissio unius alteriusve digiti vel deformatio pedis etiam mutilatio di­ cenda sit. Oculum autem excaecare sed non effodere, non videtur mutilatio, infimam auriculam abscindere non videtur mutilatio, totam autem auriculam abscindere est mutilatio. Notandum quod etiam qui alium mutilat incurrit irregularitatem. Vide etiam supra, irregularitatem ex defectu corporis. Vitam sibi adimere tentaverunt: non videtur incurrere irregu­ laritatem qui vitam sibi adimere tentavit sed ab actione sua ces­ savit propter mutatum consilium, sed ille qui salvatur praeter propriam intentionem; e. g. qui in aquam se proruit intentione suicidii, sed interim mutato consilio seipsum salvat non est ir­ regularis, dum qui ab aliis e mortis faucibus eruitur, est irre­ gularis. NOTA. S. C. Cone. 28 Mart. 1919 statuit speciem irregularitatis pro clericis in sacris, militum vulneratorum vel infirmorum assistentiae addictis, qui ex huiusmodi ministerio sponte sua maluerunt transire ad mili­ tiam pugnantem, etiamsi mortem vel mutilationem non intulerint: ipsi enim tenentur dispensationem a S. Sede impetrare ut ad sacri ministerii exercitium restituantur. 6. Clerici medicam vel chirurgicam artem sibi vetitam exer­ centes, si inde mors sequatur. 329 η. 412 DE ORDINE Explicatur. Clerico sine speciali induito (cf. Facultates, p. 137) non licet medicam vel chirurgicam artem exercere; quodsi hoc faciat, nondum est irregularis ; sed si, etiam praeter omnem cul­ pam, mors ex cura eius sequatur, tunc est irregularis; si vero aegrotus, etiam a clerico male tractatus, postea propter alius medici imperitiam moritur, clericus non est irregularis, quia non ob medicam artem clerici mortuus est. Non ergo requiritur ut clericus peccatum mortale habeat relate ad mortem aegroti, sed relate ad prohibitum exercitium artis medicae vel chirurgicae. Quare, si, non obstante prohibitione Ecclesiae, ex caritate tene­ retur aegrotum omni ope medica destitutum adiuvare, non esset irregularis etiamsi mors inde sequatur. 7. Qui actum Ordinis, clericis in Ordine sacro reservatum po­ nunt vel eo Ordine carentes vel ab eius exercitio poena canonica sive personali medicinali aut vindicativa, sive locali prohibiti. Explicatur. Duplex causa irregularitatis statuitur: 1. Exercitium Ordinis sacri (maioris) ab eo qui illum Ordinem non habet. Exercitium Ordinis est positio actus Ordinis clericis in Ordine sacro reservati, sive sit actus proprius Ordinis sive sit actus non proprius, sed huic Ordini reservatus. Actus proprius Ordinis, ita ut ab alio valide poni non possit, inducit irregulari­ tatem in omni alio qui actum ponit, uti laico Missam celebrante vel confessiones audiente; actus non proprius sed reservatus inducit irregularitatem in alio qui illum actum ponit cum insi­ gnibus et solcmnitate huic Ordini propriis, uti non-subdiaconus qui in Missa solemni facit quae Subdiacono sunt propria (episto­ lam cantare, aquam vino infundere, calicem purificare, pallam retrahere a calice) in vestibus subdiacono propriis (cum mani­ pulo : nam sine manipulo licet clerico locum sumere subdiaconi). 2. Exercitium Ordinis sacri ab eo cui poena ecclesiastica pro­ hibitum est. Unde non iit irregularis (etsi mortaliter peccaret) qui aliam prohibitionem quam poenam (e. g. irregularitatem, simplicem prohibitionem legis uti in can. 641, § 1) violaret, ne­ que qui aliam potestatem quam Ordinis sacri (e. g. actum juris­ dictionis externae) exerceret, neque qui etsi censuratus tamen permittitur Sacramenta administrare (can. 2261, § 2-3). 330 DE IRREGULARITATIBUS η. 413 NOTA. 1. Irregularitas ex violatione suspensionis a divinis quam incur­ runt sacerdotes qui, non observatis legibus ad hoc statutis, demi­ grant ex Europa vel ex Mediterranei oris ad Americam vel Philippinas insulas, reservatur S. Sedi, ita ut nonnisi de licentia S. Sedis tolli possit (S. C. Cons. 30 Dec. 1918). 2. Irregularis non est sacerdos qui sacras Confessiones audit sine iurisdictione, nam neque Ordine sacerdotali caret, neque poena eccle­ siastica est impeditus. III. Impedimenta. 413. — 1. Filii acatholicorum quandiu parentes in suo errore permanent. Explicatur. Filii: sunt solum descendentes (etiam illegitimi) in primo gradu (Comm. Int. Cod. 14 Iui. 1922). Parentes: etiam pater vel mater; etiamsi eorum matrimonium cum dispensatione sit initium. Acatholicorum : vi vocis comprehenduntur etiam infideles, non solum haeretici et schismatici; non desunt tamen Auctores (Vermeersch, Noldin, Iorio, Merkelbach et Prümmer uti videtur), qui tenent filios infidelium non esse impeditos ex hoc impedimento: unde quoad ipsos est impedimentum dubium dubio iuris. Mortuis autem parentibus (parte acatholica) cessat impedimen­ tum, etiamsi in suo errore mortui sint. Similiter cessat eorum conversione. 2. Viri uxorem habentes. Explicatur. Etiamsi perpetua separatio ab uxore intercesserit, remanet impeditus; si vero matrimonium quacumque ex causa solutum est (morte uxoris, privilegio paulino, etc.) impedimen­ tum cessat. 3. Qui officium vel administrationem gerunt clericis vetitam cuius rationes reddere debeant, donec, deposito officio et admi­ nistratione atque rationibus redditis, liberi facti sint. 4. Servi servitute proprie dicta ante acceptam libertatem. 5. Qui ad ordinarium militare servitium civili lege adstringuntur, antequam illud expleverint. Explicatur. Ordinarium militare servitium non est servitium aegrotorum (sine armis) nec servitium forsitan tempore belli 331 η. 414-415 DE ORDINE obeundum nec brevia exercitia ad quae post servitium ordina­ rium interdum vocantur milites. Impedimentum durat usquedum vel servitium ordinarium expleverint vel definitive ab eo liberati fuerint vel ad tempus infinitum remissi. 6. Neophyti donec, iudicio Ordinarii, sufficienter probati fue­ rint. 7. Qui infamia facti laborant, dum ipsa, iudicio Ordinarii, perdurat. Explicatur. Infamia facti est mala fama quam quis, etiam iniuste, habet apud populum in quo moratur. Redintegrari potest seria emendatione vitae vel divulgatione innocentiae; cessare potest commoratione in loco ad quem mala fama non sit per­ ventura. ludicium utrum infamia cessaverit necne est apud Ordinarium. 414. — Multiplicatio. Irregularitates et impedimenta multipli­ cantur ex diversis causis, non ex iteratione causae, excepta irre­ gularitate ex homicidio. Explicatur. Qui plures defectus vel plura delicta diversi ge­ neris habet irregularitatem inducentes, habet etiam plures irre­ gularitates. Ita apostata a fide, qui homicidium voluntarium committit et matrimonium attentat cum muliere valido matri­ monio coniuncta, triplicem habet irregularitatem. Qui vero idem defectum vel idem delictum pluries committit (excepto homici­ dio) unam tantum irregularitatem habet: ita iudex qui decies sententiam capitalem tulit, habet unam irregularitatem ; qui au­ tem duos homines occidit, habet duplicem irregularitatem. 415. — Cessatio. 1. Irregularitates et impedimenta cessant per dispensationem. Explicatur. Cum irregularitates et impedimenta omnia sint legis ecclesiasticae, Ecclesia etiam ea tollere potest. Ex iure communi ab eis dispensare potest 1) Sedes Apostolica; 2) Ordinarii (etiam Superiores Maiores religionis clericalis exemptae) pro suis subditis in dubio iuris vel facti et in omni 332 DE IRREGULARITATIBUS η. 415 irregularitate ex delicto occulto excepto ex homicidio voluntario vel ex procuratione abortus; excipitur etiam irregularitas ex delicto occulto quod iam ad forum iudiciale fuerit deductum (can. 990); similiter Ordinarii dispensare possunt quoties recur­ sus ad S. Sedem est difficilis et simul gravis damni periculum in mora habetur, modo agatur de dispensatione quae a S. Sede concedi solet (can. 81); 3) confessarii (in confessione) in irre­ gularitatibus ex delicto occulto excepto ut pro Ordinario, sed solum in casibus urgentioribus in quibus Ordinarius adiri ne­ queat et simul immineat periculum gravis damni vel infamiae, et etiam tunc solum ut possit paenitens ordines iam susceptos exercere, non ut possit ordinem suscipere (can. 990). NOTA. 1. Irregularitas ex violatione suspensionis a divinis quam incurrunt sacerdotes qui, non observatis legibus ad hoc statutis, demigrant ex Europa vel ex Mediterranei oris ad Américain vel Philippinas insulas, reservatur S. Sedi, ita ut nonnisi de licentia S. Sedis tolli possit. (S. C. Cons. 30 Dec. 1918). 2. Nulla specialis formula pro hac dispensatione praescribitur. 3. In dispensatione ab irregularitate ex delicto imponatur salutaris poenitentia. 4. In petenda dispensatione indicandae sunt omnes causae irregu­ laritatum si est multiplex (ergo etiam numerum homicidiorum), cum motivis ad dispensandum. Quodsi quaedam irregularitas reticita sit mala fide, dispensatio etiam generaliter data (h. e. pro omnibus irregularitatibus et impedimentis) valet tantum pro illis quae fuerunt expressae; quodsi quaedam reticita est bona fide, dispensatio gene­ raliter data valet pro omnibus excepta irregularitate ex homicidio vel abortu vel ad forum iudiciale deducta, si hae fuerint (etiam solum quoad numerum homicidiorum) reticitae. 5. Dispensatio ab irregularitate vel impedimento facit habilem ad omnes Ordines, etiam Maiores, suscipiendos, non vero ad Praela­ turam (Cardinalis, Episcopus, Abbas vel Praelatus nullius, Superior Maior in religione clericali exempta) recipiendam. 6. Si quis irregularis vel impeditus non posset sine gravi damno vel infamia abstinere ab exercitio Ordinis, irregularitas vel impedi­ mentum non quidem cessaret, sed excusaretur ab obligatione absti­ nendi ab exercitio Ordinis, donec dispensationem obtinuerit. Prohi­ bitio enim illa positiva cum tali incommodo non obligaret. 2. Irregularitas ex defectu natalium et ex defectu corporis ces­ sare potest etiam ex totali cessatione causae. 333 η. 415 DE ORDINE Explicatur. Irregularitas ex defectu natalium aufertur per legitimationem prolis et per professionem solemnem (cf. n. 411, 1). Irregularitas ex defectu corporis aufertur si propter curatio­ nem (e. g. operationem chirurgicam) debilitas vel deformitas to­ taliter aufertur. Uti patet, ad episcopum pertinet iudicare utrum sufficienter ablata sit vel non (cf. n. 411, 2). 3. Impedimenta cessant etiam totaliter cessante causa eorum. APPLICATIO Quid sublimius in toto mundo Sacerdotio Christiano? Est participatio et communicatio in ipso Summo Sacerdotio Christi. Quid dico? est ipsa dignitas Christi, Sacerdos alter Christus! Filius praedilectus Patris, in quo Pater sibi bene complacuit; praedestinatus ante saecula ad cantandam gloriam Dei, solam laudem Deo acceptabilem ; cui Pater omnem potestatem dedit in coelo et in terra : hoc est Christus, hoc est Sacerdos ! Aperi librum vitae tuae, o Sacerdos, volve historiam animae tuae, et vide illam infinitam seriem beneficiorum et gratiarum quibus te replevit, et iudica utrum non tu sis filius praedilectus, in quo Pater sibi bene complacuit. Volve et lege historiam ani­ mae tuae inde a tenerrima pueritia, et vide utrum non ante sae­ cula, absque ullo tuo merito, sis praedestinatus, et utrum non te obliget ad aeternas cantandas laudes Deo. Aspice manus tuas oleo sacratas, et vide utrum non in eas posuerit Pater omnem potestatem. Unica est differentia sacerdotem inter et Christum, differentia originis: Christus, Deus cum esset, factus est homo, Sacerdos; Sacerdos, homo cum sit, factus est Sacerdos, Deus ! Et ad hanc gratiam vocatus sum ego! S. Franciscus Assisiensis si obviam haberet Angelum et Sacerdotem, prius salutaret Sa­ cerdotem, dein Angelum. Ipsi Angeli salutant Sacerdotem: Ave, gratia plenus! Quomodo non esset turbata anima mea ad hanc salutationem et exclamaret: Quomodo fiet istud? Et respondet Angelus: Noli timere, invenisti enim gratiam apud Deum: ecce 334 APPLICATIO virtus Altissimi obumbravit te per impositionem manuum Epi­ scopi, et factus es Alter Christus, Christi «alter Ego»! « Noblesse oblige », dicit antiquum proverbium : nobile genus parit obligationes. Nova nobilitas quae mihi per manuum impo­ sitionem tradita est, obiectiva sanctitas quae in me unico actu divino effecta est, requirit et exigit in me etiam subiectivam illam sanctitatem qua Christus induitur, qua hoc sentio in me quod et in Christo lesu, ut ille Christus cuius sum factus « alter Ego », semper in me vivat et crescat in virum perfectum, in men­ suram aetatis plenitudinis eius ; ut ita in me resplendeant vir­ tutes Christi, ut vitam meam sacerdotalem contemplantes cen­ seant ipsum videre Christum, ut omnes, Christiani et pagani, prorumpant in laudem Christi, qui fecit talia in hominibus. 335 CAPUT VIII DE MATRIMONIO 416. — Matrimonium qua tale est institutum naturae, quatenus Deus naturam humanam ita instituit ut vir et mulier generatim seinvicem indigeant uti complemento vitae suae, eorumque so­ cietatem elevavit ad medium procurandi subsistentiam generis humani. Unde Matrimonium imprimis regitur iure naturali. Cum autem ius naturale in multis a iure positivo pressius sit defi­ niendum propter bonum commune, iuxta diversitatem temporum et locorum, ideo Matrimonium regitur etiam iure positivo, salvo tamen semper iure naturali. Ius autem ferendi leges positivas in re matrimoniali, seu pres­ sius definiendi ius naturale propter bonum commune, pertinet ad illos qui supremam auctoritatem habent in societate humana, nisi Deus, qui est supremus Dominus omnium, illud positiva voluntate ab illorum auctoritate subtraxerit. lamvero elevans Ma­ trimonium ad dignitatem Sacramenti, Deus eius regimen, seu ius ferendi leges circa ipsum, quando respicit baptizatos, abstulit ab auctoritate civili, et tradidit Ecclesiae, relictis potestati civili le­ gibus non circa ipsum Matrimonium baptizatorum, sed circa solos effectus civiles. Unde nunc Matrimonium triplici iure regitur: 1. Primarie et inviolabiliter iure naturali. 2. Iure civili, sed solum in quantum spectat Matrimonia inter solos non-baptizatos, et in quantum spectat effectus civiles etiam 336 DE SPONSALIBUS η. 417 Matrimonii baptizatorum; quoad ipsum Matrimonium baptizatorum, ius civile omnino nullum est. 3. Iure ecclesiastico in quantum spectat Matrimonium bapti­ zatorum. Cum in relatione ad Sacramentum Matrimonii, sacerdos ex una parte non raro debeat et de Matrimonio non-baptizatorum iudicare, et ex altera parte consulendum sit ut etiam formae civiles tanquam accidentales serventur, ut possint in casu necessitatis etiam per forum civile iura matrimonialia baptizatorum vindi­ cari, necesse erit in hoc tractatu hoc triplex ius considerare. Matrimonium autem non raro praecedunt sponsalia, quae ad ipsum Matrimonium non pertinent, sed sunt utilis praeparatio ad illud. Quapropter in articulis praeviis breviter normae moralitatis contractus sponsalitii tradendae sunt. Art. praevius prior DE SPONSALIBUS Etsi sponsalia non sint Sacramentum, cum tamen ad illud di­ recte praeparent et illud promittant, tam intime cum illo ligata sunt, ut, accessorio sequente principale, sponsalia eodem iure regantur ac supra de Matrimonio diximus, scii, primarie iure naturali, deinde iure civili pro non-baptizatis et iure ecclesiastico pro baptizatis, uti patet ex eo quod Ecclesia in suo Codice nor­ mas pro validitate contractus sponsalitii tradit. § 1. NOTIO 417. — DEFINITIO. Sponsalia sunt contractus promissionis sive unilateralis sive bilateralis, tempore congruo Matrimonium ineundi. NOTA. Etsi in Codice luris Canonici sponsalia vocentur solus contractus bilateralis (can. 1017: sive bilateralis seu sponsalia), cum tamen unilateralia et bilateralia eodem iure regantur, ne videantur unila­ teralia excludi, sub voce sponsalium utraque includimus. 337 η. 418 de matrimonio Explicatur. Contractus : proinde obligans ex iustitia; ad quid­ nam obliget, vide infra, n. 438-445. Promissionis: voluntas alteri contrahenti externe manifestata cum intentione sese obligandi ; sedulo distinguendum est a mero proposito, in quo non habetur intentio sese obligandi. Unilateralis : in qua scii, una pars Matrimonium promittit, dum altera pars illud non promittit, sed solum acceptat. Bilateralis: in qua utraque pars alteri promittit Matrimonium et ab altero promissum acceptat. Tempore congruo: hoc tempus potest in contractu definiri vel postea inter partes definiendum relinqui. Cf. infra, n. 442. Matrimonium ineundi : hoc est obiectum primarium huius con­ tractus: matrimonium postea ineundum inter partes contrahen­ tes (cf. n. 425). Inde iam patet non esse vera sponsalia ab aliis quam ab ipsis futuris sponsis (puta a parentibus eorum) inita, nescientibus vel non consentientibus ipsis futuris sponsis : potest quidem esse contractus obligans ipsos contrahentes, non vero obligans illos de quorum Matrimonio agitur (cf. n. 423). NOTA. Quandoque solet et ipsum Matrimonium nomine sponsalium desi­ gnari in quantum, sicut in sponsalibus spondent de futuro (accipiam te), ita in Matrimonio spondent de praesenti (accipio te); melius autem videtur illud nomen reservare pro sponsalibus de futuro. 418. — DIVISIO. Sponsalia sunt 1) publica seu solemnia si ineuntur in forma a lege (civili vel ecclesiastica) praescripta (cf. n. 501 ss.); privata seu occulta seu clandestina si ineuntur non servata forma a lege praescripta ; hae autem non sunt, inter christianos, vera sponsalia, sed mera promissio matrimonii, cum non sint contractus validus ; reguntur proinde non normis sponsalium, sed normis simplicium promissionum; 2) absoluta si simpliciter promittitur Matrimonium futurum, nulla addita conditione; conditionata si valor vel saltem firmitas promissionis subiicitur impletioni conditionis; possibile est etiam ut conditio ab una parte tantum addatur, dum altera pars absolute promittit. 338 DE SPONSALIBUS η. 418 Sponsalia conditionata subdividuntur in: a) Sub conditione de praesenti, de praeterito, de futuro, prout conditio se refert ad praesens, praeteritum vel futurum tempus. Ita promissio, dummodo servitium militare absolveris, est sub conditione de praeterito; dummodo 20 annos aetatis habeas, est sub conditione de praesenti ; dummodo parentes post mensem interrogandi consensuri sint, est conditio de futuro. Z?) Sub conditione suspensiva vel rescissoria seu resolutoria, prout valorem vel firmitatem promissionis afficit. Valorem con­ tractus afficit, si facit contractum nunc nondum esse validum, sed solum a momento quo conditio impletur: ita promissio, dummodo parentes post mensem interrogandi, consensuri sint, est sub conditione suspensiva ; firmitatem promissionis afficit, si facit contractum statim esse validum, sed eum cessare facit statim ac conditio impletur: ita promissio, nisi pater ante matri­ monium contrahendum moriatur, est sub conditione rescissiva seu resolutoria. Conditio resolutoria potest esse talis ut, impleta conditione, contractus eo ipso sit solutus, vel talis ut, impleta conditione, sive una pars sive utraque ius habeat contractum rescindendi vel non-rcscindendi. c) Sub conditione possibili vel impossibili : prout impletio con­ ditionis sit possibilis vel impossibilis. Ita promissio, dummodo tale munus consequaris, pro homine qui habet spem tale munus obtinendi est sub conditione possibili ; pro homine pauperculo et sine capacitatibus ad tale munus, est sub conditione impos­ sibili. Uti patet, nunquam convenit conditionem impossibilem addere cuilibet contractui, quia est quasi derisio relationum humanarum. Conditio de futuro possibili insuper subdividitur in necessa­ riam et contingentem, prout conditio necessario implebitur vel non necessario ; conditio necessaria non est stricte dicta condi­ tio, sed potius determinatio temporis: e. g. promissio matrimonii ineundi post mortem matris. Conditio contingens adhuc subdividitur in potestativam et casualem, prout impletio conditionis est in potestate contrahen339 23 - Hermes, Theol. Mor. - m. η. 419 DE MATRIMONIO tis vel non. Ita conditio : dummodo ad fidem catholicam te convertas est potestativa ; conditio : dummodo pinguem haereditatem accipias, est casualis. d) Sub conditione honesta vel turpi, prout impletio conditionis est conformis legibus vel non. Ita conditio : dummodo fornica­ tionem admittas, est conditio turpis. e) Sub conditione repugnante vel non-repugnante, prout con­ ditio adversatur naturae contractus vel non. Ita promissio ma­ trimonii sub conditione ut una pars possit absque ulla ratione, etiam nolente comparte et absque ulla compensatione sese re­ trahere, essent sponsalia sub conditione repugnante. /) Sub conditione causam dans contractui seu sine qua non vel causam non dans contractui, prout consensus ab impletione conditionis omnino pendet vel non. Conditio sine qua non, ita coniuncta est cum consensu, ut nisi conditio impleatur, omnino consensum dare non velit ; conditio non dans causam contractui, ita coniuncta est cum consensu, ut, si sciret conditionem non impleri, consensum non daret, nunc autem (quia nescit) verum consensum dat. Uti patet, conditio sine qua non, quasi intrat ipsum obiectum contractus, dum conditio non dans causam con­ tractui, est quid quasi accidentale contractus. § 2. SUBIECTUM 419. — Sponsalia inire possunt omnes ii qui tum contractus ineundi tum futurum Matrimonium ineundi sunt capaces. Explicatur. Contractus ineundi capaces: ad hoc requiritur imprimis ex iure naturali, sufficiens usus rationis et libertatis: unde apparet, pueros ante adeptum sufficientem usum rationis et amentes non posse valida inire sponsalia; insuper requiritur, ut contrahens sit dominus obiecti contractus : cum autem nemo praeter ipsum subicctum ius habeat decernendi in propria re matrimoniali, hoc requisitum semper adest, nisi ipsum subiectum illud iam alii tradiderit (e. g. per sponsalia vel Matrimo­ nium). Futurum Matrimonium ineundi capaces: Matrimonii capax est 340 J DE SPONSALIBUS η. 420421 omnis homo qui nullo impedimento dirimente est ligatus. Non requiritur quidem ut tempore quo sponsalia ineunt iam sint ma­ trimonii capaces, sed sufficit, ut tempore quo sponsalia exse­ quenda erunt, nullo impedimento sint ligati, quia vel nunquam impedimentum fuit, vel cessavit (sive per se sive per dispensa­ tionem). 420. — SCHOLION I. Quaenam aetas requiritur ad valida spon­ salia ineunda? Disputatur inter Auctores. Codex nullam aetatem praescribit ; unde ex requisitis iure naturali erit arguendum. Requiritur, uti supra, n. 419, dictum est, ut sufficiens usus rationis habeatur: en ergo de quo erit indicandum. Hic usus rationis non ille re­ quiritur qui pro Confessione, Prima Communione, Extrema Unc­ tione requiritur et sufficit, sed talis esse debet, ut contractum de quo agitur possit inire cum intentione sese obligandi : ergo usus rationis talis esse debet, ut saltem quoad substantiam sciat quid sit Matrimonium : ad hoc autem inter pueros maxima dari po­ test differentia aetatis, et non raro « malitia supplet aetatem » ! 421. — SCHOLION II. Utrum sponsalia inita faciant subtectum incapacem ad nova sponsalia ineunda. Priora sponsalia auferunt contrahentibus ius decernendi in propria re matrimoniali, et proinde faciunt eos incapaces ad nova sponsalia ineunda stantibus prioribus: aliud Matrimonium enim est propter huius Matrimonii promissionem illicitum; promissio autem rei illicitae est invalida. Postquam autem priora sponsalia legitime soluta sunt, nova inire possunt. Itaque, si quis stantibus prioribus sponsalibus, nova sponsalia inivit, haec sunt invalida et, si prior compars tunc rescinderet priora sponsalia, non tenetur novis sponsalibus, nisi renoventur: fuerunt enim invalida nec convalidantur sola rescissione priorum sponsalium superveniente. NOTA. Teneri tamen potest, resolutis prioribus, stare novis sponsalibus, non quatenus sunt sponsalia, sed quatenus hoc est unicum medium reparandi damnum illatum. 341 η. 422-423 DE MATRIMONIO 422. — SCHOLION III. Utrum filiifamilias indigeant consensu parentum ad sponsalia ineunda. Uti patet, promissio Matrimonii insciis parentibus vel etiam invitis parentibus ineundi a minorenni facta, est invalida, quia tale Matrimonium est illicitum (cf. n. 553), et promissio rei illi­ citae est invalida. Sed quaeritur utrum pro ipsa promissione requiratur consen­ sus parentum (vel illorum qui parentum locum tenent). Per se non requiritur positivus consensus parentum in ipsam promissionem ad validitatem promissionis, sed si absque gravi ratione fiunt sponsalia insciis parentibus, sunt illicita. Gravis ratio non exquirendi praevium consensum parentum est e. g. verus timor ne parentes iniuste dissentiant, conditio parentum qui de hac re non curant omniaque filiis relinquunt, etc. Dissensus autem parentum potest sponsalia reddere illicita, imo et invalida, si scii, parentes sunt rationabiliter inviti : in re enim tanti momenti ire contra voluntatem rationabilem (et ex­ perientiam) genitorum, est magna irreverentia erga illos, et im­ prudentia, et posset proinde quandoque etiam peccatum mortale constituere: promissio autem rei illicitae est invalida. Difficile autem est dictu quandonam parentes sint rationabili­ ter inviti : certe rationabiliter sunt inviti, si altera pars vitio (physico sed praesertim morali) laborat, ex quo praevidetur vita infelix vel damnum materiale vel praesertim spirituale ipsi nup­ turienti vel proli nasciturae exoritura, vel si Matrimonium re­ dundaret in dedecus manifestum familiae, vel ex eo gravia scan­ dala et dissensiones sint timenda. Utrum etiam rationabiliter essent inviti propter differentiam notabilem conditionis, educa­ tionis, divitiarum, etc. diiudicandum erit ex circumstantiis loco­ rum, temporum et personarum. Attamen, excepto casu damni spiritualis, parentes nunquam sunt rationabiliter inviti si nuptu­ rientes nonnisi cum proprio incommodo proportionate gravi pos­ sint a sponsalibus abstinere. 423. — SCHOLION IV. De sponsalibus a parentibus initis. Cum parentes non habeant ius ultimatim decernendi in statu vitae et in re matrimoniali liberorum, sponsalia a parentibus 342 DE SPONSALIBUS η. 424-425 inita non valent, nisi ipsi sponsi validum consensum praebeant. Patet tamen talem contractum, non tanquam sponsalia, sed tan­ quam contractum, obligare parentes qui illum inierunt : tenentur scii, sincere et absque fraude et fictione adhibere diligentiam convenientem, et curare ut pueri, liberi tamen omnino manentes, consensum praebeant. 424. — SCHOLION V. De sponsalibus per procuratorem. Nulla est ratio dicendi sponsalia per procuratorem inita esse invalida : procurator enim nomine et auctoritate ipsius mandan­ tis agit acsi ipse mandans ageret. Omnis autem generis contrac­ tus, imo et ipse contractus matrimonialis, valide potest per pro­ curatorem iniri ; non ergo videtur cur sola sponsalia excipiantur. Imo, etiamsi sponsalia in forma canonica ineantur, in qua con­ tractus ab ipsis partibus subscribi debet (cf. n. 436), nihil pro­ hibet distinguere: ab ipsis partibus propria manu vel per pro­ curatorem. Quare dicendum sponsalia per procuratorem eadem ratione esse valida acsi ab ipso mandante fuissent inita. Requi­ ritur autem ut procurator sit rite institutus, h. e. ut talis homo deputetur ad sponsalia cum tali persona nomine mandantis ineunda. Non sufficit ergo ut deputetur ad sponsalia cum quali­ bet persona vel cum una ex duabus filiis N. ineunda, sed debet esse ad determinatam personam. Similiter non potest procurator sibi alium substituere, nisi ad hoc a mandante potestatem rece­ perit. Uti patet, requiritur etiam ad valorem, ut mandatum non fuerit revocatum antequam exsecutioni sit datum: etiamsi pro­ curator nesciret mandatum esse revocatum, sponsalia essent in­ valida, nam voluntas compartis non amplius habetur. § 3. OBIECTUM 425. — I. Obiectum primarium promissionis sponsalitiae est futurum matrimonium, suo tempore contrahendum. Obiectum ergo sponsalium non est alternativum : aut Matri­ monium inire aut damna reparare; sed est categoricum: Matri­ monium inire. 343 η. 426-427 DE MATRIMONIO Si huic obiecto primario additae sunt conditiones vel stipula­ tiones (e. g. temporis), hae intrant obiectum primarium. 426. — II. Obiectum secundarium est 1) fides sponsalitia 2) obligatio vitandi impedimenta futuri Matrimonii. Explicatur. Obiectum secundarium : ita vocatur, non quia mi­ nor circa illud est obligatio, sed quia est quasi consectarium ex obiecto primario defluens. Fides sponsalitia: complectitur 1) relationes servandas quae inter sponsos iuxta locorum consuetudines et personarum con­ ditionem servari solent; 2) relationes familiares vitandas cum tertia persona, quae Matrimonium respiciunt vel castitatem lae­ dunt; 3) prohibitionem ineundi nova sponsalia stantibus prio­ ribus, et a fortiori ineundi aliud Matrimonium. Impedimenta futuri Matrimonii : non tantum impedimenta canonica, sed omne id quod potest impedire Matrimonium vel alteri parti dare causam rescindendi sponsalia. Uti patet, nihil impedit eum iustani causam rescindendi ponere (e. g. electionem status perfectioris), nam ita uteretur iure suo. * 427. — SCHOLION. De familiaritate licita inter nupturientes. Nupturientibus ea omnia licita sunt quae ad invicem cogno­ scendum directe conducunt et intenduntur, necnon quae ad mu­ tuum amorem fovendum et excitandum inserviunt, et sine pec­ cato fieri possunt. Explicatur. Quae ad invicem cognoscendum : visitationes, col­ loquia, etc. Ad mutuum amorem : familiaritates, oscula et amplexus ho­ nesta, tactus honesti, etc. Sine peccato: cum nupturientes nondum sint Matrimonio iuncti, eis peccatum est omnis delectatio venerea, etiam incom­ pleta, directe intenta (cf. vol. II, η. 319 ss., ubi de castitate extra Matrimonium). Actus autem impudici, in quibus nec delectatio venerea quaeritur, nec adest periculum consensus in pollutio­ nem forsan inde provenientem, eis liciti sunt : illi actus enim sunt peccaminosi in quantum ad delectationem veneream prohi­ 344 DE SPONSALIBUS η. 428-429 bitam ducunt et sine ratione sufficienti ponuntur: iamvero spon­ salia seu mutuus amor fovendus vel excitandus est ratio suffi­ ciens ad illos actus ponendos et malum materiale (pollutio­ nem) permittendum (dummodo minime intendatur) (cf. vol. I, n. 49, IV). NOTA. Nupturientes in peccata etiam pluries incidentes, in confessione tractandi sunt uti occasionarii qui sunt in occasione necessaria seu quam vitare non possunt: tenentur enim ipso statu nupturientis quasdam familiaritates comparti ostendere. Absolvi ergo possunt, dummodo parati sint ad remotam reddendam occasionem, scii, eo quod vitent conversationes solius cum sola, illas familiaritates quae magis excitant ad libidinem, et ex altera parte frequentiore rece­ ptione Sacramentorum, oratione, vita Christiana, voluntatem suam roborent (cf. n. 177). Vix unquam eis erit deneganda absolutio, ne tempore quo gratia magis indigent, a Sacramentis omnino abstineant. Si autem Matrimonium nondum praevidetur mox celebratum iri, visitationes et familiaritates, saltem frequentiores, eis inter­ dicendae erunt. § 4. QUALITATES 428. — I. Sit cum sufficienti usu rationis habituali et actuali initus (ad val.). Defectus sufficientis usus rationis habitualis, uti supra, n. 419, vidimus, facit subiectum incapacem ad sponsalia ineunda. De­ fectus autem sufficientis usus rationis actualis facit ut non valeat hic et nunc contractum inire ex quo oriatur tam gravis obliga­ tio : defectus enim usus rationis impedit voluntarium necessa­ rium ad obligationem liberam suscipiendam. Cf. vol. I, n. 20. Utrum sponsalia inita in aestu concupiscentiae sint valida, diju­ dicandum erit ex influxu concupiscentiae in usum rationis: si enim usum rationis plene subvertit vel etiam insufficientem red­ dit, contractus erit invalidus (cf. vol. I, n. 28). 429. — II. Sit sine errore initus (error substantialis ad val.). Error substantialis, qui faceret Matrimonium irritum propter defectum veri consensus (cf. n. 513) a fortiori invalidât sponsa- 345 η. 430 DE MATRIMONIO lia: quis enim, errore laborans censeri potest sincere assumere obligationem ineundi Matrimonium, quod re cognita non iniret? Unde error substantialis debet sponsalia irrita facere propter de­ fectum consensus in illam obligationem assumendam. Error accidentalis non facit sponsalia irrita; si autem error accidentalis dedit causam ipsi contractui, h. e. si contractus non fuisset factus, si error non fuisset, etiam si nullus fuit dolus vel fraus, sponsalia sunt rescindibilia ab eo qui in errore fuit. 430. — COROLLARIUM. De obligatione manifestandi proprios defectus. Agitur de omnibus defectibus, corporis et animae, characteris, in bonis fortunae, etc. Defectus censentur illa quae ad extra ap­ parent pulchriora et magis appetibilia quam revera sint. 1. Defectus qui Matrimonium irritum facerent (impedimentum vel id quod constituit conditionem sine qua non consensus) ex iustitia manifestandi sunt : faciunt enim obiectum primarium contractus impossibile. 2. Defectus qui sive comparti sive proli suscipiendae sive vitae familiali erunt graviter damnosi, manifestandi sunt; et quidem ex iustitia. Nam sponsalia ad hoc praesertim ineuntur ut compars ex intimiore commercio melius cognoscatur, et ita maior securitas habeatur de felici vita familiali. Si autem liceret omnes defectus celare, inanis esset contractus sponsalitius. Ergo tales defectus vi contractus seu ex iustitia sunt manifestandi. Ita morbus contagiosus, praesertim venereus, sterilitas (saltem si altera pars valde desideret prolem), proles ex alio matrimonio vel ex fornicatione suscepta, graves defectus characteris, gravis deformitas corporalis, gravis inhabilitas in gerendis rebus, etc. manifestari debent. 3. Defectus qui nemini valde nocivi erunt, sed vitam familialem propter rixas etc. turbarent, si solum post Matrimonium cogno­ scerentur, ex caritate manifestandi sunt. Non ex iustitia, quia non sunt comparti damnosi; sed ex caritate, quia eorum celatio po­ test dare causam rixis et dissensionibus, forsan gravibus. 4. Defectus qui neque nocivi sunt neque vitam familialem dis- 346 DE SPONSALIBUS η. 431-432 turbant (sive quia leves sunt, sive quia non revelabuntur) non debent manifestari. 431. — SCHOLION. Utrum ignorantia impedimenti exsistentis invalidet sponsalia. Agitur de impedimento a quo, etiam de facto, dispensatio ob­ tineri potest secus enim sponsalia sunt de re illicita, et proinde invalida. Si teneas ipsam exsistentiam impedimenti invalidare sponsalia (cf. n. 433), a fortiori tenere debebis ignorantiam impedimenti exsistentis ea invalidare. Secus autem videtur ignorantia impe­ dimenti exsistentis non invalidare sponsalia, sed ea facere rescindibilia. Nam ignorantia impedimenti non facit errorem substan­ tialem, sed accidentalem; sunt tamen rescindibilia, quia nemo tenetur dispensationem a lege petere, sed unicuique ius esse de­ bet standi legi. Ita ergo, si post inita sponsalia detegitur nuptu­ rientes esse consanguineos in gradu dispensabili, sponsalia vi­ dentur esse valida, sed rescindibilia. 432. — III. Sit de re undequaque licita, tu II quoad substan­ tiam (ad val.), tu II quoad conditiones additas (ad lie.). Est enim principium maximi momenti : nemo potest valide promittere rem illicitam. Res de qua agitur est promissio Matrimonii; substantia pro­ missionis ergo est ipsum Matrimonium ; conditiones additae non sponsalibus, sed ipso futuro Matrimonio, pertinent ad substan­ tiam. Conditiones autem ipsi promissioni additae, non alliciunt validitatem, sed liceitatem. Ita promissio Matrimonii (christiani) dummodo coram solo foro civili celebretur, est invalida, quia conditio facit ipsum Matrimonium illicitum et imo invalidum; item promissio Matrimonii, dummodo in Matrimonio onanistice convivamus, est invalida, quia conditio facit ipsum Matrimonium illicitum ; e contra promissio Matrimonii dummodo tempore ante Matrimonium fornicationem admittas, est illicita, sed non inva­ lida, quia ipsum Matrimonium non est illicitum, sed sola impletio conditionis: quoad effectus talis promissionis, vide infra, n. 438 ss. 347 η. 433-434 DE MATRIMONIO 433. — SCHOLION. Utrum exsistentia impedimenti Matrimonii faciat sponsalia invalida. Exsistentia impedimenti saltem de facto perpetui et indispensabilis facit sponsalia invalida, quia tale Matrimonium nunquam est licitum (etiamsi impedimentum non sit dirimens, sed solum impediens). Exsistentia impedimenti dispensabilis non videtur ea facere invalida, sed potius inita sub conditione: dummodo dispensatio­ nem ab impedimento obtineamus : tale enim Matrimonium non est illicitum. Tenet quidem Payen, I, n. 234, talia sponsalia esse invalida (saltem canonice) usquedum post obtentam dispensatio­ nem consensus renovetur: sed nulla ex eius rationibus pro invaliditate affulget : illogice autem tenet tunc solam renovationem consensus ea reddere valida: deberet logice requirere renovatio­ nem consensus sub forma praescripta seu nova sponsalia. Si quis autem vult illam sententiam sequi, utitur iure suo, sequendo sententiam probabilem. Etsi autem exsistentia impedimenti dispensabilis non reddat sponsalia invalida, videtur tamen ea facere rescindibilia. Etenim, etiamsi contractus initus fuit cum cognitione impedimenti et cum voluntate petendi dispensationem, nemini tamen ius denegandum videtur mutandi consilium in favorem legis et non petendi dis­ pensationem et proinde rescindendi sponsalia. Hoc ius eo facilius erit concedendum quo minus libenter Ecclesia dispensationem concedit, e. g. a disparitate cultus vel mixta religione. Non autem videntur rescindibilia post obtentam dispensationem : tunc enim impedimentum non amplius exsistit. 434. — IV. Sit cum libera voluntate initus (ad val.). Nemo enim potest tam gravem obligationem liberam in se as­ sumere nisi cum libera voluntate. Impedimenta libertatis in casu sunt violentia et metus (cf. vol. I, n. 25-27). Etsi metus, nisi usum rationis subvertat, liberam voluntatem per se non impediat, eam tamen ita influit ut pro nova obligatione libera assumenda se­ quentia principia sint tenenda: λ) Metus iuste incussus relinquit sponsalia valida: si enim metus iuste incutitur, nemini fit iniuria, et proinde nulla est 348 DE SPONSALIBUS η. 435-436 ratio cur sponsalia non sint omnino valida. Ita si puella deflo­ rata exigit a defloratore promissionem Matrimonii, sponsalia valida sunt etiamsi deflorator ea ineat timens ne puella eum secus accuset. /;) Metus iniuste incussus, sed levis, i. e. talis qui facile (con­ sideratis circumstantiis et personis) excuti potest; videtur relin­ quere sponsalia valida: nam cum levis tantum sit iniuria, quam facile effugere potuit et non effugit, nulla est ratio cur sponsalia non sint omnino valida. c) Metus gravis (etiam relative gravis) iniuste incussus non facit sponsalia invalida, sed rescindibilia ex parte illius qui me­ tum passus est : cui enim iniuria gravis facta est, illi etiam ius esse debet postea assumendi vel negandi novam obligationem. § 5. FORMA 435. — I. Ex iure naturali nulla forma determinata requiritur, sed valida sunt sponsalia in quibus voluntas promittendi et ac­ ceptandi sufficienter manifestatur. 436. — II. Ex iure canonico requiritur ad validitatem contra­ ctus, ut fiat in scriptis et subsignetur a duabus partibus et vel a parocho vel ab Ordinario vel a duobus testibus; si autem utra­ que vel alterutra pars scribere nesciat vel nequeat, ad validitatem id in scriptura adnotetur et alius testis addatur, qui cum supradictis loco partium subscribat (can. 1017). NOTA. Ad hanc formam tenentur, si saltem volunt sponsalia valida inire, omnes baptizati (etiam acatholici), praeter Orientales (can. 1), etiam si cum non-baptizato vel cum Orientali sponsalia ineunt. Pro ipsis, omnia sponsalia in alia forma inita, sunt invalida etiam in conscientia. Pro Orientalibus et pro non-baptizatis requiritur ad vali­ ditatem solum forma a iure naturali praescripta, nisi pro Orien­ talibus ius eorum ecclesiasticum, pro non-baptizatis ius civile ali­ quam formam praescripserit. Explicatur. In scriptis: hoc opponitur vivae voci, sed non excludit formulam typis impressam vel machina dactylographica compositam. 349 η. 436 DE MATRIMONIO Subsignetur: ex Decreto S.C.C. 27 Iui. 1908 desumunt Aucto­ res plures qualitates huius subsignationis, quae tamen in Codice non requiruntur; et propterea non videtur cur adhuc hodie ad valorem sint requirendae. Ita requirunt 1) ut uno tractu subsi­ gnentur, h. e. omnibus qui subsignare debent simul praesenti­ bus, ita ut invalida essent si ab uno iam subsignata ad alium absentem subsignanda mitterentur; 2) ut propria manu subsi­ gnentur, non vero sigillo aut machina dactylographica : subsi­ gnatio proculdubio debet esse medium probationis; quare iure merito sola subsignatio per machinam dactylographicam reiicitur; sed ubi, ut in Sinis, subsignatio per sigillum personale, cha­ racterem magis personalem habet quam ipsa scriptura, et in omnibus contractibus prae scriptura proprii nominis adhiberi solet, non videtur reiicienda. A duabus partibus: non tamen prohibetur quominus partes per procuratorem subsignent (cf. n. 424). Quodsi autem per procu­ ratorem fiat subsignatio, bonum erit hoc in scripto etiam notare, etsi talis notatio ad valorem non requiratur. A parocho vel Ordinario loci: est parochus vel Ordinarius loci ubi fiunt sponsalia ; non debet esse parochus vel Ordinarius pro­ prius partium. Parochus vel Ordinarius autem non potest alium ad hoc delegare : sumitur enim hic tanquam « testis qualificatus », cuius solius testimonium sufficit : haec qualitas autem de­ legari non valet, sed si parochus vel Ordinarius subsignare non potest vel non vult, alia possibilitas eligenda est, scii, subsignatio a duobus testibus. A duobus testibus: testis esse potest quilibet homo (vir vel mulier) capax testandi. Non tamen convenit, cum agatur de con­ tractu quodammodo sacro, testes adhibere paganos vel haereti­ cos, excommunicatos, etc. Scribere nesciat vel nequeat : nescit qui scribere non didicit ; nequit qui impeditur (e. g. vulnere in manu) ne nunc scribat. Alius testis addatur: etiamsi utraque pars scribere nesciat vel nequeat, unus tamen testis tantum addendus est (praeter paro­ chum vel Ordinarium loci vel duos testes). Tunc ergo subsignare debent 1) pars contrahens quae scribere potest; 2) parochus vel Ordinarius loci cum uno teste vel tres testes. 350 I DE SPONSALIBUS η. 437 NOTA. 1. Cum locus et dies datae multum conferant ad authenticitatem documenti cognoscendam, hic locus et dies etiam assignandus est; imo nonnulli Auctores hoc etiam hodie ad validitatem contractus requirunt. 2. Horum sponsalium copia originalis servetur in archivo parochi vel Ordinarii loci qui subsignavit, et duae aliae copiae tradantur duabus partibus. 437. — SCHOLION. Quinam pro sponsalibus veniunt sub no­ mine parochi? Nonnulli Auctores tenent hic solos parochos (intra suum ter­ ritorium) et quasi-parochos necnon illos vicarios qui plena po­ testate paroeciali sunt praediti (vicarius actualis, vicarius oeco­ nomus, vicarius substitutus, vicarius adiutor) esse intelligendos, non vero vicarios cooperatores, et proinde neque Missionarios rectores districtuum. Payen vero (I, 254) hoc ius vult etiam Missionariis rectoribus districtuum vindicare. Et iure quidem me­ rito: iuxta Decretum enim Ne Temere: « Nomine parochi venit... in Missionibus ubi territoria necdum perfecte divisa sunt, omnis sacerdos a Moderatore Missionis ad animarum curam in aliqua statione universaliter deputatus ». Etsi haec definitio in Codice transsumpta non sit, tota tamen disciplina Decreti transscribitur; unde merito, virtute can. 23, Codex iuxta authenticas decla­ rationes huius Decreti interpretatur, et proinde etiam hodie illi Missionarii in materia matrimoniali sub nomine parochi veniunt. Nec huic obstat Instructio S.C.P.F. 25 Iui. 1920 (PCS 98 et 412) : « Missionarii censendi sunt cooperatores Vicarii vel Praefecti Apostolici atque proinde cum licentia generali ab Ordinario concessa valide et licite assistunt Matrimoniis ». Nam hoc optime intelligi potest de Missionariis qua talibus, etiam qui non sunt rec­ tores districtuum, dum rectores districtuum qua tales etiam pa­ rocho essent aequiparandi. 351 η. 438-439 DE MATRIMONIO § 6. EFFECTUS 438. — I. Ex sponsalibus invalidis, nescientibus contrahentibus, nulla oritur obligatio. Explicatur. Ex sponsalibus invalidis : pro non-baptizatis inva­ lida sunt sponsalia inita sive a persona inhabili ex lege naturali (n. 419), vel civili, sive cum defectu cuiusdam qualitatis natura­ liter requisitae (n. 428 ss.) ; pro baptizatis (exc. Orientalibus) in­ valida sunt sponsalia inita sive a persona naturaliter inhabili (n. 419) sive cum defectu cuiusdam qualitatis naturaliter requi­ sitae (n. 428 ss.) sive non servata forma canonica (n. 436). Nescientibus contrahentibus : si nulla pars scit contractum esse invalidum. NOTA. Si utroque nesciente contractus fuit invalide initus, sed postea una pars cognoscit invaliditatem, hic tenetur quamprimum compartem certiorem facere, secus ex hoc momento venit in casum similem sequenti, et oriuntur pro eo etiam obligationes in principio sequenti (n. 439) expositae. Probatur. Contractus invalidus nequit obligationem inducere: ad hoc enim sive a natura sive a lege positiva propter bonum commune declaratur invalidus et definiuntur formae observan­ dae, ad praecavendam iniquam inductionem obligationum. Pro baptizatis autem can. 1017 definivit sponsalia non servata forma canonica esse invalida, etiam pro foro interno, ergo etiam in conscientia nullam inducere obligationem. 439. — II. Ex sponsalibus invalidis uno sciente alio nesciente, oritur soli parti consciae invaliditatis obligatio ex fidelitate standi contractui si altera pars velit, vel ex iustitia reparandi da na illata si ita contrahendo alteram partem deceperit. Explicatur. Soli parti consciae: illa pars enim vel voluit non obstante invaliditate contractus sese obligare (et tunc oritur obligatio ex fidelitate) vel alteram partem decipere (et tunc ori­ tur obligatio ex iustitia damna reparandi, non propter contrac­ tum, sed propter iniuriam). 352 DE SPONSALIBUS η. 440-441 Ex fidelitate: non ex iustitia, quia contractus verus non fuit, sed ex fidelitate, quia fuit vera promissio. Ex iustitia: non propter contractum, quod non fuit, sed prop­ ter deceptionem et iniustam damnificationem. Reparandi damna: etiam stando promissis seu ineundo Matri­ monium promissum, si altera pars id exigit et sine peccato fieri potest; secus debet, etiam per compensationem pecuniariam si aliter non potest, damna illata reparare, qualia sunt pecunia expensa, occasio boni Matrimonii cum alio amissa, etc. Si alteram partem decepit: si enim alteram partem non de­ cepit, e. g. quia putabat etiam alteram partem scire invaliditatem contractus, ad damna illata reparanda non tenetur, utpote non voluntarie illata. Gravitas transgressionis. Pars invaliditatis conscia, quae con­ tractui stare non vult, altera parte id exigente, committit pec­ catum mortale (infidelitatis); si, altera parte Matrimonio renun­ tiante, non vult reparare damna culpabiliter illata, committit peccatum mortale vel veniale (iniustitiae) pro gravitate damni illati. 440. — III. Ex sponsalibus invalidis utroque sciente, oritur obligatio ex fidelitate standi contractui. Talis contractus easdem generat obligationes quas contractus validus generat ex iustitia. Est enim vera promissio, etsi non sit verus contractus. 441. — IV. Ex sponsalibus validis utraque pars tenetur ex iusti­ tia ad omnes obligationes quas assumpsit et quas sine peccato implere potest, quamdiu sponsalia non sunt legitime rescissa. Explicatur. Ex iustitia: obligationes enim oriuntur ex con­ tractu. Omnes obligationes : ante omnia tenetur ad obiectum tum pri­ marium tum secundarium contractus (cf. n. 425-426). Imprimis ergo tenetur ad ineundum Matrimonium promissum: sponsalia non sunt eo sensu rescindibilia, quod partes non debeant Ma­ 353 η. 441 DE MATRIMONIO trimonium inire, et una pars possit etiam absque gravi causa Matrimonium denuntiare, dummodo paratus sit ad reparanda damna: revera tenetur ad Matrimonium ineundum et ad omnes obligationes secundarias, quamdiu altera pars vult stare iuri suo; praeterquam propter gravem causam (cf. n. 446 ss.), sponsalia sunt rescindibilia solum ex mutuo consensu. Attamen nulla da­ tur actio ad urgendum Matrimonium (cf. n. 444). Eodem modo tenetur ad conditiones in contractu additas adimplendas h. e. debet quantum est in se curare ut conditio impleri possit : ita, si conditio addita est, dummodo parentes consentiant, debet saltem parentes interrogare, et nihil facere quod parentes invitos redderet. Quatenus teneatur etiam dispen­ sationem petere ab impedimento, cf. supra, n. 433. Quas sine peccato implere potest: si ipsum Matrimonium inire non potest sine peccato, sponsalia sunt invalida; si autem addita est conditio quam sine peccato implere non potest (conditio tur­ pis, e. g. si fornicationem admittis), eam adimplere non potest, sed debet vel eam pro non-adiecta habere, vel, si compars con­ ditionem turpem urget, sponsalia rescindere (cf. n. 448). Quamdiu non sunt legitime rescissa: cf. infra, n. 446 ss. Gravitas transgressionis. Qui obligationes quas in contractu sponsalitio assumpsit non tenet, committit peccatum mortale vel veniale (iniustitiae) pro gravitate iniuriae comparti illatae. Qui sine causa excusante proportionata recusat Matrimonium inire, committit peccatum mortale iniustitiae; qui iniuste causam dat ex qua altera pars possit contractum rescindere, similiter com­ mittit peccatum mortale iniustitiae. — In omnibus his casibus tenetur ad reparanda damna ex actione sua oriunda. NOTA. Disputatur utrum qui fidem sponsalitiam laeserit semper com­ mittat peccatum mortale iniustitiae (praeter peccatum luxuriae), ita ut teneatur hanc circumstantiam (se esse sponsalibus ligatum) in Confessione declarare: cum haec obligatio oriatur ex contractu, et agatur de re gravi, non apparet cur non sit obligatio gravis iustitiae. Cum autem non pauci Auctores teneant, eum non teneri hanc cir­ cumstantiam in Confessione declarare, talis declaratio non est impo­ nenda (sententia probabilis). 354 DE SPONSALIBUS η. 442-444 II 442. — V. Matrimonium validis sponsalibus promissum, ineun­ U dum congruo. II est tempore Explicatur. Tempore congruo: si tempus in contractu defini­ tum est et sine peccato servari potest, debet ex iustitia servari. Si tempus definitum non est, debet vel mutuo consensu definiri, vel iuxta mores acceptos interpretari; notabiliter ultra tempus congruum Matrimonium differre, est causam dare rescissioni sponsalium (cf. n. 452) et proinde illicitum. 443. — VI. Qui culpabiliter causa u dedit qua vel Matri II 0nium promissum impossibile fiat vel altera pars licite sponsalia rescindere possit, tenetur ad omnia da II na inde oriunda repa­ randum, dummodo altera pars sit innocens. Explicatur. Culpabiliter : nemo enim potest obligari ad repa­ randum damnum praeter omnem culpam illatum. Impossibile: aliquid faciendo unde impedimentum Matrimonii oriatur aut Matrimonium fiat alteri parti multo minus appetibile (moraliter impossibile) vel seipsum ad vitam familialem et ma­ trimonialem reddendo incapacem. Rescindere possit: cf. infra, n. 446 ss. Innocens: h. e. ex sua parte non prius similem causam culpa­ biliter dedit. Gravitas transgressionis. Qui talem causam culpabiliter dat, committit peccatum mortale iniustitiae, in quo manet usquedum damna inde oriunda reparaverit, vel saltem serio promiserit se damna illa reparaturum. 444. — VII. Contra nolente II Matrimonio II promissum inire nulla datur actio in foro ecclesiastico ad cogendum illa II ad Ma­ trimonium, sed solum ad exigendam reparationem damni si qua debetur (can. 1017, § 3). Explicatur. Nolentem Matrimonium inire: h. e. si non obstante sua obligatione (cf. n. 441-442) non vult. Nulla actio: h. e. non potest invocari auctoritas publica sive in iudicio sive extra indicium ad obtinendum ius ad Matrimo355 24 - Hermes, Theol, Mor. - ΙΠ. η. 445 de MATRIMONIO nium seu ad cogendam compartem ad Matrimonium. Ex nega­ tione talis actionis nullo modo minuitur obligatio ineundi Matri­ monium promissum, sed Ecclesia ad tuendam libertatem con­ sensus matrimonialis, non vult auctoritative intervenire si quis renuit Matrimonium inire. Hoc autem non excludit « actionem pastoralem » qua parochus vel confessarius, ex motivis conscien­ tiae, nolentem premat et hortetur (etiam negando absolutionem, quia non est dispositus gravi obligationi satisfacere) ad Matri­ monium promissum ineundum. Reparationem damni: si scii, compars ex negato Matrimonio damnum patiatur et nullam causam dederit rescissioni contrac­ tus, debet, si petitur, etiam per pecuniariam compensationem proportionatam, damna etiam non pecuniaria, reparare. Ita, si sponsa ita derelicta, nonnisi difficilius potest Matrimonium inire, tenetur ei maiorem dotem procurare, ut ita possit facilius com­ partem invenire. Haec compensatio potest sive per forum civile sive per forum ecclesiasticum peti; actio autem haec non potesl impedire quo­ minus interim aliud Matrimonium celebretur (Comm. Int. Cod. 2-3 lun. 1918). 445. — VIII. Sponsalibus rescissis dona et munera quae data sunt solum propter futurum Matrimonium, reddenda sunt si com­ pars fuit innocens in rescissione sponsalium, conservari vero possunt si compars fuit culpabilis. Dona autem et munuscula, praesertim si sunt II inoris pretii, quae data censentur potius in signum actualis amoris, conservari possunt. Explicatur. Data solum propter luturum Matrimonium: uti patet, hoc imprimis pendet ab intentione dantis; propter solum Matrimonium data generatim censentur pignora quae in ipsa conclusione contractus quandoque dantur, necnon dona maioris pretii etiam postea data. Cum intentio dantis saepesaepius non explicite manifestata sit et proinde difficile postea statuatur, ius positivum in his nihil statuere solet. Si consilium petatur, optime cum more sinico statui potest: quidquid in ipso contractu sponsalitio stipulatum fuit dandum, consideretur ut pignus in disso­ 356 DE SPONSALIBUS η. 446 lutione reddendum: quidquid supererogatorium datum est con­ sideretur ut absolute datum et proinde non reddendum. Si compars fuit culpabilis: si compars culpabilem causam de­ dit rescissioni contractus, censeri potest eum restitutioni etiam pignorum implicite renuntiasse. Uti patet, haec dona, praesertim si sunt maioris pretii, iam debent computari pro reparatione damni passi. Gravitas transgressionis. Qui obiectum restituendum reddere recusat committit peccatum mortale vel veniale iniustitiae pro valore rei restituendae. § 7. DISSOLUTIO 446. — NOTA. 1. Etiam quando dissolutio sponsalium non inducit obli­ gationem ex iustitia reparandi damna, aequitas tamen postulare potest ut aliquatenus damna illata compensentur, praesertim si compars est omnino innocens, imo quandoque aequitas et caritas postulare possunt ut iure suo rescindendi sponsalia non utatur, et imo Matrimonium eligat potius quam statum religiosum vel cleri­ calem, si scii. Matrimonium est moralitcr unicum medium vitandi damnum compartis. Ita e. g. si copulam carnalem cum comparte admisit vel etiam si per sponsalia iam per aliquod tempus protracta sponsa eo devenerit ut iam difficulter possit nova sponsalia favora­ bilia inire, etc., aequitas vel caritas postulare possunt ut iure suo rescindendi sponsalia non utatur. 2. Quae dicuntur de rescissione sponsalium simpliciter, valent etiam si sponsalia fuerunt iuramento firmata: iuramcnlum enim novam firmitatem contractui non tradit, nisi quam contractus ex seipso habet. 3. Si una pars dedit causam rescindendi, et altera pars, huius causae conscia, continuat familiaritatem per notabile tempus, videtur iuri suo rescindendi renuntiasse. 4. Exsistente iusta causa rescindendi sponsalia, ab ipsis partibus rescindi possunt: neque enim ex iure naturae neque ex lege positiva requiritur sententia iudicis. Per accidens tamen requiritur sententia iudicis, nempe a) si a Statutis dioecesanis ita statuitur; /?) si est dubium circa exsistentiam vel sufficientiam causae; c) si secus time­ tur scandalum ab iis qui vident dissolutionem sponsalium, causam autem ignorant. 357 η. 447-451 DE MATRIMONIO 447. — I. Sponsalia dissolvi possunt propter errorem acciden­ talem ab eo qui in errore fuit. Cf. supra n. 434. 448. — II. Sponsalia dissolvi possunt ab eo cui gravis metus iniuste incussus fuit. Cf. supra n. 429. 449. — III. Sponsalia quibus addita fuit conditio quae sine peccato servari non potest, possunt dissolvi ab eo qui conditio­ nem implere deberet. Explicatur. Sine peccato : si ipsum obiectum contractus inclu­ deret peccatum, ipse contractus esset invalidus ; si autem sola conditio est turpis, contractus non est invalidus, et proinde obli­ gationes quae sine peccato impleri possunt, debent impleri. Quodsi autem compars omnino urget conditionem turpem, hoc debet esse ratio sufficiens ad solvenda sponsalia. 450. — IV. Sponsalia dissolvi possunt mutuo consensu. Explicatur. Dissolvi possunt: valide, et si habetur causa ra­ tionabilis, etiam licite. Mutuo consensu: ille consensus debet esse iisdem qualitatibus munitus quo consensus ad contractum ineundum (cf. n. 428 ss.). Hic consensus tamen potest esse etiam implicitus, e. g. si utra­ que pars nova sponsalia cum alia persona init. Probatur. Cum sponsalia non sint contractus perpetuus (sicut Matrimonium), eadem causa qua inceperunt, possunt etiam dis­ solvi. 