MUSEUM LESS IA.VU Μ PU PLICATI 0 NS DIRIGÉES PAR DES PÈRES DE LA COMPAGNIE DE JÉSUS L O U F/l IN I I SECTION ASCÉTIQUE ET MYSTIQUE SECTION THÊOLOGIQUE SECTION PHILOSOPHIQUE Rédaction: 11, RUE DES RÉCOLLETS, LOI U.l/ V Administration: BEYAERT, BRUGES Ruina 1922-23 — Stabilimento Pnligralico per l’Aniininistrazimie della Guerra. MUSEUM LESSIANUM: SECTION TIitfOLOGIQUE ARTHUltlJS VEIUIEERSCII, S. I. e OOCTOR IIJRIM CANONICI kt scientiarlm politica ici m IIIEOLOGIAE MORALIA PROPK8ROR IN PONT. UNIVERMTAIb GKHGORIANa THEOLOGIAE MORALIS PRINCIPIA - RESPONSA - CONSILIA TOMUS III DE PERSONIS, DE SACRAMENTIS, DE ECCLESIAE PRAECEPTIS ET CENSURIS — CANONICO - LITURGICUS ET MORALIS FIRME CHARLES BEYAERT KIUTEIHS !·0Χ'ΠΙ·ΊϋΛΓΧ, BRUGES, BELGIQUE ROMAE (19) PARISIIS (·'») Cxivkhsità Gkk(hh:iαχ \ Via dei Seminario, 120 Dépôts Ciiaiu ks Bkvxhit A. Gikaupon' Riiejaceb, 22 1923 /3$i IMPRIMATUR Ioskphus Filograssi, Praep. Prov. Hom. S. I. I MPRIMATUR Fr. Albertus Lepidi, 0. P., P. A. Magister. IMPRIMATUR Ioskphus Pauca, Arch. Philippen.^ Vice.sger. INDEX ANALYTICUS. Tomi ratio et ordinatio............................................................... Pag. 1 LIBER PRIMUS. DE PERSONIS IN ECCLESIA. Introductio — Cur de personis distincte atque hoc loco aga­ tur (1. 2.)....................... Pag. 3 TRACTATUS PRIMUS. De clericis. Utilitas tractatus. Ordo dicendi................................................ Ρ(ί.7· 5 TITULUS I. — De clericis in communi. Cap. I. — Notiones de clericis, de hierarch ia, de ineardinatione (3-8)................................................................................... Summarium (9).............................................................................. Cap. II. — De clericorum iuribus et privilegiis (10-13) ... Summarium (14)............................................................................... Cap. III. — De communibus clericorum obligationibus Art. I. — Do negativis clericorum obligationibus. § 1. Do istis obligationibus in universum (15-19). . . § 2. Do prohibita, clericis negotiatione (20-24) .... Art. II. — Obligationes positivae \\ 1. Obligationes omnibus communes (25-29) .... ψ 2. Obligationes communes clericis maiorum ordinum I. Do Obligatione Castitatis (30-32)............................... II. De Obligatione Horarum canonicarum. Historica liturgica (33, remissivo). Obligationis fontes (34) . » J. Do privata et solitaria horarum canonicarum recitatione (35-45)......................................................... 5 9 10 13 » » » » » » 13 19 » 23 30 » 37 » 38 B. De recitatione chorali et eum socio (16-18) · $ 3. Obligationes communes sacerdotibus (16) . . Summarium (30).......................................................................... Cap. IV. — De. officii# et beneficii* ecclc*ia*ticin Art. I. — De ofiiciis ecclesiasticis ύ 1. Ollieii notio et provisio (51-57)................................... \\ 2. Ollieii ecclesiastici amissio (58)............................. Art. II. — De beneficiis ecclesiasticis ύ 1. Beneficiorum notio et divisio (56-61)................... \\ 2. Wcnoflcioruni collatio (62. 63) . ................. $ 3. Beneficiariorum iura et obligationes (61. 65). . . § I. Beneficiorum dimissio et permutatio (66. 67) . . Summarium (68).................................................................... Pog. * » 50 52 53 » 58 62 » » » » » 62 61 65 66 66 » 67 » » 73 73 » » » » » 71 80 » 83 83 pa(ft βθ „ Kq υ gj > 92 λ TITULUS 11. — De Clericis in specie. Introductio canonica. I. De regimine ordinario (69-80)................................ II. De regimine minus ordinario extra loca missio­ num (81-86).......................................................... 111. Do regimine missionum (83-86)................................ Cap. i.nicvm. — Obligationem mpecialcm cariorum clericorum 1. Obligationes episcoporum (87)................................ II. Obligationes archiepiscoporum (88)...... III. Obligationes quasi-opiseoporuin(89-92) .... IV. Obligationes canonicorum (93)......................... . V. Obligationes parochorum (91).......................... . VI. Obligationes vicariorum paroccialium et quasiparochorum (95-96)....................... . » Summarium (97).............................................................. , . I I 78 79 TRACTATUS II De religiosis Utilitas tractatus......................................................... ..... TITULUS I. — De statu religioso (98-100) ..... Summarium (101)........................................................ ..... TITULUS II. — De institutis et domibus religiosis(102-107) Summarium (108)............................................................. T1TULUS IU. — De religionm regimine(109.110) . Summarium (111)............................................................. T1TULUS IV. De singulis religiosis personis. g- w ,)(j Λ g- vu - Dr pi 1'noiiuriiii< carWati cl condicione. I. Praevia qiuicstio de vocatione(112)............................ Pag. 98 II. De postulantibus et novicii»(113-118) .... >■ 99 III. De prfessis (119-121)................................................... » 103 Summarium (122)......................................................................... » 105 £.u, II. — Jh obligdtioiiibuH ici igioxoram. ή 1. Obligatio sectandi perfectionem (123) . . . . · » 107 $ 2. Obligationes clericorum (121)......................................... » 107 $ 3. Obligationes votorum I. De voto Paupertatis (125-134) ....... » 108 II. De voto Castitatis (135-137)......................................... » 116 III. De voto Oboedientiae (138-110).............................. » 117 ύ 1. Obligatio regulae vel Constitutionum (111-113). . *> 119 y 5. Obligatio clausurae (114-146)......................................... » 120 λ 6. Obligatio chori (147)......................................................... '» 1-2 Summarium (148)..................................................................... » 123 Cap. III. He religioso promoto vcl parocho (149. 150) ... *» 125 Summarium (151)......................................................................... n ’2b Cai·. IV — De /rn/wa/r/MH* ad aliam religionem (152) ... ♦ 126 Summarium (153)......................................................................... w 127 Cai·. V. — De egressu e religione 1. De discessu religiosorum (151. 155)......................... H 127 II. De dimissione religiosorum (156. 157)......................... » 128 Summarium (158)......................................................................... » 131 Cap. VI. De religiosorum pririlcgiis (159-166).............................. w 1*12 Appendix. — De societatibus quae xitam in communi sine votis agunt (167).................................................... '* 1·’1 Summarium (168).....................................................................* * 131 * C u, I, TRACTATUS III. * De Laicis Utilitas tractatus ......................................................................Pe essentia rss. Eucharistia· (367-383)..................... » Summarium (381).....................·............................................... » Cap. II. — De Ministra sacrae communionis. I. Regulae generales (385. 386)......................................... II. Delatio ad infirmos (387)................................................... Summarium (388)............................................................................. Cap. Hi. — l)< Subtectu sacrae communioni». I. Quaenam gratia recipiatur in s. communione (389) » II. Requisita et sullieicns dispositio animae et corporis (390-401)....................................................................... Historica de ioiunio(393, remissive)........................... III. Communionis frequentia necessaria vel suadenda (102-118)........................................................................ Summarium (119)............................................................................. Cap. IV. »S. Communionis circumstantiae (420-121) ... » Summarium (125)........................................................................ Cap. V. — l>e custodia utcultu .s>S.Eucharistiae (126-127) » Summarium (138)............................................................................ 288 281 289 3Q5 3 » 307 »> 309 » 311 S 312 I » 312 » 316 4 » 323 '> 333 336 » 340 310 » 316 TKAOTATUS V. De P a e n i t e n t i a. Utilitas tractatus............................................................................. Pm/. 319 Introductio historica (439, remissive)....................................... » 319 1TTULUS 1. - De essentia et necessitate sacramenti Paenitentiae (110-115)....................................... » 349 Summarium (116)............................................................................ » 355 ΓΙΤΙ'Μ'S 11. — De Ministro sacramenti Paenitentiae. Sectio 1. — Normae canonicae. Utilitas sectionis........................................................................ Cap. I. — Potestas riquisitu sujlicitits(117-453)............................ Summarium (151)........................................................................ Cap. II. Quinam iurisdi· tionem sacramcntalem habeant ordi­ nariam ri ldetegam possint(155-161) .... Summarium (162) » y> » 355 355 3^ »> » 33^ o(«u XI Cap.ni. — /Λ r< « rralioiic >asuam (General ia. 163-166) , . Pag. 369 I. De reservatione peccatorum (167-471) .... » 3<0 II. De censuris reservatis (172-176).................. n 374 Summarium (177)............................................................. * 378 Cap. IV. — Forum nacra men la le iu religionibus (Divisio, vis canonum, 17H)................................ * 3bl \\ 1. De foro sacramentali in religionibus clericalibus (479)................................................................................ * 381 2. De foro sacramentali in religionibus laical ibus (480-488)..................................................................... » 383 Summarium (489)..................................................................... » 391 Cap. V. — Reclus usu» potestati»(190-497).................................. ’ 393 Summarium (198)..................................................................... ■> 398 Cap. VI. — lie absolutione complici»(499-502).............................. * 399 Summarium (503)..................................................................... * 503 Cap. VII. — De Xigillo sacramentali. Historica (501, remissive)........................................................... '» 405 Doctrina (505-526)..................................... » -05 Summarium (527).......................................................................... * 4-0 Sectio II. — Normae morales. Utilitas sectionis........................................................................... » 42ô Cap. 1. — Confcaxarii personae cl (lutes. I. Confossarii personae (528-533)................................ 122 II. ( 'o n fessa ri i dotes(534-536)............................................. » 427 Summarium (537)......................................................................... 428 Cap. H. — Confessa ri i actio. 1. Quod ad tres sacramenti partes. I. Quod ad paenitontis accusationem (538. 539) . » 430 II. Quod ad absolutionem (540-541)........................... >' 132 III. Quod ad satisfactionem sacrameutalem(515-517) » 139 2. Quod ad paonitentinm personas (518-553). · III ύ 3. Quod ad reparandos defectus (554-5561..................... *> 150 Summarium (557)..................................................................... 153 Cap. III. — De cj-triitseeis adiunctis Confessionis excipiendae (558-560)................................................................ * 156 Summarium (561)..................................................................... * 457 TITULUS HI. — Do subiecto sacramenti paenitentiae. Cap. 1. — D< uso licito ct necessario sacramenti (562-565) . . Summarium (566)..................................................................... Cap. 11. — lh actibus pacnitentis. $ 1. De requisitu contritione (567-577).......................... ύ 2. De proposito ot fugienda peccati occasione (578582 ).................................................................................. „ 158 461 « 462 ■> 168 XII § 3. De confessione (583-599).......................... · § 2. De satisfactione seu paenitentia sacramentali (600602)........................................................................... $ 5. De accidentali obligatione denuntiandi (Nonnae, 603) I. Quisnam et cur denuntiandus sit (603-606). . . II. Denuntiandi obligatio (607-611)....................... III. Sanctiones poenales (612-614)............................ Summarium (615)................................................................. Z’u/7. 471 » 481 186 486 491 491 495 » » » » » TITULUS VI. — De indulgentiis. Utilitas...................................................................................... Historica (616, remissive)....................................................... Cap. I. — De indulgentiarum concessione (617-624) .... Summarium (625)................................................................. Cap. II. — De indulgentiis acquirendis (626-634).................. Summarium (635)................................................................. Cap. III. — De quibusdam indulgentiis in specie (636-648) . . » » » » » » » 503 503 503 510 511 517 518 TRACTATUS VI. De Extrema Unctione. Utilitas................................................................................. Pag. Historica (619, remissivo)................................................. » Cap. 1. — Extremae Unctionis notio et caerimoniae (650-655) . Summarium (656)............................................................ » Cap. II — De Ministro Extremae Unctionis (657-658) ... Summarium (659)................................................................. » Cap. III. — De subicclo Extremae Unctionis (660-666) ... Summarium (667)............................................................ » » » » 527 527 527 533 534 535 535 533 TRACTATUS VII. De Ordine. Utilitas............................................................................................ pf,7> Historica (668, remissive)............................................................. » Cap. I. — Notionis generales (669-681)........................................ » Summarium (682)....................................................................... » Cap. II. — De Ministro s. ordinationis (683-686)........................ » Summarium (687)........................................................................... Λ Cap. 1. — De Subtecto s. ordinationis § 1. Do vocatione requisita (688).................................... n § 2. Quinam valido ordinentur (689. 690) .... n 539 539 539 5^9 55 j | kR7 ΧΙΠ $ 3. Quinam licite ordinentur (691-697)........................... pUg. 558 \S 4. De irregularitatibus et aliis impedimentis (698-721) . » 562 Summarium (722).......................-................................................. » 573 Cap. IV. — Ordinationum praeparatio, ritus, locus, tempus, annotatio. 576 § 1. Quae sacrae ordinationi praeire debeant (723-728) . » 580 $ 2. Ritus, tempus, locus, annotatio (729-733) .... » 583 Summarium (731).......................................................................... » Cap. V. — Ordinatio dubia, impugnata. Poenales sanctiones male collatae vel receptae ordinationis. 584 § 1. De ordinatione dubia (735)........................................... » 581 ύ 2. Do causis contra sacram ordinationem (73G) ... » 585 $ 3. Sanctiones poenales (737)........................................... * 586 Summarium (738)........................... » TRACTATUS VIIT. De Matrimonio. Utilitas.......................................................................................... Historica liturgica (739, remissive)..................................... Pag» 587 587 Pars canonica. TITULUS 1. — De sponsalibus et matrimonio secundum se. 587 Art. I. — Notiones, divisiones, favor iuris (710-743) . Art. II. — Banna et varia matrimonio praemittenda (71 I748)........................................................................... Summarium (749).......................................................................... 591 599 TITULUS II. — De impedimentis matrimonii. 597 Cap. I — Generalia de impedimentis et dispensationibus (750-764) 609 Summarium (764 bis)............................................................ Cap. II. — De singulis impedimentis. 611 ύ 1. Do impedimentis impedientibus (765-770) . . . . 614 2. Do impedimentis dirimentibus (771-781) . . . . 631 Summarium (785).......................................................................... TITULUS III. — De consensu matrimoniali eiusque forma Cap. I. — De consensu matrimoniali (786-762)..................... Summarium (793)................................................................ Cap. II. — De forma celebrationis matrimonii (794-801). Summarium (802)..................................................................... TITULUS IV. — De matrimonio conscientiae (803) . . Summarium (804)..................................................................... » » » » » 634 610 611 651 652 653 XIV TITULUS V. — Matrimonii tempus et locus (805-806) 653 Summarium (807)..................................................................... TITULUS VI. — De matrimonii effectibus (808-810). . » 65| n 65 1 Summarium (811)..................................... ·.............................. 655 TI TULUS VII. — De separatione coniugum. Art. I. — De dissolutione vinculi (812-818) ..... Art. IT. — De separatione tori, mensae et habitationis (81·). 8211............................................. Summarium (822).................................................................... » 656 Yt 662 663 823)..................... -.............................................................. Art. I. — De couvai idatione simplici (821-825) .... Art. II. — De sanatione in radice (826-828)..................... Summarium (829)......................................................................... » » » » — De secundis nuptiis (830)........................... » 665 665 666 668 668 Supplementum. — λ’aria observanda de dispensationum usu. imperatione et exeeutione (831-831)...................................... y. 668 'TITULUS X. — De causis matrimonialibus (835-810) . Yk 673 Summarium (811)......................................................................... Parergon. De sacramentorum unitate (842)..................... » 675 676 Pag. * » 679 679 684 TITULUS VIII. — Matrimonii convalidatio (Duplex modus TITULUS IX. . TRACTATUS IX. De Sacramen talibus. Utilitas........................................................................................ Notiones et usus (813-850).................................................... Summarium (851)................................................................... LIBER ITT. DE PRAECEPTIS ECCLESIAE ET CENSURIS. TRACTATUS PRIMUS. De Praeceptis Ecclesiae. Qnaeuam praecepta consideranda veniant....................................... Pag. 687 TI TULUS I. — De praecepta festorum sanctificatione. Utilitas.......................................................................................... Historica (852, remissive)............................................................ » 688 » 688 Art. 1. — Generalia (852-857).................................... . Path Ari. II. — Positiva pars sanctitii-ationis fesforum (858-863) » Art. ill. — Negativa pars sanetilicationis festorum (Prin­ cipium, 861)................................................ n I. Do operibus prohibitis (865-868) , . il. De causis excusantibus (869-870) ... * Summarium (871).......................................... 688 θίκ' 695 695 69* TOO TITULUS II. — De ieiunio et abstinentia. Utilitas............................................................................... Historica (872. remissive)................................ , Art. I. — Canonica praecepti expositio (873-877) Ari. II. — .Moralis expositio praecepti (878-886). ... Notandum de Decimis (887)................................ . , Summarium (888)..................................................................... Illi LUS HI. 7(»2 702 702 796 711 711 » » > » De censura et prohibitione librorum. Utilitas. . Historica (889, remissive)................................ Introductio (890)................................................ Cap. I. — !h protriti librorum ceiixitra (891-896) Summarium (897).......................... · . , Cai·. H. — /)t prohibitioni librorum (898-905) . Summarium (906). . ..................................... TRACTATUS 11 De Censuris. Utilitas.............................................................................................. Γαρ. Art. I. — Generalia de poenis et censuris (907-91 I) . . » Art. II. — Vigentes censurae latae sententiae ex iure com­ muni. I. Excommuniaient innes (915-923)................................ » II. Suspensiones (921).......................................................... » ITT. Interdicta (925)............................................................... « Summarium (926)..................................................................... » 729 729 733 739 710 710 APPENDICES HISTORIC AE LI lURGICAE. Appendix I. Appendix H. Appendix III. — De Horis canonicis (33) . — Do Baptismo (211).............................................. — De Confirmatione (261)......................................... /*«//.743 » 718 » 752 Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix Appendix IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII XIX. — — — — — — — — — — — — — — — — De sacrificio Missae (270)..................... De ieiunio ante missam (816) De vestibus sacris (324)..................... De ecclesiis et oratoriis (311) De altaribus (344)................................ De ss. Eucharistiae sacramento (365) . De ieiunio ante communionem (393) . De sacramento Paenitentiae (439) . De sigillo sacramentali (504). De Indulgentiis (616).......................... De. Extrema Unctione (619) .... Do Ordine (668) . ..................... De Matrimonio (739).......................... De Sanctificatione Festorum .... De ieiunio et abstinentia (872) . De censura et prohibitione librorum (890) Pag. » » » » » » » » » » » » » )> 751 759 759 760 761 761 761 765 768 770 773 776 779 781 782 781 OBSERVANDA. 1. Propter rei utilitatem, passim in ipso opere indicavimus quibusnam peculiaribus facultatibus Nuntii vel Delegati Apostolici et plures locorum Ordinarii instruantur. Formulae tamen istarum facultatum nou ita stabiles sunt ut nulla accessio vel imminutio potestatis prospicenda sit. Do qua accidentali mutabilitate Lectorem praemonitum velimus. 2. Pag. 102, n. 116, 1. 15, dicta do litteris testimonialibus pro ingressu in religionem virorum his complenda sunt: et Ordinariorum in quorum dioecesi vel quasi-dioecesi, «post expletum 1 Pin’ aetatis annum, morati sint ultra annum moraliter continuum, sublato quolibet contrario privilegio » (c. 534, 562). 3. Bibliographia, ea etiam quae ad Appendices historicas refertur Tomo IV inserenda reservatur. 1. Ad n. G56, Summarii, 1. 22, post « laterales », addas: « os, compres­ sis labiis, vel si os comprimi nequeat, labium inferius vel superius»... 5. Ad n. 70S. Irregularitati ex homicidio. Milites qui, in bello probabi­ liter insto, hostes occidunt, neque ex delicto neque ex defectu (lenitatis) fiunt irregulares. Quare clerici militare coacti, nullam irregularitatem prop­ ter legitima facta bellica contrahere videntur. Aliter dicendum est de iis qui ultro, ac proin illicite in acie dimicarunt. Hornae, 21 initii 1923, in Jento S. Aloysii. TOMI RATIO ET DIVISIO. Theologia moralis, qualis hodie praelegi consuevit, etiam ar­ gumenta tractanda seu potius breviter summatimque describenda suscipit quae, saltem principaliter, canonica et Uturgica vocanda sunt. Canonica potissimum sunt quae agunt de personis in Ec­ clesia, de sacramentis, de praeceptis Ecclesiae et de censuris. Liturgica vero sunt quae in sacramentis versantur. Quod tamen non ita intellegendum est quasi, praeter liturgi am, nihil aliud in iis agatur. Liturgica enim tractatio de Horis canonicis inter clericorum officia exponitur ; atque omnis liturgia iure canonico penetratur. Ubique autem morales conclusiones inseruntur, cum ubique obli­ gationes conscientiae perpendendae sint. Quantum ea quae olim acta sunt praesentes leges et usus illu­ strent, nemo non intelleget· qui recordetur institutiones, quatenus hu­ manae sint, non statim simul exsurgere perfectas, nec diu immobi­ les perseverare, sed ex alti oribus radicibus paulatim nasci, florere, et continuis incrementis augeri. Cum autem dogmatica sacra­ mentorum expositio doctrinalem historiam sibi vindicet, hanc fere ex toto praetermittimus. Brevissimus plerumque erit, ubi occurrat, noster respectus evolutionis canonicae, quia, quaenam quavis ae­ tate disciplina ecclesiastica viguerit, operibus de iure canonico sa­ tis edocemur. Verum minor Kturgicae expositionis frequentia, et crescens honor qui scientiae publici cultus tribuitur, nos adduxe­ runt ut historicas quasdam de liturgia notas capitibus potissimum dc officio divino et dispensatione singulorum sacramentorum subiun1 2 TOMI RATIO ET DIVISIO geremus. Quod praestare potuimus benigna opera usi R. P. Hanssens, S. L, professorisliturgiae,in Universitate Gregoriana atque in Instituto Orientali, et R. P. de Moreau, S. I., professoris historiae ecclesiasticae in Lovaniensi S. I. Collegio philosophico et theo­ logico. Quid uterque contulerint, apposito nomine indicabitur. Ipsis et pluribus aliis qui nos, in conficiendo praesenti opere, non levi auxilio fuere, pro benevolo animo et benefica actione de­ bitas grates libenter hoc loco rependimus. Itaque, in hoc tomo ordine dicemus : I. De Personis in Ecclesia. II. Do Sacramentis. III. De Ecclesiae Praeceptis et Censuris. Ita ut tres sint huius Voluminis Libri. LIBER PRIMUS. DE PERSONIS IN ECCLESIA. Introductio. Cur de personis distincte atque hoc loco agatur. 1. — Tam do opportunitate quam do loco istius argumenti de Personis dubitari potest. De Opportunitate. Non ineleganter enim P. Lehmkuhl, in celebri sua theologia morali, omissa speciali tractatione De Per­ sonis, tractatum De Religiosis ad tractatum de Religione, tracta­ tum vero de Clericis ad tractatum do Sacramento Ordinis adiunxit. Namque per varia Instituta religiosa, Ecclesia peculiari ratione Deum collective colit ; sacramento autem Ordinis gra­ datio clericorum constituitur, immo, per primam tonsuram, quae Ordinem imitatur, clerici fiunt. De Loco. Etenim, cum per virtutum exercitationem et fru­ ctuosum usum sacramentorum omnes personae ad sanctitate: H vocentur ; clerici vero et actus virtutum imperent et admini­ strent sacramenta, specialis tractatio de personis ceteros tracta­ tus antecedere vel sequi logico possit. Priore ordine, a personis ad earum officia et sacramenta ; altera dispositione ab officiis et sacramentis ad eorum subiecta vel ministros fieret gradus. Immo, non raro quasi media inter praecepta et sacramenta interiacet tractatio de personis. In hac enim maxime sermo fit de clericis ; clerici autem sacramenta conficiunt et ministrant, ita ut per tractatum do clericis tractatus de sacramentis veluti praeparetur. Dubitationem sustulit Codex canonicus, praesertim cum ma­ teriam maximo canonicam ingrediamur. In Codice enim exstat liber specialis De Personis. Hunc excipit liber de rebus, in quo prius agitur do sacramentis, dein do temporibus sacris, tum de [1] 4 LIBER I censura et prohibitione librorum. Censuris autem et poenis ec­ clesiasticis liber V deputatur. Oportet ergo ut in nostro opero morali sit specialis pars de Personis, utque pars ista ponatur ante sacramenta, praecepta Ecclesiae et Censuras. Et quia, excepto tractatu fundamentali do Legibus, canoni­ cas res unico tomo concludere placuit, no partes stricte morales, quales virtutes, canonicas personarum rationes sequerentur easquo a ceteris materiis canonicis divellerent, de personis agere debuimus post completam expositionem de virtutum officiis, seu immediate ante sacramenta. Sic autem proprio nostro respectu formali adducti sumus ut libro de personis locum quem in pluribus commentationibus occupat eundem seligeremus. 2. — Libri divisio. Porro tres personarum status in Ec­ clesia distinguuntur. Ut enim ipso canone 107 docemur : α Ex divina institutione sunt in Ecclesia clerici a laids distincti, licet non omnes clerici sint divinae institutionis ; utrique autem pos­ sunt esse religiosi ». Itaque tribus tractatibus dicemus de clericis, de religiosis, de laids. TRACTATUS PRIMUS. DE CLERICIS. Utilitas. — Distincta cognitio status clericorum eorumque iurium et obligationum, plerisque theologiae moralis lectoribus vel auditoribus propria iura et officia revelat : quod ad honestatem vitae omnino requi­ ritur ; aliis autem i ustam istius status aestimationem suppeditat, qua non pauci errores practici, v. g. iniquae iurium vel privilegiorum viola­ tiones praecaventur. Ordo dicendi. — Quamvis summaria argumenti propositione contenti esso debeamus, ordinem ipsius Codicis canonici satis constanter nostrum faciemus, ita tamen ut simul acturi simus de officiis et beneficiis, quae in Codice distinctis libris separantur. TITULUS I. De clericis in communi. CAPUT I. Notiones de clericis, de hierarchia, de incardinatione. 3. — I. Quinum sint Clerici ?« Qui divinis ministeriis per primam saltem tonsuram mancipati sunt, clerici dicuntur» (c. 108, § 1). Vox graeca ό Κλήρος sortem, id quod alicui obtingit, hereditatem designat. Quare, 1 Petr. 5, 3, μηδ'ώς κατακνριεύοντες των κλήρων, hanc fert verbalem translationem : « nec dominantes partibus vestris », quae partes erant portio quaedam Ecclesiae. Inde fortasse, et propter versionem Vulgatae « nec dominantes in cleris », iam a saec. in vocabulum clerici eos nominare coepit qui Ecclesiae vel cultui divino peculiariter addicti erant. Inter dum, ut in Cone. Laodiceno medii saec. iv, can. 30, distinguunt Ιερατικούς seu in sacris occupatos (Episcopos, presbyteros et diaconos) et κληρικούς, clericos inferiores. Pariter in sic dictis Canonibus Apostolorum reperitur κατάλογος Ιερατικός et κατάλογος των κληρικών. Prae­ paratur sic distinctio minus antiqua ordinum maiorum et minorum. [2. 3-] 6 LIBER I, TRACT. I, TIT. I. CAP. I Praevaluit autem explicatio S. Hieronyivîi (1), qua clerici dicuntur vol quia de sorte sunt Domini, vel quia Dominus sors, i. o. pars cleri­ corum est, potius quam explicatio S. Augustini : « quia Matthias sorte electus est » (2). 4. — Cum inaequali sint gradu, habetur in Ecclesia Ilierarcliia. Hicrarchia, etymologice et in abstracto, idem est quod severa potestas. In concreto dicit seriem personarum quae sacram potestatem aliquo gradu participant. 2. Duplex est hicrarchia : ordinis et iuris dictionis ; utraque gradus habet alios divinae, alios ecclesiasticae institutionis. « Ex divina institutione, sacra hicrarchia ratione ordinis constat episcopis, presbyteris et ministris ; ratione iurisdictionis, pontificatu supremo et episcopatu subordinate ; ex Ecclesiae autem institutione, alii quoque gradus accesserunt » (c. 108, § 3). Γη divinitus constituta hicrarchia Ordinis, nomine ministrorum ve­ niunt saltem diaconi ; an etiam subdiaconi et clerici minorum ordinum : id, pro suis placitis de sacramento ordinis, alii affirmant, alii negant. Observes, in hicrarchia iurisdictionis solum Summum Pontificem et episcopos poni in gradibus divinae institutionis ; Ecclesia autem, ex su­ prema Pontificis auctoritate, alios subiunxit : Abbates et Praelatos nullius, Superiores religionum clericalium exemptarum. Parochi non nominantur, quia sola iurisdictio fori exterioris (qua parochus caret) locum in hierarchia iurisdictionis tribuit. 5. — Ordines alii sunt maiores vel sacri : tales, in Ecclesia latina, sunt presbyteratus (cum episcopatu), diaconatus, subdiaconatus ; alii sunt minores : acolythatus, exorcistatus, lectoratus, ostiariatus (c. 949). Subdiaconatus, cui iam saec. v et vi in Ecclesia occidentali lex coelibatus coepta est coniungi, paulatim inter ordines sacros et maiores numeratus est ; quae disciplina, exeunto saec. xii et ineunte xm, fir­ mata est, ex quo subdiaconi in episcopos cooptari potuerunt. (Cf. Pe­ trus Cantor, Dc verbo mirifico, c. 57 [circa annum 1197J ot c. 9; x. i, 14 et 7, x. i, 18. Wernz). Ius Decretalium, IT, 20, nota 54. 6. — 1. Iurisdictio, seu publica potestas regendi subditos, alia est ordinaria, quae ipso iure annexa est ollicio ; alia, delegata, (1) Ep. 52. ud Nvpotiaiuun, L\ L. 22, 531. (2) Ennrr. in Γη. 67, 10. 1\ 36, 824. CLERICI. IIIKRARCHJA. INCARDIN'ATIO 7 quae commissa est personae. Ordinaria rursus potest esse sive propria sive vicaria (c. 197) : prior possidetur titulo et nomine proprio, altera habetur ab eo qui vices alterius sive absentis, sive impediti,sive quoque nimiis negotiis detenti supplet. Cogita episco­ pum et vicarium generalem, 8. Pontificem et Vicarium Apostolicum (De notione, cf. Wernz, 1. c., n. 3). Iurisdictio ordinaria alii per se delegari potest ; non item delegata, nisi id expresse concedatur. Subdelegari tamen potest, nisi aliud constet, potestas delegata a S. Sede et potestas dele­ gata ad universitatem causarum seu negotiorum (c. 199). Suffi­ cit universitas unius generis, utputa matrimoniorum. « Nulla subdelegata potestas potest iterum subdelegari, nisi id expresse concessum fuerit » (c. 199, § 5). Quae concessio a delegante seu habento potestatem ordinariam facienda est. 2. Iurisdictio quoque dividitur in iurisdictionem fori externi et iurisdictionem fori interni. Prior est potestas fori proprii so­ cietatis perfectae, qua subditi, in communem societatis finem, legibus (seu praeceptis), iudiciis et sanctionibus efficaciter diri­ guntur ; altera, quae non habetur nisi in Ecclesia, ad ipsum fo­ rum Dei attingit, non quidem ad faciendas leges, sed, principa­ liter ad solvendas obligationes quae, ratione divinae legis, prop­ ter proprios actus, sive bonos (ut vota) sive malos (ut peccata), a fidelibus contrahuntur. Dico principaliter ad solvendum, quia, in illo foro, ipsae obligationes (redeundi ad confessarium, fa­ ciendi paenitentiam) ex intentione solvendi vincula peccati vel poenarum, imponuntur. Prior iurisdictio est immediate in bo­ num commune ; altera, immediate in bonum privatae personae. Haec altera est instrumentalis ; minime ex natura societatis sed ex Scriptura et usu Ecclesiae nobis innotescit. Explicatior ista fori interni notio, quam a C. Billot (Dc Ecclesia Christi, Thesis XI) mutuamur, nobis manifestat cur potestas ista sit publicae rationis, utpote pertingens ad Forum Dei ; qua ratione sit in Ecclesia, et quibus actibus contineatur, ita ut facile actus utriusque fori discernere possimus. Potestas fori interni est tum fori sacramcntalis, cuius usus, proinde, saltem accusationem sacramentalem supponit, tum fori extra-sacramcntalis, quae etiam extra tribunal Paenitentiae validum et licitum usum habet (Cfr. cc. 196, 202). Actus iurisdictionis fori externi valent quoque pro foro in­ terno, non autem e converso (c. 202). (4-6]. h CLEKICI. HIERARCH IA. INCARD1 NATIO Qui tamen in foro interno absolutus eat a censura, potest quoque, remoto scandalo, in actibus fori exterioris se gercro ut absolutum ; re­ servato iure Superioris urgendi censuram in foro externo, nisi concessio absolutionis probetur aut saltem legitime praesumatur in hoc externo foro (c. 2251). Quid pariter efficiat dispensatio in foro interno, suo loco ex­ plicatur. 3. Denique potestas iudicialis in proprium commodum aut extra territorium per se exerceri nequit ; contra autem, iurisdictio voluntaria seu non iudicialis (c. 201), qualis dispensandi. T. — II. Quis Praelatus, Ordinarius. Jurisdictio ordinaria in foro externo dat veram qualitatem Praelati clerico sive sacculari sive religioso ; quamvis titulus Praelati quoque honoris causa a S. Sede conferatur (c. 110). Non omnis tamen Praelatus est Ordinarius. Hoc enim no­ mine veniunt, « praeter R. Pontificem, pro suo quisque territo­ rio, episcopus residentialis, abbas vel praelatus nullius eorumque vicarius generalis, administrator, vicarius et praefectus Apostolicus, itemquo ii qui, praedictis deficientibus, interim ex iuris praescripto aut ex probatis Constitutionibus succedunt in regi­ mine ; pro suis vero subditis, Superiores maiores in religionibus clericalibus exemptis » (c. 198, § 1). lidom, exceptis Superioribus religiosis, qua talibus, vocantur etiam Ordinarii loci vel locorum (c. 198, § 2). 8. — III. Incardinatio. Clerici vagi nullatenus admittun­ tur. Omnis clericus vel alicui dioecesi vel alicui religioni ascri­ ptus esse debet (c. 111). Quare canonibus 648 et 669, § 2, providetur ut clericus e religione dimissus, si sit in minoribus constitutus, eo ipso ad sta­ tum laicalem redigatur. Ohm, ascriptio fiebat singulis ecclesiis, et distinguebantur clerici qui nulli ecclesiae ascripti erant et clerici qui, ordini vel catalogo alicuius ecclesiae ascripti, eius reditibus alebantur : hi clerici dicebantur canonici (Cf. Wernz, Ius Deer., II, 767, nota 4). Ascriptio dioecesi seu incardinatio fit per receptionem pri­ mae tonsurae ; hac recepta, per formalem excardinationem et i ncardinationem (cc. 111-117). 9 SUMMARIUM DE CLERICIS IN COMMUNI Ascriptio religioni fit por professionem ; et plene quidem per professionem perpetuam, quae excardinationem efficit (cc. 115» 585). Per receptionem primae tonsurae clericus incardinatur ei dioe­ cesi pro cuius servitio promotus fuit. Sed non ideo fas est episcopo quemlibet saecularem, collata prima tonsura, in suam dioecesim cooptare. Etenim, ex c. 95G, oportet ut saecularis habeat domicilium una cum ori­ gine, aut saltem domicilium. Notio domicilii data est, I, 235. Originem autem quis habet ubi, cum natus est, pater aut, si fuerit illegitimus, ma­ ter domicilium aut, deficiente domicilio, quasi-domicilium possidebat. Ut autem saeculari qui in sua dioecesi non habet nisi domicilium episcopus tonsuram tamquam proprius legitime conferat, oportet ut promovendus animum in dioecesi perpetuo manendi iureiurando firmet (c. 956). Litterae porro excardi nationis et incardinationis debent esse per­ petuae et absolutae (non condicionatae). Dimissum tamen religiosum qui dioecesim amiserit potest quilibet episcopus non pure et simpliciter sed pro experimento ad triennium recipere (c. 641). SUMMARIUM. 9. — I. Clerici sunt quotquot primam tonsuram receperunt. Propter inaequalem eorum gradum componunt Hierarchiam, quae, concrete sumpta, dicit seriem personarum quae sacram potestatem aliquo gradu participant, dum abstracte ipsam sacram potestatem significat. II. Duplex distinguitur hierarchia : ordinis et iurisdictionis. Ordines sunt alii maiores et sacri, alii minores; iurisdictio (publica regendi potestas) distinguitur ordinaria, quae, sive propria sive vicaria, ipso iurc annexa est officio, et delegata, quae commissa est personae. Ordinaria per se delegari potest ; subdelegari per se non po­ test delegata, nisi sit ad universitatem causarum, vel a S. Sede proficiscatur. Subdelegata, sino expressa concessione habentis po­ testatem ordinariam, iterum subdelegari non potest. Iurisdictio distinguitur quoque fori externi, immediate in bo­ num Ecclesiae ; ot fori interni, immediate in bonum personae privatae exercenda, sive in solo sacramento paenitentiae (sacramentalis) sive etiam extra. Actus fori externi valent quoquo pro foro interno, non autem e converso, salvis dicendis de censurarum absolutione et variis dispensationibus. [7-9.1 10 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. II Praelatus est qui ordinariam habet jurisdictionem in foro extorno ; Ordinarius, qni, proprio nomino vel vicaria rationo, pote­ statem habet episcopalem vel quasi-cpiscopalem : sic Praefectus Apostolicus, Vicarius generalis, et Superior maior religionis cleri­ calis exemptae. Is tamen, contra ac ceteri, non est Ordinarius loci. III. Omnis clericus dioecesi vel religioni ascriptus esse debet. Dioecesi, per primam tonsuram legitimo collatam ; hac recepta, per litteras excardinationis et incardinationis, quae perpetuae esse debent, neo possunt condicionato dari. Religiosum tamen qui dioecesim (per professionem perpetuam) amiserit, potest epi­ scopus ad triennium experiri. Ascriptio religioni fit per professionem religiosam ; et plene, per professionem perpetuam. CAPUT II. De clericorum iuribus et privilegiis. 10. — Non pro modico iam honore habere debent clerici, quod inter eos cooptati sunt qui ex divina institutione sunt a laicis distincti (Cf. iam n. 2 citatum, c. 107). Status praeterea clericorum secum affert iura et privilegia, lura autem sunt bona seu utilia quae ex ipsa status clericalis rationo clericis inviolabiliter competunt ; privilegia vero, bona seu utilia quae positivo legislatoris beneficio, ad dignitatem sta­ tus melius tutandam, addita sunt. II. — I. lura. 1. Itaque, quia est eorum qui praesunt, status clericalis clericos idoneos facit ad legitime participanda |l potestatem sive ordinis sive iurisdictionis ecclesiasticae, et ad obtinenda beneficia ac pensiones ecclesiasticas (c. 118). Status iste exigitur ut condicio valor is, cum agitur do jurisdictione, do beneficiis ac pensionibus, nisi beneplacito apostolico defectus sana­ tus sit. 2. Hinc persona clericorum adipiscitur quandam sanctita­ tem, quae omni iniuria reali ita violatur, ut auctor iniuriao sit reus sacrilegii (c. 119). Realis autem iniuria omnes actiones exteriores complectitur quae jactis, non verbis, iniuriosao sunt in corpus, in libertatem vel in digni­ tatem. (Cf. Wernz, Itis Decr., t. 2, n. 163). 3. Et generali modo debetur clericis a fidelibus reverentia, quae alia est pro alio gradu ac munere. CLERICORUM TITRA ET PRIVILEGIA 1 | 12. — Π. Privilegia communia sunt privilegium canonis, quo sanctitas status protegitur ; privilegium fori ; privilegium immunitatis a servitiis ; privilegium seu beneficium competentiae. 1. Privilegium cannnis poenis punit eos qui realis iniuriae rei sunt erga clericos. Appellatur canonis, ob can. 15, si quis, suadente diabolo, C. Lateranensis ΓΙ (1139) quo continebatur. Canon iste deinceps evasit c. 29 C. XVII, q. 4. Praeter alias poenas latae vel ferendae sententiae, qui violenta* manus iniecerit in personam Romani Pontificis, excommunicationem contrahit SS. Sedi Ap.cae specialissime reservatam, et est ipso facto vitandus ; qui in personam Cardina'is, Legati R. P., Patriarchae, Archiepiscopi, Episcopi etiam tHularis, incurrit in excommunicationem, 1. s. Sedi Ap.cae speciali modo reservatam ; qui in personam clericorum vel aliorum religiosorum utri usque sexus, exc. 1. s. plectitur Ordinario pro prio reservata (c. 2343). 2. Privilegio fari, clerici a iurisdictione laieali eximuntur, ita ut, etiam in eorum temporali causa, conveniri, saltem ut rei. coram tribunali laicorum non possint « nisi aliter pro locis parti­ cularibus legitime provisum fuerit » (c. 120), vel nisi licentia com­ petentis Superioris ecclesiastici sit obtenta. S. Sedi reservata est licentia, cum conveniendi sunt Patres Cardi­ nales, Legati A. S., episcopi etiam titulares, abbates vel praelati nullius, supremi religionum iuris pontificii Superiores, Officiales maiores Curiae romanao ob negotia ad ipsorum munus pertinentia ; alii conveniri pos­ sunt ex licentia Ordinarii loci in quo causa peragitur ; atque is monetur ne licentiam sine iusta et gravi causa detrectet (c. 120. § 2). Conventi, nihilominus comparero possunt, monito Superiore « a quo licentia obtenta non fuit » (c. 120, § 3). Privilegio isti derogatur per concordata, atque etiam per consuetudinem, saltem centenariam. Hanc pro Belgio, Germania, Hollandia, agnovit Secretaria Status a. 1911 (Cfr. Per., 1, 190). Alibi quoque do saepe violato isto fori privilegio Ecclesia tacere solet, et fere hoc obtinere conatur, ne, sine S. Sedis venia, episco­ pus, praecipue in causa criminali, coram indice laico trahatur. Suadebimus itaque ut debitae licentiae petantur ; bonam vero fidem partium vel magistratuum generati m non turbabi­ mus. Fideles tamen opportuno monebimus, vigere semper legem divinam naturalem quae vetat no, sino proportionata causa, per­ mittantur scandala et deminutiones auctoritatis ecclesiasticae. (Do isto privilegio cfr. Wernz, op. c., V, n. 291 ss). i 10-12.] 12 LIBER l, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill 3. Privilegium immunitatis seu exemptionis huc spectat, ut clerici immunes habeantur a servitiis quae aegre cum ipsorum statu conciliari posse ab Ecclesia indicantur. Servitia ista sunt potissimum militia et non nulla munera publica, v. g. ne in iuratos in causis criminalibus assumantur. Ad Ecclesiam, utpote Societatem indirecte superiorem, pertinet aestimare quaenam munia et civilia officia a statu clericali aliena sint. Rem tamen cum guberniis civilibus amice componere Ecclesia minime recusat. Historice, immunitas personalis primum a Constantino M. 31 oct. 313 sancita est (1). Cum autem non paucae leges civiles Ecclesiae iura audacter violent, clerici, cum sui Ordinarii licentia, saccularem militiam voluntarii ca­ pessere poterunt ut citius liberi evadant (c. 141) : citius, i. e. ut minore tempore stipendia mereantur, vel maturius liberentur. Die autem 15 iul. 1919, S. C. de Religiosis declaravit adhuc vigere decretum Inter reliquas, 1 ian. 1911, de religiosis servitio militari astrictis, et quaedam praeterea corollarii instar statuit. (A.A.S., XT, 321). -I. Beneficio competentiae seu convenientis sustentationis cle­ ricus qui solvendo non est permittitur servare quae ad honestam sui sustentationem prudenti ecclesiastici indicis arbitrio sunt necessaria (c. 122). Beneficium istud originem traxit ex modo quo inctellectum ost c. Odoardus, I, X, IIT, 23. (Cf. Wernz, o. c., II. 170). Cum, in hodierno civili iure, omnibus debitoribus commune factum sit, clericis non negabitur, nisi quod civiles leges rem arbitrio iudicis civilis definitam volunt. 13. — Privilegiorum amissio. Privilegia ista, propter clericalis status decorem tributa, per clericorum renuntiationem cessare nequeunt (c. 72). Immo iisdem clerici uti per se debent; pru­ denter tamen : quare c. 120 positive ipsis indulget ut citati coram indice laico, ad vitanda maiora mala, comparere possint, certiore facto Superiore a quo venia obtinenda erat. Amittuntur autem a clerico qui ad statum laicalem reducitur, vel iure deferendi habitum ecclesiasticum in perpetuum privatur. Restituto statu vel iure deferendi habitum, recuperantur (c. 123). Atque ipso iure e statu clericali decidunt clerici minores qui nup(1) Elue fotu in iure roinano narrantur Alien iv F. k. Kibcueniikcut, 37, p, 35βΗ* 13 NEGATIVAE CLERICORUM OBLIGATIONES tias iniverint, vel propria auctoritate sine legitima causa habitum ecclesiasticum et tonsuram dimiserint, vel militiae nomen dede­ rint (cc. 132, § 2 ; 136, § 3 ; 141, § 2). Itaque, clara iuris dispositione dispensamur hodie a sollicitudine definiendi condiciones quibus clerici istis privilegiis uti possint (Cf. v. g. d’Annib., Summula, I, 100). Privilegia omnibus competunt qui e statu clericali non exciderunt vel habitu clericali non sunt legitime spoliati. SUMMARIUM. 14. — lura clericis ex ipsa status ratione inviolabiliter com­ petunt: habilitas ad participandam potestatem sive ordinis sive iurisdictionis ecclesiasticae, et ad obtinenda beneficia et pensiones ecclesiasticas ; protectio sanctitatis, titulus reverentiae. II. Privilegia positivo legislatoris beneficio ad tutandam status dignitatem addita sunt. Sunt privilegium canonis, quo poenae, graviores pro nobiliore clericorum qualitate, feruntur contra eos qui in eorum corpus vel dignitatem vel libertatem, per facta iniuriosi sunt ; privilegium fori, quo, etiam in causa temporali, cor. m tr bunali la corum, conveniri saltem ut rei non possunt nisi aliter pro locis particularibus legitime provisum fuerit. Legitima derogatio fit per concordata; atque etiam per consuetudinem, saltem centenariam. Privilegium immunitatis a servitiis quae cum dignitate clericorum aegre componuntur; privilegium competentiae, quo clericus qui solvendo non est, permittitur servare quae ad honestam sui sustentationem necessaria sunt. Privilegia ista non amittuntur renuntiatione, sed reductione ad statum laicalem. CAPUT III. De communibus clericorum obligationibus. Articulus I. — De negativis clericorum obligationibus. §. 1. — De ISTIS OBLIGATIONI Bins IN UNIVERSUM. 15. — Principium et regula generalis. Clericis fugienda sunt saecularia negotia et oblectamenta, et omnia quae cum status cle­ ricalis sanctitate, modestia, decoro et dignitate aegre componi possunt. [13-15.] 14 LIBER I, TRACT. I, TIT. T, CAP. Ill Pleraeque prohibitiones, ad substantiam quod attinet, o longinqua memoria, i. e. IV potissimum saeculi iam repetuntur. Commendationes leguntur apud SS. Patres istius aetatis, v. g. S. Hieronymum in ep. 52 ad Nepotianum (P. L., 22, 527, ss.); et S. Augustinum in sermone 355, in quo vitam quam cum clericis ducebat describit (P. L., 39, 1569, ss.); disciplina autem canonibus Concilii Nicaeni (325) et plurium particu­ larium, v. g. Laodiceni (circa medium saec. iv); Sardicen. (343) et saecu­ lorum posteriorum firmatur et completur. Sic, propter irruentium bar­ barorum mores, necesse fuit venationem, saltem strepitosam, prohibere ; quia monachi et canonici regulares deserebant monasteria ut se ad scholas publicas conferrent ibique leges temporales et medicinam addi­ scebant, saec. xii et xm studia huiusmodi istis et postea clericis vetita sunt ; atque in Decretalibus ipsum, saltem periculosum, exercitium me­ dicinae est prohibitum. Canones isti collecti sunt a Gratiano in suo Decreto ; ordinationes perfectae sunt in Decretalibus Gregorii IX et libro VI Decretalium, po­ tissimum in titulis De v>la et honestate clericorum (III, 1); Ne clerici vel monachi saecular-bus negotiis se immisceant (III, 50). Concilium Tridentinum haec omnia in suis decretis de Reformatione (s. XXII, c. 1. Ref. s. XXIV, c. 12 Ref.) innovavit. Quae decreta vigue­ runt usque ad praesentem Codicem iuris canonici. 16. —Corollaria. Fugienda sunt: 1. quae periculosa sunt vir­ tuti et nemini clericorum. Quare : a) nec apud se retinere vel ullo modo frequentare possunt mulieres de quibus suspicio esse potest ; b) cohabitare tantum possunt cum mulieribus proxime cognatis (i. e. consanguineis primi et secundi gradus aut quibus debetur reverentia, et affinibus primi gradus), aut a quibus spe­ ctata morum honestas, coniuncta cum provectiore aetate, omnem suspicionem amoveat. Ordinarius loci haec magis per statuta synodalia definire solet, sicut potest quoque in casu particulari prohibere clericos a retentione vel frequentatione mulieris coniunctae quacum per accidens periculum sit scandali vel incontinentiae (c. 133). Hoc intellegendum est quando ipse clericus est caput domus. Sed, secluso semper scandalo vel periculo particulari, honesta quoquo aesti­ matur cohabitatio cum mulieribus quae ad familiam pertinent persona­ rum coniunctarum quibuscum clerici habitant (Cf. Palmieri, Op. lheol., tom. 4, tr. 9, n. 455) ; c) contra, praesidium virtutis et fervoris per se affert vita communis. Quare haec c. 131 commendanda et servanda dicitur. NEGATIVAE CLERICORUM OBLIGATIONES 15 Π. — 2. Quae periculosa sunt paci animi et honestae susten­ tationi. Quare, inconsulto loci Ordinario, clericus a fidejubendo de bonis propriis prohibetur (c. 137). Fideiubet qui in locum debitoris principalis impotentis obliga­ tionem implendam suscipit. 18. — 3. Quae vel in se, vel spectato statu clericali, dede­ cent. Enuntiato principio, c. 138 haec exempla profert : «) « indecoras artes ne exerceant ». Tales sunt artes ma­ cellarii, tabernarii ; b) « aleatoriis ludis, pecunia exposita, ne vacent ». Va­ care est crebro et per longum tempus rei indulgere. Aleatorius lusus is est qui magis in fortuna quam in industria fundatur. Itaquo, ius commune non prohibet lusum moderatum, per breve tempus aut causa recreationis. Immo expresse solum lusum commemorat ubi pecunia exponitur. Definitiones synodales attendendae sunt. Gravitas peccati ex scandalo, tempore, pecunia, qualitate personae pendebit. Usus recepti in scandalum influunt. lam cer­ tos ludos publicos spectare, poterit esse grave; c) «arma ne gestent, nisi quando iusta timendi causa subsit ». Maxime prohibetur ne publice armati incedant ; Occulta delatio non erit gravis et facile aliqua defensionis ratione excusabitur. Nec arma defensive domi tenere prohibentur. d) «venationi ne indulgeant ; clamorosam autem numquam exerceant ». Itaque, ex iure communi, non prohibetur venatio non strepitosa nisi per nimium tempus ; frequens autem venatio clamorosa sub gravi iam antea vetita putabatur. Statuta synodalia haec severius prohibere possunt; e) « tabernas aliaque similia loca sine necessitate aut alia iusta causa, ab Ordinario loci probata, ne ingrediantur»; Taberna, attento iure communi, intellegenda est vulgaris caupona seu popina ubi adventantibus quibuslibet palam et promiscuo vinum, cerevisia, liquores minutim venduntur (Cf. Periodica, XI, p. 19). Mi­ nimo sunt ea loca quae refectioni vel hospitio principaliter destinan­ tur {trattoria, albergo). Neque decorum Caffé vel Ristorante hoc nomine per se comprehenduntur. Verum ius et usus particulares quarundam re­ gionum severiorem disciplinam introduxerunt, quae clericos ab omni­ bus caffé adeundis arcet. Etiam tunc tamen, excipiendae erunt domus quae, Ordinario non reclamanto, passim a clericis frequentantur. [16-18.] 16 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill Necessitas haberi potest in itinere. Alia insta causa nasci potest clerico qui comitatur parentes, vel adulescentes eius custodiae commissos, vel qui ratione cognationis hospitem visitat. Sufficit autem ut causa tacite Ordinario probetur, vel ut is praesumatur causam admis­ surus esse. Solent statuta synodalia haec magis definire. Atque his legibus peregrini oboedire debent, quamvis tamen coniunctas poenas vel censu­ ras effugiant; /) « spectaculis, choreis et pompis quae eos dedecent vel quibus clericos intéressé scandalo sit, praesertim in publicis theatris, ne intersint >1 (c. 140). ■ Haec itaque non absolute prohibentur, sed quatenus ratio decoris vel ratio scandali praesentiae clericorum obstiterit. Sic, nihil obstat quin clericus audiat concentum publicum, quin honestam choream quae pars sit tragoediae classicae coram selectis personis exhibitae spectet, quin sollemnem pompam propter causam religiosam vel patriam aliquo modo part icipet. Dum, contra, per se dedecet ut adsit agitationi tauro­ rum, ut choreas ducat, ut pompae mundanae vel nimis profanae inter­ sit. Bis autem, 31 mart. 1916 et 10 dee. 1917, S. C. Consistorialis vetuit ne, in America septemtrionali, sacerdotes choreas promoverent et fo­ verent quae ad pia opera sustentanda exercerentur, aut iisdem intéres­ sent, si forte a laicis promoverentur (Cf. A. A. S., VIII, 147 ot X, 17 ; vel Per., VIII, 161 et IX, 43). Si spectacula ista exhibentur in publicis theatris, vetitum se­ verius urgetur propter ipsum locum, de se suspectum et quem adire clerici fere ubique simpliciter prohibentur. Quod ad theatra privata, adiuncta prudenter perpendenda sunt. Theatralibus spectaculis « cinematograph ica » affinia sunt. (Jsus tamen locorum sunt observandi. In Urbe, accessu ad pu­ blicas cinematographicas exhibitiones, uterque clerus absoluto prohibetur decreto 15 maii 1918 (A. A. S., X, 300). 19. — 4. Quae a statu clericali aliena sunt. Quare : a) Sine apostolico induito medicinam vel chirurgiam ne exerceant » (c. 139, § 2). Missionarii tale indultum impetrare solent, in quo excipitur incisio vel adustio, i. e. tales quae periculum vitae vel mutilationis afferant (1). Ante Codicem benignior sententia indulgebat (1) Propter lus tam causam, ipsa exceptio Interdum prudenter temperatur. NEGATIVAE CLERICORUM OBLIGATIONES 17 exercitium sine incisione vel adustione. Codex omne exercitiu tf prohibuit. Exercitium dicit frequentem usum, ita ut accidentalis interventus non prohibeatur. Nec prohiberi videtur exercitium circumscriptum personis propin­ quis, propriae communitatis. Excusari quoque potest usus partialis et non quaestuosus quo solum quaedam remedia facilia et tuta appli­ cantur. Quamquam dum corpori mederi cogitant, clerici vitare debent ne animis noceant sive propter invidiam medicorum, sive propter iacturam temporis quod sacris ministeriis debetur. Praeterea, ut patet, praevalet semper, in vera necessitate, lex caritatis qua proximo indigenti opem ferre iubemur. Clerici qui, vetitam sibi medicam vel chirurgicam artem exeicentes, graviter peccaverint, fiunt irregulares ex delicto, si exinde mors sequatur (c. 985, 6); ô) « tabelliones seu publicos notaries, nisi in Curia ec­ clesiastica, ne agant » (c. 139, § 2). Notarius publicus instrumenta iuridica, qualia testamenta, contractus, conscribit, iisque, maxime datae seu diei qua facta dicuntur, fidem publicam tribuit ; c) « officia publica quae exercitium laicalis iurisdictionis vel administrationis secumferunt, ne assumant » (c. 139, § 2). Laicalem iurisdictionem exercet rex, index administrationem vero praefectus provinciae, syndicus. Jurisdictio vel administratio intellegitur hoc loco singularis, non quae collective a plui ibus excreetur. Hoc enim canone minime prohibe­ tur no quis munus deputati ad consilium municipale vel parlamentun exerceat; d) sine licentia sui Ordinarii (ergo, pro religiosis religio­ nis clericalis exemptae, Superioris maioris) gestio bonorum ad laicos pertinentium, officia saecularia quae onus reddendarum rationum secumferant (c. 139, §3). Utilitas privata familiae ad quam clericus pertineat et utilitas or­ dinis socialis gestiones istas suadere possunt. Quod Pius N, s. m. sen­ serat, cum in decreto Docente Apostolo, 18 nov. 1910 (J. A. *S\, U, 910, Per., V, 261) ita prohibuit ne clerici in operibus « socialibus » tempora­ les administrat iones assumerent, ut simul praevideret necessitatem exceptionis faciendae. Sed quam tunc sibi reservaverat, nunc permissa est iudicio Ordinarii, ut Commissio Codicis in plenariis coetibus 2-3 iun. 1918 declaravit (Λ. A. S., 1918, 344). 2 [19.) 18 LIBER I, TRACT. T, TIT. I, CAP. JU Extraneorum quidem non autem propinquarum personarum tutores esse clerici saeculares prohibentur. Statuta synodalia as­ sensum episcopi non raro postulant. Non pauca autem sunt oflicia saecularia quae ad ratiocinia obligant ; puta officium dirigentium <' postas », vias ferreas, cu­ stodientium hypothecas ; e) « procuratoris aut advocati munus ne exerceant, nisi in tribunali ecclesiastico, aut in civili, quando agitur de. causa propria aut suae ecclesiae ». Procurator hic est quem gallice vocant avoué, qui, partes li­ tigantes repraesentans, pro ipsis agit in causis civilibus ; advoca­ tus vero est patronus causarum. Ante Codicem, permittebant ut clerici possent quoque in foro laicorum advocare pro causis per­ sonarum coniunctarum usque ad quartum gradum canonicum, et miserabilium. Strictior itaque est Codicis dispositio. Severitas explicatur, quia hodie non desunt quoque in foro civili qui patro­ cinia pauperum gratis (pro Deo) suscipere iubeutur. Fortasse tamen nomine causae propriae causa quoque cognatorum intel­ legi potest, ut insinuat R. P. Maroto, Institutiones canonicae, n. 568. Causa ecclesiae suae est clerico causa ecclesiae vel mo­ nasterii seu religionis cui ascriptus est ; f) « in laicali indicio criminali, gravem personalem poe­ nam prosequente, nullam partem habeant, ne testimonium qui­ dem sine necessitate ferentes » (c. 139, § 3). Ante Codicem, clerici prohibebantur testes esse in causa san­ guinis, i. e. ubi poena mortis vel mutilationis decernitur, nisi ob­ tenta venia episcopi, et facta protestatione se minime intendere poenam sanguinis. Can. 139, § 2 prohibitio extensa videtur ad omne indicium criminale quo gravis poena personalis pronun­ tiabitur; sed simul excusatio necessitatis admittitur. Poena personalis est quae directe afficit personam sive in corpore suo (poena capitalis) sive in libertate sua (v. g. carceris ultra sex mensos). Excusatio necessitatis esse potest defensio rei, vindicatio innocentis, damnum publicum avertendum, ipsa coactio potestatis publicae. Ca­ vetur interdum legibus particularibus, ne clerici sine licentia episcopi testimonium ferant; g) ut munus sollicitent vel acceptent senatoris aut de­ putati ad Parlamentuin, clerici opus habent licentia tum sui Or­ dinarii. tum Ordinarii loci in quo electio facienda est. In qua con­ IÔ PROHIBITA CLERICIS NEGOTIATIO cedenda licentia Ordinarii potius se difficiles cxhiben debent. (Cf. resp. Commissionis Pontif.25april. 1922, A. .1. S.. 1022. XIV, 313, vel Per., XI, p. 127.) Si qua Pontificia prohibitio intercesserit, qualis diu viguit in Italia, facultas 8. Sedis necessaria est (c. 139, § 4). Ipsi vero Cardinales et episcopi venia indigent 8. Sedis, nisi de iure civitatis sint senatores, et S. Sedes id aliquo modo pro­ baverit (Cf. modo citatam resp. Commissionis) ; A) militiam saecularem capessere vetantur voluntarii, nisi in casu supradicto, n. 13,3 ; atque intestinis bellis et ordinis publici perturbationibus abstinere iubentur (c. 141, § 1). § 2. — De prohibita clericis negotiatione. 20. — I. Historica, Iam in libro I Politicorum, Aristoteles di­ stinguebat studium acquirendi et augendi bona, quod pertinebat ad econorniam domesticam et politicam, seu rectam gubernationem domuet civitatis, a negotiatione cuius finis non erat formaliter nisi lucrandi pecuniam. Priore negotiatione copia rerum necessariarum domui vel civi­ tati procuratur, ex quo fine iam apparet honesta et ipse appetitus tem­ peratur ; altera quaeruntur res inutiles ementi, ut ex permutatione ve| venditione lucrum captetur ; et quia desiderium finis est de se sine men­ sura, numquam satiatum appetitum secum ferre videtur. Ex Aristote­ lis sententia, haec merito vituperatur, utpote non consentanea naturae1, et quia in ea altor lucrum ex altero factum aucupatur. Hinc distinctio facta est negotiationis quae oeconomica vocatur, quia pars est oeconomiae seu administra tionis. et negotiationis quaes­ tuosae, qua lucrum intenditur. Haec, ut aviditatem lucri sapiens, iam saec. iv indigna clericis in­ dicata est: «Negotiatorem clericum, aiebat S. Hieronymus (1). quasi quandam pestem fuge ». Frequentia negotiatorum vitia et nimia distractio a curis spiritua­ libus sunt aliae rationes cur negotiatione abstinere debeant clerici, qui­ bus applicatur locus Apostoli (II ad Timoth. 2, 4): « Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus » (Sic, S. Thomas, 2, 2, q. 77, art. 4 ad 4. De avocatione a superioribus studiis, cf. quoque Schmalzgrueber, in 1. 3, t. 50, n. 6, et Ciceronem, De offices, 1, 42.) Gratianus in DD. 86 et 88 ; C. XIV. q. 4 et XXI, q. 3, anti­ quiores reprobationes sive Conciliorum particularium sive SS. Patrum (1) Ep. 52 ad Nepotlanum (/*. sit c. 9. D. 88. 22, 531). qui lucu*. u Gratiano assumptu*, eva­ [20 I 20 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill rettulit; Decretales dein GregoriilXet liber VI Decretalium severitatem confirmarunt. Ius commune, in hac re, postea nobis traditum est a Concilio Tridentino, in s. XXII, c. 1. Ref. ubi statuit « ut quao alias a SS. Pontificibus et a sacris Conciliis de clericorum vita, honestato, cultu doctrinaque retinenda, ac simul de luxu, comessationibus, choreis, aleis, lusibus ac quibuscumque criminibus, necnon saecularibus negotiis fugiendis copiose ac salubriter sancita fuerunt, eadem in postorum iis­ dem poenis, vel maioribus arbitrio Ordinarii imponendis observentur ; nec appellatio exsecutionem hunc, quae ad morum correctionem per­ tinet suspendat ». Constitutione vero Decens, 5 nov. 1560, Pius IV lucra illicite a clericis negotiatoribus facta Camerae Apostolicae addixit. Do quo iure suo Camera non raro decertaro debuit cum heredibus clericorum. Indo, praesertim saec. xvn (in priore eius parte) multi casus propositi S. C. Concilii, ex cuius responsis ploraeque distinctiones hodie receptae ortum habuerunt. Negotiationem per alios, quam quidam admiserant (I), exclusit Benedictus XIV, C. Apostolicae servitutis, 25 febr. 1741 ; Clemens vero XIII, C. Cum primum 1. sept. 1759 vetuit no clerici campsorem agerent. Cum nulla schemata de hac re approbata fuerint Concilio Vaticano, ius istud perseveravit usque ad Codicem. Is, de spe­ ciali iure Missionariorum tacens, contentus est brevi canone 142, qui ex iure superiore erit interpretandus : « Prohibentur clerici per se vel per alios negotiationem aut mercaturam exercere, sive in propriam sive in aliorum utilitatem ». 21. — II. Interpretatio iuris praesentis. 1. Notiones. Ne­ gotiatio , usu generico, est omnis, in finem immediate temporalem jacta, rerum pretio aestimabilium commutatio, praecipue per emptionem, venditionem. Differt a mercatura (quacum non raro confunditur) quatenus haec ex venditis mercibus, dum negotia­ tio potius aliis artibus occasione mercium lucrum quaerit, ut­ puta « cum aliquis non defert merces nec per mare nec per ter­ ram sed assistit mercatoribus per communicationem pecuniae vel rerum » (2). Negotiatio distinguitur oeconomica seu simplex, quae pars est recte administratae rei familiaris, et habetur cum venduntur (1) V. g. ScmiALZGRUKBER, Ill, 50. (2) S. Thomas in L. I Politicorum» lectio Vili. PROHIBITA CLERICIS NEGOTIATIO 21 (ructus ex proprio agro collecti, vel ea quae supersunt ex rebus quae ad usum proprium etiam large coempta fuerant, vel quae, ad usum proprium empta, mutato consilio venduntur, propter bonam lucri occasionem ; vel cum honestum petitur stipendium proprii laboris. Facta ad providendum civitati, pertinere dicitur ad scientiam politicam, unde quidam v. g. Schmalzgrueber (1) et Wernz (2) politicae negotiationis nomine designant coem­ ptionem qua exercitui vel communitati prospicitur. Lucrativa negotiatio intentione lucri imperatur. Et est stri­ cte dicta, cum res eo consilio emuntur ut, moraliter nihil muta­ tae, carius deinde vendantur. Negotiatio ista vocatur quaestuosa. Supponit ergo, momento emptionis exsistentem intentionem res non mutandi sed carius vendendi ; et intentionem quae sit causa emptionis. Minus proprie dicta seu artificialis est eorum qui eo fine res emunt ut arte industria in utiliorem formam redactae, carius vendantur. V. g. emitur lana ut inde pannus confectus, hordeum ut cervisia inde fabricata, uva ut vinum inde expres­ sum cum lucro vendantur (Cf. de his notionibus S. Tiiomam, 2. 2, q. 77 per omnia.) 2. Quaenam vetentur. a) Omnis cuiuslibet negotiationis mo­ dus qui clericos dedeceat ; b) exercitium quaestuosae negotiationis sive in propriam sive in alenam utilitatem, sive per se, sive per alios. Negotiatio per alios exercetur, quando nomine et periculo clerici per mandatarios geritur ; c) exercitium cambii activi, quo quis eo fine pecunias colligit ut ex earum cambio lucretur : est enim genus quaestuosae negotiationis ; d) artificialis negotiatio per alios exercita de rebus coemptis. Opera aliena est potissimum operariorum qui in hunc finem conducti eunt. Non autem aliena est opera membrorum religiosae communitatis, sive professi, sive novicii, sive postulantes fuerint. Nec stricte aliena est opera eorum qui aliquo titulo ad familiam pertinent, ut sunt alumni qui institutionis causa vel ad artem addiscendam eodem tecto recipiuntur vel scholas frequentant. Praeterea, quod pauci operarii conducti ad fami­ liares addantur, non impediet quin industria moraliter propria clerico­ rum esso censeatur. (1) Ius. can.. Ill, EO, n. 9. (2) Ius Decretalium, II, n. 17. [21.1 22 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill 3. Quaenam non celentur, a) Negotiatio oeconomica ] b) artificialis negotiatio honestae et decorae rationis, cui propria industria applicetur ; vel quae, etiam per alios, exercetur circa fructus, late acceptos, proprii agri ; c) negotiatio quae separata et principalis non posset qui­ dem licite a clericis exerceri, sed quae moraliter honestatur nego­ tio principali quocum ut pars vel accessoria cohaeret. Cf. infra exempla. 4. Quid de politica negotiatione dicendum est ? Qui ex intentione lucri cogitaverit saecularibus res magna quantitate procurare, profecto negotia saecularia administraret ; immo, res lucrose divendendo, vere quaestuosae negotiationi operam daret. Qua duplici ratione Wernz, n. 219, negotiationem politicam ut per se vetitam repraesentare potest. Nec loci antiqui iuris quos allegat, aliud demonstrant (c. 3, D. 88 ; c. Iss. C. XXI, q. 3). Verum, si finis diversus a lucro rationabilem nec a statu clericali alienam explicationem suppeditet, maxime si sit ordinis superioris, huiusmodi procurationes facile honestari poterunt. Sic non reprehendetur parochus qui efficit ut pauperibus vel per­ sonis exiguae condicionis certi cibi vel res cotidiani usus mitiore, pretio offerantur ; nec oeconomus collegii qui alumnis supellec­ tilem scholarem procurat ; nec rector loci peregrinationis qui obiecta devotionalia fidelibus emenda offert ; laudabitur autem missionarius qui, incuriam populi supplens, coempto tempestive frumento praevisae fami occurrere satagit. In rerum autem pre­ tio, tum honesta laboris renumeratio, tum fenus pecuniae insum­ ptae, tum periculum quoddam damni computari possunt. Ita fit ut usus satis generalis invaluerit apud clericos et re­ ligiosos vendendi cum aliquo lucro obiecta devotionalia, ad in­ gressum ecclesiae exposita. Lucro isto labor, periculum damni e rebus non venditis, fenus pecuniae qua emptae sunt compensatur. Quod, ex ipsa commutatione lucrum proprium negotiantis seu commerciale percipiatur, per se valde saltem dissuadendum est, propter periculum fraudis et alucinationis, ne honestiore praetextu palliata negotiatio quaestuosa exerceatur. Ac sedulo curandum est ut clerici artes sordidas vitent et ab omni modo agendi caveant qui sapiat avaritiam vel statum clericalem dedeceat. Quare, ubi desit probatio consuetudinis, ap­ probatio Ordinarii requirenda videtur. Eam postulat Wernz, 1. c. atque ex mente c. 139 § 3, necessaria dici potest. PROHIBITA CLERICIS NEGOTIATIO 23 5. Applicationes ecu exempla : a) Non vetatur ut clerici vinum ex propriis vinctis per operarios conductos conficiant et vendant ; ut suis pascuis pecora saginanda ernant ; ut ipsi, pro pretio, aliorum libros ty­ pis scribant, vel per conductos typographos sua opera edant. Atque iterum valet huc proverbium : Accessorium sequitur principale. Quare non impediuntur propria pascua quadam utili, non nimia, portione con­ ducta augere et coempta animalia in iisdem sic auctis saginare et cum lucro vendere ; vel ad vinum meliorandum coemptam uvam alienam propria miscere et indo, per conductos operarios, vinum pro venditione conficere ; officinam iuxta propria pascua erigere ad conficiendos, per conductos operarios, caseos ex lacte proprii gregis ; vel, emendo titulos (bancarios vel huiusmodi) frugiferos, prudentem pecuniae collocatio­ nem principaliter quidem intendere, simul tamen praevidendo et in­ tendendo lucrum ex futura venditione ; b) Agrum emere ad exercendam (exploiter) venam metallicam vel carbonariam, licet ; non licet autem clericis agros alienos conducere ad fructus vendendos qui indo nascentur, vel ad saginanda pecora, saltem si haec opera aliena praestentur. Simili usus distinctione, Logo (1), ronitente Molina (2), permittit ut iumenta emantur eo fine ut locentur. Cum non ipsa iumenta sed solus eorum usus pro pretio cedatur, re vera nihil emptum est ad hoc ut carius vendatur. 22. — 6. Non modica quaestio fit de α titulis » seu nomi­ nibus quibus quis iuridice fit. creditor aut socius societatis industrialis vel mercatoriae. Ac sic dicta actione quispiam fit socius, ita ut in partem lucri vel damni (saltem pro actionis valore) veniat, dum obii galion e est merus creditor pecuniae sub fenore. Possuntne clerici, huiusmodi titulos propria pecunia acqui­ rere Î Propria, inquam pecunia ; quae enim ad ecclesiam seu pa­ trimonium ecclesiasticum pertinet, secundum normas a S. Sede praestitutas, prudenter et tuto collocari debet. Nemo clericum a possessione obligationum prohibet ; nemo clerico permittit, negotiationes istas, veras vel fictas, (piae in «Bursa» frequentari solitae sunt (speculationi). Cetera minus constant. Et sunt qui, ad iuridicam rationem spectantes, non alias actiones possidendas clericis permittunt quam earum societatum quae vel venas carbonarias aut metal­ licas, vel vias ferreas exercent, aut aliqua ratione fundos proprios fructuose excolunt. Actionarios enim esse omnes simul dominos agrorum seu fundorum ex quibus fructus quaeruntur, ita ut ipsi (1) De luetitia, d. 2Ô, n. 84. — (2) Dc lustilia, d. 83®, ane. [22.] 2t MUER 1, TRACT. I, TIT. I, CAP. II ( ne per alios quidem, negotiationi quaestuosae vol illicitae ar­ tificiali o param dont. Si vero sooiatates sint commerciales vol quae res emptas per conductos operarios lucri causa immutent, actionarios tunc participare negotiationem clericis prohibitam, sou tune, per alios negotiari, quod canonibus prohibetur. Sio severe d’Anniiivee, 111, 157 ; Wernz, t. 2, n. 219, Soholion. Sod iam unto responsa romans 1875 et 1885, quae in mitiores partes inclinant, ph ires auctores ut Bouix, Revue des science# ccclés., 1860, II, p. 430 ss. ; Icard, Praelectione# iuris can., n. 325 ; Lauwers, De liceitatc emptioni# actionum industrialium cl commercialium ; Sanguinœti, 8. I., Inslit. iur. eccl., n. 220, sub hoc respectu neque inter actiones ot obligationes, neque inter societates commerciales et mero industriales distinguendum osso existimabant. Sententia ista hodie communior facta est. Pro ea .stant Boooeroni (11, 41); Ferreres (II, 105) ; Aertnys (l. 5, n. 99) ; GÉNICOT (II. 49) ; Arregui (n. 483), inter moralist as; Bargim.iat (I, 391) ; Moocheoiani (I, 1585) ; Maroto, Inst., n. 572, inter canonist as. Atque hac rationes nobis idem suadent : a) hodie personae maxime a negotiationibus alienae huiusmodi titulos emunt et vendunt atque a nemine inde pro negotiatoribus habentur. Ae­ stimatio autem communis plurimi in his rebus facienda est. Et eum eodem prorsus possessionis genere actiones societatis quao carbones extrahit et officinae quae cartas fabricat possidean­ tur, communis sensus multo magis miraretur calliditatem istam qua altera possessio licita, altera illicita praedicaretur. Quid quod societates quae carbones vel metalla exercent plerum­ que simul plura fabricaro solent ΐ b) possessione illarum ac­ tionum clerici nec minoris aestimantur, nec scandalum dant, nec ab officiis sui stat us avocantur : prorsus ergo et communiter ra­ tiones prohibitionis cessant ; c) ac si subtiliter rem examinaro placeat, Benedictus XIV damnavit negotiationem quam cle­ rici personaliter noti per alios exercerent, dum hic clerici qua ta­ los uumquam comparent, sunt, more possessores seu latores titu­ lorum « anonymorum ». Quid, quod, ut refert R. V. Maroto in 1. c., praeparatum et iam approbatum schema canonis expli­ cite clericis concedebat ut emerent « obligationes vel actiones societatum industrialium vel commercialium aut arearum pu­ blicae utilitati inservientium » Î Hinc solida saltem probabili­ tas Istius sententiae egregio continuatur, ac silentium pro tacita approbatione haberi potest. CHO1IIIIITA CLERICIS NEGOTIATIO : i 25 Solutio per «e non eo variat, quod de constituenda societate potius quam do constituta agatur. Difficilius tamen id permit­ tendum est, no suspicio cupiditatis, turpis lucri, aut nimiae sol­ licitudinis temporalis periculum subsit. Itaque tunc per alios negotiationem clericus vere exercet, eum eius mandato personali res geritur, vel in solidum, tamquam socius infinito obligatus, omnibus debitis gravatur : non autem quando mero negotio committit valorem titulo anonyme reprae­ sentatum. Et cum negotiationes seu «speculationes» de his titulis pro­ hibemus, minimo vetamus eas titulorum commutationes ad captandam occasionem lucri, ad declinandum periculum dammi, factas, quae pars sunt prudentis gestionis talis patrimonii. Verum ab administration societatum commercialium clerici alieni manere debent. In coetu actionariorum non ipsi per so sed per probos mandataries adsint et agant oportet. Aliunde neeesso quoque est ut societas nullum illicitum aut suspectum finem sibi proponat. 23. — 7. Exceptiones. Ipsa negotiandi prohibitio quibusdam exceptionibus circumscribitur. 1. Testo d’Annibale, III, 156 (12) «ex receptis moribus, si clericus in negotiis huiusmodi patri successerit una cum fra­ tribus, ea per alios exercere permittitur ». Si ex alia successione clerico obtigerit negotium quod sino detrimento dimitti nequit, licentia opus habet quam intra Italiam et insulas adiacentes S. C. Concilii, extra Italiam Ordinarius dare poterit. 2. Cum rerum inopia actu laborat, ad sustentationem pro­ priam honesta negotiatio toleratur quantum satis sit ad honestum patrimonium constituendum. Si necessitas non est praesens sed probabiliter praevidetur futura ; vel si necessitas non est pro­ pria sed consanguineorum ; vel si necessitas non est vitae sed status, dispensatio sive S. Sedis in Italia, sive Ordinarii requiritur. Or­ dinarius dispensaro potest, dummodo a) nulla alia via suppetat; b) genus negotiationis statum clericalem no dedeceat : quare in litteris dispensationis modi honestiores praescribantur; c) facul­ tates sint revocabiles et censeantur revocatae stat im ac neces­ sitas cessaverit vel alia ratio eidem providendi apparuerit. Ipsae factae exceptiones iam insinuant quod historicae pro­ hibitionis vices demonstrant, vetitum magis stricte urgeri cum [23.J 26 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill facile aliter, per beneficia, est clerici sustentationi provisum ; temperari autem cum reditus ecclesiastici sunt exigui. Quare hodie, ubi Ecclesia tot bonis temporalibus spoliata est ita ut non pauci clerici utriusque ordinis et religiosae fere ad egestatem re­ digantur, simul a nimia severitate declinandum est, et caute prospiciendum est ut nihil suspectum, nihil indecorum, nihil quod minus aedificet admittatur. Simplex quidam negotiatio­ nis modus honestior esse potest quam callida legis observatio quae maiorem avaritiam sapiat. 24. — 8. Obligationis gravitas et limitatio. Prohibitio cle­ ricis facta exercendi negotiationem vel mercaturam per se gra­ vis est. Ac clerici vel religiosi qui mercaturam vel negotiationem per se vel per alios exercent contra praescriptum c. 142, congruis poenis pro gravitate culpae ab Ordinario coercendi sunt (c. 2380). Codice sublata est specialis excommunicatio quae ex C. Cle­ mentis IX, Sollicitudo, 17 iun. 1669, confirmante Constitutione Urbani VIII missionarios plectebat. lam ante Codicem, a peccato saltem gravi excusabant cle­ ricos (non missionarios} qui semel tantum aut iterum (etiam in magna quantitate) aut moraliter separatis vicibus negotiabantur. (Cf. d’Annibale, III, 156). Quod multo magis hodie dicendum erit, cum stricta prohi­ bitio sit tantum de non exercenda negotiatione. « Exercere au­ tem . . . significat pluralitatem actuum qui moraliter, i. c. pro­ posito uniantur » (Palmieri, Opus theologicum, t. IV, tr. 9, n. 463). N. B. — Ex c. 542, hactenus recensitae obligationes, exce­ pta residentia in dioecesi, sunt, mutatis mutandis, communes omnibus religiosis, iis quoque qui non sunt tonsurati. Articulus II. — Obligationes positivae. § 1. — Obligationes communes omnibus. 25. — 1. Sanctior prae laicis vita interior et exterior (c. 124). Obligatio ista nunc magis urgeri potest, cum Ecclesia clerica­ tum reservet iis qui intentione sacerdotii suscipiendi studiis theologicis vacare coeperint. POSITIVAE CLEBICOBUM OBLIGATIONES 27 Quare locorum Ordinarii curare debent : « ut clerici omne* paenitentiae sacramento frequenter conscientiae maculas cluant »; ut « cotidie orationi mentali per aliquod tempus incumbant, SS. Sacramentum visitent, Deiparam Virginem mariano rosario colant, conscientiam suam discutiant ». Quo c. 125 simul pote, stas confertur Ordinariis haec magis definiendi et efficaciter urgendi. 2G. — 2. Reverentia et oboedientia proprio Ordinario. Quare, « quotiens et quamdiu id, iudicio proprii Ordinarii, exigat Ecclesiae necessitas, ac nisi legitimum impedimentum excuset, suscipiendum est clericis ac fideliter implendum munus quod ipsis fuerit ab episcopo commissum » (c. 128). Reverentiae debitum huc spectat ut, more recepto, Superio­ ribus honorem reddant et obsequia praestent. Forma oboedientiae haec est, ut prompti sint clerici ad pa­ rendum legibus, praeceptis, monitionibus Superiorum suorum. Materia sunt res ecclesiasticae. Titulus obligationis est sola iurisdictio. Dominativam potestatem in clericos saeculares Ordi­ narius non habet. Fines natura status, usibus et munere suscepto definiuntur. Hoc praecipue cavendum est ne officiis ecclesiasticis quae gerunt docendo, praedicando, instituendo iuventutem, re­ gendo paroeciam, abutantur ad studia partium fovenda, sed ea administrent secundum intentionem et mandata Ecclesiae, et non contra Superiorum directionem. Cfr. Webnz, II, n. 190-192. 3. Susceptio et fidelis impletio muneris a proprio Ordinario commissi (c. 128). Docilitas isto ad acceptandum et exsequendum munus, est inter oflicia cum statu clericali coniuncta : id nostro canone 128 demonstratur. Duplex quidem apponitur condicio : positiva : quotiens et quamdiu id exigat Ecclesiae necessitas ; negativa : nisi legitimum impedimentum excuset. Utriusque autem condicionis arbitrium est penes Ordinarium ; de priore id c. canone 128 expresse statuitur; de altera id constat ex regula generali qua Superior cui ius est praecipiendi competit cognitio impedi­ mentorum. Cfr. cetorum disceptationem et resolutionem S. C. 6-7 aug. 1910 in causa S. loannis do Mauriana, curae animarum (A. A. S., II. 911. Per., V, 290). 2Î. — 4. Studia, praesertim sacra, cura solidae doctrinae, alienae a temerariis novitatibus (c. 125). [24-27.) 28 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill 28. — 5. Delatio decentis habitus ecclesiastici ; simplex capil­ lorum cultus ; et, per se, tonsura seu corona clericalis (c. 136, § 1). Clerici per priora Ecclesiae tempora, vestium quidem modestia, nullo autem colore vel forma peculiari a laicis distinguebantur. « Discer­ nendi a plebe vel ceteris sumus doctrina non veste ; conversatione, non habitu, mentis puritate non cultu ». Sic, saec. v, S. Caelestinus I, ep. 4 (P. L., 50, 431). No quidem in sacris functionibus vestes peculiaris for­ mae adhibebant. Curabant tantum ut essent melioris qualitatis vel ma­ gis mundae. Cfr. factum narratum a Sulpicio Severo, Dialog. II, I. (P. L., 20, 201). E civili habitu romano saec. iv vestes istae desumptae sunt. Cfr. Batiffol, Éludes de liturgie et d'archéologie chrétienne, p. 83. Sed saec. vi, postquam barbari Italiae invasores breviores vestes in­ tulerunt, clerici, servatis longioribus Romanorum, a laicis distingui coeptj sunt. Distinctionem firmarunt c. 16, C. Lat. IV (1215) qui evasit c. 15 X, ΠΙ, 1. Vestis longa et clausa facta est consueta clericorum. Color niger vel saltem subobscurus ex fine saec. xv et multo magis saec. xvi decretis particularibus praescriptus est. Sixtus V, C. Cum sacrosanctum, 9 iun. 1589 habitum talarem sub severis poenis imponere voluit. Prae­ valuit tamen norma magsi temperata C. Tridentini, s. xiv, c. 6, Ref., ut honestum habitum clericalem, illorum ordini ac dignitati congruen­ tem, et iuxta ipsius episcopi ordinationem et mandatum, deferant: quae norma Codice confirmata est. Quod ad tonsuram, paenitentes ad maiorem humiliationem tonde­ bantur. Quod in saeculi contemptum imitati sunt monachi. Alii, neglecta coma, capillos caedebant breviores ; alii, novacula utentes, caput pror­ sus radebant (1). Ipsi clerici morem istum secuti sunt, servata tamen circa caput, saltem in Africa a saec. iv exeunte, corona capillorum ob quam, saec. v coronali dicebantur. (Qua corona, « tonsura S. Petri » a completa « tonsuraS. Pauli » discernebatur.) Haec origo esse videtur dis­ tinctionis inter tonsuram, quae prius comae depositionem et interdum etiam abrasionem capillorum significabat, ot coronam, quae signum fuit dignitatis. Sic cit. c. 15 clericis praescribit ut tonsuram et coronam de­ ferant. Canon. 41 Concilium Toletanum IV (633) reprobavit parvam istam tonsurae formam quae nunc passim pro corona a clericis saccula­ ribus adhibetur. Quod ad barbam, mos abradendi barbam saec. iv et v in Ecclesia occidentali praevaluit. Capita 4, 5, 7, III, 1, Decretalium vetant ne clerici comam vel barbam nutriant. Saec. xvi moderata barba tolerata est. Exeunto autem saec. xvn, (I) Martenb, De antiquis EccUsiac ritibus, L.I, c.0, art. 4, η. VII. Apud monachos scribit idem doctor, tonenra variabat tonna et modo. De antiquis monachorum ritibus, 1. 5, c. 7. n. 4. 5. * HABITUS. TONSURA. RESIDENTIA 29 cum ad exemplum Ludovici XIV homines barbarn ponerent, clenci idem fecerunt. Verum, postquam laici ad barbam redierunt, ipsi iam a laicis discesserunt, et sic mos introductus est quo in Ecclesia occidentali barba a clericis communitor demittitur. Quis habitue deferendus sit, id consuetudine et praescriptis Ordi­ narii loci magis definitur. Omnis affectata elegantiae cura etiam a capillorum cultu excludi debet. Corona clericalis, quae pro sacerdotibus laudabiliter augetur, ita ut hostiae communionis respondeat, per se imponitur, nisi, t recepti populorum mores aliter ferant ». Non tamen constat de gravi obligatione conscientiae. Si clerici maiorum Ordinum vel bénéficiât! diu, i. e. ex d’Annib., Ill, 146 (7), ad quinque vel sex dies, habitum clericalem dimiserint, id grave reputatur. Gravis obligatio pro clericis minorum Ordinum, secluso prae­ cepto episcopi vel statuto synodali, non videtur demonstrari. Grave tamen omnibus foret habitum ex contemptu et cum scandalo dimittere, lustus timor et, pro loci consuetudine, ratio itineris a deferendo habitu excusare potest. Ordinarius indicium de necessitate itineris sibi oppor­ tune reservabit. Quo magis autem habitus ab ecclesiastico distet ut cum aicali confundatur, eo gravior ratio requiritur ut clericus hunc pro ilio induat. Canone 136 nihil de barba praescribitur aut permittitur. Itaque non est recedendum a dioecesis consuetudine, quae ius particulare, nullo modo iuri communi contrarium, constituere po­ test. Dicta confirmantur responso S. C. Concilii. Quaestioni enim Em.i e pise. Wratislaviensis : An Codice iuris ca­ nonici data sit quibuscumque clericis saecularibus libertas gestandi bar bam, ot, respective, an episcopis competat prohibitionem hucusque vi­ gentem in suo robore sustinere pro dioecesibus suis ». S. C. C. die 10 10 iun. 1920, rescripsit: < Negative ad primam partem; affirmative ad alteram ». Positive vetatur usus anuli clericis quibus anulus non est a iure aut apostolico privilegio concessus (c. 136, § 1). De illo anulo agitur qui habet rationem ornamenti, vel in­ signii est privilegii aut dignitatis. 29. — Lex residentiae, quae eos clericos stricte urget qui be­ neficium aut officium residentiale habent, ad alios aliquo modo extenditur, quatenus licentia, saltem praesumpta, Ordinarii pro­ prii necessaria dicitur ut clerici per notabile tempus (utputa (28. 29.] 30 CIBER T, TRACT. I, TIT. I, CAT. IJ I ultra tres mensos) a dioecesi sua absint. Et qui cum licentia sui Ordinarii non in perpetuum sed ad tempus data, in alienam dioe­ cesim transierit, cum suae dioecesi maneat ascriptus, ob iustam causam et naturali aequitate servata revocari potest. Integrum quoque est Ordinario alienae dioecesis eidem licentiam ulte­ rioris commodationis in proprio territorio denegare, nisi ei bene­ ficium contulerit (ce. 143. 144). § 2. — Obligationes communes clericis maiorum ordinum. Binae memorandae sunt : perfecta castitas et officium di­ vinum (cc. 132 et 135). I. — De obligatione castitatis. 30. — Tamquam pertinentem ad sanctitatem qua mini­ stros rerum divinarum fulgere vult, Ecclesia imponit clericis maiorum ordinum servandam perfectam castitatem, ita ut con­ tra eam peccantes, sacrilegii quoque rei sint (c. 132, § 1). Con­ sequenter eosdem a nuptiis arcet (ibid.) vel ab earum usu, si coniugati, cum dispensatione apostolica ordines maiores susce­ perint (Cfr. c. 132, §3). Vult praeterea Ecclesia, ut castitas ista vero voto confirmetur (Cfr. Wernz, Ius Decretalium, II, 19G.) Estnc titulus immediatus obligationis votum an lex ecclesiastica : controversia ista Codice non solvitur. Sed votum negari nequit, ut lu­ culente ostendit Ballerini (Op. theol., t. 4, tr. 9, n. 235-240). Atque haec moraliter constant: a) positiva Ecclesiae lege, suscepturis subdiaconatum in Ecclesia, latina imponitur votum. Votum enim istud supponitur in C. Cum olim, 6, Do Clericis coniugatis (1. 3, t. 3) per verba : « Nos attendentes quod Orien­ talis Ecclesia votum castitatis non admisit » ; supponitur in c. un. Quod votum, Do voto, in 6 (1. 3, t. 15) quo votum dicitur sollemnizari per susceptionem ordinis sacri ; et formaliter docetur in C. Inter praeteritos, 3 dec. 1749, § 41, Benedicti XTV. Sine voto praeterea explicari nequit quomodo clericus in sacris per luxuriam mero internam sacrilegii reus fiat : quod tamen communiter traditur ; b) hi quoquo qui castitatem vovero noluerint, castitatem vi legis ecclesiasticae, ex religione observare debent, ita ut peccata contraria sint sacrilegia. Quia tamen tunc solo ecclesiasticae legis titulo obligan­ OBLIGATIO CASTITATIS 31 tur, internae culpae reatu sacrilegii imrnunes fuerint. Sed clerici isti gravi et perpetua obligatione tenentur mutandi hanc voluntatem et emittendi votum. c) null itas matrimonii attentati a clerico in sacris immediate profi­ ciscitur a lege ecclesiastica quae voluit ut ordo sacer esset impedimentum dirimens et ideo votum annexum sollemnizavit. N. 13. — Ut clericus ipso voto ligetur, sufficit ut ordinem sacrum re­ cipere voluerit cum oneribus quae ab Ecclesia ordinationi annexa sunt, licet necessitatem voti fortasse ignoraverit. Nullatenus itaque voto es­ sentiale est ut, audita episcopi ordinantis invitatione, ordinandus phy­ sice consueto passu accesserit. 3. « Coniugatus qui sine dispensatione apostolica ordines maiores, licet bona fide, suscepit, ab eorundem ordinum exerci­ tio prohibetur ». Itaque coniugato qui ordinem sacrum susci­ pere cupiat dispensatione S. Sedis opus est. 31. — Clerico qui metu gravi coactus ordinem sacrum su­ sceperit, Ecclesia obligationem castitatis vel officii divini reci­ tandi non imponit. Quare c. 214 iubet ut clericus iste ad statum laicalein per indicem redigatur, sine ulla obligatione sive casti­ tatis sive officii divini. Excipe si, remoto metu, ordinationem suam ratam habuerit. Ra­ tihabitio autem potest esse expressa vel tacita, per ordinis exercitium in his adiunctis factam ut rationabiliter continere videatur voluntatem se subiciendi obligationibus clericalibus. Quare agenti coram indice ambo haec probanda erunt : coactio et defectus ratihabitionis (c. 214). Die autem cuius ordinatio al>cui vi exteriori tribuenda sit, si graves rationes accedant, non est necessario omni spe destitutus obtinendi dis­ pensationem ab obligationibus, etiam si incompleta tantum sit probatio gravis metus vel defectus ratihabitionis. 32. — Cum obligatione servandae castitatis conectitur gra­ vis quaestio de sanctitate requisita ut (piis possit tuta conscientia ad ordines sacros admitti vel ad eos ascendere. Ordine dicemus de officio Praelati fori exterioris, qui candi­ datum admittit; de obligatione candidati qui sacram ordinatio­ nem postulet ; demum de officio et prudenti agendi ratione confeesarii qui candidatum sacramentaliter naenitentem audiat. I. De Officio Praelati. Ipse Apostolus, Tim. 5, 22, iam id commendabat : « Manus cito nemini imposueris, neque communi­ [30-32.) 32 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill caveris peccatis alienis ». C.e Nullus, 2, J). 24 ; Trid. s. XXIII Ref. c. 5 ss. episcopi mores clericorum diligenter investigare et probare iubentur. S. Th., Suppl., q. 36, art. 4 ad 3 postulat in ordinante certitudinem de promovendorum qualitate ; idem 2, 2, q. 189, art. 1 ad 3 haec scribit : « Ordines sacri praeexigunt sanctitatem... unde pondus ordinum imponendum est parietibus iam per sanctitatem desiccatis ab humore vitiorum ». Similia tradit Ben. XIV, C.c Obi primum, 3 dec. 1740, qui inculcat quoque haec C. Lateranensis IV (1215), c. 27 : « Sanctius est in ordinatione, maxime sacerdotum, paucos bonos quam multos malos habere ministros » (Verba citantur c. Cum sit, 14, De ae­ tate et qualitate praeficiendorum [I, 14]). Quare, non tantum repellere possunt candidatos quos oc­ culte indignos noverint, sed fortes esse debent in auferenda veste clericali iis quos constat dioecesi non satis utiles fore, et in ordi­ nibus differendis iis qui vitium etiam occultum nondum satis emendaverint, nisi, attenta quantitate et qualitate delicti et emendationis spe, necessitas aut utilitas Ecclesiae suae, cui ipsis cavendum est, maiorem indulgentiam postulaverit (Cfr. S. Alph., 1. 6, n. 67 et 803). II. De Candidatis. Ipse candidatus qui conscius non est se posse sine nimia difficultate omne scandalum vitare et, ut mi­ nimum dicamus, habitualiter castitatem perfectam observare, graviter peccat si, antequam sit fortior factus, sacram ordi­ nationem postulaverit. Ratio est quia sanctitas interior et exterior partira per se, partira ex positiva Ecclesiae voluntate, ad obligationem status eorum qui in sacris ordinibus sunt pertinere dicenda est. lamvero perpetua lex naturalis vetat ne statum suscipias, nisi te moraliter idoneum noveris ad eius obligationes implendas. Haec autem eo fortius tenent, quod de sublimiore statu agitur et quod per­ fecta probitas ministrorum Ecclesiae ad fidem et mores sive con­ servanda sive restituenda vel dilatanda tantopere refert. Quod sanctitas vel eximia probitas inter obligationes status reponenda sit, non paucis textibus efficitur. Ipse iam Apostolus, 1 Tim. 3 diaconos vult « pudicos {σεμνούς), non bilingues, non multo vino deditos, non turpe lucrum sectantes, habentes my­ sterium fidei in conscientia pura. Et hi autem probentur primum, et sic ministrent, nullum crimen habentes ». C. A multis, 9, De REQUISITA SANCTITAS 33 aetate et qualitate ordinandorum (I, 11): « Erubescant impii et intellegant iudicio Spiritus S. eos qui in sacris ordinibus, pre­ sbyteratu, diaconatu, subdiaconatu sunt positi, si caste non vi­ xerint, excludendos ab omni eorundem graduum dignitate ». Decr. Urbani II : « Nemo ad sacrum ordinem permittatur ac­ cedere, nisi aut virgo aut probatae castitatis exsistat ». C. Trid., s. XXIII c. .13 Ref. « Subdiaconi et diaconi ordinentur, habentes bonum testimonium et in minoribus ordinibus probati... qui spe­ rent, Deo auctore, se continere posse ». Perfecta conversio a mo­ ribus ipsa hortatione Pontificalis R. ad subdiaconos inculcatur : « Si usque nunc fuistis ebrii, amodo sobrii ; si usque nunc inho­ nesti, amodo casti ». III. De confessariis. 1. Instar corollarii, haec regula, non ut universalis sed ut generalis proponi potest, ut ante sacram or­ dinationem sufficiens probatio virtutis exigatur, ac proin virtu­ tis proposita acquisito iam habitu castitatis confirmata sint. Cum enim ab initio caste sit in ordine sacro vivendum, et sensus communis hominum non aliam plerumque reperiat capaci­ tatis demonstrationem quam experimentum, qui acquisito casti­ tatis habitu caret, temerarie tantum castitatem perfectam profiteri possit, quod nefas est. Cfr. S. Alphonsi Dissertat. Utrum sit Ele­ ganda absolutio clerico habituate in peccatis lasciviae occultis, qui velit ad sacros ordines ascendere, sine praecedenti experimento conti­ nentiae. « Mutationes huiusmodi ex habitu pravo in bonum contra­ rium ordinarie contingere non statim, sed paulatim, post mul­ tiplices pugnas (nisi extraordinaria immutatio cordis per gratiam Dei peculiarem contingat ), ipsa experientia, ut iam monuimus, satis ostendit ; et qui pronitatem cordis humani ad malum no­ vit, non dubitat de hac re. Quamvis enim homo sit liber, haec est tamen eius ordinaria ratio agendi ut libere eligat quod ei ma­ gis placet ; et quamvis minima gratia per se valeat cuilibet ten­ tation! resistere, non solet habitua tus attrahentem gratiam sem­ per et penitus sequi ; nec solet Deus huiusmodi homines illico einendan*. sed paulatim per gradus ». Ita ad rem Ball. Palm., t. 2, tr. 9, n. 231, quos tamen minus probamus quando eum S. Alph. et non paucis aliis allegant pericula multorum pecca­ torum quae graviora sint, et exclusionem matrimonii seu status qui remedium concupiscentiae afferat. Pericula enim ista et pec­ cata non paucis commodis spiritualibus melioris status compen3 [32.] 34 LIBER I, TRACT. 1, TIT. I, CAP. I il santur. Cfr. Lugo (Resp. mor., 1.1, Dub. 18). Neque omnes matri­ monio iuvantur. Sed requisita status directe invocanda sunt. Neque, ut apparet, specialem qnandam legem appellamus qua Ecclesia praeviam probationem exigeret. Talis enim lex non exsistit. Ipsa citata Pontificalis verba supponunt fieri posse ut quis a vita peccaminosa ad ordines sacros statim ascendat. Ve­ rum innitimur in obligatione naturali, quae requisita ad statum clericalem consequitur. 2. Quo maius est periculum relapsus et scandali ; quo mi­ nor est reliqua aptitude et qualitas candidati ; quo facilius ab amplectendo statu sacerdotali recedere potest, eo firmius supe­ rior regula tenenda est. lamvero propensio ad sodomiam periculum relapsus et scan­ dali gravius creat quam propensio ad fornicationem ; et haec periculosior est quam lapsus solitarius ; facilius autem recedere potest qui vestem clericalem nondum induit, qui alia media sustentationis possidet, quam qui studet theologiae, qui proxi­ mus est ordinationi sacrae, vel iam ordinem sacrum suscepit, vel pauper est: quippe qui omnes extra statum clericalem fere inopes sint consilii. Contra, extraordinaria signa poenitentiae et conversionis, praesertim cum saecularis vita primum deponitur, etiam sine praevia experientia sufficientem securitatem dare possunt (Cfr. S. Alph., diss. cit.). 3. Cum propter propensionem nativam vel acquisitam fra­ gilitatem futuri praevidentur lapsus, quamvis extra proprie dic­ tam consuetudinem, vita clericalis regulariter dissuadenda est. Etenim manca Ista et interrupta castitas cum optatis Ecclesiae minime congruit ; in eo qui votum fecit et nobiliorem statum amplexus est solet deprimere animum : unde homo minus vali­ dus redditur ad actionem ; sacerdoti facile parat occasiones fu­ nestorum sacrilegiorum vel missarum celebratarum sine sacra, mentali reconciliatione cum Deo : quod reverentiam et aestima­ tionem minuit SS. Eucharistiae. Nonne praestat ferventem esse laicum, quam languidum sacerdotem ! 1. Ex istis principiis prudenter libratis, Conjessarius suam agendi rationem ad singulos casus aptabit. Verum iam ipse Ben. XIV, De Synodo, 1. XI, e. 2, n. 18, docuit «nullam suppetere genera­ lem regulam quae in huiusmodi casibus ab eo (Directore) adhiberi valeat. Quare non aliud consilium eidem praeberi posse» cense- REQUISITA SANCTITAS i ' 35 mus quam ut omnia personae, rerum et casuum adiuncta di­ ligenter inspicia!- et mature perpendat ; meminerit etiam sibi non modo indicis sed et medici partes impositas esse ». Ei qui tepidam vitam cum vera habitudine peccati coniungit, vel qui scandalose peccaturus esse probabiliter praevidetur, ascensum ad ordines sacros etiam negata absolutione confessa­ rius vetabit. Si accidentales praevidentur culpae non scandalosae. ascensum generatim non suadebit, quamvis illum tunc prohibere stricte non possit. Immo, nisi culpae omnino rarae videantur futurae et dotibus sacerdotis redimantur, paenitentem ab ascensu potius avertet. Nec nimis fidet etiam quorundam mensium experientia, si post ingressum in seminarium consuetudo abrupta non fuit. Fit enim ut ex propinquae ordinationis cupidine animus faciat extraordinarios conatus quos post ordinationem non diu feret, ita ut mala consuetudo postea reviviscat. In suis consiliis haec confessarius recolat : a) crudelem fa­ cile evadere erga Ecclesiam eum qui in hac re nimis benignum se exhibeat erga privatum virum ; b) fructum maioris experientiae plerosque adducere ut magis in severitatem propendeant. Practicam autem quasi perplexitatem gignere solet: a) sors saepe temporaliter misera et spiritualité!· periculosa cui invenis extra seminarium opponitur ; b) instans susceptio ordinis sacri, maxime sacerdotii, ita ut candidatus qui tunc mutet consilium, aliquam notam vix elingere queat. Ei tamen qui magis definitas indicationes cupierit, hae tradi posse videntur de modo quo Confessarius in Seminario munus suum explere possit. Ut autem recte observat Lehmkuhl, II, 760, « gravissimi mo­ menti est in seminario munus tum directoris tum confessarii, ut ma­ ture alumnos dirigant, eorum animos efforment, defectum aptitudinis aperiant ». Itaque : a) cum iuvene laico videat quid propositum vitae sacer­ dotalis efficiat. Si parum, consuetudinarium ab ingressu in seminarium avertat. Facilius favere possit ingressui in religionem, si vocatio aliunde seria appareat et propensio libidinosa non sit in ipsa corporis temperie radicata. Sunt enim qui ipso consilio abrumpendi peccata moventur ad vitam religiosam amplectendam. Bona emendationis spes tali cogita­ tione fundatur; — b) seminaristae confessarius habitualis prius remedia proponat, moneat de consectariis, minetur ; in altero vel summum ter­ tio anno, nisi consuetudo victa demonstretur, discessum exigat; c) reli­ gioso, post tentatam frustra medicinam, iam ante theologiam, confessarius clare manifestet difficultatem quae sacris ordinibus suscipiendis [32.) :w LI BE ί€ I, ΤΚΛΟΤ I, TIT. I, CAP. Ill obstabit, ut ips., cum prudentibus viris, quales moderator spiritus Superior religiosus, mature doliborct quid rnolius do sua sorte statuen­ dum sit utrum fides et mores satis in vita sacculari in tuto esso vi­ deantur ut pro hac sit honeste optandum, an manere in religione sim· ordinibus sacris magus ipsi expediat.. Cum religioso in theologia agendum est sicut cum séminariste. Extraordinarius confessarius, paenitentis in limine diaconatus vel sacerdotii discessum urgeat : ne exigat, nisi propensio fuerit ad peccata plusquam hebdomadaria, •I» vel ad peccata scandalosa. N.B. — Habitus vitii solitarii apud alios in aliqua occasione de repente et plene cessat ; apud alios paulatim veluti enecatur. Fructus ergo patientiae esse interdum potest ut gradatim ad mo­ ralem sanitatem perducat. Corollarium. ΓΓ Prudens delectus seminaristarum maximi esse momenti perspicitur. Nemini patere debet seminarium, cuius ingressus non fuerit plene liber, vere motivis super naturalibus innixus ; cuius temperios nimis ad venerem propensa videatur. Haec itaque sedulo in candidatis examinanda sunt. Supernaturalia motiva ex interrogatione cognoscentur. Liberam om­ nino esse status electionem partira ex interrogatione, partira ex adiunctis perspicietur. Duo huic libertati officere possunt: si parentes exiguae condicionis magnopere optarint ut filius statum ecclesiasticum amplectatur ; maxime si laboriose et parce vixerunt ut filio copiam studiorum humaniorum facerent ; si filius pecunia aliena vel in collegio ecclesiastico (schola apostolica, parvo noviciatu) gratis institutus fuerit. Quare, quamvis quidam hac facilitate abuti possint, omnibus perpensis, oppor­ tunum duxerim ut directores huiusmodi collegii eos qui parum ferventes conspiciantur invent in honesto statu saeculari sibi procurando. Minus sane detrimentum ex aliquorum fictione et fraude religio capiet, quam ex moraliter coacto ingressu eorum qui seminarium vel noviciatum intrant quia omnem aliam viam sibi interceptam noverint. Libidinosa demum propensio a peritis me­ dicis dignosci potest. Quocirca si ex physica candidati specie ve' ex sua origine tale quid timeatur, examen medicum postuletur. Et quid impedit quin adolescens rogetur, immo iubeatur, cuidam probatissimo sacerdoti patefacere secreto, si quas difficultates in servanda castitate experiatur ? Utilitas est communis candidati et dioecesis ; infamiae periculum nullum est. Et qui nolit rem aperire optionem habet non postulandi ingressum. OBLIGATIO HORARI.M CANONICARUM II. — be horia canonicis. 33. — 1. Notiones praeviae. Officium divinum vocatur co H plexus cantuum, orationum et lectionum quo Deo in Ecclesia cultus publicus seu liturgi eus cottidie tribuitur (Cfr. alibi dicta de cultus liturgi ei natura et modis). Cursus fuit etiam nomen tam totius officii quam singularum horarum. 2. Distinguitur celebratio choralis, eaque sollemnis vel non solle­ mnis, et celebratio privata unius vel plurium. Eadem sunt utriusque celebrationis materia < t ordo; rubricae autem officii nonnisi ex chorah celebratione probe; intelleguntur. Si excipias tertiam, quando cum missa pontificali conectitur, horae minores et completorium numquam sol­ lemniter celebrantur. II. Historica officii e.volntio. Cfr. Appendicem I. 34. — III. Officii obligatio. 1. In c. 135 primam legem scriptam habemus quae cotidianam horarum canonicarum recitationem clericis maiorum ordinum formaliter imponit. Huius obligationis progressus ita circiter describi potest. Officii obligatio primo fuit aliquatenus omnium fidelium. Necessitas pro cle­ ricis ministrandi ad horas quibus fideles assistebant, proprium illis ti­ tulum obligationis creavit, consuetudine ortum et variis decretis conci­ liorum vel synodorum sancitum. Obligatio igitur primum restricta erat ad vesperas et laudes cotidianas, afficiebat autem clericos tam maiorum quam minorum ordinum, quorum ministerium necessarium erat. Post­ quam fideles cotidiana officia deseruerunt, obligatio tamen remansit clericis atque ad cetera quoquo officia extensa est, ita ut a choro impe­ ditus clericus privata recitatione obligaretur. Demum principium obli­ gationis, quod prius erat munus ministrandi, evasit ipse sacer ordo. Monachi initio nulla speciali obligatione astricti fuisse videntur. Sed cum perfectissimam observationem profiterentur vitae christianae, assidui crant in oratione communi ; postea tamen cum o vita cocaobitica ortum est proprium inter monachos orationis institutum idqut ipsis illorum regulis confirmatum, in partem publicae orationis mini sterii ab Ecclesia admissi sunt, praecipue in ipso eius capite seu in Urbe Romana. 2. Obligatio beneficiariorum c. 1475 memoratur et sancitur. 3. Choralis obligatio capituli c. 413 et 41 *1 promulgatur. [33 34 J 38 LIBER I, TRACT. I, TIT. ], CAP. Ill 4. Obligatio sive chori sive offici divini non iam inter com­ munes religiosorum obligationes memoratur. Quid autem prae­ standum habeant religiones quibus est chori obligatio, c. 610 explicatur. Ne argumentum recantare debeamus, obligationes clerico­ rum qui sunt in sacris, canonicorum et plurium religiosorum si­ mul exponemus. Prius de privata et solitaria horarum recitatione, dein de recitatione cum socio et de obligatione chori agemus. A. De PRIVATA ET SOLITARIA HORARUM CANONICARUM RECITATIONE. 35. — Personae obligatae sunt : 1. Omnes clerici in maioribus ordinibus constituti, nisi ad statum laicalem legitime redacti sint. Immediatus obligationis titulus est ordo sacer ; quare initium obligationis est a momento recepti sub diaconatus, ita ut clericus recitare debeat horas re­ spondentes isti momento, non autem eas quae tempore sunt priores. Hora autem prima respondet horae sextae matutinae ; tertia, horae nonae; sexta, meridiei. Potestne ordinandus legi satisfacere, recitando, ante ordinationem, partem quam recepto ordine sacro recitare debebit ? Id affirmandum videtur, quia, quamvis nondum nomine Ecclesiae officium recitet (hoc obiciunt patroni sententiae severioris, probabilis) ordinandus offert anticipatam solutionem quam Ecclesia acceptare censetur, praesertim cum ordinatio saepe ita protrahatur ut hora dilata suo tempore recitari nequeat. Hodie, ubi recitatio privata officii a chorali multo magis separatur, non iam probabilis videtur opinio Lacroix, Theol. mor., 1. 4, n. 1187, quae obligabat ordinatum subdiaconatum ad recitandam horam quae time in choro dicenda esset. Quare ordinatum hora undecima, ipse ad solas vesperas obligabat, cum hora undecima omnes parvae horae iam in choro persolutae esse consueverint. Iam S. Alpii, 1. 4, n. 140, sententiam ve­ riorem vocabat quam supra exposuimus ; 2. Omnes beneficiarii, non legitime impediti. Hi a die ac­ ceptae possessionis beneficii tenentur, si fructus percipiant vel percepturi sint. Quare integrum diei officium recitare debent. Qui isti obligationi non satisfecerit fructus pro rata omis­ sione non facit suos, « eosque fabricae ecclesiae, aut seminario dioecesano tradat vel in pauperes eroget » (c. 1475, § 2). i XM OBLIGATIO HOR.ARf M < ANONH ARI M 39 Itaque, Ecclesia obligat ex iustitia (1) beneficiarium qui cum culpa gravi horas canonicas omiserit ut fructus pro rata restituat. Triplex au­ tem restitutionis modus ei permittitur. Constitutione Exproximo, 22sept. 1571, S. Pius V istud « pro rata omissionis » ita declaravit, ut qui uno die integrum officium omiserit, restituendos habeat omnes fructus isti diei respondentes, i. e. 365. partem annui redditus ; qui autem solum matutinum cum laudibus, mediam partem fructuum unius diei ; qui reliquas horas, etiam mediam partem ; qui vero unam ex illis, duodeci­ mam partem eiusdem summae. (Cfr. Epitome, J. C., II, 800.) Ex ipsis verbis C. Supernae dispositionis, Leonis X, inC. Latera­ nensi, § 38 et recepta interpretatione, fructus primo semestri percepti condonantur. Et quamvis graviter peceaArerit, beneficiarius qui altera die omissum ofliciurn supplet, a restitutione probabiliter excusatur (Salmantic. et alii). Ceterum secundum communem sententiam, non omnes fructus debet qui propter alia quoque onera fructus beneficii percipiat. Quocirca, propter omissum totum officium, episcopi et parochi non censentur ultra tertiam, vel quartam, immo probabiliter quintam fructuum partem restituere debere ; canonici, non ultra dimidiam, immo quartam partem ; cappellani, non ultra dimidiam vel tertiam partem (Cfr. S. Alph., 1. 3, n. 673 ; 1. 4, n. 415. Epitome I. C. II, S00). Denique, cum hodie beneficia etiam curata adeo tenuia esse soleant ut vix sustentationi bénéficiât! sufficiant, nec prohibeatur beneficiarius neglegens servare qua pauper quod qua culpandus amis i it, fere nun­ quam hodie huic poenae locus erit (Cfr. Palmieri, Op. th., t. 4, tr. 9, n. 342). 