451. — V. Sponsalia dissolvuntur verificatione conditionis resolutoriae, imprimis decursu temporis ad finiendam obligationem statuti. Explicatur. Dissolvuntur : eo ipso, ita ut neque debeat altera pars moneri. Ad finiendam obligationem : si in contractu statutum fuit tem­ pus celebrandi Matrimonium (sive dies fixa sive terminus ante 358 DE SPONSALIBUS η. 452-453 quem) cum intentione solvendi obligationem si statuto tempore Matrimonium celebratum non fuit, elapso hoc tempore cessat eo ipso obligatio contractus, sive Matrimonium culpabiliter sive in­ culpabiliter (culpa unius partis vel utriusque partis) celebratum non fuit. 452. — VI. Sponsalia a parte parata ad nuptias dissolvi pos­ sunt propter elapsum tempus in contractu stabilitum ad urgen­ dam obligationem. Explicatur. A parte parata ad nuptias: h. e. si utraque pars necesse habet nuptias differre, neutra pars ius rescindendi spon­ salia propter moram alterius accipit. Ad urgendam obligationem : tunc obligatio, elapso tempore, non cessat, sed ille qui paratus est ad nuptias ius acquirit sol­ vendi propriam obligationem. 453. — VII. Sponsalia dissolvi possunt propter notabilem mu­ tationem, etiam inculpabilem, in comparte, dummodo ipse dis­ solvens causam non dederit mutationi. Explicatur. Dissolvi possunt: valide ac licite. Notabilem mutationem : haec mutatio ex diversissimis causis provenire potest: «) Ex longa mora: si Matrimonium nimis differtur, habilitas compartis ad officia matrimonialia potest notabiliter minui : et­ iamsi mora praeter culpam compartis fiat, altera pars habet ius rescindendi sponsalia si Matrimonium notabiliter plus differtur quam contractus ferebat vel mores populi suadent. /;) Ex defectu corporis post inita sponsalia contracto vel de­ tecto : agitur, uti patet, de defectu maioris momenti, uti nota­ bilis deterioratio sanitatis, morbus contagiosus (imprimis venercus) vel molestus, ita ut Matrimonium fiat notabiliter minus appetibile. Si autem tempore quo sponsalia iniit altera pars iam cognoscebat hunc defectum, non datur ius rescindendi sponsalia, quia non est mutatio in comparte. c) Ex vitio morali vel characteris post inita sponsalia contracto 359 η 454 DE MATRIMONIO vel detecto: si sit opio, morphio, etc. vel ebrietati deditus, irre­ ligiosus, etc. d) Ex impedimento matrimoniali post inita sponsalia con­ tracto vel detecto : si impedimentum est perpetuum et indispensabile (saltem de facto) facit sponsalia eo ipso nulla: res pro­ missa enim tunc evadit impossibilis ; si impedimentum mox ces­ sabit (e. g. aetas cui parum deest, vel votum temporarium post breve tempus cessans), non videtur sponsalia afficere quia no­ tabilem mutationem non infert ; si autem impedimentum nonnisi per dispensationem cessare potest, alteri conceditur ius sponsalia rescindendi, quia ius habet standi legi (cf. n. 433, ubi etiam de influxu impedimenti cogniti tempore sponsalium). e) Ex externis circumstantiis: e. g. si compars bonam famam amisit, si rixae ortae sunt inter familias sponsi et sponsae, etc. NOTA. Non videtur pars cui interim magnae divitiae affluxerunt, inde solum obtinere ius rescindendi sponsalia: hoc enim nullam muta­ tionem in comparte inducit. Attamen generatim tales ad Matri­ monium non nimis sunt urgendi propter periculum infelicis exitus (cf. n. 458). /) Ex mutua cognitione defectuum et incompatibilitatis charac­ terum : ad hoc enim sunt sponsalia, quasi « novitiatus » ad Ma­ trimonium ; si ergo experientia nupturientium, praebens praevisionem vitae futurae infelicis, non daret eis ius rescindendi spon­ salia, nullum sensum haberent. Dummodo causam non dederit: si ipse enim est causa muta­ tionis, sive culpabiliter sive inculpabiliter, non potest inde ius acquirere propter illam mutationem ab obligatione sua resiliendi. 454. — VIII. Sponsalia solvi possunt propter gravem laesionem fidei sponsalitiae a comparte, dummodo qui solvit sit ipse innocens. Explicatur. Solvi possunt: valide et licite. Laesionem fidei: fides sponsalitia est obiectum secundarium contractus (cf. n. 426), ita tamen ut eius laesio comparti inno­ centi ius concedat sponsalia rescindendi. Fides autem diversi modo laedi potest : DE SPONSALIBUS η. 455-456 d) Differendo culpabiliter Matrimonium ultra tempus con­ gruum, etiam per breve tempus : fides enim sponsalitia vult ut Matrimonium tempore congruo celebretur; culpabiliter ergo Matrimonium differre, laedit fidem sponsalitiam ; nec potest alter obligari propter contractum ultra tempus exspectare. Sup­ ponitur, uti patet, compartem esse paratam ad nuptias et ipsam non esse causam dilationis. b) Culpabiliter inducendo defectum corporis vel vitium mo­ rale vel impedimentum aliamve causam notabilis mutationis (cf. n. 452). c) Per fornicationem aliudve peccatum contra castitatem cum tertia persona, vel imo per nimiam cum ipsa familiaritate (cf. n. 426). d) Per sponsalia cum tertia persona. e) Per celationem defectus revelandi (cf. n. 430). Dummodo sit ipse innocens: si enim ipse similiter fidem lae­ serit vel in laesionem consenserit, censendus est iuri suo rescin­ dendi renuntiasse. 455. — SCHOLION. Utrum sponsalia solvantur per Matrimo­ nium subsequens unius partis cum tertia persona. Saltem si altera pars est innocens, non videntur solvi sed suspendi, nisi compars ea rescindat. Inde, qui ita per Matrimo­ nium cum tertia persona laeserit fidem sponsalitiam, tenetur, si compars priorum sponsalium id voluerit, post mortem coniugis, obligationibus priorum sponsalium. Compars autem per Matri­ monium cum tertio relicta, libera est priora sponsalia rescindere vel non, propter laesam fidem sponsalitiam. 456. — IX. Sponsalia dissolvi possunt ab illa parte quae vult statum perfectiorem eligere propter Deui Explicatur. Dissolvi possunt: valide ac licite. Statum perfectiorem: status perfectior (quam Matrimonium) est status clericalis vel religiosus, necnon virginitas etiam extra vitam religiosam. Dicitur status clericalis vel religiosus, ad indi­ candum pro solutione sponsalium non esse exspectandum usque- 361 η. 457-458 DE MATRIMONIO dum votum castitatis una pars emiserit, sed sufficit eius seria voluntas ingrediendi Seminarium vel vitam religiosam ; per emis­ sionem professionis vel susceptionem subdiaconatus sponsalia eo ipso solvuntur: nam Matrimonium per eam fit illicitum. Propter Deum: h. e. sincera mente sese voto castitatis (etiam solo voto non-nubendi) vult Deo vovere. Probatur. Contractus sponsalitius non potest esse tam firmus ut prohibere possit partes a statu perfectiore eligendo; quodsi autem talem statum elegerit, debet esse in eius potestate con­ tractum sponsalitium, cum illo statu incompatibilem, rescindere. 457. — SCHOLION. Utrum ad solvenda sponsalia requirantur vota perpetua. Vota perpetua ex seipsis solvunt sponsalia, eo quod cum ipsis sunt incompatibilia. Vota autem temporaria solum faciunt ea rescindibilia : non autem apparet utrum etiam ex parte illius qui vota temporaria emisit sponsalia sint rescindibilia an solum iura et obligationes suspendantur; ex parte vero illius qui ita dere­ linquitur certe sunt rescindibilia, ita ut non solum votum unius, sed etiam eius propositum statum perfectiorem eligendi, alteri statim ius tribuat sponsalia rescindendi : illa enim electio inducit saltem dilationem Matrimonii et proinde notabilem mutationem compartis. Ex parte illius qui vota temporaria emisit videntur potius iura et obligationes suspendi : nulla enim apparet ratio cur ille possit sponsalia rescindere et inde ab obligationibus libere susceptis liberari. Votum castitatis obest quidem sponsalibus, sed cum sit temporarium tantum, post illud tempus nihil obest et obligatio­ nes susceptae reviviscere possunt : quare nihil amplius admit­ tendum videtur nisi suspensio iurium et obligationum. 458. — COROLLARIUM. Ad quid tenetur qui post sponsalia sta­ tum perfectiorem elegit, sed postea ab eo recedit? Qui interim vota perpetua emisit, sed ab eis dispensatur, nul­ lam obligationem erga compartem sponsalium habet: sponsalia enim rescissa sunt, et proinde ab hoc momento invalida. 362 DE SPONSALIBUS η. 459-461 Qui temporaria vota emisit, videtur, si a statu perfectiore ite­ rum recedit, omnibus obligationibus sponsalium iterum teneri nisi interim altera pars ea resciderit. 459. — X. Sponsalia a partibus rescindi possunt propter exsi­ II stentiam impedimenti, etiam mere prohibentis. Cf. supra n. 433. 460. — XI. Sponsalia dissolvi possunt propter praevisionem infelicis exitus Matrimonii. Explicatur. Praevisionem infelicis exitus: si praevidetur vita matrimonialis futura infelix, rixis plena, etc. Probatur. Sponsalia ad hoc exsistunt ut nupturientes seipsos probent, et videant utrum vitam communem inter se possint fe­ liciter vivere: si ergo una pars compertum habet se non posse feliciter cum illa comparte vivere, debet, ex ipsa natura sponsa­ lium, ius habere illa sponsalia rescindendi. 461. — XII. Sponsalia dissolvi possunt, propter gravem cau­ sam, per dispensatione II pontificiam. Communiter docent Auctores, Romanum Pontificem posse sponsalia dissolvere ex gravi causa, una parte postulante, altera etiam renitente. Argumentum a fortiori habetur ex eo quod Ro­ manus Pontifex potest etiam Matrimonium (scii, ratum non con­ summatum, cf. n. 494) dissolvere ; ergo a fortiori sponsalia, quae sunt contractus multo minus stabilis. De caetero, cum sponsalia non sint perpetua, sed status provisorius et probatorius, in quo nupturientes seinvicem melius cognoscant, et probent utrum in vita futura conveniant, necessaria est quaedam auctoritas, quae possit, uno etiam renitente, in favorem alterius gravem rationem afferentis, hunc contractum dissolvere quando ipsa pars non potest illum una ex supradictis rationibus honeste rescindere: haec auctoritas autem debet esse apud Romanum Pontificem. 363 η. 462463 DE MATRIMONIO § 8. NECESSITAS 462. — Sponsalia minime sunt necessaria, etiam pro illis qui Matrimonium inire intendunt; pro his autem utilia sunt et suadenda. Probatur. Primum: non necessaria: neque enim iure naturali neque iure positivo eorum necessitas probatur. Secundum: utilia: periodus inter sponsalia et Matrimonium est tempus in quo nupturientes honeste possunt intimius conver­ sari; unde possunt seinvicem melius cognoscere. Insuper, ex sponsalibus, saltem si publice sunt nota, facilius inveniuntur impedimenta Matrimonii, si quae sunt; tempus enim habent christiani denuntiandi impedimenta quae cognoscunt. Tandem, occasione sponsalium optima habetur occasio exhortandi nuptu­ rientes ut sancte et devote ad Sacramentum Matrimonii reci­ piendum sese praeparent. Art. praevius alter DE HIS QUAE CELEBRATIONI PRAEMITTENDA SUNT 463. — Praeter sponsalia quae Matrimonio praemitti possunt, plura alia licitae celebrationi Matrimonii praemitti debent, quae omnia ad hoc unum reduci possunt : Antequam Matrimonium celebretur, constare debet nihil eius validae ac licitae celebrationi obstare (can. 1019, § 1). Constare autem debet parocho vel Ordinario cui ius est assi­ stendi Matrimonio (cf. n. 501, 542-545), etiamsi alius ad assisten­ dum delegetur vel ab assistentia dispensetur; vel, si Matrimo­ nium celebretur in forma extraordinaria (cf. n. 505-506), constare debet sacerdoti assistenti, si adest, vel ipsis contrahentibus. Hi autem non tenentur ad investigationes in forma iuridica peragen­ das sicut pro parocho praescribitur, dummodo aliter sufficienter constet. 364 CELEBRATIONI PRAEMITTENDA n. 464-465 A. EXTRA PERICULUM MORTIS 464. — I. Parochus (vel Rector Districtus) cui ius est assistendi Matrimonio debet certitudinem moralem positiva H acqui­ rere sequentibus mediis: a) Examine sponsorum. Tum sponsum tum sponsam, etiam seorsim, et caute interroget. Haec interrogatio non tantum debet esse circa impedimenta Matrimonii, sed etiam circa libertatem consensus (praesertim sponsae) et circa sufficientem instructionem in doctrina Chri­ stiana et officiis status sui (cf. infra, n. 552). Haec ultima inter­ rogatio autem (circa sufficientem instructionem) omitti potest, si aliunde scitur eam esse sufficientem (can. 1020). NOTA. 1. Si sponsus et sponsa ex diversis sunt paroeciis (vel districtibus), hoc examen per se pertinet ad parochum (vel rectorem) cui ius est Matrimonio assistendi; saepesaepius autem conveniens ct utilius erit si proprius parochus (vel rector) proprium subiectum examinet. 2. Seorsim eos interroget, praesertim si circumstantiae ferunt neces­ sitatem interrogandi de impedimentis probrosis. 3. Exemplar huius examinis vide AAS 1941, p. 309 ss. (Instr. S. C. Sacr.). Hoc examen, praesertim quoad impedimenta, fieri debet tem­ pestive, h. e., ubi proclamationes fiunt, ante has proclamationes ; ubi vero hae non fiunt, tribus vel quatuor saltem hebdomadis ante nuptias, ne tempus deficiat ulteriores investigationes insti­ tuendi. Nihil tamen impedit, imo praesertim quoad sponsam in quibusdam circumstantiis expedit, brevi ante (e. g. pridie vel mane) ante nuptias iterum interrogare de consensu libere dando. 465. — b) Ulteriore investigatione. Debet scii, interrogare alias personas fide dignas, quae sponsos cognoverunt in diversis locis ubi commorati sunt, et ubi aliquod impedimentum contrahere potuissent; praesertim debet investigare num forsan iam aliud Matrimonium inierint. Ad inveniendum utrum forsan sint con­ sanguinei vel affines, utriusque arborem gcnealogicam conficiat et comparet utrum nomina communia in utroque inveniantur. Quoad impedimenta probrosa caute investiget, et solum si 365 η 46Μ67 DE MATRIMONIO suspicio de eis exsistat ; semper ita investiget ut bona fama spon­ sorum inde non patiatur. 466. — c) Documentis. 1. Ante omnia requiritur utriusque sponsi testimonium Baptismi (etiam, in quantum possibile, sponsi baptizati acatholici), nisi Baptismus collatus fuerit in ipso ter­ ritorio parochi (vel rectoris) inquirentis (can. 1021) ita ut in propriis libris paroecialibus inveniendum sit. Non tamen sufficit ut ipse sacerdos, dum erat in alio loco parochus vel rector, pro­ pria manu illos baptizaverit : etiam tunc requiritur testimonium Baptismi. Hoc testimonium debet esse recens (non ultra sex menses) et intuitu Matrimonii editum, ut simul possit esse documentum ad probandum nullum Matrimonium praecessisse. Quodsi hoc documentum haberi nequeat, e. g. quia libri paroeciales perierunt, alio modo testimonium Baptismi procuran­ dum est, e. g. per testimonium iuratum testium vel ipsius sponsi. 2. Si alius (vel alii) parochus investigationes vel publicationes peregit, requiritur documentum authenticum de harum exitu (can. 1029). 3. Pro diversitate casuum adhuc requiruntur diversa docu­ menta, e. g. a) testimonium de morte prioris coniugis vel de Matrimonio numquam contracto (vide n. 559); /?) testimonium dispensationis ab impedimento pro foro ex­ terno (cf. n. 535); c) testimonium interpellationis rite factae et responsi nega­ tivi a parte infideli dati vel testimonium dispensationis ab inter­ pellationibus (cf. n. 496); d) documentum declarationis nullitatis prioris Matrimonii (cf. n. 559). 467. — d) Publicationibus seu Bannis. Sunt publicae proclamationes quibus populo christiano annuntiatur proximum Matrimonium eo fine ut securius et facilius detegantur impedi­ menta si quae sint. 366 CELEBRATIONI PRAEMITTENDA n. 467 Hae proclamationes fieri debent inter Missarum solemnia aut inter alia divina officia ad quae populus frequens accedat, tribus dominicis vel festis de praecepto continuis, a parocho proprio sponsorum. Potest Ordinarius loci in suo territorio eis substi­ tuere publicam affixionem nominum contrahentium ad valvas ecclesiae per saltem octo dies, in quibus saltem duo dies domi­ nici vel festa de praecepto comprehendantur. Ita fieri debent, ut christiani inde sciant quinam Matrimonium inire intendunt; ad­ denda est etiam monitio de obligatione impedimenta revelandi ct utrum prima, secunda vel tertia vice fiat proclamatio (cf. Rit. Rom., Tit. VIII, c. I, n. 8). Si plures sunt parochi proprii, eo quod sponsus et sponsa habeant domicilium diversum vel imo plura domicilia vel quasidomicilia, singuli parochi proprii has proclamationes facere te­ nentur, et exitum ad parochum cui ius est Matrimonio assistendi quamprimum mittere (can. 1029). Si unus ex sponsis post pubertatem per sex menses in aliquo loco commoratus est, parochus debet Ordinarium monere, qui potest etiam in illis locis (etiam extra proprium territorium) publicationes vel alias probationes praescribere; imo si est sus­ picio de aliquo impedimento, parochus etiam pro breviore com­ moratione Ordinarium consulat (can. 1023). Si intra sex menses Matrimonium contractum non fuerit, pu­ blicationes repetantur, nisi aliud loci Ordinario videatur (can. 1030, § 2). NOTA. 1. Haec obligatio publicationes faciendi sententia communi dicitur urgere sub peccato mortali, ita tamen ut omissio unius, imo etiam iuxta quosdam duarum proclamationum a peccato excusari possit, si aliunde sit sufficiens certitudo nihil Matrimonio obstare. 2. Loci Ordinarius proprius potest gra\'i de causa ab cis dispensare (can. 1028). Hae publicationes autem prohibentur pro Matrimonio con­ trahendo cum dispensatione ab impedimento disparitatis cultus vel mixtae religionis; si vero Ordinarius eas faciendas duxerit, prius obtinenda est dispensatio ab impedimento et mentio de religione partis acatholicae fieri non potest (can. 1026). 367 η. 468 DE MATRI.VOX ΙΟ ΝΟΤΑ. Quaestio poni potest: quid si unus sponsus adhuc est catechu­ menus, sed ante Matrimonium baptizabitur? Videntur publicationes faciendae: nam Matrimonium non est contrahendum cum dispen­ satione ab impedimento disparitatis cultus. 468. — SCHOLION. De obligatione impedimenta revelandi. Omnes fideles tenentur impedimenta, si quae norint, parocho vel loci Ordinario quam primum possunt, ante Matrimonii cele­ brationem, revelare (can. 1027). Imo, cum haec obligatio etiam sit legis naturalis caritatis, etiam infideles tenentur, in quantum hanc obligationem cognoscunt. Si impedimentum aliquam infamiam affert ipsis sponsis (e. g. peccatum supponit), caritas postulat ut prius ipsi sponsi mo­ neantur, ut possint, si velint, in silentio a Matrimonio resilire; quodsi autem talis monitio incommodum proportionate grave af­ ferat, potest directe parochus vel Ordinarius moneri, qui rem componat, famae sponsorum providendo. Uti patet, parochus vel Ordinarius cui impedimentum revela­ tum est, debet, praesertim si ipse petat, nomen revelantis tacere (secretum professionale). Incommodum vero proportionate grave ab obligatione impe­ dimenta revelandi excusare potest, sive sit proprium sive tertii incommodum: uti patet, gravius requiritur damnum ad tacen­ dum impedimentum dirimens quam ad mere impediens ; gravius ad tacendum impedimentum iuris naturalis quam iuris ecclesia­ stici. Similiter excusat grave scandalum aliorum quod ex reve­ latione impedimenti oriatur. Leve incommodum iam potest excusare, si revelatio esset inu­ tilis (quia parochus iam scit vel iam dispensavit impedimentum), vel si fidelis non esset certus de exsistentia impedimenti. Atta­ men non facile admittendum est parochum iam scire impedi­ mentum, etiamsi sit publice omnibus notum ! et etiam revela­ tio impedimenti de quo dubitatur non facile est omittenda, quia potest initium dare ulteriori investigationi. Damnum sponsorum per se non excusat: nam revelatio plane fit in magnum bonum sponsorum : eorum Matrimonium validum et licitum. 368 CELEBRATIONI PRAEMITTENDA n. 469-471 Secretum naturale vel etiam promissum ab obligatione reve­ landi impedimenta excusare non possunt. Non desunt tamen Auctores qui tenent secretum commissum ab obligatione excu­ sare. Secretum professionale (et a fortiori sigillum sacramentale) ab obligatione excusat. 469. — II. Detecto certo impedimento, sponsi huic Matrimonio renuntiare vel dispensationem procurare debent. De dispensatione ab impedimentis, cf. infra, n. 523 ss. Si impedimentum est occultum, parochus publicationes per­ agat vel absolvat et interim dispensationem procuret. Si impedimentum est publicum et detegatur ante publicatio­ nes, parochus publicationes non faciat antequam remotum sit impedimentum (etiamsi sciat dispensationem pro foro conscien­ tiae iam fuisse datam) ; si vero detegitur post inceptas publica­ tiones, hae perficiendae sunt et dispensatio interim procuretur, si potest (can. 1031, § 2). 470. — III. Orto dubio de exsistentia cuiusdam impedimenti parochus accuratius investiget. Primum interroget sub iuramento saltem duos testes fide di­ gnos, nisi agatur de impedimento infamante (e. g. crimine); si agitur de impedimento infamante vel si interrogatione testium sufficiens certitudo haberi nequit, interroget sub iuramento ipsos sponsos. Si dubium solvere nequit, etiam per dispensationem ad cau­ telam, rem deferat ad Ordinarium (can. 1031, § 1). 471. — IV. Nullo impedimento detecto, Matrimonium permitti non potest nisi omnia documenta necessaria adsint et praeterea (nisi rationabilis causa aliud postulet) tres dies decurrerint ab ultima publicatione (can. 1030). Ipsa dies ultimae publicationis non computatur (can. 34, § 3, 3). V. Pro Matrimonio vagorum (vel in quo una pars est vaga) publicationes faciendae sunt in loco actualis commorationis. Pa- 369 η 472-473 DE MATRIMONIO rochus eorum Matrimonio, extra casui II necessitatis, assistere non potest sine licentia Ordinarii (can. 1032). VI. Minorennes hortandi sunt ne Matrimoniui II ineant insciis aut rationabiliter invitis parentibus ; si oboedire nolunt, parochus non potest eorum Matrimonio assistere nisi consulto Ordinario (can. 1034). B. IN PERICULO MORTIS 472. — In periculo mortis eaedem fiant investigationes sicut extra periculum mortis; si autem hoc impossibile est, fiant in­ vestigationes quo melius fieri possint ; si aliae probationes haberi nequeunt, sufficit, nisi contraria sint indicia, affirmatio iurata contrahentium se esse baptizatos et nullo detineri impedimento (can. 1019). Art. 1 NATURA MATRIMONII § 1. NOTIO 473. — Sacramentum Matrimonii est Sacramentum quo per ipsum contractum naturalem validum Matrimonii, conceditur Christianis contrahentibus gratia ad officia matrimonialia sancte et fideliter adimplenda. Explicatur. Sacramentum : h. e. Sacramentum Novae Legis, uti in cap. I describitur. Per ipsum contractum : ita indicatur ipsum contractum esse ritum sacramentalem, ita ut pro Christiano nihil aliud praeter contractum validum requiratur ut Matrimonium sit Sacramen­ tum. In quonam consistat hic contractus, vide infra, n. 482 ss. Validum: eo ipso quod initur contractus validus, etiam Sa­ cramentum valide suscipitur, et eo ipso quod contractus est in­ validus, etiam Sacramentum est invalidum. Validitas Sacramenti 370 NATURA MATRIMONII n. 474-475 ergo sequitur naturam contractus: cum autem ad validitatem contractus non tantum considerandum sit quid ab ipsa natura rei requiritur, sed etiam quid ab ipso iure positivo requiritur, quod super illum contractum habet auctoritatem (vide n. 416), Ecclesia ius habet invalidum declarandi Matrimonium quod ex solo iure naturae posset esse validum (impedimenta dirimentia, forma canonica), et proinde ad validitatem Sacramenti conside­ randa veniunt tum ius naturale tum ius ecclesiasticum. Officia matrimonialia: omnia officia coniugum inter se et erga liberos, quae ex societate familiali oriuntur (cf. vol. II, n. 621624; 630-636). § 2. RELATIO SACRAMENTUM INTER ET CONTRACTUM 474. — I. Matrimonium inter duos baptizatos se II per est Sa­ cra; II entum. Itaque nullus baptizatus cum alio baptizato Matrimonium va­ lidum inire potest quin eo ipso Sacramentum recipiat. Ratio est quia ipse contractus est ritus sacramentalis, qui proinde vim habet gratiam sacramentalem significandi et produ­ cendi eamque reapse producit ubicumque non est obex (pecca­ tum mortale); cf. supra, n. 1. 475. — SCHOLION. De Matrimonio baptizati qui non habet in­ tentionem Sacramentum suscipiendi vel administrandi. Cum, uti infra videbimus, contrahentes sint simul subiectum et ministri huius Sacramenti, et in utroque requiratur intentio (cf. n. 14 et n. 40), quaestio ponitur quid tenendum sit de Ma­ trimonio baptizati qui non habet intentionem suscipiendi vel mi­ nistrandi Sacramentum. Evidenter ibi habetur conflictus duarum intentionum : inten­ tionis circa Matrimonium contrahendum et intentionis circa non recipiendum vel ministrandum Sacramentum. Videndum ergo est quaenam intentio praevaleat. Si, mere negative, non habet intentionem, seu de Sacramento nihil cogitat, sed veram habet intentionem Matrimonii ineundi, 371 25 - Hermes, ThcoL Mot. - HI. η. 476 DE MATRIMONIO implicite habet intentionem virtualem, quae sufficit ad Sacra­ mentum. Nam eo ipso quod vult validum Matrimonium inire, im­ plicite habet intentionem virtualem faciendi quod facit Ecclesia. Si defectus intentionis provenit ex errore circa dignitatem sacramentalem Matrimonii seu ex eo quod contrahens non admittit Matrimonium esse Sacramentum, hic simplex error non impedit validitatem Matrimonii, nam nullo modo impedit intentione II faciendi quod facit Ecclesia (cf. n. 14), scii, ponendi illum ritum qui revera est sacramentalis. Unde merito dicit can. 1084: Sim­ plex error circa Matrimonii... sacramentalem dignitatem, etsi det causam contractui, non vitiat consensum matrimonialem. Si vero accedit positiva voluntas excludendi Sacramentum, videndum est qualis voluntas seu intentio praevaleat : si scii, sim­ pliciter vult excludere Sacramentum, ita tamen ut potius velit Sacramentum suscipere quam Matrimonium non inire, intentio Matrimonii ineundi praevalet, et proinde Sacramentum est vali­ dum: nam a valido Matrimonio Sacramentum separari nequit; si autem vult excludere Sacramentum ita ut haec exclusio sit quasi conditio sine qua non, ita ut potius vellet non inire Ma­ trimonium quam Sacramentum suscipere, voluntas seu intentio non suscipiendi Sacramentum praevalet, et proinde tum Sacra­ mentum tum Matrimonium est invalidum: nam in baptizato Matrimonium sine Sacramento esse non potest. 476. — II. Matrimonium baptizati cum non-baptizato videtur in baptizato esse Sacramentum. Explicatur. Baptizati: agitur de illo qui tempore quo Matri­ monium init iam est baptizatus; de illo qui post initum Matri­ monium baptizatur, quaestio erit in scholio sequenti. Videtur: disputatur enim inter Auctores: quidam contendunt tale Matrimonium nunquam esse Sacramentum ; alii dicunt illud esse Sacramentum, dummodo valide sit initum. Haec quaestio potius est dogmatica; quare eam ad Theologiam Dogmaticam remittimus. 372 NATURA MATRIMONII n. 477-478 477. — SCHOLION. De sacrament alitate Matrimonii ante Bap­ tismum initi. Quaestio ponitur utrum Matrimonium in infidelitate initum, per Baptismum sive unius sive utriusque partis fiat Sacramen­ tum pro parte baptizata. Haec quaestio est potius dogmatica, eam tamen hic breviter referre iuvabit. Quidam tenent tale Matrimonium nunquam fieri Sacramentum, quia talis contractus nunquam potest incipere exsistere post Bap­ tismum. Alii tenent illud per Baptismum fieri Sacramentum. Alii tandem tenent illud fieri Sacramentum, si post Baptismum reno­ vatur consensus matrimonialis. Sententiam secundam, iuxta quam per ipsum Baptismum Ma­ trimonium fit Sacramentum, Payen (I, 41) vocat moraliter cer­ tam. Ei tamen obest magna difficultas : in Baptismo nihil habetur quod possit munere fungi ritus sacramentalis matrimonialis; iamvero, sine ritu externo sacramentali, nullum potest esse Sa­ cramentum. Ergo nisi accedat ritus sacramentalis (renovetur consensus in debita forma), non potest haberi Sacramentum. Unde haec sententia vix probabilis videtur. § 3. NECESSITAS 478. — I. Per se nemo tenetur Sacramentum Matrimonii reci­ pere seu Matrimonium inire; per accidens potest ad hoc esse obligatus. Explicatur. Per se : etsi Matrimonium sit necessarium ad con­ servationem generis humani, Divina Providentia res ita disposuit ut homines semper numero sufficientes libera optione Matrimo­ nium inire velint, ita ut nemini in particulari sit obligatio. Per accidens: ex quadam ratione extrinsece adveniente, si quis sine Matrimonio officia sua implere non potest; e. g. si versetur in periculo incontinentiae, si secus nequit sufficientem curam habere de parentibus indigentibus, etc. 373 η. 479480 DE MATRIMONIO 479. — II. Coelibatus cum virginitate propter Deum susceptus praevalet Matrimonio. Explicatur. Propter Deum: qui enim ex motivis egoisticis vel ad vitandas molestias Matrimonio coniunctas non vult nubere, certe non melius agit! Probatur. Ex Doctrina Ecclesiae: Cone. Trid.: Si quis dixerit statum coniugalem anteponendum esse statui virginitatis vel coelibatus, et non esse melius ac beatius manere in virginitate aut coelibatu, quam iungi Matrimonio, A. S. (DB 981). Ex S. Scriptura: Mt. 19, 10 : Si ita est causa hominis cum uxore, non expedit nubere. Qui dixit illis: Non omnes capiunt verbum illud, sed quibus datum est. 1 Cor. 7,38: Qui Matrimonio iungit virginem suam, bene facit; et qui non iungit, melius facit. Art. 2 RITUS SACRAMENTALIS 480. — Ritus sacramentalis Sacramenti Matrimonii est ipsa conclusio contractus matri onialis secundum forma: canonica II ab Ecclesia praescriptam. Explicatur. Ipsa conclusio: ita ut praeter conclusionem con­ tractus nihil aliud requiratur, sed haec conclusio significet et producat gratiam. Cum enim conclusio contractus ipsa requirat externam manifestationem voluntatis, in ea iam habetur ritus externus. Notandum vero hanc externam manifestationem non necessario verbis fieri debere, sed etiam signis esse possibilem (cf. DB 404). Validitas ergo ritus dependet a validitate contractus, et omnis (voluntaria) invalida conclusio Matrimonii necessario est pecca­ tum mortale sacrilegii propter abusum ritus sacramentalis. NOTA Ergo non solae fornicationes quae invalidae conclusioni Matri­ monii consequuntur sunt peccatum mortale, sed ipsa conclusio Ma­ trimonii est peccatum mortale (sacrilegium). 374 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 481-482 Secundum formam canonicam: cum hic ritus sit contractus, sequitur etiam regulas contractus ; sicut proinde lex positiva po­ test determinare formam legalem ad validitatem contractuum, ita etiam Ecclesia potest determinare formam legalem ad vali­ ditatem huius ritus sacramentalis. De hac forma vide infra, n. 501 ss. 481. — COROLLARIUM. De ministro huius Sacramenti. Ex eo quod ritus sacramentalis sit ipse contractus, sequitur etiam ministrum huius Sacramenti esse ipsos contrahentes : ipsi enim ponunt ritum. Assistentia ergo parochi et benedictio nup­ tialis ad ritum sacramentalem non pertinent (cf. Deer. S. Off. 11 Aug. 1949, A.A.S. 1949, 427). Art. 3 CONTRACTUS MATRIMONIALIS § 1. NOTIO 482. — DEFINITIO. Contractus matrimonialis est conventio bilateralis unius viri et unius mulieris consentientium in vitam Π et exclusivam ad novam familiam fun­ communem perpetuam dandam. Explicatur. Conventio bilateralis: h. e. mutua oblatio et ac­ ceptatio obiecti contractus, de quo infra, n. 485. Unius viri et unius mulieris: sunt subiecta contractus, et qui­ dem exclusive, ita ut non possit valide nisi unus vir et una mulier Matrimonium contrahere; hinc iam innuit qualitatem Matrimo­ nii : unicitatem ; cf. infra, n. 488-490. Consentientium: indicat elementum formale contractus (et proinde Sacramenti) : consensum ; in hoc actu voluntatis enim consistit essentia contractus, ita ut sine hoc consensu vere dato et tempore conclusionis contractus saltem virtualiter subsistente (cf. n. 547), contractus fieri nunquam possit. Quia in eo consistit 375 η. 483 DE MATRIMONIO etiam elementum formale ritus sacramentalis, hic consensus de­ bet esse externe manifestatus. In vitam communem ad novam familiam fundandam: hic est finis Matrimonii et obiectum contractus; in quonam consistat vide infra, n. 485. Perpetuam: indicat qualitatem Matrimonii : indissolubilitatem ; cf. infra, n. 491 ss. Exclusivam: indicat iterum unicitatem Matrimonii, et quidem sub hoc peculiari respectu, quod vita communis etiam actualis (praesertim communitas tori) cum tertia persona est contra con­ tractum matrimonialem. 483. — DIVISIO. Matrimonium dividitur in 1) Ratum non consummatum, quod est Matrimonium inter duos baptizatos valide initum, sed nunquam copula carnali con­ summatum. NOTA. Matrimonium inter non-baptizatos non vocatur ratum, sed legiti­ mum; unde etiam habetur legitimum non-consummatum, legitimum consummatum. Ratum et consummatum, quod est Matrimonium inter duos baptizatos valide initum et insuper copula carnali consummatum. Consummatum et ratum, quod est Matrimonium inter duos in­ fideles initum et consummatum, sed post Baptismum utriusque nunquam copula carnali consummatum. 2) Publicum, quod est celebratum publice. Occultum, seu conscientiae, quod est celebratum in forma iuridica, sed omissis proclamationibus, in loco secreto, et ita ut tum parochus et Ordinarius tum testes illam celebrationem se­ cretam servare tenentur (cf. can. 1104ss.). Praesertim habetur quando propter leges civiles vel alias circumstantias Matrimo­ nium publicum celebrari non potest, et tamen Matrimonium necessarium est ad consulendum conscientiae sponsorum. Regu­ las servandas vide can. 1104 ss. Clandestinum, quod est celebratum sine forma praescripta: talia non amplius habentur valida nisi apud acatholicos. 376 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 484-485 3) Verum, quod est valide initum. Putativum, quod est bona fide initum, sed propter defectum secretum est invalidum. Attentatum, quod est mala fide invalide initum. § 2. OBIECTUM 484. — PRAENOTANDUM. Hic agimus solum de obiecto es­ sentiali omnis contractus matrimonialis, sine quo nullus con­ tractus matrimonialis consistere potest. Quandoque enim huic obiecto adduntur conditiones seu accidentales modi intentionem contrahentium pressius determinantes. Plerumque tales condi­ tiones in consensum quidem influunt, sed illum non determinant ; aliquando autem consensum ita determinant, ut contrahentes (vel saltem unus) consensum sine illa conditione dare omnino recu­ sent : tunc vocatur conditio sine qua non, quae proinde quasi intrat in ipsum obiectum contractus. lamvero, dum obiectum essentiale contractus omnino mutari non potest, obiectum acci­ dentale, seu conditio sine qua non, adhuc potest post contractum Matrimonium ex mutuo consensu mutari. Ita si quis apposuit conditionem sine qua non, ut post nativitatem primi filii in con­ tinentia vivant, potest ex mutuo consensu postea haec conditio revocari, quia hoc obiectum contractus factum est non ex iure divino, sed ex propria contrahentium voluntate. Obiectum autem de quo hic agimus est immutabile, quia iure divino pertinet ad contractum matrimoniale. 485. — Obiectum contractus matrimonialis est vita co munis perpetua et exclusiva ad novam familiam fundandam. NOTA. Generatim dicunt Auctores obiectum contractus matrimonialis esse mutuam traditionem corporum vel saltem iuris in corpora. Hoc autem videtur minus recte dictum. Nam vita matrimonialis plus comprehendit quam mixtionem corporum; et ex altera parte Matrimonium in hac definitione praesentari videtur aesi in eo illimitate permittatur luxuria, dummodo secundum naturam quaera­ tur. De caetero, si hoc esset obiectum Matrimonii, Matrimonium initum sub conditione servandae virginitatis excluderet totum obiec- 377 η. 486 DE MATRIMONIO tum contractus, et proinde necessario esset invalidum; quod nemo concedit. Cf. infra, n. 509. Explicatur. Vita communis: includit communitatem habitatio­ nis, mensae et tori sub perfecta aequalitate iurium, salva tamen debita subiectione uxoris viro; mutuam sustentationem et adiutorium non solum physicum et materiale, sed etiam morale et spirituale. Ad essentiam huius vitae communis non pertinet, etsi ad eius perfectionem conferat, communitas bonorum, ita ut Matrimo­ nium iniri possit sub hac conditione, ut unaquaque pars bona propria conservet eorumque dominium in compartem non trans­ ferat. Perpetua: ex se vita communis debet esse perpetua, ut infra videbimus n. 491 ; hoc autem non impedit quominus de communi consensu haec vita communis ad tempus abrumpatur, firmo ta­ men stante contractu matrimoniali (cf. n. 486). Exclusiva: ita ut vita communis (imprimis tori), etiam ad ac­ tum, cum alia persona sit contra obiectum contractus matrimo­ nialis; ulteriora vide infra, n. 488. Ad novam familiam fundandam : hic est finis primarius insti­ tutionis Matrimonii ab Auctore naturae intentus, ut in eo homi­ nes cum Deo cooperentur ad conservandum et propagandum genus humanum, et simul educationi physicae et morali novi hominis provisum sit. Familia autem comprehendit parentes et prolem ab ipsis procreatam. Normae morales vitam familialem regentes tractantur in vol. II, n. 621-637. 486. — SCHOLION. De dissolutione vitae communis seu de se­ paratione tori et cohabit at ionis. Ex ipso obiecto contractus matrimonialis sequitur vitam com­ munem maritalem esse obligationem coniugum ex iustitia (con­ tractus). Haec vita communis complectitur communem habitatio­ nem et mensam, et lectum communem, societatem omnium re­ rum, mutuum consilium et adiutorium in educatione prolis, in rebus gerendis, etc. 378 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 486 Cum haec communitas ex ipso obiecto contractus oriatur, pa­ tet rationem proportionate gravem requiri ut possit sive partim (quoad torum seu usum Matrimonii) sive totaliter (quoad torum et cohabitationem) sive ad tempus sive in perpetuum dissolvi, stante semper vinculo. Haec dissolutio potest esse de facto vel de iure. De facto est quando actualiter non cohabitant quin ius ad vitam communem sibi denegent ; ita e. g. si maritus sive pro labore, sive pro victu comparando, sive pro recreatione extra domum moratur, habetur dissolutio de facto. Uti patet, quaelibet rationabilis causa, etiam honesta recreatio, sufficit ut talis separatio de facto instituatur. Attamen notandum est contra contractum matrimonialem pec­ care coniugem qui plus quam decet suam recreationem extra familiam quaerit, ita ut vita communis quasi irrisoria evadat. De his autem cf. vol. II, 263. Dissolutio vitae communis de iure est quando coniuges sive per sententiam iudicis sive per mutuam conventionem sibi ius in vitam communem totale vel partiale ad tempus vel in perpe­ tuum denegant. Ad talem dissolutionem vitae communis insti­ tuendam requiritur legitima causa : uti patet gravior requiritur causa ad totalem quam ad partialem, ad temporalem quam ad perpetuam dissolutionem. Sequentes solent dari causae sufficien­ tes ad dissolutionem vitae communis : 1. Adulterium coniugis alteri coniugi concedit ius, salvo vincu­ lo, dissolvendi, etiam totaliter et in perpetuum, vitam communem, nisi ipse in adulterium consenserit aut eidem causam dederit vel illud expresse aut tacite condonaverit vel ipse idem crimen com­ miserit (can. 1129, § 1 et Mt. 5,32 et 19,9). Adulterium intelligitur certe commissum, nec sufficit mera su­ spicio; non tamen requiritur probatio iuridica, sed sufficit vera certitudo. Debet etiam esse formale h. e. culpabile et verus con­ cubitus extra matrimonium, etiam copula onanistica, sodomia, bestialitas, etc., non vero actus impudici (tactus, aspectus, oscula, etc.). Altera pars perdit suum ius dissolvendi vitam communem, si in adulterium consensit vel eidem causam dedit vel illud condo­ 379 η. 486 DE MATRIMONIO navit, vel si ipsa etiam adulterium commisit (etiamsi altera pars prius vel saepius adulterium commisit). Tacita condonatio habe­ tur, quando coniux innocens postquam de crimine adulterii cer­ tior factus est, sponte, maritali affectu cum adultero conversatus est (e. g. debitum coniugale petiit); hoc autem in foro externo praesumitur factum, si intra sex menses adulterum non expulit vel dereliquit aut legitimam accusationem non fecit (can. 1129, § 2). Coniux innocens qui vitam communem dissolvit, etsi vinculum matrimoniale solvere non possit et proinde novum Matrimonium inire non valeat, nunquam tamen tenetur adulterum iterum ad vitam communem admittere; potest autem eum admittere, imo et revocare, in quo casu adultera pars tenetur reverti, nisi inte­ rim de consensu partis innocentis statum Matrimonio contrarium (statum religiosum vel clericalem) susceperit (can. 1130). 2. Apostasia vel haeresis qua post Matrimonium alter coniux nomen dat sectae acatholicae, abusus auctoritatis qua exigit acatholicam prolis educationem, vita criminosa et ignominiosa, grave periculum animae vel corporis, graves saevitiae quae vitam com­ munem nimis difficilem reddunt, culpabilis dilapidatio fortunae vel crassa negligentia rei familiaris, et similia, sunt parti inno­ centi causa sufficiens ad temporalem dissolutionem vitae commu­ nis sive partialem sive totalem prout necesse est (can. 1131, § 1). Apostasia vel haeresis in quibus nomen non datur sectae, non nominantur a Codice, sunt tamen etiam ratio vitae communis solvendae si sunt causa gravis periculi animae vel saevitiarum; apostasia vel haeresis qua nomen datur sectae acatholicae ab Ecclesia iam indicatur causa sufficiens in se, etiamsi pacifica cohabitalio sine contumelia Creatoris habeatur, quia Ecclesia ab ipso intimo commercio cum haereticis abhorret. Acatholica prolis educatio est peccatum mortale : unde exi­ gendo talem educationem, alter coniux exigeret cooperationem in peccato mortali. Vita criminosa et ignominiosa supponit compartem habitualiter ita vivere, e. g. saepe inebriari, opio vel ludibus vel iniquo commercio esse deditum, etc., secus non est causa separationis. 380 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 486 Grave periculum animae consistit in periculo gravis peccati, e. g. si compars vult compellere ad copulam onanisticam, si do­ mum invitat viros impudicos eosque quandoque solos cum sola relinquit, si vult compellere ad cooperandum in iniustitia, com­ mercio iniusto, etc. Quodsi quandoque separatio sit unicum me­ dium avertendi hoc grave periculum animae, haec potest esse etiam obligatoria. Grave periculum corporis habetur ex periculo contagionis vel ex periculo vitae. Notandum tamen coniugem graviter aegrotum non facile esse derelinquendum, sed generatim sufficere ut hos­ pitali vel sanatorio tradatur. Morbus venereus, etiamsi non sit periculosus, propter magnum periculum contagionis est sufficiens ratio separationis tori. Saevitiae non tantum sunt x^erberationes, sed etiam perpetua iurgia et dissidiae. Culpabilis est dilapidatio fortunae e. g. si deditus est opio vel ludibus aleatoriis. Crassa negligentia rei familiaris supponit utique periculum esse ne tota res familiaris pereat; in his casibus saepe sufficit separationem bonorum instituere. Dissolutio propter has causas pronuntianda est auctoritate Or­ dinarii loci (ne facile illusionibus fiat locus); si autem de causa certe constat, et periculum sit in mora, potest etiam propria auctoritate fieri (can. 1131, § 1). Hae causae sunt ad temporalem dissolutionem, usquedum scii, causa cessaverit ; cessante vero causa, vita communis restauranda est. Si autem dissolutio auctoritate Ordinarii loci facta est sive ad certum sive ad incertum tempus, pars innocens ad vitam com­ munem restaurandam non tenetur nisi ex decreto Ordinarii vel exacto tempore (can. 1131, § 2). Uti patet, si pars innocens sufficienter protegitur per partialem dissolutionem vitae communis, non licet ei illam totaliter dis­ solvere. 3. Mutuus consensus ex motivo honesto potest esse causa suf­ ficiens ad vitam communem sive ad tempus sive in perpetuum, sive totaliter sive partialiter dissolvendam. 381 η. 487 DE MATRIMONIO Tale motivum potest esse motivum religiosum, ad melius Deo vacandum: ita ad tempus separationem tori instituere, est om­ nino secundum consilium S. Pauli (1 Cor. 7,5); potest esse mo­ tivum sanitatis; potest esse motivum oeconomicum: quia non potest numerosiorem prolem alere: attamen tunc potius fiden­ dum est Providentiae, « per Quem nec ales esurit » ; potest esse aliud simile motivum honestum. Generatim autem separatio etiam quoad habitationem ad lon­ gius tempus vix fieri poterit absque admiratione et scandalo, nisi saltem una pars vitam religiosam amplectatur. Postulante altera parte ut vita communis iterum assumatur, coniux non tenetur ex iustitia illam reassumere, quia ex mutuo consensu fuit dissoluta; generatim autem tenebitur ex caritate. NOTA. Instituta separatione, filii educandi sunt penes coniugem innocen­ tem, et si alter coniugum sit acatholicus, penes coniugem catholicum, nisi in utroque casu Ordinarius pro ipsorum filiorum bono, salva semper eorundem catholica educatione, aliud decreverit (can. 1132). § 3. ELEMENTUM ESSENTIALE 487. — Elementum essentiale, seu id quo fit contractus matri­ monialis, est consensus mutuus in obiectum contractus. Ille consensus ita est essentialis, ut a nulla potestate humana suppleri possit (can. 1081). QUALITATES. Consensus debet esse (ad validitatem): 1. Deliberatus : h. e. contrahentes debent intelligere obiectum contractus; hoc non significat illos debere cognoscere naturam copulae, sed debent intelligere Matrimonium esse contractum ad vitam communem perpetuam et exclusivam ad novam familiam fundandam. Quatenus ignorantia vel error consensum vitient, cf. infra, n. 512-513. 2. Verus et internus: h. e. non fictus. 3. Liber: quatenus vis et metus consensum vitiare possint, cf. infra, n. 515. 382 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 487 NOTA. Usus quo in certis regionibus parentes pro suis liberis coniugem eligunt et determinant, etsi facile libertati obstare possit, illam tamen non necessario impedit: praesertim si pueri ita sunt educati ut coniugem a parentibus sibi electum libenter acceptent. 4. Proprius: h. e. nemo (neque parentes) potest pro ipsis con­ trahentibus consensum praebere. Hoc autem non impedit quomi­ nus illum per alium, puta per procuratorem, manifestent. 5. Simultanetis : h. e. qui prius consensum dedit, non potest illum revocare, sed debet illum saltem habitualiter protrahere usquedum altera pars consensum dederit; secus contractus est invalidus. Haec simultaneitas generatim difficultates non praebet ubi sponsi per seipsos consensum praebent; maior autem est difficultas ubi una vel utraque pars per procuratorem consensum praebet, vel ubi effectus consensus seu validitas Matrimonii sus­ penditur (vide n. 508) : tunc simultaneitas in eo consistit quod uterque consensus in eodem temporis momento sive actualiter sive virtualiter subsistit : in hoc momento contractus concluditur (vide n. 547). Quaeri nunc potest quantum temporis spatium ille consensus perseverare possit. Respondetur : nunquam cessat nisi voluntarie revocetur per dissensum. Si autem una pars consensum renuit, et altera pars quae consensum praebuit, hoc scit, praesumitur haec altera pars consensum suum revocasse, saltem si per lon­ gum tempus prima pars renuit. Si autem altera pars quae con­ sensum praebuit, nescit aliam partem consensum renuisse (e. g. quia ficte consensit), praesumitur haec altera pars suum consen­ sum continuare. Consensus semel datus praesumitur non revocatus nisi revo­ catio probetur; semel revocatus praesumitur revocatus nisi re­ novatio probetur. 6. Externe manifestatus : per se sufficeret quaelibet manifes­ tatio per signa (DB 404); Ecclesia autem, ad vitanda dubia, re­ quirit ut sponsi, si loqui possunt, consensum suum verbis ma­ nifestent (can. 1088, § 2). 383 η. 488 DE Al ATR I ΜΟΝΙΟ § 4. QUALITATES 1. Umcitas. 488. — Unicitas opponitur polygamiae sive polyandricae sive polygynicae. Utraque autem polygamia potest esse sive simultanea sive successiva prout novum Matrimonium initur subsistente priore Matrimonio vel illo soluto (sive per dissolutionem legiti­ mam quoad vinculum, sive per mortem compartis). NOTA. Etsi vox polygamia quandoque usurpetur in sensu polygyniae, hic illam adhibemus tum pro polygynia tum pro polyandria. I. Matrimonium ita est unicum, ut in polygamia simultanea solus primus contractus rite initus sit validus, reliqui invalidi. Explicatur. Matrimonium: hic agimus de solo Matrimonio Christianorum (i. e. omnium baptizatorum, etiam haereticorum et schismaticorum); quaestionem de Matrimonio iudaeorum et paganorum ad Scholion remittimus, n. 489. Polygamia simultanea : sive prior uxor conservetur sive dimit­ tatur. Primus contractus : casum quo quis non tantum stante primo Matrimonio, sed simultanée cum pluribus contraheret Matrimo­ nium, considerare non debemus, cum sit aperte Matrimonium invalidum: in tali casu nullus contractus initur. Rite initus: Matrimonium enim ex qualibet causa (cf. n. 507 ss.) invalide initum non obstat subsequent! Matrimonio. Invalidi: nam primus contractus constituit pro reliquis impe­ dimentum dirimens vinculi (cf. n. 559). Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Cone. Trid.: Si quis dicit licere Christianis plurcs simul habere uxores et hoc nulla lege divina esse prohibitum, A. S. (DB 972). Hoc autem vinculo (Matrimonii) duos tantummodo copulari et coniungi Christus Dominus apertius docuit, cum postrema illa verba (Gen. 2,23) tanquam a Deo prolata referens dixit: Itaque iam non sunt duo, sed una caro; statimque eiusdem nexus fir­ mitatem, ab Adamo tanto ante pronuntiatam, his verbis confir­ mavit: Quod ergo Deus coniunxit, homo non separet (DB 969). 384 CONTRACTUS MATRI MONTAI JS η. 488 Innocentius III: Non dixit tres vel plures, sed duo; nec dixit, adhaerebit uxoribus, sed uxori. Nec ulli unquam licuit insimul plures uxores habere, nisi cui fuit divina revelatione concessum... Si ergo uxore dimissa duci alia de iure non potest, fortius et ipsa retenta : per quod evidenter apparet pluralitatem in utroque sexu, cum non ad imparia indicentur, circa Matrimonium reproban­ dam. Qui autem (infidelis) secundum ritum suum legitimam re­ pudiavit uxorem, cum tale repudium veritas in Evangelio repro­ baverit, nunquam ea vivente licite poterit aliam, etiam ad fidem Christi conversus, habere, nisi (ct sequitur Privilegium Paulinum, de quo infra, n. 495). Can. 1069: Invalide Matrimonium attentat qui vinculo tenetur prioris Matrimonii, quamquam non consummati, salvo privilegio fidei. Ex S. Scriptura: Hoc nunc os ex ossibus meis et caro de carne mea... Quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem et adhaerebit uxori suae ; et erunt duo in carne una (Gen. 2, 23-24). — Quae verba vim suam praesertim obtinent ex usu quem ex supra dictis Ecclesia de eis facit. Ex ratione: a) Polyandria simultanea, saltem si plures viri pro­ miscue ad eandem mulierem accedunt, est contraria legi naturae: nam eo adversatur fini primario Matrimonii (conservationi gene­ ris humani), quod mulierem reddit sterilem. /;) Omnis polygamia simultanea sive polyandrica sive polygynica, in qua prior uxor vel maritus dimittitur, adversatur legi naturali ; nam saltem est larvata dissolutio Matrimonii, quod est contra alteram qualitatem Matrimonii (cf. n. 491). c) Polygynia simultanea adversatur legi naturali; nam etsi finis primarius Matrimonii (procreatio et educatio prolis) obtineatur, ipsa tamen recta educatio prolis iam saepius difficilior redditur, sed praesertim pacifica vita communis vix haberi potest: quod est contra ipsam naturam Matrimonii. Nec obiiciatur in casu particulari pacificae vitae communi cautum esse: normae enim legis naturae erui non debent ex casu particulari, sed ex ordi­ narie contingentibus. Casus particularis posset ad summum lo­ cum dare dispensationi, quae etiam ab ipso Deo danda esset (vol. I, n. 112-113). 385 η. 489 DE MATRIMONIO d) Unicitas Matrimonii confirmatur ex mirandis legibus phy­ sicis qua numerus marum et feminarum in mundo est circiter aequalis, nec ullibi talis excessus unius sexus invenitur, qui pos­ sit polygamiam iustificare. Gravitas transgressionis. Pro baptizato attentatio novi Matri­ monii, priore non resoluto, non tantum inducit concubinatum et proinde statum habitualem peccati mortalis (praeter singula adul­ teria), sed etiam est peccatum mortale sacrilegii (abusus ritus sacramentalis Matrimonii). 489. — SCHOLION. De polygamia simultanea apud iudaeos et infideles. Ex S. Scriptura patet plures sanctos Patriarchas a Deo dispen­ sationem ab unicitate Matrimonii recepisse, pluresque legitimas uxores habuisse (Abraham, lacob, etc.; cf. etiam Deut. 21,15-16; lex leviratus, Deut. 25,5-10, valebat etiam si frater iam habebat uxorem). Hoc in traditione ecclesiastica interpretari solet per dispensationem divinam. Sed quaestio ponitur utrum haec dis­ pensatio fuerit quid particulare, an generale pro iudaeis an etiam pro gentilibus. Quaestio haec mere historica est et difficulter sol­ vitur; sed alia ei connectitur magis practica et facilius solvenda: quid dicendum de polygamia simultanea ludaeorum et Infidelium in praesenti? Certum est ex doctrina Ecclesiae (quae in quaestionibus fidei et morum est infallibilis), polygamiam simultaneam etiam apud paganos nunc esse illicitam, subsequensque Matrimonium esse invalidum, ut clare loquitur S. Off. (28 Mart. 1860): Certissimum est polygamiam simultaneam iure evangelico esse omnino illici­ tam. Unde, postquam lesus Christus (Mt. 19) matrimonium ad pristinam reduxit sanctitatem, unitatem et indissolubilitatem, addita pro baptizatis Sacramenti dignitate, nec fidelibus nec iu­ daeis, nec ulli mortalium licuit plures sibi copulare uxores. Unde tanquam sola legitima uxor vel solus legitimus maritus habendus est ille cum quo primum contractum matrimonialem validum contraxit. Quodsi cum pluribus simul contraxerit, hic contractus est invalidus. 386 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 490-491 490. — II. Polygamia successiva illimitate est licita. Explicatur. Polygamia successiva: h. e. post mortem compartis vel post legitimam dissolutionem prioris Matrimonii (cf. n. 494 ss.). Qualis certitudo circa mortem compartis requiratur, cf. infra, n. 559. Illimitate: h. e. non solum secundae, sed etiam tertiae et quar­ tae et ulteriores nuptiae licitae sunt. Licita: etsi status viduitatis et fidelitatis comparti etiam post mortem eius, semper maxime in honore fuit in Ecclesia, nun­ quam tamen novae nuptiae fuerunt prohibitae. Quodsi quando­ que Patres male loquuntur de secundis nuptiis tanquam de « ca­ stigata fornicatione » etc., haec ita sunt intelligenda tanquam de re prae honesta viduitate mirius commendabili. Probatur. Ex doctrina Ecclesiae: Ecclesia pluries ab haereti­ cis et schismaticis in professione fidei exegit ut agnoscerent liceitatem ulterioris Matrimonii (DB 55, 424, 465, 3046). Can. 1142: Licet casta viduitas honorabilior sit, secundae ta­ men et ulteriores nuptiae validae et licitae sunt, firmo praescripto can. 1069, § 2 (de certitudine requisita). Ex S. Scriptura: 1 Cor. 7, 8: Dico autem non-nuptis et viduis: bonum est illis si sic permaneant, sicut et ego. Quodsi non se continent, nubant; melius est enim nubere quam uri. 1 Cor. 7, 39 : Mulier alligata est legi quanto tempore vir eius vivit; quodsi dormierit vir eius, liberata est, cui vult nubat, tantum in Domino. 2. Indissolubilitas. 491. — I. Matrimonium ex se est indissolubile seu perpetuum. Explicatur. Matrimonium: tum Christianorum, tum etiam in­ fidelium. Ex se: h. e. ipse contractus sine interventu supremae aucto­ ritatis non potest cessare vel dissolvi. Hoc autem non impedit quominus auctoritate divina dissolvi possit, uti in sequentibus dicetur. Perpetuum: h. e. quamdiu uterque contrahentium vivit; morte autem unius libera fit altera pars. 387 26 - Hermes, Theol. Mûr. - in. η. 491 DE MATRIMONIO Probatur. Ex doctrina Ecclesiae : Decr. pro Armeniis : Tertium indivisibilitas Matrimonii, propter quod significat indivisibilem coniunctionem Christi et Ecclesiae. Quamvis autem ex causa for­ nicationis liceat tori separationem facere, non tamen aliud Ma­ trimonium contrahere fas est, cum Matrimonii vinculum legi­ time contracti perpetuum sit (DB 702). Cone. Trid.: Matrimonii perpetuum indissolubilemque nexum primus humani generis parens divini Spiritus instinctu pronun­ tiavit cum dixit : Hoc nunc os ex ossibus meis et caro de carne mea. Quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una (DB 969). Si quis dixerit propter haeresim aut molestam cohabitationem aut affectatam absentiam a coniuge dissolvi posse Matrimonii vinculum, A. S. (DB 975). Profess. Fidei Marion. : Item Sacramenti Matrimonii vinculum indissolubile esse et quamvis propter adulterium, haeresim aut alias causas possit inter coniuges tori et cohabitationis separatio fieri, non tamen illis aliud Matrimonium contrahere fas esse (DB 1470). Can. 1110: Ex valido Matrimonio enascitur inter coniuges vin­ culum natura sua perpetuum et exclusivum. Ex S. Scriptura: Gen. 2,23: Hoc nunc os ex ossibus meis et caro ex carne mea. Quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. 