3. Sollemniter professi in religionibus in quibus est chori obligatio (c. 610). Perspicuis his verbis: 1) propter multa Instituta reccntiora quae sino choro approbata sunt, nulla iam est communis religiosis officii divini obligatio; 2) sollemniter professi religionum in quibus est obli­ gatio chori, privata officii recitatione tenentur si, choro destinati, a choro abfuerunt. Itaque de gravi eorum obligatione non iam hodie quaestio moveri potest (De controversia ante Codicem, cfr. Palm., Op. thcol., t. 2, tr. 9, n. 333. 334); 3) non tonentur, nisi fortasse ex propriis Constitutionibus, simpliciter professi, vel moniales quae vota sollemnia iam non habent, quamvis ad Instituta cum votis sollemnibus pertineant (cfr. reap. S. Paenit., 24 nov. 1852). (1) o’Annih., tamen III, 65, potius quam ex Iustitia, putat restitutionem illam deberi jxjr rnoduin poenae conventionalia. (35.] 40 LIRER J, TRACT. I, TJT. 1, CAP. Ill Atque otiam ubi habent vota sollemnia, Moniales a Visitatione et si quae aliae solum officium B. Μ. V. recitaro debent, levi tantum obli­ gatione teneri censentur. Professi a momento professionis sicut ordinati ab ordina­ tione tenentur. 36. — Unica breviarii recitatione satisfacit huic obligationi cum ille qui plura beneficia habet, tum ille qui pluribus titulis, v. g. qua subdiaconus et professus, tenetur. Atque omissio istius officii censetur unicum esse peccatum contra religionem. Qui tamen beneficiarius fructus restituere nolit (cum illos debet) ac­ cusandum simul habeat peccatum contram iustitiam (Cfr. Palm., 1. c., n. 355). 37. — Substantia obligationis, haec est ut horae canonicae integrae cotidie recitentur « secundum proprios et probatos liturgicos libros » (c 135). Probati libri liturgici sunt Breviarum Romanum, a S. Pio V reformatum cum novo psalterii ordine a Pio X inducto et ad valorem praescripto, C.e Divino afflatu, 1 nov. 1911 (A. A. S., 3, 633; Per., t. 6, p. 125). Ecclesiae tamen vel religiones quae a. 1568 utebantur alio breviario approbato ex consuetudine saltem bis centenaria, istud servare potue­ runt. Si tamen facultate utantur sumendi breviarium romanum, iam ad suum pristinum redire prohibentur. Obligatio recitandi breviarium includit obligationem istud habendi quale est impositum, ac proin comparandi sibi nova officia approbata. Mens tamen S. Sedis non est obligandi ad assumendas novas vel reformatas officii lectiones, clericos qui se­ cundum editionem iam exsistentem breviarium recitant (S. R. 0., 14 dec. 1883). Proprii libri liturgici adhibendi sunt. Quare non satisfecerit qui solus vel cum socio officium alius breviarii nimis a suo diver­ sum recitaverit. (Cfr. 8’. R. C., 27 ian. 1899; Decr. auth., n. 4011). Alii tamen aliter sentiunt (S. Alpil. n. 161; Ferreres, TT, n. 85). 38. — Praeter consuetum officium, recitandae sunt, etiam privatim, litaniae Omnium Sanctorum in ipso festo S. Marci et in tribus Rogationum diebus. Litaniae istae pridie anticipari nequeunt. Hodie certa est haec obligatio recitationis privatae : OBMGATIO HORARUM CANONICARUM 41 Red minus certa est gravitas istius obligationis, propter verba minus severa rubricae : « Dicant illas litanias privatim ». Cfr. Palm., 1. c., n. 382. Ante reformationem Pu X, officium defunctorum, quod nunc est proprium istius diei officium, addi debebat in die commemorationis omnium defunctorum ad officium de octava omnium sanctorum. 39. — Modus recitationis. Praescribitur : 1. Recitatio vocalis. Ad substantiam pertinet, ut voces for­ mentur, quod quendam flatum saltem tenuissimum supponit: vox per se audibilis est. Verum qui conscius sibi est se per organa propria (linguam, labia) formare syllabas, nec mere gut­ ture quempiam motum ciere, aut industriose flatum supprimere, vocalem recitationem efficit. Quocirca quaestio utrum necne requiratur ut quis per se possit se audire, omitti potest et melius omittitur, utpote scrupulosa (Cfr. Ball. Palm.. 1. c., n. 394-396). 2. Recitatio integra « sine syncopa et abbreviatione veborrurn et syllabarum », et sine praecipitatione. Defectus in bac re, cum ultimas verborum syllabas afficere soleai, plerumque erit venialis : namque id omnem significationem non tollit. Excusari quis poterit balbutie et etiam consuetudine quae, in initio reprehensibilis, actu evasit invincibilis, modo ad earn deponendam co­ natus adhibeantur. Et quia ipsa anxietas rectam pronuntiationem im­ pedire potest, praestat interdum dispensationem impetrare donec sa­ natio cum paco obtenta sit ; 3. Recitatio devota. Ideo requiritur intentio colendi Deum per recitationem. Namque actus religionis praecipitur, cui talis intentio essentialis est. Intentio autem ea nullum postulat formu­ lae, usum ; et adest reipsa, statim ac breviarium sumas ad soli­ tum pensum persolvendum. Requirunt, quoque omnes attentionem quam extei nam vocant, et quae huc spectat ut excludantur exteriores actiones quae cum interiore attentione componi nequeunt. Haec postulatur c. Dolentes, 9, De celebratione missarum (III, 41). Sufficiens quoque diligentia per se postulatur ut accurata recitatio fiat. Attentionem quam internam vocant distinguunt superfi­ cialem seu ad rectam pronuntiationem ; litteralem, seu ad signi­ ficationem verborum, spiritualem seu ad Deum vel res divinas. Et quamvis haec notio, quae est actuum voluntatis, ad actus [36-39.] 42 LiBER I, TRACT. 1, TIT. I, CAP. HI intellectus parurn conveniat, nihilominus distinguunt praeterea attentionem formalem, quae re vera adest, et virlualem, quae in aestimatione morali adesse censetur, quia voluntas attendendi non fuit retractata. Non paucae controversiae fuerunt de necessitate attentionis dictae interioris. Verum, si res propius consideretur, sicut attentio externa definitur exclusione actionum exteriorum quae mentem occupa­ rent, sic attentio interna definitur exclusa evagatione mentis alio moraliter divertentis. Iam vero, cum ex professo orare intendimus, reverentia Deo debita post ulat ut moraliter toti Deo nos sistamus praesentes. Quare voluntaria mentis distractio leviter saltem peccaminosa est. Irreverentia tamen ista essentiam orationis non tollit : ad hanc satis est ut ex intentione colendi Deum verba eius laudem con­ tinentia vel Eum deprecantia adhibeas (Cfr. Lugo, Eue/ι. d. 22), n. 15 ss. Nullum autem argumentum probat plus ab Ecclesia pra­ ecipi. Iinmo nunc, cum c. 135, nihil addendo, mere recitationem integram horarum canonicarum praecipiat, ipsa probabilitas a sen­ tentia severiore iam abesse nobis videtur. Nec substantiae obligationis necessario deest, qui horas reci­ tat in statu peccati mortalis ; immo cum actuali complacentia in peccato vel voluntate peccandi : potest enim voluntas orandi et laudandi Deum cum praesenti affectu ad alius generis pecca­ tum consistere (Cfr. Palm., 1. c., n. 429). — Venialis tamen irr­ everentia in posteriore casu committitur ; 4. Becitatio continuata, ita saltem ut singulae horae uno tractu moraliter continuo recitentur, nisi insta causa obstet. Cul­ panda tamen interruptio venialem culpam non excedit, et quod dictum est non debet repeti ; singuli enim versus psalmorum completam significationem habent et per intentionem absolvendi horam satis inter se conjunguntur (S. Alph., 1. 4, n. 168). Matutinum autem a laudibus separari potest ; nec peccare vide­ tur qui tres horas inter singulos nocturnos interponit, cum plurcs dicant (immerito tamen) hunc fuisse morem antiquum. Instas causas horam vel psalmum interrumpendi praebet omnis utilitas propria vel aliena quae incommode differretur, urba­ nitas, devotio, oboedientia praestanda, etc. (S. Alph.,1. 4, n. 168.) Pius sacerdos, ut patet, ipsas interruptionum occasiones vitare studebit ; OBLIGATIO HORARUM CANONICARUM 43 5. Recitatio ordinata, ita ut suo ordine recites : a) Officia singula ; b) Singulas horas ; c) Singulas horarum partes. Attamen : Ad a) Substitutio alterius officii ex breviario romano per se venialis est ; et ex causa rationabili v. g. ad recitandum cum socio eiusdem ritus, vel propter iter faciendum mutatio Licita erit. Grave tamen fuerit officium eligere quod simul esset notabi­ liter brevius et ritus plane diversi, ut si in die Palmarum recites officium Paschae (Cfr. prop. 34 inter reprobatas ut minimum tanquam scandalosas ab Alexandro VII. Benzinger, n. 1134). Gravis pariter fuerit difformitas ac proin culpa, si toto anno pro lubitu idem recitares. Qui ex errore unum officium pro altero recitaverit, obliga­ tioni satisfacit. Quod si fuerit notabiliter brevius, suadenda est aequa compensatio ex psalmis officii omissi ; stricte tamen imponi nequit cum, in ista additione, forma breviarii non servetur (Cfr. Palm., Op theol., t. 4, tr. 9, n. 283-290). Si inter orandum errorem adverteris, optionem habes vel per­ gendi, ad servandam unitatem, vel mutandi, ut magis concordes cum praecepto Ecclesiae. Haec ratio potior videtur, ita ut melius sit uti principio : « Error corrigitur ubi deprehenditur ». Pariter si de Sancto ante diem recitaveris, satius erit de eodem, adveniente die, iterum recitare, quam praetermissum officium res­ tituere. Conclusions istae hoc secuiii allerunt corollarium, ut ei cui deest officium proprium alicuius sancti, recitandum sit officium commune sanctorum eiusdem classis, quo deficiente, sumendum erit aliud officium quod ex breviario proprio (non ex breviario alte­ rius ritus) habeas. Ad b) Venialis est mutatio ordinis inter horas ; et faciliori causa quam mutatio officii excusatur. Sed qui bis eandem horam recitaverit, nulla alia recitanda excusatur, quia, aliter agendo, formam praescriptam corrumperet. Rectus ordo quoque postulat ut, nisi causa insta excuset, officium diei absolvas ante quam officium diei sequentis incipias. Quare recentissimae formulae S. C. P. F. hoc modo anticipatio­ nem concedunt : « Ut, expleto divino officio diei, legitima concur­ rente causa, privatim recitari possit matutinum cum laudibus diei sequentis, statim post meridiem ». Minime tamen reprehendendus videtur qui post anticipa­ tam Matutini recitationem, ex devotione, ut recitatio magis [39.] 44 LIBER I, TRACT. I, TIT. I. CAT. Ill cum natura istius horae congruat, Completorium diei ad vesper­ tinum tempus differat. In qua sententia opinione officialium 8. Ri­ tuum Congregationis confirmati sumus. Ad c·) Nec gravo per se censetur ut iu eadem hora ordinem partium invertas ; ut v. g., si dilatio incommoda fuerit, omnes psalmos horae matutinae recites, et dein lectiones quae praesto non erant. Hic tamen cavendum est ne formam nimis mutes (Cfr. S. Alph., 1. 4, n. 170 et Palm., 1. c., n. 404). 6. Recitatio tempestiva. Hic distinguere iuvat primariam, secundariam et privilegiatam temporis definitionem. Primaria sub gravi observanda est, et tenet etiamsi secundaria observari nequeat, fere sicut obligatio communionis annuae manet ei qui tempore paschali communicare impeditur. Primaria ista defini­ tione, officium unius diei est int ra 24 horas a media nocte ad me­ diam noctem recitandum, seu est onus diei. Secundaria definitio levem inducit obligationem quae ob rationabilem causam cessat. Hac definitione, matutinum cum laudibus et duae priores parvae horae sunt ante meridiem recitanda ; sexta et nona possunt ante vel post meridiem persolvi ; pomeridianum tempus assigna­ tur vesperis et completorio. Intra quadragesimam tamen (i. e. a sabbato ante primam dominicam), excepta die dominica, ves­ perae, ex rubrica quae non obligat sub peccato, recitantur ante prandium, ab hora circiter undecima. Itaque qui praevidit se impeditum iri post prandium, vesperas et completorium mane et tamquam tempore suo horas istas recitare potest et debet. Cfr. Arendt : « Se sia probabile V opinione che libera il chierico in sacris daliobbligo di anticipare nel mattino le ore canoniclu· vespertine, quando précéda essere assolutamente impedito dal recitarle nel pomeriggio ». (Monitore, 1916, fasc. VI-VII.) Extrinseca tamen probabilitas opinionis benignioris, quae ab obliga­ tione tunc anticipandi excusat, neganda non est (Cfr. Ball. Palm., 1. c., n. 370 ; Lehmk., II, 795, s.). Definitione demum temporis quae pricilegiata perhibetur, matutinum, laudibus inclusis, pridie anticipari potest. Quod, contra atque existimabat Palmieri, Op. theol., t. IV, tr. 9, in nota subiecta numero 415, nullatenus tribuendum est regulari reci­ tationi duarum partium Matutini in prioribus vigiliis noctis. Matuti­ num enim omne, otium quando 18 psalmos complectebatur, post me­ diam noctem regulariter recitandum erat, ita ut ad ortum solis Laudes (quae proprie hora matutina vocabantur) absolverentur. Quod ipsum OBLIGATIO HORARUM CANONICARUM 45 Invitatorium Quadragesimae nobis testatur : « Non sit vobis vanum ante lucem surgere. Res hoc altero modo nobis explicanda videtur. Tn prisca aetate, cum diem nocti potius opponerent, initium diei a media nocte ducere non solebant. Quare nox s-itis indifferenter ad alterutram dierum inter quas interponebatur ascribi poterat. ludaei autem a vespere Feriae sextae sabbatum inchoatum reputabant. Cum ergo Matutinum nocturno tempore recitari deberet, potius quam ante lucem surgerent, magis commodum visum est, ac proin satis pronum fuit, obligationi psallendi Matutini, eodem nocturno tempore sed ante decubitum satisfacere. Praeterea, in festis duplicis officii, alterum ve­ spere, alterum ante lucem persolvebatur. Addas, quod, propter prae1 ica.rationes, omnes horae, excepto Completorio, anticipatae sunt. Sic anti­ cipandi Matutini consuetudo invaluit, quae perseveravit etiam postquam media nox existimata est initium diei 24 horarum. Laudes autem cum Matutino, cui immediate succedere consueverant, anticipatae sunt. Successivis ampliationibus huc deventum est ut. sublata per resp. 12 maii 1905 in Placentina (1) diuturna controversia, omnibus simpliciter liceret ab hora 2a Matutinum inchoare. Exinde S. C. 11. satis facile concedit facultatem inchoandi ab hora prima ; immo anticipatio ab hora prima instar privilegii permittitur sacerdotibus variarum sodalitatum; ab h. 12a a Le­ gatis R. P. singulis clericis et religiosis concedi potest; eadem in facultatibus Prop. Fid. continetur. Praevisio vero impedimenti neminem cogit uti facultate anticipandi pridie Matutinum. Sic saltem probatissimus usus facultatem interpretatus est. Nam, postquam sabbatum totum a dominica separatum est, anticipatio pridie facta non potuit iam esse nisi privilegium quo quisque uti poterat, nemo autem debebat. Ut iam alibi dictum est (Theol. fund., η. 3T1) ex pressa c. 33 concessione, in privata horarum recitatione optio datur temporis localis, veri aut medii, et temporis legalis, sive regionalis sive extraordinarii. Matutinum cum laudibus ex rubrica ante sacrum recitari debet. Excipitur nox Nativitatis Domini, in qua laudes post primam Missam etiam in choro recitantur. Quamvis alii sub (1) Annuo 1905 ad Dub. 1 « Utrum in privata rcoitationc, Matutinum pro insequenti dio incipi posait hora secunda pomeridiana, aut standum sit tabellae di­ rectorii dioeccsani, omni tempore t a S. R. C, responderat: « Consulantur probati Auctores» (Cfr. Per., 107); sed in editione authentica n. 4138. responsum his aliis verbis redditum est: affirmative ad primam partem, negativo ad secundam (Ctr. Per., 7, 80. Controversiam do hora 2* videels apud Ball. Palm., L e., n. 407-416). i 39 ! 46 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. Ill gravi alii sub levi peccato hanc rubricam urgeant, cb' obligatione sub peccato non constat (Cfr. Ball. Palm., 1. c., n. 405. 406). Et cum hodie officium privatum minore nexu cum missa coniungatur (tam saepe debet sacerdos missam ab officio discrepantem legere) validiore argumento obligatio ista negari videtur. 40. — Gravitas obligationis. Obligatio recitandi horas cano­ nicas, omnium consensu, gravis est. Opinio, non quidem omnium (1), sed valde communis et auctoritate S. Alpiionst firmata, gravem aestimat omissionem cuiuslibet horae, etiam parvae, et, in hora longiore, quantitatis aliquanto maioris. Atque etiam post reformationem Psalterii • Pio X peractam, qua pleraeque horae parvae abbreviatae sunt, novimus severam istam sententiam solam S. C. S. Officii probari. Gravitas ista potissimum colligitur cx communi peritorum aesti­ matione et timoratorum usu : haec inter signa sunt quibus gravis obliga­ tio discernitur (2) « Nam argumentum intrinsecum, puto, difficile est re­ penti ». Sic Palmieri, Opus Theol., t. IV, tr. 9, n. 357. Ipse tamen hoc subiungit : omissione etiam unius parvae horae graviter laedi intentio­ nem Ecclesiae, ut omnes horae temporis diurni et nocturni ot sic omne tempus per obsequium certarum precum sit Deo dicatum. Gravis autem istius intentionis laesio gravem deformationem efficit. Cum lectiones non sint proprie precationes, augendam di­ cunt quantitatem ad grave peccatum requisitam. Quare omissio trium lectionum cum responsoriis aestimatur levis. Et quod de furtulis admittitur hic quoque valet. Si de sin­ gulis horis quidpiam detrahas, quantitas gravis augenda est (Cfr. Ball. Palm., 1. c., n. 358). Officium unius diei sub unum praeceptum cadit. Quare, nisi aliunde voluntates multiplicentur (per cessationem, interruptio­ nem) unum peccatum committit qui officium unius diei omisit. Qui vero una voluntate sibi copiam breviarii aufert verius, secundum principia de numerica peccatorum distinctione, unius peccati reus est (Cfr. I, n. 437). Contra, si statuerit se breviarium per plures dies omissurum esse, sed copiam servaverit illud recitandi, volunt tot esse peccata quot dies sunt quibus breviarium est omissum. Difficilem huius sententiae rationem reddere conati sumus, in Theol. fund., 1. c. (1) Cf. Dominicum Soto, De Juat, 1. 10, q. 5, art. c, consul. 4. e. (2) TheoL mor^ I, 233, p. 214. OBLIGATIO HORARUM CANONICARUM I ' 47 4L — Causae excusantes a recitatione breviarii sunt : 1. Impotentia ex carentia breviarii, caecitate, etc. Excipe tamen partes notabiles quas moraliter ex toto et secundum for­ mam obligatam, iam memoria teneas (Horas memoriter addiscendi nulla est obligatio). Pars notabilis fuerit hora quaedam, etiam parva, cuius solam orationem, capitulum vel hymnum ignores ·, integer Nocturnus Matutinae horae. Immo probabilius, non negata tamen probabilitate contrariae sententiae, si solas ignores lectiones, possis autem plures psalmos ordine Breviarii recitare, his teneris. Qui autem obligatus ad breviarium romanum, praesto non habeat nisi Benedictinum, vel Ambrosianum, ad hoc recitandum non tenetur. Obligatio enim est recitandi ex proprio libro liturgico; 2. Incommodum grave, quod v. g. pariunt caligantes oculi, magni scrupuli, morbus gravis, vel etiam levis sed coniunctus cum notabili gravedine capitis, virium lassitudine vel probabili huiusmodi magni incommodi periculo seu timore. In dubio de sufficienti infirmitate, stari potest indicio medici vel viri prudentis, praesertim Superioris, qui tunc, dispensando, omnem scrupulum auferre potest. Perseverante dubio post in­ quisitionem, non est obligatio recitandi. Et ne molestis anxieta­ tibus turbetur, probabiliter ad nihil tenetur infirmus qui certus se non posse totum officium recitare, dubitat de parte. Convalescentes quoque, per aliquot dies, indicio prudentum excusantur, etiamsi interea Missam celebrent, colloquia habeant. Nec si quis, recreationis gratia, per plures horas legere possit, officium iam certo recitare debet. Pro dispositione enim convalescentis, prius fortasse recreat dum alterum molestum et valde laborio­ sum esse potest. Incommodum grave etiam oriri potest ex periculo externo, v. g. flagrante persecutione, vel ex dedecore ordinis ecclesiastici, ut si in earcere ob causam infamantem, clericus se proderet in sacris. Qui socium facile habere et cum eo recitare possit, tali me­ dio quod primaevae institutioni valde consentaneum est, uti debet. Sed socius non est eum difficultate quaerendus ; nec est pretio conducendus : usus socii tunc foret medium extraordina­ rium ; 3. Gravior, praesertim repentina, occupatio, ut parandae lectionis, contionis ; praestantia opera caritatis, quae simul cum [40. 4L) 48 UBER I. TRACT. I, TIT. I, CAP. lit recitando breviario componere nequeas : ut si moraliter tota die occuperis confessionibus, voceris sub noctem apud moribundum, etc. Repentina, inquam, et accidentalis occupatio ; nam Bre­ viarii recitatio cum ordinariis negotiis componenda est, nisi ma­ lis quosdam labores dimittere vel petere dispensationem ; 4. Dispensatio, quam sine causa valide solus S. Pontifex concedit. Ordinarius loci ex iure communi dispensare nequit, sed consuetudo universalis, cui stari potest, permittit ut ad breve tempus (d’Annib., Ill, 153) iusta de causa dispenset, nisi maio­ rem facultatem obtinuerit. Casui urgenti, ex ipso Codice, provi­ dere potest. Legatus R. P. obligationem commutare potest. Ac sua sunt regularibus privilegia. 42. — Quodnam officium recitandum est ? Unusquisque in officio recitando suum calendarium sequi debet. Episcopus, etiam regularis, officium Ecclesiae cui praefi­ citur recitare debet. Si duas dioeceses regit, officium recitat dioecesis in qua habitualiter commoratur vel etiam in qua actu versatur (S. R. C. 11 iun. 1605 ; 17 ian. 1880 ; 28 maii 1898, Decr. n. 181, 3508, 3993 ad 1). Sacerdotes officium recitant ecclesiae cui, etiam qua vicarii, sunt addicti. (S. R. C. 4 febr. 1898, Decr. n. 3979 ad 7). Extra domicilium proprium, Episcopi et Bénéficiait officium propriae ecclesiae semper recitare debent. De episcopo absente qui duas dioeceses regat nihil definitum est. Officium recitet habituale suum, vel si variat pro dioecesi in qua actu resideat, optionem alterutrius officii habere videtur. Simplices sacerdotes conformare se possunt officio loci ubi mo­ rantur. In transitu per varia loca, consultius est ut dioecesis pro­ priae calendario utantur (S. R. C. 12 nov. 1781, Decr. n. 2680). Si vero, v. g. qua seminaristae, quasi domicilium in aliquo loco ac­ quisierint, potius quam officium domicili sui, istius loci officium probabilius recitare debent. Regulares qui choro obligantur, in aliena domo, huius ca­ lendarium, saltem in choro, sequi debent. Sin minus, qui ad breve tempus (utputa infra mensem) in alia domo commorantur, pro­ priae domus ordinem servent (S. R. C., 25 sept. 1852 ; 27 iun. 1896 ad XIII. Decr. n. 3001 et 3919). In diuturniore commoratione sequi possunt calendarium domus in qua versantur. In itinere OBLIGATIO HOBABUM CANONICARUM ii) servent calendarium propriae domus. Si autem diutius extra coenobia degunt, v. g. contionatores Quadragesimales, sequan­ tur calendarium commune Provinciae, ad propria domorum of­ ficia non attendendo (S. C. R., 31 aug. 1839. Decr. n. 1801). In missionibus exteris, interdum non est nisi calendarium religiosorum qui ibi laborant. Si duplex habeatur, episcopus officium dioecesis recitat ; parochi regulares (quod de religiosis valere putamus) proprium suae religionis calendarium servat, exceptis officiis Titularium Ecclesiarum quibus praesunt. (S. C. R. 13 mai 1892, Decr. n. 3772 ad 1 et 2.) 43. — Quid in dubio de recitato officio vel eius parte ? In dubio negativo, officium persolvendum est. In dubio autem positivo seu probabili, Ecclesia, prae humanitate sua, non cencentur obligare ut forte bis recitet (1). Hanc autem probabili­ tatem conferre possunt variae praesumptiones : ut si memineris te coepisse, et te, sine voluntaria interruptione, reperias in âne psalmi, lectionis vel horae. Atque in his rebus saepe expedit non repetere, ad vitandas habituales anxietates et scrupulos qui­ bus Officii divini pensum paulatim fit importabile onus, potius quam animam spiritualiter pascat et recreet. Scrupulosi autem prohibendi sunt ne quid, in dubio an reci­ taverint vel satisfecerint, repetant. (S. Alph., 1. 4, n. 175, 1). 44. — N.B. Ritus quo breviarium recitandum est, omnibus a S. R. C. definitur ; ipsa autem vis praecepti a S. C. Concilii pro clero saeculari et a S. C. de Religiosis pro religiosis decla­ ratur et urgetur. Dispensationes quoque ab utraque posteriore Congregatione, pro qualitate saeculari vel religiosa personae conceduntur. 45. —Consilia. Quamvis in loco ubi ab aliis strepitus fiat, bre­ viarium valide recitetur, pius sacerdos conabitur tamen horas canonicas in eo loco recitare ubi recitatio devota esse potest et astantes aedificat. Excludendae itaque videntur viae publicae, saltem in locis habitatis, et, si alia optio habetur, rhedae publicae, quae, propter strepitum vel confabulationes incommoda sint, dum (1) Sunt qui volint huo appellare principium probabilismi. Verum peccant oonftiHlone dubii luris et dubii faotl (Cfr. Theol. mon, I, 3G5 ct 3£9). 4 [42-45.] .w LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. HI locus aptissimus est ecclesia vel sacellum ubi Sanctissimum as­ servatur. Aptum quoque tempus seligatur, potius anticipando quam differendo : bis dat qui cito dat : et etiam libentius dat, qui mature. Ut autem breviarium suavius recitetur, omnis scru­ pulositas vitetur, et sincera foveatur voluntas orandi sicut Ec­ clesia praecipit, ut pensum quasi sponte Deo offeratur. B. De recitatione cuorali et cum socio. 46. — Obiectuin obligationis clioralis. 1. Ex c. 413, § 2, Divinum officium cui astringitur capitulum ecclesiae cathedrahs vel collegiatae « comprehendit psalmodiam horarum canonica­ rum et celebrationem cum cantu missae conventualis, praeter alias missas vel secundum rubricas Missalis vel ex piis fundatio­ nibus celebrandas ». Et ex c. 414, « Omnes et singuli qui chorale beneficium obtinent tenentur in ipso choro divina officia persol­ vere singulis diebus, nisi servitium per turnum a Sede Apostoli ca aut fundationis legibus fuerit indultum ». Haec ex iure communi. Verum in locis missionum et alibi quoque, ex variis induitis, obligatio ista satis temperatur. 2. Ex c. G10, in religionibus quae chorum habent « ubi quattuor saltem sint choro obligati (ergo non novicii vel conversi) et actu legitime non impediti (infirmitate, occupationibus), et etiam pauciores si ita ferant constitutiones, debet, ad normaro constitutionum, cotidie divinum officium communiter persolvi. Missa quoque officio diei respondens secundum rubricas cotidie celebrari debet in religionibus virorum et etiam, quoad fieri pos­ sit, in religionibus mulierum ». Obligatio ista gravis est in Ordinibus religiosis. In aliis reli­ gionibus spectandae sunt constitutiones. Verum omissio unius parvae horae in choro pluribus non censetur gravis (Palm., Op. theol., 1. c., n. 335). Notabilis ordinis inversio a quibusdam pro letali habetur : sed res non demonstratur. Tempus autem secundum communem loci usum supputan­ dum est (c. 33, § 1). Obligatio gravis curandi ut chorus rite habeatur premit Su­ periores, i. e. episcopos respectu canonicorum et Superiores do­ mesticos respectu religiosorum. In religionibus obligationi chori etiam per novicios satisfieri potest. HORAE CAN. RECITATIO CHORAIUS ΚΊ CUM SOCIO 5J 47. — Recitationis modus. Recitans cum. socio vel in choro : 1. Debet ipse qui tenetur, propriam partern apte recitare. Porro, etsi plures quam duo fuerint, in duos tantum choros, nu­ mero aequales vel inaequales, pro psalmis se disponere debent, ita ut omnes recitent alternos versiculos. Constat ex usu Eccle­ siae. Maior optio permittitur pro lectionibus, responsoriis, capi­ tulis, antiphonis et orationibus, quae possunt vel inter omnes distribui ita ut suam quisque partem recitandam habeat, vel om­ nia ab uno dici, ita ut ceteri mere audiant. Immo ex S. Alph., 1. 4, n. 162, probabiliter satisfacit is qui recitat solus psalmos et ab alio audit lectiones (non satisfaceret autem qui mere recitaret lectiones) ; 2. Debet conari ut ipse attendat his quae a socio vel in choro recitantur : idque ut in parte quam non recitat formaliter communicet. Humanum tamen est praeceptum. Quare is tan­ tum non satisfecisse censetur, qui distractionem reflexe volun­ tariam per notabile tempus habuerit ; i. e. qui non solum volun­ tarie distractus fuerit, sed etiam adverterit se mente penitus abripi nec tamen se collegerit. (Cfr. Lehmk., II, 806). Similiter qui non distincte percipiat, sed in confuso solum sive quia surdaster, sive ob strepitum, sive ob defectum chori vel socii substantialiter tamen bene recitantis, satisfecisse cen­ setur, praesertim si oculis lustret quod non recitat. S. Alph., 1. 4, n. 163. Magis dubitatur de surdo qui suas partes in choro psallat. Probabilius distributiones quidem lucratur (Suar., 1. c., 1. 4, c. 28, n. 17. 18) sed officii pensum non adimplet nisi submisse recitet ea quae non psallit. Quidam tamen benignius respondent. Ita d’Ann., II, 51 (38). Contra, oflflcii obligationi probabiliter satisfacit qui suam partem in choro submisse recitat et alteram audit : quia per alios quibus coni ungitur satis cum altera parte communicat ; distri­ butiones tamen canonicus non lucratur nisi canat, vel sicut alii psallat. 48. — I. Ex parte socii : 1. Nulla requiritur qualitas personae, vel obligatio ad of­ ficium, vel attentio. 2. Sufficit ut socius suam partem substantialiter pronun­ tiet, excipiendo alteram. Nani quae alterius inserit recitationi, [46-48 ] 52 LIBER 1, TRACT. I. TIT. 1, CAP. Ill virtualité! omissa reputantur, ita ut, si multa fuerint, ab altero repetenda sint. II. Repetere non debes quod in choro nec recitasti nec audivi­ sti, dum thurificando ad « Magnificat » vel « Benedictus », vel libros necessarios circumferendo, vel lectionem mox cantandam prae­ videndo, vel alia in choro necessaria peragendo occupatus fuisti : quia chorus totus haec supplet et non tantum suo sed et mini­ strantium nomine haec recitat aut cantat (Cfr. Laymann, 4.1,5, 7). Quod autem possit satisfacere qui toto tempore mere orga­ num pulset, non nulli affirmarunt, negat S. Alphonsus 1. 4, n. 143. Ac nisi consuetudo rem ita interpretetur, cum S. Alphonso respondendum censemus. Palm, tamen, 1. c., n. 335, in partes benigniores propendet. § 3. — Obligationes communes sacerdotibus. 49. — Canonibus 126-131 haec sacerdotibus imponuntur: 1. Tertio saltem quoque anno exercitia spiritualia, in pia aliqua religiosave domo. Ad Ordinarium proprium pertinent : designatio domus; determinatio temporis: facultas eximendi sa­ cerdotem in casu particulari. Expressa licentia postulatur (c. 126). Etsi c. 592 omnos obligationes c.us 125-142 contentas ad religiosos traducat, c. 126 solos saeculares afficit. Expresso enim nominat sacer­ dotes saeculares; et, ex rei natura, propriae religiosorum constitutiones definient quid in hac re praestare ipsi debeant. Quia vox saltem adhibetur, integrum est Ordinario loci frequontiorà exercitia praescribere ; 2. Peculiaris obligatio reverentiae et oboedientiae (c. 127). Ipsi enim formali oboedientiae promissione tonentur ; [frequentior utilis oboedientiae occasio ipsis offertur ; cum maioro damno Ecclesiae et animarum oboedientiam detrectant. Ambitus obligationis ex natura status et consuetudine definitur ; promissio obligationem fidelitatis addit. Episcopus ex sola iurisdictiono ipsis imperare potest ; 3. Continuatio studiorum sacrorum et, per tres annos, an­ nuum examen (c. 129, 130). Obligatio examinis afficit quoque parochos et canonicos, « nisi ab Ordinario loci ob iustam causam fuerint exempti ». Examinum ordinatio spectat ad loci Ordinarium. In conferendis muneribus, ratio habenda est eorum qui magis praestiterunt in m moratis periculis (c. 130, § 2); OBLIGATIONES SACERDOTUM 53 summarii;·.! 4. Obligatio assistendi collationibus seu conjererdiis de re morali et liturgica, et aliis exercitationibus qnas Ordinarius addiderit ut opportunas ad scientiam et pietatem clericorum pro­ movendam. Collationes istae instituendae sunt in civitate epi­ scopali et in singulis vicariatibus foraneis seu decanatibus (c. 131). Collationes istae saepius in anno habendae sunt. Quotiens ? Id ar­ bitrio Ordinarii relictum est. Is quoque normas statuit scriptas mit­ tendi responsiones, si conventus haberi difficile sit ; ac dispensation* m concedit quae expressa esse debet. Obligatio tenet sacerdotes saeculares omnes ; religiosos vero, etiam exemptos, si curam animarum hab?ant, vel, ad confessiones a loci Or­ dinario approbati, collationibus careant in suis domibus. — Curam animarum habent parochus vel quasi-parochus, non autem vicarius cooperator. Qui adesse collationibus contumaciter recusant, puniend; sunt: confessarii religiosi qui curam animarum non exercent, a con­ fessionibus saecularium suspendendi sunt. N. B. — De vocatione et qualitatibus requisitis commodius agetur ubi de sacramento Ordinis tractabimus. SUMMARIUM. 50. - 1. Obligationes negativae. 1. Propter periculum virtutis et nominis, a se arcere debent mulieres facile suspectas ; nec cohabi­ tare possunt nisi cum proxime cognatis vel harum familia, aut talis honestatis et aetatis quae, arbitrio Ordinarii, omnem suspi­ cionem amoveat. Communis autem vita clericis commendatur. 2. Ad tutandam pacem animi et sustentationem honestam, clerici illicite, inconsulto Ordinario, fide iubent. 3. Propter status decorem prohibentur : a) indecoras artes exercere ; b) aleatoriis ludis, pecunia exposita, vacare seu notabi­ liter indulgere ; c) arma, praesertim publice, sine iusta causa ge­ rere ; d) venationi indulgere vel clamorosam exercere ; e) tabernas sine necessitate vel probata Ordinario causa ingredi. Taberna, ex iure communi est vulgaris popina ; sed severior qnorundam locorum servanda est disciplina ; /) publica theatra adire vel spe­ ctaculis, choreis et pompis, cum id dedecet, interesse: de cineinatographicis spectaculis usus locorum attendendi sunt. 4. Propter discrepantiam inter propria officia et haec alia, prohibentur : a) sine apostolico induito medicinam vel chirurgiam exercere. Induito, quod, v. g. inissionariis, conceditur, per se exci- [49 50 ] 54 LIRER I, TRACT. I, ΤΓΓ. I, CAP. ΠΙ pitur incisio vel adustio tales quae periculum vitae vel mutilationis afferant ; b) publicos notarios, nisi in Curia ecclesiastica, agere ; c) officia publica assumere quae exercitium laicalis iurisdictionis vel administrationis secumferant, qualia indicis, praefecti provinciae; d) sine proprii Ordinarii licentia gerere bona laicorum it vel officia saecularia implere quae ad reddendas rationes obli­ gent. Saeculares tamen clerici personarum propinquarum tuto­ res esse possunt ; e) procuratores vel advocati esse extra tribunal ecclesiasticum, nisi agatur de causa propria (et fortasse cogna­ torum) vel ecclesiae suae ; /) in laicali iudicio criminali, gravem poenam personalem prosequente, intervenire, etiam tamquam testes, sine necessitate; g) sine consensu tum sui Ordinarii tum Ordinarii loci electionis, munus senatoris vel deputati sollicitare vel acceptare. Episcopis et Ordinariis opus est assensu saltem tacito S. Sedis; h) voluntario militiam capessere, nisi, accedente sui Ordinarii consensu, ut citius onere liberentur (c. 141) ; i) merca­ turam aut negotiationem exercere per se vel per alios, in propriam vel in aliorum utilitatem. Prohibitio in primis complectitur omnem negotiationem quaestuosam, i. e. qua res eo consilio emuntur ut, moraliter nihil mutatae, carius vendantur ; attingit quoque artifi­ cialem, qua res emuntur, ut, industria arte in utiliorem formam redactae, carius vendantur, nisi clerici propriam industriam adhi­ beant, vel agatur de fructibus proprii agri : sic licet, etiam per operarios conductos, animalia in propriis pascuis saginare et sa­ ginata cum lucro vendere. Vitanda quoquo est coemptio rerum quae deinde aliis divendantur (negotiatio politica), nisi finis cari­ tatis vel misericordiae prudentem imperet. Non autem prohibetur negotiatio oeconomica, qua venduntur fructus e proprio agro col­ lecti, vel quae supersunt e rebus ad usum proprium largo coem­ ptis; vel quae, ad usum proprium emptae, dein, mutato consilio, etiam cum lucro venduntur. Vitandus tamen est omnis modus qui clericos dedeceat. Vetita negotiatio, neo per se nec per alios, sive in propriam sive in aliorum utilitatem exerceri permittitur. Exclusis autem negotiationibus Bursarum et administrations societatum, non videntur hodie clerici prohiberi ne titulos, etiam actiones, societatum, etiam commercialium, pacifico possideant et, occasione data, utiliter commutent : quia in existimatione communi, haec nec clericos dedecent, nec quem quam mercatorem vel negotiatorem efficiunt. Sunt tamen qui severius opinentur. Graviter peccarit clericus qui vetitam negotiationem exer­ cuerit, et congruis poenis coercendus dicitur ; a gravi saltem pec­ cato excusatur qui id semel aut iterum aut vicibus moraliter se­ paratis fecerit. Toleratur quoque ut clericus qui patri successerit SUMMARIUM OBLIGAT. CLERICORUM negotia paterna per alios coniunotos cohaeredes exerceat ; vel ut suae propriae inopiae per honestam negotiationem consulat. In aliis successionibus vel necessitatibus, licentia vel dispensatio S. Sedis in Italia, vel, servatis condicionibus, Ordinarii extra Ita­ liam impetranda erit. II. Positivae obligationes. — 1. Omnes clerici debent : a) san­ ctiorem prae laicis vitam interiorem et exteriorem agere ; b) pro­ priam Ordinario reverentiam, recepto more, et oboedientiam exhi­ bere, ita ut prompti sint ad parendum legibus, praeceptis et monitionibus competentium Superiorum. Ideo debent clerici, non legitime impediti, ipsum munus suscipere et fideliter implero, quod, pro Ecclesiae necessitate, ipsis ab episcopo commissum fue­ rit (o. 128) ; c) solidam sibi doctrinam comparare ; d) simplicem capillorum cultum exhibere ; e) decentem habitum ecclesiasticum, qualis consuetudine et praescriptis Ordinarii loci definitur, de­ ferre : habitum istum ad quinque vel sex dies sine causa dimittere grave reputatur si fiat a clerico bcneficiato vel maiorum ordinum ; /) coronam clericalem gerere, nisi recepti populorum mores aliter ferant: haec tamen obligatio non censetur gravis. Quod ad barbam, a dioecesis consuetudine non est recedendum ; g) in propria dioecesi ita residere ut sine licentia, saltem praesumpta, Ordinarii, a dioe­ cesi diu non absint. 2. Omnes clerici maiorum ordinum : a) a nuptiis arcentur impedimento dirimente, et servandae perfectae castitatis obligatione tenentur, ita ut peccantes sint rei sacrilegii. Atque in Ecclesia latina, votum castitatis emittere debent. Cum haec sit obligatio status, ipse candidatus graviter poccarit, qui sacram ordinationem postularet dum se moraliter idoneum ad eam implendam prudenter indicare non posset; i. e. si omne scandalum vitaro et castitatem perfectam, saltem habitualiter servare, ipsi esset nimis difficile. Regulariter igitur exigenda est, ante sacram ordinationem, suffi­ ciens virtutis probatio ; caque eo certior quo maius est periculum relapsus et scandali, quo minor est reliqua capacitas, quo facilior est recessus a statu sacerdotali. Atque etiam extra proprio dictam consuetudinem, vita clericalis regulariter dissuadenda est iis quorum manca tantum et interrupta castitas futura praevidetur; b) cotidiana canonicarum horarum recitatione tenentur ab ipso momento recepti subdiaconatus, ita tamen ut iam ante ordi­ nationem horas eam sequentes valido recitaro posse videantur. Beneficiarii vero a dic acceptae possessionis beneficii tenentur, si fructus percipiant vel percepturi sint. Graviter neglegentes, saltem post sex primos mensos, fructus pro rata non faciunt suos, [50] 55 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAP. ΠΙ ita ut eos ex iustitia, sive fabricae ecclesiae, sive seminario dioi cesano, sive in pauperes erogaro debeant. Attenta tenuitate bene­ ficiorum, fero numquam, in pluribus saltem regionibus, locus erit huic poenae solvendae. Sollemniter professi, in religionibus in quibus est chori obli­ gatio, a momento professionis, Breviarium saltem privatim recitare debent. Pluribus titulis obligatus, unica tamen recitatione debito satisfacit. Substantialis obligatio est ut horae canonicae integre cotidie recitentur e secundum proprios et probatos liturgicos libros » (c. 135). Certa est hodie, sed minus certo gravis, obligatio reci­ tandi litanias Omnium Sanctorum in ipso festo S. Marci, et in die­ bus rogationum. Litaniae istae pridie anticipari nequeunt. Quod ad recitationis modum, praescribitur recitatio vocalis, ita ut voces formentur ; sine syncopa vel abbreviatione verborum et syllabarum : defectus erit plerumque venialis, vel etiam bal­ butie aut invincibili consuetudine, contra quam agatur, excusatus ; devota, ex intentione colendi Deum, et cum illa saltem attentione quae externa vocatur, atque huc spectat ut excludantur exteriores actiones quae cum attentione interna componi nequeunt. Interna distinguitur superficialis, seu ad rectam pronuntiationem ; litte­ ralis, seu ad sensum verborum ; spiritualis, seu ad Deum et res divinas. Substantiae obligationis non obstat diversum peccatum mortale. Recitatio, sub veniali, praescribitur continuata, ita ut, excepta iusta causa, imo tractu moraliter recites quae separari non permittuntur. Suo ordine recitanda sunt singula officia : substitutio tamen alterius officii ex eodem breviario per se venialis est ; et, ex errore facta, obligationi satisfacit. Venialis est mutatio ordinis inter horas ; neo grave censetur si in eadem hora ordinem par­ tium inverteris, dummodo ne formam nimis mutaveris. Quod ad tempus : officium est onus diei, ita ut totum a me­ dia nocte ad mediam noctem sub gravi recitari debeat ; levis est obligatio recitandi ante meridiem matutinum cum laudibus et duas priores parvas horas ; post meridiem vero, vesperas et com­ pletorium. In feriis quadragesimae, post primam dominicam, ve­ sperae ex rubrica (non sub culpa) ante prandium, sicut in quavis anni parte matutinum cum laudibus ante sacrum, recitantur : neque de hae obligatione sub culpa constat. Matutinum cum laudibus iam pridie ab hora 2 anticipari potest ; et maior antici­ patio satis facile conceditur. Praevisio impedimenti te non obligat ut pridie anticipes ; sed satis certa sententia te obligat ut mane recites vesperas et completorium si praevideas pomeridianum impedimentum. 57 SUMMARIUM OBLIGAT. CLERICORUM Obligatio officii divini est gravis. Atque ex communi sen­ tentia, quae generali persuasione magis quam speculativis argu­ mentis demonstratur, gravis reputanda est omissio unius parvae horae, si excipias vesperas sabbati sancti. Sed, nisi per cessa­ tionem vel inconstantiam, voluntates multiplicentur, unum pec­ catum committit qui officium unius diei totum omiserit. Causae excusantes sunt impotentia, ex carentia proprii libri liturgici, caecitate, etc. sed notabile quod memoriter recitare queas, recitare debebis ; incommodum grave ex periculo externo, vel ex caligantibus oculis vel ex magnis scrupulis, ex morbo vel gravi, aut etiam levi si coniunctus sit cum notabili gravedine capitis, virium lassitudine, vel probabili huiusmodi incommodi periculo aut ti­ more. In dubio non est obligatio ; et convalescentes, per aliquot dies, indicio prudentum excusantur. Excusat quoque gravior occu patio extraordinaria ; nam, nisi dispenseris, obligatio breviarii cum ordinariis occupationibus componenda est. A breviario dispen­ sare sine causa potest solus S. Pontifex ; breviarium ob iustam causam, commutat Legatus R. P. et ad breve tempus, ex univer­ sali consuetudine (non autem ex Codice) Ordinarius loci. In dubio negativo de recitato breviario, non autem in positivo probabili, ofli cium persolvendum est. Pia recitatio, in loco idoneo procuranda est. In recitatione breviarii ab omni scrupulositate cavendum est. Capitulum cathédrale et collegiatum, et religiones quae chorum habent, si praesto sint quattuor choro obligati et actu non impe­ diti, tenentur, salvis induitis, psalmodia horarum et missa con­ ventual!. Obligatio est gravis, ita tamen ut omissio in choro unius parvae horae pluribus non censeatur gravis. Tempus secundum communem loci usum aestimandum est. Recitans cum socio vel in choro debet ipse propriam partem recitaro. Et psalmi, non autem lectiones et hymni, sunt alternis ver­ siculis ab omnibus recitandi. Debet quoque humano modo conari ut attendat his quae a socio recitantur, abstinendo distractione reflexo voluntaria. Distincta perceptio quae aliqua causa impe­ diatur valori non obstat. Socius quilibet eligi potest. Et recitanti cum socio satis est ut socius suam partem substantialiter recitet. 3. Omnes sacerdotes debent: «) tertio saltem quoque anno exercitia spiritualia secundum praescripta Ordinarii peragere ; b) reverentiam et oboedientiam suo Ordinario peculiariter exhibere: facta in ordinatione promissio obligationem fidelitatis superaddit; c) per tres annos annuum examen de studiis sacris subire ; d) collatio­ nibus de re morali et liturgica, et aliis exercitationibus quas Ordi­ narius prudenter imperaverit, intéressé; e) missam aliquoties in anno celebraro. [50] 58 LIBER I, TRACT. I, TIT. I, CAT. IV III. Obligationem caelibatus et horarum canonicarum non contrahit clericus qui, metu gravi coactus, ordinem sacrum su­ sceperit, nisi postea, remoto metu, eandem ordinationem ratam habuerit, saltem tacite per ordinis exercitium quo se obligatio­ nibus clericorum subicere significaverit. Quare, legitima probata coactione ct ratihabitionis defectu, ad statum laicalem sententia iudiciali redigitur. Quod etiam sine forma iudiciali a S. C. de Sa­ cramentis obtinere potest. Prudens itaque delectus seminaristarum etiam hac ratione commendatur, ne postea praetextus allegaro possint ad petendam obligationum relaxationem : quod ipsi virtuti et zelo non parum nocet. Nemini patere deberet seminarium qui non plene libero, non motivis supematuralibus ductus, vel cum temporie nimis ad vene­ rem vel amores propensa ingredi vellet. CAPUT IV. De Officiis et beneficiis ecclesiasticis. Ordo dicendi. — In ipsa sectione in qua ius clericorum in genere proponit, Codex tres posteriores titulos deputat officiis ecclesiasticis, po­ testati ordinariae et delegatae, et reductioni clericorum ad statum lai­ calem : qui tituli sic inter clericos in genere et clericos in specie inter­ ponuntur. Titulum autem de beneficiis quintae Parti libri tertii reservat. Omissis hoc loco notionibus do potestate ordinaria et delegata, quae passim, in theologia morali magis insinuari quam formaliter tradi consuoverunt, praetermisso quoque canonico argumento de reductione at statum laicalem, visum est nobis, propter conexionem rorum, de officiis •et beneficiis coniuncte agere quantum ad nostrum finem satis fuerit. Articulus I. De officiis ecclesiasticis (cc. 145-195). § 1. — Officii notio et provisio. 51. — Officium ecclesiasticum, late acceptum, « est quodli­ bet munus quod in spiritualem finem exercetur ; stricto autem sensu, est munus ordinatione sive divina, sive ecclesiastica stabili­ ter constitutum, ad normam sacrorum canonum conferendum, ali­ quam saltem secum ferens participationem ecclesiasticae potestatis sive ordinis sive iurisdictionis » (c. 145, § 1). « In iure, stricte accipitur, nisi aliud ex contextu sermonis appareat » (c. 145, § 2). 59 OFFICIA ECCLESIASTICA. CANONICA PROVISIO Itaque stabilis, non temporanea muneris constitutio ; collatio fa­ cienda secundum regulas iuris, non ad arbitrium Superioris ; participatio cuiuspiam potestatis spiritualis, ad essentiam pertinent officii proprie dicti. Igitur, lato tantum sensu officium habent ; administrator apostolicus de quo c. 312 sq., etiam perpetuus, vel simplex confessarius : sta­ bilitas officii desideratur ; secretaries episcopi, director spiritualis mo­ nasterii : collatio fit ad arbitrium Superioris ; laicus custos ecclesiae : nec ordinis nec jurisdictionis potestatem participat. Contra, episcopus residentialis, canonicus, parochus, Superior regularis, officium proprie dictum exercent. 52. — Oiïiciï provisio in genere. 1. Sine canonica provi­ sione, i. e. sine legitime facta officii concessione, officium eccle­ siasticum valide obtineri nequit. 2. Provisio aut promissio officii non vacantis, nullum ef­ fectum pariunt (c. 150). 3. Λ Superiore infra R. Pontificem provisio fieri vetatur personae quam proprius Ordinarius non repererit idoneum. 4. Modi providendi sunt : Libera collatio a legitimo Superiore; Institutio personae praesentatae ; Confirmatio personae electae aut admissio postulatae j Electio et electi acceptatio, si electio confirmatione non egeat. 53. — Libera collatio. 1. Ius conferendi officia per se spe­ ctat ad Ordinarium loci, in proprio territorio. 2. Officia ecclesiastica solis clericis ; officia curata solis sacer­ dotibus conferri valide possunt (cc. 153. 154). Nec eidem conferenda sunt duo officia incompatibilia, seu quae una simul ab eodem adimpleri nequeunt (c. 156). 3. Collatio ultra sex menses utiles ab habita vacationis notitia per se differri nequit. Excipe si, prudenti Ordinarii indi­ cio, adiuncta locorum ac personarum ulteriorem dilationem postu­ lent (cc. 155 et 458). 4. « Cuiuslibet officii provisio scripto consignetur » (c. 159). 54. — Institutio personae praesentatae habetur, cum ius papatronatus vel indultum apostolicum facultatem cuipia: facit praesentandi vel nominandi. Cfr. infra de Beneficiis. ÛJ I «0 IJBEB I, TRACT. I, TIT. I, CAP. IV 55. — Confirmatio personae electae aut postulatae. Electio est personae idoneae ad vacans officium cofiegialis vocatio. Ex regula generali, ultra trimestre utile ab habita vacationis notitia differenda non est. Electores vocem activam ; eligibiles vocem passivam habere dicuntur. Omnes electores convocandi sunt. Salva speciali con­ stitutione vel consuetudine, convocatio fit a praeside collegii ; absente* nequeunt mittere suffragium vel procuratorem constituere; plures ti­ tuli plura suffragia non conferunt. Nemo sibi vocem suam dare potest. Modus ordinarius electionis est scrutinium, per secreta suffragia. Ex­ traordinarius est quasi-inspiratio, cum sine praevia pactione, omnes, ad unum, quempiam electum pronuntiant ; et compromissum, cum ele­ ctores, unanimi et scripto consensu, in unum vel plures idoneos sive de gremio collegii sive extraneos, ius eligendi pro ea vice transferant. Ele­ ctio a praeside proclamanda est, et illico intimanda electo, qui saltem intra octiduum utile a recepta intimatione, manifestare debet utrum electioni consentiat an ei renuntiet. Electo nascitur ex electione ius quae­ situm, suo consensui subordinatum. Accepta electione, debet electus intra octo dies, a competente Superiore, per se vel per alium, petere confirmationem quam is denegare nequit si electum repererit idoneum et electio legitime peracta fuerit. Confiimatio in scriptis danda est, et per se ius plenum confert. Electio S. Pontificis peculiari iure C. Vacante Sede, 25 dec. 1904, unice regitur (ce. 100-178). Postulatio est petitio competenti Superiori porrecta, qua eli­ gentes petunt ut officium conferatur personae quae dispensabili impedimento v. g. defectu aetatis laborat. Postulatio intra octiduum mitti debet Superiori qui electionem con­ firmare et ab impedimento dispensare possit. Superior iste postula­ tionem repellere libere potest. Quare, antequam admittatur postulatio, postulatus nullum ius acquisivit. Admissa postulatione, postulatus, intra octiduum utile a significata admissione, officium acceptare vel recusare debet. Acceptatione plenum ius acquisivit (cc. 179-182). 56. — Electio ct electi acceptatio. Si electio confirmatione non indigeat, electus simplici suae electionis acceptatione, plenum ius obtinet. Ita electus S. Pontifex ; ita, per se, electus Superior genera­ lis Instituti religiosi. 57. — Quaeres qua obligatione officia et beneficia dignis et dignioribus conferenda sint (Cfr. Lkhmk., I, 1159 cum nota). OKKIOIA ECOLES IASTIOA. CANOMICA PBOVI8IO 6J 1. Electio vel praesentatio indigni sen non idonei, quodcumque agatur officium, est semper gravis peccati arguenda. Gravem enim continet abusum de re sacra. Et provisio nulla est vel saltem, legitimi Superioris sententia, irritari potest. 2. Collatio officii curati facta minus digno prae notabili­ ter digniore est grave peccatum, propter spiritualem utilitatem qua fideles privat. Cfr. c. 459 quo graviter oneratur conscientia Ordinarii loci, et, de episcopis, propositionem 47 damnatam ab Innoc. XI (Denzinger, 1197). Ipsa praesentatio minus digni ad beneficium curatum, similiter culpanda est : praesentatum ta­ men qui absolute dignus sit Superior confirmare per se poterit, cum, infra Papam, nemo ius quaesitum tollere ac proin talem repellere possit. 3. De gravi obligatione non omittendi digniorem, in col­ latione beneficii simplicis vel praesentatione ad tale beneficium, non constat, saltem si haec personarum acceptio non nimis fre­ quens sit (Compares c. 153, § 2 et c. 459, § 1). 4. Si quando clerici per concursum ad beneficium vocan­ tur, multo gravior ratio electionem dignioris imponit. Plerique enim ius strictum ascribunt digniori ut praeferatur, ita ut eius praetermissio sit ipsi iniuriosa. Id tamen constare non videtur, cum concursas principaliter non in utilitatem contendentium sed iu utilitatem Ecclesiae, ut haec bonos habeat ministros et pastores, indi­ cetur. Minas quoque iastitia commutativa erga digniorem intervenit, cum concursus fit non specialis pro quodam beneficio, sed generalis pro beneficiis nunc vel postea vacantibus. 5. Quis autem dignior habendus sit, ex multis elementis constat. Non enim absoluta sed relativa fit dignitatis aestimatio. Dignior itaque est qui, omnibus perpensis, etiam quod genus, divitiae, afferre possint commodi, magis certae ecclesiae conve­ nire censetur. Immo generaliter Ecclesiae utilitas neglegenda non est. Quare possit collator in conferendo quodam beneficio omit­ tere digniorem cui reservet aliud beneficium maioris momenti pro Ecclesiae bono (Cfr. c. 459, §2; PBUEMMER, Manuale, q. 77). [55-57.] 62 UBER J, TRACT. I, TIT. I, CAP. IV § 2. — Officii ecclesiastici amissio. 58. — 1. Officium ecclesiasticum amittitur renuntiatione libero facta, et per legitimum Superiorem acceptata. Salva speciali prohibitione, licet ob iustam causam officium resi­ gnare ; monentur Superiores ne sine iusta ac proportionate causa renun­ tiationes acceptent. Officium vacat a momento quo acceptatio renun­ tianti significata est. Benuntiatio S. Pontificis, sine ullius acceptatione, per se valet (c. 221). Praeter renuntiationem expressam, quae, ad. valorem, scripta aut coram duobus testibus fieri debet, casus sunt tacitae renuntiationis ipso iure inducti vel admissi. Numerantur c. 188. 2. Officium amittitur privatione sive ipso iure, sive ex de­ creto legitimi Superioris. Causa esso potest delictum, incapacitas, ratio boni communis. Processus requiritur, cum agitur de officio inamovibili vel de parochia ; nullus modus procedendi in aliis casibus necessarius est. Ab Ordinarii decreto recursus ad S. Sedem in devolutivo datur. 3. Officium quoque amittitur translatione, quam is solus peragere potest qui ius habet acceptandi renuntiationem vel amo­ vendi a priore officio et promovendi ad alterum. Assentientis clerici translatio ob quamlibet iustam causam fieri potest ; in­ viti clerici translatio causas et modum requirit privationis ; et translatio parochi speciali iure cc. 21G2-2167 regitur. « In translatione, prius officium vacat, cum clericus alterius posses­ sionem canonice capit, nisi aliud a iure cautum sit vel a legitimo Supe­ riore praescriptum » (c. 194). Articulus II. — De beneficiis ecclesiasticis (cc. 1409-1488). § 1. — Beneficiorum notio et oivisio. 58. — « Beneficium ecclesiasticum est ens iuridicum a com­ petente ecclesiastica auctoritate in perpetuum constitutum seu erectum, constans officio sacro et iure percipiendi reditus ex dote officio annexos ». Sic c. 1409. BENEFICIA ECCLESIASTICA 63 Ens iuridicvm idem est quod persona moralis, seu subiectum imis, quod talo est, non propter naturam suam physicam, sed propter legem, naturalem aut positivam, quae eius agnoscit vel efficit unitatem moralem. Competens ecclesiastica auctoritas est S. Pontifex pro dioe­ cesibus et qnasi-dioecesibus et dignitatibus capituli ; pro canonicatibus (saltem si annexa sint emolumenta), paroeciis et quasiparoeciis est quoque Ordinarius loci (cc. 393. 394). Ipse Car­ dinalis in proprio titulo vel diaconia, nisi sit ecclesia religioni· clericalis exemptae, beneficium non curatum erigere potest (c. 1414). Constitutio vel erectio perpetua cs&q debet ; sed iam non re­ quiritur ut in perpetuum cuipiam conferatur : obiectiva, non subiectiva perpetuitas necessaria est. Officium sacrum quid sit, cfr. n. 51. Dos beneficii, hodierno iure (c. 1410), constare potest non solis bonis quae ab ente iuridico possidentur, sed etiam praesta­ tionibus fidelium sive debitis sive voluntariis, dummodo certae sint qua taxatae et ad rectorem beneficii spectent : sic iura stolae. non autem stipendia missarum quae ab omni celebrante acquiri ssunt. Ipsae chorales distributiones si omnes reditus beneficii his distributionibus constent, dotem canonici constituere possunt, excepta tamen tertia earum parte, cum tertia ista pars, ex c. 395, sit cotidianis distributionis inter praesentes reservata. Iure percipiendi reditus completur nunc definitio beneficii. Ante Codicem consueverat eodem iure definiri, addita voce: perpetuo. Et officium dicebatur fundamentum beneficii (Cfr. d’Annfb., Summula, III, 18 et nota 5). 60. — Beneficia ecclesiastica distinguuntur : Consistorialia, quae in consistorio conferri consueverunt : sic episcopatus, et non consistorialia ; saccularia vel religiosa, prout ad solos cleri­ cos saeculares vel ad solos clericos religiosos spectant (beneficia extra ecclesias vel domos religiosorum erecta, in dubio saecularia esse praesumuntur); duplicia seu resident i alia, vel simplicia seu non residentialia, prout annexam habent vel minus obligationem residendi ; curata vel non curata, prout curam animarum coniunctam habent vel non; manualia, temporaria seu amovibilia, vel per­ petua. seu inamovibilia, prout revocabiliter vel in perpetuum con­ feruntur (c. 1411). [58-60.] 54 LIBER 1, TRACI’. I, TIT. 1, CAP. IV 61. — Praetor beneficii erectionem, canones praevident quoquo varias beneficiorum uniones, divisiones, dismembrationes, conversiones, suppressiones et sedium translationes, de quibus canonistae adeundi sunt (Cfr. cc. 1419-1430 et Epitome I. C., II, p. 408 vel n. 747 ss.). §2. — Beneficiorum collatio. 62. — 1. Quinam conferant. S. Pontifex omnia beneficia con­ ferre potest ; quorundam beneficiorum collationem sibi reser­ vat (c. 1435). Collatio beneficiorum vacantium per se spectat ad Cardi­ nalem in proprio titulo vel diaeonia ; ad Ordinarium loci in pro­ prio territorio. 2. Modus servandus. Salva limitata facultate imponendi pen­ siones (c. 1429), collator Papa inferior beneficia deminute con­ ferre nequit (c. 1440). 3. Quibusnam conferenda sint. Saecularia solis saecularibus, religiosa solis sodalibus religionis ad quam beneficia pertinent conferenda sunt (c. 1442). 4. Possessionis initium. Nemo propria auctoritate bene­ ficii possessionem capere potest·, sed legitima requiritur missio in possessionem (c. 1443. 1444). 5. Duo Beneficia incompatibilia nequeunt valide ab eodem clerico acceptari vel retineri. Talia sunt quorum onera simul implere nequeat, vel quorum alterutrum ad honestam cius susten­ tationem sufficiat (c. 1439). 63. — Alia beneficia libere conferuntur, alia servituti iuris patronatus obnoxia sunt. Ius patronatus summam designat privilegiorum (cum quibus­ dam oneribus), quae fundatoribus catholicis ecclesiae, capellae, vel eorum successoribus ex Ecclesiae concessione competunt. Praeter stemma gentilicium, locum distinctum in ecclesia et prae­ cedentiam ante laicos in processionibus vel similibus functioni­ bus, potissimum ius patroni est ut clericum ad ecclesiam vacan­ tem vel beneficium vacans praesentare possit. Legitime praesentatus et idoneus repertus, habet, accepta praesentatione, ius ad canonicam institutionem, quam solus Ordinarius loci conce­ dit (cc. 1448-1471). 65 BENEFICIA ECCLESIASTICA In posterum autem, nullum ius patronatus valide constitui potest. In eius locum offerentur fundatoribus spiritualia suffragia cum facul­ tate stipulandi ut beneficium prima vice conferatur clerico fundatori vel alii clerico quem fundator designaverit. Et conari iubentur Ordinarii ut. loco saltem iuris praesentandi, patroni suffragiis spiritualibus con­ tenti esse velint (Cfr. cc. 1450. 1451). A iure patronatus distinctum est apostolicum indultum praesen­ tandi ad vacantem ecclesiam vel ad vacans beneficium : privilegium istud strictae esso interpretationis monemur canone 1471. § 3. — Beneficiariorum lura et obligationes. 64. — lura. Capta legitima possessione, beneficiarius fruitur omnibus iuribus spiritualibus et temporalibus sui beneficii; eiusque percipit reditus quos in suam honestam sustentationem im­ pendere potest. Superfluos pauperibus aut piis causis destinari debet ea obligatione quae in tractatu de iustitia est explicata. Hac obligatione immunes sunt Cardinales, ex c. 239, § 1, n. 19. Etenim, eo ipso quod ministris Ecclesiae titulo iustae remuneration^ tribuantur, bona ecclesiastica ecclesiasticis finibus deserviunt, atque intentioni offerentium satisfactum est. Integrum itaque est S. Pontifici ut, ex iusta causa, clericos quosdam levet onere quod sola Ecclesiae voluntas imposuit. Cfr. Leiimk. I, 1072, nota. 65. — Obligationes. Omissis specialibus plurium benefi­ ciariorum obligationibus, ut recipiendi certum ordinem et re­ sidendi, omnis beneficiarius debet recitare horas canonicas, et bona sui beneficii prudenter administrare, tempestive factis sum­ ptibus et minoribus reparationibus quae ipsi incumbunt. Cfr. cc. 1474-1478. Quomodo annui reditus beneficii inter successorem et antecessorem vel eius heredes distribuantur ; cuinam cedant fructus beneficii vacantis ; quid do media annata tenendum sit. dicitur cc. 1480-1482 de quibus adesis canonistas. (Cf. Epit. I. C. II, 801 ss.). Praeterea ferro debent moderatas taxas, quales cathedraticum (1504), quod in signum subiectionis solvitur; taxa in gratiam seminarii (c. 1358.1354); exactionem ob extraordinariam dioecesis necessitatem impositam (c. 1505). 5 [61-O5J 66 LIBER I, TRACT. 1. TIT. I, CAP. IV § 4. — Beneficiorum dimissio et permutatio. 66. — 1. «Post annum ab emissa qualibet professione re­ ligiosa vacant beneficia paroecialia; post triennium cetera » (c. 584) 2. Vacant per ultroneam et acceptatam dimissionem. Haec simplex et absoluta esse debet. Factam in commodum alio­ rum vel sub condicione quae beneficii provisionem aut redituum erogationem attingat Ordinarius admittere nequit nisi benefi­ cium sit litigiosum, et dimissio fiat ab alterutro ex litigantibus in commodum alterius (c. 1486). Oportet praeterea ut clericus in sacris necessaria ad honestam sustentationem aliunde habeat ; et si beneficium fuerit eius ti­ tulus ordinationis, expressa mentio huius rei et substitutionis alius tituli ordinationis requiritur (cc. 1484. 1485). 67. — Permutatio duorum beneficiorum valide fieri nequit nisi ob iustam causam, sine aliorum detrimento, consentiente patrono, si quis fuerit, et Ordinario loci. Ab Ordinario autem admitti nequit permutatio beneficio­ rum quorum utrumque vel alterutrum S. Sedi reservatum sit (c. 1487). Si inaequalia sint, nequeunt compensari reservatione fructuum aut praestatione rei pretio aestimabilis (c. 1488, § 1). Nec fieri potest inter plures quam duos beneficiarios (c. 1488, § 2). SUMMARIUM. 68. — i. Officium ecclesiasticum, late acceptum, est quodlibet mu­ nus in spiritualem finem exercitum ; stricte autem, et sic per se in iure accipitur, est munus: «) ordinatione divina vel humana sta­ biliter constitutum; b) definito canonibus modo conferendum; c) tribuens aliquam ordinis vel iurisdictionis potestatem. Canonica provisio seu nominatio est essentialis; nec valide fit aut promittitur, ante quam officium vacet. Fit autem per liberam collationem (accedente interdum concursu ad discernendos idoneos), quae per se spectat ad Ordinarium loci in proprio territorio; vel per institutionem personae praesentatae a patrono vel ab eo cui ex induito similis facultas collata est ; vel per confirmationem personae electae aut postulatae. Eligitur qui, idoneus, sive per se­ creta scrutinii suffragia, sive per quasi-i aspirationem, statim una­ nimi consensu, sive per compromissum, cum electores unanimi et scripto consensu ius eligendi in unum vel plures transferunt, ad SUMMARIUM DE OFFICIIS ET BENEFICIIS <·7 vacans officium collégialité! vocatur. Postulatur is cui, dispensa bili impedimento laboranti, electores velint ut, dispensatione con­ cessa, officium conferatur. Acceptata electione, electus debet, intra octo dies, a competente Superiore petere confirmationem, quae idoneo et legitimo electo denegari nequit. Electio tarnen S. Pon­ tificis confirmari nequit; Superioris generalis religionis confirmari per se non debet: tunc ipsa acceptatione, ius plenum acquiritur. Dum, postquam postulatio libere acceptata est a Superiore qui ele­ ctionem confirmare et ab impedimento dispensare possit, postulatas acceptatione ius acquirit. Officia ei qui, omnibus perspectis, dignior seu praeferendus censetur, sunt per se conferenda. Et graviter peccarit qui vocaverit indignum. Praetermissio dignioris non probatur gravis, in collatione vel praesentatione ad officium non curatum. Amittitur officium acceptata renuntiatione, privatione legitime peracta, et translatione, quae, invito clerico, causas et modum pri­ vationis exigit. II. Beneficium ecclesiasticum est ens iuridioum (persona mo­ ralis) a competente auctoritate ecclesiastica erectum in perpe­ tuum, et constans officio sacro et iure percipiendi reditus ex dote officio annexos. Beneficia erigunt : S. Pontifex. Cardinalis in proprio titulo vel diaconia, quae ad religionem clericalem exemptam non perti­ neant, et Ordinarii locorum. Dos nunc, non solum bonis ab ec­ clesia possessis, sed etiam taxatis fidelium praestationibus sive de­ bitis sive voluntariis contineri potest. Beneficium distinguitur consi­ storiale, quod in consistorio confertur, et non consistoriale ; saeculare et religiosum, prout ad solos clericos saecul .res vel religiosos spectat; duplex seu residentiale, et simplex, sine residendi obliga­ tione; curatum seu cum cura animarum, vel non curatum; manuale, temporarium seu amovibile., et pt-rpeluum seu non amovi bile. Beneficia omnia a S. Pontifice conferri possunt· ; et non nulla ei reservantur; non reservata a Cardinali in proprio titulo vel diaconia, ab Ordinario loci in proprio territorio conferuntur. Ali:· libere conferuntur, alia sunt obnoxia i uri patronatus, quod iam in posterum constitui nequit, et quaedam privilegia (cum onere) tri­ buit, praecipue praesentandi candidatum. Beneficiarius iuribus spiritualibus et temporalibus sui beneficii fruitur, eiusque per­ cipit reditus, cum onero (quo Cardinales eximuntur) destinandi superfluos pauperibus vel piis causis. Beneficium vacat post triennium a professione religiosa ; imrao post annum, si paroociale fuerit ; vacat quoque per ac­ ceptatam dimissionem, quae absoluta esse debet. Ipsa beneficio­ rum permutatio variis regulis servandis obnoxia est. [66-68.] G8 LIBES I, TRACT. I. TIT. II TITULUS II. De clericis in specie. Introductio canonica. Utilitas. Ut solutiones morales melius intel le gantur, paucis verbis adumbrandum videtur quomodo, in Ecclesia latina, regimen ecclesia­ sticum sub Romano Pontifice ordinatum sit. Itaque : I. — De regimine ordinario 09. — I. Dc Summo Pontefice. S. Pontifex, ab acceptata legitima electione, plenam supremae iurisdictionis potestatem obtinet; ab eodem momento, si fuerit episcopus, sin minus a recepta consecratione episcopali, plenissi­ mam, quod ad usum, potestatem ordinis adipiscitur. Eius potestas α est vere episcopalis, ordinaria et immediata, tum in omnes et singulas ecclesias, tum in omnes et singulos pastores et fideles, a quavis humana auctoritate independens » (c. 218). Ipsi munus praedicandae fidei catholicae pro universa Ecclesia est commissum (c. 1327) ; et, extra dioeceses et parochias constitutas, universa missionum cura apud acatholicos Sedi Apostolicae unice reser­ vatur (c. 1350, § 2). Gravioris momenti negotia quae uni R. Pontifici reservantur, causae maiores appellantur (c. 220). De plena potestate ferendi leges et dispensandi quae S. Pontifici competit ; de modo quo ipse suis legibus tenetur, in theologia fundamen­ tali actum est. De eius titulis, insignibus honorificis canonistae adeundi sunt. In eadem parte fundamentali, quid sit Curia romana, quaenam pro­ vincia SS. Congregationibus Romanis obtingat, satis adumbravimus. Ibidem quoque, quantum sufficit in theologia morali, egimus de Conciliis. Itaque ad iura et obligationes episcoporum indicanda statim deve­ nire licet. 70. — II. Episcopi, Apostolorum successores, libere nomi­ nantur a S. Pontifice. Is tamen interdum induito vel concordato i ORDINARIUM REGIMEN ECCLESIASTICUM 69 concedit ut, sive princeps, sive collegium praesentent vel eligant episcopum, intacto semper inalienabili Pontificis iure providendi communi Ecclesiae bono. Episcopi omnes plenitudinem sacerdotii possident, et qua tales, lura habent et privilegiis finiuntur. lura : habendi in Conciliis ad quae vocantur, vocem deliberativam, nisi in litteris convocationis aliter de non dioecesanis statutum sit (cc. 223. 282. 286) ; ordinandi, qua ministri ordinarii sacramenti Ordi­ nis, eos quibus litteras dimissoriales dare possunt (951. 959); consecra­ tiones peragendi et conferendi plures reservatas benedictiones (c. 1147); praecedendi non episcopos etiam in choro (c. 408, § 1), et servandi ibi vestem episcopalem ; deferendi insignia episcopalia. Privilegia plura Cardinalium participant (Cfr. cc. 239 et 349). Haec privilegia, iam ante ipsam consecrationem vel captam possessionem, ab accepta authentica canonicae provisionis notitia nanciscuntur. Ex divina institutione esse debent episcopi qui, sub S. Pon­ tifice, sint Pastores immediati partium gregis commissi S. Petro eiusque successoribus. Atque ideo, praeter episcopos mere titu­ lares, alii, residentiales vel dioecesani, peculiaribus ecclesiis prae­ ficiuntur quas cum potestate ordinaria, in spiritualibus et tempo­ ralibus regunt sub auctoritate B. Pontificis (c. 329, § 1). Ordinaria ista potestas complectitur : 1. Potestatem legislat>vam, explicatam I, 277, 278 ; — 2. potestatem iudiciariam : sunt (per se vel per delegatos) indices primae instantiae ; immo appellationis si sint Metropolitae, vel si sint suffraganei Metropolitae qui (probante S. Sede) eos elegerit pro causis quas Metropolita in prima instantia tractaverit ; — 3. potestatem coactivam, qua possunt episcopi poenis leges et praecepta sancire. Habent potestatem dispensandi quae I, n. 295 explicata est. Praeterea (a capta possessione) iure potiuntur percipiendi reditus beneficii (mensae) episcopalis ; concedendi (pro solis vivis) indulgentias 50 dierum ; elevandi in omnibus suae dioecesis ecclesiis thronum cum baldachino (c. 349) ; exercendi pontificalia in omni loco suae dioecesis ; praecedendi ceteros, exceptis Cardinalibus, Legatis, Pontificiis, et pro­ prio Metropolita. Tl. — 111. Plures dioeceses constituunt Provinciam eccle­ siasticam, cui praeest Metropolita seu Archiepi scopus. Is, in pro­ pria dioecesi est, episcopus; praesidet. Concilio Provinciali; negle­ gentiam suffraganeorum supplet ; Pontificem de abusibus cer[69-7 l.J 70 LIBER I, TRACT. I. TIT. U tiorem reddit ; sed, extra canonicam visitationem, nullam, in subditos suffraganeonun immediatam iurisdictionem possidet. In­ signe archiepiscopalis potestatis est pallium. 72. — IV. Tn dioecesi esse solent unus vel pluies Vicarii generales, qui et ipsi vocantur Ordinarii loci. Cum episcopo, una sunt persona iuridica, ita ut, cessante vel sus­ pensa iurisdictione episcopi, cesset vel suspendatur ipsa iurisdictio Vi­ carii generalis. Ipsa nominatione consequuntur omnem potestatem quae episcopo, iure ordinario obtingit, iis exceptis quae episcopus sibi reser­ vaverit, vel quae speciale mandatum ex iure postulant. Salva expressa exceptione, Vicarius generalis exsequi potest rescripta ad episcopum remissa, et habituales facultates a S. Sede episcopo concessas generatim ad ipsum quoque pertinent. Omnes clericos dioecesis, non episcopos, ipse praecedit (Cfr. cc. 366-371). Vicarius generalis Papae, quatenus personam gerit episcopi Romani, ille est qui Cardinalis Vicarius Urbis appellatur. 73. — V. Capitulum cathédrale, Sede plena, est senatus epi­ scopi qui, in pluribus rebus, praecipue in alienationibus certi va­ lons, eius consensum vel eius consilium ad valorem vel licoitatem actus exquirere debet. Sede impedita ita ut episcopus ne per litteras quidem cum diocosanis communicare possit, administratio primo loco est penes Vicarium generalem vel alium virum ecclesiasticum, ab episcopo delegatum. Verum his delicientibus, capitulum cathédrale con­ stituit suum vicarium qui. cum potestate Vicarii capitularis, regimen dioecesis assumat (c. 429). Sede vacante, nisi S. Sedes aliter providerit, regimen dioe­ cesis cum omni potestate ordinaria episcopi, et usu facultatum habitualium eidem concessarum (nisi personalis industria episcopi electa fuerit) transit ad capitulum cathédrale. Capitulum autem debet, intra octo dies ab accepta vacationis notitia, eligere vica­ rium capitularcm unicum, in eum que omnem suam potestatem transferre (c. 431, ss). 74. — VI. Vicarius Capitularis eadem qua potiebatur capi­ tulum potestate dioecesim regit, tenendo quoque regulam : «Sedo vacante, nihil innovetur » (c. 436). Λ sola S. Sede remove­ tur invitus ; sed cius renuntiatio valet sino acceptatione capituli, ORDINARIUM RJCOIMKN ECCLESIASTICUM 71 quod fame novum constituit. Munus per se cessat per initam pos­ sessionem a novo episcopo, vel quasi-episcopo, cui Vicarius ca­ pitularis rationem reddere tenetur. 75. — VII. Canonici, quibus capitulum constat, vocantur selecti clerici, ascripti definitae ecclesiae ut in ea collegium effi­ ciant divinis laudibus canendis et sacris officiis celebrandis de­ putatum. Ecclesia ista est cathedralis, quae cathedram episcopi possidet ; secus est collegiato,. Utriusque erectio est S. Sedi re­ servata. Canonici «?”’ sunt titulares, qui praebendam seu beneficium habent et vocem in capitulo ; alii honorarii, qui sola honor»fica canonicorum iura participant. Inter titulares canonicos sunt dignitates, qui ordine alios non episcopos vel vicarios generales praecedunt; et officiales, qui mu­ nus quoddam explendum habent. Potissima officia sunt canonic» theo­ logi, qui lectiones de scriptura sacra vel de alia doctrinae catholicae parte in ecclesia explicare debet, nec raro hodie potius sacras disci­ plinas in seminario docet; canonici pacnitcntiarii, qui peculiaribus facultatibus munitur ut in ecclesia capitulari confessiones fidelium excipiat. Is jurisdictione ordinaria praeditus est, qua proprios dioecesanos etiam extra dioecesim absolvere, nullam tamen delegationem con­ cedere potest (cfr. c. 873. 401) ; canonici curati qui, quando habitualis animarum cura est penes capitulum, tamquam vicarius capituli paro­ chiam administrat. , Exceptis dignitatibus, quarum designatio S. Sedi reservatur, ad epi­ scopum per se pertinet, audito capitulo, omnia beneficia et canonicatus conferre (c. 403). Ut honorarium canonicum nominet qui alienae dioe­ cesis est clericus, episcopus opus habet assensu Ordinarii cui nominan­ dus est subiectus ; nec potest tot extraneis honorem istum tribuere ut tertiam partem canonicorum titularium munero adaequent (c. 406). Observes, insignia capitularia non posse nisi in dioecesi in qua est capi­ tulum adhiberi ; et consuetudo contraria reprobatur. 76. — VIII. De consultoribus dioccesanis (cc. 423-428). In dioecesibus quae carent capitulo cathedrali, constituendus est ab episcopo coetus consultorum qui « vices capituli cathedralis, qua senatus episcopi supplet », ita ut de coetu consultorum intelle­ genda sint quaecumque canones capitulo cathedrali tribuunt in administranda dioecesi, sedo sive plena, sive impedita aut va­ canto (c. 427). Consultores sex saltem numero osse debent, vel quattuor, si pauci sint sacerdotes in dioecesi. [72-76.1 72 LIBER I, TRACT. I, TIT. II 77. — IX. «Parochus est sacerdos vel persona moralis cui paroecia collata est in titulum cum cura animarum sub Ordinarii loci auctoritate exercenda » (c. 451). Paroecia autem est distincta pars dioecesis cui peculiaris est ecclesia et peculiaris rector tamquam proprius pastor de­ terminati populi. Cfr. c. 216, § 1 et 3, qui talem dioecesium divi­ sionem fieri iubet et § 4 vetat no, sine speciali Apostolico induito, constituantur paroeciae pro diversitate sermonis seu nationis fidelium, vel paroeciae mere familiares aut personales. Personae morales quae parochiam interdum detinent sunt mo­ nasteria, capitula vel similia instituta. Solam autem curam habitualem servant, actualem tradere debent alicui vicario (cc. 452. 471). Collatio paroeciae quae non est iuris patronatus pertinet de iure ordinario ad episcopum seu quasi-episcopum. Sede vacante, spectat ad Vicarium capitularem, postquam sedes episcopalis per annum vacaverit. Si est iuris patronatus, patronus praesentat candidatum idoneum, ab episcopo, ut supra dictum est, instituendum. Superior religiosus pariter praesentat sacerdotem suae religionis ut ab Ordinario loci instituatur parochus paroeciae religiosae. Ubi viget, forma concui^us specialis vel generalis servanda dicitur, donec Sedes Apostolica aliud decreverit. Suus cuique paroeciae praeficiendus est parochus, isquo unicus (cc. 455460). Praeter curam animarum cum potestate ordinaria in foro interno, qua eorum munus definitur, iura parochorum ad duplex genus referuntur : functionum quae ipsis reservantur, praestatio­ num quas exigere possunt. 1. Parocho reservantur, ex c. 462 : baptismus sollemnis ; publica delatio SS. Eucharistiae ad infirmos in propria paroecia ; administratio viatici et extremae unctionis ; banna ; assistentia matrimoniis, nuptialis benedictio ; iusta funebria parochianorum, « nisi defunctus aliam fune­ ris ecclesiam legitime elegerit » (c. 1216, § 1) ; benedictio domorum in sabbato sancto, vel alia die, pro locorum consuetudine; benedictio fon­ tis baptismatis in sabbato sancto; publica processio oxtra quamlibet ecclesiam ; benedictiones extra ecclesiam, cum pompa ac sollemnitate, « nisi agatur de ecclesia capitulari, et capitulum has functiones pera­ gat ». Has functiones, i. e. tres modo numeratas vel aliquam ex eis. 2. Ius habet ad praestationes quas probata consuetudo vel legitima taxatio ci tribuit. Quod ius servat, etiamsi paroeciale quodpiam officium ab alio expletum fuerit, « nisi de contraria offerentium voluntate certo constet circa summam quae taxam excedit » (c. 463, § 3). Simul, c. 463, ORDINARIUM REGIMEN ECCLESIASTICUM 73 I haec duo caventur : o Potioreg praestationes exigens, ad restitutionem tenetur » ; « gratuitum ministerium ne deneget parochus iis qui solvendo pares non sunt ». A· > > Non soli parocho, sed omni sacerdoti qui infirmis assistat facultas concessa est concedendi benedictionem fipostdlicam, in articulo mortis (c. 468, §2). 78. — X. Vicarii paroeciaies actualem curam paroecialem ge­ runt, quando cura parochialis est penes personam rnoralem, ut capitulum, mo nast er i um. Ecclesiae quae nec paroeciaies, nec capitulares, nec anne­ xae sunt domui communitatis religiosae quae officia in eadem «elebret, committuntur Rectori, quem Ordinarius loci nominat vel saltem approbat, atque ob iustam causam removet, etiamsi ecclesia, ad religionem exemptam pertineat. Exceptis functionibus paroecialibus, rector iste divina officia etiam sollemnia celebrare potest, dummodo ne noceant ministerio paroeciali; et si paroeciani nequeant sine gravi incommodo paroecialem eccle­ siam adire, ius est Ordinario imponendi, sub gravibus poenis, quae­ dam parochialia ministeria rectori ecclesiae quae facilioris sit aditus (Cfr. cc. 479-486). 79. — XI. Vicarii cooperatores ab episcopo nominantur ut parochi vicem suppleant cumque in universo ministerio paroe­ ciali adiuvent, excepta applicatione missae pro populo, qua ipsi nullatenus tenetur. Cooperator e clero saeculari, nominatur au­ dito parocho. Vicarium e clero regulari Ordinarius approbat praesentatum a Superiore, audito parocho. 80. — XII. Vicarii foranci. Territorium dioecesis per se di­ vidi debet in districtus, pluribus paroeciis constantes. His prae­ ficitur vicarius forancus, vel decanus, vel archipresbyter, etc. cui munus, potissimum vigilantiae et inspectionis committitur. Ab Ordinario loci libere nominatur et removetur. Ipse collationibus cleri praeest ; curat quoquo ne graviter aegrotantes parochi subsidiis spiritualibus, et, si decedant e vivis, honesto funore careant, et tunc ca­ vere simul debet ne documenta et supellex quae ad ecclesiam pertinent depereant vel auferantur. Quibusdam praeterea facultatibus muniri consuevit· (Cfr. cc. 445-450). [77-80.] 74 LIBER 1, TRACT. I, TIT. Il, CAP. UNICUM il. — De, regimine minus ordinario extra loca missionum. In locis ubi, propter adiuncta perpetua vel accidentalia desunt epi­ scopi, constituuntur quasi episcopi, i. e. Abbas vel Praelatus nullius (in­ tellege dioecesis) ; Administrator Apostolicus ; Vicarius et Praefectus Apostolicus. Hic de solis duobus prioribus agendum est. 81. — I. Abbas vel Praelatus nullius territorium regit, in ipsis partibus fidelium ab omni dioecesi avulsum. Territorium istud paroecias continet; et si saltem tres sint nu­ mero, Abbas vel Praelatus episcopo omnino aequiperandus est. Terri­ torium ut suum regit : Vicarium generalem nominat ; convocat synodum dioecesanam; indulgentias 50 dierum largitur. Si tamen charactere epi­ scopali c areat, maiores ordinationes facere et sacra olea benedicere non poterit. Sed intra territorii fines tonsuram et ordines minores confert ; impertit benedictiones omnes, episcopis reservatas ; calices, patenas,al­ taria portatilia, immo immobilia, cum oleis ab episcopis benedictis, et ecclesias consecrat ; et confirmationem administrat. Qui minus quam tres paroecias administrat, speciali iure regitur. 82. — II. Administrator Apostolicus, ob graves et speciales causas, in perpetuum vel ad tempus dioecesi praeficitur. Perma­ nentor constitutus, ut nunc in libera civitate Gedanensi (Dantzig), episcopo residential! assimilatur ad tempus datus; est quasi Vi­ carius capitularis. Vicarium generalem non habet. III. — De, regimine missionum. Sunt loca missionum, v. g. Indiae, in quibus hiérarchie episcopalis restituta est ; sed paroeciae, saltem multae, et maximo capit ula deside­ rantur. Haec tunc a Consultoribus dioecesanis supplentur. Itaque : 83. — I. Vicarius et Praefectus Apostolicus territorium ad­ ministrant quod non est stricte suum, sed S. Pontificis. Quare, etiam episcopi, non utuntur throno cum baldachino, noc, sine induito (quod sat facilo conceditur Vicariis apostolicis) eorum no­ men pronuntiatur in canone, vel pro ipsis oratur in preeibus ferial ibus breviarii. Quod ad potestatem, assimilantur episcopis, immo ampliores facultates obtinent ; et, si charactere episcopali ornantur, alia iura et privilegia episcoporum participant. Charactere isto carentes, honorifica privilegia habent Protonotariorum Apostolicorum do numero partioi- REGIMEN MINUS ORDINARIUM ET MISSIONUM. OBEO ΛΤΪΟ?.’> pantium ; ac praeterea possunt in territorio suo quae praelato nùü'u* concessa sunt (cfr. n. 70), excepta consecratione ecclesiae et altaris im­ mobilis. Vicarium generalem proprie dictura nominare non possunt. 84. — II. Vicarius delegatus, unus vel plures, in locum Vica­ rii generalis, nominari permittitur. Delegatus omnia potest quae Vicarius generalis ; sed, cum sit proprio delegatus, cessante vel suspenso iure Vicarii vel Praefecti Apostolici, potestate sua per se non excidit (Cf. litt. circulares S. C. de P. F. 8 decembris 1919.) 85. —ΠΙ. Pro-vicarius vel Pro-praefcctus a Vicario Apostolico vel Praefecto Apostolico nominari debet, si desit coadiutor cum futura successione. Is, deficiente Vicario vel Praefecto, regimen vicariatus vel praefecturae assumit. Si nemo designatus fuerit, senior, i. e. is qui praesens in territorio sit et: in eodem suae destinationis litteras prius ostenderit, censetur a S. Sede dele­ gatus ad regimen assumendum. 86. — Quasi-Parochi regunt quasi-paroecias, i. e. distinctas partes territoriales in quas, hortante c. 216, Vicarius vel Prae­ fectus Apostolicus sua territoria diviserint. S. C. de Prop. Fide instructione 25 iul. 1920, suasit ut territorium etiam in disctrictus dividere conarentur quibus quasi Vicarius foraneus praeficeretur. Ubi territorium non est divisum, omnes missionaiii, qui animarum curae sunt addicti, tamquam Vicarii cooperatores Ordinarii loci consi­ derandi sunt. CAPUT UNICUM. Obligationes speciales variorum clericorum. I. — Obligationes Episcoporum. Quia S. Pontifex omni iure humano superior est, et « Prima Sedes a nomino indicatur » (c. 1556) ab obligationibus episcoporum initium dicendi facere possumus. 87. — 1. Omnes episcopi : 1. Ante suam canonicam institu­ tionem seu provisionem, debent, praeter fidei professionem, iusiurandum fidelitatis erga S. Sedem edere secundum formulam ab Apostolica Sedes probatam (c. 332, § 2) ; [S1-S7.J 70 LIBER I, TRACT. I, TIT. II, CAP. UNICUM 2. Promoti, non impediti, debent, intra très menses a re­ ceptis apostolicis litteris consecrationem suscipere. II. Episcopi dioecesani : 1. possessionem dioecesis canonice, ostensis capitulo litteris apostolicis, capere debent, sine qua sollemnitate in regimen dioecesis se ingerere nullatenus possunt ; retinere tamen et exercere possunt officium vicarii capitularis, officialis, oeconomi, quod ante suam designationem obtinuerint (c. 334); 3. Observationem legum ecclesiasticarum urgere debent, advigilando ne abusus in ecclesiasticam disciplinam irrepant (c. 336) ; 4. Munus praedicandae fidei catholicae est episcopis pro suis dioecesibus praecipuo commissum ; quare, nisi legitime im­ pediti sint, debent per se ipsi evangelium praedicare (c. 1327). Facilius tamen quam parochi possunt istud munus per alios im­ plere, ita ut gravis eorum obligatio sit saltem providendi populo de sufficiente instructione (Cfr. Lf.hmk., II, 816); 5. Personaliter residere debent in dioecesi, etiamsi coadiutorem habeant. Abesso tamen possunt propter visitationem SS. Liminum, concilia quibus intéresse debent, civilo officium legitime suao ecclesiae adiunctum; vel ob aliam aoquam causam : sad tunc non ultra duos vel tres menses intra annum, cavondo ne ex sua absentia dioecesis detrimen­ tum accipiat. Quod tempus coniungi non potest cum tempore epis­ copis concesso occasione suae promotionis, visitationis SS. Liminum, assistentiae concilio, vel cum tempore vacationum anni sequentis (c. 338, § 2). Residentia sufficit in dioecesi. Attamen tempore adventus et qua­ dragesimae, diebus Nativitatis, Paschatis, Pentecostes ot Corporis Chri­ sti, eius praesentia prope cathcdralcm requiritur, nisi gravis eturgms causa obstet (c. 338, § 3). Qui ultra sex menses illegitime abfuerit, Sedi Apostolicao a Mo· tropolita, vel si culpandus sit Metropolita, ab antiquiore suffraganco residente denuntiandus est (c. 338, § 4) ; 6. Applicare debent missam pro populo omnibus domini­ cis et festis de i>raecepto, etiam suppressis (c. 339). Post declarationem 17 fcb. 1918 (A. A. S., X (1918) p. 170) novimus f sta ista aestimanda esse ex catalogo Urbani VIII, qui sic restituitur. Ideo donuo promulgatus est decreto S. C. Concilii, 28 dec. 1919 (.4 A. S., XII [1920] p. 42). OBLIGATIONES EPISCOPORUM In festo nativitatis Domini, et si quod festum do praecepto in diem dominicam incidat, una sola rnissa applicanda est. Quemvis f.stum transferatur, obligatio manet in dio a quo, nisi in die l quem simul cum celebratione officii et Missae servandae sint obligationes audiendi missam et abstinendi ab op ribus servilibus. — Episcopus qui, aliquo titulo, duas vel plurcs dioeceses r< gat, satisfacit obligationi unica ce­ lebratione pro univorso populo sibi commisso. Si tamen civitates episcopal s distinctos patronos habeant, epis­ copus videtur in singulis eorum frstis litari pro populo debere. Obligatio ista est personalis : episcopus per se ipse missam celebrare debet ; est realis et statis diebus exsequenda, ita ut si ipse sit impeditus, statis diebus applicet per alium, potius quam celebrationem differat (diversa tamen optio facile excusabitur). Nihilominus statuto tempore obligatio non finitur: quare, si nec per alium statuta die celebrare potuit, quam primum vel per se vel per alium alia die applicet ; neglectas vero missas quantocius suppleat. Debetne nutem, soluta pecunia, per alium applicare qui infirmitate vel alio imp'dimonto a personali celebratione prohib. tur ’ Ipsum de­ bere dicemus vel negabimus, prout episcopus ex mensa sua vel alia rationo pecunias recipiat quibus onera suae administrationis compen­ santur, vel nullum stipendium aut quasi-scipendium percipiat. « Decet ex caritate, citra tamen obligationem ut (episcopi titulares) aliquando missae sacrificium pro sua dioecesi appli­ cent » (c. 348, § 2) ; 7. singulis quinquenniis, relationem S. Pontifici facere de­ bent super statu dioecesis sibi commissae, secundum formu­ lam ab Apostolica Sede datam (c. 340). Quinquennia sunt fixa et communia, et a 1 ian. 1911 computantur, ita ut pro episcopis Italiae et insularum adiacenthm, anni relationis sint 1911, 1916, 1921, 1926; pro episcopis Hispaniae, Portugalliac, Gal­ liae, B Igii, Ilollandiao, Anglia ', Scotiae et Ilib rniao cum insulis adiuoontibus, 1912, 1917, 1922, 1927 ; pro c »teris Europae episcopis cum insulis adiacontibus, 1913, 1918, 1923, 1928; pro episcopis totius Americae ot insularum adiacentium. 1914, 1919, 1924, 1929; pro episcopis Africae, Asiae, Australia© et insularum his orbis partibus adiacentium, 1915, 1920, 1925, 1930. Si tamen annus relationis, ex toto vel ex parte inciderit in primum biennium ab inito dioecesis regimine, episcopus pro ea vice u confi­ [87.] LIBER I, TRACT. I, TIT. II, CAP. UNICUM cienda et exhibenda relatione abstinere potest. Ex parte incidet in primum biennium, pro episcopo Italiae qui v. g. menso iulio 1924 pos­ sessionem suae sedis iniverit. Formula recontior data est per S. C. Consistorialem 4 nov. 1918 (Æ A. S., X [1918] p. 487 ss.), pro episcopis qui ad eam referre de­ bent ; et, pro episcopis missionum a S. C. do Prop. Fide, 16 apr. 1922 (Æ A. S., XIV [1922] p. 287, vel Periodica, XI, p. 46) ; 8. eo anno quo relationem exhibere debent, debent quo­ que, per se vel per Coadiutorem, vel, ex iustis causis a S. Sede probatis, per sacerdotem qui in sua dioecesi resideat, sacra li­ mina visitare. Episcopis tamen qui extra Europam sunt, permit­ titur ut tantum singulis decenniis Urbem petant (cc. 341. 342). Visitatio ista complectitxu·, praeter modo dictam relationem, piam visitationem Basilicarum S. Petri et S. Pauli, visitationem S. Pon­ tificis ; 9. visitare debent saltem partem suae dioecesis quotannis, ita ut certe singulis quinquenniis universa dioecesis visitata fuerit (cc. 343-346). Visitatio quam ipsi per se legitimo impedim nto facero prohibean­ tur per vicarium generalem vel alium de legatum facienda est. Exemptio a iurisdictione non affert exemptionem a visitatione nisi haec prohi­ beatur, ut pro religionibus clericalibus exemptis, ex ipso c. 344, § 2 ; praecipitur paterna forma ; vitanda sunt inutiles morae et superflui sumptus ; circa victualia episcopo et duobus clericis quos episcopus sibi adsciscere potest ministranda, vel procurationes et expensas iti­ neris, legitima locorum consuetudo servanda dicitur. A praeceptis ot decretis quae obiectum et finem visitationis respiciunt, recursus tantum datur in devolutivo. Porro visitantur personae, res, et loca pia ; finis vero est conservitio fidei, morum ; correctio pravorum morum ; pro­ motio innocentiae, pacis et disciplinae in clero et in populo ; utilitas religionis procuranda. — Si episcopus in hac re graviter ncgl gens fuerit, Metropolita R. Pontificem certiorem faciat, et, probante S. Sede, dioecesim suffraganoi ipse visitet. II. — Obligationes Archiepiscoporum. 88. — Arclnepiscopi-residentiales : 1. intra tres menses a consecratione vel, si consecrati, a provisione canonica, debent in consistorio, per se vel per procuratorem, petere a R. Pontifice OBLIGATIONES ÆRCH1EP. ET QUAST EPJSC. 79 pallium, seu insigne potestatis archiepiscopalis, quod est stricte personale, et pro una sede datum, ita ut promoti ad aliam eccle­ siam aliud pallium petere debeant. Ante pallii impositionem il­ licite, per se, ponerent actus jurisdictionis archiepiscopalis et actus ordinis episcopalis qui, ut ordinationes sacrae, usum pal­ lii requirunt. Usus extra provinciam stricte prohibetur ; 2. si sunt Metropolitae, de moribus et disciplina in sua pro­ vincia solliciti esse et S. Sedem de abusibus opportune monere debent. III. — Obligationes quasi-episcoporum 89. —I. Abbas vel Praelatus nullius, iisdem quibus episcopus obligationibus tenetur. 90. — II. Vicarius capitularis debet, ante initum munus lidem profiteri ; lege residentiae et applicationis missae pro po­ pulo sicut episcopus tenetur. In exercendo munere, cavere debet ne quidquam innovet. Episcopo vel abbati seu praelato nullius qui possessionem sedis ceperint, rationes reddere debet. 9Ï. — IIT. Administrator Apostolicus, permanentor consti­ tutus, obligationes episcopi residentialis habet. Ad tempus datus, eadem officia habet quae Vicarius capitularis ; obligatio tamen missae dicendae pro populo solum tunc episcopum tenet. Etiam sede plena, dioeccsim visitare potest. 92. — IV. Vicarii et Praefecti Apostolic! obligationes habent episcoporum rosidentialium. Convocatio tamen synodi non praeci­ pitur in praefectura ; in vicariatu, eius frequentia non definitur. Nec Praefectus visitare ss. Limina debet. Alearius impedit,us po­ test ss. limina per procuratorem, etiam ex Urbe, visitare. Missam pro populo celebrare debent sed tantum in diebus festis de prae­ cepto, exclusa Circumcisione, et in dominicis Paschatis et Pente­ costes (c. .306). Nisi coadiutorem habeant cum futura successione, designare debent pro-vicarium vel pro-praefectum, qui, ipsis de­ ficientibus, totum regimen, (pia delegatus, assumat. Is S. Sedem de assumpta cura monere debet. (Cfr. cc. 293-311 et Per., IX. pp. [19] ss.). [8S--92. ] 80 LIBER 1, TRACT I, TIT. Il, CAP. UNICUM IV. — Obligationes canonicorum. 93. — 1. Canonici titulares et Bénéficiai! choro astricti, ita residere debent, ut, diebus quibus tenentur, choro re vera assi­ stant. Dummodo enim debita servitia praestent, optionem loci habitationis per se servant. Salva lege severiore, ultra tres men­ ses, continuos vel interpolatos, singulis annis abesse non possunt. Nec, sine speciali episcopi licentia, feriari possunt tempore qua­ dragesimae et adventus, aut in principalibus anni sollemnitatibus; nec ultra tertiam partem simul abesse permittuntur (c. 418). Illegitime absentes, pro rata parte non faciunt suos fructus, quos tradere debent Ordinario, distribuendos ecclesiae, pio loco aut pauperibus (c. 2381). 2. Qui chorale beneficium obtinent, debent, in ipso choro, divina officia persolvere singulis diebus, nisi servitium per turnum a Sede Apostolica aut fundationis legibus indultum fuerit (c. 414). — Divinum officium complectitur psalmodiam horarum canonicarum et celebrationem cum cantu missae conventualis applicandae pro benefactoribus in genere, praeter alias missas speciali lege indictas. Licet tamen missam sine cantu celebrare quando episcopus vel alius, suo loco, pontificali ritu celebrat (c. 413). ■■■ Non satis est ut canonici praesentes sint in choro vel officium sub­ missa voce recitent ; verum oportet ut suas partes in psalmodia expleant. Sin minus, sicut absentes, amittunt distributiones cotidianas faciendas inter praesentes ; atque etiam, nisi tempus absentiae vel omissae psalmodiae computent inter menses feriarum, pro parte, fructus beneficii sui vel praebendae. Lehmkuhl (II, 825) observat triplicem obligationem residendi, recitandi divinum officium, psallendi in choro, privatione fructuum sanciri, ita ut qui uni tantum obligationi desit par­ tem tantum fructunm restituere debeat. Attamen, contra communem istam sententiam, S. C. Concilii, in causa Toletana et aliarum, 10 iul. 1920, ad dubium 3: «Utrum, post, vigentem canonem 2381, Beneficia­ rius vel Canonicus illegitime absens retinere possit fructus respon­ dentes privatae recitationi officii divini, respondit: « Ad 111. Negative ». — Canon 2381 sic sonat: « Qu iofficium, beneficium dignitatem ob­ tinet cum onere residentiae, si illegittime absit : 1° Eo ipso privatur omnibus fructibus sui beneficii vel officii, pro rata illegitimae absentiae, eosquo tradere debet Ordinario, qui ecclesiae vel alicui pio loco vel pauperibus distribuat ». i | | | j I OBLIGATIONES CANONICORUM, PAROCHORUM 81 Legitime excusati a choro non ideo distributiones cotidia­ nas lucrantur. Quibusdam tamen conceduntur quoque distribu­ tiones cotidianae ; immo nonnulli etiam distributiones quae inter praesentes dicuntur, nisi expressa fundatorum voluntas obstet. Variae excusationis causao numerantur canonibus 420 et 421. Di­ stributiones inter praesentes lucrantur capitulatos iubilati seu qui in­ dultum iubilationis a S. Sede obtinuerunt ; qui piis exercitiis vacant (sed semel tantum in anno fruuntur hoc privilegio) ; qui episcopo sacra solemniter peragenti assistunt ; qui operam navant in conficiendis pro­ cessibus beatification is vel canonizat ionis, aut testes in his causis vo­ cati sunt. 3. Invitati ab episcopo, eidem pontificalia in ecclesiis ci­ vitatis aut suburbii exercenti assistere debent ; cundemque acce­ dentem ad ecclesiam cathedralem et redeuntem comitari (c. 412). V. — Obligationes parochorum. 94. — 1. Cura animarum II exercenda in omnes suos paroe cianos qui non sint legitime exempti. Integrum autem est epi­ scopo ut, ob iustam et gravem causam, familias religiosas et pias domos non exemptas a parochi cura subducat (c. 464). Inde « debet parochus officia divina celebrare, administrare sacramenta fidelibus, quotiens legitime petant, suas oves cogno­ scere et errantes prudenter corrigere, pauperes ac miseros paterna caritate complecti, maximam curam adhibere in catholica pue­ rorum institutione» (c. 467, § 1).— «Parochus diligenter advi­ gilet ne quid contra fidem et mores in sua paroecia, praesertim in scholis publicis et privatis tradatur, et opera caritatis, fidei ac pietatis foveat aut instituat » (c. 169). —Curare debet « ut fide­ les, praesertim obstetrices, medici et chirurgi, rectum bapti­ zandi modum pro casu necessitatis probe ediscant» (c. 743) ; ut fideles ad sacramentum confirmationis opportuno tempore ac­ cedant (c. 787) ; ut pueri, usum rationis assecuti et sufficienter dispositi, quam primum eucharistia reficiantur, simul advigilando ne ante rationis usum vel sine sufficienti dispositione accedant (c. 851, § 5) ; ut infirmi communicandi facultate, pro sua devo­ tione, non careant (cfr. c. 848) ; ut frequens, immo cotidiana com­ munio inter fideles promoveatur (cfr. c. 863) ; ut fideles sibi com­ missi reportant in pastore suo (qui gravi iustitiae obligatione sa­ il [93 . 94.] S2 LIBER I, TRACT. I, TIT. II, CAP. UNICUM cramcntum poenitentiae per se vel per alios administrare debet cfr. c. 892), et in aliis sacerdotibus, prudentes confessarios do ipsorum salute et perfectione sollicitos ; ut infirmi, dum sui plene compotes sunt, sacramentum extremae unctionis recipiant (c. 944). — Debet de ordinandorum moribus et qualitatibus diligenter exquirere (c. 1000), et tam publica quam privata hortatione et directione semina vocationis sacerdotalis, religiosae, apostolicae studiose detegere et fovere (Cfr. ep. apostol. 30 novembre 1919, SS. D. N. Benedicti Pp. XV). — Debet oves suas a nuptiis cum acatholicis vel impiis absterrere, matrimonia quae modicam felicis exitus spem dant prudenter dissuadere ; nupturientes autem probe de missione sua et officiis suis erudire ; « sedula et effusa caritate aegrotos... in sua paroecia, maxime vero morti proximos » adiuvare «eos sollicite sacramentis reficiendo eoruinque animis Deo commendando » (c. 468, § 1). De instructione populi perpendantur puncta quae litt. enc. Acerbo nimis 15 apr. 1905 (Æ A. S., VU, G23), Pius X praescribebat: haec omnibus saltem commendata esse debent et virtualiter observanda sunt. Continua autem omissio contionis notabiliter ultra mensem (v. g. per duos menses) vel discontinua notabiliter ultra tres inenses in anno protracta, gravis peccati arguitur (Cfr. Lehmk, II, 280). Maximi autem momenti hodie inest in sollerti scholarum inspectione. Pro nupturientibus, qui hodie, magis quam olim, officia sua docendi sunt, valde proderit praesto habere ipsis tradendum libellum, qui prin­ cipalia capita doctrinae cb disciplinae christianae contineat, et coniugum iura et officia solide, pio et distincte explicet. Infirmorum visitatio, tempestive et assidue facta, occasionem parochis praebet cognoscendi familias et sibi plures, sanos quoque, con­ ciliandi. Quantum autem fieri potest, moribundo, etiam sacramentis munito, in vitae exitu assistat. « Si de homine peccatis assueto agitur, nomo non videt esse, etsi grave incommodum subiri debeat, gravem obligationem ab eo periculum aeterni interitus non levo, omni modo re­ pellere » (Lehmkuhl, IT, 821). De methodo assistendi moribundo, sua­ dendi frequentes actus caritatis ct contritionis cos qui aegrotos curant instruere ne omittat. Qua sollicitudine simul demonstrabit se non in­ fima pecuniae vel amoris proprii instigatione moveri, ut catholice baptizati lure christianae sepulturae ne excidant. 2. Residere debet parochus prope suam ecclesiam, et per se iu domo paroeciali, si qua habeatur. Salva utilitate parochianonun, Ordinarius loci aliam commorationem permittere potest (c. 465, § 1). OBLIGATIONES CANONICORUM, PAROCHORUM 83 Domus ista plerumque erit intra fines paroeciae. Fieri tamen potest ut parochus resideat prope ecclesiam et tamen extra paroeciam suam. Sed memor sit se tunc, in domo sua, versari extra territorium suum, ubi minorem habet potestatem, v. g. dispensandi. Parocho annua absentia duorum mensium per se concedi­ tur ; hanc potest ipsius Ordinarius propter gravem causam ex­ tendere vel coartare (c. 465, § 2). Nec dies quibus, semel in anno, piis exercitiis vacat, in duo­ bus mensibus computandi sunt (c. 465, § 3). Quotiens autem absit, spirituali fidelium incolumitati pa­ rochus prospicere debet. Et si ultra hebdomadam aberit, scripta Ordinarii loci licentia opus habet, et, nisi iam ei sint vicarii coo­ peratores, vicarium ab eodem Ordinario probandum sui loco relinquere debet. Parocho religioso necessarius praeterea est consensus Superioris ; eiusque substitutus ab Ordinario et a Su­ periore approbandus est. Si repentina et gravis causa parochum ultra hebdomadam avocet, ipse rei provideat, moneat Ordina­ rium, eiusque stet mandatis (c. 465, § 4-6). Tempore autem luis, parochus abesse prohibetur ; rem ta­ men cum cooperatore ita componere potest, ut unus sanos, al­ ter aegrotos curet (Cfr. Ben. XIV, De synodo, 1. 13, c. 19, nn. 2-6). Illegitime absens, eo ipso, pro rata illegitimae absentiae, suos non facit fructus qui exercitio munerum parochialium re­ spondent. Hos omnes, in poenam, Ordinario tradere debet, qui eosdem pio fini destinet (Cfr. A. JL. S., XII, pag. 361, 364). Prae­ terea, contra reum procedendum est modo qui cc. 2168-2175 explicatur. 3. Iisdem diebus quibus episcopus, eademque ratione, de­ bet parochus missam pro populo applicare (Cf. n. 8T,S) Et, contra atque antea statutum erat, qui plures paroecias regit, una missae applicatione obligationem suam implet. Si tamen distinctos ha­ beant patronos loci, in singulis eorum festis semel celebrare de­ bebit pro populo. Missa ista est per se in ecclesia parochiali cele­ branda·. Legitimo absenti optio permittitur celebrandi in alio loco, vel committendi celebrationem sacerdoti qui eius vices gerat in paroecia. Domum, ob i ustam causam, potest Ordinarius loci etiam habitualem facultatem parocho facere applicandi missam alia die ac ius exigit (c. 466). [94.] 84 LIBER I, TRACT. I, TIT. II, CAP. UNICUM 9 4. Libros parocciales, ct librum de statu animarum accurate coniicere, conscribere et asservare parochus debet. Tdeo tabu­ larium habeat in quo eum aliis documentis custodiantur et opportuno tempore visitari possint (c. 470). Ac praescriptae hire annotationes diligenter laciendae sunt (c. 470, § 2). Generalis ne­ glegentia, v. g. annotandi matrimonia et sacras ordinationes in libro baptizatorum, facile, ob damna timenda, gravis peccati rea­ tum afficere potest. VI. — Obligationes vicariorum paroecialium et quasi-parochorum. 95. — I. Vicarii parocciales, cum actualem parochiae curam gerant, easdem quas parochi proprie dicti obligationes, etiam missae pro populo dicendae habent. 96. — II. Quasi-parochi iisdem tantum diebus quibus Vi­ carii vel praefecti apostolici missam pro populo applicare debent. Simili parochorum munere investiti, similibus officiis te­ nentur. •SUMMARIUM. 97. —Ab acceptata legitima electione, S. Pontifex plenissimam obtinet iurisdictionem ct plenissimum usum potestatis ordinis, si est episcopus, vel ex quo episcopus consecratur. Potestas eius est simul suprema et immediata in omnes et singulas ecclesias et personas baptizatas. Extra dioeceses et pa­ rochias constitutas, universa missionum cura apud acatholicoR Sedi Apostolicae unice reservatur. Sedi Apostolicae reservantur causae maioris momenti, quae inde dicuntur causae maiores. Cetera, cf. T. I. et canon istas. De Episcopis et Ordinariis locorum. 1. Ex ipsa divina institutione, peculiares ecclesiae, sub auctoritate Romani Pontificis, regendae sunt cum ordinaria po­ testate ab episcopis, qui sunt Apostolorum successores. Sunt tamen episcopi titulares, qui nullam regunt ecclesiam, quamvis et ipsi habeant plenitudinem sacerdotii. 1. Communia omnium episcoporum. Vocati ad Concilium fruuntur, salva expressa exceptione pro titularibus, voce delibe­ rativa ; sunt ministri ordinarii sacrae ordinationis ; consecrationes F -■ i? 85 SUMMARIUM DE CLERICIS IX SPECIE valide peragunt, ipsisque pluies benedictiones reservantur ; prae­ cedunt in capitulo, sive dignitates sive mere canonici fuerint, cano­ nicis et dignitatibus presbyteralis ordinis; atque a recepta authen­ tica notitia canonicae provisionis, plura Cardinalium privilegia participant: v. g. eligendi sibi suisque familiaribus confessarium; benedicendi, cum indulgentiis, rosaria, numismata, etc., et impo­ nendi scapularia ; benedicendi imagines crucifixi pro via crucis et erigendi viam cnicis ; privilegium arae portatilis, et celebrandi ubique missam proprii calendarii. Omnes, ante canonicam institutionem seu provisionem, de­ bent, praeter fidei professionem, fidelitatem S. Sedi iurare ; et promoti, non impediti, intra tres menses a receptis litteris apostolicis, consecrationem recipere. 2. — Propria dioccesanorum. Sunt, in sua dioecesi, ordinarii et immediati pastores cum potestate legislativa, judiciaria et coactiva, ad normam canonum exercenda. Indulgentias 50 dierum concedunt. Habent potestatem dispensandi in t. I explicatam. In omnibus ecclesiis suae dioecesis possunt pontificalia exercere, et erigere thronum cum baldachino. Debent vero : a) ostensis capitulo litteris apostolicis, pos­ sessionem dioecesis capere; b) ecclesiasticae disciplinae prospicere; c) praedicare ; et, sub gravi, saltem providere populo de con­ venienti instructione ; d) residere in dioecesi ; e) obligatione quae simul est personalis, realis et statis diebus ad urgendam obli­ gationem, exsequenda, applicaro missam pro populo omnibus dominicis et festis de praecepto etiam suppressis ; /) quinquen­ nalem relationem S. Pontifici facere de statu dioecesis ; g) atque eodem anno sacra limina visitare. Episcopis extra Europam permittitur ut tantum singulis decenniis Urbem petant ; Λ) per se vel, si impediti, per alium, singulis annis partem dioecesis visitare, ut saltem singulis quinquenniis sit tota visitata. II. Quasi-episcopi sunt: I. Abbas vel praelatus nullius (dioecesis) qui, si 1res saltem paroecias sub se habeat, episcopo ae­ quiperandus est, exceptis, si charactere episcopali careat, sacris ordinationibus et benedictione sacrorum oleorum. 2. Administrator Apostolicus, qui, ob graves et speciales causas, in perpetuum, quasi episcopus residentialis, vel ad tem­ pus, quasi Vicarius capitularis, dioecesi non suae praeficitur. 3. Vicarius et Praefectus Apostolicus, qui, pro S. Pontifice, territoria regunt nondum in dioeceses erecta. Quod ad po­ testatem ordinariam, assimilantur episcopis, vel, si charactere [95-97.] 86 LIBER I, TRACT. I, TIT. II, CAP. UNICUM episcopali carent, praelatis nullius (excepta consecratione ecclesiae et altaris immobilis). Amplis praeterea facultatibus muniuntur. Obligationes habent episcoporum, temperata tamen obligatione vi­ sitandi sacra limina et celebrandi pro populo. Nisi coadiutorem cum futura successione receperint, debent pro vicarium vel pro-praefectum nominare, qui, ipsis deficientibus, totum regimen assumant. III. Vicarius generalis, potestate vicaria praeditus, ipsa nomi­ natione habet omnem potestatem quae iure ordinario episcopo competit, iis exceptis quae episcopus sibi reservarit, vel quae, ex iure, mandatum speciale exigunt ; et, salva expressa excep­ tione, rescripta ad episcopum missa exsequi potest, et habituales facultates episcopi participat. Ab episcopo libere constituitur et removetur. Plurcs, pro dioecesis necessitate, constitui possunt. IV. Vacante sede, omnis potestas ordinaria episcopi vel quasi-episcopi transit ad capitulum cathédrale, quod eandem totam, intra octo dies, transferre debet in Vicarium capitularem. Obser­ vandum tunc est principium : « Sede vacante, nihil innovetur ». Deficiente Vicario vel Praefecto Apostolico, regimen assumitur a coadiutore cum futura successione, si adsit, vel a pro-vicario aut pro-praefecto, vel a seniore in missione. V. Metropolita praeest provinciae ecclesiasticae quae variis coniunctis dioecesibus constituitur. Ceterae dioeceses sunt suffraganeae ; quaedam tamen sunt immediate S. Sedi subiectae. In propria dioecesi. Metropolita iura et officia habet episcopi. Est iudex appellationis a sententiis suffraganeorum ; sed ipse, semel pro semper eligere, approbante S. Sede, debet Ordinarium suffraganoum ad quem a sententiis sui tribunalis appelletur. Ipse praeest Concilio provinciali. Insigne potestatis archiepiscopalis est pallium. VI. In Ecclesia Occidentali, Patriarchae et Primates non sunt nisi praecedentia et honore distincti. De canonicis et consultoribus dloecesanls. 1. Canonici sunt selecti clerici qui, in definita ecclesia, cathedrali vel collegiata, collegium efficiunt sacris officiis cele­ brandis deputatum. Sunt titulares, qui vocem habent in capitulo, et honorarii. Inter titulares sunt dignitates, qui praecedunt, et officiales, qui munus quoddam explendum habent, praecipuo -, theologi, paenitentiarii, et, quando habitualis cura animarum est penes capitulum, curati. Canonicatus ab episcopo conferuntur, audito capitulo, excep­ tis dignitatibus : hae reservantur S. Sedi. SUMMARIUM DE CLERICIS IN SPECIE Canonici titulares et bénéficiât! residere de lient in loco ec­ clesiae, ita ut officia sua expleant. Absentes a choro, quibusdam exceptis qui censentur praesentes, distributiones cotidianas non percipiunt ; absentes ultra tres menses (continuos vel interpolatos) fructus praebendae pro rata non faciunt suos. 2. Capitula distinguuntur calhcdralia et collegiata, regularia et saccularia, exempla et non exempta. Omnia habent coetus capitulates et statuta servanda. Ca­ pitulum cathédrale est, sede plena, senatus quem episcopus in negotiis maioris momenti consulere debet; immo cuius, pro certis alienationibus, consensus ipsi est necessarius. Sede vacante, regit dioccesim, donec Vicarium capitularem nominaverit. Sede impe­ dita, administratio prius spectat ad Vicarium generalem vel ad delegatum ab episcopo. II. In dioecesibus quae capitulo cathedrali carent, episcopus constituere debet coetum consultorum qui, qua senatus episcopi, vices capituli supplet. De parochis, quasi-parochis et vicariis. I. « Parochus est sacerdos vel persona moralis cui paroecia eollata est in titulum cum cura animarum sub Ordinarii loci auctoritate exercenda >· (c. 451). Si est persona moralis (mona­ sterium, capitulum) curam actualem vicario tradere debet. Praeter diligentem animarum curam, debet parochus prope suam ecclesiam residere, ita ut semper incolumitati fidelium prospiciat, neque ultra duos menses per se, singulis annis, abesse permittatur. Illegitime absens fructus in poenam Ordinario tra­ dere debet. Qua ratione episcopus, eadem parochus missam pro populo applicare, librosque paroeciales conficere et servare debet. Quod ad iura, ipsi certae functiones reservantur. Praeter eas quae, cum sacramenta respiciant, infra tradentur, sunt: iusta fu­ nebria parochianorum. benedictio domonim sabbato sancto vel die consueto ; benedictio fontis baptismalis ; benedictio sollemnis, et publica processio extra ecclesiam. Praestationes, quas legitima consuetudo vel taxatio ipsi tribuit, percipere potest. Plus exi­ gens, restitutione tenetur. Parochus, cui sedula infirmorum cura commendatur, immo omnis sacerdos infirmis assistens iis benedictionem apostolicam in articulo mortis concedere potest (c. 468). II. Quasi-parochi regunt quasi-paroecias, seu distinctas partes territoriales vicariatus vel praefecturae apostolicae. Sicut Vicarii vel praefecti apostolici missam pro populo applicare debent. Vi- 37 88 LIBER I, TRACT. I, TIT. II, CAI*. UNICUM carii paroecialcs actualem curam pro persona morali gerentes, iisdem diebus quibus parochi missam pro populo applicandam habent. III. Vicarii cooperatores non sunt quasi-parochi ; sed generali et variae amplitudinis delegatione muniti, parochum adiuvant N. B. — Sunt ecclesiae separatae quae committuntur rectori quem Ordinarius loci nominat vel saltem approbat, atque, ob iustam causam, removet. IV. Vicarius jaraneus, seu decanus vel archipresbyter, cum munere potissimum vigilantiae et inspectionis, ab Ordinario looi district™, pluribus paroeciis constanti, praeficitur. TRACTATUS £1. DE RELIGIOSIS. Utilitas. Iu Theologia morali, ad usum scholarum amplo et diffi­ cili tractatui de religiosis (1) reservari non potest nisi exiguum spatium in quo, praeter paucas notiones de statu religioso, de institutis et domi­ bus religiosis, de regimine religiosorum, singulorum religiosorum iura et obligationes potissimum explicantur. Haec enim magis moralia sunt et omnibus sacerdotibus magis scitu utilia. Quare et nos hanc dicendi ra­ tionem inivimus. TITULUS I. De statu religioso. 98. — « Status religiosus est stabilis in communi vivendi modus quo lidoles, praeter communia praecepta, evangelica quo­ que consilia servanda per vota oboedientiae, castitatis et pauper­ tatis suscipiunt » (c. 487). Status, hoc loco, intellegitur stabilis condicio chrlstiani hominis in Ecclesia. Ad huiusmodi condicionem habendam, cum quae natura rei tum quae positiva legislatoris voluntate requiruntur·, procuranda sunt. Ex ipsa Codicis definitione perspicitur, hodie, ad status religiosi essen­ tiam, necessaria essa tria vota, quae Codex, servato praestantiae ordine, numerat : i. e. oboedientiae, castitatis et paupertatis ; ac praeterea, vitam in communi. Condicio votorum fere ex rei natura; vita in communi, ex hodierna disciplina ecclesiastica exigitur. — Vita in communi, subre­ ctione eidem regulae seu formae vivendi et iisdem Superioribus potis­ simum constituitur. Ipsius tecti et mensae communitas, pro variis pro­ fessionibus, variat intra certos limites definitos Constitutionibus atque etiam iure communi. Hodie enim, excepta studiorum causa, commoratio (1) Tractatum fusius et plenius aggredimur in tertia editione operis nostri De Religiosis institutis et personis. [98. ] 90 LIBER I, TRACT. II, TIT. I extra claustra, ultra sex menses, arbitrio Superiorum subducitur, et veniam S. Sedis exigit (c. 606, § 2). Si tamen agatur de religione iuris dioccesani, Ordinarius loci id videtur permittere posse, cum ex c. 638 valeat ad concedendum indultum exclaustrationis. — Completa stabi­ litas solis votis perpetuis per se continetur. Codex tamen perpetuitatem in definitione status religiosi non postulavit, quia vota quoque tempo­ raria cum intentione perseverantiae usque ad mortem per se emittun­ tur. Praeter tria vota substantialia, alia in pluribus Institutis cum professione religiosa coniunguntur : ut votum stabilitatis, missionis, docendi pueros, inserviendi infirmis, redimendi captivos, servandae strictae abstinentiae. Per vota substantialia religiosi profitentur eam consiliorum evangelicorum observationem quae ab ipsis requiritur. Ad omnes enim fideles consilia ista quadantenus diriguntur ; pars sunt Chri­ stianae rationis concipiendi et agendi vitam. Ut status quispiam fideles discernat, a publica auctoritate agno­ scendus est. Hodierno iure, positiva et formalis approbatio omni insti­ tuto religioso est necessaria, cum ex c. 492, § 1 episcopus, inconsulta 3. Sede, ne sinere quidem potest ut quodpiam condatur. Approbatio ita­ que ecclesiastica inter condiciones status religiosi hodie ponenda est. 99. — Auctor status religiosi, secundum ea quae eius na­ tura requirit, est Christus Dominus. Ipse enim consilia dedit quae ab Ipso vocantur evangelica ; Ipse verbis et figuris quibus utebatur eam innuit firmitatem quae votis obtinetur : cogites v. g. similitudinem castratorum, in Matth., 19, 12: «Sunt eunuchi... qui seipsos castraverunt propter regnum caelorum » ; Ipse potestatem et munus contulit Ecclesiae status religiosi or­ dinandi ; Ipse, exemplo et verbis, homines ad perfectiora sectanda est hortatus. Quod itaque status religiosus sit de iure divino, non praecipiente sed consulente, « haec est, ait Suarez, De rclig., tr. 9, 1. 3, c. 2, n. 3, sententia omnium catholicorum recte sen­ tientium ». 100. — Opus consilii est stricte actio considerata non tamquam in se bona et meritoria, sed tamquam utilis ad finem; latius significat opus bonum, non praeceptum, melius suo opposito vel sui negatione non mala (Cfr. I, n. 232). Porro cvangelicum paupertatis consilium expresse datum est a Do­ mino adulescenti qui Ipsum de perfectione interrogaverat : « Si vis per­ fectus esse, vende quae habes et da pauperibus» (S. Matth., 19, 21). Con­ silium perfectae continentiae facile eruitur ex loco supra allegato de eu­ nuchis, cui Dominus haec subiunxit : « Qui potest capere capiat » ; ao genuinum mentis Domini interpretem habemus S. Paulum, 1 Cor. 7. DE STATU RELIGIOSO. SUMMARIUM 91 Consilium demum oboedientiae continetur virtualiter in studiis istis humilitatis, abnegationis quae evangelio commendantur: ad haec enim sectanda, religiosa oboedientia est aptissimum medium; magis formaliter autem datur ipso exemplo perfectae oboedientiae qua Christus vo­ luntatem suam humanam perpetua ratione abnegavit ut divinam ample­ cteretur, « factus », secundum verba Apostoli, ·■. B ! De iis agitur qui privata vel publica causa rationem reddere debent temporalis administrationis, utputa tutelae, propter quam ipsis notabiles molestiae impendeant. Itaque non solae lites et molestiae quae religioni fierent hic considerandae sunt; namque religio etiam lites et molestias suis sodalibus factas non parum timendas habet. « Filii qui parentibus, idest patri vel matri, avo vel aviae, in gravi necessitate constitutis, opitulari debent, et parentes quorum opera sit ad liberos alendos vel educandos necessaria . IOpitulari J· < JLL·· 1 À debent BBRBJB»iBI* i parentibus filii qui in saeculo providendi copiam I haberent qua in religione privantur. Propter eandem causam noviciat ui valedicere deberent. Post professionem stricta obligatio discedendi, sal­ tem ad tempus, obtento v. g. induito exclaust rationis, eum tantum ur­ get qui extremae et indubiae parentum necessitati aliter prospicere ne­ queat. Quod de gravi parentum necessitate sancit Codex, de extrema fratrum et sororum necessitate dicendum videtur. « Ad sacerdotium in religione destinati, a quo tamen remo­ veantur irrigularitato alio ve canonico impedimento ». Do iis irregularitatibus et impedimentis canon itellegendus est quae per so manebunt tempore ordinationis, vel privilegio religionis ante or­ dinationem. utputa professione, non tolluntur. Secus, ex c. 987, 5° a religione repellendi forent quotquot, destinati ad sacerdotium, ordina­ rium servitium militare nondum expleverint. Irregularibus autem et impeditis dispensatio ante noviciatum impetranda est, contra atque exi­ stimat R. P. Fanfani, Dc iure religiosorum, n. 150. Nulla enim est causa cur claram iuris dispositionem violemus distinctione cui generalia ca­ nonis verba repugnant et quae liborum indicium S. Sedi eripit. « Orientales in latinis religionibus, sine venia scripto darii S. C. pro Ecclesia Orientali ». 1115.) 102 LIBER I, TRACT. II, TIT. IV, CAP. 1 IflG. — Aspirantes testimonium baptismatis et confirmatio­ nis exhibere debent. Si fuerunt in seminario, collegio vel alius religionis postulatu aut noviciatu, requiruntur iuratae litterae testimoniales rectoris seminarii vel collegii audito Ordinario loci, vel datae a maiore religionis Superiore, prout seminarium, collegium pertinet ad Ordinarium vel ad religionem. Atque referre debent quanam de causa aspirantes dimissi sint vel sponte discesserint. Si litterae iuratae, etiam interveniente Ordinario vel supremo Moderatore, haberi nequeant, res S. C. de Religiosis deferenda est (cc. 544, 545 et decr. S. 0. de Religiosis, 21 nov. 1919). Accuratae informationes de indole et moribus sumendae sunt. Viris praeterea necessariae sunt testimoniales litterae Ordi­ narii originis, i. e. loci ubi, cum aspirans natus est, pater aut, eo deficiente, mater domicilium vel quasi domicilium habebat. Litterae testimoniales omnes gratuito dandae sunt intra tres menses ab earum requisitione. 111. — Aspirantes moniales, ex ipso iure communi, aliae vero religiosae, prout constitutionibus praescribitur, dotem con­ stitutionibus vel consuetudine definitam afferre debent. Dos ista, ante habitus susceptionem tradenda est, vel saltem, in fonna civili valida, est eius traditio tuta reddenda ; prudenter et fru­ ctuose collocanda est modo probato ab Ordinario loci ct Superiore regu­ lari ei quis sit ; et per obitum religiosae, quae vota saltem temporaria emiserit, religioni irrevocabiliter acquiritur. Si agitur de religione iuris pontificii, dos sine S. Sedis induito (quod ad certum munerum casuum concedi consuevit) vel usu facultatis factae Legato Apostolico, ne quidem pro parte condonari potest. Duobus saltem mensibus ante noviciatum, Ordinarius loci monendus est ab Antistita, ut per se vel per delegatum volunta­ tem aspirantis exploret. 118. — Noviciatus (cc. 553-571), modo constitutionibus praescripto, plerumque habitus susceptione inchoatur ; debet autem, ad valorem, saltem per annum integrum et continuum peragi in legitima noviciatus domo, i. e., si agitur de religione iuris pontificii, in domo quae cum licentia S. Sedis erecta sit. Annus autem perficitur tantum completo die eiusdem numeri ac mensis in quo ante annum inceptus erat, ita ut prima ingressus dies non computetur. Interrumpitur autem noviciatus, si novi­ NOVICII. PROFESSI 103 cius dimissus vel sponte religioni valedicens e domo exierit, vol ultra triginta dies, continuos vel non continuos, ob quam­ libet causam abfuerit. Si ultra quindecim dies abfuerit, ad valo­ rem requiritur et sufficit ut dies isti suppleantur. Codex praete­ rea cc. 558 ex 564 distinctam conversis et aliis noviciis probatio­ nem praescribit, ita ut noviciatus pro altera classe peractus, sit pro altera inutilis. Novicii privilegiis suae religionis fruuntur, et, post mortem, ad eadem ac professi suffragia ius habent. In Congregationibus religiosis debent novicii, durante noririatic libero condere testamentum, quod post professionem, nisi res ur­ geat, cum sola venia S. Sedis, mutare poterunt. Ante primam votorum professionem, debet novicius, ad to­ tum tempus quo simplicibus votis astringetur, bonorum suorum administrationem cedere cui maluerit, et, nisi constitutiones aliud forant, de eorundem usu et usufructu libere disponere. Cessio ista et dispositio potest etiam post vota suppleri vel com­ pleri ; potest quoquo mutari cum debita licentia ; et per disces­ sum a religione vim habere desinit. Per noviciatum autem ne­ quit novicius bona sua valide obligare vel iisdem sicut et bene­ ficiis aliquo modo renuntiare. Per octo saltem solidos dies, debet novicius exercitia spiri­ tualia votis nuncupandis praemittere. Priusquam autem prima professio temporaria, et dein profes­ sio perpetua fiat, debet Antistita religiosarum, saltem duobus men­ sibus antea, Ordinarium loci monere ut per se vel per delegatum consciam et liberam voluntatem religiosae exploret (c. 552, § 2). III. — De professis. 119. — I. Variae notiones et divisiones. Professio distinguitur simplex et sollemnis, quae condicionibus et effectibus a priore differt. Vota autem sollemnia ea sunt quae ab Ecclesia ut talia sunt agnita (c. 1308); haec sunt vota plano authentica. Firmitas maior et efficacia quae cum iis conectitur efficiunt ut sollemniter professus perfectius censeatur fleo consecratus, plenius deputatus ab Ecclesia ad religionem consiliorum profitendam. Simplex professio est vel temporaria vel perpetua. In quali­ bet religione votorum perpetuorum, debet novicius, ad valorem professionis perpetuae, in ipsa noviciatus domo, votis perpetuis 104 LIBER I, TRACT. II, TIT. IV, CAP. I praemittere votorum simplicium professionem valituram ad triennium, vel, si aetas perpetuae professioni requisitae longius distet, usque ad istam aetatem, « nisi constitutiones exigant annuales professiones ». Legitimus Superior tempus istud singulis religiosis, ob iustam causam, v. g. ad sex menses, ad annum, ad duos annos, immo ad tres, non tamen ultra, prorogaro potest (c. 574). Non paucis tamen Institutis concessum iam est ut perpetua professio temporariis votis per sex annos praeparetur. Temporaria ista professio in ipsa noviciatus domo facien­ da est. Nulla vero professio ante sexdocim annorum completorum aetatem valide fieri potest ; perpetua autem postulat vicesimum primum expletum. Professio non valet nisi expressa, — ad quam legitimus Su­ perior admiserit, — et quae a legitimo Superiore, per se vel per alium, recipiatur (cfr. c. 572). Quare, in institutis iuris pontificii, nullus sacerdos per se ab Ordinario loci delegandus est, ut pro­ fessionem recipiat vel ei assistat. Receptio tamen ab Ordinario vel eius delegato Constitutionibus praescribi potest. 120. — II. Admissio ad noviciatum et ad professionem. Ad­ mittere autem ad noviciatum et ad professiones, pertinet ad Su­ periores maiores cum suffragio capituli vel consilii, quod delibe­ rativum est pro prima professione temporaria, consultivum pro professione perpetua (cc. 543 et 575). Pro aliis professionibus temporariis, servandae sunt constitutiones. Elapso spatio voto­ rum, haec sunt ilico renovanda, recurrente ipsa die qua facta sunt, sed neglecta horae consideratione. Superioribus facultas tamen fit anticipandi, non ultra mensem, renovationem votorum temporariorum ; exacto vero tempore professionis temporariae, religiosus vel admittendus est ad professionem perpetuam, vel dimittendus est (cc. 575 et 577). 121. — III. Effectus professionis. 1. Omnes professi privilegiis et gratiis spiritualibus suae religionis fruuntur, et, post obitum, ad eadem suffragia ius habent ; et eadem obligatione disciplinae religiosae tenentur. Ubi tamen est chori obligatio, salva expressa constitutionum dispositione, professio temporaria non imponit privatam officii recitationem. PROFESSI SUMMARIUM DE VARIIS PERSONIS 105 Salva quoque expressa constitutionum dispositione, professi votorum temporariorum carent voce activa et passiva ; sed tem­ pus praescriptum ad eam acquirendam a prima professione com­ putatur. « Post annum a qualibet professione religiosa, vacant beneficia paroecialia ; post triennium, cetera » (c. 584). 2. Professio simplex, salva speciali lege, actus votis contra­ rios reddit illicitos, non invalidos, et linquit professo bona tem­ poralia cum capacitate alia acquirendi ; in congregationibus re­ ligiosis, vetantur professi dominium bonorum suorum titulo gra­ tuito abdicare. « Quidquid autem (professus) industria sua vel intuitu reli­ gionis acquirit, religioni acquirit » (c. 580, § 2). 3. Intra sexaginta dies ante professionem sollemnem, sal­ vis specialibus induitis 8. Sedis, debet simpliciter professus om­ nibus bonis quae actu habet, cui maluerit, sub condicione secu­ turae professionis renuntiare ; post sollemnem professionem, cu­ randum est, prout copia est, ut abdicatio civiliter lirma fiat ; bona autem quae deinde professo obveniunt cedunt religioni, si haec sit capax possidendi ; in Ordine incapaci, acquiruntur 8. Sedi in proprietatem. Actus autem contrarii votis, si sint irrita­ biles, fiunt invalide a sollemniter professis. 4. Professus a votis perpetuis ipso iure propriam dioecesim quam in saeculo habebat amittit (c. 585). SUMMARIUM. 122. — 1. Quilibet catholicus, non impeditus, in religiosos cooptari potest ; atque idoneitas cum recta intentione, ad licitum ingressum sufficit, ut volens, praesertim si firma sit voluntas, se existimet divinitus vocatum. In religione autem cum votis perpetuis, omnes conversi et omnes mulieres debent, saltem ad sex menses, in postulatu ante noviciatum probari, et per octo integros dies exercitiis spiritua­ libus vacare. Ex ipso iure communi, invalide ad noviciatum admittuntur : qui, a fide catholica apostatae, nomen sectae acatholioae dede­ runt ; qui nondum 15 annos sunt nati; qui vi. metu gravi aut dolo inducti, religionem ingrediuntur aut quos Superior eodem modo inductus recipit ; coniux ; qui obstringuntur vel obstricti fuerunt vinculo professionis religiosae ; i» quibus imminet poena <>b grave delictum ; episcopus, etiam titularis et mere a Pontifie* 106 LIBER I, TRACT. Π, TIT. IV, CAP. II designatus; clerici per tempus quo, ex instituto S. Sedis, jura­ mento contrario tenentur. Illicite admittuntur, clerici in sacris, inconsulto loci Ordinario; aere alieno gravati; reddendae raton i obnoxii ; filii parentibus et parentes filiis necessarii ; destinati ad sacerdotium, a quo irregularitate vel canonico impedimento arce­ antur ; Orientales in latinis religionibus, sine scripta venia S. Con­ gregationis pro Ecclesia Orientali. Debent praeterea afferre testimonium baptismi et confir­ mationis ; et habere litteras testimoniales quas, interdum iuratas, ius exigit. Aspirantes moniales, aliae voro religiosae prout constitutionibus exigtur, dotem praestitutam, inalienabilem et prudenter, modo ab Ordinario loci et Superiore regulari probato collocandam, afferre debent. Duobus mensibus ante noviciatum, ante primam professionem et ante professionem perpetuam, Ordinarius monen­ dus est ab Antistita, ut perse vel per alium consciam et liberam voluntatem aspirantis vel religiosae exploret. Π. Noviciatus debet ad valorem saltem per annum integrum et continuum, in legitima noviciatus domo peragi. Absentia ultra 30 dies, sicut exitu e domo post dimissionem vel spontaneum pro­ positum valedicendi, interrumpitur. Supplenda est absentia ultra 15 dies. Novicii fruuntur privilegiis et, post mortem, suffragiis insti­ tuti. Ante professionem, bonorum suorum administrationem cedere debent ; et de usufructu et usu disponere, quatenus constitu­ tiones id permittant. Per noviciatum bona obligaro vel iis re­ nuntiare nequeunt. In Congregatione religiosa testamentum con­ dere debent. III. Professi vota faciunt, alii simplicia, quae sunt temporaria vel perpetua: salvo peculiari privilegio, temporaria per tres saltem annos perpetuis praeponi debent. Superior tempus istud prorogaro ob iustam causam potest, ita tamen ut temporaria vota non ultra sex annos perseverent. Alii vota emittunt quae ab Ecclesia ut sollemnia sunt acceptata. Prima professio in ipso noviciatu fieri debet ; nulla autem valet, nisi expressa, ad quam Superior legitimus novicium admiserit, et quao a legitimo Superiore, per se vel per alium recipiatur. Recipiens potest esse ipse Ordinarius, si ita ferant Constitutiones. Admittunt ad noviciatum et ad professiones, Superiores maiores, cum suffragio, eoque delibera­ tivo pro prima professione temporaria, capituli vel consilii. Reno­ vatio votorum temporariorum, uno mense anticipari potest; dif­ ferri autem non potest. Professi omnes eadem disciplinae observandae obligatione te­ 107 O Π LIO ATI ONES P ELIG I OS OR f JM nentur, salva expressa Constitutionum dispositione; temporarii, horas canonicas privatim recitare, ex iure communi, non debent; servant bona sua, cum capacitate acquirendi alia, exceptis bene­ ficiis, quae vacant post triennium, imrno post annum, si parochialia fuerint. In congregationibus religiosis, bona sua titulo gratuito abdicare vetantur. Intra sexaginta dies ante sollemnem professionem, debent professi omnibus bonis sub condicione secutu­ rae professionis renuntiare; bona quae deinde eis obvenerint cedunt religioni, vel, in Ordine incapaci, S. Sedi. Quidquid quilibet pro­ fessus industria sua vel intuitu religionis acquirit, religioni acquirit. Professi autem a votis perpetuis propriam dioecesim amittunt. CAPUT II. % De obligationibus religiosorum. 4 §1. —Obligatio sectandi perfectionem. 123. — Qui statum profiteri debet, debet simul quae veritas status requirit. Professione autem sua religiosus obligatur suo statui, qui est sectandae perfectionis. Ergo distincta formaliter a votis obligatione, religiosus ad perfectionem Christianae caritatis contendere debet. Materialiter autem positive satis est ut professus sectetur perfectionem per vota quae professioni coniunguntur et toleran­ tiam regiminis sui Instituti. Negative autem inde sub gravi vetatur religiosus : a) perfe­ ctionem positive contemnere vel abicerc ; b) frequenter perrum­ pere vota vel alia praecepta gravia : istud enim habituali conatui ad caritatem repugnat ; c) contemptu regulae vel Superioris po­ testatis, vel ratione agendi qua gravo periculum eiectionis indu­ catur, iugum religionis seu statum virtualiter abicere. §2. — Obligationes clericorum. 124. — C. 592 imponit religiosis, nisi ex contexta oratione vel rei natura aliud constet, obligationes clericorum do quibus in cc. 124-142 (Cf. supra, n. 15-24). [123 124.J 108 LIBER 1. TRACT. II, TIT. IV, CAP. II § 3. — Obligationes votorum. I. — De voto Paupertatis. Trium votorum difficillima explicatio est voti paupertatis. Quare, perspicuitatis gratia, generalis idea istius voti ceteris expli­ cationibus praeponenda videtur. 125. — I. Generalis idea voti paupertatis. Voto paupertatis religiosus promittit Deo eam renuntiationem bonis exterioribus seu divitiis quae constitutionibus religionis tamquam materia voti praescribitur. In praesenti Ecclesiae disciplina, vi voti paupertatis, ex iure communi : 1. Omnis professus prohibetur usu independents in suum commodum, omnis rei pretio aestimabilis ; i. e. nulla re, pretio aestimabili tanquam propria uti potest, sive res ista sit ipsius propria, sive sit communitatis, sive sit alterius personae. 2. Omnis professus acquirit suae religioni fructus tempora­ les propriae industriae, ita ut si eosdem sine licentia alienet, te­ neatur etiam restitutione, ob laesam iustitiam commutativam. Atque haec industria, si normam sumamus responsionum S. C. de Religiosis, 16 mart. 1922 (de pecuniis quae occasione servitii militaris religiosis obveniunt) valde ample sumenda est de omni emolumento actionis propriae, etiam quae sit a statu religioso aliena, et de omni donatione quae videatur aliquo modo remuneratoria talis actionis, ut est donatio facta in praemium virtu­ tis bellicae. 3. Sollemniter professi sunt incapaces dominii et omnia, post talem professionem, acquirunt religioni, si haec capax sit, secus, Sedi (c. 582). Commune quoque est ut simpliciter professi patrimonium suum per se conservent, et sint capaces acquisitionis novae. Reliqua omnia variant, sive dominium bonorum sive dispo­ sitiones de bonis consideres. Quaenam enim bona simpliciter professi acquirere possunt ? Satis saepe, praeter bona quae conaturaliter ad patrimonium ac­ cedunt, etiam quaelibet, legata et dona intuitu personae suae facta. Regula tamen ista non est universalis : minus ampla est facultas scholasticorum Societatis lesu. OBLIGATIONE VOTI 1‘ΛGPZRTATIS J09 Quod ad dispositiones do reditibus, professus interdum li­ bero arbitrio suo disponit, interdum dispositio approbanda est a Superioribus, interdum ipsis Constitutionibus definitur. De bonis autem id .statuit c. 583: Professis a votis simpli­ cibus in Congregationibus religiosis non licet: < 1° Per actum inter vivos dominium bonorum suorum titulo gratioso abdicare <·. Testamenti factio noviciis Congregationum religiosarum praeci­ pitur, c. 569, § 3. Quod ad modum disponendi de bonis, interdum, sed non semper, licentia Superioris est exquirenda. Quod ad sanctiones, dispositio illicite facta potest voto vel soli legi ecclesiasticae seu Constitutionibus adversari. Facilium voto contrarii sunt actus quibus aliquid illicite acquiritur vel ser­ vatur, quam actus quibus aliquis bonis illicite renuntiat. Et quia in Ordinibus religiosis, simplex professio successit sollemni quae voto paupertatis omnes actus independentes de quibuslibet bonis excludebat, videntur simpliciter professi Ordinum religiosorum, quotiens illicite agunt, simul votum violare, dum regula tam absoluta nequit Congregationibus religiosis communiter applicari. Adeundae sunt Constitutiones, ratio consulenda est qua votum paupertatis in Instituto communiter intellegitur. 4. Omnes vero, cum debita licentia, actus ciuiliter neces­ sarios, v. g. ad possidenda vel aquirenda bona communia facere possunt. 126. — II. Materia remota voti paupertatis est res tempora­ lis externa, pretio aestimabilis ; non ergo honor, fama, ipsa reli­ giosi industria, vel missae applicatio, bene vero fructus indu­ striae, stipendia recepta pro missae applicatione. Man ascripta, quatenus pones personam retinentur, ista materia excidunt, tamquam nimis cum persona coniuncta ; si vero scribens ea se­ pararo velit a sua persona, iam donatio, alienatio sine licentia ipso voto vetatur (Cfr. S. C. de Religiosis, 13 iul. 1913). Opus arte factum, tabula picta sunt materia voti. Verum non violat votum religiosus artifex qui ab initio operam cui­ piam promittit vel cedit qua faciet statuam, tabulam, maxime si alter materiam subministravit. 127. — III. Sepositis modo bonis quae ad professos perti­ nere pergunt, votum violant, nisi debita licentia honestantur, actus sequentes : acquisitio, ita tamen ut facile praesumi possit 110 LIBER I, TRACT. Π. TIT. IV, CAP. II licentia acceptandi quod cedat in utilitatem religionis ; do­ natio et renuntiatio iuri iam acquisito, ita ut abnuendo elee­ mosynam, donationem nondum acceptatam (aliter de legato di­ cendum est), sola caritas laedi possit ; permutatio, ita tamen ut si sit de rebus fungibilibus eiusdem rationis, quales per se sunt variae monetae, id vix voto repugnare videatur, et, ex praesum­ pta licentia, omnino honeste fiat ; ut permutatio rerum prorsus similium culpa gravi vacet ; et minor culpa insit permutationi­ bus rerum similium inter fratres eiusdem domus ; absumptio, ita ut si cibum vel potum apud ipsos externos accipias et absumas, probabiliter, secundum C. De Lugo (De iust. et iure, d. 3, n. 53), non facias nisi usura facti quo votum non laeditur (secus si do­ mum feras res easque ibi consumas); mutuum et commodatum, ita ut, si certa sit restitutio et ad breve tempus facta concessio, non fuerit gravis violatio ; et minus gravis si des fratri quam ex­ traneo; usus ad alios fines ac qui taxative sint a praelato expresse vel tacite indicati, ut si viaticum pro itinere datum non totum expendas et, domum redux, tibi serves ad varios usus ; magna neglegentia seu quasi dissipatio in utendis vestibus, etc., vel con­ sumendis rebus quarum, ut v. g. chartae, olei, dispositio ratio­ nabili religiosi arbitrio permittitur; retentio rei, ultra tempus ad quod conceditur, ut si diutius retineas libros usus communis, sed gravo non erit si altor qui iis indigeat detentorem facile agno­ scere possit ; occultatio rei, etiam cum venia obtentae, ideo facta ne Superior rem auferre possit. Si propter alium finem res occul­ tetur vel clavibus obseratur, v. g. no alii eam importune videant, no Superior minoris gradus revocationem facultatis petat, votum non violabitur, nisi venia hoc pacto data existimetur ut nihil Superiori immediato sit clausum. 128. — Votum non violant, quamvis aliunde illicitae esse possint: administratio rei alterius, huius nomme facta; de­ structio rei (probabiliter), si mere facias animo damnificandi, nullam inde utilitatem capiendo ; acceptio pecuniae in usum pium, sive determinatum, quod omnes concedunt, sive etiam, ut probabile est, ab ipso religioso definiendum, dummodo ne pos­ sit rem ad usus quoque profanos, proprio arbitrio, adhibere; administratio beneficii, cum accedat ad rem spiritualem ; pos­ sessio bonorum in communi. OBLIGATIONES VOTI PAUPERTATIS ill Quid de deposito proprie dicto, non de simplici quadam prae­ stita rei custodia ? Depositum videtur aliis voto repugnare, cum depositarius suscipiat obligationem cui plene satisfacere nequeat nisi proprietarius : quod alii negant, cum actum dominii in rem depositam non contineat. 129. — Licentia qua vitium proprietatis arcetur, a proprio religiosi Superiore competente proficisci debet, Quare, nisi constitufones subdant hospites Superiori domus in qua versantur, is non poterit veniam facere nisi iis religiosis qui in domo cui praeest domicilium vel quasi-domicilium habeant. Invalida foret licentia quae vi vel fraude extorqueretur. Sed per se esse potest generalis, specialis, expressa, tacita, ratio­ nabiliter praesumpta. Praesumptio est plane legitima in adiunctis ubi praelatus prudenter existimatur nec rei seu substantiae facti obstare, nec modo quo agas, i. c. non prius petita venia. Tunc enim dependenter a voluntate praelati actus est factus. Contra, praesumi nequit licentia quae negaretur. Si praelatus rogatus licentiam concessisset, sed repugnat quominus ipso inconsu’to feceris ; tunc vel ita dispositus indicatur ut absolute nollet rem a te sine licentia usurpari, vel, cognita neglegentia, mere praetermissioni licentiae adversaretur. Posteriore casu, est invitus dumtaxat quod ad modum, nec votum laesum est ; priore casu, dicitur ratione modi invitus quod ad substantiam, et votum violatum est. Displicentia quae gravis vel levis fore vide­ tur, pro signo alterutrius repugnantiae haberi potest. Post factum, monere Superiorem de praesumpta licentia per se decet, nec raro regula iniungitur. Id tamen omittere pau­ pertati non adversatur, nisi res, non plane praeterita, habeat tractum aliquem successivum, ut si rem ex praesumpta facultate acceptam apud te serves. Per se, nisi aliter sit statutum, valere pergit licentia quam praelatus, oflicio nunc functus, antea dederit ; verum ipse sibi, quasi inferiori, licentias pro tempore posteriore dare nequit : num quam enim sibi subditus fuit. Dissensus praelati maioris, vel simplex prohibitio ab eodem facta, nihil per se aufert potestati praelati minoris, qui proin valide concedere potest quod Superior maior negaverit. Is tamen potest illius facultatem in antecessum vel post actum infirmare. [128. 129.] 112 LIBER I, TRACT. IT, TIT. TV, CAP. II Ex rationabili interpretatione, expressa licentia accipiendi plura numero numismata, rosaria, imagunculas est tacita licentia ea distri­ buendi ; licentia vero cuipiam facta dandi aut accipiendi, quando ex Superioris declaratione vel ex usu omnes respicere censeatur, dat conse­ quenter aliis facultatem accipiendi aut dandi. Bona fide tamen agendum est, ne unus videatur constitutus per quem omnia munera mutua, in­ scio Superiore, transeant. Ac nisi praelatus contradixerit, ex tacita vel praesumpta licentia, possunt religiosi, quando praelatus adiri nequit, modicas eleemosynas facere in gravi pauperum necessitate aut cum id ad aedificationem pertinere videtur. Perinde dicendum est do levibus donationibus quae quasi debitae sint ex gratitudine, si religiosus bona quaedam habeat sibi ad usum concessa (S. Alph., 1. 4, n. 21). Et quando, sicut in quibusdam religionibus pro vestibus fieri consueverit, certa vis pecuniarum vel rerum ita in sustentationem religioso datui· ut nec mona­ sterium quidquam supplere vel ipse rationem reddere debeat, vel si extra claustra versetur, concessa censetur facultas dandi cui libuerit id quod parcius vivendo reliquum, obtinuerit. 130. — IV. Materia gravis. 1. Quaestio de gravi pauper­ tatis laesione difficilis reputatur et incomplete tractari con­ suevit. Quamvis enim hodie plerique religiosi non. iam sint sol­ lemniter professi, solent tamen tractatus morales hodierni solos casus examinare, qui olim erant fere universales, religiosorum qui nihil proprium habere possunt. Manifestum tamen est donatio­ nem rei quam religiosus vere possidet assimilari non posse do­ nationi rei non possessae. Donatio prioris, nisi esset positiva prohibitio, ne paupertatis quidem voto contraria foret. Donando enim vel abdicando, quispiam iit magis pauper. 2. Quando agitur de proprie dicto vitio proprietatis, seu de actibus quae voto prohibentur fieri circa res non proprias, com­ munior sententia hanc regulam proponit : eadem quantitas quae furtum constitueret grave, gravis indicanda est laesio religionis in profitente paupertatem. Regula ista innititur in similitudine quadam inter furtum et peccatum contra paupertatis votum : in utroque indebita appropriatio committitur. Verum haec regula magis declaranda est ; furti enim est materia absolute et relative gravis. Plerique materiam relative gravem sumunt, habita ratione divitiarum vel penuriae ipsius monasterii. Non agitur ta­ men de aestimando damno, quod pertinet ad iniustitiam, sed de ponde­ rando neglectu debitae dependentiae a Superioribus, qui idem esse vi­ detur sive ad pauperem sive ad divitem res malo usurpata pertineat. OBLIGATIONES VOTI PAbl'ERl ATL-. 113 Quare Palmieri, t. IV, quem sequitur Genicot, II, 98, quantitatem absolute gravein sumendam esse putat. Opinio ista tuta erit in religione cuius probati auctores eam defenderint: ad hanc existimai i potest ac­ commodata intentio voventium, qui possunt, non quidem in gravem convertero materiam levem, sed obligationem quae per se materiae re­ sponderet extenuare. Alibi vero eam proferre nolimus ; nobis enim a vero aliena videtur. Nonne enim pro relativa damni vel detrimenti allati consideratione alia relativa succedit ? Proprietatem quidem ambae, iustitia et pauper­ tas, respiciunt, sed modo diverso: prior ut sanctam alteri serves proprie­ tatem, altera ut eam a te repellas. Sicut ergo, sub priore respectu, quaestio do materia gravi sic ponitur : quaenam est notabili- alitrius spoliatio, sic sub altero respectu, qui noster praesens est, quaestio haec solvenda est: quaenam est notabilis religiosi acquisitio qua talis ? Hanc autem pro ratione vivendi acquirentis variare manifestum est. Et quis negaverit minore quantitate graviter peccare religiosum qui, ut Frater Minor Cappucinus, strictam paupertatem profitetur, quam canonicum regularem opulenti inonast rii ? Quocirca attendendam ducimus con­ dicionem in qua religiosus qui peccaverit ex sua professione versatur. Estne, sicut in pluribus hodiernis religionibus, condicio honesti sacer­ dotis ? Materia gravis comparate ad honestum sacerdotem erit per se accipienda. 3. Multo vero maior quantitas requiritur, cum religiosus, sine debita licentia, de bonis disponit quorum licite dominium servat. Tunc enim non tam res quam ipsa distributio seu admini­ stratio usurpatur. Quocirca a) si pro se disponit, cum graviter peccare existimamus qui inde tenorem vitae ducit qui profes­ sioni paupertatis graviter derogat ; b) si autem alii tribuit, quantitas absolute gravis in ratione furti, fortasse quater vel quinquies sumi poterit. Et si usus fuerit pietatis opus, vel quidpiani simile, vix graviter invitus erit per se Superior. 4. Plura quae praelatum, cuius licentia vitium pauper­ tatis tollit, minus invitum facere solent, gravitatem sacrilegii extenuant, ita ut maiore quantitate opus sit ad letale peccatum. Hinc, si agatur de esculentis et potu, praesertim ad praesentem religiosi usum, nisi res fuerit extraordinaria et pretiosa, culpa gravis aberit ; levior quoque culpa per se est si ex rebus communi­ bus illicite tibi sumas vel fratribus eiusdem domus des, quam si extraneis ; si usum intendas utilem, quam si vanum. Ac perspicitur, cum solus usus usurpatur, valorem usus esse considerandum. 8 [130.] 114 LIBER I, TRACT. Π, TIT. IV, CAI». II Contra, quia praelatus magis invitus censeatur, plures vo lunt gravius peccari contra votum si simul iustitiam quam si solam religionem laeseris. 5. Parva sacrilegia, quamvis saepe repetantur, coalescere non videntur. Graviter tamen ab initio peccat, qui consulto modica accipit cum animo progrediendi ad materiam gravem ; et qui, ex pluribus servatis, gravem apud se valorem habet quem sine gravi reatu retinere nequit. 131. — Iustitiam laedit, sive erga religionem, sive erga extraneos, religiosus qui damnificat, furatur, sibi retinet vel aliis dat quod iure pertinet ad communitatem vel ad alios, haec omnia intellegendo sicut in tractatu De luslitia exponitur. Quando autem detrimentum est propriae religionis, quamvis ipsa disci­ plinae severitas et minor disponendi facultas in praelato, qui non est dominus sed administrator, non sinit ut religiosus filiusfamilias esse existimetur, quia tamen bona religionis in utilita­ tem religiosorum cedunt, benignius quam extraneorum eorum causa aestimari posse videtur, ita ut requisitam ad grave pecca­ tum quantitatem aliquanto, v. g. dimidio, augere possis. Casus sunt : a) iniuriae sine sacrilegio : ut si religiosus, ruere ex animo nocendi, rei alienae damnum inferat, vel qua confessarius, iniuste quempiam a restitutione dispenset ; b) Sacrilegii sine iniuria: ut si quod ad certum finem steriliter consumere poterat, religiosus aliter adhibeat vel altori tradat; si sumat sibi quod praelatus ei non negasset ; si quod pepercit pecuniae, v. g. in itinere, eodem moraliter tempore, aliter expendat ; si ab extraneis quidpiam usu consurnptibile et sibi exclusive oblatum accipiat ; c) Sacrilegii concurrentis cum iniuria : ut si fructus industriae suae, v. g. accepta missae stipendia, non tradat religioni. Et gravis iniuria leve sacrilegium esse potest, et contra · ut si reli­ giosus modicam quantitatem a paupere surripiat, vel, contra, a persona levitei invita sibi magnam pecuniae vim sumat. 132. — Quia permissiones et obligationes religiosorum in nullum lucrum temporale Instituti sed religionis causa factae aut susceptae censentur, pigritia seu desidia religiosi iniustitiae damnanda non videtur. Communitati restituet religiosus, vitando expensas quas licite ex bonis communibus facere posset, tradendo communitati quae in alios usus adhibere poterat. Non ideo ta­ men se privare debet rebus quae ad honestam sui sustentationem referuntur. OBLIGATIONES VOTI PAUPERTATIS 115 133. — De vita communi et ile peculio. Triplex vitae commumunis ratio distingui potest. Prima habetur quando, ceteris pa­ ribus, religiosi modo moraliter aequali vestiuntur, aluntur, trac­ tantur. Ceteris paribus, quatenus Superiores simul paterna cari­ tate prospiciant peculiaribus necessitatibus corpoiis infirmioris, et, attento fine Instituti, procurent quae specialia studia vel ministeria requirere possint. Altera ratio servatur si religiosi sibi necessaria a communi­ tate, formaliter vel aequivalenter, obtinebunt. Formaliter, ut cum res communi pecunia emuntur; aequivalenter, ut cum res, pecunia aliena emptae, traduntur liberae Superioris disposi­ tioni, et non nisi depondenter a Superioris voluntate et pre­ cario utendae conceduntur religioso cui ab emptore destina­ bantur. Tertia demum ratio postulat ut res communiter administren­ tur, nec sit aliqua portio rerum communium quam religiosus, ultra quam praesens necessitas moraliter exigit, ad suos usus sinitur possidere, administrare, detinere. Prima ratio vitae communis procurat uniformitatem ; al­ tera communem possessionem; tertia, communem administrationem. Alteri et tertiae rationi vitae communis adversatur pcculiu |l Distinguitur autem peculium perfecti iuris: quod Superior iam auferre non possit, et iuris imperfecti: quod a Superiore circum­ scribi aut auferri potest. Peculium perfecti iuris adversatur voto paupertatis, sicut in praesenti iure communiter intelligitur : peculium imperfecti iuris ipsi voto per se non repugnat ; sed, si agatur de peculio diuturno et quasi moribus recepto, a menti' Ecclesiae alienum est. Haec prudentem restitutionem vitae com­ munis ubique urget. Consuetudo autem quae Codici adversetur non poterit nisi centenaria aut immemorabilis tolerari, quatenus Ordinarii id opportunum existimaverint. 2. lamvero Codex c. 694, § 1 praescribit ut « in quavis religione vita communis ab omnibus servetur, etiam in iis quae ad victum, ad vestitum et ad supellectilem pertinent ». Praete­ rea, § 2 iniungitur, ut quidquid industria sua vel intuitu religio­ nis religiosi, etiam Superiores, acquirant, et quaecumque bona Ordini obveniunt ratione sollemnis professionis membrorum. bonis communibus admisceantur, et quaelibet pecunia omnesque tituli in capsa communi deponantur. [131-133.] 116 LIBER I, TRACT. II, TIT. IV, CAI*. Π Salva hac praescriptione alterius paragraph!, vita communis de qua in § 1, intellegi posse videtur qualis constitutionibus im­ ponitur. Quod confirmatur c. 2389. Etenim : canon 2389 Superio­ ribus praecipit ut graviter moneant, ot, emendatione non secuta, puniant religiosos qui in re notabili violent legem vitae communis qualis constitutionibus praescribitur. z 134. — Specialis virtus paupertatis non exsistit, cum di­ vitiae earumque possessio sint per se indifferentes. Sed nimius affectus ad bona temporalia, sicut in alia persona, sic et in reli­ gioso arguendus est peccati quod, pro vario casu, variae virtuti opponetur. II. — J)c voto Castitatis. 135. — Voti materia. Voto castitatis, quod cum professione sanctitatis intimo cohaeret, prohibetur religiosus, ex motive re­ ligionis : a) omni luxuria, interna et externa ; b) matrimonio, durante professione. Sic enim communis rei intellectus habot, ut idem quod virtutis. sit materiale voti obiectum. Fieri tamen potest ut, intacta virtute, so­ lum castitatis votum violetur, et contra. Qui voto simplici ligatur, il­ licite sed (salva peculiari exceptione) valide nuptias contrahit. Si iisdem utatur, votum quidem sed non virtutem castitatis laedet. Et qui, ipse libidinis expers, quempiam ad peccatum cum altera persona inducat, l>eccarit contra virtutem non autem contra votum. Nonnulli violationem sollemnis voti, strictioris sacrilegii arguunt; sed species ob sollemnitatem variare non demonstratur. Per se honestae nuptiae cum pacto continentiae ac proin cum voto castitatis componi possunt. Verum voto castitatis religiosorum vo­ tum caelibatus contineri censetur, sicut ipsis poenis canonicis, statim infra allegandis probatur. 136. — Effectus iurldici. « Invalide matrimonium attentant religiosi qui vota solemnia professi sint » (c. 1073). Praeterea, « matrimonium non consummatum inter baptizatos, vel inter partem baptizatam et non baptizatam, dissolvi­ tur... ipso iure per sollemnem professionem rei giosam » (c. 1119). Seclusa speciali dispositione, ut in Societate lesu, votum simplex castitatis matrimonium non dirimit. Ac nulla simplici professione matrimonium mero ratum dissolvitur. Sed simplici OBLIG. VOTI CASTITATIS ΕΊ OBOEDIENTIAE 117 professione nuptiae prohibentur; et omne castitatis votum reli­ giosorum, cum sit publicum, S. Sedi reservatur. De effectu di­ missionis vel egressus cum induito, cfr. infra n. 154. 157. 137. — Sanctio poenalis. Sollemniter professi qui matri­ monium etiam civiliter tantum contrahere praesumant, sicut personae quae cum ipsis nuptias eadem ratione contrahere prae­ sumant, plectuntur excommunicatione 1. s. S. Sedi simpliciter reservata. Si agatur de professis votorum simplicium perpetuo­ rum, excommunicatio 1. s. est Ordinario reservata (c. 2388). Propter verbum « praesumant ». omnis ignorantia, sola exclusa affectata, a censura excusat. Ordinarius aut-em cui reservatur excommu­ nicatio, cum Codex nihil ultra definiat, is esse videtur cui paenitens actu subicitur. III. — De colo Oboedientiae. 138. — Voti ratio. Votum oboedientiae religiosorum est pro­ missio Deo facta oboedientiae quae in vita, religiosa debetur. 1. Quibusnam parendum sit. Vi voti oboedientiae, religio­ sus parere debet : a) ei praelato hierarch ico qui ipsi qua re­ ligioso imperat potestate i uris dictionis. Is est, quod ad Ordines et Congregationes iuris pontificii, S. Pontifex (c. 499, § 1) et Prae­ latus regularis, saltem exemptus ; quod ad religiones dioecesanas etiam episcopus vel quasi-episcopus ; b) iis qui interno religionis vel domus regimini praeponuntur: itaque Superiori religioso proprie dicto, atque etiam, si usus fert, aliis quibus Superior suam potestatem communicaverit, ut Priori (sub-Praelato) vel Ministro (sub-Rectore). Verum usus potius habet ut, praesente saltem Superiore domus, huic soli sit ex voto obtemperandum. Possit tamen in aliis auctoritas ipsius Superioris et sic votum violari. 2. Materia remota voti iis omnibus continetur quae vel explicite regula seu constitutionibus exhibentur, vel reductive ad eam pertinent, quatenus ad observantiam regulae saltem valde sint convenientia : ita mutua obsequia, congrua poena delicto rum. Religiosi enim vovent oboedientiam secundum suam reli­ giosam conversationem (S. Thom. 2, 2, q. 104, art. 5 ad 3). Quamvis res co utro vertatur, non videntur actus interni di­ recte praecipi posse, cum oboedientia homini debita excedere [134-138.] 118 LIBER I, TRACT. Il, TIT. IV, CAP. II nequeat mutuam hominum conversationem, quae externis rebus circumscribitur. In dubiis de potestate, praesumptio stat pro Superiore, sal­ tem cum res pertinet ad genus in quo constet Superiorem prae­ cipere posse ; in dubiis do honestate rei, si Superior praecipiat quod probabiliter honestum est, ei obtemperandum videtur (contra tamen Lessius, c. 41, n. 76). Indubiis negativis, subditus guberna­ tioni Superiorum se simpliciter committat. 139. — Materia proxima voti oboedientiae complectitur prae­ cepta stricte talia, quae religiosis qua talibus imponuntur vi potestatis dominativae vel etiam iurisdictionis (1). Praecepta stricte talia, i. e. quibus Superior obligaro conscientiam intendat; religiosis qua talibus : i. e. praecepta quae ad proprium ipsorum statum referuntur, non ad communem civium vel fidelium con­ dicionem, qualia sunt praecepta de servandis temporibus sacris; vi potestatis dominativae vel etiam iurisdictionis, ita ut votum quoque violarit qui regulam sub peccato obligantem transgressus sit. Videndum tamen est quomodo votum in voventis religione communiter intellegatur. Violatio autem iuris specialis religioso­ rum seu legum quae pro religiosis sunt latae, voto contraria non videtur, nisi praecepta proprie dicta efferat. In pluribus religionibus hodie non censetur Superior proprie prae­ cipere, ne sub levi quidem, per ipsa verba : Stricte praec»p>o ; Sub prae­ cepto iniungo ; sed oportet ut iubeat in nomine D. N. I. C., vel in vir­ tute s. oboedientiae, aut alia saltem ratione suam voluntatem obligandi conscientiam clare exprimat. Itaque contra votum peccat : 1. Qui ipsa praecepta impediat, dum conatur se ex Superiorum dominatu in perpetuum vel ad tempus subducere : per apostasiam, fugam, vel illicito suam ex­ pulsionem procurando. 2. Qui virtualiter praecepta violat dum, etiam occasione simplicis iussionis, absolute declarat : Nolo oboedire, non jaciam, intellegendo illud de omni re vel de aliqua re gravi. Si limitet ad rem parvam, quae ipsi videatur inutilis, ridicula, violatio non fuerit gravis. (1) Sunt (Suarez, Rei., tr. 7, 1. 10, c. 2 n. 5; Sanchez, Dec., 4. 11, 25) qui putent Superiori integrum esse, quando vi iurisdictionis praecipit, ut obligationem voti ur­ gent vel praetermittat. Potius, ex ipsa definitione nostra oboedientiae rollgiosao, oppositae sententiae Lugo adimeremus (cfr. Lugo, Paenit., 10, 172). 119 OBLIG. VOTI OBOEDIENTIAE, ET REGUL. VEL CONST. 3. Qui violet praeceptum sub peccato obligans. Violatio voti oboedientiae est sacrilegium ; ac praeterea peccatum, plerumque leve, contra observantiam erga Superiorem cuius potestati dominativae religiosus subditur. Si Superior, quod non praesumitur facere, usus fuerit, in praecipiendo, sua potestate iurisdictionis, peccatum quoque ei virtuti adversabitur ad quam res praecepta spectarit. 140. — Opportuna ratio praecipiendi. Ad suavem Superiorum gubernationem pertinet ut raro suis praeceptis reatum peccati inducant. Religiosus autem qui voluntati latius praeceptivae praelati non obtem­ perat, quamvis non sit sui voti transgressor, nihilominus observantiam erga Superiorem, caritatem erga communitatem, et humilitatem offen­ det; atque habitualis huius modi inoboedientia a gravi reatu excusanda non videtur, sive propter tristitiam qua afficit Superiorem et Fratres, sive propter commune detrimentum quod efficit, sive propter periculum expulsionis, quam sic praeparat. Non raro dicitur transgredi virtutem oboedientiae vel vulgo dictam oboedientiam. Special's tamen virtus oboedientiae hic non intervenit. §4. — Obligatio regulae vel constitutionum. 1-41. — I Notio. Regula est norma vivendi secundum perfectionem euangelicam, religiosis imposita ut communiter et effi­ caciter ad finem suae religionis tendant. Ex usu recepto, vox regulae potius antiquioribus normis reservatur, quae saepe sunt, pro variis Institutis, lex quaedam fundamentalis; dum reccntiores normae vel quae regulae adiciuntur nomen const tutionum assumunt. Sic Benedict ini nigri ut Trappenses, communem ha­ bent regulam S. Benedicti, proprias vero Constitutiones. 142. — II. Regulae obligatio. Hodie numquam regula tota continetur consiliis, sed, in pluribus saltem articulis, obligatio­ nem aliquam parit, sive directam, cum reatum inducit peccati, vel materiae proportionate vel levis ; sive indirectam seu saltem subeundi poenam (cfr. I, n. 169). lain Constitutiones FF. Praedi­ catorum et pleraeque dein reccntiores, pro legibus poenalibus habendae sunt. Quamvis tunc, ex genere suo, actus regula praeceptus maneat in­ differens, practice tamen, seu in concreto, violatio regulae, nisi locus sit epikeiae, raro immunis erit a culpa propter inordinationem moti vi vel detrimentum commune, vel inconstantiam in propositis. Transgressio [139-142.] 120 LIBER I, TRACT. II, TIT. IV, CAP. Π autem ex contemptu formali regulae qua talis, — non qua minimao vel inopportunae, — arguenda fuerit mortalis superbiae. Professione enim sua religiosus regulae subditus est, neque hanc subiectionem exuere potest. Observes non esso necessario ox toto vitiatum actum qui non est a culpa veniali immunis. (Cfr. I, n. 118, et 123.) 143. — Suppressis regulis quae eam imponebant, ad ma­ nifestationem conscientiae ipsis faciendam non possunt subditi a Superioribus religiosis quoquo modo induci (c. 530). Manife­ statio conscientiae est revelatio rerum quae latent in conscientia, et ad virtutes vel vitia proximo spectant : non ergo responsio de exteriore regulae observatione, de arte vel imperitia orandi. Subditi videntur hic intellegendi quotquot religiosi late vocan­ tur, ita ut novicii quidem, non vero postulantes, ac nomine in­ clusi videantur. Superiores proprie tales sumendi videntur, quales non sunt Magistri noviciorum. Ad manifestationem inducit qui vel palam vel maxime privatim hortatur subditos ad manife­ standam conscientiam, non qui manifestationem benigne acci­ pit vel facilem reddit. Hortatio huiusmodi solis Superioribus prohibetur, et quando agitur de manifestatione sibi ipsis facienda. Spontanea animi aperitio non votatur, immo filialis fiducia commendatur ; et laudantur qui dubia conscientiae Superioribus prudenter patefaciant. Prudenter ; quare Codex, c. 530, non me­ morat nisi Superiores sacerdotes ; fit tamen ut intima communi­ catio cum ipsa Superiorissa consulenda sit. § 5. — Obligatio clausurae. 144. — Clausura formaliter sumpta est, pleniore sensu, summa sanctionum canonicarum quibus religiosi prohibentur ne libere ipsi egrediantur vel extranei libere ingrediantur definitum spa­ tium quod clausurae materialiter sumptae nomine designatur. Pleno isto sensu sumi consuevit apud Moniales et quadantenus apud Sorores ; dum apud viros fere ad solam admissionem extra­ neorum attenditur, ita ut strictius intellecta materialis clausura de spatio quo extranei prohibentur sumatur. Varia quidem vi et sanctione, communem tamen clausu­ rae legem Codex imposuit omnibus religionibus, immo ipsis so­ cietatibus ubi sine votis in communi vivitur (Cfr. cc. 597. 598. 604. 679, § 2). OBLIGATIO CLAUSURAE * )2 145. — 1. Speciali clausurae papalis nomine vocatur clausu­ ra quae, ex c. 597, § 1, servanda est in domibus regularium sive virorum sive mulierum canonice constitutis, etiam non formatis. Ex c. 488, 7° et 2° regulares ii soli sunt qui vota nuncuparunt in religione in qua vota sollemnia re vera emittuntur. Quocirca monialium domus ubi sola vota simplicia emittuntur papali clausura/· non sunt obnoxiae, ita ut in ce. 600-602 et 2342. de mrn 'al>bu8 rtrir.te dici·* agatur. 2. Regularium clausura omnem moraliter domum neces­ sario afficit, excluso publico templo cum continente (i. c. con­ tiguo) sacrario, hospitio pro advenis, si adsit, et collocutorio, quod, quantum fieri potest, prope ianuam domus constitui debet (c. 597, § 2) ; apud viros tamen rigor iste necessitate convictus pro alu­ mnis aut aliorum operum religionis propriorum temperatur (c. 599). 3. Apud viros, ingressu in clausuram prohibentur solae mulieres, cuiusvis sint aetatis, generis aut condicionis. Excipiun­ tur uxores eorum qui supremum principatum tenent, cum comi­ tatu (c. 598). Vetitum sancitur excommunicatione 1. s. Sedi Apostolicae simpliciter reservata, qua plectuntur mulieres puberes quae clausuram ingrediantur, ct quicumque mulieres cuiuslibet aetatis in eandem introducant vel admittant. De egressu virorum non iam confirmatur vel extenditur C. Nullus omnino, § 18-21, Clementis VIII. quae solum permittebat egressum ob i ustam causam, ex speciali licentia, et impertita be­ nedictione. Sed c. 606, § 1 inculcat Superioribus accuratam ob­ servationem praescriptionum propriae religionis, tam circa egres­ sum subditorum quam circa excipiendos vel adeundos extraneos. Ut autem, propter aliam ac studiorum causam, subditi ultra sex menses a domo propriae religionis absint, venia Apostolicae Sedis semper requiritur (c. 606, § 2). Verum haec tacite contine­ ri videtur in approbatione ministeriorum quae diuturniorem ab­ sentiam per se postulare possunt. 4. Exceptis Cardinalibus atque iis qui actu tenent supre­ mum populorum principatum, eorum que uxoribus cum comitatu ; exceptis quoque Ordinario loci vel Superiore regulari Visitatore, Confessario (vel eius vices gerente) pro servitio infirmarum, me­ dicis iisque quorum opera est necessaria, nemo cuiusvis generis, condicionis, sexus, aetatis intra monialium clausuram, sine S. Sc[143-145.] 122 LIBER I, TRACT. II. TIT. IV, CAI’, li dis licentia, admitti potest (c. 600). Ipsae tamen postulantes intra clausuram recipiuntur et clausurae lege non tamen sanctione to­ nentur (c. 540, § 3). Nec, post professionem, ulli moniali licet, sine speciali S. Sedi induito, vel facultate Legati ftom. Pont., etiam ad breve tempus, quovis praetextu, exire e monasterio, excepto casu imminentis pe­ riculi mortis vel alius gravissimi mali. Quod periculum, si tempus suppetat, scripto est a loci Ordinario recognoscendum (c. 601). Ac clausura ista sub vigilantia Ordinarii loci est posita. Clausuram monialium violantes per ingressum, eosque in­ troducentes vel admittentes, ac moniales c clausura illegitime exeuntes excommunicatione 1. s. S. Sedi simpliciter reservata ple­ ctuntur (c. 2342, 1° ct 3°). Observes, cum agitur de monialibus, contra ac do viris dicitur, non omnium personarum exclusarum introductionem vel admissionem puniri excommunicatione, sed solummodo carum quae eius sint aeta­ tis et status mentis ut ipsae ingredientes censuras contrahant. 146. — In domibus Congregationum religiosarum, sive pon­ tificii sive dioecesani iuris, similis disciplina clausurae observanda est, ita tamen: a) ut nulla protegatur censura papal i; sed in adiunctis peculiaribus et ob graves causas, possit episcopus clausuram istam censura munire, nisi agatur do religione clericali exempta ; b) ut apud Sorores, ingressus non omnis sexus personis sed tan­ tum sexus masculini sit vetitus ; c) ut propter convictum alum­ norum vel alia religiones opera, admittatur, etiam apud Sorores, clausura partialis, hanc aedis partem complectens quae religio­ sorum habitationi reservatur (c. 604) ; d) ut nulla lex generalis egressum, etiam Sororum, prohibent ; sed antistitae et Ordinarii locorum invigilaro debent ne, citra necessitatem, Sorores singu­ lae extra domum pergant (c. 607) ; e) ut ex iustis ac rationalibibus causis, Superiores alias personas intra clausuram admittere possint. § 6. — Obligatio Ciioki. 147. — Chorus non est iam communis religiosorum obli­ gatio. Verum, ubi exstat, cotidiana imponitur divini officii recita­ tio communis in singulis domibus ubi quattuor saltem sint choro obligati ct actu legitime non impediti. In iisdem religionibus OBLIGATIO CHORI. SUMMAIIÏT7M DE OBI. 123 RELIC virorum, et quantum fieri possit, etiam mulierum, missa officio divino respondens secundum rubricas cotidie celebrari debet ; atque, exceptis conversis, sollemniter professi qui a choro abfue­ runt, horas canonicas privatim recitare debent (c. 610). SUMMARIUM. 118. — 1. Ut veritatem sui status servent, debent religiosi per vota et religiosam observantiam ad perfectionem contendere. II. Communes clericorum obligationes per se ad religiosos ca­ none 592 extenduntur. III. Vota servare debent. Actus contrarios simpliciter professi per se tantum illicite, sollemniter professi invalide peragunt. Vio­ latio autem voti rationem sacrilegii inducit. 1. Paupertatis volo omnes prohibentur ulla re pretio aesti­ mabili uti in suum commodum tamquam propria, i. e. independenter a competente Superiore. Dependentia servatur per licentiam non solum expressam vel tacitam, sed etiam per rationabiliter prae­ sumptam. Prohibitae vero abdicationes vel dispositiones in aliorum gratiam factae poterunt (pro modo quo res intellegitur) soli legi ecclesiasticae adversari. Materia gravis, pro vario casu variat. Quando agitur do proprie dicto vitio proprietatis, seu de actibus qui circa res non proprias voto paupertatis fieri prohibentur, com­ munior sententia gravem iudicat materiam quae furtum grave constitueret. Quae gravitas aestimanda videtur relative ad con­ dicionem in qua religiosus vi suae professionis versatur. Parva autem sacrilegia coalescere non videntur. Furta in detrimentum propriae religionis commissa benignius quam extraneorum aesti­ mantur, ita ut requisita quantitas aliquanto, v. g. dimidio, augeri possit. 2. Voto castitatis prohibetur religiosus, ex motivo religio­ nis, omni luxuria interna et externa, et matrimonio, per tempus professionis. Professi qui matrimonium, etiam civiliter tantum, contrahere, et personae quae cum ipsis eadem ratione contrahere praesumant, excommunicatione plectuntur reservata S. Sedi, si sollemniter sint professi, vel Ordinario, si professi sint votorum simplicium per­ petuorum. 3. Voto vita religiosa religionis vel qui religioso oboedientiae promittitur Deo oboedientia quae in debetur. Vi voti parendum est Superiori qui interno domus regimini praeponitur, atque etiam Praelato qua tali, vi potestatis iurisdictionis imperat: talis [146-148.] 124 SUMMARIUM DE OHLIG. RELIGIOSORUM. - C. Ill est S. Pontifex, Praelatus regularis saltem exemptus ; et, pro religione dicecesana, etiam episcopus seu quasi episcopus. Materia remota voti est quidquid sive explicite regula seu constitutionibus exhibetur, sive ad earum observantiam valde convenit; proxima vero complectitur praecepta quae religiosis qua talibus, vi pote­ statis dominativae vel etiam iurisdictionis imponuntur. Non raro hodie, ut votum violetur, praesupponitur ut Superior in nomine D. N. I. C. vel in virtute s. oboedientiae praecipiat aut suam voluntatem obligandi conscientiam clare exprimat. Voto etiam prohibentur religiosi praeceptivam Superioris actionem impedire, subtrahendo se dominatui Superioris, vel praecepta virtualiter vio­ lare, absolute declarando, «Nolo oboedire, non faciam»: statum enim subiectionis servare debent. IV. Vitam communem, qua sibi necessaria a conventu in communi accipiunt, excluso proin separato peculio, religiosi saltem qualis Constitutionibus praescribitur servare debent. Et peculium perfecti iuris, seu quod a Superiore auferri nequit, ipsi praesenti voto paupertatis communiter adversatur. V. Regula est norma vivendi secundum perfectionem evangelicam, religiosis imposita ut communiter et efficaciter ad finem suae religionis tendant ; obligationem habet saltem legis poenalis, vel etiam maior quae expresse vel tacite sit addita. Nomen re­ gulae saepe antiquioribus normis reservatur, dum reccntiores vo­ cantur Constitutiones. Ubique autem suppressa est obligatio conscientiam manife­ standi Superioribus ; neque hi ad eam sibi faciendam subditos inducere possunt. Spontanea vero aperitio animi non vetatur ; et filialis fiducia canone 530 commendatur. VI. Clausura omnes religiosos obligat ne exeant e domo reli­ giosa nisi cum debita licentia ; quod strictius de monialibus intel­ legitur. Nec iam licet Superioribus permittere, etiam ob gravem causam, distinctam a studiis vel, ut putamus, a ministeriis propriis, ut subditi ultra sex menses extra domum propriae religionis de­ gant (c. 606, §, 2). Clausura, dicta papalis, servanda in domibus regularium, sive virorum sive mulierum, vetat apud viros, ingressum omnibus mulieribus cuiusvis aetatis, generis aut condicionis, exceptis uxo­ ribus (cum comitatu) eorum qui supremum principatum tenent. Apud moniales, exceptis Cardinalibus atque iis qui actu tenent supremum principatum corumquc uxoribus cum comitatu, Visi­ tatore, Confessario, medicis aliisque quorum opera est necessaria, nemo, cuiusvis generis, condicionis, sexus, aetatis clausuram in­ gredi potest. Postulantes intra clausuram recipiuntur et clausurae lege tenentur. Clausura ab Ordinario proprio, attento iure com- DE RELIGIOSO PROMOTO VEJ PA ROC’I Ο 125 muni, prcssins definitur. Papalis clausura sancitur excommuni­ catione. Atque etiam in domibus Congregationum religiosarum clau­ sura saltem partialis, quae in casu particulari a Superioribus dis­ pensari potest, nunc Codice servanda imponitur. VII. Chori obligatio ubi exstet, supra explicata est. CAPUT III. De religioso pro oto vel parocho. II I. — De religioso promoto ad dignitatem vel paroeciam regente. 149. — I. De religioso promoto. Renuntiatus Cardinalis aut episcopus, sive residcntialis sive titularis, manet religiosus, votis astrictus et aliis suae professionis obligationibus ; exceptis iis quas ipse prudenter indicet cum sua dignitate componi non posse. A potestate Superiorum eximitur, et, vi voti oboedientiae, uni Romano Pontifici manet obnoxius. Bonorum quae habebat vel quae ipsi obveniunt, recuperat vel obtinet usum, usumfructum et administrationem. Dominium vero, si ipse sit incapax, acqui­ rit dioecesi, vicariatui vel praefecturae, si fuerit episcopus residentialis, Vicarius Apostolicus, Praefectus Apostolicus ; aliter acquirit Ordini capaci vol S. Sedi. Cardinalis praeterea de redi­ tibus beneficiariis etiam per testamentum libere disponit, salvo speciali iure de sacra supellectili (cc. 626-62S ; 239, § 1, n. 14 et 1298). ' Dimisso cardinalatu vel episcopatu, religiosus ad religionem redire debet, sed quamlibet domum eligere potest in qua degat ; caret tamen voce activa et passiva. 150. — Religiosus qui paroeciam regit observandis votis et constitutionibus astrictus manet, quatenus id cum suo officio consistere possit. Soli Superiori religioso subest in iis quae ad religiosam disciplinam attinent ; sed in munere suo cumulativam Superioris et Ordinarii loci iurisdictionem subit, ita ut Ordinarius Superiori praevaleat. Eleemosynas pro personis vel operibus paroeciae suae ipse colligit, administrat et erogat, salva vigilantia sui Superioris; eleemosynas autem pro ecolesia paroeciali aedi­ ficanda, conservanda, exornanda, accipere, olligore, admini[149. 150,] 126 LIBER I, TRACT. II, TIT. IV, CAI’. IV ET V strare pertinet ad loci Ordinarium, vel, si ecclesia sit communi­ tatis religiosae, ad Superiorem. Pro pecuniae quae intuitu paroe­ ciae sit data, collocatione, praevium assensum Ordinarii loci obtinere debet. Parochus religiosus semper amovibilis est ad nu­ tum tam loci Ordinarii, monito Superiore, quam Superbris, mo­ nito Ordinario loci, idque aequo iure (Cfr. cc. 630. 631. 454, §5). SUMMARIUM. 151. — I. Religiosi promoti ad cardinalaiuni vel episcopatum, et Praefecti Apostolici, manent religiosi, astricti votis et obligatio­ nibus quae cum statu componi possunt. Vi voti oboedientiae solo S. Pontifici subsunt. Usumfructum bonorum suorum servant vel recuperant ; dominium vero, si ipsi sint incapaces, acquirunt dioe­ cesi, vicariatui vel praefecturae cui praeficiantur ; ceteri, ut antea, Ordini vel S. Sedi. Cardinales de reditibus beneficiariis libere disponunt. II. Parochus religiosus, in munere gerendo cuinulativam Su­ perioris proprii et Ordinarii loci iurisdictionem subit, ita ut Or­ dinarius Superiori praevaleat. Ad utriusque nutum est amovibilis. CAPUT IV. De Transeuntibus ad alia Π religionem. 152. — Transitus ad aliam religionem vel ad aliud monaste­ rium sui iuris sine S. Sedis induito fieri nequit. Transiens ad aliam religionem, noviciatum, — non item postulatum, — peragere de­ bet ; quo durante servat vota et ipsi Magistro noviciorum etiam ratione voti oboedientiae parere debet. lura et obligationes parti­ culares quas habebat, suspensa manent. Si in novo proposito non perseveret, ad pristinam religionem redire tenetur, nisi vo­ torum tempus expiraverit. Transiens ad aliud monasterium eiu­ sdem Ordinis nec noviciatum nec professionem repetit. — Si iam fuerit professus a votis perpetuis, transiens nulla temporaria vota perpetuae professioni praemittit, sed ad eam sine voto delibera­ tivo Consilii vel Capituli non admittitur, et Superiori ius est eum diutius probandi, non tamen ultra annum ab expleto noviciatu. Transiens ad aliud monasterium eiusdem religionis, a die tran­ situs, transiens ad aliam religionem, ab edita nova professione, TRANSEUNTES, EGBEDIENTES E RELIGIONE 127 amittit omnia iura et obligationes prioris monasterii vel religio­ nis, et alterius iura et officia suscipit. Si in priore religione erat sollemniter professus, ipsa sollemnitas votorum per se exstingui­ tur (cfr. cc. 632-636). SUMMARIUM. 153. — Transitus ad aliam religionem vel ad aliud monasterium sui iuris exigit S. Sedis indultum. Ad aliam religionem transiens, noviciatum peragere debet, quo durante, vota servat ; speciales autem obligationes suspensas habet; si fuerit professus voto­ rum perpetuorum, nulla temporaria vota perpetuis praemittere debet. Transiens vero ad aliud monasterium eiusdem Ordinis, nec noviciatum nec professionem repetit. CAPUT V. De egressu e religione. 1. — De discessu religiosorum 154. — I. Discessus liciti (cc. 637-6-13). 1. Expleto votorum tempore professus religionem libere deserere potest. « 2. Per indultum exclaustrationis, permittitur mansio extra claustra ad definitum tempus vel donec causa subsistat. Profes­ sus time servat obligationes quae cum suo statu componi possunt ; loco Superiorum propriae religionis, Ordinario territorii ubi com­ moratur subditur etiam ratione voti oboedientiae ; exteriorem tamen habitus religiosi formam deponere debet, nisi propter peculiarem causam, diversimode statuat qui indultum concedit. Pro religionibus iuris pontificii sola Sedes Apostohca; pro re­ ligionibus iuris dioecesani, etiam loci Ordinarius indultum istud concedere potest. 3. Per indultum saecularizationis, quod pro religione iuris dioecesani ipse loci Ordinarius concedere potest, religiosus plene a sua religione separatur, atque, a votis et obligationibus reli­ giosis liberatus, plene saecularibus assimilatur. Si fuerit religio­ sus in sacris, ad propriam dioecesim redire debet ; si hanc amise­ rit, nequit, salva alia dispositione S. Sedis, sacros ordines exer­ cere donec episcopum benevolum receptorem invenerit. Episcopus autem religiosum recipere potest sive pure et simpliciter, sive [151-164.] 128 LIBER I, TRACT. II, TIT. iV, (ΆΙ*. V pro experimento ad triennium ; quod tempus semel prorogare potest. Elapso altero triennio, religiosus incardinatus manet. Plura tamon officia, sino novo induito S. Sedis, tribui nequeunt saecularizato qui professus fuerit perpetuorum votorum ; immo, noo dispensato a votis temporariis, vel a iuramonto perseverantiae, vol a peculiaribus promissionibus Rui Instituti, si ultra sex annos iis ligatus fuerit. 155. — IT. Discessus illiciti (cc. 644. 615. 2385. 2386). 1. Per apostasiam a religione : delictum istud a solo professo votorum perpetuorum committitur, qui a domo religiosa illegitime egre­ ditur cum animo non redeundi, vel qui, etsi legitime egressus, non redit, eo animo ut religiosae oboedientiae se subtrahat. Ac praesumitur apostata, qui intra mensem non redierit, nec Supe­ riori animum revertendi manifestaverit. 2. Per jugam, quam committit qui, sine Superioris licentia, domum religiosam deserit cum animo ad religionem revertendi. Fugitivus tamen non censetur qui mere ambulatum exit sine licentia : oportet ut aliquamdiu, utputa per duos vel tres dies, sui iuris esse voluerit. Fugitivi et apostatae sollicite requirendi sunt, et pacnitentes recipi debent. Apostatae, praeter alias poena*;, contrahunt ipso facto excommunicationem proprio Superiori maiori, vel, si re­ ligio sit laicalis aut non exempta, Ordinario loci in quo commoran­ tur reservatam. Fugitivi ipso facto incurrunt in privationem officii, si quod in religione habebant, et in suspensionem proprio Superiori maiori reservatam. II. — De dimissione religiosorum (cc. 643. 646-672). Dimissio alia est ipso iure, alia decreto Superioris pronuntiata. 156. — Ipso iure tamquam legitime dimissi habentur : 1. pu­ blici apostatae a fide catholica ; — 2. religiosus qui cum muliere, aut religiosa quae cum viro fugam arripuerit ; — 3. attentantes aut contrahentes matrimonium aut etiam vinculum, ut aiunt, civile (c. 646, § 1). Sufficit tunc ut Superior maior, cum suo Capitulo vel Con­ silio, factum declaret et probationes servet (c. 646 § 2). DJi EGRESSO E KKLÏOIONK 129 157. — Decreto Superioris. 1. Elapso votorum tompore, pro­ fessi dimitti possunt ob iustas acjationabiles causas, non tamen propter infirmitatem, nisi certo probetur eam ante professionem dolose reticitam aut dissimulatam fuisse (c. 637). 2. Durantibus votis temporariis, propter graves causas, sive ex parte religionis, sive ex parte religiosi, dimitti possunt. In Ordinibus vel Congregationibus iuris pontificii, dimittit Supe­ rior generalis, vel Abbas monasterii sui iuris, cum consensu sui cuiusque Consilii, per secreta suffragia manifestato ; si agatur do monialibus, dimittit, pro casu, vel Ordinarius loci vel Superior regularis cui obnoxiae sunt, postquam Antistita cum suo Consilio fidem de causis scripto dederit ; in Congregationibus iuris dioecesani, Ordinarius loci in quo religiosa domus sita est : is monetur ne iure suo utatur, moderatoribus insciis aut iuste dissentientibus. Si dimissus ad S. Sedem tempestive recurrat, pendente re­ cursu, dimissio nihil operatur. Sic dimissus religiosus assimilatnr saecularizaio ; si fuerit clericus in minoribus ordinibus, eo ipso ad statum laicalem re­ dactus est (cc. 647. 648). 3. Post vota perpetua (cc. 649-672) : a) vel agitur de viro professo. Tunc necesse est ut prae­ cesserint delicta gravia externa, certa, tria numero formaliter aut virtualiter, ex obstinatione post duas monitiones quae, si de continuato delicto agitur, spatio saltem trium dierum separari debent, et semper faciendae sunt, additis opportunis monitio­ nibus et dimissionis comminatione. Dein, in religione clericali exempta, processus, omni privilegio sublato, a moderatoris ge­ neralis tribunali indicandus est, ita tamen ut sententia expul­ sionis a S. C. de Religiosis confirmanda sit antequam exsecutione compleatur. Pro dissitis tamen regionibus, Superior generalis, cum consensu sui Consilii, indicium tribus probis ac prudentibus viris committere potest. In religione non exempta iuris pontificii, supremus Moderator decretum fert expulsionis, quod S. Sedes, ante exsecutionem, confirmare debet: in religione iuris dioecesani, res Ordinario loci decidenda tota committitur. Libera ex­ positio rationum suarum reo semper permittenda est, eiusque responsiones in actis fideliter referendae sunt ; b) vel agitur do muliere professa. Graves quoque causae exteriores, et incorrigibilitas experimento probata, praerequiruntur. Do hac re indicat Antistita ; et locus liberae defensionis 9 [155-157.] I 130 Γ.ΙΒΕΗ 1, TRACT. 11, TIT. IV. CAP. V religiosae culpandae dandus est. Ipsa autem numquam senten­ tiam pronuntiat vel decretum feri expulsionis ; sed, si agitur de religiosis iuris dioecesani, vel. ut nobis videtur, in Belgio et in Gallia, de monialibus quae ad vota simplicia redactae sunt, Ordinarius fert decretum dimissionis ; si agitur de monialibus vel dc Sororibus iuris pontificii, acta transmittenda suat ad S. Congregationem, quae quod magis expedire videatur decer­ net. Monialium acta ab Ordinario loci cum voto tam suo quam Superioris regularis, si quis sit, transmittuntur; Sororum acta mittuntur a Suprema Moderatrice; r) sive agatur dc viro sive de muliere. in casu gravis scandali exterioris vel gravissimi nocumenti communitati imminentis, religiosus vel religiosa statini expelli potest. Si agitur de professo religionis clericalis exemptae, Superior maior, vel si ros nimis urgeat Superior localis, sed is cum consensu sui Consilii, reum ad saeculum remittit, habitu religioso ilico deposito, et statini iit processus, si nondum institutus sit. Si agitur de professo vel de professa religionis iuris pontificii, Superior maior, cum con­ sensu sui Consilii, vel, re nimis urgente, Superior localis cum assensu sui Consilii et Ordinarii loci, reum vel ream dimittit, ha­ bitu religioso ilico deposito, ita tamen, ut per Ordinarium vel Superiorem maiorem, res S. Sedis indicio sine mora subiciatur. Si agitur de professo vel de professa iuris dioecesani aut de inoniali Belgii vel Galliae, res ab Ordinario loci dirimi posse videtur; d) sic dimissus professus votis astrictus manet, nisi con­ stitutiones vel induite S. Sedis aliud ferant. Si clericus fuerit in minoribus constitutus, ipso facto ad statum laicalcm est re­ dactus. Si autem in sacris luerit et delictum commiserit propter quod ipso iure est dimissus (c. G-16) vel quod infamia iuris aut depositione vel degradatione puniatur, habitum ecclesiasticum deferre, perpetuo prohibetur. Secus ipso facto suspensus manet donec a S. Sede absolutionem obtinuerit. Si, quod per se sta­ tuitur, vota servaverit, ad claustra redire ; et si per triennium argumenta dederit plenae emendationis, religio eundem recipere debet. Graves rationes (piae admissioni obstent S. Sedi subiciendae sunt. 131 SUMMARII ,M i>i: EGRESSU Γ. RELIGIONE Sl’MMAKIUM. 158. I. 1. Licite discedit religiosus, expleto votorum tem­ pore ; obtento induito cxdaustrationis ad definitum tempus vel donec causa subsistat; vel induito perpetuae saecularizationw, quod religioso iuris dioecesani Ordinarius concedere pntest. 2. Illicite disceditur per apostasiam a religione : quod delictum proprium est professi votorum perpetuorum ; et per fugam eius qui, sine licentia exit ut per aliquot saltem dies sui iuris vivat. Apostatae et fugitivi poenis plectuntur. II. 1. Ipso iure dimissi habentuf publici apostatae, a fide catholica ; religiosus qui cum muliere aut religiosa quae cum viro fugam arripit; attentantes aut contrahentes matrimonium vel etiam vinculum, ut aiunt, civile. 2. Decreto Superioris, professi ob instas ac rationabiles causas, dimitti possunt elapso votorum tempore; propter graves causas, durantibus votis temporariis; et sic dimissi religiosi saecularizatis assimilantur ; et, si in minoribus ordinibus, sunt ad statum laicalem redacti. Infirmitas non dolose rcticita ut causa dimissionis semper excluditur. Post vota perpetua, dimissionem viri praecedere debent de­ licta gravia, externa, certa, tria numero fonnaliter vel virtualiter. post duas monitiones faciendas, additis opportunis monitionibus «it dimissionis comminatione. Iu religione clericali exempta iuris pontificii processus a tribunali moderatoris generalis instituendus est, ita tamen ut sententia expulsionis a S. Sede confirmanda sit. In religione laicali vel non exempta iuris pontificii, supremus mode­ rator decretum fert expulsionis quod S. Sedes confirmare debet; in religione iuris dioecesani. res Ordinario loci decidenda committitur. — Dimissio multeris votorum perpetuorum postulat graves causas exteriores et incorrigibilitatem experimento probatam. Si agitur do monialibus vel dc Sororibus iuris pontificii, acta transmit­ tenda sunt ad S. Congregationem, quae statuat quod magis expedire videatur. In religione iuris dioecesani, Ordinarius fert < le cretu m dimiss ion is. In casu tamen gravis scandali exterioris vel gravissimi nocu­ menti communital i imminentis, religiosus vel religiosa stat im dimitti potest. Dimissus vota per se servat; in minoribus ordinibus reducitur ad statum laicalem ; in sacris, est saltem suspensus, vel gravius punitur. Per triennium emendatus, per se iterum est suscipiendus. [158.] I 132 LIRER I, TRACT. II, TIT. IV. CAP. VI CAPUT VI. De religiosoru II privilegiis. 159. — Notio. Privilegia religiosorum vocamus non quidem omnes dispositiones peculiares, etiam favorabiles, quae de re­ ligiosis latae sunt, verum eae quae iisdem concessae sunt quamvis ipso statu non requirantur. Codex c. 613-625 numerat communi­ cationem privilegiorum ; privilegia clericorum ; exemptionem ; usum indultorum dioecesibus datorum ; quaest nationem ; privilegia ab­ batum de regimine. 160. — 1. Communicatio. Codex communicat cum monialibus, quatenus capaces sint, privilegia eiusdem Ordinis regularis (c. 613, § 2). Inter ipsas religiones quamlibet communicationem in po­ sterum excludit. Hac c. 013, § 1 dispositione tollunturne an non privilegia iam an­ tea per communicationem aequo principalem acquisita et possessa Î Alii affirmant. Sic R. P. Blat, Comment., I, p. 601. 602; BiederlackFührïcii, De religiosis, n. 145 ; iisque favet c. 613 separatim conside­ ratus. Alii vero, et quidem plurcs numero, id negant. Sic, Creusen et Vermeersch S. I. Summa novi iuris, n. 222; Epitome I. C. I, 615; Nederlandsche Katholieke Stemmen, 1919, re melius, post severiorem sententiam, deliberata; Prümmer, O. P. Manuale, p. 302-303; Brandys, O. F. M., Kirchl. Rechtsbuch fur relig. Laiengenossenschaften, n. 94; Fanfani, O. P., De iure religiosorum, n. 77. 78. His favet oeconomia generalis Co­ dicis, qui, a perturbatione violenta alienus, non censetur religiosos a plu­ ries centenario usu privilegiorum deicoro velle et non paucis dubiis et difficultatibus locum praebere: cum enim agitur de religione non adeo recenti, non parum laborandum est ut titulos privilegiorum discernas. Favet quoquo c. 4, quo intogra manent, nisi expresse revocentur, privi­ legia hactenus concessa, quae in usu sunt. Iam vero, in c. 613 desidera­ tur clara revocatio qua v. g. dicatur : « revocatis ipsis privilegiis hactenus communicatione acquisitis », verum sola legitur formula ambigua : < sublata in posterum qualibet communicatione n. Quocirca, donec, si umquani fecerit, Commissio de Codice severiorem disciplinam impo­ suerit, religiosi tuto, — sicut passim in ipsa Urbe faciunt, — omnibus privilegiis suis, etiam communicatione obtentis uti pergero possunt. DE EGRESSU E RELIGIONE 133 161. — 2. Privilegia clericoru « Religiosi, etiam laici ac novicii, fruuntur clericorum privilegiis de quibus in cc. 119-123 » (c. 614). II 162. — 3. Regulares nisi extra domum illegitime degant, noviciis non exclusis, cum eorum domibus et ecclesiis, ab Ordi­ II narii iurisdictione exempti sunt, praeterquam in casibus a iure expressis (cc. 615. 616). « Religiones votorum simplicium exemp­ tionis privilegio non gaudent nisi specialiter eisdem fuerit con­ cessum » (c. 618). In religionibus tamen iuris pontificii, Ordina­ rius loci non potest constitutiones immutare, aut, per se, de re oeconomica cognoscere, vel se in regimen internum ac discipli­ nam ingerere. Itaque, cum agitur de regularibus, contra ac de religiosis votorum simplicium, exemptio praesumitur; probanda est subiectio. Moniales tarnen quao Superioribus regularibus non subsunt, Ordinario obnoxiae sunt. Exemptio a iurisdictionc, per se non infert exemptionem a visita­ tione. Ab hac tamen quoque per se immunes sunt regulares ex privilegiis suis. De vi exemptionis localis diximus I. 2£8· Ac, salvo peculiari pri­ vilegio, Ordinarius poenis sancire potest quae imperare permittitur (c. 619). 163- — 4. Usus indultorum. Salvis votis et propriis Con­ stitutionibus, omnes religiosi in dioecesi commorantes uti possunt induito quo obligatio legis communis ab Ordinario loci legitime pro illo tollitur (c. 620). 164. — 5. Quaestuatio. Regulares qui ex instituto mendi­ cantes vocantur et sunt, possunt in dioecesi ubi eorum domus est constituta, eleemosynas quaerere ex sola Superiorum suorum li­ centia ; extra dioecesim vero petere debent scriptam licentiam Ordinarii loci in quo quaestuare cupiunt. Hac licentia semper alii religiosi opus habent (cc. 621-624). 165. — 6. Privilegia abbatum. Abbates qui monasterium re­ gunt, postquam benedicti sint, primam tonsuram et ordines mi­ nores suis professis conferre possunt, atque uti insignibus pontifi­ calibus, excepto pileolo violaceo (c. 625). 166. — 7. Dispensationes. His privilegiis addas privilegia va­ riorum Ordinum, praecipue privilegium dispensandi in votis et iuramentis, de quo dictum est in tomo T, n. 296. '159-166.] 134 UBER I, TRACT. II, U’l’ENOIX. TRACT. Ill APPENDIX. De Societatibus quae vitam in communi sine votis agunt. 16Î.—1. Societates de quibus hic agitur, in T. XVII P. 2, L. 2 Codicis, quattuor notis coalescunt : a) vita in communi ; b) regimine Superiorum ; c) probatis Constitutionibus ; d) studio imitandi religiosos. Quonam pacto ? Ni fallimur, quatenus et ipsi perfectionem consectantur. De Societatibus quibus aliqua ex iis notis desit, Codex hoc titulo non agit ; verum hae potius titulis de associationibus laicorum reguntur. 2. Dispositiones Codicis huc redeunt, ut societates istas subiciat pluribus canonibus de Religiosis et praeterea propriis con­ stitutionibus. Ius autem religiosorum participant in erectione et suppressione societatis, provinciarum ct domorum ; in regi­ mine : in administratione bonorum; in impedimentis ingressus ; in obligationibus ; in transitu ; in dimissione ; in poenis. summarium. 168. Haec privilegia alleganda videntur : I. Privilegiorum coimmmi eat io, qua fruuntur moniales re­ spectu Ordinis regularis, non autem, saltem in posterum, variae religiones inter se. II. Privilegia clericorum, quibus ipsi laici et novicii fruuntur. III. Exemptio a jurisdictione Ordinarii, qua regulares cum eorum domibus et ecclesiis per se fruuntur. IV. Usus indultorum quibus Ordinarius loci obligationem legis communis pro territorio tollit vel temperat. V. Quaesi natio regularibus vere mendicantibus permissa, ex sola Superiorum licentia in dioecesi ubi domum habent. VI. Usus Pontificalium et collatio tonsurae et minorum or­ dinum concessa abbatibus de regimine benedictis, et variae facul­ tates dispensandi Superioribus iure communi vel peculiaribus in­ duitis concessae. Appendix. Societates quae, sine consuetis votis publicis, vitam communem agunt ut religiosos imitentur, in pluribus rebus, ut in erectione et suppressione societatis, provinciarum et (tomo­ rum, in regimine, in administratione bonorum, in impedimentis ingressus, in obligationibus, in transitu, in dimissione, in poenis, ius religiosorum participant. TRACTATUS III. DE LAICIS. Utilitas. De iuridicis laicurum rationibus edoceri clericis ct laicis aequo prodest: clericis, ut officia quae iuribus respondent adimpleant, laicis, ut magis ad Ecclesiam afficiantur oiusque monitis promptiore animo obtemperent. Distincta autem notitia associationum ecclesia­ sticarum ct laicarum ipsa discidia vitari possunt. f69. — I. Notiones generales. Solent lioc loco scriptores theologiae moralis non nulla observare de variis officiis quae laicis pro varia sua condicione incumbunt : v. g. indicibus, advocatis, testibus, reis, medicis, eris, opificibus. Haec tamen in societate civili magis quum in ecclesia personas distinguunt. Nec ratio, hodie praesertim, perspicitur cur de istis paucis generibus perso­ narum, omissis pluribus aliis, speciatim dicatur. Quare opportune no­ tanda melius in singulis capitibus de virtutibus tractantur, ut ad solum statum quem communiter in Ecclesia habent- sermonem contrahamus. Baptismate homo constituitur persona in Ecclesia (c. 87). Personae autem in Ecclesia, ex divina institutione distinguuntur in clericos et laicos, licet non omnes clerici sint divinae institu­ tionis (c. 107). Clericorum et laicorum communia sunt Christia­ norum iura et officia ; sed hoc interest inter utrumque genus, quod laici, iure canonico, incapaces sunt jurisdictionis ecclesia­ sticae. Iure, inquam canonico, a (pio proin Papa dispensare po­ test, et ipse Papa, iure divino est immunis : namque omnis baptizatus catholicus, usu rationis pollens, valide Summus Pontifex cooptari potest. Prohibentur laici habitam clericalem deferre, exceptis seminaristis et aliis qui ad ordines aspirant ; exceptis quoque laicis qui servitio ecclesiae legitime addicti sunt, « dum intra eandem ecclesiam sunt, aut extra ipsam in aliquo ministerio ecclesiastico partem habent » (c. G83). [167-169.] 136 I.IUER I, TRACT. Ilf lus voro « habent recipiendi a clero, ad normam ecclesiasti­ cae disciplinae, spiritualia bona, et potissimum adiumenta ad sa­ lutem necessaria » (c. G82). luri tamen isti quadantenus obstat ascriptio ad sectam acatolicam et censura, maximo excommunicatio (c. 87). Numquam omni iure spoliatur baptizatus, cum in chara­ ctere baptismal! servet titulum ad specialem sollicitudinem et, in hora mortis, sacramentorum necessariorum administrationem. ITO. — II. De associationibus fidelium. In Parte de laicis Codex agit de fidelium associationibus, non quod clericos exclu­ dant, sed quod etiam non, clericis seu laicis destinentur. Porro fidelium associationes aliae originis sunt ecclesiasticae, propter formale erectionis decretum, vel saltem praerequisitam approbationem Ecclesiae (c. 686); dum aliae sunt originis et na­ turae laicalis, quamvis, si finem pium prosequantur, laudibus potestatis ecclesiasticae et indulgentiis honestentur. Priores re­ guntur cc. 685 ss. ; posteriores commendatione c. 684 non exclu­ duntur, sed propria ratione exsistunt et non subduntur episcopis nisi secundum c. 316, § 2. Cfr. in causa Corrienten. 13 nov. 1920, Votum Consultoris, de Conferent i is S. Vincenti i a Paulo. A. A. S. XIII, p. 135 ss. Porro laudantur catholici qui associationibus ab Ecclesia commendatis nomen dant ; et catholicis, qui non sint damnatae sectae ascripti vel publici peccatores, reservatae sunt associatio­ nes rationis ecclesiasticae (c. 693). Ex his aliae associationes pro­ movent perfectiorem vitam Christianam inter socios, et sunt Tertii Ordines ; aliae definita pietatis aut caritatis opera exercent , et sunt Piae uniones ; aliae ad incrementum publici cultus sunt constitutae, et in Codice vocantur Confraternitates (cc. 685. 702. 707). Ante Codicem vox Confraternilatis magis generica erat. Fideles avertuntur « ab associationibus secretis, damnatis, seditiosis, suspectis aut quae studeant sese a legitima Ecclesiae vigilantia subducere » (c. 684). SUMMARIUM. 171. — Clericorum ct laicorum communia sunt hira et officia Christianorum ; laici prohibentur habitum clericalem deferre, nisi in ministeriis ecclesiasticis, vel nisi ad ordines aspirent. 137 SUMMARIUM DE J Arris Nisi obutai censura val ascriptio ad sectam acatholicam, iu* habent recipiendi a clero, ad normam ecclesiastica* disciplinai, spiritualia bona et adiurnenta. Catholicis reservantur associationes ab Ecclesia erectae vd approbatae, quae rfectiorem vitam Christianam inter socio> promovent: Tertii Ordines; vel definita pietatis aut caritatis opera exercent : Piae Uniones ; vel ad incrementum cultus publici sunt constitutae : Con/ratcrnitates. Ab associationibus secretis, damnatis aut suspectis, fidele* avertuntur. [170. 171.] LIBER Π. DE SACRAMENTIS. TRACTATUS PRIMUS. DE SACRAMENTIS IN GENERE (cc. 731-736). Utilitas. — Communis est haec praesentis tractatus utilitas, ut ge­ neticis rationibus fle natura, dispensatione et usu sacramentorum, pri­ mam quandam de singulis sacramentis informationem et anticipatam notitiam suppeditet, quae planiorem reddat et expeditiorem permittat explanationem partium quae in singulis sacramentis cum aliquot notis specificis recurrunt. Divisio tractatus. Ordine dicemus de Natura ei Divisione sacra­ mentorum : De Ministro et recta sacra mentorum Administrations ; de Sùbiccto a quo eadem valide et licito postulentur. CAPUT I. De natura et divisione sacramentorum. (Î2. — Sacramentum Xovae Legis est res sensibilis quae ex stabili, institutione Christi rim habet officiendi sanctitatem seu gra­ tiam quam significat. Plures fuisse et adhuc exsistere usus, etiam ecclesiasticos, vocis sacramenti, nomo est qui ignoret. Vocem autem technico huius libri » usu in definitione assumimus. Fido definitum est in Trid. S. VII, can. 1, septem, nec plus nec minus, esse sacramenta, vere et proprie talia, videlicet baptismum. [172.] 140 ran er u, tract. i, oaf. i confirmationem, eucharistiam, poenitentiam, extremam unctionem, ordi­ nem et matrimonium et omnia et singula a lesu Christo Domino Nostro esso instituta. Definitio ista non impedit quin Christus, auctor sacramentorum, ultimam determinationem elementorum sacramenti Ecclesiae commit­ tere potuerit. Dc qua re theologi dogmatici adeundi sunt. Potestas ista Ecclesiae etiam causa est Cur theologi moralistae, de practica se­ curitate solliciti, magis quam dogmatici, circumspecte et severe condi­ ciones validitatis definire soleant. Nobis quoque eadem potestas imponit diligentem attentionem ad decreta sacramentaria quae eduntur a S. Con­ gregatione Z?. Officii, per quam Suprema Ecclesiae auctoritas suam mentem, in hac re, exprimere consuevit. Qua res sensibilis assumpta ad significandum, sacramentum est in genere signi. Proprium autem est istius signi ut signifi­ cando operetur, et id quidem operetur qnod significat. Significat autem gratiam sanctificantem, sive primam, cum eam primum dat vel reddit ; sive secundam, cum eandem auget; dein, gratiam sacramentalem, singulis sacramentis specialem, i. e. speciale ius ad auxilia fini cuiusque sacramenti accommo­ data. Haec autem significat mediante ipso titulo ad haec habenda, quem in anima ponit. Qui titulus, in tribus sacramentis, quali­ tatem realem, spiritualem, indelebilem constituit. Qualitas illa vocatur character, qui, secundum S. ΤΗ0ΜΛΜ (3 p. q. 63 art. 3, c) « specialiter est character Christi »... quaedam participatio sa­ cerdotii Christi, ab ipso Christo derivata. Sacramenta autem qui­ bus imprimitur sunt baptismus, confirmatio, ordo. (Quotiescum­ que autem haec sacramenta valide conferuntur, character ille imprimitur, quamvis ulteriori effectui gratiae obex obstare possit. Non solum in his sed in omnibus sacramentis, bene multi theo­ logi, post S. Thomam, distinguunt id quod est signum tantum seu significat et non significatur : ipsum sacramentum ; id quod est res et sacramentum, quia simul significatur et ulterius signi­ ficat, ut character; denique, id quod est res tantum, seu quod mere significatur et non significat : gratia sanctificans et sacramentalis. Quis autem sit character proprius trium sacramentorum qui characterem imprimunt ; quisnam, in aliis sacramentis sit titulus exigitivus gratiae, id non plane convenit inter eos etiam qui in omnibus sacramentis rem et sacramentum inesse existimant. SACRAMENTORUM NATURA ET DIVÏSIO 141 Sacramentum porro est stabile seu perenniter in Ecclesia militante institutum signum. Quare lotio pedum in ultima Cena, insufflatio qua Christus redivivus apostolis Spiritum Sanctum dedit, verba Christi ad Magdalenam et Paralyticum : « Remit­ tuntur tibi peccata », quamvis spiritualem effectum gratiae signi­ ficaverint, deficiente perpetua institutione, non sunt sacramenta. Gratiam demum efficit seu operatur ex opere operato, i. e. usu suo et applicatione per propriam efficaciam, et non ex opere operantis, seu non ex actu et dispositione ministrantis, quae, etiam cum ad effectum Sacramenti requiritur, non pst causa, sed condicio sine qua non. 173. — Sacramenta proprie non sunt : 1. Figurae et sacramenta Veteris Legis : variae purificationes et consecrationes sacerdotum; agnus paschalis, ac’potissimum circumcisio: tum quia a Christo non sunt instituta tum quia veram sanctitatem non efficiebant. Ac licet, ex recepta theologorum sententia, circumcisio aliquando sustulerit peccatum originale per veram gratiam, id fecit vel ex opere operantis, in adultis, vel non ex opere operato simpli­ citer et rigorose : gratiam enim non continebat ut causa, quia fons gratiae nondum scaturiebat, i. e. merita Christi nondum erant per Eius passionem acquisita ; nec formaliter conferebat gratiam qua cir­ cumcisio et ex sua institutione, sed quatenus erat professio fidei ; ne­ que eam conferebat vi applicationis et usus sui, namque eam non dabat omni non ponenti obicem. Sed circumcisio erat signum incorpo­ rationis ad populum heredem promissionum temporalium, quae figura erant promissionum spiritualium factarum iis qui non came sed spiritu sunt filii Abrahae, i. e. populo christiano. 2. Sacrificia tam Veteris quam Novae Logis, quia non ad gratiam ex opere operato conferendam sed ad cultum Deo exhibendum et prae­ standum formaliter instituta sunt. Quamquam Sacrifichun Novae Legis seu Missa gratiam ex opere operato impetrat ei pro quo offertur. 3. Martyrium, quia quamvis ex opere operato gratiam conferat, non est specialiter in hunc finem institutum. 4. Sacramentalia, ut benedictio abbatis, quia praecise cx usu suo et opero operato gratiam non conferunt. 5. Actus virtutum, quia gratiam non conferunt sed merentur, et non sunt omnes sensibiles. Π4. — Itaque dividuntur sacramenta : 1. In sacramenta vivorum, quae, instituta ad alendam vel augendam gratiam, per se postulant subiectum iam vivum seu gratia sanctificante praeditum ; et mortuorum, quae, instituta ad 1173. 174.] 142 LIBER H, TRACT. I, CAP. I primam gratiam conferendam, antecedentem gratiae statum in subiecto non requirunt. Sacramenta mortuorum sunt baptismus et paenitentia·, mixtae cuiuspiam rationis est extrema unctio, cetera quattuor sunt vivorum. Vero tamen sensu, etiam prima gratia derivat ab eucharistia, quatenus, ante susceptionem eucharistiae, nemo gratiam consequitur nisi ex aliquo eius voto « vel per seipsum, sicut adulti, vel voto Ecclesiae, sicut parvuli » (S. Tu., 3 p., q. 79, art. 1 ad 1). 2. Γη sacramenta necessaria, necessitate medii vel praecepti, et non necessaria. Necessaria per se omnibus sunt baptismus, eucharistia ; necessarium post peccatum grave est sacramentum paenitentiae ; secundum quid necessaria sunt confirmatio et extrema unctio ; simpliciter liberi usus sunt ordo et matrimo­ nium. Necessitas consideratur singulorum ; nam quae singulis sunt liberae optionis, i. e. ordo et matrimonium, sunt Ecclesiae ma­ xime necessaria. 3. In sacramenta iterabilia vel non iterabilia. Haec stricte sunt quae characterem imprimunt (c. 732, § 1). Ex praesenti disciplina, extrema unctio in eodem periculo mortis iterari non potest. 4. In sacramenta formata, quae effectu gratiae sunt quasi completa, et informia seu non formata, quae, valide administrata, gratiam tamen, deficiente subiecti dispositione, subiecto non conferunt. Quaedam saltem, remoto obice, reviviscunt seu gra­ tiam conferunt : id constat de sacramentis quae characterem imprimunt. De aliis res minus liquet, sed, excepta eucharistia, probabiliter affirmari potest. Cf. infra, n. 208. 175. — De Materia et Forma sacramentorum. Sacramenta per modum compositi physici vel per modum compositi artificialis sumi possunt. Priore modo, a scholasticis doctoribus comparantur cum substantiis physicis (piae materia et forma substantiali constant. Materia est pars magis determinabilis ; forma est pars determinans et perficiens. Materia ipsa distinguitur remota : res sensibilis, ut, in baptismo, aqua ; in eucharistia, panis et vi­ num ; in extrema unctione, oleum benedictum ; et proxima seu eadem materia ut adhibetur in signo : ipsa actio lavandi seu mergendi, ungendi, in baptismo et extrema unctione ; species saeramentales remanentes post conversionem, in sacramento eucha- 143 I SACRAMENTORUM NATURA ET DIVISIO I I ristiae. Forma sunt verba aut quod eorum loco ponitur, ut, in matrimonio, signum consensus. De priore ratione hic agimu-s. Altero modo, seu quando sacramenta sumuntur per modum compositi artificialis, ipsa materia et forma seu res et verba, simul se habent instar materiae, significatio vero instar formae. 116. — De unione materiae et formae. Ultro se offert quae­ stio solvenda: quaenam coniunctio materiae et formae est sacra­ mento essentialis ? Regula generalis haec est. Quanta requiratur ut signum constituatur unum, tanta requiritur coniunctio. Si­ gnum autem quod communiter significare debet, ex communi aestimatione indicandum est. Tanta itaque esse debet coniunctio inter materiam et formam ut, secundum moralem hominum aestimationem, spectata natura singulorum sacramentorum, una alteram afficiat, hoc est, ut verba censeantur cadere in talem rem et eum ea unum componere signum. Inde: Physica « simnltancitas » in sola eucharistia requiritur ut vera sint verba : « Hoc est enim corpus meum, etc. n. Simultaneitas moralis stricte dicta, necessaria est in baptismo, confirmatione, extrema unctione et ordine: i. e. ut unum signum constituatur, moraliter simul verba pronuntianda sunt et ap­ plicanda est materia·. Hoc sino dubio habetur si cooperis pronun­ tiare verba antequam applicatio materiae finem habuerit, vel coeperis materiam applicare antequam formam pronuntiare de­ sieris; immo si, sine intervallo, pronuntiatio ablutionem seu un­ ctionem, vel ablutio seu unctio pronuntiationem excipiat. Verum si uno Pater Noster materia a tota forma separetur, iam ipsa validitas a S. Alph. 1. 6, n. 9, negatur. In paenitentia, quae est per modum indicii, absolutio satis diu differri potest. Et modo adiuueta nexum inter accusationem et sententiam demonstrent, nulla ratio est cur intervallum ma­ ximum assignemus. Sunt tamen qui negant tantam posse inter­ cedere distantiam quanta in indicio forensi instructio causae eiusque definitio separari possunt. Sententia ista severior sola extrinseca S. Alph. (1. G, n. 9) auctoritate fulciri videtur. In matrimonio denique, quod fit per modum contractus, et in quo materia et forma in mutuo consensu reperiuntur, sufficit, sicut in aliis contractibus, ut consensus alterius, prioris consensum moraliter perseverantem attingat. [175. 176.] 144 libeb n, tract, ι,-οδρ. i 117, — De veritate seu integritate materiae et formae. 1. Ipse volor sacramenti obstat ne materia vel forma subslantialiter mutentur ; accidentalis vero mutatio saepe illicita erit. In hac re, communis hominum aestimatio plurimum attendenda est. Materia substantialiter mutatur quando, secundum commu­ nem usum et aestimationem, nomine et re ab ea differt quam Christus praescripserit. Sic materia cruda non dicitur panis, nec pro aqua dementari ea habetur quae succo plantae continetur. Formae corruptio essentialis vel accidentalis dicenda est, prout manet vel non manet idem sensus. Essentialiter autem cor­ rumpitur, non solum quando ipsa sententia formaliter mutatur, sed etiam : a) cum singula verba materialiter corrumpuntur, ita ut nihil aut diversum quidpiain exprimant ; quod facilius in basi (radice) seu initio quam in exitu accidit, ut si matris pro patris dixeris ; b) si, ob nimium inter callum, verba non iam in unam sententiam coalescere videantur ; c) si non unus solus totam formam sed plures, alter alteram, totius formae partem pro­ nuntient. — Contra, poterit non perire forma, si voces quasdam, plane ad sensum indifferentes vel omittas, vel addas, vel sub­ stituas, vel transponas, vel, ex linguae defectu, minus bene pro­ nunties. Casus de singulis sacramentis dabuntur. 2. Bona intentio non valet ad restituendam significationem quae per mutationem sublata fuerit. Sed significatio quae de se ambigua sit, potest, ex manifesta. intentione ad unum determi­ nari, ita ut eadem materialis corruptio pro accidentali habeatur si ab imperitia vel distractione appareat profecta, dum facta ex prava intentione vel consulto, fuisset substantialis. Sic casum de baptismo resolvit Zacharias Papa (cfr. c. Retulerunt, 86, d. 4. Cons.). 3. Sine dubio, sub unica formae pronuntiatione, plures simul \ alide baptizantur aut absolvuntur ; ct licite quidem, in casu urgentis necessitatis : extra quem, alii id sub mortali, alii sub veniali prohibitum habent. Cfr. S. Alpii. 1. 6, n. 29 ; d’Ann. Ill, 235. — Si dum unus materiam apponit alter formam pronuntiat, v. g. « ego te baptizo », is falsum profert ac proin frustra dicit, ut ipsa S. Sedes declaravit (cfr. n. 225). In extrema tamen ne­ cessitate, id sub condicione tentari possit, quia persona dicentis et facientis fortasse moraliter una est, cum materiae appositio et formae pronuntiatio nomine unius Christi fiant. Consistit autem sacramentum, si plures ministri totum peragant, v. g. simul absol- SUMMARIUM DE SACRAM. NATURA ET DIVISIONE 145 vaut, consecrent, vel si alius aliam partem sacramenti compositi perficiant: v. g. in extrema unctione, unus, cum forma congrua, manus, alter pedes ungat (d'Ann., 1. c.) ; vel, in sacramento ordinis, unus, post litanias, manus imponat ; alter, sub missae finem, tertia manuum impositione potestatem dimittendi ct re­ tinendi peccata· conferat·. SUMMARIUM. 178. — I. Sacramentum Novae Legis est res sensibilis quae ex stabili institutione Christi vim habet efficiendi sanctitatem seu gratiam quam significat. Fido definita novimus septem esse sacramenta proprie talia. Sacramentum est signum quod significando operatur id quod significat : i. e. gratiam sanctificantem, sive primam, sive secun­ dam, ct gratiam sacramentalem. Haec autem significantur me­ diante titulo ad haec habenda, quem in anima ponit. Titulus iste in tribus sacramentis : baptismo, confirmatione et ordine, est cha­ racter seu qualitas realis, spiritualis et indelebilis. Ut impri­ matur, sufficit valida sacramenti collatio. Sacramentum dicitur efficax ex opero operato, quatenus non ex actu et dispositione mi­ nistrantis vel subiecti, sed usu suo et applicatione operatur. II. Sacramenta sunt: vivorum et mortuorum, pro primario suae institutionis fine; necessaria singulis et non necessaria; ite­ rabilia et non iterabilia; formata, quae effectu gratiae sunt quasi-completa, et informia, quae valide administrata, deficiente subiecti dispositione, ei gratiam non conferunt. Quae characterem imprimunt, remoto obice, reviviscunt seu gratiam conferunt. Idem de aliis sacramentis probabiliter affirmari potest. II. Sacramenta constant parte magis determinabili, seu ma­ teria, et parte determinante et perficiente, quae est forma. Materia est remota : res sensibilis, vel proxima: eadem ut in signo adhibe­ tur. Forma sunt verba, seu id quod verborum loco ponitur, et per ' se, in matrimonio, quodlibet signum consensus. Inter materiam ct formam tanta coniwnctio requiritur ut, se­ cundum moralem hominum aestimationem, signum constituant unum, per simultaneitatem quae, pro natura sacramenti, requiri potest physica: sic m eucharistia; vel sufficere late moralis, ut in paenitentia et matrimonio, vel stricte moralis, ut in aliis sacra­ mentis. Mutatio substantialis materiae, quando nomine et re differt ab ea quam Christus praescripsit, vel formae, quando sensus fit nullus aut alius, valori sacramenti obstat ; accidentalis vero plerumque illicita erit. Intentio significationem sublatam resti- 10 [177. 178] 146 LIBER Π. TRACT. I, CAP. il tuere nequit ; sed manifesta intentio efficere potest ut ambi­ guitas ad rectam significationem adducatur. Materia apponi debet a ministro pronuntiante formam, si haec actionem ministri exprimat. Valet autem sacramentum, si plures, concelebrantes, totum exprimant, vel si, in extrema unctione, alius aliam par­ tem sacramenti compositi perficiat. CAPUT II. De Ministro et recta sacramentorum Administratione, I. — De administratione valida. 179. — Minister Sacramentorum quisnam dici possit. Lato sensu minister sacramenti dicitur quicumque sacramentum saltem valide ministrat : ita laicus baptizans, ita baptizati matrimonium contrahentes. Proprie autem minister sacramenti est qui, ac­ cepta ordinis potestate, deputatur isti sacramento conferendo, quamvis fortasse condicio aliqua sive pro ipso valore, sive pro liceitatc accedere debeat. Sic sacerdos ordinatus est ad absol­ venda peccata, iurisdictione tamen opus habet ut validam abso­ lutionem conferat ; ordinatus quoque est ad baptizandum, per se tamen licentia Ordinarii vel parochi requiritur ut licite baptizet. Minister porro deputari potest simpliciter seu principaliter quasi ad proprium officium, vel secundario et modo suppletorio. Primus est minister ordinarius, alter extraordinarius. Sic diaconus est minister extraordinarius baptismi et s. eucharistiae. 180. — Condiciones valoris. De intentione. Nulla ministri fi­ des vel probitas ad valorem sacramenti necessaria est ; sed, praeter potestatem, postea explicandam, requiritur et sufficit in­ tentio seu voluntas saltem virtualis et absoluta vel huic aequivalens, et determinata ad certam materiam et personam, faciendi, non tantum externum actum ritualem, sed saxramentum, vel saltem id quod facit Ecclesia vel quod Christus instituit. Ita habet, ex Trid. s. 7, c. 11, communis sententia contra Catiiarinum, intellegitur quae communiter pro vera habetur et usualis est. Parum refert utrum arte humana an a natura confecta sit. (2) Cum aqua chemicc confecta sit materia certa, non videmus quid obici possit aquae cuius elementa in plantis potius quam immediato in bydrogento et oxygenlo chcmlcc reperta sint. BAVTISJII ΝΛΤΟΉΑ ET NECESSITAS 175 Aqua baptisinalis bis in anno (in sabbato sancto et in vigilia Pen­ tecostes) conficienda ost cum oleis rece/Uer consecratis, si haberi po­ tuerint. Recenter, i. e. feri a V, in Cena Domini quae confectionem prae­ cessit. Si aqua in baptisterio imminuta fuerit, ut non sufficere videatur, « alia non benedicta admisceatur, etiam iterato, minore tamen copia» (c. 767, § 2) quam ea quae superest pura vel iam semel aut bis per­ mixta. Si aqua penitus defecerit, parochus, in fontem bene mundatum, recentem aquam infundat ac speciali ritu, in liturgicis libris praescripto, benedicat. Ac missionariis conceditur quoque facultas utendi formula breviore quae a Paulo III nomen habet, et reperitur in Ritualis appen­ dice, initio. Ubi verum adest morbi periculum (preeeipue ubi infans in utero baptizandus est) S. Officium, 21 aug. 1901 (Coll. P. F., n. 2121) usum permisit aquae mixtae hydrargyro bichloreto corrosivo seu su­ blimé corrosif. Proportio proposita erat Viooo· Usus dubiae materiae in sola necessitate et sub condicione permittitur. Uti aqua valde impura, quando alia haberi potest, est grave irreverentiae peccatum. Videtur graviter peccare qui aquam naturalem pro baptismal! in baptismo sollemni ex negligentia adhibeat. 219. — Proxima materia baptismi est ablutio quae, ut monet 8. Thomas, 3 p. q. 66, art. 7 ad 2, aliquam rationem immer­ sionis servat, cum semper in ablutione aliqua saltem corporis pars sub aqua ponatur. Utraque ratio requiri videtur. Seu me­ lius materia proxima dicenda foret ablutio per modum immer­ sionis. In ipsis Scripturis enim baptismus nobis dicitur esse « lavacrum aquae » (Ephes. 