1 Cor. 7,10: Iis autem qui Matrimonio iuncti sunt praecipio non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quodsi di­ scesserit, manere innuptam aut viro suo reconciliari. Et vir uxo­ rem non dimittat. Mc. 10, 2 ss. : Et accedentes pharisaei interrogabant eum : Si licet viro uxorem dimittere, tentantes eum... Ab initio autem creaturae masculum et feminam fecit eos Deus ... Quod ergo Deus coniunxit, homo non separet. Et in domo iterum discipuli eius de eodem interrogaverunt eum. Et ait illis : Quicumque di­ miserit uxorem suam et aliam duxerit, adulterium committit super eam. Et si uxor dimiserit virum suum et alii nupserit, moechatur. Mt. 5,31-32: Dictum est autem: Quicumque dimiserit uxorem 388 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 492-493 suam, det ei libellum repudii. Ego autem dico vobis, quia omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari, et qui dimissam duxerit, adulterat. Cf. etiam Mt. 19, 3 ss. Ex ratione: Si Matrimonium esset ex se dissolubile, nullam praeberet securitatem tum pro procreatione et educatione prolis, tum pro mutuo adiutorio ; nam sola stabilitas Matrimonii potest illum statum animi producere qui est ad illos fines necessarius. 492. — SCHOLION. De Matrimonii favore turis. Non solum Matrimonium est ex se indissolubile, sed in omni dubio gaudet favore iuris, excepto Privilegio Fidei (can. 1014), h. e. ubicumque habetur dubium de validitate Matrimonii, sive dubium sit iuris sive sit facti, semper standum est pro valore Matrimonii. Ante Matrimonium utique dubium solvendum est, nec licet Matrimonium inire donec dubium solutum sit, excepto casu quo dubium in solo Matrimonio licite solvi possit (impo­ tentia dubia; cf. n. 557). Post Matrimonium autem standum est pro valore Matrimonii donec certe probetur invalidum. Una est exceptio Privilegium Fidei (cf. n. 495 ss.) : si scii, dubitatur de validitate Matrimonii neo-conversi in infidelitate initi, standum est pro libertate neo-conversi, ita ut etiam sine interpellationibus possit ad novas nuptias transire. n ratum et consummatum a nulla po­ 493. — II. Matrimonium testate humana dissolvi potest, sed per solam mortem unius coniugis dissolvitur. Explicatur. Ratum et consummatum: vide supra, n. 483. Nulla potestate humana: h. e. nulla potestas humana ex se tale matrimonium dissolvere valet, et insuper nulla humana po­ testas (neque civilis neque ecclesiastica) talem potestatem a Deo accepit. Nisi ergo Deus ipse illud dissolvat, tale Matrimonium nulla causa praeterquam morte dissolvi potest. Per solam mortem : morte autem ita dissolvitur, ut si quis vere mortuus per miraculum resuscitaretur, prius Matrimonium ma­ neret dissolutum (Payen, I, 1046). 389 η. 494 DE MATRIMONIO Probatur. Can. 1118: Matrimonium validum ratum et consum­ matum nulla humana potestate nullaque causa praeterquam morte, dissolvi potest. 494. — III. Matrimonium ratum non consummatum dissolvitur 1) per professionem religiosam solemnem; 2) per dispensatio­ nem Sedis Apostolicae. Explicatur. Ratum non consummatum : huic aequiparatur consummatum et ratum, scii, ante Baptismum celebratum et consummatum, post Baptismum vero nunquam consummatum (e. g. quia coniuges separati vivebant) : etiam tale Matrimonium dissolvitur per professionem solemnem vel per dispensationem Sedis Apostolicae. Matrimonium autem ratum et consummatum non dissolvitur, ita ut, si una pars professionem solemnem emit­ tat, altera pars non possit novum Matrimonium inire, sed ligata maneat usque ad mortem compartis. NOTA. Cum hacc dispensatio ab auctoritate publica Ecclesiae danda sit, et consummatio Matrimonii praesumatur, non-consummatio in foro externo probanda est; quae probatio triplici via possibilis est: 1. si probari potest coniuges post celebratum Matrimonium nunquam secreto in eodem loco fuisse, ita ut testibus probari possit Matrimo­ nium consummari non potuisse; 2. si unus ex compartibus laborat impotentia saltem relativa (cf. n. 557), ita ut consummatio sit physice impossibilis: huic non obstat quod copulam tentaverint, dummodo vera sit impotentia; 3. si probari potest coniuges de facto copulam non perfecisse: hacc autem probatio rarissime admittitur. Dissolvitur : ita perfecte dissolvitur, ut altera pars omnino li­ bera sit novum Matrimonium inire. Professionem solemnem : h. e. quae uti talis ab Ecclesia agno­ scitur (can. 1308); per vota simplicia, etiam perpetua, etiam quae constituunt impedimentum dirimens Matrimonii (vide n. 562), Matrimonium etiam non-consummatum, non dissolvitur, et al­ teri parti non licet novum Matrimonium inire. Notandum etiam, hoc Matrimonium non dissolvi per ingressum in religionem vo­ torum solemnium nec per vota simplicia (temporaria) in tali Ordine, sed solum per ipsam professionem solemnem. Nec requi­ 390 CONTRACTUS MATRI MONTAI JS η. 495 ritur sententia iudicis Matrimonium dissolvens, sed per ipsam professionem solemnem dissolvitur. NOTA. Quamvis prius Matrimonium sit irritum aut solutum qualibet ex causa, non ideo licet aliud contrahere (in foro externo), antequam de prioris nullitatc aut solutione legitime constiterit (can. 1069, § 2). In casu ergo non suilicit ut constet unam partem professionem solemnem emisisse, sed insuper constare debet Matrimonium non fuisse consummatum. Dispensationem Seclis Apostolicae : dispensatio illa datur auc­ toritate divina; propterea autem requiritur iusta causa dispen­ sandi (vol. I, n. 95); similiter requiritur ut saltem una pars dis­ pensationem petat : nemo enim potest invitus a vinculo solvi ; sufficit autem ut una pars eam petat, uti patet ex can. 1119 mox citando. Probatur. Cone. Trid. : Si quis dixerit Matrimonium ratum non consummatum per solemnem religionis professionem alterius coniugis non dirimi, A. S. (DB 976). Can. 1119: Matrimonium non consummatum inter baptizatos vel inter partem baptizatam et partem non baptizatam, dissol­ vitur tum ipso iure, per solemnem professionem religiosam, tum per dispensationem a Sede Apostolica ex iusta causa concessam utraque parte rogante vel alterutra, etsi altera sit invita. 495. — IV. Neo-baptizatus potest suum Matrimonium in infi­ delitate cum alio infidele contractum, per novum Matrimonium dissolvere, etiamsi primum Matrimonium fuerit post Baptismum consummatum, dummodo altera pars in infidelitate remanens discedat. NOTA. 1. Hacc facultas vocatur Privilegium Paulinum, quia a S. Paulo (1 Cor. 7,12-15) fuit proclamata; vocatur etiam Privilegium Fidei, quia nco-convcrso in favorem Fidei conceditur; attamen notandum est Privilegium Fidei largius patere quam Privilegium Paulinum, eo quod Summus Pontifex potest in favorem Fidei Matrimonia in infi­ delitate contracta dissolvere, etiamsi conditiones pro Privilegio Pau­ lino requisitae non impicantur. Quaenam sint limites potestatis Summi Pontificis in hac materia non clare scitur: videtur ipsum posse omne Matrimonium neo-convcrsi ad veram fidem cum infideli 391 η 495 DE MVTRIMONIO contractum dissolvere, dummodo sit in favorem fidei. Aliquos casus huius i testatis qui in ius transierunt n. 5 n exponemus. 2. In dubio hoc privilegium gaudet favore iuris (can. 1127), et proinde solutio semper danda est in favorem libertatis neo-conversi. Explicatur. Neobaptizatus: sive vir sive mulier; non autem catechumenus, sed nihil refert a quanto tempore iam sit bapti­ zatus. Etiam post plures annos potest hac potestate uti, dum­ modo aliae conditiones (imprimis discessus compartis) implean­ tur. Notandum ipsum neo-baptizatum Matrimonium dissolvere nec proinde requiri actum auctoritatis ecclesiasticae. Iure suo autem uti non potest licite antequam per interpellationes de di­ scessu compartis certe constet. Disputatur autem utrum haec potestas etiam habeatur si est neo-baptizatus in secta quadam haeretica. Innocentius III, in suo authentico commentario in Privilegium Paulinum, loquitur de solo Baptismo catholico: quod logice sequitur ex eo quod hoc privilegium datur in favorem Fidei, utique verae Fidei ! Attamen omnes fere Auctores (cf. Prümmer, III, 672) docent illud privile­ gium consequi quicumque valide est baptizatus. Ecclesia quoad rem nihil definivit. In infidelitate cuni alio infideli contractum: agitur ergo de Matrimonio duorum infidelium, quod auctoritate divina dissol­ vitur in favorem Fidei postquam una pars fuerit conversa et baptizata. Privilegium ergo non obtinet, si, post Baptismum, cum infideli primum Matrimonium inivit cum dispensatione a dispai itate cultus; quid vero si Matrimonium fuit initum cum infideli post Baptismum in secta haeretica, vide infra, n. 498. Nec obti­ net in Matrimonio duorum fidelium quorum una pars defecit a fide ad paganismum vel haeresim transiens : in hoc casu, etsi maior \ideatur contumelia Creatoris, Matrimonium dissolvi non potest, et proinde pars derelicta potest quidem sese separare a coniuge qui ei est tentatio ad peccatum, sed novum Matrimonium inire non potest (cf. n. 486). NOTA Etiam Matrimonium duorum catechumenorum est in infidelitate contractum; unde si unus tantum baptizatur, et alius non vult bapti­ zari nec pacifice cohabitare, pars baptizata potest Privilegio Pau­ lino uti. 392 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 495 Per Novum Matrimonium: dissolutio ergo non fit per Baptis­ mum neque per responsum negativum ad interpellationes, sed solum per Matrimonium novum partis baptizatae, eo momento quo initur; ius proinde dissolvendi prius Matrimonium pertinet ad solam partem conversam. Uti patet hoc novum Matrimonium supponitur cum parte baptizata; quid autem si nova compars quae eligitur, non est baptizata, et proinde requiritur dispensatio a disparitate cultus, cf. infra, n. 497. Dissolvere: quoad vinculum, ita ut utraque pars sit libera novum Matrimonium inire, si saltem de discessu per interpellatio­ nes constet. NOTA. Supponamus: Neo-baptizatus Leo, cuius uxor Titia non vult pacifice cohabitare, init novum Matrimonium cum Maria. Maria moritur an­ tequam Titia novum Matrimonium inierit. Etiamsi nunc Titia vellet pacifice cohabitare, requireretur novum Matrimonium (cum dispen­ satione a disparitate cultus) inter Leonem et Titiam. Etiamsi...: ex hoc patet nihil referre utrum pars baptizata adhuc cum coniuge infideli convixerit necne, et quantum tempus post Baptismum unius partis transierit antequam ad novas nup­ tias evolet. Itaque si infidelis prius declaravit se velle sine con­ tumelia Creatoris cohabitare, postea vero (sive mentem muta­ verit sive non) non vult, iterum ius est parti conversae per novum Matrimonium prius Matrimonium dissolvere. In infidelitate remanens: si ergo altera pars interim baptizata est vel intentionem sinceram habet sese convertendi ad veram Fidem, Matrimonium dissolvi non potest. Vide tamen infra, n. 499. De hac voluntate remanendi in infidelitate constare debet per interpellationem, de qua infra, n. 496. Discedat : discedere dicitur pars infidelis quae non vult pacifice cohabitare sine contumelia Creatoris. Etiam de hoc discessu per interpellationem constare debet, de qua infra, n. 496. Probatur. 1 Cor. 7, 12-15: Nam caeteris ego dico, non Dominus: Si quis frater uxorem habet infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat illam. Et si qua mulier fidelis habet virum infidelem, et hic consentit habitare cum illa, non dimittat virum... 393 η. 496 DE MATRIMONIO Quodsi infidelis discedit, discedat, non enim servituti subiectus est frater aut soror in huiusmodi. 496. — SCHOLION I. De interpellationibus. Notio. Interpellatio est interrogatio partis infidelis utrum velit 1) converti ad fidem catholicam et baptizari, vel saltem 2) paci­ fice cohabitare sine contumelia Creatoris. Si ad primam quaestionem affirmative respondet, Privilegium Paulinum adhiberi nequit ; si tamen de facto conversionem suam et Baptismum culpa sua ultra tempus rationabile differt, vel propter nimia vitia ad Baptismum admitti nequit, vel etiam praeter omnem culpam a susceptione Baptismi impeditur (e. g. quia in servitute constitutus, a domino non permittitur bapti­ zari), responsum etiam affirmativum pro negativo haberi potest. Ad pacificam cohabitationem non sufficit ut pars infidelis velit, sed etiam ut possit pacifice cohabitare: ita S. Sedes pluries de­ claravit partem fidelem posse novum Matrimonium inire quia pars pagana, etsi velit converti et pacifice cohabitare, hoc non potest, e. g. propter servitutem in qua detinetur (S. Off. 12 lun. 1850; 22 Nov. 1871; 8 Iui. 1891). Nec requiritur ut recuset pa­ cifice cohabitare ex odio fidei, sed ex qualibet alia causa (S. Off. 5 Aug. 1759 ad 2), dummodo pars fidelis non dederit post suum Baptismum causam cur pacifice cohabitare recuset (S. Off. 8 Iui. 1891), e. g. per adulterium post Baptismum commissum. Sine contumelia Creatoris significat non tantum, ita ut ipsam partem fidelem ad peccatum (saltem mortale) non inducat, sed etiam ita ut pars infidelis a vita scandalosa (adulterium, concu­ binatus, cultura vel abusus opii, etc.) abstineat (cf. S. Off. 11 Iui. 1866 ad 2 et 3). Necessitas. Interpellationes semper sunt necessario faciendae, nisi a S. Sede obtineatur dispensatio. Disputatur inter Auctores utrum haec necessitas sit ad valo­ rem, an ad liceitatem usus Privilegii Paulini et proinde novi Ma­ trimonii. Certe debet pars infidelis discedere; iamvero nonnulli Auctores ex documentis praesertim ecclesiasticis deducunt iure divino requiri ut de discessu per interpellationem constet, ea tamen ratione ut Ecclesia ab hoc praecepto divino dispensare 394 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 496 possit; alii e contra dicunt interpellationes requiri quidem, sed ad valorem sufficere ut quovis modo constet de discessu. Practice ante Matrimonium interpellationes semper erunt faciendae vel dispensatio petenda; post factum vero, si interpellationes non fuerunt factae vel si dubitatur utrum factae fuerint, res erit ad S. Sedem referenda « cuius est declarare in quibusnam circum­ stantiis desinat obligare praeceptum divinum quo praedicta in­ terpellatio videtur iniuncta » (S. Off. 16 Sept. 1824). Quandonam faciendae. Interpellationes faciendae sunt regula­ riter post Baptismum ante novum Matrimonium. Dico: regu­ lariter; nam ex facultate Apostolicae Sedis (cf. Facultates, p. 107) permitti potest ut etiam ante Baptismum fiant. Nec interest per se quanto tempore post factam interpellationem adhuc differatur Matrimonium ; si autem obtenta dispensatione ab interpellationi­ bus, novum Matrimonium ultra annum differtur, requiritur nova dispensatio vel faciendae sunt interpellationes. Nec refert etiam utrum, post interpellationem vel dispensationem ab ea, neo-conversus statuerit non nubere et postea iterum consilium mutave­ rit. Sed requiritur ut, inter interpellationem et Matrimonium, prior coniux non se converterit ad fidem et baptizatus fuerit. Forma. Interpellationes regulariter faciendae sunt in forma saltem summaria et extraiudiciali ; attamen etiam forma privata est valida, imo etiam licita si forma extraiudicialis non est pos­ sibilis. Forma summaria et extraiudicialis consistit in eo quod Missionarius auctoritate Ordinarii partis conversae, in quantum po­ test coram duobus testibus, interroget partem infidelem utrum velit converti et baptizari, et, si negative respondet, utrum saltem velit pacifice cohabitare sine contumelia Creatoris : de quo actu conficiat documentum. Si vero ipse Missionarius nequeat coniugem infidelem interro­ gare, potest mittere duos viros probos et fidos, qui nomine Or­ dinarii eum interrogent : convenientius quaestiones ponendae eis in scriptis traduntur, ita ut, si fieri possit, etiam responsa statim in scriptis signare queant; reversos interrogat de responsis ac­ ceptis, et quidem generatim testimonium eorum iuramento fir­ mandum erit; tandem de his omnibus conficiat documentum. 395 η. 497 DE MATRIMONIO Forma privata consistit in eo quod ipsa pars conversa vel alius nomine illius partem infidelem interpellet: ut talis interpellatio habeat valorem in foro externo, requiritur ut possit a duobus testibus vel alio modo legitimo (e. g. unico teste fide digno sub iuramento testante) probari. Interpellatio fieri debet : ad ipsum coniugem infidelem, non ad parentes, propinquos, vicinos, etc.; de utraque quaestione, nisi ab una obtenta sit dispensatio; proba, h. e. non imposito vel extorto vel imo empto responso desiderato; et ita ut, manifes­ tata coniugis conversi intentione nubendi, coniux infidelis vim et effectum sui responsi non ignoret. Tandem debet coniugi infideli concedi tempus ad deliberan­ dum, eo tamen monito ut, si tempore elapso non responderit, responsum pro negativo habeatur. NOTA. Si quandoque necesse sit interpellationes per epistolam facere, cu­ randum est ut constet coniugem infidelem certe recepisse epistolam. Dispensatio. Uti supra iam innuimus, Summus Pontifex potest, gravi de causa, ab illis interpellationibus faciendis dispensare. Illam dispensationem concessit Paulus III in sua Constitutione « Altitudo » (1 lun. 1537) pro polygamo qui non recordatur qualis fuerit eius prima uxor, et Pius V in sua Constitutione Romani Pontificis (2 Aug. 1571) pro polygamo qui una cum aliqua ex uxoribus suis baptizatur; de quibus casibus vide infra, n. 500. Similiter Summus Pontifex sive per can. 1125 (Const. Gregorii XIII Populis) sive per facultates, e. g. S.C.P.F., concedit fa­ cultatem dispensandi sive quando interpellatio est impossibilis vel inutilis, sive quando est periculosa (cf. Facultates, p. 102-108). Efficacia huius dispensationis est talis ut, etiamsi postea ap­ pareret partem interpellandam iam voluisse converti vel imo iam fuisse baptizatam tempore novi Matrimonii, hoc novum Ma­ trimonium, priore soluto, omnino esset validum. 497. — SCHOLION II. De novo Matrimonio cum disparitate cultus. Uti patet, cum Privilegium Paulinum datum sit in favorem Fidei, supponitur novum Matrimonium iniri cum compacte ca­ 396 CONTRACTUS MATRIMONIALIS Π. 498 tholica. Quaestio autem ponitur utrum neo-conversus, facta inter­ pellatione prioris coniugis et responso negativo accepto, vel et­ iam a facienda interpellatione dispensatus, possit gravi de causa obtinere dispensationem a disparitate cultus, et novum Matrimo­ nium cum infideli inire qui velit pacifice cohabitare sine contu­ melia Creatoris. Hic casus facile occurrere potest si neo-conver­ sus a priore coniuge separatus vivit et novum Matrimonium in infidelitate inivit (utique invalidum), quod sine gravissimo in­ commodo solvi non potest. Certe potest talem dispensationem obtinere a S. Sede; sed quaeritur utrum qui facultatem habent a disparitate cultus dis­ pensandi, ea facultate etiam in hoc casu uti possint. Verum est S. Off. pluries declarasse (15 Sept. 1858; 29 Aug. 1866; 22 Nov. 1871) eos tali facultate in illis casibus uti non posse; attamen S.C.P.F., a qua illae facultates emanant, 28 Maii 1846 declaravit eos hac facultate uti posse, nec unquam in formulis Facultatum talem restrictionem apposuit. 498. — SCHOLION III. De Privilegio Paulino relate ad baptizatos acatholicos. 1. Iam supra, n. 495, diximus disputari inter Auctores, utrum Privilegium Paulinum adhiberi possit si una pars non ad fidem catholicam, sed ad sectam haereticam sese convertit, altera in infidelitate remanente. 2. Matrimonium a duobus acatholicis dubie baptizatis contrac­ tum non potest, quando una (et una tantum) pars ad fidem ca­ tholicam se convertit, dissolvi per Privilegium Paulinum (S. Off. 10 lun. 1937). 3. Pro Matrimonio inter non-baptizatum et acatholicum dubie baptizatum contracto, per Privilegium Paulinum dissolvendo quando alterutra pars ad fidem catholicam sese convertit, in sin­ gulis casibus recurrendum est ad S. Sedem (S. Off. 10 lun. 1937). 4. Matrimonium inter non-baptizatum et valide baptizatum acatholicum potest a Summo Pontifice dissolvi in favorem Fidei. Tale Matrimonium est validum cum ibi non valeat impedimentum disparitatis cultus (cf. infra, n. 560), sed potest dissolvi a Summo 397 η. 499 DE MATRIMONIO Pontifice, uti patet ex actibus Pii XI (cf. Sartori, Enchiridion Canonicum, ad can. 1119). 499. _ COROLLARIA PRACTICA. 1. Accidere potest ut coniuges infideles separati viventes, post conversionem suam alteram partem interpellantes, inveniant eam iam esse baptizatam vel velle converti: tunc Privilegium Paulinum adhibere nullo modo possunt. Potest tamen, si cohabitare nullo modo velint sed novum Matrimonium inire, a S. Sede peti dissolutio prioris Matrimonii rati non consummati, dummodo certum sit illos post utriusque Baptismum Matrimonium non consummasse. 2. Si pars infidelis reiicit partem conversam et aliud Matrimo­ nium init antequam pars conversa novum Matrimonium inivit, hoc Matrimonium partis infidelis est invalidum, quia libera eva­ dit solum per novum Matrimonium partis conversae. 3. Si pars infidelis sive ante sive post conversionem alterius partis sumit concubinam vel aliter se dat vitae vitiosae, pars conversa potest etiam post plures annos, per Privilegium Paulinum Matrimonium suum solvere novum Matrimonium ineundo. 4. Si pars conversa vult vitam coelibem ducere, altera pars (infidelis) non potest novum Matrimonium inire, nisi pars con­ versa professionem solemnem emittat in quodam Ordine reli­ gioso (cf. n. 494), quo Matrimonium ratum non consummatum dissolvitur. 5. Si pars conversa coniugem infidelem interpellat, sed ita ut pars infidelis scire non possit effectum huius interpellationis, qui est dissolutio prioris Matrimonii, interpellatio, et proinde novum Matrimonium, est invalida. 6. Si pars infidelis dicit se velle pacifice cohabitare, sed non vult prolem baptizari vel catholice baptizari, pars conversa po­ test novum Matrimonium inire, quia pars infidelis non vult de facto cohabitare sine contumelia Creatoris. 7. Si pars infidelis velit quidem, sed non possit (e. g. propter servitutem in qua degit) converti vel cohabitare, pars fidelis po­ test novum Matrimonium inire. 398 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 500 500. — V. Polygamus sese convertens potest cu II una uxore quae cum ipso baptizatur remanere, etiamsi non fuerit prima; quali­ si autem non recordatur qualis fuerit prima, potest cu bet ex illis inire Matrimonium, etiamsi illa non convertatur. Explicatur. Polygamus : idem valet, mutatis mutandis, pro mu­ liere; valet etiam de polygamia successiva qua novam uxorem (vel novum maritum) sumit, repudiata prima adhuc vivente. Non autem requisitum videtur ut illa actu adhuc cum ipso vivat, sed potest esse una quam antea iam dimiserat. Sese convertens : utique debet ante Baptismum omnes praeter illam quam vult ducere, dimittere. Quae cum ipso baptizatur : non requiritur ut eodem tempore baptizetur, sed sufficit ut sit moraliter simul. Remanere: si ipsa non fuerit prima uxor legitima, debet no­ vum Matrimonium in debita forma inire, quo facto primum Ma­ trimonium dissolvitur. Disputatur inter Auctores utrum requira­ tur interpellatio primae uxoris annon. Ordinarie concedunt unam interpellationem (utrum velit converti) sufficere; attamen nec illa requiri videtur. Nam, etsi S. Off. 11 lun. 1760 et 22 Nov. 1871 aliter senserit, et 8 lun. 1836 interpellationes requisierit, canone 1125 ipsa Constitutio Pii V facta est lex universalis, quae de tali interpellatione nihil habet; insuper, S.C.P.F. ad votum 12 PCS etiam respondit nullam interpellationem requiri. Unde saltem pro Sinis uti certum haberi debet, in hoc casu polygami cum una uxore quae cum ipso baptizatur manere volentis, non esse inter­ pellandam primam uxorem, etiamsi certe illam cognoscat. Non recordatur qualis fuerit prima: hoc praesertim evenire potest si nesciat cum quanam primum validum Matrimonium inierit. Inire Matrimonium : debita forma, ut, si ipsa non fuerit prima, hoc Matrimonium valide celebretur, et ita primum dissolvatur. Cum in casu nesciat quaenam sit prima uxor, ipsa certe non est interpellanda. Etiamsi illa non convertatur : et etiam si alia baptizari velit. Uti patet, si illud Matrimonium ei esset periculum animae, iure naturali ei esset prohibitum, sed esset validum. 399 η. 501 DE MATRIMONIO Probatur. Prima pars ex Constitutione Pii V « Romani Ponti­ ficis»; altera pars ex Constitutione Pauli III «Altitudo», quae ambae can. 1125 factae sunt lex universalis. § 5. FORMA IURIDICA NOTA. Hic non agitur de forma Sacramenti (cf. n. 480), sed de forma iuridica quae a iure praescribitur ad validitatem contractus. A. IN CIRCUMSTANTIIS ORDINARIIS 501. — Ad validitatem Matrimonii catholicorum requiritur ut contrahatur coram parocho vel loci Ordinario vel sacerdote ab alterutro delegato et duobus saltem testibus. NOTA. Cum vix adhuc iudicandum sit de Matrimoniis ante Codicem con­ tractis, hic solum de novo iure Codicis agimus. Si casus occurrat Antiqui luris, consulantur alii Auctores, e. g. Payen, De Matrimonio, II, 1756 ss. Explicatur. Catholicorum: ad hanc formam tenentur omnes in Ecclesia catholica latina baptizati vel ad eam ex haeresi aut schismate conversi (etiamsi postea ab Ecclesia catholica defece­ rint) quoties Matrimonium ineunt sive inter se sive cum acatholicis (baptizatis vel non-baptizatis) sive cum orientalibus (ca­ none 1099, § 1). Etiam mulier latina quae vi can. 98, § 4 declaret se velle transire in Matrimonio ineundo ad ritum orientalem viri, adhuc tenetur ad formam celebrationis Matrimonii Codicis (Comm. Int. Cod. 29 Apr. 1940). Ad hanc formam non tenentur acatholici sive baptizati sive non, qui nunquam ad Ecclesiam catholicam pertinuerunt, quo­ ties cum acatholico contrahunt. Ab acatholicis nati sed in Ec­ clesia catholica baptizati, etiamsi ab infantili aetate (ergo ante septimum annum) in haeresi vel schismate aut infidelitate aut sine ulla religione adoleverunt, ad hanc formam tenentur, etiam quando cum acatholico contrahunt (Pius XII, Motu proprio 1 Aug. 1948). — Ab acatholicis nati censentur etiam quorum alter­ uter parens est acatholicus vel etiam simpliciter apostata vel sectae atheisticae adscriptus (Comm. Int. Cod. 20 Iui. 1929; 17 400 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 501 Febr. 1930; 30 Iui. 1934); ergo etiam filii ex Matrimonio mixto qui (contra promissiones seu cautiones) extra Ecclesiam catho­ licam sunt educati, si in Ecclesia catholica fuerunt baptizati, tenentur hac forma, etiam quando cum acatholico contrahunt. NOTA. 1. Ab acatholicis nati, sed in Ecclesia catholica baptizati, ad formam Matrimonii tenentur solum inde a die 1 lanuarii 1949 (Motu proprio Pii XII, 1 Aug. 1948). Ante hanc diem vero, ab acatholicis nati et in Ecclesia catholica baptizati, sed qui ab infantili aetate in haeresi vel schismate aut infidelitate aut sine ulla religione adoleverunt, valide Matrimonium inire poterant absque forma canonica, quoties cum acatholico contrahebant. 2. In Ecclesia catholica baptizati dicendi videntur illi qui tempore Baptismi sive a seipsis sive a parentibus vel tutoribus, sive, illorum intentione deficiente, a baptizante pro cultu catholico sunt destinati. Ita puer in casu necessitatis a protestante baptizatus, parentibus eum ad Ecclesiam catholicam destinantibus, est in Ecclesia catholica bap­ tizatus; puer vero parentum catholicorum a protestante baptizatus parentibus eum ad educationem protestanticam destinantibus, extra Ecclesiam catholicam baptizatus censetur. 3. Quoad conversionem vel apostasiam infantes censentur sequi pa­ rentes. Impuberes etiam censentur parentes sequi, nisi propria voluntate expresse dissentiant. Contrahatur : i. e. uterque sponsus (saltem per procuratorem) suum consensum exprimat verbis (vel si verba sunt impossibilia, saltem signis) de praesenti. Coram : requiritur praesentia physica sponsorum (per se vel per procuratorem), sacerdotis et duorum testium. Non tamen sufficit mera praesentia materialis, sed debent sponsi sibi invi­ cem dare et acceptare consensum, dum sacerdos illum excipit et testes ita adstant ut de eo testificare possint. Quare debent ita collocari, ut tum sponsum tum sponsam saltem videre vel au­ dire possint. NOTA. 1. Ponitur casus quo testes aures claudunt et faciem avertunt dum consensus datur, ne illum videant nec audiant. Estne validum tale Matrimonium? Recte respondet Payen (II, 1764) affirmative; nam eo sese avertunt quia optime sciunt ibi dari consensum; quapropter postea de dato consensu testificare possunt, et proinde rite adstite- 401 η. 501 DE MATRIMONIO runt: peccant quidem mortaliter ita agendo, sed validum videtur Matrimonium. 2. Contra Payen autem dicerem Matrimonium in casu vol. II, p. 173, nota 2 exposito esse invalidum: nam neuter testium nec ipsi sponsi possunt scire utriusque consensum, sed solum unus potest testificari de unius et alter de alterius consensu: ad validitatem autem requi­ ritur duplex testimonium. Parocho: h. e. parochus proprie dictus vel qui in iure parocho aequiparantur : quasi-parochus, vicarius actualis qui curam ha­ bet paroeciae domui religiosae unitae, vicarius oeconomus qui paroeciam vacantem regit, vicarius substitutus qui locum tenet parochi absentis (dummodo sit legitime institutus), vicarius adiutor qui supplet vices parochi ob causam permanentem officio imparis, dummodo hi omnes plena potestate paroeciali sint prae­ diti (can. 451). Vicarius cooperator non potest vi officii Matrimonio assistere; potest tamen delegatione generali delegari. Ad normam Const. Apost. Exsul Familia, n. 39, Missionarius emigrantium cui cura animarum concredita est, servatis ceteris de iure servandis, intra fines territorii sibi praestituti, valide assistit matrimonio dummodo sive sponsus sive sponsa sibi sit subditus. Quaestio autem poni potest, utrum in Missionibus, ubi quasiparoeciae nondum sunt constitutae, rectores districtuum nomine parochi veniunt. Mirum est quomodo Payen, qui bis eidem quae­ stioni affirmative respondit, scii, ubi de sponsalibus (I, 254) et ubi de auctore dispensationum matrimonialium (I, 671), hic, ubi de forma contractus matrimonialis (II, 1760), negative respondet. Si ibi valent argumenta (vide quae supra, n. 437, de re diximus), non est ratio hic negandi. Quare videtur statuendum : In Mis­ sionibus, ubi quasi-paroeciae nondum sunt constitutae, rectores districtuum proprio iure valide et licite assistunt Matrimoniis sicut parochi ; omnes autem Missionarii, qua vicarii cooperatores Ordinarii, si ab eo sunt delegati delegatione generali, in toto ter­ ritorio Missionis valide et licite, servatis servandis, assistunt. NOTA. Quoad facultatem Cappellani Militaris, inspiciendae sunt facultates ei a S. Sede concessae. 402 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 501 Parochus vel Ordinarius valide Matrimonio assistunt solum in proprio territorio, sed in eo omnium fidelium, etiam non-subditorum. Valide assistere possunt a die adeptae canonicae posses­ sionis officii sui; cessat autem per sententiam declaratoriam vel condemnatoriam excommunicationis vel suspensionis ab officio. Etiam assistentia sub vi vel gravi metu est invalida. Vide infra, n. 542 ss. Delegato: non sufficit mera licentia, sed requiritur explicita de­ legatio, si assistens non est parochus vel Ordinarius in suo ter­ ritorio; et quidem requiritur (ad validitatem) delegatio determi­ nati sacerdotis ad determinatum Matrimonium; soli vicarii coo­ peratores possunt pro paroecia cui addicti sunt, delegari delega­ tione generali. NOTA. 1. Cum in Missionibus, ubi paroeciae vel quasi-paroeciae nondum sunt constitutae, Missionarii habendi sint cooperatores Ordinarii, ipsi possunt ab eo delegatione generali delegari ad omnia Matri­ monia (PCS 412). 2. Vide etiam Facultates, p. 98. Haec delegatio, etsi praesumpta non sufficiat, non tamen debet semper esse expressa, sed sufficit tacita. Ita vicarius cooperator qui in aliquam paroeciam mittitur ut in omnibus adiuvet paro­ chum, valide assistit Matrimoniis, etsi expressam delegationem parochi tacentis et non contradicentis, non habeat (Priimmer, III, 761). Delegatio data pro universalitate causarum etiam subdelegari potest; delegatio autem pro casu particulari subdelegari nequit nisi expresse concedatur. Ita si parochus dicit e. g. Rectori Se­ minarii : ego debeo abire, et cras erit Matrimonium : faveas mihi mittere aliquem sacerdotem qui illi Matrimonio assistat — ille sacerdos non potest valide assistere, quia delegatio non fuit facta ad determinatum sacerdotem. Si autem Rector respondit : mit­ tam P. N. ; et ipse parochus hoc approbavit, ille P. N. potest va­ lide assistere. Similiter si parochus dixisset : te delego ad illi Matrimonio assistendum cum potestate alium subdelegandi, — quicumque tunc a Rectore mittitur, potest valide assistere. Notandum est responsum Pont. Comm. Int. Cod. diei 26 Martii 1952, qua declaratur in errore communi, necnon in dubio posi- 403 27 - Hermes, Thcol. Mor. - in. η. 502 DE MATRIMONIO tivo et probabili sive iuris sive facti, iurisdictionem supplere Ecclesiam, iuxta can. 209, etiam in casu sacerdotis qui debita delegatione carens Matrimonio assistit. Duobus saltem testibus: nihil aliud requiritur in eis nisi ut testificari possint : unde excluduntur amentes, perfecte ebrii, surdi simul et caeci, dormientes, etc. Decet autem ut sint adulti et bonis moribus praediti; in specie quoad haereticos dixit S. Off. 19 Aug. 1891: Non esse adhibendos; posse tamen ab Ordinario tolerari, ex gravi causa, dummodo non adsit scandalum. NOTA. Pro acatholicis tum baptizatis tum non-baptizatis Ecclesia nullam formam iuridicam statuit; quare valida dicenda est omnis celebratio eorum, in qua ius naturale servatur, i. c. sufficienter exprimitur mu­ tuus consensus. Quoad non-baptizatos autem (non vero quoad baptizatos acatholicos, nam eorum Matrimonium ratione Baptismi est Sacramentum et proinde potestati civili minime subiicitur) forma iuridica valida est illa sola quae a lege civili praescribitur; si nulla praescribitur, stan­ dum est legi naturali. 502. — SCHOLION I. De Matrimonio contracto per procurato­ rem. Uti diximus, sponsi debent esse physice praesentes per se vel per procuratorem. Ad vitandas autem fraudes Ecclesia statuit pro illis qui forma ecclesiastica Matrimonii tenentur (cf. n. 501), quas­ dam conditiones ut Matrimonium per procuratorem valide con­ trahi possit. 1. Procurator habeat mandatum scriptum speciale illius cuius vices gerit, ad contrahendum cum persona determinata, subscrip­ tum tum a mandante tum vel a parocho aut Ordinario loci in quo mandatum fit, vel a sacerdote ab alterutro delegato, vel a duobus testibus; si vero mandans scribere nescit, hoc in ipso mandato notandum est et mandatum ab alio teste subscribendum : haec omnia sunt ad valorem procurationis. Requiruntur ergo duae subscriptiones (1. ipsius mandantis vel, si hic scribere non potest, testis ct 2. parochi vel Ordinarii vel sacerdotis ab alterutro de­ legati) vel tres (1. ipsius mandantis vel, si hic scribere non po­ test, testis et 2. duorum testium). 404 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 503 Parochus vel Ordinarius non debet esse proprius, sed illius loci in quo datur mandatum. Neque requiritur ut totum mandatum sit ab ipso mandante scriptum, sed sufficit ut subscribat. — Vide etiam supra, n. 436, quae diximus de subscriptione vel usu sigilli relate ad contrac­ tum sponsalitium. Idem hic dici potest. 2. Mandatum ita valide datum non sit revocatum, nec mandans in amentiam inciderit antequam procurator nomine eius consen­ sum dederit. Non autem requiritur ut procurator vel altera pars noverit mandatum esse invalidum, sed sufficit ut de facto sit invalidatum. NOTA. Non requiritur ut mandans (nupturiens) actu habeat usum rationis quando procurator consensum exprimit, sed sufficit ut illum actu habuerit quando mandatum dedit, et habitualiter quando procurator consensum exprimit: ita perfecta ebrietas vel dormitio mandantis tempore quo procurator consensum exprimit, non obstat validitati Matrimonii. Sed amentia validitatem impedit, quia per amentiam etiam habitualis usus rationis perditur. Hoc videtur valere etiam de amentia temporaria. Sed quaestio ponitur utrum idem dicendum sit de brevissima amentia, qua nupturiens per brevissimum tempus usu rationis privatur (crisis amentiae): dici enim potest illum tunc non magis carere usu habituali rationis quam per somnum. Si talis casus occurreret, recurrendum esset ad S. Sedem. 3. Procurator non potest alium delegare, sed debet, ad validi­ tatem Matrimonii, per se ipse consensum exprimere. NOTA. Can. 1091: Matrimonio per procuratorem vel per interpretem con­ trahendo parochus ne assistat, nisi adsit iusta causa et de authenticitate mandati vel de interpretis fide dubitari nullo modo liceat, habita, si tempus suppetat, Ordinarii licentia. Unde patet etiam nupturientes licite per procuratorem contrahere non posse, nisi adsit iusta causa. 503. — SCHOLION II. De Matrimonio contracto per interpre­ tem. Validum est Matrimonium per interpretem contractum ; ad li­ ceitatem autem requiritur iusta causa et moralis certitudo inter­ pretem esse fide dignum. Quare et hic dicit can. 1091 : Matri­ monio ... per interpretem contrahendo parochus ne assistat, nisi 405 η. 504-505 DE MATRIMONIO adsit iusta causa et... de interpretis fide dubitari nullo modo liceat, habita, si tempus suppetat, Ordinarii licentia. 504. — SCHOLION III. De dispensatione a forma. Urgente mortis periculo, locorum Ordinarii, ad consulendum conscientiae et, si casus ferat, legitimationi prolis, possunt super forma in Matrimonii celebratione servanda dispensare proprios subditos ubique commorantes et omnes in proprio territorio actu degentes, remoto scandalo (can. 1043). In iisdem rerum adiunctis, sed solum pro casibus in quibus ne loci Ordinarius quidem adiri possit, eadem dispensandi facultate pollet tum parochus, tum sacerdos qui in forma extraordinaria Matrimonio assistit, tum confessarius, sed hic pro foro interno in actu sacramentalis confessionis tantum (can. 1044). Pro casibus verae necessitatis S.C.P.F. 31 Aug. 1908 facultatem subdelegabilem concessit Ordinariis loci in Sinis dispensandi a forma substantiali Matrimonii. Explicationes huius facultatis vide apud Facultates, p. 99. B. IN CIRCUMSTANTIIS EXTRAORDINARIIS 505. — I. In periculo mortis, si haberi vel adiri nequit sine gravi incommodo parochus vel Ordinarius eorumve delegatus, validum est Matrimonium coram solis duobus testibus ; si autem alius sacerdos non-delegatus adesse potest, ipse una cum testibus Matri II onio assistere debet (can. 1098). Explicatur. In periculo mortis: etiam unius nupturientium; undequaque proveniat, sive ex morbo sive ex causa externa, dum­ modo sit probabile, non imminens, sed prudenter existimatum periculum. Si haberi vel adiri nequit : ergo si sive parochus sive eius de­ legatus adesse potest, debet etiam in periculo mortis assistere (ad val.) ; si autem parochus eiusve delegatus ex sua negligentia ire recusat, peccat quidem, sed Matrimonium est validum sine eius assistentia : nam revera ex parte nupturientium « haberi nequit ». 406 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 506 Matrimonium : ad hanc formam tenentur iidem qui supra, n. 501 dicti sunt teneri forma ordinaria. Assistere debet : ad liceitatem ; ita ut talem sacerdotem non qualificatum non advocare vel adire sit peccatum mortale, sed Matrimonium esset validum. 506. — II. Similiter extra periculum mortis si haberi vel adiri nequit sine gravi incommodo parochus vel Ordinarius eorumve delegatus, et haec rerum conditio prudenter praevidetur per men­ sem duratura, validum est Matrimonium coram solis duobus testibus; si autem alius sacerdos non-delegatus adesse potest, ipse una cum testibus assistere debet (can. 1098). Explicatur. Sz haberi vel adiri nequit : non sufficit ut parochus proprii loci haberi vel adiri non possit, sed, si intra mensem praevidetur parochum vicinum (in proprio utique territorio huius parochi) adiri posse, non est locus formae extraordinariae. Etiam si parochus vel Ordinarius, licet physice praesens in loco, ob grave tamen incommodum celebrationi assistere nequeat tanquam exquirens et recipiens contrahentium consensum, haberi vel adiri nequit (Comm. Int. Cod. 25 Iui. 1931). Sine gravi incommodo : e. g. nisi cum periculo gravis punitio­ nis ex parte auctoritatis civilis, cum magnis expensis, itinere dif­ ficili, etc., sive sacerdoti sive uni contrahentium imminente. Per mensem : per mensem post diem celebrationis Matrimonii, inconsiderato tempore ante diem celebrationis. Unde si hodie incipiunt tales circumstantiae, et praevidentur per mensem du­ raturae, valide hodie contrahitur; si vero a mense perdurant ta­ les circumstantiae, sed praevidentur post duas vel tres hebdo­ madas cessare, non amplius potest valide haec forma adhiberi. Prudenter praevidentur : etiamsi de facto non perdurant per mensem, dummodo momento celebrationis prudenter praevide­ bantur per mensem duraturae, h. e. moralis habebatur certitudo ex notorio vel ex inquisitione parochum per mensem neque ha­ beri neque adiri posse sine gravi incommodo (Comm. Int. Cod. 10 Nov. 1925). Matrimonium: ad hanc formam tenentur iidem qui supra, n. 501, dicti sunt teneri forma ordinaria. 407 η. 507-508 DE MATRIMONIO Adesse debet : ad liceitatem ; ita ut talem sacerdotem non qualificatum non advocare vel non adire sit peccatum mortale, sed Matrimonium esset validum. § 6. CAUSAE NULLITATIS NOTA. Si nupturientes sciunt Matrimonium suum quacumque de causa esse invalidum, tenentur in conscientia vivere ut desponsati, non ut coniugati, donec Matrimonium fuerit convalidatum (cf. n. 537 ss.); pro foro externo autem ad alias nuptias transire non possunt nisi postquam nullitas Matrimonii fuerit declarata (cf. n. 559). 1. Conditiones. 507. — NOTIO. Conditio est suppositio facti a cuius facti exsistentia ipse consensus redditur dependens. NOTA. Uti patet hic agitur solum de conditione addita sive ante celebra­ tionem Matrimonii sive in ipsa celebratione; nam conditio superad­ dita Matrimonio iam contracto, non potest afficere consensum. Conditio sub diversis formis contractui addi potest : sub forma simplicis conditionis (si.... dummodo ...), sub forma oneris additi (e. g. eo onere ut in tali civitate semper degas), etc. DIVISIO. Cf. supra, n. 418, ubi de divisione contractus spon- salitii conditionati. 508. — VALOR. Ante omnia notandum est conditionem in foro interno illum influxum in consensum reapse habere quem con­ ditionem ponens intendit quando consensum dedit ; in foro ex­ terno autem illa intentio praesumitur, quae tamen praesumptio, si probatur non vera, cedit veritati. Unde: 1. Omnis conditio de praesenti vel praeterito reddit Matrimo­ nium tum in foro interno tum in foro externo (can. 1092, 4) va­ lidum vel invalidum prout conditio revera impletur vel non. Uti patet conditio de praesenti vel praeterito impossibili (si saltem sincere additur, e. g. quia nescitur esse impossibilis) sem­ per reddit Matrimonium invalidum, quia conditio certe non im­ pletur. 408 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 508 2. Conditio de futuro necessario tum in foro interno tum in foro externo (can. 1092, 1) pro non adiecta habetur, seu Matri­ monium statim validum relinquit. Fieri autem potest ut talis conditio de futuro necessario inten­ datur tanquam conditio suspensiva, cuius impletio tempus deter­ minat quo contractus effectum obtineat: tunc reducitur ad con­ ditionem de futuro licito, de qua infra, 6. 3. Conditio de futuro impossibili in foro externo pro non adiecta habetur (can. 1092, 1), et proinde Matrimonium statim validum praesumitur. In foro interno autem conditio vel non serio addita est, et tunc pro non adiecta habenda est; vel serio addita est, et tunc duo significare potest: aut negationem con­ sensus sub forma conditionis impossibilis, et tunc Matrimonium est invalidum, aut veram conditionem quam erronee putavit pos­ sibilem, et tunc similiter Matrimonium est invalidum propter de­ fectum consensus : conditio enim a qua pendet consensus non verificatur nec unquam verificari potest. 4. Conditio de futuro turpi: quae tamen non sit contra sub­ stantiam Matrimonii, in foro externo pro non adiecta habetur (can. 1092, 1) et proinde Matrimonium statim validum praesu­ mitur. In foro interno autem distinguendum est iuxta intentio­ nem conditionem ponentis : λ) Si talis conditio additur tanquam conditio sine qua non, Matrimonium est invalidum, quia contractus cuius ipsum obiectum est turpe, est invalidus. b) Si talis conditio (uti plerumque erit) non additur tan­ quam conditio sine qua non, contractus est validus et conditio tanquam non adiecta habenda est, et proinde, etiam si talis con­ ditio intenta esset tanquam suspensiva, usus Matrimonii statim esset licitus: exspectanda non est impletio conditionis quam im­ plere non licet. 5. Conditio de futuro contra substantiam Matrimonii tum in foro interno tum in foro externo (can. 1092, 2) reddit Matrimo­ nium invalidum: includit enim contradictionem, seu consensus datur ad talem contractum qui non est matrimonialis, et proinde 409 η. 508 DE MATRIMONIO Matrimonium verum non initur. Sedulo autem considerandum est utrum illa conditio sit vere tanquam conditio adiecta an po­ tius tanquam stipulatio ipsum contractum non respiciens: in hoc enim casu (qui est magis communis) Matrimonium minime est invalidum, sed validum ; attamen talem conditionem seu stipu­ lationem servare non licet. Contra substantiam Matrimonii est omnis conditio quae tota­ liter vel partim excluderet sive ipsum obiectum contractus ma­ trimonialis (cf. n. 484 ss.), sive qualitates essentiales Matrimonii, scii, unicitatem et indissolubilitatem (cf. n. 488 ss. et 491 ss.). Ita contra substantiam Matrimonii esset conditio ius concedens ad \ concubinatum vel divortium. NOTA. 1. Eo ipso patet conditionem rescissoriam seu resolutoriam neces­ sario esse contra substantiam Matrimonii, utpote contra indissolu­ bilitatem. 2. Non autem confundenda est conditio contra substantiam Matri­ monii cum sitnplici errore circa naturam vel qualitates Matrimonii, de quo infra, n. 513. 6. Conditio de futuro contingenti licito tum in foro interno tum in foro externo (can. 1092, 3) valorem Matrimonii suspendit usquedum conditio impleatur; impleta autem conditione, Matrimo­ nium eo ipso ht validum, etiam antequam haec impletio sit nota, etiam sine renovatione consensus, nisi (pro foro externo) haec renovatio a iure requiratur. E. g.: Ego te duco (non: te ducam!) si mater mea moritur: talis contractus pro nunc est invalidus, sed per ipsam mortem matris fit validus; ante mortem matris ergo posset utraque pars valide consensum suum retrahere, sed propter fidem datam non potest licite hoc facere sine licentia alterius partis; statim autem ac mater mortua est, etiamsi con­ sensus non sit renovatus, non amplius possunt valide consensum suum retrahere. Renovatio consensus requiritur quandoque in concessione dis­ pensationis ab impedimento dirimente, si conditio fuit: dummodo dispensationem obtineamus : in hoc casu consensus esset reno­ vandus ad validitatem, secus non. Attamen ut omne dubium etiam 410 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 508 pro foro externo levetur, melius est semper renovationem con­ sensus requirere. NOTA. 1. Si conditio est de futuro libero in alia persona, fieri potest ut impletio conditionis prius negetur, postea vero impleatur: e. g. si conditio est : si pater tuus consentit; tunc fieri potest ut pater prius dissentiat, postea vero consentiat. In hoc casu, nisi constet partes conditionem aliter intendisse (e. g. statim ac consentiat) conditio non impleta est et Matrimonium invalidum factum est quando primum pater dissentiit; nec potest consensus superveniens patris illud convalidare, sed requiritur ut post consensum patris novum Matrimo­ nium ineatur: eo ipso enim quod pater semel conscie renuit, Matri­ monium nullum est et contractus exstinctus. 2. Quid autem in simili casu, si pater interrogari nequeat quia inte­ rim mortuus est vel in amentiam incidit? Cum generatim talis con­ ditio non requirat positive consensum patris, sed velit potius nega­ tive dissentionem eius vitare, in hoc casu, cum pater non amplius dissentire possit, Matrimonium validum evadit, nisi constet aliam fuisse contrahentium intentionem. Praestabit autem ut in hoc casu absolute consensum renovent. 3. Uti patet, si reapse, etsi illicite, una pars consensum suum retra­ xerit antequam conditio impleta sit, Matrimonium invalidum est. Consensus enim utriusque sponsi, uti supra, n. 487, vidimus, debet perseverare usque ad momentum quo Matrimonium fit validum. 7. Conditio praesentis promissionis de actione (veZ omissione) futura honesta est vera conditio de praesenti (et non de futuro!), et proinde Matrimonium validum relinquit, si promissio sincere datur. Talis conditio nullo modo est suspensiva, et sedulo distin­ guenda est a conditione suspensiva de futuro. Ad illam redu­ cenda est omnis conditio de omissione in futuro, e. g. si non me impedis in exercitio officiorum religiosorum. Cum enim contrac­ tus matrimonialis sit irrescindibilis, talis conditio non potest esse rescissoria; cum e contra conditio non sit implenda actu posi­ tivo, sed e contra omissione, nunquam impleta esset, et proinde esset suspensiva in aeternum ; quare necessario debet interpre­ tari tanquam promissio praesens : si nunc promittis te nunquam me impediturum in exercitio officiorum religionis. Si postea compars conditionem talem non observat, hoc validitatem Matrimo­ nii non afficit, etsi possit esse causa separationis tori et cohabitationis (cf. n. 486). 411 η. 509 DE MATRIMONIO 8. Conditio praesentis promissionis de actione {vel omissione) futura turpi similiter est vera conditio de praesenti. Quoad va­ lorem Matrimonii autem distinguendum est : a) Si conditio (promissio) adiecta est tanquam conditio sine qua non, Matrimonium est invalidum, quia tunc conditio quasi intrat, et proinde vitiat ipsum obiectum contractus, et contractus de re illicita est invalidus: ita, si tanquam conditio sine qua non exigitur promissio copulae onanisticae, etiam certo tempore exercendae, e. g. post nativitatem primi filii, Matrimonium est invalidum. b) Si vero conditio (promissio) non additur tanquam condi­ tio sine qua non (et plerumque ita erit), et promissio sincere data est, Matrimonium est validum, etsi promissio propter illiceitatem obiecti sit invalida et teneri neque debeat neque possit. NOTA. Ex dictis apparet quantae difficultates et quanta dubia oriri possint ex addita conditione praesertim de futuro; quapropter nonnisi raro et gravi de causa additio talis conditionis permittenda est. 509. — SCHOLION I. De Matrimonio sub conditione non pro­ creandi prolem vel numerum prolis limitandi. Cum agatur de omissione actus (copulae aptae), hic casus re­ ferendus est ad supra dicta sub n. 508, 7-8. lamvero non procreare prolem vel numerum limitare, possibile est duplici modo: mediis licitis (continentia) vel mediis illicitis (onanismo). Si ergo Matrimonio adiicitur conditio non procreandi prolem vel numerum limitandi mediis licitis, Matrimonium validum est. Huc referendum est sic dictum « Matrimonium losephinum » cum pacto nunquam consummandi Matrimonium, quale fuit inter S. loseph et B. Mariam Virginem, quod proculdubio fuit verum Matrimonium validum. Si autem Matrimonio adiicitur conditio non procreandi prolem vel numerum limitandi mediis illicitis, distinguendum est: si haec conditio est conditio sine qua non, Matrimonium est invalidum ; si autem non est conditio sine qua non, Matrimonium est vali­ dum, sed conditio seu promissio est invalida et servari nullo modo potest. 412 n. 510-511 CONTRACTUS MATRIMONIALIS 510. — SCHOLION II. De revocatione conditionis. Agitur hic solum de conditione suspensiva de futuro, quae Ma­ trimonii validitatem suspendit usque ad impletionem conditionis, et de conditione promissionis praesentis de actione futura (cf. n. 508, 7-8). Conditio enim simpliciter de praesenti vel praeterito effectum suum iam habet, et proinde revocari non potest. Si conditio suspensiva de futuro ex mutuo consensu vel saltem ex parte illius qui conditionem posuit, revocatur, consensus ma­ trimonialis eo ipso fit absolutus, et proinde Matrimonium fit va­ lidum; requiritur autem ut revocatio conditionis coniugi intime­ tur. Non autem requiritur ut consensus in forma iuridica reno­ vetur; expedit tamen ut parocho et testibus notificetur. Conditio promissionis de actione futura potest ex mutuo con­ sensu revocari, ita ut coniuges promissionem suam servare non amplius teneantur. Uti patet, si promissio fuit iuramento vel voto firmata, requiritur dispensatio. ' / Ü |l I 2. Defectus consensus. 511. — Qualis esse debeat consensus, supra, n. 487, diximus. Unde pluribus ex causis potest consensus deficere : a) Defectus usus rationis. Ad valide contrahendum utraque pars debet habere usum rationis actualem si per seipsum con­ trahit, vel saltem habitualem si per procuratorem. Ita perfecta ebrietas vel dormitio tempore quo consensus praebetur, impedi­ ret validitatem contractus ; perfecta ebrietas vel dormitio in contrahente per procuratorem impediret validitatem tempore quo mandatum committitur, non vero tempore quo procurator man­ datum exsequitur seu quo procurator consensum praebet. Similiter amentia perpetua vel saltem habituali laborantes, non possunt valide contrahere Matrimonium; in lucidis intervallis, si quae habent, considerandum est in singulis casibus utrum suffi­ cientem habeant usum rationis ad tanti momenti actum ponen­ dum. Quid sit de nupturiente qui in amentia incidit postquam man­ datum dederit procuratori, sed antequam hic mandatum exsecu­ tus sit, cf. supra, n. 502. 413 η. 512-513 DE MATRIMONIO 512. — b) Ignorantia. Ignorantia naturae Matrimonii, scii, igno­ rantia ipsius obiecti Matrimonii, reddit Matrimonium invalidum. Non tamen videtur ignorantia circa necessitatem copulae ad pro­ creandam prolem reddere Matrimonium invalidum. 513. — c) Error. Error in contractu intelligitur consensus in conventionem non intentam ; in contractu matrimoniali versari potest vel circa vitam communem, vel circa compartem. Error potest esse substantialis vel accidentalis. Substantialis est si versatur circa essentialia vitae communis vel circa ipsam personam compartis; accidentalis est si versatur circa modos accidentales vitae communis vel circa qualitates accidentales compartis. Error qui versatur circa essentialia vitae communis idem est ac ignorantia circa naturam Matrimonii, de qua supra, n. 512. Error simplex circa Matrimonii unitatem vel indissolubilitatem vel sacramentalitatem, etiamsi det causam contractui, non vitiat consensum matrimonialem (can. 1084). Error substantialis circa ipsam personam compartis provenire potest ex eo quod sponsi se invicem ante Matrimonium non co­ gnoverint vel in ipsa celebratione se invicem non videant. Sic, praesertim si plura Matrimonia simul celebrantur, facile evenire potest ut una sponsa pro alia tali sponso copuletur. Talis error circa personam certe reddit Matrimonium invalidum, nisi nuptu­ riens intendat contrahere cum illa persona hic praesente quae­ cumque sit, etiamsi non sit illa quam esse exspectabat. Item si persona alteri simillima (sosia, sosie, dubbelganger, Doppel­ ganger) personae intentae substituitur, praesertim si characteristicas illius imitaverit, adesse potest error personae, et proinde Matrimonium invalidum. Error accidentalis circa vitam communem vel circa modum vitae communis ducendae non irritat Matrimonium, nisi sit ex­ pressus tanquam conditio sine qua non. Error accidentalis circa personam (qualitatem personae), etsi det causam contractui, Matrimonium non irritat nisi error quali­ tatis redundet in personam vel (iure mere ecclesiastico) persona libera contrahat cum persona quam liberam putat cum sit serva 414 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 514-515 servitute proprie dicta (can. 1083). Difficultas habetur in diiudicando utrum qualitas in qua habetur error, redundet in personam annon. Uti principium generale dici potest: qualitas illa redundat in personam, quae vel illam personam unice indicat vel ita di­ recte, principaliter et voluntate praevalente (iuxta alios : volun­ tate exclusiva) in ea intenditur, ut illa qualitas sit tota ratio Ma­ trimonii. Ita si mulier vult nubere filio primogenito talis regis qua primogenito, haec qualitas redundat in personam, quia primogenitura designat unice illam personam; si vero vult nubere ei qua filio talis regis, qualitas primogeniturae non redundat in personam, et error quo nuberet secundogenito non invalidaret Matrimonium ; si quis medicus vellet nubere tali personae unice quia illam putat esse capacem ad curandos infirmos, error quo incapaci nuberet, invalidaret Matrimonium, quia haec qua­ litas redundat in personam. Invaliditas Matrimonii ex illo errore accidentali quo persona libera contrahat cum persona quam liberam putat cum sit serva servitute proprie dicta, est iuris ecclesiastici, et proinde Matri­ monium infidelium cum tali errore est validum nisi haec qualitas redundet in personam. 514. — d) Fictio. Si in una parte consensum externum vera voluntas interna consentiendi non comitatur, Matrimonium est invalidum. Internus autem animi consensus semper praesumitur confor­ mis verbis vel signis in celebrando Matrimonio adhibitis. 