5, 26) et « consepultura » cum Christo : « consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem » (7?o?n., 6, 3). In baptismo morimur cum Christo, ut cum ipso resurgamus. Et ipsa vox baptizo, βαπτίζειν significat mergere, im­ mergere. Ad valorem itaque baptismi opus est ut aqua ea quantitate corpus, saltem quod ad partem principalem, physice attingat, ut quispiam moraliter dici possit ablutus. Hoc utraque ratione haberi potest, sive corpus ad aquam admoveatur, ut in immersione, sive aqua per infusionem vel per aspersionem admoveatur ad corpus. Porro aqua sic admoveri potest ut vel plures partes aquae (v. g. salientis) simul plures corporis partes tangant, vel minor copia aquae (plus tamen quam una gutta, ut videtur) plures corporis partes successive tangat. [21S. 219.) 176 LIBER II, TRACT. Il, CAP. Id ipsum duplici modo obtinetur : vel aqua fluit, decurrendo, vel manu aut etiam digito bene madefacto successive ad corporis partes pervenit. Observes motum manus vel digiti requiri, cum simplex applicatio manus madefactae non existimetur esso ablutio. Ntdlus itaque est baptismus collatus supra infantis vestes vel ute­ rum matris : neutro modo ipso infans physice attingitur. Valde dubius est: baptismus collatus supra secundinam seu membranam caducam qua corpus in utero matris continetur, cum non probetur esse vera infantis pars. Minor ratio dubitandi esso videtur de baptismo quo soli capilli tincti sint. Res tamen controvertitur. Quare, ubi densi capilli sint, manu discriminentur, aut, quod melius est, baptismus in fronte conferatur. Et quia fit interdum ut corpus totum recens nati infantis oleo unga­ tur, cautius aget qui, non contentus effusione, manu frontem simul lavet. Dubius quoque est baptismus in quo sola pars minus principalis, quales digitus, manus, pes, abluatur. Ac nisi caput ablutum sit, suffi­ ciens dubium superest ut baptismus iterari debeat (S. Tu., 3 p. q. 68, art. 11 ad 4). Quare minus certa quam eam praedicat Ballerini, De baptismo et de quinto praecepto, est haec ratio agendi qua, disrupta secundina, infans in utero ope « siphunculi » abluatur. Addas aliqua­ liter dubitari ne infans, antequam a matre separetur seu edatur, bapti­ smi sit incapax. Dubius est baptismus et sub condicione repetendus, si tantum una vel altera gutta adhibita sit ; v. g. si multitudo aspersa sit quasi aqua lustrali. Ac S. Officium 14 d. 1898 iussit ut sub condicione re­ peteretur baptismus per modum unctionis in fronto cum pollice in aqua baptismali madefacto collatus. In baptismo per immersionem, pauci requirunt cum Soto et To­ leto, ut baptizatus ex aqua emergat. Quod falsum videtur, quia, ut corpus abluatur, non est opus ut corpus emergat et βαπτίζειν est mero mergere. Itaque valere videtur baptismus infantis quem, pronuntiando verba, in flumen proicias. Verum, nisi mors infantis iam immineat, effectus mortis male permittitur, ita ut reatus cuiuspiam homicidii contrahatur. In casu extremae necessitatis, ubi infans aliter sine baptismo moriturus sit, alii quidem, cum S. Alpil, J. 6, n. 106, actio­ nem damnant homicidii, sed alii probabiliter dicunt effectum baptismi saltem probabilis esse immediatum, et tam bonum, ut, propter illam proportionatam rationem, alter effectus acceleratae mortis permitti possit. Cfr. Leiimkuhl, II, 86, 5, probante Palmieri, t. IV, n. 729. Omnes autem permittunt ut in extrema necessitate infans aqua gelida abluatur. BAPTISMI NATURA ET NECESSITAS 177 220. — Canone 758 quattuor modi abluendi pro validis ha­ bentur: infusio, qui fere solus a catholicis occidentalibus nunc adhi­ betur ; immersio, aspersio, mixtus modus infusione et immer­ sione, cum baptizandus immergitur et, dum est in piscina, simul a baptizante aqua perfunditur. Praecipit Codex ut « primus ta­ men vel secundus modus aut mixtus ex utroque, qui magis sit in usu, retineatur, secundum probatos diversarum Ecclesiarum rituales libros ». Revera baptismus per aspersionem minus se­ curus esse perspicitur. Per xn saecula, immersio fuit modus ordinarius, qui adhuc pro infantibus Mediolani usurpatur. S. Tho­ mas eum pro tutiore habebat, 3 p. q. 06 art. 7, c. 221. — Praecepta forma baptismi in Ecclesia latina esi haec : « Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti». A qua, haec Graecorum forma substantialiter non differt : « Ba­ ptizatur servus Christi in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti »Ut de verbis essentialibus indicemus, haec quinque obser­ vanda sunt, quae in prolatione formae significantur : 1. persona baptizantis, saltem implicite, quod in forma Graecorum non ne­ glegitur : assertive prolata verba, « baptizatur servus Christi », idem valent quod, « baptizatur a me » ; 2. actus baptizandi, ut forma cum materia conectatur et, finem ablutionis indicando, eandem determinet ; 3. persona quae baptizatur : non minus enim forma quam ablutio certam personam afficere debet ; 4. unitas divinae naturae, per vocem In nomine ; 5. trinitas Persanarum, idquo explicite et distincte, vulgaribus vocabulis. Haec practice saltem exigenda sunt. De necessitate singu­ lorum theoretice valde dubitari potest. Sic anno 1633, 8 sept. S. Officium veram ac legitimam declaravit hanc formam Armenorum schismaticorum : « Baptizet nunc manus mea in nomine Patris ; baptizet nunc manus mea in nomine Filii ; baptizet nunc manus mea in nomine Spiritus Sancti » {Coll. P. F. I, n. 74). 222. — Itaque : valide baptizat, etsi venialiter peccet, qui pro : baptizo, dicit: abluo, mergo, etc: actio enim his vocibus bene indi­ catur. (Non omnino perinde est indicare actionem et indicaro effectum actionis, ita ut aliquam ansam dubitandi dare possit formula anglica « I christen thee ») (1). — Valide baptizat qui pro Te communi nomine (1) Lehmkuhl, II. SS. dum id observat, addit tamen formam istam inulto pro­ babilius valere. Sabetti-B uiretti, Comp. η. 657, potius in negativas partes inclinant. Ceterum alia forma certa Anglis praesto est : to baptise. 12 [220-222.] 178 LIBER 11, TRACT. 11, CAP. I servum Christi, Graecorum inoro, vel nomine proprio « Petrum » designat subiectum, vel qui honoris causa dicit : « baptizo Dominationem Ve­ stram » ; vel qui omittit Ego, aut addit : Arnen. — Valere declaravit S. C. P. F. et S. Oflicii formula « Cum nomine » usurpata sine mala in­ tentione. Brevissima interruptio : Ego te baptizo (ista aqua est fri­ gida) in nomine, etc. valori non obstat ; nec obstant hae additiones : in nomine Patris qui te creavit, Filii qui te redemit, etc. — Si, mu­ tato ordine, dicas : « In nomine Patris... ego te baptizo » valet ba­ ptismus. 228. — Non valent hae formae : « Baptizo in nomine, etc. » cum designatio personae baptizandae penitus omittatur ; — « baptizo to in nominibus... » cum essentia seu natura divina significetur sic mul­ tiplex ; — « baptizo te in nomine Dei vel Sanctissimae Trinitatis » vel « in nomine Dei unius et trini », vel « in nomine trium Personarum » i vel a Patris et Filii » omissa persona Spiritus Sancti. Ratio est quia tres Personae divinae non distincte exprimuntur; — « baptizo Te in Patre et Filio et Spiritu Sancto»; vel : « cum Patre et Filio et Spiritu Sancto »; vel « in nomine Patris per Filium, in Spiritu Sancto », quia ubest vel omnis vel certo clara significatio unitatis essentiae ; — « in nomine Domini Nostri lesu Christi » saltem hodie, proter omissam in­ vocationem SS. Trinitatis. Quomodo explicanda sint textus qui sonare videntur baptismum in nomine Christi ab Apostolis collatum, et res­ ponsio Nicolai I ad Bulgaros quae hanc formulam pro valida habere videtur : id a dogmaticis mutuandum est ; — si dixeris ; Matris, milii, quia sensus variat ; — si tussis, non plane momentanea, separet syl­ labas unius vocis, vel, nimis protracta, utputa per dimidium qua­ drantem, cohaerentiam verborum tollat; — Si nomon B. Μ. V. tamquam partem formae addas: valor itaque ex intentione agentis tunc pende­ bit (1). 224. — Dubiae sunt formae : si, dempta particula in, dicas tan­ tum ; « nomine » aut substituas ; « in virtute, in maiestate Patris, etc. ». Etenim non plane constat utrum in nomine significet α auctoritate Pa­ tris, etc. » quo casu mutationes indicatae non forent nisi accidentales ; an : « invocato Patre » ; — dubitatum est de formula : « baptizo te in nomine Patris, in nomine Filii, in nomine Spiritus Sancti », vel « baptizo te in nomine Patris ; baptizo te in nomine Filii ; baptizo te in nomine Spiritus Sancti », quia imitas essentiae non satis exprimatur. Sed s (I, 16), quod varie exponitur (1), Suarez et S. Alph. oleum probabiliter sufficere existimant. Quar<·, in mortis articulo, sacr< mentum tam utile possit cum solo oleo benedicto, condicionate conferri. Ipsa consecratio ab episcopo peracta essentialis est, ita ut ambi­ gatur possitne ipse S. Pontifex consecration m istam simplici sacer­ doti committere (cfr. c. 781, § 1). Consecratio autem quotannis in Cena Domini peragitur. 2G4. — Materia proxima est unctio in fronte per manum ministri competentis. Unctio itaque ipsa manu, non aliquo in­ strumento facienda est (c. 781, § 2). Et quidem in formam crucis facienda est. Id tamen minus constat esse essentiale. Prima manuum protensio versus confirmandos, quae in sola Ecclesia latina adhibetur, non videtur essentialis; ita ut S. C. P. F., G aug. 1840 (Coli., u. 905), negaverit, repetendam esse con­ dicionate confirmationem ubi fuerat omissa. Ex necessitate praecepti unctio pollice dextro facienda est ; sed valeret etiamsi digito manus sinistrae fieret : subsistit enim vera manus impositio. Immo nec constat graviter peccari a ministro qui alio digito utatur, cum nihil probet pollicem ad hunc finem unctum esse, ac proin usum Ecclesiae in re gravi violari. 265. — Forma vera et necessaria in Ecclesia latina· est « Signo te signo crucis et confirmo te chrismate salutis, in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti ». Disputant scholastici utrum essen­ tiale sit utramque actionem signandi et ungendi expresse signifi­ care, an satis sit signationem confirmandi reddere, ita ut dicere sufficiat : « Signo te chrismate salutis ». Hoc magis veri simile putamus. Non constat essentialem esse distinctam invocationem SS. Trinitatis, quamvis probabiliter requiratur. Collatio gratiae Spiritus Sancti ad valorem exprimi debet, ut fit per verba « chri­ smate salutis ». (1) « Pastoralis..,. Nos consulere voluisti... si continuationis sacramentum in eo dobeat iterari qui per errorem fuit non chrismato sed oleo dclinitus. Ad quod bre­ viter duximus respondendum, quod in tailbus non est aliquid iterandum sed cauto supplendum quod incaute fuerat praetermissum ». Cum supplenda sit unctio chrisma­ tis nec suppleri possit sino sua forma, denique tandem PontHex Jubet ut suppleatur omnis ritus essentialis. Hinc varia textus expositio. 207 CONFIRMATIONIS NATURA, MINISTER, SUBIECTUM Si essenHulia sint verba « Signo te signo crucis », ipsa unctio in formam crucis essentialis erit. Graeci, in ipsa unctione, dicunt tantum « Signaculum doni Spi­ ritus Sancti ». Verum ipsi unctioni praemittunt invocationem SS. Tri­ nitatis fortasse essentialem et, nominata tertia Persona, iam certa quae­ dam SS. Trinitatis mentio habetur. Articulus II. — De Ministro et Subiecto Confirmationis. 266. — I. Minister ordinarius validae confirmationis est solus et omnis episcopus; extraordinarius autem, ex facultate facta vel iure communi vel peculiari Sedis Apostolicae induito, esse potest quivis sacerdos, ita ut sacerdos dici possit esse huius sacramenti minister remotus (cfr. c. 782, § 1, 2). Hac recepta facultate, presbyter nullam quidem iurisdictionem acquirit, sed perficitur cius potestas ordinis, quam incomple­ tam habet. Quod autem solus S. Pontifex et nullus alius episcopus necessarium istud complementum dare possit, videtur reservation! factae a S. Pontifice tribuendum esse. Cfr. Lehmk., II, 133, 134. Hanc facultatem obtinent omnes presbyteri ritus graeci. In Ecclesia latina, ea facultate ipso iure donantur : 8. R. E. Car­ dinales (c. 239, § 1, n. 23), abbas vel praelatus nullius, Vicarius et Praefectus Apostolicus ; verum tres isti posteriores valide ea uti nequeunt nisi intra fines sui territorii, et durante munere tantum (c. 782, § 3). Praeterea « presbyter latini ritus, cui, vi indulti, haec facul­ tas competat, confirmationem valide confert solis fidelibus sui ritus, nisi in induito aliud expresse cautum fuerit » (c. 782, § 1). Itaque facultas ipso iuro data hac exceptione non circumscribitur. Presbyteri vero orientalis ritus qui infantes sui ritus simul bapti­ zant et confirmant, prohibentur confirmationem infantibus latini ri­ tus conferre (c. 732, § 5). Collata confirmatio tamen probabilius valet. 267. — In propria dioecesi, episcopus confirmationem etiam extraneis legitime administrat, nisi expressa proprii eorum Ordi­ narii prohibitio obstet ; in aliena vero dioecesi, suis subditis privatim ac sine baculo et mitra confirmationem ministrare permit­ titur. Ut sollemniter eam ministret, saltem rationabiliter praesum­ pta licentia Ordinarii loci opus habet (c. 783). [264-267.] 208 LIRER Ii. TRACT. Ill Ante Codicem, postulabant, et quidem sub gravi reatu, tacitum consensum proprii Ordinarii, ut alieni subditi legitime confirmarentur. Permittebant tamen ut consensus iste praesumeretur, tum quod ad eos qui ex aliena dioecesi accurrerent, tum quod ad ordinandum qui a suo episcopo dimissorias ad ordines recepisset. Nuntius vel Delegatus Apostolicus, si est episcopus, vi suae i facul­ tatis, n. 63, confirmare p >test in ditione univorsa suae iurisditioni obno­ xia et durante itinere maritimo, tam in accessu quam in recessu a loco missionis suae. 268. — Gravi obligatione debet episcopus subditis suis, id rite et rationabiliter petentibus, sacramentum confirmationis mi­ nistrare, praesertim tempore visitationis dioecesis (c. 785, § 1). Idem est officium presbyteri qui privilegio apostolico mu­ nitus sit, erga illos in quorum favorem concessa est facultas (c. 785, § 2). Immo debet Ordinarius qui per se ipse confirmare prohi­ betur, providere, quantum fleri potest, ut, saltem intra quodlibet quinquennium, hoc sacramentum suis subditis administretur (c. 785, § 3). Quare, post Codicem graviter peccare arbitramur Ordinarium qui ultra quinquennium administrationem istam neglexerit, etsi olim ad octo vel decem annos dilationem gravem aestimarint. De neglegentia episcopi Metropolita R. Pontificem certiorem facere debet ex cc. 785, § 4 et 274, 4°. 269. — De Subiccto.— 1. Valide confirmantur omnes et soli baptizati, nondum confirmati. 2. Licite et fructuose confirmantur, ex baptizatis nondum con­ firmatis : a) adulti qui, in statu gratiae constituti, sufficienter instructi sunt ; b) perpetuo amentes. Nec in iis qui compotes sui fuerunt opus est ut sacramentum istud antea petierint, quia in vitae Christianae professione sufficiens voluntas istius sacramenti habetur. Satis ergo est ut amens sit in statu gratiae ; et in eo statu esse praesumitur, nisi contrarium saltem vehementer sua­ detur ; c) infantes in periculo mortis constituti, vel quibus id expedire ministro ob iustas et graves causas videatur (c. 788). Hae causae esse possunt, si diuturna absentia episcopi praevi­ deatur, si timeatur ne infans moriatur ante aliam sacramenti oc­ casionem. CONFIRMATIONIS NATURA, MINISTER, SUBIECTU f 200 Seclusis his causis, confirmationis administratio convenienter in Ecclesia latina differtur ad septimum circiter aetatis annum (c. 788), ut sacramentum minus necessarium maiore reverentia et magis conscia ratione suscipiatur. Verum id postulat dignitas istius sacramenti, ut de speciali istius sacramenti gratia i. o. fortitudinis, praecipue intrepidae confessionis fidei, confirmandi probo edoceantur. Quae erit occasio inculcandi Chri­ stianis adulescentibus virilitatem istam nobilem, quae exteriores timores humanos despicit, interiores autem impugnationes tentationum fortior superat. Atque optandum est ut tantum sacramentum maiore pretio habeatur. 370. — 1. Sacramentum confirmationis nullam habet ne­ cessitatem medii. Moribundo tamen qui confiteri nequeat nec ungi extrema unctione, possit sacramentum evadere necessarium. 2. Ipsa praecepti necessitas communiter ante Codicem ne­ gabatur, tum quia neglegentes nulla poena puniuntur, tum quia obligatio neque ex Scriptura vel traditione, neque cx fine aut institutione sacramenti colligitur. Admittebant tamen obli­ gationem illud suscipiendi per accidens oriri posse ad vitandum scandalum, vel, instante persecutione, si quis timeat ne in tormen­ tis viribus deficiatur. Nunc vero ex c. 787 «nemini licet, oblata occasione, illud neglegere » ; ita ut neglegentia ista, quae acediam quandam vel minorem aestimationem prodit, saltem venialiter culpanda sit. Praeterea, eodem canone, obligatio parochis imponitur curandi ut fideles ad illud opportuno tempore accedant. In Ecclesia graeca, infantes omnes hoc sacramento muniuntur. Quod do filiis catholicorum in Urbe quoquo affirmari potest, cum mos sit ut episcopus quispiam morienti infanti advocetur ad illum confir­ mandum. Alibi vero, propter raritatem episcoporum, bene multi in­ fantes moriuntur non confirmati. Haec si quis consideret, nonno inaequalem istam puerorum condi­ cionem dolere incipit, et in modum inquirere quo moraliter omnibus occasio fiat obtinendi in anima characterem illum novum qui per istud sacramentum in anima imprimitur ? lam vero multo facilius hodie, ipso iure communi, communicatur presbyteris facultas confirmandi. Nonne possint in locis ubi pauci sunt episcopi, decanis seu archipresbyteris facultates concedi confirmandi pueros in mortis periculo positos ? De rei opportunitate iudicabunt qui auctoritate praestant ; eam tamen in votis habero nobis licebit. 14 [268-270.] 210 LIBER H, TRACT. Ill 3. Ordinandi quidem vel prima tonsura initiandi prius confir­ mari debent. Omissio tamen non putatur mortalis (S. Alph., VI, 786). Navarrus (Manuale, c. 22, n. 9) addit ne episcopum quidem mortaliter peccare qui non confirmatum vel ipse non confirmatus ordinet. Articulus III. — De caerimoniis et patrinis. 271. — Canone 789 monentur confirmandi qui plures sint ut primae manuum impositioni seu extensioni adsint, nec ante ex­ pletum ritum discedant. 272. — De tempore et loco. 1. Quovis tempore Confirmatio ministrari potest ; maxime decet illam in hebdomada Pentecostes administrare. 2. Proprius locus administrationis est ecclesia ; minister ta­ men, ex causa quam iustam ac rationabilem indicaverit, potest hoc sacramentum in quolibet alio decenti loco conferre (c. 791). Atque episcopo licet in locis quoque exemptis suae dioecesis con­ firmationem administrare. 273. — De caerimoniis. 1. Administratio potest esse sollemnis vel privata : sollemnis, cum mitra, baculo et pluviali ; privata, sine mitra et pluviali vel sine mitra et baculo. Ex insta causa licet sacramentum privatim administrare. In publica administratione, censent mortale esse si omnia ornamenta sacra omit­ tantur ; non autem si aliquod tantum. Presbyter autem delegatus pontificalibus vestimentis uti non potest, nisi aliunde eorum usum habeat, sed stolam saltem et albam induere debet : cfr. appendicem Ritualis. Atque Multum quo facultatem accepit populo vernacula lingua praelegere iubetur. Nihil praelegendum habent qui ex iure communi hac pote­ state instruuntur. 2. «Omissio orationum quae confirmationem praecedunt gravis habenda est » (Lehmk., IT, 138) ; levis vero, omissio alapae. 274. — Patrimis sub gravi adhibendus est, si haberi possit. Si haberi nequit, confirmatio sine patrino fit licita. Ut quis valide sit patrimis, oportet : « 1° sit ipse quoque confirmatus, rationis usum assecutus et intentionem habeat id CONFIRMATIONIS CAERIMONIAE ET PATRINI 211 munus gerendi ; 2° nudi haereticae aut schismaticae sectae sit ascript us, nec ulla ex poenis de quibus in c. 765, n. 2 per senten­ tiam declaratoriam aut condemnatoriam notatus ; 3° non sit pa­ ter, mater, coniux confirmandi ; 4° a confirmando eiusve pa­ rentibus vel tutoribus vel, hi si desint aut renuant, a ministro vel a parocho sit designatus ; 5° confirmandum in ipso confirma­ tionis actu per se vel per procuratorem physice tangat » (c. 795). Poenae de quibus in c. 765, n. 2, indicatae sunt n. 253, ubi de patrino baptismi est actum. Ob modum quo in enumeratione distinguuntur, confirmandus, pa­ rentes, tutores absolute competentes sunt ad designandum patrinum, nec ordo inter eos est ad valorem requisitus ; dum minister et parochus mere defectum supplero possunt. 4. Ut licite quis in patrinum assumatur, postulatur ut sit distinctus a patrino baptismi, nisi confirmatio statim legitime fiat post· baptismum ; et eiusdem sexus ac confirmandus. Verum haec non requiruntur sub gravi, ita ut rationabilis causa, indicio ministri, ab his condicionibus servandis excuset. Sed praeterea observanda sunt praescripta ut quis licite sit patrimis baptismi. Ante Codicem, regula genera’is vetabat ne idem patrinus plures, eodem tempore, quam duos praesentaret, nisi aestimaret episcopus plures inveniri non posse. Ac 12 iul. 1883, S. C. C. probare renuit contrariam Fesulanae dioecesis consuetudinem, quae fere centenaria erat. Codex idem statuit, sed excusationem iustae causae admittit. Ex natura enim rei, ofiicium patrini erga multos serio suscipi nequit. Aliunde tamen probandae rationes, etiam ordinis generalis, obstare pos­ sunt ne plures assumantur : ut si patrini singulares cum confirmatis soleant modo parum convenienti festivam diem agere. Nec, attento modo valde temperato quo ipsa necessitas habendi patrini confirma­ tionis imponitur, res gravis censetur. Praecipit quoquo Codex ut unus tantum singulis confirmandis patrinus assignetur (c. 794, § 2). In locis missionum ubi desint confirmati, responsum est a S. Con­ gregatione ut nonnulli confirmentur sino patrino et patrini fiant cete­ rorum. 275. — Inter patrinum et confirmatum oritur, ex valida confirmatione, cognatio spiritualis, ex qua patrinus confirmatum sibi perpetuo commendatum habere et, pro viribus, deficientibus [271-275.] I 212 LIBER II, TRACT. Ill parentibus, tutoribus, patrino baptismi, eius Christianam insti­ tutionem curare debet (c. 797). Verum cognatio ista nullum im­ pedimentum matrimonii inducit (c. 1079). 276. — Annotationes praescriptae. 1. Confirmatio in ipso baptizatorum libro inscribenda est ; 2. in peculiari quoque libro nomina ministri, confirmatorum, parentum et patrinorum, dies ac locus confirmationis a parocho notanda sunt. Absentem paro­ chum minister per se ipse vel per alium quam primum certiorem facere debet ; 3. quando nemini fit praeiudicium, collata confirH atio probatur ab uno teste qui omni exceptione sit maior, vel ipsius confirmati iuroiurando, nisi in infantili aetate confirmatus fuerit. SUMMARIUM. 277. — I. Confirmatio est sacramentum novae Leg:s quo, per unctionem chrismatis, sub praescripta verborum forma, in fronte baptizxti ab idoneo ministro manu sua peractam, illi Spiritus Sanctus ad robur donatur. Materia remota essentialis est chrisma consecratum ab epi­ scopo, quamvis in mortis articulo collatio condicionata cum solo oleo tentari possit. Chrisma recens, i. o. currentis anni, sub gravi adhibendum est. Materia proxima est unctio in fronte per ipsam manum ministri competentis peracta. Forma vera et necessaria in Ecclesia latina est: «Signo te signo crucis et confirmo te chrismate salutis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ». Ad essentiam probabiliter sufficiunt verba: «Signo te chrismate salutis ». II. Minister ordinarius validae confirmationis est omnis et solus episcopus; extraordinarius, ex facultate iuris communis vel indulti Apostolioi, quivis sacerdos osse potest. Facultatem habent omnes presbyteri ritus graeoi; in Ecclesia latina, abbas vel prae­ latus nullius, Vicarius et Praefectus Apostoli eus, durante munero et in suo territorio, et Cardinales. Ordinarius debet sub gravi sal­ tem intra quodlibet quinquennium providere, quantum fieri potest, ut hoc sacramentum suis subditis ministretur. III. Subiectum validae confirmationis est omnis et solus baptizatus, nondum confirmatus; licitae et fructuosae,est adultus in statu gratiae, perpetuo amens et infans. Nisi tamen iusta et gravis causa aliter faciendum suadeat, confirmationis admini­ stratio in Ecclesia latina ad septimum circitor annum conve­ nienter differtur. SUMMARIUM DE CONFIRMATIONE 213 IV. Ncceeeitae sacramenti non est medii, sed praecepti, qua­ tenus venialis sit occasionis neglegentia. V. Confirmatio quovis tempore ministrari potest; et, ex ratio­ nabili causa, quovis loco. Sollemnis fit cum mitra, baculo et plu­ viali; privata, sine mitra et pluviali vel sine mitra et baculo, licita est ex iusta causa. In sollemni administratione, omnia ornamenta sacra omittere grave foret. Presbyter, si usu Pontificalium careat, utitur saltem stola et alba. Orationes ante confirmationem sub gravi recitandae sunt. Sub gravi adhibendus est patrinus, si haberi potest. Ad va­ lorem debet esse confirmatus, et condiciones patrini baptismi implero. Ad liceitatem, sit distinctus a patrinis baptismi, nisi confirmatio baptismum statim sequatur. VI. Ex confirmatione oritur inter patrinum et confirma­ tum cognatio spiritualis, quae tamen, secus ac cognatio orta ex baptismo, nullum matrimonii impedimentum inducit. VII. Confirmatio in libro baptizatorum et in peculiari libro a parocho annotanda est. [276. 277.] TRACTATUS IV. DE SANCTISSIMA EUCHARISTIA (ce. 801-869). Ratio ordinis. — Memorato, in c. 801, triplici benefici praesentiae suae, sacrificii sui, ct communionis, quo Christus in sanctissima eucha­ ristia nos donat, Codex, in priore cupite, de missae sacrificio, dein, in altero, de sanctissima eucharistiae sacramento agit. Solebant quidem theologi morales ordine inverso argumentum eucharisticum explicare. Ordo tamen Codicis magis logicus videtur, cum in ipso sacrificio missae sacramentum conficiatur, et aptius per se sit causam ante offectum tractare. Itaque sit ; ' TITULUS I. De sacrosanto missae sacrificio. 278. — Utilitas. « Chorus novae Icrusalem plaude, Ac mirare quae sit haec hostia, Quam praev;dit offerens in laude Melchisedech sacerdos, in via, Dum Abrahae occurrit mystice : Figuratur Christus, qui creditur Panis vivus ac fixus in cruce, Qui resurgens ultra non mordur, Qui assumptus mentem viV'ficat ; Et in panem lignum transmdtdur. Lignum cruc>s dum hunc mortificat ». Praeclara ista Breviarii Bituricensis Prosa, quam ab opere R. P. de la Taille, p. 74, mutuamur, mire, uno contextu, coniungit figu­ ram, celebrationem in Cena et Cruce, et consummationem in Caelis sa­ crificii infiniti valoris quo Christus oeconomiam Novae Legis ditavit, dum per Spiritum Sanctum (i. e. per aeternam divinitatis virtutem) semetipsum obtulit Immaculatum Deo (Hcbr., 9,14; cfr. op. cit. p. 76). [278.] 2I(i LIBER II, TRACT. IV, TIT. I. CAP. I Verum sollemnem mysterii redemptionis nostrae expositionem theo­ logia dogmatica sibi vindicat, nec linquit theologiae morali nisi hu­ miles partes, fere canonicas, quae disciplinares leges de celebratione missae et de eius applicatione continent. Cotidianus tamen usus, diffi­ cultates conscientiae, quae bene multae, v. g. per occasionem stipen­ diorum, oriuntur, utilitatem accuratae scientiae satis demonstrant. 2Î9. — Historic» Liturgie» de sacrificio missae. Cfr. Appen­ dicem IV. CAPUT 1. Variae de missa notiones. 280. — Missa (antiquius dicta missio) primo dimissionem catechumenorum ante offertorium, et fidelium post consumma­ tionem sacrificii designavit. Postquam prior dimissio usu sublata est, coepit totam caerimoniam designare cuius per se finem nun­ tiabat. Itaque sumitur interdum pro ipso sacrificio, et tunc definiri potest missa : « Sacrificalis oblatio corporis et sanguinis Christi » (Mysterium Fidei, p. 319). Sed magis proprie est caerimonia illa sacra in qua Novae Legis sacrificium offertur (Trid., s. 22, can. 1). Dum in sacramento donum Dei passive recipimus, agimus in sacrificio, offerimus hostiam ; sacramentum gratiam nobis im­ mediate infundit, dum sacrificium intercedit pro nobis apud Deum. Tn sacramento, effectus ex opere operato debetur Deo ut causae principali, sacramento ut causae instrumental!; in sacrificio, effe­ ctus ex opere operato habetur eo quod Deus, intuitu ipsius sa­ crificii qua talis, omissa nostrae devotionis consideratione, pa­ ratus sit nobis concedere, congruente tamen ratione, bona ad quae obtinenda sacrificium offertur (Mysterium, Fidei, p. 321). In sacrificio eucharistico quoquo distingui potest signum tantum, res et signum, res tantum. Signum tantum attenditur penes species, quae apparens quoddam sacrificium (non verum) constituunt panis et vini, designativum veri sacrificii (non apparentis) do corporo et sanguine Christi. Res et signum est ipsum sacrificium verum de corpore et san­ guine Christi per apparens sacrificium panis et vini designatum. Species enim, una cum verbis, valent ad significandam divisionem corporis et sanguinis in passione factam ob redemptionem generis humani. Re­ praesentant igitur in missa, immolationem crucis anteactam, sicut in VISSAE NOTIO, FINES, OFFERENTES, FRUCTUS, VALOR 217 Cena praesignarunt immolationem crucis instantem. Ipsa autem praes'gnationo consistebat oblatio quam fecit Christus suae mortis ritualem et sensibilem ; pariterque repraesentatione mortis consistit obatio quam nos facirnus Christi ex passione et morte sua relicti in statu hostia/ per gloriam caelestem consummatae in aeternum. Haec oblatio, ex dictis, perficitur tota in utraque consecratione ; in qua igitur, ut communior habet sententia, essentia missae reponenda est. Communio autem non est oblatio, sed participatio hostiae oblatae. Pauci existimarunt alte­ rutram consecrationem ad essentiam sacrificii sufficere. Opinio ista a Lehmkuhl, II, 229, non autem a Baixerini-Palmxeri, Opus theolog., IV, 989, improbabilis iudicatur ; atque improbabilis dicenda est ab omnibus quibus constiterit sacrificium missae esse essentialiter repraesentativum, atque oblationem corporis et sanguinis Christi, ita esse veram realemque, ut tamen in quodam symbolo mortis (quae immolatio mystica dicitur) consistat. Demum res tantiup. est noster cultus interior oblatione istius divinae victimae significatus, seu immolatio nostra interna. 281. — Primarius et essentialis finis Sacrificii, finis operis, est latreuticus : offertur in recognitionem supremi dominii Dei et signum nostrae servitutis. Quare etiam sacrificium soli Deo offertur. Sed cum ad debitum Dei honorem pertineat quoque gratiarum actio pro acceptis beneficiis, arte cum priore coniungit-ur finis laudis et gratiarum actionis, seu eucharisticus. In prae­ senti nostra condicione, cultus divinus continet etiam postulationem beneficiorum omnis generis. Inde sacrificium fit inipetratorium. Tandem, ex condicione nostra post lapsum Adami, placandus est Deus, ne Ipsius liberalis et clementis beneficia peccatis nostris impediantur. Quare offertur sacrificium ut propitiatorum. Propi­ tiatio dicit de se a) compensationem pro male facto, qua culpa redimitur, offensus veluti indemnis praestatur, et b) vindicativae iustitiae poena suppletur qua ipsi fit satis. Priore ratione offensus placatur; altera debitum poenale exstinguitur. Duo igitur pro­ pitiatio complectitur; sed strictius dicta propitiatio respicit depo­ sitionem irae seu placationem, dum exstinctio poenae proprius vocatur satisfactio. Distincta in Veteri Lege istis finibus sacrificia deputabantur, dum, cx ipsa suae institutionis lege, sacrificium missae est simul latrcuticum, cucharisticum, inipetratorium et propitiarorium (Trid., s. XXII, c. 1. fine o. 2). Ceterum ipsum sacrificium propitiatorium est de se latreuticum, cucharisticum, et inipetratorium (Cfr. Mysterium fidei, elucid. I). [279-281.] 218 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. I Secundaria quadam ratione offertur etiam, non quidem sanctis, sed Deo in honorent sanctorum (Trid. s. 22, c. 3). Hostia huius sacrificii ipse Christus est, qui propter nostram cum Ipso coniunctionem est facta hostia nostra, quam nos of­ ferre possimus. 283. — Offerens principalis est Christus saltem quatenus ipse sacrificium redemptionis obtulit, et perpetuam eius renova­ tionem imperavit, facta, in hunc finem, competente potestate sacerdotibus qui, virtute dominicae oblationis semel factae, ipsi offerrent hostiam Christi. Saltem dicimus, quia secundum sententiam Suarez (in 3 p. q. 83 art. 1, d. 77 s. I) quam bene multi post ipsum amplectuntur, sacerdos ita « conficit in persona Christi et tamquam legatus eius ipsum reprae­ sentans » (S. Thomas) ut Christus ad singula sacrificia concurrat ut actualis oblator. Sententia tamen ista iam a Vasquez (In 3 p. q. 19, a. 4, d. 76, c. 1, n. 6) et chin a pluribus aliis improbata, etiam hodie non omnibus placet. Sic reicitur in opere Mysterium Fidei, Elucidatio XXIII, p. 276, ss. Quare, ut controversiam istam, ad dogmaticos pertinentem, omitteremus, Christum fecimus offerentem hac saltem ra­ tione quam omnes catholici admittunt. Sacerdos itaque est minister Christi quatenus ad offerendum sacrificium instrumental! potestate a Christo donatur ; minister vero est Ecclesiae, ut eius procurator et mandatarius. Sacerdos igitur gerit personam publicam ; societas spiritualis per ipsum litat tamquam per Superiorem. Celebrans est praeterea offerens, sicut persona singularis pri­ vata quae astat sacrificio offerens esse potest. Offerentes sunt ceteri fideles, tum mediate per Ecclesiam, si eius membra sunt, tum immediate, si moraliter, peculiari ratione, cum ipso coniunguntur, activa quadam ratione ad hoc sacrificium cooperantur : sive stipendium solvunt, sive ministrant, sive mis­ sae assistant. Contra atque existimat Noldin, p. 166, unio mere mentalis qua quis se coniungit missis quae celebrantur offe­ rentem constituere nequit, cum desideretur participatio sensibilis, et sacrificium sit oblatio sensibilis (Cfr. Suarez Each., d. 77, s. 3, n. 3). Itaque sacerdos celebrans, praeter propriam personam, re­ praesentat Christum et Ecclesiam ; disponit ut offerens, de impe­ tratione Christi et de impetratione Ecclesiae. Sed ut peragens MISSAE NOTIO, FINES, OFFERENTES, FRUCTUS, VALOR 219 consecrationem, sicut in confectione cuiuslibet sacramenti, est causa ministerialis solius Christi, qui principaliter operatur. (Cfr. Palm., IV, 992). 283. — a) Fructus Missae, seu praemium, donum, effec­ tus qui, ob celebratum sacrificium, obtingit sive sacerdoti, sive iis pro quibus offertur sive aliis, distinguitur alter ex opere ope­ rato, alter ex opere operantis. Prior inest sacrificio potissimum ex parte Christi qui, quamvis nunc nec mereri nec satisfacere queat, infinita tamen sua merita et satisfactiones illi sacrificio annexuit, et omnis generis beneficia nobis per ipsum impetravit. Quadantenus etiam valor qui oritur ex impetratione Ecclesiae, semper, licet vario gradu, dilectae Christi sponsae et Deo gratae, dicitur ex opere operato, quia non pendet ex devotione ministri. Fructus ex opere operantis inest illi sacrificio ex dispositione seu fervore sacerdotis celebrantis et eorum qui, postulando sacri­ ficium, ministrando vel assistendo, active ad hoc sacrificium coo­ perantur. Hi enim per istud opus bonum merentur et satisfaciunt, et per hanc dignissimam orationem sibi vel aliis varia impetrant: b) Ex parte causae impetratoriac principalis, i. e. Christi, effectus Missae est absolute infallibilis ; ex parte obiccti, si agitur de auxilio actuali ut quis se disponat ad gratiam, vel de remis­ sione temporalis poenae, est iterum infallibilis ; si de aliis rebus, oportet ut expediant ad salutem, et sint secundum ordinarias Providentiae leges. Ex parte subiecti, apta dispositio requiritur. Et quod attinet ad remissionem poenae, requiritur et sufficit ut. deleta prius culpa, status gratiae habeatur ; d) Ex parte modi quo fructus acquiritur, sacrificium prodest tum iis qui illud offerunt tum iis pro quibus ab offerentibus applicatur, i. e. per modum suffragii ; et duplici titulo simul pro­ desse potest. Fideles autem sacrificium immediate offerre possunt se coniungendo cum sacerdote celebrante ; et possunt etiam per celebrantem, ut is qui stipendium solvit et sic quasi causa est missae celebratae. Omnis autem sacerdos, excepto solo Christo, prius pro se offert, dein pro omnibus quibuscum caritate coniungitur offerre potest (Hebr., 5, 3). Ex ipsa Christi et Ecclesiae institutione celebrans of­ fert pro omnibus Christianis vivis et defunctis ; pro totius mundi salute (Ordo missae, ad offertorium). Usu demum perpetuo constat [2S2. 283.] 220 LIBER II, TRACT, IV, TIT. 1, CAI». I in potestate esse sacerdotis specialem applicationem ad intentio­ nem definitam (Cfr. prop. 30 damnatam C. Auctorem Fidei, 28 aug. 1794, Dcnzinger, 1530). Quare, praeter meritum quod sibi quisque necessario comparat per bonum actum offerendi vel participandi missam, distinguitur fructus generalis, seu communis vel univer­ salis ; specialis, seu medius et ministerialis ; et specialissimus (quem alii vocant specialem, alii personalem). Fructus generalis obtingit, sino peculiari intentione, omnibus pro quibus, ex institutione Christi et Ecclesiae sacrificium offer­ tur. Etiam ii qui dispositi sunt seu qui nullo obice impediuntur, hunc fructum inaequaliter participant, ita ut maior sit participa­ tio eorum qui magis cum sacerdote coniunguntur. Magis itaque beneficia participant qui intersunt missae quam absentes ; magis fideles quam qui extra Ecclesiam versantur; immo quidam, in poenam, per excommunicationem, directa participatione privantur. Fructus specialissimus per se et sine alicuius intentionis necessitate, obvenit sacerdoti, nec cum aliis communicari potest. Quatenus tamen est impetrationis, ea pro aliis uti non prohibetur. Specialis in potestate offerentis est, atque ei cedit qui sacer­ dotis intentione designatur. Haec ergo applicatio definitam sa­ cerdotis voluntatem postulat. Suarez, De Sacramentis, 3 p., d. 78, s. 2, n. 3, existimat fructum generalem impetratione circumscribi. 284. — De missae valore. 1. Principia. Ex parte hostiae oblatae, missa est infinitae dignitatis et infiniti valoris : continet infinitum thesaurum. Verum, quatenus est nostra oblatio rei infi­ nitae, iam valor eius non est infinitus, sed mensuram habet principaliter ex devotione et affectu Ecclesiae quae, quamvis semper sancta et dilecta sponsa Christi, gradu tamen sanctitatis variare potest ; secundario, ex devotione et fervore ceterorum offerentium, qui de valore quem confert Ecclesia nihil quidem demere, eidem tamen aliquid addere possunt. Applicatio autem obice vel minore dispositione subiecti cui fit impediri vel minui potest. In viventibus dispositiones facile desiderantur : sic affectus ad peccatum veniale impedit satisfactionis applicationem ad poe­ nalem istius peccati expiationem. In dejunctis, praesentes dispo­ sitiones sunt quidem optimae ; sed in hac applicatione, quae fit per modum suffragii, respici etiam ad praeteritas animarum dispo- COROLLARIA DE VALORE ΜΙ39ΛΕ 221 sitiones plures contendunt (Cfr. Soiimed, 8. I., Zeitschrift für hath. Théologie, Innsbruck, 1893, p. 297 ss. De applicatione per modum suffragii ; et Géxicot, II, η. 222).J 285. — 2. Corollaria, a) Pro pluribus oblata missa minus singulis prodest, cum fructus totalis, qui ad devotionem offeren­ tium exigitur, inter plures dividendus sit; b) Pluribus titulis pro uno ’eodemque oblata missa, magis ei proderit quam si uno tantum titulo eidem applicatur. Ergo qui, ad intentionem Titii interest missae quam simul pro Titio celebrare iussit, magis Titio prodest, quam si II iere stipendium solvisset ; et crescit utilitas pro Titio si plures pro eo missam, ei assistendo, offerant, quam si solus auctor stipendii interesset; c) Quo plures intersunt sacrificio, eo magis, per se, seu ce­ teris paribus, valor missae crescit; d) Non minuitur singulis valor missae eo quod plures sint distincti concelebrantes sacerdotes, vel aliter offerentes. Ex ine­ xhausto enim thesauro, mille aeque bene atque unus offerunt. Ne indo tamen colligas cum Caietano (Opuscula, tom. II, tr. 3, q. 2) missam quam sacordos pro duobus stipendiis celebret utrique oblatori aeque prodesse ac si duae inissae celebrarentur. Etenim, post facta n cum uno oblat ire pactionem de congruo stipen­ dio, nemo alter potest iam eiusdem sacrificii esse per stipendium oblator ; sed si alter quid contulerit, « id extra ambitum reperietur materiae re­ spondentis calobrationi istius sacrificii : cuius ratio est quia, ubi quid est non solum materialiter sed et formaliter adaequatum, id est datum et acceptum ut tale, nihil, stante tali pacto, accedet nisi omnino extrinsecum. Sicut non potest tributum bis solvi ; sed post tributum reddi­ tum, quidquid superimpenditur, aliam rationem habet. Si igitur sacerdos ad intentionem Titii stipem formUiter integram dantis litet, non potest simul litare ad intentionem Caii ut stipem dantis » (la Taille, op. oit., p. 352). Observes casum omnino diversum esse eius qui pinguiorem offerat eleemosynam missae. Is enim censetur ex maiore devotione liberalior respectu unius sacrificii exstare; ac proin maiorem fructum percipiet. Sic etiam missa sollemnis magis prodest quam missa privata. Plu­ res tamen missae iterant actus d >votionis celebrantis et astantium. Ergo difficile est statuere quid per se magis defuncto prosit : utrum sollemne sacrum pro ipso offeratur a i, pro eadem pecuniarum summa, plures mis­ sae privatae. Satius igitur erit ad receptos usus se accommodare. Sic etiam la Taille, 1. c., in nota ; [284. 285.] 222 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. I e) Fideles in universum sunt simul offerentes et subiecta pro quibus missa offertur. Quo vero plures sunt offerentes, eo magis crescit valor totalis missae oblatae. Ergo imminutio quae se­ quitur divisionem valoris totalis inter plures, per se, aucto valore totali compensatur; /) Praeter limitationem quam devotio offerentium valori missae affert, altera habetur ex dispositione eius cui fit applicatio. 28G. — Hoc planiore modo solvi videtur quaestio controversa de infi­ nita vel finita vi efficacis applicationis. Plures admiserunt efficaciam esse intensive infinitam, quatenus si nihil desset applicationi et dispositioni sub'ecti, effectus impetrationis vel propitiationis nulla certa amplitudine circumscriberetur, atque unum sacrificium valeret ad omne beneficium impetrandum. Fuero etiam qui contenderent efficaciam esse extensive infinitam, quatenus applicatio pluribus facta aeque singulis prodesset ac si pro uno tantum missa esset celebrata ; quod ab ipso S. Alphonso in Theologia sua morali est defensum (ab ea sententia tamen, ut ab edi­ tore P. Gaude in 1. 6, n. 312 docemur, in variis opusculis ut De caeri­ moniis missae, etc. recessit; et propugnavit, tamquam communiorem,sen­ tentiam quae fructum dicebat esse intensive et extensive finitum). Limitationis autem indicia sunt tum communis consuetudo in Ec­ clesia offerendi sacrum pro singulis personis sive vivis sive defunctis, et non generarim pro omnibus ; tum prohibitio ne per unicam missam satisfacere quis tentet obligationi ortae ex stipendio, voto, praecepto Superioris, etc. Finitam vero efficaciam alii repetunt ex positiva Dei voluntate quae infinitas crucis satisfactiones non infinite sed ad certum modum singulis sacrificiis alligasset. Melius, ut nobis videtur, arbitra­ ria huius modi voluntas excluditur. I 28T. — Sacerdates valide concelebrare posse satis constat ex consecratione episcopali, in qua consecrator cum consecrato, ex ordinatione presbyferali, in qua neosacerdotes cum ordinante concelebrant ; constat quoque ex usibus ritus Orientalis. Atque admittunt quoque singulis concelebrant ibus licere ut stipendium pro sua oblatione percipiant. > Explicatio tamen rei non adeo commoda est, ita ut Caietanus, in 3 p. q. 82 art. 2, post obiectas difficultates, ad solam concelebrat ionem ordinationis sacerdotalis et consecrationis episcopalis attendens, negaverit neomystas vere consecrare, sed putaverit eos tantum missam una cum epi­ scopo recitare ; consecratum autem episcopum vere cum consecratore panem ct vinum consecraro admisit, quia physica simultaneitas in pro­ nuntiatione formae time obtineri poterat. Haec Caietani sententia, quod attinet od neomystas, cum praxi et sensu Ecclesiae componi non potest. 223 CONCELEBRATIO. SUMMARIUM DE .MISSAE NOTIONIBUS De re ipsa, haec praeterea ut certa statui possunt: a) ut sacerdotes vere concelebrent, opus est ut singuli efficaciter in consecrationem in­ fluant. Namque in utroque consecratione ipsa essentialis oblatio consi­ stit; b) ut singuli efficaciter influant, necesse est ut transubstantiatio non eveniat antequam omnes essentialem formam pronuntiaverint. Verba enim in iam peractam transsubstantiationem influere nequeunt. A S. Thoma haec tantum ex q. 82, art. 2 colligere possumus, nullam iterari consecrationem, sed unam per concelebrantes fieri consecra­ tionem, cum ad idem instans consecrationis omnium intentio feratur; ac pluralitatem celebrantium non superfluere, quia omnes consecrent in persona Christi, in quo omnes sunt unum. Bifariam explicatio ten tari posse videtur. Cum instrumentalis causalitas sacerdotis consecrantis non sit propri i physica, ut, causalitate to­ tali, in unam consecrationem quam Deus ut causa principalis operetur concelebrantes efficaciter influant, sufficit ut moraliter eodem momento verba essentialia pronuntient. In hac igitur explicatione singulis ascri­ bitur propria consecrandi actio. Vel omnes dicuntur, ex condicto, in so­ lidum consecrare tamquam unum individuum presbyterium, ita ut omnes prolatioflbs non constituant nisi unum signum sacramentale, ac proin unam consecrationis formam, quae completa non est nisi post quam omnes suam recitationem absolverunt. Posterior haec explicatio proponitur in Mystenum Fide*, p. 354 ss. In priore explicatione, cum omnia se habeant ac si singuli separatam faciant consecrationem, singulae oblationes sacerdotales sunt manifesto dignae stipendio. In altera explicatione, singuli censentur sumere quotam partem stipendii totalis quod ad numerum celebrantium aptandum est. Et cum fructus crescat ex numero devote offerentium, possunt etiam con­ celebrantes pro separato stipendio quod acceperint tunc missam applicare. Verba autem in missa ordinationis prolata : « Habeatis intentionem consecrandi cum Rov. Episcopo », non significant : « Habeatis intentio­ nem tunc consecrandi quando Episcopus verba pronuntiaverit, sive vestra pronuntiatio sit iam peracta sive adhuc perficienda ·, sed est sim­ plex monitum ut conentux* quantum possint simul cum Episcopo verba pronuntiare, et morali coniunctione velint unam cum Episcopo conse­ crationem peragere. SUMMARIUM. 288. — I. Missa, quae pro ipso sacrificio Novae Logis interdum sumitur, est stricte caerimonia sacra in qua Novae Legis sacrificium offertur. Essentia istius sacrificii in utraque consecratione panis et vini communiter reponitur ; et est simul latreuticum, eucharisticuin, impetratorium et propitiatorium. [280-288.] 224 Ι.ΙΒΕΒ Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. II Principalis offerens est Christus, saltem quatenus Ipso sa­ crificium crucis obtulit et perpetuam eius renovationem, facta sacerdotibus congrua p itestate, in Ecclesia imperavit. Offert sa­ crificium Ecclesia, per ministerium sacerdotis a si deputati ; of· fert celebrans quoquo, ut est persona privata; offerunt ceteri fide­ les, mediate per Ecclesiam, immediato, si moraliter, peculiari ra­ tione, cum sacrificio coniunguntur. Celebrans est minister Eccle­ siae ut offerens ; minister Christi et instrumentum Dei ut peragens consecrationem. Fructus missae distinguitur alter ex opere operato, qui ei inest ex parte Christi, et quadantonus etiam ex parte impetrationis Ecclesiae ; altor ex opere operantis, ex dispositione celebrantis et eorum qui sacrificio activo cooperantur ; (attento saltem fructu impotratorio) generalis, qui omnibus obtingit pro quibus ex insti­ tutione Christi et Ecclesiae offertur ; specialis, qui est in pote­ state offerentis, ac proin definitam celebrantis voluntatem postu­ lat ; specialissimus, qui sacerdoti obvenit. Fructus est infallibilis ex parte Christi et ex parte obiecti, siost auxilium actuale ad so disponendum ad gratiam, vel remissio poenao temper ilis, vel si res expedit ad salutem et est secundum ordinarias Providentiae leges ; ex parte autem subiecti aptam dispositionem requit t. Remissioni poenae sufficit ut, deleta culpa, habeatur status gratiae. Defunctis fit applicatio per modum suf­ fragii, et praeteritae eorum dispositiones fortasse attenduntur. Ex oblata hostia, sacrificium missae est infiniti valoris. Effi­ cacia tamen applicationis finita est tum intensive, tum extensive. Intensive, quatenus, quamvis ros oblata valorem inducat longo superantem nostros actus, devotio tamen offerentis etiam considoranda ost : inde valor applicationis aptatur principaliter ad devotionem Ecclesiae communiter offerentis per sacerdotem, et ad devotionem specialius offerentium, i. o. celebrantis, stipem dantis et assistentium. Extensive, quatenus pro multis applicata, minus perfecta fit ad singulos applicatio. Non minuitur autem fructus propter numerum maiorem concelebrantium, offerentium vel fidelium. OBLIGATAE CELEBRATIONIS FONTES 225 CAPUT II. De obligatione celebrandi. Articulus I. — Varii obligationis fontes. 289. — 1. Ipse ordo sacerdotalis, ex disciplina praesente, obligat sacerdotes omnes ut pluries per annum celebrent sacrum (c. 805) ; et curare debet episcopus vel Superior religiosus ut, saltem singulis dominicis et festis de praecepto, divinis operen­ tur (c. 805). Ex disciplina, inquam, praesento, quae opinione satis communi doctorum classicorum est inducta vel manifestata. Ac tenent esse obli­ gationem gravem litandi ter quaterve per annum. Secluso autem iure positivo, licebit cum S. Bona ventura, in 4 s., d. 12, p. 2, art. 2, q. 1 ; Lugo, Euchar., d. 20, n. 2 ; d’Ann., Sum­ mula, III, 163 (10); Ball.-Palm , IV, 1005, 1006, efficaciam negare de­ monstrationis qua S. Th., 3 p. q. 82, art. 10, Suarez, Vasquez, Laymann, S. Alph., 1. 6, n. 313, volunt ex iure naturali vel divino obli­ gationem istam repetere. In tanto enim numero sacerdotum, completa abstinentia quorundam non tollit in Ecclesia Dei eum numerum mis­ sarum qui Deo debite colendo et impetrandis gratiis par sit ; appellatus locus 2 Cor. 6, 1: «Exhortamur ne in vacuum gratiam Dei recipiatis», non est ad rem, cum agat de vocatione ad fidem et ad salutem, nec verba praeceptum sonent. Praeterea S. Hieronymus numquam missam celebravit, nec solus ipse celebratione abstinebat ; ipse S. Ignatius per integrum primum annum celebrationem omisit. Verum, ut patet, hodie commendandus valde est pius usus cotidianae» celebrationis. 290. — 2. Praeceptum Superioris. Distinguamus celebrationem et applicationem missae. Celebrationem, quam diu eam Ecclesiae necessitate impera­ tam existimet, Ordinarius proprius territorialis directe quidem praecipere posse non videtur, sed, ex c. 128, sacerdoti non im­ pedito munus quocum haec obligatio coniungatur imponere per­ mittitur. Ipsa Missae applicatio omnibus imperari potest a S. Pon­ tifice ; et religiosis subditis, ex modo quo votum oboedientiae intellegi consuevit, a Superiore competente. Immo Lehmk., II, 283, existimat a Superiore in singulos professos transferri posse 15 (289. 290.] rj 22« UBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. H obligationem iustitiao celebrandi ob stipendia, quam ipse pro communitate suscepit. Controvertitur utrum necne episcopus vel Superior, qui ex sola iurisdietione praecipere potest, valeat ad imperandam applicationem. Potestatem admittit R. P. Cappello, op. e. I, 689. Uniusmodi tamen praeceptum adversatur recepto usui (Cfr. Lehmk., II, 282 ; Wernz, III, 583). Recons autem, 8 maii 1920, in Viglcvanen. S. C. Concilii existimavit vi indulti apostolici quo episcopo fit· facultas « dispensandi sacerdotes curam animarum exercentes ab obligatione litandi missam pro populo, permittendi sacerdotibus missam die festo iterantibus, ut applicare va­ leant secundam Missam iuxta mentem ipsius Ordinarii, ad effectum ero­ gandi eleemosynam favore Seminarii », vi, inquam talis indulti, episcopo ius competere praescribendi applicationem de qua agitur, ita ut, facto hoc episcopali praescripto, iam non sit integrum parocho illis diebus litare pro populo, nec sacerdoti « binanti » alteram missam gratis ad aliam intentionem celebrare (.4. A. S., XII [1920], p. 536 ss). Applicatio autem missae sub gravi praecipi potest (S. Alph., 1. 6, n. 317). 291. — 3. Cura animarum. Post institutum S. Missae sa­ crificium, ipso iure divino-v attirait debent pastores animarum, sive saeculares sive regulares, quandoque pro ovibus suis litari. Quod in episcopis magis est iuris absolute divini, cum ipsum munus sit divinae institutionis (Cfr. dissert. Tarquini, J. 8. S., I, 389 ss.). Quomodo nunc Ecclesia definierit obligationem epi­ scoporum, quasi-episcopornm, parochorum et quasi-parochorum. vidimus supra, n. 87, 89-92, 94-96, De stricta tamen obligatione Superiorum regularium non con­ stat (Cfr. Cappello, op. c. I, 640). 292. — 1. Onus beneficii. Beneficiatus sub mortali et debito compensandi, tot missas, sive per se, sive per alium (prout mens fundatoris hanc optionem vetat vel permittit) celebrare debet quot litterae fundationis requirunt. Si cappellania (1) manualis fuerit·, seu constet missis non proprie fundatis, sed a persona privata curandis, et pro qualibet missa certa eleemosyna tradatur, haec tota debetur celebranti. Si voro singulis mis­ it) Nomine cuppeilaniac designatur beneficium simplex quod, propter onue minaam celebrandi, curam capellae seu oratorii dare censetur. OBLIGATAE CELEBRATIONIS FONTES ; 227 sis singula stipendia non respondeant,satis est ut beneficiatus congruam eleemosynam tribuat celebranti, nisi in tabulis fundationis aliud cautum fuerit. Sine induito apostolico, non licet episcopo reducere onera missarum quia reditus assignati hodiernae, taxac solvendae sint impares, nisi ips< fundator hanc facultatem episcopo fecerit. Si vero ipsi reditus, sine bénéficiât! culpa, ex toto defecerint, l>eneficiatus, ex communi sententia, iam non tenetur celebratione. Quod si decreverint : vel sua cuique missae competens assignata fuit eleemosyna (ex tempore fundationis aestimanda) ; ut si dixerit ·· fabricae ecclesiae lego tale olivetum cum onero ut ex annuis fructibus centum stipendia duorum francorum pro totidem missis desumantur -, tunc pro augmento vel imminutione redituum, augendus vel minuendus erit numerus missarum ; vel testator numerum missarum absolute definivit : tunc nonnulli permittebant ut, ex mente testatoris, beneficiatus de nu­ mero missarum pro rata demeret, si ex reditibus non iam eam taxam hauriret quae ex antiqua computatione erat congrua. Alii hanc senten­ tiam impugnabant, et S. AlPfi., de eius probabilitate iudieare non aude­ bat. Sed nunc, ex c. 1517, § 2, ad S. Sedem pro ista missarum reduc­ tione recurrendum est. Venia S. Sedis, quae non negatur, postulanda quoque est, ut quis uti possit lege italica quae, certo soluto tributo, copiam facit liberandi bona cappollaniae oneribus piis, manente tamen obligatione haec onera implendi. Qui ratione beneficii cotidiana celebratione tenetur, debet quoque, nisi de diversa fundatoris intentione constet, missam fundatori applicare. Beneficiatus morbo non diuturno impeditus alium sibi substituere vel omissas missas compensare non debet : humano enim modo obligatio interpretanda est ; et ipsi honesti domini famulis haec impedimenta condonant. Non autem censetur diuturnus morbus quindecim dierum, immo unius vel alterius mensis, ut, teste S. Ai.ru., VI, 333, probabiliter aestimat Lugo, Each., d. 21, n. 49. Alia autem, etiam iusta, impedimenta negotiorum fundatori obesse non debent. Quare beneficiatus debet per alium satisfacere oneri quod ipse implere non potest, vel ipse postea supplere, saltem cum onus est reale. Si enim onus personale fuerit coti­ dianae celebrationis, hanc omittere potest quotiens causa rationabilis occurrat (S. C. C., 18 sept. 1683). Eidem quoquo communis opinio permittit, nisi tabulae fundationis severiora praescribant, ut quater vel sexies in anno pro se vel personis sanguine aut amicitia coniunctis, gratis sacrum ofTorat. |291. 292.] 228 LIBER II, TRACT. IV, TIT, I, CAP. II *03. — 5. Voluntaria promissio, a) Haec potest esse votum : eius materia censetur gravis; potest esse promissio gratuita*. nisi promittens expresse se sub reatu gravi obstrinxerit, obligatio censetur esse fidelitatis, ac proinde levis ; potest demum esso onerosa seu ex contractu. Hic distinguenda sunt, ex ipso c. 826, stipendia manualia·, ad instar manualium, et fundata, seu missae fundatae. « Stipendia quae a fidelibus pro missis offeruntur, sive ex propria devotione, vel uti ad manum, sive ex obligatione etiam perpetua a testatore propriis heredibus facta, manualia dicuntur » (c. 826, § 1). Ad instar manualium vocantur stipendia missarum fundatarum quae aliis sacerdotibus traduntur, sive de iure, sive ex S. Sedis induito, quia applicari non possunt in proprio loco aut ab iis qui eas applicare deberent secundum tabulas funda­ tionis (c. 826, § 2). Fundata demum appellantur stipendia quae ex fundationum reditibus percipiuntur. Qua ratione ab omni simonia purus sit usus exigendi sti­ pendium pro missis, vidimus in priore parte speciali, ubi de vir­ tute religionis et peccato simoniae agitur. Materiae amplitudo postulare videtur ut in distinctis arti­ culis de his argumentis agamus. Articulus II. — De missis fundatis. 294. — De piis fundationibus. 1. Notio. Piae fundationes designant bona temporalia alicui personae morali in Ecclesia quoquo modo data, cum onere perpetuo vel diuturno aliquas missas celebrandi, aliasvc pias functiones explendi aut nonnulla pietatis aut caritatis opera peragendis (c. 1544). 2. Onerum susceptio. Ordinarius loci vel Superior maior re­ ligiosorum exemptorum normas definit de requirenda dote (seu « capitali ») et de recta fructuum distributione. Eius consensus scriptus requiritur ad fundationem acceptandam ; nec cum dare debet ante quam legitime competent personam moralem tum novo oneri tum antiquis satisfacere posse (c. 1543). 3. Bonorum collocatio. Ordinarius vel Superior maior designat Locum tutum ubi pecunia et mobilia dotationis bona servanda siut, donec quam primum, auditis iis quorum interest et consilio sive dioecesano administrationis, sive religionis, prudenter, se- DE MISSI3 FUNDATIS 229 eundum Ordinarii seu Superioris arbitrium, collocentur fructuose cum expressa et individua mentione oneris (c. 1547). 4. Onerum documenta. Alterum tabularum exemplar in ar­ chivo personae moralis ad quam spectet, alterum in archivo cu­ riae Ordinarii seu Superioris maioris tuto asservandum est (e. 1548). Tabella onerum ecclesiae ex fundationibus incumbentium conficienda est et apud rectorem ecclesiae in loco tuto conser­ vanda. Et, praeter librum missis manualibus inscribendis depu­ tatum, alter apud rectorem servandus est in quo singula onera perpetua et temporaria, eorumque implementum ct eleemosynae annotentur, ut de iis omnibus exacta ratio Ordinario loci reddi possit (c. 1550). 295. — Onerum exsecutio. De missis jundatis plura redeunt quae de onere beneficii diximus. Itaque, quod ad locum, tempus, intentionem et qualitatem missae, voluntas fundatoris observanda est. Qui eam sine iusta causa neglegit, peccat, et quidem graviter si saepe faciat, etiamsi heredes consentiunt : namque, ipsi volun­ tate testatoris exsequenda tenentur. Lugo tamen non aestimat mortale, raro et ex causa celebrare in alio templo et altari ac debetur ; immo nec venialiter peccare videtur qui, obligatus ad cotidianam celebrationem, raro et ex rationabili causa alibi ce­ lebret. Si vero debebat ad altare privilegiatum celebrare, diffi­ cilius sine gravi reatu id omittere potest, saltem nisi istud vel personali altaris privilegio, vel indulgentiae plenariae applica­ tione compenset (indulgentia tamen plenaria, altare privilegia­ tum non compensatur nisi imperfecte). 29G. — Onerum mutatio. Perpetua vero translatio ab uno altari vel templo ad alterum, sine induito apostolico fieri nequit. Quia autem accidentalis mutatio voluntatis testatoris, propter rationabilem causam facta, potestatem episcopi excedere non videtur, ideo communiter censent, fas esse episcopo ut tempora­ riam translationem ob rationabilem causam concedat. Si tamen specialis causa fuerit testatori certam horam vel certum altare statuendi, episcopus non possit per dispensationem voluntati fundatoris derogare (Ball.-Palm., IV, 1030). Quae vero missae in fine anni civilis intra quem celebrari debuissent non fuere dictae, tradendae sunt Ordinariis, secundum modum ab his definiendum (c. 841). Ipsa vero reductio missarum S. Sedi reservatur e. 1517, et 1551. 230 LI HER II, TRACT. IV, TIT. I, CAI’. II Articulus III. — De missis debitis pro stipendio. Multa quae de hac re praescripta sunt sic summatim referri posse arbitramur. 29T. — I. Obligationis susceptio. Haec non licent : 1. pluries in die celebrando, duplex vel triplex stipendium, excepta trina missa in Nativitate Domini, accipere ; vel una missa obligationi iustitiae, qualem parochus habet, satisfacere, et alteram dicere pro stipendio. Sola pro altera missa permit­ titur retributio aliqua ex titulo extrinseco (c. 824, § 2), v. g. cantus, horae, loci distantis. Non refert autem utra missa prior dicatur ; 2. stipendium recipere pro missa quae iam ex iustitia debetur (c. 825,2° et 3°), vel quae utcumque ad alteram primam intentio­ nem applicatur; sed « tot celebrandae et applicandae sunt missae, quot stipendia, etiam exigua, data et accepta fuerint » (c. 828); 3. eleemosynam retinere pro missa applicata, antequam petita fuerit (c. 825, 1°), nisi oblator monitus rem ratam habeat. Hac ratione cum absoluta prohibitione Codicis conciliamus senten­ tiam admissam a S. Alph., 1. 6, c. 3, n. 337, ot repudiatam a R. P. Cappello, op. c. I, n. 604, quae permittit ut pro persona iam defuncta, cui proderit ut citius missa iuvetur, sacerdos qui praevidet stipendium oblatum iri, missam iam offerat et dein stipendium percipiat. Si tamen accurate loqui voluerimus, pecunia sic data non iam rationem stipendii missae, sed potius donationis remuneratoriac ob acceptum beneficium missarum celebratarum habebit. Quare oblator monendus videtur ut rem ratam habeat ; 4. alterum stipendium pro sola celebratione, alterum pro eiusdem missae applicatione accipere, « nisi certo constet unam sti­ pem pro celebratione sine applicatione oblatam esse » (c. 825, 4°); 5. tot onera missarum personaliter celebrandarum recipere quibus intra annum satisfacere nequeas (c. 855). Igitur qui intra annum 300 missas pro stipendio dicere potest, vo­ tatur se ad celebrandas ultra 300 missas personaliter obligaro. Nec, cum lex non distinguat, refert si optio detur eas in pluribus annis dicendi. Expressus tamen consensus offerentium qui noverint copiam iam ac­ ceptatam missarum, id videtur permittere posse : consentienti non fit iniuria; DE MISSIS DEBITIS 1’RO STIPENDIO 231 6. ope stipendiorum re vera vel specie tenus negotio ri vel mereat uram agere (c. 827). Quid sit negotiatio vel mercatura, supra n. 21 explicatum est. Speciem negotiationis habent illae artes quae, quamvis sub strictam negotiationis definitionem non cadant, colore tamen negotiationis imbuuntur propter studiose quaesitum lucrum ex stipendiorum collectione et distributione seu permutatione. Etenim, eum in omni negotiatione vel mercatura haec duo ineese cernantur : acquisitio, et, intenta per ipsam acquisitionem, lucrativa venditio seu quasi-vend it io, ipsa species negotiationis utrumque elemen­ tum aliqua saltem imperfecta ratione requirere videtur. Acquisitio porro, erit studiosa stipendiorum collectio, facta ad obtinendum lucrum ex ero­ gatione seu distributione, quae erit quasi-venditio, quamvis propria ne­ gotiationis quaestuosae vel artificialis ratio ex parte desideretur. Itaque ope stipendiorum negotiatur qui stipendia colligit maioris pretii ut, obtentis minore stipendio missis, inde lucretur; vel qui stipendia colligit ut ex cambio monetae lucretur ; speciem vero negotiationis com­ mittit qui stipendia colligit ut, obtento celebrantium consensu, partem sibi retinere possit. Ope stipendiorum mercaturam agit, qui stipendia colligit ut ea convertat in libros quos, cum lucro, sacerdotibus tradat pro pecunia vel ut ea transferat in alium locum ubi minoris stipendii est usus. Si vero libros sine lucro tradat, speciem tamen negotiationis iste stipendiorum collector committit. Haec igitur sine S. Sedis induito fieri non possunt. Qui vero ex stipendiis non studiose collectis partem sibi vel bono operi retinet, nec negotiatur nec mercaturam exercet, quamvis id di­ recta prohibitione vetotur ; 7. stipendium exigere ultra laxam ab Ordinario vel con­ suetudine statutam, vel (nisi peculiari amicitiae vel misericordiae causa impellaris) minore contentum esse, si Ordinarius loci pro­ hibuerit ne minora stipendia acciperentur. Ipsi enim religiosi exempti istis taxis et statutis observandis tenentur. Augere taxam licet pro accedente labore extrinseco cantus, etc. 298. — II. Obligationis gravitas et exsecutio. 1. Sacerdos mis­ sas sic promissas sub gravi celebrare debet. Qui tamen unam ex centum ad eandem intentionem promissis omittat, non videtur Leiimk., II, 269, 1, et Cappello, I, 6G8, certo graviter peccare, quia unam seriem modica parte minuit : quod tamen alii non admittunt. [297. 298.] 232 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Il Fuere etiam qui dicerent gravem non esse unius missae obligatio­ nem, si stipendium non sit grave. Et Ball., IV, 1012 hanc sententiam non aestimat improbabilem. In nota subiecta, Palmieri gravitatem potius ex praecepto Ecclesiae colligere velit, quia, ut ipse ait, si oriretur ex con­ tractu, deberet sub gravi restitui modica pecunia, quod admitti nequit. Haec omnia nobis videntur niti confusione qua contractus do celebra­ tione et applicatione missae assimilatur venditioni. Gravis est obligatio celebrandi unam missam, quia sacerdos ex iustitia se obligavit ad rem magni momenti. Nec violans obligationem debet sub gravi restituere modicam pecuniam, sed curare ut missa dicatur. 2. Obligatio non cessat, etiamsi sine culpa illius qui onere celebrandi gravatur, iam perceptae eleemosynae perierint (c. 829). Idque ex ipso iure naturae, ut luculente probat R. P. Arendt, S. I. in speciali dissertatione. Severitatem istam circumscribimus eo qui personali obligatione celebrandi, per se vel per alios, tenebatur : generale enim istud est, ut si quis ex alterius obligatione onerosa obtinuerit id ad quod ius habebat, ipse iam absolute suam obligationem exsequi debeat, quacumque rat ione lucrum perceptum acceperit. Si autem de eo ageretur qui non foret nisi mandaterais (de quo in c. 837) qui mere stipendia transmittere deberet et numquam stipendia acquisivissct, is ad nihil teneretur si stipendia ista casu fortuito apud ipsum periissent. Haec enim patrimonium ipsius non essent ingressa ; et obligatio mandati impossibilitate exsecutionis cessare dicenda est. 3. Qui summam accipit pro missis dicendis quarum numerus non definiebatur, secundum taxant loci in quo oblator morabatur supputare debet obligationem suam, « nisi aliam fuisse eius in­ tentionem legitime praesumatur » (c. 830). 4. Missae dicendae sunt tempore expresse praescripto ; si non expresse praescriptum fuerit, quam primum potest, debet cele­ brans missas dicere quarum causa urget ; alias vero intra modioum tempus. Hoc aestimari potest secundum regulas decreti Ut debita, 11 maii 1904, ita ut unica misse promissa intra mensem dici debeat, dein pro binis mis­ sis eiusdem intentionis tres dies idtra mensem computari possint ; de­ cem missae ab eodem oblatae intra mensem cum dimidio absolvendae sint ; centum vero missis dicendis sex menses deputentur. Quae omnia non mathematice sed moraliter sumenda sunt. DE MISSIS DEBITIS PRO STIPENDIO 233 Dilatio vero unius alterius ve mensis ultra tempus legitimum gravis putatur. 5. Oblator solani missae applicationem petiisse praesumitur ; «si tamen oblator expresse aliquas circumstantias in missae celebratione servandas determinaverit, sacerdos, eleemosynam acceptans, eius voluntati stare debet » (c. 833). Per se itaque sacerdos missae qualitatem pro devotione sua eligere permittitur; quas tamen circumstantias tacite, recepta eleemosyna, ad­ miserit, observare debebit. Ac plures circumstantiae, v. g. altaris privi­ légiât!, apparatus nigri, missae votivae, tales sunt quae, cum non sint onerosae, maiore stipendio compensari non debent. Et quamvis missa apparatu nigro vel de feria cum oratione propria defuncti non iam ad lucrandam altaris privilégiât! indulgentiam requiratur, « id tamen lau­ dabiliter fieri, monemur decreto S. Officii (Sect, de indulgentiis) 19-20 feb. 1913, cum licet ac decet, pietatis gratia erga defunctum » (Per., VII, 121). 6. Sub exitum cuiuslibet anni, quicumque aliquo titulo ad missarum onera obligati sunt, missarum onera quibus nondum fuerit satisfactum suis Ordinariis tradant secundum modum ab his definiendum (c. 841, § 1). In missis «4 instar manualium. obligatio decurrit a fine anni civilis intra quem onera impleri debuissent ; in manualibus, post annum a die suscepti oneris, salva diversa offerentium voluntate (c. 841, § 2). Diversa offerentium voluntas, cum agitur, non de missis quae, ut sunt missae ad instar manualium, a fundatione pia profectae sunt, sed de missis manualibus, tempus anno maius concedere potuit : quo casu onera tradenda non erunt. Missae ad instar manualium fiunt ex missis fundatis, eo quod a personis obligatis iam celebrari nequeant, et Or­ dinariis sint tradendae. Admittunt autem tempus istud moraliter ac­ cipi posse et aliquot missas retineri posse in lino anni, ne sacerdos sti­ pendiis careat (Cappello, op. c., I, p. 712). 7. Ordinarii locorum et Superiores religiosi qui propriis sub­ ditis aliisve missas celebrandas committunt, curare pro viribus debent ut quam primum celebrentur (c. 844). Canonem istum, parumper obscurum, sic interpretamur. Cum Or­ dinarii locorum et Superiores multos subditos habeant quibus missas committunt, fideles non raro ea intentione magnam copiam missarum iis tradunt, ut citius quam a singulis sacerdotibus celebrentur. Nihil ta­ men indicat legitimum tempus aliter per se definiendum esse. lidem prac- [298] 234 LIDER Π, TRACT. TV, TIT. I, CAP. IT terea, in fine anni, onera recipere solent quibus spatium temporia iam elapsum est. Haec altera ratio est curandi ut onera ista quam primum impleantur. Cum tamen missorum istarum onus ad alios transmittere non debeant, et sic nimis multa adimplenda servent, mere monentur ut id α curent pro viribus ». Fieri enim potest ut, ob nimiam copiam, missae ita cito exonerari nequeant. 8. Qui non quidem celebrandi sed distribuendi missas obli­ gatione tenetur, missas quam primum distribuat ; sed, nisi aliud constet, tempus legitimae celebrationis a die qua sacerdos eas celebraturus acceperit, initium habet (c. 837). Agitur hic de administratore causae piae vel herede aut exsecutore testamenti, qui, ut primus oblator, missas distribuendas habet; non autem de illo, v. g. Superiore, qui onus celebrandi per se vel per alios in se iam suscepit. In huius enim arbitrio esse nequit ut, differendo di­ stributionem, tempus legitimum augeat. 299. — III. Obligationis transmissio. 1. Temperata severi­ tate decretorum recentium, praecipue decreti Recenti decreto, 22 maii 1907 (Per., III, 138 vel II-III, 322) Codex missas tradu­ cere sinit ad sacerdotes benevisos, quos vel ipse transmittens « omni exceptione maiores », i. e. omnino dignos noverit, vel te­ stimonium proprii Ordinarii commendaverit (c. 838). Omni exceptione maiores sunt iidem qui optimi, seu in quos suspicio cadere nequit. Hoc proprie dicitur de teste qui egregie idoneus est (Cfr. Reiffenstuel, hia can., 11,20,10-11). Permissa probatis sacerdotibus transmissio fieri prohibetur bibliopolis vel mercatoribus qui missarum c leemosynas colligunt et sacerdotibus non ipsam pecuniam sed libros et alias merces rependunt (Cfr. S. C. C., 9 sept. 1874; dec. Vigilanti stu­ dio, 23 maii 1893). Verum non improbatur ut stipendia quae abundant, sacerdoti bono committantur distribuenda pauperioribus. Ut autem tra­ dantur pio operi, v. g. ad difiundendas bonas ephemerides inst ituto, opor­ tet ut constet do induito quo vel retentio partis stipendii, vel permutatio cum diariis religiosis permittantur, quamvis propter negotiationis spe­ ciem vel pericula abusuum, haec fuerint decreto Ut debita S. C. C. 11 maii 1904 prohibita. Episcopus autem non videtur statuto synodal i prohibere posse quod c. 838 diserte permittit, ut missae aliis sacerdotibus probatis extra dioecosim tradantur, nec condicionem apponere iure communi igno­ ratam, v. g. consensus Ordinarii « ne transferantur stipendia extra dioocesim ». Id dicimus de stipendiis quorum sacerdotes liberam habent dispositionem. Si enim agitur de stipendiis oblatis ecclesiae, v. g. san- MISSA R UM Tin NSE ATIO 235 ctuario saeculari qui locus sit peregrinationum, possit Ordinarius loci sua iurisdictiono in illa templa uti ad imperandum ut stipendia ibi ac­ cepta fines dioecesis no excedant. Quatenus autem sunt exsecutores pia­ rum voluntatum (c. 1515), possunt quidem eas translationes impedire quas aestimant imprudentes vel a mente donatoris alienas, non tamen directe prohibere no stipendia extra dioecesim efferantur. Sed interdum, in induito reductionis missarum fundatarum, ca­ vetur ne missae ultra tertiam partem extra dioecesim celebrandae tra­ dantur ; vel episcopis permittitur ut translationem ultra Codicis dispo­ sitionem vetent. Sic menso martio 1922, S. C. Concilii induisit episcopis Neerlandiao ut prohibere possent no sacerdotes missas extra dioecesim, sine ipsorum consensu, transmitterent (Cfr. Periodica, XII, p. 37, ss.). 2. Qui missas suae fidei commissas alii celebrandas tradi­ derit, obligatus manet, « usque dum acceptatae ab iisdem obliga­ tionis et recepti stipendii testimonium obtinuerint » (c. 839). Itaque de ipsa exsecutione legitime translatae obligationis, contra ac decreto Ut debita cavebatur, nulla iam sollicitudo ei qui onus tran­ sfert iure positivo imponitur. 3. Stipes manuales integre transmittendae sunt, « nisi aut oblator expresse permittat aliquid retinere, aut certo constet excessum supra taxam dioecesanam datum fuisse intuitu personae ' (c. 810, § 1). Integre transmittendae sunt hac saltem ratione ut celebrans ex celebratione ius ad totum stipendium acquirat. Estne ista praescriptio solius iuris positivi, quod, iam ab Urba­ no VIII et Innocontio XII, C. Nuper, 23 dec. 1697, sancitum, pluries deinde et nunc c. 840, § 1 confirmatur, an etiam iuris naturalis ? Sunt qui existiment per se licere ut sacerdoti offeras minus, iustmn tamen stipendium, atque excessum retineas, quia haec sit communis norma admissa de eo qui susceptam obligationem per alterum exsequitur. Sic ipso Busembaum in c. 3. dub. 1 De Eucharistia. Alii idem sacerdoti, non autem viro laico transmittenti, per se licere putant, quia in sacer­ dote, non autem in viro laico, impletur intentio oblatoris qui eleemosynam congruae sacerdotis sustentationi deputabat. Sic Suarez, Sacr. I p., d. 8G, s. 3, vernus finem. Verum falsa nobis videtur haec assimilât io transmittentis eleemosynam cum exsecutore cuiuslibet· obligationis. Qui enim eleemosynam missae eam acceptanti offert nullatenus, saltem perse, simpliciter huic dicit : « Cura ut tot missae celebrentur » ; sed cum missis quae dicentur talem eleemosynam coniungere intendit ; nullum alium titulum praeter celebrationem admittit quo pecunia ista servari possit. Nec eam sustentationi sacerdotis immediate sed solum mediante ! 299.] 236 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Il celebratione destinat. I. e. pecuniam non dat nisi qua stipendium missae. Nec res indifferens est ; namque ex abundantiore eleemosyna meliorem seu intensiorem sibi sperare potest applicationem fructus (Cfr. S. C. C, in Causa Montisvidei et aliarum, 10 ian. 1920, inter animadversiones secretarii. A. A. S., XI, 1920, p. 72). Cum longe communiore hodie sen­ tentia, tenemus itaque eleemosynam ita offerri solitam esse, ut iam per se, distributor vel sacerdos qui susceptam obligationem ad alterum tran­ sfert, nullo titulo partem recepti stipendii sibi retinere possit. Qui partem stipendii clam retinuerit, peccavit contra iustitiam et tenetur restitutione. Ita dicimus, cum S. Alph., 1. 6, n. 321, et probamus tum ex natura delicti, quod furti malitiam continet, tum ex obvio sensu decretorum S. Sedis. Iam Alex. VII, prop. 9 damnavit: sacerdotem satisfacere posse per alium « collate illi minore stipendio »; et Ben. XIV, C. Quanta cura, collectores missarum qui partem stipendii sibi retinebant non im­ munes a furto declaravit. Quare saltem de iis qui non sunt sa­ cerdotes (collectores enim per se non erant sacerdotes), res iam dubitari nequit. Fuere tamen qui putarent obligationem resti­ tutionis non certo constare. Sic Ballerini, IV, 1017 ; magis expresse Noldin, III, 191, et etiam nunc, Arregui, Summarium n. 567, 5. Sed cfr. validas rationes tum historicas tum intrinsecas, quas his opponit R. P. Arendt, in opusculo De laesione iustitiae commutatione in missae manuali stipendio alteri celebranti di­ minuto (Prati, 1914). Iniustitia ista primario laedit ipsum stipendii oblatorem. Quare c. 810, § 1 admittit ab oblatore expresse permitti posse ut aliquid retineatur. Restitutio tamen etiam fieri potest sacerdoti celebranti ; irnino huic facienda est occulta restitutio, ut voluntas non revocata oblatoris effectus suos sortiatur. Justitiam autem non violat qui titulo donationis obtinet a celebrante partem stipendii vel etiam totum stipendium quod tradere debebat. Ac per se res perinde se habent, sive gratis sive pro partiali stipendio celebrans missam offerte voluerit. Periculum tamen abusus multo maius est in partiali quam in completa donatione. Quare partialis liberalitas prohiberi potuit ubi admittebatur plena, et cautius quam completa, proponenda et admittenda est. Ipse c. 840 sinit ut retineatur excessus supra taxam dioceesanam si certo constet excessum intuitu personae datum fuisse, ita ut non sit formalis pars stipendii. 4. « In missis ad instar manualium, nisi obstet mens funda­ toris, legitime retinetur excessus, et satis est remittere solam MIS^AKUM TRANSLATIO 237 eleemosynam manualem dioecesis in qua missa celebratur, si pinguis eleemosyna locum pro parte teneat dotis beneficii aut causae piae » (c. 840, § 2). Fundator en m non tantum missas praescripsit, s etiam servitio ecclesiae cuiuspiam ac proin cius benefic ari is prodesse voluisse cen­ setur. Codex tamen non simpliciter permittit ut pinguior missae fundatae eleemosyna ex parte retineatur quotiescumque missae alibi vel ab alio celebrentur ac per se fieri debebat, sed hanc condicionem apponit : « Si maior eleemosyna beneficii aut causae piae sit tamquam dos partialis ». Verum time non exigit ut tribuatur eleemosyna consueta loci ubi missae fundatae erant, sed sufficere declarat ut solvatur eleemosyna dioecesis ubi missa celebrabitur. Id callidis artibus locum dare potest. Frequens tamen abusus esse posse non videtur. 800. — Corollaria vol Scholia. luvat quibusdam casibus traditam doctrinam illustrare. In his solvendis prae oculis semper habenda est regula c. 827 de omni specie negotiationis a stipe missarum arcenda, prae­ tor principium iustitiae de implenda offerentis voluntate. 1. Licet alterum rogare ut velit gratis celebrare et totum stipendium transmittenti cedere. Ncc ob causam peculiarem cuiuspiam solandae af­ flictionis vel boni operis votatur sacerdos ut a celebrante partem stipendii petat, dummodo ne concessio fiat condicio sine qua missa non tran­ smitteretur : tunc enim ratio verae 1 iberalitatis abesset ; et dummodo missae ne colligantur cum animo obtinendi hac ratione partes stipendio­ rum : tunc enim species commercii induceretur. 2. Possunt sacerdotes intentiones missarum inter se commutare, retentis respectivis stipendiis etiam inaequalibus, cum tunc altor alte­ rius stipendio ex toto renuntiet, et abusus sit difficilior. Improbanda tamen foret studiosa pinguioris stipendii captatio, si nempe frequenter, conquirendo pinguia stipendia, tibi huiusmodi lucra compares. 3. Parochus qui alteri committit cantandam missam cuius celebratio inter iura parochialia reponitur, v. g. in exsequiis defunctorum, cele­ branti tradere non debet nisi eleemosynam consuetam pro missa quae tali hora canatur ; reliquum licite retinet ut pertinens ad iura stolae. 4. Is cut legatae sunt missae quas testator supra consuetam elee­ mosynam taxaverit, si onus per alium impleat, excessum titulo h gati facile servare poterit. 5. Si vero missae, non definito sacerdoti, sed ecclesiae legatae sint. S. C. C. 25 iun. 1874 aestimavit eleemosynam, ex mente fundatoris, a celebratione separari non posse. Multo minus haec separatio permit­ tetur, si no ipsa quidem ecclesia determinata fuerit : constat tunc testa­ torem soli celebranti favore voluisse. [300.] 238 LIBER II. TRACT. IV, TIT. I, CAP. 11 6. Rectoribus ecclesiarum non licet ex stipendiis manualibus quid­ quam detrahere quo decori et ornamento ecclesiae consulatur ; idem li­ cet ad expensas celebrationis solvendas, si Ecclesia alios reditus huic lini destinatos non habeat, modo tot missae celebrentur quot ab offe­ rentibus fuerint praescriptae. A perpetuis autem fundationibus, utensilium impendia detrahere fas est (Cfr. A. S, S., XXI, p. 299 ss.). Nec rector ecclesiae prohiberi videtur quin a sacerdotibus extraneis qui in ipsius ecclesia celebrare cupierint, postulet ut impendia celebra­ tionis solvant (Cfr. S. Alph., 1. 6, n. 322 fine, d’Ann., (II, 190 [17]). 7. Ecclesiis quae missas nimia copia recipiant quam ut ibi tempe­ stive celebrari possint, c. 836 hanc regulam praestituit ; « Moneantur fideles per tabellam in loco patenti et obvio positam, missas oblatas celebratum iri vel ibidem, cum commode poterit, vel alibi ». 8. Qui maius stipendium sino titulo extrinseci laboris vel simili exigit, in foro externo praesumitur simoniacus ; in foro vero interno reus erit scandali, violatae legis ex religione obligantia, et etiam iniustitiae, cum ultra i ustum petat (BUCCEBONI, II, p. 157), non autem peccati simoniae, nisi vendere sacra voluerit, ut si maius petat propter altare privilegiatum vel locum miraculosuin. 9. Qui missas pro stipendio promiserat occulta pecuniae restitutione per se non liberatur, cum oblator stipendii missis ad quas ius sibi compa­ raverat nihilominus frustretur, nec pecunia missis aequi valeat. Sed vel occasio eidem offerenda est obtinendi missas, vel condonatio obtinenda est a S. Sede ; quae ex thesauris Ecclesiae defect um supplere potest. 301. — IV. Missarum annotatio. 1. Rector cuiuslibet ecclesiae vel loci pii in quibus eleemosynae missarum recipi consueverunt, accurate, in peculiari libro, notare debet missarum receptarum numerum, intentionem, eleemosynam, celebrationem. Atque Or­ dinarii (sive locorum sive Superiores maiores religionum clerica­ lium exemptarum) huiusmodi libros singulis annis per se vel per alios recognoscere debent (c. 843). 2. Ipsi ceterum Ordinarii locorum et Superiores religiosi qui propriis subditis aliisve missas celebrandas committunt, quas acceperint missas cum suis eleemosynis in librum per ordinem referre debent. « Immo omnes sacerdotes, sive saeculares sive religiosi, debent accurate annotare quas quisque missarum in­ tentiones receperit, quibnsve satisfecerit « (c. 844). Id onus conscientiae esse per se patet, no propter incuriam nostr 9 graves obligationes ipsi violemus, ve), casu quodam oppressi, inextri­ cabiles difficultates successoribus paremus. INDULTA. MISSAE OREGORLANAE 239 302. — V. Poenae. Non uno decreto anteriore poenae latae sententiae statutae fuerunt. Has Codex non confirmat ; vult autem ut qui deliquerint contra praescriptum c. 827, quo omnis etiam species negotiationis a stipe missarum arcetur, vel c. 828, quo tot i libentur celebrari et applicari missae quot stipendia ac­ cepta fuerint, vel c. 840, § 1, praecipientis ut missae transmit­ tens acceptas stipes manuales missarum integre transmittat, ab Ordinario suo pro gravitate culpae puniantur, non exclusa suspen­ sione, aut beneficii vel officii privatione, vel, si de laicis agatur, excommunicatione (c. 2324). 303. — VI. Indultu. S. Sedes culpas in foro externo condonare et plures obligationes remittere potest, cum non paucos defectus ex thesauris Ecclesiae compensare queat·. Propter eandem rationem, quaedam in antecessum indul­ ges potest quae secus prohiberentur, praesertim cum non semper constet agi de lege naturali. Et quando prohibitio est iuris positivi, eius interventus arcet excessus quorum periculum legi causam dare solet. 304. — VJI. De Missis Gregorianls et altari Gregoriano. 1. In Dia­ log. suis 1. 4, c. 55 (P. L , 77, 410 ss.) S. Gregorius refert trigesima die a flammis piacularibus liberatam fuisse animam monachi lusti pro quo imperaverat ut, per triginta dies stricte continuos, sacrum celebraretur. Inde invaluit pius usus tricenarii Gregorian·, quod his solis condicio­ nibus obnoxium est, ut non interrupta serie per triginta dies missa ab uno vel pluribus sacerdotibus, pro una eademquo anima offeratur. Per triginta inquam dies, ita ut in Nativitate Domini una tantum missa pro eodem tricenario computari possit. Non ita pridem autem, 15 mart. 1884 (Æ S., XVI, 509), S. C. Indulg. piam et rationabilem esse affirma­ vit fiduciam do speciali efficacia missarum Gregorianarum. Efficacia ista in Nouv. Jicv. Thcol. (t. 21 [1889] p. 121) explicatur speciali S. Gregorii intercessione. Hinc consequens est, sacerdotem obligationi iustitiae de­ rogaro qui, suscepto speciali onere triginta missarum continuarum, ea­ sdem interrumpat, nisi id fecerit ex induito S. Sedis, quae defectum sup­ plero potest. Sic non obstat tricer arii virtuti interruptio trium dierum in fine hebdomadae sanctae ; sic docroto 26 maii 1918, S. Paenitentiaria facultatem fecit ut 29 iun. istius anni sacerd tes interrumperent trice­ narium, ut missam ad intentionem S. Pontificis pro pace celebrarent. Verum, secluso interventu auctoritatis apostolicae, sacerdos qui missas Gregorianas dicat disiunctas, rationabili specialis fructus spo oblatorem stipendii privat. Si autem, ut fieri solet, onus istud maiore stipendio [301-304.] 240 LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. II compensatum sit, incrementum istud sino titulo sibi sorvat (Cfr. dccr. S. Officii 11 dec. 1912 [Æ A. S., V. 32 33]). Quid igitur ei faciendum superest qui, distractus, seriem interru­ perit ? Quamvis etiam alia consilia suggerantur, si Gregorianum tricena­ rium erat, qua Gregorianum, ex iustitia exsequendum, modus vere securus erit recurrendi ad S. Paenitentiariam. Card. Gennari tamen etiam sufficere putat ut curet ut missa dicatur ad altare vel Gregoria­ num Urbis, vel quod instar Gregoriani privilegiatum est. Namque censent specialem efficaciam triginta missarum, conecti eandem cum una missa quae dicatur ad altaro Gregorianum quod Romae exstat in ecclesia montis Coelii. Etenim, praeter communem rationem altaris privilegiati, specialem dicitur pro animis purgatorii habere vir­ tutem, cuius persuasio, eodem S. C. Indulg. decreto probata, eandem ferre explicationem videtur. Perinde dicas de altaribus Gregorianis ad instar, quae post deer. S. Officii 11 dec. 1912 non iam nova conceduntur (Cfr. Gennari, Quislioni theologico-moi ali, n. 417). SUMMARIUM. 805. — I. 1. Ex disciplina praesente, debent sacerdotes, qua tales, pluries in anno celebrare ; atque episcopi et Superiores ligiosi curaro debent ut sacerdotes saltem singulis dominicis et festis do praecepto celebrent. 2. Celebrationem propter necessitatem Ecclesiae potest Or­ dinarius proprius sacerdoti non impedito praecipere, oi conferendo munus quo celebratio exigitur ; eandem directe et simpliciter imponere, aut praecipere applicationem, possunt S. Pontifex, Su­ perior religiosus. 3. Pastores debent quandoque pro ovibus suis litari. 4. Benefioiatus missam celebrare et applicare debet ita ut litteris fundationis satisfaciat. 5. Voluntaria promissio obligaro potest ex religione, si est votum ; ex fidelitate, si est simplex promissio ; ex iustitia, si est contractus. II. Fundatae missae sunt quarum stipendia ox fundationum reditibus percipiuntur. Fundatio autem designat bona temporalia alicui po.sonae morali in Ecclesia data cum onere perpetuo vel saltem diuturno pium opus peragendi, v. g. celebrandi missas. Scriptus consensus Ordinarii loci vel Superioris maioris religioso­ rum exemptorum requiritur ut fundatio acceptetur; bona secun­ SUMMARIUM DE OBLIGATIONI BUS CELEBRANDI 211 dum eiusdem prudens arbitrium prius servanda et quam primum fructuose collocanda sunt in archivo curiae Ordinarii vel Supe­ rioris ; ct exemplaria tabularum in archivo curiae Ordinarii vel Superioris ct personae moralis ad quam fundatio spectat collo­ canda sunt. Tabella onerum Ecclesiae penes rectorem servanda est ; et onera implenda atque impleta in libro ad hoc annotanda sunt. Onera secundum voluntatem testatoris accurate exse­ quenda sunt; nec perpetua translatio onerum ab uno altari vel templo ad aliud, vel reductio missarum, sine induito apostolico fieri possunt. Accidentalis mutatio voluntatis testatoris Ordinario permissa videtur. Onera in fine anni reliqua Ordinario tradenda sunt. III. Stipendium, quo saltem ex parte sustentationi ministri providetur, et quod non solvitur ut pretium missae sed ut prae­ statio realis in contractu legitimo, qua praestatione peracta, sa­ cerdos se obligat ad missae applicationem, sine labe simoniae solvitur et acceptatur. Ad omnem avaritiam amovendam, 1. haec vetantur·, excepta trina missa in Nativitate Domini, eadem dio satisfacere per unam vel plures missas obligationi iustitiae et stipendii ; stipendium retinere pro missae applicatione ante quam petita fuerit, nisi oblator monitus rem ratam habeat ; alterum stipendium pro sola celebratione, alterum pro applicatione accipere, nisi certo constet alterum pro sola celebratione oblatum esse ; tot onera personalia recipere quibus intra annum satisfacere nequeas ; ope stipendiorum re vera vel specie tenus negotiari vel mercaturam agere ; stipendium exigere ultra taxam statutam ; vel, contra Ordinarii prohibitionem, minore contentum esse. 2. Obligatio celebrandi ex stipendio est gravis ; nec cessat etiamsi perceptae eleemosynae perierint apud eum qui onere ce­ lebrandi tonetur. Pro recepta summa, missae, nisi aliud demon« stretur, dicendae sunt eo numero quem taxa loci ubi oblator mo­ rabatur, definiverit. Missae dicendae sunt tempore expresse prae­ scripto ; vel quam primum, si causa urget ; et ab illo qui onus celebrandi suscepit, semper infra modicum tempus, ita ut pro binis missis eiusdem intentionis, tres dies ultra mensem exspec­ tari possint. Gravis reputatur indebita dilatio unius alteriusve mensis. Qualitas, locus dicendae missae per se in potestate manent celebrantis. Ordinarii et Superiores qui missas aliis celebrandas committunt curare debent pro viribus ut quam primum celebren­ tur. Quam primum quoque distribuendae sunt a distributore, praesertim cum per se tempus celebrationis a facta distributione inchoetur. Sub exitum anni, onera reliqua missarum Ordinariis 16 (306.] 242 LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill propriis tradenda sunt. Pro missis quae ad instar manualium ce­ lebrantur, i. e. alibi et ab aliis ac tabulae volebant, cum ori­ ginem a fundatione ducant, consideratur per se annus civilis; pro aliis, annus a die suscepti oneris, salva diversa offerentium vo­ luntate . Obligatus missas ad sacerdotes omni exceptione maiores transmittere potest, etiam extra dioecesim, nisi, quod ad missas receptas in ecclesiis sibi subicctis, Ordinarius id vetuerit (resp. S. C. C. 19 februarii 1921) ; transmittens autem obligatus manet donec acceptatae obligationis et recepti stipendii testimonium obtinuerit. Sdvo expresso oblatoris assensu, stipes manuales in­ tegre transmittendae sunt ; et qui partem stipendii clam reti­ nuerit, violaverit iustitiam et restituere debeat : sic verior sen­ tentia. Retineri potest excessus qui intuitu personae certo datus fuerit. In missis ad instar manualium, satis per se est remittere eleemosynam loci ubi celebrabuntur, si pinguis eleemosyna lo­ cum dotis pro parte teneat. 3. Missarum obligationes earum que exsecutio accurate ab omnibus sacerdotibus annotandae sunt ; et libri rectoris eccle­ siae singulis annis ab Ordinario, per se vel per alium, recogno­ scendi sunt. Delinquentes gravibus poenis ab Ordinariis plectendi sunt. S. Sedes autem potest culpas condonare et remittere obligationes quas ex thesauris Ecclesiae compensandi copiam habet. Qui, distractus, seriem tricenarii Gregoriani interruperit, recurrat ad S. Paeni tentiar iam, nisi defectum aliter compenset vel suppleat. CAPUT III. II Circumstantiae celebrationis. Art. I. — De valida et licita missae applicatione. 306. — I. Applicationis auctor. Solus sacerdos offerens missam valido, per suam intentionem, applicat, nec in cuiuspiam Supe­ rioris potestate est, applicationem istam efficaciter mutare vel impedire : est enim actus potestatis sacerdotalis, cuius valor ex charactere pendet. 307. — IT. Sublectum cui, capax. Prorsus incapaces sunt damnati. Beatis impetrari possunt cultus et honores externi ; et VALIDA ET LICITA MISSAE APPLICATIO 243 iam ipsis in honorem cedit, ut ob dona quae Deus ipsis elargitus est grates Deo referamus. Suntne reliqui omnes capaces : id, ante Codicem, non erat extra controversiam. Plures, v. g. Card. Billot, De Euch.t th. LV, negabant directam applicationem missae ut operis operati licite vel valide fieri posse iis viventibus qui sunt extra Ecclesiam, cuius sacrificium N. L. est bonum proprium (1). lidem tamen concede­ bant sacrificium pro prosperitate et pace Ecclesiae indirecte in conversionem infidelium et haereticorum redundare, quibus, ce­ terum, Ecclesia suam impetrationem applicare potest, Plerique tamen admittebant fructum impetrationis ab omnibus viatoribus et animis purgatorii participari posse et desolo fructu satisfactionis dubitabant essentne annon capaces non baptizati (Cfr. Lehmk., II, 212). Sacrificium tamen crucis pro omnibus oblatum est, et missa non est nisi istud sacrificium continuatum seu renovatum. Quare c. 809 benigniorem sententiam secutus est, et missam om­ nibus viatoribus et animis purgatorii prodesse tacite admittit, cum pro omnibus illud offerri permittat. 308. — III. Subicctuni cui licitum. Principium est : pro omni subiecto capaci quod Ecclesia non excludit, licet offerre sa­ crificium. lamvero, novo suo iure, Ecclesia c. 809 nec infideles nec acatholicos excludit ; a publica tamen applicatione excludit excommunicatum : pro quo igitur privatim tantum ac remoto scandalo, missam applicare licet ; vitandum autem simpliciter excludit, ita ut pro sola eius conversione missam offerri sinat (c. 2262, § 2). Quare etiam post mortem suffragiis privatur. — Nihil autem obstat quin % sollemnia fiant pro catechumeno. Privatim fit applicatio, quando publica pronuntiatio omittitur et nomen eius pro quo celebratur in missa non exprimitur (Cfr. Cappello, op. c., I, n. 620, 2). Scandalum hic removendum est potissimum offensio fidelium qui, in certis adiunctis, conscii factae celebrationis, eam cupidini lucri vel cui­ dam « indifferentismo p ascriberent. Post c. 809, praetermitti iam possunt variae distinctiones inter haereticos et infideles quibus, nixi non nullis particularibus SS. CC. res(1) Idem tamen Card. Billot, 1. c., existimabat missam omnibus etiam non baptizatis qui sint in purgatorio prodesse posse, cum ibi, suppressa distinctione animae et visibilis corporis Ecclesiae, sint omnes simpliciter de mystico corpore Christi. [306^308.] 244 LIRER II, TRACT. IV, TIT, I, CAP. Ill ponsis, uti solebant scriptores, ita ut severius dc haereticis et schismaticis quam de infidelibus dicerent (Cfr. Cappello, op. c., I, n. 618, 619). Publica vero celebratio etiam pro principe qui in haeresi defunctus sit omnino prohibetur (Cfr. brevia Gregorii XVI, 16 fcb. et 9 iul. 1842 ad episco­ pum Augustanum et abbatem monasterii Schyrens., O. S. B.). Cum autem regnare incipit, sollemnis functio pro regni prosperitate adornari potest. Hactenus dicta valent de fructu missae ex opero operato. Nihil autem prohibet sacerdotem et fideles quin celebrationem vel partici­ pationem suam missae tamquam opus bonum offerant pro quolibet vivo vel defuncto qui ex natura rei non excluditur. Distincta quaestio movetur utrum stipendium ab omnibus recipi possit annon (de qua re cfr. de la Taille, Mysterium Fidei, p. 365, ss.). Solutio pendet ex ipsa ratione intellegendi stipendii, de qua in t. II agitur. Practice hodie responsa S. Sedis permittunt ut, secluso scandalo et omni superstitione, stipendium admittatur ab omnibus pro quibus missa offerri potest (Cfr. etiam Nouvelle Revue Théologique, Hocedez, Les fruits du sacrifice et le stipendium d'après un livre récent, 1922, p. 522, etc.). 309. — IV. Condiciones ipsius applicationis. Oportet; ut appli­ catio sit obieclive determinata et tempestive facta. 1. Confusa enim, v. g. pro aliquo ex decem, invalida foret. Sed determinatio explicite vel implicite fieri potest, v. g. ut iam statuit Superior vel sacrista, ut in libello notavi. Admittitur disiunetiva: secundum determinationem sacristae, si quam fecerit, sin minus hac ratione. Valide fit sub condicione iam impleta, non autem sub futura contingente: cui Titius interrogatus voluerit, pro eo qui primus stipendium offeret; nec etiam offerri potest, tamquam pro defuncto, pro eo qui prior morietur. Deus enim ad nostros mores humanos efficaciam applicationis aptasse exi­ stimatur. Valetne intentio: prout vult Deus? Alii negant, quia celebrans determinationem Deo linquere videtur : alii vero repo­ nunt missam tunc a celebrante applicari ei cui Deo magis placet ut applicetur: quae voluntas certo est in Deo definita (Cfr. Noldin, III, 177, 3). Simili ratione missa oblata ad mentem Christi vel B. Μ. V. oblata censetur ad intentionem Christo vel B. Μ. V. ma­ gis acceptam. Nullum vero dubium moveri potest de valore ap­ plicationis factae pro anima magis Deo grata. Qui pluribus intentionibus satisfacere debet, celebrare potest : a) secundum ordinem prioritatis iuris: tunc perse prius celebrat pro eo qui prior stipendium solvit ; si tamen iusta causa sit antepo­ VALIDA ET LICITA MISSAE APPLICATIO 245 nendi aliquam intentionem quae tempore posterior sit, huius causae ratio habetur; et si plures pares tempore et iure fuerint, pro his simul plures missae tunc offerri videntur. Iinmo censent earn esse intentionem im­ plicitam illius qui plura stipendia exonerat : implicita autem intentio sufficit ; b) secundum ordinem a Superiore, a distribuente definitum. Quae etiam videtur esse implicita intentio colebrantis. Immo si qua contrarietas vel diversitas sit inter directam celebrantis et Superioris vel distribuentis intentionem, celebrans ad ordinem Superioris vel dis­ tribuentis se potius accommodasse putandus est. Ne autem huiusmodi discidia nascantur, satius erit praeprimis velle celebrare ad mentem Superioris vel distribuentis, ac, si hi nullum ordinem praestituerint, ordine prioritatis ; c) ad omnes intentiones simul. Id sane fieri potest, pro definito et non nimio numero missarum quae aeque urgent. Ac tunc is modus collectivus optimus est, cum sint qui teneant fructum missae non minui singulis eo quod missa collective pro pluribus offeratur. Verum si in­ tentiones inaequaliter urgent, a periculo cavendum est ne plena missa­ rum utilitate urgentiores priventur. Si nimis multae intentiones sic coniungantur, pluribus non satisfiet nisi nimis sero. Et si numerus non fuerit definitus, sed semper novae intentiones accedant, numquam aliqua integram missam obtinebit. Quocirca, iS. Paenitentiaria, Ί dec. 1892, dum collectivam appli­ cationem licere declaravit, prudenter addidit : « dummodo missis integre satisfiat intra tempus ab ecclesiastica praxi praefinitum, nec missa* retardentur quae ad certam diem vel pro urgenti causa offe­ runtur ». His itaque rationibus definiri possunt applicationes, quando stipendia a multis ignotis dantur, v. g. in capsa communi dispositae reperiuntur. Nec refert intentiones istas inter plures sacerdotes dividi. Ac probati auctores, immo ipsa S. Paenitentiaria, in responso suo 7 dec. 1892 (Anal, eccl., II, 33), valde benigne interprétantur istam obligationem definiendi applicationem, ita ut censeant satisfacere eum qui, de nullo ordine explicite cogitans, singulas ex pluribus acceptis missas dicat « tui dantis intentionem ». Aliud tamen est usus toleratus, alius usus com­ mendatus. Et sano negari non potest magis pie, magis reverenter erga missae sacrificium, magis accommodate ad mentem oblatorum eum facturum qui, prout copia est, missas accipit vel distribuit ita ut ce­ lebrantes noverint cuiusnam generis applicatio postulata fuerit : pro aegrotis, pro defunctis, in gratiarum actionem. Nec inutile fuerit eos­ dem liberalioris eleemosynae fieri conscios, ut maiore attentione et fer­ vore respondeant munificentiae benefactoris. Do isto intentionum ordine, cfr. Lehmkuhl, Thcol., II, 157, et Casus II, 207, 206; Ferreres, II, 459-461 ; Noldin, III, 177, 179. [309.] 24G LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. HI 310. — 2. Praeterea tempestive applicatio facienda est, i. e. r) Vel ante sacrificium, et, quia rationem habet donationis, appli­ catio semel facta permanet nisi revocetur, ita ut sufficiat generatim applicatio habitualis ex intentione quae, v. g. initio mensis, concepta fuit; b) Vel inter sacrificium. Et quia sacrificium nondum est perfectum, probabiliter sufficit applicatio quae inter priorem et alteram consecrationem facta sit. Obici t quidem Palmieri, Op. th., IV, 1040, hanc intentionem non in­ fluere in totum sacrificium, cum adveniat postquam pars eius essentialis transierit. Sed sacrificium non componitur duabus partibus essentialibus successivis, verum est una actio quae prima consecratione inchoatur, altera perficitur. Post priorem consecrationem, sacrificium nondum est, nec proin applicatur ; simul cum altera consecratione est et applicatur. Facta post sacrificium seu post utramque consecrationem non valet, quia nequit sacerdos suspendere effectum qui, quando sacrificium exsistit, statim producitur. 311. — Corollaria seu Scholia. 1. Facta viventi quem mortuum existimabas, applicatio missae pro defuncto imperatae, stricte loquendo non valet. Finis enim delendi poenas quae post mortem luendae supersint, per missam obtineri nequit. Attamen, si persona sit pia, cuius culpae ante mortem existimari possint deletae, ap­ plicatio fructus satisfactorii uberior et certior est si fiat viventi quam defuncto. Igitur si volueris, quod facile praesumi potest, ei quem mortuum putabas, absolute tribuere fructum satis facto­ rium, ipsi magis prodes quam si mortem exspectaveris. Quare probabiliter tunc supponi potest celebrationem ab oblatore ra­ tam haberi (Cfr. Noldin, III, 179, 3, et Cappello, I, 607, qui id magis generaliter concedere videtur). Sententia ista hac ratione confirmari potest, quod celebranti pro stipendio praevalens intentio merito supponitur celebrandi ad mentem oblatoris ; ille vero qui libere pro definita gratia ali­ cui obtinenda celebrat, plerumque principalem intentionem habe­ bit celebrandi pro ipsius bono. 2. Qui plures intentiones inter se repugnantes conceperit, praevalenti applicasse missam censetur. Per se autem praevalet intentio posterior, etiamsi sacerdos ita dispositus fuerit ut, si de priore cogitasset, aliam non concepisset. Ut posterior non praeva­ leat, oportet ut prior voluntas tam absoluta fuerit ut alteram vir- I · valida et licita missae applicatio 247 tualiter in antecessum irritaverit. Quod si non constet, nihil restat nisi ut sacerdos sequenti die pro alterutra duarum inten­ tionum celebret quae re vera inefficax remanserit (Cfr. Leiimk., II, 356, 3). Ac probe animadvertas alteram intentionem alteri praevalere non posse, nisi ambae concurrerint, seu simul exstiterint ; non ergo si altera, etiam per errorem, vel nondum exstiterit vel revocata seu dimissa fuerit. Exempla. Prior intentio censetur praevalere, si debita erat illa die, dum altera erat libera ; si erat continuandi seriem gregorianam, dum altera intentio etiam pro stipendio, differri poterat ; si celebrans missam acceptam pro defuncto applicet defunctae per errorem ; in hoc casu praedominaus est intentio celebrandi ad intentionem petentis (Cfr. Noldin, ILI, 179, 3, et Berardi, Praxis Confessant, η. 3515). 3. Si applicatio omissa· vel invalide facta fuerit, fructus ex opere operantis proderit sacerdoti celebranti ; ex opere operato manebit in thesauro infinito Ecclesiae, nisi existimes tunc, im­ plicita celebrantis intentione, missam sibi applicari. Dantis autem seu offerentis stipendium haec existimatur esse intentio, ut missa ei inutilis cui applicatur cedat in bonum suum vel suorum, vel illorum quibus est maxime obligatus (Cfr. Lugo, d. 19, n. 225 ss. ; Lehmk., II, 255). 312. — Applicationis divisio inter plures. 1. Fructus missae eucharisticus, impetratorius, propitiatorius et satisfactorius, per se dividi et alii aliis applicari possunt. 2. Qui tamen ex institi a pro aliqua intentione litari debet, nihil solido fructui detrahere permittitur, et solum, salva inte­ gritate applicationis huic intentioni, alteram concipere potest. 3. Qui solum ex • oboedientia, aut statuto Instituti missam ap__ plicare debet, videtur pluribus, v. g. Bucceroni, III, 621 et Gury, post Gobât posse dividere fructus, quia id fiat incolumi fine legis, et obligatio ultra finem legis extendenda non sit. Praecepta ita­ que pro alio atque defuncto missa, ad liberandam animam ap­ plicari praeterea possit ; praecepta in gratiarum actionem, libe­ ram siverit esse dispositionem de fructu impetratorio, propitiatorio, satisfactorio. Plus tamen iuvantur animae defunctorum, si ipsis, una cum satisfactorio, applices quoque fructum impetratorium, praeser­ tim cum sentiant nonnulli, per impetrationem fieri applicationem satisfactionum Christ i. Itaque fere semper ratio erit aliter agendi, [310-312.] 248 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I. CAP. Ill ita ut auctor benignae sententiae, Gobât, fateatur se num quam eadem usum esse. 4. Qui sola liberali promissione tenetur, nullo obstaculo prae­ peditur a divisione fructuum inter intentiones quae simul li­ bere susceptae sint et diversae sint rationis, ut gratiarum actionis et satisfactionis pro defunto. Existimatur enim sacerdos promi­ sisse quod minimum est. Immo nonnulli permittunt ut qui de­ cem personis sacrum promiserit uno sacro promissa ista impleat. Sed cum hodie opinio do extensiva infinitate applicationis multo minus in schola sit recepta, et qui sacrum uni promisit non in­ tellegatur mere partem dare sacri iam aliis promissi vel promit­ tendi, promissarios decipere dicendus est qui non simpliciter aperiat mentem suam qua pro pluribus simul unum sacrum of­ ferre cogitet. 5. Qui autem sacrum voverit, tenetur secundum suam inten­ tionem. 313. — Quid sit litari in secunda vel tertia intentione, modo dicta demonstrant. Huc spectat ut, salva sub omni respectu in­ tegritate primae applicationis, fructum specialem applices in­ tentione subsidiaria, quantum primae nihil detrahas vel si prima fuerit frustranea ; vel etiam, ut roges Deum ut, nonobstante utilitate eius pro quo sacrum primario offertur, velit tamen in­ tuitu sacrificii et hanc gratiam alteri largiri. Qua posteriore ra­ tione, secunda intentio vix differt a speciali commemoratione facta in « Memento n. Nisi quod applicatio consecrationem prae­ cedere debet. 31-1. — V. Applicationis efficacia. 1. Missa est propitiatoria et satisfactoria, quatenus efficit vel impetrat applicationem satisfactionum et meritorum crucis (Cfr. Billot, Euch., th. 55). Considerata causa impetrante principali, seu Christo, effectus missae est absolute infallibilis. Considerato obiccto quod petitur, quia ex institutione sua definite dirigitur in remissionem pecca­ torum, infallibiliter, quod ad culpas delendas, confert auxilia actualia quibus homo se disponat vel ad expiandas culpas ve­ niales, vel ad gratiam iustifieantem et sanctificantem mediante usu sacramenti paenitentiae, sive in re sive in voto, conse­ quendam : et infallibiliter remittit plures poenas debitas pro condonatis culpis. Aliae res petitae non obtinentur infallibiliter, SUFFRAGIA ANTE MORTEM 249 nisi expediant ad salutem et sint secundum ordinarias Provi­ dentiae leges. Attento subiecto, poenae non remittuntur nisi quae, propter culpas dimissas, debentur ab eo qui in statu gra­ tiae versatur. Ceteri effectus dispositionem quoque postulant : sed qualis esse debeat, minus constat. Sicut diximus in Quaestiones De religione c. De oratione, n. 24, requiri videtur inchoata paenitentia seu conversio ad Deum. 2. Defectus dispositionis vim quoque applicationis minuit. In defunctis quidem purgatorii praesentes dispositiones sunt opti­ mae. Verum eorum capacitas secundum gradum suae caritatis vel devotionem et fidem quam in terris habebant variare potest. 3. Demum, applicatio missae fit infallibiliter ei viventi di­ sposito pro quo offertur. Fitne autem infallibiliter ei animae purgatorii pro qua missa dicitur ? Alii id affirmant, v. g. C. Billot, 1. c. ; Bucceroni. III, 613 bis ; alii tamen, quos se­ quitur Génicot, II, 222. idem negant : iustas enim esse posse causas in vita praeterita propter quas Deus nolit satisfactiones crucis hic et nunc ipsis prodesse, nisi fortasse per plura sacra oblata et satisfactoria viventium opera placetur. Haec opinio facilius explicat usum saepissime offerendi sacrum pro eadem anima. 315. — Suffragia ante mortem. Minime improbandi, immo laudandi sunt qui, dum vivunt, per celebrata iam sacra sibi suffragia praecipiunt. Vivens enim homo omnes fructus certo participat, dum de defunctis mi­ nus constat utrum necne alius fructus praeter satisfactoriurn ipsis prosit. Potest quoque vivens missae assistere atque etiam hac ratione esse of­ ferens. Magis etiam per se meretur, dum se privat stipendiis ipse, po­ tius quam mere hereditatem suam onere isto gravet. Addas maiorem securitatem de fideli adimpletione onerum (Cfr. Ball.