515. — e) Vis et metus. Invalidum est Matrimonium initum ob vim vel metum gravem ab extrinseco iniuste incussum, a quo ut quis se liberet, eligere cogatur Matrimonium; nullus alius metus, etiamsi det causam contractui, Matrimonii nullitatem secum fert (can. 1087). Notiones vide vol. I, n. 27. Ut ergo metus gravis Matrimonium invalidum reddat, requiri­ tur 1) ut sit ab extrinseco iniuste incussus; 2) metum passus non possit sese ab eo liberare nisi per consensum in Matrimo­ nium. Probabilius autem requiritur insuper ut ille metus sit in­ 415 η. 516 DE MATRIMONIO cussus ad Matrimonium extorquendum : nam non videtur metus invalidare Matrimonium, quod quis eligit tanquam medium eva­ dendi crudelitatem patris e. g. in ebrietate furentis. NOTA. Disputatur inter Auctores utrum Matrimonium ex metu gravi sit invalidum ex iure naturali an ex iure ecclesiastico: haec quaestio momentum habet in diiudicando Matrimonio infidelium ex metu gravi contracto; si enim can. 1087 nihil est nisi declaratio legis na­ turae, valet etiam pro infidelibus. Cum autem disputetur, dicendum Matrimonium infidelium initum ob metum gravem ab extrinseco iniuste incussum, a quo ut se liberet eligere coactus sit Matrimonium, esse dubie validum. lamvero in dubio de valore Matrimonii, standum est pro eius valore (can. 1014) excepto Privilegio Fidei, quando scii, unus ex dubie ligatis convertitur ad Fidem (can. 1127): itaque posset pars conversa ita dubie ligata novum Matrimonium inire sine inter­ pellatione prioris coniugis: de valore prioris Matrimonii enim iudicandum est in favorem libertatis neo-conversi (cf. n. 492). In Matrimonio baptizati cum non-baptizato, si pars baptizata gravem metum passa est, Matrimonium invalidum est; si vero pars nonbaptizata gravem metum passa est, Matrimonium dubium est et proinde practice validum: Ecclesia enim irritat Matrimonium sub­ iecti sui (baptizati) gravem metum passi, non vero Matrimonium non-baptizati eumdem metum passi, etiamsi coniux eius (qui nullum metum passus est) sit fidelis: in infidelem enim iurisdictionem non habet nisi indirecte, mediante fideli. 516. — SCHOLION. Utrum scientia vel opinio nullitatis Matri­ monii impediat verum consensum. Ex can. 1085 patet scientiam vel opinionem nullitatis Matri­ monii non necessario impedire verum consensum. Etenim scien­ tia vel opinio fertur in invaliditatem ipsius contractus propter defectum in ipso contractu vel in persona contrahente; hoc au­ tem non impedit quominus vere velit obiectum contractus seu vitam communem perpetuam et exclusivam cum tali persona ad fundandam novam familiam : in hoc velle autem consistit verus consensus. Dici potest illum stupide agere qui ita mediis ineptis vult, sed potest vere velle; eodem modo ac moriens scienter testamentum faciens modo invalido, non potest dici non vere ul­ timam suam voluntatem exprimere. 416 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 517-519 3. Defectus formae. 517. — Supra, n. 501-506, diximus qualis sit forma servanda in celebratione Matrimonii. Matrimonium in quo, nisi ab illa dis­ pensatum fuerit, haec forma non servatur, est invalidum. Defectus formae potest esse eo quod nupturientes coram paro­ cho cum duobus testibus contrahere negligunt, vel eo quod sa­ cerdos assistens non sit rite delegatus (parochus extra territo­ rium, sacerdos non determinate delegatus ad casum determina­ tum) vel tandem eo quod consensus non sit rite manifestatus (per procuratorem invalide delegatum vel quia sponsi et testes seinvicem neque videre neque audire possunt). De his omnibus supra sufficienter dictum est. 4. Impedimenta dirimentia. NOTA. Impedimentum dirimens per se est quidquid impedit validitatem Matrimonii: defectus formae, defectus consensus, et inhabilitas per­ sonae ad Matrimonium contrahendum. Hic autem impedimentum dirimens intelligimus in sensu canonico mox definiendo. 518. — DEFINITIO. Impedimentum dirimens est circui II stan­ tia personam inhabilitans ad tale Matrimonium contrahendum, etiamsi in debita forma verum consensum praebeat. Explicatur. Personam inhabilitans : impedimentum dirimens ergo directe afficit personam, non autem voluntatem contrahen­ tis. Per illud ipsa persona fit inhabilis non ad dandum verum consensum in debita forma, sed ad Matrimonium saltem cum tali persona contrahendum. 519. — DIVISIO. Impedimenta dirimentia sunt: 1. luris naturalis vel turis ecclesiastici : iuris naturalis si in ipsa natura humana fundantur; iuris ecclesiastici si ab aucto­ ritate ecclesiastica sunt statuta. NOTA. Hacc distinctio est magni momenti; nam impedimentis iuris natu­ ralis subiiciuntur omnes homines tum baptizati tum non-baptizati; 417 η. 519 DE MATRIMONIO impedimentis iuris ecclesiastici subiiciuntur soli et omnes baptizati (etiam haeretici, nisi explicite excipiantur) exceptis Orientalibus; nonbaptizati impedimentis iuris ecclesiastici non tenentur, sed tenentur impedimentis iuris civilis legitime statutis (cf. n. 416). 2. Publica vel occulta: publica sunt si in foro externo probari possunt; occulta si in foro externo probari non possunt. Probari potest per publicum vel privatum documentum (e. g. libris paroecialibus), per duos testes fide dignos de propria scien­ tia sub iuramento testantes, per testem qualificatum qui deponit de rebus in officio gestis, per examen peritorum, quandoque per confessionem (non sacramentalem !) partium, praesertim si con­ tra seipsos testantur. Disputatur utrum sit publicum impedimentum quod probari quidem posset per testes, sed de facto probari nequit quia testes recusant testificari. NOTA. 1. Ab impedimento publico vel occulto sedulo distinguendus est casus publicus vel occultus: impedimentum publicum est si probari potest in foro externo; casus est publicus si publice notus est. Ita impedimentum criminis est publicum si duo testes adfuerunt cri­ mini; si autem illi testes non divulgabunt hoc crimen, casus est occultus. 2. Impedimentum publicum potest postea fieri occultum, si scii., e. g. propter destructionem documentorum, non amplius in foro externo probari potest; similiter impedimentum occultum potest fieri publi­ cum, e. g. propter inventionem documenti. 3. Gradus maioris vel gradus minoris: haec distinctio est meri iuris ecclesiastici, et momentum habet solum pro dispensatione obtinenda; minoris gradus sunt illa quae in can. 1042 ut talia designantur; reliqua sunt maioris gradus. 4. Absoluta vel relativa: absoluta sunt quae inhabilem faciunt ad quodeumque Matrimonium ineundum, scii, impotentia abso­ luta, aetas, vinculum, ordo sacer, professio solemnis ; relativa sunt quae inhabilem faciunt non ad omne Matrimonium, sed ad Matrimonium cum tali persona (vel cum tali classe personarum) ineundum, e. g. impotentia relativa, consanguinitas, affinitas, disparitas cultus, etc. 418 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 520-521 5. Perpetua vel temporaria: perpetua sunt quae vel nunquam vel sola dispensatione removeri possunt, e. g. consanguinitas, ordo sacer, etc.; temporaria sunt quae decursu temporis (uti aetas) vel aliqua libera actione (conversio pro disparitate cultus) cessare possunt. 6. Certa vel dubia: certa sunt quae exsistere sciuntur; dubia sunt de quorum exsistentia dubitatur, quia dubitatur sive de am­ bitu legis (dubium iuris) sive de exsistentia facti in quo fundatur impedimentum (dubium facti) sive de utroque (dubium iuris et facti). Ita impedimentum consanguinitatis in primo gradu colla­ terali pro non-baptizatis (dummodo lex civilis nihil statuerit) est dubium dubio iuris; si dubitatur utrum sponsi sint frater et so­ ror, habetur impedimentum dubium dubio facti, et si de utroque simul dubitatur, impedimentum est dubium dubio iuris et facti. 520. — SUBIECTUM. Legi impedimenta iuris naturalis statuenti subiiciuntur omnes homines, etiam non-baptizati. Legi impedi­ menta iuris ecclesiastici statuenti subiiciuntur omnes et soli baptizati ritus latini, etiam haeretici, nisi explicite excipiantur; etiam dubie baptizati tenentur impedimentis iuris ecclesiastici: censendum est validum Baptisma in ordine ad validitatem Ma­ trimonii (S. Off. 9 Sept. 1868). 521. — EFFICACIA. 1. Impedimentum dirimens certum, inva­ lidum reddit Matrimonium quod attentaret omnis homo qui illo impedimento afficitur. Explicatur. Matrimonium: si impedimentum est absolutum, invalidum reddit omne Matrimonium illius hominis; si est rela­ tivum, invalidum reddit talia Matrimonia ad quae refertur: ita impedimentum consanguinitatis invalidum reddit omne Matri­ monium quod talis homo attentaret cum consanguineis lineae rectae vel cum consanguineis trium graduum lineae collateralis. Attentaret : nam revera nullum Matrimonium fit, etiamsi verus consensus in debita forma detur. Impedimentum dirimens ergo non solvit Matrimonium, sed impedit quominus fiat. Qui illo afficitur: vide supra, de subiecto, n. 520. 419 28 - Hermes, Theol. Mcr. - in. η 522 DE MATRIMONIO 2. Ignorantia impedimenti non impedit eius efficaciam. Impedimentum irritans directe personam facit inhabilem, ad quod nulla cognitio requiritur; sicut ignorantia morbi non im­ pedit quominus morbus vires hominis adimat. 3. Impedimentum dirimens dubium iuris naturalis, Matrimo­ nium invalidum reddit si reapse exsistit, et proinde practice Ma­ trimonium dubium relinquit. Unde ante Matrimonium ab eo contrahendo abstinendum est, nisi dubium per solum Matrimonium licite solvi possit (impo­ tentia dubia); post Matrimonium contractum, standum est pro valore Matrimonii (excepto Privilegio Fidei) (cf. n. 492). 4. Impedimentum dirimens dubium iuris ecclesiastici, si du­ bium est iuris, non obligat (can. 15), et proinde Matrimonium validum relinquit; si dubium est facti, Matrimonium invalidum reddit si reapse exsistit, et proinde practice Matrimonium du­ bium relinquit. 5. Impedimentum etiam perpetuum cessat (seu Matrimonio non obstat) vel cessante causa vel per dispensationem. Per dispensationem subiectum lege inhabile, fit habile. 522. — SCHOLION. Utrum impedimentum dirimens invalidet Matrimonium in impossibilitate petendi dispensationem. Uti patet agitur de solis illis impedimentis in quibus Ecclesia dispensare potest et solet. Sola impossibilitas dispensationem petendi certe non impedit quominus impedimentum dirimens Matrimonium invalidet. Sed si simul accedat necessitas Matrimonium tale ineundi, saltem ex epikeia videtur impedimentum dirimens dispensabile non valere, et proinde Matrimonium non invalidare, imo nec impedire. Illa autem necessitas non debet absolute sumi, sed talis ut, hoc Ma­ trimonio reiccto, aliud conveniens inire vix possit, e. g. quia aliae compartes convenientes vix adsunt : uno verbo, circumstantiae tales sint ut, si peti possit, certe obtineretur. Ita si quidam pagus catholicus, esset e. g. propter bellum om­ 420 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 523 nino seclusus a sacerdote facultatem dispensandi habente, et praevidentur hae circumstantiae longius duraturae, possent ibi Christiani valide inire Matrimonium etiam cum consanguineis in tertio gradu, si alia compars convenienter haberi nequeat; non vero cum paganis, si compars Christiana convenienter haberi possit. Revera, S. Off. die 27 ian. 1949 respondit Matrimonia sine for­ ma canonica et cum quovis impedimento iuris ecclesiastici a quo Ecclesia dispensare solet, habenda esse ut valida, quando fideles, e. g. in terra Sinarum a communistis occupata, debitam dispensa­ tionem non vel nonnisi cum gravissimo incommodo petere, neque a Matrimonio abstinere vel illud differre possunt. Quoad cau­ tiones in disparitate cultus, cf. Cautiones aequipollentes (n. 560). 523. — DISPENSATIO. Dispensatio est relaxatio legis qua sponsi habiles efficiuntur ad hoc Matrimonium ineundum. Divisio. 1. Dispensatio est pro /oro interno vel pro foro externo prout solum in foro conscientiae valet, vel etiam in publico adhiberi potest. Dispensatio pro foro interno datur quando im­ pedimentum est occultum nec unquam publicum evadet; pro foro externo datur quando impedimentum est publicum vel sal­ tem periculum est ne publicum evadat. Si casus est occultus et sponsi nolunt pro foro externo dispensationem petere, dari potest dispensatio pro foro interno, sed melius est tunc in foro extrasacramentali. Dispensatio pro foro externo includit dispensationem pro foro interno, sed non e converso; quare, si postea impedimentum fit publicum, et dispensatio pro foro interno tantum data est, nova requiritur dispensatio pro foro externo; attamen, si dispensatio pro foro interno extrasacramentali data est, alia pro foro externo postea non requiritur: quare in libro secreto archivi est inscri­ benda ut, si necesse fuerit, dispensatio probari possit. 2. Dispensatio est in forma gratiosa vel in forma commissoria vel in forma mixta. In forma gratiosa est quae immediate spon­ sis conceditur, uti fieri solet quando Missionarius vi facultatum dispensat ; in forma commissoria est quae episcopo vel parocho 421 η 524-525 DE MATRIMONIO \el confessario committitur exsequenda (facultas dispensandi ad casum : exsecutor voluntarius) : haec forma in usu est apud S. Se­ dem; quomodo haec exsecutio fieri debeat, infra dicetur, n. 535; in forma mixta est quae directe a Superiore conceditur sed per exsecutorem necessarium intimatur : haec adhibetur quando Missionarius, nondum habens cautiones scriptas, dispensat a disparitate cultus, sed dispensationem intimandam committit catechistae qui prius cautiones scriptas exigat (exsecutor necessarius). 524. — Auctor. 1. Summus Pontifex potest dispensare in om­ nibus impedimentis iuris ecclesiastici. Hanc potestatem exercere solet per S. Congregationes (de Sa­ cramentis, S. Officii, etc.; pro foro interno tantum per S. Paenitentiariam). Etsi in omnibus dispensare possit, in quibusdam tamen dis­ pensare non solet : a) nunquam dispensat ab impedimento Ordinis Episcopatus ; similiter nunquam dispensat ab impedimentis quae non certe sunt iuris mere ecclesiastici ; b) rarissime dispensat ab impedimento Ordinis Presbyteratus, ab impedimento criminis orto ex coniugicidio notorio, ab impe­ dimento affinitatis in linea recta orto ex Matrimonio consum­ mato ; c) raro dispensat ab impedimento aetatis infra a. 14 pro viris et a. 12 pro mulieribus, ab impedimento Ordinis Diaconatus vel Subdiaconatus, ab impedimento Professionis Solemnis, ab impe­ dimento criminis orto ex coniugicidio occulto, ab impedimento affinitatis in linea recta ultra primum gradum. Saltem sub a) et b) enumerata, debent inter « indispensabilia » numerari; imo sunt nonnulli Auctores qui, arguentes ex can. 10431045 putant illa esse sola impedimenta « a quibus Ecclesia dis­ pensare non solet ». 525. — 2. Ordinarius loci (ergo etiam Vicarius Generalis vel De­ legatus) dispensare potest : a) In dubio facti ab impedimento a quo Romanus Pontifex dispensare solet (in dubio iuris impedimentum non valet). CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 526 b) Urgente mortis periculo ab omnibus impedimentis iuris ec­ clesiastici excepto impedimento Presbyteratus et affinitatis in linea recta consummato Matrimonio (can. 1043). Requiritur 1) ut alterutra pars quacumque de causa sit in mor­ tis periculo; 2) ut fiat ad consulendum conscientiae vel legiti­ mation! prolis. Uti patet, si agitur de impedimento disparitatis cultus vel mixtae religionis, requiruntur insuper cautiones (cf. n. 560). c) Quoties impedimentum detegatur quando omnia parata sunt ad nuptias, nec Matrimonium differri possit usquedum dispensa­ tio a S. Sede obtineatur (can. 1045), ab iisdem impedimentis ac sub b). Requiritur 1) ut dispensans impedimentum detegat quando omnia parata sunt ad nuptias, etiamsi alii, e. g. sponsi, illud antea noverint; imo etiam si illud dispensans antea noverit, sed solum nunc uti impedimentum agnoscit ; e. g. si iam novit sponsos esse consanguineos, sed nunquam advertit hoc esse impedimentum eorum Matrimonio. Omnia parata sunt, non tantum si ad eccle­ siasticam celebrationem omnia sunt parata (publicationes factae, sponsi examinati, etc.), sed etiam si amici pro celebratione ex­ terna iam sunt invitati, etc.; 2) ut Matrimonium sine probabili gravis mali periculo differri non possit usquedum a S. Sede dis­ pensatio obtineatur. NOTA. Ergo non sufficit ut omnia parata sint ad nuptias quando dispen­ satio conceditur, sed requiritur ut impedimentum tunc detegatur. Si ergo impedimentum prius notum fuerit, sed negligitur dispen­ satio usque dum tempus deficiat, invalida est dispensatio. d) In urgente necessitate, si difficilis sit recursus ad S. Sedem, et simul in mora sit periculum gravis damni, ab omnibus impe­ dimentis a quibus S. Sedes dispensare solet (can. 81). e) Quoad facultates Ordinariis Missionum concessas vide Fa­ cultates, p. 84. 526. — 3. Parochus et sacerdos assistens in forma extraordi­ naria dispensare possunt: a) Urgente mortis periculo eodem modo ac Ordinarius loci, dummodo hic adiri nequeat (saltem mediis ordinariis, quibus 423 η. 527 DE MATRIMONIO non includitur telegramma vel telephonium : Comm. Int. Cod. 12 Nov. 1922). Potest adhiberi haec facultas etiamsi alius sacerdos potestate delegata munitus adiri posset, dummodo Ordinarius loci adiri nequeat. b) Quoties impedimentum detegatur quando omnia parata sunt ad nuptias nec Matrimonium differri possit, eodem modo ac Or­ dinarius loci, sed solum pro casibus occultis in quibus ne loci quidem Ordinarius adiri possit vel nonnisi cum violatione secreti. Requiritur ut 1) sacerdos detegat impedimentum quando om­ nia parata sunt ad nuptias (vide explicationes supra, n. 525, c); 2) casus sit occultus, saltem de facto, etiamsi impedimentum sit publicum (cf. n. 519); 3) Matrimonium differri nequeat; 4) Or­ dinarius loci vel adiri nequeat vel nonnisi cum violatione secreti : agitur enim de casu occulto. Hoc secretum non debet esse secre­ tum sacramentale, sed potest etiam esse professionale vel commis­ sum : hoc autem facile haberi potest, cum Ordinarius absque difficultate scire possit de quonam Matrimonio agatur. NOTA. 1. Quinam hic sub nomine parochi venire debeant vide supra, n. 437 et 501. Missionarii ergo rectores districtuum etiam hic non videntur ab hac facultate excludendi. Videant insuper quasnam facultates ab Ordinario suo delegatas receperint (cf. Facultates, p. 84). 2. Sacerdos delegatus ad assistendum Matrimonio in forma ordi­ naria, per se nullam habet facultatem dispensandi; potest autem parochus (vel Ordinarius) eam ei delegare. 527. — 4. Confessarius dispensare potest: a) Urgente mortis periculo eodem modo ac Ordinarius loci, sed solum pro foro interno in actu confessionis sacramentalis, et dummodo Ordinarius loci adiri nequeat (can. 1044). Si ergo impedimentum est publicum, postea adhuc petenda est dispensatio pro foro externo. NOTA. Non apparet cur, ut quidam tenent, restringenda sit haec facultas ad casus occultos, cum ipse canon illam ad solum forum internum sacramentalcm restringat. Dicunt timendos esse abusus ex parte paenitentum, ct inde collisiones inter forum internum et forum ex­ ternum Sed abusus timendi non restringunt potestatem concessam. 424 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 528 b) Quoties impedimentum detegatur quando omnia parata sunt ad nuptias nec Matrimonium differri potest, eodem modo ac Or­ dinarius loci, sed solum pro casibus occultis in quibus ne loci Ordinarius quidem adiri possit vel nonnisi cum violatione secreti, et pro foro interno tantum in actu sacramentalis confessionis. Explicationes vide supra, n. 526, b). 5. Quoad facultates ab Ordinario loci suis sacerdotibus dele­ gatas vel subdelegatas, videat unusquisque proprias facultates. Cf. Facultates, p. 84 ss. NOTA. 1. Si petitio dispensationis iam ad S. Sedem missa est, Ordinarii locorum (et etiam sacerdotes ab eis delegati) suis facultatibus, si quas habeant, ne utantur nisi ex gravi urgentique causa; et hoc in casu statim S. Sedem de re moneant. 2. Si plura sunt impedimenta, et sacerdos ab aliquo eorum dispen­ sare non potest, a nullo dispensare potest, sed debet pro omnibus ab eodem Superiore petere dispensationem; quodsi autem de qui­ busdam iam dispensaverit, et postea tantum noverit adhuc alia esse impedimenta a quibus dispensare non potest, prima dispensatio valida est; similiter, si postquam dispensationem iam petierit, aliud invenit impedimentum a quo dispensare valet, non debet iterum ad superiorem recurrere. Si autem ab impedimentis occultis dispensare potest, facultate sua uti potest etiamsi quaedam adsint impedimenta publica a quibus dispensare non potest: nam in petitione dispensationis pro impedi­ mentis publicis nulla mentio facienda est de impedimentis occultis. Non vero e converso (cf. n. 534). 3. Inferior ita licite et valide dispensans a quibusdam impedimentis dum pro aliis dispensationibus recurrere debeat ad Superiorem, suam dispensationem non concedat antequam dispensatio a Supe­ riore data sit. 528. — SCHOLION. Utrum dispensationem dare possit ignorans exsistentiam impedimenti. Etsi valida sit talis dispensatio, si impedimentum revera ex­ sistit, nemo tamen licite illam dare potest, nisi habeat seriam suspicionem de exsistentia impedimenti. Valida est si omnia re­ quisita ad validam dispensationem adsunt (voluntas dispensandi, externe manifestata, iusta causa); sed illicita est propter despec­ tum legum quem talis modus agendi producit. Si autem habetur 425 η. 529-530 DE MATRIMONIO seria suspicio de exsistentia impedimenti, licite datur dispensatio ad cautelam, dummodo causa adsit. 529. — Subiectu II . Auctor dispensationis potest valide dispen­ sare omnes sibi subditos. Sicut infideles quandoque indirecte quodam impedimento ecclesiastico teneri possunt (e. g. consan­ guinitatis), ita auctor dispensationis, dispensando compartem catholicam, etiam indirecte dispensat partem infidelem. Romani Pontificis subditi evidenter sunt omnes baptizati ubi­ que terrarum. Ordinarius loci et parochus dispensare possunt 1) omnes qui sive domicilium sive quasi-domicilium in suo territorio habent, etiamsi ipse Ordinarius vel parochus vel ipse subditus (vel uter­ que) extra territorium actu degat; 2) omnes qui (tanquam pere­ grinus vel vagus) actu in suo territorio degunt. Si impedimentum utrumque nupturientium afficit (e. g. consanguinitas, crimen), per dispensationem unius etiam alter dispensatur, etiamsi hic alter non sit subditus. Sacerdos assistens in forma extraordinaria, uti patet, non po­ test nisi ad casum dispensare. Confessarius dispensare potest solos suos paenitentes, uti pa­ tet ex eo quod solum in actu confessionis dispensare potest. Qui facultate delegata generali munitus est, dispensare potest omnes subditos delegantis (sive in territorio domicilium habeant sive non) sed solum intra territorium. NOTA. Dispensatio dari potest etiam nescienti, saltem pro foro interno; plerumque tamen, nisi adsit gravis ratio non monendi, convenit, imo necessarium est, sponsos de data dispensatione monere ne, si postea de impedimento instruuntur, incipiant quaestiones de vali­ ditate Matrimonii. 530. — Causae. Necessitas causae proportionatae ad liceitatem, et apud Romano Pontifici inferiores etiam ad validitatem dispen­ sationis, patet ex dictis vol. I, n. 95. Quo gravius est impedimentum, eo graviores etiam requirun­ tur causae. Causae dicuntur finales seu niotivae si per se (sive singillatim 426 CONTRACTUS MATRIMONIALIS η· 530 sive plures insimul) sufficiunt ad obtinendam dispensationem, ita ut ab eis vere pendeat concessio dispensationis; impulsivae, si per se non sufficiunt, sed auctorem impellunt ad dispensationem concedendam, ita ut propter eas facilius et citius concedatur. Alia distinctio est inter causas canonicas et non-canonicas. Ca­ nonicae sunt illae 16 quas S. Sedes uti finales habet in re matri­ moniali, et quas S.C.P.F. 9 Maii 1877 enumeravit: 1. Angustia loci sive absoluta sive relativa (ratione tantum oratricis), cum scii, in loco originis vel etiam domicilii cognatio feminae ita sit propagata, ut alium paris conditionis, cui nubat, invenire nequeat, nisi consanguineum vel affinem, patriam vero deserere sit ei durum. 2. Aetas feminae superadulta, si scii, vigesimum quartum aeta­ tis annum iam egressa hactenus virum paris conditionis, cui nu­ bere possit, non invenit. Haec vero causa non suffragatur viduae, quae ad alias nuptias convolare cupit. 3. Deficientia vel incompetentia dotis, si nempe femina non ha­ beat actu tantam dotem, ut extraneo aequalis conditionis, qui neque consanguineus neque affinis sit, nubere possit in proprio loco, in quo commoratur. Quae causa magis urget, si mulier pe­ nitus indotata exsistit, et consanguineus vel affinis eam in uxorem ducere aut etiam convenienter ex integro dotare paratus sit. 4. Lites super successione bonorum iam exortae vel earundem grave aut imminens periculum. Si mulier gravem litem super successione bonorum magni momenti sustineat, neque adest alius, qui, litem huiusmodi in se suscipiat propriisque expensis prosequatur praeter illum, qui ipsam in uxorem ducere cupit, dispensatio concedi solet; interest enim reipublicae, ut lites extinguantur. Huic proxime accedit alia causa, scii, dos litibus in­ voluta, cum nimirum mulier alio est destituta viro cuius ope bona sua recuperare valeat. Verum huiusmodi causa nonnisi pro remotioribus gradibus sufficit. 5. Paupertas viduae, quae numerosa prole sit onerata et vir eam alere polliceatur. Sed quandoque remedio dispensationis succurritur viduae ea tantum de causa, quod iunior sit atque in periculo incontinentiae versetur. 427 η. 530 DE MATRIMONIO 6. Bonum pacis, quo nomine veniunt nedum foedera inter re­ gna et principes, sed etiam exstinctio gravium inimicitiarum, rixarum et odiorum civilium. Haec causa adducitur vel ad ex­ stinguendas graves inimicitias, quae inter contrahentium consan­ guineos vel affines ortae sunt quaeque Matrimonii celebratione omnino componerentur, vel quando inter contrahentium consan­ guineos et affines inimicitiae graves viguerint et, licet pax inter eos iam inita sit, celebratio tamen Matrimonii ad ipsius pacis firmationem conduceret. 7. Nimia, suspecta, periculosa familiaritas necnon cohabitatio sub eodem tecto, quae facile impediri non possit. 8. Copula cum consanguinea vel affine vel alia persona impe­ dimento laborante praehabita, et praegnantia ideoque legitimatio prolis, ut nempe consulatur bono prolis ipsius et honori mulie­ ris, quae secus innupta maneret. Haec profecto una est ex urgentioribus causis, ob quam etiam plebeis dari solet dispensatio. 9. Infamia mulieris ex suspicione orta, quod illa, suo consan­ guineo aut allini nimis familiaris, cognita sit ab eodem, licet suspicio sit falsa, cum nempe, nisi Matrimonium contrahatur, mulier graviter diffamata vel innupta remaneret vel disparis con­ ditionis viro nubere deberet aut gravia damna orirentur. 10. Revalidatio Matrimonii, quod bona fide et publice contrac­ tum est; quia eius dissolutio vix fieri potest sine publico scan­ dalo et gravi damno, praesertim feminae. At si mala fide sponsi nuptias inierunt, gratiam dispensationis minime merentur, sic disponente Concilio Tridentino sess. 24, c. 5 de reformatione Matrimonii. NOTA. Hodierna praxis tamen mitior est, et dispensatio conceditur etiam si uterque in mala fide Matrimonium inierit, dummodo serio pro­ mittant emendationem. 11. Periculum matrimonii mixti vel coram acatholico ministro celebrandi. Quando periculum adest, quod volentes Matrimonium in aliquo (impedimento), etiam ex maioribus gradibus, contra­ here, ex denegatione dispensationis ad ministrum acatholicum accedant pro nuptiis celebrandis, spreta Ecclesiae auctoritate, iusta invenitur dispensandi causa; quia adest non modo gravis­ 428 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 531 simum fidelium scandalum, sed etiam timor perversionis et de­ fectionis a fide taliter agentium et Matrimonii impedimenta con­ temnentium, maxime in regionibus ubi haereses impune grassan­ tur. Idem dicendum de periculo, quod pars catholica cum acatholico Matrimonium celebrare audeat. 12. Periculum incestuosi concubinatus. 13. Periculum Matrimonii civilis. Ex dictis consequitur, proba­ bile periculum, quod illi, qui dispensationem petunt, ea non ob­ tenta, Matrimonium dumtaxat civile, ut aiunt, celebraturi sint, esse legitimam dispensandi causam. 14. Remotio gravium scandalorum. 15. Cessatio publici concubinatus. 16. Excellentia meritorum, cum aliquis aut contra fidei catho­ licae hostes dimicatione, aut liberalitate erga Ecclesiam, aut doc­ trina, virtute aliove modo de religione sit optime meritus. NOTA. Merita haec non necessario sunt ipsorum contrahentium, sed etiam parentum aut progenitorum. Causae non-canonicae praecipuae numerari possunt: a) ex parte oratricis: difficultas inveniendi virum indole, fide, moribus aeque commendabilem ; infirmitas aliique defectus, e. g. illegitimitas natalium, defloratio iam perpessa, etc. ; si oratrix est orbata utroque parente; auxilium parentibus praesertim paupe­ ribus praestandum; b) ex parte oratoris: infirmitas, ita ut indigeat bonae uxoris curatione et solatio; cura prolis susceptae ex Matrimonio prae­ cedenti ; adiutorium uxoris ad gerendam rem domesticam ; c) ex parte utriusque: propositum Matrimonii iam divulgatum, ita ut sine infamia ab illo supersederi nequeat; virtutes et boni mores utriusque; bonum parentum. (Ex Prümmer, III, 865). 531. — SCHOLION. De dispensatione neganda indignis. Contra Cappello tenet Payen (I, 732 ss.) dispensationem negan­ dam esse iis qui prorsus sunt indigni. Prorsus indignos autem nominat tales qui nunquam dispensationem petent, e. g. apostatas 429 η. 532 DE MATRIMONIO qui ad Ecclesiam reverti recusant, qui formam iuridicam Matri­ monii observare renuunt vel tam mali sunt ut ad Matrimonium coram Ecclesia contrahendum admitti nequeant. In his casibus ergo dispensatio, si daretur, danda esset insciis vel saltem non petentibus, et forsan respuentibus ipsis sponsis : quod talem dis­ pensationem dare non sit conveniens, patet. Quare Cappello pro­ babiliter non de iis casibus cogitat, sed de iis quos Payen vocat « minus dignos », scii, illos qui, instituta confessione sacramentali, nequeunt ad absolutionem recipiendam praeparari: ipsis concedenda est dispensatio, ad maiora mala vitanda, nisi melio­ ris voluntatis spes affulgeat et nullum periculum sit in mora. Quodsi una tantum pars indigna sit, altera vero digna, exsi­ stentibus gravibus causis, concedi potest dispensatio propter eam partem dignam. Uti patet, si indignitas secum ferat non-impletionem conditio­ nis ad valorem requisitae (e. g. cautiones pro disparitate cultus), dispensatio dari nequit, quia esset invalida. 532. — Influxus causae in dispensationem. Causa motiva ita influit in valorem dispensationis, ut a) si impedimentum gradus maioris sit, et causa motiva unica revera non adsit (seu sit falsa), dispensatio sit invalida; b) si impedimentum maioris gradus sit, et una saltem causa motiva vera adsit, dispensatio sit valida. NOTA. Levis exaggeratio causae caeteroquin verae, dispensationem non reddit invalidam. Similiter error circa conditionem oeconomicam oratorum (si dispensatio petenda est a S. Sede), non impedit va­ liditatem. c) si impedimentum minoris gradus est, nullus error (etiam mala fide) obreptionis vel subreptionis reddat dispensationem invalidam, etiamsi causa falsa sit unica causa motiva; d) etiam ignorantia exsistentiae causae his principiis nihil mutet, sed si causa revera exsistit, dispensatio valida sit ; si non exsistit, dispensatio ab impedimento gradus maioris est invalida, ab impedimento gradus minoris est valida. Uti patet, ad liceitatem requiritur ut dispensans sciat causam exsistere. 430 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 533 533. — Effectus dispensationis. 1. Dispensatio imprimis tollit ipsum impedimentum, et personas habiles reddit inter se con­ trahendi. 2. Dispensatio ex potestate ordinaria vel ex potestate delegata per indultum generale concessa, eo ipso légitimât prolem si qua ex eis cum quibus dispensatur iam nata vel concepta fuerit, ex­ cepta tamen adulterina et sacrilega. Supponitur, uti patet, subsequens Matrimonium vel convalidatio Matrimonii iam initi. Dispensatio per rescriptum in casibus particularibus concessa, prolem non légitimât : ad eam ergo legitimandam requiritur actus distinctus. 3. Dispensatio ab impedimento consanguinitatis vel affinitatis eo ipso dispensat ab omnibus aliis impedimentis eiusdem speciei et gradus aequalis vel inferioris. Si ergo error est sive in petendo sive in concedendo dispensa­ tionem circa gradum consanguinitatis vel affinitatis, vel circa multiplicitatem huius impedimenti, totum impedimentum tolli­ tur, dummodo gradus super quem dispensatum est, non sit in­ ferior ulli ex exsistentibus, et agatur de impedimento eiusdem speciei (vel consanguinitatis vel affinitatis). NOTA. Error substantialis, sive in petitione sive in concessione dispensa­ tionis, quo scii, erratur in natura impedimenti (e. g. affinitatis loco consanguinitatis; non vero in gradu tantum impedimenti), facit di­ spensationem invalidam; non autem error in nomine petentis, dum­ modo circa personam nullum possit oriri dubium (can. 47). 4. Data a S. Sede dispensatio super Matrimonio rato non con­ summato vel facta, etiam ab Ordinario loci, permissio transitus ad alias nuptias ob praesumptam mortem coniugis, secumfert semper dispensationem ab impedimento proveniente ex adulte­ rio cum promissione vel attentatione Matrimonii si qua opus sit, minime vero dispensationem ab impedimento criminis coniugicidii sive uno sive utroque patrante. 5. Dispensatio in forma gratiosa effectum habet statim ac con­ ceditur; dispensatio in forma commissoria effectum habet quando fulminatur seu reapse conceditur; dispensatio in forma mixta 431 η. 534 DE MATRIMONIO (cum exsecutore voluntario) effectum habet quando exsecutor eam communicat seu fulminat (cf. n. 535). 534. — Modus petendi. Ante omnia videat sacerdos num possit forsan per seipsum dispensationem concedere; tunc enim epi­ scopus non est molestandus. Secus videat num forsan ab alio, e. g. Vicario Foraneo eam impetrare possit. In terris Missionum, ubi Ordinarii loci amplas habent facul­ tates pro omnibus impedimentis a quibus S. Sedes dispensare solet, nunquam ad S. Sedem recurrendum erit, nisi pro dispen­ satione pro solo foro interno si sit periculum laesionis secreti: tunc enim debet dispensatio peti a S. Paenitentiaria. Nihil autem impedit quominus et haec per Ordinarium petatur : scii, sacerdos mittat petitionem (sub falsis nominibus : vide infra) sub invo­ lucro clauso ad Ordinarium, qui illud involucrum non apertum transmittat ad S. Paenitentiariam ; quodsi autem ex ipso facto transmissionis Ordinarius possit suspicari casum, petitio directe mittatur ad Eminentissimo Cardinale Penitenziere Maggiore, Sa­ cra Penitenzieria, Città del Vaticano, Roma. Neque omittatur in­ tus super ipsam epistolam inscriptio nominis et loci ad quem mittendum est responsum! Formula ad petendam dispensationem vide Facultates, p. 150. Si agitur de impedimento occulto, reticenda sunt nomina spon­ sorum vera, et substituenda sunt nomina fictitia. Si tamen dis­ pensatio danda est pro foro interno extrasacramentali, et proinde inscribenda sit in archivo secreto Ordinarii loci, vera nomina ex­ ponenda sunt sicut pro foro externo. Quoties nomina vera exponuntur, omittantur, si aliae adsunt causae dispensationis sufficientes, causae infamantes, uti proles iam concepta, periculum incontinentiae, etc. ut ita famae peten­ tium parcatur. Quando plura sunt impedimenta (vel impedimenta multiplicia), dispensatio ab omnibus impedimentis insimul petenda est in eadem petitione; vel saltem, si a quibusdam forsan iam fuerit dispensatio obtenta (vide n. 527, nota 2) de iam obtenta dispen­ satione mentio facienda est. Impedimenta occulta autem cum publicis ne misceantur, sed fiat duplex petitio, una pro impedi­ 432 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 535 mentis publicis, in qua de occultis nulla fit mentio ; altera pro impedimentis occultis in qua mentio facienda est etiam de dis­ pensatione ab impedimentis publicis iam obtenta vel petita. NOTA. 1. Diversi casus (non vero diversa impedimenta unius casus!) sem­ per in folio separato tractentur. 2. In impedimentis consanguinitatis et affinitatis diligenter indicetur linea et gradus pro quo dispensatio petitur: si impedimentum est multiplex, omnia indicentur (cf. n. 565). 3. Indicationes necessariae, uti nomen et locus habitationis ad quem mittendum est responsum, in ipso folio notentur, et non solum in involucro. 535. — Modus exsequendi. Si ipse sacerdos dat dispensationem pro foro externo, eam semper in scriptis exaret, cuius documen­ tum in archivo Ordinarii asservetur. Formulam vide apud Fa­ cultates, p. 151. Si dispensatio data est in forma gratiosa, nihil aliud faciendum est nisi eam partibus communicare et in libro Matrimoniorum notare. Si dispensatio data est in forma commissoria observanda sunt quae in rescripto praescribuntur. Si dicitur : « si vera sunt ex­ posita » inquirendum est utrum tempore fulminationis seu actua­ lis concessionis dispensationis exposita in petitione sint vera, deinde conceditur dispensatio (pro foro externo semper in scriptis). Si dispensatio data est in forma mixta (per exsecutorem neces­ sarium) inquirendum est utrum conditiones requisitae verificentur, deinde dispensatio communicatur. De hoc etiam breve do­ cumentum (e. g. super ipsum documentum dispensationis) scri­ batur, in archivo Ordinarii loci conservandum. NOTA. Potest etiam copia documenti dispensationis exarari et ipsis spon­ sis tradi. In foro interno sacramcntali potest ita procedi : post Absolu­ tionem Sacramentalem dicatur: Insuper auctoritate apostolica dispenso tecum super impedimento... ut Matrimonium cum dicta muliere quam ducere (vel : cum dicto viro quem sumere) in­ tendis, contrahere valeas. Eadem auctoritate prolem susceptam 433 η. 536-537 DE MATRIMONIO vel suscipiendam legitimam declaro. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Arnen. — Deinde continuatur: Passio Domini Nostri... 536. — SCHOLION. Utrum necessaria sit dispensatio explicita. Regulariter, uti patet, requiritur ad liceitatem dispensatio ex­ plicite data. Sed quaeritur utrum sufficiat ad validitatem dispen­ satio implicita. Quaestio ex exemplo clarius intelligetur : Missionarius in annua visitatione cuiusdam christianitatis valde distan­ tis examinat Matrimonia ibi in forma extraordinaria celebrata. Invenit unum Matrimonium propter impedimentum dirimens invalidum ; sponsos vocat et de nullitate Matrimonii monet ; om­ nibus examinatis et bene compositis (imo, si agitur de disparitate cultus, cautionibus receptis), eos ad renovandum consensum co­ ram se et duobus testibus admittit, de dispensatione explicite danda nihil cogitans. Quaeritur utrum hoc Matrimonium nunc sit validum. Nullo modo videtur dubitandum, dummodo Missionarium ha­ beat facultatem dispensandi. Nam Missionarium voluisse eos dispensare patet: secus eos non convocasset ad consensum re­ novandum ; hanc voluntatem eo ipso etiam sufficienter expressit in hac convocatione. Nihil autem videtur praeter haec duo ad validum actum dispensationis requisitum. § 7. CONVALIDATIO 537. — Matrimonium propter unam ex illis causis invalide con­ tractum, ut fiat verum Matrimonium, convalidari debet. Uti patet, si validitati obstat impedimentum dirimens indispensabile (vel, quod idem est, a quo Ecclesia non vult dispensare), hoc Matri­ monium nunquam convalidari potest. Quid tunc faciendum sit, vide infra, n. 541. In dubio de valore Matrimonii semper standum est pro validi­ tate Matrimonii (excepto Privilegio Fidei) ; ad solvendum dubium, Matrimonium, si fieri potest, convalidetur. 434 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 538 1. Simplex convalidatio. 538. — Simplex convalidatio consistit in renovatione consen­ sus. Renovatio consensus est novus voluntatis actus in Matrimo­ nium quod constet ab initio nullum fuisse (can. 1134). Simplex convalidatio ergo aequivalet novae celebrationi Matri­ monii; quare, si invaliditas Matrimonii est publice nota, omnia requisita ad validam et licitam celebrationem Matrimonii, hic etiam requiruntur, nisi a quodam elemento fuerit dispensatum. Si invaliditas est occulta, illa sola sunt servanda, quae secreto non obstant. Ita, si invaliditas est publica, sive ex defectu consensus publico sive ex defectu formae sive ex impedimento dirimente publico, consensus, cessante vel remoto impedimento, in forma iuridica renovandus est. Si invaliditas est occulta ex defectu consensus mere interno, satis est ut pars quae non consenserat, interius nunc consentiat, dummodo consensus a comparte praestitus perseveret. Si invaliditas est occulta ex defectu consensus externe mani­ festato, necesse est ut pars quae non consenserat, consensum externe manifestet modo privato et secreto, et consensus alterius partis perseveret. Si invaliditas est occulta ex impedimento dirimente occulto, sufficit ut, cessante vel remoto impedimento, illa pars quae nullitatem Matrimonii cognoscit, consensum privatim et secreto re­ novet; si utraque pars est impedimenti conscia, utraque pars debet consensum privatim et secreto renovare. NOTA. 1. Ex eo quod renovandus est consensus, quod actum positivum voluntatis supponit, concludit Payen (II, 2554) necessarium esse ut saltem illa pars quae consensum renovare debet, cognoscat nulli tatcm (vel saltem grave dubium) Matrimonii. Haec autem necessitas non clare patet: potest enim hic actus positivus voluntatis poni etiam ab illo qui nescit suum Matrimonium esse invalidum. Ita, si sacerdos sponsos adiret eisque coram duobus testibus diceret: si debuissetis nunc Matrimonium inire, adhuc velletis consensum prae­ stare? et ipsi sponsi responderent: proculdubio, volumus in aeter­ num esse uniti uti sponsus et sponsa — nonne hic esset positivus actus voluntatis consensum renovantis? Utique generatim non con- 435 29 - Hermes, Theol. Mot. - HI. η. 539 DE MATRIMONIO venit hoc modo consensus renovationem exquirere, nisi gravi de causa; non tamen videtur invalidum. 2. Si impedimentum est utrique ignotum, saltem una pars esset de consensu renovando monenda, vel danda est sanatio in radice. 3. Ad convalidandum Matrimonium, si consensus renovandus sit in forma iuridica, uterque sponsus (saltem per procuratorem), uti patet, debet esse praesens; si privatim renovandus est ab una tan­ tum parte, etiam per actum externum, necesse non est ut compars adsit, sed, si externe renovandus est, sufficit ut fiat e. g. coram con­ fessario vel parocho; imo non videtur necessaria utriusque prae­ sentia, etiam si utraque pars privatim et secreto consensum reno­ vare debet, sed videtur sufficere ut uterque, e. g. coram sacerdote qui illos visitat, consensum renovet. Hic ultimus casus facile evenire potest quando pseudo-coniuges in uno loco convenire non possunt, e. g. propter gravem morbum. 2. Sanatio in radice. 539. — Sanatio in radice est Matrimonii convalidatio secum ferens 1) dispensationem vel cessationem impedimenti; 2) dis­ pensationem a lege de renovando consensu ; 3) retroactionem per fictionem iuris, circa effectus canonicos (v. g. legitimationem prolis iam natae), ad praeteritum. Ad hoc ut sanatio fieri possit, requiritur ut 1) Matrimonium initum sit cum utriusque partis consensu naturaliter sufficienti. Non sufficit voluntas meri concubinatus. Attamen, scientia aut opinio nullitatis Matrimonii consensum matrimonialem necessa­ rio non excludit (can. 1085) ; ita, e. g., si sciens nullitatem Matri­ monii parvipenderet leges ecclesiasticas ; 2) consensus in utroque perseveret usque ad tempus sanationis et non sit revocatus; 3) adsit causa proportionate gravis, uti, e. g. si impedimentum est ignotum uni vel utrique coniugi ipsisque revelari non potest absque gravi incommodo. In his adiunctis quodlibet Matrimonium initum cum utriusque partis consensu naturaliter sufficienti, sed iuridice inefficaci, ob dirimens impedimentum iuris ecclesiastici vel ob defectum for­ mae, potest in radice sanari (can. 1139). Si in utraque vel alterutra parte deficiat consensus, Matrimo­ nium nequit sanari in radice, sive consensus ab initio defuerit, sive ab initio praestitus postea fuerit revocatus. 436 CONTRACTUS MATRIMONIALIS n. 540 Si consensus initio defuerit, sed postea naturaliter validus et vere matrimonialis accesserit, sanatio concedi potest, sed solum a momento quo consensus validus supervenerit, cum retroactione quoad effectus etiam ab hoc momento validi consensus tantum (can. 1140). Etsi Ecclesia possit sanare in radice a momento quo impedi­ mentum cessavit, tamen nunquam sanat Matrimonium contrac­ tum cum impedimento iuris naturalis vel divini (e. g. in aetate infantili initum), etiam postquam impedimentum cessaverit (can. 1139, § 2). NOTA. Consensus semel praestitus praesumitur perseverare donec expli­ cite sit revocatus. Etiam iurgia perpetua vel retractatio interpretativa (consensum retractaret, si sciret Matrimonium esse invalidum; sed cum nesciat, non retractavit) non obstant perseverantiae con­ sensus, et proinde possibilitati sanationis in radice. 540. — Quando adhibenda. Quoties Matrimonium convalidari debet et simplex convalidatio est impossibilis, adhibenda est sa­ natio in radice. Matrimonium invalidum quod convalidari potest (cf. n. 541) semper convalidari debet statim ac eius invaliditas detegitur, nisi pseudo-coniuges prudentius in bona fide relinquantur (cf. n. 541). Simplex convalidatio potest esse impossibilis 1) quia neutra pars sine gravis damni vel scandali periculo de invaliditate Ma­ trimonii moneri potest; 2) quia renovatio consensus (qui utique perseverat!) peti non potest a parte quae in simplici convalidatione illum renovare deberet (cf. n. 538). Ita si timetur ne una vel utraque pars cognita invaliditate Matrimonii, revocet consen­ sum (quem tamen usque nunc non retractavit) cum gravi damno compartis et prolis, prudenter moneri non potest ; si ratio invaliditatis est culpa Ordinarii vel parochi, sponsi plerumque non possunt sine scandalo de nullitate moneri ; si pars quae renovare debet consensum est Ecclesiae hostilis, ab ea generatim peti non potest renovatio consensus. 437 η. 541 DE MATRIMONIO 541. — SCHOLION. Quid agendum si Matrimonium convalidari nequeat? Distinguendi sunt tres casus, prout Matrimonium nullo modo convalidari possit, vel non statim (e. g. quia sacerdos non habet facultatem), vel non prudenter. Habetur remedium valde simplex, quod tamen propter fragi­ litatem humanam rarissime, ne dicam nunquam, adhiberi potest, scii, pseudo-coniuges cohabitent ut frater et soror, ab omni com­ mercio carnali etiam incompleto abstinentes. Cum autem ipsa cohabitatio, praesertim pro illis qui iam torum communem ha­ buerunt, constituat periculum incontinentiae, haec cohabitatio nonnisi rarissime et ad breve tempus, e. g. usquedum dispensatio obtenta fuerit, permittenda est. Pro regula generali autem pseudo-coniuges vel separandi vel in bona fide relinquendi erunt iuxta sequentia principia : 1. Si Matrimonium nullo modo convalidari potest, quia obstat impedimentum indispensabile (cf. n. 524) vel quia saltem una pars consensum retractavit, per se, statim ac de nullitate certe constat, pseudo-coniuges sunt separandi saltem quoad torum, et, saltem si vult una pars ad novas nuptias transire, petenda est authentica declaratio nullitatis. Si nullitas iam est notoria, etiam antequam authentica decla­ ratio data sit, separandi sunt etiam quoad cohabitationem. Si nullitas solis partibus nota est, et cohabitatio (uti plurimum erit) constituit periculum incontinentiae, separatio institui debet e. g. sub praetextu itineris. Si vero nullitas uni parti tantum nota est, statim debet altera pars moneri: nam pars quae nullitatcm novit debitum coniugale nec petere nec reddere potest. Si tandem nullitas neutri parti nota est, per se monendi sunt pseudo-coniuges, nisi adsit gravis causa ad eos in bona fide re­ linquendos, qualis esset mutatio peccati materialis in peccatum formale, si scientes nollent separari, damnum grave imminens proli iam conceptae vel natae (cf. vol. I, n. 153). 2 Si Matrimonium convalidari quidem potest, sed non statim, quia c. g. requiritur recursus ad Superiorem, eodem modo agen­ dum est ac supra; attamen facilius poterunt pseudo-coniuges in 438 DE PAROCHO ASSISTENTE η. 542 bona fide relinqui, quia mox obtinenda dispensatio seu convalidatio est ratio sufficiens. 3. Non prudenter convalidari potest Matrimonium a) si vita communis uni parti constituit periculum perver­ sionis : in tali casu imprudens esset Matrimonium convalidare et ita partem periculo perversionis definitive exponere; omnia po­ tius adhibenda sunt ut pseudo-coniuges separentur; b) si periculum est ne pseudo-coniuges aliquando divortium civile ineant et ad novas nuptias convolent, e. g. si iam nunc apparet hanc unionem non fore stabilem : tunc enim Matrimo­ nium convalidando, pseudo-coniuges ponerentur in periculo illud violandi, dum non convalidando illud, etsi forsan (si sunt in mala fide) nunc in peccato viverent, soluta eorum unione (quae iam nunc instabilis apparet) possent saltem honestam vitam prosequi. Art. 4 DE PAROCHO ASSISTENTE 542. — In tractatu de Matrimonio non est agendum de mini­ stro, quia ipsi sponsi sunt simul subiectum et minister. E contra agendum est de normis moralibus observandis a parocho, qui lege ecclesiastica consensum matrimonialem excipere debet. De sacerdote ab ipso delegato ad assistendum (cf. n. 501) nihil dicendum est, cum ipse nihil facere debeat nisi assistere, con­ sensum exquirere et excipere, et benedictionem nuptialem im­ pertiri. Sed tractandum est de parocho, qui debet curare ut Matrimonium valide et licite contrahatur. Cum sacerdos non sit minister, in eo neque requiruntur illa quae in ministro Sacramentorum requiruntur (cf. n. 8-19). Propter activam partem autem, quam habet in hoc Sacramento, et qui­ dem nomine Ecclesiae, convenit saltem ut sit in statu gratiae. I. Ut parochus valide assistere possit, Matrimonium celebrari debet in eius territorio. 439 η 543-544 DE MATRIMONIO Etiamsi sponsi sint proprii subditi parochi, extra territorium, etsi habeat jurisdictionem in eos, non potest tamen valide eorum Matrimonio assistere; potest autem, sicut omnis alius sacerdos, a parocho loci obtinere delegationem. 543. — II. Ut parochus possit licite in proprio territorio Matri­ monio assistere, requiritur ut unus sponsorum saltem sit eius proprius subditus; ut possit ibi licite Matrimonio assistere nonsubditorum, debet habere licentiam parochi proprii unius spon­ sorum. Proprius subditus in hac materia est qui in eius territorio habet domicilium vel quasi-domicilium vel ibi per mensem sal­ tem commoratur, vel, si de vago agitur, ibi actualiter commo­ ratur (can. 1097). — Attamen pro vago petenda est licentia Or­ dinarii (cf. n. 545). Cum una persona possit habere plura domicilia vel quasidomicilia, potest etiam habere plures parochos proprios. Pro regula generali statuit idem can. 1097, ut praeferatur pa­ rochus sponsae; quaelibet autem iusta causa excusat. Matrimo­ nia autem mixti ritus in ritu viri sunt celebranda et coram pa­ rocho viri, nisi aliter iure particulari cautum sit. Licentia parochi proprii petenda est, vel saltem legitime prae­ sumenda. Gravis autem necessitas potest a petenda licentia ex­ cusare. Gravis necessitas est quae grave incommodum infert sive parocho sive nupturientibus : ita si est periculum Matrimonii mere civilis, si sponsi debent mox abire, si parochus proprius esset irrationabiliter invitus. Licentiam petere debet ab illo pa­ rocho qui ius habet Matrimonio assistendi ; ergo ab uno ex pa­ rochis propriis, regulariter a parocho sponsae. 544. — III. Ut parochus possit licite Matrimonio assistere (vel alium sacerdotem delegare) debet certitudinem habere nihil ob­ stare validae et licitae celebrationi. Quomodo hanc certitudinem acquirere debeat, vide supra, n. 463 ss. Quid validae celebrationi obstare possit, vide supra, n. 507 ss. 440 DE PAROCHO ASSISTENTE η. 545 Licitae celebrationi obstat defectus cuiuslibet qualitatis in subiecto requisitae, de quibus infra, n. 547 ss. 545. — IV. Ut parochus in casibus dubiis vel extraordinariis licite assistere (vel alium sacerdotem delegare) possit, debet ha­ bere licentiam Ordinarii loci. Casus dubii sunt: 1) quando habetur dubium insolubile de exsistentia alicuius impedimenti (dirimentis vel impedientis), et parochus casum solvere nequit, e. g. per dispensationem ad cautelam ; 2) quando aliquod documentum requisitum, e. g. testimonium Baptismi recens, haberi nequit. Casus extraordinarii sunt: 1. si unus vel uterque sponsus est vagus ; 2. si unus vel uterque sponsus est minorennis, et parentes vel nesciunt vel sunt rationabiliter inviti; 3) si praevidetur sponsos consensum renovaturos esse coram ministro acatholico; 4) si Matrimonium periculum secumfert, e. g. quia contra le­ ges civiles est celebrandum; NOTA. Si parochus vi vel metu constrictus consensum requirit et excipit, Matrimonium est invalidum, quia assistentia est invalida (can. 1095). 5) si una vel utraque pars est publice indigna et proinde as­ sistentia possit esse causa scandali, recusatio autem grave malum afferat ; 6) si una vel utraque pars est publicus peccator vel censura notorie innodatus, et prius ad sacramentalcm confessionem ac­ cedere aut cum Ecclesia reconciliari recusat ; NOTA. His connumerandi sunt etiam qui parti communistarum nomen dant vel eidem favorem praestant (S. Oiî. 1 Iui. 1949). 7) si Matrimonium contrahitur per procuratorem vel per in­ terpretem ; 8) si Matrimonium celebratur secreto in conscientia. 441 η. 546-548 DE MATRIMONIO Art. 5 DE SUBIECTO § 1. QUIS SIT 546. — Subiectum Sacramenti Matrimonii est omnis ho ο baptizatus, sufficientem usum rationis habitualem habens ut con­ tractum inire valeat. Explicatur. Sacramenti: subiectum autem Matrimonii qua talis est omnis homo sufficientem usum rationis habitualem ha­ bens ut contractum inire valeat. Sufficientem usum rationis: vide supra, n. 487, 1 et 511 a et b. § 2. REQUISITA 547. — Praeter requisita in subiecto omnis Sacramenti vivo­ rum (cf. n. 35-41), requiritur in subiecto Matrimonii: I. Intentio actualis vel saltem aliquatenus virtualis (ad val.). Explicatur. Actualis: intentio actualis requiritur in subiecto directe per seipsum contrahente: hoc enim sequitur ex natura consensus; similiter requiritur in subiecto per procuratorem contrahente eo tempore quo mandatum committit. Aliquatenus virtualis: haec requiritur in subiecto per procu­ ratorem contrahente. Dicitur: aliquatenus virtualis, quia intentio etiam habitualiter perseverans in ipso subiecto, virtualiter con­ tinuat et agit in procuratorem, qui virtute intentionis subiecti et mandati commissi, consensum nomine eius exprimit. 548. — II. Praesentia physica (ad val.). Ad Matrimonium valide contrahendum, nccesse est ut contra­ hentes sint praesentes sive per se ipsi sive per procuratorem (can. 1088, § 1). Qualis praesentia requiratur pro Matrimonio convalidando, vide supra, n. 538, nota 3. 442 DE SUBIECTO n 549-550 Ex iure naturae videtur sufficere praesentia moralis, e. g. per nuntium, per epistolam; unde Matrimonium inter duos infide­ les ita contractum, esset validum. Praesentia physica, quae iure ecclesiastico ad validitatem re­ quiritur (etiam pro acatholicis baptizatis: S. Off. 30 lun. 1949), intelligitur talis, ut unus alterius consensum percipere possit. Quod diximus supra, n. 223, de absolutione per telephonium, etiam hic valet de consensu per telephonium; imo, cum non habeatur tanta necessitas, nunquam videtur usus telephonii ad consensum praestandum licitus. 549. — III. Receptum Sacramentum Confirmationis (ad lie.). Ita dicit can. 1021, § 2: Catholici qui Sacramentum Confirma­ tionis nondum receperunt, illud, antequam ad Matrimonium admittantur, recipiant, si id possunt sine gravi incommodo. 550. — IV. Sufficiens capacitas mentis et sanitas corporis ad onera et munera vitae coniugalis obeunda (ad lie.). Explicatur. Onera et numera: qualia sint onera et munera vitae coniugalis, infra innuemus (n. 552), et in vol. II, n. 621 ss., n. 630 ss., ulterius exponitur, ubi de officiis societatis familialis. Non tantum ergo complectuntur munus procreandi prolem, sed etiam eam educandi, et munus mutui adiutorii ac solatii coniugum. Quapropter qui Matrimonium inire intendunt, tenentur se ad illa munera capaces reddere per rationalem curam sanitatis, per convenientem educationem mentis, per educationem proprii characteris. Sanitas corporis: hoc non significat illum qui morbo laborat, non posse Matrimonium inire, sed si morbus in damnum erit prolis a Matrimonio abstinendum est nisi habeatur gravis ratio, qualis esset proprium damnum sive corporale sive spirituale (cf. vol. I, n. 49). NOTA. In hoc diiudicando, prae oculis habendum est homines aegrotos et debiles non necessario esse homines infelices, sed mediante recta educatione religiosa posse esse valde felices: unde ex eo quod proles procreanda probabilius erit debilis et aegrota, sponsis non­ 443 η. 551 DE MATRIMONIO dum prohibendum est Matrimonium; nam proles etiam debilis et aegrota poterit iam in hac vita felicitate gaudere, sed praesertim aeterna beatitudine frui. Gravitas transgressionis. Qui Matrimonium init dum a na­ tura non habet sufficientem capacitatem mentis et sanitatem corporis ad onera et munera vitae coniugalis obeunda, raro pec­ cat, quia raro deest gravis ratio requisita. Attamen qui propria negligentia seipsum ad illa munera obeunda non praeparat, et tamen Matrimonium init, peccat mortaliter vel venialiter pro gravitate negligentiae. 