-Palm., IV, 1044. et Cappello, I, 607). Rationes istas ipse Benedictus XV complexus est in epistola quam 31 maii 1921 in forma Brevis scripsit de sodali­ tate a Bona Morte (Tinchebray) « Considerandum praecipue est, fructus qui ex sacro percipiuntur, hominibus longe uberius vivis prodesse quam vita functis, cum iis, bene animatis et dispositis, magis directo, certius atque abundantius quam his applicentur : unde efficitur, ut, cum perse­ verantiae dono, quaeramus nobis facultatem adhuc vivis comparare tum placandae Dei justitiae, tum poenae, quae nobis in Purgatorio igne maneret, vel tollendae omnino, vel valde saltem imminuendae. Quodsi satis multi, obliviosi atque ingrati homines, id committere consueve­ runt, ut ad animas eorum piandas quos habere carissimos videbantur, augustum offerri Sacrificium neglegant, sunt maiore numero qui, gravi [313-315.] 250 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAI’. Ill cum spiritualium utilitatum iactura, illud ignorent, profuturum sibi multo magis missae sacrificium quod, se vivis, ipsimet, quam quod in ipsorum levamen defunctorum heredes, propinqui vel amici perli­ tari iusserint. ». (A. A. S., 13, 344). Liquet tamen suffragia ista ad poenas tunc cum offeruntur debitas, non autem ad futura debita exstinguenda valere. Articulus ΙΓ. — De modo, tempore, et loco celebiationis. § 1. — De modo celebrationis. 316. — I. De Ieiunio servando. Historica. Cfr. Appendicem N. Ius vigens. 1. Regula. Proprio celebrationis praecepto sacer­ dos obligatur ut non celebret nisi servato, a media nocte, ieiunio naturali (huius notio infra, ubi de s. communione, expli­ cabitur). Nequit igitur dici cum Suarez, Sacr., 1 p. d. 82 et Lugo, Euchar., d. 15 n. 69, non plus esse celebrare quam communi­ care absque ieiunio, et dispensatum ad communicandum post sumptum cibum, dispensatum esse ad celebrandum eodem modo. 2. Exceptiones. Ipsa tamen severa lex non aliter celebrandi nisi servato naturali ieiunio quasdam exceptiones admittit quae duplicis sunt generis : a) fieri potest ut sacerdos distractus vel alia necessitate coactus, cibum quempiam sumpserit. Tunc ponitur quaestio : quandonam possit nihil ominus litari ; b) quaeri quoque potest quandonam sacerdoti licebit con­ sulto, cum praevisione et intentione missae dicendae aliquem cibum antea sumere. a) sacerdoti qui ex distractione vel ex alia necessitatis causa iam fregit ieiunium sacrum permittunt : a) propter divinum praeceptum quod magis urgeat. Quare ad integrandum sacrificium procul dubio ieiunium postha­ beri potest et debet. Casus potissimum occurret, si nullus reperiatur sacerdos ieiunus qui complere possit sacrificium alius sacerdotis qui post consecrationem, saltem unius speciei, morbo correptus fuerit ; vel si pro vino aquam vel oleum adhibuit, et hoc, sumpta parte aquae vel olei, advertat ; vel si, post sumptam MODUS CELEBRATIONIS; IEIUNIUM 251 ablutionem, reperiat hostiam consecrat am vel fragmenta conse­ crata quae decenter servari usque ad alterum sacrum non pos­ sint. Et qui post consecrationem recordatur se non esse ieiunum ipse non ieiunus sacrificium perficere debet ; (I) ad ministrandum viaticum alicui qui divino viatici praecepto nondum satisfecit, pluies quoque permittunt celebra­ tionem a sacerdote non ieiuno ; γ) ut scandalum vitetur, si sacerdos sacrum quod inadvertenter inchoavit non ieiunus, abrumpere ante consecrationem nequeat sine periculo scandali vel infamiae. Immo fieri potest ut parochuâ die dominico sacrum sine nota omittere nequeat. Et tunc haec altera ratio facile concurret, plures futuros esse qui, quamvis id possint et debeant, non se conferant ad vicinam ec­ clesiam ut praecepto satisfaciant. Die tamen 2 dec. 1874, (Coll. P. F., II, η. 1425) 5. Officium negavit umquam sufficere posse scandalum vel mirationem populi ut secunda missa a sacerdote non ieiuno celebraretur. Sed scandalum hoc arbitramur acci­ piendum esse de ipsa populi admiratione, non de communi po­ puli peccato ; <5) per epikeiam non pauci concedunt ut neo-sacerdos qui, distractus, clam ieiunium violavit, si concurrant adiuncta gravissimorum incommodorum primitias celebrare possit. b) Consulto cibum aliquem sumere cum intentione postea celebrandi sacerdoti non licet nisi ex licentia data a S. Ojficio, — ad quod per Ordinarium est recurrendum, — vel, ex licentia data ab episcopo, vel quasi-episcopo (non sufficit Vicarius generalis) in casu urgentiori in quo tempestive ad S. Sedem re­ curri non possit ; vel ex licentia obtenta ab Ordinario loci, si is generalem facultatem a S. Officio obtinuerit. Verum licentia ista vel dispensatio iis solis sacerdotibus ab episcopo vel quasi-episcopo dari poterit qui, propter populum, vel missam iterare vel eam tardiore hora celebrare debeant, et qui simul sine gravi damno legem ieiunii eucharistici servare nequeant. Grave damnum ex infirma valetudine, vel ex nimio s. ministerii labore, vel ex alia rationabili causa, v. g. ex distantia superanda, ex molestia itineris faciendi oriri potest. Solus cibus liquidus, excluso quoque omni potu inebriante permitti potest. Omne scandalum removeri debet. Scandalum hic potissimum est offensio piorum, quae vitabitur si sufficiens intervallum inter sumptionem et missam exigatur et si omnis usus publicus fa- 252 LIBER IT, TRACT. IV, TIT. I, CAP. HI cultatis prohibeatur. Demum de dispensatione data debet S. Sedes quam primum certior fieri. Nec spes habetur obtinendi ab ipso S. Officio dispensationem propter privatam sacerdotis devotionem vel utilitatem. Non magis ergo post litteras S. Officii 22 mart. 1923 (A. A. S.y XV, 151, vel Per., XII, 29) quibus hac dispensationes nuntiantur vel conceduntur, quam antea, dispensatio praesumi poterit. Si tamen vere in aliquo casu missa populo necessaria celebrari non possit nisi sacerdos aliquid cibi liquidi sumpserit, nec copia fuerit recurrendi ad episcopum, non videtur damnandus qui epikeia utatur. 1 31Î. — II. De statu gratiae. Sacerdos conscius peccati mor­ talis sine praemissa confessione sacramentali celebrare vetatur. « Si deficient i* copia confessarii et urgente necessitate, elicito tamen perfectae contritionis actu, celebraverit, quam primum confiteatur» (c. 807). ■j Praecepto hoc Tridentini Concilii, s. 13, e. 7 et can. 11, ubi contra­ rium docentes excommunicantur, Ecclesia definivit probationem quae ex Apostolo 1. Cor., 11 est necessaria: sive sit mera declaratio iuris divini, quod multi cum Suar, tenent esse magis probabile, sive sit lex ecclesiastica, sicut alii opinari videntur. Conscius non est peccati mortalis qui, in antecedente confessione, mortale peccatum, sine culpa sua non accusavit, nec qui serio dubitat de commissa culpa gravi. Hi ergo praecepto confessionis non tenentur. Debetne autem actum contritionis elicere vel conari qui prudenter timet ne sit extra statum gratiae ? Id summopere commendandum est ; auctoritas tamen eorum qui existimant probabilem dispositionem suf­ ficere, non permittit ut strictam obligationem urgeamus (Cfr. d’Ann., Ill, 249 [7]). Saepe circumstantiae moralem afferent certitudinem gratiae vel pec­ cati. Quare nimis timoratus dehortandus erit a confessione, quae efficaci monitione vel adeo iniunctione sacerdoti laxioris conscientiae impo­ nenda est. Tria autem requiruntur ut qui conscius sit peccati gravis, sine confessione celebret : urgens necessitas celebrandi, inopia confessarii, actus perfectae contritionis. 1. Urgentem necessitatem non praebet per se privatio sti­ pendii. sed periculum mortis, necessitas consecrandi hostiam pro morituro, vitanda nota vel infamia, necessitas celebrandi ut MODUS CELEBRATIONIS: STATUS GRATIAE 253 die festo populus intéressé sacro possit, aut, pro parocho, cele­ bratio ex officio, qua fieri potest ut etiam singulis diebus teneatur. Quibusdam sufficit ratio celebrandi, si secus sacerdos nullam missam audire queat, verum id minus probandum putamus (Cfr. tamen Lugo, Eucli., d. 14. 115. 116 contra Suarez, De Sacr., 1 p., s. 4, d. 66). Qui inter celebrandum mortale commit­ tat aut recordetur, moraliter recedere nequit. In missa sollemnifortasse sacerdoti assistenti confiteri sine nota possit, sed istius confessionis obligatio, ut infra videbimus, non adeo certa est, propter rubricam. 2. Conjessarius deesse censetur, non si absit cui sacerdos solet et cuperet confiteri, vel cui devotius aut utilius confite­ retur, sed a) si nullus sit praesens et, spectatis ad i unet is personae debilis, senioris, negotiis distentae, vel viarum, caeli, et brevis temporis, absens sine magna difficultate adiri nequeat. Talis esse potest temporis angustia ut ne sacerdos quidem qui quinquaginta passibus a celebraturo separatur praesto esse censeatur. Olim existimabant incommodum sufficiens, per se haberi superanda distantia leucae unius vel unius cum dimidio. Nunc ipsa faci­ litas ex via ferrea fortasse orta attendenda est. Lehmk., II, 206; b) si nullus adsit nisi ignarus idiomatis vel carens iurisdictione, aut excommunicatus vitandus, vel cui non possis confiteri sine gravi damno tuo vel alieno. Casus de confessario qui iurisdictione in reservata careat nunc iam non ponitur, cum, ut postea explicabitur, in ea necessitate possit quivis confessarius a reser­ vatis directe (sed interdum cum onere recurrendi ad Superiorem) absolvere. — Si angustia temporis non permittat confessionem completam, alii, ut d’Ann., Ill, 708, obligant sacerdotem ut accuset quae possit ; alii vero, ac merito, dubitant de ista obli­ gatione confessionis dimidiatae, saltem si sacerdos potest se Solo incommodo quod confessioni cxtrinsecum sit, sacerdos obli­ gatione confessionis sacro praeponendae excusatur. Quare nec infamia quam patitur paonitens ipse vel cius religio apud confessarium, obli­ gationem tollit : damnum enim famae obligationem confitendi conse­ quitur per se, nec magnum est propter sanctitatem sigilli. Adiuncta tamen peculiaria familiaritatis, venerationis qua senex honoratur a iuvene cooperatore, damnum istud facere possunt extraordinarium, ac talem verecundiam parere quae moraliter invincibilis sit. Quare excusant tunc nonnulli sacerdotem qui in necessitate cele- [317.] 254 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAI*. Ill bret cum contritione perfecta ot animo confitendi quam primum alius confessarii copia detur. Accidere autom potest ut fragilis sacerdos multo benignius rem sibi applicet, et se excuset a confessione, etiamsi optionem quattuor vel quinque confessariorum habeat, quia eodem tecto cum omnibus vivat, omnibus sit notus, etc. Quid prudenti confessario agendum su­ perest, si sacerdos paenitens talia revelet ? In hac re sedulo distinguenda sunt quao positive permittere, quae tacite tolerare possumus ot quae aperte damnaro et prohibere debemus. Si adiuncta extraordinaria respiciant unurn vel, summum, alterum confessarium, sublata omni alia copia, positivo permittere possumus ut omittatur confessio, secus necessaria, praesertim cum facile accedat verum scandalum iunioris qui enorme senis peccatum noverit. Si autem plurium optio fuerit, omissionem confessionis approbare non possumus. In casu tamen speciali, ubi paenitens sibi conscientiam sic formaverit et facile in desperationem moralem caderet, post factum, tacere licebit vel rem eius conscientiae permittere. Si autem de sacerdote agatur qui pravae consuetudini indulgeat, ita ut non raro sino confessione cele­ bret, eius excusatio repellenda est. Verum oportet ut inter confessarios quorum copiam habere solet, unum seligat cui vulnus animae suae candido aperiat. Atque interdum facilius ipsi erit ut ante con­ fessionem praemittat colloquium cum confessario quem selegerit, se declaret miserum, indigentem auxilio. Confessarius parumper humanus ipsa alterius fiducia movebitur ut talem paenitentem ea benignitate excipiat quae omnem confessionis difficultatem auferat. Ita agere de­ bemus, quia tolerare non possumus habitualem istius praecepti omis­ sionem, quae reverentiam erga SS. sacramentum et horrorem peccati mortalis simul non leviter imminueret. 3. A confessione excusatus, contritionem neglegere numquam potest. Quid autem si ne conteri quidem possit ? Non nulli, citati a S. Alpii., 1. 6, n. 262, valde tunc dubii haerent. Sed me­ lius alii, v. g. Lehmk., II, 207; Ball.-Palm., IV, 916, ex mente S. Alpii. respondent contritionem saltem existimatam omnibus praesto esse. Namque, ut diximus in priore parte speciali, actus caritatis non est difficilis putandus, et qui vere peccato renun­ tiat gratiae contritionis perfectae facile obtemperat. Sacerdos qui, omissa confessione per se necessaria, sacrum celebraverit, novo praecepto adigitur quam primum confitendi. Quam primum, i. e. intra duos vel tres dies, ac proin non ne­ glecta confessionis occasione, si qua unica intra triduum prae­ videatur futura. Ac manifestum est confessionem ante alterum MODUS CELEBRATIONIS: SEPARAT1M, SEMEL IN DIE 255 ♦ sacrum instituendam esse, nisi eadem necessitas celebrandi et, eadem confessarii inopia perseverent. Praeceptum istud imponitur sacerdoti qui a confessione le­ gitime excusabatur, non autem ei qui sacrilege celebraverit : hunc lex sine utilitate novo sacrilegio gravaret ; neque proba­ biliter eum obligat qui tantum post consecrationem status pec­ cati meminit, cum is ignoratione seu inad vertentia potius quam necessitate excusetur. Immo d’Ann., Ill, 409 admittit quod Lugo, d. 14, n. 746 sat verisimile existimabat, a speciali praecepto confessionis excusari eum qui, vix post inceptam missam, letale recordetur vel admiserit : hi appellant rubricam missalis, De dejectibus, 8, 4, quae ei qui in ipsa celebratione recordetur se esse mortali inquinatum, id solum praecipit : « conteratur cum proposito confitendi et satisfaciendi ». 318. — III. De celebratione separata. Vetatur in Ecclesia la­ tina plurium concelebratio, excepta missa ordinationis presbyte­ rorum et consecrationis episcoporum. Cf. n. 287. In Lusitania ta­ men, in ritu Bracarensi, iit concelebratio feria V in Cena Domini. 319. — IV. De condicione semel in die. Excepto die nati­ vitatis Dominicae et commemoratione omnium fidelium defuncto­ rum, quibus ter litari omnibus facultas est, non licet sacerdoti plures in eadem die celebrare missas, nisi ex apostolico induito, aut potestate facta a loci Ordinario (c. 806, § 1). Ex iure communi, Ordinarius non potest eidem sacerdoti nisi duas missas eadem die permittere ; idque solum in die festo de praecepto, et quia indicat notabilem fidelium partem non posse, propter penuriam sacerdotum, missae astare. Facultas in die Nat-vitatis Donvni nulla condicione circumscribitur. Facto eniin verbo cum Sanctissimo, 26 ian. 1920, S. R. C. contra atque 11 ap. 1844 in Barcinon, ad 3 (Decr. auth., n. 2802) responderat, de­ claravit licere sacerdoti qui, ob debilitatem visus aliamve iustam causam ex induito apostolico, cotidianam missam votivam aut defunctorum celebrat, ut eandem prorsus missam ter dicat. Eandem intellegimus, vel votivam cui assuetus est, vel etiam, ex mente legislatoris, unam ex tribus pro illa dio assignatis (A. A. S., XII [1920], 122). Qui vero unam tantum missam celebraro velit, sumere debet missam quae horae celebrationis respondeat : i. e. in nocte primam, in aurora, alteram, in dio, tertiam (S. R. C. 19 iun. 1875 [n. 3354] ; 13 feb. 1SS2 [n. 3767 ad 21J). Qui duas tantum legero maluerit, quod ipsi integrum est (S. R. C. [318. 319.] 256 LIRER 11, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill 19 iun. 1875, n. 3355), si eas separet, observet horam celebrationis, si unam dicat in nocte, altera in aurora vel die. Si ambas dicat in die, alterutram duarum priorum omittere posse videtur. In dic autem Coni memo rationis omnium defunctorum, una c tribus missis gratis applicari debet in suffragium omnium fidelium defunctorum, altera gratis quoque, ad mentem S. Pontificis, tertia pro stipendio ad arbitrium sacerdotis dici potest. Libera autem optio fit sacerdoti eli­ gendi quamnam e tribus missis dicat pro stipendio, quamnam ad mentem S. Pontificis vel pro omnibus defunctis (Cfr. S. C. C. 15 oct. 1915 ad 1; A. A. S., VII, 479, 480). Gratuitas autem duarum missarum ita severo intellegitur, ut ne quidem titulo laboris extrinseci quidquam recipi possit ; nec intentiones in die commemorationis praescriptae in aliam diem differri possint, recepto triplici stipendio in ipsa die commemo­ rationis omnium defunctorum (S. C. C. resp. cit. ad 3 et 4) (1). Qui vero unam tantum missam celebrat, primam, quae propria est diei, celebrare debet ; qui duas tantum legit, ad primam addat eam quae secundo loco praescripta est. Semper autem integrum est pro una missa stipen­ dium accipere ; et qui duas tantum legit, alteram ex duabus pro omni­ bus fidelibus defunctis applicare debet, ita ut ad mentem S. Ponti­ ficis tunc solum litandum sit, cum tres missae celebrantur (Cfr. resp. S. R. C. 28 feb. 1917 ; A. zl. S., IX, 18G, 187). Quod ubique observari potest, etsi quaedam regiones v. g. America latina, duas missas in suf­ fragium omnium fidelium defunctoriun applicare antea debebant (Cir. Ferreres, II, 487). Et quod in die Natali Domini iis qui cotidianam missam votivam vel pro defunctis legere possunt concessum est, ut ter oandoin mis­ sam dicerent, etiam in Commemor. omnium defunctorum eodem re­ sponso 26 ian, 1920 permissum est. Quod ad potestatem Ordinarii loci : dies festus do praecepto intel­ legitur dies festus quo populus re vera missam audire debet (Gén., II, 239 ; Noldtn, III, 206) : notabilis pars fidelium supponit saltem viginti personas (d’Ann., Ill, 405 [55]). Consuetudo tamen centenaria plus permittere potest, si Ordinarius indicet eam prudenter tollere non posse (c. 5) (Cfr. Simenon, Rev. eccl. de Liège, 1923, p. 263). Necessitas ista populi potissimum habetur, quando unus sacerdos duas parochias distantes administrat, nec alter est qui in altero loco (1) IL P. Cappello putat severitatem istam qua retributio laboris extrinseci excluditur, temperatam esse canone 824, § 2 quo, modo generali, aliqua retributio ex titulo extrinseco ab eo qui pluries in die celebrat recipi permittitur. Iluic tamen in­ terpretationi, canon 6, 2° quo confirmatum lus vetus intellegendum est sicut ante Codicem obstare videtur, ita ut generalis concessio c. 824, § 2, specialem prohibitio­ nem pro die Commemorationis omnium fidelium, minime impediat. Verum testo Ferreres, II, 487, in Aragonia, Cathalaunla, Valentia ct Maioriea, regulares tria sti­ pendia, saeculares duo recipere illa die possunt. MODUS CELEBRATIONIS ; COMPLETE 257 celebret ; vel etiam quando, ob causas varias, populus nequit moraliter totus ad unicam missam convenire (causae istae frequenter occur­ runt). Facultas ista binandi propter populi necessitatem, real's est, ita ut quicumque sacerdos vices agat eius cui facta est, ea uti possit. Ac cessat cum necessitate. Quare, adveniente forte alio sacerdote qui missam hora populi consueta dicere velit, facultas binandi reipsa aufertur. In casu autem improvisae necessitatis, ut si alter duc rum sacerdotum qui in paroecia celebrare solent subito aegrotaverit, nec alius suffici possit, sacerdos qui superest, modo sit ieiunus, licentiam Ordinarii praesumere potest (Noldin III, 20G). Indulta S. Sedis conceduntur ut diebus non praeceptis sed magnae devotionis populus universus missam audire posset, ut in region· ubi rara est occasio missae, omnes transeuntis sacerdotis occasione uti pos­ sent. Benigniora indulta interdum quibusdam piis communitatibus con­ cessa sunt. Propter causas extraordinarias, ut in recenti bello, vel in regionibus mexicanis, tres missae permissae sunt. Ante Codicem, complures episcopi quinquennales facultates obtinere solebant quibus, praeter alia plura, binationem propter alias causas ac necessitatem populi qui secus praecepto audiendae missae satisfacere non poterat, concedere permittebantur. Verum indulta ista restituta non sunt. Immo de facultate permittendi binationem omnino tacetur in novis formulis amplarum facultatum quas S. C. P. F. Vicariis et Praefectis apostolicis largiri solet. In extraordinaria necessitate celebrandi ut infirmus in im­ minente mortis periculo constitutus viatico refici possit, plures auctores binationem concedunt. 320. — V. De Missa incompleta. Missa complete dicenda est. Numquam, ne urgente quidem extrema necessitate, licet al­ teram materiam sine altera consecrare (c. 817). Et si sacerdos qui litari coeperit, peracta una vel altera consecratione, sacri­ ficium perficere non possit, alter sacerdos missam complere debet. Nec (deficiente digniore) obstat ipsum non esse ieiunum, vel esse excommunicatum aut irregularem. Post horam tamen, moralis unio non iam censetur certo adesse, ita ut, manente tamen fa­ cultate, obligatio supplendi non iam urgenda sit. Nec putamus tunc fideles qui missae essentialiter completae interfuerint, alteri missae assistere debere. Liquet sacerdoti sup­ plenti non licere ut alteram missam postea celebret. 17 [320.] 258 LIBER H, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill 1. Nuinquam igitur cuipiam qui ciborium consecraro omisit licebit repetere consecrationem, etiam ut multos sacra dape reficere possit. Sed ex alia ecclesia afferendae sunt species consecratae ; et, si no hoc quidem fieri possit, p r se communicaturi dimittendi sunt, sacrae dapis expertes. Si tamen timendae sint irae, blasphemiae, aut alia scandala, praesumenda potius erit licentia binandi, cum hoc nulli praecepto di­ vino repugnet. 2. Advertens ante communionem solam priorem speciem conse­ cratam esse, v. g. propter ineptam materiam, alteram apponat et statim consecret, resumendo a verbis Simili modo. Si id advertat postquam sumpsit sacram speciem, sive ex gustu sive alio modo ineptam mate­ riam alterius consecrationis adverterit, per se utramque speciem ap­ ponat, offerat, consecret et sumat. In loco tamen publico, ad evitan­ dum scandalum, rubrica permittit ut sola apponatur species quae de­ fuerat (De dejectibus missae, IV, 5) ; et Suarez, De Sacram., p. I, d. 68, s. 6 et d. 85, s. 4, fore aequo loco habet ut quis utramquo consecra­ tionem repetat (1), vel alteram tantum quae fuit invalida. Priore modo, certius unum perficis sacrificium, sxl incompletum manere videtur prius sacrificium cuius una tantum species consecrata fuit. Altero modo uni­ cam quam peragas consecrationem magis coniungis cum priore; sed minus constat posse, post sumptam unam speciem, altera consecra­ tione integrari sacrificium. Tamburini, Exped. sacrif., 1. 1, c. 8 et Lugo, De Sacram, d. 15, s. 4, monent ab eo qui advertat aquam pro vino appositam fuisse dum eam oro excipit, intentione bibendi san­ guinem Christi, aquam istam exspui non debere: obstat periculum reiciendi fragmentum hostiae consecratae, et ipsa irreverentia. Qui post missam, in sacristia, errorem alterius consecrationis noverit, nihil supplere debebit, nec poterit (Suar., De Sacr., 1 p., d. 85, s. 1). Iam ipsa ratio scandali obstaret correctioni. Si, ad sumptionem sanguinis positive dubitas insolubili dubio, de veritate speciei vini, ac proin de valoro consecrationis, satius videtur ut etiam tunc nova veri vini consecratione sacrificium efficias certo com­ pletum. 3. Ante canonem, si celebrans recordetur cuiuspiam impedimenti ex fracto ieiunio, commisso peccato, contracta censura, et possit sine nota discedere ; vel si excommunicatus vitandus sacro interesse prae­ sumat, missam vel abrumpere debebit vel interrumpere, donec impe­ dimentum sublatum sit. 321. — VI. De continuitate actionis. Missa dicenda est sine interruptione, nisi excuset iusta causa, quae « canone nondum (1) Utramquo voro materiam extra missae celebrationem consecrare numquam fae est (c. 817). MISSAE I NTERRI" J’TIO, PRAEPARATIO. ASSISTENS 259 coepto gravis esse debet ; eo coepto, gravior ; consecratione facta, gravissima » d’Ann., Ill, 404). Itaque, interrumpere licebit : 1. post evangelium ob contionem, vel processionem excipiendam ; 2. in gratiam supervenientis principis, episcopi, Cardinalis, vel turbae peregrinorum qui alias missam totam non haberent. Tunc plures permittunt ut sacerdos, qui nondum ad oblationem pervenerit, omnia iterum incipiat. Videndum est quid usus locorum habeat; 3. urgento gravi necessitate vel propria, v. g. morbi, vel proximi, ut si moriturus sacramento necessitatis sit iuvandus. Ad conferenda Via­ ticum et Extremam Unctionem, quae non sint sacramenta necessitatis, missam inter consecrationem et communionem interrumpere non licet, nisi servato conspectu altaris, vel saltem in loco eiusdem contignationis, ex quo vox sacerdotis audiri possit (Cfr. S. R. C. 19 dec. 1829 ad 1 et 2 [n. 2672] ; et feb. 1874 ad 1 et 2 [n. 3322], et d’Ann., Ill, 404 [37]). Immo melius, cum Lehmk., II, 339, distinguemus absolu­ tionem, et iteratam, ex sola devotione, administrationem Viatici. Abso­ lutionem permittemus in omni loco sat vicino ut sacerdos vestes sa­ cras exuero non debeat ; iterati ex devotione viatici administrationem, in locis modo supra dictis. Sacerdos, subinde ad altare reversus post consecrationem, missam simpliciter prosequetur, nihil repetendo; si ante consecrationem, idem aget modo infra horam redierit. Post moram lon­ giorem, ab initio iterum ordietur. 322. — VII. De praeparatione et gratiarum actione. Missa dicenda est. post piam praeparationem et cum devota gratiarum actione (c. 810). Ut huic congruum tempus, quartam saltem horae partem, tribuas, suadent doctores, suadent fructus copio­ sissimi ex hac devotione colligendi. In ipso Missal i proponitur « praeparatio ad missam, pro opportuni­ tate sacerdotis facienda »; additur autem gratiarum actio quae, quatenus constat antiphona « Trium puerorum », cantico « Benedicite », psalmo «Laudate Dominum », paucis versiculis cum tribus orationibus, ad ru­ bricam praeceptivam pertinet. Non constat tamen rubricas istas obli­ gare sub peccato. Verum vald ■ laudabile est ut sacerdos praeparationem saltem ex parte faciat qualis in inissali indicatur ; praeceptam autem gratiarum actionem memoriter addiscat, cum recitanda sit dum ab altari receditur et vestes exuuntur. 323. — VIII. De assistente. Missa dicenda est sine presbytero assistente, nisi celebrans usu pontificalium fruatur ( c. 812), vel id liat prudentiae causa, v. g. ad iuvandum caecutientem aut. caecum, aut neomystam, vel celebrandum in mari, — sed cum [321-323.] 260 LIBER IT, TRACT. IV, TIT. I. CAP. Ill uno ministro inserviente et respondente masculini sexus. « Mi­ nister missae inserviens ne sit mulier, nisi deficiente viro, iusta do causa, eaquo lege ut mulier de longinquo respondeat, nec ullo pacto ad altare accedat » (c. 813). Sub mortali requiritur minister, et prohibetur ministratio feminae ad ipsum altare. Causa cur celebres sine ministro sufficiens erit si, in festo praecepto, soli missae quam celebres intéressé possis. Minor causa sinit adhibere ministrum qui nesciat respondere, aut, deficiente ministro, admittere feminam, praesertim monialom vel So­ rorem, quae do longiquo respondeat, dum sacerdos cetera solus peragit. Eam sino iusta causa admittere non excedit veniale ; deficiente vero ministro, licet ex sola devotione. Si vero minister abierit nec, aliquantu­ lum exspectatus, redierit, communiter permittunt ut sacerdos incept nil missam solus prosequatur, maxime si oblatio facta sit (d’Ann., Ill, 401). Cum minister sacrificium offerat et populum Christianum repraesen­ tet, catechumenus sacra ministrare vere non potest. Quod por alium praestat, id populus per se facere non prohibetur. Quare dc missa dicta « dialogata », in qua astantes partes ministri re­ spondentis assumunt, interrogata S. R. C., in resp. 4 aug. 1922 secre­ tas missae partes ab aliis distinxit. Omni noluit ut quae secreto a sa­ cerdote dicenda sunt, a pipulo elata voce legarentur, sed per se licere indirecto declaravit seu supposuit ut coetus fidelium coniunctim cele­ branti responderet. Hanc rem Ordinario definiendam permisit, simul tamen aestimans, propter inconvenientia facile nescitura, expedire ut praxis cummunis servetur. Ubi ergo incommoda desint vel removeri queant, quod favet intimiori populi participationi, qua tale, commen­ dari potest (Cfr. I. M. Hanssens, S. I., Nouv. Rev. Théol., 1921, p. 292; D. L. Beauduin, O. S. B. Eph&m. liturg. 1921, p. 396; Questions litur­ giques, 1921, p. 263 ; (et cfr. 1922, p. 227 ; Per. XII. 154). Rescriptum celebrandi sine ministro, ex audientia Sanctissimi vel per speciales facultates tum per S. C. Rituum tum per S. C. do Sa­ cramentis vel de Religiosis conceditur. In rescripto S. C. Rituum op portuno additur ut celebrans curet habere saltem aliquen virum vel mulierem qui missae assistat et sic populum repraesentet. Est enim omnis missa actus publici cultus. 324. — IX. De Vestitu. Missa dicenda est in vestitu sacro praescripto, de cuius prima origine cfr. Appendicem VI. Ipse c. 811, § 1 postulat ut missam celebraturus vestem convenientem de­ ferat quae ad talos pertingat, praeter praescripta ornamenta sacra; § 2 iubet ut sacerdos abstineat pileolo et anulo, nisi sit S. R. E. Cardinalis, episcopus vel abbas benedictus, aut apostolico induito id ei permittatur. *—*· VESTITUS CELEBRANTIS 261 Itaque, 1. De vestibus praescriptis. Sunt autem: amictus et alba, quae debent esse ex lino vel cannabe, minime autem ex gossypio ; cingu­ lum, quod, non tamen reprobata al a materia rnagis convenienter ex lino vel cannabe conficitur ; manipulum, stola, casula, quae non possunt ex toto esse talis materiae unde vestes communes fiunt, sed saltem fila serica superimposita ferro debent. Praeferenda est materia serica aut pretiosa ; admittitur tamen subserica vel tramoserica. Prorsus excluditur materia vilis et etiam textura vitrea, ne fragmenta decidant in corporale et sacrum calicem et dein a sacerdote, non sine periculo suo, sumantur (Cfr. Lehmk., II. 346). Extremae partes amictus, albae ornari possunt textu denticulato, varias figuras reddente ; ac, pro diebus sollemnioribus, admittitur alba quae a cingulo deorsum fimbriis seu reticulo ornata sit. Sacerdos debet quoque esse calceatus ; sed crepidae sufficiunt. Mortale est litari .sine ulla veste sacra, vel omittere simul manipulum et stolam. Defectus albae vel casulae tantus est. ut vix, et ne vix quidem, omitti possint ad viaticum conficiendum et ministrandum. Gravis autem necessitas, ut viatici deferendi, scandali populi qui die festo missam exspectet, ab aliis vestibus ferendis, etiam quae sub gravi praecipiuntur, excusabit. Ratio­ nabilis causa, ut ipse fervor devotionis, excusabit defectum per se venialem. Aeque illicitum est celebrare sine vestibus sacris et sine vestibus benedictis, cum per benedictionem sacrae fiant. Attamen gravis causa, ex modo indicatis, videtur permittere ut albam et casulam induas non benedictas, cum nulla exterior irreverntia appareat (Cfr. Ball.-Palm., IV, 1083, 1084). Casulae color sub veniali praescriptus videtur. Per accidens < x scandalo, ut si, in magna sollemnitate, nigro utaris, vel ex gravi vio­ lata episcopi praescriptione, mortaliter in hac re peccari poterit. Nee flavus color, nec caeruleus (sine privilegio) admittuntur. Rosaceus in sola tertia dominica Adventus et quarta Quadragesimae permittitur. Atque etiam in foriis Adventus in quibus missa de tertia Dominica resumitur, color rosaceus licitus est. Aureus pro albo, viridi et rubro (non pro violaceo vel nigro) adhiberi potest. Non potest una casula, quae varios referat colores, plurium vices explere, sed colore dominante usus circumscribendus est. Episcopus tamen usum casularum multi­ colorum ecclesiis pauperibus permittere potest, donec istae casulae consumantur. Varius cingulorum color non prohibetur. 2. Do vestibus prohibitis. Inter missam, usus pileoli rubri Cardinalibus, violacei episcopis et abbatibus seu praelatis nullius nunc ipso c. 811, [324] 202 LIBER IT, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill § 2 coll, cum 325, permittitur ; usus pileoli nigri vel albi (pro vestium colore) omni abbati benedicto (c. 811, § 2). lidem anulo uti possunt. Aliis usus pileoli per totam missam sub gravi prohibetur; sub levi, si istud auferas a canone ad communionem. Quare, ex repentina et non permanente causa infirmitatis, etc. cooperto capite (excepto canone ad communionem) celebrare, non erit illicitum etiam sine induito apostolico (Cfr. Ben. XIV, Dc sacrif. missae, 1. 1, c. 9, n. 3). Immo in loco privato, vel etiam in loco publico, si ratio astantibus sit manifesta, S. Alph., 1. 6, n. 097 probabile existimat id, ex rationabili causa per­ manente, simpliciter licere. Quod etiam post Codicem dici potest, cum necessitas indulti apostolici praecepto Urbani VIII in Missali apposito sit inducta, et canones qui ius vetus ex integro referunt ex receptis apud probatos auctores interpretationibus aestimandi sint (c. 6, 2°). Si in qua regione, ut apud Sinenses fuit, vel adhuc est, tegere caput reverentiam prodit, detegere autem, irreverentiam, prohibitio tolli pers­ picitur, cum finis legis contrarie cesset (Cfr. S. Alph., VI, 897). Usus comae ficticiae, quem Innoc. XII graviter prohibuit, nullo Codicis canone expresse vetatur. In pluribus regionibus consuetudo le­ gem temperaverat (Lehmk., II, 336, 3). Quare, quamvis Ben. XIV solos fictos capillos mixtos naturalibus permittat, capillitium fictum quod, ut hodie conficitur, naturam modeste imitetur non videtur lege certo exclusum (Cfr. Ben. XIV, Syn., XI, 9,5 ; Inst. 34, 96). Satius ta­ men erit potore licentiam, quam Nuntius vel Delegatus ApostolicuS concedere possunt. 325. — X. De ritu. Missa ritu proprio celebranda est, ita ut panis azymus vel fermentatus, ubique, secundum proprium ri­ tum adhibendus sit, et in propria lingua rituali celebrandum sit (cc. 816. 819). Hactenus S. Sedes celebrationem in alieno ritu fere non permisit, nisi post transitum ad cum ritum. Nuperrime tamen, ad fovendam reconciliationem schismaticorum, admittere coepit ut missionarii ritus latini, sicut et monachi qui collegio graeco Urbis modo praeficiuntur, possent se ad ritus orientales accommodare. 326. — XI. De rubricis. Missa celebranda est secundum ru­ bricas ritualium librorum, reprobata quavis contraria consue­ tudine ; et sacerdos cavere iubetur ne alias caerimonias aut preces proprio arbitrio adiungat (c. 818). Theologi rubricas directivas a praeceptivis distinguunt. Pleraeque posteriores obligant sub peccato, contra ac priores, quae mere normam dant, etsi earum violatio saepe, per accidens, cum MISSAE RITUS, RUBRICAE 203 peccato veniali coni ancta sit. Ex Trid. s. 7, c. 13, et decreto S. Pii V in fronte Missalis, colligunt rubricas intra missam servandas, si quasdam, nt non nulli volunt, excipias, esse prae­ ceptivas, idque, secundum materiam, sub gravi vel levi. Quod c. 818 confirmatur. Rubricae ante vel post missam probabiliter pro directivis haberi possunt. Quid sub gravi, quid sub levi observandum sit, docemur in primis communi doctorum opinione. Dein iuvari possumus hac consideratione : « 1. Utrum reverentia s. sacramento, ex se an ex lege solum humana debita, laesa sit ; 2. Utrum defectus occurrat in nobiliore missae parte, vel in ea re quam Ecclesia, propter mysticam significationem, maxime aestimet, an in alia ; 3. Utrum defectus materialiter notabilis seu in magna quantitate sit, necne » Lehmk., II, 327). Tum omissione actionis faciendae, orationis dicendae, tum indebita adiunctione, tum mutatione, rubricae violari possunt. 327. — A. Do omissionibus. 1. Omittere orationes inter vestien­ dum, aliis videtur veniale, aliis non constat esse peccaminosum (Lehmk., II, 327): sed illas praetermittere minime decet. Lo­ tionis autem manuum, etiam ante missam, non est praeceptum proprie dictum (Suarez, Sae., 1 p., d. 82, initio). Quamquam ne haec quidem est omittenda. 2. De orationibus et caerimoniis inter missam : a) facilius grave est ordinariam quam extraordinariam partem omittere. Hinc grave censent omittere : Confiteor cum aliis precibus quae in principio missae occurrunt ; epistolam cum tractu, graduali etc. quae sequuntur : nisi epistola in missa canatur ; cvangeliuin primum, nisi canatur in missa ; primam collectam cum respondentibus secreta et postcommunione ; offertorium ; complures preces quae ab offertorio ad canonem dicuntur ; praefationem. Contra, leve existimant omittere imperatam, vel ceteras commcmorationes, praeter primam orationem; Gloria, Credo, Sequent i am; unam vel alteram supernumerariam epistolam, immo omnes, secundum Sporer; quod speciale occurrit in praefatione, «communicantes » ; ultimum evangeliuin. Nec grave videtur omittere in hebdomada sancta ipsam Passio­ nem, et solam recitaro partem quae in tono evangelii dicenda est. Qui tamen debilitate a longa recitatione excusatur, satius fecerit dieendo aliam missam de Passione Domini. Nonnulli tamen grave existimant tot simul extraordinarias partes omittere quae notabilem quantita­ tem efficiant (Cfr. S. Alph., VI, 404; Palm., IV, 1105). [325 327.] 264 EIDER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill b) Facilius gravior est omissio in canone facta. S. Alphonsos, VI, 405, mortale indicat « in canone omittere quamlibet ora­ tionem, vel eius verba ita mutare ut sensus varietur, vel aliquod verbum omittere, quo sublato, reliqua verba sensum non fa­ ciunt », vel omittere Pater Noster, vel decem nomina sanctorum. Qui solum omittat Agnus Dei (S. Alph., severius dicit), vel quidpiam simile, graviter peccare non videtur Letimk., II, 330. c) Quod ad caerimonias, grave erit omittere infusionem aquae in vinum, fractionem hostiae et commixtionem, propter symbolicas significationes ; purificationem calicis vel patenae (nisi videris nullum adesse fragmentum), ob irreverentiam. Leve vero per se, nisi ex contemptu feceris, vel cum scandalo, omittere benedictiones, genuflexiones, inclinationes, unam vel alteram crucem super oblata, vel tunsionem pectoris, aut lotio­ nem digitorum ; aut solam aquam in purificatione adhibere. Plura cfr. apud S. Alph. . H 328. — B. De additionibus. 1. Quidquid, animo inducendi novum ritum adiunxeris, mortale erit. 2. Seclusa tali inten­ tione, quamvis facilius in additione quam in omissione graviter peccetur, addere Gloria vel Credo leve erit, nisi hoc modo missam de Regui e graviter deformes (d’Ann., Ill, 404 [47]). 3. Ex aliqua iusta causa, vel ex, parum tamen laudanda, devotione unam collectam addere, S. Alph., 1. 6, n. 411, ne veniale quidem aestimat. Perinde dicendum est de secreto interposita oratione iaculatoria. Praestat autem sola mente ciere affectus. 329. — C. De mutationibus. 1. Postponere, in privata re­ citatione, Matutinum sacro, hodie praesertim ubi tam saepe missa ab officio discrepat et psalmi plerumque nullam ad sanctum vel mysterium quod honoratur relationem habent, non demons­ tratur peccaminosum. Quod iam aliqui tenebant ante reformatio­ nem psalterii a Pio X effectam, dum alii id grave reputabant, S. Alph. autem, VI, 347, cum communiore et probabiliore sen­ tentia, leve : a quo veniali peccato quaelibet rationabilis causa, ut commoditas studii, itineris, excusabat. 2. Ex causa rationabili, fas est deprimere vocem, modo remaneat aliqua distinctio inter ea quae alta et ea quae sub­ missa voce recitanda sunt. Sine causa rationabili, dicere per modum secretae quae alte pronuntianda sunt, veniale videtur MISSAE RITUS, RUBRICAE 2Ô5 (Lehmk., II, 333). Ita tamen secreto dicere ut ne teipsum qui­ dem audire possis, in consecratione facile grave erit, ob dubium quod dc valore oritur (S. Alph., VI, 414 fine ; Lehmk., 1. c. ; d’Ann., Ill, 253 [9]). Alla voce recitare quae secreto dicenda sunt, per se non excedit veniale. Nondum autem alta voce recitata censentur quae a solis ministris percipi possunt. Grave scandalum haberi possit si verba consecrationis vel canonis ad 40 passus audiantur : sic S. Alph., VI, 416. 330. — Quaeres, utrum necne celebrare possit, qui, ex causa infirmitatis aut simili, impeditur quominus omnia -praescripta servet ? B. Licite celebrat qui sola leviora, praesertim in loco privato, omittere vel mutare cogitur. In loco publico, oportet ut testes conscii sint impedimenti. S. Alph., VI, 402 haec refert exempla ex Gobât : si baculo indigeas ; si utroque brachio inniti debeas super altari ; si hostiam elevare nequeas. Pro notabili tamen externi decoris defectu, petenda erit venia vel Nuntii seu Dolegati Apostolici vel Ordinarii, si facultatem habeat, ut non nulli Superiores religiosi ; vel, in re graviori, S. Sedis, ut si sedendum tibi fuerit, vel manu arte confecta utendum sit, vel ab alio su­ stentari debeas. N. B. Adeo ars imitandi naturam profecit, ut plura hodie concedi possint a S. Sede, etiam ipsae ordinationes, iis qui aliquo membro mutilati sunt, praesertim si honorata fuerit causa, ut vulnus in iusto bello acceptum. 331. — 3. Propter causam rationabilem vitandae confusionis, potest quoque omitti sonitus campanulac in missis quae simul ad altaria secundaria sacelli vel exiguae ecclesiae celebrantur. Campanulac sonitus non praescribitur nisi ad sanctus et per utramque elevationem. Parvus pulsus ad annuntiandam conse­ crationem laudabiliter additur (S. Ii. C., 25 oct. 1922; A. A. S., XIV, 557). Quaeres debeantne repeti quae distractus omiseris? 1. Qui non recordatur se aliquid dixisse, fecisse, ne turbetur, sed porro pergat. Quod Missale (De defectibus, \) ad ipsa verba consecra­ tionis refert. 2. Si certo omissum fuerit quidpiam accidentale, nisi rem moraliter statini adverterit, ne repetat : ante conse­ crationem tamen supplenda est aquae mixtio et (mentalité?) [328—331.J 266 LIBER II, TRACT. IV, TIT, ), CAP. III oblatio. Qui vero vol certo, vel probabiliter (positive) quidpiam essentiale omiserit, istud absolute vel sub condicione, pro casu, repetere debet, et cetera per ordinem prosequi a puncto in quo ante repetitionem pervenerat (Missale, De Delectibus). Sacerdoti vero scrupuloso repetitiones prohibendae sunt, nisi certissimus sit (Cfr. optima consilia apud Lacroix, VI De Duch., p. 2, n. 190 ss.). 332. — Quaeres de orationibus quas Ordinarii locorum imperare possint. Ex nuperrimis variationibus quae in rubricis missalis additae sunt, haec colligimus : 1. non plures quam duae praecipi possunt; 2. recitantur ultimo loco, post orationes a rubricis praescriptas, ante eas quas celebrans libere addat ; et numquam sub unica conclusione cum oratione missae coniunguntur ; 3. potest una dici tamquam tertia oratio, praescripta quidem, sed ad libitum sacerdotis seligenda : tunc locum istius orationis occupat ; 4. imperatae omitti debent in omnibus duplicibus 1 et 2 classis, in dominicis maioribus, nisi loco orationis ad libitum prima ex iis eligatur, in feriis, vigiliis, et octavis privilegiatis, in missis votivis pro re gravi et publica simul causa vel ad instar sollemnium celebratis, et quotiens in missa, iuxta rubricas, iam quattuor dictae sint orationes. Collectae tamen quae, iubente Ordinario, dicendae sint pro re gravi, omittuntur tantum in vigiliis Nativitatis et Pente­ costes, in Dominica Palmarum et in omnibus duplicibus 1 classis. Quae vero expresse ordinentur ut dicendae etiam in duplicibus 1 class's, omit­ tuntur tantum in Nativitate et Epiphania Domini, Feria V in Cena Domini. Sabbato sancto, Dominica Resurrectionis, Ascensione Domini, Pentecoste, Festo SS. Trinitatis et Festo SS. Corporis Christi. Collectae pro dejunctis, etsi in missis de Requie tres admittentibus orationes quovis anni tempore locum habent, in aliis missis omitti prae­ terea debent Tempore Paschali, et in omnibus missis de officio du­ plici vel semiduplici aut in quibus alterutrius fit commemoratio. Oratio autem vel collecta pro defunctis paenultimum semper locum occupat, etiam si celebrans orationes permissas adiungat. Collecta pro re gravi ante alteram ponenda est. Si ambae fuerint graves vel non graves « prius ponitur, iuxta ordi­ nem Litaniarum, collecta de aliquo mysterio vel sancto, quae praecepta fuerit ; postea quae desumenda sit ex missis votivis diversis vel ex orationibus quae in fine missalis habentur, servato ipso Missalis ordine». 333. — Quaenam missa dicenda sit. Missa dicenda est quae, illa die, rubricis permittitur, aut praecipitur. 1. Qualitatem missae mutare, secluso scandalo vel con­ temptu, aut v nisi frequenter, diebus vetitis, missae diei non con- ORAT. IMPERATAE. MISSAE VOTIVAE 267 venientes dicantur » veniale non excedit (Leiimk., II, 328 ; S. Alph., VI, 420). 2. Missae votivae privatae, ex rationabili causa, legi pos­ sunt in festis semiduplicibus, diebus infra octavas communes, feria VI post octavam Ascensionis, et in omnibus officiis ritus simplicis non exceptis. Excipiuntur feriae Quattuor Temporum, Ad ventus a 17 ad 23 dec. inclusive, feriae Quadragesimae a die Cinerum, et Passionis ad feriam IV maioris hebdomadae inclusive, feria II Rogationum, vigilae, dies octavae simplices, etiam si sola earum commemoratio facta fuerit in officio, dies quibus resumenda est missa Dominicae impedita. Privilegiata autem est missa pro sponso et sponsa, et missa votiva sollemnis. Missae cotidianae (votivae) dcfunctorum, celebrari possunt sine cantu iisdem diebus, et praeterea, in quadragesima, prima die cuiusque hebdomadae libera, i. e. in qua fiat de festo semiduplici, aut de feria non privilegiata. Dummodo ne occurrat Dominica aut Festum de praecepto, licet suppressum, commemoratio omnium Fidelium Defunctorum, Duplex 1 vel 2 classis, etiam translatum, aut aliqua ex Feriis, Vigiliis vel Octavis privilegiatis : 1. ipsa die qua in ecclesia vel oratorio publico funus defuncti sollemniter agitur, possunt ibi missae privatae pro die obitus dici, ea tamen lege ut sacrificium pro ipso defuncto applicetur ; idque sive corpus sit 'praesens, sive, ob rationabilem causam, absit vel iam sit sepultuin ; 2. in oratoriis semipublicis quae, deficiente publico vel ec­ clesia, horum locum teneant, eaedem missae privatae dici possunt unica die ad libitum, ab obitu usque ad depositionem defuncti; 3. eaedem vero missae cotidie, per idem tempus, dici possunt in oratoriis semi-publicis quae locum non tenent ecclesiae aut oratorii publici, et in oratoriis stricte privatis domus defuncti, « dummodo cadaver sit physice prae­ sens in domo ubi erecta sunt ipsa oratoria »; 4. opportuniore die post acceptum mortis nuntium, sicut in die 3a, 7a, SO1 et anniversaria ab obitu vel depositione defunctorum, permittitur in qualibet ecclesia, unica missa pro defuncto, cantata vel etiam lecta. Si dies impedita fuerit, missa, tunc in cantu celebranda, in proximiorem diem non impeditam anticipari vel transferri potest; 5. in oratorio publico ac principali sepulcreti, immo in quolibet sacello sepulcreti rite erecto vel erigendo, missae possunt esso do requie, dummodo sepulcreta actu serviant sepulturae et sint in coemeterio. N. B. Prima (lie cuiusque mensis, excepto menso novembri. extra adventum, quadragesimam et. tempus paschale, in qua [332. 333.] 268 LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAF. Ill officium fit de feria, in missis quae non sint defunctorum, paemiltimo loco inter omnes orationes, dicitur oratio Fidelium, « non omissa, ob eam, ulla ex orationibus pro diversitate temporis assignatis ». Idem fit feria II cuiusque hebdomadae extra Qua­ dragesimam et Tempus paschale, dummodo ne occurrat aliqua vigi­ lia, aut resumenda non sit missa dominicae praecedentis impedita. Ipsae facilitates datae demonstrant nullam specialem causam, praeter ipsam applicationem defuncto faciendam, requiri cur, diebus quibus fas est, missa de Requie missae cum officio con­ gruenti substituatur. Immo, quamvis per se satisfaciat obligationi suae sacerdos qui, missam rogatus in honorem alicuius sancti vel pro defunctis, missam celebrat officio conformem, « consultius est, ut, quantum fieri possit, intentioni eleemosynam erogantis satisfiat per missam de Requie vel votivam ». Sic S. R. C. 13 ian. 1899 ad IV (Decr. auth., n. 4031). 334. — Quaeres quaenam missa dicenda sit extra propriam ecclesiam vel domum ? Salvis privilegiis postea concessis, ut quae ex Codice com­ petunt Cardinalibus (c. 239, 9°) et episcopis (c. 349, § 1, 1°), decreto S. R. C., 9 iul. 1895, confirmato 9 dec. 1895 (Decr. auth., n. 3862), res ita ordinata est : 1. celebrans in ecclesia vel in oratorio publico missam omnino conformem calendario istius ecclesiae vel oratorii dicere debet, etsi missa fuerit Beati, aut propria* regularium : exclusis peculiaribus ritibus Ordinum pro­ priis. Ac dcin, 22 maii 1896 (Decr. auth., n. 3910), declaratum est, ad effectum memorati decreti, tamquam publicam habendam esse capellam principalem episcoporum, seminariorum, collegio­ rum, piarum communitatum et carcerum. Apud moniales vero vel religiosas quae proprio calendario carent, viget calendarium dioecesis, quod proin sequendum est (Cfr. resp. S. R. C. 17 iul. 1896 [Decr. auth., 3927]). Si tamen, in huiusmodi oratoriis officium agatur ritus qui duplici sit inferior, unicuique celebranti (exceptis diebus qui­ bus rubricae aut decreta hanc optionem tollunt), integrum est optare pro calendario loci (ac proin dicere missam votivam, etc.) vel propriam missam ut festivam celebrare. In aliis oratoriis, missa dicenda est quae cum proprio officio congruat, etsi fortasse sit Beati, de quo per se, extra Ecclesiam cubi conceditur, memoria facienda non est. MISSAE IN ALIENA ECCLESIA. DEVOTIO. APTUM TEMPUS 269 Ubiquo tamen, tamquam utentes privilegio personali quo confor­ matio ad loci calendarium non impeditur, possunt religiosi quibus id licet fundatorem suum vel fundatores suos in Confiteor post sanctos apostolos invocare ; omnes vero regulares in oratione A cunctis suum fundatorem nominaro, sicut licet v. g. FF. Praedicatoribus ubique, ritu suo litari. 335. — Celebrati tinis qualitas. Missa devote celebranda est, ac proin cum attentione debita et intra congruum Ratium. 1. Secluso contemptu, plena voluntaria distractio non vi­ detur arguenda de peccato mortali, quamvis gravior sit intra canonem quam extra canonem, et gravissima in ipsa consecra­ tione : tunc S. Alph., 1. 6, n. 410 (sed non omnes) eam mortalem esse aestimat. 2. Si infra quartam horae partem missam, etiam ex bre­ vioribus, absolvas, difficile a mortali excusaberis, secundum doctores et S. Alph. 1. 6, n. 400, tum propter scandalum exte­ rioris irreverentiae, tum ob moralem necessitatem violandi ru­ bricas in re gravi. Vix a veniali excusatur qui notabiliter infra dimidiam horae partem sacrum perficit, quia voluntarie impedit, prae festina­ tione sua, devotionem, quae tam sanctam actionem summopere decet. Qui vero semi-horam notabiliter excedat, astantes taedio afficit. N. 13. Quia,facile fit ut in cotidiana actione sensim sine sensu ir­ repant errores et modi agendi parum cum rubricis et aedificatione con­ gruentes, suadendum est ut sacerdotes semel in anno, v. g. inter exercitia spiritualia, ordinem missae et ritus missae perlegant una cum annexo capite de defectibus missae : quae omnia in initio Missalis reperiuntur, una cum additionibus et variationibus ad normam Bullae Pu X, Divino afflatu, 1 nov. 1911, et subsequentium S. 11. C. decretorum. § 2. — De apto celebrationis tempore. 336. — Principium de dic est, missam' ’ omnibus diebus cele­ brari posse qui proprio sacerdotis ritu non excluduntur. Iam vero, ritu latino, missa sub gravi prohibetur Feria VI in Parasceve ; et, per se, Feria V in Cena Domini et sabbato sancto, sola missa permittitur quae officio divino coniuncta est. (334-336.) 270 I ; i ' ! i I LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. 1Π Feria λΓ quidem, ut in imitationem Cenae Domini, clerici manu Pastoris communicent, feria λ7! et sabbato, quia in ritu latino ambo sunt dies aliturgici. In ritu Rutheno, missa Feria VI in Parasceve celebratur, si inciderit in festum Annuntiationis. In ritu armeno sabbatum santum omnes celebrant. Functiones autem Hebdomadae Sanctae possunt, annuente episcopo, in minoribus paroeciis, sine cantu peragi ad formam Ritualis Benedicti XIII ; quam formam etiam, ex apostolico induito, Ordinarii locorum concedere possunt piis communitatibus. 387. — Praeterea, Feria V in Cena Domini, si incidat festum de praecepto, episcopus curare debet ut tot missae in ecclesiis dicantur, quot suficiant ut populus praecepto audiendi sacrum satisfacere possit. Suppressa festi obligatione, ratio plura sacra celebrandi deficit ; sed legitima consuetudo (quae in hac re liturgica non requiritur centenaria, cum Codex de legibus liturgicis non agat) benignior esse et observari potest (Cfr. Noldin, III, 200, 3). In ecclesiis paroecialibus in quibus functiones tridui sacri fieri ne­ queunt, parochus, ex licentia episcopi, missam privatam legere potest, ante sollemnitates ecclesiae cathedralis. Licentia quotannis perse petenda foret : sed non raro, ex consuetudine, sine expressa licentia, celebratur (Noldin, III, 200, 1). Arbitrio quoque episcopi est ut in ecclesiis parochialibus missa privata, ante sollemnem celebretur pro infirmis qui sol­ lemni intéressé non possunt. Cf. S. R. C , 27 mart. 1773. Noldin, 1. c. iterum concedit necessitatem veniae petendae consuetudine tolli posse. Si in ecclesia regularium consuetae functiones non fiant, Superior regularis potest, in privato oratorio, vel si talo oratorium desideratur, in ecclesia, ianuis clausis, privatiin celebrare ut suos communicet (Cfr. Lehmk., II, 287, nota). Atque etiam ubi functiones fiunt, una missa pro infirmis similiter legi potest, ex privilegio S. I. Ex cc. 239, 4° et 349, § I, 1°, possunt Cardinales et episcopi (nisi in cathcdrali celebrare debeant) missam in Cena Domini celebrare vel alii permittere ut coram se unam missam celebret. Unicam missam lectam in oratoriis publicis, Nuntius vel Dele­ gatus Apostolicus, Feria V, in Cena Domini ; Vicarius et Praefectus Apostolicus etiam sabbato sancto permittere potest. Speciali induito, pluribus communitatibus missa privata conceditur. Sabbata Sancto, non permittitur nisi missa coniuncta functionibus tridui sacri, ita ut rarissime missa separata concedatur. Functio autem sabbati sancti omitti potest, quamvis functiones feria V et VI habitae sint (S. II. C., 9 dec. 1899, n. 4049). An sola functio sabbati sancti celebrari possit ? Nihil de hac re declaratum est ; proba­ biliter id fieri posse putamus. DIES, HORA MISSAE 271 338. — De Hora. Diebiw quibus celebrare licet, missa ipc^oari non potest citius quam una hora ante auroram, vel serius quam una hora post meridiem (c. 821, § 1): quod tempus per se est usuale, lacta facultate sequendi tempus locale verum, vel medium aut extraordinarium, ex. e. 33. Sacrificium enim nostrum est per se matutinum. Si tempus legale assumatur, aurora etiam legalis, erit quae ab aurora vera sicut hora legalis ab hora vera distabv. Rubrica Missalis § 15, missam tantum ab aurora ad meridiem per­ mittebat, quod ita intellegebatur, ut 20 momentis ante auroram inchoat i posset, finiri vero 20 momentis post meridiem. Appositae calendariis tabellae auroram indicant, quae incipit fere cum sol circa 18.um gradum infra horizontern attigit, et in hieme diu­ tius protrahitur. Jn Urbe aurora est 1 ian. h. 5,45; 8 mart. h. 4,45; 9 apr. h. 3,45 ; 10 maii h. 2,35; 29 iul. h. 3 ; 6 sept. h. 4; 28 oct. h. 5. Regiones autem multati sunt ubi, per partem anni, aurora non cessat (v. g. in Belgio, a 26 maii ad 19 iulii); aliae, ubi per dies, hebdomadas et menses, sol non occidit. Sed eaedem regiones rursus diuturniorem, immo perpetuam noctem per alteram anni partem tolerandam habent. Cum perpetua est dies vel aurora, decet illud saltem cavere, ut aliquot (utputa quattuor) horarum spatio missa ab ultima refectione distet. Quando autem diuturniores tenebrae sunt, ex responso S. Sedis videtur pro aurora moral iter sumi posse tempus quo homines diluculo surgere solent ad opera. Linmo videtur concessum esse ut horae assu­ mantur Romanae. Cfr. resp. S. Ii. C., 2 nov. 1534 (n. 614) et 6 feb. 1858 (/1. S. S., III, 602 et VII, p. 400 nota, ubi habetur votum P. Secchi (1) ). Tempus istud sub gravi peccato observandum est, atque ita quidem ut strictius vetetur maior anticipatio quam dilatio. Materia gravis, ex communiore sententia, intellegitur spatium unius horae, ita ut graviter peccarit qui. sine iusta causa, mis­ sam duabus horis ante auroram iam absolverit, vel post horam secundam pomeridianam eam inchoaverit. Hôc verum censemus si habitualiter fiat, quia ita agens quasi usurpare privilegium vi­ detur. Ab observando tempore excusat : a) necessitas, v. g. dandi viatici morituro : tunc iam media nocte celebrare licet ; b) mos rationabilis, ut opifices et famuli (etiam die feriali) audire sa­ il) Responsum est « iuxta votuiu P. Secchi ». .I.S.S., VII. p. 400 dicunt cius opi­ nionem nd hoc reduci ut, « retenta distributione horarum iuxta romanam metho­ dum, determinari deberet meridies per transitum solis in meridiano locali ». [337. 338.] 272 LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill erum possint ; c) rationabilis causa differendi ultra horam pri­ mam, ut si sacerdos itineraris die festo prius celebrare non potuerit : in tali casu dilationem unius horae (et aliquid ultra concedit Noldin, III, 204) permittunt ; vel si propter nimis protractam supplicationem, contionem, vel etiam missam sol. lemnem, timendum sit ne pars populi missa in die festivo careat, nisi missa privata subi ungatur : duas tunc horas concedunt, nec videmus cur concedi nequeat quantum necessitas postulet ; vel si missa nuptialis celebranda sit et sponsi, v. g. propter civilem caerimoniam, exspectari debuerunt ; d) dispensatio Or­ dinarii (sive locorum sive proprii) a quo censent etiam sine pri­ vilegio, unam horam concedi posse (1). Regulares et religiosi non raro donantur privilegio in hac re. Sic Congregationi Puritatis, a Pio VI concessum est ut ubique duabus horis ante auroram vel post meridiem celebrare possent. Missionariis S. I. a P. Generali facultas fieri potest ut, sive itineris sive devotionis causa, celebrent duabus horis post mediam noctem. Ale­ xander vero VI concessit PP. Benedictinis privilegium ut, toto anni tem­ pore, duabus horis post mediam noctem missam celebrare possent, S. Alph., VI, 342, privilegium istud revocatum existimat. Diversimode opinantur Ball. Palm. IV, 1050. Porro privilegia ista per communicatio­ nem (quae etiamnum in effectibus iam acquisitis probabiliter durat) plu­ rimis Regularibus et nonnullis Congregationibus commune factum est. 339. — « In nocte Nativitatis Domini inchoari media nocte potest sola missa conventualis vel paroecialis, non autem alia, sine apostolico induito » (c. 821, § 2). S. I?. C. 2 iun. 1883 ad X (n. 3577) negavit missam istam ante me­ diam noctem inchoari posse. Cantus canone non exigitur. Potcstne in ista missa communio astantibus praeberi ? Id, ante Codicem, pluries a S. R. C. negatum est (Cfr. Gasparri, De Each., II, 1901) et ex modo quo in c. 821, in § 3 expresse conceditur facultas communicandi fideles quae in § 2 tacetur, idem adhuc valere dixeris. Commissio de interpr. Codicis nuperrime benigniorem sententiam admisit, quae, nixa generalibus verbis cc. 846, § 1 et 867, § 4, principium hoc liturgiae consentaneum inculcat : permisso sacrificio missae, communio fidelium astantium per se quo­ que permittitur. (1) VI facultatum P. F. permitti potest, in casu necessitatis, celebratio ab una hora post mediam noctem: Nuntii vero seu Delegati Apostolici celebrationem a tertia hora post mediam noctem ob rationabilem causam permittere possunt. IN NOCTE NATALI DOMINI. LOCUS CELEBRATIONIS 273 In aliis autem ecclesiis, i. e, quae non sint paroeciales vel conven tuales, nihil sine induito per se permittitur. Speciali iure ipsa missa publica paroecialis interdum prohibetur. 340. — « In omnibus tamen religiosis seu piis domibus oratorium habentibus cum facultate SS. Eucharistia) II habituariter asservandi, nocte Nativitatis Domini unus sacerdos tres rituales missas, vel, servatis servandis, unam tantum quae astanbibus omnibus ad praecepti quoque satisfactionem valeat, cele­ braro potest et sacram communionem petentibus ministrare ■■ (c. 821, § 3). Piae domus sunt quae pio fini caritatis vel beneficentiae sunt ad­ dictae. Talis etiam, ex mento Ecclesiae, censetur career, quatenus in eo capellani emendationi reorum operam dant. Observes facultatem uno sacerdote circumscribi. Ex authentica autem S. Officii declaratione 26 nov. 1908, missae istae celcbrari non possunt apertis oratorii ianuis vel in ecclesiis quae publico fidelis populi usui inserviunt. Quod ita interpretati sumus ut liceret tamen, ianuis clausis, celebrare missas istas in religiosorum ecclesia, si non quilibet populus sed selecti tantum fidoles admitterentur (Cfr. Per>od.t IV, 311). Cardinales ex c. 239, § 1, 4°, et episcopi (etiam titulares) qui in cathedrali ecclesia celebrare non debent, ex c. 349, § 1, 7° tres missas in nocte Nativitatis Domini celebraro ipsi possunt, vel permittere ut alius easdem coram se celebret. Vi facultatum P. F. tres missae cum s. communionis distributione in ecclesiis sui territorii a Vicariis et Praefectis apostolicis permitti possunt. § 3. — De apto celebrationis loco. 341. — Historica. Cfr. Appendicem VII. 34*4. — Communiter non licet celebrare nisi in ecclesia vel oratorio publico, consecrato aut benedicto ad normam iuris ; vel in oratorio semi-publico, aut in oratorio domestico legitime erecto (cfr. cc. 822, § 1 ; 1193, 1195, 1196). 1. Ecclesia ct oratoria hanc communem notam positivam habent, ut sint loca destinata ac proin reservata divino cultui, excluso omni domestico usu. Ecclesia autem omnium christifidelium usui destinatur (c. 1161), dum oratoria ab ecclesia distin­ guuntur communi hac nota negativa, qua univorsi fidelium po­ puli usui deputata non sunt (c. 1188, § 1). 18 [339-342 ] 274 LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill Triplex autem genus oratoriorum distinguitur : publicum, quod in commodum alicuius collegii aut etiam privatorum ita est erectum ut tamen omnibus fidelibus, tempore saltem divi­ norum officiorum, ius sit, legitime comprobatum, illud adeundi; semi-publicum, quod in commodum alicuius communitatis vel coctus fidelium eo convenientium ita erectum est, ut cuique non sit liberum istud adire ; privatum seu domesticum, quod in privatis aedibus, in commodum alicuius tantum familiae ve) per sonae privatae erectum sit (c. 1188, § 2, 3). Vi cc. 1188 § 2 et 1189, oratorium Cardinalis et episcopi etiam titularis, semi-publico oratorio assimilatur; Nuntii autem vel Delegati Apostolici sacellum ex facult, n. 52 « ex S. Pontificis veniaque publicum erit ». De distinctione oratoriorum ante Codicem, cfr. Summam novi iuris, η. 474. 2. Iam vero, in oratoriis publicis, sicut in ecclesiis, omnes sacrae functiones celebrari per se possunt, salvo contrario ru­ bricarum praescripto. Sed oportet ut prius, per consecrationem aut sollemnem benedictionem, iam divino cultui dedicata sint (c. 1165, § 1 ; 1191). Porro consecrare ecclesiam possunt, assentiente Ordinario territorii vel loci sacri (cc. 1155, 1157), Cardinales (excepta oleo­ rum sacrorum consecratione, si charactere episcopali careant) ex c. 239, § 20 ; episcopi, ex ipso ordine suo (c. 1155) ; abbates vel praelati nullius, ex c. 323 § 2. Sollemniter benedicere ecclesiam vel oratorium publicum, competit iisdem et praeterea Ordinario territorii, vel Ordinario religioso, si locus sacer ad religionem exemptam pertineat. Contra, ut missa celebretur in oratorio semi-publico aut privato, sufficit legitima erectio, quae, post debitam loci cogni­ tionem, fit auctoritate Ordinarii. Oratorium tamen semi-publicum benedici potest benedictione oratorii publici ; et in tali oratorio, omnes functiones ecclesias­ ticae permittuntur, nisi obstent rubricae aut Ordinarius aliquas exceperit (c. 1193). Contra, oratoria domestica, non possunt benedici nisi bene­ dictione communi locorum vel domorum, et in iis per se non permittitur nisi missa lecta, eaque unica ; idque ex induito apos­ tolico, et exclusis sollemnioribus festis. Ob iustas tamen ac ra­ tionabiles causas, diversas ab iis ob quas indultum concessum CELEBRATIONIS LOCUS 275 fuit, potest Ordinarius missam etiam sollemnioribus diebus per modum actus permittere (c. 1195). In privatis autem coe­ meteriorum aediculis, potest Ordinarius loci plures missas, etiam habitualitcr, permittere, nec indultum apostolicum requiritur (cc. 1190, 1191). Sacerdotibus infirmis aut aetate devexis ora­ torium privatum in quo celebrent, Nuntius vel Delegatus Apo­ stolicus concedere potest. Atque in casu aliquo extraordinario conceditur Ordinario loci ut in oratorio domestico, unam missam (unam, non ergo duas) ob iustam et rationabilem causam, per modum actus, i. e. etiam pluries, sed non habitualitcr, permittat (c. 1194). 3. Ecclesiae et oratoria publica possunt violari, exsecrari, in­ terdici. In duobus prioribus casibus, excepta vera necessitate publicae rationis, cessat facultas ibidem celebrandi, donec recon­ ciliata, vel divino cultui apte restituta fuerint; in tertio casu, prohibitio celebrandi, lata c. 2270, § 1, nec omnem diem nec omnem celebrationem excludit, sed temperatur exceptionibus c. 2270, § 2 et cc. 2271, 2272. Ista temperata prohibitio manet, donec interdictum fuerit sublatum. Reconciliatio ecclesiae consecratae, ad eos spectat qui eam possunt benedicere ; possuntque alium sacerdotem ad reconcilia­ tionem sicut ad benedictionem delegare (cc. 1176, 1156). In casu tamen gravis et urgentis necessitatis ipse ecclesiae rector eam reconciliare potest, certiore facto postea Ordinario (c. 1176, § 3). Qui reconciliat ecclesiam, aquam ad id necessariam benedicere potest (c. 1177). Idem rector, immo, de eius consensu saltem praesumpto, quilibet sacerdos, ecclesiam benedictam vel orato­ rium publicum reconciliare potest : quod fit aqua lustrali com­ muni (cc. 1176, § 1 ; 1177). Rarior erit itaque casus quo ec­ clesia statim reconciliari nequeat. Quomodo violentur loca sacra, dr. t. II. Exsecratio ecclesiae vel oratorii publici non habetur, « nisi destructa fuerit, vel maior parietum pars corruerit vel in usus profanos redacta sit ab Ordinario loci » (cc. 1170, 1191). Quilibet vero Ordinarius oratorium semi-publicum in usus profanos ob aequas causas redigere potest (c. 1192, § 3). De interdicto agetur ubi de poenis ecclesiasticis. 4. Missa praeterea prohibetur in templo haereticorum vel schismaticorum, etsi olim rite consecrato aut benedicto (c. 823, § 1). [?42.] 27« LIBER Π, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill De hac re C. Epaon. (517) c. 33 ista severa pronuntiabat : ^Basili­ cas haereticorum, quas tanta exsecratione habemus exosas ut pollutionem earum purgabilem non putemus, sanetis usibus applicare despicimus. Sane quas per violentiam nostris abstulerant, possumus revocaro » (Har­ duiη, Π, 1050, 1051). .*543. — Quaeres, qua ratione sacerdos extraneus, seu non ascriptus ecclesiae, ad celebrandum admitti possit vel debeat. Haec ex c. 804 colligimus : 1. sacerdos iste per se litteras commendaticias exhibere debet sui Ordinarii, si sit saecularis, vel sui Superioris, si sit religiosus, vel S. C. pro Eccksia Orientali, si sit ritus orientalis. Oportet autem ut litterae istae sint authen­ ticae et adhuc validae : i. e. ut ex sigillo apposito et aliis notis demonstrentur genuinae, et adhuc vigentes. Hac condicione im­ pleta, vult ut sacerdos admittatur, nisi interim aliquid eum com­ misisse constet cur a missae celebratione repellendus sit : ut si suspensionem incurrerit, etc. Consuit itaque legislator id ad fraternum commercium inter sacer­ dotes catholicae Ecclesiae pertinere; iisque propterea quoddam ius tri­ buit celebrandi in ecclesiis, servatis servandis, ac proin solvendo taxam si quam, in gratiam ecclesiae pauperis, episcopus definiverit. Agitur autem in canone de celebratione accidentali, non de diuturna et habituali. Nullus enim ecclesiae rector sacerdotem qui modo stabili celebraro in ipsius ecclesia velit, admittere cogitur. 2. Deficientibus litteris, iam admitti non debet. Poterit tamen admitti sacerdos qui rectori sit notus ; immo etiam alter, semel vel bis, dummodo tunc, ecclesiastica veste indutus, nihil ex celebratione ab ecclesia in qua litat, quovis titulo percipiat, et nomen, officium, suamque dioecesim in peculiari libro signet. 3. Peculiares normae, salvis huius canonis praescriptis, ab Ordinario loci datae etiam a religiosis exemptis servandae sunt, « nisi agatur de admittendis ad celebrandum religiosis in ecclesia suae religionis ». Cum salva esse debeant pr >.u. scripta huius canonis, peculiares epi­ scopi normae intactum servare debent ius admissionis, sicut isto canone definitur ; sed varia alia praecipere poterit, v. g. ut omnes extranei sua nomina signent (Cfr. quoque Cappello, De Sacramentis, I, 738, 739). 344. — « Missa celebranda est siipcr altare consecratum » (c. 822, § 1). SACERDOS EXTRANEUS. ALTARIA 277 Altare distinguitur immobile seu fixum, et mobile seu por­ table. Historica. Cfr. Appendicem VIII. Disciplina praes?ns. Altaris tam immobilis quam mobilis mensa su­ perior ex integro lapide constat ; quae mensa consecratur, et tanta esse debet ut medium calicem, praeter patenam, seu hostiam et maiorem ca­ licis partem (c. 1198, § 3) capere possit. Immobile autem constat mensa superiore et stipitibus quae per modum unius cum ea consecrantur. Mensa ad integrum lapidem protendi debet, et apte cum stipite cohaerere. « Stipes autem sit lapideus, vel saltem latera seu columellae quibus mensa sustentatur sint ex lapide» (c. 1197, § 1, 1°; 1198, § 2). In altari mobili, lapis consecratus (generatim modicae amplitu­ dinis) est absque nexu cum inferiore structura ; et plerumque mere in maiorem mensam seu tabulam inseritur. Si structura haec stabilis ap­ paret et immobilis, est altare fixum latius dictum, quod potest esse privilegiatum. Si mobilis seu facile amovibilis esse cemitiu', est stricte dictum altare portalile seu petra sacra. In ecclesia consecrata, unum saltem altare, praesertim maius, debet esse stricte immobile ; in ecclesia benedicta, omnia altaria possunt esse mobilia (c. 1197, § 2). Aras portables consecrare valide et licite possunt omnes epi­ scopi (c. 1199, § 2) ; cum oleis ab episcopo benedictis, Cardinales, ex c. 239, § 1, 20° ; Vicarii et Praefecti apostolici, ex c. 294, § 2 : abbates vel praelati nullius, ex c. 323, § 2. Altaria immobilia, iidein, demptis Vicariis aut Praefectis apostolicis qui charactere episcopali careant, valide consecrant, sed Ordinarius assentiri debet, salvo iure Cardinalium in proprio titulo (cc. 1155. 1156. 1199, § 2). Altare immobile consecrationem amittit, si mensa a stipite · th m p r temporis momentum separetur : sed time Ordinarius vel Nuntius seu Delegatus Apost >licus permittere potest ut presbyter consecrationem rursus perficiat ritu formulaquo breviore. Tum immobile, tum petra sacra exsecrantur fractione quae, sive quantitate, sive ratione loci unctionis sit enormis ; vel amotione reli­ quiarum, aut fractione vel amotione operculi sepulcri reliquias continen­ tis. Excipe tamen si ipso episcopus vel eius delegatus operculum amoveat ad illud firmandum vel subrogandum, aut ad visitandas reliquias. Levis fractio operculi non oxsecrat, et rimula a quolibet sacerdote caemento [343. 344.] 278 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. ΙΠ firmari potest (c. 1200, § 2). Exsecratio per se postulat refectionem et novam consecrationem. Deficiente altari proprii ritus, altare consecratum alius ritus catho­ lici, non tamen Graecorum antimension (1) usurpari potest (c. 823, § 2). 345. — Privilegium altaris portatilis permittit celebrationem super petram sacram in omni decenti loco, non tamen in mari (nec, per se, sub dio). Privilegium istud habent Cardinales (c. 239, § 1, 7°), episcopi (c. 349, § 1, 1°), ita ut etiam aliam missam, ipsis astantibus, per­ mittere possint. Conceditur quoque aliis, praesertim missionariis, per indul­ tum apostolicum. Demum Nuntius vel Delegatus Apostolicus Ordinarius loci, aut, in domo religionis exemptae, Superior maior « licentiam celebrandi extra ecclesiam et oratorium super petram sacram et decenti loco, numquam autem in cubiculo, concedere potest iusta tantum ac rationabili de causa, in aliquo extraordi­ nario casu et per modum actus ». Facultas ista c. 822, § 4 est restrictive interpretanda : sic respondit Commissio interpr. Codicis, 16 oct. 1919, ad 12 (A. A. S., XI, 1919, 478). Quare casus infirmitatis sacerdotis vel parentis non sufficit, cum non sit extraordinarius, sed si concurrat v. g. cum speciali anniversario, facultati locum dabit. Sed Nuntius seu Delegatus Apostolicus (Fac. n. 34) sacer­ dotibus infirmis aut aetate devexis indultum oratorii privati in quo celebrent concedere potest. Observes aras portatiles in oratoriis publicis vel semipublicis per se esse permissas (Cfr. c. 1197, § 1). Occurrente magna et urgente causa, quae, si tempus suppetat, Ordinario loci probanda erit, in loco decenti, v. g. in platea ubi silentium obtineatur, et in altari portatili, per modum actus ce­ lebrare licebit. V. g. si ecclesia diruta sit; si, in sollemni festo, populus templo non capiatur; in castris pro exercitu, sed in fe­ stis tantum diebus. 34W>. — In mari ut legitime celebretur, requiritur indultum apostolicum vel privilegium quale habent Cardinales, Nuntii seu Delegati Apostolici et episcopi (cc. 239, § 1. 8° et 349, § 1, 1°). (1) Graecorum antimension est corporale, sacris reliquiis ditatum, quod, in qua· vLs mensa extensum. Ipsis pro altari est. SUMMARIUM DE CIRCUMSTANTIIS CELEBRATIONIS 279 Facultas celebrandi in navi, sive in mari sive in fluminibus, potest etiam a Nuntio vel Delegato Apostolico, vi n. 37 suarum Facultatum concedi. Debitae cautelae adhibendae sunt, sed assistentia alterius sacerdotis iam non consuevit ut necessaria memorari. Decentiae loci quoque cavendum est. SUMMARIUM. 347. — I. Applicatio, cum sit actus ordinis sacerdotalis, in sola sacerdotis celebrantis potestate versatur. Pro omnibus tum vivis tum defunctis in purgatorio, missa applicari potest. Privatim tamen tantum et remoto scandalo pro excommunicato ; et, si sit vitandus, pro sola eius conver­ sione (cc. 809. 2262, § 2, 2°). Applicatio requiritur explicite vel implicite determinata ; et tempestive facta, ac proin ad intentionem iam exsistentem et nondum peremptam. Facienda autem est vel ante sacrificium vel inter sacrificium, saltem ante alteram consecrationem. Inter plures intentiones quae componi nequeant, praevalens censetur obtinuisse missam. Qui ex iustitia pro aliqua intentione litari debet, alteram intentionem non potest nisi salva integritate prioris applicationis concipere. Qui sola liberali promissione tenetur, fructus saltem diversae rationis pluribus applicare non vetatur. Quod quidam existimant etiam fieri posse, si missa ex mera oboedientia vel statuto sit applicanda. Applicatio in secunda vel tertia intentione, intellegi potest subsidiaria, si prior superflua fuerit vel quatenus priori nihil detrahatur ; et potest esse simplex oratio Deo facta ut velit etiam intuitu sacrificii alteram gratiam largiri. Tunc vix differt a speciali commemoratione in « Memento ». De efficacia applicationis supra actum est. Fitne autem infallibiliter ei pro quo celebratur ? Id magis constat, si fiat viventi disposito quam si defuncto. II. 1. Celebraturus, a media nocte servare debet ici-unium naturale, cuius dispensatio S. Officio reservatur. Cessat tamen obligatio ei qui sacrificium inchoatum integrare debet vel scan­ dalum aliter vitare moraliter nequit ; vel, ut plures permittunt, viaticum praeceptum aliter ministraro nequit ; vel si occurrant gravissima incommoda neoinystac. Qui propter populum missam itciaie vel eam tardiore hora celebrare debeant et qui simul sino gravi damno legem ieiunii eucharistici servare n< qu ant, nunc secundum normas a S. Officio [345 . 347) 280 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. Ill praestitutas dispensari possunt ut cibum aliquem per modurn potus non inebriantis ante missam sumant. 2. Conscius peccati mortalis celebraro vetatur nisi sacra montaliter absolutus fuerit. Excipe si sit perfecte contritus, nullam habeat copiam confcssarii, et urgeat celebrandi necessitas. Et tunc debet quam primum confiteri. Postremum hoc praeceptum non tonet sacrilegum, vel qui tantum post consecrationem status peccati meminit. 3. Ooncelébratio vetatur in Ecclesia latina, excepta in ordi­ natione presbyterorum et consecratione episcoporum. 4. Semel tantum in die litari licet, excepta trina missa omni­ bus simpliciter concessa in Nativitate Domini, et in Commemora­ tione omnium fidelium defunctorum ; sed in hac Commemoratione una missu tantum libere et pro stipendio a sacerdote applicari potest. Diebus festis de praecepto, Ordinarius loci duas missas (non tres) permittere potest, ne notabilis fidei um pars careat missa. Ut plus concedat, opus est induito vel iminemorabil consuetudine. Plures binationem quoque concedunt ad reficiendum viatico moribundum. 5. Missa complete dicenda est. Et si, peracta una vel altera consecratione, sacerdos ante factam sub utraque specie commu­ nionem defecerit, alter, etiam non ieiunus (si nullus iciunus adsit), saltem infra horam, sacrificium complere debet. Nec missa in­ terrumpi potest, sine iusta causa, quae, canone nondum coepto, gravis osse debet ; eo coepto, gravior ; consecratione facta, gravis­ sima. L cita est solita interruptio post evangelium, ob contionem, vel processionem excipiendam. 6. Missa dicenda est post piam praeparationem et cum congrua gratiarum actione. Etsi canticum « Benedicito » cum antiphma, psalmo «Laudate», versiculis ot orationibus, imponi videatur verbis praeceptivis, do obligatione sub peccato non constat. 7. Missa dicenda est cum uno ministro serviente et re­ spondente, exclusu muliere, nisi, ob iustain causam, mere respon­ deat ; et sine presbytero assistente, nisi habeas usum pontificalium. Per so licet, sed non semper expedit ut populus vel coctus sacerdoti respondeat. Res Ordinario committitur. Vestitus praescriptus, seu toga talaris, praeter ornamenta sacra, adhibendus est ; et mortale foret sine ulla veste sacra, vel omisso simul manipulo et stola celebrare. Gravis causa : via­ tici, populi exspectantis, gravem omissionem ot usum vestis non benedictae ; levis causa venialem omissionem v. g. praescripti coloris, excusare potest. SUMMARIUM DE CIRCUMSTANTIIS CELEBRATIONIS 281 8. Missa celebranda est ritu proprio et secundum rubrica*, nihil omittendo, addendo, mutando. Et, paucis fortasse exceptis, rubricae intra missam obligant sub peccato. Gravitas aestimatur, attenta reverentia sacramenti, parte missae et mystica signifi­ catione, vel ipsa quantitate, ut si omittas Confiteor cum precibus in principio missae. Levius est extraordinariam (v. g. Gloria, Credo) quam ordinariam partem omittere. Ac licite celebrat qui propter infirmitatem quaedam leviora omittere cogitur. 9. Distractus, qui non recordetur se aliquid dixisse, fe­ cisse, nihil repetat ; nec accidentale omissum repetendum est, nisi moraliter statim fieri possit, excepta mixtione aquae cum vino ante consecrationem, et oblatione (mentaliter) supplend;:. Ex nuperrimis rubricis, non plures quam duae orationes ab Ordinariis locorum imperari possunt ; recitantur post orationes rubricis praescriptas ; et, nisi pro re gravi dicendae sint, omittun­ tur in festis primae et secundae classis. Imperata iam tamquam tertia oratio ad libitum dici potest. 10. Missa dicenda est qualis rubricis illa die praecipitur vel permittitur. Qualitatem missae mutare veniale per se non excedit, Salv s privilegiis Codice Cardinalibus et episcopis vel induito posteriore aliis concessis, in omni oratorio publico et in principali episcoporum vel domus piae, celebrans missam conformem calen­ dario istius oratorii dicere debet, nisi ritus sit duplici inferior : quo casu optio ei linquitur. In aliis oratoriis, missam secundum proprium calendarium legere debet. 11. Missa intra congruum spatium, i. e. semi-horae dicenda est ; et qui infra quadrantem horae eam absolvat, a mortali diffi­ cile excusabitur. Voluntaria distractio per missam veniale peccatum excedere non videtur. 12. Quovis dio in Ecclesia latina celebrari potest, excepto triduo sacro Maioris Hebdomadae, quo, si peculiares concessiones, maxime pro Feria V in Cena Domini, excipias, solae agendae sunt functiones sollemnes, quae in Feria VI non permittunt nisi missam praesanctificatorum. Missa non potest citius quam una hora ante auroram, nec serius quam una post meridiem inchoari. Strictius maior anti­ cipatio quam dilatio vetatur. Graviter peccarit qui hdbitualitcr duabus horis ante auroram missam absolveret, vel eam post horam secundam pomeridianam inchoaret. Excusat simpliciter necessitas viatici, populi qui missa in die festo careret. Rationa­ bilis causa, v. g. itineris, vel dispensatio episcopi unam horam ante vel post tempus indulget. Ac privilegia attendenda sunt. In nocte Nativitatis Domini inchoari potest media nocte missa conventualis vel paroccialis ; atque, in piis domibus, unus sa- [347.) -ii)! 282 UBER Π, TRACT. TV, TIT. I, CAP. IV cerdos tres missas dicere potest. Nec distributio communionis excluditur. 13. Locus celebrationis est per se ecclesia vel oratorium publicum, consecratum aut benedictione publica donatum; dein semi-publicum, quod in commodum alicuius communitatis vel coetus fidelium eo convenientium ita erectum est ut istud adire non cuique sit liberum; demum oratorium domesticum, quod ex induito S. Sedis est erectum. In oratorio domestico ima sola missa lecta per se permittitur, idque exclusis quibusdam festis sollemnioribus. Ubi tamen missa dicitur, ibi ss. eucharistia dispensari potest. Missa prohibetur in templo haereticorum vel schismaticorum, et in ecclesia vel oratorio publico violatis vel exsecratis, donec reconciliata vel cultui apto restituta fuerint. In casu extraordinario potest Ordinarius, per modum actus, unam missam in oratorio domestico permittere. Sacerdos extraneus, litteris Ordinarii vel Superioris sui mu­ nitus, admitti debet ad celebrandum (non tamen habitualiter) ; sine his litteris, admitti potest si notus est vel si semel tantum et iterum fiat, dummodo ignotus nihil ex ecclesia ubi litat lucretur ; et peculiares normae Ordinarii loci etiam ab exemptis servandae sunt, nisi agatur de religioso in ecclesia suae religionis admittendo. 14. Missa celebranda est in altari consecrato. Distinguitur immobile seu fixum, quod stricte constat mensa superiore lapidea et cohaerente stipite, qui saltem columellas habeat lapideas, et per modum unius cum mensa consecratur ; immobile lato sensu, cuius lapis consecratus mere mensae inseritur, sed structura sua stabile apparet ; et mobile, quod constat petra consecrata in mensa vel structura mobili posita. In ecclesiis consecratis, unum saltem altare, praesertim maius, stricte immobile esse debet. Aras portatiles consecrant valide et licite omnes episcopi ; cum oleis ab episcopo benedictis, Cardinales, abbates et praelati nullius (hi omnes etiam altaria immobilia consecrant), et Vicarii vel Praefecti Apostolioi. Privilegium altaris portatilis celebrationem supra petram sacram permittit in omni loco decenti, excepto mari, pro quo indultum vel alterum privilegium necessarium est. Ordinarius li­ centiam celebrandi decenti loco super petram sacram in aliquo extraordinario casu et per modum actus (numquam in cubiculo) concedere potest. Atque occurrente magna et urgente causa, Ordi­ nario loci, si tempus suppetat, probanda, in loco docenti, v. g. in castris, in platea ubi obtineatur silentium, per modum actus cele­ braro licebit. *LC&3 NOTIONES DE SACRA SUPELLECTILI CAPUT IV. CONG'. De sacra supellectili S I , r f r· . . § 1. — Notiones generales. 348. — Principia. Ut iam liquet ex supradictis, et omnibu< notum est, ad debitam missae celebrationem plures requiruntur res, aliae consecratae, aliae benedictae, aliae non benedictae, quae generali sacrae supellectilis nomine compellari possunt. Princi­ pium porro est, consecrationes per se pertinere ad episcopos, ita ut sine specialis iuris vel indulti apostolici facultate, invalide a sacerdotibus peragerentur, dum quilibet sacerdos benedictiones omnes, etiam reservatas, per se valide, etsi non semper licite, impertit, nisi Sedes Apostolica aliud in reservatione expresserit (c. 1147). Olea autem sacra quae in consecrationibus adhibenda sunt semper ab episcopo consecrari debent. lamvero, consecrationes ecclesiarum, altarium et sacrae su­ pellectilis peragere possunt, ex privilegio iuris, etiamsi charactere episcopali careant, Cardinales (c. 239, § 1, 20°) : abbates et prae­ lati nullius (c. 323, § 2). Vicarii et Praefecti Apostolici calices, pa­ tenas et sacras petras consecrare possunt intra sui territorii fines ac perdurante munere (c. 294, § 1). lidem omnes benedictiones episcopo reservatas impertiri permittuntur. Superior maior religionis clericalis exemptae potest quoque benedicere ecclesiam suae religionis. Reliqua vero supellex bene­ dici praeterea potest a locorum Ordinariis, etsi non episcopis, pro ecclesiis et oratoriis proprii territorii ; a parocho, pro ecclesiis et oratoriis in suo territorio positis; a rectore ecclesiae pro sua eccle­ sia ; a sacerdote quem loci Ordinarius delegaverit, intra fines delegationis et iurisdictionis delegantis ; a Superioribus religiosis et a sacerdotibus eiusdem religionis quos delegaverit, pro eccle­ siis et oratoriis tam propriis quam monialium sibi sublectarum (c. 1304). Verba porro « pro territorio », « pro ecclesia », etc. con­ dicionem liceitatis non autem validitatis exprimunt ; ac semel benedicta manent talia quamvis ad alias ecclesias translata sint. 349. — Exsecratio. Praeter altaria, de quibus iam diximus, sacra supellex suam consecrationem aut benedictionem amittit : 1. propter laesiones vel mutationes quae pristinam formam tol[347.) 284 LIBER H, TRACT, IV, TIT. I. CAI*. IV hint, eamque ineptam ad proprios usus reddunt ; 2. propter pro­ fanationem, si ad usus indecoros adhibita, vel publicae vendi­ tioni exposita fuerit. Ac monemur calicem et patenam non ex­ secrari propter consumptionem vel renovationem auraturae, salva gravi obligatione rursus inaurandi calicem et patenam cuius auratura consumpta fuerit (c. 1305). 350. — Vasi sacri refectio, corporalium, ctc. lotio 1. Ipsa S. R. C. monet non esse exsecranda vasa sacra quae artifici inau­ randa vel reficienda tradi debent (Cfr. resp. 20 ap. 1822, Decr. auth., n. 2620). 2. « Purificatoria, pallae et corporalia in missae sacrificio adhibita, ne tradantur lavanda laids etiam religiosis, nisi primo abluta fuerint a clerico in maioribus ordinibus constituto ; aqua autem primae lotionis mittatur in sacrarium, vel, si hoc desit, in ignem » (c. 1306, § 2). Haec sub veniali observanda sunt, ita ut necessitatis excusatio admitti possit. Vi formulae II et III S. C. P. F. possunt Vicarii et Praefecti Apostolici permittere religiose sororibus sacrarii servitis addictis ut corporalia et pu­ rificatoria abluant. 351. — Vasorum sacrorum, corporalium, etc. tactus. 1. Vasa sacra, quaecumque sint, dum sacras species continent, sine ne­ cessitate non mere tangere sed contrectare, mortalis fuerit irre­ verentia. 2. Nulla tactus prohibitio afficit vasa mere benedicta, dum vacua sunt et purificata ; nec purificatoria, pallae et corpo­ ralia, postquam lota fuerunt. Sed, etiam ante usum, calix cum patena, et, postquam adhibita fuere in sacrificio missae, purifi­ catoria, pallae et corporalia, nuda manu tangi prohibentur ab aliis ac clericis vel iis qui eorum custodiam habent, seu sacristis etiam laicis (c. 1306, § 1). lusta causa venialem istius conta, ctus culpam excusat. Laudabilis ac proin conservanda est maior reverentia qua, in certis regionibus, etiam custodes laici tangendo calice abstinent. Quatenus ad usum profanum quaedam adhiberi possint dicitur in tome II. § 2. — Quaenam ad sacrificium missae requiruntur. 352. — 1. Requiritur altare vel certe petra sacra, quae sal­ tem hostiam cum maiore calicis parte capere possit. REQUISITA ΛΙ> SA< RIFICIUM MISSAE 285 Observes hostias ininorea, per se toto sacrificii tempore linquendas esse super eodem corporali quod calicem et principalem hostiam con­ tinet, et, secundum rubricas, ante vel post calicem ponendas esse. Itaque minus recte f-écrit qui, peracta consecratione, mox hostias minores a se consecratas alteri sacerdoti tradent qui eas populo distribuer· t. Effi­ ciunt enim cum principali ima victima et hostia : non minus quam ad principalem hostiam, ad ipsas referuntur sequentes orationes, oblationes et benedictiones, nec integrum est sacrificium ante sumptionem sanguinis (Cfr. Lugo, Euch., d. 20, n. 69). Id tamen non putatur mortale, et propter necessitatem expediendi communionem populi, excusari potest 353. — 2. Requiruntur 1res mappae, ex lino vel cannabe, deal­ batae et mundae. Earum benedictio videtur sub veniali requiri nisi causa rationabilis excusat. Mappa superior ex utraque parte ad terram usque defluat, moraliter tamen, prout fert consuetudo, et nisi forma vel dispositio altaris istud impediat. Mortale fuerit sine ulla mappa celebrare, nisi res excusetur necessitate viatici vel procurandae missae populo in festo die. 354. — 3. Sub mortali requiritur calix et patena consecrata. Suntne ipso usu consecrata ? Res controvertitur. Probabiliter af­ firmari potest, cum ipsa S. R. C., 22 sept. 1702 (Gardellini, 3662 ad I, sed responsio ex Decr. autli. excidit) illud admiserit. Sed certum est vestes sacras non esse post usum sacrum benedictas. Patena et cuppa calicis debent esse aurea, vel argentea intus deau­ rata, aut ex stamno intus deaurato. Pius IX permisit quoque calices ot patenas ex aluminio mixto aliis metallis. Non admittuntur ex aere. Sed si intus deauretur, calix ex aurichalco vel aero adhibetur sine gravi culpa. Nec constat sub gravi requiri ut calix argenteus intus deauretur. Tamburini permittit etiam calicem ex gemma confectus, cum sit valde pretiosus, dummodo ne sit fragilis, nec species imbibat. N. B. Usus cochlearia ad infundendam aquam minime prohi­ bitus est. Quando in calico ponitur, facile, contactu suo, auraturae no­ cet. Quare melius fuerit ut catenula appensum supra altare manciet iuxta manutergium. 355. — Deaurari quoque debent pyxis et lunula ostensorii. In paupere ecclesia, S. R. 0. admisit lunulam ex cupro deaurato. Stricta necessitas haec benedicendi a pluribus negatur. De­ cet tamen summopere ut quae S. Eucharistiam cont inere debeant benedictione donentur. [3-19-354.] 286 LIBER II, TRACT. IV, TIT. I, CAP. IV 356. — 4. Requiritur corporale ex lino vel cannabe, saltem quod ad eam partem qua hostiam vel calicem tangit ; et benedici debet. Crux autem signari potest in parte anteriore, ubi altare est osculandum, non autem in medio corporali. Celebrare sine corporali, aut cum corporali non benedicto, grave existimatur, nisi gravis urgeat celebrandi necessitas. Si alia haberi possint, veniale erit uti corporali et aliis paramentis minus mundis, non tamen valde immundis. Ut valde immunda adhi­ beas, necessitas requiritur v. g. non omittendi missam praeceptam in die festo. Facilius tarnên excusantur a veniali peccato qui, cum earum rerum curam non habeant, aegre alia sibi obtinere possunt. 357. — 5. Requiritur piirificatorium, item lineum, non ta­ men necessario benedictum, cum nulla eius benedictio in ritua­ libus reperiatur. Itaque, deficiente altero, stropheolum mundum adhiberi poterit, quod postea usui profano non iam reddendum erit. 35S. — 6. Sub gravi peccato requiritur Missalc canonem saltem continens. Gravitas reatus colligitur ex periculo errandi. Quare probabiliter excusatur is qui, propter visus debilitatem, legere nequit, et moraliter certus est se non erraturum esse. Quod, in gravi necessitate, etiam alteri permittendum videtur. Innno ei qui se certo immunem ab errore existimare potest, licebit ex sola devotione, semel vel bis celebrare sine Missali, cum eius copia non habetur, adhibito alio libro ad vitandam astantium mira­ tionem. 359. — 7. Requiritur Christi crucifixi imago, non tamen sub gravi. Ex C. Benedicti XIV, Accepimus, 17 iul. 1740, « crucifixus inter candelabra ita proem i nere debet, ut sacerdos ac populus eundem crucifixum facile et commode intueri possint, et imago non sit ita tenuis et exigua ut ipsius sacerdotis et populi oculos paene effugiat » (S. Alph., 1. G, n. 393). Si vero in altari fuerit statua vel depicta Christi crucifixi imago, necesse non est ut alia effigies addatur. Exposito vero Venerabili, imago Christi crucifixi, prout fert usus, apponi vel omitti potest. 360. — Requiritur duplex candela accensa ex cera (quod ad maximam partem) ; ei autem qui non est episcopus non licet in missa stricte privata, ne in paroehiali quidem, ultra duos cereos REQUISITA AD .SACRIFICIUM MISSAE 287 adhibere. Hoc tamen permittunt propter sollemnitatem aut f< st um et, in missa conventual!, quae stricte privata esse non censetur. Do qualitate cereorum sacerdotiis celebrantes, qui curam ecclesiae non habent, non debent esse solliciti (Cfr. S. R. C., 5 mart. 1879, non relata in Deci', auth., cfr. Lehmk., II, 820 nota). Sine ullo lumine sacris operari ita grave est, ut solum ad con­ ficiendum viaticum quod sit sacramentum necessitatis, sic cele­ brare liceat. Cum solo diverso lumine celebrare, reputatur quoque grave; ex causa tamen mediocriter gravi, deficiente copia cereorum, id fas erit (benignius Cappello, n. 775). Immo Suar, et Gobat id ex sola devotione semel aut iterum permittunt. Uno tantum cereo uti, veniale est. In formula sua Tertia maiore, n. 5, S. C. P. F. Ordinariis missionum facultatem concedit permittendi ut missa celebretur cura uno luminari, adhibendo in casu quodeumque lumen, dummodo cera deficiat ; et, in casu verae necessitatis, ubi nec olivae inveniuntur nec alia substantia ad lampades nutriendas, etiam sine luminaribus. 361. — Requiruntur varia alia utensilia : pulvillus, cande­ labra, bursa, velum, manu tergi um. sed non benedicta : si quidpiam ex his desit, profana munda ea supplere poterunt et dein priori usui restitui. Tabella secretarum (cartagloria) in medio altari sub peccato requiri non videtur. Minores, ad latus, propter solam commodi­ tatem apponuntur. 362. — Antipcndii usus certo non est sub gravi praeceptus. Nec do ipsa obligatione constat. Atque omitti potest, quando altare est marmoreum (S. Alph. 6, 395), vel auro aut lapide pretioso ornatum, aut per modum tumbae confectum. 363. — Numerus ministrantium. Observes in disciplina prae­ senti (namque ex c. 61, 1). 1, Cons, duo requirebantur re­ spondentes sacerdoti, ut Dominus vobiscum et Orale pro me, ve­ ritatem habere possent), a sacerdote qui episcopo sit inferior, unum tantum mini strum adhiberi posse. Duo tolerantur in missis parochialibus et similibus, sicut in aliis quae cum sollemnitate ce­ lebrantur. « Non modica res est unam missam jacere ; et valde jclix est qui unam digne celebrare potest ». (c. 53,1). 1, Cons.). [355-362. ] 288 MUER U, TRACT. IV, TIT. II SUMMARIUM. 364. — I. Res aliae consecratae, aliae benedictae, aliae etiam non benedictae, sacram supellectilem componunt. Consecrationes per se indigent episcopo vel sacerdote privilegiato ; benedictiones per so valido, quamvis non semper licito fiunt a sacerdotibus. Adhibenda oloa sacra semper ab episcopo benedici debent. 2. Sacra supellex benedici potest pro ecclesiis et oratoriis suis, ab Ordinariis, a parocho, a rectore ecclesiae, a sacerdote quem Ordinarius loci delegaverit ; pro ecclesiis propriis et monialiuin sibi subiectarum, a Superioribus religiosis vel a sacerdote eiusdem religionis ab ipsis delegato. 3. Purificatoria, pallae et corporalia in missae sacrificio adhibenda, prius a ministro in sacris regulariter lavanda sunt. Nuda manu, eadem, post usum in missa, vel calicem cum patena tangere, vetantur laici qui eorum custodiam non habent. Prohi­ bitiones istae sub veniali obligant. Mortale foret contrectare vasa quaelibet dum sacras species continent. II. Ad missae sacrificium requiruntur : altare vel petra sa­ cra, quae hostiam cum maiore calicis parte capiat ; tres mappae benedictae, et una quidem sub mortali; calix et patena consecrata; corporale ex lino vel cannabo benedictum ; purificatorium (quod strophiolo mundo suppiori potest); missalc (sub gravi); Christi crucifixi imago (sub veniali); duplex candela accensa ex cera (quod ad maximam partem) : imus cereus vel saltem lumen sub gravi omnino necessarium est ; pulvillus, bursa, velum, manutergium. De obligatione sub peccato tabellae secretarium vel antipsndii non constat. Pyxis et lunula interius deaurari debent. TITULUS Tl. ■ De sanctissimo Eucharistiae sacramento. 365. — Utilitas. Dum de Sacramento SS. Eucharistiae, quod sa­ cramentum sacramentorum merito nuncupatur, dicere cogitamus, utili­ tatem argumenti ex ipsa eius nobilitate in primis colligere nobis visum est. Quam praestantiam verbis Cone. Tridentini s. ΧΠΙ, c. 3 et S. Tho­ mae qui pei- tractatus suos Doctor, per hymnos vero Cantor SS. eucha­ ristiae diei potest exponere placet. « Commune hoc quidem est SS. eu­ UTILITAS TRACTATUS. ESSENTÏA 88. EUCH. 289 charistiae cum ceteris sacramentis, symbolum esse rei sacrae et invisibilis gratiae formam visibilem ; verum illud in ea excellens et singulare reperitur, quod reliqua sacramenta tunc primum sanctificandi vim ha­ bent cum quis illis utitur : at in eucharistia ipse sanctitatis auctor ante usum est » (Trid). « Hoc sacramentum ex seipso virtutem habet gratiam conferendi » (3 p., q. 79 art. 1 ad 1); « Effectum quem passio Christi fecit in mundo, hoc sacramentum facit in homine» (Ibid, c.); « Simpliciter loquendo, sacramentum eucharistiae est potissimum inter alia sacramenta. Quod quidem tripliciter apparet : primo ex eo quod in eo continetur ; nam in sacramento eucharistiae continetur ipse Christus substantialiter, in aliis autem sacramentis continetur quaedam virtus instrumental!? participata a Christo... Secundo hoc apparet ex ordine sacramentorum ad invicem : nam omnia alia sacramenta ordinari vi­ dentur ad hoc sacramentum sicut ad finem. Manifestum est enim quod aeramentum ordinis ordinatur ad eucharistiae consecrationem ; sa­ cramentum vero baptismi ordinatur ad eucharistiae receptionem, in quo etiam perficitur aliquis per confirmationem, ut non vereatur s subtrahere a tali sacramento; per paenitentiam etiam et extremam unc­ tionem praeparatur homo ad digne sumendum corpus Christi ; matr · monium etiam saltem sua significatione attingit hoc sacramentum, in quantum significat coniunctionem Christi et Ecclesiae, cuius unitas per sacramentum eucharistiae figuratur... Tertio hoc apparet ex ritu sa­ cramentorum. Nam fere omnia sacramenta in eucharistia consummantur, sicut patet quod ordinati communicant, et etiam baptizati, si sint adulti » (3 p. q., 65 art. 3. c.). Si dein ad practicain utilitatem considerandam nos directe conver­ tamus, per prudentem rationem consiliandi usum sacramenti, confessarius virtutem paenitentis praeservare, roborare, redintegrare maxime poterit. Itaque qua sacerdos regulas do licita administratione, qua spi­ ritualis medicus consilia do usu istius sacramenti, ex praesenti tracta­ tus parte haurire debet. 366. — Historica de Sacramento ss. eucharistiae. Cfr. Appen­ dicem IX. CAPUT I. De essentia SS. Eucharistiae. « 36T. — I. Sacramenti notio. Eucharistia est sacramentum Corporis et Sanguinis Christi, in quo, sub speciebus panis et tini, Christus seipse dat in spiritualem animae nostrae refectionem. 19 [365-367.] 290 LIBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. I Adaequate sumptum, sacramentum istud designat simul species ct corpus vel sanguinem Christi ; quando peculiariter consideratur ut signum, species in recto ponuntur, cum solae sint sensibiles ; quando vero assumitur ut causa gratiae, tunc in recto ponitur corpus Christi. Seu aliis verbis, sacramentum imme­ diate significat corpus ct sanguinem Christi praesentia sub spe­ ciebus, et per corpus et sanguinem Christi manducationi et sump­ tioni proposita, rem sacramenti, i. e. gratiam seu spiritualem refectionem animae nostrae. Inde explicantur locutiones quibus sacramentum inadaequate supponit vel pro speciebus vel pro corpore Christi, ut cum dicitur : « Christus est sub sacramento » ; vel « Adoremus in aeternum sanctissimum et divinissimum sa­ cramentum ». Itaque corpus et sanguis Christi sunt res et sacra­ mentum. Usus sive sumptio eucharistiae non est proprie sacramentum, sed tantum eius applicatio, sive condicio ut sacramentum operetur. 368. — Sacramenti unitas specifica et numerica. 1. Quamvis utraque species, separatim sumpta, immo quaelibet eius pars, sit integrum et essentialiter perfectum sacramentum, atque am­ bae species physice et materialiter inter se differant, moraliter tamen et in ratione sacramenti, eucharistia est unum infima specie sacramentum : tum quia est unum rei sacrae signum, tum quia'ad unum specie infima finem, ordinem dicit (Cfr. S. Tn., 3 p., q. 73 art. 2). Quando in recto consideratur corpus Christi, numquam nisi unum numero est sacramentum. Species vero, in recto conside­ ratae, tot, stricte et physice loquendo, sunt numero sacramenta quot sunt numero species vel etiam partes specierum ; mora­ liter tamen unum est numero sacramentum quod per modum unius proponitur et sumitur, utpote quod ad unam spiritualem refectionem sit relatum (Cfr. Lugo, De SS. Euch., d. 2, s. 2). Quare hostiae in diversis altaribus recte concipiuntur esse diversa sacramenta ; contra, unum numero sacramentum accipit sacerdos quando sub utraque specie se communicat, vel plures paries hostiae divisae aut plures hostias moraliter simul sumit. 369. — II. Materia remota et proxima. 1. Ordine inverso se habent in hoc sacramento materia remota et materia proxima : nam in aliis sacramentis materia remota est res permanens REMOTA MATERIA SS. EUCHARISTIAE 291 proxima vero, seu eius usus, est transiens; dum hic remota, i. e. panis et vinum, transit, manet vero proxima, i. e. species panis et vini. 2. Porro remota materia est panis et vinum. Hoc fide te­ nendum est, et probatur ipsa institutione Christi (Cfr. Ματτπ., 26; Luc., 22). Atque utraque materia est ita necessaria, ut non solum numquam licite intentio consecrandi alterutram tantum mate­ riam haberi possit (c. 817), sed etiam dubitari merito possit de valore unicae consecrationis ab eo peractae qui, voluntate po­ sitiva et praevalente, nollet sic saltem inchoative sacrificare. (Cfr. S. Tu., 3 p., q. 78 art. 6 ; Lugo, Euch.., d. 19, n. 102). * 370. — Dc pane. Ex constanti Ecclesiae sensu, solus panis usualis et triticeus est materia remota eucharistiae. Morali autem hominum indicio talis esse censetur is solus qui ex farina tri­ ticea et aqua naturali mixtus et igne tostus sive assus atque in sua specie incorruptus sit : is solus dicitur sine addito panis. Quare canone 815, § 1 sic praecipitur : « Panis debet esse mere triticeus et recenter confectus, ita ut nullum sit periculum cor­ ruptionis ». 1. Itaque inepta materia est massa triticea cruda, vel non cocta, per modum panis, sed frixa vel elixa, ut sunt placenta, libum ; panis subactus aquis artificialibus (bone has distinguas ab aqua naturali cheinice confecta) vel oleo, lacto, butyro, ovis, saccharo aliove liquore mixtus: quia non est panis usualis (ita Laymann, 5, 4, 9 ; Caietanus; sed melius eum Lugo 4, 4 ot recentioribus, materiam istam pro dubia habemus, sicut in Missali, Dc defectibus, III, 2, expresse dicitur de pane subacto aquae rosaceae vel alterius distillationis) ; panis ex oryza, avena, milio, pisis, fabis, amygdalis, aliisque leguminibus et arborum fructibus, vel etiam ex hordeo confectus : quia haec omnia, communi usu ot opinione, specie a tritico distingui censetur ; panis substantia­ liter corruptus. « Modica tamen permixtio non solvit speciem υ (S. Tn., 3 p., q. 74 art. 13, tui 3). Itaque triticum modica copia alterius frumenti mixtum vel panis modicam continens partem olei, butyri, lactis, ovorum, ita ut moraliter aqua subactus censeatur, est valida sed per se illicita ma­ teria, et, si adhibeatur, consecratur tota. 2. Dubia est materia, quam tamen, ob periculum idololatriae, « nisi forte ad sacrificium complendum, certior haberi nequeat » (Lehmk., II, 163), numquam adhibere licet : a) hostiae rubrae vel alterius coloris, quibus litterae obsignantur, quia admixta cinnabari matt ria notabiliter [368—37O.J 292 LIBER Π, TRACT. IV, TIT. II, CAP. I adulteratur ; &) panis ex amylo {amido) confectus : immo, cum falso existimaretur adipem farinae amylo teneri, potius hodie pro invalida materia habendus est : c) panis ex solo glutine confectus, sicut diaboeticis parari consuevit, quia non est usualis (Cappello, I, n, 270). 3. Controversiae nomi ullae solvuntur, attento vario verbi usu. Sic siligo est proprie triticum hiemale optimae qualitatis ; sed est qui hoc nomino intellexerit secale (segale) quod fero certo est inepta materia > far acceptum pro spelta sive alica (spelta, épeautre) adeo videtur aptum, ut in pluribus locis panis ex farre sine scrupulo adhibeatur ; si autem sumatur pro furfure (semola, crusca, gruau) erit dubia materia. Ipsa analyst elementorum hodie definiri potest utrum quodpiam granum ad tritici genus pertineat necne. Admisit S. Congregatio panem confectum in missione ex materia alba quae manuum compressione obtinetur, postquam grana contrita per aliquot horas in aqua, non tamen usque ad corruptionem, infusa sunt. Commendavit tamen ut, si fieri posset, frumentum non solum contunderetur sed in farinam redigeretur (Resp. 23 iul. 1852, Coll. P. F. n. 1076). Valere quoque videtur panis confectus materia residua farinae quae por noctem in aquam infusa est. Hae rnethodo Sorores quaedam utuntur ut materiam vere niveam obtineant. Periculum tamen e$t ne fere ex solo amylo tales hostiae conficiantur. Quare, donec analysis nos docuerit certo de elementis istius materiae, haec ratio agendi im­ probanda videtur. 4. Valida 'materia est panis sive fermentatus sive azymus. Ratio est quia, contra ac de vino dicetur, actio fermenti in pane minima est, et in pane consueto potius adhibetur ad materiam dilatandam quam mutandam. Quare hodie iam plures pistores alia ratione, sine ullo fermento, panem vulgarem nostrum con­ ficiunt. Res ceterum traditione constat. Verum latini sacerdotes in azymo, plures orientales in fermentato pane sacris operari debent (c. 816). 5. Panis mucidus, cum nondum corruptus sit sed ad corruptionem disponatur, est valida sed illicita materia. Recenter itaque confectae esse debent hostiae. S. 11. C. in Gandavonsi (Decr. auth. n. 2650 ad I, 1 et 2), improbavit usum consecrandi species a tribus mensibus in hieme, a sex in aestate confectas. Quia tamen omne periculum corruptionis certo abesse potest, gravis ratio sinet ut talis materia adhibeatur (Lehmk., II, 163). Per se autem postulatur ut non ultra sex hebdomas sint antiquae. Cfr. infra, n. 380. REMOTA MATERIA SS. El < HARISTTAK 293 6. Consecrandus panis debet, in Ecclesia latina, fi/jurae esse orbi­ cularis et integrae. Graeci adhibent quadratam et in particulis trian­ gularem. Praeceptum istud non videtur grave. Deficiente maiore hostia, minor adhiberi poterit, vitato scandalo seu publica miratione et offensione, ac proin, si oportet, monito populo. Gravis fuerit irreverentia hostiam consecrare enormder fractam vel maculatam, nisi post oblationem id deprehendas : tunc enim nullum erit peccatum, secluso tamen scandalo. De peccato mortali dubitat Ball.-Palm., IV, 830. 371. — De Vino. 1. Requiritur ad ipsum valorem vinum dc vite, ac proin non sufficit chemice confectum. Hoc, post •Florentinum Concilium docet c. 815, § 2 « Vinum debet esse naturale de genimine vitis, et non corruptum ». Non refert- autem cuiusnam sit coloris. Chemia, ceterum, vinum completum nondum componere potuit. Essentiam autem necessariam vini complectemur describendo vinum : « de uvis, non omnino immaturis, ita expressus liquor, ut jermentatio consueta saltem coepta sit fieri ». Completa fermentatio non requiritur. Atque, cum acini franguntur, moraliter statim quaedam fermentatio initium ‘habet. 2. Inepta itaquo materia est sicera et liquor ex moris, malogranatis expressus, sive vinum appelletur, sive non ; agresta sive omphacium, i. e. succus ex uvis omnino immaturis expressus (verjus), quia nondum est vinum ; uvae, seu succus inter uvas contentus, quia, deficiente fermentationo, nondum est vinum ; nec vinum imbibi tum in pane, quia minus potus est quam cibus ; nec sapa, i. e. mustum ad dimidiam seu tertiam partem decoctum, quia iam potius cibi quam potus rationem habet (Sapa nominatur interdum dcjrutum, quod etiam vinum dulce significat) ; lora (vinello, piquette), i. e. aqua expressis acinis superfusa. Si tamen uvae non plene expressae sint, materia ev lere poterit dubia vel certa; acetum, quia ex altera fermentationo resultat. Dubium quod post conse­ crationem incidat, fueritne acetum an vinum, praesumptione pro vino solvi potest. Si tamen prudens dubium fuerit, S. Alph. 6, 207, q. 1 vult ut apponatur vinum certum quod sub condicione consecretur, ut in­ tegritas sacrificii constet. De uvis agrestibus, cum, ex descriptione facta non constaret esse veras uvas verum vinum dantes, prudenter respondit S. C. P. F. li­ quore isto non licere uti in sacrificio missae, donec aliter iudicatum fuerit (Resp. 1819, Coll. P. F. I, n. 732). 3. Valide sed illicite consecratur : mustum, quia est vinum impurum admixtas continens faeces non consecrabiles. (Pro [371]. 294 LIBER II, TRACT, IV, TIT. II, CAP. I gradu impuritatis, materia erit graviter vel leviter illicita ; nec pauci, contra Suarez qui severius respondet, excusant usum quorundam locorum, exprimendi in calice uvarum primitias;) vinum liquoribus aliis vel aromatibus ita modice permixtum ut naturam vini retineat ; vinum acescens, quia manet vinum. Sed si nota­ biliter acescat, mortale fuerit ex rubrica. Excusaberis tamen, si, quia celebras in aliena ecclesia aut subditus es, copiam mu­ tandi vinum non habeas : ita Ball. Palm., IV, 841, ex ipso Ben. XIV argumentans ; vinum congelatum, quia retinet sub­ stantiam et denominationem vini, et natura sua est potabile; et si ante congelationem fuerit consecratum, nulla causa est cur Christus sub tali specie esse desinat. Confirmatur rubrica quae mere iubet ut panni calidi apponantur. Quidam tamen id negant. Nec obstat aquam congelatam esse ineptam materiam baptismi: baptismus enim est essentialiter quaedam ablutio, dum euchari­ stia sine sumptione consistere potest. Non esse proxime potabile vinum, est per accidens, et impedimentum facile tolli potest. Peccarit tamen qui in vino congelato consecrarit. 312. — 4. De vini quod consecrari possit natura et confectione valde iuvabit legere lucubrationem B. P. Pauwels, Chemiae ris, D. in Per. De religiosis et missionaris VI, Suppl. XVIII, pp. (57)-(71). Inde haec pauca mutuamur : a) Principia attendenda. Vinum non est quidpiam unum per sc (idem de pane dicatur), sed mixtio, et quidem liquida. Mixtio ista alia est in alio vino, et pro varia eiusdem vini aetate va­ riat. Novimus tamen elementa quibus omne vinum naturaliter con­ stat, et qua maxima et minima proportione adesse possint. Elementa ροιτο illa sunt alia stricte, alia late dicta. Stricte dicta sunt quae­ cumque in musto fermentato solvuntur et vite vitaliter elaborata sunt : sic alcoholum, saccharum, substantia colorata. Late dicta elementa vel fermentation i, vel dissolutioni inserviunt. Haec vel extrinsecus adveniunt : sic fermenta; vel saltem nulla vi­ tali vitis actione elaborantur : sic aqua. Fermenta porro, cum non solvantur et in faecibus reperiantur, ne pars quidem vini sunt, dum aqua ita vino necessaria est ut pars vini dicenda sit. In vino puro ac sincero, omnia elementa stricte dicta ex vite sumenda sunt ; modicissima tamen quantitas aliunde sumpta, sinit ut dicas : « parum pro nihilo reputatur ». Elementa vero extrinseca seu late dicta omnem originem habere possunt, dum- REMOTA MATERIA SS. EUCHARISTIAE 295 modo inter maximam et minimam quantitatem quae in vino naturaliter obtento praesto est te contineas. Nec possis tuto artificiose (etiam si ea sumas ex vite) elementa stricte dicta quale alcoholum tali quantitate vino miscere quae in nullo vino naturaliter habetur. Propter providam Dei assistentium et ipsam auctoritatem quam multi Ecclesiae tribuunt determinandi magis materiam et formam sacramentorum, maximus respectus ha­ bendus est decretorum S. Sedis, nec tuto adhibere possis in consecratione vinum quod Ecclesia per S. Officium prius non probaverit, quamvis scientifica ratio tibi demonstraverit vinum esse verum. Ad S. Officium enim pertinet quaestiones istas, ap­ probante S. Pontifice, dirimere. b) Applicationes. Ad conservandum vinum, attentis quoque respon­ sis S. Sedis, fas est ut alcoholum vino infundas, his tamen servatis legibus : Ut alcohol extractum sit ex genimine vitis, ne quid, ex elementis stricte dictis, in quantitate sensibili addatur quod ex vite originem non ducat ; ut, post additum alcohol, totalis alcoholica istius vini vis ne superet 12% vel, si agatur de vino dulci quod naturaliter proportionem maiorem 12 % continet, ot tamen sine corruptionis periculo servari vel transvehi non potest, 18 % (vina enim naturalia maiorem quantitatem alcohol non con­ tinent, immo proportionem 12 % plerumque non superant) ; ut alcohol addatur quando fermentatio tumultuosa defervescere incipit i. e. ante quam fermentatio cessaverit, ne vino iam complete elaborato quidpiam misceri videatur. Cum saccharum non sumatur ex vite, eius additio materiam conficit quae non est omnino licita. Quare S. Officium hanc additionem pluries v. g. 25 iun. 1891 et 5 aug. 1896 {Coll. P. F., n. 1757 et 1949), impro­ bavit. Nisi tamen quantitas addita fuerit comparate gravis, vel simul aliae interveniant adulterationes, materia remanet valida, quae propter proportionatam causam licita evadere potest. Quare S. C. P. F., 11 novcinbris 1892, cuidam episcopo Canadensi permisit ut in missae cele­ bratione adhiberet vinum ex musto expressum, cui pro 100 litris fere 5 kil. sacchari adiuncta fuerant. Molior itaque ratio obtinendi vinum magis dulce erit condensatio musti seu imminutio quantitatis aquae quae in musto invenitur. Hoc sive per partialem musti congelationem, sive per circumspecte factam decoctionem musti fieri poterit. Atque erit licitum, dummodo mu­ stum sic densatum modo ordinario, seu ope eorundem elementorum quibus fermenta saccharum in alcohol convertunt, fermentation! subiciatur. Licita quoque ratio erit miscendi uvae recenti uvam passam seu ita exsiccatam, ut nihil fore aquae in succo remaneat (Cfr. resp. [372.] 296 LIBER II, TRACT. IV, TIT. Π, CAI’. I S. 25 iun. 1891, Coll. P. F., n. 1757, quo methodus ista in certis adiunctis commendatur). Licet quoquo vinum conficere ex uva passa, cui infusa sit copia aquae quae pondus uvae attingat, immo duplo superet, cum in uva recenti proportio aquae ad 70 %, interdum ad 80 % ascendat. Sic obtinetur mustum, cuius fermentatio vel additis fermentis puris vel mixta nonnulla uva recenti excitari vel accelerari poterit. S. Officium, 4 maii 1887 (Coll. P. F., η. 1762), approbavit quoque hanc methodum, praeferendo additioni alcoholi, condensationem ipsius vini in vaso appropriate. Quod quaedam antisepticae substantiae servando vino utiles miscean­ tur, id tolerari poterit, si originem ex vite habeant, vel appellari possit regula : « parum pro nihilo reputatur o, et dummodo proprietates organolepticae vini ne adulterentur. Itaque in locis missionum, ubi uvae non maturescant, satius erit ex solis uvis passis conficere vinum ; si uvae non praebeant nisi vinum nimis debile, addendo uvam passam, mustum densetur. 3Î3. — III. De aquae infusione. Ex necessitate non sacra­ menti sed gravis praecepti, sub mortali obligantis, vino conse­ crando « modicissima aqua miscenda est » (c. 814). Vino, inquam, consecrando, namque post consecrationem omissa mixtio non est supplenda. Ante consecrationem autem, praeceptum istud, caerimonialiter impositum in ordine ad sa­ crificium (Trid. s. 22, cc. 7 et 9), tam graviter urget ut, si aqua desit, abstinendum sit consecratione, etsi viaticum morituro dandum sit, vel missam abrumpere debeas (d’Ann., Ill, 386), si tamen sine scandalo eam abrumpere possis. Miscenda autem aqua debet esse naturalis. Ac sufficit una vel altera gutta sensibilis: expedit tamen non nullas infundere; nec adeo scrupulose procedendum est, namque mixtio quintae partis sinceritati vini non obstabit. Ad praecavendos scrupulos, praes­ tabit non nimis exiguam vini quantitatem assumere, vel uti cochleari. Si casu nimiam copiam infuderis, aliud vinum addere oportebit. Mixtio porro in ipso calice facienda est, tempore ac ritu praescripto, et a ministro competente, qui, in missa privata est sacerdos, in publica, subdiaconus. N. B. Guttae istae cum aqua quae naturaliter in vino con­ tinetur, in sanguinem Christi consecratione convertuntur (Cfr. dogmaticos, vel Cappello, I, n. 296, 297). INFUSIO AQUAE IN VINUM. CONSECRANDAE MATERIAE REQUISITA 297 374. — Quaeres quomodo Christus sub specie vini esse desinat? Duplici ratione praesentia realis tollitur : J. quacumque causa ipsum vinum corrumperetur, sive diversa ferrnentatione, sive infusione notabilis copiae substantiae quam vinum non con­ tinet vel non ea proportione continet. Sic infusione aquae mixtio adulteratur ; 2. ipsa notabili vini infusione. Cum vinum enim non sit chemicum compositum quod suis moleculis constet, sed merum aggregatum variarum molecularum, quidquid mixtionem ita turbat ut moleculae non consecratae cum aliis congregentur, eandem adulterat. Id solum attendendum est utrum necne dif­ fusio sit totalis. Et sic reditur ad sententiam S. Thomae, 3 p. q. 77 art. 8, a plerisque posterioribus derelictam. Cfr. N. R. Th., p. 29. 375. — IV. Condiciones consecrationi materiae requisitae. Duae condiciones necessariae sunt: 1. ut materia sit sacerdoti mora­ liter et modo sensibili praesens. Id colligitur tum ex institu­ tione Christi, qui, in ultima Cena, materiam praesentem con­ secravit ; tum ex verbis formae, quae pronomine hoc vel hic materiam ipsam demonstrant ; tum ex traditione Ecclesiae, quae res absentes non consecrat ; tum ex ipsa ratione sacrificii, quod hostiam praesentem postulat ; 2. ut materia sit certa et, in consecrantis intentione, determinata in individuo. 37G. — De requisita praesentia. 1. Non est opus ut materia videatur, tangatur, sono verborum feriatur, dummodo sive in se sive in alio videri possit, v. g. in suo toto vel continente vel in vase ad illam continendam destinato. Valet ergo conse­ cratio in tenebris vel a caeco facta. Vanus itaque est nec pro­ bandus eorum usus qui os ita proxime admovent materiae con­ secratae ut halitum in calicem et in hostias inspirent. 2. Satis praesens est vinum in calice cooperto vel vase clauso ; satis praesentes sunt hostiae in canistro, in ciborio, in cumulo sub aliis latentes aut aliter tectae, v. gr. palla, vel sub corporali aut mappa. De hostiis quae sint in missal i est quoddam dubium. 3. Moraliter censetur abesse materia post parietem aut post tergum posita, vel clausa tabernaculo : talis materia per pronomen hoc vel hic demonstrari nequit. Unde certe valde dubia fuerit eius consecratio. Perinde dicas de materia nimis [372-376.] 298 LIBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. I distante, utputa centum passibus: d’Annibale distantiam dubie nimiam definit inter 20 et 50 passus. Quo minor quantitas consecranda fuerit, eo maior propinquitas est necessaria. 4. Materia tam modica ut sensu percipi non possit, se· paratim consecrari nequit, cum demonstrari nequeat, et sacra­ mentum sit signum sensibile. 3TT. — De requisita intentione determinata. 1. Invalida foret consecratio tertiae partis (di una terza parte) hostiae, partem non determinando ; vel indeterminate quattuor vel quinque ex viginti; vel ex multis hostiis, eas quas Deus elegerit, quas Titius absens designarit, aut partes istas quae fractis speciebus man­ surae sint unitae : hic et nunc materia non est definita. 2. Non consecratur hostia nescio sacerdote posita separatim a cumulo etiam in corporali, cum voluntas sacerdotis non ferat in incognitum. Excipe tamen si sacerdos intentionem, satis praesentem, habuerit consecrandi quidquid est in corporali. Sed qui, rei nescius, duas hostias maiores prae manibus tenet, utramque consecrat, quia eius rationabilis intentio est consecrandi quod in manibus habet, praesertim cum aliter ambigeretur utra hostia sit consecrata. Guttae extrinsecus calici adhaerentes non consecrantur, namque non cadunt sub intentionem celebrantis: qui eas consecrare vellet graviter peccaret. De guttulis quao interius adhaerent et do parvis fragmentis quae, v. g. in pyxide, iam ante consecrationem sunt ab hostiis divulsae, tres sunt sententiae, seclusa speciali celebrantis intentione : ex la consecrantur ; ex 2a non consecrantur ; ex 3a solae viciniores imo calici consecrantur, quia hae solae moralitor unum sint cum principali massa. Sententiae istae nituntur interpretatione intentionis sacerdotis, quam putant ra­ tionabilem ; et suadent ut c adem expresse eliciatur. Prima sententia cavet ne quidpiam non consecratum in calice maneat, ac Lehmk., II, 166, id procurandum dicit si bis vel ter celebraturus sis, no ante ultimam missam sumas quidpiam non consecratum. Excludendo consecrationem guttularum, periculum vitas irreverenter abstergendi materiam conse­ cratam. S. Altu. Examen ord>nand., n. 99 praefert ut intentionem consecrandi circumscribas guttulis quao fundo sunt proximae ; sed nisi idem magis determines, quacnam proximae sint facile ambigetur. Nec iuvat intentionem consentaneam menti Ecclesiae gerere, cum incertum sit utrum Ecclesia mentem definitam de hac re habeat necne ; et quamnam. CONSECRANDAE MATERIAE CONDICIONES 299 Itaque imitando consuetudinem, quae tamen non demonstratur sub peccato obligare, abstergemus guttulas ante consecrationem, et, excepto binante qui omnia consecrare intendat, eliciamus intentionem consecrandi solas guttulas quae massae sunt vicinae, ita ut quae dubiae sint propinquitatis etiam nostra consecrandi intentione comprehen­ dantur. 3. Valide consecrantur hostiae quae plures numero sunt quam sacerdos existimabat, quia error speculativus non tollit intentionem practicam et absolutam quam quisque habere cen­ setur consecrandi materiam praesentem. Quare nec dubitandum est de consecratione duarum vel trium hostiarum parvarum quas, inscio sacerdote, minister adiunxerit cumulo qui in corporali destinatus est consecrationi. Consecrantur hostiae quas ipse sacerdos ad altare tulerit consecrandas, vel ab alio ideo allatas esse adverterit, vel ante celebrationem noverit esse consecrandas, etsi, dum consecrationem peragit, earum non recordetur, ita ut pyxidem qua continentur non detexerit. Quia intentio prae­ cedens satis ad hostias istas extendit intentionem consecrandi quae actu habetur : haec autem manet qualis erat determinata. Cfr. Palm. Op. th., IV, 859. 378. — Quid si hostiae extra corporale manserint ? Longo iam agmine procedunt hodierni auctores qui docent theoretice valorem consecrationis oblivione istius circumstantiae non affici, cum regula perpetua sit intentionem conficientis sacramentum non esse re­ vocandam quia inadvertenter quidpiam omittatur aut desit quod ad sub­ stantiam non pertinet, sed praeceptum tamen est. Namque Ecclesia non reprobat nisi scienter factam consecrationem cum indebita circumstantia (Cfr. Ball. Palm. IV, 857, 858; Cappello, I. 303). Simul tamen auctori­ tate S. Alpii. 1. 6, n. 217, moti, pleriquc consecrationem pro practice du­ bia habendam esse concedunt. S. Doctor tamen do re brevissime agit, pu­ tans se respondero cum sententia communi. Sed. ut nunc constat, Sua­ rez, Benedictus XIV, et communis sententia aliam versabant hypothesim pyxidis quao extra altare seu petram sacram remanserat. Fatendum tamen est, cum agitur non do tota mensa altaris sed de parva petra sacra, perinde respondendum esse sive extra huiusmodi aram, sive tantum extra corporale hostiae involuntarie manserint. Quare qui absoluto pronuntiet non attendendum esse ad inculpatam oblivionem qua hostiae extra corporale remanserint, plurium auctoritati refragetur, etsi melius ratiocinatus esso videatur. Sed Lehmk., II. 1G8, optime, ni fallimur, et sententias conciliavit et nodum solvit. Qui intra missam de hostiis non cogitavit, hanc vel [377. 378.] 300 UBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. I similem intentionem probabiliter habuit: «dis rite assumam conse­ crandas » i. e., ponam super corporali, vel saltem examinabo an ibi fuerint easque materiae principali adiungam. Si dein prius ex obli­ vione omiserit, intentio de altero iam dubia evasit. Et is videtur esse casus quem Suarez contemplabatur Da Euch., d. 43, s. 6. Verum si intra missam, vel momento consecrationis vel saltem in offertorio hostias advertens, eas sua consecrandi intentione simpliciter comprehendit, quamvis erronee in corporali positas esse existimaverit, de valida consecratione dubitandum non est. Sententiam istam tutam arbitramur, atque, ad omnem scrupulum evacuandum, possit quis semel pro semper intentionem suam ad istam sententiam accommodaro. (De efficacia istius intentionis cf. statim dic nda). 879. — Quaeres utrum necne, utile sit consilium, quod plures dant, efficiendi semel pro semper intentionem quae dubia de consecratione eva­ cuet : v. g. non consecrandi quidquid sit extra corporale, consecrandi vero quaecumque in corporali sint posita (Cfr. Noldin, De Sacramentis, n. 115, Nota). Verum huiusmodi consilium aequo nocore ac prodesse potest. Primo observes intentionem istam non esso, secundum principia generalia, perpetuae efficaciae, sed tam diu valere quam diu, in actione sacerdotali, ex confusa saltem memoria, aliquid efficiat, seu sit aliquo modo virtualis. Inde ipsa permanentia sou virtus intentionis facile ambigi potest. Dein, post aliquod tempus, plures facile dubitare incipiunt quamnam efformaverint intentionem. Sed etiam supposita eius efficacia, valde incom­ modum esse potest ut propter eam non sint consecratae hostiae quao multis distribuendae essent ; ac rursus dolore quis possit, consecratas esse, quia casu in corporali positae sint, v g. ambas hostias quao alteri et tertiae missae in Nativitate Domini erant reservatae. Quocirca, si huiusmodi intentiones facere placet, sint paucissimae; sint tales quae facile mente teneantur, ot quae nuturao rerum congruant; ac demum medium adhibeatur renovandi memoriam factae intentionis, v. g. per scripturam quae inseratur in catalogo missarum celebranda­ rum, ita ut satis saepe relegatur. Intentio esso possit, consecrandi quid­ quid afferatur vel allatum sit ad altare, in finem consecrationis. 380. — Hostiae dubie consecratae numquam adorandae proponi possunt vel populo distribui, propter materialis idolo­ latriae periculum ; i. e. (ut rationem istam, quam sino declara­ tione alter ab altero mutuari solent, explicemus) quia nefas est simpliciter tamquam corpus Christi adorandum vel sumen­ dum proponere, quod non esse nisi panem positive suspiceris. CONSECRANDAE MATERIAE CONDICIONES 301 Nec separatim iterum consecrari possunt: id enim foret novum sacrificium condicionate inchoare et incompletum linquere. Sed in altera missa possunt materiae principali quae absolute conse­ cratur condicionate adiungi, vel sumi post sumptum sanguinem ante purificationem. S. Alphonsus quidem malit ut post puri­ ficationem ante ablutionem sumantur, quia guttulae sanguinis quae in purificatione sumantur sint certo consecratae ; sed, ut nunc satis constat, mixtione vini sunt adulteratae. Cfr. n. 373. P. Noldin, De sacramentis, n. 118, Notae, 1 solus, ni fallimur, per­ mittit ut in particulas dubie consecratas, verba consecrationis condi­ cionate iterentur, « quia, ut ipse ait, sic non inchoatur novum sacri­ ficium », seri nova consecratio, etiam si efiicax fuerit, unum moraliter efliciat sacrificium cum materia principali consecrata. Quod colligere posse existimat ex Rubrica De deject-bus missae, III, n. 6, 7; et IV, n. 5. In priore loco, si hostia consecrata disparuerit, ita ut non iam reperiatur, alteram consecrare iubemur: quod, nisi, inter consecrationem et communionem, admittas moralem unionem utriusque consecrationis, esset alterum sacrificium inchoare et non perficere. Verum rubrica ista scripta est, ut dicitur η. β, ne sacramentum maneat imperfectum, qua­ tenus, ut existimamus, quidam time opinabantur vel communionem sub utraque specie ad essentiam sacrificii pertinere, vel saltem ad eius consummationem esse iure divino praeceptam. Inde ex praescripta nova consecratione materiae principalis minime inferri licet posse condicionate renovari consecrationem materiae quae ad perfectionem sacrificii nulla­ tenus erit utilis. In tit. IV rubricarum, n. 5, etiam manifestum est id unum intendi (per appositionem unius materiae vel utriusque) ut per­ ficiatur sacrificium verum. Quare, cum tot doctores qui de hac re scripse­ runt tam facile incommodis frustratae consecrationis remedium silentio praeterierunt, quamvis et ipsi rubricam non ignoraverint, sententia ista P. Nold'in probabilis dici nequit. Ac merito P. Bock, S. I. in Pe­ riodico Bogoslovski Vesnik, Ljubljana (Laibach), 1922, miratur senten­ tiam istam adhuc in postrema editione P. Noldin servatam osse. 381. — Condiciones licitae consecrationis. 1. Ne consecretur maior quantitas quam quae tempore opportuno absumi possit. Praecipit c. 1272 ut hostiae consecratae «et recentes sint et fre­ quenter renoventur, veteribus irte consumptis, ita ut nullum sit periculum corruptionis, sedulo servatis instructionibus quas Ordi­ narius loci hac de re dederit ». Ex Caerimoniali episcoporum, species singulis hebdomadis renovandae dicuntur ; sufficere tamen videtur renovatio post quindecim dies. Gravo foret eam ita dif­ ferre nt periculum esset corruptionis, vel, secluso etiam hoc peri­ [379-381.] / 302 LIBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. I culo, ultra duos menses, quia, ex ipsis responsis S. Sedis, talis re­ novatio non iam dici potest frequens; frequens autem sub gravi praecepto imponitur. Verum praescripta Ordinarii loci ab omnibus, etiam exemptis, servanda sunt. N. B. Scriptores tamen periculum corruptionis ultra quam veri simile est urgere solent. Novimus professorem chemiae qui, experientiae causa, in cubiculo ordinario, non tamen humido, neglegenter in charta liquit binas hostias, quas post duos annos reperit omnino intactas. 2. Ne a ritu Ecclesiae recedatur. Materia consecranda debet sub gravi esse in corporali ; quod corporale debet, quoque sub gravi, esse positum in ara vel petra sacra, quam tamen exce­ dere solet. Morali praeterea diligentia sacerdos curare debet ut hostia sacrificii ex toto, calix vero quod ad maiorem partem in sacra petra consistant. Hoc tamen grave esse non arbitramur, quia quod est in corporali supra petram extenso iam cen­ setur moraliter esse supra petram (Cfr. quoque Cappello, I, n. 307). Ceterum rectoris seu praefecti ecclesiae est lapidem sic in medio altari collocare ut celebranti sufficiat materiam conse­ crandam communi more in corporali disponere. Pleri que exigunt ut, momento consecrationis, ipsae parvae hostiae sint supra pe­ tram sacram. Quare, ubi petra sit angusta, praestabit, remo­ vendo calicem e medio, locum parvis hostiis momentanee dare. Id tamen non videtur esse stricte praeceptum. Cf. Gennari, Con­ suit. liturg., 42. 3. Pyxis, ex levi praecepto debet esse cooperta, excepto cum fit eius oblatio et consecratio; sed sine velamine, saltem post oblationem. 4. Curet celebrans ut hostiae pro populo consecrandae ante oblationem afferantur. Haec tamen mentaliter supplebitur si serius praesto sint. Ut incepto canone admittantur, requirunt ab­ solute gravem causam, ut si plures sine communione remanerent, vel diu (quod relative pensandum erit) exspectare cogerentur. Si unus diu exspectare debeat, alii suadent ut potius pars maioris suae hostiae a sacerdote tradatur: S. Alph. 1. 6, n. 21G, id nec probat nec improbat; Ball. Palm., IV, 8G0, permittunt ut etiam pro isto una parva hostia post inceptum canonem admit­ tatur, et modum istum praefert Cappello, I, n. 307, 3. FORMA CONSECRATIONIS 303 382. — V. De Forma Eucharistiae. Forma eucharistiae sunt verba quibus Christus SS. Sacramentum instituit et quae sa­ cerdos celebrans in persona Christi repetit. Panis autem consecratur per verba: « Hoc est enim corpus meum », ubi omnia verba sunt essentialia, praeter « enim », quod omittere leve erit. Vinum porro consecratur per verba: ullic est enim calix sanguinis mei, novi ct aeterni testamenti {mysterium fidei}, qui pro vobis ct pro multis effundetur in remissionem peccatorum ». In hac forma, certo non sunt essentialia : verbum enim, quod omittere veniale erit, et verba mysterium fidei, cum haec diu (ut probabilis coniectura habet), ne quidem a sacerdote pronuntiarentur, sed essent monitio facta astantibus de consecratione quae perage­ batur. Thomistae essentialia putant quaedam verba quibus finis propitiatorius indicatur : ut « qui pro vobis effundetur in remis­ sionem peccatorum ». Hoc probabile est; communior tamenop.nio essentialia dicit sola: Hic. est calix sanguinis mei, vel Hic est sanguis meus, quamvis cetera sine gravi peccata omitt i nequeant. Ex sententia Scoti etiam verba « Qui pridie... » essentialia fo­ rent ut x in cal>s, sanguinis in sanguis. Lehmk., II, 170, ex S. Alpii., 6, 224 ; et incuria est venialis. 4. Invalidae formae : « Hoc corpus est meum ; hic sanguis est meus », si corpus et sanguis pertineant ad subtectum, cum tunc iam ante consecrationem affirmetur praesentia corporis vel sanguinis, quod est falsum ; sed valet eadem, ita interpungendo : « hoc, corpus est meum » ; « Hic panis convertitur in corpus meum » : nam permanens conversionis terminus non indicatur ; vel « hic ponitur corpus meum », nam convs?rio non significatur ; « Hic est corpus Christi » : namque sacerdos non satis probatur loqui nomine Christi. 5. Dubiae formae: « Ecce corpus meum »: quia quid sit corpus meum minus claro apparet, et conversio non significatur ; « Hic sit vel hoc sit coipus meum possit enim pro voto accipi; < Illud est corpus meum ille est sanguis meus », cum illud, ille ad materiam procul distantem re­ ferantur ; « Istud est corpus meum », quia non constat ad vicinam ma­ teriam referri. rit sollemnior, communionem omittat ? Neque illi, ex regula generali, communionem sine praemissa confes­ sione indulgere possumus. Etenim, vel agitur de casu rarissimo, et tunc facilem copiam habet creandi aliud impedimentum quod sine rubore narrabit, frangendo ieiunium; vel de casu non adeo raro. Tunc ipsius erat suas communiones ita disponere ut ab initio cognosceretur ut non cotidie communicans. Quod si hoc neglexit, fragilis homo ratio­ nabiliter admittere debuit consequentiam cuiuspiam suspicionis, quae tamen non est stricte infamans, cum abstinentia etiam scrupulis imputari possit. Rursus autem consideres damna facultatis laicis, atque ipsis junioribus concessae accedendi ad s. mensam post mortale peccatum absolutione non remissum : quantum id derogaret reverentiae ss. eucha- [392.] 31« TUBER TI, TRACT. IV, TIT. II. CAP. Ill ristiae, quantum horrorem peccati minueret, quantum demen t de conatu ad extirpandam pravam consuetudinem! Verum haec causa est cur, maximo in collegiis, sancta sit liberta> non solum communicandi sed etiam abstinendi usu s. eucharistiae ; cur confessarii prudenter dirigant paenitentes in stricte cotidiano accessu ad s. mensam, eumque dissuadeant ei qui facili labitur in peccatum grave, nec paratus est contemnere astantium mirationes: cur etiam de copia, quantum fieri potest cotidiana, confessarii provideantur communitati' ubi pius cotidianae communionis usus florere consuevit. Non nulli quoque communionem sine confessione permittunt ei qui secus praecepto paschalis communionis implendo prohi­ beretur. Praeceptum autem statini confitendi postquam, in necessi­ tate, confessionem omiseris, solos obligat sacerdotes celebrantes. non ergo sacerdotem vel laicum qui s. communionem mere re­ ceperit. 393.—IV. Requisitum ieiunium. 1. Historica. Cfr. Appendicem X. 2. Ius vigens. « Qui a media nocte ieiunium naturale non servaverit, nequit ad ss. eucharistiam admitti »: haec est regula generalis c. 858, § 1, cuius mox exceptiones perpendemus. Quidquid per modum cibi aut potus, etiam ob finem me­ dicinalem, sumptum luerit a media nocti*, ieiunium naturale frangit. Nec. parvitas materiae excusat. Ita concors catholicorum sententia. Tres porro condiciones frangendo isti ieiunio necessariae sunt: 1. ut res rationem habeat cibi vel potus ; 2. ut sumatur ab extiinseco ; 3. ut sumatur « per modum comestionis aut potationis (S. Alph. 6, 280). Atque hic intentio aliquam efficaciam habere potest ; I 4. ut sumatur- a media nocte. I. Res dicitur rationem cibi vel potus habere, quae sit digestibilis seu pa se (quid per accidens ob stomachi condicionem eveniat, non est con­ siderandum) in stomacho (late accepto) alteretur. Quare quod ehem ice demonstretur nullo rnodo intus in aliud converti posse sed non mutatum per corpus transire (v. g. parafine) impune ante communionem sumi po­ test. Et etiamsi alteretur, sumi quoque poterit quod in communi ae­ stimatione rationem cibi vel potus habere non putatur. Ita dicit opinio vere probabilis, cum. in re sacramentaria, communis existimatio pluri­ mum valere soleat. IEIUNIUM ANTE < OMMUNtONEM 317 Hinc rationem cibi vel polus non habent, vel non habere censentur : metallum (bene vero pulvis ferreus vel similis, a medicis non raro prae­ ceptus), vitrum, lapilli, capilli, filum sericum vel laneum (bene vero lineum). ossicula fructuum bene depurata ; et, probabiliter, ungues, frustulum ligni sicci. nisi sit comestibile ut rhabarbarum (rabarbaro, rhubarbe). glycyrrhiza (rcgolizia, réglisse) - charta, cera, terra, creta, et fortasse palea. Hoc tamen multi negant (Cfr. S. Ai.ph. 6, 281 fine). 2. Sumptio ab exlrinseco deficit in eo (pii reliquias cibi ex pridie pe­ racta coinestiom* traieit casu vel etiam ex industria, cum rubrica casus non distinguat ; qui sanguinem ex dentibus, lingua, ulcere intra os, vel interius ex naso profluentem etiam consulto deglutiat ; qui aromata vel folia tabaci ori imponat vel aliquid gustet , dummodo nihil transmit­ tat in stomachum. Verum ab extrinscco sumit qui saccharum, glycyrrhinam ante mediani noctem ore excipiat ut ea paulatim deglutiat: ibi ha­ betur continuata comestio, sicut apud eum qui, imminente media nocte, cibum ore sumat qqem post mediam noctem dentibus conterat. 3. Per modum cib> aut potus non sumitur: a) quod inter respirandum simul casu in os attrahitur, sive pulvis, musca, culex fuerit ; b) quod casu per nasum attrahitur, v. g. pulvis tabaci; c) quod mixtum saliva simul eum ea deglutitur: sic modica aqua qua os laveris, particula folii ta­ baci quod masticaveris, paucae guttulae sanguinis vel pellicula ex labiis exterioribus assumptu ; d) quod aquae fortasse maneat in stomacho, quem ope siphonis gastrici lavare volueris, dummodo ne exterius siphonem oleo vel unguento comestibili inunxeris : e) fumus tabaci vel aliud fumigium. Vomitus sequens manducationem hanc non destruit, sive quia non erit completa evacuatio, sive quia ipsa manducatione fregeris ieiunium. Observes responsu do re saliva mixta vel per occasionem re­ spirationis attracta non valere nisi praeter intentionem mixta vel at­ tracta sit. 4. Ut in priore parte diximus, tempus mediae noctis eligi potest vel usuale, vel loci tempus verum vel medium, aut legale, aut regio­ nale, aut aliud extraordinarium (c. 33) : et varia horologia quae non constet errare, adminittuntur per se ut auctores boni, qui probabilem opinionem efficiant. Ac consentiunt licere ut, in sacra dape sumenda, probabilitate facti contentus sis. Probabilitas tamen ista destruitur certa indicatione horae quae v. g. in Urbe datur in modio die. Prout· horologia horam iam completam (ut pleraque) vel imminentem >onitu suo nuntiant, a prima vel ab ultima pulsatione cessandum est a manducatione. Quod tamen ante pulsum horologii ore acceperis deglu tire permitteris, quia Ecclesia non videtur tibi rusticitatem exspuendi imponere; et sino dubio non desunt horologia tantillo serius sonantia, ita ut de fracto ieiunio non constet. Sic Lehmk.. II, 316. 31S LIBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. Ill 394. — In dubio turn positivo num negativo, utrum necne quidpiam post mediam noctem sumpseris, cum communio sit res maxime favorabilis et agatur de exclusione impedimenti non autem de positiva qualitate acquirenda, communicare licet. Sed non ideo fas est qualibet hora noctis comedere aut bibere et dein allegare ignorationem horae ad communicandum. Prae­ ceptum Ecclesiae, ut ipse usus fidelium demonstrat, hanc inter­ pretationem non fert. Cfr. Lugo, Euch., d. 15, n. 42. Ut quid in nocte deliberate et licite cum proposito communicandi su­ mas, oportet, saltem quando media praesto sunt, ut probabi­ liter indices non esse mediam noctem. Cfr. dicta in tonio I, n. 374. Quare communiter a communione arcent eum qui, vespere decum­ bens, aliquid contra raucedinem ori imposuerit, nisi certus fuerit se nihil transmisisse post mediam noctem. Si tamen in animo ipsi erat sorbere totum in statu vigiliae vel reliquum exspuere, et casu sommo captus est, benigna opinio quae ignoranti horam transmissionis com­ munionem permittit admitti potest, et nobis praeferenda videtur. Fieri etiam potest ut ita integra reperiatur res, ut nihil nisi fortasse minimum quidpiam mixtum saliva absorptum sit. Liber time patebit accessus ad sacram mensam. Ad evacuandos scrupulos melius consilium erit ut nares quadam materia unguinosa ungantur qua aer humidulus aspiretur. 395. — Exceptiones legi ieiunii. 1. Urgente mortis periculo (c. 858). Itaque non soli aegroti sed etiam ii qui ob causam extrinsecam morti exponuntur a lege excusantur. Verum his urgere debet periculum mortis, ita ut commode exspectare nequeant alteram diem qua ieiuni com­ municent (Cappello, I, n. 514); dum aegroti, ex c. 858 et ante­ riore Cone. Constantiensis interpretatione, nulla incommodi excu­ satione stricte opus habent» Atque in dubio de periculo mortis, pro facultate communicandi respondendum est. Cfr. Gén., II, 202. N. B. Formula : « Accipe, Frater (vel Soror) Viaticum cor­ poris D. N. I. C. » etc. per se quidem usurpanda est, sed omitti potest si timendum sit ne infirmus inde turbetur. Ac perseverante periculo mortis, post receptum Viaticum (praeceptum), atque etiam ante, pluries, distinctis diebus, ite­ rari potest communio infirmi non ieiuni, secundum prudentis confessarii consilium, ac proin etiam cotidie (c. 864, § 3). IEIUNIUM ANTE COMMUNIONEM 319 2. Metus mortis secus subeundae, nisi tamen in contemptum praecepti vel religionis id facere rogetur, excusat fidelem qui non ieiunus communicet. 3. Eucharistia exposita periculo profanationis vel perdi­ tionis, a non ieiuno, etiam laico, sumi potest. Ita ipse canon excipit necessitatem consulendi reverentiae sacramenti. Huc pertinet absumptio fragmentorum post ablutionem, in missa. Itaque post ablutionem, licet sacerdoti, per accidens, nam ex praeconcepto proposito id non est faciendum, sumere minora fragmenta ad idem sacrificium pertinentia, sive sit ad altare, sive iam in sacristia, nondum tamen vestibus sacris exutus, a Fragmenta alterius sacrificii sumenda non sunt, post ablutionem, nisi accesserit periculum irreverentiae; ut si, post ultimam mis­ sam, detegas particulas minutissimas quae, sine periculo, ad tabernaculum deferri nequeant, aut tabernaculum desit. Immo. ut probabile est, sacerdos ciborium quo statim indiget, purificare potest, quamvis distractus iam sumpserit purificationem calicis, quia haec consumptio censetur una esse cum ipsa s. communione. (Id Lehsik., II, 192, 4, non admittit, si de integris hostiis agatur. Ac sane, hae per se servari possunt in ipsa purificata pyxide.) Palmieri, t. IV, n. 947 propendet quoque in senten­ tiam Tamburini, Exp. comm., § 8, secundum quam sacerdos, quamdiu est ad altare, etiam fragmenta in altero sacro conse­ crata, in rigore sumere potest. Ac pari ratione, « si sacerdos deferat communionem infirmo, in valetudinario, et reliquiae in patena vel calice remaneant, poterit sacerdos eas sumere si adhuc sit vestibus sacris (pro missa) indutus. Potest quoque eas statim post parvam hostiam infirmo dare, quia censetur una communio ». Cfr. Bit. rom. Ordo admin, s. communionis. N. B. Observatio rubricarum vel probata ratio agendi liturgie» im­ pediri non debet timore fracti ieiunii, quia Ecclesia, dum has normas praebet vel approbat, tacite, quantum opus ost.asuu ieiunii lege dispensa t. Sic ipsa S. C. respondit salem ori neophyti impositum in caerimoniis bap­ tismi, non obstare communioni mox sequenti. Sic, quod in priore sacro, dum ante sanguinis sumptionem colliguntur fragmenta, parvae res non conseratao in calicem infundantur et simul cum sanguine Christi su­ mantur, id non impedit sequentem binationis missam ; ac perinde dicas de guttulis non consecratis quae s. sanguine misceantur ; sic qui Fe­ na VI in Parasceve vinum bibendo partem s. hostiae in calice relique- [394. 395.] 320 LIBKB II TRACT. IV. TIT. Π, ΟΛΓ. 11! nt, hanc tuta ooiwciontiu siunot; ot qui, sumendo sanguinem Clinati, particulam consecratam in calice reliquerit, ex ipsis rubricis Mi»/talia (De defectibus, X, 8) optionem habet eam adducendi digito ad labitum calicis, vel infundendi vinum ot sumendi ; sic domum quando, pro more recepto, post receptam speciem panis, vinum bibendum datur pueris post primam communionem vel noomystis, nulla anxietate affici debent eo quod prius liquidum deglutierint. Manifesta enim Ecclesiae intentio haoc sua ioiunii lego non comprehendit. Non nulli hanc rationem dant, lego vetari ne quidquam sumas ante communionem, minime autem ne simul cum communione aliud sumas. Ratio prius data nobis videtur ma­ gis simplex ot adaequata. 3%. — Dispensatio ex iurc. « Infirmi qui iam a mense de­ cumbunt sine certa spe ut cito convalescant, de prudenti confessarii consilio sanctissimam eucharistiam sumere possunt semel aut bis in hebdomada, etsi aliquam medicinam vel aliquid per modum potus antea sumpserint » (c. 858, § 2). Facultas ista primum concessa est decroto Ρπ X per S. C. C. 7 dec. 1906, sed tunc duplex in hebdomada communio non permit­ tebatur nisi in domibus ubi ss. eucharistia servabatur, vel missa celebrari poterat : extra tales domos communio tantum bis in mense concedebatur; nec indulgebatur rnodicina (non liquida). Canon iste, cum gravi legi deroget, stricte est interpretan­ dus. Attamen usus invaluit benigne intellegendi vocem decum­ bentes, ita ut etiam ii infirmi qui se ad ecclesiam conferre possunt facultate uti permittantur. Sic etiam Cappello, op. c., I, 506. Ceterae autem condiciones accurate sunt observandae. Koquiritur itaque : 1. ut agatur de vere infirmis. Tales sunt quorum vires sive morbo, sive senio, sive debilitate vere fractae sunt, ita ut, saltem moraliter, decumbentes dici possint. Non est opus gravi vel periculoso morbo ; 2. ut iam a mense decumbant seu infirmatate laborent. Mensis, ex Codice, est spatium 30 dierum (quod B. P. Cap­ pello, 1. c., moraliter intellegit de spatio 26, 27 dierum). Nullo pacto autem admitti potest ut facultas ad eos extendatur qui morbo afficiuntur qui praevidetur futurus saltem triginta diorum. Huiusmodi interpretatione aperta vis inferretur verbis, quae stricte sumenda sunt ; lEIUNlUM ANTE COMMUNIONEM 321 3. ut desit certa spes proximae convalescentiae. Certa spes quandain moralem certitudinem confert. Proxima convalescenti;* est quae intra paucos dies, tres vel quattuor, obtinebitur ; 4. oportet ut agant secundum consilium prudentis con­ fessorii, qualis omnis approbatus esse censetur. In dando con­ silio. spirituales animi dispositiones in primis considerandae sunt ; confessorius tamen de impletis condicionibus privilegii quoque sollicitus esse debet ; 5. communio non permittitur, post laesum ieiunium, nisi semel vel bis in hebdomada. In potestate non est confessorii ut frequentiorem communionem ullo praetextu permittat. Et hoc grave foret. Cfr. quoque Cappello, I, n. 506, 4. Probabilis tamen sententia usum privilegii bis in hebdomada esse sinit ei qui, ceteri* diebus, utique cum incommodo suo, sacramentum ieiunus recipiat; 6. permittitur tantum medicina, vel aliquid per modum potus. Medicina potest esse solida, qualis erit pastillus. Quod rationem medicinae habeat, sensus communis docebit. Directe ad medendum alicui malo ordinem habere debet. Confundi ergo non potest cum cibo qui ad vires roborandas tortior usurpatur, quamvis dici queat sumptus per modum medicinae. Per modum potus autem sumuntur quoque comminuta fragmenta solida quae in liquido natant. Hinc iam 7 sept. 1897 verba «ner modum potus », ita declarata sunt ut liceret « sumere iusculum, caffeum, lac, aut alium cibum liquidum, etsi ei permixta substantia aliqua ex. gr. leves pastilli farinae (semoUno), panis radula tritus (pafigrattato), ovum dilutum, etc. dummodo mixtio non amittat naturam cibi liquidi ». Ipsum ovum in statu naturali, seu non decoctum vel valde leviter decoctum dicitur bibi. Non autem bibitur, sed manducatur pastillus, >accharum, quamvis oris caloro solutum dein deglutiatur. Vulgaris enim vocis usus est ut attendatur ad modum quo ore excipitur : eo momento, non autem postea res dicitur sumpta. Quare, quod ovum non decoctum dicatur sumi per modum potus, id facile cum B. P. Cappello, I, n. 507, admittimus, secus autem respondendum putamus dc pastillis, sac­ charo, etc. etiamsi oris calore complete soluta in stomachun immittantur. lain non requiritur moralis impotentia ieiunii servandi. Sed nisi serium quoddam incommodum cum servato ieiunio conecta­ tur, requisitum consilium communicandi non servato ieiunio, a prudenti confessario dari non poterit. 21 (396) 322 LIBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. Ill Λ’. B. Episcopis conceditur interdum ut communionem istis infirmis ter in hebdomada (post sumptum liquidum vel medicinam) permit­ tere possint. Facultatum autem Nuntiorum vel Delegatorum Apostolicorum numerus 42, sinit ut etiam ante finem mensis a quo decum­ bunt, vel etiam non decumbentibus infirmis, communionem semel in hebdomada non servato ieiunio ut supra, concedant. Facultates P. F. episcopis, Vicariis et Praefectis Apostolicis potestatem faciunt ut de­ cumbentibus infirmis, etiam ante finem mensis, communionem, non servato ieiunio permittant bis ve) ter inhebdomada, immo etiam cotidie si sint sacerdotes vel religiosi. 397. — Dispensatio per S. C. Iis qui ieiunium naturale moraliter servare nequeunt S. C. de Sacramentis, vel pro religiosis, S. C. de Religiosis concedit communionem etiam cotidianam, postquam quidquam per modum potus sumptum fuerit. Facultas exsequenda committitur plerumque Ordinario oratoris de consilio confessarii, et interdum ipsi Confessario. Hactenus S. C. de Sa­ cramentis non permittit medicinam solidam, sed solum quod ra­ tionem potus habeat. 398. — Varia notanda. Stricta est prohibitio tantum quid­ quam a media nocte sumendi : sed ratio decentiae suadebit ut congruum intervallum interponatur ab ultima refectione, nisi causa excusans adsit. Quare non raro in induitis quibus vel communio vel missa nocturna permittitur condicio apponitur rationabilis intervalli horarum. Et quamvis nulla lex positiva id vetet, consilium certe est ne cibum sumas ante quam species prudenter existimentur con­ sumptae. Id sine causa praetermittere pro veniali irreverentia habetur a S. Alph., 1. 6, n. 283. Cavendum vero est ne subinde post s. communionem, sto­ macho cogaris cibum cum speciebus eicere. Sputa vero, cum non fluant per oesophagum, tuto exscreari possunt, nisi fragmentum aliquod s. hostiae dentibus adhaereat: ob quam causam melius aliquantum exspectabitur. 399. — V. Nulla corporis macula per se impedit susceptionem ss. eucharistiae, cum ad bonitatem moralem nihil referat. Quanto minus macula occulta menstruationis. Quare hodie menti S. Sedis consentaneum arbitramur, ut ne consilium quidem detur de omit­ tenda communione tempore menstruationis. 323 DISPOSITIO CORPORIS. COMMUNIONIS NECESSITAS 400. — De pollutione involuntaria, de pollutione voluntaria sed expiata per confessionem, de usu coniugii regula universalis tradi nequit, sed res prudenti confessario committenda est. Is attendet ad utilitatem s. communionis, ad reverentiam debitam ss. eucharistiae, ad internam dispositionem communicantis, qui affectu carnali perturbatus vel, contra, serena mente accedere po­ test, ad scandalum quod daret is qui mox post peccatum cum complice commissum ad s. mensam assideret. Ilis qui raro com­ municare solent non autem his qui fere cotidie, consilium dari poterit ut diebus s. communionis operi carnali non indulgeant. Post commissum peccatum carnale, ipsa reverentiae ratio postu­ lat, per se, aliquam communionis dilationem. Involuntaria pol­ lutio non est ratio dissuadendi communionem, nisi occupata phantasia devotionem impediat, aut abstinentia ad fervorem de­ votionis conferre possit. Liquet confessarium prudentem nec de usu coniugii nec de menstruatione esse sponte locuturum. 401. — VI. Reverentiae ratio quoque postulat· ut aliae honoris significationes, quamvis non sint stricte praeceptae, a communi­ cantibus pro locorum consuetudine et copia quam habent, ser­ ventur : v. g. vestium mundities, usus deponendi chirothecas et arma, etc. HI. — Communionis frequentia necessaria vel suadenda. 402. — Quaenain sit communionis necessitas. Communior hodie theologorum sententia, negata medii necessitate, solam neces­ sitatem praecepti sumendi ss. eucharistiam fortiter vindicat. Primam enim gratiam infundi in baptismo, restitui per paenitentiam, ita ut ss. eucharistia, destinata alendae vitae nostrae spiri­ tuali, aliis istius vitae alimentis suppleri possit. Ordinatum tamen a Deo cibum animae nostrae, esse cibi more interdum sumen­ dum ; idque demonstrari ipsa ordinatione divina et· verbis Domini : « Amen amen dico vobis : nisi manducaveritis carnem filii ho­ minis et biberitis eius sanguinem non habetitis vitam in vobis » (S. Ioan, 6,54), in quibus saltem grave praeceptum legendum sit. Sentiunt quoque communiter iidem theologi, viaticum in periculo mortis ex praecepto divino sumendum esse. Cuius tamen prae­ cepti cogentem rationem non afferunt. Potissimum argumentum (‘ruunt ex summa necessitate spirituali in qua homo tunc versa­ [397-402.] 324 LIBER IL, TRACT. I/, TIT. U, CAP. IU tur, ita ut nisi graviter derogando caritati erga se homo praesi­ dium istud neglegere possit. Porro satis constat, parum defini­ tum praeceptum esse ab Ecclesia regulandum. Inde bene intel­ legunt et explicant quomodo disciplina de aetate primae commu­ nionis et de frequentia usus variare potuerit et variaverit. Satis dissimili ratione res concipiuntur si, cum S. Thoma et Catechismo Romano et plerisque antiquis doctoribus, profi­ teamur ss. eucharistiam esse in re vel in voto necessariam necessitale medii, ita ut ipsa prima gratia sive in baptismo sive in paenitentia potius ex voto eucharistiae conferatur. Quod ex­ pressis verbis tradit S. Thomas et etiam catechismus Romanus: « Prima gratia nemini tribuitur nisi hoc ipsum sacramentum de­ siderio et voto percipiant» (2, 4, 51-52). Et ratio est, quia immolata Christi caro simul est pretium redemptionis nostrae et principium nostrae sanctificationis : cui adhaerere omnino necesse est (de la Taille, op. c., p. 608). Tunc genuinus fit usus verborum Domini modo allegatorum : minus enim quam prae­ ceptum, condicionem reddunt sine qua non. Et quia « frustra esset votum, nisi impleretur quando opportunitas adesset », (S. Th. 3 p., q. 80 art. 11, c.), statim apparet obligatio sumendi in­ terdum ss. eucharistiam tamquam cibum animae ut vitam habea­ mus in nobis. Quaestio de gravi divini iuris obligatione viatici tunc satis commode solvitur, ad eum limitata qui in periculo mortis cum Deo vere reconciliari debuerit: is enim curare debet ut ante mortem reficiatur ss. eueharist ia,X ne eius votum esset in se frustraneum. Minus tamen commoda tunc fit explicatio variae consuetudinis Ecclesiae de aetate primae communionis et de frequentia usus. Et triplex via solutionis iniri potest. Vel enim contendis regulas felicissime datas a Pio X semper per se observandas fuisse, sed mansisse ignoratas donec progressus noster in fide eas detexisset : quod in re usus tam universalis et cotidiani vix credibile est ; vel obscuritati per haeresim adductae ascribis frigidam severitatem circa accessum ad s. mensam quae per plura saecula ante Pium X ubique invaluit : atque damnose culpandam fuisse haeresim iansenianain, documenta pontificia de cotidiana communione non obscure significant ; vel etiam hic in potestate Ecclesiae pones normas, secundum bonum commune, statuere de primo et de necessario accessu ad ss. eucharistiam, sicut Ecclesia quoque sta­ tuit quomodo recurrendum sit ad poenitentiam, cuius necessitas PRAECEPTA SANIS COMMUNIO 325 medii ά nemine catholico negatur. Atque haec explicatio nobis magis probatur. Potuit Ecclesia, propter meliorem praeparatio­ nem intellectus et animi, in alia epocha distulisse primam commu­ nionem, dum hodie duplex causa est cur etiam ante aetatem ubi pericula gravi.s peccati solent esse maiora, definient ad s. men­ sam esse accedendum : i. e. invadens neo-paganismus cuius im­ pugnationibus per vitam supernaturalem fortiter resistendum est ; et diffusio eruditionis litterarum, quae efficit ut adulescentuli possint citius cum debita devotione s. dape refici. Iam vero qui secundum probatas vel imperatas ab Ecclesia regulas ss. eucharistia utitur vel abstinet, votum suum de eu­ charistia recipienda modo rationabili implet : quod ad salutem requiritur et sufficit. Hactenus de necessitate per se. Practice praeterea, frequentior usus sacramentorum Paenitentiae et Eucharistiae medium fit non ita raro moraliter necessarium ad superandas tentationes, cum vix spes sit obtinendi talem aliorum remediorum usum qui Isti victoriae reportandae sufficiat. Quare, quamvis opportunum non videatur ut stricte imponatur ista frequentia, tamquam per accidens pluribus necessaria, — quia in rigore alia media suppe­ tant, et languidis frustra praescriberetur remedium quod sumere recusarent vel neglegerent, — omni certe ratione, iuvenes et plures caelibes adducendi sunt, praesertim si mollitiae dediti sunt, ut quam possint frequentissime hac sacra dape se roborent. 403. — I. Sanis praecepta communio. — « Omnis utriusque sexus fidelis, postquam ad annos discretionis, idest ad rationis usum pervenerit, debet semel in anno, salt em in Paschate, Eucha­ ristiae sacramentum recipere, nisi forte de consilio proprii sacer­ dotis, ob aliquam rationabilem causam, ad tempus ab eius perce­ ptione duxerit abstinendum » (c. 859, § 1). Canone Isto confirmatur, addita opportuna explicatione, praeceptum iam Cone. Lateranensi promulgatum. 1. Ac primo, praecepto isto tenentur, ex praesenti disciplina, quotquot ad usum rationis pervenerint, etiamsi nondum aetatem septem annorum compleverint. Haec aetas septem annorum prae­ sumptionem quandam suppeditat, quae veritati semper cedit. Usum rationis adepti, non debebunt quam primum communicare; sed cum a possesso rationis usu lege communi teneantur, non vi­ dentur ultra proximum pascha communionem differre posse. [♦08.] 326 %■ 1' LIBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. HI 2. Semel in anno, saltern in Paschate : his verbis demonstratur praeceptum virtualiter duplex : communicandi semel in anno, et communicandi in Paschate, ita ut qui in Paschate communicare noluerit, vel non potuerit, obligatione annuae communionis tenea­ tur, nisi iam eodem anno civili s. communionem digne acceperit (cfr. c. 859, § 4). Quamvis enim ex dec. Eugenii IV, 8 iul. 1440, annus videatur a Paschate ad Pascha computandum esse, qui­ dam tamen, inter quos ipse Lugo, Euch„ d. 16, n. 19 supputa­ tionem civilem permittunt. Sed oportet tunc ut Christianus con­ stans sit in ista supputatione, nec utramque ita coniungere velit ut semel tantum in biennio sacra dape reficiatur (ut si communio fiat in Paschate 1922, et dein tantum 1924, etiam in Paschate). Obligatio sumendi quam primum post Pascha s. communionem non habetur* nisi ius speciale aliter rem definiverit. Tempus paschale ad satisfaciendum praecepto ecclesiastico frustra anticipatur, nisi ab illo qui per totum tempus paschale praevidet se impeditum iri, et annum a primo ianuario computare velit. 3. Proprius sacerdos, i. e. vel parochus vel confessarius, consi­ lium dare potest differendi communionem post tempus paschale. Obtinent ergo facultatem quasi-dispensandi ad tempus in hoc praecepto, propter utilitatem fidelis, rationabiliter intellectam. Propter utilitatem fidelis, inquam, nam consilium non datur nisi de re meliori. Itaque non est proprie dicta facultas dispen­ sandi, propter causam fere excusantem : solam spiritualiter uti­ lem dispensationem concedere possunt. Ac vix alia ratio con­ cipitur esse praeter eam quae ex praesenti indispositione vel minore dispositione colligitur, ut si quis in fide dubius haereat. Tempus autem ipsa utilitate definitur. Si restituenda sit fides, possit etiam esse satis diuturnum. Practice tamen facultas ista benigne accipitur de vora di­ spensatione, quae, etiam extra sacramentum paenitentiae, a confessario conceditur. Sine dispensatione facta, etiam parva dilatio gravis censetur. 404. — Paschale tempus regulariter a dominica Palmarum ad dominicam in albis inclusive decurrit. Locorum Ordinariis tamen, fas est, « si ita personarum ac locorum adiuncta exigant, hoc tempus etiam pro omnibus suis fidelibus anticipare, non tamen ante quartam diem dominicam Quadragesimae, vel prorogare, COMMUNIO PASCHALIS 327 non tamen ultra festum SS. Trinitatis » (c. 859, § 2). Exigentia ista orietur v. g. ex usu recepto, vel etiam ex minore copia confessariorum. Summopere enim enitendum est ut congruum tempus insumi possit in iis audiendis qui semel tantum in anno vel raro sacramentis uti solent, ut veram animae refectionem percipiant. Itaque poterit per modum legis synodalis seu particularis istius loci, tempus paschale ab episcopo intra dictos terminos dilatari. Quae lex, secundum principia generalia, etiam peregrinis proderit. 405. — Communionis paschalis locus. Iam. quod notabi­ le est, praecepto communionis paschalis ??i omni loco sati­ sfieri potest. Fidelibus tamen suadendum est ut « satisfaciant in sua quisque paroecia ; et qui in aliena paroecia satisfecerint, curent proprium parochum de adimpleto praecepto certiorem facere » (c. 859, § 3). Absolute positum verbum curent, iussionem significat, quam tamen levem esse contexta oratio demonstrat. Nihilominus non nulli iam, v. g. Cappello I, n. 475, rem faciunt consilii. Verba in propria paroecia per se ampliorem vim habent quam in ecclesia paroeciali, praesertim cum opponantur satisfactioni in aliena paroecia, quae sane, ex ipsa § 1, ubi nullus locus praecepto implendo definitur, de omni alienae paroeciae oratorio intelligitur. Id ergo intendere videtur legislator, ut communione in proprio domicilio facta, ceteris incolis bonum exemplum detur ; qua aedificatione carebunt si extra paroeciam sacramenta suscipiantur. 406. — Officium parentum, etc. — Prudenter et opportu­ nissime monet Codex obligationem impuberum in eos quoque ac praecipue « recidere qui ipsorum curam habent» ; et nominat parentes, quibus divinitus est commissa Christiana liberorum in­ stitutio ; tutores, qui vices parentum agere debent ; confessarium, quatenus simul est pater spiritualis, vel saltem ex caritate paenitentes de sua obligatione monere debet ; institutores, qua pro­ ximi, fraterna correptione astricti, et qua delegati a parentibus; parochum, ut pastorem cui, c. 854. § 5, cura haec iure specialiter mandata est (c. 860). 40Î. — Quaeres quomodo de aetate qua pueri ad primam com­ munionem admittendi sint, disciplina ecclesiastica tantopere va­ riare potuerit ? [404-407 ] 328 UBER II TRACT IV, TIT. II. CAP. Ill Rem plures explicant, quod usus ss. eucharistiae non habeat necessitatem medii ; gravis autem praecepti immediate divini il qua plura sunt pericula obligatio non demonstretur ante aetatem peccati mortalis, qualis esse solet aetas pubertatis ; ac determina­ tio initii obligationis, sicut determinatio frequentiae, Ecclesiae a Sponso et Auctore suo relicta sit. Cfr. Lehmk., I, 200 sq. Dicere 1« alumus, veram necessitatem medii (iure vel in voto) non obstare quin Ecclesia reali susceptioni condiciones bono communi requi­ sitas apponat. Medio tunc saltem in voto satisfit (Cfr. n. 402). N. B. Ferunt, in ephern. Hostia, ian.-febr. 1921, reeponsum Em. C. Gasparri, ex quo usus rationis in cc. 854. 859 et 906 intellegendtis sit 4 alis qui sufficiat committendo peccato veniali, nec requiratur capacitas peccati mortalis. Ita quidem dicendum erit ab iis qui utramque capaci­ tatem separari posse putant : quod a S. Thoma negatum videmus in 1, 2, q. 89 art. 6. 408. — Expresso canone 861 monemur praecepto communio­ II satisfieri. Quo­ nis recipiendae minime per sacrilegam communionem modo id componatur cum doctrina quae negat actus interiores ab Ecclesia parccipi posse, vidimus, tom. T, n. 254, b. 409. — Communio in missa ordinationis et foria V in Cena Do­ mini. 1. In missa ordinationis, aucti maiore ordine communicare debent. 2. Codex expedire dicit ut feria V maioris hebdomadae omnes clerici, etiam sacerdotes qui ea die a sacro litando abstinent, sanctissimo Christi corpore in missa sollemni seu conventual! reficiantur (c. 862). Ac re vera huiusmodi generali communione, obtinetur pia repraesentatio Cenae Domini. Consilio isto obligatio non tollitur quam quidam clerici ex lege litnrgica habere possunt, communionem recipiendi ab epi­ scopo. 410. — Frequentia suadenda sanis. « Excitentur fideles ut fre­ quenter, etiam cotidie, pane eucharistico reficiantur ad nor­ mas in decretis Apostolicis traditas ; utque missae astantes non solum spirituali affectu sed sacramentali etiam sanctissimae Eu­ charistiae perceptione, rite dispositi, communicent ». Ita c. 863, qui, proin : 1. usum frequentem, immo cotidianum ss. euchari­ stiae a sacerdotibus vult commendatum ; 2. servandas inculcat normas traditas in decretis Apostolicae Sedis: inter quae d. Sacra BUADENDA FREQUENTIA SAN7S 329 Tridentina synodus, 20 dec. 1905, S. C. Cone, potissimum lo­ cum occupat. Decreto isti accedunt, decr. 30 maii 1905, conce­ dens indulgentias orationi pro cotidianae communionis propa­ gatione; decr. S. C. Indulg. 14 febr. 1906, dispensans a condicione confessionis hebdomadariae quotquot communione quasi coti­ diana utuntur ; litt. enc. S. C. Indulg. 10 apr. 1907, de triduana supplicatione quotannis celebranda ad diffundendum cotidianae communionis usum ; litt. enc. Editae saepe, 26 maii 1910, ob sae­ cularia sollemnia S. Caroli Borromaei, in 2a Parte (1) ; 3. speciatim vero confirmat et de vero optato authentice interpretatur c. 6, S. XXII C. Trid. : « Optaret quidem sacrosancta synodus ut in singulis missis fideles astantes non solum spirituali affectu sed sacramentali etiam eucharistiae perceptione communicarent quo ad eos sanctissimi huius sacrificii fructus uberior proveniret >. 411. — Servandae autem normae morale# sic in paucu conferri posse videntur: a) inopportune mota est quaestio de specialibus dispositionibus requisitis ad cotidie communicandum. Dubium enim istud originem ducit a pietatis imminutione et ianseniana lue; eff ctum habuit elongationem a sacra mensa ; et pii eruditique theologi docuerunt α nullum Ecclesiae praeceptum esse circa maiores dispositiones ad cotidianam quam ad heb­ domadarium aut menstruam communionem (Decr. Sacra Trid. syn. ΠΙ, 3); b) recta mens, ad usum eucharisticum necessaria, haec est, ut super tuituralis ad communicandum inducat, non autem respectus quidam humanus, qui ad communionem impelleret quia alii id facimit, quia ita fert domus consuetudo : vel vanitas, qua quaereretur laus vel fama devotionis seu pietatis. Quamquam intentio substantialiter pura, hu­ mana quadam consideratione misceri potest: c) ea sufficit puritas qua quis a mortalibus immunis est. Nec ullatenus audiendi sunt pauci qui. contra atque verba cum proxime praecedentia tum proxime sequentia demonstrant, sententiam η. IV, 3°, « sufficit nihilo minus ut culpis mor­ talibus vacent·, cum proposito se numquam in posterum peccaturos », interpretantur quasi postuletur propositum fugiendi omne peccatum etiam veniale. Abhorret ab hac interpretatione omnis veluti decreti ani­ mus, quo fuga peccati venialis dicitur esse j ructus cotidianae communio­ nis nedum sit praorequisita dispositio ; d) pro viribus, condicione, of­ ficiis s. dapem sumentis, sedula praeparatio et congrua gratiarum actio adhibendae sunt ; e) pro consilio, adeundus est proprius confessarius « ut frequens et cotidiana communio maiori prudentia fiat uberiorique merito augeatur » (Sacr. Trid. Syn., IV, 5°). (1) Haco omnia habeatur Per , Π, 68-70; IV, 177 ; III, 80-84 ; V, 152-1M. Cfr. quoque diHAertatjoncnL TT. 77-88. [408-411.] 330 LIBER II, TRACT. IV, TIT, II, (’AP. Ill Redeunt huc quoque iam dicta de necessitate curandi ut ubique omnibus integrum sit propriae devotioni consulere, et ad ss. eucliaristiam accedere vel ea abstinere, utque facilis copia omnibus suppedi­ tetur confessionis ante communionem. 412.— Frequentia necessaria vel suadenda aegrotis. 1. De aegrotis qui non periculose decumbunt, redeunt dicta supra η. 38T, 396. Per se nullae speciales regulae de his proponendae sunt. Duplici canone de delatione occulta ss. eucharistiae, et de usu ss. eu­ charistiae post sumptum potum vel medicinam, frequens aegro­ torum refectio longe facilior reddita est. Et quia sacramenta sunt propter homines, tantum solatium afflictorum quod cultus verus et completus per se comitatur, praeferendum est maiori ho­ nori exteriori quem ex publica delatione ss. eucharistia ante obti­ nebat. Ceterum disciplinae cui favent recentes S. Sedi instructio­ nes oportet ut, deposita propria persuasione, morem geramus. 2. De periculose decumbentibus, vel etiam de iis qui propter causam morbo extraneam in periculo mortis versantur, haec Codex, c. 864, decernit vel permittit: a) praeceptum recipiendae s. communionis sancit vel confirmat; b) suppressa controversia quae de hac re exstabat, permittit, immo valde suadet ut qui, periculi expers, communionem receperit, eadem die, in vitae di­ scrimen adductus, denuo communicet ; c) distinctis vero diebus permittit ct decere dicit ut, secundum prudentis confessarii con­ silium, s. viaticum pluries administretur. Pluries, ac proin etiam cotidie, si confessarius id expediens aestimet. Ac per se magis urgenda est cotidiana manducatio panis caelestis iis qui proxima caeli spe confortandi sunt ; d) opportunissimo monito, vetat ne sanctum Viaticum nimis differatur ; et sedulae vigilantiae eorum committit qui animarum curam gerunt, ut infirmi plene sui com­ potes viatico roficiantur (cc. 864. 865). 413. — Aegroti tamen certo vel probabili periculo irreveren­ tiae exterioris a communioni1 prohiberi possunt. Diligenter cu­ randum esse monet Rituale Romanum, t. 4, c. 4, n. 4, «ne iis viaticum tribuatur a quibus, ob assiduam tussim, alium ve similem morbum aliqua indecentia cum iniuria tanti sacramenti timeri potest ». Quare iis qui vomitu laborant communionem dare non licet, nisi vir peritus vel experientia docuerit serium evomendi sacras species periculum abesse. Deficiente perito, aliquot hora- COMMUNIO AEGROTORUM. QUANDO GRATIA RECIPIATUR 331 rum intervallum, utputa sex, exspectandum videtur. Cum deli­ rantibus experientia sumi possit tradendo prius particulam non consecratam. S. Alph., 1. 6, n 292. Species autem per vomitum reiectae, si incorruptae permanserint, adorandae sunt ; atque iterum assumptae, iterum gratiam conferunt, cum sit nova corporis Christi manducatio. Lugo, Euch., 12, 53. Si vero ob nauseam non sumantur, caute separatae, sunt in loco sacro servandae, donec, perfecta corruptione, in sacrarium proiciantur. Ut autem citior corruptio eveniat, non videtur prohibitum aliquam aquae copiam s. speciei infundere. Si, quamvis non appareant, species vomitu contineri possint, « com­ buratur vomitus et cineres in sacrarium mittantur ». Rubric, de defect, miss. η. 14. Quam diu species in stomacho incorruptae manere possint , cf. statim infra. Diversa ratio indecentiae oritur a) ex dejectu paenitentiae exterioris, in scandaloso peccatore qui subitaneo morbo correptus fuerit : absolutio quidem condicionata, et condicionata extrema unctio dari possunt, et per se dandae sunt, non autem ss. eucha­ ristia : b) ex loco infami ubi decumbat aegrotus etiam optime di­ spositus : tunc aperta saltem ministratio, propter reverentiae ra­ tionem, vetita est. 414. — Gratia sacramentalis a prima manducatione etiam primiu* partis confertur, cum totum sacramentum in quavis manducatione con­ sistat. Quam diu autem Christus in ipso praesens est, sunt qui putent fideli ipsam gratiam sacramentalom crescere, dummodo suam actualem dispositionem perfectiorem reddat. Dispositionis augmentum requiritur, quia sacramenta gratiam dant secundum subiecti dispositionem, atque agitur de moraliter una sacramenti susceptione. Aucta dispositione au­ geri gratia videtur, quia ss. sacramentum ad modum cibi, quo magis subiecto applicetur, eo magis prodesse videtur. Melior autem dispositio maiorem applicationem officit. (Haec a pluribus admittuntur, certa tamen ea dicere nolimus. Cf. Palm., Op. theol., tom. IV, n. 872-875.) Quare, in eadem opinione, non solum is qui, sumpta parte vini vel hostiae cum mala dispositione, bene vero dispositus alteram sumat. sed is etiam qui se disponat ante quam species consumantur, gratiam sacramentalom suscipere existimatur. Quid tamen obsit, diximus n. 208. Nec carpenda est devotio illius qui maiorem materiam sumit con­ secrandam, ea mento ne species tam cito in stomacho consumantur. Singularitate tamen abstinendum est, ac dubitamus de sensibili medii. [412—414 332 LIRER II, TRACT. IV, TIT. Π, CAP, III efficacia, cum agitur de specie vini, qua ceterum sumpta, corruptio spe­ ciei panis acceleratur. Quod vero ambigendum non est, intima praesentia auctoris omnis gratiae id efficit, ut vis impetrationis ex opere operantis valde per istud tempus amplificetur. Lehmk., II, 151 et cf. 210. Quam diu autem species in stomacho incorruptae manere possint, ex vi « digestiva » valde pendet, ita ut infirmi sint qui eas fere incor­ ruptas reiciant post horas. Neque in homine sano res plane constat. Non putant hodie valde distinguendum esse inter laicum qui solam mino em hostiam sumit, et sacerdotem, qui maiorem quidem sed simul cum specie vini manducat. Pro consumptione parvae hostiae, saltem dimidium quadrantem postulant. Dr. van Olfers affirmat speciem vini semper perire vix ac stomacho recepta sit. Id negat Dr. Cafellmann, qui proin existimat numquam extra sacrarium proici posse species quae infra semihoram post communionem reiectae sint, etiamsi nullae visi­ biles particulae in iis cernantur. Cf. Medicina pa#torili8, p. 124. 125. 4^ ed. lat. Quid est manducare? Neque id plene constat. Dr. van Oli ers existimat iam manducari quod ore excipitur. Plerisque tamen manducatio est vitalis traiectio cibi in stomachum. Itaque manducatio coepta est ex quo cibus vel potus hanc gutturis partem transierit unde ordinarie non iam revocari potest. Ab illo momento gratia dari videtur, etsi quidam collationem gratiae differant donec aliqua specierum pars in stomachum recepta sit. Cf. Palm. Op. theol., tom. IV, n. 872. Hinc suadent ne species diutius in oro serventur, i. e. non ita diu ut penitus in ore pereant, quod secundum plures, aliis contradicentibus, satis cito evemu. De vi tamen illationis dubitare licet. Namque mandu­ care non existimatur qui quod ore sumpserit mox exspuit ; bene vero, in morali existimatione, manducamus quod, in solido statu in os immis­ sum. non nisi solutum et fortasse chomice mutatum deglutimus. 415. 41G. — Maiorem gratiam dari in communione sub utraque specie quam sub unica, non est; improbabile, quamvis potius ne­ getur. Cf. Lugo, Euch., d. 12, s. 3. 4Π. — Be communione spirituali. Omissa sumptione mere materiali hominis non baptizati, vel adulti involuntarie communi­ cantis, ipsum 0. Tridcntinum, s. NITI. De, Euch., c. 8, distinxit sumptionem mere sacramentdlem, quae eius est qui, capax, sa­ cramentum recipit indispositus seu cum obice peccati ; sacramentalem et spiritualem simul, eius qui rite probatus ad hanc divinam mensam accedit : et spiritualem tantum illorum « qui voto pro­ COMMUNIO SPIR. ; PRO AT.TKRO. SUMMARIUM 333 positum illum caelestem panem edentes, fide viva, quae per dile­ ctionem operatur, fructum cius et utilitatem sentiunt». Praeter communem caritatis actum, praxis ista specialem rationem con­ tinet colendi ss. sacramentum, et inde peculiarem laudem meretur. Tria porro spiritualem communionem componunt : actus vi­ vae fidei in realem Christi praesentium : actus cari lati e vel etiam (pro casu) contritionis (atque observes in eo qui mortalis peccati conscius sit, actum caritatis non posse esse verum, nisi in formalem contritionem transierit) ; demum actus desiderii Christum sacramentaliter suscipiendi, si fieri posset, et se intime coniungendi Christo. Ne desiderium sit nugatorium, oportet ut praesenti usui sacramentali aliquid, saltem lato sensu, obstet. Nec atooluta voluntate sacramentum vel fructum sacramenti cupere po­ test, qui saltem ope contritionis perfectae statum gratiae non sibi comparaverit. Condi ei on ata voluntate, ne peccator quidem pro­ hibetur. Frequentissime exerceri potest tantopere commendata de­ votio. Praesertim utiliter lit sub Missae communione: ipsa tunc adiuncta aptas dispositiones fovent, et qui, dum re non potest, saltem affectu communicat, uberiores illos sacrificii sibi sperare potest quos IS. Trid. synodus S. XXII. C. G, in eos permanere affirmat qui sacra mental iter communicant (Cfr. Leiimk.. II, 194). 418. - 1. In gratiam alterius strictu nemo communicat, cum nemo pro altero manducet, et opus operatum omnis sacramenti soli subiecto pro­ dit. Sed pro allero virente s. communionem hae ratiome quispiam offerre potest, quod per bonum et proin meritorium et satisfactorium actum ac­ cedendi ad s. mensam velit cum spiritualité!' adiuvare, vel. post saoramentalem .sumptionem, pro ipso preces fundere quae tunc maiore fer­ vore et efficacia funduntur. Pro dejuncto vero potest quis communi­ care, quatenus, per modum suffragii, offert pro illo actum suum operantis ut impetratorium et satisfactorium, vel eidem applicat coniunctas cum communione indulgentias. Cf. S. Tu, 3 p., q. 79 art. 7. S CM MARIUM. 419. I. Gratia sacranicntalis ss. euchiiristinc est ad refectio­ nem animae nostrae, transformandae in Christum per caritatem, cuius habitum auget et excitat actus. II. Accessus condiciones. 1. Ad hanc spiritualem refectionem ius habent baptizati qui non sunt indigni et decenter accedunt. Sollicitudine boni communis adducta est Ecclesia ut a pueris, e- 334 LIBER Π, TRACT. IV. TIT. II, CAI’. Ill tiam in periculo mortis, cxigat ut corpus Christi a communi cibo distinguant, illudque reverenter adorent ; extra vero mortis periculum, saltem mysteria necessitate medii credenda noverint, et, pro suae aetatis modulo, devote accedant. Pueri isti non solum possunt, sed etiam debent admitti. Praecepto paschali tenentur ; ac parentibus vel tutoribus neglegentibus violatio istius praecepti imputatur. De sufficienti puerorum dispositione iudicant confessarii, parentes vel qui eorum locum tenent, dum parocho munus vigilandi committitur ne imparati accedant, utque dispositi quam primum communicent. 2. Status gratiae ex praecepto divino postulatur ; et ex praecepto saltem ecclesiastico procurari debet per confessionem, nisi, deficiente confessario, necessitas communicandi urgeat. 3. Iciunium naturale a media nocte servandum est, ita ut ab extrinseco, nihil quod rationem cibi vel potus habeat, per mo­ dum comestionis aut potationis (non respirationis, attractionis per nasum) sumatur. Intentio, quae plerumque nihil mutat, at­ tendenda est ubi res attrahitur vel miscetur saliva. Missalc, De deject., IX, 3, tolerat quoque guttulam aquae quae, in lavando ore. praeter intentionem, guttur et stomachum intraverit. Atque in dubio positivo vel ex utraque parte negativo sitne aliquid a media nocte sumptum, communicare licebit. Lex cessat infirmis qui in periculo mortis sunt ; immo sanis qui in urgente periculo mortis versantur; atque iis qui ss. eucharistiam aliter a periculo profanationis vel perditionis protegere nequeunt. Huc pertinet absumptio fragmentorum in missa, post ablutionem et in sacristia, quam diu sacerdos sit sacris indumentis ve­ stitus. Codex (c. 858. § 2) sinit ut dc prudenti confessarii consilio, qui a mense vere infirmi sunt sine certa spe ut cito (intra tres, quat­ tuor dies) convalescant, semel aut bis in hebdomada communi­ cent, postquam aliquam medicinam vel aliquid per modum potus sumpserint. Ampliores concessiones fiunt per S. Congregationem de Sacramentis vel de Religiosis. Nec corporis macula, nec involuntaria pollutio, nec usus coniugii communionem per se impediimt. Externae vero honoris si­ gnificationes in vestitu, etc. reverentiae sacramenti debentur. III. Necessitas communionis. 1. Ex verbis Christi «Nisi manducaveritis carnem Filii hominis... non habebitis vitam in vobis » (S. Ioan. 6,54) colligitur divinitus imposita eucharistiae interdum recipiendae necessitas non solius praecepti, sed etiam medii, in re vel in voto. Non pauci tamen solam praecepti necessi­ tatem admittunt. Atque opinio communis urget divini iuris ne­ cessitatem sumendi viaticum in periculo mortis. Quod certius SUMMARIUM DE SUBJECTO SS. EUCH. 335 •onstat si vita, post peccatum mortale, resumenda erat. Prae­ terea frequentior usus sacramenti fit practice necessarius ad supe­ randas tentationes. 2. Ex praecepto Ecclesiae, quae secundum rationes boni communis, initium et frequentiam obligationis definire potest, debent quotquot rationis usum sunt adepti, semel in anno, saltem tempore paschali, sacram communionem digne recipere. Proprius parochus vel confessarius propter fidelis utilitatem, permittere potest dilationem ultra tempus paschale. Tempus istud regulari­ ter a Dominica Palmarum ad Dominicam in Albis decurrit ; sed Ordinarii locorum possunt, propter gregis utilitatem, tempus am­ pliare, ita ut a quarta Dominica Quadragesimae ad Dominicam Trinitatis extendatur. In omni loco praeceptum paschale impleri potest : sua­ detur tamen communio in propria paroecia ; qui secus fecerit, curet ut proprium parochum de impleto praecepto certiorem faciat. 3. Ad maiores ordines promoti, sacram communionem in missa ordinationis recipere debent. IV. Consilia. 1. C. 862 optat ut clerici, et etiam sacerdotes qui Feria V in Cena Domini non celebrant, ss.mo Christi corpore in missa sollemni reficiantur. 2. C. 863 vult ut sacerdotes frequentem, immo cotidianam communionem, fidelibus, maxime in missa cui intereunt, commen­ dent. Fidelibus sufficit puritas a peccato mortali, sine necessitate specialis dispositionis. Pro consilio tamen adeundus est confessa­ rius, qui de praeparatione et gratiarum actione sollicitus erit, atque etiam hoc cavebit ne paenitens fragilis hac ratione sacra­ mentum eucharistiae frequentare incipiat ut aliquo timore hu­ mano in periculo constituatur sacrilege communicandi. Nec spe­ ciales regulae aegrotos tenent, praeter curam exterioris reverentiae, quae defectu poenitentiae exterioris in scandaloso peccatore, loco infami ubi quis decumbat, et corporali morbo impediri potest. 3. Optandum vero est ut ipsis infirmis occasio communionis etiam cotidianae offeratur. S. viaticum, quod ab omnibus in pe­ riculo etiam extrinseco mortis sumendum est, non est diu diffe­ rendum, et sumi potest eadem die qua, periculi adhuc expers, quis iam communicaverit. V. 1. Communio spiritualis dicit votum dignae susceptionis sacramenti, ct spiritualis refectionis, in eo qui a sacramento late saltem impeditur. 2. Etsi nemo pro alio communicet, fructuose tamen potest quis per bonum communionis opus, alium viventem adiuvare, et defunctis indulgentiam s. communionis applicare. [419.] 3.W LÏBBR Π, TRACT. IV. TIT. H. CAP. IV CAPUT IV. S. communionis circumstantiae. 420. — I. Quo tempons 1. Quo dic. Excepta Ferio VI in Para­ sceue, qua solum viaticum ad infirmos deferre licet, omnibus diebus licet in Ecclesia latina ss. eucharistiam distribuere. In sabbato sancto tamen, « s. communio nequit fidelibus ministrari nisi inter missarum sollemnia, vel continuo ac statim ab iis ex­ pletis » (c. 867, § 1-3). Viaticum quod solum in Feria VI Maioris hebdomadae distribuere licet intellegi debet viaticum praeceptum, vel quod primum in mortis periculo sumatur, v. g. a sacerdote qui sacram functionem celebraverit sanus et dein in discrimen vitae adductus sit ; non autem illud qu du­ rante periculo, laudabiliter iteratur. Tn sabbato sancto, quia est dies aliturgica, sola permittitur communio quae missae continuo nexu coniuncta sit. Satis autem coniuncta sollemniis videtur communio quae, immediate post sacrum, ex ipso altari ubi celebratum est ad infirmos eodem tecto conclusos deferatur. Nec tam gravis est alius communionis prohibitio, ut ab eo non excuset causa qualem, non ita pridem ante Codicem, ipea S. Rituum Congregatio probavit. Licere si quidem declaravit, ut viris qui spiritualia exercitia compleverant nec missarum sollemnia exspectare* poterant, communio sabbato sancto plane mane dispensaretur (Ferreres, La Communion frecuente y diaria, n. 176-177). 2. Qua hora. « S. communio iis tantum horis distribuatur qui­ bus missae sacrificium offerri potest, nisi aliud rationabilis causa suadet » (c. 867, § 4). Canon, in hac favorabili s. communionis causa, intellegi ita potest, ut privilegium anticipandi missam ad communionem extendatur. Atque ita habet stylus S. C. dc Sacramentis. Ceterum rationabilis causa ex­ ceptionem permittit, ita ut numquam s. dape privandus sit qui ad eam recipiendam diu etiam post méridien ieiunus manserit. Cum, celebrata functione Feria V in Coena Domini, missae iam in eadem ecclesia dici nçqueant, reipsa cessare quoque videtur ab illa hora facultas distri­ buendi ibi s. communionem, praesertim cum s. species amovendae sint. Verum rationabilis quoque causa sufficit ut huic regulae derogotur « S. viaticum quacumque diei aut noctis hora ministrari potest » (c. 867. § 5). S. COMMUNIONIS TEMPUS, LOCUS, RITUS 337 Canono isto aufertur vetitum Ritualis, t. 4, c. 10, quo, excepta necessitate, nocturna eucharistiae delatio prohibebatur. Permissa sa­ tis facile dolatione occulta, ipsa prohibitionis ratio subsistere iarn non vi­ detur. 421. — II. Quo loco. Ubicumque missa celebrari ibi quoque s. communio distribui potest, etiam in oratorio privato. « nisi loci Ordinarius, iustis de causis, in casibus particularibus, id pro­ hibuerit » (c. 869). Potestas Ordinarii vetandi s. eucharisiiae dispensationem, oratorio privato circumscribitur ; nec liceret episcopo communione m in privatis oratoriis generali statuto prohibere ; sed oportet ut peculiar* s causae id in casu particulari faciendum suadeant. Ne ipsa quidem communio pa­ schalis per so in oratorio privato fieri prohibetur, salva notitia proprio parocho danda ex c. 859, § 3. 422. — III. Quo ritu. 1. Sacerdos semper proprio ritu mini­ strare debet s. communionem, etiam fidelibus ritus alieni. Si tamen, in urgente necessitate, desit sacerdos diversi ritus, licet sacerdoti orientali qui fermentato utitur eucharistiam in azymo ministrare, et vicissim, latino aut orientali qui utitur azymo, mi­ nistrare in fermentato : at suum quisque ritum ministrandi ser­ vare debet (c. 851, §2). Observes facultatem fieri non consecrandi diversam speciem, sed mero eam ministrandi. Necessitas autem non est viatico circumscripta. Hub bitur itaquo quotiens fidelis, illa die, communione moraliter impe­ diretur, nisi sacerdos speciem diversi ritus ei ministraret. Puta in loco esso unicam ecclesiam, quae species servet fermentatas. Absente sa­ cerdote ritus orientalis, sacerdos latinus poterit, ritu suo, porrigere ex ciborio speciem fermentatam iis qui secus communicare non possent. Id tamen non poterit, si occasionem habeat consecrandi materiam sui ritus. 2. Votatur, in Ecclesia latina, dispensatio sub specie vini (c. 852), etiam, ut communiter intellegunt, si necessitati viatici aliter consuli non possit. Existimat tamen Cappello, I, n. 451, praeferri posse legi ecclesiasticae divinum praeceptum sumendi viatici, si nulla prospiciun­ tur incommoda. 3. Communicans a) suae devotioni consulere permitti­ tur, ita ut, pietatis causa, sacramentum alieno ritu confectum suscipere possit ; b) paschalem communionem proprio ritu su22 (420-422.) 338 LIBER II, TRACT. IV, TIT. II, CAP. IV scipere suadetur; c) viaticum vero moribundus proprio ritu acci­ pere debet; sed, urgente necessatite, quolibet ritu illud accipere potest (c. 866). Minister vero proprium ritum in ministrando sequi debet. 423. — 4. In dispensanda eucharistia, minister sacer, et in ea recipienda fidelis communicans, augustissimo sacramento exhi­ bere debent reverentiam quam ratio et canones exigunt, ita ut ministrando sacramento abstinere praestet, potius quam positi­ vam irreverentiam admittere. Itaque : a) intra missam celebranti non licet eucharistiam distri­ buero fidelibus adeo distantibus ut ipse altare e conspectu amittat (c. 868). Loca nimis sic distantia etiam in magna basilica haberi possunt. Temperamentum tamen in nosocomiis admissum vidimus n. 321, 3; b) induere debet vestes sacras et lumen adhibere. Omissio lu­ minis existimatur venialis; nec gravis putatur omissio solius stolae vel solius superpeIlicei, beno vero omissio omnis sacrae vestis, nisi neces­ sitas urgeat. Quid autem in occulta delatione per se observandum sit. vidimus supra, n. 387, d). Regulae tamen hae non obligant sub mortali. Sic etiam veniale reputatur, omittere vestes sacras et lumen in defe­ rendo Sanctissimo ab uno ad aliud altare. Extra missam color stolae potest esse diei aut albus; c) incedere debet yressu moderato. Praeciso tamen scandalo, plurcs permittunt ut sacerdos currat. Ex necessitate licet uti equo mansueto, vel rheda etiam automobili. Xon videtur decere, nisi viatici necessitate excusetur, ut sacerdos utatur instrumento quod vulgo dicitur bicycleta, motocydeta. De hac re interrogata S. Congregatio, absoluta prohibitione abstinuit, monuit tamen insolitam esse liane rationem. Ad statuta epis­ copalia attendendum hic est ; d) delecto capite ss. eucharistia palam deferenda est. Dispensatio extra civitates episcopis permittebatur; intra civitatem reservatur S. Sedi. In casu tamen verae necessitatis, sinebant, per epikoiam, ut sacerdos caput tegeret, nisi melioro ratione providere'posset. Melior autem ratio nunc est dolatio occulta ; e) propria manu et quidem pollice et indice s. communio danda est. Aliis uti digitis venialo videtur, a quo excusabit ratio non privandi moribundum vel plures sanos (quidni unum ?) s. communione. Si tamen praesto sit alter sacerdos, is potius pollice et indice quam alter aliis digitis communionem distribuat. Ac si aegrotus hostiam aliter accipere aut traicere nequeat, permit­ tunt ut (non nimis frequenter) ipsi porrigatur particula hostiae in co- S. COMMUNIONIS KIT( S 339 chleari, cum vino vol aqua ; dummodo absit scandalum et periculum lapsus in terrain. Simile quidpiam fieri potest ad vitandum contagii periculum ; /) nec hostia maior, nec plures simul minores uni communicaturo tradi possunt : id facere foret veniale. Sed, ne unus alterve diu exspectet, para hostiae sacrificii detrahi possit ; consecrari possint maiores hostiae et in minores partes divisae distribui. Ubi opus fuerit, ipsae minores hostiae in duas, summum tres partes dividi possunt ; (j) sub levi requiritur minister. Si desit, sacerdos omnia per se ipso peragere potest. Excsptis responsis, mulier ministrum supplere non potest ; nec mos est ut in ecclesia mulier recitet Confiteor ». Monialis tamen seu soror in claustro vel cubiculo infirmi preces recitare solent ; ft) Confiteor cum absolutione sub levi requiritur. Praescripta quo­ que est benedictio in fine, nisi paramentis nigris indutus fueris. Praes­ criptae nunc quoquo videntur ceterae Ritualis preces. Cfr. Rituale, 1913, et Cappello, I, n. 453 ; i) adhibenda est Bursa colore stolae similis, cum corporali : palla non sufficit ; i) communio ministrari non potest in altari ubi ss. sacramentum est expositum. Quocirca, ubi unicum est altare, satius erit per pauca momenta velo tegere ss. sacramentum, sicut fit dum contio habetur. Sed toleratur ut sacerdos vestibus pro missa indutus, deficiente facili copia alterius sacerdotis, communionem distribuat ad aliud altare atque istud est quo celebravit vel celebraturus est ; k) per se, nisi, ob specialem causam. Ordinarius id vetuerit in oratorio domestico, communio distribui potest ubi celebrare licet (c. 869, Cfr. n. 421). Ac potest indo etiam a quolibet celebrante deferri ss. Eucha­ ristia pro communione « dcvotionali », infirmis qui in cubiculo hospitalis vel domus decumbunt ; l) sicut iam supra, n. 401, diximus, non sunt stricte praescriptae, sod tamen pio servandae variae honoris significationes, ut deponendi arma, chirothecas, etc. 424. — De Defectibus. Rubricae J/issalis, c. Dt defectibus (in ipso Missali) adeundae sunt, si quid extraordinarium acci­ derit. Haec tantum notabimus. Si species panis deciderit, reverenter collecta hostia cum fragmentis, locus signetur, postea abluendus aqua in sacrarium inieienda. Ablutionem sub gravi requiri putat S. Alph., 1. G, n.250, si locus pedibus calcetur. Si tamen moraliter constet nihil ibi superesse consecratae materiae, id nimis severe dictum arbitra­ mur. Atque omittenda est ablutio quae mirationem moveret [423. 424.] 340 LIBER Π, TRACT. IV, TIT. II, CAP. V (at in barba viri). Si qua hostia in sinum mulieris ceciderit, ipsa eam separatim et reverenter extrahat et sacerdoti resti­ tuat. Si vero gutta sanguinis delapsa sit, sorbeatur, si fieri potest, et linteum ter abluendum est. Si vero usque ad lapidem lignumve penetraverit, hae res nonnihil radi debent, rasura comburi, lo­ cus ter ablui. Aliqua saltem ablutio, in sacrarium proicienda, sub gravi facienda est. SUMMARIUM. 425. — 1. Viaticum omni die; s. communio aliis diebus ac Feria VI in Parasceve dari potest ; sabbato sancto solum inter missarum sollemnia vel continuo et statim ab iis expletis. 2. Iisdem horis quibus missa offertur, s. communio dispen­ sari potest; sed rationabilis causa permittit exceptionem. 3. Ubi missa celebratur, communio dari potest. Ordinarius tamen loci potest id in oratorio privato, in casibus particularibus, prohibere. 4. Proprio ritu dispensanda est ss. eucharistia. In urgente tamen necessitate poterit sacerdos speciem alterius ritus iam con­ secratam sumere et proprio suo ritu communicaturo porrigere. Excepto viatico, potest quis alterius ritus communionem accipere. 5. Reverentiae in ministrando consulendum est, ac proin servandae sunt regulae do distantia ab altari pro celebrante, de vestibus, de lumine, de incessu, detecto capite, de maiiu propria ad­ hibenda, de figura hostiae, do ministro, de precibus ritualis, etc. Atque in ipso Missali rubricae de defectibus explicant quid in casu extraordinario faciendum sit. CAPUT V. «3 De custodia et cultu SS. Eucharistiae. 426. — 1. Quibusnam locis s. eucharistia servari debeat vel possit. C. 1205, § 1 generales custodiae condiciones praescribit, ita ut, his deficientibus, cesset obligatio vel tollatur licentia. Itaque oportet ut sacerdos eius curam gerat : qualem ipso munere rector ecclesiae gerere censetur ; et ut regulariter, sal­ tem semel in hebdomada, missa in sacro loco celebretur. Piis po­ sitis : I CUSTODIA ET CUDTUS SS. EUCHARISTIAE 341 2. Praecipitur custodia ss. eucharistiae in ecclesia cathedrali, in ecclesia principe quasi-dioecesis, in qualibet ecclesia paroeciali seu quasi-tali, in ecclesia annexa domui religiosorum exempto­ rum, sive virorum sive mulierum. Ut quasi paroecialis haberi posse videntur ecclesiae subsidiariae quae in dissitis paroeciae partibus reguntur a quodam vicario cooperatore seu praefecto qui in ea paroeciales functiones peragere solet. 3. Per mittitur, accedente licentia Ordinarii loci, in ecclesia collegiata et in oratorio principali sive publico sive semi-publico tum domus piae aut religiosae, tum collegii ecclesiastici quod a clericis saecularibus vel a religiosis regatur. 4. Alibi induito apostolico opus est. Ecclesiae tamen aut oratorio publico Ordinarius hanc licentiam ex iusta causa et per modum actus concedere potest (c. 1265, § 1 et 2). Observes, itaque, nullam Codice tribui facultatem servandi eucha­ ristiam in principali oratorio monasterii vel domus etiam regularis. Verum, ut id licite fiat, oportot ut habeatur vel indultum apostolicum, vel con­ suetudo immemorabilis (quam Benedictus XIV, C. Quamvis i usto, neces­ sariam dixit) vel positiva facultas Ordinarii loci, quam nunc, ex c. 1266, § 1,2° omni religiosae vel piae domui concedere etiam habitualitcr potest. 3. « Nemini licet ss. eucharistiam apud se retinere aut se­ cura in itinere deferre » (c. 1265, § 3). Nemini, no quidem missionariis in regiono infidelium. Exceptio talem causam postulat quae a gravi prohibitione excuset, v. g. ad con­ sulendum securitati ss. eucharistiae in quadam calamitate vel persecu­ tione. Minus repugnat S. Sedes asservationi in domo parochi vel sa­ cerdotis, si quando ss. eucharistia decenter in ecclesia servari nequeat (Cf. resp. S. C. P. F. 23 aug. 1852. Collect. I, 751). 427. — In uno oratorio. Revocato quolibet contrario privi­ legio, ss. eucharistia non potest servari nisi in ecclesia vel in prin­ cipali oratorio religiosae vel piae domus \ nec apud moniales intra chorum vel saepta monasterii (c. 1267). Considerata authentica declaratione 2-3 iun. 1918, Commissionis de Cod. interpretatione, vis istius canonis huc redit : a) sive privilegio, sive ex facultate Ordinarii loci, ss. eucharistia servari potest in oratorio prin­ cipali communitatis religiosae, piae domus, collegii ecclesiastici; b) si, praeter oratorium principale, religiosa vel pia domus annexam habet ecclesiam, qua communitas non utitur ad ordinaria sua pietatis [425-429.] 342 LIBER IL TRACT. IV, TIT. II. CAP. V exercitia explenda, ecclesia ista frui quoquo potest i ure suo, si quod habeat, v. g. quia annexa est· domui religiosorum exemptorum, servandi ss. eucharistiam. Singulis familiis religiosis itis commune, suppresso privilegio çontrario, nihil plus ratum ha hot ; c) sivero plures distinctae familiae idem materiale aedificium occu­ pant, singulis oratorium cum custodia ss. eucharistiae, sive ex privilegio sive ex licentia episcopi competere potest. Ita, procul dubio, communitas seminarii et communitas Sororum quae in seminario operam suam praes­ tant, distinctae et separatae sunt familiae. Contra, vero, novicii,propter suam a professis separationem, non ideo ad formaliter distinctam domum pertinere censentur (1). Aliter dicendum fuerit si distinctas aedes, quam­ vis contiguas habitarint·, etiamsi unus fuerit utriusque domus Superior, quasi parochus qui duabus paroeciis praeficitur. In collegio autem con­ victores communitatem formaliter diversam a religiosa satis facile cons­ tituunt, ut si religiosi ex parte aliis ministeriis addicantur. Quare in oratorio quo convictores convenire solent ad suas pietatis exercitationes peragendas, sanctissima eucharistia, sive ex religionis privilegio sive ex licentia Ordinarii loci videtur servari posse, illaeso iure idem in ora­ torio religiosorum conservandi. Ceterum indulta temporaria servandi ss. eucharistiam in altero oratorio, sive a S. C. de Sacramentis, sive a S. C. de Religiosis (pro qualitate oratorum), sine magna difficultate conceduntur (Cfr. Per. IX, p. 154). 428. — Accessus fidelium. « Ecclesiae in quibus ss. eucharistia asservatur, praesertim paroecialos, cotidie, per aliquot saltem horas, fidelibus pateant » (c. 1266). Opportunissima est haec monitio, sive eius argumentum consideres, cum ecclesia sit fidelibus destinata et custodia ss. eucharistiae propter commoditatem adorantium permittatur, sive mores aedituorum, qui nimia festinatione plura templa claudere solent. Quanto satius est, dispositis prope ianuam interioribus cancellis, liberum accessum ad ecclesiam per totum diem per­ sonis devotis permittere, sine necessitate peculiaris vigilantiae. i 429. — In uno altari. « SS. Eucharistia continuo seu habitualiter custodiri nequit nisi in uno tantum eiusdem ecclesiae altari » (c. 1268), § 1). Curandum praeterea est ut SS. Sacramento locus nobilis­ simus ac proin regulariter altare maius reservetur. Exceptio per­ mittitur, immo suadetur, in ecclesiis cathedralibus, collegiatis, (1) Iu Moniture tamen ecclesiastico, 1918, p. 240, notu, benignius responsum est. CUSTODIA ET CULTI S SS. Ei ( JI ARISTIAE 343 conventualibus, ubi chorales functiones cultu ss. Eucharistiae impedirentur; sed etiam ibi rectores ecclesiarum curare debent ut altare in quo ss. sacramentum asservatur, sit prae omnibus aliis ornatum, « ita ut suo ipso apparatu' magis moveat fidelium pietatem ac devotionem » (c. 1268). 430. — De Tabernaculo. « SS. Eucharistia servari debet in tabernaculo inamovibili, in media parte altaris posito ». «Tabernaculum sit affabre exstructum, undequaque solide clausum, decenter ornatum ad normam logum liturgicarum, ab omni alia re vacuum » (c. 1269, § 1 et 2). Itaque tabernaculum per se non potest esse ad latus in pariete, neque in turricula, etiam elegantissima, prope altare, salvo tamen iure immemorabili» consuetudinis. Nec tabernaculum port a tile seu amovibile perse admittitur. Ita vacuum esse debet, ut ne s. quidem olea in ta­ bernaculo servari possint: ne ulla confusio cultus timenda sit. Leges autem liturgicae volunt ut intrinsece sit panno serico vestrum, nisi tamen sit deauratum, et ut benedicatur (S. Ii. C. 20 iun. 1899 ad IV Decr.auth.n. 4035). Praeterea opertum esse debet conopaeo coloris vel albi vel ad ofliciurn accommodati, excluso colore nigro, pro quo adliibetur violaceus. Nec lex dispensatur quia tabernaculum sit argento, auro vel alia pretiosa materia confectum (S. Ii. C. Ί aug. ISSO, Deci·. auth. n. 3520). Interdum tamen ipsa forma tabernaculi, atque exempla in ipsa Urbe, v. g. in Basilica Vaticana, habentur, conopaeo uti non sinit. Saltem tunc, si copia habetur, suppleatur conopaeum per amplam map­ pulam ab alto pendentem (baldachino) qua altare protegatur : haec, scribit Palm., t. 4, n. 906, conopaei locum tenere potest. Supra taberna­ culum, praetor imaginem Christi crucifixi, nihil, no reliquiae quidem s. crucis, tamquam supra basim reponi potest. 431. — Exceptiones legi generali. 1. Ordinarius, per modum actus et ex iusta causa, licentiam concedere potest, servandi San­ ctissimum in ecclesia vel oratorio publico ubi hire communi ser­ vari nequit. Valde utilis tamen fuerit amplior, non circumscripta publico oratorio facultas generalis, Ordinario data, ut, v. g. per dies exercitiorum spi­ ritualium, custodiam ss. eucharistiae in domo ubi traduntur permittere possit. Verum plerumque haec erit pia domus, in qua etiam liabitualis asservat io ox licentia Ordinarii loci haberi potest. [42S 431.) 344 LIBER H, TRACT. IV, TIT. Π, CAP. V 2. Non reprobatur, ob gravem causam ab Ordinario loci probatam, asservatio nocturna, in loco tutiore ct decenti, super corporale, cum lampade accensa (c. 1269, §3). 3. Lex unicitatis altaris non violatur eo quod quibusdam diebus, v. g. festivis, per paucas horas ss. eucharistia etiam ad alterum altare servetur, ut s. communio commodius distribui possit. · ‘J 432. — Asservandi modus. 1 Quodlibet vasculum ss. eucha­ ristiam continens, in corporali aut palla (1) benedictis repo­ nendum est. 2. Pyxis suo operculo bene clausa et albo velo coo­ perta esse debet. Ac purificetur quotiescumque ss. species reno­ ventur ; nec recentes species cum antiquioribus misceantur. 3. Lunula ita conticenda est, ut facile purificetur, et ut ipse deau­ ratus circulus, non vero laminae vitreae s. speciem tangant (S. R. C. 4 dec. 1871, sed deest in Decr. auth.). 4. Ante taberna­ culum « una saltem lampas, diu noctu que continenter luceat, nu­ trienda oleo olivarum vel cera apum ; ubi vero oleum olivarum haberi nequeat, Ordinarii loci prudentiae permittitur ut aliis oleis commutetur, quantum fieri potest, vegetabilibus » (c. 1271). Lucem istum per 24 horas, vel per aliquot integras noctes neglegere, censetur mortale. Non semel S. R. C. vetuit supra altaro vel intra tabernaculum il­ luminationem ex « gas » vel « clectricitatc » ; ipsas candelas stoarinas (bougies) prohibuit, sed voluit ut candelae « cereae sint omnes, quotquot fujrint quae supra mensam altaris vel eidem quomodocumque immi­ nentes adhibentur » (S. R. C., Decr. gen. 3 apr. 1821, Decr. anth. n. 2613). Per recens bellum tamen, S. Pontifex ipsum usum luminis electrici pro lampade et missa arbitrio episcoporum permisit. Atque usus luminis electrici circa altaria in ipsa Urbe propagatur. Quare ad responsa re­ centia, si quae nova fiant, attendendum erit. 5. « Clavis tabernaculi..... diligentissime custodiri debet, onerata graviter conscientia sacerdotis qui ecclesiae vel oratori curam habet » (c. 1269, § 4). Itaque Codex non iam praecipit quod S. R. C. strictius urgere conata est, ut clavis ab ipso sacerdote sorvotur, sed diligentissima cus­ todia eius curis committitur. (1) In administranda tamen s. communione, palla non potest pro corporali poni nuper altare (S. R, C· 17 feb 1847. S.. TABERNACULUM, ESPOSITIO S8. EUCHAR, 433. — Dc Expositione ss. Eucharistiae. Expositio distin­ guitur privata, quae fit cum pyxide : et haec ex qualibet causa, sine Ordinarii licentia, fieri potest ; et p ublica, seu cum ostensorio ; haec « die festo Corporis Christi et intra octavam fieri potest in omnibus ecclesiis inter missarum sollemnia, et ad ve­ speras ; aliis voro temporibus nonnisi ex iusta et gravi causa, praesertim publica, et de Ordinarii loci licentia, licet ecclesia ad religionem exemptam pertineat » (c. 1274, § 1). Ac simul monemur § 2 „ ministrum expositionis vel reposi­ tionis esse sacerdotem vel diaconum ; benedictionis vero, solum sacerdotem ; in casu tamen quo, debita Ordinarii vel parochi licentia munitus, diaconus viaticum ad infirmum detulerit, be­ nedictionem cum pyxide ab ipso diacono impertiri posse. Rubrica votat ne pyxis, quae exponitur, extra tabernaculum extra­ hatur. In ecclesiis ergo ubi s. pyxis in quodam throno proponitur. expositionem dicemus privatam ot simul irregularem. Consuetudinem exponendi ss. sacramentum sine episcopi licentia, S. R. C. 14 mart. 18G1 (Decr. auth. n. 3104) negavit servari posse. Sufficit tamen tacitus consensus, qualis consuetis expositionibus suffragari potest. Atque expositionem pro sola communitate regulari probabiliter ex Prat lati proprii exempti licentia fieri posse existimat Wernz, III, 553. nota 235. Observes etiam ob causam non publicam expositionem publicam ab Ordinario loci permitti posse. Causa publica vero est in genere spi­ ritualis utilitas, maior devotio populi, v. g. ne totum diem vel magnam partem diei fosti in rebus profanis transigat ; in specie vero, sollemnitas festi, maximo festi SS. Corporis Christi ; arduae causae pacis et publicae necessitatis vel utilitatis. Tum in publica tum in privata expositione, secundum locorum usum, sex saltem cerei in altari ardero debent. In Instr. Clementina saltem 20 requiruntur. Duranto expositione publica, nullae osse possunt in altari sive re­ liquiae sivo imagines sanctorum, praetor angelorum adorantium ; crux voro, pro locorum consuetudine, manere vel removeri potest. Nec ante altare expositionis statuae aut imagines sanctorum collocari possunt. 434. — De missa cum expositione. Excepto die festo Cor­ poris Christi ct octava, ad altare quo expositum est ss. sacramen­ tum nulla missa per se dici potest, sine necessitate vel gravi causa aut speciali induito. S. R. C. 17 apr. 1919, A. A. S., XI (1919), p. 246, quo decreta anteriora confirmantur. Gardeluni tamen [432-434.] 34o, vel prolata in absentem ; sed species directae locutionis cum paenitente requiritur. Haec videtur desiderari in telophonio, cum sic loquentes mere electri­ cam vocis imitationem percipiant. Certo praesens est qui non ultra 25 passus distat, vel pars est multitudinis cuius primi ordines prope adsunt. Ex praesenti saltem disciplina, forma >ndtca/**va, non deprecativa pronuntianda est. Completa forma Ritualis complectitur, ante essentialia verba : a) preces : « Misereatur... Indulgentiam... » quae non obligant sub peccato, non tamen sine insta causa omittenda sunt ; « Dominus I. C. te absolvat » : neque constat haec sub peccato esse dicenda ; b) oondicionata absolutio generalis a censuris, quae vestigium est reconciliationis cum Ecclesia, necessariae ex primitiva Ecclesiae disciplina. Eam hodie sino peccato omitti posse putant, si nulla sit suspicio censurae ; et certo sine peccato gravi omittitur, dum­ modo ne velis prius a peccatis absolvere quum a censura quae • (445. 446.] 356 LIBER Π, TRACT. V, TIT. II, SECT. I, CAI*. I legitimum usum sacramentorum tollat, qualis est excommuni­ catio, et aliquando interdictum. Sequitur vox Deinde, quae melius pronuntiatur quam ta­ cetur, cum in typica Ritualis editione ad nigrum pertineat. Post essentialia verba, sub veniali nominandae sunt Personae SS. Trinitatis. Formula clauditur voce Arnen. Per additam deprecationem « Passio D. N. I. C. », etc. spe­ cialis valor satisfactorius ad bonos paenitentis actus additur. Quare, propter spiritualem paenitentis utilitatem, praestat eam non omittere. Urgente necessitate, Rituale hanc brevem formam docet : « Ego te absolvo ab omnibus censuris et peccatis, in nomine Patris, etc. ». TITULUS II. De Ministro Sacramenti Paenitentiae. Sectio I. Normae H canonicae. Utilitas. — Maioris ordinis causa, canonicas normas a moralibus seiunximus. Sed cum agatur de foro interiore, quod propter spirituale fidelium bonum exsistit, confessarius qui canonicas sanctiones non ap­ prime calleret, plura media iuvandi paonitentcm ignoraret eique non tantum minus utilis, sed facile otiain positive damnosus evaderet. In primis cognoscere debet quousque potestatem suam sc porrigat, et quid, deficiente potestate, ad bonum paenitentis ipsi nihilominus praesto sit. CAPUT I. Potestas requisita et sufficiens. 44T. — « Minister huius sacramenti est solus sacerdos » (c. 871). Praeter potestatem ordinis, ad validam peccatorum absolutionem requiritur in ministro potestas iurisdictionis, sive ordinaria, sive delegata in paenitentem » (c. 872). Potestas ordinis requiritur, quia est sacramentum ; potestas iurisdiclionis, quia est institutum ad modum iudicii. Opportuno Codice mo­ nemur iurisdictionem esse quidpiam relativum, non solum respectu rei, POTESTAS MINISTRO NECESSARIA 357 sicut psa ordinis potestas, sed etiam respectu personarum. Quare sermo tit do iurisdictione in paenitentcm. Praeterea ad solam peccatorum abso­ lutionem ordo sacerdotalis requiritur. Jurisdictio ad auferendas censuras vel poenas ecclesiasticas cuilibet clerico a competente Superiore eccle­ siastico valide tribui potest, immo, a S. Pontifice etiam non clerico. Huc spectant absolutiones quaedam quas tempore S. Cypriani diaconi non nulli conferebant. C. Tridentinum s. xxm, c. 25 Z?e/. ut privilegiatam regularium iurisdictionem cum auctoritate Ordinarii loci apte componeret, exigere coepit, ad valide absolvendos saeculares, vel beneficium paroeciale, vel approbationem ab episcopo. Approbatio haec stricte sumpta, ut distincta a iurisdictione, inferebat, praeter indicium de idoneitate, consensum Ordi­ narii loci ut quis sua iurisdictione uti posset. Saepe tamen episcopus confessario quem approbabat, simul iurisdictionem tribuere intendebat, ita ut plerique regulares confessarii iurisdictionem e duplici fonte hauri­ rent, e fonte pontificii privilegii, per Superiores propries, atque c fonte dioecesani Antistitis. De approbatione quae iurisdictioni adiungenda sit Codex nihil expresse dicit. Ex ipso tamen c. 874, § 1 tenore satis per­ spicitur eam esso Codicis mentem, ut ne religiosi quidem exempti sine Ordinarii loci facultate, ullam ad absolvendos communiter saeculares expeditam iurisdictionem haberent. Formalis tamen et expressa revo­ catio privilegii, vi cuius Superiores regulares iurisdictionem ad absol­ vendos sacculares conferebant in nullo canone legitur. Verum propter perpetuam necessitatem iurisdictionis dioccesanae, ita factum est inu­ tile ut ex iis sit quae desuetudine abroganda videantur. Quia iurisdictio requiritur, potestas Ecclesiae fit magis ma­ nifesta praescribendi modum exercitii ad ipsum valorem actus. 448. — Iurisdictio autem haec potest esse sive ordinaria sive delegata. Qui ordinariam possident, subditos ubique terrarum absol­ vere possunt ; dum in delegatis requiritur iurisdictio data ab Ordinario loci ubi confessiones audiuntur, nisi pacnitentes absolvi possint vi iurisdictionis a Super’ore religioso, qua tali, communi­ cata. Sacerdos quoque quem sibi et familiaribus in confessarium elegerint sive Cardinalis sive episcopus, etiam titularis, expedi­ tam ad eos audiendos iurisdictionem ubique ipso iure obtinet (Cfr. c. 239, § 1, 2° et 349, § 1, 1°). Verum, contra generale statutum c. 199, § 1, iurisdictio ordinaria ad absolvendos sacramental itor pacnitentes, ab iis solis delegari potest quos cc. 874 et 875 ut delegantes indicant. [447. 44S.J ! 358 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECT. 1, CAP. I Id ex mente legislatoris colligebatur, et nunc authentico nstat de parochis et vicariis parochorum, ex resp. Comm. pont. 16 oct. 1919, ad 3 (A. Λ. S. t. XI, 1919, p. 477). Sed iurisdictio tam ordinaria quam delegata ab Ordinario loci valet ad audiendos vagos, peregrinos ex aliena dioecesi, et catholicos ritus orientalis (c. 881). 449. — 1. Iurisdictio ordinaria omnibus cessat amissione officii ; et excommunicatione, suspensione ab officio, interdicto, sed tantum post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam contra eum latam qui his poenis obnoxius sit (c. 873, § 3). Itaque, unto hui us mod i sententiam, excommunicatus valide paenitentes audit et absolvit; et licite si toleratus est et a fidoli requiritur (Cfr. c. 2261 et n. 211). In periculo mortis, omnis sacerdos valide et li­ cite moriontem postulantem iuvat. 2. Iurisdictio delegata exstinguitur expleto mandato, elapso tempore aut exhausto numero casuum pro quo concessa fuit ; cessante causa finali delegationis (ut si delegetur aliquis ad sup­ plendum cappellanum infirmum, et is, ante adventum delegati, convaluerit et officium resumpserit) ; revocatione delegato di­ recte intimata, vel renuntiatione directe intimata deleganti et ab eodem acceptata ; resoluto quoque iure delegantis, si tamen id ex clausulis appareat, vel potestas facta tantum sit audiendi sacramental iter personas in rescripto vel induito expressas, et res adhuc integra sit (cfr. cc. 207 et 61). Sic iurisdictio concessa « ad beneplacitum nostrum », ex c. 73, ac clarius « donec vixero », vel « durante meo munero », morte delegantis cessat ; non autem C4i quae conceditur « usque ad revocationem ». 3. Valido tamen absolvit sacerdos qui inadvertenter utitur iurisdictione post elapsum tempus vel exhausto numero casuum pro quo eandem habeat (c. 207, § 2). 450. — Revocatio aut suspensio iurisdictionis non est fa­ cienda sine gravi causa. Haec tamen si exsistat, potest Ordina­ rius, etiam parocho aut paenitentiario, confessorii munus inter­ dicere, salvo recursu in devolutivo ad Sedem Apostolicam. Sed, inconsulta S. Sede, non licet episcopo omnibus alicuius religiosae domus confessariis, si domus sit formata, una simul iurisdictionem adimere (c. 880, § 3). IURISDICTIO ORDINARIA ET DELEGATA 359 Canon iste itn scriptus ost ut intactam linquat auctoritatem Ordimiriorum, qui proin sompor valide iurisdictionem adiment, etiamsi revocatio prohibita sit· Namque ipsi revocato vel suspenso ab audiendis confessionibus parocho vel paenitentiario solum recursum in dévolutivo permittit, ita ut, donec S. Sedes recursum admiserit, decretum episcopale suos offectus producat. Erga religiosos autem solam collectiwna revocat ionem episcopus exercere prohibetur, ei de domo formata agatur. Nihil autem obstat quin episcopus, ob graves causas, plures eiusdem domus rcligiosaa confessarios successive eingulalim suspendat, otiamsi nullus iam remanserit iurisdictiono dioccesana praeditus. *,|l I 451. — «Jurisdictio delegata aut licentia audiendarum confossionum concedi potest certis quibusdam circumscripta finibus. Caveant tamen locorum Ordinarii ac religiosi Superiores ne iurisdictionem aut licentiam sine rationabili causa nimis coartent » (c. 878). | ; I | Maximo usitata limitatio habetur in réservations casuum, de qua infra agetur. Ratione aetatis i uniaris, plures Ordinarii solent quoque ad solos viros audiendos iurisdictionem concedere sacerdotibus qui nondum 30 vel 35 annos nati sint. Fit quoque ut ad audiendas puellas contubernalos religiosarum, specialis exigatur iurisdictio quae pro monialibus et Sororibus est requisita. Restrictio localis interdum hoc modo fit, ut iurisdictio concedatur ad audiendas confessiones in certa ecclesia vel in paucis quibusdam de­ finitis ecclesiis, ita ut circumstantia loci sit condicio habendae iurisdictiom praefinita. Sed a rationibus iuridicis alienum foret circumstantiam loci ad valorem exigere confessionis exceptae a sacerdote cui iurisdictio in personas simpliciter tribuitur. Frequentissiina demum limitatio est temporalis, qua iurisdictio ad annum vel plures annos conceditur. I I I I I | 452. — Per se iis solis concedenda est iurisdictio aut licentia audiendarum confessionem « qui idonei per examen reperti fuerint», nisi agatur de sacerdote cuius theologicam doctrinam locorum Ordinarii et Superiores religiosi «aliunde compertam habeant». Ac post concessam iurisdictionem aut licentiam, si « prudenter dubitent num probatus a se antea sacerdos pergat adhuc idoneus esse, eum ad novum doctrinae periculum adigant, etsi agatur de parocho aut canonico paenitentiario » (c. 877). Rursus autem canone 871 Ordinarii locorum monentur ne iurisdictionem habitualiter concedant religiosis quos proprius Superior non praesentaverit ; praesentatis voro, salva examinis probatione, eandem sino gravi causa ne denegent. [449-452.] I I | I | I I I i | I I I | I I | I I | 1 I 360 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAP. II Observes eandem prudentiam canone praescribi Ordinario loci qui iurisdictionom confert et Superiori religioso, etiam cum mere consentit in usum concessae iurisdictionis. Atquo ab ipsis regularibus qui saecu­ larium conf ‘ssiones audire velint examen subjundum esse quod epis­ copus iis imposuerit, iam nullatenus ambigitur. Sed cc. 877 et 878 quoque amputantur controversiae de iure quod hib irent regulares ut, idonei reperti, absolute approbarentur nec ad exam in revocari possent. Etenim ex c. 878 integrum est episcopo facultatem excipiendi confes­ siones tempore circumscribere. Quo elapso spatio, licebit episcopo, ut novam facultatem concedat, rationabilem examinis condicionem apponere. Si vero perpetuam fa­ cultatem absolute dederit, positiva quidem suspicio imperitiae neces­ saria erit ut novum examen exigere licito possit ; valide tamen semper agat, cum, ex c. 880, ipsam iurisdictionom semper efficaciter tollere possit, salvo recursu in devolutivo ad S. Sedem. 453. — Ad ipsum valorem confessionum opus est ut iuris­ dictio scripto vel verbis expressa sit. Concessio autem gratuita esse debet (c. 879). Itaque non sufficit tacita concessio, quae facile ambiguitate laborat, ac multo minus praesumpta de futuro, cum haec non sit vera, sed tantum esset si peteretur. Intimatio tamen concessionis non requiritur. Quaro, in casu urgente, iurisdictio possit, ut aiunt, praesumi do praesenti ; i. e. qui moraliter certus sit de recepto ab episcopo libello quo iurisdictionom postulat, et de responso affirmativo dato sive suo procuratori sive per litteras, possit, rebus urgentibus, iam ante receptas litteras vel ante roditum mmdatarii, confessiones excipere. Et mandatarius possit per nuntium telegraphicuin postvdantcm do auditis precibus certiorem facere. Nec requiritur exploita, sed sufficit formula quae explicite, v. g. nomi­ nationem vel missionem referens, ex legj vel usu coniunc;am cum no­ minatione vel missione iurisdictionis concessionem significet. SUMMARIUM. 