551. — SCHOLION. De obligatione ante Matrimonium manife­ standi proprios defectus. Sicut ante sponsalia, ita etiam ante Matrimonium, sponsi te­ nentur quosdam defectus suos manifestare : hoc postulat caritas, imo et iustitia, hoc postulat etiam bonum pacis in vita communi indissolubili. Agimus de omnibus defectibus corporis et animae, characteris, in bonis fortunae, etc. Defectus censentur illa quae ad extra apparent pulchriora et magis appetibilia ac revera sunt. d) Impedimenta sive dirimentia sive etiam mere impedientia Matrimonio obstantia esse manifestanda, nemo est qui non videt. b) Defectus qui sive comparti sive proli suscipiendae sive vitae familiali erunt graviter damnosi, manifestandi sunt, et quidem ex iustitia. Ita morbus contagiosus, praesertim venereus, steri­ litas (saltem si altera pars valde desideret prolem), proles ex alio Matrimonio vel ex fornicatione suscepta, graves defectus cha­ racteris, gravis deformitas corporalis (impotentia dubia vel tem­ poraria), gravis inhabilitas in gerendis rebus, etc. manifestari debent. c) Defectus qui nemini valde nocivi erunt, sed vitam familia­ lem propter rixas, etc. turbarent, si solum post Matrimonium cognoscerentur, ex caritate manifestandi sunt. Non ex iustitia, quia non sunt comparti damnosi ; sed ex caritate, quia eorum celatio potest dare causam rixis et dissensionibus, forsan gra­ vibus. 444 DE SUBI ECTO η. 552 d) Defectus qui neque nocivi sunt neque vitam familialem disturbant (sive quia leves sunt, sive quia non revelabuntur), non debent manifestari. II 552. — V. Scientia sufficiens obligationum ex Matrimonio orientium (ad lie.). Haec scientia refertur tum ad obligationes mutuas coniugum, tum ad obligationes erga prolem (vol. II, n. 621 ss., 630 ss.). Quodsi parochus sponsos haec ignorare deprehendat, eos docere tenetur. A) Obligationes mutuae coniugum: Ir* 1 | Î a) Quod uter que sponsus scire debet: obligatio promovendi bonum spirituale compartis et pro viribus procurandi eius con­ versionem, si male viveret ; mutua fidelitas quam servare debent ; debitum coniugale reddendum quoties rationabiliter petitur; mu­ tuus et constans amor sine quo ferri nequeunt onera Matrimonii ; obligatio vitae communis, tori, mensae et habitationis; fuga ef­ fectiva et affectiva omnis adulterii et omnis nimiae familiaritatis cum tertia persona. Si quando deprehendantur ignari circa naturam actus coniugalis, parochus sponsum aut per seipsum casto at claro sermone edoceat, aut ad confessarium vel alium prudentem virum coniugatum edocendum mittat ; sponsam vero ad matrem vel piam matronam mittat. De licitis et illicitis circa castitatem si ipsi interrogant, in­ struendi sunt ; si non interrogant, instruendi non sunt nisi eorum ignorantia eis nociva appareat (cf. vol. I, n. 153). Hortandi tamen sunt instanter ut, si, contracto Matrimonio, aliquod dubium ha­ beant, statim confessarium consulant. Tanquam regula generalis eis tradatur : quidquid ad copulam citius, facilius, perfectius per­ agendam, vel ad fovendum honestum amorem necessarium aut utile est, est licitum ; quidquid generationi est contrarium vel proximum constituit periculum pollutionis solitariae aut saltem consensus in eam, illicitum est. De caetero curent ut in omnibus 445 η. 552 DE MATRIMONIO memores dignitatis humanae, imo Christianae, sicut decet et na­ tura docet actum coniugalem perficiant. Si Matrimonium est mixtum, scire debet pars acatholica suam obligationem bonum spirituale tum compartis tum prolis non impediendi; et pars catholica suam obligationem omnibus me­ diis procurandi Baptismum catholicum universae prolis et in quantum potest etiam conversionem coniugis (imprimis per bo­ num exemplum et devotam orationem). b) Quod vir scire debet : ipse est caput familiae, et inde habet ius rem familiarem administrandi et gubernandi, sed etiam obli­ gationem eam recte administrandi et gubernandi in iis quae ad domesticam disciplinam, bonos mores et animae salutem spec­ tant; uxor eius non est serva, sed socia, in rebus alicuius mo­ menti consulenda. c) Quod mulier scire debet: ipsa est socia mariti, quae ergo tenetur in omnibus cooperari cum viro in recta administrationc et gubernatione familiae; ipsi debet reverentiam et oboedientiam in omnibus quae pietati christianae non adversantur; ipsa etiam debet diligentem curam habere de interna domestica administratione domus. B) Obligationes erga prolem: Amor recte ordinatus, exclusa, sine iusta causa, praedilectione unius prae aliis; cura de educatione corporali: vita, victu, statu iuxta condicionem oeconomicam ; cura de educatione mentali et spirituali : Sacramentorum (Baptismi, Confirmationis, Paeniten­ tiae et Eucharistiae) tempestiva collatione, instructione religiosa et morali; constans bonum exemplum; correptio, ita tamen ut neque nimia indulgentia filii depraventur neque nimia severitate exasperentur; cura ne pueri depraventur moribus nec quidquam videant quod possit in eis passiones excitare (praesertim ubi uno cubiculo, imo uno lecto uti debent parentes et pueri). In specie sciant de modo valide baptizandi in casu necessitatis (vide n. 49-58) et de obligatione et modo baptizandi etiam omnem foetum abortivum (cf. n. 63-69). 446 DE SUBIECTO n. 553-555 553. — VI. Consensus parentum vel legitimi tutoris pro Ma­ trimonio minorennis (ad lie.). Explicatur. Consensus : saltem requiritur ut non sint rationa­ biliter inviti (vide n. 422). Minorennis : usque ad 21um annum completum (can. 88). Etsi deceat ut etiam maiorennes consensum parentum exquirant, non tamen stricta est obligatio. Pro minorennibus autem Ecclesia ita urget hunc consensum, ut parocho iniungat graviter filiosfamilias hortari ne nuptias ineant insciis vel rationabiliter invitis paren­ tibus; quod si abnuerint, eorum Matrimonio ne assistat, nisi consulto prius loci Ordinario (can. 1034). Gravitas transgressionis. Minorennis qui parentibus insciis vel rationabiliter invitis Matrimonium init, committit peccatum mortale inoboedientiae. 554. — VII. Absentia omnis impedimenti sive dirimentis sive impedientis (ad val. vel lie. pro natura impedimenti). Explicatur. Absentia: sive ex se sive per dispensationem. Omnis impedimenti : sive iuris naturalis sive iuris ecclesiastici, sive perpetui sive temporarii, sive absoluti (pro omni Matrimo­ nio) sive relativi (pro tali Matrimonio). Quaenam sint impedi­ menta statim explicabimus. Gravitas transgressionis. Qui scienter cum impedimento Ma­ trimonium init, committit peccatum mortale (sacrilegium) quia invalide recipit Sacramentum, si impedimentum est dirimens; quia contra grave praeceptum Ecclesiae agit, si impedimentum est impediens. 555. — SCHOLION. Quonam momento requiritur in subiecto status gratiae? Propter peculiarem naturam huius Sacramenti haec quaestio est ponenda. In ordinariis circumstantiis, quando consensus Ma­ trimonialis ab ipsis sponsis exprimitur et statim efficaciam suam obtinet, nulla est difficultas; sed pro duplici casu quaestio est ponenda: 1) si consensus datur per procuratorem: requiriturne 447 η. 556 de matrimonio tunc status gratiae quando mandatum datur an quando consen­ sus a procuratore exprimitur? 2) si contractus initus est sub conditione suspensiva: requiriturne tunc status gratiae quando consensus datur an quando conditio impletur? In primo casu videtur respondendum: quando consensus a procuratore exprimitur; nam tunc solum fit ritus sacramentalis, scii, mutua consensus expressio et acceptatio; ergo tunc solum recipitur Sacramentum. In altero casu difficilius datur responsum: expressio enim et acceptatio consensus, quae est ritus sacramentalis, fit eo momento quo consensus datur; attamen non videtur eo momento recipi Sacramentum; nam si conditio non verificatur, invalidum est Matrimonium, imo, etsi illicite, valide tamen possunt sponsi con­ sensum retrahere, quod esset impossibile, si Sacramentum reci­ peretur momento quo consensus datur. § 3. IMPEDIMENTA DIRIMENTIA Supra, n. 518 ss. iam sufficienter diximus de natura et effectu impedimentorum dirimentium in contractum matrimonialem, necnon de eorum dispensatione in genere. Remanet hic de sin­ gulis impedimentis agere. 1. Aetas. 556. — Vir ante decimum sextum aetatis annum completu! n et mulier ante decimum quartum item completum, Matrimoniu: II validum inire non possunt (can. 1067). Explicatur. Aetatis annum: quaestio ergo non est de puber­ tate: neque pubertas physiologica citius permittit, neque impubertas physiologica prohibet Matrimonium. Completum : ita ut ne una quidem dies deficiat (ad val. !) sed expleta sit ultima dies eiusdem numeri, vel, si dies eiusdem nu­ meri desit (29 Februarii), expleta sit ultima dies huius mensis (can. 34, § 3, 3-4). Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, a quo Ecclesia iam dispensare solet, dummodo vir decimum quartum, et mulier duo­ decimum annum compleverit (cf. Facultates, p. 84). 448 DE SUBIECTO n. 557 Hoc impedimentum autem etiam est iuris naturalis, in quan­ tum aetas invalidum reddit Matrimonium quamdiu sponsi suf­ ficientem usum rationis nondum attigerint quo naturam Matri­ monii intelligant (cf. n. 487, 1). Infideles ergo hoc impedimento tenentur, non vero impedimento ecclesiastico. Et cum hoc im­ pedimentum sit absolutum (non relativum), validum est Matri­ monium e. g. inter sponsum baptizatum 16 annorum et sponsam paganam quae 14 annos non attigit, sed sufficientem usum ratio­ nis habet. NOTA. Etsi impedimentum non constituat, can. 1067, § 2 desiderat ut Ma­ trimonium non celebrent nisi in ea aetate qua, secundum receptos regionis mores, Matrimonium iniri solet. Est enim desiderium Matris Ecclesiae, ut Matrimonium celebretur solum postquam sufficientem maturitatem mentis et corporis ha­ beant sponsi: hoc postulat bonum ipsorum sponsorum et praeser­ tim prolis. « Etiam in Sinis, notat Payen, I, 946, plena mentis et corporis ma­ turitas raro habetur antequam vir annum saltem 20, et mulier an­ num saltem 18 compleverit. At saepe graviores causae, et potissimum educatio sponsae in domo sponsi, Matrimonium ante hanc aetatem exigunt ». 2. Impotentia antecedens perpetua. 557. — Impotentia antecedens perpetua sive ex parte viri sive ex parte mulieris, sive alteri cognita sive non, sive absoluta sive relativa, Matrimonium ipso naturae iure dirimit (can. 1068). Explicatur. Impotentia: est impossibilitas perficiendi copu­ lam carnalem seu illum actum quo virga virilis penetrat vaginam muliebrem ibique semen deponit. Sedulo distinguenda est im­ potentia a sterilitate, quae Matrimonium neque dirimit neque impedit (can. 1068, § 3). Impotentiam constituit omnis defectus naturae qui impedit quominus virga virilis vaginam muliebrem penetret ibique semen deponat : unde defectus cuiuslibet organi sexualis virilis necnon defectus vaginae muliebris constituit im­ potentiam; similiter deformatio sive virgae sive vaginae talis ut semen nunquam in vagina deponi possit, constituit impotentiam. Sterilitatem autem constituit omnis defectus naturae qui impedit quominus post copulam carnalem zoospermata masculina cum 449 η. 557 DE MATRIMONIO ovulo femineo coniungantur: unde ex parte viri defectus zoospermatum (seu seminis prolifici) et ex parte mulieris defectus cuiuslibet organi sexualis praeter vaginam, constituit sterilitatem. Defectus vel perfecta atrophia utriusque testiculi vel canalium vel vesicularum seminalium, ita ut nullum semen vel elaborari vel usque ad virgam deferri possit; defectus virgae vel eius de­ formitas (e. g. si orificium non habetur in extremitate virgae vel si haec est tam crassa ut vaginam penetrare nequeat) ; impotentia erigendi virgam ita ut vaginam muliebrem penetrare nequeat, constituunt impotentiam in viro. Defectus vaginae vel deformitas (e. g. arctitudo) talis ut virga virilis in eam penetrare et semen deponere nequeat, constituit impotentiam in muliere. Disputatur utrum deformitas vaginae talis ut virga virilis in eam penetrare et semen deponere queat, sed semen in eo retineri nequeat, con­ stituat impotentiam necne. Defectus aliorum organorum muliebrum meram constituit sterilitatem, ita ut etiam mulier cui utrumque ovarium et uterus excisa sunt, Matrimonium valide et licite inire possit (S. C. Sacr. 2 Apr. 1902). Antecedens: h. e. revera exsistens ante celebrationem Matri­ monii; si enim post celebrationem Matrimonii supervenit impo­ tentia, haec non potest influere in habilitatem personae tempore celebrationis nec proinde constituere impedimentum. Non ta­ men requiritur ut impotentia tempore celebrationis Matrimonii iam fuerit nota. Perpetua: h. e. quae neque ex se neque ex repetita copula, ne­ que per artem medicam vel chirurgicam tolli potest. Item per­ petua dicenda videtur impotentia, quae nonnisi periculosa ope­ ratione chirurgica tolli potest, nisi impotens de facto eam su­ bire velit. Debet ergo impotentia simul esse antecedens et perpetua, secus Matrimonium est validum. Notandum est vasectomiam seu dissectionem canalium defe­ rentium non semper constituere impotentiam perpetuam. Absoluta: subiectum inhabilem reddit ad quodlibet Matrimo­ nium. Relativa: subiectum inhabilem reddit non ad quodlibet Matri­ monium, sed ad hoc Matrimonium, quia e. g. organa sunt impro450 DE SUBIECTO n. 558 portionata ad invicem, dum cum alio comparte copula non esset impossibilis. Ipso iure naturae: est ergo impedimentum dirimens iuris na­ turae, quod proinde etiam infideles allicit. NOTA. 1. Si impedimentum impotentiae est dubium sive dubio iuris sive dubio facti, et dubium solvi nequit (e. g. per examen medici probi et timorati), Matrimonium non est impediendum (can. 1068, § 2); quodsi postea de facto apparet fuisse impotentiam antecedentem et perpetuam, potest peti declaratio nullitatis Matrimonii. 2. Saepe difficile est scire utrum impotentia sit perpetua; quare, si certe est antecedens, ita ut Matrimonium certe nunquam fuerit con­ summatum, potest peti dissolutio Matrimonii rati non consummati: tentamina enim copulae non consummant Matrimonium (cf. n. 494). 3. Etsi sterilitas neque dirimat neque impediat Matrimonium, pars quae scit se esse sterilem, tenetur compartcm de hoc vitio naturae monere, saltem si haec compars omnino desiderat prolem susci­ pere: haec obligatio oritur ex necessitate in contractu monendi de defectibus nocivis (cf. n. 551). Similiter qui impotentiae suae temporariae conscius est, tenetur compartem ante Matrimonium monere. 558. — SCHOLION. De Hermaphroditis. Hermaphroditae perfecti sunt homines qui omnia organa (in­ terna et externa) tum viri tum mulieris habent, ita ut perfecte munus viri et perfecte munus mulieris in copula carnali obire possint : tales homines vere exsistere usque nunc nunquam pro­ batum est. Hermaphroditae imperfecti sunt qui quaedam organa viri et quaedam organa mulieris habent, ita ut saepe periti medici di­ cere nequeant ad quemnam sexum pertineant: tales generatim (sed non semper) sunt impotentes, cum neutrius sexus munere in copula fungi valeant. Tales ergo ut impotentes tractandi sunt. Hermaphroditae apparentes sunt qui revera unius sexus sunt, sed speciem vel vestigia alterius sexus habent. Ita vir cuius tes­ ticuli in abdomine latent, saepe apparet sicut mulier, etsi nul­ lum organum muliebrem habeat; muliei' cuius clytoris est adeo extensa ut virgam virilem imitari videatur; vir qui ovarium, non autem alia organa muliebra habet, vel mulier quae testiculum 451 - Hermes, Theol. Mor. · in. η. 559 DE MATRIMONIO habet. Uti patet haec phaenomena per se non impediunt copu­ lam, et proinde impotentiam non inducunt. Uno verbo: si habent organa essentialia ad copulam unius sexus, certe sunt potentes, et possunt Matrimonium inire; si non habent organa essentialia ullius sexus, certe sunt impotentes et non possunt Matrimonium inire. Si dubitatur de eorum poten­ tia, Matrimonium non est impediendum (can. 1068, § 2); si du­ bitatur de eorum sexu et dubium solvi nequit, Matrimonium permitti non potest, cum nesciatur cuiusnam sexus debeat esse altera pars. 3. Ligamen seu Vinculum. 559. — Invalide Matrimonium attentat qui vinculo tenetur prio­ ris Matrimonii, quanquam non consummati, salvo Privilegio Fidei (can. 1069). Explicatur. Vinculo tenetur: hoc impedimentum supponit Ma­ trimonium validum antea contractam ab uno saltem ex sponsis. Hoc vinculum prioris Matrimonii, etiam non-consummati, per­ manet in perpetuum (vide n. 491 ss.) nisi dissolvatur 1) per mor­ tem compartis vel 2) per dissolutionem rati non consummati (cf. n. 494) vel 3) per Privilegium Fidei (cf. n. 495). Hoc impedimentum est legis naturalis et proinde indispensabile, et ligat etiam infideles. Effectus huius impedimenti est ut, si prius vinculum reapse exsistit, Matrimonium subsequens est invalidum ; si prius vincu­ lum reapse non exsistit, Matrimonium subsequens est validum. Nec refert, ad validitatem subsequentis Matrimonii, utrum exsi­ stentia vel non-exsistentia prioris vinculi cognoscatur annon. At­ tamen, ut licite subsequens Matrimonium iniri possit, debet esse certitudo moralis de non-exsistentia prioris vinculi. Breviter di­ cendum est quomodo haec certitudo pro foro externo sufficiens obtineatur: Si non-exsistentia prioris vinculi desumenda est ex eo quod nunquam Matrimonium praecessit, certitudo obtinetur mediis supra indicatis n. 463 ss. Si non-exsistentia prioris vinculi desumenda est ex invaliditate 452 DE SUBIECTO n. 560 prioris Matrimonii, certitudo sufficiens obtinetur solum ex de­ claratione authentica nullitatis Matrimonii ab Ordinario vel a S. Sede. Si non-exsistentia prioris vinculi desumenda est ex dissolu­ tione prioris Matrimonii rati non-consummati, certitudo suffi­ ciens habetur ex declaratione rati non-consummati simul cum decreto dissolutionis vel cum documento Professionis Solemnis. Si non-exsistentia prioris vinculi desumenda est ex usu Privi­ legii Paulini, certitudo habetur ex interpellationibus vel ex dis­ pensatione ab eis. Si non-exsistentia prioris vinculi desumenda est ex morte prio­ ris coniugis, certitudo habetur sive ex propria experientia sive ex libris paroecialibus sive ex authentico documento; quodsi haec haberi nequeat, audiendi sunt duo testes iurati fide digni et, si possibile est, oculares; si duo testes haberi nequeunt, etiam testimonium unius fide digni sub iuramento, magnum pondus ha­ bere potest ; secus ex coniecturis, praesumptionibus, indiciis, etc. iudicandum est utrum vera moralis adsit certitudo de morte prioris coniugis. In his ultimis casibus, in quibus authenticum documentum haberi nequit, consulatur Ordinarius, qui, si cer­ titudo ei sufficiens visa est, declarationem mortis authenticam emanabit. NOTA. Uti patet, si non obstantibus praecautionibus, postea apparet prio­ rem coniugem adhuc vivere, novum Matrimonium est invalidum et pseudo-coniuges sunt separandi et vita communis cum priore est restauranda, quin requiratur authentica declaratio. 4. Disparitas cultus. 560. — Nullum est Matrimonium contractum a persona nonbaptizata cum persona baptizata in Ecclesia Catholica vel ad eandem ex haeresi aut schismate conversa (can. 1070). Explicatur. Non-baptizata : vel invalide baptizata, quod est idem. In Ecclesia Catholica: In Ecclesia Catholica baplizati dicendi videntur illi qui tempore Baptismi sive a seipsis, sive a paren­ tibus vel tutoribus, sive, illorum intentione deficiente, a bapti­ 453 η. 560 DE MATRIMONIO zante pro cultu catholico sunt destinati. Ita puer in casu neces­ sitatis a protestante baptizatus, parentibus eum ad Ecclesiam Catholicam destinantibus, est in Ecclesia Catholica baptizatus; puer vero parentum catholicorum a protestante baptizatus pa­ rentibus eum ad educationem protestanticam destinantibus, extra Ecclesiam Catholicam baptizatus censetur. Hoc impedimento ergo non tenentur baptizati in haeresi vel schismate, h. e. extra Ecclesiam Catholicam, nisi fuerint ad eam conversi ; tenentur autem, quoties cum non-baptizatis contrahere volunt, ab acatholicis nati, sed in Ecclesia Catholica baptizati, etiamsi ab infantili aetate in haeresi vel schismate aut infideli­ tate aut sine ulla religione adoleverunt (Comm. Int. Cod. 29 Apr. 1940). Similiter tenentur apostatae. Si dubium est de validitate Baptismi unius partis : ante Matri­ monium si dubium solvi nequit, prius sub conditione rebapti­ zetur; si ipse in religione catholica rebaptizari non vult, stan­ dum est pro valore Matrimonii usquedum invalidus probetur Baptismus; post Matrimonium, si tempore Matrimonii contracti tanquam certe vel saltem dubie baptizatus habebatur, manente dubio standum est pro validitate Matrimonii donec probetur Baptismus invalidus (can. 1070, § 2; can. 1014). Ad eam conversa: etiamsi postea iterum deficiat: sufficit ut semel sit conversa. Quoad conversionem infantes censentur sequi parentes ; impuberes etiam censentur parentes sequi, nisi propria voluntate expresse dissentiant. Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici in quantum est diri­ mens. Iure autem naturae omnis baptizatus, etiam qui impedi­ mento dirimente hoc non tenetur, debet abstinere a Matrimonio cum pagano, si hoc Matrimonium inducit periculum perversionis pro se vel pro prole suscipienda. Prohibitio haec eo gravior est, quo maius est periculum. Ad hoc periculum removendum Ecclesia recusat dispensatio­ nem ab hoc impedimento concedere (et proinde nullus inferior valide dispensare valet) nisi adsint iustae ac graves causae, et coniux acatholicus cautionem praestet de amovendo a coniuge catholico perversionis periculo, et uterque coniux de universa prole nascitura catholice tantum baptizanda et educanda, et nisi 454 DE SUBIECTO n. 560 moralis habeatur certitudo de cautionum implemento (can. 1071 ; 1061). Formulam harum cautionum vide Facultates, p. 150. NOTA. Cautiones per se respiciunt solam prolem nascituram; attamen patet nupturientes gravi teneri obligatione iuris divini, curandi ca­ tholicam educationem prolis forte iam natae (S. Off. 16 Ian. 1942). Hae cautiones ita exarandae sunt ut, etiam vi legum civilium vigentium in loco actualis vel (si forte alio discessuri praevi­ dentur) futurae commorationis, nemo valeat earum exsecutionem praepedire (ad val. dispensationis : S. Off. 14 Ian. 1932). Hae cautiones regulariter in scriptis exigantur (can. 1071 ; 1061, § 2). NOTA. Quaeritur utrum Ordinarius loci ad validitatem dispensationis ex potestate delegata concessae, requirere possit ut cautiones in scri­ ptis praebeantur. Respondendum: directe hoc non potest: nam Or­ dinarius non potest ad validitatem exigere quod a iure ad liceitatem tantum requiritur; sed indirecte potest, scii, denegando potestatem delegatam dispensandi quoties cautiones in scriptis non exigantur: tunc dispensatio fit invalida ex defectu potestatis dispensandi. Pro Sinis habetur exceptio ab hac forma praescripta cautio­ num, in sic dictis cautelis aequipollentibus (S. Off. 5 Apr. 1918; PCS 404) : modus solitus requirendi cautelas observandus est in quantum potest, ita tamen ut, si a muliere infideli in scriptis exigi nequeant, saltem viva voce exigantur. Quodsi et hoc obtineri non valet, iudicet Ordinarius (per se vel per Missionarium) utrum in singulis casibus cautiones aequipollcnter contineantur sive in seria mulieris promissione amplectendi catholicam fidem, sive in eius adseriptione inter catechumenas, sive in legibus vel moribus populi qui nullam concedunt mulieri potestatem in educatione religiosa prolis — firma tamen in omnibus his casibus obliga­ tione exigendi cautiones a parte catholica, et non concedendi dis­ pensationem nisi cum morali certitudine de ipsarum implemento. NOTA. 1. Pro Matrimonio iam invalide inito a muliere fideli cum viro pagano convalidando, si vir obstinate deneget cautiones, saltem postuletur ut remotum sit grave perversionis periculum a parte catholica, haec autem serio promittat se pro viribus curaturam esse de universa prole catholice tantum baptizanda et educanda. 455 η. 560 DE MATRIMONIO 2. Dispensatio super disparitatem cultus iam secum non fert di­ spensationem ab aliis impedimentis a quibus exempta est pars acatholica (S. Off. 30 lun. 1932). — Cum autem PCS 396 decreverit dispensationem ab aliis impedimentis a quibus exempta est pars acatholica contineri in dispensatione super disparitatem cultus, hoc tenendum esse videtur pro Sinis pro dispensationibus datis a die qua inceperunt Decreta PCS vigere (12 lun. 1929) usque ad diem revocationis huius decreti in Coll. Comm. Syn. 1932, mensis Aug.Sept. Pro laponia vero habetur declaratio S. Officii diei 21 Apr. 1938, sufficere cautiones aequipollentes, dummodo pars catholica sin­ cere parata sit praestare quod potest ut proles catholice bapti­ zetur et educetur. Vicario Apostolico Sundae Minoris autem ab eodem S. Officio datum est responsum, quod idem S. Officium Ordinariis laponiae communicavit (21 Apr. 1938; vide Sylloge S.C.P.F., p. 561), iuxta quod valida est dispensatio, etiamsi propter mores populi (qui­ bus ius parentibus non est universae prolis educationem curandi) educationem catholicam universae prolis sincere promittere non possunt, dummodo partes paratae sint facere quod in se est ad obtinendam catholicam educationem universae prolis. Ex his omnibus ergo concludendum videtur : cautiones exigen­ dae sunt, ad validitatem dispensationis, sub tali forma ut, etiam vi legum civilium actualis vel futurae commorationis, nemo va­ leat earum exsecutionem praepedire. Ubi vero tales cautiones, propter mores populi, exigi non possunt, requirantur cautiones aequipollentes, vel saltem sincera promissio partis fidelis faciendi quod est in se ut periculum perversionis removeatur, ut partis infidelis conversionem prudenter procuret, et universae prolis educationem catholicam obtineat. Quoad cautiones in circumstantiis de quibus Decretum S. Of­ ficii diei 27 lan. 1949 (cf. n. 522), idem S. Officium die 22 Dec. 1949 declaravit eas « abhinc » durantibus iisdem circumstantiis, requiri ad solam liceitatcm, non ad validitatem matrimonii, firma sem­ per ct integra manente gravi legis naturalis et positivae divinae obligatione catholice baptizandi et educandi universam utriusque sexus prolem. 456 DE SUBIECTO n. 561-562 5. Ordo Sacer. 561. — Invalide Matrimoniu II attentant clerici in Sacris Ordi­ nibus constituti (can. 1072). Explicatur. Clerici: utique Ecclesiae latinae; nam pro aliis Codex non valet (can. 1). Sacris Ordinibus: subdiaconatus, diaconatus, presbyteratus, episcopatus. Hoc impedimentum non est idem ac votum castitatis a clericis in Sacris Ordinibus constitutis emittendum : ipsa susceptio Or­ dinis Sacri in se est impedimentum, ita ut invalidum sit Matri­ monium clerici in sacris constituti, etiamsi recusasset votum castitatis emittere. Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, sed, saltem quoad presbyteratum et episcopatum, indispensabile, eo quod Ecclesia ab impedimento episcopatus nunquam, ab impedimento presby­ teratus nonnisi rarissime et in casu quo clericus metu gravi coactus Ordinem suscepit nec postea, remoto metu, eandem Or­ dinationem ratam habuit (can. 214), dispensat. Obtenta dispen­ satione, prohibetur omne exercitium Ordinis suscepti. NOTA. Non bene videtur quomodo Payen dicere possit (I, 1233): Qui metum gravem passus est, adeoque, cum metus etiam gravis non excludat voluntarium, valide est ad Sacros Ordines promotus, va­ lide et licite post definitivam iudicis sententiam, imo valide ante eam Matrimonium contrahit. Constat ex can. 214. — Ex can. 214 potius dicendum esset sententia iudicis et reductione ad statum laicalem obligationem coelibatus cessare, seu illam sententiam dispen­ sationem tum a voto tum ab impedimento Ordinis secumferre: ante hanc sententiam autem talis clericus hoc impedimento ligatur. 6. Professio soletnnis. 562. — Item invalide Matrimonium attentant religiosi qui vota solemnia professi sint, aut vota simplicia, quibus ex speciali Sedis Apostolicae praescripto vis addita sit nuptias irritandi (can. 1073). Explicatur. Vota solemnia: sunt quae ab Ecclesia uti talia agnoscuntur (can. 1308). In nonnullis regionibus professio solemnis ab Ecclesia abolita est in monasteriis monacharum quae 457 η. 563 DE MATRIMONIO per se vota solemnia haberent : ibi ergo vota perpetua non con­ stituunt impedimentum dirimens, sed mere impediens. Vota simplicia quibus... : talia sunt e. g. vota simplicia in So­ cietate lesu. Nota talia vota, etsi constituant impedimentum dirimens Matrimonii, non tamen dissolvere Matrimonium ratum non consummatum (cf. n. 494). Hoc impedimentum (quatenus est dirimens) est iuris ecclesia­ stici. Praeterquam per dispensationem, cessat per saecularizationem (per quam tamen non cessat impedimentum Ordinis, si habetur: can. 640) et per exstinctionem solemnitatis votorum (in transitu ad aliam religionem vota solemnia non habentem : can. 636); non vero per exclaustrationem (can. 639) neque per dimis­ sionem c religione, nisi constitutiones vel S. Sedis indultum aliud ferant (can. 669). 7. Raptus. 563. — Inter virum raptorem et mulierem intuitu Matrimonii raptam, quamdiu ipsa in potestate raptoris manserit, nullum potest consistere Matrimonium (can. 1074). Explicatur. Raptatu : raptus est violenta abductio mulieris in­ tuitu Matrimonii ineundi, in locum ubi sub potestate raptoris detinetur. Ratio raptus habetur etiam si ille locus est sat magnus et mulier ibi quadam libertate gaudet, dummodo intuitu Matri­ monii ineundi in illo loco detineatur. Huic raptui acquiparatur violenta detentio mulieris intuitu Matrimonii ineundi in loco ubi ea commoratur vel ad quem libere accessit (can. 1074, § 3), et­ iamsi mulier non fuerit abducta. Violentia quae ad raptum re­ quiritur non tantum est vis physica, sed etiam violentia moralis, uti gravis metus incussio, fraus, dolus, etc. NOTA. 1. Raptus viri non constituit impedimentum, nisi in quantum obsta­ ret libertati consensus. 2. Mulier volens abducta non censetur rapta; si autem postea volens a potestate viri se liberare, ab illo detinetur, habetur impedimentum raptus. Intuitu Matrimonii : impedimentum ergo non constituit vio­ lenta abductio vel detentio in aliam intentionem, e. g. ad vin­ 458 DE SUBIECTO n. 564 dictam, ad pecuniam a familia extorquendam, imo ad libidinem explendam. Quamdiu ipsa in potestate raptoris manserit: praeterquam per dispensationem ergo, impedimentum hoc cessat etiam per restau­ rationem libertatis. Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, institutum ad prae­ servandam libertatem consensus; uti patet, si raptus includit defectum libertatis consensus, etiam infidelium Matrimonia in­ validât, non qua raptus, sed qua defectus consensus validi. Non refert utrum raptor vel rapta sit baptizatus : in utroque casu valet impedimentum propter partem baptizatam. Hoc impedimentum non est inter indispensabilia ; attamen Ec­ clesia nonnisi aegre dispensare solet, uti patet ex eo quod in omni formula dispensationis a S. Sede concessae clausula (con­ ditio sine qua non validitatis dispensationis) haberi solet: « dum­ modo mulier rapta non fuerit, et si rapta fuerit, in potestate raptoris non exsistat ». Ratio est, quia aliud habetur remedium multo aptius, scii, restitutio libertatis. Quare et sacerdos, qui facultate delegata pollet, nonnisi rarissime ab hoc impedimento dispensare debet. 8. Crimen. 564. — Valide contrahere nequeunt Matrimonium 1) qui per­ durante eodem legitimo Matrimonio adulterium inter se consum­ marunt et fidem sibi mutuo dederunt de Matrimonio ineundo, vel ipsum Matrimonium, etiam per actum tantum civilem, atten­ tarunt; 2) qui perdurante pariter eodem legitimo Matrimonio, adulterium inter se consummarunt eorumque alter coniugicidium patravit; 3) qui mutua opera physica vel morali, etiam sine adul­ terio, mortem coniugi intulerunt (can. 1075). Sunt ergo tria crimina quae constituunt impedimentum diri­ mens Matrimonii: 1) adulterium cum promissione vel attenta­ tione Matrimonii; 2) adulterium cum coniugicidio uno patrante; 3) coniugicidium utroque patrante. NOTA. Hacc tria crimina etiam vocari solent: 1) neutro patrante, 2) uno patrante, 3) utroque patrante. 459 η. 564 DE MATRIMONIO Explicatur. I. Adulterium : debet esse verum adulterium for­ male, et ita quidem ut uterque de laesione eiusdem Matrimonii sciat. Ita non habetur impedimentum si duo adulterium patrant scientes se esse coniugatos, sed nescientes complicem esse coniugatum; sed inducitur impedimentum si una saltem pars scit complicem esse coniugatum: nam in primo casu uterque scit quidem de laesione Matrimonii, sed Matrimonii diversi (scii, proprii) et proinde non habetur vera complicitas ; in altero vero casu uterque scit de laesione eiusdem Matrimonii, et proinde habetur complicitas. Impedimentum non oritur si adulterium non est verum, seu si Matrimonium quod laeditur non est verum, sed invalidum vel etiam putativum. Impedimentum non oritur si adulterium non est formale, sive quia ex qualibet causa in uno complice non est peccatum mor­ tale (cf. vol. I, n. 184), sive quia circumstantiae ad adulterium requisitae non verificantur. Ita non habetur adulterium formale si facta non sit copula completa, sed actus luxuriae incompletae. Generatim tenent Auctores non sufficere copulam onanisticam vel sodomiticam, sed non bene videtur cur talia crimina, quae eodem modo ac naturalis copula sunt laesiones iuris matrimo­ nialis, et proinde adulteria vocanda sunt, impedimentum non constituerent, nisi forsan ex eo quod odiosa sunt restringenda (can. 19). Propter hoc dubium iuris autem impedimentum non oritur (can. 15). Disputatur etiam utrum impedimentum oriatur si adulterium commissum fuerit cum dubio de morte coniugis : ergo practice impedimentum non habetur (can. 15). Promissione : debet esse vera promissio libera ; non requiritur ut sit etiam in foro externo valida, h. e. iuxta omnia requisita legis civilis facta, sed sufficit ut sit vera et sincera promissio, et quidem, uti dicit canon, mutuo data et acceptata. Generatim dicunt Auctores requiri ut promissio sit de Matri­ monio post mortem coniugis ineundo, quia, uti dicunt, promis­ sio de Matrimonio ante mortem coniugis ineundo, minorem constituit tentationem ad coniugicidium ; imo quidam putant hoc innui a canone quando dicit « de Matrimonio ineundo » et 460 DE SUBIECTO n. 564 non de Matrimonio attentando. Promissio ergo de Matrimonio ante mortem coniugis ineundo, propter hoc dubium iuris, certe non inducit impedimentum (can. 15). Disputatur utrum promissio ficta, sed mere interne ficta, dum externe omnem speciem verae promissionis habet, sufficiat ad impedimentum inducendum. Respondendum videtur distinguen­ do : in foro interno non videtur induci impedimentum tali pro­ missione, quia reapse non est vera promissio; in foro externo autem impedimentum habetur donec promissio probetur fuisse ficta vel iocosa. Disputatur etiam utrum promissio debeat esse absoluta an suf­ ficiat conditionata. Triplex habetur sententia: 1) promissio debet esse absoluta, ita ut omnis promissio conditionata non inducat impedimentum; 2) sufficit conditionata, dummodo conditio im­ pleta sit ante adulterium ; 3) sufficit conditionata, dummodo con­ ditio sit impleta ante mortem legitimi coniugis, ita ut « perdu­ rante eodem Matrimonio » tum adulterium tum vera promissio (per impletionem conditionis versa in absolutam) habeatur. Haec ultima sententia videtur probabilior. Propter dubium iuris au­ tem, impedimentum non inducitur nisi per promissionem abso­ lutam (can. 15). Cum: requiritur ut adulterium et promissio in aliqua sint re­ latione: scii, requiritur ut 1) adulterium et promissio fiant du­ rante eodem Matrimonio, ita ut si unum vel alterum fiat post mortem coniugis, non habeatur impedimentum; 2) promissio valide perdurans simul stet cum adulterio: etsi nihil referat utrum promissio facta sit ante vel post adulterium, tamen pro­ missio ante adulterium facta et ante adulterium expresse et externe revocata, non inducit impedimentum nisi ante vel post adulterium iteretur; promissio autem facta post adulterium semper inducit impedimentum, etiamsi adulterium iam fuerit confessum et absolutum. NOTA. Non tamen videtur induci impedimentum si promissio fiat appro­ bante legitimo coniuge, ut in casu sequenti: quidam vir commisit adulterium, et uxor eius moriens ab eo petit promissionem Matri­ monii cum hac muliere, pro bono prolis: non videtur haberi impe­ dimentum, quia promissio tunc non est crimen seu iniuria in Ma­ trimonium. 461 η. 564 DE MATRIMONIO Disputatur utrum impedimentum inducatur, si una pars tem­ pore promissionis Matrimonii nesciat complicem esse coniugatum: tunc enim promissio non est formaliter Matrimonio iniuriosa ex utraque parte et proinde non est promissio mutua iniuriosa. Propter hoc dubium iuris saltem, in hoc casu non ha­ betur impedimentum. Attentatio: attentatio supponit verum consensum matrimonia­ lem naturaliter validum, sed iuridice inefficacem ; ergo non me­ rum animum concubinarium. Cum tali consensu stare posse scientiam invaliditatis contractus, iam supra diximus (cf. n. 516). Generatim attentatio fit per sic dictum Matrimonium civile, sed hoc non requiritur ut sit vera attentatio ; similiter habetur at­ tentatio si una pars tempore celebrationis Matrimonii erat bona fide, sed postea, veritate detecta, in Matrimonio attentato per­ severat. Quae diximus de necessaria simultaneitate adulterii et promis­ sionis, valent etiam de adulterio et attentatione, ita ut, si unum vel alterum fiat post mortem coniugis legitimi, vel si Matrimo­ nium suum attentatum dissolverint antequam adulterium com­ mittant, non habetur impedimentum. Si autem prius committunt adulterium et postea supervenit attentatio Matrimonii, habetur impedimentum, etiamsi hoc Matrimonium attentatum nunquam fuerit consummatum. NOTA. Adulterium cum promissione et adulterium cum attentatione Ma­ trimonii videtur esse unum impedimentum tantum; nam in canone unico tractu statuitur. Idcoque si cum adulterio prius facta fuit promissio, deinde attentatio Matrimonii, videtur unicum haberi im­ pedimentum, et proinde unica tantum requiri dispensatio. II. Adulterium: vide supra, sub I. Coniugicidio : est mors violenta legitimo coniugi illata sive ab ipso coniuge sive ab eius complice in adulterio, sive per seipsum (propria manu) sive per alium (ex mandato, consilio, etc.) cum intentione Matrimonii cum complice adultero ineundi. Ut habea­ tur impedimentum, requiritur ut mors ex actione reapse sequa­ tur. Non videtur induci impedimentum, si mandatum, consi­ lium, etc. non vere influit in occisionem ad quam homicida iam 462 DE SUBIECTO n. 564 praeter hoc mandatum, consilium, etc. erat determinatus. Nec requiritur ut coniugicida suam intentionem occidendi vel suam actionem manifestet ; sed iuxta nonnullos Auctores, quorum sen­ tentiam tamen vix probare possumus, requiritur ut suam inten­ tionem Matrimonii ineundi complici adultero manifestaverit: cum haec sententia sit probabilis, propter dubium iuris non ha­ betur impedimentum si hanc intentionem non manifestaverit (can. 15). NOTA. Sicut supra pro adulterio, ita hic etiam pro vero coniugicidio re­ quiritur ut Matrimonium sit validum, non tantum putativum. Cum: requiritur quaedam relatio inter adulterium et coniugicidium: scii, requiritur ut 1) adulterium et coniugicidium fiant in eodem Matrimonio ; unde adulterium necessario debet coniu­ gicidium praecedere; 2) adulterium sit formaliter iniuriosum illi coniugi qui occiditur, h. e. requiritur ut adulterium committen­ tes sciant illum esse coniugatum cuius coniux (de facto) postea occiditur. Non tamen requiritur ut tempore adulterii iam habea­ tur intentio occidendi coniugem. Disputatur vero utrum habeatur impedimentum si adulterium antecedit quidem mortem coniugis, sed non causam mortis ; e. g. si coniugi mortale vulnus infligitur et deinde, ante mortem eius, adulterium completur. Vix videtur sententia negans teneri posse : nam coniuge nondum mortuo, adhuc subsistit Matrimonium. Cum autem Auctores eam adhuc probabilem censeant, propter dubium iuris, in hoc casu non habetur impedimentum (can. 15). III. Coniugicidium: vide supra, sub II. Disputatur autem utrum intentio Matrimonii cum complice ineundi requiratur in utroque complice an in uno solo, et utrum haec intentio debeat esse alteri manifestata ante coniugicidium. Propter dubium iuris practice (can. 15) requiritur ut haec inten­ tio sit in utroque complice et sit invicem manifestata. Utroque, patrante: requiritur ut ambo in eodem coniugicidio seinvicem adiuvent seu ut communi consilio coniugem occidant. Non sufficit ut unus coniugicidium committat et alter mere approbet. 463 η. 564 DE MATRIMONIO Hoc impedimentum potest esse multiplex relate ad idem Ma­ trimonium, ita ut, si dispensatio petenda sit, peti debeat pro impedimento multiplici. Multiplicatur 1) ex numero Matrimo­ niorum quibus fit iniuria : si uterque adulterorum est coniugatus et promissio fit de Matrimonio ineundo post mortem utriusque compartis : duplex impedimentum ; si unus tantum est coniu­ gatus sed bis consecutive, et in utroque Matrimonio adulterium cum promissione commisit cum eadem persona : duplex impedi­ mentum ; si uterque adulterorum est coniugatus et utriusque coniux (sive ab eodem sive a diversis) occiditur sine conspira­ tione, habetur duplex impedimentum ; si ambo sunt coniugati et machinantur utriusque coniugis mortem : duplex impedimentum ; 2) ex numero delictorum quae eodem Matrimonio iniuriam infe­ runt: ita si adulteri sibi Matrimonium promittunt et unus coniugum coniugicidium committit: duplex impedimentum; si adulteri sibi Matrimonium promittunt et communi consilio co­ niugicidium committunt : triplex impedimentum (adulterium cum promissione, adulterium cum coniugicidio, coniugicidium utro­ que patrante). Non tamen multiplicatur si plura adulteria cum promissione durante eodem Matrimonio committuntur. Hoc triplex impedimentum est iuris ecclesiastici, et quidem in secunda et tertia forma indispensabile, saltem si coniugicidium est notorium; nam rarissime dispensat S. Sedes ab impedimento criminis orto ex coniugicidio notorio, raro ab impedimento cri­ minis orto ex coniugicidio occulto. In prima autem forma (adul­ terium cum promissione vel attentatione Matrimonii) est gradus minoris. Ex eo quod hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, sequitur illud non afficere infideles nisi indirecte, h. e. si complex est baptizatus. Quoad adulterium ergo non requiritur ut pars baptizata sit coniugata, sed suilicit ut pars baptizata sit adultera (propter Matrimonium proprium vel complicis); quoad coniugi­ cidium autem requiritur ut pars baptizata cooperetur in coniu­ gicidio vel ipsa coniugicidium committat (per se vel per alium). Si ergo habetur adulterium inter baptizatum et non-baptizatum, et solus non-baptizatus machinatur coniugicidium, non habetur impedimentum. 464 DE SUBIECTO η. 565 Quaeritur autem in quantum impedimentum afficit neo-baptizatum, qui crimen ante Baptismum commisit. Si crimen totum (et ubi duplex crimen exigitur, utrumque crimen) ante Baptis­ mum commissum fuit, nullum est impedimentum, nisi post Baptismum iteretur, vel saltem scienter protrahatur (attentatio Matrimonii cum cohabitatione). Si vero unus ex duobus actibus ante Baptismum, alter post Baptismum commissus est, probabi­ lius non habetur impedimentum : nam requiritur ut totum cri­ men commissum sit tempore quo est subiectum legis. NOTA. 1. In petenda dispensatione casus describatur potius quam nume­ rus impedimentorum: dispensatio concedatur «a casu ut est». 2. Impedimenti criminis suspecti haberi possunt 1) ii de quibus graves rumores sparguntur; 2) ii qui fatentur se tempore prioris Matrimonii adulterium commisisse, praesertim si fatentur se plu­ ries cum eadem persona peccasse; 3) ii qui post mortem coniugis mox volunt Matrimonium inire cum persona eiusdem domus vel familiae. 9. Consanguinitas. 565. — In linea recta consanguinitatis, Matri II onium irritum est inter omnes ascendentes et descendentes tum legitimos tum naturales. In linea collaterali irritum est usque ad tertium gra­ dum inclusive (can. 1076). Explicatur. In linea recta: consanguinitas computatur iuxta lineas et gradus. Linea est series personarum et vocatur recta, si personae una ab alia descendunt, vel collateralis si non una ab altera descen­ dunt, sed stipem communem habent. Gradus est mensura distantiae inter consanguineos; in linea recta computantur iuxta numerum generationum ab una persona ad alteram, dempto stipite (can. 96). Cum autem tota linea recta invalidet Matrimonium (etiam in iure civili), non est insisten­ dum. In linea collaterali gradus computantur iuxta numerum generationum ab illa persona quae longius distat a communi stipite, dempto stipite (can. 96). NOTA. 1. Hic modus computandi est Codicis Iuris Canonici. In quibusdam regionibus autem Codex Civilis diverso modo gradus collaterales computat. 465 η 565 DE MATRIMONIO 2. In linea collaterali inaequali iuxta C.I.C. pressius indicatur gradus dicendo: (secundus) gradus attingens (tertium) vel (secundus) gra­ dus mixtus cum (tertio). 3. Consanguinitas imperfecta, h. e. in qua non habetur uterque antenatorum communis, sed solum unus (pater, avus, proavus etc. vel mater, avia, proavia etc.) eodem modo est impedimentum sicut consanguinitas perfecta. Fratres qui habent solum patrem communem vocantur: fratres con­ sanguinei; qui habent solam matrem communem: fratres uterini; qui habent utrumque parentem communem: fratres germani. Tum legitimos tum naturales: consanguinitas enim non tantum oritur ex Matrimonio, sed ex quolibet ortu, etiam illegitimo (ex fornicatione vel adulterio conceptus). Multiplicitas impedimenti oritur ex eo quod sponsi plures ha­ bent stipites communes. Methodus facilior ad inveniendam con­ sanguinitatem, etiam multiplicem, haec est: super nomen sponsi scribantur omnes eius consanguinei in linea recta et in linea collaterali usque ad tertium gradum inclusive; similiter supra nomen sponsae ; deinde comparantur duo schemata, utrum et quot nomina communia in ipsis occurrunt : tot erunt stipites communes, tot proinde etiam impedimenta consanguinitatis. Hoc impedimentum in quantum ducitur usque ad tertium gradum lineae collateralis est iuris ecclesiastici. Iuris naturalis est in quantum dirimit Matrimonium in linea recta, certe in primo gradu, probabilius in tota linea recta; item probabilius (uti pro­ batur ex natura familiae quae coeducationem fratrum et soro­ rum postulat) iuris naturalis est in quantum dirimit Matrimo­ nium in primo gradu collaterali. Unde non-baptizatis non licet in­ ter consanguineos primi gradus collateralis (fratrem et sororem) Matrimonium contrahere; post Matrimonium autem contractum (e. g. in casu occulto) standum est pro valore Matrimonii. Hoc impedimentum est indispensabile in tota linea recta ; item in primo gradu lineae collateralis, etiamsi consanguinitas sit dubia dubio facti (can. 1076, § 3), saltem quoad Matrimonium nondum contractum : in tertio gradu lineae collateralis est mi­ noris gradus. NOTA. In dispensatione petenda declaranda est etiam multiplicitas con­ sanguinitatis. attamen error seu reticentia alterius impedimenti 466 η. 566 DE SUBIECTO eiusdem speciei in aequali vel inferiore gradu non impedit validi­ tatem dispensationis (can. 1052). Methodus securior est casum ex­ ponere per arborem genealogicam et dispensationem petere (vel concedere) impedimenti « prout est ». 566. — SCHOLION. Nomina consanguineorum meorum usque ad tertium gradum. Proavus Avus Patruus Magnus Pater Patruus Amita Consobrinus E(^0 Patruelis Amltinus Sobrinus Amita Magna Consobrina Consobrinus Consobrina Sobrinus Sobrinus Sobrinus II. Proavus Avia Patruus Magnus Pater Patruus Amita Consobrinus E(^O Patruelis Amltinus Sobrinus Amita Magna Consobrina Consobrinus Consobrina Sobrinus Sobrinus Sobrinus III. Proavus Avus Avunculus Magnus Matertera Magna Mater Avunculus Matertera Consobrinus Consobrina Consobrinus Consobrina E(jO Matruelis Consobrinus Sobrinus Sobrinus Sobrinus Sobrinus Proavus Avia Avunculus Magnus Matertera Magna Mater Avunculus Matertera Consobrinus Consobrina Consobrinus Consobrina EGO Matruelis Consobrinus Sobrinus 467 31 - Hermes, Thcol. Mor. - III. Sobrinus Sobrinus Sobrinus η. 567 DE MATRIMONIO 10. Affinitas. 567. — Affinitas in linea recta dirimit Matrimonium in quolibet gradu; in linea collaterali usque ad secundum gradu II inclusive (can. 1077). Explicatur. Affinitas: est propinquitas personarum orta ex Matrimonio valido, sive rato sive rato non consummato, inter virum et consanguineos uxoris, et inter mulierem et consangui­ neos mariti (can. 97). Ita computatur, ut consanguinei viri sint in eadem linea et gradu allines uxoris, et consanguinei mulieris sint in eadem linea et gradu affines mariti (can. 97). Ex Matrimonio invalido non oritur impedimentum affinitatis, sed publicae honestatis. Cum radix affinitatis sit Matrimonium validum baptizatorum, uti videtur, impedimentum affinitatis non oritur, etiam affinibus baptizatis, ex Matrimonio non-baptizatorum. Ita loseph (bapti­ zatus) non impeditur (saltem ex affinitate) ducere viduam nonbaptizatam fratris sui non-baptizati. Sed e contra impedimentum affinitatis habetur inter losephum (baptizatum) et consanguineas etiam non-baptizatas uxoris suae baptizatae, dummodo loseph eiusque uxor tempore Matrimonii sui iam erant baptizati : oritur enim haec affinitas ex Matrimonio baptizatorum, et ita indirecte afficit etiam affines non-baptizatos. In reliquis autem casibus, quando Matrimonium ex quo oritur affinitas, vel in infidelitate initum est vel inter baptizatum et non-baptizatum, disputatur inter Auctores utrum habeatur impedimentum affinitatis et pro­ inde practice non habetur, propter dubium iuris (can. 15). Pro infidelibus inter se contrahentibus habetur impedimentum affinitatis legis civilis, etiamsi oriatur ex Matrimonio mixto. Ita Titius (paganus) tenetur impedimento affinitatis legis civilis (ubi exsistit) pro Matrimonio contrahendo cum sorore pagana uxoris suae baptizatae: cum enim uterque nupturientium sit paganus neque directe neque indirecte tenentur lege ecclesiastica. Multiplicatur impedimentum affinitatis duplici modo: 1) si compars habet cum illa persona multiplicem consanguinitatem ; 2) per Matrimonium cum affini multiplicatur cum aliis affinibus. 468 n. 568 DE SUBIECTO Sicut pro consanguinitate, si multiplex est affinitas, dispensatio etiam debet esse super impedimentum multiplex; attamen valida est dispensatio, etiamsi error fuit in computando gradu vel reticita fuit multiplicitas, dummodo nullum exsistat impedimen­ tum superioris gradus quam super quod dispensatum fuit (can. 1052). Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, et quidem, si oritur ex Matrimonio consummato, indispcnsabile in linea recta ; in se­ cundo gradu lineae collateralis est gradus minoris. NOTA. In dispensatione petenda declaranda est etiam multiplicitas affi­ nitatis; attamen error seu reticentia alterius impedimenti eiusdem speciei in aequali vel inferiore gradu, non impedit validitatem di­ spensationis (can. 1052). Methodus securior est casum exponere per arborem genealogicam, et dispensationem petere (vel concedere) impedimenti « prout est ». 568. — SCHOLION. Nomina affinium meorum usque ad secun­ dum gradum. I. Ego vir. Prosocrus I (Socer) EGO & Uxor (Levir) Glos Privigna II. Ego vir. Prosocrus I Socrus ,--------------- '■--------------- . EGO & Uxor (Levir) Glos I Privigna 469 DE MATRIMONIO η. 569 III. Ego mulier. Prosocer I Socer ,----------------------------------------------.·----------------------------------------------- Levir EGO & Maritus I Privignus (Glos) e IV. Ego mulier. Prosocer I (Socrus) - - EGO & Maritus I Privignus - - - — .■ ■ Levir - ■ (Glos) 11. Publica honestas. 569. — Impedimentum publicae honestatis oritur ex Matrimo­ nio invalido, sive consummato sive non, et ex publico et notorio concubinatu ; et nuptias dirimit in primo et secundo gradu lineae rectae inter virum et consanguineas mulieris, et inter muliere II et consanguineos viri (can. 1078). Explicatur. Ex Matrimonio invalido: sive bona sive mala fide invalido, etiam ex concubinatu vel Matrimonio invalido duorum non-baptizatorum. Ita Titius (paganus) non potest ducere filiam baptizatam concubinae suae non-baptizatae, sed Titius (paganus) non impeditur ducere filiam non-baptizatam concubinae suae baptizatae: duo enim pagani inter se contrahentes non tenentur hoc impedimento, nisi sit etiam lege civili statutum. Illi autem qui tenentur ad formam canonicam Matrimonii, et illam formam négligentes Matrimonium civiliter celebrarunt, sed sine cohabitatione, non incurrunt hoc impedimentum (Comm. Int. Cod. 12 Mart. 1929). Ita, si duo baptizati mere civiliter Ma­ trimonium inierunt sed nondum cohabitarunt (secus habetur 470 DE SUBIECTO n. 570 impedimentum ex concubinatu), potest pseudo-mari tus postea ducere matrem vel filiam pseudo-uxoris ; si autem iam cohabitarunt, non potest. Ex publico et notorio concubinatu: concubinatus est vitae (praesertim sexualis) communitas (etsi non semper exclusiva) ad instar vitae coniugalis cum vel sine cohabitatione, mala fide in­ stituta vel saltem mala fide protracta. Ut habeatur impedimen­ tum, hic concubinatus debet esse publicus et notorius, sive notorietate iuris (sententia iudicis) sive notorietate facti. Unde quaeritur utrum habeatur impedimentum ex concubinatu illorum qui ab omnibus habentur legitimi coniuges; e. g. Titius et Sempronia adveniunt in pago et se produnt tanquam legitimi coniuges, dum de facto nunquam Matrimonium inierunt nec inire voluerunt: oriturne ex eo impedimentum publicae honestatis? Non habetur Matrimonium invalidum, cum hoc nunquam inie­ rint. sed concubinatus ; hic concubinatus autem, etsi non sit pu­ blicus neque notorius qua concubinatus, tamen est publicus et notorius qua vita communis : et hoc videtur sufficere ad impedi­ mentum inducendum. Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, et quidem, in se­ cundo gradu, gradus minoris. Hoc impedimentum non valet pro iis qui solum ante Baptis­ mum in Matrimonio invalido vel in concubinatu publico et no­ torio vixerunt, quia tunc nondum erant subiectum legis. Hoc impedimentum cessat solum per dispensationem, non per dissolutionem Matrimonii invalidi vel concubinatus. NOTA. Cum hoc impedimentum datum sit etiam propter periculum Ma­ trimonii inter consanguineos in linea recta, attendendum est ad hoc periculum in dispensatione concedenda. 12. Cognatio spiritualis. 570. — Ea tantum cognatio spiritualis Matrimoniui II irritat, quae intercedit inter baptizatum et baptizantem et inter baptizatum et patrinum (can. 1079). Explicatur. Tantum: ergo cognatio spiritualis oriens ex Sa­ cramento Confirmationis (cf. n. 130), non inducit impedimentum. 471 η. 571 DE MATRIMONIO Baptizatum : Baptismus sit validus, sive solemnis sive privatus. Baptizantem: dummodo ipse sit baptizatus tempore quo bap­ tizat; si dubie est baptizatus, dubium est impedimentum. Etsi in Codice non habeatur, tamen, ut videtur, cum morali certitudine dicere possumus, ex analogia cum iis quae pro patrino statuta sunt, cognationem spiritualem, et proinde impedi­ mentum, non oriri ex Baptismo dubio et ex Baptismo sub con­ ditione iterato, nisi idem sit baptizans in utroque Baptismo, ita ut certe semel valide baptizaverit. Patrinum: iterato Baptismo sub conditione, neque patrinus qui priori Baptismo adfuit, neque qui posteriori, cognationem spiritualem, et proinde impedimentum, contrahit, nisi idem pa­ trinus in utroque Baptismo adhibitus fuerit (can. 763, § 2). Uti patet, requiritur etiam ut patrinus saltem per procurato­ rem munere suo valide functus sit (vide n. 95). Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, et quidem minoris gradus. 13. Cognatio legalis. 571. — Qui lege civili ad nuptias inter se ineundas inhabiles habentur ob cognationem legalem ex adoptione ortam, nequeunt vi iuris canonici Matrimonium inter se valide contrahere (can. 1080). Explicatur. Ecclesia agnoscit, et proinde pro fidelibus legem facit, quidquid lex civilis relate ad validitatem vel liceitatem Ma­ trimonii inter adoptantes et adoptatos statuit. Nam can. 1059 idem dicit de liceitate quod hic dicitur de validitate. Unde in hac re unice lex civilis consideranda est, quae proinde valet pro om­ nibus hominibus, baptizatis et non-baptizatis (exceptis forsan baptizatis in Ecclesia Orientali). Ubi exsistit hoc impedimentum civile, fit etiam verum impe­ dimentum ecclesiasticum, ita ut sola dispensatio ab auctoritate civili obtenta pro baptizatis non sufficiat, imo ad validitatem Matrimonii non requiratur, sed requiritur et suflicit pro baptiza­ tis dispensatio ab auctoritate ecclesiastica impertita. NOTA. Ubi lex civilis statueret impedimentum inter tutorem et pupillam vel inter tutricem et pupillum, hoc impedimentum non fit impedimentum legis ecclesiasticae, et proinde pro baptizatis non est impedimentum. 472 DE SUBIECTO n. 572-573 § 4. IMPEDIMENTA IMPEDIENTIA 572. — NOTIO. Impedimentum impediens est circu quae celebrationem Matrimonii reddit illicitam. stantia Explicatur. Circumstantia: sunt plures circumstantiae quae reddunt Matrimonium illicitum : defectus cuiusvis requisiti in subiecto (cf. n. 547 ss.); tres autem a Codice citantur tanquam impedimenta impedientia : de his solis hic agimus. Divisio. Eaedem divisiones valent quae supra pro impedimentis dirimentibus attulimus. Subiectum. Idem dicendum ac supra de impedimentis diri­ mentibus. EFFICACIA. — 1. Impedimentum impediens Matrimonium va­ lidum relinquit, sed graviter illicitum. Explicatur. Matrimonium: si impedimentum est absolutum, omne Matrimonium illicitum reddit; si est relativum, tale Ma­ trimonium illicitum reddit. Illicitum: cum tali impedimento Matrimonium inire est pec­ catum mortale; quidquid autem a peccato mortali excusat (e. g. ignorantia invincibilis) excusat etiam ab his impedimentis. 