454. — I. In ministro requiritur potestas ordinis simul cum iurisdictione, cum simul sacramentum administret et iudicialem sententiam pronuntiet. Iurisdictio esse potest ordinaria vel delegata. Ordinaria ubique in subditos exerceri potest ; delegari tamen ab iis solis potest quos cc. 874 et 875 ut delegantes indicant. Iurisdictio delegata proficisci debet ab Ordinario loci ubi confessiones audiuntur, nisi pacnitentes absolvi possint vi iurisdi­ ctionis a Superiore religioso, qua tali, communicata. SUMMARIUM. RABENTES IURISD. ORDIN. ET DELEGANTES 361 Tam ordinaria quam delegata jurisdictione absolvi possunt vagi, peregrini et catholici ritus Orientalis. II. Cessat iurisdictio ordinaria omnibus, amissione officii ; et praeterea, sed post sententiam condemnatoriam vel declarativam, excommunicatione, suspensione ab officio, et interdicto. Delegata iurisdictio cessat, expleto mandato, elapso tempore, exhausto numero casuum pro quo concessa fuit ; cessante causa finali delegationis ; revocatione delegato directe intimata; re­ nuntiatione acceptata ; resoluto iure delegantis, si id ex clausulis appareat, vel potestas tantum sit audiendi personas in rescripto vel induito expressas, et res adhuc integra sit. Sic, morte delegantis cessat iurisdictio concessa per verba : « ad beneplacitum nostrum », non autem si dicatur : « usque ad revocationem ». Valide, ex c. 207, 2, absolvit qui elapso tempore vel exhausto numero casuum, inadvertenter jurisdictione utitur. III. Valida est revocatio vel suspensio iurisdictionis delegatae, facta ab Ordinario ; sed gravem causam postulat ut sit licita ; nec, ineo j sui ta S. Sede, licet episcopo omnes confessarios formatae domus religiosae jurisdictione privare. Ordinarius potest etiam paenitentiario et parocho munus confessarii prohibere, salvo recursu in devolutivo ad S. Sedem. IV. Ob rationabilem causam, iurisdictio vel licentia audiendi confessiones potest certis finibus : personarum, temporis, loci, cir­ cumscribi. Usitatissima restrictio fit reservationo casuum. V. Iurisdictio et licentia audiendi confessiones regulariter iis solis concedenda est qui per examen idonei reperti sint ; et ad novum periculum doctrinae revocari possunt. Ordinariis com­ mendatur ut in approbandis religiosis secundum rationabilem Superiorum voluntatem se gerant. VI. Iurisdictio valido non conceditur nisi scripto vel verbis expressa; implicita tum n sufficere potest. Gratuita esso debet concessio. CAPUT II. II II iurisdictionem sacramentalem Quinam habeant ordinariam vel delegare possint. 455. — Ordinariam potestatem audiendi confessiones ha­ bent : 1. pro universa Ecclesia : a) Romanus Pontifex ; b) S. R. E. Cardinales : horum iurisdictio ad omnes personas, etiam mo­ niales, et ad omnes casus pertingit, « exceptis tantum censuris [453-455.] 362 LIBER II, TRACT. V. TIT. H, SECTIO I, CAT. Il Sanctae Sedi specialissimo reservatis, iisquo quae revelationi se­ creti Æ. Officii annexae sunt » (cc. 873, 239, § .1, 1°) ; 2. pro suo quisque territorio, Ordinarius loci, parochus, ot qui loco parochi sunt ; pro eodem Ordinarii territorio, paenitontiarius canonicus, ecclesiae sive cat hedral is sive collegiatae, cum potestate « absolvendi etiam a peccatis et a censuris episcopo reservatis, in dioecesi extraneos quoque ; et dioesesanos extra territorium quoque dioecesis » (cc. 873, 401, § 1). Do singulis personis vel casibus pauca sunt observanda : a) nomine Ordinarii loci intelleguntur, praeter Romanum Pon­ tificem, pro suo quisque territorio episcopus residentialis, abbas vol praebitus nullius eorumquo vicarius generalis, administrator, vicarius ot praefectus Apostolicus atque ii qui praedictis deficientibus interim, ex iuris praescripto aut ex probatis constitutionibus, succedunt in re­ gimine (c. 198. Cf. supra n. 70-74, 81-85); b) usus habet ut parochus, nisi contrarium expresse statuatur, pro tota dioecesi competens censeatur, ita ut ordinaria iurisdictione in parochianos, delegata vero in omnes fideles in dioecesi confitontes fruatur. Delegatio ista est a iure, vi c. 881, quod ad eos qui in paroecia confi­ tentur; proficiscitur ab Ordinario loci, quod ad paenitentes qui extra paroeciam confitentur. Itaque, ipsa parochi nominatio significat simul dioecesanam delegationem. Si quaeras quomodo concessio ista sit satis expressa, sicut c. 879 requiritur, respondemus verbis vel script is exprimi quidquid ex usu significaro censentur. Parochis (cfr. n. 77) aequipe­ rantur quasi -parochi (n. 86), vicarii paroeciales (n. 78) si plena potestate paroeciali sint praediti. Loco parochi sunt vicarius oeconomus qui vacantem paroeciam regit, vicarius cooperator qui ante nominationem oeconomi regimen paroeciae assumit (cc. 471-473) ; vicarius Ί51liutor parocho muniis suis impari datus, si parochi vicem in omnibus suppleat (c. 475) ; vicarius legitime parocho absenti substitutus (c. 465, 474); c) potestas in reservata episcopo, quando sino distinctione con­ fertur, tum casus quos ius reservat tum casus quos episcopus sibi reservat complect itur ; 3. pro suis subditis, Superiores religiosi exempti, ad nor­ mam constitutionum (c. 873). 456. — Delegant, si verba Codicis attendamus : 1. ad au­ diendas confessiones quorumlibet, sive saecularium sive reli­ giosorum, sacerdotes tum saeculares tum religiosos etiam exem­ ptos: Ordinarius loci in quo confessiones excipiuntur (c. 874, § 1). DELEGANTES JURISDICTIONEM 363 Constat itaquo nunc, quod iam scribebamus {Per., VII, p. 27-28), re­ ligiosos otiam exemptos, cum confitentur apud saecularem, dioecesana jurisdictione absolvi, quao proin dioecesanis reservat i on i bus afficitur, nisi confessarius simul a Superioro exempto regularem iurisdictionem obtinuerit. Constat etiam peregrinos absolvi iurisdictione Ordinarii loci ubi confessiones excipiuntur, ita ut iurisdictio absolventis casibus in loco confessionis reservatis obnoxia sit. Quod nunc confirmatur resp. Commise. ponlif. 24 nov. 1920, De reser rationibus, A. A. S., XII (1920) 575. Facultatem subddegandi Ordinarius quoque facere potest. Observes ab eo qui ordinariam et delegabilem potestatem habet etiam facultatem tribuendi iurisdictionem pro confessionibus omni cle­ rico delegari posse. Ac potest quoque personae non capaci iurisdictionis ecclesiasticae, v. g. Superiorissao religiosae, permittere modo generali vel particulari designationem sacerdotum quos ipse Ordinarius, posita ista condicione, delegare pro confessionibus intendat. Sic statuere possit : Quoscumquo sacerdotes admiseris ad sacrum dicendum in vestro sacello, habiles reddo ad audiendas ibi confessiones; 2. ad audiendas confessiones professorum, noviciorum, et eorum qui in religiosa domo diu noctuque degunt causa fa­ mulatus, educationis, hospitii aut infirmae valetudinis: Superior proprius religionis clericalis exemptae, ad normam constitutionum, sacerdotes subditos atque etiam sacerdotes e clero saeculari aut alius religionis (c. 875, 514, § 1). Extra dubium itaquo posita est potestas Superioris exempti tri­ buendi valido iurisdictionem, ad suos audiendos, sacerdoti cuilibet sive sacculari sive religioso, otium quos proprius Ordinarius non approbaverit ; 3. ad audiendas quaslibet religiosas ac novicias, iuris­ dictionem peculiarem confert Ordinarius loci ubi religiosarum domus sita est. Salva gravi aegritudine, vel accidentali aditu confessarii pro mulieribus approbati, de quibus casibus cfr. di­ cenda infra, peculiaris ista iurisdictio omnibus, etiam parochis, si Cardinales excipias, est necessaria ad valorem (c. 876, § 1). Verba c. 87G, § 1: «ad confessiones religiosarum valide ac licite recipiendas », per se locum esse sinunt dubio utrum ad ipsum valorem an tantum ad liceitatem peculiaris ista facultas requiratur. Canon enim sic littcralitcr exponi potest : ut confessiones simul valide et licite reci­ piantur specialis facultas est necessaria. Ut propositio ista vera sit, sufficit ut sino tali facultate confessiones illicitae maneant. Facultatem tamen ad valorem requiri constat tum ex mente satis manifesta legis­ latoris, qui usum iam satis universalem postulandi peculiarem approba- 364 UBER Π, TRACT. V, TIT. Π, SECTIO I, CAP. Il tionem ad ipsum absolutionis valorem, universali dispositione sancire voluit, tum ex ipsis canonis verbis quae peculiarem iurisdictionem postu­ lant. Jurisdictio enim, ex. c. 872, ad valorem absolutionis necessaria est. 457. — 4. Ex delegatione iuris communis, quilibet sacerdotes quosvis paenitentes in periculo mortis a quibusvis peccatis aut censuris valido et licite absolvunt, etiam si praesens sit sacerdos approbatus. Absolutio tamen complicis extra casum necessitatis manet, etiam tunc ex parte confessarii, illicita. Onus recurrendi, quod absoluto a quibusdam consufis paenitenti convalescenti imponitur, explicatur infra, n. 473. 458. — Idem ius commune iurisdictionem sua delegatione ampliat sacerdotum qui maritimum iter arripiunt, Delegati enim vel a proprio Ordinario, vel ab Ordinario portus in quo navim conscendunt, vel ab Ordinario portus intermedii per quem in itinere transeunt, possunt ioto itinere, quorumlibet fidelium seciim navigantium confessiones in navi excipere (c. 883, § 1). Quotiens vero navis in itinere consistat, possunt confessiones excipere cum fidelium qui quavis de causa ad navim accedant, tum eorum qui ipsis ad terram obiter appellentibus confiteri petant, cosque valide ac licite absolvere etiam a casibus Ordi­ nario loci reservatis (c. 883, § 2). Canone isto, fero iisdem verbis quibus in decretis S. Officii 23-24 aug. 1905, 12-13 dec. 1905, facultas superioris iuris confirmatur et extenditur, dissipata tamen ambiguitate quorundam vorborum. Etenim, in decreto S. Officii 23-24 aug., approbatio obtinenda dice batur « a proprio Ordinanario o cuius dioecesi discedunt ». Ista discessus condicio, quae obscu­ ritate laborabat et difficultatem faciebat, feliciter iam omissa est. Prae­ terea suppressa est limitatio quao in dccroto 1906 his verbis redde­ batur : « Dummodo nullus in loco vel unicus tantum sit sacerdos ap­ probatus, et facile loci Ordinarius adiri nequeat ». Quia agitur de Ordinario qui iurisdictionem dare debot ad quaslibet personas audiendas, Ordinarius proprius intellegendus est Ordinarius loci (sic etiam Ferreres, Comp. thcol. mor., II, 654) qui pro religioso est Ordinarius loci conventus ad quem religiosus pertinet. Ceterum in deer. S. Officii 23-24 aug. 1905 nomino Ordinarii proprii, designabatur manifesto Ordinarius loci, cum adderetur α a proprio Ordinario e cuius dioecesi discedunt ». Cum verba posteriora essent ambigua, sublata sunt, sed verba quae remanserunt significationem non mutarunt. lurisdictio non conceditur nisi in itinere- : ergo n< c in portu undo navis solvit, nec in portu ubi iter finem habot. Notiones istac relative IURISD. IN ΜΑΒΙ; DUBIA; ERROR COMMUNIS 365 sumendae sunt, respectu sacerdotis absolventis. Neapolitanus portus erit intermedius pro sacerdote qui Massiliae navim conscendit ; pro Nea­ politano erit portus undo navis solvit. In alto mari, cum navis tunc extra omnem dioecesim versetur, nulla dioocesana reservation© attingitur. 459. — Delegatione sua ius commune supplet quoque iurisdictionem in errore communi aut in dubio positivo et probabili sive iuris sive facti (c. 209). 1. De errore communi. Error communis est error multorum, sive absoluto multi sint, puta 200, sivo sint multi relative ad numerum fiddium qui paroeciam vel communitatem componant. Et cum iam, toste Reiffenstuel, L. V. t. 1, n. 249 et Ball.-Palm., Opus theol., VII, n. 150, docetn personae populum efficere queant, recedentes a se­ veriore sententia quam Epitome iuris, II, n. 154, proposuimus, communem errorem domus religiosae quao decem personis constet iam sufficen arbitramur. Communis voro error non est error unius vol alterius sed error eorum qui, attenta amplitudine et natura populi, morali indicio dici possunt multi. Multi autem, saltem in extensa communitate, etiam minoro parte constitui possunt (Cfr. R. P. Jombart, S. I. L'erreur com­ mune, Nouv. Rev. Theol. avril 1923,p. 172). Nec requiritur ut errantes multi existimata ista iurisdictiono uti velint v. g. ut multi ad confiten­ dum accedant ; sed satis est ut in loco ubi confessarius confessiones excipit habore iurisdictionem passim existimetur, ut si confessional·· ecclesiae publicae habitualiter occupet. Quia error dicit indicium montis, est ne opus ut re vera existi­ metur communiter tali sacerdoti iurisdictionem competere ? Cum Jom­ bart, 1. c. p. 173 et-Cappello, De Matrimonio, n. 6G5, arbitramur satis osso ut fundamentum erroris sit publicum seu notum multis, i. e. ut elementa erronei indicii do talis sacerdotis iurisdictiono sint in mul­ torum mento. Tunc enim iam dici possunt errare. Verum, nostra sen­ tentia, non sufficit ut pauci errent propter causam quae alios etiam de­ ciperet. Tunc enim nullus error communis adest ; sed 79 esset si. Nuntio dato do proximo adventu missionarii ad praedicandam missionem, tam verus missionarius qui sine iurisdictiono missionem incipiat, quam sa­ cerdos qui, adveniens, falso putetur esso nuntiatus missionarius, propier errorem communem confessiones valide excipere possunt. Sed quod ignotus et non communiter exspectatus sacerdos a fideli rogetur audire confessionem et eam ro vera, otiain in ecclesiae confessionali, audiat, non ideo iurisdictio ab Ecclesia supplebitur, cum nullus error formaliter vel fundamentaliter sit communis. Quia autem Ecclesia propter utilitatem communem iurisdictionem tunc supplet, id addendum putamus, oportere ut talis sit error qui [457—459.] 366 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAT. II possit de se multis nocere. Qiuiro, nisi agatur do actione quae ipsam communitatem directo afficiat, opus est ut error sit do habituali potes­ tate seu jurisdictione. Nam si uno actu erga privatum terminetur, mul­ torum per se non interest. Cuius regulae applicationem vidobimus in tractatu de matrimonio. In confessario nulla bona fidos requiritur. Quid autem si quis errorem communem non participet ? Scbmalzgrueber, De iudiciis ei usum erroris communis negat, cum tunc sit male dispositus. Si tamen error vero sit communis, accidentalis notitia valori iurisdictionis non obstabit, cum canon beneficium suum ad er­ rantes non limitet, et valde molestum esse possit, privari propter scien­ tiam occasione fortasse rara, immo unica faciendae confessionis. (Contra tamen Ferreres, II, n. 651). Denique quaestio de errore communi dubii iuris vol facti locum daro potest. His dubiis, si sint positiva et probabilia, applicari poterit ipso c. 209, in altera sua dispositione. Recordemur ex tomo I, n. 840. 852, dubium haberi quando mens inter duas vel plures sententias assensum suspendit (dubium stricto dictum) vel quando non efficit nisi iudicium opinativum, cum seria formidine oppositi (dubium lato dictum). Quod dubium est iuris, si eius obiecturn est sensus vel etiam exsistentia legis ; jacti, quando in­ certum est ipsum factum cui lex noscitur applicanda esse. Dubium de jurisdictione erit positivum, si ad affirmandam iurisdictionem ratio adest ; et est praeterea probabile si rationes affirmandi sint graves seu alicuius momenti. Dubium iuris positivum et probabile habebitur, si auctores graves iurisdictionem in tali casu haberi seu, v. g. condiciones c. 522 esse impletas affirment, etsi alii graves contradicant. Dubium facti probabile aderit, v. g. si, non habens occasionem legendi diploma mihi concessum, et dubitans de eius extensione, ex usu curiae opinor ad talem diem concessum fuisse. Dubium vero facti negativum fuerit, si dubito utrum dic 5 an dio 15 mensis cesset mea jurisdictio, nec pro alterutra parte rationem afferre possim. Itaque seclusa omni necessitate tituli seu causae quae mihi iurisdictionem tribuere videatur, si, de facto, me ea munitum, passim existimant, vel si mea iurisdictio est probabilis (facto vel iure), actum iurisdictionis valide pono, i. e. in casu, absolutionem valide confero. Istud tamen inter utrumque casum interest : in errore communi, mere Ecclesia providet spirituali fidelium utilitati, ne decipiantur, dum in dubio positivo et probabili meae iurisdictionis, Ecclesia me vult securum reddere, ita ut etiam in meum favorem ad cautelam iurisdictionem suppleat. In dubio ntgativo, cum Ecclesia nihil suppleat, validitas actus a sola veritate rei (piae ignoratur pendet. D E CEDANTES II’ RIS DICTI O N E Μ 367 Observes demum beneficium c. 209 non esse proprium iuris­ dictionis sacramental is, sed commune omnis usus iurisdictionis, v. g. ad dispensandum ; et iurisdictionis quidem late acceptae, v. g. quae ad assistendum matrimoniis sit necessaria. 460. — Dispositione iuris communis, fas est Cardinalibus et episcopis, etiam titularibus, sibi et familiaribus eligere sa­ cerdotem qui inde, iure communi delegatam, in istas personas obtinet iurisdictionem, quam ubique exercere potest (cfr. 239, § 1, 2° et 349, § 1, 1°). Familiares porro hic intelleguntur qui ad familiam seu domum Cardinalis aut episcopi pertinent, maxime ratione servitii, ut secretarius, famuli. Ipse S. Pontifex suo confessario iurisdiotionem ad se absol­ vendum confert. 461. — Nullus alius iurisdictionem sacramentalem delegat : nec Cardinalis, qua talis : aperta mens legislatoris obstat quo­ minus ad conferendam iurisdictionem extendamus amplissimam potestatem ordinariam, quam ad audiendas confessiones accepit : legislator censeri nequit incredibilem ipsis potestatem fecisse delegandi per universum orbem quoslibet sacerdotes ad quaslibet personas absolvendas etiam a casibus S. Sedi specialiter reser­ vatis ; atque inutile ipsis foret privilegium sibi eligendi confessarium, si possent omnes sacerdotes habiles reddere ad con­ fessiones excipiendas. Nec canonicus pacnitentiarius, a quo fa­ cultas delegandi c. 401 formal iter excluditur; nec parochus, de cuius quidem potestate delegandi Codex silebat, ita tamen ut ex comparatis canonibus certa argumenta colligeremus ad hunc potestatem negandam. Nunc autem, ex resp. Commissionis ponti­ ficiae, 16 oct. 1919, ad 3, authentico constat, parochos vel eorum vicarios, vel alios ad universitatem causarum delegatos, nec iurisdictionem ad confessiones excipiendas delegare, nec appro­ batis sacerdotibus iurisdictionem extendere posse ultra fines loci vel personarum intra quos ad normam c. 877 § 1 circum­ scripta fuerit, sed ad hoc speciali facultate seu mandato Ordi­ narii loci indigere {A. JL. S. XI, p. 472). Quare ne alii quidem parocho parochus iurisdictionem ad confessiones audiendas concedere potest. [460. 461.] 368 LIBER II. TRACT. V. TIT. If, SECTIO I, CAP. Ill SUMMARIUM. 462. — I. Ordinariam potestatem habent : 1. pro universa Ecclesia, praeter illimitatam facultatem S. Pontificis, S. R. E. Cardinales, pro omnibus personis, etiam monialibus, et pro omnibus casibus, exceptis specialissime S. Sedi reservatis iisque quae revelationi secreti S. Ofiicii annexi sunt; 2. pro suo quisque territorio, Ordinarius loci, parochus et qui loco parochi sunt; pro eodem Ordinarii territorio, paenitentiarius canonicus, cum potestate absolvendi a peccatis et censuris epi­ scopo reservatis. Atque, attenta consuetudine, parochi pro tota dioecesi competentes censentur, nisi contrarium expresse statuatur; 3. pro suis subditis. Superiores religionis exemptae, ad nor­ mam Constitutionum. II. 1. Delegat ius commune : а) quoslibet sacerdotes ad quoslibet paenitentes in peri­ culo inortis a quibusvis peccatis aut censuris absolvendos, etiam praesente sacerdote approbato, salva necessitate recurrendi ad Superiorem vel confessarium privilegiatum, imposita convale­ scenti, pro censuris specialissime vel ab homine reservatis, salvo quoque vetito absolvendi complicem extra necessitatem ; б) sacerdotes approbatos sive a proprio (loci) Ordinario, sive ab Ordinario portus in quo navim conscendunt, sive ab Ordi­ nario portus intennedii, ad absolvendos, per totum iter maritimum, quoslibet fideles in ipsa navi, immo illos etiam qui ipsis ad ter­ ram obiter appellentibus confiteri petant : hos etiam a casibus Ordinario loci reservatis absolvere possunt; c) sacerdotes quibus actu iurisdictio supplenda est, sive propter errorem communem, sive propter dubium positivum et probabde iuris aut facti de sua iurisdictione ; d) sacerdotem sibi et familiaribus electum a Cardinali vel episcopo, etiam titulari. 2. Delegat Ordinarius loci confessionis, ad confessiones au­ diendas quorumlibet, sive saecularium sive religiosorum, sacer­ dotes tum sacculares tum religiosos etiam exemptos. Idem peculiarem iurisdictionem confert quae ad audiendas religiosas et novicias per se est etiam parochis et canonicis paenitentiariis necessaria. 3. Delegat Superior proprius religionis clericalis exemptae, sacerdotes subditos atque etiam saeculares aut alius religionis, ad audiendas confessiones professorum, noviciorum, et eorum qui in religiosa domo diu noctuque degunt, causa famulatus, edu­ cationis, hospitii aut infirmae valetudinis. Nemo alius, nec Cardinalis, nec canonicus paenitentiarius, nec parochus sacramentalem iurisdictionem delegaro possunt. RESERVATIO CASI I M 360 CAPUT III. De reservatione casuum. 463, — Reservatio casus est eius avocatio ad indicium Supe­ rioris Ordinarii, qua simul potestas inferiorum limitatur (c. 893 § 1 et 2). Definitione ista, genuina, notio reservationis restituitur, quae non est, saltem principaliter, poena, sed directe dicit restrictionem jurisdic­ tionis, ita ut confessarium non autem paenitentem directe afficiat. Quocirca, de subiecto reservationis, Pontificia Commissio de Codice 24 nov. 1920, De reservationibus, prudenter respondit peregrinos teneri reservationibus loci, in quo degunt (A. .1. S., XII, p. 575). Etenim, ex e. 881, § 1, ipsi iurisdictione dioecesis loci ubi confitentur absolvuntur. Hanc autem reservation!1 restrictam possidet Confessarius absolvens. Quo pacto ergo posset erga peregrinos uti iurisdictione ultra fines quibus eam habet ? Ratio quam modo addidimus excipit tamen casum quo peregrinus, in aliena dioecesi confiteatur apud Ordinarium vol parochum proprium quorum iurisdictio reservatione alienae dioecesis non afficitur. Neqw in casu parochus ad reservationes propriae dioecesis attendero debebit, cum reservatio fines territorii proprii non excedat. 464. — Potestas reservandi casus iis omnibus competit qui ordinario iure facultatem audiendi confessiones facere vel censu­ ras ferre possunt. Vicario tamen capitulari potestas negatur; dum Vicarius generalis special i mandato opus habet (c. 893). Canone quidem 896, in religionibus clericalibus exemptis soli Superiori generali expresse addicitur. Id tamen dictum puta­ mus respectu aliorum Superiorum, cum canon his verbis incipiat : « Inter Superiores ». Intactam itaque manere arbitramur pote­ statem capituli vel congregationis generalis, in quibus suprema Ordinis iurisdictio inest. 465. — Dc ignorantia reservationis. Quaeri consuevit utrum necne ignorantia paenitentem a reservatione excuset. Attenta genuina notione reservationis, quae maturiori indicio causae graviores subdit, ita ut iurisdictionem inferioris limitet nec inter poenas canonicas numeretur, responsio ceito negativa danda 24 [462-465.] 370 Eli I ' , » i' i ; ' : 1 LIBER Π, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAP. Ill videtur. Quod declaratione modo allegata de peregrinis non panini confirmatur. Proprias enim alienae dioecesis reservatio­ n's hi plerumque ignorant, nec huius poenis ligantur ; et tamen simplex confessarius loci ubi confitetur eosdem per se a casibus reservatis absolvere posse, sine ulla distinctione est negatum. Nondum tamen extrinsecam probabilitatem sententiae benignioris reicerc audemus. Hanc rationibus suis stipatam cfr. in lucubra­ tione R. P., Fuster S. I. Los reservados episcopales segun el naevo Côdigo, in Razôn y Fé, t. 52 (1918) p. 510 ss. ; t. 53 (1919) p. 103. 216, 510 ss. Nihil tamen prohibet reservantem quin sola reservet peccata quae cum cognitione reservationis commissa sint, Quam mentem Ordinarius vel expresse, declaratione ad reservationem addita, vel tacite significare poterit, v. g. si excusatio prop­ ter ignorantiam in suo seminario doceatur. Numquam itaque dicemus, « ignorationem a reservatione excusare » ; sed potius cogni­ tionem reservationis inter condiciones casus reservati quandoque computandam esse admittemus. 466. — Reservari possunt peccata et censurae. Arabo communi reservati casus nomine vocantur, ita ut potestas in reservata vel in casus reservatos data, per se utram que potestatem in peccata et in censuras reservatas complectatur. Quando autem peccatum censura simul punitur, reservatio afficere potest vel solum pecca­ tum vel solam censuram vel utrumque. Si vero censura ipsum impedit usum legitimum sacramentorum, absolutio censurae ab­ solutioni peccatorum formaliter praeponi debet. Quare si time reservatio solam censuram afficit, pecq^tum nihilominus dicitur reservatum ratione censurae. In capite autem de Paenitentia, Codex fere non agit nisi de reservatis peccatis. Studentium tamen utilitati consulere arbitramur, si conexam de reservatis censuris materiam statim subiungamus, ita ut prius de reservatis peccatis, dein de reservatis censuris disciplinares regulas summatim pro­ ponamus. I. — De reservatione peccatorum. 461. — Reservantes. 1. Unicum peccatum ratione sui 8. Sedi reservatum, est falsa delatio, qua sacerdos innocens accusatur de crimine sollicitationis apud indices ecclesiasticos (c. 894). RESERVATIO PECCATORI M 371 Attamen c. 2363 falsa denuntiatio huius criminis, Sujxjrioribus facta, censura specialiter S. Sedi reservata plectitur. Quomodo haec compo­ nantur, infra dicemus. 4G8. — 2. Ordinarius locorum monetur ne peccata reservet nisi vel ex discussione in synodo facta, vel ex audito capitulo cathedrali et aliquot selectis curatis, vera reservationis necessitas aut utilitas comprobata fuerit (c. 895). 3. Inter Superiores religiosos, solus Superior generalis re­ ligionis exemptae, vel abbas monasterii sui iuris, curn proprio cuiusque Consilio, peccata, ut supra, reservare possunt. Qua ta­ men reservatione vetantur restringere potestatem confessari orum ordinariorum domus religiosae ; nec facultatem coartare, valide possunt confessarii ab Ordinario loci approbati, quem religiosus adiverit (Cfr. cc. 896. 518-519). Cum proprio consilio, id est, audito isto Consilio ; sic enim clausulam istam interpretandam ducimus. Quae interpretatio ex loco parallelo immediate praecedente confirmatur. Ordinario enim loci mere praeci­ pitur ut capitulum suum audiat. Cum c. 896 expresso definire intendat quinam Superiores, exclusis aliis, casus reservare possint, ei competentem declaraverit Superiorem cum silo consilio, censendus est, sine tali consilio non competentem, ita ut consultatio Consilii ad ipsum reservationis valorem necessaria videatur. 4G9.— Ordinariis hae praescribuntur leges: 1. pauci casus, tres ad summum vel quattuor, ex gravioribus tantum et atrocioribus criminibus externis, specifice determinati, reservandi sunt (c. 897); 2. reservatio no ultra in vigore maneat quam extirpatio inoliti cuiuspiam vitii vel instauratio collapsae disciplinae postu­ let (c. 897); 3. prorsus abstineant Ordinarii a peccatis sibi reservandis «quae iam sint Apostolicae Sedi, etiam ratione, censurae, reser­ vata ; et regulariter ab iis quoque quibus censura, etsi nemini reservata, a iure imposita sit » (c. 898). Prima condicio, dum Specificam determinationem requirit, postulat no genus, v. g. concubinatus, reservetur ad speciem attingendam, stxl vult ut casus circumscribatur iis notis vel adiunctis quae reservationein postulent: reservetur v. g. concubinatus adulterinus, si propter istam circumstantiam reservandus sit. [466-169.1 372 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAP. Ill Hodie, sane, non in omni regione sperari potest ut vitium reservatione extirpari possit. Sed si propagationem vitii impediat, id iam satis esse arbitramur ut reservatio utilitatem habeat quae votis S. Sedis po­ stulatur. Canon 898 Ordinarios prohibet ne peccata etiam qua talia (seu independenter a censura) reservent quibus est annexa censura S. Sedi reser­ vata, etiam si peccatum non sit nisi ratione censurae S. Sedi reservatum. V. g. ex c. 2351 duellum censura simpliciter S. Sedi reservata plectitur. Propter ignorantiam non culpandam reus poterit censuram effugisse, ita ut peccatum iam non sit S. Sedi reservatum. Prohibetur Ordinarius ne etiam pro tali hypothesi, peccatum sibi reservet. Cum tamen nul­ la clausula irritans addatur, reservatio valida foret. -i 470. — Cessatio. Reservatio quaevis vi caret, ex c. 900 : 1. ciun confitentur aegroti qui domo egredi nequeunt, vel sponsi matrimonii ineundi cau*sa : 2. quotiens vel legitimus Superior petitam pro aliquo deter­ minato casu absolvendi facultatem denegaverit, vel, prudenti confessarii indicio, facultas a legitimo Superiore peti nequeat sine gravi paenitentis incommodo aut sine periculo violationis sigilli sacramcntalis ; 3. extra territorium reservantis, etiamsi dumtaxat ad abso­ lutionem obtinendam paenitens ex eo discesserit. Ac perinde res se habent sive ibi confessarius loci sive pa­ rochus paenitentis absolutionem det. Regulae istae, propriae peccatorum quae ratione sui reservantur, ita latae sunt ut statutum sive episcopi sive Superioris religiosi quod iis contrarium fuerit, valore destitueretur. Propter verbum quaevis, cadunt quoque, ut nobis videtur, in uni­ cum peccatum ratione sui S. Sedi reservatum. Verum observandae erunt, in absolutione, condiciones ipsa rerum natura ad mentem c. 23G3 requisitae. Ob benignam legislatoris mentem, arbitramur aegrotos intellegi posse quotquot corporis infirmitate, v, g. fracto pede, domi retinentur, non tamen quoslibet etiam alia de causa, v. g. propter reatum, in domo, ut puta carcere, inclusos. Atque exceptio prodest etiam iis, v. g. religiosis, qui in domo sunt ubi confessarii habitant. Sponsi vero sunt quicumque in ordino ad proximum matrimonium confitentur ; idest, sunt omnes nupturientes, quamvis nulia sponsalia formaliter fecerint. ♦ RESERVATIO PECCATORI Μ 373 Grave, paenitentis incommodum est, v. g. gravis difficultas redeundi ad confessariurn, necessitas celebrandi,difficultas abstinendi communione sino aliqua nota vel suspicione; immo, ni fallimur, ipsum notabile animae detrimentum quod ob minus bonam voluntatem pateretur, si timendum sit no recedat indispositus. Periculum violandi sigilli aderit si, ob adiuncta, timendum sit ne Superior in suspicionem veniat personae pro qua facultas petitur. Hoc autem nomine non venit periculum ne ipse paenitens, adeundo privilegiutum confessariurn, se isti suspicioni exponat : nequit enim paenitens facto suo sigillum violare. Sed talo periculum inter cravia incommoda munerandum erit. Cum autem negata a Superiore facultas, in casu determinato petita, ipso iure concedatur, vis reservationis huc demum recidit ut paenitens qui reservatum commisit simplicem confessariurn bis adire cogatur ; et sic maturiores confessarios quaerere suadeatur quos facultatibus in­ structos merito praesumere possit. Promulgatio autem reservationis sub­ ditos de gravitate reatus, dc eius oppositione cum status sui ratione opportune monet. Cfr. Nouv. Rev. théol. De futilité des réserves dans les Ordres religieux (Besson), 1921, p. 24. Cum ipsa cesset reservatio, data absolutio est procul dubio directa. 471. — Reservationis efficacia. 1. Ordinarii locorum curare debent ut reservationes suas ad subditorum notitiam deducant ; nec facultatem a reservatis absolvendi cuivis et passim imper­ tiant (c. 899, § 1). 2. Facultatem tamen ipsum ius tribuit canonico paenilenliar io ; vultque ut saltem Vicariis foraneis seu decanis habitualiter impertiatur ; addita, praesertim in locis a sede episcopali remotio­ ribus, facultate subdelegandi totiens quotiens confessarios sui districtus, si et quando, pro urgentiore aliquo casu, ad eos recur­ rant (o. 899, ·§ 1). 3. Praeterea, ipso iure a casibus quos quoquo modo sibi Or­ dinarii resorvarint absolvere possunt parochi, aliive qui parocho­ rum nomine in iure veniunt, toto tempore ad praeceptum paschale utili ; singuli missionarii, dum missiones ad populum habentur (c. 899, § 3). Canone isto, dum divulgationem reservationum praecipit, et mo­ net ne casus reservati cuivis ct Ut ssim communicentur, legislator effi­ caciae reservationis prospicere intendit. Ne indo tamen putemus ipsius menti consentaneum esse ut facultas in reservata nemini vel tantum [470. 471 ] 374 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAI*. Ill paucis delegetur. Diserte vult ut pauci sint casus; nusquam autem dicit: « Pauci ab iis absolvere possint ». Immo plures ipse indicat quibus fa­ cultatem habitualem, cum potestate subdelegandi, habitualitcr compe­ tere vult. Sed cum cavet « ne cuivis et passim detur », id unum intendit, ut selectis confessariis, tum saecularibus tum religiosis, committatur facultas quae, secundum ipsius legislatoris mentem, potius tribuenda quam neganda videtur. Ex can. 451, nomine parochorum veniunt quasi-parochi qui quasi parochias regunt in quas Vicariatus vel Praefectura apostolica divisa fuerint (c. 216, 2. 3) et Vicarii paroeciales, si plena potestate paroeciali sint praediti (Cfr. n. 455). Porro, tempus ad praeceptum paschale implendum utile, illud est quod sive iure communi sive statuto Ordinariorum, potestate sibi facta utentium, statuitur; illud denique etiam, ni fallimur, quod cuipiam le­ gitime prorogatum est. Neque exigitur ut confessio ad paschale praecep­ tum implendum fiat. Sed tempus ipsum est privilegiatum, in quo etiam ii [qui paschali praecepto iam satisfecerint absolutionem casuum quos Ordinarius sibi reservaverit a parochis obtinere possunt. Quia lex favorabilis est, missiones intellegi possunt etiam exerçitia spiritualia, dummodo ad aliquem populum, id est collectiva ratione, tra­ dantur. Lex enim missiones in ecclesia factas non postulat. Ac propter eundem finem conversionis et renovationis spiritualis, tum missiones tum exercitia spiritualia dantur, nisi quod in his magis activa populi seu recipientium cooperatio supponitur. II. — De censuris reservatis. 412. — Variae notiones. Censurae (v. g. excommunicationes) aliae sunt reservatae aliae non reservatae. 1. Censura ab homine semper et ubique reservatur ei qui cen­ suram inflixit aut sententiam tulit, eiusve Superiori competenti vel successori aut delegato (cc. 2245, 2247). Ex censuris a iure aliae Ordinario reservantur, aliae S. Sedi simpliciter, speciali vel specialissimo modo (c. 2245). 2. Censurae 1. s. reservatio in dubio sive iuris sive facti non urget (c. 2245), neque extra territorium reservantis « etiamsi censuratus ad absolutionem obtinendam e territorio egrediatur » (c. 2247). Egressus in fraudem legis cum certo iam non noceat, peregrini ubique a censuris suae dioecesis a quolibet confessario possunt absolvi. Censuris autem aliarum dioecesium non subsunt, nisi legi particulari quae ordini publico consulat, aut legi generali additae sint. At lex generalis E < E N b U R A E R ES R V AT A E 375 vix cadunt quoque in societates quae vitam communem sine votis agunt, ex c. 675. § 1. De foro sacramentali in religionibus clericalibus. 4Î9. — Summa haec est : 1. Plures, in singulis domibus, deputandi sunt conjessarii. Quot numero ? Tot quot sodalium numerus postulat. Oportet autem ut singuli religiosi optionem inter plures obtineant. Itaque non possit Superior plures constituere confessarios ea ratione ut variis partibus communitatis unus solus sit assignatus. Ac patet similem copiam optandi dari debere familiaribus, qui ceterum maiore libertate fruuntur. 2. Confirmantur constitutiones quae confessionem statis temporibus praecipiunt vel suadent apud determinatos confessa­ rios, faciendam. Qua obligatione ? Ipsa obligatione constitutionum, quae rem praecipere vel mere suadere possunt. Attento tamen temperamento statim addito, praeceptum istud nequit esse, grave. 3. « Si religiosus, etiam exemptus, ad suae conscientiae quie­ tem confessarium adeat ab Ordinario loci approbatum, etsi inter designatos non recensitum, confessio, revocato quolibet contrario privilegio, valida et licita est » (c. 519). Si adeat : int<»llogci, licito modo, secundum regulas. Ius enim lOligioso non confertur, ut quolibet modo adeat, sed oblata occasion*·, intra vel extra conventum, uti potest. Quare, neque exigere potest ut Superior alium advocet, neque ipse, ad adeundum confessarium, alia ratione e conventu exire potest ac per regulas et constitutiones egressus permit­ titur. Pro vario casu expediet vel non ut Superior egressum concedat vel secundum regulas neget; sed non ideo, ne religiosus alium confessarium adeat, facultas egrediendi negari potest. [478. 479 ] 382 LIBER II, TRACT. V, TIT. Il, SECTIO I, CAP. IV Ad suae conscientiae quietem. Condicio ista satis impletur quotie­ scumque religiosus vult serio animum suum tali confcssario aperire. Omnis enim confessio serio facta, aliquo vero sensu, tendit ad con­ scientiae quietem ; et seria confessarii electio ad maiorem conscientiae quietem dirigitur ; ac praeterea, rationabilis mens legislatoris, qui quie­ tem promovere studuit, esse debet ut condicio ista, do re intima, nullam scrupulorum ansam praebeat. Verum huiusmodi confessio religiosum per se non dispensat ab observandis regulis de confessione apud designatos confessarios tacienda. Sic enim habet ipse c. 519 initio « Firmis constitutionibus quae confessio­ nem statis temporibus praecipiunt vel suadent apud determinatos con­ fessarios ». 4. lÿoviciis potest unicus designari confessarius ordinarius, qui nequit esse magister noviciorum vel eius socius (c. 891), vel Superior domus, attento c. 518, § 2. Confessarius iste ordinarius in ipsa noviciatus domo commorari debet. Alii praeterea desi­ gnandi sunt, quos novicius, in casibus particularibus, libere adire possit. Quater saltem in anno, extraordinarius confessarius constituendus est ad quem omnes novicii accedere debent, sal­ tem benedictionem eius accepturi. Demum non minus quam ce­ teris integrum est noviciis adire quemlibet confcssarium ab Or­ dinario loci approbatum. 5. Confessarii a Superiore religionis exemptae constituti, debent habituali potestate muniri absolvendi etiam a casibus in religione reservatis (c. 518, § 1). Confessarius vero ab Ordinario loci approbatus, quem adit religiosus, habet ex ipso iure facul­ tatem absolvendi a peccatis et a censuris in religione reservatis (c. 519). ' H Illud itaque interest inter utrumque genus confessariorum, ut prio­ res, a Sup; riore religioso constituti, non habeant, ipso iure, eam potesta­ tem in reservata quam c. 519 posterioribus tribuit. No tamen mira sit discrepantia, potestas absolvendi a casibus reservatis, de qua in c. 518, complectitur potestatem absolvendi a pec­ catis et a censuris reservatis, de qua c. 519. Ts magis explicite, prior bre­ vius idem significat. fi. Superiores religiosi, nec per se nec per alium, aliquem sub­ ditum inducere possunt, ut peccata apud se confiteatur (c. 518, §3). Subditos tamen absolvere possunt qui sponte et motu pro­ prio eorum ministerium postulaverint. « At, sine gravi causa, id per modum habitus ne agant » (c. 518, § 2). FORUM SACRAMENTALE LN RELIGIONE LAICAL! 383 Possitne Superior renuntiari confessarius ordinarius in domo pro­ pria? Quaestio utiliter non ponitur nisi de co solo Superiore qui per se non habet iam iurisdictionem : ut put a de ministro vel Superior*· de­ pendente. Regulariter talis renuntiari non potest ; sed gravis causa, puta penuriam virorum idoneorum, id licitum reddere pot< st, dummodo onr nimodae libertati subditorum sit cautum. Subditi, do quibus hic agitur, sunt quotquot c. 514 numerantur. Itaque alumni convictores (extra ferias) non autem alumni externi hoc nomine veniunt. Immo, ex c. 891, severior sonat prohibitio audiendi in confessione alumnos convictores : Superiores eorum confessarii habi­ tuales esse per se non possunt. 7. Ut ex aliis canonibus satis colligitur, et expresse dicitur cc. 874, 875, iurisdictio ad audiendas confessiones personarum de quibus in c. 514 semper ab Ordinario loci conferri potest ; in religione exempta confertur quoque ab iis Superioribus quos Con­ stitutiones designant. Porro collata a Superiore religioso iurisdictio, contra ao iurisdictio quae ab Ordinario loci proficiscitur, reservationibus Ordinarii loci non afficitur·. 8. Ex c. 239, § 1. 1° Cardinales semper expeditam habent iurisdictionem in omnes religiosos, quantumvis exemptos, cum ampla potestate in reservatos casus. Cf. n. 455. 9. Ante Codicem, religiosi ad exemptam religionem clerica­ lem pertinentes idoneo socio itineris confiteri debebant. Dispo­ sitio ista non est Codice confirmata ; ita ut sine expressa Con­ stitutionum dispositione vel Superioris delegatione, socius, qua talis, iam nulla iurisdictione munitus sit. Tacita enim concessio sufficere nequit, vi c. 879. Verum vel Superiori suo, vel confessario suae domus, vel omni confessario ab Ordinario loci approbato, confiteri possunt. §11. — 1)E FORO SAORAMENTALI IN RELIGIONIBUS LAICALIBUS. 480. — A. De religionibus virorum. Regimen his punctis con­ stat, ex c. 528. 1. Religiosi valide confitentur apud quemlibet confessorium approbatum ab Ordinario loci. 2. Ipsis deputandi sunt confessarii unus vel plures, arbitrio Ordinarii loci, vel Superioris religionis exemptae. [480.] 384 LIBER II. TRACT. V. TIT II, SECTIO Γ, OAP. IV 3. Deputari praeterea debet confessarius extraordinarius. Religiosi tamen, exceptis noviciis, eum adire non debent, ne qui­ dem ad benedictionem eius accipiendam. 4. Confessarius specialis habitualis facile a Superiore roganti­ bus concedendus est. 5. Iurisdictio proficiscitur ab Ordinario loci in quo est reli­ giosa domus. In exempta religione, Superior proponit confessa rium Ordinario loci. Peculiaria privilegia, si quae sint, in hac re, non abrogantur. 481. — B. Dr religionibus mulierum. Quamvis canones non­ dum monialibus et sororibus tribuant liberam istam optionem confessarioruni quae, post Cone. Tridentinum, primo saeculari­ bus, dein religiosis viris tributa est, benigniores tamen normas quas, non sine gravi consilio, Pius X, et quidem, ut accepimus, ex propria animi persuasione induxit, atque ipso usus cotidianae communionis postulare videtur, Codex non tantum confirmat sed etiam aliquantisper ampliat. Porro, cum religiosis nudi eribus adesse possint confessarii. ordinarii, extraordinarii, speciales, supplementa res, occasionales. et maior optio linquatur Sororibus graviter aegrotantibus, primo de variis confessariis, dein de Sororibus vel monialibus aegro­ tantibus, ordine dicendum videtur. . 482. — I. De confessarii» ordinario. 1. Confirmatur pro om­ nibus religiosis mulieribus principium quod, attento iure com­ muni. diu proprium fuit monialium, secundum quod, singulis religiosarum domibus unicus confessarius ordinarius assignandus est (o. 52 § 1). Pluralitas tamen confessarioruni admittitur propter religio­ sarum numerum vel aliam iustam causam (c. 520, § 1). Alia iusta causa nobis adesse videtur, si, propter adiuncta, nequeat Ordinarius loci confessarium ordinarium, post stata intervalla, mutare. Si vero propter maiorem numerum religiosarum plures constituantur confessarii ordinarii, nihil prohibet episcopum quin inter plures istos communitatem dividat, ita ut singulis partibus unus tantum sit ordi­ narius. Praeterea, cum in canone non dicatur «etiam in domibus non for­ matis », quae verba addi consueverunt cum do re dubitari possit (v. g. in e. 597, de clausura), responsum datum a S. C. de Religiosis 3. iul. 1916, 385 FORUM SACRAMENTALE IN RELIGIONIBUS LAB'ALIHUS ad episcopum Liaciensem, ad ΙΙΓ : « Obligationem non adesse nominandi confessarium ordinarium pro Sororibus, si carum communitas sex salrem Sororum numerum non attingat » (Cf. v. g. Archiv f. K. KR. t. 97, p. 85-87) adhuc videre. videtur, saltem hac rationc. ut Ordinarius tunc permittere possit ut Sorores moro saecularium in Ecclesia publica con­ fiteantur: quo casu, nullus confessarius ordinarius designandus est. * ____ _____________ 2. Confessarius ordinarius ex utroque clero, supposita, pro confessario religioso, Superiorum licentia, eligi potest; quadriginta annos natus esse debet, « nisi iusta causa, indicio Ordinarii, aliud exigat » ; neque ullam potestatem in easdem religiosas, in ioro externo habere potest (c. 524, $ 1). Quare munus confessarii ordinarii non est committendum illi sa­ cerdoti cui aliqua potestas tribuitur moderandi Sorores, v. g. qua ma­ gistras scholarum, praefectas hospitii. Haec ratio iam suadet ne, in locis ubi duae vel tres Sorores puellas instituunt, parochus formali tor renuntietur confessarius ordinarius istarum Sororum. Etsi enim non sit stricto earum Superior, magna tamen auctoritate in scholam catholicam praeditus est, et faciles con­ flictus inter ipsum et Suporiorissam oriri possunt. Satius duxerim, nisi alius aptior designari possit, ut Ordinarius nullum nominet confessarium ordinarium, et simpliciter sinat ut Sorores libere, in ecclesia parochiali vol alia, confessarium quempiam adeant. Ordinario tamen, cui iustae causae esse possunt rem aliter ordinandi, parendum erit. Omni autem confessario, tam ordinario quam extraordi­ nario, commendatur c. 524 § 3, ne ullo modo se externo regi H mi communitatis immisceat. 3. Iurisdictio ab Ordinario loci proficiscitur. Si tamen domus subiecta sit Superiori regulari, coufessarios Ordinario praesentat. Neglegentem autem Superiorem Ordinarius supplet (c. 525), no­ minando sino praesentatione. 4. Per se munus confessarii ordinarii religiosarum in trien­ nium confertur. Penuria tamen confessarioruni vel votum maioris religiosarum partis, iustam dant causam ob quam possit Ordina­ rios confessarium ad secundum, immo ad tertium triennium con­ firmare. Votum autem religiosarum exprimi debet per secreta suffragia etiam earum quae in aliis negotiis voco activa carent, ut puta conversarum. Si suffragium non fuerit unanimo, aliter providendum est dissentientibus, si velint (o. 526). Praeterea, confessarius ordinarius non potest renuntiari extraordinarius immediate; nec, praeter casus modo recensitos 25 [481. 482 ] 386 LIBER II, TRACT. V, TIT. H, SECTIO I, CAI». IV ex c. 526, iterum in eadem communitate deputari ordinarius, nisi post annum ab expleto munere (c. 524, § 2). Lex illa de mutatione post triennium non afficit confessarios or­ dinarios religiosorum, cum hi perpetuo maiorem optionem luibeant . nec confessarium noviciarum, si quem proprium obtineant, cum novi­ ciae, post unum vel alterum annum discessurae sint, ita ut numquam sit, pro iisdem personis, ultra tres annos constitutus. Si confessarius confirmandus videatur ultra tertium triennium, S. Sedes adeunda est. Haec interdum episcopos dispensat a lege variandi confessarios. Ita, induito 2 sept. 1913, episcopi Belgii ad quinquennium obtinuerunt ut confessarios ordinarios Sororum possent, pro tempore sibi beneviso et sino suffragatione Sororum, in munere confirmare (Cfr. Per., VII, 369). Verum in ipso supplici libello episcopi oratores hanc clausulam po­ suerunt : «servatis de cetero omnibus dispositionibus ad conscientiarum libertatem salvandam ». Sorores ergo quibus stabilitas confessarii minus accepta est, specia­ lem confessarium facile obtinere debebunt, secundum c. 526. 5. Ob gravem causam, potest Ordinarius loci confessarium amovere, monito Superiore regulari, si moniales regularibus sub­ dantur. Causam amotionis soli Apostolicae Sedi, si ab ea requi­ ratur, significanda est (c. 527). 483. — II. De confessario extraordinario. 1. Omni communi­ tati religiosarum dandus quoque est confessarius extraordinarius, eadem aetate et qualitatibus quibus ordinarius praeditus ; qui. quater saltem in anno, ad domum religiosam accedat, et cui omnes religiosae se sistere debeant, saltem benedictionem recepturae (cc. 521 et 524, § 1). Ipse modus quo canon scriptus est demonstrat e mente osse legisla­ toris ut unus idomque sit sacerdos qui tamquam extraordinarium se offerat saltem quater in anno. Accedit ratio, ut Sorores possint, si malint, ab extraordinario dirigi in spiritu ratione satis stabili et continua. Loca tamen sunt ubi, deficientibus porsonis idoneis, Ordinarius loci aliter rem ordinaro cogatur, et modo hunc modo illum sacerdotem mittat ad confessiones, tamquam extraordinarius recipiendas. Nec legi repugnare videtur ut semel in anno, ut puta per exercitia spiritualia, sacerdos qui exercitia tradit confessiones tamquam extra­ ordinarius excipiat. Ut autem ultra quattuor vices extraordinarius accedat, qua talis, opus est auctoritate Ordinarii, ad quem spectat frequentiam maiorem FORUM SACRAMENTALE IN RELIGIONIBUS MULIERUM 387 definire. Quotiescumque autem munus suum extraordinarii confcssarii explet, omnes religiobae ipsi se sistere debent. 2. Nihil prohibet quin confessarius extraordinarius imme­ diate ut ordinarius eiusdem communitatis renuntietur (c. 524, § 2) ; nec ipse post triennium est mutandus. A prudenti zelo Ordinarii loci exspectandum est ut caveat ne per nimis multos annos, Sorores habitualem copiam non ha­ beant nisi duorum sacerdotum, ita ut, excepto intervallo nunc ipsa lege praecepto, videantur confessarii ordinarii et extraor­ dinarii munus inter se quasi commutare. Id dicimus, nisi eximiae confessariorum dotes efficiant ut ipsa stabilitas personarum omni­ bus grata sit et vere optabilis. 3. Qua ratione ipse ordinarius confessarius, eadem extraor­ dinarius ab Ordinario loci removeri potest (c. 527). 484. — III. De confessario speciali. Specialem confessarium vocamus sacerdotem, distinctum ab ordinario confessario, cui aliqua Soror habitualiter confitetur. Talem petenti, facile ab ' Ordinario annuendum est, dummodo id conferre videatur sive ad eius animi quietem, sive ad maiorem eius profectum spiri­ tualem. Simul autem abusus, si qui inde irrepant, caute et pru­ denter eliminandi sunt ab Ordinario, ita tamen ut conscientiae libertas salva maneat (c. 520, §2). Non vult ergo Codex ut, propter abusum quempiam, facultas statim auferatur ; sed Ordinario suadet ut omnia prudenter componere stu­ deat. Confessarius specialis ab Ordinario libere nominatur, tam saecularis quam religiosus ; nec a Superiore religioso praesentari debet ; nec pecu­ liaris aetas requiritur in eo. Et potest esse ipse ordinarius qui officio functus est (S. C. de Rei., 20-22 apri]. 1917. Per., VIII, p. 229). 485. — IV. I>e confessoriis supplcmentaribus. Ex c. 521 § 2, in locis in quibus communitates religiosae exsistunt, aliquot sa­ cerdotes facultatibus habitualibus muniendi sunt, ut in casibus particularibus acciri possint sine necessitate adeundi Ordinarium loci. Casus particularis potest esse alicuius Sororis quae velit semel alii confiteri, vel ipsius communitatis, ut si ordinarius absit vel aegrotet. Quotiens autem aliqua religiosa confessarium sive extraordi­ narium sive supplement arem postulet, nulli antistitae licet « nec 388 LIBER II, TRACT. V. TIT. II, SECTIO I, CAP. IV per se nec per alios ; nec directe nec indirecte petitionis rationem inquirere, petitioni verbis aut factis refragari, aut quavis ratiom1 ostendere se id aegre ferre » (c. 521, § 2). Diximus: α quotiens confessarium sivo extraordinarium sive supplcmentarem postulet ». Etenim, postquam in § 1 egit de confessario extraor­ dinario, in § 2 de supplemcntaribus, canon 521, in § 3 ait: «Si aliqua religiosa aliquem ex iis confessoriis expetat ». Ergo verba ista referuntur ad ambas superiores paragraphes, ita ut inter eos confessarios, extra­ ordinarius computetur. Non possit itaque Ordinarius loci prohibere ne sacerdos quem sta­ bilitor ut extraordinarium dedit, vocetur tamquam supplementaris ab aliqua religiosa. Confessorii supplementaris est Sororem monere quae sine rationabili causa eum arcessiverit; de abusibus exterioribus, Ordinarius loci mo­ nendus est. Supplementares libere ab Ordinario loci designantur, pro illis quoque communitatibus quae regularibus viris subiectae sunt. Nec peculiarem aetatem habere debent. 486. — Dc confessario occasional! ex c. 522. Praeter con­ fessorium ordinarium, extraordinarium, specialem, ct praeter confessarios supplementares, libertati religiosarum, seu potius securitati et tranquillitati earum conscientiae nova ratione con­ sulitur, permittendo ut in certis adiunctis adeant quemlibet confessarium pro mulieribus approbatum. Sic enim sonat c. 522, fere iisdem verbis quibus canon 519 de viris usus. « Si non obstante praescripto cc. 520, 521, aliqua religiosa ad suae conscientiae tranquillitatem, confessarium adeat ab Ordi­ nario loci pro mulieribus approbatum, confessio in qualibet ec­ clesia vel oratorio etiam semi-publico peracta, valida et licita est, revocato quolibet contrario privilegio ; neque antistita id prohibere potest aut de ea re inquirere, ne indirecte quidem ; et religiosae nihil antistitae referre tenentur ». Dt' quo canone haec pauca observamus. 1. Respectus praesentis concessionis paulo diversus est a respectu propter quem aliae optiones cc. 520, 521, 523 datae sunt. Hic, magis accidentali anxietati providere voluit legislator ; atque oblata facilitas satis cohaeret cum diffuso usu com­ munionis cotidianae in omnibus communitatibus religiosis. Quaro ; 2. accessus iste est factum accidentale cuiuspiam religiosae. Canon dicit: « Si aliqua religiosa ». Non possit ergo Superiorissa confes­ sarium quemlibet pro mulieribus approbatum rogare ut pro sua com- FORUM SACRAMENTALE IN RELIGIONΠΠ S MULIERI Μ 389 munitate absentem vel impeditum confessarium ordinarium vel extra­ ordinarium suppleat. Invalidae forent confessiones sic peractae, cum c. 876 specialem iurisdictionem postulet ; 3. nullum ius habet religiosa exigendi ut antistita talem confes­ sarium advocet, nisi ipsa graviter aegrotet. In quo puncto iterum ap­ paret quomodo confessarius iste differat a supplementary pro religiosis approbato. Is enim, postulante religiosa, acciri debet ; 4. sacerdos quem religiosa sine sufficienti ratione adiverit, eam monere debet ut se conformet disciplinae communi. 5. Dubitatum est utrum circumstantia loci requireretur ad calorem, vel tantum ad liceitatcm. De re interrogata Pontificia Commissio interpretando Codici, his verbis : « Utrum verba cano­ nis 522 « confessio in qualibet ecclesia vel oratorio etiam semipublico peracta valida et licita est», ita intelligenda sint ut con­ fessio extra ea loca peracta non tantum illicita sed etiam invalida sit », die 24 novembres 1920, ita respondit : « Canon 522 ita est intelligendus, ut confessiones quas H I ;' ’ ! ■ i ' I LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO. I, CAP. IV aliter intellegamus vim istius formulae in canone 522 ot in responso Commissionis ? Ambiguitas ipso usu excluditur; b) locum ad audiendas confessiones mulierum legitimo desti­ natum non nulli intellegunt do solo loco quo etiam mulieres sacculares audiri possint, excluso proin confessionali quod religiosis reservetur. Ita Ferreres (Inst. canonicae, 1920, I, n. 832); Fanfani, O. Pr., (De iure religiosorum, 1920, n. 110 et in opere italico eiusdem argumenti); et, (in BolleUino diocesano di Padova, 1922, p. 5 ss). R. D. Cerato, qui adhuc putat per verbum α adeat » restitui aequi valenter verba « extra propriam domum » quae, in decreto Cum d sacramen talibus 3 febr. 1914. posita, sunt consulto omissa in canone 522. Observant enim saeculares mulieres designari cum agitur de sacerdote pro mulieribus approbato ; ergo saeculares quoque intellegendas esse, cum agitur de loco ad au­ diendas confessiones mulierum legitime destinato. Praeterea, nisi facultas c. 522 sic limitetur, iam practice evanescere necessitatem specialis jurisdictionis canone 876 sollemniter affirmatam. Verum prius argumentum oppositae sententiae potius favet. Quod enim c. 522 permittit ad audiendas mulieres saeculares simpliciter ap­ probato, id fortiore ratione permittit sacerdoti qui sit etiam pro monialibus approbatus. Ergo, si vox mulieres eadem extensione in utroque casu est sumenda, quod dicitur de loco ubi saeculares audiri possunt aequa vel fortiore ratione dicendum erit de loco ubi religiosae et moniales confiteri solent. Praeterea cur omissa sunt in canone verba « extra domum » ? Ultro se offert ista explicatio : ut religiosae quae numquam domo exeunt possint quoque uti beneficio c. 522. Id autem non poterunt religiosae claustratae (nisi, ut fit v. g. in Sicilia, carum confessarius sedem habeat in ipsa ecclesia) si locum ipsis audiendis destinatum facultate excludas. Quod autem per se apparet maxime verisimile, id nobis testimonio fide digno est confirmatum, i. e. hanc fuisse mentem eorum qui Codicem adornarunt, ut etiam claustratae beneficio confessarii « occasionalis » fruerentur. Ceterum, ex declaratione Supremae C. S. Officii, 25 nov. 1874, ad 3 (Collect, de P. F. n. 1424) confessionalia adornata pro monialibus claustratis censentur etiam approbata pro mulieribus extraneis. Nume­ rantur proin inter loca ad audiendas confessiones mulierum legitime desti­ nata, etiam si solae mulieres saeculares intellegantur. Nec ideo perit c. 874. Namque, ut ait Noldin (De Sacramentis, n. 350) agitur tantum de confessione quae hinc inde ad conscientiae tran­ quillitatem obtinendam instituatur. Quare cum aliis, v. g. cum Noldin, 1. c. Génicot-Salsmans (II p. 303 ed. 9), Aertnijs-Damen, e C. SS. Redemptoris (Theologia mor., SUMMARIUM DE FORO SACRAMENTALI RELIGIONUM 391 Vicariatus tamen Urbis praefert et practice sequitur sententiam severiorem, quae moniales claustratae, in monasterio suo, usu c. 522 excludit. Demum, R. P. Maroto (Comment. pro religiosis, 1921, p. 36 ss.) istud observat: «si, ad normam c. 910, in casu verae necessitatis... confessarius pro mulieribus approbatus recipiat alicuius religiosae con­ fessionem extra sedom confessionalem in loco ubi reciperet in pari casu mulierum saecularium confessiones, legitime destinatus pariter censendus est illo locus, quoniam ab ipso confessario et a religosa paenitente, eligitm ad normam legis, i. e. c. 910 ». In causa praesenti, non est praetereundum, quantum maior faci­ litas confessionis necessaria sit ut sine nimio periculo sacrilegiorum tam laudabilis usus communionis cotidianae in communitatibus urgeri pru­ denter possit. 487. — VI. De Sororibus aegrotantibus. Graviter aegro­ tans monialis vel soror, licet mortis periculum absit, quemlibetsacerdotom ad mulierum confessiones audiendas approbatum, arcessere possunt eique, perdurante infirmitate, quotiens voluerit, confiteri, « nec antistita potest eas sive directe sive indirecte prohibere » (c. 523). Gravis morbus est qui valde affligit, vel facile periculosus evadere potest; gravis morbi indicium esse potest, si cogat per unam alteramve hebdomadam lecto decumbere. Quamquam gravis quoque esse potest morbus in quo quis decumbere impediatur. 488. — VII. Cardinales omnes, a sua promotione in con­ sistorio, facultate gaudent audiendi ubique terrarum confessiones etiam religiosorum utriusque sexus et absolvendi ab omnibus peccatis et censuris etiam reservatis, exceptis censuris Sedi Apostolicae specialissimo modo reservatis et illis quae annexae sunt revelationi secreti S. Officii (c. 239). SUMMARIUM. 4S9. — I. In religionibus clericalibus, singulis religiosis, si no­ vicios excipias, libera optio dari debet inter plurcs confessarios a competente Superiore designatos. Regulae seu Constitutiones prae­ cipere vel suadere possunt ut religiosi istis confessariis confitean­ tur; omnes tamen, etiam exempti et novicii, semper valide quem­ libet confessarium ab Ordinario loci approbatum adire possunt. [487-489.] 392 • ' I i ! I i ■ Ji I • N I i ! ■ .t LIRER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO 1, CAP. V Confessarii ab Ordinario loci approbati habent ipso iure potesta­ tem in casus in religione reservatos ; constituti vero u Superiore religionis exemptae eadem potestate habitualiter donari debent. Noviciis unicus designari potest confessarius ordinarius, in ipsa noviciatus domo commorans, qui nequit esso magister no­ viciorum vel eius socius, vel Superior domus. Alii autem desi­ gnandi sunt quos novicii in casibus particularibus libero adeant ; quater vero in anno extraordinarius designandus est ad quoin omnes accedoro debent saltem eius benedictionem accepturi. Superiores nec per se nec per alium subditos inducere possunt ut apud se confiteantur ; illos tamen absolvere possunt qui id ultro petant ; sed, sine gravi causa, id ne faciant habitualiter. II. In religionibus laicalibus virorum, iurisdictio ab Ordinario loci conventus proficiscitur. Exemptae tamen religionis Superior eonfessarium Ordinario loci proponit. Unus vel plures confessarii deputandi sunt, praeter extraordinarium, quem tamen soli novicii adire debent. Habitualis confessarius specialis facile concedendus est; etconfessiocuilibetapprobatoabOrdinariolocisempervalidaest. IIT. In religionibus mulierum: 1. Singulis religiosarum do­ mibus unicus confessarius ordinarius designandus est, nisi numerus personarum vel alia iusta causa pluralitatem suadeat. Is, ex alte­ rutro clero seligendus est 40 annos natus (nisi iusta causa, iudicio Ordinarii, aliud exigat), omni potestate fori externi in easdem religiosas immunis, et ad triennium constitutus. Propter confessariorum penuriam vel propter suffragium, ab omnibus tunc So­ roribus dandum, communitatis, ad alterum vel tertium triennium ab Ordinario confirmari potest. Si suffragium non fuerit unanime, dissentientibus, si velint, aliter providendum est. Elapso tempore, confessarius ordinarius non potest immediate renuntiari extraor­ dinarius, vel iterum, nisi post annum, in eadem communitate deputari ordinarius. In domo subiecta Superiori regulari, is confessarios ordinarios et extraordinarios praesentat Ordinario loci, qui solus dat iurisdictionem, atque etiam, propter graves causas, confessarios amovere potest, monito Superiore regulari si mo­ niales regularibus subdantur. 2. Praeterea, dandus est extraordinarius iisdem aetate et qualitatibus quibus ordinarius instructus, qui saltem quater in anno vel frequentius, secundum Ordinarii directionem, accedat, et cui tunc omnes religiosae se sistere debent saltem benedictionem accepturae. 3. Sorori petenti, facile ab Ordinario dandus est specialis confessarius cui habitualiter confiteatur. Abusus in hac re ita ab Ordinario prudenter eliminandi sunt, ut libertas conscientiae salva maneat. RECTUS JURISDICTIONIS USI S 30$ 4. Designandi praeterea sunt confessarii nupplementarii, qui in casibus particularibus acciri possint. Quotiens autem religiosa potat extraordinarium vel supplementarem, nulli antistitae licet petitioni isti aliquo modo refragari. 5. Demum, ex c. 522, religiosa ad suae conscientiae tran­ quillitatem adire permittitur, in qualibet ecclesia, in quolibet oratorio, saltem semi-publico vel in loco confessionibus mulierum legitime deputato, quemlibet confessarium pro confessionibus mu­ lierum in loco approbatum. 6. Graviter aegrotans religiosa potest, perdurante infirmi­ tate, quotiens voluerit, arcessere quemlibet confessarium, pro mu­ lieribus approbatum eique confiteri. 7. In periculo mortis, a quolibet confessario religiosae sicut ceteri fideles absolvi possunt. Facultas Cardinalium antea memorata iam est. CAPUT V. Rectus usus potestatis. 490. — 1. 0. 854, § 1, prohibentur sacerdotes religiosi uti iurisdictione ab Ordinario loci accepta sine licentia, saltem prae­ sumpta, sui Superioris. Gradus culpae ab eo commissae qui contra Superioris voluntatem confessiones audiat, maior vel minor erit· pro Superioris oppositione et frequentia transgressionis. Per se, nisi praeceptum oboedientiae acce­ dat vel vetitum sub censura, res non videtur gravis. Facultate autem quam S. Sedes dederit religiosus libero uti potest, nisi aliud in ipso induito indicetur. 2. « Magister noviciorum eiusque socius, Superior Seminarii coUegiwe sacramentales confessiones suorum alumnorum secum in eadem domo commorantium ne audiant, nisi alumni ex gravi et urgenti causa in casibus particularibus sponte id petant» (c. 891). Nulla itaque, hoc canone, iurisdictio vel conceditur vel adimitur. Verum eius usus Magist ro noviciorum, eius socio, Superiori seminarii collogiivo per se prohibetur erga suos alumnos secum in eadem domo com­ morantes. Prohibitio igitur non afficit Superiorem piaiorem qualis est Ordinarius loci, qui seminarium non habitet, nec Superiorem immediatum per forias, si alumni tunc non sunt contubernales. Et quia collegium dicitur respectu convictorum, prohibitio non est respectu externorum, vel eorum qui in collegio non pernoctant. [490.] 394 LIBER Π, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAP. V Confessio tamen talis novicii vel alumni, quae semper valida manet, licite audietur, si haec concurrant : spontanea petitio ■ gravis et urgens causa ; casus particularis. Gravis et urgens causa aderit, si paenitens ad tranquillitatem conscientiae audiri velit, nec, prae adiunctis sive exterioribus v. g. instantis communionis vel absentis confessarii, sive personalibus, alium reperiat cui scru­ pulum vel peccatum suum facile declaret. Et qui sponte adit confessarium sufficientem causam habere censetur, ita ut simul sincere et non scrupulose canon iste observandus sit. •s i 491. — 3. Superiores religiosi qui ordinariam vel delegatam potestatem habent audiendi confessiones possunt quidem con­ fessiones audire subditorum qui sponte sua ac motu proprio eos adeunt « at sine gravi causa id per modum habitus ne agant ». Et caveant ne per se aut per alium vi, metu, importunis suasio­ nibus aliave ratione aliquem subditum inducant ut peccata apud se confiteatur. 492. — 4. In periculo mortis paenitens licite absolvitur a quolibet sacerdote etiam alterius ritus, etiam excommunivato vitando quem paenitens requisierit (1) (c. 2261, § 3). Neque obstat praesentia sacerdotis approbati. Sola absolutio complicis manet, ex parte confessarii, illicita extra casum necessitatis (cf. infra de absolutione complicis). 493. — 5. Usus iurisdictionis probabilis est simpliciter licitus. Sola enim causa illiceitatis periculum foret nullitatis, quod ex c. 209 prorsus tollitur. Usus iurisdictionis negative dubiae est illicitus, nisi causa valdegravis seu notabile detrimentum animae paenitentia (d’Ann., Ill, 311) postulant ut ei, meliore quo possit modo,subveniatur. Cum enim Ecclesia iurisdictionem non suppleat, sacramentum periculo nullitatis et paenitens gravi damno per se exponitur. Praeterea, onus imponis paenitenti iterum confitendi peccata habenti iurisdictionem certam, saltem si postea iurisdictionem re(1) VUronca administratio sacramenti, extra necessitatem iis qui censura irretiti sunt manet illicita (Cfr. Noldin, III. 340, et ipsum c. 226, § 1). Ab haeretico vel schi­ smatico, utente ritu suae sectae absolutio peti non potest propter vetitam coope­ rationem ad falsum cultum RECTI S H RISDICTIOMS USUS 395 vera defuisse comperiatur. Immo Busembaum, De iuried., et Ball.-Palm. V. 395, iteratam confessionem semper requirere vi­ dentur, cum absolutio non sit probabiliter valida. Quare is qui in necessitate absolvit, cum dubia iurisdictione, de re certiorem fa­ cere debet paenitentem, ut is saltem perfecta contritione, propriae saluti caveat. Absolutionem autem sub condicione expressa vel tacita (si iurisdictionem habeam) dare debebit. Sic absolutus, si ceteris sacramentis uti voluerit, per se in condicione versatur eius qui dubitat utrum necne mortalia commiserit. Causa sufficiens utendi dubia iurisdictione adesse censetur, si paenitens qui a longo tempore non sit confessus vel communicare aut celebrare debeat, copiam alterius non habeat : vel si urgeat praeceptum annuae confessionis, vel si dubium post iam coeptam confessionem occurrat, nisi fortasse sine nimia difficultate pae­ nitens confessionem abrumpere possit. Observes tamen non esse paenitenti obligationem in his casibus confitendi sacerdoti qui dubiam tantum habeat iurisdictionem. 494. — G. Quamvis Ecclesia iurisdictionem in errore com­ muni suppleat, permittere tamen non intendit ut sacerdos sibi hac via iurisdictionem procuret, et, v. g. fretus errore communi, novam facultatem post elapsum tempus petere omittat. Quare, non solum intrinsece illicitum est ut quis se fingat approbatum seu errorem communem provocet, verum etiam per se confes­ siones audire non potest qui conscius est deficientis sibi iurisdi­ ctionis, quamvis communiter pro approbato habeatur. Vitatne suspensionem, non reservatam, a divinis, latam c. 2366 contra sacerdotem qui sine necessaria iurisdictione confessiones audire vel absolvere praesumat ? Id negant Cerato, De censuris n. 118; GéniCOT-Salsmans, II, 331, quia revera iurisdictionem usurpat. Pro beni­ gniore tamen sententia dici potest eum. cum Ecclesia suppleat, neces­ saria iurisdictione non carero. In gravi tamen necessitate paenitentis qui diu absolutione careret, et in casibus ubi usum dubiae iurisdictionis permittunt, licere quoque videtur ut quis conscius paenitentem in errore communi absolvat. Immo sunt hodie qui gravem causam postulare non videntur, ut quis beneficio erroris communis utatur. Sic Noldin. Ill, 346, de usu [491-494.] 396 LIBER 11. TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAJ’. V erroris communis nihil observat ; sacerdoti vero qui, dum confessione? audit, recordetur tempus iurisdictionis iam olapsum esse, simpliciter concedit ut confessiones audire porgat. Alii, contra, gravem causam postularinti (Cfr. Lehmk., H, 504-506). Utilitas communis, qualis in missionibus publicis accidere potest, cum ex quodam errore iurisdictio neque a missionario neque a parocho invitante petita est, sufficere plane videtur (Cf. Jombaet, art. cit.), salva obligatione statim necessarias facultates impetrandi. 495. — Obligatio audiendi per se vel per alios confessiones fidelium sibi commissorum, quotiens ii audiri rationabiliter pe­ tunt, premit parochos aliosque quibus cura animarum vi muneris mandata est (c. 892 § 1). Cum parochus nominatim potitur, plurcs, v. g. Lehmk., II, 50, et merito, ut videtur, cum id ad eius munus pertineat, volunt ipsum per­ sonaliter teneri, nisi impeditus fuerit, vel subditus libens alium aditurus sit. Nec Suarez tamen De Paen., d. 32, s. I. n. 5, nec Luco, Paenil., d. 22, n. 3 id exigere videntur, nisi spiritualis aliqua paenitentis neces­ sitas postulat ut a parocho audiatur. Codex rem non videtur nisi secundum nignam sententiam urgere. Graviter autem peccat parochus qui suis parochianis occasionem confessionis non praebet nisi paucis tantum diebus in menso. Sacramen­ torum enim receptionem, quam facilem reddere debet, efficit onerosam et difficilem (Lehmk., II, 50). « Urgenie necessitate, omnes confessarii obligatione tenentur ex caritate confessiones fidelium audiendi; et in mortis periculo, omnes sacerdotes » (c. 892, § 2). Confessarii ii sunt qui, cum iurisdictionem obtinuerint quam exercere soleant, iam quasi ex munere confessiones excipiunt. Quare eos non pu­ tarim gravi incommodo excusari, si qui petunt, in gravi spirituali neces­ sitate versentur, vel si, tempore paschali, communis sit indigentia confessariorum in loco ubi degunt. Si vero petens confessionem est in mortis periculo, iam quilibet sacerdos tenetur, et quidem sub gravi, si gravis fuerit paenitentis necessitas. In suscepto enim ab ipsis sacerdotio Ec­ clesia titulum agnoscit obligationis quam c. 890 ex caritate adesso de­ clarat. 496. — « Si confessarius dubitare nequeat de paenitentis dispositionibus et hic absolutionem petat, absolutio nec dene­ ganda nec differenda est » (c. 886). RECTI > IURISDICTIONIS ( SU. » 3ÎI7 Si cano nem istum cum c. 870 conferamus, dicemus Codice hic inculcari itis quod rite dispositus habeat ut in indicio sacra­ mentel! absolvatur : absolutio enirn est sententia iusta paenitenti debite, nec proin differenda. Regula ceterum haec communiter praedicatur : absolutionem ei qui certo est indispositus negandam esse, qui certo est dispositus esse per se concedendam. Attamen nullius ius laeditur propter rationem agendi cuius dominus iuris non est rationabiliter invitus. Casus autem quidam sunt ubi omnes, v. g. ad certam reddendam exsecutionem praesentis obligationis, expe­ dire dicunt ut etiam disposito paenitenti absolutio differatur. Quam tunc differri posse propter ipsam paenitentis utilitatem affirmant. Prae­ terea sunt etiam in Ecclesia probati scriptores qui dilatione absolutioni.* utendum putant tamquam remedio corrigendi paenitentes recidivos. Horum quidem sententia ab aliis impugnatur, ut in parte morali vi­ debimus. Verum hic quaestio movetur utrum necne sententiae istae G ICe virtualiter reprobatae sint. Quod simpliciter negandum esse arbitramur, utpotc quod sit a mente legislatoris prorsus alienum. Verum vestigii T iansenianae pestis eradicare voluit, i. e. abusionem istam qua, in certis regionibus, confessarii, nulla peculiari utilitate paenitentis moti, non solebant absolutionem nisi post duas vel tres confessiones seu accessus ad confessariurn conferre. Controversiae ergo quae libero in Ecclesia de isto argumento inter theologos catholicos agebantur, hoc canone non attinguntur (Cfr. Ter Haar., C. SS. R. Dc conferenda absolutione sacramentali iuxta c. 886 m Codicis iur. can.). 497. — Confessarius < caveat omnino ne complicis nomen inquirat » (c. 888). Hoc simplici vetito, c. 888 supplet, excommunicationem prius latam CC. Benedicti XIV, Suprema, 7 iul. 1745 ; Ubi primum, 2 iun. 1746, •4 confirmatam C. Pu IX, Apostolicae Sedis, 12 oct. 1869, inter excomm R. P. simpli ci fur reservatas, contra eos qui docuerint vel defenderint ut licitam, praxim inquirendi nomen complicis sub poena denegatae absolutionis. Agitur de paenitente qui sui peccati complicem habuerit. Nomen istius complicis inquirere, est studiose et ex curiositate eam notitiam quaerere, sive, intra confessionem, per interrogatio­ nem paenitentis, sive extra, quod multo peius foret. Paenitentem de isto nomine sino iusta causa interrogare, ipso iure naturae prohibemur. Et grave foret id sub poena dene(495—497] 398 LIBER II, TRACT. V, TIT. H, SECTIO I, CAI». VI gatae absolutionis facere, aut si accedat scandalum vel gravis diffamatio : his seclusis, peccatum erit levis curiositatis. \eruni paenitens de complice interrogari poterit, quantum opus est ut species vel occasio peccati dignoscatur. Confessarius urgere quoque poterit, immo per se debebit, obligationem, si quam habeat paenitens, revelandi seu deferendi complicem extra confessionem ; exigere tamen non potest ut haec revelatio sibi fiat, nisi forte sit Superior cui soli revelatio utiliter fiat. (Hoc tamen S. Alph.. n. 492, ob prohibitionem Ben. XIV, concedere non audet.) Inconsultum autem est ut confessarius ultro assumat onus denuntiandi quempiam pro paenitente, immo ut id regulariter facere annuat. Ipsi enim facile imputabitur error quo paenitens fortasse decipitur ; calumnia quam fortasse is committere velit ; atque etiam in suspicionem violati sigilli venire potest. SUMMARIUM. 498. — I. 1. Sacerdotes religiosi sua iurisdictione licite non utuntur nisi ex facultate saltem praesumpta sui Superioris. 2. Magister noviciorum eiusque socius, Superior seminarii vel collegii, confessiones noviciorum vel suorum alumnorum con­ victorum licite non audiunt, nisi alumni ex gravi et urgenti causa, in casibus particularibus, id petant. 3. Superiores religiosi audire possunt subditos suos qui sponte eos adeant, sed id per modum habitus ne faciant sine gravi causa. 4. In periculo mortis aegrotus a quolibet sacerdote etiam alte­ rius ritus, etiam ab excommunicato vitando quem requisierit, etiam praesente sacerdote alio, licite absolvitur. Ab haeretico vel schi­ smatico sectae ascrip o, absolutio extra necessitatem peti non poterit. Absolutio complicis illicita manet ex parte confessarii extra casum necessitatis. 5. Usus iurisdictionis probabilis per se licitus est. Nemo negative dubia iurisdictione licite utitur, vel licite absolvit in errore communi, nisi gravis omnino causa detrimenti vitandi id postulet. De dubia absolutione paenitens monendus est ut sibi prospioiat. G. Audire confessiones debent, ex officio, parochi et quot­ quot curam animarum sibi demandatam habent, quotiens ratio­ nabiliter rogantur; ceteri confessarii, qui iurisdictioncm exercere DE ABSOLUTIONE COMPLICIS 399 solent, urgente necessitate : idque ex caritate ; in mortis periculo, omnes sacerdotes. 7. Pacnitcnti disposito qui absolutionem petat, absolutio nec deneganda nec per se differenda est. 8. Nomen autem complicis, sine iusta causa, a confessario exquiri non potest. CAPUT VT. De Absolutione complicis. I •199. — « Absolutio complicis iu peccato turpi invalida est, praeterquam in mortis periculo ; et etiam in periculo mortis, extra casum necessitatis, est ex parte confessarii illicita ad nor­ mam constitutionum apostolicarum, et nominatim C. Ben. XIV, Sacramentum Paenitentiae, 1 iun. 1941 ». C. 884 remittit ad Constitutiones Apostolicas quibus materia haec regitur. Sunt autem praelaudata Bulla Sa-cr. Paenit., § 4 et 5, Breve declarativum Apostolici muneris, 8 febr. 1745, quibus accedunt quaedam declarationes S. Officii et S. Paenitentiariae. Summa rei nobis ipso c. 884 traditur, cuius verba explica­ tiones certas vel probabiles fundant. Absolutio complicis. Spectato fine legis qui initio ipsius C. Sacramentum Paenitentiae, indicatur, i. e. no confessio huiusmodi occasio exsisteret ruinae spiritualis paenitentibus, etc. Ballerine Op. theol.. V. 410 severa lego comprehendere nolebat, complicitatem suscepto sacer­ dotio anteriorem. « Si fingas v. g. duos peccati complices in pueritia seu adolescentia, quorum deinde alter v. g. Capuccinorum assumpto habitu post viginti annos audiat confessionem socii, vi cuius debeat absolvere etiam ab illo peccato, quia v. g. invalide confessus est, pro­ fecto non est credibile, negatam huic Confessario esse facultatem absol­ vendi ». Sacra tamen Pacnitcntiaria, 22 ian. 1879, respondit : Confessarium non posse absolvere complicem cum quo ante sacerdotium in puerili aetate turpiter egit, nisi moraliter certus sit, ipsum iam ab alio con­ fessore direct» et valide a peccato complicitatis absolutum fuisse : atque hodie moraliter omnes scriptores distinctionem complicitatis anteriorsi vel posterioris sacerdot io reiciunt . Complicis in peccato turpi. Die 28 maii 1873, S. Officium declaravit non solos tactus comprehendi, « verum omnia peccata gravia et exterius commissa contra castitatem, etiam illa quae consistunt in meris col­ [498. 499.] 400 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAI’. VI loquiis et aspectibus qui complicitatem important ». Poccatum turpo esso igitur potest sive actionis, sive (quod ante disputabatur) verborum, sive aspectus, grave tamen ut externum. Ac propter verba Bullae Sa· cramentum, repetita in brevi Apostolici; « in peccato turpi atque inhonesto », probabiliter requiritur peccatum in se libidinosum, seu, ut ait Noldin, III, 369, «complicitas immediata in ipsa actione turpi». Talis complicitas non est proxenetae cui pecunia solvitur, sed mulieris quacum fit v. g. fornicatio. Requiritur praeterea vera complicitas, quao in aspectibus atque etiam in tactibus v. g. personae dormientis, ebriae, invitae abesse po­ test. Complicitas enim supponit expresse vel tacite significatum duorum vel plurium consensum in idem poccatum. Proprie dicta complicitas non est conniventia non impedientis peccatum quod ex officio impedin' non debebat, vel approl•ΤΓ tio iam auditi sermonis quae alios sermones turpes non excitat. Quaelibet autem persona complex intellegitur, sive femina, sive vir, sive puer, rationis tamen compos. Absolutio invalida est, saltem quod ad peccatum complicitatis in re turpi nondum directe absolutum. Postquam peccatum istud ab alio sacerdote remissum est, contra atque scribebant Ball., op. c., V, 415; PlGHl, Cursus theol. mor., IV, 374, 2°, cum communiore opinione sen­ tentiae adhaeremus Card. d’Ann. (Ill, 324. 37) : « verius est, reservatione consumpta, absolutionem valere ». Quod ad alia peccata eiusdem personae complicis, iurisdictio non videtur sublata. Noldin quidem, III, 370, severius nunc putat respondendum esse, cum Canon invalidam declaret absolutionem ipsius complicis, et non tantum peccati ; sed secundum praecedentes constitutiones intellegi potest Canon qui ad easdam remittit. Nobiscum stant Pight, IV. 374; Gén., Π, 352 ; Arregui, n. 646. Quare, quotiescumque paenitens bona fide confitetur, directe et valide ab aliis peccatis absolvitur, ita ut in nova confessione solum complicitatis peccatum accusare debeat. Ac perinde res se habent, si confessarius absolutionem de­ derit distractus vel paenitentem non recognoverit. Quocirca otiam, quamvis, urgente communicandi vel celebrandi necessitate, multo melius sit ut complex, potius quam confessione com­ plici facta, perfecta contritione se disponat, si tamen securitatem re­ ceptae absolutionis capere velit, deficiente altero confessario, possit ab aliis peccatis per complicem absolvi. Qui si poonitentem moneat de repetenda confessione peccati complicitatis, poenam excommunicationis, DE ABSOLUTIONE COMPLICIS 401 de qua statim infra, effugere videtur. Gén. II, 352. Ball., Op. Th. V, 415, qui simul monot id extra gravissimam necessitatem non esse com­ mittendum. Et liquet minime decere ut is saltem qui iam sacerdos pec­ caverit confessarium sui complicis, extra necessitatem, agat. ♦ Casus can. 888 autem non habetur si neuter alterum ante confessionem cognoverit. Sin minus, facile obligaveris sacerdotem ad propriam diffamationem. Accurat? hic distinguas confessarium qui comp’icem cognoverit et eum qui comp’icem non recognoverit. Complicem quim extra confes­ sionem cognoverit, sed initio confessionis non recognoverit, bene mo­ nere debet de defectu suae iurisdictionis: namque ideo in nullam ini fftiniam incurrit. Usu istius absolutionis directae in alia peccata providetur necessi­ tati qua paenitens versari potest in locis missionum vel etiam in Europa, quando, v. g. urgento praecepto paschali, receptio sacramentorum sine infamia et scandalo omitti nequit, et confessarium in alium locum quae­ rere impeditur. Qui, ut Noldin, iurisdictionem universali modo sublatam existimant, coguntur, in iisdem adiunctis, recurrero ad epikeiam qua tunc etiam absolutionem directam a peccato complicitatis permittunt. Cfr. Noldin, III, 371 b. Quod, contra atque insinuat Ballekini. 1. c., n. 424, 425, in nostra sententia, extra periculum mortis admittendum non est. Quid, si paenitens sacerdotem complicem vultu, non tamen nomine cognoscat, et accedat ad confessionale complicis, tamquam ignoti sa­ cerdotis ? Confessarius nomen suum prodero non debet. Poterit itaque paenitontem absolvero, si is aliam materiam absolvendam afferat, sed peccatum complicitatis nondum erit directe absolutum. Absolutio autem potest esse formalis et vera (quamvis inef­ ficax), potest esse ficta vel aequivalenter data. 500. — In ipso periculo mortis absolutio complicis est illicita, extra, casum necessitatis. Casus necessitatis habetur: si nullus alius sacerdos, etiam simplex seu non approbatus ad confessiones au­ diendas, vel adsit, vel vocari possit sine gravi scandalo aut infamia, sive certa, sive probabili (ac notat Ballerine V, 422, ipsam pro­ babilem complicitatis suspicionem iam esse graviter infamantem et scandalosam) ; si alius qui adest moribundi vel aegroti confes­ sionem excipere nolit, aut infirmus alteri confessionem facere recuset, ita ut periculum sit sacrilegae confessionis. Et quia agitur do persona quae in discrimino aeternae salutis ver­ eatur, ista recusatio alius confessarii scrupulose non est accipienda, sed 402 LIRER IT, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAP. VI iam alium confessarium recusare censetur aegrota quae, alios confcssarios praesto esse non ignorans, ultro tamen declaret se velle talem sacerdotem (cuius complex fuit). Ex Benedicto XIV, confessarius complex sub gravi procurare debet ut locus alii confessario pateat, v. g. discedendo sub aliquo prae­ textu, si tamen sine propria infamia vel sine periculo sacrilegae confes­ sionis id facere possit. Si nullus alius praesto sit nisi notorio suspensus vel excommunicatus, non constat hunc complici praeferendum esse, cum adhibere notorio excommunicatum valde parum per se deceat. Bene coepta confessio potest quoquo ad finem perduci, sive alter advenerit, sive periculum nortis cessaverit. Qui autem, propter morbi impedimentum, absolutus fuerit post· incompletam tantum confessio­ nem, liane dein apud complicem perficere non poterit, nisi peccatum eomplicitatis iam fuerit satis distincte accusatum ut in specie sua directe remissum fuerit. Quid si mere tvpparcns fuerit periculum mortis in quo complex a sacerdote absolutus fuerit ? Dummodo prudens fuerit periculi exstirnatio, absolutio valebit : namque rationabiliter intellegitur data iurisdictio pro prudenter existimato mortis periculo. Prudenter quoque Codex absolutionem solum ex parte confessarii illicitam declarat, ne paenitens illicitae petitionis scru­ pulo umquam angatur. 501. — Poena excommunicationis. Ex c. 2367, « Absolvens vel lingens absolvere complicem in peccato turpi, incurrit ipso facto in excommunicationem specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatam, idque etiam in mortis articulo, si alius sacerdos, licet non approbatus ad confessiones, sine gravi aliqua exoritura infamia et scandalo, possit excipere morientis confessionem, ex­ cepto casu quo moribundus recuset alii confiteri ». Itaque, excommunicatione punitur : absolvens, serio, quamvis inef­ ficaciter ; absolvere fingens, i. e. non is quidem qui aliis non vero paenitenti negatam absolutionem aliquo gestu vel aliqua verborum prola­ tione celat, sed qui ita agit ut paenitens rationabiliter so absolutum osso existimare debeat. Sive paenitontem saniun sive periculose decum­ bentem absolvat, excommunicatur, quotiescumque, ex supra dictis, absolutio tunc illicita manet. Si tamen sacerdos complex, abstinendo omni actione, mere non fecit ut alter sacerdos physico adesse possit, attentis verbis Ben. XIV, non videtur excommunicatione affectus. Seu, ut aliis verbis utar, non videtur praecepta complici sub excommunicatione actio positiva physice vocandi alterum sacerdotem ; sed tantum ut praeca- SUMMARIUM DE ABSOI.I TIONE COMPLICIS 403 vont infamiam ex vocato altero sacerdote timendam, e i que locum patere curet. Nec, ex § 2 c. 2367. excommunicationem effugit qui absolvit compli­ cem ideo non accusantem peccatum complicitatis « quia ad id a complice confessario sive directo sive indirecte inductus est ». Modus indirectus erit si sacerdos, post factum, alteri suaserit peccatum non esse grave, vel inutilem esso accusationem quia res ipsi iam nota sit. Post faclvin, in­ quam, nam, attenta communi opinione, casus non habetur si, a sacer· dote deceptus, alter re vera, propter errorem suum, graviter non pec­ cant. Effugit vero excommunicationem, qui absolvit complicem sponte sua tacentem istud peccatum complicitatis ; immo qui accusanti istud peccatum cum aliis declaravit se ab aliis tantum peccatis absolvere, ma­ nente onere istud alii confessarii accusandi (Ball., V, 415). Multo magis effugit excommunicationem qui, in gravissima difficul­ tate de qua supra, licite absolutionem confert. Effugit demum qui bona fide et non dubitans existimavit casum non adesse quamvis re vera ades­ set. Etenim excommunicatio culpam gravem supponit. Verum non effugit excommunicationem qui peccet ignorantia crassa seu supina, cum nullus ausus temerarius requiratur; et reus fuerit etiam excommunicationis, qui suo agendi motio v. g. spontanea et indebita vi­ sitatione, existimandus sit se sponte sua periculose aegrotae ut confessnrium complicis obtulisse. Quid, si sacerdos sacrilege coeperit confessionem infirmi in peri­ culo morti audire at facti eum nnto absolutionem paeniteat ? Casus objective controvert it ur. Si possit, videtur etiam time obligation»* teneri curandi ut alter arcessatur, et graviore tantum infamia»' periculo excu­ sari, cum ipse se periculo obiecerit. Subiective, si putavit a se debere com­ pleri indicium, reatum et excommunicationem vitabit. 502. — Excommunicatio ista est specialissime reservata. Sacerdos tamen paenitens ab altero poterit in adiunctis indicatis supra, n. 4Î3, absolvi cum onero recurrendi saltem per confes­ sarium ad S. Pacnitcntiariam·. Quod onus manet, ex c. 2252 post convalescentiam, etiam si in periculo mortis absolutus fuerit. Tinnio, ex c. 2254, § 3 etiamsi in casu extraordinario recursus sit in praesenti impossibilis, (piando copia dabitur erit recurrendum, contra ac de aliis censuris etiam specialissime reservatis dispo­ nitur. Unde casus iste peculiari severitate tractatur. .V. B. In litteris quas confessarius ad S. Paenilentiariam dederit, oportet ut qualitatem parochi vel habentis curam animarum ab officio meri confessarii (qualis est etiam vicarius cooperator) distinguas; ut [501. 502.] 40-1 LIBER Π, TRACT. V, TIT. II. SECTIO I, CAP. VII indices, utrum somol tantum, an bis, an plurios complicem absolverit. Secundum haec enim variare solent mandata S. Paenitentiariac, Prae­ terea, iuvat etiam ut ab initio confessarius iniungat quod dein praecipie­ tur, i. e. ut delinquens personam complicem non iam sacramentalitor audiat, nec antequam ab alio confessario peccatum complicitatis fuerit directe remissum, ut per se patet, nec etiam postea, si tamen absque scandalo vel infamiae periculo fieri possit ; eamque, si ad ipsum redierit, de null itato absolutionum moneat. Qui dubitat situe coniitens ipsius complex an non, dubiam iurisdictionem possidet. Sed ne se prodere debeat, videtur ea uti posse, et absolutionem licite impertire. . SUMMARIUM. 508. — I. Del>clum est absolutio complicis in peccato turpi. Absolutio intellegitur tum formalis et vera (seria formae pro­ nuntiatione), tum ficta (sine intentione vel formae pronuntiatione) ; tum acquivalenter data cum, paenitentem decipiens circa gravita­ tem commissi peccati vel accusandi necessitatem, sacerdos eum directe vel indirecte ad tacendum peccatum inducit. Complex·, secundum sententiam hodie communem, cui »S. Pae­ nitentia) ia, 22 ian, 1879 adhaesit, etiam eius qui postea factus est sacerdos. Si neuter altorum ante confessionem cognoverit, casus ca­ none 888 non continetur. Complicitas dicit formalem consensum cum sacerdote in idem peccatum. In peccato turpi : sive actionis, sive verborum, sive aspectus, quod sit grave ut externum, et, ut probabile est, libidinosum in se, seu immediate turpe. II. Sanctio. 1. Invalida est absolutio directe, extra periculum mortis data de hoc peccato nondum sacramental iter absoluto. Illicita est ex parto sacerdotis, etiam data complici in periculo mortis, extra necessitatem. Casus necessitatis habetur : a) si nullus alius sacerdos (etiam non approbatus, excepto tamen notorio suspenso vel excommu­ nicato) adsit vel velit ; b) si alius sine gravi scandalo aut infamia, sive certa sive probabili, vocari nequeat ; c) si aegrotus complex alii confiteri recuset. Quae recusatio non videtur rigorose intellegi posse, quia, in isto mortis periculo, concilianda est iusta Ecclesiae severitas cum sua sollicitudine do aeterna salute, quae confes­ sionem omnino sinceram et completam postulat. Confessarius DE SIGILLO SACRAMENTAL! 405 autem complex procuraro debet ut locus alteri sacerdoti pateat, ac proin satagere ut excusatio timendae infamiae arceatur. Nulla tamen lege coactus videtur ut ipse alterum sacerdotem advocet. Usus epikeiae in gravissima necessitate ab auctoribus non omnino excluditur, v. g. in locis missionum, vel cum, sine gravi scandalo, susceptio sacramentorum omitti nequit; sed, nostra sententia, extra periculum mortis, prima absolutio ab isto peccato non erit directa, si a complico data fuerit. 2. Sacerdos reus delicti punitur excommunicatione 1. s. specialissime reservata S. Sedi, qua absolvens complicem etiam in periculo mortis plectitur qui non excusatur necessitate, ac proin qui moraliter ci nsendus est se sponte in audiendam istam confessionem complicis ingessisse. Neque ignorantia crassa vel supina excommunicatio declinatur. Dubitans sitne confitens com­ plex dubiam iurisdictionem habet, qua tamen, ne se prodere de­ beat, uti posse videtur. CAPUT VII. Ii De sigillo sacramentali. 504. — Historica. Cfr. Appendicem XII. 505. — Notio. Sacramentali sua confessione paenitens con­ credit confessario depositum inviolabiliter sigillatum, cuius si­ gillum directe vel indirecte violari potest. Violatio directa ab eo committitur qui narrat cum desi­ gnatione personae ad quam pertinet rem quae sigillo protegitur. Indirecta est duplicis rationis. Proprie dicta seu stricte ac­ cepta committitur, quando revelatio ista non intenditur sed per­ mittitur, i. e. quando sermone vel actione diversa et ad alium finem directa periculum incurritur ne manifestetur quod sigillo tegi debeat. Istud fiet, quando vel materia narratur sine aperta personae designatione, vel persona designatur sine materiae in­ dicatione, sed cum periculo manifestandi personam, vel ingerendi suspicionem materiae. Etiam excluso omni revelationis periculo, confessario omnino prohibitus est usus scientiae sacramentalis cum gravamine paenitentis (c. 890, § 1). Usus iste ad quandam latius dictam viola­ tionem sigilli referri potest. Atque haec committetur quando, propter suam accusationem, paenitens patitur aliquod gravamen [503-005.] 4 516. — Indirectam et late vel stricte acceptam (prout suspicio gravis peccati paenitenti vitatur τοί non) committit Confessarius qui peccata audita in confessione alicuius coetus vel loci reve­ lat quando quaedam suspicio singulas personas ac proin ipsum paenitentem afficit ; quando fama laeditur ipsius commvnitatia vel loci. Quare peccat qui dicit, in tali monasterio, vel etiam a religioso talis Ordinis commissum esse peccatum ex cuius natura existimatio monasteri vel Ordinis minuatur. Multo magis, si dixerit ibi tale delictum esse frequens. Observes enim, quamvis nemo ignoret ubique fragiles personas occurrere, et in ferventissima communitate esse posse proditorem, multo maius detri­ mentum accidere communitati quando generalis et indefinita coniectura gravissimo confessarii testimonio roboratur. 51Î. — Interdum qualitas personae cui res dicitur efficiet ut facta communicatio sit paenitenti onerosa et ingrata vel non. Supponimus semper nullam criminis seu peccati suspicionem in ipsum paenitentem cadere. Etenim alii aliis facilius mirantur taba vel talia accidisse v»*l levius propter culpam paucorum, multos suspectos habent. Hominum expe­ rientia seniorem confessarium docebit nullatenus minoris aestimare clerum vel monasterium eo quod non nulli libidinosos actus fecerint, dum, con­ tra, id rescire non parum nocebit famae sacerdotum vel religiosorum apud laicum qui haec in sanctuario accidere posse, ne quidem suspicabatur. Si duo confessarii qui simul excipiunt confessiones eiusdem partis cleri, ita ut idem genus hominum audierint, alter alteri indicium suum de mo­ rali eorum condicione communicent, neuter ad alterius scientiam quidpiam addet, ita ut sermo iste, numquam sane suadendus, ab omni si­ gilli violatione immunis esso possit ; contra, existimationem istius cleri minueret idem sermo habitus apud eos qui paonitentes istos non audi­ verint. Secluso autem etiam violandi sigilli periculo, ipsa ratio cuiusdam aequitatis et gratae caritatis nos satis hortatur ut aliena fiducia non abutamur nd miscenda colloquia quae paenitenthun nostrorum ordini vel familiae sint contraria. 518. — Quod ad loci diffamationem: tanta est hodie in plu­ ribus regionibus religionis et morum, seu opinandi et agendi di­ versitas, ut proprio veluti nomine seu fama carere videantur, ita ut unius scelus. etiam enorme, ceteros incolas nullatenus inficiat·. [614-518.] 41G LIBER IT, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAP. VII Magis tamen probrosum erit, si dicas vitium occultum, mor­ bum venereum ibidem dominari. Olim, sub hoc respectu distin­ guebant a maioribus locis ea quae minus quam tria milia inco­ larum numerabant. Licet tamen ex rebus auditis in confessione occasionem capere ad invehendum in vitia quae aliquo gradu ubique exsi­ stunt, v. g. luxuriam. Occulta tamen cum loci detrimento mani­ festare nefas est. Quocirca practice numquam opportunum est ut ope confessionis argumenta contionum seligantur. Vitia enim non occulta, aliunde cognoscuntur ; occulta vero non sine periculo corripiuntur. Pari ratione qui, parochus vel confessarius, a contionatore interrogatur de vitiis quibus potissimum medendum sit, infor­ mationem det secundum ea quae scientia humana didicit, non autem notitias det quas tantum ut Christi minister sibi compara­ vit. Prudentius aget, scrupulos et anxietates sibi vitabit, ac magis oboediet directioni S. Sedis (Cfr. Lbhmk., II, 602: Ball.Palm., V, 657). 519. — Secluso etiam omni periculo revelationis vel detri­ mento famae quod communitas vel locus pateretur, prohibetur nihilominus, extra confessionem, omnis usus scientiae confessionis cum gravamine paenitentis (c. 890, § 1). Tdque absolute, ut constat ex prop, prohibita ab Tnnoc., XI, per decr. S. Off., 18 nov. 1682 (Denz., 1220). Gravamen autem intellegendum est vel quod paenitens re vera formaliter expe­ riatur vel quod conaturaliter experiretur si novisset usum istum scientiae esse factum. Quare : 1. ipse Codex c. 890, § 2 vetat omnem usum quem ad guber­ nationem exteriorem facerent notitiae de peccatis in confessione habitae «tam Superiores pro temporre exsistentes quam confes­ sarii qui postea Superiores fuerint renuntiati»; 2. nisi facultas obtenta fuerit, contra sigillum erit negare suffragium ei quem ex sola confessione noveris indignum, vel eundem officio removere ; dimittere famulum, convictorem ; cui­ piam munus difficile et ingratum committere ; paenitenti vultum austeriorem ostendere, vel eum ob audita in confessione (non stricte ob defectum naturalem aliter atque ex accusatione pec­ catorum notum, puta balbutiem, modum obscurum loquendi) declinare, et non iam ad confessionem faciendam admittere. DE SIGILW SACRAMENTAL! 417 520. —Intra confessionem confessarius imponere quidem potest quae paenitenti ab omni confessario imponenda sunt, sed nihil ul­ tra. Quare famulo furanti praecipere non potest ut edomo sua exeat. Rogatus schedam tradere de peracta confessione, Confessa­ rius eam t radere potest et per se debet cuivis qui saltem serio con­ fessionem inceperit. Negatio tamen schedae non erit contra si­ gillum, nisi in raris adiunctis externis in quibus, ob comparationem cum aliis paenitentibus quibus datur, suspicio ingeratur negatae absolutionis (Cfr. Ball.-Palm., V, n. 601-605). 521. — Contra, non erit contra sigillum, ne indirecte quidem, ea facere quae, sine ullo revelationis periculo, non possunt nisi grata esse paenitenti, ut cum ipso agere magis blande, mite, benigne. Casum, quem vulgarem appellat, sacerdotis qui ex confessione no­ vit insidias sibi parari, ut occideretur nocte sequenti, vel venenum esse in vino quo debet celebrare, Lugo, Paen., d. 23, n. 308 ita solvit : fugere vel omittere missam potest sine dubio « quando illa actio vel omissio non ostenderet aliis notitiam peccati, nec ullum damnum paenitenti afferret quod confessionem redderet odiosam aut gravem: tunc énim pos­ set utique fugere alio praetextu vel sacrum omittere ». Iisdem positis condicionibus, possit modo ordinario se cautiorem reddere in familiari administratione, qui ex confessione detrimenta suae neglegentiae noverit. De casu certe motaphysico do confessario qui alii confessario, suo paenitenti confitetur se non esse sacerdotem, et tamen pergere vuli audire confessionem, Lugo haec 1. c. n. 105 habet: s» ex usu istius scientiae resultaret aliqua saltem indirecta revelatio vel etiam aliquod dedecus vel incommodum mei paenitentis, «deberem... alteri serio confiteri, illi autem solum exterius vel certe cum intentione solum condicionate obti­ nendi absolutionem, scii, si sit sacerdos ». Possis quoque, testo Tamburint, c. 6, § 2, dummodo no ipse paenitons impediatur vel indo incommodum sentiat, ordinaria quaedam impedimenta ponere peccatis : v. g. claudere ostium, fenestras, per quae quempiam ad peccandum exire noveris. Sed, no ulla miratio paenitentis suboriatur, haec no facias nisi impetrata, in ipsa confessione, paenitentis licentia. Possitne confessarius Superiorem monere ut vigilet ? Adiuncta valde prudenter perpendenda erunt. Quaro praestabit a paonitento licentiam petero quam is. si bene sit dispositus, facile concedet. Casus paenitentis qui in voluntate sceleris contra confessarium commi tendi perseveret diversam solutionem offerre possunt, si adiun­ cta certo prodant paenitentem non.ad accusanda peccata sed ad tentandum confessarium advenisse. 27 [519 521.] 418 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO CAP XII 522. — Solus tamen usus exterior scientiae sacrameutalig prohibetur. Noluit enim Dominus munus ponderis importabilis confessario imponere. Quare interne recordari vel recogitare pec­ cata accusata, experientiam hominum et dexteritatem agendi ex auditis confessionibus acquirere, nulli sigilli rationi adversa­ bitur. Nec scientiae habetur, ubi scientia est mere occasio. Quare curiositate non autem sacrilegio peccabit qui, post auditas confessiones, interroget aedituum do nomino personae quao ad confitendum accessit, nisi indo suspicio cuiusdam gravis peccati oriri facile possit. Neque violatur sigillum dicendo quod omnes norunt, vel quod ipso facto accedendi ad confessArium paenitens virtualiter prodit, ut si dicas Petrum accusasse sua venialia. Sed definire veniale accusatum (v. g. sua mendacia) vel gravia seu seria fuisse indicare, foret directa sigilli violatio. ‘jH 523. — Modus agendi impatiens, scrupulosus, taediosus in ipsa confessione, non erit contra sigillum, sed alia ratione peccaminosus, etiam graviter, esse poterit, si usum sacramenti reddat odiosum, causam vel occasionem dederit deserendi sacramenta. 524. — Sanctiones canoniale. 1. Prudentem dispositionem qua c. 1037 § 3, 2° confessarios incapaces facit testimonii judi­ cialis %iam supra n. 507, N. B. memoravimus. 2. Poena excommunicationis specialissime Sedi Apost. ipso facto reservata punitur confessorius qui sigillum sacramental· directe violare praesumpserit. Qui sigillum indirecte tantum vio­ laverit, obnoxius est poenis ferendae sententiae, suspensionis, inhabilitatis, privationum, immo, in casu graviore, ipsius degra­ dationis (cc. 2369, § 1 coli, cum 2368, § 1). Indirectam intellego strictius acceptam. Namque Codex c. 890 usum scientiae ex con­ fessione acquisitae distinguit a violatione sigilli, de qua c. 889. 3. Temeraria, ac proin conscia violatio sigilli ab aliis pesonis peracta, pro reatus gravitate punienda dicitur poena quae etiam excommunicatio esse potest (c. 2369, § 2). F 525. — iV. B. 1. Cauto de isto argumento legendi sunt antiqui, cum minus considerarint, ut sigilli legi contrarium, usum notitiae sacramentalis qui, etsi nullam suspicionem peccati dederit, paenitenti tamen gra­ vamen afferat. Sic ipse S. Tu.. Suppi. 3 p., q. 11 art . 1 ad 3. Cfr. S. Ar.ru , 1, 6 n. 656. 657. J 1 DE 8101LLO SACRAMENTAL! 119 2. Quamvis maxime cauti esse debeamus, semper tamen oporv t ut obsequium nostrum maneat rationabile. Quare probabili coniecturac peccati alicuius paenitentis nullum locum dare possumus; cavere tamen non debemus uomnes coniecturas quas nasuti et malitiosi pros'qui solem » (Cfr. d’Ann., Ill, 362; Ball.-Palm., V, η. 672; S. Th., Quodlib., 5, art. 13). 3. Quia omne abost periculum repugnantiae paenitentis, vel mira­ tionis audientium: quae in hac re maxime attendenda sunt, Berardi, Praxis, 4959, videtur nobis merito non eum improbare qui, audito pu­ blico peccatore in periculo mortis, ut familiam consoletur dixerit, ae­ grotum cum magna contritione ct multis lacrymis confessum ess<·, quamvis haec dicta probent indirecto magna peccata accusata (Cfr. Tambur, Praxis exped. conj., c. 3, n. 15). 526. — 4. Instr. 9 inn. 1915, quae per missionem ad singulos Ordinarios est promulgata, et in praesumptione periculi et facilis scandali fidelium est fundata, S. Officium rationem agendi im­ probavit eorum qui, etiam secluso periculo omnis revelationis paenitentis, narrant casus in confessione habitos, etiam si qui ad aedificationem facere possunt. Etenim fideles qui haec audiunt in minorem existimationem veniunt sigilli sacramcntalis ; facile est inter astantes qui putet casum suum referri, ita ut sacramen­ tum aliquo pacto ei fiat odiosum. lubet itaque S. Congr. ut Or­ dinarii locorum et Superiores abusus huiusmodi coerceant; atque in posterum curent « edoceri sacerdotes sibi subditos ne quid umquam attingant pertinens ad materiam confessionis sacrament il­ lis sub nulla forma nulloque praetextu, ne obiter quidem nec directe nec indirecte, neque in publicis neque in privatis sermoni­ bus, praesertim occasione missionum etexercit iorum spiritualium ·>. Non ideo tamen prohibentur necessariae vel utiles consul­ tationes. Huc ergo spectare videntur haec gravissima monita supremae Congregationis : a) ut sacerdotes abstineant ist is colloquis quibus inter se, ad mensam, sermones misceant de miris casibus in con­ fessione auditis, de peccatoribus qui a multis annis non erant confessi : idque praesertim in missionibus, ubi facilior est huiu­ smodi imprudentiae occasio ; b) ut in contionibus nulla referant tamquam audita in confessione, nisi licentiam datam expresse memorent ; o) ne palam narrent quae videntur per solam confes­ sionem cognosci posse, nisi subiungendo, res sibi alia via fuisse notas. [522-520.] 420 UBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO I, CAP. VII SUMMARIUM. 527. I. Sacramentale sigillum dici potest signum divinitus impositum secretae confessioni, qua haec ab omni violatione pro­ tegatur. Obligatio sigilli est obligatio, in omni casu inviolabilis, tacendi, etiam mortuo paeni tente, dicta in ordine ad absolutionem sacramentalem, quorum revelatio vel manifestatio sacramentum one­ rosum vel odiosum redderet. Directa violatio fit aperta narratione rei quae sigillo protegi­ tur, addita designatione personae ad quam res pertinet. Indirecta committitur sermone vel narratione quae, ad alium finem facta, periculum huiusmodi manifestationis creat : sive ma­ teria indicetur sine personae designatione, sive persona sine indi­ catione materiae, sed cum periculo ne altera ex altera aliquo modo cognoscatur vel coniciatur. Prohibetur quoque omnis usus scientiae sacramentalis quem vel ipse paenitens, vel paenitentes in genere inviti ferrent. Obli­ gatio ergo sigilli ultra obligationem servandi secreti extenditur. Usus iste ad quandam latius acceptam indirectae violationis ra­ tionem pertinet. Analogica sigilli violatio continetur manifestatione vel reve­ latione rei quae sigillo quidem non protegitur, cum manifestatio ista gravamen affert paenitenti vel confessionem odiosam reddit. Obligatio manat ex ipso iure divino naturali, consequente in­ stitutionem sacramenti paenitentiae et confessionis secretae : pertinet ad religionem et simul ad iustitiam. II. Sigillo tenentur : Confessarius, Superior cui absolvendus vel absolutus a reservato se sistit, vel a quo, sive ore sive scripto, licentia absolvendi petitur ; interpres vel qui, intra confessionem, pro rudi, accusationem scribit ; casu audiens aliquid sigillo clau­ sum ; omnes quibus res malo revelata est ; doctor qui, cum venia paenitentis, consulitur ; qui scriptam confessionem legit, saltem dum paenitens ea ad confitendum utitur. Sigillo paenitens non tenetur : mortaliter tamen peccarit qui indiscretis verbis, honorem vel famam confessarii notabiliter laeserit. III. Obiectum sigilli sunt : 1° omnia quae paenitens merito vel immerito accusanda putaverit, non exclusis gratiis et virtutibus memoratis ad ostendendam fragilitatem vel ad ingratum animum prodendum ; 2° peccata complicis, simul in propria accusatione, directe vel indirecte, accusata ; 3° peccatorum circumstantiae, nisi, extrinsecae peccato ot dictae ad suppeditandam utilem ali­ SUMMARIUM DE SIGILLO SACRAMENTALI 421 quam praeviam notitiam rei non secretae, sine ullo paenitentis in­ commodo manifestari queant ; 4° omnia indicia peccati gravis aut specialis: ut negata absolutio, paenitentia, nisi levissima fuerit. Ita dicitur ut plena securitas paenitenti firmetur. Sic ipsa peccata in confessione commissa, etsi per se non sunt sigilli obiectum, celanda erunt ne indirecta revelatio timenda sit. Corporis defectus non sunt sigilli materia; scrupuli facile esse pos­ sunt, ut si quis ex sola confessione scrupulosus cognoscatur. Accessus ad confitendum non est materia sigilli, sed gravi secreto naturali interdum protegitur. IV. Sigilli condicio est confessio facta, vel saltem inchoata, in ordine ad absolutionem. V. Firmitas. Obligatio sigilli est absolute inviolabilis, ita ut propter nullum bonum publicum vel privatum, revelatio, sive directa sive indirecta, licita fiat. Nec directa violatio parvitatem materiae admittit, cum omnis sit contra ordinem divinitus sancitum secretae confessionis. Nec, cum agitur do violatione directa vel indirecta (proprie dicta), ullus opinionis probabilis usus permittitur; quia, in hac re ordinis superioris, periculum materialis violationis nullo principio re­ flexo evacuari potest. In revelatione indirecta parvitas materiae admittitur. VI. Cessatio. Obligationem sigilli tollere potest licentia paeni­ tentis quae sit formalis, libera, non revocata. Licentia esse potest indefinita vel quibusdam personis circumscripta. Neque usus ultra finem ad quem concessus est permittitur. Plene tamen ces­ sat obligat io, si paenitens dicta in confessione omnino extra confes­ sionem repetat, vel declaraverit se velle ut omnia sint quasi extra confessionem nota. Immediate post confessionem, vel in alia confessione, confes­ sarius cum pacnitonte de sua confessione loquens, sigillum non violat, sed imprudentiae reus osso poterit. VII. Revelando peccata loci vel communitatis, confessarius sigillum indirecto violare potest, si suspicio indo ipsum paenitentcin attingat. Et si inde laedatur fama loci vel communitatis, confessarius scientia ex confessione illicite usus est. Qualitas per­ sonae cui quaedam indicantur efficere potest ut communicatio sit vel non sit paenitenti onerosa seu ingrata. Licet etiam ex con­ fessione occasionem sumere ad invehendum in vitia quae, aliquo gradu, ubique exsistunt. Usus qui non potest esse nisi gratus, non adversatur sigillo, secluso revelationis periculo : ut si magis blande cum paenitente agas. Denique solus exterior scientiae sacramentalis usus prohibetur. 