2. Impedimentum dubium (sive dubio iuris sive dubio facti) non obligat. Si enim impedimentum dubium est, libertas est probabilis, ergo practice tuta (vol. I, n. 145). DISPENSATIO. Quae supra dicta sunt de dispensatione ab impedimento dirimente, n. 523-536, omnia valent etiam de impe­ dimento impediente. 1. Votum. 573. — Matrimonium impedit votum simplex virginitatis, ca­ stitatis perfectae, non nubendi, suscipiendi Ordines Sacros, et amplectendi statum religiosum (can. 1058). 473 η. 573 DE MATRIMONIO Explicatur. Impedit: nullum votum simplex irritat Matrimo­ nium nisi irritatio speciali Sedis Apostolicae praescripto pro ali­ quibus statuta fuerit (can. 1058, §2): de his vide supra, n. 562; uti patet votum temporale impedit tantummodo quamdiu per­ durat. Votum simplex: opponitur voto solemni seu professioni solemni, quae constituit impedimentum dirimens (cf. n. 562); in­ cludit autem non tantum vota simplicia in Ordine vel Congre­ gatione religiosa seu vota publica, sed etiam votum privatum, cuius obiectum sit unum ex sequentibus. Votum potest esse absolutum vel conditionatum, perpetuum vel temporale, dummodo sit verum votum (et non tantum desi­ derium) ab ipso vovente saltem interne emissum. Virginitatis : est votum abstinendi a primo actu luxuriae con­ summatae, ita ut per primum actum luxuriae consummatae vo­ tum evanescat; potest observari etiam intra Matrimonium (de consensu coniugis : vide n. 509) ; unde Matrimonium non impedit per se (seu ex lege naturali), sed ex lege ecclesiastica: qui ergo tale votum emisit et vult Matrimonium inire et tamen votum servare, indiget dispensatione non a voto, sed ab impedimento. NOTA. Per votum virginitatis plerumque intelligitur idem ac votum per­ fectae castitatis: videndum ergo est quid vovens intenderit. Castitatis perfectae: est votum pro toto tempore voti absti­ nendi ab omni actu voluntario luxuriae completae et incom­ pletae; potest observari etiam intra Matrimonium (de consensu coniugis : n. 509) ; unde Matrimonium non impedit per se (seu ex lege naturali), sed ex lege ecclesiastica: qui ergo tale votum emisit et vult Matrimonium inire et tamen votum servare, indi­ get dispensatione non a voto, sed ab impedimento. Non nubendi : hoc votum ex natura sua opponitur Matrimonii celebrationi ; ipsa celebratione votum laeditur, sed etiam evane­ scit vel saltem suspenditur, ita ut actus coniugalis non sit illicitus. Suscipiendi Ordines Sacros: cum susceptio Ordinum per Ma­ trimonium impediatur ex lege ecclesiastica, tale votum prohibet celebrationem Matrimonii, non vero usum Matrimonii sic illicite celebrati. 474 DE SUBIECTO n. 574-575 Amplectendi statum religiosum: seu ingrediendi aliquem Or­ dinem vel Congregationem religiosam ; hoc votum etiam impli­ cite prohibet celebrationem Matrimonii, non vero usum Matri­ monii illicite initi. Hoc impedimentum cessare potest sive lapsu temporis (si vo­ tum fuit temporarium), sive per absolutionem a voto, sive per dispensationem ab impedimento stante voto (si agitur de voto cum Matrimonio non incompatibili virginitatis et castitatis per­ fectae). Hoc impedimentum est iuris naturalis ubi votum ex suo ipso obiecto Matrimonio obstat ; est iuris ecclesiastici ubi votum ex ipso suo obiecto Matrimonio non obstat. 2. Cognatio legalis. 574. — In iis regionibus ubi lege civili legalis cognatio, ex adoptione orta, nuptias reddit illicitas, iure quoque canonico Matrimonium illicitum est (can. 1059). Explicationes vide supra, n. 571. 3. Mixta religio. 575. — Severissime Ecclesia ubique prohibet ne MatrimoniaII ineatur inter duas personas baptizatas, quarum altera sit catho­ lica, altera vero sectae haereticae aut schismaticae adseripta; quodsi adsit perversionis periculum coniugis catholici et prolis, coniugium ipsa etiam lege divina vetatur. Explicatur. Baptizatas : si pars haeretica non est valide baptizata, non habetur mixta religio, sed disparitas cultus (cf. n. 560); si pars haeretica dubie est baptizata (et non potest rebaptizari vel non vult in Ecclesia Catholica rebaptizari), standum est pro valorc Matrimonii usquedum Baptismus probetur invalidus, vel danda est (ad cautelam) dispensatio ab impedimento disparitatis cultus simul cum dispensatione ab impedimento mixtae religionis. Catholica: requiritur ut tempore Matrimonii ad Ecclesiam Ca­ tholicam pertineat, etiamsi cultum catholicum practice non exer­ ceat, dummodo nulli sectae haereticae vel schismaticae vel atheisticac sit adseriptus : tunc enim non censetur catholicus. 475 η. 575 DE MATRIMONIO Sectae haereticae aut schismaticae : sectae haereticae aequiparatur secta atheistica (Comm. Int. Cod. 30 Iui. 1934); requiritur ut tempore Matrimonii sit sectae adscriptus, etiamsi sit catho­ lice baptizatus: adscriptus autem censetur etiam qui palam cultum illius sectae colit, ita ut publice tanquam huic sectae adhaerens sit notus ; similiter qui, huic sectae adscriptus, cultum eius practice non exercet tanquam sine religione esset; non ta­ men videtur huic impedimento locus esse (etsi Matrimonium possit ex iure divino esse prohibitum) si baptizatus sive in Ec­ clesia Catholica sive in haeresi vel schismate, transit ad reli­ gionem iudaicam vel mahometanam vel paganam. Neque habetur impedimentum ecclesiasticum si est quasi privatim haereticus vel atheista, quin sit cuidam sectae adscriptus. Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, quatenus etiam prae­ ter periculum perversionis tale Matrimonium prohibet ; quatenus vero Matrimonium propter periculum perversionis prohibetur, est iuris naturalis. Ad hoc periculum efficacius removendum Ecclesia recusat dis­ pensationem ab hoc impedimento concedere (et proinde nullus inferior valide dispensare valet) nisi adsint iustae ac graves causae, et coniux acatholicus cautionem praestet de amovendo a coniuge catholico perversionis periculo, et uterque coniux de universa prole catholice tantum baptizanda et educanda, et nonnisi moralis habeatur certitudo de cautionum implemento (can. 1061). Formulam harum cautionum vide Facultates, p. 150. Hae cautiones ita exarandae sunt, ut etiam vi legum civilium vigentium in loco actualis vel (si forte alio discessuri praeviden­ tur) futurae commorationis, nemo valeat earum exsecutionem praepedire (ad val. dispensationis: S. Off. 14 Ian. 1932). Hae cautiones regulariter in scriptis exigantur (can. 1061, § 2). Vide etiam supra, n. 560, Nota. NOTA. 1. Etsi ab Ecclesia obtenta sit dispensatio super impedimento mixtae religionis, coniuges nequeunt, vel ante vel post Matrimo­ nium coram Ecclesia initum, adire quoque, sive per se sive per procuratorem, ministrum acalholicum uti sacris addictum, ad ma­ trimonialem consensum praestandum vel renovandum. Si parochus certe noverit sponsos hanc legem violaturos esse vel iam violasse, eorum Matrimonio ne assistat nisi ex gravissimis causis, remoto 476 DE SUBIECTO n. 576 scandalo et consulto prius Ordinario. Non improbatur tamen quod, lege civili iubente, coniuges se sistant etiam coram ministro acatholico, officialis civilis tantum munere fungente, idque ad actum civilem dumtaxat explendum, effectuum civilium gratia (can. 1063). 2. Ordinarii aliique animarum pastores fideles a mixtis nuptiis, quantum possunt, absterreant; si eas impedire non valent, omni studio curent ne contra Dei et Ecclesiae leges contrahantur; mixtis nuptiis celebratis sive in proprio sive in alieno territorio, sedulo invigilent ut coniuges promissiones factas fideliter impleant (can. 1064). 576. — SCHOLION. De Matrimonio cum publice indignis. Etsi Ecclesia non prohibeat omne Matrimonium cum publice indignis, tamen vult ut ab eo omnes absterreantur, etiamsi pe­ riculum perversionis non adsit ; et hoc iure quidem merito, propter infimitatem vitae quam tale Matrimonium inducit cum publice indignis, et propter periculum perversionis quod non potest omnino deesse. Quare can. 1065: Absterreantur quoque fideles a Matrimonio contrahendo cum iis qui notorie aut catholicam fidem abiecerunt, etsi ad sectam acatholicam non transierint, aut societatibus ab Ecclesia damnatis adscript! sunt. Parochus praedictis nuptiis ne assistat, nisi consulto Ordinario, qui, inspectis omnibus rei adiunctis, ei permittere poterit ut Matrimonio intersit, dummodo urgeat gravis causa et pro suo prudenti arbitrio Ordinarius iudicet satis cautum esse catholicae educationi universae prolis et remotioni periculi perversionis alterius coniugis. His autem explicite adnumerantur qui communistarum doctri­ nam matcrialisticam et antichristianam profitentur, et imprimis qui eam defendunt vel propagant. Ipso facto incurrunt excommu­ nicationem speciali modo Sedi Apostolicae reservatam (S. Off. 1 Iui. 1949); imo in Matrimonio eorum requirendae sunt cau­ tiones ut in Matrimonio mixto (n. 560; S. Off. 11 Aug. 1949). Quodsi de facto adsit periculum perversionis sive pro ipso coniuge sive pro prole, ex iure divino iam oritur impedimentum impediens. 477 DE MATRIMONIO η. 577 Art. 6 DE CAEREMONIIS A. IPSA MATRIMONII CELEBRATIO 577. — I. In Matrimonio catholicorir II servandae sunt caere­ moniae in libris ritualibus praescriptae. Explicatur. In Matrimonio catholicorum: supponitur Matri­ monium celebrari cum assistentia sacerdotis (etiam non-delegati : cf. n. 505-506). In Matrimonio enim coram solis testibus sine sacerdote, nullae caeremoniae liturgicae adhibendae sunt, sed solae fiant interrogationes, nisi Ordinarius certas caeremonias pro illo casu praescripserit. Decet tunc servare formam a S.C.P.F. in Instructione ad Vicarios Apostolicos Sinenses 23 lun. 1830 descriptam : « Parentes duos testes eligant (qui etiam a Vicario Apostolico vel a Missionario designari possunt), qui una cum sponso et sponsa eorumque propinquis, ad ecclesiam loci se conferentes, flexis genibus, consuetos fidei, spei, caritatis et contritionis actus recitent, sicque sponsus et sponsa ad contrahendum rite se disponant. Post haec surgentes sponsus et sponsa coram praedictis tes­ tibus per verba de praesenti mutuum exprimunt consensum, et post gratias Deo actas domum revertuntur. Si autem ad eccle­ siam ire nequeant, in privatis domibus praedicta observentur. Post ea vero, data opportunitate, et novi sponsi et testes Mis­ sionarium adeant, ut ipsi de Matrimonio rite inito legitime con­ stet, et ab eodem benedictionem accipiant ». In libris ritualibus: pro ritu romano est Rituale Romanum, Tit. VIII, c. II, vel « aliae laudabiles consuetudines et caeremo­ niae » (ib., n. 6). NOTA. 1. Interrogationes fiant in lingua vernacula. 2. Coniunctionem manuum nupturientium omittere, est usus tolera­ bilis, si moribus popularibus nimis repugnaret; attamen paulatim 478 DE CAEREMONIIS η. 578-580 inducatur ad observantiam etiam huius rubricae Ritualis Romani (S. Off. 30 Iui. 1890). 3. Anulus semper benedicitur, etiamsi iam in priori Matrimonio sit benedictus, vel si e. g. pro pauperibus adhibetur anulus communis ab ipso sacerdote allatus. Materia anuli non est praescripta. 4. Quando plures simul copulantur, preces inde a benedictione anuli possunt semel dici in plurali; quae autem praecedunt debent pro qualibet copulatione repeti. 578. — II. Benedictio danda est etiam super Matrimoniu:H iam antea valide sine assistentia sacerdotis contractum; incipit a be­ nedictione anuli. Fideles qui coram solis testibus Matrimonium contraxerunt, valde hortandi sunt ut, quando sacerdos venit, benedictionem Matrimonii petant; ita pluries respondit S. Sedes, et S.C.P.F. 20 Febr. 1801 et 27 lan. 1805, respondit hoc non tantum de solemni benedictione quae in Missali habetur, esse intelligendum, sed etiam de benedictione anuli. Coniuges vero qui in infidelitate Matrimonium validum con­ traxerunt et post Baptismum benedictionem Matrimonii petunt, valde laudandi sunt, non tamen adstringendi (S. Oil. 20 lun. 1860). NOTA. Sedulo tamen instruendi sunt fideles hanc suppletionem benedi­ ctionis non pertinere ad validitatem Matrimonii (Rit. Rom., Tit. VIII, c. I, n. 17). 579. — III. In Matrimoniis mixtis (etiam cum dispensatione initis) omnes sacri ritus omittendi sunt, interrogatio autem fa­ cienda est iuxta praescriptum. Si autem Ordinarius aliquos ritus in casu speciali permitteret, Missa tamen semper prohibetur, non tantum Missa votiva pro Sponsis sed quaelibet Missa quae ut complementum caeremoniae matrimonialis haberi possit (can. 1102; Comm. Int. Cod. 10 Nov. 1925). Vide infra, n. 583. B. BENEDICTIO SOLEMNIS 580. — Praeter ipsam celebrationem Matrimonii quae lit extra Missam (generatim ante Missam, ubi potest), habetur caeremo­ nia solcmnis benedictionis intra Missam (quae tamen, ex speciali facultate, etiam extra Missam dari potest). 479 η. 581-582 DE MATRIMONIO I. Parochus curet ut sponsi benedictionem solemnem Matri­ monii accipiant (can. 1101). Explicatur. Benedictionem solemnem: est illa quae invenitur in Missali Romano, in Missa votiva pro Sponsis (duae orationes post Pater Noster, et tertia post Ite Missa est, vel Benedicamus Domino). NOTA. Alia formula invenitur in Rit. Rom., Tit. VIII, c. III, adhibenda si ex speciali facultate extra Missam dari potest (cf. Facultates, p. 108). Haec benedictio solemnis dari potest etiam postquam iam diu vixerint in Matrimonio (can. 1101), sed nunquam dari potest (nisi ex facultate speciali) si sponsa eam in prioribus nuptiis iam re­ cepit. Danda non est si Matrimonium per procuratorem con­ trahitur (saltem per procuratorem ex parte sponsae), sed exspec­ tandum est usquedum ipsi sponsi eam recipere possint. Coniuges qui in infidelitate Matrimonium validum inierunt, et post Baptismum benedictionem solemnem petunt, valde laudandi sunt, non tamen adstringendi (S. Off. 20 lun. 1860). Si plura Matrimonia sunt benedicenda, tres orationes semel tantum dicuntur, nec quidquam in eis mutatur. 581. — II. Illam solemnem benedictionem dare potest, per se vel per alium, ille tantum sacerdos qui valide et licite Matrimo­ nio potest assistere (can. 1101). Explicatur. Ille tantum: quisnam possit valide et licite as­ sistere, vide supra, n. 542 ss. ; uti patet, includitur etiam sacerdos valide delegatus. Alius sacerdos non potest illam benedictionem dare nisi de mandato illius qui potest valide et licite assistere. Qui illam benedictionem dat, non necessario debet esse ille qui Matrimonio de facto assistit vel astitit. Si autem intra Missam datur, debet ille qui benedictionem daturus est, etiam Missam celebrare. 582. — III. Si rubricae permittunt, pro benedictione solemni in Missa celebretur Missa votiva pro Sponsis. 480 DE TEMPORE ET LOCO η. 583-584 Explicatur. Celebretur ; non tamen tenetur celebrans applicare pro sponsis, nisi stipendium dederint. Pro Sponsis: si haec a rubricis prohibetur, dicatur Missa diei cum commemoratione pro Sponsis sub unica conclusione. In Missis Defunctorum tamen prohibetur tum commemoratio tum ipsa benedictio. 583. — IV. In Matrimoniis mixtis (etiam cum dispensatione initis) non tantum haec benedictio, sed omnis Missa prohibetur. Explicatur. Omnis Missa: non tamen prohibetur quominus Missa solita pro populo hac hora celebretur; nec prohibetur quominus sponsi huic Missae intersint, sed non potest eis locus specialis parari sicut secus pro sponsis fieri solet, vel aliquid aliud fieri ex quo appareat illam Missam ad solemnitatem Ma­ trimonii pertinere. Art. 7 DE TEMPORE ET LOCO § 1. DE TEMPORE A. IPSIUS CELEBRATIONIS 584. — I. Matrimonium quolibet anni tempore contrahi potest (can. 1108). Convenit tamen ut tempore clauso, h. e. a prima Dominica Adventus ad Nativitatem Domini inclusive et a Feria IV Cinerum ad Dominicam Paschatis inclusive, non contrahatur, quia festa externa quae Matrimonii celebrationem comitantur, spiritui pae­ nitentiae huius temporis non conveniunt. Quare, si tamen cele­ bratur, monendi sunt sponsi ut saltem a nimia pompa abstineant (can. 1108). NOTA. Celebrati Matrimonii statim certior faciendus est parochus loci ubi sponsi baptizati sunt, ut in libro baptizatorum suo loco notetur. Haec obligatio imprimis gravat in parochum vel sacerdotem qui 481 η. 585-586 DE MATRIMONIO Matrimonio assistit. Si autem nullus sacerdos assistit (n. 506), pa­ rochum loci Baptismatis quamprimum certiorem facere tenentur ipsi sponsi. II. Matrimonium convenienter celebratur ante Missam, ut pos­ sit statim sequi solemnis benedictio. B. SOLEMNIS BENEDICTIONIS 585. — I. Benedictio solemnis, nisi habeatur facultas a S. Sede, semper danda est durante Missa. Quoad Facultatem specialem, vide Facultates, p. 108. II. Benedictio solemnis, nisi habeatur facultas a S. Sede vel licentia Ordinarii loci, dari nequit tempore clauso. Explicatur. Facultas: vide ut supra. Licentia: quam iusta de causa dare potest. Monendi autem tunc sunt sponsi ut a nimia pompa abstineant (can. 1108). Tempore clauso: h. e. a prima Dominica Adventus ad Nativi­ tatem Domini inclusive et a Feria IV Cinerum ad Dominicam Paschatis inclusive. § 2. LOCUS 586. — 1. Matrimonium inter catholicos celebretur in ecclesia paroeciali vel de licentia parochi, in alia ecclesia vel oratorio publico vel semipublico (can. 1109); in ecclesiis vel oratoriis Seminarii vel religiosarum nonnisi urgente necessitate, de licentia Ordinarii. In aedibus privatis celebrari potest solum de licentia Ordinarii loci in extraordinario aliquo casu, accedente iusta et rationabili causa. 2. Matrimonia mixta extra ecclesiam (e. g. in sacristia) cele­ brentur ; quodsi Ordinarius prudenter iudicet id servari non posse quin graviora oriantur mala, prudenti eius arbitrio com­ mittitur hac super re dispensare, lirina tamen prohibitione cele­ brandi ritus liturgicos (cf. n. 579. 583). 482 APPLICATIO APPLICATIO Sacramentum hoc magnum est (Eph. 5,32). Matrimonium minime est institutum in quo homines possint vivere secundum instinctus suos magis animales. Matrimonium Christianum est institutum in quo duo se invicem complentes, se invicem adiuvantes, se invicem ad Deum ducentes, fiunt una caro ad digne cooperandum cum Deo in creatione novi hominis : nullibi, in toto ordine naturali, homo tam intime cooperatur cum Deo, quam ubi Deum quasi compellit ad novam animam creandam. Matrimonium Christianum est institutum in quo novus homo ducitur ad Deum : ibi etiam in ordine naturae introducitur prin­ cipium a Christo datum : pro eis sanctifico meipsum : iuxta leges enim haereditatis corporalis parentes filiis suis praeparant fun­ damentum favorabile vel infavorabile pro vita sancta, prout ipsi parentes virtutem colunt vel vitiis indulgent ; per bonum exem­ plum sanctae vitae parentes quasi illuminant viam filiorum: exempla trahunt ; per bonam educationem et instructionem in moribus sanctis et in sancta doctrina, gressus filiorum dirigunt in viam salutis et pacis. Matrimonium Christianum est institutum in quo duo, maritus et uxor facti una caro et unus spiritus, se invicem adiuvant, se invicem hortantur, se invicem ducunt in vitam beatam, inchoa­ tam in terris, perfectam in coelo; in vitam sanctam et acceptabilcm apud Deum; in vitam meritoriam et fructuosam in aeternum. Si omnes intelligerent hunc altum conceptum Matrimonii, quantum mutaretur facies terrae : meum officium sacerdotale est curare ut omnes, praesertim iuventus qui ad Matrimonium se praeparat, ita de illo sentiant. 483 32 - Hermo, Theol. Mor - HI. CAPUT IX DE SACRIFICIO MISSAE Etsi Missae Sacrificium non sit Sacramentum, merito tamen de illo Sacrificio caput quasi suppletorium parti sacramentariae additur, tum propter eius intimam relationem cum Sacramento Eucharistiae seu S. Communione, tum quia ab omnibus Aucto­ ribus in hac parte inseri solet, tum etiam quia nullus alius locus aptior in Theologia Morali inveniri potest pro tractatu de illo augustissimo Sacrificio, circa quod multae normae agendi spe­ ciales tradendae sunt. Art. 1 NATURA § 1. NOTIO 587. — DEFINITIO. Missa est verum et unicum Sacrificium Novae Legis, incruenta renovatio Sacrificii Crucis, quo Christus seipsum in forma eucharistica per ministerium celebrantis, Patri Coelesti iterum offert in adorationem et gratiarum actionem et in propitiationem pro vivis et defunctis. Explicatur. Verum Sacrificium : quid ad verum Sacrificium requiratur, disputatur in Theologia Dogmatica; sulTicit hic signi­ ficare Missam esse verum ac proprie dictum Sacrificium. Unicum : ita ut omne aliud verum Sacrificium in Nova Lege 484 NATURA η. 587 prohibeatur; non tamen prohibentur sacrificia improprie dicta, quibus homo seipsum vel aliquam rem servitio Dei devovet, vel imo quosdam dolores vel tribulationes patienter propter amorem Dei tolerat (vol. II, n. 47 ss.). Incruenta renovatio: Sacrificium Missae necessario dicit rela­ tionem ad Sacrificium Crucis ; non autem est merum symbolum Sacrificii Crucis, neque mera repraesentatio (sicut repraesentatio scenica), sed est vera renovatio, ita ut victima Sacrificii Crucis •* qua talis in Sacrificio Missae iterum Patri offeratur. Non quidem addit nova merita meritis Christi in Cruce, e contra, omnem virtutem suam et omne meritum habet ex virtute et meritis Sa­ crificii Crucis, quae hic, in renovatione oblationis, specialiter ap­ plicantur determinatis animis. Christus seipsum: idem Christus, Deus et Homo, qui ante 19 saecula in terris vixit et mortuus est ; sicut in Sacrificio Crucis seipsum obtulit, ita etiam in Sacrificio Missae idem Christus seipsum offert. In forma eucharistica : h. e. sub speciebus panis et vini vere et realiter praesens in sua natura humana et divina. Per ministerium celebrantis: in Sacrificio Crucis usus est mi­ nisterio carnificum, hic utitur ministerio celebrantis, modo ta­ men omnino diverso : nam ibi manus carnificum adhibuit unice ad actionem externam immolationis, dum ipse solus oblationem Sacrificii perfecit; hic autem manus sacerdotis non tantum ad actionem externam adhibet, sed ipse sacerdos celebrans oblationi Sacrificii ita associatur, ut et ipse vere sacrificator hic dici possit ac debeat simul cum Christo. In adorationem...: indicantur fructus Sacrificii Missae et su­ biectum cui applicantur. Quatuor fructus Sacrificii, latreuticus, eucharisticus (seu gratiarum actionis), impetrationis et propitia­ tionis, semper intenduntur et obtinentur a Christo offerente et ab Ecclesia offerente; sed praeter hoc unus vel plures horum finium etiam intendi possunt a sacerdote celebrante: hoc dici­ tur applicatio Missae seu fructuum Missae. De hoc plura infra, n. 597-600. 485 η 588-589 DE SACRIFICIO MISSAE § 2. PARTES 588. — Theologi non concordant in determinando elementa essentialia Sacrificii Missae. Possunt in toto ritu distingui partes sequentes : 1. Ab initio usque ad Offertorium : sunt orationes et instructio­ nes praeviae quae ad ipsum Sacrificium stricte non pertinent. NOTA. Ad Missam autem pertinent! quare praeceptum « audiendi Mis­ sam » eas includit, ita ut qui iis non assistit, praecepto non satisfacit (vol. II, n. 117). 2. Offertorium: est oblatio panis et vini quae in Corpus et Sanguinem Domini sunt mutanda: haec oblatio est ergo prae­ paratio Sacrificii, sed ipsum Sacrificium nondum constituit; est tamen pars integrans, nunquam omittenda, sed saltem breviter et mentaliter facienda, etiam si post Offertorium, materiae obla­ tae propter aliquem defectum reiectae, alia substituitur. 3. Praefatio: quae est cantus gratiarum actionis antequam Sacrificium stricte dictum incipiat. 4. Canon: in qua ipsa oblatio fit: est ergo pars essentialis. Disputatur autem inter Theologos utrum totus Canon pertineat ad essentiam Missae an sola Consecratio quae fit durante Canone. Generatim tenent Theologi solam Consecrationem, et quidem du­ plicem (panis et vini) constituere essentiam Sacrificii, sed eorum argumenta non videntur sufficientia. Consecratio est praeparatio seu adductio Victimae, sed rationem Sacrificii non continet: quare potius totum Canonem dicimus ad essentiam Sacrificii Missae pertinere. Hoc disputandum est in Theologia Dogmatica. 5. Communio: quae est complementum Sacrificii. Sunt Theo­ logi qui tenent etiam Communionem esse partem essentialem Sacrificii. Hoc autem non videtur probabile; sed potius Commu­ nio est pars integrans, similiter nunquam omittenda. 6. Post Communionem : brevis gratiarum actio pro Sacrificio oblato et Communione recepta. 589. — COROLLARIA PRACTICA. 1. Cum Offertorium sit pars integrans nunquam omittenda, si una materia (sive panis sive 486 NATURA η. 589 vinum) post oblationem apparet fuisse inepta et nova materia (alia hostia, novum vinum) assumitur, iteranda est huius ma­ teriae oblatio saltem breviter et mentaliter, antequam ad Con­ secrationem procedatur. 2. Cum multi Auctores teneant essentiam Sacrificii consistere in Consecratione, et quidem in duplici Consecratione (panis et vini), practice standum est ad illam applicationem (cf. n. 598) Missae, quae saltem ante secundam Consecrationem facta est, quia per hanc Consecrationem, iuxta hos Auctores, Sacrificium completum est, et applicatio post completum Sacrificium fieri non potest. 3. Cum Communio sit complementum necessarium Sacrificii, Sacerdos in Missa semper S. Communionem recipere debet, et quidem de propriis oblatis in hoc Sacrificio. Quare nunquam licet, ad mutandam S. Hostiam pro Expositione Ssmi asservan­ dam, noviter consecratam in lunulam ponere et antiquam con­ summare, sed debent in casu duae hostiae consecrari, quarum una etiam in eadem Missa consummetur. Ex eodem motivo etiam graviter praescribit Ecclesia, ut S. Hostiae pro communione fidelium consecratae in altari ma­ neant usque ad Communionem sacerdotis, excepto solo casu extremae necessitatis, quo secus moribundus sine S. Commu­ nione moreretur. 4. Si quandoque Sacrificium post unam saltem Consecrationem interrumpi vel abrumpi contingat, tenetur ipse sacerdos, vel si ipse non potest, quilibet alius sacerdos, etiam non-ieiunus, illud complere (cf. n. 590). 5. Multi Auctores, ex eo quod duplicem Consecrationem di­ cunt ad essentiam Sacrificii necessariam (cf. n. 291), concludunt Missam in qua deprehenditur una materia fuisse invalida et quae suppleri non potest, esse invalidam, et proinde non sufficere ad satisfaciendum obligationi celebrandi (cf. n. 610 ss.). NOTA. Attamen dici potest etiam, tali Missa, utpote probabiliter valida, probabiliter etiam obligationi celebrandi satisfactum esse. Atqui obligatio cui probabiliter satisfactum est, non amplius obligat (vol. I, n. 149). 487 η 590 DE SACRIFICIO MISSAE § 3. QUALITATES 1. Integrum. 590. — Sacrificium Missae celebrari debet integrum. Explicatur. Integrum: hoc ante omnia significat quod totus ritus celebrationis integre observandus est. Si autem gravis ratio habetur, uti periculum ne sacerdos Sacrificium complere nequeat, ante primam Consecrationem Sacrificium abrumpendum est; post Consecrationem vero ritus accelerari debet, e. g. omittendo ora­ tiones minoris momenti, imo, si necessitas urget, statim S. Com­ munionem sumendo, reliquis omissis. Integrum significat etiam Sacrificium Missae, si celebrans illud post primam Consecrationem abrumpere cogatur (h. e. ita ut non possit illud mox complere), quamprimum a quolibet alio sacerdote, etiam non ieiuno, complendum esse, dummodo adhuc habeatur continuitas, de qua infra, n. 594. Probatur. Missale Romanum, Dc Defectibus, X, 2 : Si sacerdote celebrante violetur ecclesia ante Canoncm, dimittatur Missa; si post (inceptum) Canonem, non dimittatur. Si timeatur incursus hostium, vel alluvionis, vel ruina loci ubi celebratur, ante Con­ secrationem dimittatur Missa; post Consecrationem vero sacer­ dos accelerare poterit sumptionem Sacramenti, omissis omni­ bus aliis. Ib., 3 : Si sacerdos ante Consecrationem graviter infirmetur, vel in syncopem inciderit aut moriatur, praetermittitur Missa. Si post Consecrationem Corporis tantum, ante Consecrationem Sanguinis, vel utroque consecrato id accidit, Missa per alium sacerdotem expleatur ab eo loco ubi ille desiit, et in casu neces­ sitatis etiam per non ieiunum. Si autem non obierit, sed fuerit infirmus, adeo tamen ut possit communicare, et non adsit alia Hostia consecrata, sacerdos qui Missam supplet, dividat Hostiam et unam partem praebeat infirmo, aliam ipse sumat. Si autem semiprolata forma Corporis obiit sacerdos, quia non est facta Consecratio, non est necesse ut Missa per alium suppleatur. Si vero obierit semiprolata forma Sanguinis, tunc alter prosequatur Missam, et super eundem calicem repetat integram formam ab 488 NATURA η. 591-592 eo loco: Simili modo...; vel posset super alium calicem praepa­ ratum integram formam proferre, et hostiam primi sacerdotis et Sanguinem a se consecratum sumere, ac deinde calicem relictum semiconsecratum. Ib., 13 : At si contingat totum Sanguinem post Consecrationem effundi, si quidem aliquid vel parum remansit, illud sumatur... Si vero nihil omnino remansit, ponat iterum vinum et aquam, et consecret ab eo loco: Simili modo... facta prius tamen Calicis oblatione, ut supra. NOTA. Sacerdos ut integritati Sacrificii semper consulat, saepe legat et relegat libros probatos caeremoniarum necnon quae in initio Missalis habentur « De Defectibus in celebratione Missarum occur­ rentibus ». Gravitas transgressionis. Partem integrantem omittere vel non supplere est peccatum mortale. 2. Continuum. 591. — I. Sacrificium Missae interrumpi potest post Evange­ lium pro praedicatione et ante Communionem fidelium pro brevi exhortatione; alio tempore interrumpi non potest nisi ex gravi, imo post inceptum Canonem usque ad Communionem celebrantis ex gravissima ratione. Explicatur. Interrumpi: interruptio est cessatio cum inten­ tione post breve tempus continuandi. Gravissima ratione: e. g. ad Viaticum administrandum mori­ bundo praesenti, qui secus sine Viatico moreretur; propter mor­ bum sacerdotis breviter transiturum. — Imo si adveniat aliquis coram quo celebrare non licet (e. g. excommunicatus vitandus), Missa interrumpi debet usquedum sit expulsus. Gravitas transgressionis. Missam interrumpere sine suffi­ cienti ratione, est peccatum mortale. 592. — II. Interruptio non sit talis ut moralis unitas inter par­ tes non amplius habeatur. Explicatur. Moralis unitas: si interruptio fit pro praedica­ tione, praesertim retentis vestibus sacris, facile apparebit unitas 489 η 593-594 DE SACRIFICIO MISSAE inter partes, etiamsi longior sit interruptio. Si ex alia ratione est interruptio, licita est tantum quamdiu ratio durat, et statim Missa continuanda est. Si autem interruptio, ante Consecratio­ nem, fuit longior (puta plus quam quadrantem), melius videtur iterum incipere; post Consecrationem vero continuanda est ce­ lebratio iuxta infra dicenda, n. 593-594. 593. — III. Missa abrumpi non potest nisi ex gravissima causa ; post Consecrationem vero nonnisi in impossibilitate continuandi, quo casu Missa quantum potest complenda est ab alio sacerdote, etiam non ieiuno. Explicatur. Abrumpi: abruptio est cessatio absoluta. Gravissima causa: si sacerdos ante Consecrationem advertat se esse in statu peccati mortalis vel se non esse ieiunum, debet Mis­ sam abrumpere, si sine scandalo hoc facere potest; si ante Con­ secrationem advertat unam materiam esse invalidam (vel non certe validam) et novam habere non potest ; si advenit aliquis coram quo celebrare non licet, et ipse expelli nequit, debet Missa abrumpi si sine gravi incommodo fieri potest (can. 2259) ; si du­ rante Missa ecclesia polluitur vel exsecratur; propter morbum sacerdotis quo Missam continuare non potest, etc. Impossibilitas : morbus sacerdotis vel alia causa qua physice non potest Missam continuare. Si autem tempus suppeditat, de­ bet, loco abrumpendi Sacrificium, illud statim per alteram Con­ secrationem si nondum facta est, et per Communionem complere. 594. — IV. Missa post primam Consecrationem (ante Commu­ nionem sacerdotis) abrupta, ab alio sacerdote, etiam non ieiuno, quamprimum complenda est, quamdiu moralis unitas cum Missa abrupta habetur. Explicatur. Post primam Consecrationem: vide supra, n. 590 (ad Probatur, Missale Rom., De Defectibus, X, 3). Ab alio sacerdote: praeferendus est ieiunus non-ieiuno ; ille sacerdos hac die non potest aliam Missam celebrare nisi habeat licentiam hac dic binandi vel secus magna pars populi sine Missa remanere deberet in die festo. 490 NATURA η. 595 Complenda est : ibi incipere debet ubi prior cessavit : si du­ bium est utrum prima Consecratio fuerit perfecta, a verbis Qui pridie incipiendo, sub conditione iteranda est; si secunda Con­ secratio non certe fuit facta, a verbis Simili modo incipiendo, absolute vel sub conditione iteranda est ; secus incipitur ab illa oratione ubi prior sacerdos cessavit. — Vide supra, n. 590 (ad Probatur, Missale Rom., De Defectibus, X, 3). Quamdiu... : si plus quam una hora intercessit, censent Aucto­ res non amplius adesse obligationem Sacrificium complendi ; at­ tamen etiam post plures horas adhuc compleri potest. § 4. FRUCTUS 595. — Fructus Sacrificii Missae intelliguntur illi effectus ado­ rationis (latreuticus) et gratiarum actionis (eucharisticus) necnon impetrationis et propitiationis pro peccatis qui ex oblatione Sa­ crificii Missae oriuntur; non vero illa merita quae celebrans (vel assistentes vel ministrantes) sibi ex eo acquirit, quatenus est opus bonum, et opus bonum praestantissimum. Attamen quan­ doque etiam haec merita vocantur fructus specialissimus. Illi fructus adorationis etc. obtinentur ex oblatione Sacrificii, et proinde a quolibet offerente, ratione suae participationis cum oblatione, obtineri possunt. Offerentes autem sunt 1) Christus, 2) Ecclesia, 3) sacerdos celebrans, 4) ille cuius nomine a sacer­ dote offertur, 5) assistentes cum intentione offerendi. Uti patet, tres priores intimius oblationi participant; ille cuius nomine sacerdos Sacrificium offert (e. g. propter stipendium, ex promis­ sione, etc.) minus intime quam sacerdos, sed magis quam mere assistens ; et inter assistentes intimius participat qui celebranti ministrat quam alii. Fructus autem adorationis et gratiarum actionis vadunt ad Deum ; fructus vero impetrationis et propitiationis hominibus applicari possunt : hoc est, per Sacrificium Missae possunt pro determinatis hominibus peti favores et gratiae a Deo necnon remissio peccatorum et paenarum pro peccatis debitarum. Fructus quos Christus et Ecclesia obtinent, semper obtinen­ tur, et fructus impetrationis et propitiationis applicantur omni- 491 η. 596-597 DE SACRIFICIO MISSAE bus hominibus, h. e. in qualibet Missa Christus et Ecclesia petunt gratias et remissionem peccatorum pro omnibus hominibus eodem modo ac Christus in Sacrificio Crucis ea petivit. Quare vocari solent: fructus generales. Uti patet, assistentes, et adhuc magis ministrantes, in eis maiorem partem habent. Fructus quos sacerdos celebrans obtinet (qui non sunt confun­ dendi cum meritis seu fructibus specialissimis!) obtinentur in­ tentione sacerdotis (cf. n. 597 ss.), et eius fructus impetrationis et propitiationis applicantur illis hominibus quibus eos appli­ care intendit: vocantur fructus speciales. NOTA. Ex hoc sequitur applicationem Missae esse rem ipsius celebrantis, quam etiam Superiores non possunt invalidare: si ergo celebrans contra voluntatem Superioris applicat, applicatio illicita, sed va­ lida est. Fructus quos (sive pro se sive pro alio) obtinet ille cuius no­ mine Sacrificium offertur, obtinentur mediante intentione sacer­ dotis, et non differunt ab illis fructibus specialibus. Fructus quos obtinent imprimis ministrantes omnesque qui cum intentione offerendi Sacrificio assistunt obtinentur eorum intentione, sed non sunt nisi applicatio specialis fructuum gene­ ralium Christi et Ecclesiae determinatae intentioni, cui Christus et Ecclesia benigne consentit. 596. — SCHOLION. De valore Missae a malo sacerdote cele­ bratae. Nullum dubium est Missam non in debitis requisitis vel cum minore pietate celebratam, ipsi celebranti minus prodesse, vel imo obesse. Quoad fructus autem aliis applicandis, eodem modo obtinentur a malo sacerdote ac a bono, quia non obtinentur quatenus sunt ex opere huius hominis (tales sunt soli fructus specialissimi), sed quatenus sunt ex Sacrificio, quod qua Sacri­ ficium semper Deo est acceptabile. 597. — PRINCIPIA. I. Ad applicandos illos fructus (speciales) determinatis finibus, requiritur intentio saltem virtualis impli­ cita ad finem determinatum. 492 NATURA η. 598-599 Explicatur. Virtualis implicita: haec intentio ab aliis vocatur habitualis; attamen videtur esse plus quam mere habitualis, sed implicite continetur et evocatur in intentione virtuali Missam celebrandi (cf. n. 608); quare eam potius dicerem virtualem implicitam. Ad finem determinatum : intentio illa non necessario ita debet determinari ut etiam celebrans sciat explicite qualis sit haec in­ tentio, sed sufficit ut sit numerice determinata: e. g. ad inten­ tionem dantis stipendium, ad intentionem a tali homine (e. g. a Superiore) mihi assignatam, ad primam intentionem in tali libro assignatam ad quam nondum sit celebratum, etc. Non tamen sufficit intentio celebrandi ad unam ex intentionibus in tali libro assignatis, vel ad intentionem illius qui primus mihi daturus est stipendium (haec enim intentio nondum exsistit). NOTA. Valida est applicatio pro homine quem putat mortuum, dum re­ vera vivit: persona enim sufficienter est determinata, et error est accidentalis tantum. Attamen tali applicatione non satisfaceret obli­ gationi si teneretur sacerdos pro tali persona post mortem eius applicare, ita ut post mortem iterum applicare debeat, nisi supponi possit illum qui obligationem imposuit, eam condonare propter Mis­ sam iam in vita applicata. 598. — II. Haec intentio elici debet probabiliter saltem ante consecrationem vini. Haec intentio enim elici debet saltem antequam Sacrificium perficiatur. lamvero iuxta sententiam probabilem Sacrificium per Consecrationem, et quidem per duplicem Consecrationem perfi­ citur (cf. n. 589). 599. — COROLLARIUM PRACTICUM. De conflictu duarum in­ tentionum. Si sacerdos unam intentionem elicuit, et postea prioris immemor novam elicit, praevalet intentio fortior. Hoc est : si prior intentio ita facta fuit, ut velit illam praevalere nisi explicite eam revocet, prior praevalet; si vero altera ita absolute elicita sit ut voluisset illam prae primam intendere si prioris recordasset, 493 η. 600 DE SACRIFICIO MISSAE altera praevalet. Si aequales sunt, altera videtur praevalere utpote magis actualis. Quare practice, si casus occurrit et agitur de applicatione obli­ gatoria (e. g. ex stipendio), poterit sacerdos alteram Missam ce­ lebrare ad illam intentionem cui in priore Missa nondum satis­ fecit: ita certe utrique obligationi satisfacit. 600. — III. Illi fructus per se applicari possunt cuilibet vivo necnon defuncto in purgatorio; ex iure aute ecclesiastico pro­ hibetur ne celebrans eas applicet excommunicatis vitandis nisi ad eorum conversionem obtinendam ; imo omnes excommunicat! prohibentur ne pro eis publice Missa applicetur (can. 2262, § 2, n. 2). Explicatur. Per se: h. e. nisi intercedat prohibitio ecclesia­ stica, de qua in secunda parte huius principii. Defuncto: quaestio ponitur utrum applicari possit pro infideli defuncto: per se non potest, quia per se non-baptizati non pos­ sunt intrare in coelum, nisi Deus propter bonam fidem eorum eis ex misericordia gratiam sanctificantem concesserit extra Baptismum. Quare, si hoc sperari potest, licet etiam pro eis de­ functis Missam applicare, quia tunc hoc Sacrificio iuvari possunt ; attamen, propter periculum scandali, ne christiani putent paga­ nos in sua religione eodem modo salvari posse ac christiani, prudentia necessaria est, et talis applicatio nunquam publice facienda. Catechumenis defunctis autem semper applicari potest, quia recte supponi potest eos Baptismum flaminis recepisse (cf. su­ pra, n. 44-46). Excommunicatis vitandis: pro eis neque privatim et semoto scandalo licet Missam applicare praeterquam pro eorum con­ versione. Ita, etiamsi piissima mater excommunicati vitandi pe­ teret ut Sacrificium Missae celebretur ad petendam sanationem excommunicati vitandi, non licet neque privatim ita applicare, sed solum licet si petit ut pro eius conversione celebretur. Publice: publica applicatio non est confundenda cum Missa publica. Etiamsi Missa sit publica, tamen applicatio est privata 494 NATURA η. 601 quando publice notum non sit pro quonam applicetur. Nondum censetur publica si praeter celebrantem unus alterve qui illud non publicabit (e. g. qui stipendium dedit) applicationem cognoscit. Pro defunctis autem quibus denegata est sepultura ecclesia­ stica, prohibetur Missa tum exsequialis tum anniversaria; pro defunctis excommunicatis qui ante mortem signum paenitentiae dederunt, sed nondum ab excommunicatione absoluti fuerunt, danda est haec absolutio post mortem (cf. Rit. Rom., Tit. IV, c. IV), et tunc potest pro eis Missa etiam publice applicari. § 5. VALOR 601. — Solent etiam Auctores quaestionem agere de valore Sacrificii Missae seu de quantitate fructuum qui in Sacrificio Missae obtinentur. Nullum dubium est valorem Sacrificii Missae, sicut valorem Sacrificii Crucis, potentialiter esse infinitum, h. e. nihil esse quod non possit etiam unica Missa obtineri. Quoad valorem autem actualem seu effectivum, certum est non totum valorem potentialem in singulis Missis applicari ; quantitas autem fructuum quos Deus propter hanc vel illam Missam concedere vult, est mysterium Dei, quod nobis non re­ velavit, et circa quod inquirere inane est. Scimus Deum esse infinite iustum, et unicuique tribuere illos fructus qui ei conve­ niunt: reliqua relinquamus eius iustae misericordiae et eius misericordiosae iustitiae ! Huic autem connexa est duplex quaestio moralis : 1. Utrum liceat fructus Missae dividere, eos diversis hominibus applicando. ' . /kTtwl Si hac quaestione quaeritur utrum liceat pro pluribus insimul offerre Sacrificium, respondendum est affirmative. Possum e. g. pro pluribus defunctis applicare vel pro omnibus confratribus, etc. Inanis autem est quaestio, cui responderi nequit, utrum tunc singuli idem recipiant quod singuli reciperent si pro eo solo offerretur: est mysterium Dei, quod nobis Ille non revelavit. Si hac quaestione quaeritur utrum liceat partem fructuum 495 η. 602-603 DE SACRIFICIO MISSAE (e. g. fructus impetratorios vel fructus propitiatorios) uni et partem alteri applicare, respondendum est similiter affirmative, saltem quamdiu uni non est ius acquisitum (ex iustitia, ex pro­ missione, etc.) ad omnes fructus. Hoc clarius apparebit ex se­ cunda quaestione. 2. Utrum liceat praeter intentionem principalem etiam inten­ tionem secundariam elicere ad quam fructus Missae applicari intendit. Si Missa non est ex obligatione (n. 610 ss.) uni fini applicanda, certe potest intentio secundaria elici ad quam fructus Missae applicentur; si vero Missa ex obligatione (iustitiae vel fidelitatis) est certae intentioni applicanda, licite intentio secundaria elici­ tur sub conditione : salvo toto iure illius cui ex obligatione Missa applicanda est. Art. 2 DE CELEBRANTE § 1. QUIS SIT 602. — Omnis et solus sacerdos potest valide Mfissae Sacrifi­ cium offerre. Explicatur. Sacerdos: ille qui valide Sacramentum Ordinis in gradu Presbyteratus (vel a fortiori Episcopatus) recepit (cf. n. 370). Vide supra, n. 297. Probatur. Can. 802: Potestatem offerendi Missae Sacrificium habent soli sacerdotes. § 2. REQUISITA 603. — I. Cum in Sacrificio Missae celebrans debeat S. Com­ munionem recipere, in eo saltem tempore S. Communionis requiruntur ea quae in subiecto S. Communionis requiruntur (cf. n. 311 ss.). 496 DE CELEBRANTE n. 604-605 604. — ii. in celebrante Missae requiritur licentia Ecclesiae (ad lie.). Hanc licentiam petere debet celebrans a rectore ecclesiae vel oratorii in quo celebrare intendit, cui si ignotus sit, praebere debet litteras sui Ordinarii vel Superioris (si sit religiosus) re­ centes, quae « Celebret » vocari solent. Quodsi autem rector ec­ clesiae suspicatur celebrantem post obtentum « celebret » aliquid fecisse quo ei celebrare non liceat, non potest ei licentiam con­ cedere. Insuper praescriptiones particulares Ordinarii loci si quae sint ad rem, servandae sunt, etiam a regularibus exemptis (can. 804). Gravitas transgressionis. Si quis sine debita licentia, sed nullo impedimento obstrictus celebrat, committit peccatum veniale (laesio iuris rectoris ecclesiae) ; si quis contra rationabilem explicitam prohibitionem rectoris (e. g. quia ignotus litteras au­ thenticas sui Ordinarii vel Superioris non habet) in eius ecclesia celebraret, committeret peccatum mortale. 605. — III. In celebrante Sacrificii Missae requiritur fides et gratia sanctificans; non tamen ad validitatem Sacrificii; post peccatum mortale requiritur ut gratia sanctificans sit per va­ lidam absolutionem reacquisita. Explicatur. In celebrante: non quatenus recepturus est S. Communionem, sed quatenus est celebrans. Per validam absolutionem: non sufficit ut peccatum mortale (utique post Baptismum commissum) sit per contritionem per­ fectam remissum, sed ad maiorem reverentiam requirit Ecclesia ut per potestatem clavium sit remissum ; quandonam excusatur a praevia confessione, vide supra, n. 312, ubi de confessione S. Communioni praemittenda. NOTA. Dum S. Communionem recipiens postquam per solam contritionem sine confessione statum gratiae recuperavit, aci nihil aliud tenetur nisi ad confitendum antequam iterum S. Communionem recipiat, sacerdos qui ita Missam celebravit, tenetur statim ac adest copia confcssarii quamprimum (h. c. intra triduum) confiteri, etiamsi non intendat mox iterum celebrare (can. 807); quodsi hoc non observat, videtur committere peccatum mortale inoboedientiae erga Ecclesiam. 497 η. 606 DE SACRIFICIO MISSAE Probatur. Primum: Si fides et gratia sanctificans requiruntur in Ministro Sacramentorum (cf. n. 8), a pari ratione requirendae sunt in celebrante Missae: nam Sacrificium eodem modo est res sacra et intima cooperatio cum Christo sacrificatore principali. Secundum : Sicut efficacia Sacramentorum, ita et efficacia Sa­ crificii impediri nequit indignitate celebrantis; nam Sacrificium est opus Deo semper gratum et acceptabile in se; de caetero offerens principalis est Christus et Ecclesia, qui Deo semper placent. Tertium: can. 807: Sacerdos sibi conscius peccati mortalis, quantumvis se contritum existimet, sine praemissa sacramentali confessione Missam celebrare ne audeat ; quod si, deficiente copia confessarii et urgente necessitate, elicito tamen perfectae contritionis actu, celebraverit, quamprimum confiteatur. Gravitas transgressionis. Celebrans qua celebrans, Sacrificium offerens in statu peccati mortalis, committit peccatum mortale (sacrilegii), quia rem sanctissimam in inimicitia Dei tractat. Unde peccatum mortale committit sacerdos in statu peccati mortalis celebrans etiamsi ante Communionem actum perfectae contritio­ nis eliciat. Non tamen videtur peccati mortalis, sed venialis reus habendus, si ante Offertorium vel saltem ante Canonem actum contritionis perfectae eliciat. Quodsi sacerdos durante celebratione Missae recordatur se esse in statu peccati mortalis, tenetur statim actum contritionis perfectae elicere ; imo si ante Consecrationem hoc advertat, debet Missam abrumpere si hoc sine scandalo fieri potest (cf. n. 593). 606. — IV. In celebratione Missae requiritur reverentia et de­ votio (ad lie.). Explicatur. Reverentia et devotio: ubicumque Ecclesia loqui­ tur de celebrante Missae, attentionem et devotionem inculcat; ad hoc etiam rubricas et caeremonias mira sapientia adaptavit, ut quasi naturaliter sacerdos possit reverenter, pie et devote sacram functionem peragere. Quare sacerdos qui cum debita gra­ vitate omnes caeremonias observat sicut praescribuntur in libris liturgicis, certe habet sufficientem 498 externam reverentiam et de- di: celebrante η. 607-608 votionem. Nec quaerendum videtur temporis spatium per quod Missa durare debet: sunt enim qui veloci eloquio dotati et ele­ ganti dexteritate praediti, breviore temporis spatio pulchrius Missam celebrant quam alii qui longius spatium insumunt; po­ tius quam ad tempus attendatur ad decorum cum quo sacra functio peragitur. NOTA. 1. Celebrans coram aliis, attendat etiam ne nimia tarditate apud assistentes taedium excitet loco devotionis. 2. Ad hanc reverentiam et devotionem refertur praescriptum can. 810: Sacerdos ne omittat ad Eucharistici Sacrificii oblatio­ nem sese piis precibus disponere; eoque expleto gratias Deo pro tanto beneficio agere. 607. — V. In celebrante Missae requiritur attentio saltem ex­ terna; attentio vero interna, etsi neque ad liceitatem celebra­ tionis requiratur, tamen pro posse procuranda est (ad lie.). Explicatur. Attentio externa: est vitatio omnis actus qui at­ tentionem internam impedire possit: illam habet semper qui omnes ritus et caeremonias reverenter et devote peragit, etiamsi interne de re alia cogitet. Attentio interna: est applicatio mentis ad ea quae aguntur. Etsi non requiratur : h. e. si deesse praevidetur attentio inter­ na, non debet tamen propter hoc omitti celebratio Missae. Pro posse procuranda est: ita ut omnis voluntaria distractio sit illicita. 608. — VI. In celebrante Missae requiritur intentio celebrandi saltem virtualis (ad val.). Explicatur. Celebrandi : non est haec intentio celebrandi con­ fundenda cum intentione applicandi fructus Sacrificii, de qua supra, n. 597. Saltem virtualis: hanc intentionem semper habet eo quod sa­ cris vestibus se induit et ad altare vadit ad Missam celebrandam ; nihil aliud enim est nisi voluntas celebrandi vi cuius totum ri­ tum perficit. 499 33 - Hermes, Thcol. Mot. - in η. 609-611 DE SACRIFICIO MISSAE 609. — VII. Requiritur ut celebrans saltem Matutinum et Lau­ des officii diei recitaverit (ad lie.). Probatur. Missale Rom., Ritus servandus, I, 1 : Sacerdos cele­ braturus Missam, praevia confessione sacramentali, quando opus est, et saltem Matutino cum Laudibus absoluto, orationi ali­ quantulum vacet. Missale Rom., De Defectibus, X, 1 : Possunt etiam defectus oc­ currere in ministerio ipso, si aliquid ex requisitis ad illud desit: ... si celebrans saltem Matutinum cum Laudibus non dixerit. Gravitas transgressionis. Etsi videatur esse vera obligatio, eius transgressio tamen non videtur constituere peccatum. § 3. OBLIGATIO CELEBRANDI Obligatio celebrandi Missam seu Sacrificium offerendi oriri potest ex diversis fontibus: 1) ex ipso sacerdotio, 2) ex officio, 3) ex fundatione, 4) ex stipendio, 5) ex promissione, 6) ex oboedientia. 1. Ex ipso sacerdotio. 610. — I. Neo-sacerdos tenetur praeter primam suam Missam tres alias celebrare, scii, unam de B. Μ. V., unam de Spiritu Sancto, et unam pro defunctis. illae Missae ab Episcopo ordinante imponuntur; quoad ritum tamen non sunt privilegiatae nec dici possunt nisi diebus quibus iuxta rubricas tales Missae (sive votivae sive festivae) permit­ tuntur (cf. n. 407). Gravitas transgressionis. Illas Missas non celebrare non vi­ detur esse peccatum. 611. — II. Omnis sacerdos tenetur pluries per annum Missam celebrare nisi legitime sit impeditus (can. 805). Explicatur. Tenetur: disputatur inter Auctores utrum haec obligatio sit iuris divini an iuris ecclesiastici. Pluries: non explicite dicit Ecclesia quoties; mens Ecclesiae 500 DE CELEBRANTE n. 612-613 certe est ut saltem singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto celebrent : nam idem canon qui obligationem hanc imponit, addit monitionem ut Episcopus vel Superior religiosus curet ut omnes sacerdotes saltem singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto celebrent. Gravitas transgressionis. S. Alphonsus censet non saltem ter vel quater in anno in festis solemnioribus celebrare, esse pec­ catum mortale. Certe hodie, ubi viget usus ut sacerdotes quotidie celebrent, absque scandalo posset vix quis per longum tempus a celebratione abstinere, nisi habeatur legitimum impedimentum. 612. — III. Omnis sacerdos tenetur ex caritate diebus domi­ nicis et festis de praecepto Missam celebrare quoties hoc neces­ sarium sit ut sive ipse sive christiani possint praeceptum audien­ di Missam servare. Explicatur. Ex caritate: supponitur enim eum non ex officio teneri : tunc enim habetur obligatio ex officio, de qua infra, n. 613-614. Ex eo quod est obligatio ex caritate, sequitur eum excusari propter proprium incommodum proportionate grave. Gravitas transgressionis. Sacerdos qui posset, sed recusaret Missam celebrare ubi necessarium esset ut christiani possint obligationi suae satisfacere, committeret peccatum mortale, eo gravius quo maior numerus Christianorum impediretur a Missa audienda. 2. Ex officio. 613. — I. Qui curam animarum habent, debent saltem diebus dominicis et festis de praecepto ita celebrare ut populus sibi con­ creditus possit praecepto Missae audiendae satisfacere; insuper quoties cura animarum (Matrimonium, Exsequiae) celebratio­ nem Missae requirit. Hoc patet ex ipsa natura officii eorum, scii, curae animarum: eodem modo ac fideles tenentur Missae assistere, qui curam habet animarum eorum tenetur eis impletionem huius praecepti pos­ sibilem reddere. Si autem alius praesto sit qui celebret, ipse ab hac obligatione exoneratur, nisi aliunde teneatur (cf. n. 614). 501 η. 614 DE SACRIFICIO MISSAE 614. — II. Pastores animarum tenentur certis diebus Missam pro populo sibi commisso applicare. Explicatur. Pastores animarum : Episcopus residentialis (can. 339), Administrator Apostolicus pcrmanenter constitutus (can. 315), Abbas vel Praelatus nullius (can. 323, § 1), Vicarius vel Praefectus Apostolicus (can. 306), Vicarius Capitularis (can. 440), parochus et quasi-parochus (can. 466), vicarius actualis qui curam habet paroeciae domui religiosae unitae (can. 471, § 4), vicarius oeconomus qui paroeciam vacantem regit (can. 473, § 1); non vero vicarius adiutor qui supplet vices parochi ob causam permanentem officii imparis (can. 475, § 2), neque vicarius coo­ perator, etiamsi vacante paroecia eiusdem regimen assumpserit usquedum vicarius oeconomus constituatur. NOTA. Episcopi titulares non tenentur ulla obligatione pro populo appli­ candi; attamen decet ut ex caritate aliquando hoc faciant (can. 348, § 2). Etsi Codex de eo sileat, idem dicendum est de Superioribus religiosis. Tenentur: ex iustitia, iure divino (Cone. Trid. sess. 23). Ab hac obligatione nulla causa excusat (nisi utique impossibilitas), ne­ que contraria consuetudo, neque paupertas, neque infirmitas, sed si ipse per se non potest, debet per alium applicare. Certis diebus: Vicarius et Praefectus Apostolicus necnon quasiparochus pro populo applicare debent in festis Nativitatis Dni, Epiphaniae, Paschatis, Ascensionis, Pentecostis, Corporis Christi, Immaculatae Conceptionis, Assumptionis B. Μ. V., S. loseph, SS. App. Petri et Pauli, et Omnium Sanctorum (can. 306); re­ liqui vero supra enumerati pastores singulis Dominicis aliisque festis de praecepto etiam suppressis (can. 339), scii. Nativitatis Domini, Circumcisionis, Epiphaniae, Resurrectionis Domini cum duobus diebus sequentibus, Ascensionis, Pentecostis cum duobus diebus sequentibus, SS. Trinitatis, Corporis Christi, Inventionis Crucis, Purificationis, Annuntiationis, Assumptionis, Nativitatis ct Immaculatae Conceptionis B. Μ. V., Dedicationis S. Michaelis, Nativitatis S loannis Baptistae, SS. Petri ct Pauli, S. Andreae, S. lacobi, S. loannis Ev., S l hornae Ap., SS. Philippi ct lacobi, S Bartholomaei, S Matthaei SS. Simonis ct ludae, S. Matthiae, 502 DE CELEBRANTE n. 614 S. Stephani Protomart., SS. Innocentium, S. Laurentii Mart., S. Sylvestri P., S. loseph, S. Annae Matris B. Μ. V., Omnium Sanctorum, Patroni nationis, Patroni loci. NOTA. 1. In festo Nativitatis Dni, et si quod festum de praecepto in diem dominicam incidat, satis est ut Missam unam pro populo applicent (can. 339, § 2). 2. Si festum ita transfertur ut in die ad quem transfertur, non so­ lum fiat officium cum Missa festi translati, sed serventur quoque obligationes audiendi Missam et abstinendi a servilibus, Missa pro populo applicanda est in die ad quem transfertur festum; secus in die a quo transfertur (can. 339, § 3). Si autem sola solemnitas transfertur (non vero officium et Missa) applicatio fieri debet in die festo (in quo fit officium et Missa). 3. Pastores Missam pro populo diebus supra indicatis per se ipsi applicare debent; si ab cius celebratione legitime impediuntur, statu­ tis diebus applicent per alium; si neque id praestare possint, quam­ primum vel per se ipsi vel per alium applicent alia die (can. 339, § 4). — Si per alium applicant, tenentur illi stipendium dare iuxta taxam dioecesanam. 4. Licet pastor duas vel plures dioeceses vel paroecias aeque prin­ cipaliter unitas regat aut, praeter propriam dioccesim vel paroe­ ciam aliam vel alias in administrationem habeat, obligationi tamen satisfacit per celebrationem et applicationem unius Missae pro universo populo sibi commisso (can. 339, § 5 et 466, § 2). 5. Qui huic obligationi non satisfecerit, quam citius pro populo tot applicet Missas, quot omisit (can. 339, § 6). 6. Ordinarius loci iusta de causa permittere potest ut parochus Missam pro populo alia die applicet ab ea qua iure adstringitur (can. 466, § 3). Talis causa iusta esset e. g. si ea dic debeat pro sponsis vel pro exsequiis celebrare, vel si secus deberet eleemosyna extraordinaria privari. 7. Parochus Missam pro populo applicandam celebret in ecclesia parocciali, nisi rerum adiuncta Missam alibi celebrandam exigant aut suadeant (e. g. maior concursus populi in alia ecclesia). Legitime absens parochus potest Missam pro populo applicare vel ipse per sc in loco quo degit vel per sacerdotem qui eius vices gerat in pa­ roecia (can. 466, § 4-5). Sunt Auctores qui dicunt magis convenire ut ipse pastor pro grege celebret, etiamsi populus assistere non possit; alii censent convenientius ut ita celebretur ut populus adesse possit, etiamsi celebrans non sit ipse pastor. Unicuique libertas! Pro populo sibi commisso: videtur ergo esse pro solis vivis; quare si vult applicationem extendere etiam ad defunctos, hoc 503 η. 615-016 DE SACRIFICIO MISSAE potest tantum in quantum iuri vivorum non derogatur (cf. n. 601). Convenit autem ut saltem aliquando etiam pro defunctis suae dioecesis vel paroeciae applicet. Applicare h. e. eis omnes fructus quibus capaces sunt, applicare. Gravitas transgressionis. Talem Missam non applicare est peccatum mortale (contra iustitiam) ; reliqua accidentalia (locus, dies, etc.) videntur sub peccato veniali obligare. 3. Ex fundatione vel beneficio. 615. — NOTIONES. Pia fundatio sunt bona temporalia alicui personae morali in Ecclesia quoquo modo data, cum onere in perpetuum vel in diuturnum tempus ex reditibus annuis aliquas Missas celebrandi vel alias praefinitas functiones ecclesiasticas explendi, aut nonnulla pietatis et caritatis opera peragendi (can. 1544). Beneficium est ens iuridicum a competente ecclesiastica aucto­ ritate in perpetuum constitutum seu erectum, constans officio sacro et iure percipiendi reditus ex dote officio adnexos (can. 1409). 616. — PRINCIPIUM. Qui reditus ex fundatione vel beneficio accipit, tenetur etiam per se vel per alium Missas celebrare prout in clausulis fundationis describitur. Si agitur de Missa quotidiana videndum est utrum fundator intenderit primario tali loco Missam quotidianam procurare, an sacerdoti quotidiana eleemosyna subvenire. Si intendit tali loco Missam quotidianam procurare, beneficiarius tenetur, si impe­ ditur (e. g. infirmitate) alium sacerdotem quaerere eique stipen­ dium conveniens dare ; si vero intendit primarie sacerdoti quoti­ diana eleemosyna subvenire, supponi potest eum non voluisse sacerdotem propter brevem infirmitatem aliamve necessitatem reditibus fundationis privare. Imo concedunt Auctores ut bene­ ficiarius quinquies vel sexies in anno pro seipso vel pro suis ap­ plicet: sed non licet tunc aliud stipendium accipere, quia iam ex fundatione suam clcemosvnam habet. 504 DE CELEBRANTE n. 617-618 Quaeritur quid censeatur brevis infirmitas. Sententiae Aucto­ rum variant inter 15 dies et duos menses! Si redituum valor ita minuitur ut oneri non amplius sit proportionatus, non tamen licet propria auctoritate aliquid mutare, sed recurrendum est ad S. Sedem. Si vero totaliter perierunt, dicunt Auctores beneficiarium ad nihil amplius teneri, saltem si absque culpa eius perierunt. Si intra tempus praescriptum eas celebrare non valet, debet curare ut ab alio celebrentur; si autem ad finem anni Missas residuas habet, debet eas ad Ordinarium loci transmittere. 4. Ex stipendio. 617. — NOTIO. Stipendium est eleemosyna pro sustentatione sacerdotis accepta cu • I onere fructus Missae applicandi fini de­ terminato. Stipendia quae a fidelibus pro Missis offeruntui * sive ex propria devotione, veluti ad manum, sive ex obligatione etiam perpetua a testatore propriis haeredibus facta, manualia dicuntur. Ad instar manualium vocantur stipendia Missarum fundata­ rum, quae applicari non possunt in proprio loco aut ab iis qui eas applicare deberent secundum tabulas fundationis, et ideo de iure aut S. Sedis induito aliis sacerdotibus tradendae sunt ut iisdem satisfiat. Alia stipendia quae ex fundationum reditibus percipiuntur, appellantur fundata seu Missae fundatae. 618. — PRINCIPIUM. I. Sacerdos qui stipendium acceptavit quantumvis exiguum, ex iustitia tenetur per se vel per alium congruo tempore Missam applicare ad intentionem illius qui sti­ pendium dedit, cum omnibus circumstantiis acceptatis. Explicatur. Qui stipendium acceptavit : potest quidem hanc obligationem alteri dare, sed, nisi hic alter, etiam in hac re, ei sit subditus, debet etiam totum stipendium huic alteri dare, salvo infra dicendo, n. 620, 4. Quantumvis exiguum: quoad quantitatem stipendii observanda est consuetudo loci ab Ordinario probata seu sic dicta taxa Mis­ 505 η. 618 DE SACRIFICIO MISSAE sarum dioecesana, nec licet (salvo infra dicendo, n. 620, 3, pro titulo extrinseco) maius stipendium exigere. Minus stipendium acceptare per se non prohibetur, nisi Ordinarius loci id prohi­ buerit, ne alii sacerdotes inde detrimentum capiant: tunc enim nec exempti possunt minus stipendium acceptare nisi aliquando, ex caritate erga pauperem. Si autem minus stipendium accepta­ verit, obligationem suscepit, et proinde eam explere tenetur. NOTA. Ut stipendium sit iustum, non requiritur ut sacerdos inde possit una die vivere: stipendium enim non debet esse unicum medium sustentationis in die! Ex iustitia: quia acceptatio stipendii est contractus: do ut facias. Consequenter tenetur ad illam Missam celebrandam; quodsi nec per se nec per alium illam obligationem implere va­ leat, tenetur ad stipendium restituendum. Quodsi stipendium propter quasdam circumstantias requisitas et acceptatas fuerit maius, videtur sacerdos etiam ad illas circumstantias implendas teneri ex iustitia, et proinde, si eas non observavit, ad restitu­ tionem teneri. Congruo tempore.: si tempus ab offerente stipendium implicite vel explicite determinatum fuit, huic tempori standum est : im­ plicite determinatum est tempus si e. g. petitur pro casu ur­ genti : tunc enim petitur implicite ut quamprimum celebretur. Si tempus determinatum non fuit, ne nimis differatur celebra­ tio, Ecclesia ante Codicem statuit ut si una Missa celebranda est, intra mensem celebretur, si centum Missae ab eadem per­ sona petitae celebrandae sunt, intra semestre, et ita graduetur pro numero Missarum. Haec regula a Codice exprimitur his ver­ bis: Missae pro urgenti causa oblatae quamprimum tempore utili sunt celebrandae; in aliis casibus Missae sunt celebrandae intra modicum tempus pro maiore vel minore Missarum numero (can. 834, § 2). Insuper statuit nemini licere tot Missarum onera per se celebrandarum recipere quibus intra annum satisfacere nequeat (can. 835). Si vero oblator stipendii omnino relinquit iudicio sacerdotis quando Missam celebrare velit, et etiam tempus ultra annum concedit, huic concessioni stari potest. 506 DE CELEBRANTE n. 619 Hic annus numerandus est a die quo ipse sacerdos celebra­ turus stipendium acceptavit; ille vero qui Missas aliis tradendas accipit, debet eas quamprimum distribuere, et Missas residuas in fine anni Ordinario transmittere. Cum omnibus circumstantiis acceptatis : e. g. ut Missa cante­ tur, ut in tali loco, in tali altari, tali hora celebretur, etc. Si petitur ut in Altari Privilcgiato celebretur potest sacerdos pri­ vilegio Altaris Privilegiati personali gaudens eam in quolibet altari celebrante. Circumstantia applicationis pro defuncto vel in honorem talis Sancti non necessario, nisi explicite petatur, implicat ut Missa sit de Requiem vel de tali Sancto, etsi hoc convenientius fiat, si a rubricis permittitur. Gravitas transgressionis. Sacerdos qui etiam unam Missam pro qua stipendium accepit non celebrat, committit peccatum mortale (contra iustitiam). Non-observantia circumstantiae ac­ ceptatae, generatim non erit peccatum mortale, sed veniale, nisi excipias forsan circumstantiam Altaris Privilegiati vel aliam ex qua stipendium offerens vel ille pro quo offertur grave damnum pateretur. NOTA. Si post celebrationem Missae deprehenditur unam materiam adhi­ bitam (vel panis vel vinum) non fuisse validam, probabiliter obli­ gationi ex stipendio satisfactum est, tum quia probabiliter talis Missa fuit valida (cf. n. 589, 5), tum quia supponi potest oblatorem stipendii nihil aliud urgere nisi ut sacerdos faciat quod est in se ad valide celebrandum. 619. — II. Obligatio oriens ex stipendio accepto non cessat etiamsi, praeter culpam illius qui onere gravatur, eleemosyna pereat; si obligatio traditur aliis, obligatio in tradente cessat solum postquam ab alio nuntium recepit de acceptatione obliga­ tionis et de receptione stipendii (can. 839). Ratio primi est quia stipendium per modum eleemosynae ac­ ceptum, statim transit in dominium sacerdotis, et proinde, si perit, ipsi perit. Ratio alterius est, quia ipse obligationem susce­ pit, a qua (saltem propter legem ecclesiasticam) non exoneratur nisi alter libere onus susceperit et de hoc testimonium per­ venerit. 507 η. 620 DE SACRIFICIO MISSAE 620. — SCHOLION. Quaestiones quaedam circa stipendium. 1. Liceitas. Cuilibet sacerdoti licet pro applicatione Missae ac­ cipere stipendium iustum. Quare etiam illi sacerdotes qui aliunde (puta ex proprio patrimonio) habent sufficientes reditus, possunt nihilominus stipendium pro Missis recipere : qui enim altari ser­ viunt, de illo et vivere possunt. Sacerdos ergo qui unice propter stipendium celebraret, per se non peccat, quia nullam obligationem habet aliter celebrandi. Attamen, generatim peccabit eo quod inordinate pecunias quaerit. 2. Pluralitas. Graviter prohibet Ecclesia ne sacerdotes stipen­ dium recipiant pro Missa quam iam ex iustitia applicare tenentur (e. g. ex alio stipendio, ex fundatione vel beneficio, ex officio). Quoties pluries in die celebrat sacerdos, non potest, praeter­ quam in festo Nativitatis Domini, pro alia Missa stipendium accipere; licet tamen pro ea retributionem ex titulo extrinseco recipere. NOTA. Sunt qui tenent celebrantem posse fructus personales seu specia­ lissimos Missae alii cedere; etiamsi hoc possibile est, non tamen licet pro applicatione illorum fructuum stipendium recipere. 3. Quantitas. Uti supra, n. 618, iam diximus, non licet maius stipendium exigere quam taxa dioecesana; licet tamen maius accipere si ultro offertur (can. 832). Insuper, non tantum accep­ tari, sed etiam exigi potest specialis retributio pro circumstantia speciali requisita, quae speciale incommodum extrinsecum affert celebranti, e. g. Missa cantata, Missa celebranda hora valde tarda vel in loco valde dissito, etc. Caveat tamen ne fideles scandalizet : quare standum est praescriptionibus Ordinarii. Non licet pro ipsa celebratione eleemosynam accipere et aliam pro applicatione, nisi ipsa celebratio sit onus extraordinarius extrinsece adveniens (e. g. propter tempus) vel certo constet unam eleemosynam datam esse pro celebratione sine applicatione (can. 825). Si summa quaedam offertur pro Missis celebrandis, quin indi­ cetur numerus Missarum, nisi aliter de mente dantis constet, pro Missa sumatur stipendium loci in quo moratur ille qui stipen­ dium offert. 508 DE CELEBRANTE n. 620 Propter circumstantiam Altaris Privilégiât! aliave circumstan * tia quae bonum mere spirituale respicit, non licet maius stipen­ dium accipere. NOTA. Missa in Altari Privilegiato celebrata pro uno defuncto, adnexam habet indulgentiam plenariam illi defuncto applicabilem et appli­ candam. Si Missa pro pluribus defunctis celebratur, indulgentia uni tantum ex ipsis (intentione determinando) applicari potest. Qui Missam in Altari Privilegiato celebrandam, quacumque ex ra­ tione in Altari Privilegiato non celebraverit et privilegium personale non habet, non potest hanc indulgentiam per aliam indulgentiam plenariam supplere (S. C. Ind. 2 Maii 1852; 24 Iui. 1885). Si autem hoc praeter culpam accidit, censent nonnulli Auctores sacerdotem substantiae suae obligationis satisfecisse, nec obligari ad illam Mis­ sam iterandam. Ut indulgentia habeatur, non requiritur ut Missa sit de Requiem. 4. Aliis tradendae. Qui habet Missarum numerum de quibus sibi liceat disponere, potest eas tribuere sacerdotibus sibi ac ceptis, dummodo probe sibi constet eos esse omni exceptione maiores (h. e. eos illas Missas rite esse celebraturos) vel testi monio proprii Ordinarii commendatos (can. 838). Qui Missas a fidelibus receptas aut quoquo modo suae hdei commissas aliis celebrandas tradiderint, obligatione tenen ur usque dum acceptae ab eisdem obligationis et recepti stipen testimonium obtinuerint (can. 839). Qui Missas habet aliis distribuendas (e. g. Or inanus, religiosus vel ille qui ex officio colligit stipendia pio sacer indigentibus) debent quamprimum eas distribuere. Pro Missa ad instar manualium (h. e. ex fundat,one ve bene­ ficio) alteri tradenda, dandum est alterii stipendium secundum taxam loci ubi Missa celebratur, nisi obstet men . Jundator s^ excessus enim censetur datum tanquam dos benefiat aut causae piae (can. 840, § 2). r^cpntum fuit. Pro Missa manuali stipendium integrum ittat alteri tradendum est, nisi oblator stipendn expressperm, ta aliquid retinere aut certo eonstet excessu^supra cesanam datum fuisse intuitu sunt 2 dol]aria, debent daridÏ’doïl^r’nUi 'stipendium dans maius stipendium 509 η. 620 DE SACRIFICIO MISSAE dederit quia est e. g. amicus vel cognatus: tunc enim sufficit cum onere Missae 1 doliarium tradere. NOTA. Non dicatur: stipendium transit in dominium sacerdotis statim ac contractum acceptavit; ergo potest de eo disponere prout vult, dummodo Missa celebretur, et proinde potest etiam stipendium diminutum alteri tradere. Respondetur: sacerdos fit dominus conditionatus tantum, scii, si ipse Missam celebrabit. Si vero sacerdos Missam celebraturus omnino libere consentit in diminutione stipendii, potest sacerdos Missam tradens partem stipendii sibi retinere: tunc enim ex parte sacerdotis qui Mis­ sam celebrabit, est gratuita donatio partis stipendii, quod est in potestate eius. Si ecclesia est vere pauper nec habet sufficientes reditus, po­ test a sacerdote celebrante aliquid petere pro expensis (vinum, candelae, etc.), non vero pro alio scopo, e. g. ornatu ecclesiae. 5. Series Gregoriana. Series Gregoriana sunt 30 Missae quae pro eodem defuncto (non pro pluribus) triginta diebus consecutivis sine interruptione (nisi Triduo Sacro, quo interrumpere licet, dummodo in Festo Paschatis reassumatur) celebrantur sive ab eodem sive a diversis sacerdotibus. Si sacerdos inculpabiliter una die interrumperet seriem triginta dierum, non videtur teneri ad iterum incipiendum, sed videtur sufficere ut numerum sup­ pleat, quia tale onus esset nimis durum neque constat animam defuncti inde notabile damnum pati (cf. Prümmer, III, 269). 6. Permutatio Missarum. Probabiliter licet, accepto stipendio maiore cum onere Missam tali die celebrandi cui tamen satis­ facere per se ipse non potest, cum alio sacerdote intentionem commutare, ita ut ipse hodie ad illam intentionem et tu cras ad cius intentionem celebres, non commutatis stipendiis ; est enim gratia quam ille sacerdos tibi libere facit. Ita Prümmer, III, 277; Génicot, II, 231 bis, X. 7. Liber Missarum. Unusquisque sacerdos habeat tabellam in qua omnes Missae receptae et omnes bratae cum respectivo stipendio ita clare notentur, que possit inde (e. g. in casu subitaneae mortis) 510 libellum vel Missae cele­ ut unusquis­ clare videre DE CELEBRANTE n 621 quasnam Missas nondum celebratas acceperit, et cum quonam stipendio. 8. Negotiatio. A stipe Missarum quaelibet etiam species ne­ gotiationis vel mercaturae omnino arceatur (can. 827). Ita prohi­ betur mercator stipendia colligere et loco eorum sacerdoti cum onere Missae tradere merces, e. g. libros, etiamsi totum stipen­ dium mercibus commutet. Non tamen prohibetur sacerdos ab amico petere intentiones Missarum et loco stipendii petere ut e. g. talem librum emat. Nec prohibetur sacerdos apud parochum vel in domo religiosa habitans loco stipendii victum accipere. 9. Reductio et condonatio. Reductio Missarum est diminutio numeri Missarum celebrandarum substituendo ex thesauro Ec­ clesiae bona spiritualia quibus ita oblator stipendii frustraretur. Condonatio est levatio oneris Missarum quacumque ex causa omissarum, quibus satisfieri non amplius potest, supplendo ex thesauro Ecclesiae bona spiritualia quibus oblator stipendii frustratus est. Effectus reductionis et condonationis quoad stipendium est, quod stipendium integrum conservari potest, dum onus Missa­ rum minuitur vel etiam tollitur. Cum nemo nisi Summus Pontifex de thesauro Ecclesiae dispo­ nere possit, patet neminem nisi Summum Pontificem (vel qui ab eo facultatem specialem accepit) posse onera Missarum reducere vel condonare. 5. Ex promissione. 621. — Qui alii promisit Missam celebrare et ad eius intentio­ nem applicare, tenetur ita facere. Explicatur. Promisit : dummodo agatur de vera promissione, scii, cum animo sese ad hoc obligandi. Interpretanda est iuxta intentionem promittentis. . Si intendit Missam applicare, non potest huic obhgat.on satis­ facere orando pro illa intentione in Missa quam ex lustitia ap­ plicare iam tenetur: nam alii ius habent m omnes fructr. spe­ cialis illius Missae. Missa autem quam non ex lustitia applicare η. 622 DE SACRIFICIO MISSAE tenetur, probabiliter potest plures promissiones insimul implere, praesertim si fuerint promissiones liberales (cui non correspon­ de! magnum beneficium receptum), nisi aliter intenderit. Gravitas transgressionis. Nisi promittens aliter intenderit, Missam promissam promissione onerosa (cui corresponde! no­ tabile beneficium receptum) non celebrare, est peccatum mortale (contra fidelitatem) ; Missam promissam promissione liberali non celebrare, est peccatum veniale (contra fidelitatem). 6. Ex oboedientia. 622. — 1. Tum Concilium Tridentinum, tum Codex (can. 805) praecipiunt ut episcopi et superiores curent ut sacerdotes sibi subditi saltem singulis Dominicis aliisque festis de praecepto Missae Sacrificium offerant : ubi ergo superiores tale praeceptum dederunt, sacerdotes ex oboedientia his diebus celebrare tenentur. 2. Superiores tum saeculares tum religiosi possunt suis subdi­ tis praecipere ut Missam ad certam intentionem applicent, cui praecepto subditi oboedire tenentur Missam celebrando et ad eam intentionem applicando. Explicatur. Suis subditis: disputatur utrum Episcopus possit sacerdoti saeculari, qui nullum officium ab Episcopo habet, tale praeceptum imponere: obiiciunt nempe quidam applicationem Missae esse quid internum, quod non cadit sub lege ecclesiastica, et nullum esse titulum vi cuius Episcopus possit hoc sacerdoti privato, qui nullum officium ab eo habet, imponere. Praecipere : sive propter receptum stipendium sive propter aliud motivum. NOTA. Ita Summus Pontifex, relinquens tamen libertatem celebrandi vel non, praecepit ut in Commemoratione Omnium Defunctorum, se­ cunda et tertia Missa si celebratur, applicetur ad intentionem spe­ cialem. Ita etiam S. Sedes quandoque concedit indultum, quo Ordinarius possit praecipere ut pro Missa binationis applicent pro stipendio accepto, sed stipendium tradant Ordinario in quoddam opus pium impendendum. 512 DE CAEREMONIIS η. 623 Gravitas transgressionis. Talem Missam non celebrare est peccatum mortale vel veniale vel nullum prout Superior obligare intendit. Si praecipit applicationem propter stipendium, praesu­ mitur eum velle sub mortali obligare, quia hoc praecepto vult ab onere sub mortali peccato exonerari. Hoc autem non significat eum qui quotidie tenetur ad intentionem Superioris applicare, committere peccatum mortale si aliquando ad eius intentionem non celebrat. NOTA. Superior potest quidem subdito praecipere ut ad determinatam intentionem applicet, sed non potest eius applicationem invalidare. Si quis contra oboedientiam applicat, illicite, sed valide applicat ad intentionem quam reapse intendit (cf. n. 595). Art. 3 DE CAEREMONIIS 623. — I. Omnis sacerdos debet in celebratione Missae omnes caeremonias iuxta proprium ritum observare; formulam vero Missae iuxta Calendarium oratorii in quo celebrat, eligere debet. Explicatur. Proprium ritum: etiam intra Ecclesiam Latinam dantur diversi ritus celebrandi Missam : romanus, ambrosianus, Dominicanorum, etc. Formulam Missae: ut in Missali continetur: Missae de Tem­ pore, Sanctorum, Votivae. Calendarium oratorii: dum ergo ritus determinatur iuxta ritum sacerdotis celebrantis, formula Missae seu Calendarium vel Missale adhibendum determinatur iuxta oratorium in quo celebra­ tur. Ita, etiam sacerdos saecularis, qui quotidie celebrat in ora­ torio e. g. Sororum cuidam Ordini aggregatarum et privilegium habentium adhibendi Missalc illi Ordini proprium (e. g. Missale Dominicanorum vel Romano-seraphicum) tenetur quoad ritum proprium ritum observare, sed quoad celebrationem festorum, Missas votivas, etc. sese conformare Missali seu Calendario in illo oratorio adhibendo. 513 η 624-625 DE SACRIFICIO MISSAE 624. — II. In caere II oniis Missae nihil addere licet. II utare, o II ittere vel Explicatur. Mutare, omittere vel addere : etiam ex propria de­ votione non licet aliquid mutare, omittere vel addere, etiamsi preces quae adduntur vel aliis substituuntur ex ipso Missali de­ sumptae sunt. Neque proinde licet orationes iaculatorias inter preces liturgicas interponere. Ex hoc etiam patet obligatio cele­ brantis inspiciendi Calendarium, ne periculo omittendi quasdam partes ex mutabilibus vel falsas assumendi sese exponat, nisi iam aliunde tam bene sciat rubricas, ut hoc periculum non adsit. Gravitas transgressionis. Si aliquid mutatur, omittitur vel additur ex negligentia, cum in tali casu generatim non agatur de partibus maioris momenti, culpa iudicanda est ex magnitudine negligentiae, et generatim nullum vel veniale peccatum erit. Si aliquid voluntarie mutatur, omittitur vel additur, gravitas trans­ gressionis diiudicanda erit iuxta naturam mutationis, omissionis, additionis, et iuxta partem Missae ubi fit. Ita mutatio, omissio vel additio in Canone Missae facile erit peccatum mortale, quia Ecclesia omnino vult Canonem relinquere uti est, et ex altera parte Canon est pars essentialis vel saltem maximi momenti Mis­ sae. In aliis partibus talis mutatio, omissio vel additio est pec­ catum veniale, nisi sit notabilis, e. g. omissio confessionis initio Missae vel recitatio partium mobilium in lingua vernacula loco latinae. 625. — III. In Missa celebranda tum ornatus altaris praescri­ ptus tum vestes sacrae praescriptae tum etia calix cu patena eiusque ornatus adhiberi debent. Explicatur. Ornatus altaris: tres mappae mundae ex lino vel cannabe benedictae; crucifixus eminens inter duo candelabra cum candelis ex cera apum accensis ; Missale congruens super cussinum vel pulpitum ; tabellae Canonis non requiruntur. Vestes sacrae: amictus et alba ex lino vel cannabe; cingulum; manipulum, stola et casula convenientis coloris liturgici: quae omnia debent esse benedicta. Calix eiusque ornatus: velum et bursa cum colore casulae con514 DE LOCO η. 626 veniens et cum ea benedictum; corporale ex lino vel cannabe benedictum ; purificatorium ex lino vel cannabe (non benedicen­ dum); palla, in parte qua calicem tangit ex lino vel cannabe, benedicta; calix et patena debent esse consecrata. Ulteriora vide in libris liturgicis. Gravitas transgressionis. Celebrare sine mappis altaris vide­ tur esse peccatum mortale ; cum mappis quidem, sed non bene­ dictis vel sordidis vel numero insufficientibus, videtur esse pec­ catum veniale. Celebrare sine lumine videtur esse peccatum mortale; cum lumine quidem, sed non numero vel qualitate requisito, videtur esse peccatum veniale. Celebrare sine crucifixo (nisi expositum sit Sanctissimum) vel sine Missali (etiam excluso periculo errandi), videtur esse peccatum veniale. Celebrare sine vestibus sacris (excepto forsan amictu si haberi nequeat) videtur esse peccatum mortale; celebrare cum vestibus sacris, sed non benedictis (excepto forsan cingulo si benedictum haberi nequeat) videtur esse peccatum veniale. Celebrare in vestibus colore Mis­ sae non convenientibus videtur esse transgressio quidem obliga­ tionis, sed non esse peccatum. Celebrare sine corporali videtur esse peccatum mortale. Attamen in his omnibus videtur impos­ sibilitas ea habendi et simul necessitas celebrandi (e. g. pro Via­ tico) ab omni peccato excusare. — Sine calice et patena conse­ cratis celebrare est peccatum mortale. NOTA. 1. Quoad Consecrationem vide supra, n. 288-296. 2. Quoad speciales concessiones circa caeremonias cf. Facultates, p. 53-64 et 69-73. Art. 4 DE LOCO 626. — Missa celebrari debet super altare consecratum in ec­ clesia vel oratorio saltem benedicto collocatum; etiamsi ex dispensatione extra ecclesiam vel oratorium celebratur, semper tamen debet in altari consecrato celebrari. 515 34 - Hermes, Thcol. Mor. - HI. η. 627 DE SACRIFICIO MISSAE Explicatur. Altare: vel fixum vel portatile: fixum est si tota mensa est ex una petra cum stipite per modum unius consecrata; portatile est petra (generatim minor, ita tamen ut saltem hostia et pars calicis in ea collocari possint), quae non fuit cum stipite consecrata. Ita altare ligneum cum petra consecrata vocatur por­ tatile, etiamsi facile dimoveri nequeat vel sit muro affixum. De­ bet saltem petra esse consecrata et non exsecrata (non fracta). In quantum licet petram sacram antimensio substituere, cf. Fa­ cultates, p. 57. Ecclesia vel oratorio : debet esse consecratum vel benedictu: II non violatum (nisi sit reconciliatum) neque exsecratum. Ulteriora vide can. 1197-1202. 9 Gravitas transgressionis. Celebrare extra ecclesiam vel ora­ torium saltem benedictum, est peccatum mortale; celebrare in ecclesia vel oratorio violato est peccatum mortale; celebrare extra altare seu saltem petra sacra (vel antimensio) rite conse­ crata et non exsecrata, est peccatum mortale. Attamen, semoto scandalo, in casu necessitatis (e. g. ad Viaticum administrandum) haec omnia licita sunt. NOTA. 1. Quoad locum Consecrationis vide supra, n. 300. 2. Quoad speciales concessiones circa locum celebrationis cf. Facul­ tates, p. 53-59. Art. 5 DE TEMPORE 1. Quoad diem. 627. — 1. Exceptis excipiendis, quilibet sacerdos potest quo­ tidie unam et unam tantum Missam celebrare. Explicatur. Exceptis excipiendis: uti statim dicetur. Quilibet sacerdos: utique qui habet omnia requisita. Unam tantum: nisi habeat facultatem binandi. 2. In Triduo Sacro Missae privatae prohibentur. 3. In Nativitate Domini et in Commemoratione Omnium Fide­ 516 DE TEMPORE η. 628 lium Defunctorum, omnis sacerdos potest tres Missas celebrare. In Nativitate Domini, si unam vel duas tantum celebrat, eam formam seligat quae tempori celebrationis magis convenit. In Commemoratione Fidelium Defunctorum (2 Nov., vel si haec dies est dominica, 3 Nov.) si sacerdos unam tantum Missam ce­ lebret, formulam primam adhibeat, si duas tantum, secundam vel tertiam formulam omittat. NOTA. In Nativitate Domini licet pro tribus Missis stipendium accipere, in Commemoratione Omnium Defunctorum pro una tantum (cf. n. 620, 2). 2. Quoad horam. 628. — Praeterquam in Nocte Nativitatis Domini, Missa in­ choari potest una hora ante auroram et non serius quam una hora post meridiem ; Missa vespertina non ante horam quartam postmeridianam. Explicatur. In Nocte Nativitatis Domini: tunc enim potest Missa Conventualis vel Paroecialis inchoari media nocte; simili­ ter potest tunc unus sacerdos unam vel tres Missas media nocte inchoare in domibus religiosis seu piis oratorium habentibus cum facultate Sanctissimum habitualiter asservandi. Inchoari: hoc tempus (excepto pro media nocte) non mathe­ matice, sed moraliter et politice accipiendum est, ita ut sacerdos sine ulla culpa Missam terminare possit in initio supradicti tem­ poris ante auroram et eam incipere in exitu temporis assignati post meridiem. Notabiliter vero ante hoc tempus terminare vel post illud incipere, penitus est illicitum (Caeremoniale RomanoSeraphicum, n. 188). Cf. insuper can. 33, § 1 : de temporis sup­ putatione (cf. Facultates, p. 56). NOTA. Pro Regularibus tempus celebrandi Missam privatam, etiam in ec­ clesiis alienis, incipit duas horas ante auroram ct explicit duas horas post meridiem. Imo in ecclesiis Regularium possunt Regu­ lares, et etiam sacerdotes sacculares, celebrare duabus horis post mediam noctem et tribus post meridiem. In territoriis S.C.P.F. subiectis (Facultates, p. 53) Ordinarii concedere possunt ut Missa inchoari possit una hora post mediam noctem. 517 DE SACRIFICIO MISSAE APPLICATIO Si vis scire quid sit Sacrificium Missae, recole quid sit Sacri­ ficium Crucis: nam est eius vera renovatio. Sacrificium Crucis est unicus eventus in historia mundi, qui habeat valorem; et omnes aliae res et eventus nullum omnino valorem habent, nisi relationem dicant, et in quantum relatio­ nem dicant cum Sacrificio Crucis futuro vel iam oblato. Tale fuit Sacrificium Crucis, ut universus in eo fuerit commotus, sol et luna fuerint obscurata, terra tremuerit et montes scissi fuerint. Sacrificium Crucis est supremus actus oboedientiae Filii Dei erga Patrem ; Sacrificium Crucis est actus profundissimae adorationis et altissimae satisfactionis quem unquam creatura posuit vel ponere poterit. Sacrificium Crucis est reconciliatio Dei cum crea­ tura sua rebelli. In Sacrificio Crucis homo naturam suam bonam et vitam supernaturalem recuperavit. Sacrificium Crucis est su­ prema adoratio, suprema gratiarum actio, suprema supplicatio, suprema satisfactio. Et hoc idem est Sacrificium Missae. Nonne voluisses Sacrificio Crucis in Calvario assistere? Nonne voluisses iuxta Matrem tuam caelestem stare dolorosus sub Cruce? Quales sensus amoris ha­ buisses erga Eum qui tam magnanime moriebatur in Cruce; quales sensus gratitudinis erga Redemptorem qui totum mun­ dum redimebat a servitute peccati; quales sensus compassionis erga Filium Hominis totum sanguinem suum dantem in mediis doloribus. Quia hoc esse non potuit, Christus seipsum iterum in qualibet Missa Patri offert, eandem Victimam, eosdem dolores, eadem vulnera. Et ad hanc oblationem externe perficiendam a sacerdote mu­ tuat labia et manus’.... Munda cor meum et labia mea’.... Lavabo inter innocentes manus meas’.... Sed et omnis Christianus invitatur ut eandem Victimam Patri simul cum Christo offerat. Si nullum sacrificium dignum ex meipso habeo, ecce Deus mihi praebet Divinam Victimam, ut 518 /XPPLIC/XTIO illam Ei offeram in iisdem sensibus quos Christus habuit et habet. Victima autem quae offertur est Christus, sed Christus ut Caput, et proinde cum capite etiam Christus completus (uti di­ cunt Patres), Corpus Christi Mysticum. In qualibet ergo Missa etiam ego Patri in victimam offeror. Patiarne ut solus Christus me Patri offerat, quin ego in illa oblatione consentiam? In una­ quaque ergo Missa mihi congruunt sensus offerentis et sensus oblati seu victimae. Omnis Missa, sive eam celebrem sive ei assistam, requirit duas hostias !... 519 I INDEX ALPHABETICUS Numeri referunt ad numeros marginales A Altare Privilegiatum: 620, 3. Amens: eius Baptismus, 86; Confirma­ Ablutio: qualis requiratur in Baptismo, tio, 126; Confessio, 221, 171, 3; 52-53. S. Communio, 317; Matrimonium, Absolutio: sacrament alis: est ritus Sa­ 511. cramenti Paenitentiae, 144; formu­ Apostolica Benedictio: in articulo mor­ la, 145; in plurali, 146; absolutio tis, 369. suiipsius, superioris, 147; directa et Applicatio Missae: fit per intentionem, indirecta, 157; danda vel neganda, 595; quandonam fieri debet, 598; 170; sub conditione, 171; differenda, cuinam fieri potest, 600; pro grege, 175, per telephonium, 223. Vide et­ 614. iam sub voce: Dispositiones. Aqua: adhibenda in Baptismo solem­ — a censura: 268 ss.; conditiones, 273; ni et privato, 49-51; pro Baptismo a censura multiplici, 274; modus in utero matris, 50, nota; vino mi­ dandi, 278; vide etiam sub voce scenda in Consecratione, 295. Censura. Assistentia Matrimonii: quis possit, — a paena vindicative: 275. 501, 542-545. — complicis: 159. Attentatio Matrimonii: cum adulterio Acolythatus: notio, 370; ritus, 376. est impedimentum Matrimonii, 564. Administratio Sacramentorum: est of­ Attentio: notiones, 17, in ministro Sa­ ficium ministri, 20-25; cum periculo cramenti, 18. propriae vitae, 24; absoluta, sub Attritio: 224, cius valor, 231; sufficien­ conditione, 25. tia etiam in articulo mortis, 232; Adulterium: impedimentum Matrimo­ relatio ad timorem servilem, 233. nii, 564. Attritionismus: 234. Adultus: quoad Baptismum, quis sit, 79; principium generale, 79; mori­ B bundus, 80-83 ; senex, 84; surdo-mutus, 85; amens, 86; sub aliorum po­ Balsamum: miscendum in S. Chrisma­ testate constitutus, 87-90; vitiis de­ te, 113. ditus, 91-92; haereticus, 93. Banni: 467-471. Aegrotus: cessat reservatio peccato­ Baptismus: definitio, 44; necessitas, rum, 161 ; religiosa aegrota quoad 45-46; num iterabilis, 48; materia confessarium, 158; ieiunium ante adhibenda, 49-51; actio, 52-53; for­ S. Communionem, ante Missam, mula adhibenda, 54-55; plurium in­ 323; obligatio recipiendi Extremam simul, 57; minister, 58-59; obligatio administrandi, 60; subicctum, prin­ Unctionem, 348 ss. AequipoIIentes cautiones: 560. cipium generale, 62; diversa subieAetas: impedimentum Matrimonii, 556. cta, 63-93; patrinus, 94-100; caere­ Affinitas: impedimentum Matrimonii, moniae, 101-106; tempus et locus, 107-108; adnotatio, 109. 567. 521 INDEX ALPHABETICUS — flaminis: 44, nola, 45-46. — fluminis: 44, nota. — privatus: quandonam conferendus, 101-104. — sanguinis: 44, nota, 45-46. — solemnis: quandonam conferendus, 101-104. Baptizatus in Ecclesia Catholica: qui­ nam censetur, 501. Benedictio Apostolica: in articulo mor­ tis, 369. — solemnis Matrimonii, 580; quis eam dare debet, 581; quando licet, 585. Beneficium ecclesiasticum: notio, 615; obligatio celebrandi Missam, 616. C Caeremoniae: observandae a ministro Sacramenti, 19; vide etiam ad sin­ gula Sacramenta. Calendarium: iuxla oratorium in quo celebratur Missa, 623. Castitatis perfectae votum: impedi­ mentum Matrimonii, 573. Casus: matrimonialis: publicus vel occultus, distinguendus ab impe­ dimento publico vel occulto, 519. — urgens: cessat reservatio, 161, 277; quoad dispensationem matrimonia­ lem, 525-527. Cautiones seu cautelae: in scriptis dandae, 560; cautiones aequipollcntes, 560 Celebrans Missae: 602; requisita, 603609; confessio sacramcntalis, 605. Celebret: 604. Censura: notio, species, 261; divisio, 262; fundamentum, 263; subiectum, 264; causae excusantes, 265; excu­ santes ab effectu censurae, 266; multiplicatio, 267; absolutio, 268 ss.; absolutio danda ante absolutio­ nem peccati, 192; conditiones ad absolutionem, 273; modus dandi. 278; absolutio a censura multiplici, 274; cessatio reservationis, 277; mi­ nister et subiectum Sacramento­ rum debent esse ab ea liberi, 11, 38. Cessatio: reservationis peccatorum, 161; iurisdictionis, 164; reservatio­ nis censurae, 277. Chrisma: quid sit, adhibendum in Confirmatione, 113; an possit con­ fici a sacerdote delegato a Summo Pontifice, 113 nota. Cognatio spiritualis: quomodo contra­ hitur in Baptismo, 61, 100; est im­ pedimentum Matrimonii, 570; quo­ modo contrahitur in Confirmatione, 130. — legalis: impedimentum Matrimonii, 517, 574. Cohabitationis et tori separatio, 486. Communio: definitio, 279; necessitas, 280-281; ritus sacramcntalis, 283 ss.; sub una vel utraque specie, 287; materia est Hostia consecrata, vide Consecratio; minister 301-302; quan­ doque etiam laicus, 301; requisita in ministro, 303-306; obligatio admi­ nistrandi, 307; obligatio admini­ strandi Viaticum, 308; obligatio ne­ gandi, 309; subiectum, 310; requi­ sita in subiecto, 311-327; confessio praemittenda, 139, 311; causae ex­ cusantes a confessione praemitten­ da, 312; frequentia communionis, 328-332; quotidiana fovenda, 331; communio spiritualis, 333; caere­ moniae, 336; tempus, 334; locus, 335. — ut pars Missae: 588, 589, 590. Commutatio satisfactionis sacramentalis: 196, 255. Complex: absolutio a peccato turpi, 159; complicis nomen in confessione non revelandum, 248. Concubinarius: quoad Baptismum, 92; quoad Confessionem, 180. Concubinatus: causa impedimenti Ma­ trimonii (publicae honestatis), 569. Conditio: influxus quoad sponsalia, 450; quoad Matrimonium, 507 ss.; nonnisi gravi de causa et raro per­ mittenda, 508; conditio non pro­ creandi prolem vel eam limitandi, 509; revocatio conditionis, 510. Confessio: vide Paenitentia. — uti pars Sacramenti : notio, 238; materia, 239-242; dotes, 243; per interpretem non obligatoria, 140, 243,6; principium, 244; utrum scripto vel signis fieri debet, 246; confessio dimidiata, 249; iteranda vel complenda, 251; generica, 247; generalis, 252; moribundi, 253. Confessionis integritas: 243, 8 ss.; cau­ sae excusantes, 248; media ad cam obtinendam, 250. Confessionale : in oratoriis et ecclesiis adhibendum, 260. Confirmatio: definitio, 110; necessitas, INDEX ALPIIABETICUS in radice, 539 ss.; quid faciendum si 111; non iterabilis, 112; materia ad­ est impossibilis, 541. hibenda, 113-114; actio, 115; formula adhibenda, 116; minister, 117-122; Crimen: impedimentum Matrimonii, 564. utrum administranda morientibus petentibus, 122; ante vel post pri­ Cultus disparitas: 560; cautiones re­ mam Communionem, 124; subie­ quisitae, 560. ctum, 123-126; patrinus, 127-130; cae­ remoniae, 131; tempus et locus, D 132-133; requiritur ante susceptio­ nem Ordinis, 392; in subiecto Ma­ Defectus: consensus: influxus in valo­ trimonii, 549. rem Matrimonii, 511 ss.; utrum Coniugicidium : impedimentum Matri­ scientia vel opinio nullitatis impe­ monii, 564. diat verum consensum, 516. Consanguinitas: impedimentum Matri­ — formae Matrimonii: invalidât Ma­ monii, 565. trimonium, 517; nisi sit dispensa­ Conscientiae examen: 250. tum, 504. Consecratio: praeparatio materiae — in caeremoniis Ordinis supplendi, Communionis et Sacrificii: 288-300; 381, 406. materia adhibenda, 288 ss.; utrum — irregularitates ex defectu: 411. duplex requiratur, 291; formula, — personales: manifestandi in spon­ 296; minister, 297; requisita in mi­ salibus, 430; ante Matrimonium, nistro, 298; tempus, 299; locus, 300. 551. — uti pars Missae: utrum duplex re­ — usus rationis: invalidât Matrimo­ quiratur, 291, 588-589; complenda, nium, 511. 589,4, 590 ss. Delegatus ad assistendum Matrimo­ — sacrament ale: 43. nio: requisita, 501. Denegatio Sacramenti: 23; obligatio Consensus: mutuus: facit sponsalia, 417; caque dissolvit, 450; elemen­ denegandi, 29-31. Diaconatus: notio, 370; ritus, 378. tum essentiale contractus matrimo­ nialis, 487; qualitates, 487; eius de­ Dimissoriae litterae: 387, 388. fectus invalidât Matrimonium, Directa absolutio: peccati, 157. 511 ss.; non necessario impeditur — iurisdictio: 150. Disparitas cultus: 560; cautiones re­ scientia vel opinione nullitatis, 516; quando renovandus, 538 ss. quisitae, 560. — parentum: pro sponsalibus, 422; pro Dispensatio impedimenti matrimonia­ lis: notio, divisio, 523; auctor, 524Matrimonio, 553. 527; utrum ignorans exsistentiam Consuetudinarius: absolvendus, 176. impedimenti dispensare possit, 528; Contractus: matrimonialis: eius rela­ subiectum, 520; utrum danda sit tio ad Sacramentum, 474 ss.; notio, indignis, 531; causae canonicae et etc. vide Matrimonium. non-canonicae, 530; influxus causae — sponsalitius: vide Sponsalia. in dispensationem, 532; effectus, 533; Contritio: notio, divisio, 224, dotes, modus petendi, 534; modus exse­ 225; principia, 226-227; utrum re­ quendi, 535; an explicita necessaria quiritur intentio confitendi, 135, 228, sit, 536. 230. Dispositiones paenitentis: 169, 170, 173, — imperfecta, vide Attritio. utrum absolutio dispositi differri — perfecta: valor ad remissionem pec­ possit, 175, 192; consuetudinarii, re­ cati mortalis, 135; quandonam ne­ cidivi, 176; occasionarii, 177; super­ cessaria, 136; in articulo mortis, stitiosi, 178; fumigatoris et ven­ 232. ditoris opii, etc., 179; polygami, Contritionismus: 234. concubinarii, 180; parentum filias Contumacia: requiritur ad censuram paganis desponsantium, 181; mariti incurrendam, 265; recessus ab ea uxorem vendentis, 182; restitutio­ requiritur ad absolutionem a cen­ ni obnoxii, usurarii, 183; violato­ sura, 273. ris Dominicae, 184; paenitentis pii, Convalidatio Matrimonii: 538; sanatio 523 INDEX ALPHABETICUS 185; nupturientium, 427; excitandae quantum potest, 193; indisposito S. Communio danda vel neganda, 30, 31, 320. Dissimulatio Sacramenti: 32. Dissolutio: sponsalium: 446ss. — Matrimonii: quoad torum et cohabitationem, 486; quoad vinculum, 494-500. Documenta requisita ad licitam Ordi­ nationem, 388; requisita ante Matri­ monium, 466. Dubium: circa materiam confessionis, 136, 137, 174; circa iurisdictionem, 154; circa sinceritatem et integrita­ tem confessionis, 167; circa disposi­ tiones paenitentis, 171-173, 176 ss.; circa reservationem peccati, 161; excusat a censura, 265. — Matrimonium: gaudet favore iuris, 492; quid in Privilegio Fidei, 492; quid ante Matrimonium initum, 492. 253; a censura, 265; ab effectu cen­ surae servando, 266. Exorcistatus: notio, 370; ritus, 375. Extrema Unctio: notio, 347; necessitas, 348; quoties, 349-350; materia adhi­ benda, 351; unctio, 352; formula, 354; minister, 355, 356; obligatio admi­ nistrandi, 357; cum proprio peri­ culo vitae, 24, 358; subiectum, 359; pueri, 360; phrenetici, furiosi, etc., 361; operationem chirurgicam subi­ turi, 363; recenter mortui, 364; pec­ cator impaenitens sensibus destitu­ tus, 366; quid est periculum mortis, 359, 362; requisita subiccti, 365; cae­ remoniae, 367 ss. F E Ecclesia supplet iurisdictionem: 154, 501. Episcopatus: notio, 370, 371; ritus, 380. Error: quoad sponsalia, 429, 447; quoad Matrimonium, 513; quoad valorem dispensationis matrimonialis, 533. — communis: quoad iurisdictionem, 154. Eucharistia: Sacramentum: vide Com­ munio. — Corpus Domini Eucharisticum: con­ ficitur in Consecratione, 288 ss.; est materia Communionis et Sacrificii, 288 ss., 587; asservatio, 342 ss.; locus asservationis, 343; renovatio hostia­ rum, 344; cultus, 345; quid facien­ dum si S. Hostia decidat, 339; si de vino consecrato decidat, 340; si ho­ stiae supersunt quae in tabernaculo asservari non possunt, 341; si inve­ nitur hostia vel fragmentum ho­ stiae, 346. — Sacrificium: vide Missa. Examen conscientiae : 250. Excommunicatus: minister Sacramen­ ti, 42; haereticus est excommunica­ tus, 93; non potest esse patnnus, 95; vide Censura. Excusatio: a confessione instituenda, 140, ab integritate confessionis, 248, Familiaritas: inter nupturientes licita, 427. Favor iuris: pro Matrimonio, 492, 515 nota; pro Privilegio Fidei, 492. Fictio: quoad valorem Matrimonii, 514. — iuris: (sanatio in radice) 539. Fides: in ministro Sacramenti, 10. Fidei privilegium: gaudet favore iuris etiam prae Matrimonio, 492, 495, 500, 515 nota; vide Privilegium Paulinum. Filiifamilias : consensus parentum quoad Baptismum, 87-88; pro spon­ salibus, 422; pro Matrimonio, 553. Foetus: quid est, cius Baptismus in utero matris, 63-64; Baptismus foe­ tus abortivi, 64-65; modus baptizan­ di foetum, 68; aqua pro Baptismo in utero matris, 50 nota. Forma Sacramenti: 3; vide etiam sub diversis Sacramentis. — iuridica Matrimonii: qualis est et quis ad eam tenetur in circumstan­ tiis ordinariis, 501; in periculo mor­ tis, 505; in circumstantiis extraor­ dinariis, 506; quoad caeremonias ci­ viles, 501; per procuratorem, 502; per interpretem, 503; defectus for­ mae invalidât Matrimonium, 517; dispensatio a forma, 504. Fructus Missae: a quonam obtinentur, 595-596; quomodo et quibus appli­ cantur, 597 ss ; utrum dividi possint, 601; specialissimi, speciales, gene­ rales, 595. Fundatio pia: notio, 615; obligatio ce­ lebrandi Missam, 616. 524 INDEX ALPHABETICUS absolutio: 157. — iurisdictio: 150. Indirecta: G Indissolubilitas: Matrimonii, 491 ss. Indulgentiae: necessitas confessionis, 141; plenaria in articulo mortis, 369. H Infantes: quinam intelliguntur pro Ba­ ptismo, 70 nota; regula generalis, Haereticus: uti minister Sacramenti, 70; durante partu Baptismus, 66; 42; quoad eorum Baptismum, 93; utrum primum S. Communionem sunt excommunicati, 93; non pos­ an Confirmationem recipere de­ sunt esse patrini in Baptismo, 95; beant, 124. neque in Confirmatione, 127; jurisdi­ — fidelium: eorum Baptismus, 71-73; ctio sacramentalis apud haereticos, unius fidelis ct unius infidelis, 74. 155; utrum absolvi possunt, 218; — catechumenorum: an baptizandi sunt irregulares, 412. sint, 75. Hebes: quoad S. Communionem, 318. — infidelium: eorum Baptismus, 76-77. Hermaphroditae: 558. Honestas publica: impedimentum Ma­ — haereticorum: eorum Baptismus, 76-77; quandonam censentur in Ec­ trimonii, 569. clesia Catholica baptizati, 501. — inventi: eorum Baptismus, 78. I Infirmus: vide Aegrotus. Iciunium eucharisticum : 322-323; ces­ Instructio: requisita in subiecto Ba­ satio obligationis, 324-327. ptismi, 80-81, 84-85; ante Matrimo­ leiuniuin naturale: servandum a mi­ nium, 552. nistro Baptismi adulti, 59; ab adul­ Integritas confessionis: 243, 8 ss.; cau­ to baptizando, 79; optandum in sub­ sae excusantes, 248; media ad eam iecto Confirmationis, 125 nota. obtinendam, 250. Ignorantia: excusat a censura, 265; non Intentio: notio, divisio, 13; in mini­ ab impedimento, 521; quoad spon­ stro Sacramenti, 14-15; faciendi salia, 431; quoad valorem Matri­ quod facit Ecclesia, 14; error in in­ monii, 512. tentione, 16; in subiecto Sacra­ Impedimentum: pro susceptione Ordi­ menti, 39-40; in subiecto Matrimonii, nis: notio, 410; origo, 413; multi­ 547. plicatio, 414; cessatio, 415; eius ab­ — consecrandi: 298. sentia requiritur pro susceptione ct — celebrandi: 608. exsecutione potestatis Ordinis, 400, — applicandi Missam: 597ss.; quan­ 405. donam elicienda, 598; conflictus in­ tentionum, 599; utrum licita sit — Matrimonii: influxus in sponsalia, intentio secundaria, 601; liber Mis­ 431, 433, 459; obligatio ea revelandi, 468; quid faciendum impedimento sarum acceptarum, 620,7. detecto vel dubio orto, 469-470; vide Interpellationes: 496. Interpres: cius usus in confessione non etiam Casus. obligatorius, 140, 243,6; quomodo — dirimens: notio, 518; divisio, 519; adhiberi possit quin confessio ei subiectum, 520; efficacia, 521; effica­ innotescat, 243,6; in celebratione cia in impossibilitate petendi dispen­ sationem, 522; dispensatio, 523 ss.; Matrimonii, 503. Irregularitas: notio, 410; origo, 411-412; quaenam sint, 556 ss. multiplicatio, 414; cessatio, 415; cius — impediens: notio, divisio, subie­ absentia requiritur pro susceptione ctum, efficacia, dispensatio, 572; Sacramenti, 11, 38, 400; item pro quaenam sint, 573 ss. exsecutione potestatis Ordinis, 405. Impositio manus: in Confirmatione, Iteratio: Sacramenti, 2; formulae, 6; 115; in Ordine, 372 ss. ritus, 26-28. Impotentia: 494, 557. Indignus: minister Sacramentorum in­ Iuris favor: pro Matrimonio, 492, 515 dignus, 42; Matrimonium cum pu­ nota; pro Privilegio Fidei, 492. blice indigno, 576. Iurisdictio sacramentalis: definitio, di­ Gregoriana series Missarum: 620,5. 525 INDEX ALPHAB ETICUS — visio, 150; in quemnam exerceri potest, 151, 152, 158-159; quis habet ordinariam, 152; delegatam, 153; a iure (in periculo mortis, itinere ma­ ritimo, aerio, errore communi, etc.), 154; iurisdictio dubia, 154,4; apud haereticos, 155; restrictio quoad personas, 158-159; quoad peccata, 160; cessatio iurisdictionis, 164; spe­ cialis pro religiosis feminis, 158. delegata: a quonam et cuinam de­ legari potest, 153; praesumi nequit, 153; subdelegari, 153; directa et indirecta, 150. L Lcctoratus: notio, 370; ritus, 374. Legalis cognatio: impedimentum Ma­ trimonii, 571, 574. Lcgitimatio prolis: effectus dispensa­ tionis matrimonialis, 533; effectus convalidationis Matrimonii, 538; et sanationis in radice, 539. Litterae: dimissoriae, 387, 388. — testimoniales pro susceptione Ordi­ nis, 388. Locus confessiones audiendi: 260; pro religiosis, 158. M Maritus uxorem vendens absolvendus: 182. Materia confessionis: dubia, 136, 137, 174. — Communionis : 283, 287. — Consecrationis: 288 ss.; quomodo debet esse praesens, 289; utrum possit una sine altera consecrari, 291. — Sacramenti, 3. Matrimonium: notio, 473; notio con­ tractus matrimonialis, 482; divisio, 483; obiectum, 484-485; elementum essentiale: consensus, 487; quo iure regitur, 416; quae praemitti pos­ sunt (sponsalia), 417-462; quae praemitti debent, 463-472; promis­ sum tempore congruo ineundum est, 442; nulla tamen datur actio, 444; utrum solvat sponsalia, 455; relatio inter Sacramentum et con­ tractum, 474-477; necessitas, 478479; ntus sacramentalis, 480; mini­ ster. 481; qualitates, unicitas, 488; indissolubihtas, 491 ss ; polygamia apud ludaeos et Infideles, 489; po­ lygamia successiva, 490; Privilegium Paulinum, Privilegium Fidei, 495 ss.; forma iuridica in circumstantiis or­ dinariis, 501; in periculo mortis, 505; in circumstantiis extraordina­ riis, 506; quis potest assistere, 501, 542-545; causae nullitatis, 507 ss.; convalidatio, 538; sanatio in radice, 539 ss.; subiectum, 546; requisita, 547 ss.; impedimenta, 518 ss., 556 ss., 572 ss.; caeremoniae, 577 ss.; tem­ pus, 584-585; locus, 586. — dubium: gaudet favore iuris, 492; quid ante Matrimonium initum, 492; quid in privilegio fidei, 492. — ratum et consummatum: nulla hu­ mana potestate dissolvi potest, 493. — ratum non consummatum: quomo­ do dissolvitur, 494. — mixtum: vide Mixta religio et Disparitas cultus. Matrina: vide Patrinus. Metus: influxus in sponsalia, 434, 448; in valorem Matrimonii, 515; in assi­ stendam parochi, 545. Minister: Sacramenti: requisita, 8-19; qualitates, 8-12; intentio, 13-16; at­ tentio, 17-18; observatio caeremonia­ rum, 19; officia: administrandi, 2025; cum periculo propriae vitae, 24; negandi, 29-33; susceptio Sacramenti a ministro indigno, 42. — Baptismi: in Baptismo privato et solemni quis sit, 58-59; obligatio administrandi, 60; contrahit cogna­ tionem spiritualem (impedimentum Matrimonii), 61; utrum possit etiam munere patrini fungi, 99. — Confirmationis: ordinarius et extra­ ordinarius, 117; requisita in Epi­ scopo, 118; in sacerdote, 119; an Episcopus possit sacerdotem dele­ gare pro Confirmatione, 120; obli­ gatio administrandi, 121; an tenea­ tur administrare molientibus pe­ tentibus, 122, an possit simul mu­ nere patrini fungi, 129. — Paenitentiae: requisita, 149-164; of­ ficia, 165-214; obligatio audiendi confessiones, 165; interrogandi, 166; quid si paenitens nil vel vix aliquid accusat, 167; quid si de sinceritate paenitentis dubitat, 167, 173; obli­ gatio iudicandi, 168-170; dandi vel negandi absolutionem, 170; diffe­ 526 INDEX ALPHABETICUS rendi, 175, 192; quid si non totam accusationem intellexit, 172; quid si casum solvere non potest, 149, 175, 191, 205; obligatio docendi, 186-190; disponendi, 192-193; ius imponendi obligationem, 194; obligatio impo­ nendi satisfactionem, 195; corrigen­ di errores commissos et reparandi damna, 198-203; servandi sigillum, 204 ss. — Communionis: notio, 301; ordina­ rius et extraordinarius, 301; quan­ doque laicus, 301; utrum possit seipsum communicare, 302; requisita, 303 ss.; obligatio administrandi, 307; quoad Viaticum, 308; obligatio ne­ gandi, 309. — Extremae Unctionis: regulariter, et in casu necessitatis, 355; utrum plures sacerdotes diversas unctiones perficere possint, 356; obligatio ad­ ministrandi, 357; etiam cum peri­ culo propriae vitae, 24, 358. — Ordinis: ordinarius et extraordina­ rius, 382; requisita, 383, 384; utrum presbyter possit Ordines Maiores conferre, 385. — Matrimonii: 542. Missa: notio, 587; partes, 588; qualita­ tes, 590 ss.; complenda, 594; fructus, 595 ss.; quomodo et quibus appli­ cantur, 597-600; conflictus intentio­ num, 599; valor, 601; valor Missae a malo sacerdote celebratae, 596; ce­ lebrans, 602; requisita, 603-609; con­ fessio praemittenda, 139, 605; obli­ gatio celebrandi, 610 ss.; liber Mis­ sarum acceptarum, 620, 7; caeremo­ niae, 623 ss.; locus, 626; tempus, 627-628. Missale: iuxta oratorium in quo cele­ bratur Missa, 623. Mixta religio: impedimentum Matri­ monii, 575. Mola: utrum baptizanda, 69. Monogamia: 488. Monstrum: quid sit, quomodo baptiza­ tur, 69. Moribundus: obligatio cis Baptismum conferendi, 47, 80-82; utrum bapti­ zandi si in via inveniuntur, 83; eorum Confirmatio, 122; confessio, 253; subiectum Extremae Unctionis, 359 ss.; vide etiam Periculum mortis. Mors apparens: 364. Mortis periculum: vide Periculum. 527 Mortuus (recenter): relate ad Extre­ mam Unctionem, 364. Mutuus: consensus: facit sponsalia, 417; eaque dissolvit, 450; elementum essentiale contractus matrimonialis, 487; qualitates, 487; eius defectus invalidât Matrimonium, 511 ss.; cau­ sae defectus, 511 ss.; non necessario impeditur scientia vel opinione nul­ litatis, 516; quando renovandus, 538 ss. — promissio Matrimonii: vide Spon­ salia; cum adulterio est impedi­ mentum Matrimonii, 564. N Nupturientes: cessat reservatio pecca­ torum, 161; familiaritas permissa, 427; de absolutione neganda, 427. O Obreptio: effectus in dispensationem matrimonialem, 532. Occasionarius: absolvendus, 177; nu­ pturientes, 427. Oleum : Chrisma: utrum aliud adhi­ beri possit in Confirmatione, 113114. — infirmorum: materia Extremae Un­ ctionis, 351. — olivarum: materia pro oleis sacris, 351. Operatio chirurgica: relate ad Extre­ mam Unctionem, 363. Opii fumigatores, venditores, etc.: eo­ rum Baptismus, 91; absolvendi, 179. Ordinarius: proprius quoad Ordinem, 386. Ordo: notio, 370; divisio, gradus, 371; ritus, 372ss.; minister ordinarius et extraordinarius, 382; requisita mi­ nistri, 383 ss.; utrum presbyter pos­ sit Ordines Maiores conferre, 385; obligatio administrandi, 389; sub­ iectum, 390; requisita pro susceptio­ ne Ordinis, 388, 391-402; pro exse­ cutione potestatis, 403-405; caeremo­ niae, 406; supplendae, 381, 406; tem­ pus et locus, 408-409; impedimenta, irregularitates, 410 ss.; est impedi­ mentum Matrimonii, 561; votum Ordines suscipiendi impedit Matri­ monium, sed non prohibet usum Matrimonii, 573. INDEX ALPHABETICUS — minores: 371. — maiores: 371; utrum a presbytero conferri possint, 385. Ostiariatus: notio, 370; ritus, 373. P Paena vindicativa: absolutio ab ea, 275. Paenitentia (Sacramentum); definitio, 134; necessitas, 135-142; ritus sacramentalis, 144-146; minister, 147-216; subiectum, 217-257; caeremoniae, 258; tempus et locus, 259-260; sacri­ lega susceptio non satisfacit prae­ cepto annuae confessionis, 138; su­ scipienda ante S. Communionem, 139, 311, 312; ante Missam, 139, 605; per se non ante Extremam Unctio­ nem, 365 nota. Vide etiam Satisfactio. Panis: materia Consecrationis, 288; qualitates, 292-293. Parentes: qui filias paganis desponsa­ runt absolvendi, 181; consensus eo­ rum pro sponsalibus, 422; pro Ma­ trimonio, 553. Parochus: per se non potest iurisdictionem ordinariam delegare, 153; quinam parocho aequiparantur quoad iurisdictioncm ordinariam, 152; quoad S. Communionem, 301; in sponsalibus, 437; in Matrimonio praeparando, 464 ss.; quoad Matri­ monii celebrationem, 501, 542-545. Patrinus: pro Baptismo: notio, 94; re­ quisita. 95; officium, 96; principium, 97; utrum minister Baptismi possit simul esse patrinus, 99; contrahit cognationem spiritualem (impedi­ mentum matrimonii), 100, 570. — pro Confirmatione: notio, requisita, officium, 127; principium, 128; utrum minister possit simul esse patrinus, 129; contrahit cognationem spiritua­ lem (quae non impedit Matrimo­ nium), 130, 570. Paulinum Privilegium: vide Privilegium Paulinum. Peccatum: mortale: cius remissio, ne­ cessitas Paenitentiae, 135, 138-140; post Baptismum dubium, 136; in susceptione Baptismi commissum, 137; dubie commissum vel dubie mortale, 240; eius remissio per con­ tritionem, 230. — veniale cius remissio, 142-143 , 230- 231; utrum requirat iurisdictioncm, 148. — reservatum : 160; cessatio reservationis, 161 ; absolutio, 162-163, 249. Periculum: administratio Sacramenti cum periculo propriae vitae, 24; quoad Viaticum, 24, 308; quoad Ex­ tremam Unctionem, 24, 358. — mortis: necessitas Paenitentiae, 135, iurisdictio, 154; absolutio complicis, 159; cessat reservatio peccati, 161; et censurae, 277; obligatio recipiendi Viaticum, 281-282; potest Viaticum recipi etiamsi ea die iam communi­ caverit, 329; etiam non-ieiunus, 324; quid intelligitur relate ad Extre­ mam Unctionem, 359, 362-363; for­ ma Matrimonii, 505. Pia fundatio: notio, 615; obligatio ce­ lebrandi Missam, 616. Polygamla: successiva: 490; irregulari­ tas, 412. — simultanca: 488; apud ludaeos et Infideles, 489. Polygamus: quoad Baptismum, 92; quoad Confessionem, 180; quoad Matrimonium (Privilegium Fidei), 500. Praesentia: materiae et formae (unitas moralis), 6; requisita in subiecto Sacramenti, 41; in subiecto Paeni­ tentiae, 222; absolutio per tclephonium, 223; in subiecto Matrimonii, 548. Presbyteratus: notio, 370; ritus, 379. Privilegium: Fidei: gaudet favore iu­ ris etiam prae Matrimonio, 492, 495, 500, 515 nota. — Paulinum: 495, 499; quoad baptiza­ tos acatholicos, 498; interpellatio­ nes, 496; novum Matrimonium cum disparitate cultus, 497; vide etiam Privilegium Fidei. Pro grege: seu pro populo (applicatio Missae), 614. Probabilismus: in administratione Sa­ cramentorum, 33. Procurator: in sponsalibus, 424; in ce­ lebratione Matrimonii, 502, 511; quoad solemnem Benedictionem Ma­ trimonii, 580. Professio religiosa: influxus in sponsa­ lia, 456-458. — simplex: impedimentum impediens Matrimonium, 562, 573. — solemnis: dissolvit Matrimonium 528 INDEX ALPHABETICUS ratum non consummatum, 494; est impedimentum dirimens, 562. Prolis legitimatio: effectus dispensatio­ nis matrimonialis, 533; et convalidationis, 538; et sanationis in radi­ ce, 539. Promissio Matrimonii: vide Sponsalia; cum adulterium est impedimentum Matrimonii, 564. Propositum: in Sacramento Paeniten­ tiae: notio, 235; dotes, 236; princi­ pium, 237. Publica honestas: impedimentum Ma­ trimonii, 569. Publicationes matrimoniales: 467-471. Puella desponsata: quoad Baptismum, 71, 89. Puer: vide Infantes; confessio puero­ rum, 221, 171,3; obligatio recipiendi Confirmationem, 124; S. Communio­ nem, 316, 280; Viaticum, 281; Extre­ mam Unctionem, 360. R Raptus: impedimentum Matrimonii, 563. Rationis usus: requiritur ad validita­ tem Matrimonii, 511. Recenter mortuus: relate ad Extre­ mam Unctionem, 364. Recidivus: absolvendus, 176; nupturien­ tes, 427. Religio mixta: impedimentum Matri­ monii, 575. Religiosus status: votum cum ample­ ctendi impedit Matrimonium, sed non prohibet usum Matrimonii, 573. Rcservatio: peccati: 160; cessatio, 161 ; absolutio, 162-163, 249. — censurae: cessatio reservationis, 277. Ritus sacramcntalis : quid sit, materia et forma ritus, 3; principia, 4-7; mutatio accidentalis, substantialis, 4; mutatio verborum, 4 nota; ite­ ratio ritus, 26-28. — Baptismi: materia adhibenda, 4951; actio, 52-53; formula, 54-56; in plurali, 57. — Confirmationis: materia adhiben­ da, 113; num sacerdos possit con­ ficere S. Chrisma cx delegatione Summi Pontificis, 113 nota; an aliud oleum ac S. Chrisma possit adhi­ beri, 113-114; actio, 115; formula, 116. 529 — — — — Paenitentiae: 144-146. Communionis: 283 ss. Extremae Unctionis: 351-354. Ordinis: 372ss.; defectus supplendi, 381. S Sacramentalia: notio, divisio, princi­ pia, 43. Sacramentum: definitio, 1; numerus, classificationes, 2; materia ct forma, 3; ritus sacramcntalis, 3-7; minister, 8-33; simulatio ct dissimulatio, 32; probabilismus in administratione Sacramentorum, 33; subiectum, 3442; susceptio a ministro indigno, 42. Sacrificium: vide Missa. Sanatio in radice: 539-540. Satisfactio sacramcntalis: imponenda, 195; qualis, 195, 197; commutatio, 196, 255; acceptanda et implenda, 254 ss.; quandonam implenda, 255; quomodo, 256, 257; satisfactio im­ pleta in statu peccati mortalis, 257. Schedula confessionis: 213. Scientia: requisita in confcssario, 149; supplenda in paenitente, 186-190; ex confessione hausta non adhibenda, 212; requisita in subiecto Matrimo­ nii, 552; vide etiam Instructio. Sectio caesarea: quid sit, num sit ob­ eunda propter Baptismum pueri (ante ct post mortem matris), 67. Semifatuus: quoad S. Communionem, 318. Senes: tardioris memoriae: quoad Ba­ ptismum, 84. Separatio: tori ct cohabitationis: 486. — pseudo-coniugunt : 541. Sigillum: (sacramentalc): 167; notio, 204; obiectum, 206; subiectum, 207208; principium, 210; quomodo fa­ cile violatur, 211; sigillum ct scien­ tia cx confessione hausta, 212; si­ gillum ct schedula confessionis, 213; excusare potest ab integritate con­ fessionis, 248; omnino servandum, 208; ne violetur, etiam S. Communio danda est indigno, 30, 31, 320. Simulatio Sacramenti: 32. Sollicitatio ad turpia: notio, 215; de­ nuntianda, 216; falsa denuntiatio, 216, II. Solutio vinculi: quomodo fieri potest, 493 ss.; constare debet, 494; quomo­ do constat, 559. INDEX M.PHABETICUS Spiritualis cognatio: contrahitur in Ba­ ptismo, 61, 100; et est impedimen­ tum .Matrimonii, 570; contrahitur etiam in Confirmatione, sed non est impedimentum Matrimonii, 130. Sponsalia: definitio, 417; divisio, 418; subiectum, 419; aetas requisita, 420; utrum impediant nova sponsalia, 421; utrum requiratur consensus pa­ rentum, 422; utrum possint ab alio iniri: a parentibus, 423; per procu­ ratorem, 424; obiectum, 425-426; qua­ litates contractus, 428-434; forma, 435436; effectus, 438-445; dissolutio, 446-461; necessitas, 462. Status religiosus: votum eum ample­ ctendi impedit Matrimonium, sed non prohibet usum Matrimonii, 573. Sterilitas: non est impotentia nec im­ pedit Matrimonium, 557. Stipendium: (pro Missa): notio, 617; principia, 618-619; liceitas, 620,1; pluralitas, 620,2; quantitas, 620,3; traditio aliis, 620,4; permutatio, 620,6; liber Missarum acceptarum. 620,7; negotiatio, 620,8; reductio et condonatio, 620,9. Sub conditione: administratio Sacra­ mentorum, 25; iteratio Sacramenti, 28; Baptismus in utero matris, 63-64; monstri, 69; moribundi sensibus de­ stituti, 83; confirmatio, 114; absolu­ tio, 171, 173, 174; absolutio paeni­ tentis sensibus destituti, 219; recen­ ter mortui, 220; puerorum et amen­ tium, 221; in extrema necessitate per telephonium, 223; Consecratio (Mis­ sae), 290 nota 1-2; 296, 594; Extre­ ma Unctio, 352; recenter mortui, 364; impaenitentis sensibus desti­ tuti, 366; sponsalia conditionata, 418; matrimonium conditionatum, 507 ss. Subdiaconatus: notio, 370; ritus, 377. Subiectum: Sacramenti.· notio, princi­ pium generale, 34; requisita: qua­ litates, 35-38; intentio, 39-40; prae­ sentia, 41; susceptio a ministro in­ digno, 42. — Baptismi: principium generale, 62; foetus et infans nondum natus, 6369; infantes, 70-78; adulti, 79-93. — Confirmationis: quis sit, 123-124; re­ quisita, 125; utrum amentes sint confirmandi, 126. — Paenitentiae quis sit, 217; schisma­ ticus cl haereticus, 218; peccator impaenitens, 219; recenter mortuus, 220; pueri et amentes, 221; requisi­ ta, 222 ss.; consuetudinarius, recidi­ vus, 176; occasionarius, 177; super­ stitiosus, 178; fumigator et venditor opii, etc., 179; polygamus et concubinarius, 180; parentes filias pa­ ganis desponsantes, 181; maritus uxorem vendens, 182; restitutioni obnoxius, usurarius, 183; violator Dominicae, 184; paenitens pius, 185; nupturientes, 427. — Communionis: quis sit, 310; sensi­ bus destitutus, 285; utrum dari pos­ sit per aesophagum artificialem, 286; requisita, 311 ss.; pueri, 280, 316; amentes, 317; hebetes et semifatui, 318; tussi vel vomitu laborantes, 319; quid si aegrotus est male di­ spositus, 320. — Extremae Unctionis: 359ss.; pueri, 360; phrenetici, furiosi, etc., 361; operationem chirurgicam subituri, 363; recenter mortui, 364; peccato­ res impacnitentes sensibus destitu­ ti, 366; requisita, 365. — Ordinis: quis, 390; requisita pro su­ sceptione Ordinis, 388, 391-402; pro exsecutione potestatis Ordinis, 403405. — sponsalium: 419; actas, 420; con­ sensus parentum, 422; utrum qui sponsalia iniit potest nova inire, 42L — Matrimonii: 546; requisita, 547 ss. — dispensationis matrimonialis : 529; utrum danda sit indignis, 531. — impedimenti matrimonialis: 520. Subreptio: effectus in dispensationem matrimonialem, 532. Superior religiosus: in quemnam habet iurisdictionem ordinariam, 152; cui­ nam eam delegare potest, 153. Superstitiosus: absolvendus, 178. Surdo-mutus: quoad Baptismum, 85. Telephonium: absolutio et confessio per telephonium, 223. Testimonia: requisita ad licitam ordi­ nationem, 388. Timor servilis: 233. Tonsura: 371. Tori ct cohabitationis separatio: 486. 530 INDEX ALPHABETICUS Turpe: conditio turpis sponsalia affi­ cit, 432, 441, 449; absolutio complicis in peccato turpi, 159; sollicitatio ad turpia, 215-216. U Unctio: qualis requiritur in Confirma­ tione, 115; in Extrema Unctione, 353, 356. Urgentia: vide Casus urgens. Usurarius: absolvendus, 183. Usus rationis: requiritur ad validita­ tem Matrimonii, 511. V Valor Missae: utrum liceat fructus di­ videre, 601; utrum licita sit intentio secundaria, 601. Vasectomia: non constituit impoten­ tiam perpetuam, 557. Vestes sacrae: 625. Viaticum: obligatio recipiendi, 281, 282; etiam a nco-baptizato, 80; ieiunium naturale, 322, 323; utrum sa­ cerdos non-ieiunus possit celebrare ad Viaticum praebendum, 327; utrum recipi possit ab eo qui illa dic iam communicavit, 329. Vinculum: impedimentum Matrimonii, 559; quomodo dissolvitur, 493 ss.; solutio constare debet, 494; quomo­ do constat, 559. Vinum: materia Consecrationis, 288; qualitates, 294; aqua miscenda, 295. Violantes dominicam: 181. Violatio sigilli: vide Sigillum. Virginitas: praestantior Matrimonio, 479. Virginitatis votum: impedimentum Ma­ trimonii, 573. Vis: quoad valorem Matrimonii, 515; quoad assistentiam Matrimonii, 545. Vita communis: obiectum contractus matrimonialis, 485; eius dissolutio, 486. Vitiis deditus: quoad Baptismum: fumigatores et venditores opii, etc., 91; polygami et concubinarii, 92; quoad Pacnitentiam, 179-180. Vocatio: divina: 391. — ecclesiastica, 391. Vota: solemnia: impedimentum diri­ mens Matrimonii, 562; solvunt ra­ tum non consummatum, 494. — simplicia: impediunt, non dirimunt Matrimonium nisi ex speciali dispo­ sitione S. Sedis, 562, 573. — Virginitatis: impedimentum Matri­ monii, 573. 531 35 - Hermes, Theol. Mor. - ut. INDEX ANALYTICUS CAP. I. - DE SACRAMENTIS IN GENERE Pag. Art. 1. De ritu sacramentali η. 3-7............................................................ 5 Art. 2. De ministro.........................................................................................10 § 1. De requisitis in ministro...................................................................... 10 1. Qualitates n. 8-12............................................................................ 10 Scholion I. Quot peccata committit qui in una sessione plures confessiones audit vel pluribus S. Communionem distri­ buit? n. 9........................................................................... 12 Scholion II. De fide in ministro Sacramenti n. 10 . . . 12 2. Intentio n. 13-15............................................................................ 14 Scholion. De errore in intentione n. 16........................................ 17 3. Attentio n. 17-18............................................................................ 18 4. Observatio caeremoniarum n. 19............................................... 19 § 2. De officio ministri ........................................................................... 20 1. Sacramenta administrandi n. 20-25 ......................................... 20 Scholion. Utrum qui potestatem habet, sed licentiam non habet, teneatur licentiam petere n. 21........................... 21 Corollarium practicum n. 23..........................................................22 Scholion. De administratione Sacramentorum cum periculo propriae vitae n. 24.........................................................22 2. Ritum sacramentalem iterandi n. 26-28 ................................... 26 3. Sacramenta negandi n. 29-30 ..................................................... 30 Corollarium practicum n. 31..........................................................31 Scholion I. De simulatione et dissimulatione Sacramentorum n. 32...................................................................................... 32 Scholion II. De usu Probabilismi in administratione Sacramen­ torum n.33...................................................................... 33 Art. 3. De subiecto....................................................................................... 34 § 1. In genere n. 34.................................................................................. 34 § 2. De requisitis insubiecto...................................................................... 34 1. Qualitates n. 35-38 34 2. Intentio n. 39-40 36 3. Praesentia n. 41............................................................................ 38 Scholion. Dc susceptione Sacramenti a ministro indigno n. 42 38 Appendix. Dc Sacramentalibus n. 43.........................................39 Applicatio........................................................................................43 533 INDEX ANALYTICUS CAP. II. - DE BAPTISMO Pag. Art. 1. Natura........................................................................................................... 45 § 1. Notio η. 44..................................................................................................... 45 § 2. Necessitas η. 45-48 .................................................................................. 46 Scholion I. De gradu necessitatis Baptismi n. 46 .... 48 Scholion II. De obligatione Baptismi conferendi monentibus n. 47........................................................................................................... 49 Art. 2. De ritu sacramentali.................................................................................50 § 1. Materia adhibenda n. 49-50 ....................................................................... 50 Corollarium practicum n.51......................................................................52 § 2. Actio n. 52.................................................................................................... 52 Corollarium practicum n.53......................................................................53 § 3. Formula n. 54-55 ........................................................................................ 54 Corollarium practicum n.56..................................................................... 55 Scholion. Possuntne plures simul baptizari sub formula: Ego vos baptizo ...? n. 57................................................................... 56 Art. 3. De ministro............................................................................................. 56 § 1. Ouis sit n. 58-59 ........................................................................................ 56 § 2. Obligatio administrandi n.60....................................................................... 59 Scholion. De cognatione spirituali n. 61............................................... 59 Art. 4. De subiecto.............................................................................................. 59 § 1. Foetus et infantes nondum nati n. 63-66 ......................................... 60 Scholion I. De sectione caesarea n. 67............................................... 62 Scholion II. De modo baptizandi foetum n. 68.................................. 63 Scholion III. De baptizandis monstris n. 69........................................ 63 § 2. Infantes........................................................................................................... 64 1. Fidelium n. 71-75........................................................................................65 2. Infidelium vel haereticorum n. 76-77 ......................................... 67 3. Inventi n. 78.............................................................................................. 67 § 3. Adulti.................................................................................................................. 68 A. In circumstantiis ordinariis n.79...................................................... 68 B. In circumstantiis extraordinariis...................................................... 68 1. In periculo mortis constituti n. 80-82 .................................. 68 Scholion. Num baptizari possit moribundus quem Missionarius in via invenerit sensibus destitutum n. 83 . 69 2. Senes tardioris memoriae n. 84......................................................70 3. Surdo-muti n. 85................................................................................ 70 4. Amentes n. 86....................................................................................... 71 5. Sub aliorum potestate constituti n. 87........................................ 71 1) Filii qui invitis parentibus Baptismum petunt n. 87 . 71 2) Pueri qui consentientibus parentibus, sed soli Baptis­ mum petunt n. 88 . . .........................................72 3) Puellae desponsatae n. 89........................ ... 72 4) Uxores sub iugo viri pagani manentes n. 90 ... 72 6. Vitiis dediti . .......................................................................... 73 1) Fumigatores et venditores opii etc. n. 91 .... 73 2) Polygami et concubinarii n. 92.............................................. 73 7. Haeretici n. 93...................................................................................... 74 534 INDEX ANALYTICUS Pag. Art. 5. De patrino n. 94-97 ........................................................................ 75 Corollarium practicum n. 98.......................................................... 77 Scholion I. Ùtrum ipse minister Baptismi simul possit mu­ nere patrini fungi n. 99.................................................. 77 Scholion II. De cognatione spirituali n. 100................................ 78 .....................................................................................78 § 1. De caeremoniis peragendis n. 101-104................................................... 78 § 2. De caeremoniis supplendis n. 105-106 .............................................. 79 Art. 6. De caeremoniis Art. 7. De tempore et loco.............................................................................. 80 § 1. Tempus n. 107........................................................................................... 80 § 2. Locus n. 108.................................................................................................. 81 Scholion. De adnotatione Baptismi n. 109...................................... 82 Applicatio.............................................................................................. 82 CAP. III. - DE CONFIRMATIONE Art. 1. Natura........................................................................................................ 84 § 1. Notio n. 110..................................................................................................84 § 2. Necessitas n. 111-112 85 Art. 2. De ritu sacramentali............................................................................. 86 § 1. Materia adhibenda n. 113.......................................................... . 86 Corollarium n. 114.................................................................................... 87 § 2. Actio n. 115................................................................................................. 87 § 3. Formula n. 116...........................................................................................89 Art. 3. De ministro................................................................................................. 89 § 1. Quis sit n. 117...........................................................................................89 § 2. Requisita n. 118-119.................................................................................... 90 Scholion. Utrum Episcopus possit presbyterum delegare ad Sa­ cramentum Confirmationis administrandum n. 120 . . . 92 § 3. Obligatio administrandi n. 121.................................................................. 92 Scholion. Utrum minister teneatur Confirmationem administrare morientibus petentibusn. 122...................................................... 92 Art. 4. De subiecto................................................................................................ 93 § 1. Quis sit n. 123-124 93 § 2. Requisita n. 125.......................................................................................... 94 Corollarium. Utrum confirmandi sint amentes n. 126 .. . 95 Art. 5. De patrino n. 127-128 ........................................................................ 95 Scholion /. Utrum ipse minister Confirmationis possit simul munere patrini fungi n. 129............................................ 97 Scholion II. De cognatione spirituali n. 130............................... 97 Art. 6. De caeremoniis n. 131 .... 98 Applicatio........................................................................................ 98 Art. 7. De tempore et Joco n. 132-133 ................................. 97 535 ..................................................... INDEX ANALYTICUS CAP. IV. - DE PAENITENTIA Pag. Art. 1. Natura........................................................................................................... 99 § 1. Notio n. 134..................................................................................................... 99 § 2. Necessitas n. 135-142 .................................................................................. 100 Scholion I. Utrum necessarium sit Sacramentum Paenitentiae pro remissione peccati mortalis commissi post Baptismum dubie validum, sed ante eius iterationem n. 136 . . .101 Scholion II. Utrum necessarium sit Sacramentum Paenitentiae pro remissione peccati in ipsa susceptione Baptismi com­ missi n. 137...................................................................................... 102 Scholion. De causis excusantibus ab obligatione suscipiendi Sa­ cramentum Paenitentiae n. 140..............................................104 Corollarium. De remissione peccatorum venialium n. 143 . . 106 n. 144-145 ....................................................... 107 Scholion. Possuntne plures simul absolvi sub formula: Ego vos absolvo a peccatis vestris ... ? n. 146......................... 108 Art. 2. Ritus sacramentalis Art. 3. De ministro............................................................................................. 108 § 1. Quis sit n. 147............................................................................................. 108 Scholion. Utrum sacerdos sine iurisdictione possit peccata ve­ nialia remittere n. 148.................................................................. 109 § 2. Requisita.......................................................................................................... 109 A. In genere n. 149...................................................................................... 109 B. De iurisdictione...................................................................................... 111 1. Notio n. 150...................................................................................... 111 2. Subiectum passivum n. 151.............................................................. 111 3. Subiectum activum n.152-154 112 Scholion I. De confessione apud haereticos n. 155 . . 118 Scholion II. De pacnis contra audientes confessiones sine iurisdictionen. 156...................................................................... 118 4. Restrictio n. 157-160 ...................................................................... 118 5. Cessatio reservations n. 161-162 ..................................................... 126 6. Absolutio a reservatis n. 163............................................................ 128 7. Cessatio iurisdictionis n. 164 128 § 3. Officia . 129 A. In administrationcSacramenti............................................................ 129 1. Obligatio administrandin. 165.........................................................129 2. Obligatio interrogandi n. 166.................................. _ ... 131 Scholion. Quid facere debet confessarius de paenitente qui nihil vel vix aliquid accusat vel dc cuius sinceritate dubitat? n. 167........................................................................ 133 3. Obligatio iudicandi n. 168-170 ................................................ 134 Corollarium. Dc absolutione danda sub conditione n. 171 137 Scholion I. Quid facere debet confessarius qui propter ni­ miam fatigationem vel distractionem vel cantum in ecclesia vel etiam propter insufficientem cognitionem idiomatis paenitentis, totam accusationem intclligere non valuit? n. 172......................................................... 138 Scholion II. Quid faciendum si confessarius dubium inso­ lubile habet circa paenitentis dispositiones? n. 173 . 139 Scholion III. Quid faciendum si pacnitens solum habet pec­ cata dubia? n. 174......................................................... 139 536 INDEX ANALYTICUS Pag. Scholion IV. Utrum absolutio paenitentis dispositi quan­ doque differri possit n. 175..................................140 Scholion V. De absolvendis consuetudinariis et recidivis n. 176......................................................................... 140 Scholion VI. Dc absolvendis occasionariis n. 177 . . . 142 Scholion VII. De superstitiosis n. 178................................ 142 Scholion VIII. De fumigatoribus et venditoribus opii, morphii, heroinae, etc. n. 179..................................... 143 Scholion IX. De polygamis et concubinariis necnon de mu­ lieribus absque dispensatione paganis traditis n. 180 143 Scholion X. Dc parentibus qui filias suas sine dispensa­ tione paganis desponsaverunt n. 181................ 144 Scholion XI. De maritis qui uxores suas infidelibus vendi­ derunt n. 182............................................................. 144 Scholion XII. De restitutione obnoxiis et de usurariis n. 183......................................................................... 145 Scholion XIII. De violatoribus dominicae n. 184 . . . 145 Scholion XIV. Dc paenitentibus piis n. 185 .... 145 4. Obligatio docendi n. 186-190 ................................................. 146 Scholion. Quid facere debet confessarius qui casum quendam solvere non valet?n. 191......................................... 149 5. Obligatio disponendi n. 192-193 .......................................... 149 Scholion. Utrum confessarius possit paenitenti sub pec­ cato mortali imponere obligationem quam ei iudicat ad emendationem necessariam n. 194....................... 152 6. Obligatio satisfactionem imponendi n. 195....................... 152 Scholion I. De commutatione satisfactionis n. 196 . . 156 Scholion II. Quaedam paenitentiae utilius imponendae n. 197................................................................................ 157 B. Post administrationem Sacramenti............................................ 160 1. Obligatio corrigendi errores commissos n. 198-203 . . 160 2. Obligatio sigillum servandi n. 204-210 Scholion. Quid facere debet confessarius qui casum quendam solvere non valet? n. 205 ................................... 166 Scholion. Quid facere debet confessarius aliusve, si inter­ rogatur circa illa quae ad sigillum pertinent? n. 209 170 Corollarium practician. Modi quo facile indirecte violatur sigillum n. 211......................................................... 172 Scholion I. De usu scientiae ex confessione haustae n. 212 174 Scholion II. De schedula confessionis danda vel neganda n. 213......................................................................... 175 Scholion III. De pacnis contra violantes sigillum n. 214 . 176 Appendix. Dc sollicitatione ad turpia n. 215-216 . . .176 4. De subiecto.....................................................................................181 § 1. Quis sit n. 217............................................................................... 181 Scholion I. Possuntne absolvi schismatici vel haeretici? n. 218 182 Scholion II. Potcstne absolvi peccator impaenitens sensibus de­ stitutus? n. 219........................................................................... 182 Scholion III. Utrum absolvi possint recenter mortui n. 220 . 183 Scholion IV. Dc absolutione puerorum et amentium n. 221 . 183 § 2. Requisita........................................................................................... 184 1. Praesentia n. 222 ......................................................................... 184 Scholion. De absolutione per telcphonium n. 223 . . . .185 Art. 537 164 INDEX ANALYTIC!.·S Pag. 2. Contritio η. 224-227 ........................................................................... 185 Corollarium I. Utrum requiratur ut actus contritionis elicitus sit cum intentione confitendi n. 228 ........................... 189 Corollarium II. Utrum unus actus doloris pro pluribus abso­ lutionibus sufficiat n. 229 ....................................................... 190 Scholion I. De valorc contritionis perfectae in remissione pec­ cati n. 230 ................................................................................. 190 Scholion II. De valore attritionis in remissione peccati n. 231 190 Scholion III. Utrum qui cum sola attritione peccata sua con­ fessus est, adhuc teneatur saltem in articulo mortis ac­ tum contritionis perfectae elicere n. 232 .................... 191 Scholion IV. Utrum ad attritionem sufficiat timor servilis n. 233 191 Corollarium. Attritionismus et Contritionismus n. 234 . 192 3. Propositum n. 235-237 ........................................................................... 192 4. Confessio n. 238-244 ........................................................................... 195 Scholion. Utrum peccatum dubie commissum vel dubie mor­ tale debeat, soluto dubio, paenitens confiteri n. 240 . . 197 Scholion I. Utrum iterum accusare debeat paenitens peccata quorum numerum circiter tantum vel bona fide inferio­ rem confessus est, sed nunc certe cognoscit n. 245 . . 202 Scholion II. Utrum ille qui a vocali confessione facienda im­ peditur, teneatur signis vel scripto confiteri n. 246 . . 203 Scholion III. De confessione generica n. 247 ............................ 203 Scholion IV. De causis ab integritate confessionis excusanti­ bus n. 248 ..................................................................................... 205 Scholion V. Utrum unquam licita sit confessio dimidiata n. 249 ....................................................................................... 208 Scholion VI. De mediis ad integritatem confessionis obtinen­ dam seu de examine conscientiae n. 250 .................... 208 Scholion VII. De confessionis iteratione et completione n. 251 210 Scholion VIII. De confessione generali n. 252 ............................ 211 Scholion IX. De confessione moribundorum n. 253 . . . 213 5. Satisfactio sacramentalis n.254-256 .................................................. 214 Scholion. De satisfactione impleta in statu peccati mortalis n. 257 216 Ari. 5. Art. 6. Dc Caeremoniis n. 258 .................................................................. 217 De tempore et loco n.259-260 217 Appendix. De Censuris........................................................................ 218 Notio-species n. 261............................................................................... 218 Divisio n. 262 ........................................................................................ 219 Fundamentum n. 263 .......................................................... 220 Subiectum n. 264 ... 221 Causae excusantes a censura n. 265 ......................................... 223 Causae excusantes ab effectucensurae n. 266 .............................. 224 Multiplicatio censurae n. 267 ...................................................... 224 Absolutio a censura n. 268-273 ...................................................... 224 Scholion I. Absolutio a censura multiplici n. 274 . . . 228 Scholion II. Absolutio a paenis vindicativis n. 275 . . . 228 Scholion III. De interpretatione facultatum n. 276 228 Cessatio reservationis n. 277 ...................................................... 228 Modus dandi absolutionem n. 278 ■ ... . 230 Applicatio .... . . 230 538 INDEX ANALYTICUS CAP. V. - DE S. COMMUNIONE SEU DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE Pag. Art. 1. Natura....................................................................................................... 232 § 1. Notio n. 279 ............................................................................................. 232 § 2. Necessitas n. 280-281 ............................................................................... 233 Scholion. Utrum Viaticum recipere teneatur ille qui brevi ante S. Communionem recepit n. 282 ...................................... 236 Art. 2. De ritu sacramentali............................................................................ 237 § 1. De ipso ritu sacramentali n. 283 .................................................... 237 Scholion I. Utrum qui in statu peccati mortalis Corpus Christi Eucharisticum ore sumit, sed non déglutit, committat sacri­ legium n. 284 ............................................................................... 238 Scholion II. Utrum S. Communio dari possit iis qui sensibus sunt destituti n. 285 ................................................................. 238 Scholion III. Utrum S. Communio dari possit per oesophagum artificialem n. 286 ................................................................ 238 Scholion IV. De Communione sub una vel sub utraque specie n. 287 .......................................................................................... 239 § 2. De materia praeparanda seu De Consecratione.............................. 239 A. Materia adhibenda n. 288-291 .................................................... 240 Corollarium practician n. 290 .................................................... 241 1. Panis n. 292-293 242 2. Vinum n. 294-295 ........................................................................ 245 B. Formula n. 296 248 C. Minister...................................................................................................... 249 1. Quis sit n. 297 .............................................................................. 249 2. Requisita n. 298 250 D. Tempus n. 299 250 E. Locus n. 300 ..................................................................................... 251 Art. 3. De ministro.........................................................................................252 § 1. Quis sit n. 301 . . ·....................................... 252 Scholion. Utrum sacerdos vel diaconus possit seipsum commu­ nicare n. 302 ............................................................................. 253 § 2. Requisita n. 303-306 .............................................................................. 254 § 3. Obligationes............................................................................................... 256 1. Administrandi......................................................................................... 256 A. In genere n. 307 ........................................................................ 256 B. Quoad Viaticum n. 308 256 2. Negandi n. 309 257 ....................................... 258 1. Quis sit n. 310.......................................................................................... 258 2. Requisita..................................................................................................... 258 A. Quoad animam n. 311-315................................................................ 258 Scholion. De causis excusantibus a confessione praemittenda n. 312........................................................................................ 259 Scholion I. De Communione puerorum n. 316 . . . .261 Art. 4. De subiecto § § 539 INDEX ANALYTICUS Pag. Scholion II. De amentibus n. 317............................................... 262 Scholion III. De hebetibus et semifatuis n. 318 . . . . 262 Scholion IV. De iis qui gravi tussi vel vomitu laborant n. 319 262 Scholion V. Quid faciendum si aegrotus invenitur male dis­ positus? n. 320 ............................................................. 263 B. Quoad corpus n. 321-323 ............................................................. 263 Scholion I. Cessatio obligationis ieiunii eucharistici n. 324 . 267 Scholion II. Utrum neo-sacerdos primitias solemnes celebra­ turus vel puer primam Communionem solemniter recep­ turus, si inadvertenter et secrete aliquid sumpserit, pos­ sit adhuc Missam celebrare vel ad S. Communionem accedere n. 325 ............................................................. 268 Scholion III. Utrum quis possit non-ieiunus S. Communio­ nem recipere ad implendum praeceptum paschale n. 326 268 Scholion IV. Utrum sacerdos possit non-ieiunus celebrare ad Viaticum praebendum n. 327 ........................................... 269 § 3. Frequentia S. Communionis n. 328-332 ..................................... 269 Scholion. De Communione spirituali n. 333 ......................... 271 Ari. 5. De tempore et loco....................................................................... 271 § 1. De tempore n. 334 ......................................................................... 271 § 2. De loco n. 335 ............................................................................... 272 Art. 6. De caeremoniis n. 336 ............................................................. 272 Scholion I. Utrum sacerdos qui indice et pollice non possit administrare S. Communionem, possit aliis digitis hoc facere n. 337 .................................................................. 273 Scholion II. An liceat, gravi interveniente causa, Euchari­ stiam administrare in aliquo medio, e. g. in cochleari n. 338 .............................................................................. 273 Scholion III. Quid faciendum si S. Hostia decidat? n. 339 . 273 Scholion IV. Quid faciendum si de vino consecrato decidat? n. 340 ..................................................................................... 274 Scholion V. Quid faciendum si hostiae deficiunt vel si super­ sunt quae in tabernaculo asservari non possunt? n. 341 274 Appendix. De asservationc Sanctissimi.........................................275 De loco asservationis n. 343 ....................................................... 275 De renovatione hostiarum n. 344 ........................................... 276 De cultu Sanctissimi n. 345 ....................................................... 276 Scholion. Quid faciendum si alicubi invenitur hostia vel frag­ mentum hostiae? n. 346 ....................................................... 277 Applicatio.........................................................................................278 CAP. VI. - DE EXTREMA UNCTIONE Ari § 1. § 2. Art. § 1 1. Natura............................................................................................. 280 Notio n. 347 .... 280 Necessitas n. 348-350 ........................ ... 281 2. De ritu sacramcntali 283 Materia adhibenda n. 351 283 Corollarium n. 352 284 540 INDEX ANALYTICUS Pag. § 2. Actio n. 353 ............................................................................................ § 3. Formula n. 354 ........................................................................ * . 284 286 Art. 3. De ministro......................................................................................... 286 n. 355 ..................................................................................... Scholion. Utrum plures sacerdotes diversas unctiones perficere possunt n. 356 ....................................................................... § 2. Obligatio administrandi n. 357 ........................................................... Scholion. Utrum teneatur minister Extremam Unctionem admi­ nistrare cum proprio periculo vitae n. 358 .... § 1. Quis sit 286 287 288 288 ......................................................................................... 288 § 1. Quis sit n. 359 ..................................................................................... 288 Scholion I. Utrum pueris possit administrari Extrema Unctio n. 360 ........................................................................................... 289 Scholion II. Utrum phreneticis, furiosis et similibus in periculo mortis Extrema Unctio administrari possit n. 361 . . . 290 Scholion III. Quale periculum mortis requiritur? n. 362 . . 290 Scholion IV. Utrum operationem chirurgicam subituri Extremam Unctionem recipere possint n. 363 ....................................... 291 Scholion V. Utrum Extrema Unctio recenter mortuis adhuc con­ ferri possit n. 364 ................................................................ 291 § 2. Requisita n. 365 ..................................................................................... 293 Scholion. Utrum Extrema Unctio conferri possit peccatoribus impacnitentibus sensibus destitutis n. 366 .................. 294 Art. 4. De subiecto Art. 5. De caeremoniis n. 367 ................................................................. Scholion I. De ordine servando in assistendo moribundis n. 368 .................................................................................... Scholion II. De Benedictione Apostolica in articulo mortis n. 369 .................................................................................... 294 295 296 Applicatio...................................................................................... 297 CAP. VII. - DE ORDINE Art. 1. Natura . '................................................................................................ 298 § 1. Notio n. 370 ............................................................................................ 298 § 2. Divisio n. 371 ............................................................................................ 300 Art. 2. Ritus externus n. 372-380 Corollarium practician. De supplendis defectibus n. 381 300 . 304 Art. 3. De ministro......................................................................................... 306 § 1. Quis sit n. 382 ..................................................................................... § 2. Requisita n. 383-384 ............................................................................... Scholion I. Utrum presbyter possit ex facultate S. Sedis Ordines Maiores conferre n. 385 ........................................................... 307 Scholion II. Quis relate ad ordinationes est Ordinarius proprius? n. 386 ........................................................................................... Scholion III. De litteris dimissoriis n. 387 ................................. 541 306 306 308 308 INDEX ANALYTICUS Pag. Scholion IV. De requisitis documentis ad licitam ordinationem n. 388 .................................................................................... 309 § 3. Obligatio administrandi n. 389 ....................................................... 310 Art. 4. De subiecto........................................................................................ 311 § 1. Ouis sit n. 390 311 § 2. Requisita.............................................................................................. 311 1. Pro susceptione Ordinis n. 391-402 ........................................... 311 2. In exsecutione potestatis n. 403-405 ........................................... 319 Art. 5. De caeremoniis n. 406 ............................................................. Scholion. De precibus recitandis n. 407 ............................... 321 321 Art. 6. De tempore et loco....................................................................... 322 § 1. De tempore n. 408 ......................................................................... 322 § 2. De loco n. 409 ............................................................................... 322 Appendix. De irregularitatibus et impedimentis canonicis . . 323 Notiones n. 410................................................................................... 323 Origo n. 411-413................................................................................... 324 Multiplicatio n. 414............................................................................. 332 Cessatio n. 415................................................................................... 332 Applicatio...............................................................................................334 CAP. VIII. - DE MATRIMONIO Art. praevius prior. De Sponsalibus.......................................................... 337 § 1. Notio n. 417-418.................................................................................. 337 § 2. Subiectum n. 419............................................................................ 340 Scholion I. Quaenam aetas requiritur ad valida sponsalia ineun­ da? n. 420 341 Scholion II. Utrum sponsalia inita faciant subiectum incapacem ad nova sponsaliaineunda n. 421 ...................................... 341 Scholion III. Utrum filiifamilias indigeant consensu parentum ad sponsalia ineundan.422 342 Scholion IV. De sponsalibus a parentibus initis n. 423 . . 342 Scholion V. De sponsalibus per procuratorem n. 424 . . . 343 § 3. Obiectum n. 425-426 ............. 343 Scholion. De familiaritate licita inter nupturientes n. 427 . . 344 § 4. Qualitates n. 428-434 .................................................................. . 345 Corollarium. De obligatione manifestandi proprios defectus n. 430 .................................................................................... 346 Scholion. Utrum ignorantia impedimenti exsistentis invalidet sponsalia n. 431 ............................. 347 Scholion. Utrum exsistentia impedimenti Matrimonii faciat sponsalia invalida n. 433 348 § 5. Forma n. 435-436 ............................................................................... 349 Scholion. Quinam pro sponsalibus veniunt nomine parochi? n. 437 ................................................................................... 351 § 6. Effectus n. 438-445 ........................................................................ 352 542 INDEX ANALYTICUS Pag. § 7. Dissolutio n. 446-461 ............................................................................... 357 Scholion. Utrum sponsalia solvantur per Matrimonium subse­ quens unius partis cum tertia persona n. 455 . . . .361 Scholion. Utrum ad solvenda sponsalia requirantur vota per­ petua n. 457 .............................................................................. 362 Corollarium. Ad quid tenetur qui post sponsalia statum perfec­ tiorem elegit, sed postea ab eo recedit? n. 458 .... 362 § 8. Necessitas n. 462 ...................................................................................... 364 iis quae celebrationi praemittenda sunt n. 463 ................................................................................. A. Extra periculum mortis n. 464-471 .............................................. Scholion. De obligatione impedimenta revelandi n. 468 . . B. In periculo mortis n. 472 ........................................................... Art. praevius alter. De 367 365 368 370 Art. 1. Natura Matrimonii............................................................................ 370 § 1. Notio n. 473 ............................................................................................ 370 § 2. Relatio Sacramentum inter et Contractum n. 474-476 . . .371 Scholion. De Matrimonio baptizati qui non habet intentionem Sacramentum suscipiendi vel administrandi n. 475 . . .371 Scholion. De sacramentalitate Matrimonii ante Baptismum initi n. 477 ................................................................................................... 373 § 3. Necessitas n. 478-479 ............................................................................... 373 Art. 2. Ritus sacramentalis n. 480 ........................................................... 374 Corollarium. De ministro huius Sacramenti n. 481 . . . 375 Art. 3. Contractus Matrimonialis...................................................................... 375 § 1. Notio n. 482-483 ...................................................................................... 375 § 2. Obiectum n. 484-485 ............................................................................... 377 Scholion. De dissolutione vitae communis seu de separatione tori et cohabitationis n. 486 ........................................................... 378 § 3. Elementum essentiale n. 487 382 § 4. Qualitates...................................................................................................... 384 1. Unicitas n. 488-490 ............................................................................... 384 Scholion. De polygamia simultanea apud ludacos ct Infideles n. 489 386 2. Indissolubilitas n. 491-500 387 Scholion. De Matrimonii favore iuris n. 492 ........................... 389 Scholion I. De interpellationibus n. 496 ................................. 394 Scholion II. De novo Matrimonio cum disparitate cultus n. 497 396 Scholion III. De Privilegio Paulino relate ad baptizatos acatholicos n.498 397 Corollaria practica n. 499 398 § 5. Forma iuridica..........................................................................................400 A. In circumstantiis ordinariis n. 501 .............................................. 400 Scholion I. De Matrimonio contracto per procuratorem n. 502 404 Scholion II. De Matrimonio contracto per interpretem n. 503 405 Scholion III. De dispensatione a forma n. 504 .... 406 B. In circumstantiis extraordinariis n. 505-506 .......................... 406 543 INDEX ANALYTICUS Pag. § 6. Causae nullitatis............................................................................................ 408 1. Conditiones n. 507-508 .................................................................... 408 Scholion I. De Matrimonio sub conditione non procreandi vel numero limitandi prolem n. 509......................................... 412 Scholion II. De revocatione conditionis n. 510 .... 413 2. Defectus consensus n. 511-515........................................................... 413 Scholion. Utrum scientia vel opinio nullitatis Matrimonii im­ pediat verum consensum n. 516............................................. 416 3. Defectus formae n. 517........................................................................ 417 4. Impedimenta dirimentia n. 518-535 ................................................ 417 Scholion. Utrum impedimentum dirimens invalidet Matrimo­ nium in impossibilitate petendi dispensationem n. 522 . 420 Scholion. Utrum dispensationem dare possit ignorans exsi­ stentiam impedimenti n. 528 ......................................... 425 Scholion. De dispensatione neganda indignis n. 531 . . . 429 Scholion. Utrum necessaria sit dispensatio explicita n. 536 . 434 § 7. Convalidatio................................................................................................... 434 1. Simplex convalidatio n. 538 .............................................................. 435 2. Sanatio in radice n. 539-540 .............................................................. 436 Scholion. Quid agendum si Matrimonium convalidari nequeat? n. 541 438 Art. 4. De Parocho Assistente n. 542-545 439 Art. 5. De Subiecto............................................................................................ 442 § 1. Quis sit n. 546 442 § 2. Requisita n. 547-554 .......................................................................... 442 Scholion. De obligatione ante Matrimonium manifestandi pro­ prios defectus n.551 444 Scholion. Quonam momento requiritur in subiecto status gratiae n. 555 .............................................................................................. 447 § 3. Impedimenta dirimentia............................................................................... 448 1. Aetas n. 556 448 2. Impotentia antecedens perpetua n. 557 ......................................... 449 Scholion. De hermaphroditis n. 558 ............................................... 451 3. Ligamen seu vinculum n. 559 ....................................................... 452 4. Disparitas cultus n. 560 .................................................................... 453 5. Ordo Sacer n. 561 ................................................................................. 457 6. Professio Solemnis n. 562 ............................................................. 457 7. Raptus n. 563 ........................................................................................ 458 8. Crimen n. 564 ........................................................................................ 459 9. Consanguinitas n. 565 ........................................................................... 465 Scholion. Nomina consanguineorum meorum usque ad ter­ tium gradum n. 566 ............................................................ 467 10. Affinitas n. 567 ........................................................................................ 468 Scholion. Nomina affinium meorum usque ad 'secundum gra­ dum n. 568 ......................................................................... 469 11. Publica honestas n. 569 ................................................................... 470 12. Cognatio spiritualis n. 570 ............................................................. 471 13. Cognatio legalis n. 571 ................................................................... 472 § 4. Impedimenta impedientia n. 572 ...................................................... 473 1. Votum n. 573 . . . . . ........................................ 473 2. Cognatio legalis n. 574 ................................................................. 475 544 INDEX ANALYTICUS Pag. 3. Mixta religio n. 575 ........................................................................ 475 Scholion. Dc Matrimonio cum publice indignis n. 576 . . 477 Art. 6. De Caeremoniis................................................................................... 478 A. Ipsa Matrimonii celebratio n. 577-579 ................................. 478 B. Benedictio solemnis n. 580-583 .............................................. 479 Art. 7. De Tempore et Loco.............................................................................481 § 1. De Tempore................................................................................................. 481 A. Ipsius celebrationis n. 584 ........................................................... 481 B. Solemnis benedictionis n. 585 ..................................................... 482 § 2. Locus n. 586 ........................................................................................... 482 Applicatio............................................................................................. 483 CAP. IX. - DE SACRIFICIO MISSAE Art. § 1. § 2. § 3. § 4. § 5. 1. Natura.......................................................................................................484 Notio n. 587 ............................................................................................ 484 Partes n. 588 ............................................................................................ 486 Corollaria practica n. 589 486 Qualitates....................................................................................................... 488 1. Integrum n. 590 488 2. Continuum n. 591-594 ......................................................................... 489 Fructus n. 595-600 491 Scholion. De valorc Missae a malo sacerdote celebratae n. 596 492 Corollarium practicum. Dc conflictu duarum intentionum n. 599 493 Valor n. 601 ............................................................................................. 495 Art. 2. De Celebrante.......................................................................................... 496 § 1. Quis sit n. 602 ...................................................................................... 496 § 2. Requisita n. 603-609 ............................................................................... 496 § 3. Obligatio celebrandi................................................................................... 500 1. Ex ipso sacerdotio n. 610-612......................................................... 500 2. Ex officio n. 613-614............................................................................. 501 3. Ex fundatione vel beneficio n. 615-616............................................504 4. Ex stipendio n. 617-619...................................................................... 505 Scholion. Quaestiones quaedam circa stipendium n. 620 . . 508 5. Ex promissione n. 621.......................................................................... 511 6. Ex oboedientia n. 622 512 Art. 3. De Caeremoniis n. 623-625 Art. 4. De loco n. 626 513 ............................................................................... 515 Art. 5. Dc tempore.................................................................................................. 516 1. Quoad diem n.627 ........................................................................... 2. Quoad horam n.628 .................................................................... 516 517 Applicatio................................................................................ 518 Index alphabeticus...................................................................................... 521 545 STAMP ΑΤΟ COI TIPI CASA DELLA EDITRICE MARIETTI TORINO - 1963