422 LIBER H. TRACT. V’, TIT. II. SECTIO II. CAP. I VIII. Sanctio. Confessarius qui sigillum directe violare prae­ sumpserit plectitur excommunicatione 1. s. specialissime S. Sedi reservata. Indirecta, stricte accepta, confessarium variis poenis obnoxium efficit. Temeraria, ac proin conscia violatio ab aliis personis effecta punitur poena quae etiam excommunicatio esse poterit. Incapaces testimonii iudicialis sunt sacerdotes quod ad omnia quae ex confessione sacramental i norunt ; immo ne quidem ut indicia recipi possunt quaecumque a quovis et quoquo modo oceasione confessionis audita fuerint. IX. S. Officium, Instructione 9 iun. 1915, cavere voluit ne sacerdotes de miris casibus de conversionibus, sermones inter se miscerent ; ne quaedam ut audita in confessione palam referrent, nisi mentione facta obtentae licentiae ; vel palam narrare videren­ tur quae ex sola confessione cognoverint, nisi alium fontem scien­ tiae indicare possent. jS 1 Sectio II. i 1 Normae morales. Λ Utilitas. — Morali huius tractatus sectione is potissimus fructus colligendus est ut Confessarius canonicas regulas omnes ad spirituale pacnitentium bonum dirigere noverit, et iuvetur in comparanda sibi supernatural! illa prudentia qua fiet ut officio boni Samaritani feliciter fumri queat. Ί CAPUT I. j Confessarii personae et dotes. 528. — I. C mfessarii personae. « Meminerit sacerdos in au­ diendis confessionibus se indicis pâriter et medici personam sustinere ac divinae iustitiae simul et misericordiae ministrum a Deo constitutum esse ut honori divino et animarum saluti con­ sulat » (c. S88, § 1). Alia confessarius praestare debet quatenus est canjessariiu, alia quatenus est proximus. Quae debet ex munere, seu qua confessarius, debet sub graviore imputatione et cum maiore incommodo : et qua parte alteri homini obligant, praestanda ________ I PERSONAE QUAS CONFESSARIUS AGIT 423 sunt, ex iustitia et cum onere restitutionis ; dum reliqua quae positive praestanda sunt, obligatione et normis caritatis regun­ tur. Priora per se facienda sunt, et a solo confessario ; poste­ riora per accidens, quatenus necessitas occurrerit, et ab omni homine in iisdem adiunctis versante ; priora novam speciem peccati inferunt culpando confessario ; non item posteriora. itaque Codex duas formales officii rationes confessario im­ plendas assignat ; indicis, quia absolutio vel retentio peccatorum est sententia judicialis ; medici, quia ad sananda vulnera pec­ catorum indicium istud est institutum. Prior ergo persona ex natura huius sacramenti, altera ex eius fine colligitur. Quare non se habent eodem ordine : magis intrinsecum et essentiale est munus indicis ; officium medici, quatenus de superaddita absolutioni medicina agatur, potius ad integritatem quam ad essentiam muneris pertinere videtur. Quatenus, inquam, de superaddita absolutioni medicina agatur, namque ipsa absolutio peccatorem substantialiter sanuip efficit. Hactenus dicta respiciunt specificam huius sacramenti ra­ tionem. Ex generica, enim ratione, sacerdos personam ministri agere debet, et hoc titulo validam et decentem sacramenti administrationem curare. Dc istis officiis auctores saepe satis confusi· dixerunt. S. Alph. 1. 6, n. 426, confessario personam iudicis, patris, medici ; Aertnys, C. SS. R. 1. 6, tr. 5, c. 4 art. 1, personam doctor is, medici et iudicis, ascribunt ; dum plerique quattuor mimera patris, doctoris, medici, iudicis eidem competere existimant. Codex secutus est S. Thom., 4 S. d. 19 post omnes quaestiones ; Lugo, d. 22, n. 19 et 14, n. 171 ; d’Ann., Ill, 329. Lehmk., II, 541, officium iudicis ut unicum essentiale proprium agnoscit, ad quod cetera ut accessoria addit. 529. — Ex duplici persona sustinenda, Codex infert con­ fessarium « divinae iustitiae et misericordiae ministrum a Deo constitutum esse ut honori divino et animarum saluti consulat ». Itaque respectus salutis animarum, quamvis principalis, non est unicus ; sed oportet ut confessarius suam salvandi sollicitudinem cum cura honoris divini apte conciliet. 530. — Qua minister sacramenti, debet, ne sit sacrilegus, validitatem sacramenti curare, docendo paenitentem quae ad validam susceptionem scitu necessaria sunt : ac negare sacra­ mentum indigno. [528-530.] 424 LIBER II. TRACT. V. TIT. Π, SECTIO II. CAP. I Bona dispositio paenitentis ei moraliter innotescere debet.. Moralis haec cognitio inest in prudenti probabilitate (Ball.-Palm., V, 528), cum exclusione gravis rationis contrariae (S. Alph., VI, 460; d’Ann. Ill, 335; Lehmk., II, 123). Id enim, non autem plus, humane exigi potest. Quare si ex adiunctis grave, contra paenitentis dispositionem, praeiudicium nascatur, accedere de­ bent alia argumenta quibus ista suspicio diluatur vel satis exte­ nuetur. Caveat tamen Confessarius ne dispositionem paenitentis imprudenter exploret vel lentet, sciscitando, num cum iactura bonorum vel liliorum, proposita servaturus sit. Et denique tan­ dem, in hoc indicio, ipsa paenitentis affirmatione standum est, quae sincera esse videatur. Quem notet necessaria ignorare, v. g. necessaria ad salutem, debet, prout copia est, instruere et admonere officii procurandae sibi maioris eruditionis in fide. Monere quoque debet eum qui ex ignorantia vincibili et mortaliter culpanda est in malo statu : quia secus nec sacramento nec paenitenti consulitur. Talis enim paenitens est indispositus. Bona autem fides paenitentis prudenter exploranda est, potius interrogationibus generalibus, utrum necne habeat con­ scientiae remorsum circa aliquam materiam gravem (Lxigo, d. 22. n. 23) ne ex auditis in dubia vel mala fide constituatur. 531. — Qua index, ne iniustitiae erga paenitentem reus sit, debet coeptam causam ad finem, quantum est ex se, perducere, absolutionem dare disposito, sacramentum validum (seu validam sententiam) conferre, convenientem dare paenitentiam. Paenitenti qui sententiae probabili adhaeret, absolutio per se danda est : is enim est dispositus. Immo satis ad hoc est ut ob extrinsecam auctoritatem probatorum doctorum concipiant indi­ cium de actionis honestate, cum sacerdos suam sententiam se­ quendam imponere nequeat. Atque absolvi per se potest (si nihil aliunde» obstet), qui sententiam sequitur improbabilem quidem, sufficienti tamen specie probabilitatis tectam, ut paenitens in bona fide existimari possit. Aliter dicendum est de paenitente qui mera pervicacia confessario resistat. 532. — Qua medicus, interdum ipsi disposito absolutionem differet ; dubie dispositum bene disponere conabitur ; in bona fide linquet quem sine periculo instruere nequit, dummodo ne PERSONAE QI As CONF ESSARIUS AGIT 425 ratio praevalens obliget ad monitionem ; paenitentias dabit non tantum convenientes sed salutares ; consilia addet pro emenda­ tione. Itaque : 1. Etsi interdum utiliter differtur absolutio eius qui licite absolvi potest, id tamen raro nec fere nisi annuente paenitente est faciendum, quia id in grave periculum vel damnum paenitentis vergere potest. Utilitas potissima habebitur cum paenitens diffi­ cilem quampiam obligationem actu implere debet, et dilatio ipsi non sit nimis gravis, seu, ut non nulli volunt, minus gravis (piam est implenda obligatio (Cfr. Reuter, Neoconjcssarins, n. 34). Pro tempore, loco, personis, agendi ratio variabit ; in dubio quid expediat, plerumque iustius ac tutius absolutio conferetur (d’Ann., ili, 334). 2. Is dubie dispositus est contra quem manet, non suffi­ cienter dissoluta, fundata ratio, arguens dispositionis, i. e. do­ loris vel propositi, defectum. Talem regulariter, hodie praesertim, Confessarius indutus viscera caritatis, conabitur ad certiorem dispositionem, saltem in praesenti, adducere. « Quod si praestare praetermittat, pro­ fecto non magis ipse est paratus ad audiendum quam ceteri ad confitendum accedere » (Leo XII, C. Caritate Christi, 25 dec. 1825, § 5. quae pulcherrima monita continet). Quo conatu si nihil profecerit, ad tempus, humanissimis utendo verbis, absolutionem differre debebit, donec paenitens convenienter dispositus sit, nisi tamen casus fuerit eundem cwidicionatc absolvendi : de qua re mox infra agetur. 3. Qui bona fide circa obligationes suas errat, regulariter monendus est, ex caritate tum erga alias personas quarum in­ terest, tum erga ipsum paenitentem, cum observatio legis divinae semper prosit. Et quando ex conscientia erronea peccatum exis­ timat esse ubi nullum est, vel grave, ubi leve, semper dedocendus est, maxime si sit periculum peccati formalis ; quia per malum non sunt ulla bona procuranda. Id tamen Confessarius ita pro­ ponat ut quod leve est vel saltem periculosum, nullatenus probare videatur : immo dissuadere periculosa, et ad meliora hortari ne omittat. Si vero de veris obligationibus paenitens non est solli­ citus, monendus erit, si spes fructus habetur nec incommoda graviora timentur. Si fructus non speratur vel incommoda gra­ viora timenda sunt, confessarius paenitentem monere non debet nec potest, cum bonum paenitentis ab ipso procurandum sit. Et (531. 532 ] ï UBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO II, CAP. I I 'I consequenter licite quoque suadet ut secundum suam ignoran­ tiam operetur : v. g. ut Caia debitum reddat Titio quem bona fide, etsi falso, suum maritum esse existimat. Nec obstat praeiudicium aliquod tertii particularis. Monitio tamen facienda erit : a) si silentium confessarii nociturum bono communi videatur ; 6) si ipsè paenitens dubitet ac roget, quia time veritatem tacere esset errorem approbare. Non plus tamen Confessarius dicere debet quam interrogatur. Interrogatus de honestate reddendi debiti coniugalis ab eo qui v. g. propter votum castitatis istud reddere sed non petere potest, petitionem debiti prudenti/ silentio praetermittet ; c) si ignorantia mox prospicitur futura vincibilis seu culpanda, vel ignorantia ipsa sit spiritualiter damnosa : ut si proximam lormaliter peccandi occasionem inducat, vel pravam firmet consue­ tudinem faciendi quae turpia sunt. Tn dubio demum utrum monitio profutura sit necne, ino­ rnent um rei cum gradu spei’ vel timoris comparandum est, et eligendae sunt partes quae praeponderare indicentur. De parvo tamen excessu nulla anxietas habenda est. Ac teneamus principium S. Alph., VI, 610, 616 fine : regulariter potius formalia mala quam materialia esse vitanda. Quare d’ Ann., Ill, 316, regulariter in dubio tacendum esse existimat. Si tamen scandalum (seu peccatum) paenitentis breve et momentaneum erit et spes habetur fore ut mox acquiescat, monitio regulariter facienda est, maxime si ratio boni communis accedat ; sed id melius fiet post absolutionem, ne paenitens fructu percepti sacramenti privetur. Monitio demum quae, nunc inutilis vel nociva, postea prae­ videtur utilior et efficacior, in tempus magis opportunum differri laudabiliter poterit. Monitiones istae quatenus conferunt ad spiritualem sanita­ tem paenitentis, spectant ad munus medici ; quatenus aliorum damna sarciunt vel impediunt, a sacerdote tamquam proximo danda sunt, ut statini hic dicetur. Ad bonam dispositionem procurandam, spectat etiam ut confessarius iuvet paenitentem in perficiendo examine conscientiae suae, per aptas interrogationes et indicationes. 4. Ex ipso c. 887, pacnitentiae dandae sunt salutares et convenientes, attemperatae qualitati et numero peccatorum, et condicioni paenitentis. Cfr. infra n. 545 ss. KEQl Ι8ΙΤΛΕ < OXI E SAItll IXJTEs 127 533, — Confessio sacramentali* occasionem maxime pro­ pitiam praebet confessario exercendi officium corrept i ovi x irateniae. Hoc, qua proximus, in utilitatem vel communem vel privatam paenitentis aut alterius, ex caritate implere debet. Quocirca, secundum normas caritatis prudenter ponderatas, confessarius monebit paenitentem de obligatione deponendi odium, restituendi honorem, famam aut bona iniuste laesa : tollendi aliis occasionem peccandi ; amovendi vel reparandi scandala ; corripiendi delinquentes ; iuvandi indigentes ; deferendi delicta vel delinquentes propter bonum commune vel innocentium, etc. Quod maximi momenti erit ubi agitur do paenitentibus Prae­ latis et de iis qui personam publicam gerunt. Iam de singulis muneris partibus paulo enucleatius dicendum est. Verum antea paucis explicemus quibusnam dotibus confes­ sarius instructus sit oporteat. 534. — J1. Confessarii dotes. 1. Dum confessiones excipit, debet io primis confessarius in gratia Dei saltem per actum contri­ tionis esse constitutus. Vocatus tamen praeter exspectationem ad moribundum iuvandum, si non possit tam cito se recolligere ad veram contritionem eliciendam, vel bona fide se existimare contritum, quamvis non sit in gratia, absolvendo non peccabit. Sed perse qui ex munem» suo pluribus sacramentis frequenter administrandis obligatur, iam ideo in habituali stat u gratiae ver­ sari debet, ne proximo periculo peccandi mortaliter opponatur. 2. Talis quoque esse debet qui in ministerio isto exercendo non versetur, propter ignorantiam vel fragilitatem suam, in proximo peccati mortalis occasione. Ut dictum est, t. I, in tractatu de Peccatis, n. 435, numerus peccatorum aestimari probabiliter potest ex numero sessionum in tribunali paenitentiae. 535. — Ut confessarius peccata valide absolvat·, sufficit ut· ea saltem sub confusa peccati ratione cognoscat. Nec necesse est ut de omnibus indicet utrum necne sint peccata. Cfr. Lugo. Paenit.. d. 21, n. 71 ; S. Λι PH., 1. 6, η. 627. 2. Ut vero licite ministerium istud exerceat, ea scientia re­ quiritur ut prudens indicium in hoc foro ferre possit. Quocirca requiritur : a) ut casus communiones convenienter solvere possit, satis mortalia, venialia, species distinguendo, et cognoscendo re[533. 534.] 428 LIBER 11, TRACT. V. TIT. Π, SECTIO II, CAP. I servationes et censuras frequentioris applicationis : b) ut de ca­ sibus gravioribus et rarioribus prudenter dubitare, et doctiores vel theologos libros consulere, norit. Competentia ista relative aestimanda est pro diversitati· locorum et paenitentium, ut patet ; atque etiam pro copia vel inopia sacerdotum aptorum. In necessitate enim, saluti fidelium meliore quo potest modo prospiciendum est. Itaque pro parvis oppidis et in regionibus minus cultis, deficientibus doctis, minus docti et licite deputa­ buntur et licite confessiones audient, dummodo, pro viribus suis moralibus, scientiam congruam, sibi paulatim comparare studeant. Ad scientiam con fossari i pertinet plures sententias practice probabiles cognoscere, ut possit, pro diversa paenitentium con­ dicione atque utilitate, modo unam modo alteram, si miniis sequendam praescribere, saltem suadere. 3. Prudentia quoque requiritur in instructione, monitione, interrogatione et spirituali paenitentis cura. 536. — Peccant tum sacerdotes qui imparati ad confessiones audiendas accedunt, tum Superiores qui tales sine necessitate constituunt vel tolerant, cum eos corrigere possint. In dubio vero dc idoneitate sua, subditus bene stare potest indicio Superioris qui, ex ipsa familiari consuetudine, eius indolem et doctrinam satis perspectam habet : quod facile contingit in institutis religiosis. SUMMARIUM. 587. 1. ('onfessarii Personae. 1. Ex generica .sacramenti ration·· confessarius personam ministri sacramenti; cx specifica ratione, personam iudicis et medici sustinere debet : indicis, quia absolutio vel retentio peccatorum est sententia iudicialis ; medici, quia ad sananda vulnera indicium est institutum. Magis intrin secum est munus iudicis, quod ex natura sacramenti, quam munus medici, quod ex fine sacramenti colligitur. Et cum agitur de medicina superaddita absolutioni (quae substantialiter sanum efficit), potius quam ad essentiam, ad integritatem gerendae personae pertinet. Praeterea, ut proximus, secundum normas caritatis, paenitentem, pro eius necessitate et adiunctis iuvare debet. Partes au­ tem muneris sub graviore imputatione et cum maiore incommodo summarie m DE (ONFESSARH PERSONIS et dotibus 429 implendae sunt ; immo, quatenus obligationem erga alterurn creant, ex iustitia et cum onere restitutionis confessarium tenent. Ut divinae iustitiae et misericordiae minister, honori divino et saluti animarum consulere debet (c. 688, § 1). 2. Corollaria, a) Qua minister sacramenti debet, ne sit sacri­ legus, validitatem sacramenti curare, docendo paenitentern quae ad valorem sacramenti necessaria sunt ; eum monendo qui ex ignorantia vincibili in malo statu versetur, ac proin, prudenter, per interrogationes potius generales, eius bonam fidem explorando ; demum negando sacramentum indigno. Bona paenitentis disposi­ tio ei moraliter innotescere debet: moraliter, i. e. prudenti proba­ bilitate, cui nulla gravis ratio refragetur, et quae ipsa seria pae­ nitentis affirmatione per se iam gignitur ; b) qua iudex debet, ex iustitia erga paenitentern, coeptam causam, quantum ex se est, ad finem perducere per validam absolutionem, addita convenienti paenitentia. Ius absolutionis servat qui probabili sententiae ad­ haeret; absolvi per se potest qui bona fide sententiam sequitur non solide probabilem sed quae sufficienti probabilitatis specie tegitur. Dubie dispositus non potest absolvi nisi condicionate, in casu mo­ ralis necessitatis, seu gravis vitandi detrimenti ; - c) qua medietis, dubie dispositum disponere conabitur ; paenitentern in perficiendo examine suae conscientiae iuvabit : consilia addet pro emendatio­ ne ; poenitentias dabit salutares; interdum, sed raro, nec fere ni­ si annuente paenitente, absolutionem disposito differet, potius tamen ad dandam quam ad differendam absolutionem propensus: d) qua proximus, in utilitatem vel communem vel paenitentis aut alterius propriam, exercebit officium correptionis fraternae, cuius splendidam occasionem per se habet. Mala fide errans monendus est. Bona fide errans, prudenter dedocebitur errores quibus proprias obligationes nimis augeat, ita ut ncc periculosa adeat nec meliora deserat. Errans de vera obli­ gatione monendus erit, si spes fructus habetur sino timore gravio­ ris incommodi. Si fructus non speratur vel maiora mala timenda sint, confessarius monitione abstinebit, nisi silentio suo errorem approbaro videatur, vel nociturus sit bono communi, vel ipsi paenitenti sit magis damnosus, v. g. propter firmatam malam con­ suetudinem. Interdum, in tempus magis opportunum, monitio laudabiliter differetur. Indubio, sine anxietate, commoda et incom­ moda pensanda sunt, ita tamen ut potius formalia quam materia­ lia peccata vitentur. II. Doles. Munus confessorii postulat : statum gratiae, saltem per contritionem procuratum ; et habitualem statum gratiae in eo qui sacramenta ministrare solot ; fugam occasion is proximae peccati, ex ignorantia vel fragilitate ; scientiam, qua communio[536. 537.] 43<» χ I I BEK II. TRACT. V, TIT. H. SECTIO II. CAP. Il ros casus convenienter solvero, de aliis prudenter dubitare et con­ sulere noverit. Ad scientiam istam pertinet quoquo ut plures sen tentias probabiles cognoscat. Validae tamen absolutioni satis est ut accusata sub confusa peccati ratione cognoscat; et requisita scientia variat pro adiunctis et copia confossariorum; prudentiam, in instructione, monitione, interrogatione, et spirituali paenitentis cura. Peccant qui non idonei munus excercent ; in dubio stare pos­ sunt indicio Superioris a quo sint noti. Peccant Superiores qui non idoneos approbent. CAPUT II. Confessarii actio. § l. — Quod ad tres sacramenti partes. I. — Quod ad pacnitentis accusationem. 538. — J. Confessarius, qua minister, medicus et proximus, curare debet ut paenitens moraliter completam accusationem peragat. Qua minister enim, integritatem sacramenti, qua medicus sanationem perfectam, qua proximus spiritualem instructionis eleemosynam procurare debet. 2. Minus gravis tamen est eius (piam pacnitentis obligatio. Ad paenitentem enim per se spectat diligens omnium peccatorum gravium accusatio ; per accidens tantum ad confcssarium. Quare non censent graviter peccare confcssarium qui in serie confessio­ num excipienda semel vel bis interrogationem necessariam omi­ serit. 3. Confessarius autem examen supplere debet non quale ipse confessarius in propria causa procurandum haberet, sed quale paenitens pro sua qualitate et eruditione instituere sine nimio incommodo potest. De his itaque solis speciebus quas paenitens pro sua condicione facile distinguit, erit interrogatio facienda. Numerica supputatio obtinenda erit qualis pro tempore elapso, statu plus vel minus confuso conscientiae, moraliter possibilis est. Atque etiam ad spiritualem pacnitentis fragilitatem atten­ dendum erit. Cavendum itaque est ne diligentia nostra paenitenti fiat nimis onerosa, et exosam ipsi reddat confessionem. Sic enim peccaremus contra primariam regulam agendi boni confessarii, quae est ut faciat eo modo quem salus animarum postulare videtur. CONFESSARII ACTIO 1)1: Λ< CI SATIONE ΪΆΕΝΓΓΕΝΤΗ 13 1 Confessarius « caveat ne curiosis aut inutilibus quaestionibus, maxime circa sextum Decalogi praeceptum, quemquam detineat, et praesertim ne juniores de iis quae ignorant imprudenter in­ terroget » (c. 888, § 2). Nisi enim paucae et cautae sint nostrae interrogationes, oc•asionem dare possumus accusationi vel suspicioni, ignorantiam imprudenter dissipare vel offendere, nosmetipsi vel paenitentem periculo peccandi exponere. 4. Quando ipse paenitens suam confessionem aliquo modo praeparavit, confessarius sinat paenitentem res suas narrare eo urdine et modo quem ipse paenitens selegerit, ne perturbatus iam memoriter dicere nequeat quae praeparaverat, et sic· se­ cedat minus integre confessus et minus contentus. Quare etiam nihil interponat nisi brevissimum verbuhim cui facillime respon­ detur. V. g. si paenitens dicat se peccasse cum mulieribus, peti poterit: etiam conjugatis ? Ipse itaque* confessarius conabitur mente sua notare quae dein interroganda erunt, utique cum aliquo periculo oblivionis; verum istud spe melioris et plenioris confessionis ex parte pacnitentis abunde compensabitur. Nec ab initio quaerendae sunt circumstantiae quae postea facile detegentur, v. g. paenitentem esse uxoratum, vel voto quodam teneri. 539. — 5. Haec maxime usu veniunt in audienda confession»· generali. Distinguenda est confessio generalis quae Iit ex derotinnr, et quae est necessario facienda. Cum fit ex devotione, statim paenitens moneatur de facultate sibi relicta tacendi quae voluerit, addito consilio ea dicendi paucis verbis quae maiorem confusionem parere possunt, ut copiosior humilitatis fructus percipiatur. Si vero est necessaria, causa interdum est unicum peccatum praeter quod alia gravia commissa non sunt. Facillima tunc Iit sufficiens accusatio, declarato isto peccato et subiuncta frequentia sacramentorum, si quae sacrilege recepta sint. Suntne autem multa gravia accusanda a multo tempore, methodus magis expedita erit ut vitae curriculum in plures partes quae singulae sint satis homogenei tenoris dividatur. Dicat subinde paenitens quae potissimum acciderint in singulis temporis spatiis. Vel etiam describat vitam suam per hebdo­ madam, aut mensem. Inde innotescet satis quaenam fecerit in [53S. 5.39.] 4.32 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO II, CAP. II aliis hebdomadis vel mensibus, per quae satis similem vitam du­ xerit. Confessarius dein paenitentem interroget si quidpiam for­ tasse addendum esse existimet. Si monitus a paenitente 'vel propter aliud indicium, con­ fessarius noverit vel suspicetur esse quidpiam quod paenitens revelare special im erubescat, ipsi animum addat ut statim istud accuset, quo, onere levatus, gratam et solatio plenam exomologesim instituat. Sin minus, timendum est ne in decursu confes­ sionis cedat timiditati, et sacrilege confiteatur. Non ita raro ex­ pertus confessarius satis certo ignominiosam rem conicere potest. Juvabit tunc ut ipse confessarius argumentum designet et sic longiori parcat paenitentis explicationi. Si quem suspicetur stu­ diose antiqua peccata cum recentibus miscere, eum agere sinat, et suspicionem propriam regulariter taceat. In fine talis confessionis rite peractae, ne omittat confes­ sarius, pro perfectiore paenitentis quiete ipsum certiorem facere : a) de remissione omnium peccatorum, etiam eorum quae me­ moria exciderint, ita ut haec sola, si menti restituantur, accusanda sint ; b) de facultate quam habeat non iam repetendi examina, cum sufficiat ut quae ultro occurrerint nondum accusata decla­ rare velit ; c) de legitima praesumptione completae confessionis, praesertim cum confessarius saepe in accusatione confusa satis singula attigerit ut nihil iam sit repetendum. Is autem qui bis vel ter generalem confessionem instituerit, prohibeatur ne iam de praeteritis conscientiam suam discutiat, sed sola indicet, si quaedam occurrant quae certo sint mortalia, et certissime non sint accusata. Nimis enim frequens confessio generalis tolleret pacem animi, et profectum spiritualem impediret, dum ex Christi institutione sacramentum istud pacem firmare et iuvare nos debet ut dilatato corde viam mandatorum Dei percurramus. N.B. Observat Lacroix, n. 1882, esse qui nomine confes­ sionis generalis terrerentur, et a quibus tamen, fere nesciis, con­ fessio generalis, ope interrogationum, elici queat. II. — Quod ad absolutionem. 540. — Variae indicis sacramentalis sententiae. 1. Absolutionem concedere, negare vel differre potest. Sive concedatur, sive negetur absolutio, examen causae fi­ nitum est, et confessarius munere suo est functus: paenitentem CONFESSARI1 ACTIO DE ABSOLUTIONE 433 iterum admittere per se non debet. Si autem differetur absolutio, indicium suspenditur, ius manet paenitenti redeundi ad confes­ sarium, qui, ex iustitia, ipsum audire et causam ad finem usque perducere debet. Sic perspicitur quid inter negatam ct dilatam absolutionem intersit, quamvis paenitens eadem materiali obli­ gatione obtinendi absolutionem a peccatis suis gravibus teneatur, et eadem libertate mutandi confessarium fruatur. 2. Concessio potest esse condicionalis, vel sine apposita con­ dicione. Condicio do juturo v.· g. « si restitues » non minus quam m aliis sa­ cramentis, et propter eandem rationem excluditur (Cf. n. 180 et 184). Rationabilis appositio condicionis do praeterito vel de praesenti, quando respicit vel praesentem confi ssarii competentiam, vel bene pronuntiata absolutionis verba, vel factum ipsi iudicio extraneum et praesuppositum : « si vivat paenitens », nulli difficultati obnoxia est. Si autem re­ spicit ipsum iudicii obiectum, i. e. dispositionem paenitentis, pluribus inepta et illicita visa est, v. g. Caietano, Summula, verbo Absolutio (p. 3, ed. 1571). Quae quaestio saec. xv mota est. Atque obici potest sententia condicionali rem linqui in statu dubii e quo per sententiam evadere dobebat. Quae difficultas satis seria foret, si sententia aliquod factum mere declarare deberet. De sententia autem quae ius dat aliter dicendum est, dummodo is ad quem spectat, condicionem impletam esse vel non esse cognoscere possit. Sic, in iure Romano, praetor (magi­ stratus) alteri parti, per formulam suam ius tribuebat condicionale, condicione quam iudex facti dein examinabat. Cum autem Deum ni­ hil lateat, etiam condicioni sinceritatis vel doloris interioris sententia sacramentalis utiliter subordinari potest. Excessu quodam opposito, Ballerini, Op. thcol. V, 21, existimavit absolutionem esso intrinsece semper condicionalem, seu ferri, « si reapse adsint requisitae dispositiones quas Deus solus cum certitudine cogno­ scit, confessarius autem plus minusve probabiliter ». Id tamen cum natura institutionis parum congruit. Cur accusatio paenitentis praecepta est, cur ius interrogandi est confessario datum, nisi ut de dispositione humano modo indicans, sententiam simpliciter proferret, obnoxiam sane errori sicut omnis sententia iudicis humani, sed non ideo condicionali m ? Confessarius profecto non habet voluntatem absolutionem dandi per fas ct nefas, sicut sacerdos consecrans nullam positivam volunta­ tem habet consecrandi materiam ineptam vel illicitam. Non ideo tamen sententia vel consecratio fit condicionalis. Sed, praemisso prudenti exa­ mino, absolute consecratur et pronuntiatur. Nec res est practice indif­ ferens. Qui sacramentum condicionate administrat, ipsum signum sacramentale non ponit nisi condicionate, unde, deficiente condicione, nihil 28 [540.] 434 LIBER II. TRACT. V, TIT. IF. SECTIO II. CAP. Il est actum, nec sacramentum possit esse validum et informe. Dum qui sine condicione sacramentum administrat, signum sacramentale simpliciter ponere vult, et quidem efficaciter, quantum ab ipso pondcat. Quocirca, cum admittamus, ex parte paenitentis, sufficere mi va­ lorem ut peccata cum aliquo vero dolor i supernatural! accuset (dummodo do gradu doloris super omnia in nulla mala fide versetur), quaeri praeterea potest cuinam dispositionis condicioni, valor absolutionis subordinandus sit, cum sacramentum condicionate administratur. Ac nulli alii, ni fal­ limur, nisi illi quae ari ipsum valorem sufficiat. Condicio itaque, de qua nunc agimus, sic erit explicanda : « si, perspecta accusatione et attritione, absolutionem valide recipere possit ». etsi propter deficientem quali­ tatem super omnia, gratia immediato non sit secutura. Alius modus in­ tellegendi condicionem multas anxietates pareret. 3. Absolutio potest peccata directe remittere, vel locum dare remissioni indirectae} quod solent, brevius dicere : absolutio potest esse directa vel indirecta. Directe remittuntur quae, post sufficientem accusationem paenitenti disposito virtute clavium i emittuntur ; indirecte au­ tem, quae non remittuntur virtute clavium, sed solum quia, ma­ nente una culpa mortali, gratia sanctificans infundi non posset, ad quam tamen infusionem, paenitens, attenta sua dispositione et recepta absolutione, ius immediatum habet. Per se potuisset Dominus sacramentum istud sic ordinare ut peccata mortalia singulatim ab uno vel a pluribus confessariis absolverentur, ita ut priores absolutiones mere darent titulum gratiae et reconciliationis cum Deo quae ultima absolutione per­ ficeretur. Verum nunc unum peccatum grave sine aliis absolvi nequit, ita ut causa complete uni confessario ab initio subicieuda sit. Si quae tamen propter oblivionem vel iustam causam nul­ latenus declarata fuerint, haec nihilominus paenitenti disposito indirecte remittuntur, manente onere eadem confitendi in proxime sequenti confessione, nisi idem obstaculum istud impediat. Nec repugnat ut idem peccatum directe et indirecte remittatur. Sup­ ponas paenitentem recordari nondum a se accusatum essp pec­ catum quod grave novit, ita tamen ut eius speciem ignoret. Pec­ catum istud sub genetica peccati gravis ratione directe absolu­ tione remittetur, indirecte autem qua tale peccatum, ita ut obli­ gatio maneat speciem accusandi. Sola enim directa remissio per hoc sacramentum obtenta onus accusationis aufert . CONFESSARIO ACTIO 1)1 OCiASIONARH- 435 541. — Communes nonnae de ministranda absolutione. Age porro, hae breves regulae de absolutionis administration·· com­ muniter proponuntur : Paenitenti disposito absolutio danda esi ; neganda est indisposito ; dubie disposito est differenda (Cfr. c. 886. de quo iam supra diximus). Itaque : Disposito danda est absolutio, et quidem per se immediate, ita ut paenitens dispositus qui eam petat, ius habeat eam obti­ nendi sine mora, ut ipso c. 886 docemur. Instas tamen causas esse eandem in paenitentis spiritualem utilitatem differendi nemo negat. Et iustam causam indicavimus opportunitatem urgendi, ante absolutionem, exsecutionem diffi cilis obligationis, quae secus vix impleretur. 542. — Verum peculiaris quaestio movetur de occasionariis et recidivis. Ac de occasionariis, seu qui versantur in occasione peccati, res paucis expeditur. Quid sit occasio; quomodo distin­ guatur; quaenam ct quanta sit obligatio deserendi occasionem di­ ctum est 1,452-456. Itaque vel paenitens gravem obligationem de­ serendi occasionem habet vel nulla certa obligatione tenetur. Qui astrictus gravi obligatione eam implere nolit, absolutione non est dignus, nisi in bona fide versetur, et confessarius indicet mo­ nitionem prudenter omittendam vel differendam esse. Si vero nulla certa obligatione tenetur, ius suum ad absolutionem reci­ piendam servat. Nec in potestate est confessarii ut obligationem novam addat aliquo praecepto suo. Attamen, si deseri potest et debet occasio permanens, seu quae stat in esse, et paenitenti commoda est redeundi facultas, regulariter expediet ut paenitens, prius quam absolvatur, occa­ sionem removeat. Quod, saltem cum non invito paenitente, suaviter faciendum est a confessario ut medico. In quibusdam partibus (sed minime ubique), etiam cum agitur de non adeunda occasione, absolutio utiliter differri poterit, donec paenitens suam constantiam in proposito aliqua ratione demonstraverit. Si, contra, paenitens (pii occasionem dimittendam habebat, fidem in hac re pluries fefellerit, saepe tunc a confessario tamquam t/ indice prudenter aestimari non poterit dispositus, antequam obligationem exsecutus fuerit, ita ut absolutio ei differenda sit vel danda tantum sub condicione (cum id licet). Ac nisi gra­ vis necessitas obsit, confessarius ad illud remedium tamquam medicus tunc recurrere debebit. 1541. 542 ] 436 LIBER Π, TRACT. V, TIT. II, SECTIO II, CAT. U 543. — De recidivis. 1. Ipsa consuetudo peccati specialem difficultatem per se non efficit. Immo, cum fragilitatem augeat, praesumptio indignitatis quam relapsus parit facilius in consue­ tudinario quam in alio relabentc eliditur. 2. Recidivus, vi vocis, is est qui peccatum iterat, prae­ sertim post propositam in confessione emendationem. Verum, in praesenti, de eo stricte agitur « qui post confessionem, admo­ nitus licet, sine ulla vel fere ulla emendatione in eadem peccata recidit » [d’Ann. Ill, 338 (9)]. Si ita relapsus est, ut praesens eius dispositio dubia evase­ rit, nec in fine confessionis melius animo comparatus videatur, erit ipsi differenda absolutio, nisi condicionali absolutioni locus fuerit. S. Alph. VI, 459 negat recidivum qui redeat cum eo­ dem pravo habitu, absolvi posse nisi extraordinaria suae dispo­ sitionis signa afferat (1). Si in praesenti se satis dispositum demonstraverit, vel rolapsus est ex intrinseca fragilitate, ex ipsa vi consuetudinis, etc.: hunc benigne tractandum esse omnes volunt. Neque umquam congruens adhortatio et commonitio omittendae erunt. Ac regu­ lariter absolvendus est, nisi ex bene sibi perspecto paenitente confessarius possit prudentem gerere persuasionem, ex dilata absolutione damnum non esse oriturum et spem nasci maioris horroris peccati. In quem finem, experiri possit quid efficiat comminata absolutionis denegatio. Maiorem tamen spem habeat in sacramentis, secundum ea dicta S. Thom., Suppi., q. 25, art. 1 ad 4 : « Dicendum quod maius remedium praebetur contra peccata vitanda, ex gratia quam ex assuetudine nostrorum ope­ rum ». Vel relapsus est propter occasionem voluntariam in qua re­ mansit. Tunc redeunt dicta 542. Vel relapsus est ex occasione necessaria. Si apta remedia nondum praescripta fuerunt, praescribenda erunt. Si praescripta sed non .adhibita fuere remedia, eorum usus efficaciter urgendus erit, nisi paenitens in rigore possit deserere (1) Signa haec ab ipso numerantur : maior dolor patefactus por luorymos, suspiria et cordialia verba; minor numorue peccatorum, in iisdem difficultatibus, diuturnior abstinentia n peccato, vel resistentia tentation!; studium adhibitum ad emendationem; sollicitudo de cognoscendis remediis adbibendis; spontanea confessio; extraordinaria ratio qua ad confltcnduiu adductus est; accuratior accusatio; reparatio damni maior peccati horror conceptus et demonstratus, vel timor vindictae divinae. CONFESSARII ACTIO DE RECIDIVIS 437 occasionem, eamque deserere malit. Plures hic docent dilatio­ nem absolutionis usurpandam esse. Atque id interdum prodesse posse non negabimus. Praestare tamen videtur, nisi repugnet paenitens, ut absolvatur quidem, sed ipsi (sub gravi vel levi pec­ cato, pro casu) in paenitentiam imponatur nova post breve tem­ pus confessio, in qua de ipso remediorum usu rationem reddat. Ita enim, praeter stimulum bonae voluntatis, interea gratia sacramentali fruetur. Quod si factus progressus spem det emendationis, curet confessarius ut discedat absolutus et erectior ad pugnam effectus. Profectus iste a S. Alph., II, 460, pro signo extraordinario dispo­ sitionis habetur. De profectu huiusmodi scribit S. Leonardus a Portu Mauritio : « Si diebus pro reditu assignatis paenitcntes aliquantulum rarius solito cadunt, absolutionem iis concedite... Cum hoc pusillum melioris frugis praestiterint, iam emenda­ tionis spem adesse verificatur ». (Apud Berardi, De recidivis, n. 136.) Quid autem, si usus remediorum frustraneus videatur, nec meliora in concreto praesto sint ? Admissa suppositione, quam Ball.-PhIm., V, 119 ss., potius negandam esso existimant, alii obligationem tunc deserendi occasionem ipso silentio suo vel conceptis verbis negant. Si enim, sic ipsi, paenitens « potuit prima vice absolvi, poterit et secunda ® (Tamb., Expcd. conj., III, 3,10, qui id probabile exist'mat), cum dolor et propositum non magis in secundo casu quam in priore desideretur, et quia in occasione physice necessaria, omnes hac praesenti dispositione con­ tenti esse debeant. Sic fero Luco, d. 14, n. 156, qui in hanc sententiam propendet. Alii, non pauci, obligant ad deserendam occasionem, quia formalis fuga occasionis sola tunc det spem emendationis, et Christus dixerit : « Si oculus tuus scandalizat te, erue cum » etc. Alii, ut Suarez, in 3 p., d. 32, § 2, S. Carolus, Inslr. conf., negant regulam generalem dari posso. Gury, n. 631, ita distinguit: fugam occasionis imperandam esse si practice facilius videatur deserere occasionem quam in eadem sine peccato permanere. Berardi, in aliquo raro casu, quo Confessarius, cognita morali paenitentis fortitudine, medium eius viribus attemperatum iudicet, imponendam putat, non obstante magno incommodo, fugam occasionis. Sic itaque dicemus : Quotiens res aliquo modo possibilis videatur, ipsa occasionis fuga, seu partes tutiores, omni opera sequendae suadean­ tur. Et nisi obstet gravissimum incommodum, haec fuga per se impo­ nenda videtur: attenta enim gravitate ruinae spiritualis, necessitas occasionis eliminata vidotur, ita ut moraliter in liberam occasionem [W3J 43S LIBER II. TRACT. V. TIT. H. SECTIO II, CAP. Il convertatur (C'fr. notiones traditas, I, 452). Cum gravissimo tamen incom­ modo vitae, fortunae, etc., confessarius non videtur fugam stricte im­ ponere posse, cum, propter discidium inter auctores, obligatio certa dici nequeat (Cfr. Lugo, Pacn., d. 25, n. 115). N.B. Dilatio absolutionis, ubi expedire videatur, sit brevis­ sima : ad horas, unum vel alterum diem, octo dies, summum ad quattuordecim. Per se enim grave est ut quis in statu peccati mortalis maneat. S. Alph. tamen maiorem dilationem, experi­ menti causa, interdum necessariam dicit. Valde dubitamus id hodie valere posse. 544. — Condicionalis absolutio, i. e. data sub condicione non de juturo, sed de praesenti vel de praeterito : « si capax es vel dispositus ; si habeo facultatem », conferri poterit quando magna utilitas seu quaedam necessitas id suadebit. Quare, nisi certo efficax absolutio procurari possit, absolvendus est sub con­ dicione: a) qui versatur in periculo moriendi sine absolutione: in gravi morbo, ante longam navigationem, periculosum usum scalpelli, etc. Neque, in hoc casu, distinguere refert undenam dubium oriatur : utrum ex incerta vita, dubia praesentia, su­ scepto baptismo, dispositione paenitentis, an ex iurisdictione confessarii vel iam fortasse collata absolutione: b) qui, nisi absolveretur, diu in peccato mortali maneret, vel diu gratia sacramental i privaretur ; vel qui necessitate pre­ mitur suscipiendi sacramentum vivorum : confirmationem, eu­ charistiam, matrimonium. TToc certe faciendum est, si copia deest· paenitenti se melius disponendi. Hinc condicionale absolvantur pueri, semijatui, in dubio de sufficienti discretione, quotiescumque materiam probabiliter gra­ vem afferant, et aliquando in anno, secundum prudentem confessarii aestimationem, immo quotiescumque confiteri velint, moderata frequentia: ii a quibus difficulter obtinetur accusatio materiae certo sufficientis de qua doleant, tum si dubie grave peccatum accusant (tunc ex S. Alph. absolutionem conferre debeas), tum aliquoties in anno (tunc ex S. Alph. id fieri potest sed non debet ; et menstruam absolutionem ipse permittit). Plerumque tamen certa materia facile obtinetur, si ipse confes­ sarius positive suggerat defectus quibus moraliter omnes obnoxii sumus. CONFESSARII ACTIO DE SATISFACTIONE i 39 Hinc qui vere dubitat de rite data absolutione qua paeni­ tens probabiliter indiget, eam repetet : ac dubia iurisdictione cum causa sufficiente utemur. Condicionale absolvetur qui, dum se dispositum existimat, dubie est dispositus, et nisi absolvatur, profanaturus videtur confirmationem, matrimonium ; aut de quo timendum est ne deserat confessionem et in peccatis tabescat: quod in iis facile formidandum est qui in Paschate aegre ad confessionem perdu­ cti sunt. N.B. Propter controversiam de confessione valida et informi, condicio, ut iam, n* 540, monuimus, referatur ad dispositionem valori confessionis necessariam. IIΓ. — Quod ad satisfactionem sa era mentalem. 545. — Paenitentiac ratio. Ab antiquissimo tempore, haec doctrina fuit Ecclesiae, peccata baptismo posteriora non iam plene, i. e. quod ad culpam et poenam, per se remitti nisi la­ boriose, i. e. congrua, pro temporali debito, oblata expiatione. Pro temporali debito, inquam, namque aeternum semper et neces­ sario gratis una cum culpa aufertur. Simul Ecclesia in se recognovit potentiam reos ligandi poenis eosdemque plene etiam a debitis temporalibus solvendi: quae tamen potestas, cum non sit ad dissipandum data, prudenti usui obnoxia est. Fuitne in prima aetate intentio formalis Ecclesiae ut per graves et diuturnas poenitentias quae tunc imponebantur, addita, quantum opus esset, propria vi suae absolutionis, paenitentes ab omni reatu poenae certo liberaret, id historice, minimo constat. (Cfr. d’Alès, Ia doctrine des indulgences, Études, t. 145, p. 40 ss.). Verum, n pluribus certe saeculis, plenam peccatorum remissionem cum poenitentiis sacramentalibus lon­ ge mitioribus coniungere non iam intendit. Disciplina ista apud S. Tu., Quodbbeto. Ill, art. 28, clarissime demon­ stratur, et in Trid. S. XIV, c. 2. 3, 8, 9 ; S. XXV, Decr. de indulgentiis, formaliter approbata est. Sed piis operibus, libere peragendis, indul­ gentiae annexae sunt quae ad exstinguenda debita temporalia sufficere possunt. Constans itaque Ecclesia traditio fuit absolvendi, ex iurisdictionis potestate, etiam a poena, oblata solutione partim ex operibus paenitentium, partim ox meritis Christi et sanctorum. Prius tamen principalis solutio ex definitis poenitentiis peti solita erat, dum hodie opera non praecepta principalem locum obtinuisse videntur, et indulgentiae omnibus [544. 545.] 440 LIBER II, TRACT. V, TIT. Π, SECTIO II, CAP. II tamquam supplementa expresse praesto sunt. Hodie itaque, usu formaliter duplici iurisdictionis, quo paenitentias sacramontalos imponit ot indulgen­ tias concedit, Ecclesia in perfectam peccatorum remissionem suavius, plenius et perfectius quam olim per disciplinam paenitentinlem operatur. Suavius inquam, quia sine tanta coactione, et ex parte per ultroneos actus ; plenius, namque pro peccatis minus gravibus Christiani olim quasi sibi relicti erant ; perfectius, quia in maiore luce splendent tum variae rationes quibus Ecclesia ligaro et solvere potest, tum sacramenta eorumquo virtus, tum merita Christi ot sanctorum, et sanctorum communio, tum varia dignitas operum et praestantia spiritus amoris et caritatis. 546. — Obligatio ct iura Confessarii. Principium ponitur canone 887 : « Pro qualitate ct numero peccatorum et condicione paenitentis, salutares et convenientes satisfactiones confessarius iniungat ». Itaque : 1. Confessarius paenitentiam imponere debet : a) qua minister sacramenti, ut integritatem curet sacramenti, cuius sa­ tisfactio est pars integrans ; δ) qua iuder, a Deo ct ab Ecclesia constitutus, ut ordinem iustitiae divinae cui Ecclesia necessario obsecundat observet : divina autem iustitia non remittit gratuito poenas temporales luendas pro peccatis post baptismum com­ missis; c) qua medicus, sollicitus de spirituali sanitate paenitentis qui a poenis liberandus et a peccatis praeservandus est. Nec occasione lucrandae indulgentiae plenariae tollitur obli­ gatio imponendae paenitentiae : id hodie est extra controversiam, postquam Benedictus XIV (,C. Celebrationem, lian· 1771, § G5), occasione ipsius iubilaei necessitatem dandae paenitentiae firmavit. 2. Confessarius paenitentiam imponit utendo sua iurisdictione, qua index, non qua sacerdos. Hanc solam obligationem creare potest, ceteras non efficit sed declarat. Hanc imponere potest tum ante absolutionem, tum immediate post, quando indicium nondum est moraliter finitum. Melius tamen eam ante abso­ lutionem imponit. 3. Sacramentum paenitentias postulat quibus eius honori et dignitati prospiciatur ; iustitia divina et ecclesiastica vult ut pae­ nitentiae conveniant accusationi, i. e. peccatis accusatis ct di­ spositioni paenitentis, quae potest esse excellens, vere bona et vix sufficiens ; medicina postulatur innocua et salutaris. Gravibus autem verbis quibus explicet nimiam, qua pro paenitentis infirmitate utatur indulgentiam, potest Confessarius honori sacramenti prospicere ; ordinem vero iustitiae divinae ct CONFESSAM! Λ OTIO DE SATISFACTIONE 411 ecclesiasticae servat, si non ultra meritum operis praestiti poenas remittere intendit, ita ut ad paenitentias salutares imponendas principaliter attendere possit (Cfr. Galtier S. T., La pénitence à imposer. Nouv, Rev. Thcol., 1923, p. 1, ss). Indo intellegitur quomodo hodie invaluerit consuetudo imponendi modicas satisfactiones. Quae enim hodie graves re­ putantur potius in se leves dicendae sunt. Gravis enim existi­ matur hodie paenitentia qua opus imponitur quod, si commune esset Ecclesiae praeceptum, sub gravi reatu praestandum foret. Ita assistentia missae, ieiunium vel abstinentia per unum diem, recitatio tertiae partis Rosarii. (Non esset gravis tamen paeni­ tentia recitatio cuiuslibet parvae horae breviarii, cum parvae horae omissio non propter solam quantitatem sed propter pecu­ liares considerationes sub gravi imputetur iis qui obligatione breviarii tenentur). 4. Etiam hodie debet Confessarius gravem praesenti signifi­ catione paenitentiam pro gravi culpa regulariter imponere et aliquam qualitatis culparum rationem habere. Attamen, propter rei difficultatem, proportio inter gradus culpae et gradus paeni­ tentiae iam non ita accurate servari consuevit. Id ipso usu satis communi probatorum confessariorum do­ cemur. Verum hi simul norunt veram interiorem paenitentiam efficaciter procuraro. Pro culpis venialibus nequit Confessarius paenitentiam, sive levis sive gravis fuerit, sub gravi imponere ; dum potest sub levi obligare ad faciendam paenitentiam gravem pro gra­ vibus culpis impositam. Pro gravibus culpis levissimam (sine causa excusante) paeni­ tentiam iniungere foret grave. Venialiter autem peccare censent confcssarium qui accusanti levia nullam poenitentiam impo­ suerit. 5. Iniungi potest opus iam praeceptum, opus mentale, opus arbitrio paenitentis definiendum, largitio pecuniae ; imponi non potest opus quo accusata in confessione quodammodo revelentur, ut si iubean adulescenti, ut, post confessionem, a parentibus veniam petat de inoboedientiis suis. Consilium ita faciendi uti­ que dari poterit. Reperiri autem paenitentia gravis quam reus libenter exsequatur, plerumque sine negotio potest. 6. Idem confessarius potest semper, quasi perficiendo indi­ cium suum, praecedentem paenitentiam commutare; alter debet [546.] 442 LIBER Π, TRACT. V. TIT. II. SECTIO II, CAP. II causam prius sacramentaliter cognoscere ac proin absolvere. Ideo, stando principiis, confessarius simplex paenitentiam pro reservatis ini unctam commutare posse non videtur : res tamen controvertitur (Cf. Lehmkuhl, II, 475). Ipse vero paenitens opus iniunctum, ne in melius quidem, commutare potest. Sed si a duobus confessariis quos successive, in numerice eadem sua causa, adiit, duae diversae paenitentiae impositae sunt, alterutrius optionem habet. 7. Causae minuendae paenitentiae desumi possunt ex fervore paenitentis, ex occasione lucrandae indulgentiae, ex physica paenitentis infirmitate ; ex eius morali infirmitate, ut si ma­ iorem non sit accepturus; ex eius spirituali utilitate, si inde ad frequentiorem usum sacramentorum alliciatur : ex voluntate confessarii satisfaciendi pro paenitente. 547. — tonsilia de paenitentia salutari. Ut paenitentia vere sit salutaris, cavendum est non solum ne pondere suo paenitentem ab usu sacramentorum avertat, sed etiam : a) ne levitate sua paenitentem de gravitate culparum suarum decipiat cumque ad facilius relabendum trahat; b) cavendum praeterea est ne, ex neglegentia confessarii, nimiae poenae in futura vita luendae maneant paenitenti qui debita sua nunc expiare maluisset ; c) procurandum demum est ut paenitentia stabilem paenitentis conversionem praeparet atque hac etiam ratione vere sit medici­ nalis. Iam vero: a) minima paenitentia pro gravibus culpis simpli­ citer imposita conscientiam gravis reatus per se minueret. Quaro tali imponenda contenti esse per se non possumus. Sed quod de­ sideratur in paenitentia, suppleri potest per admonitiones, adhor­ tationes. b) paenitentiae sacramentali inest valor satisfactorius qui superat valorem operum similium libere a fidelibus factorum. Quare ipsi pii paenitentes utiliter suaderi possunt ut a confessario maiores paenitentias postulent, quo abundantius satisfa­ ciant et sic aliquo modo exerceant quod S. Ioannnes Berchmans sibi proposuerat : « pro parvis defectibus magnas facere paenitentias ». Verum multi hodie de magna ista utilitate parum solliciti sunt. Saltem hortemur ipsos ad lucrandas indulgentias quae abunde offeruntur, et pia opera multiplicanda. Ilis libere factis CONFESSARII ACTIO DE SATISFACTIONE 443 potest ceterum Confessarius valorem paenitentiae coniungere, dicendo v. g. « erit tibi in paenitentiam quidquid per duosdies bonum operatus fueris »; c) paenitentiae medicinales seu remedia contra relapsus ad tria capita revocari possunt: alia rim occasionis vel tentationis minuunt, ut consideratio veritatum aeternarum, aditus confes­ sarii ante periculum quod post stata intervalla recurrat, fuga otii vel personae allicientis ad peccandum: — alia extenuant rim passionis: ut mortificationes interiores et exteriores: — alia vires spirituales augent : ut eleemosyna, oratio, frequentior invocatio SS. Cordis, B. Μ. V., Angeli custodis; proposita magno animo re­ novata, immo, in quibusdam adiunctis, vota, interdum clausula paenitentiali stipata : accessus frequentior ad sacramenta. Si id obtineri potest, valde iuvabit suadere mane propositum, v. g. ante imaginem Christi crucifixi, vespere examen, cum gratiarum actione pro profectu, si fuit. Valde quoque prosunt paenitentiae quae piam consuetudinem gignunt renovandi actus fidei, spei, caritatis. Inter haec in primis commendanda hodie videntur : frequen­ tior usus sacramentorum; frequens renovatio actuum fidei, spei et caritatis ; eleemosyna, cuius ipsae S. Scripturae efficaciam ad redimenda peccata docent. Destinatio linquatur paenitenti defini­ enda, insinuetur utilitas partem deputandi celebrationi missarum. Nimis uniformiter ad quandam precum recitationem paeni­ tentia redigitur : qui mos prudenti sed constanti conatu corri­ gendus videtur. Haec denique observemus. Si ex parte intellegitur quo modo hodie factum sit ut, in administrations sacramenti, paenitentia locum secundarium occupet, verus tamen locus ei servandus est: maxime ubi agitur de paenitentibus sacerdotibus. Sane efficacia sua minime destituitur severior disciplina S. Pacnitentiariae, cum gravia delicta ad ipsam deferuntur. Cavendum sane est ut paenitens paenitent iam vere accep­ tet ; quod, ubi dubitetur, comi interrogatione resciri poterit. Quae bona voluntas addita quadam intentione, v. g. orandi pro defunctis familiae iuvari potest. Timore autem inculpatae obli­ vionis minus moveri debemus. Melius est ut paenitentiae quam gravitatis peccati sui peccator fiat immemor. Probari itaque nullatenus possit nec legibus Ecclesiae ob­ temperet confessarius qui indiscrete semper eandem parvam [547.] 444 LIBER Π, TRACT. V, TIT. II. SECTIO Π, CAP. II paenitcntiam imponat ; sed oportet ut, zelo et experientia edo­ ctus, noverit statim quaedam saltem remedia vitiis opponere. Nimia confcssariorum facilitas, christianismi nomen et effi­ caciam minuit. §2. — Quod ad paenitentium personas. 548. — Rudes, etiam qui neglegenter examinati reperiuntur, non sunt dimittendi (1) ut examen perficiant, cum nulla spes moralis detur fore ut paratiores redeant, sed potius a confessario iuvandi sunt ut, interrogationibus ad eorum captum aptatis, sufficientem integritatem confessionis ipse procuret. Atque observes theologice rudes esse vel rudibus aequipe­ randos plures homines in aliis rebus excultiores, sed modicao pietatis, vel negotiis immersos, qui se obligationi suae satisfecisse existimant, et dimissi nihil magis curarent, sed in malam fidem coniccrentur vel sacramenta fortasse desererent. Confessarius, facta prudenti interrogatione, partes suas explevit; paenitens ex ignoratione suae obligationis, dispositus accedit ; imprudens obligationis recordatio vitanda est. Nec turbandi sunt rudes qui verba et opera castitati contra­ ria fatentur, cogitationes vero negant quas tamen habuisse et admisisse confessarius probabiliter aestimabit. Sic enim respon­ dent, quia ad haec non attendunt. Dicta fortiore ratione transferenda sunt in senii-fatuos, de quibus antea iam egimus. 549. — Cum pueris caveat potissimum confessarius : ut confiteantur sincere, ac proin paterna benignitate sibi fiduciam conciliet; ut confiteantur dolorose: quare, potius colloquendo quam longa adhortatione inter quam animo peregrinentur, mo­ dum teneat ipsis motiva contritionis apte proponendi; ut rectam habeant conscientiam qua ita gravia a levibus peccatis discernere doceantur ut tamen haec quoque abhorreant; ut confiteantur sine periculo : ita ergo brevi verbo interrogandi erunt ut confcssavius eorum conscientiam perspectam habeat, atque initia pravae consuetudinis detegat, simul tamen non ea quae felicius ignorant (1) Tales propterea dimittere, a P. Segneiu, S. Alph», VI, 007, dicebatur error intolerabilis. II confessore islruito, probanto CONFERA «Π ACTIO COM VARUS PERSONIS 446 ante horam opportunam erudiantur. Ideo optimum erit ut as­ suefiant dubia sua candide confessario exponere : ut removean tur peccati occasiones, efficiendo, quantum fieri potest, apud pa­ rentes praesertim, ne paupertatis praetextu, pueri, maxime diversi sexus, iam septennes eodem utantur lecto; cavebit autem ne particularia modestiae consilia ipsis suggerant malitiosarum ar­ tium occasiones quibus non attendebant. Etenim normae mode­ stiae non sunt in variis domibus uniformes; imprudenter moniti a confessariis, iam incipient malitiose volvere mente quae inge­ nue agebant, vel cum scrupulo facere quod tamen, v. g. propter parentum auctoritatem, omittere non audent. 550. — Pacnitentes parum pii et raro v. g. solo tempore paschali ad tribunal paenitentiae accedentes, ea dexteritate a confessario tractandi sunt, ut is, paucis momentis, noverit eos sufficienter interrogaro, ad sinceram contritionem perducere, et paternis consiliis magis pacificatos, instructos, et contentos de facta confessione reddere. Tales, si dubie dispositi sint, sub condicione absolvendi, potius quam dimittendi sunt cum periculo ne iam prorsus sacra­ menta omittant. Quid, si multis noxiis inquinati, breviter relapsuri praevi­ dentur Î Confessarius omni zelo et caritate suo officio fungatur. Quod cum fecerit: a) vel certo indispositi apparent, v. g. quia gravem obligationem cuius conscii sunt, implere nolunt : tunc, quasi invitus, neget absolutionem, manifestam sententiae rationem in­ dicando et subiungens quam libenter exciperentur melius dispo­ siti : cuius dispositionis semina iacere ne neglegat. Baro, nisi interdum cum sacerdotibus vel cum rudibus plenis fide, aspera severitas quidquam proderit; b) vel sincere dolent et proponunt: confessarius eos absolvat, obtinendo, si fieri potest, frequentiorem usum sacramentorum; c) si dubia sit dispositio, eos sub condicione absolvat, addita paterna admonitione, in qua memoret inutilitatem absolutionis ei datae quem Deus noverit indispo­ situm. Sio iuvabit quantum potest. Spes habetur efficaciter datae absolutionis; in initio saltem peccata minus frequenter commit­ tentur; animus non erit a religione vel sacramentis aversus; et magna fortasse scandala impedientur. Î61S-550.) 44'i LIBER II. TRACT. V, TIT. II. SECTIO II. CAP. Il Maxima quoque indulgentia utendum esse cum iis qui in line missionis ad sacramentum paenitentiae accedunt, consen­ tiunt doctores. De recidivis et iis qui in proxima peccandi occasione versuitur, cfr. dicta supra, n. 543 et dicenda in capite de paenitenti. 551. — Paenitentcs pii prudenter sed studiose perducendi sunt ad sectanda perfectiora, et ad exercendam apostolicam mis­ sionem omni Christiano concreditam iam his divinis verbis: « Ut videant opera vestra bona et glorificent Patrem vestrum qui in caelis est ». (S. Matth. 5, 16). Quocirca: 1. confessarius no semper, audita confessione, tales ab­ solvat sine ulla adhortatione ; neque haec sit tantum de tempore vel de festo occurrente, verum etiam de emendando tali vel tali defectu, de tali vel tali conatu adhibendo. H Ne tamen actionem gratiae interioris Confessarius antevertat, sed potius actionem istam praeparet et dein sequatur, abstinebit intem­ pestivis suggestionibus quae paenitenti fastidium vel minorem fiduciam generent. Quare oportet ut ipse varios spiritus dignoscere noverit. Op­ portuna laudo animos addat, vitata simul tentatione vanae gloriae aut peioris superbiae. Maiorem instillet aestimationem virtutis et impleti officii status, quam exercitationum exteriorum quae, devotionis specie, ipsum amorem proprium fovere possunt. Voluntatem firmiorem efficere studeat, soluta dependentia a fervore sensibili, ita ut magis ex delibe­ ratione quam ex subito animi impetu agere assuescant. Inducat paeni­ tentem ut ipse proponat perfectiora confessario probanda, vel moderanda, potius quam indicata a confessario mere exsequatur. In operibus exte­ rioris mortificationis, potius quidpiam demat ex exercitationibus a paenitente propositis, quam eas quantitate augeat : ut paenitens easdem laetiore voluntate peragat et relative completae liberalitatis ac fortitu­ dinis conscientiam gerat. Unumquemque secundum suum cuiusque sta­ tum, indolem, gratiam dirigat, non autem secundum propria confessarii placita. Vota inconsulta wl sine prius rogata confessarii sententia dis­ suadeat. Id efficiat ut paenitentcs cum debita reverentia ct contritione culpas praeteritas vel praesentes veniales accusent, ita tamen ut non scrupulose de numero angantur sed hab dualem potius suam dispositio­ nem prodant. Sedulo abstineat omni iussione quam facere ius ipsi non est, ac negotiis quae ad usum sacramenti vel ad directionem spiritualem non attinent. Cum feminis praesertim diuturniora colloquia vitet ; et, occasione data, semper gratum sibi fore declaret si alium quoque con­ fessarium adire maluerint (Scrupulosis tamen unitatem confessarii com­ mendabit) ; CONFESSARII A< ΓΙΟ (.'I'M VARIIS PERBONIS 447 2. Moniales et Sororem hortetur ut in votis et regulis servandis omne studium conferant, debitam Superioribus oboedientiam colant, fo­ veant praofiortim mutuam caritatem, ab omni invidia et zelotypia remo­ tam. Ne faciles aures praebeat querelis, nec aliorum agendi rationem te­ mere carpat. Sedulo dedoceat quaecumque vanitati vel amori proprio favere possint, nullum tamen conatum ad sublimiorem virtutem frangat. Referentem portentosa vel mira, audiat patienter, nec se ostendat quasi de re non consueta commotum et curiosum. Extraordinariam orationiviam nec prohibeat, nec stat ini approbet. Sed potius solidas orantis virtutes modo discreto exploret, et sine nimia attentione data extraordinariis causis, fervorem verae rationis foveat. Memor quoquo sit, facile accidero ut confessarius per ipsas suas interrogationes, huiusmodi personas vel de rebus miris vel de peccatis, reddat persuasas. Ne se ulla ratione demonstret avidum cibi vel potu-, sed his rebus infimis constanter superiorem. Atque in onini conversa­ tione sua sanctam sibi auctoritatem servet, ut quae fiduciam fructuosam conciliet et familiaritati occurrat ; 3. viri sunt qui pietatis exercitiis suspectas negotiandi artes quasi redimere tentant. Oportet ut Confessarius nullatenus ipsis conniveat. 552. — Aegroti et moribundi maxima cura iuvandi et con­ fortandi sunt. >< Expedit ut quivis recens ordinatus sacerdos sibi componat industrias ei· modos iuvandi moribundos et agendi cum aegrotis ». Sic Lacroix, 1. 6, p. 2, n. 1864. Adiri possunt S. Alpji., Praxis confessarii, Append. II; Reuter-Lehmkuhl, Nco-Confessarius, etc. Ita Confessarius agere studebit, ut nulli aegroto sit molestus, et simul merita aegroti augere conetur, frequenti sacramentorum susceptione, renovatis actibus virtu­ tum theologicarum, laeta acceptatione beneplaciti divini, v. g. secundum formulam a Pio X et Ben. XV commendatam, memo­ ratis doloribus B. Μ. V., proposita unione propriae probationis cum passione et morte Christi, iteratis opportune brevibus ora­ tiunculis. Si praesens animo fuerit, iuvabit, ait S. Alph., op. cit., § 5. ei con­ ferre absolutionem quotiescumque brevis confessio prudenter obtineri poterit. Si vero sensibus destitutus fuerit, confessarius .) 454 LIBER II, TRACT. V, TIT. II, SECTIO Π. CAP. 1J sitio ad valorem necessaria », dari potorit propter magnam uti­ litatem vel necessitatem, ei, v. g. qui vernatur in periculo moriendi sine absolutione, vel qui diu in peccato mortali maneret, vel qui necessitate premitur suscipiendi sacramentum vivorum ; vel qui. si absolutio differretur, videtur sacramenta deserturus. Sic condi­ cionate absolvendi erunt, praeter plures parum pios pnenitcntes, pueri, semi-fatui in dubio de sufficienti discretione; pnenitcntes qui non afferunt materiam certam de qua doleant, quando ma­ teriam afferunt probabiliter gravem, vel aliquando per annum, 3. Quod ad paenitentiam sacramen talem, a) confessarius, qua index, paenitentiam imponere debet sive immediate post abso­ lutionem sive, idque melius, antea. Atque solam poenitentiae obligationem creare potest ; - b) regulariter debet gravem pro gravi culpa imponere, et eam quam nostra tempora permittunt qualitatis culparum rationem habere. Gravis censetur quae ter­ tiati parti Rosarii recitandae respondeat. Levissimam paeniten­ tiam pro gravibus peccatis iniungere, grave foret, seclusa causa excusante ; - c) omne opus, etiam iam praeceptum imponi potest ; non illud tamen quo accusata quodammodo revelentur; - d) com­ mutare paenitentiam idem qui dedit semper potest, quasi perfi­ ciendo indicium suum ; alter causam sacramentalem prius cogno­ scere, et proin absolvere debet. Ne in melius quidem opus, pacnitens paenitentiam commutare potest ; - e) sumina ratio paenitentiae imponendae est ut sit salutaris·, ideo, ne confessarius conscientiam gravis peccati minuat, nec nimium debitum linquat paenitenti ; et sit medicinalis, quatenus vel vim occasionis seu tentationis infringat, vel vim passionis extenuet, vel vires spiri­ tuales augeat. Cavendum etiam est ut paenitens paenitentiam vere acceptet. Probari demum nequit confessarius qui semper eandem par­ vam paenitentiam indiscrete omnibus imponat. II. Quod ad paenilentium personas. 1. Varia actio pro variis personis. Confessarius suam actionem singulis personis attemperare debet. Haec gcnerice statui possunt: a) theologice rudes, quales sunt etiam plures in aliis rebus exculti, dimittendi non sunt imparati, sed iuvandi sunt ut interrogati praestent, pro suo captu, sufficientem confessionem et dolorem. Quod multo magis valet de semi-fatuis ; - b) procurandum est ut pueri confiteantur sincere et dolorose, et rectam sibi fingant con­ scientiam ; ut confiteantur sine periculo ; ut simplicem, non scru­ pulosam vel suspiciosam modestiam doceantur. Atque occasiones peccati ab ipsis removendae sunt; c) paenitentes p> i ad perfectiora et apostolica studia perducendi sunt; - d) religiosis observantia et solidae virtutes inculcandae sunt; - e) aegroti tempestive visitandi SUMMARIUM DR ACTIONE CONFESSARII 455 sunt, ut moribundi confortari ct bene iuvari queant; - /) parum pii doxtcre tractandi sunt, ut paucis momentis satis se accusent et paternis » consiliis muniti recedant magis pacificati, instructi et contenti. Hi, nisi certo indispositi sint, potius quam dimittantur, sub condicione absolvantur ; - g) occasionarii qui occasionem permanentem deserere debent et possunt, ac satis commodam redoundi facultatem habent, regulariter inducendi sunt suaviter ut prius occasionem dimittant quam absolutionem exigant. Si fidem pluries fefellerint, differendi sunt donec obligationem exse­ cuti fuerint, nisi casus sit eos condicionate absolvendi ; h) de re cidivis haec observanda sunt. Recidivi dicuntur qui, post confessionem, etsi admoniti, in eadem peccata eodem moraliter modo recidunt. Recidivus ex intrinseca fragilitate benigne tractandus est, et regulariter absolvendus, si, in praesenti, se satis dispositum de­ monstret. Remedium dilatae absolutionis tentari, saltem in qui­ busdam regionibus, poterit, si maior horror peccati, maior conatus contra tentationem, maior propositi constantia inde prudenter sperari possit. Comminata denegationc possit quoque confessarius uti. Maiorem tamen spem habeamus in sacramentis et in frequentioro confessione vel communione, quae ipsi imponi poterit. Recidivus ex occasione voluntaria tractandus est ut modo do occasionariis dicebamus. Recidivus ex occasione necessaria, si aliquem progressum fecerit, absolvendus est, addita hortatione et congratulatione, qua erectior ad pugnam evadat. Si nulla sit emendatio, variant sen­ tentiae. Partes tutiores, seu fuga occasionis, quae aliquo modo possibilis sit, omnino suadeantur ; immo, nisi gravissimum incom­ modum obstet, per se imponantur. Cum gravissimo incommodo, stricte imponi posse non videntur. 2. Regulae generales. Confessarius sedulo procuret sibi, in isto ministerio, purissimam intentionem, vacuam omni humana con­ sideratione ; confessionem omnibus faciliorem reddere studeat : ita circumspecte interroget ut promoveat sinceritatem, nullam tamen bonam fidem turbet, nullum animum anxium reddat : si differendam indicet absolutionem, dilatio sit brevissima ad horas, ad diem, non ultra 14 dies, cum grave per se sit in statu peccati manere ; — non contentus absolutione, excitet pacnitentes ad per­ fectiora ; semina vocationis sublimioris excolat et spiritualem pacnitentis utilitatem pro suprema regula habeat. Post auditas confessiones, iuvabit, examine facto, profectui in arte sua studere. III. Quod ad reparandos defectus. 1. Principia. Illaeso sigillo, omnis defectus reparandus est, excluso incommodo excusante, [556.] Ί 45G LIBER Π, TRACT. V, TIT, Π, SECTIO II, CAP. Ill idque sub gravi, si grave damnum avertendum sit. Si reparatio incommoda fuerit, pensanda erunt obligationis qualitas, origo, incommodum reparandi, damna omissae reparationis. Reparatio melius fit in confessione, si occasio habeatur. Hac deficiente, fiat extra confessionem, petita, ubi opus sit, licentia loquendi de confessione. Haec si negata fuerit, confessarius a retractando errore non culpando dispensatur, damna voro erroris positivi et culpandi ferre perget. Etiam enim per restitutionem sarcire debet damnum quod cum gravi culpa inflixerit paenitenti quem indebite ad restitutionem obligaverit, vel alii, si paenitentem ab obligatione immunem male declaraverit. Idem valet, si, cum gravi culpa, errorem etiam non voluntarium retractare omiserit. 2. Applicationes. Invalide data absolutio ex iustitia supplenda est, praemissa confessione, si post confessionem nova peccata mortalia timenda sint. Damnum tamen paenitentis iam probabi­ liter post susceptum sacramentum viventium, et moraliter certo post novam confessionem, sublatum est. Error de integritate raro extra confessionem reparandus erit. In nova confessione id pru­ denter faciendum erit, praesertim si paenitens a confessario posi­ tive deceptus fuerit. Error aliter damnosus paenitenti vel alteri erit ex iustitia reparandus si confessarius paenitentem positive deceperit ; et gravius urgebit confessarium qui culpandus sit. Mera monitionis omissio erit ex caritate reparanda. Fortior autem erit obligatio erga paenitentem quam erga extraneum, cui confessarius nihil ex officio praestare debebat. CAPUT III. De extrinsecis adiunctis Confessionis excipiendae. 558. — I. De loco. 1. Proprius confessionum locus est ec­ clesia vel oratorium saltem semi-publicum (c. 908). Confessiones tamen virorum etiam in aedibus privatis excipi possunt (c. 910, § 2). Fit interdum, etiam ut mulieribus, v. g. monial i bus, alius locus, propter iustam causam, legitime sit designatus, v. g. sacristie aperta vel cubiculum oratorio contiguum. Stari potest definitioni Ordinarii. Casus ipso c. 909, § 1 indirecte praevidetur. 2. « Sedes confessionalis ad audiendas mulierum confessiones semper collocetur in loco patenti et conspicuo, et generatim in ec­ clesia vel oratorio publico aut semi-publico mulieribus destinato. CONFESSIONUM LOCUS, TEMPUS. VESTES MINISTRI 457 « Sedes confessionalis crate fixa ac tenuitur perforata inter paenitentem et confessarium sit instructa » (c. 909). 3. « Feminarum confessiones extra sedem confessionalem ne audiantur nisi ex causa infirmitatis aliave verae necessitatis, et adhibitis cautelis quas Ordinarius loci opportunas indicaverit · (c. 910, § 1 ). Consulendae itaque sunt ordinationes dioecesanae. Grave per se censent, seclusa necessitate, excipere mulierum confessiones extra"sedem confessionalem seu sine crate interposita; eas au­ dire in loco non patenti, per se non excedit veniale. Ex resp. 24 nov. 1920 Pont. Comm. Cod. etiam A-irorum confessiones, quando in ecclesia vel oratorio publico excipiuntur, non sunt a per se extra talem sedem audiendae. Eam tamen levem esse prohibitionem liquet. (Specialis sedes post s. XIII usu venit.) r 559. — II. Dc Veste adhibenda. Vestis, per se usurpanda, est superpclliceum et stola violacea. Rituale tamen subiungit: « prout tempus vel locorum f< rt consue­ tudo ». Dio autom 20 aug. 1628, S. R. C. declaravit «episcopum cog n posso sacerdotes saeculares ut audiant confessiones cum cotta (sup. rpelliceo) et stola, et regulares, cum stola tantum ». Interrogata do toleranda consuetudine non adhib ndi nisi stolam rei nisi suporpellicoum, S. R. C. 23 mart. 1882 ad 3 respondit « ser­ vetur Rituale Romanum » {Dccr. auth., n. 3542). Idem responsum da­ tum est satis simili qua· sito 7 iül. 1877 ad IV (Decr. auth., n. 3426). Die autem 31 aug. 18G7 ad II respondit o Convenions est ut in Ecclesia adhibeatur stola, iuxta S. R. C. decreta » {Dccr. auth., n. 3658). Huiusmodi ergo rubrica est directi va, non ideo tamen ne­ glegenda. 560. — III. De tempore. Omni die ac hora audiri possunt confessiones ; cavendo tamen ne in tenebris excipiantur. SUMMARIUM. 561. — Locu-s confessionibus audiendis proprius est ecclesia vel oratorium saltem somi-publicum ; ot, in ecclesia, etiam pro viris, sedes confessionalis. Propter i ustam causam, alius locus, patens ot conspicuus, probante Ordinario deputari potest. Viri etiam extra sacras aedes audiri possunt. [558-561.] 4.58 LIBER II, TRACT. V, TIT. Ill, CAP. I Sedes confessionalis crate fixa et tenuiter perforata sit instructa. Feminae (c. 909, § 2), extra causam necessitatis, non sunt nisi in sede ista audiendae. Quare gravo censent eas sino crate interposita audire. Et ordinationes dioccesanae, in hac re, ab omnibus observandae sunt. II. Ex rubrica dircctiva, in ecclesia superpelliceum et stola, vel saltem stola adhibenda est. JIT. Omni die ac hora, non tamen in tenebris, confessiones audiri possunt. TITULUS III. De Subiecto sacramenti paenitentiae. i. De usu licito et necessario sacra: enti. caput II 562. — J. Sublectum idoneum seu capax sacramenti pae­ nitentiae est omnis homo viator baptizatus qui post, baptismum peccavit. Is licite quaerit in hoc sacramento absolutionem a peccatis venialibus, et a peccatis mortalibus etiam iam directe virtute clavium remissis; debet autem clavibus sacramentalibus subicere peccata mortalia, post baptismum commissa et nondum per claves Ecclesiae directe remissa. 2. Quod ad tempus exsequendae istius obligationis, haec urgetur tum in periculo mortis : quo casu graviter peccarit qui gravi discrimini se voluntarie exponat moriendi ante complete factam confessionem et receptam absolutionem ; tum, ex lege Ecclesiae, saltem semel in anno, pro omnibus qui ad annos di­ scretionis pervenerunt. 3. Ex collate c. 901, qui generali obligationi requirit pec­ cata mortalia post baptismum commissa, cum c. 906, qui eius obligationis implendae tempus definit, iam constat, quod in con­ troversiam veniebat, eos solos praecepto annuae confessionis teneri qui mortalia peccata commiserint. •1. Annus autem supputari potest sive civilis sive a Paschate ad Pascha, sicut de praecepto annuae communionis n. 403 dictum est. Per accidens tamen iterum confiteri debebit, qui ante tempus paschale iam confessus, novum* quodpiam mori ale commiserit a quo absolvendus est, ut praecepto communionis paschalis satisfacere queat. H USUS LICITUS ET DEBITUS SACRAMENTI 459 5. Per accidens quoque ad confessionem faciendam obliga­ bitur, is cui usus sacramenti sit necessarium medium vitandi peccata gravia. Sed ipsa necessitas vel non demonstrabitur vel a fideli non apprehendetur, ita ut constans istius remedii usus prudenter a confessario declarari non possit stricte necessarius. Opportunissime autem confessarius paenitentem peccatorem ad­ hortabitur ad frequentem exomologesim. Atque ut consuetudo gignatur, optimum erit ut, pro gravitate culparum, tamquam paenitentiam sacramentalem, iniungat novum usum sacramenti v. g. post mensem, idque semel vel bis aut ter, pro bona pae­ nitentis voluntate. 6. Denique c. 907 docemur praeceptae confessioni non sati­ sfieri ab eo « qui confessionem facit sacrilegam vel voluntarie nullam ». Voluntarie nulla plerumque erit simul sacrilega. Casus tamen fingi possit hominis qui iniuste coactus ad definitum sacerdotem adeun­ dum, nolit tunc serio sacramentum suscipere. Culpa frustrati sacramenti iniuste cogenti in eo casu imputanda videtur. 563. — Debentne clavibus Ecclesiae subici peccata mortalia commissa ante baptismum qui sub condicione iteratur ? Res non vacat controversia. Plerique ea dicunt esse mate­ riam necessariam confessionis. Etenim, sic ipsi aiunt, condicio­ nalis iteratio baptismi, quae securitatis causa permittitur, non impedit quin ad participandas obligationes societatis Christianae teneat vulgatum istud: « In dubio standum est pro valore actus . Quare qui probabiliter est civis societatis omnibus eius obliga­ tionibus astringitur (Cfr. D’Ann., Ill, 252 [13]; Leiimk., II, 424). Responsum confirmant, tum declaratione S. Off. facta in causa Caroli VVipermann, in Germania, 14 iun. 1715, tum resp. S. Ojficii 17 dec. 18GS (.4. A'. £., IV, 320) quo neo-conversi Angliae iussi sunt integre confiteri. Quare Leiimk., II, 124 iam prorsus relinquendam aestimat opinio­ nem benigniorem Lacroix,1. β. p. 1, n. 324, et aliorum qui contendunt post dubium baptismum non remanere nisi dubiam, ac proin practice nul­ lam, obligationem accusandi peccata ante iteratum baptismum commissa. In orudita tamen sua disquisitione. Ill I). M annaioli (1) controversiam (1) Dc obligationibus Christianorum propriis quibus in genere dubie baptiza fi ob­ stringuntur, et in specie de confessione sacramtntah integra ab haereticis neo-conversis et a catholicis adultis qui sub condicione rebaptizantur divino iurc peragenda, Dlaqul· sitio theologico-moralia. Romae, 1013. [562. 563.] 460 LIBER H, TRACT. V, TIT. Ill, CAP. I nondum esse authentice, ne quidem via disciplinari, sublatam fatetur. Ipse quoque infirma putat argumenta Reuter et Lehmkuhl: certo enim possessore carere baptismum dubie validum, nec demonstrari illam subiectionem certam legibus Ecclesiae qua Lehmk. eum gravat qui iura seu beneficia Ecclesiae certo non participat. Addas forum internum non regi praesumptionibus quae in foro exteriore necessariae sunt. Nihi­ lominus doctus scriptor existimat obligationem observandi omnia prae­ cepta Christianorum et ideo confitendi omnia peccata publico societatis cliristianao bono postulari, ac proinde iure divino, ipsa, inquam, vi « iuris divini quo ecclesiastica societas constituta est et regitur » sanciri. Publico autem bono postulari propter gravissimas perturbationes quas licentia contraria afferret. Perger nt enim ipsi nco-conversi omnibus Ecclesiae legibus se immunes existimare, atque ipsi catholici propen­ derent ad dubitandum de suo baptismo ut obligationes positivas Chris­ tianorum effugerent. Quid autem si, dubio sui baptismi valore innixus, episcopus legem caelibatus respueret ? Verum haec non adeo formi­ danda esso videntur. Neo-conversi brevi post conversionem certum baptismum recipero solent, ita ut nulla diuturna immunitate frucrentur ; dubia de baptismo frequenter nascitura esse catholicis ex spe declinandi obligationes, prorsus non verisimile est, cum hominibus male dispositis modus simplicior suppetat iugum Ecclesiae declinandi, extraordinario autem scandalo quod daret putatus episcopus ducendo uxorem aliter occurri potest per secretum discessum in regionem longinquam. Noc minor foret difficultas, si episcopus reperiret se certo invalido baptizatum esse, vel si ipsa collatio baptismi dubia foret : tunc tamen IU. auctor omni obligationi imponenda abstinet. Sic de re breviter statuendum esse nobis videtur. 1. Angliae cui latum est decretum S. Officii, et foederatis Americae septemtrionalis Statibus, quibus per cone. Baltimorense est extensum, observanda est (quatenus post Codicem haec de­ creta cogant), disciplina integrae confessionis, sed tamquam eccle­ siastica, ita ut prudenter urgenda sit sicut aliae ecclesiasticae leges. Nec dicas cum Lehmk., II, 424, haberi ibi authenticam iuris divini interpretationem, cum Ecclesia non possit mate­ riam quampiam efficere necessarie accusandam. Namque non ita constat huiusmodi rationabilem condicionem confessionis probabiliter necessariae non posse ab Ecclesia imponi tam­ quam legem qua haereticos secum reconciliet; et responsa ista dari potuerunt propter moralem certitudinem valoris baptismi in casu concreto. In postulato enim de Anglis conversis, epis­ copi oratores allegarunt iuniorem clerum anglicanuin magna SUMMARIUM DE USU LICITO ET DEBITO ΡΑΕΝΙΤΕΝΤΙΛΕ 461 diligentia valido baptismo consulere. Atque ita accedimus ad responsum intrinsecum. 2. Cum baptismus ob levem etiam causam sub condicione iteretur, causas distinguendas esse arbitramur. Si gravis ratio erat dubitandi de valore prioris baptismi, sola probabilis exsistit obligatio confitendi peccata, quae, nisi in periculo mortis sola confessio det securitatem, certo urgeri nequit. Si vere ob leve dubium baptismus iteratur, ceterae obligationes baptizatorum non ideo nutare possunt. Moraliter certa itaque erit tunc obligatio integrae confessionis peragendae. 504. — Confessarii legitime approbati libera optio permit­ titur cuivis fideli, etiam si confessarius ad alium ritum perti­ nuerit (c. 905). Quae ratio nobis esse videtur stricte potius interpretandi leges quae libertatem religiosorum et Sororum coartant, cum facultaû communiter factae derogent. Quomodo absolutio possit esse d>recta vel indirecta, vidimus supra, n, 510, 3. Atque ob duplicem causam erit indirecta : ob defectum iuris­ dictionis in certa peccata : casus non habebitur nisi cum absolvendus est complex in peccato turpi, extra periculum mortis ; ob incompletam, sed oblivione vel iusta causa excusatam, accusationem. Cum nulla gratiae infusio absolutionem censurae formaliter comi­ tetur, absolutio censurae nequit esse nisi directa. 565. — Paenitens autem, saltem sanus, ut fructuose sa­ cramentum paenitentiae recipiat, dolorosam accusationem pec­ catorum suorum facere debet. Hinc iam de actibus paenitentis distincte agendum est. SUMMARIUM. 566. — I. Subtectum idoneum Poenitentiae est omnis homo viator baptizatus, qui, post baptismum peccavit. Is clavibus subicere potest peccata venialia: quod utiliter faciet, propter gratiam sacramentalom et remissionem poenarum; et mortalia iam vi cla­ vium remissa; debet autem mortalia nondum directe remissa, sive in periculo mortis, in quo mortale foret se gravi discrimini expo­ nere moriendi sine absolutione, sive, ex praecepto Ecclesiae, semel in anno. Annus computatur civilis, vel a Paschate ad Pascha. Per sacrilegam confessionem praecepto non fit satis. Per accidens obii(564-566.) » 462 LIBER H, TRACT. V, TIT. Ill, CAP. II gatur tempore paschali, qui tunc absolvendus est ut paschalem communionem facere possit, ct etiam alio tempore, is cui usus sa­ cramenti necessarium foret medium peccata gravia vitandi. Atque iteratus usus sacramenti inter optimas paenitentias sacramentales computandus est. Defectus iurisdictionis in certa peccata vol incompleta confessio causa sunt cur, in bona confessione, peccata quaedam indirecte tantum remittantur. Si quando, ob dubium non leve, baptismus condicionale iterandus est, non constat do loge generali quae ad integram confessionem obliget peccat orum quae ant e repot itum condicionate baptismum commissa sint. Optio autem confessarii, etiam alterius ritus, cuivis fideli esse sinitur. £2 CAPUT II. De Actibus paenitentis. § 1. De requisita contritione. 56Î. — Contritio, communiter intellecta, est dolor ac detes­ tatio de peccato commisso, cum proposita emendatione (Trid.,s. XIV). Perfecta, quae absolute vocatur contritio, elicitur ex motivo cari­ tatis propter Deum summe dilectum ; et haec iam per se sola gratiam reddit, cum voto tamen confessionis quae deiii facienda est. Imperfecta, quae attritio dicitur, ex inferiore motivo, ad Deum tamen relato, concipitur. Sicut dictura est in tr. do virtutibus theologicis, contritio perfecta non est aestimanda difficilis ei qui peccato efficaciter renuntiavit, cum ipso amor Dei super omnia sit omni creaturae suo modo naturalis, et experientia doceat homines saepe magis moveri bonitate Dei offensa et contempta vel passione Christi quam timore poenarum. Difficultas est triumphandi dc passionibus malis ; post hanc victoriam reportatam, conversio facile ex imperfecta fit perfecta. Propria autem ratio contritionis perfectae, suo loco, ubi do caritate tractamus, exponitur. 568. — Ad sacramentum Paenitentiae fructuose percipien­ dum sufficit et requiritur saltem attritio quae sit: 1. formalis, quia est sacramentum paenitentiae ; et quia, si agitur de materia necessaria, caritas vera necessario fiat for- ACTIIS PAENITENTIS· CONTRITIO 403 malifer paenitens in co qui conscius est peccati mortalis nondum remissi. Virtualis itaque non sufficit. Ballerini tamen, V, 47-55. existimat dolorem virtualem proposito efficaci contentum suf­ ficere posse. Ante confessionem, communiorem sententiam ne deseramus ; post factum, ne simus de re anxii ; 2. super naturalis, i. e. cum auxilio gratiae supernaturali>. ob motivum quod ad Deum directe vel indirecte ordinem dica: : offensa enim Dei, quae est peccatum, debet qua talis abhorreri. Controvortitur utrum necne debeat esse lumine fidei notum. Neces­ sitas istius condicionis, a pluribus positae, non demonstratur. Ceterum motiva conversionis a Christianis apprehendi fido sua con­ sueverunt. Et cum gratia nobis ex misericordia Dei non deficiat, d<· sola inotivi qualitate solliciti esse debemus, ne sit more humanum. Porro bona attritionis motiva redeunt ad metum poenarum, a Deo infligendarum vel inflictarum, etiam in hac vita; et ad turpitu­ dinem peccati contrariam honestati virtutis quae Dei lege regu­ latur. Ipsa haec turpitudo potest esse communis omni peccato, vel specialis quor undam, v. g. luxuriae, iniustitiae in bonis. Con­ sideratio ingratitudinis erga Deum, immo contemptae bonitatis divinae, ad communem peccati deformitatem reducitur. Cum solus est metus poenarum huius vitae, curandum est ut attritio sit efficax ; propterea tutius erit ante confessionem ad alias poenas quoque attentionem dirigere; 3. appretiative summa, hac ratione ut peccatum aestimetur malum maius omni malo quod ad vitandum peccatum subeun­ dum sit, ac proin voluntatem peccandi in omni hypothesi vera seu possibili excludat. Frustra interdum quaeritur, num debeamus esse para· i poenas inferni sustinere potius quam offendere Deum. Amaro enim Deum et odio inferna i ab ipso separari, haec repugnant inter se. Absurda haec cogitanda non sunt. Nec etiam prudenter mala improbabilia proponuntur phantasia tamquam argumentum sinceritatis Satis est ut· universali ratione abso­ lutam peccati detestationem concipiamus. Si dein Deus permittat ut heroica fortitudine in via virtutis manendum nobis sit, noverit Ipse cum tentatione facere proventum (1), ita ut facile praestemus quae nunc supra viros nostras esse videntur. Sufficit itaque ut, si talia mon­ tem subeant, repetamus verbum Abrahae : « Deus providebit ■ (2). et peccatum praesenti voluntate in omni hypothesi repudi mus. (1) I. Cor., 10, 13 — (2) Gen., 22, 8. [567. 568.) 4(>4 UBER II, TRACT. V. TIT. Ill, CAP. II Quaeres, qüpmodo .super omnia < sse possit attritio illius qui in con- cubin at u adulterino mansit quarn diu coniugis vita matrimonio legitimo obstabat ? Sano perfectior attritio requiritur quam ea quae continebatur in proposito mutandi vitam post sublatam difficultatem. Verum id Juillet nostra psychologia, ut abs. nti difficultate minus percellamur. Quare, hortanto conf» ssario, et iuvanto misericordi D. i gratia, (alis paenitx ns etiam ad anteriorem ag >ndi rationem sincero et absolute detestandam non ita aegro perduci poterit. Observes autem etiam ad remissionem peccati venialis, detestationem absolutam seu super omnia esse necessariam; 4. universalis, quod ad peccata mortalia, quia singula nequeunt sine aliis remitti, nullum autem sine dolore super omnia condonatur. Contra, cum peccata venialia separatim re­ mitti possint, attritio dc peccatis istis universalis esse non debet. 569. — Dc sacramento valido et informi. Si quis inconscius defectus, accedit sine attritione super omnia, non tamen sine aliqua minore, quae voluntatem peccandi aliqualiter etsi non absolute excludat, ad gratiam quidem recipiendam non est pro­ xime dispositus ; videtur tamen valide suscipere sacramentum, quod proinde erit informe, sed gratiam conferet mox postquam fictio recesserit, i. e. postquam dispositio, v. g. in ipsa s. commu­ nione, perfectior evaserit·. Ratio est, quia attritio sacramentum non ingreditur nisi quatenus est sensibilis, cum sacramentum sit signum sensibile. Sincera autem accusatione et protestatione paenitentis revelatur per se vera detestatio, non autem supremus gradus attritionis. Praeterea, si ad ipsum sacramenti valorem requireretur appretiative summa attritio : a) usus non expli­ caretur tam facile absolvendi in Paschate peccatores (pii vix semel in anno confitentur, dummodo in affirmanda sua attritione sinceri demonstrentur, nec postulandi deinde iteratam accusa­ tionem culparum sic absolutarum ; b) confessarius (pii, audita accusatione, paenitentem ad intensiorem contritionem perducere conatur, sollicitus esse deberet de gradu contritionis obtento, et novam doloris manifestationem quaerere deberet. Sacramentum informe esse posse admittunt Cai ETANU'S, qui ita interpretatur S. Th., Suppi. 3 p., q. 9 art. 1 ; S. Antoninus, plures Themistae; Baluertnt, V, 41, 42, 45, ob ea quae habet de attritione existimata ; ac potissimum C. Βπ.τ.οτ, De Sacramentis, II, th. 16. ACTOS PAENITENTIS; contritio 465 Plures tamen post Suaii., Paen, d. 20, 15 ; Luao, d. 14, «. s. 6 ; Lehmk., II, 401, 402, oppositas partes tuentur. Hi non admittunt sacramentum istud validum et informe esse posse, nisi cum dolor sufficiens, ex 'motivo particulari alicuius peccati elicitus, univi rsialitate caruerit. Qui casus quoque solus probatur S. AlPH., 1. 6, n. 441. Ncc desunt qui cum d’Ann., IIT, 210 (18) negent attritionem ap­ preciative summam manere posse particularem, ita ut sacramentum semper vel fructuose vel invalido suscipi contendant. Qui indo quoque arguunt, quod dolor requiratur qui excludat voluntatem peccandi. Sed etiam si quis exigat ut propositum sit virtualiter universale, detestatio de peccato commisso potest minoris extensionis esse quam propositum de futuris peccatis vitandis. Namque potest aliquis firmam habere vo­ luntatem non iterandi actum de quo tamen nullatenus dolet. Itaque paenitentes qui bona fide confessi sunt, dummodo verum aliquem dolorem conceperint, ad repetendas confessiones cogendi non sunt. 5T0. — Relatio doloris ad sacramentum. 1. Ex communiore sententia, dolor de peccatis accusatis debet ipsa paenitentis voluntate quodammodo ad sacramentum dirigi. Ita Suar., d. 20, s. 4, n. 29. Id tamen dubitari potest, cum paenitens non sit minister huius sacramenti ; sed sat is esse videtur ut minister aptam materiam reperiat (Lugo, d. 14, n. 41 s.) ; et sic saltem condicionate absolvimus haereticos qui do peccatis dolent, et sacramentum paenitentiae esse ignorant. 2. Nullatenus autem requiritur ut ipse dolor ex intentione sacramenti fuerit conceptus. Sine enim huiusmodi praecedente intentione, attritio omnes qualitates habet quas C. Trid.. s. XIV, c. 14 exigit: vera esse potest detestatio, cum spe veniae volun­ tatem peccandi excludens, coniunctum habens votum praestandi reliqua quae ad sacramentum hoc rite suscipiendum requiruntur. Atque eo ipso quod confessionem comitatur, dolor sacramentum satis ingreditur. Quare (pii, instituendo examen conscientiae, contritionem excitavit, ac post plures horas, immo integrum diem, peccata accusat, nullatenus de sua contritione angi debet, quamvis huius actum non renovaverit et frigide confessus fuerit. Afflictio enim sensibus participata non postulatur, in ipsa autem sincera accusa­ tione virtualiter continetur et exprimitur dolor, qui perseveravit in habituali voluntate, quam supponimus interea non muta­ tam esse. 30 (569 570.] 4G<) LIBER Π, TRACT. V, TIT. Hl, CAP. Π Et qui, recepta absolutione, recordatur peccatum omissum istudque accusat, fructuose absolvitur, non renovato formali contritionis actu : is virtualiter in ipsa accusatione includebatur (Cfr. Ball-Palm., t. V, n. 76-80). 571. — Distantia absolutionis a paenitentis actibus, et per­ severantia attritionis. 1. Postquam in ipso sacramento attritio sufficiens exstitit, absolutio sacerdotis etiam diu ab actibus paenitentis distare poterit, dummodo paenitentis dispositiones habitualiter perseveraverint. Ratio est, quia sententia a cognitione causae diu separari potest, et sacramentum ad modum indicii est institutum. Ceterum in novo accessu ad confessionem, dolor quasi necessario renovatur. 2. Non habitualiter perseverat sed retractatur attritio, ea saltem quae ad fructuosam sacramenti susceptionem requiritur, omni novo peccato mortali ; sed, cum agitur de solis peccatis venialibus vel de peccatis venialibus simul cum mortali peccato accusatis, attritio sufficiens, per novam culpam commissam non retractatur quod ad omnia peccata, etiamsi ex motivo univer­ sali concepta sit. Peccata enim, pro diversa sua gravitate, motivo etiam universali inaequaliter opponunt ur : Deus magis peccato enormi quam minus gravi offenditur ; mortale ac veniale diver­ simode amori Dei opponuntur. Homo dein motivo etiam univer­ sali raro secundum plenam istius motivi vim movetur ; saepe peccatum detestamur quia est talis, tam gravis, tam frustranea offensa Dei. Atque etiam cum motivum plenam suam virtutem in nos exercet, inaequaliter tamen peccata opposita detestamur, sed magis abhorremus quae magis cum tali motivo pugnant. Denique actus noster, subiective unus, iit virtualiter multiplex ob plura motiva ad quae terminatur. Quare partialis retractatio actus bene concipitur. Nihil ergo demonstrat universalem re­ tractionem attritionis, propter novum peccatum commissum (Cfr. Lugo, Resp. mor., I, 29). 572. — Debetne ipsa confessio esse cum dolore coniuncta. an haec separatim in sacramento exsistere possint Î Accusatio quidem requiritur sacramentalis, seu ideo facta ut absolutio obtineatur. Uniusmodi confessio semper saltem aliqua vero attritione informabitur. Supponamus tamen quempiam in­ tentione sacrilega prius coniitentem, subinde adhortatione con- ACTUS PAENITENTIS : CONTRITIO 467 fessarii ad perfectam paenitentiam ante absolutionem perduci. Estne repetenda accusatio ? Id non constat. Accusatio dedit confessario sufficientem causae cognitionem, attritio subsequent paenitentem facit dispositum. Haec autem ante absolutionem alio signo ac confessione fieri potest sensibilis, saltem -a humiliando se coram sacerdote et absolutionem petendo seu exspectando . Laymann, De Paen., c. 4, n. 4. Quare, ait Ball., t. V, n. 90, « nulla est ratio cur dolor magis coniunctûs esse debeat cum confessione, quam confessio cum absolutione». 573. — Attritio de venialibus ne virtualiter quidem debet esse universalis. Sufficit, itaque, ut doleas ex motivo particulari, v. g. ob specialem quorundam turpitudinem, gravitatem » vel ut doleas de frequentia seu de collectione horum peccatorum. Qui dolor indirecte cadet in peccata quae hac circumstantia afficiuntur. S. Alph., 1. 6, n. 449. Melius tamen erit, de quibus­ dam definito dolere, vel saltem do peccatis deliberate commissis, si quae fuerint (Cfr. Leiimk., II, 393). 574. — Conscius insufficientis doloris ad fructuosam sacra­ menti susceptionem, seu qui novit se non de omnibus peccatis· gravibus quae accusanda habet, vel de nullo peccato veniali sufficientem attritionem possidere, reus fuerit gravis sacrilegii, etiam si sola venialia commiserit. Prorsus falsa est quorundam. ceterum rigorosorum virorum, opinio, qui levem putabant esse irreverentiam, sacramentum in re levi frustrare (Ball., V, n. 58). Sed qui de uno dolcat, non peccabit graviter si alia venialia sine attritione confiteatur. Nec peccabit ullatenus qui confessarium de re moneat, vel qui simpliciter omnia declaret ut melius dirigatur, nec affirmet positive se de singulis efficaciter absolvi velle. 575. — Ad fructuosam sacramenti susceptionem non re­ quiritur existimata contritio, nec sufficit attritio existimata vel velleitas non peccandi. Nec sufficit dolere quod nou doleas. Haec, enim per se affectum ad peccatum subsistere sinunt. Plerumque tamen cum isto actu quo « dolet quod non doleat » paenitens coniungit verum dolorem de suis peccatis, quem non dignoscit ; vel in ea accusatione mere revelat se sensibili (non necessaria) tristitia carere. LIBER II, TRACT. V, T1T. ΠΙ. CAP. H 4G8 576. — Formales actus fidei et spei non requiruntur, sed in ipso accessu ad sacramentum paenitentiae, ut salutaris venia ■ex opere operato obtineatur, necessario includuntur, et sufficienter exercentur, cum plus exigi nullo argumento demonstretur. Nec etiam in homine qui reconciliationem cum Deo quaerit, seu restauratam vult divinam amicitiam, desideratur istius di­ lectionis initium quod Tridentinum perfectae iustificationi praeire declarat (1), sive initium istud ponas in amore spei, ut aliqui dicunt, sive melius in caritate nondum perfecta (Cfr. Leiimk., II, 391). S 577. — Consilia de ista re. Plura, modo dicta, huc spectant, ut ansam anxietatis amputent ot refellant longo quaesitas difficultates quas theologi subtilius quum utilius de isto frequentissime utendo sacramento movere inceperunt. Verum consiliis nostris meliora et perfectiora obtinere studebimus. Quocirca formalem excitationem ad contritionem, eamque perfectam, discutiendae conscientiae coniungendam suadebimus ; paenitentem hor­ tabimur ut, dum absolutionem recipit, actum contritionis renovet; paucis verbis conabimur ut idem praestet si, post iam receptam abso­ lutionem, accusationem complere voluerit. Hic tamen semper observes in accusatione sic facta attritionem virtualiter contineri et sufficienter significari. mH N.H. Si agitur de graviter aegroto qui pluries absolvitur, curandum est ut singulis absolutionibus, prout copia sit, praeponatur accusatio dolorosa generalis quae sit quasi materia sacramenti. §2. — De proposito et fugienda peccati occasione. 578. — 1. Propositum non iam peccandi absolutum seu ita firmum ut ex presenti affectu nullam circumstantiam vel t empus excipiat, ad remissionem omnis peccati necessarium est, ac proin, ad dignam et fructuosam istius sacramenti susceptionem, de aliquo saltem peccato vel peccati ratione accusato requiritur. Etenim sine firmo huiusmodi proposito, peccatum non plene retractatur. Peccatum autem non remittitur nisi retractatum. (1) « Disponuntur autem ad ipsam lustitiam, dum... et dum peccatores se cw intellegentes· a divinae iuetltlae timore, quo utiliter concutiuntur, ad considerandam Del misericordiam eo convertendo, in spem eriguntur· fidentes Deum sibi propter Christum propitium fore, iliumque tamquam omnia iustitiac fontem diliperc incipiunt, oc proptcrca moventur ad versus peccata per odium aliquod et detestationem » (Trid., s. 6, o. 0. De. luat i fleat ione)· In s. 11 c. 4, non est sermo nisi de spe veniae, cum exclu· alone voluntatis peccandi. I ACTUS PAENITENTIS: PROPOSITUM 469 2. Quia fieri nequit ut ullum peccatum mortale animae aliis peccatis inquinatae remittatur, et firmum propositum non ex praecepto superaddito sed ex ipsa rei natura necessarium est, firmum propositum do peccatis mortalibus universale esse debit, quatenus excludat omnem voluntatem seu affectum deliberatum peccandi. 3. Omnis attritio super omnia continet virtualiter propositum firmum non committendi peccata de quibus habetur ; attritio autem concepta ex motivo universali continet virtualiter firmuin propositum de cetero non peccandi, saltem mortaliter. Iam vero propositum in concepta attritione ex motivo um versali inclusum, ad fructuosum usum sacramenti sufficere vi­ detur, ita ut non requiratur formale et explicitum. Nam Trid., c. XIV, c. 4 solum postulat attritionem quae « voluntatem pec­ candi excludat »; atque ex natura Tei, actus virtutis paenitentiae futura non formaliter sed ex consequenti tantum respicit, qua­ tenus sincera peccati detestatio voluntatem vitandi peccatum in posterum inferat. Quare iudex paenitentialis proposito explicite cognoscendo non habet opus ut de prudenter administranda absolutione indicare possit (Cfr. Desan, De Paenitentia, c. 11, 3 dub.). Communior ista sententia dici potest moraliter certa, quamvis non nulli cum Bellarmino 1. 2, Paen., c. 6, contradicant, Suar., tamen v. g. Paen. d. 4, s. 3, et d’Ann., Ill, 313, in eo qui cogitat de vita in posterum ducenda et de periculo relabendi, formale propositum exigunt ut critérium verae prenitentiae. Prorsus itaque inquietandus non est de praeteritis confessio­ nibus qui de formali proposito efficiendo non cogitavit. Debet ne autem jormaliter universale propositum elici ab eo qui de peccatis mortalibus ob solum motivum particulare dolet ? Sane in ista attritione propositum stricte universale ne virtualiter quidem continetur. Sed si propositum particulare de peccatis mortalibus commissis conjun­ gatur cum habituali aversione ab omni alio peccato mortali, quid ultra requiratur, sive per se, sive ex C. Trid., non videmus. Sententia tamen ista est paucorum; pro < a Lehmk., II, 399, citat Aversa, Hurtado. Platel ; a plurimis plano reicitur ut aperte falsa. Cfr. Suar., d. 4, s. 3, n. 5; Luco, d. 14, n. 51 sq. ; S. Aijph., 1. 6, n. 451, 2°. Hi necessarium existimant propositum positive universale de mortalibus. Do proposito virtual i, cfr. Bael.-Palm., V, n. 92-99. [576-578.] » 470 LIBER 11, TRACT. V. TIT. HI, CAI*. II 579. — De venialibus peccatis sufficit propositum de venia­ libus accusatis, saltem de uno ex accusatis, immo propositum vitandi venialia deliberata, — vel indeliberata quantum sinit hu­ mana fragilitas, — vel ea minuendi. In omni enim sic concepto ■ proposito, continetur propositum absolutum de quibusdam ve­ nialibus vitandis. 580. — Dc efficacia propositi. Addere solent propositum de. bere esse efficax. Ut de ista qualitate propositi distincte agamus, duplex discernenda est efficacia, altera immediata, principiativa, quae ipsam voluntatem paenitentis tunc cum ad Deum (simpli­ citer vel secundum quid) convertitur, afficit; altera, subsequent, effectiva, quam constantia exsecutionis demonstrat; prior potius propositi sinceritatem, altera eius virtutem connotât. 581. — I. Dc efficacia principiativa. \roluntas efficax dicitur quae media tum negative tum positive necessaria ad consequen­ dum finem complectitur. Erit ergo, in praesenti causa, voluntas adhibendi media necessaria ad non peccandum de cetero. Huc spectat fuga occasionis proximae. Quid sit occasio et qua obligatione fugienda sit, vidimus, I, 452-456. 582. — I. De efficacia subséquente seu facti. 1. Relapsus in peccata, etiam frequens, mutatam voluntatem demonstrat, non necessario defectum praecedentis voluntatis. Hoc autem unum est essentiale, ut ex voluntate quam paenitens habet tunc cum absolvitur, in nulla hypothesi peccatum committere velit. 2. Nec fundatus timor, immo moraliter certa praevisio novi peccati gravis defectum propositi semper arguit. Paenitens qui talia asserat in spem erigendus est, quam non ex propriis vi­ ribus sed ex Dei gratia concipere debet. Quare, dummodo nunc firmum propositum eligere velit, est dispositus et absolvendus ; sed ab ipso quaedam contra tentationes exigantur provisiones, quas in sua esse potestate fateri debebit. Si Agitur de vitiosa consuetudine blaspheiniarum, imprecationum quae actualem deliberationem facile tollit, doceatur quoque paenitens ipsum ad hoc tantum obligari ut a culpis caveat quae scientor commit­ tuntur et pravum habitum emendaro studeat (Cfr. S. Th., 3 p., q. 84, art. 10 ad 4). ACTIS l’AI-MTEN'Tis ; CONFESSIO 471 3. Uniformis perseverantia peccati, in certa occasione, de­ fectum praesentis dispositionis interdum arguere potest. Apta enim remedia semper praesto sunt quibus cum gratia Dei emen­ datio perfecta praeparetur. Sitne ei qui, adhibitis remediis op­ portunis, eodem modo relabilur praecipienda ipsa materialis fuga occasionis, vidimus supra, n. 542 et I, 455. Hic confessario magna opus est prudentia. §3. — De confessione. 583. — Confessio requiritur integra saltem formaliter. Integritas enim distinguitur materialis et formalis. Materialis integritas, stricte accepta, supponit ita completam accusationem ut omnia complectatur peccata mortalia re vera commissa et nondum directe remissa. Sed quia non imponitur nisi humanis viribus attemperata obligatio, obligationi materialis integritatis satisfacit qui omnia peccata mortalia quorum, post diligentem discussionem, conscientiam habet cum circumstantiis quae speciem mutant confitetur (c. 901). Is, latiore sensu, con­ fessionem materialiter integram facere dicitur. Ac simili ratione formalis integritas proprie est cuiusvis paenitentis qui peccata a se accusanda re vera accusat, ita ut qui materialis integritatis obligationem implet integritatem sal­ tem formalem praestet ; verum saepe strictius intellegitur esse formaliter integra confessio quae scienter sed legitime est incom­ pleta. Ab eo igitur praestatur, qui, ob iustam causam a completa confessione excusatus, accusationem facit qualem hic et nunc facere debet. 584. — De integritate materiali. Perse itaque indicanda sunt: 1. Species tum theologicae tum mo/ales infimae peccato­ rum. Has sponte indicare sutlicit, omissis circumstantiis etiam enormiter aggravantibus. Quod nunc constat clare ex ipso c. 901 qui de his tacet, dum quae ante Codicem supererat controversia a legislatore non ignorabatur. Ac praeterea, declarata specie, tota substantia peccati est accusata. Atque observes species ignoratas non contrahi nec proin accusandas esse. Verum in potestate indicis est per opportunas quaestiones suam causae cognitionem perficere. Interrogatus ergo de circums[579-584.] 472 LIBER Π, TRACT. V, TIT. Ill, CAP. II tantia aggravante, ut de quantitate furti, de consuetudine pec­ cati, paenitens eam sincere fateri debebit, idque sub gravi, nisi modica quaestionis utilitas ipsi perspecta sit. Qui infimam spe­ ciem moralem ignoret vel non recordetur, dicat speciem suΛ periorem vel genus, quod cognoscat. 2. Numerus certus. De quo si non constet, dicatur probabilis, addendo plus, minus. Qui sic declaravit numepim, postea nu­ merum certum repetere non debet, nisi is notabiliter maior fuerit. S. Alph. rem sic aestimat : « circa ter intellegi bis vel quater ; circa 10, intellegi S vel 12 ; circa 30, intellegi 27 vel 33 ; circa 100, 95 vel 105; circa 1000, 950-1050 o. Sed haec non sunt rigorose sumenda, verum prudentis arbitrio re­ linquenda. Sic ex ipso Lehmk., TI, 407, circiter centies, fortasse sed ad summum 90-110 intellegi possunt. Si nec numerus probabilis haberi potest, dicatur consuetudo peccandi, tempus, frequentia solita in die, hebdomada, mense, anno. Hoc saepe magis expediens est cum consuetu­ dinario. Nec paenitentes de numero dicendo torqueamus, praesertim cum parva fides habenda sit numeris magis certis quos, pressi a con­ fessario, recitant. Immo consuetudinarius qui valde frequenter peccavit poterit satisfacere indicando temporis spatium per quod cotidie, quavis occasione, in peccatum consentire consueverit. Ac praeterea, quando reatus est tantum in neglegentia qua servatur consuetudo v. g. blasphemiarum, quia singulae sunt tantum peccata materialia, de harum numero non est habenda sollicitudo. Nec numerum augere licet. Qui eum tamen bona fide au­ xerit, errorem reparare non debebit. Quo magis difficilis est accurata accusatio, eo minus exigitur : namque humana manere debet obligatio, nec potest confessio fieri « carnificina » animarum. Quare de meretrice quidam v. g. Navarrus Summa, c. 6, n. 5, sufficere existimabant ut tempus indicaret per quod suam artem exercuisset. Aliquid plus tamen satis facile praestare potest, indicando solitam frequentiam, species principales (an cum coniugatis, cum personis sacris, et quotiens rariores species occurrerint·). De pec­ catis internis satis erit indicare tempus. Simili ratione satisfacient: qui passim concupiscit feminas sibi obviantes ; qui odium vel turpes cogitationes fovet; qui domi concubinam detinet; qui coniugio onanistice abuti solet ; qui de rebus turpibus habitualiter colloquitur ; qui fur est habitualis. 3. Integritas materialis supponit diligens examen, pro ca­ pacitate paenitentis, pro distantia ab ultima confessione et ceteris circumstantiis. Diligentia sufficit mediocris, qualem vir prudens ACTUS PAENITENTIS; CONFESSIO 473 in negotiis seriis adhibet, vel qualem, moraliter loquendo, docti ot timorati habere solent, etiamsi maiore diligentia plura te re­ pertorum noveris. Confessio nemini odiosa vel nimis molesta reddi potest. Quare hodie, a nemine exigimus examen per plures dies protractum, et diligens examen per horam etiam iis qui a inultis annis non sunt confessi suffi cere arbitramur. Quomodo paenitens a confessario in hac re prudenter iuvandus sit ; et saepe etiam in bona fide linqui debeat, vidimus supra n. 539. Iam ipso Lugo observabat a contingere posse ut confessarius inveniat paenitentern indigere confessione generali propter confessiones irritas praecedentes, et tamen persona sit talis ut possit statim examinari et audiri do tota vita, quia non est spes quod, sibi relicta, m lius examen faciat quam illud quod, iuvante confessario, ibi facere poterit » (Cfr. Lugo, d. 16. n. 593 ; d. 22, n. 20). 585. — De complenda confessione. 1. Qui, oblitus peccati gravis quod nullatenus accusavit, idem postea recordatur, istud in proxime sequenti confessione cum aliis accusare debebit. In­ terim autem ad s. mensam accedere poterit, nec ideo novam confessionem citius faciendam habet. 2. Sed qui in examinanda conscientia mediocrem diligen­ tiam adhibuit, de anteacta vita nullatenus recogitare debet. Immo si quid occurrat quod non esse in confessione explicatum mere videatur, potest agere ac si res accusata fuerit, ex praesum­ ptione integre factae confessionis. 3. Qui statum conscientiae, prout moraliter poterat se­ cundum supradicta, confuse manifestaverit, non debet postea magis distincte accusare peccata quorum numerum et speciem recordetur, quia in illa confusa narratione peccata ista a confes­ sario sufficienter intellecta sunt (Cfr. Reuter. 4, 313). Quare nulla est obligatio ut theologus repetat confessiones quas rudis iuvenis secundum anteriorem suam capacitatem fecerit. Quocirca otiarn prudens confessarius paenitentern qui, post· multa peccata, vix auden t alteri animum suum aperire ita ut sacrilegio faciendo exponon tur, securum reddoro poterit, nihil iam alteri declarandum esse, «cum ipso suis interrogationibus ita completam procuraverit confes­ sionem quae nullo supplemento opus habeat. Hoc esse moraliter certum. Necessitatem si qua videatur oriri, non foro veram sed ex paenitentis ignorantia putatam ». [585.] 474· LIBER Π, TRACT. V, TIT. ΙΠ, CAP. Π * 586. — Invalida autem fuerit confessio et per se sacrilega, quae ex mortaliter culpanda ignorantia vel neglegentia non fuerit integra. Si levis neglegentia, vel non ut mortalis apprehensa fuerit, valida erit, saltem ob bonam fidem, confessio, suo tempore ta­ men meliore examine perficienda (Cfr. Suar., d. 23, s. 4). Immo si vere levis neglegentia fuerit, etiam tunc sufficere videtur ut accusentur peccata quae, sine repetito examine, in memoriam recurrant. 587. — .1. Peccata dubie commissa non sunt necessario ac­ cusanda, quia de his non habetur conscientia. Suadenda tamen erit eorum accusatio iis quibus sic maior conscientiae quies com­ parabitur. I 2. Peccata certo commissa sed dubie gravia, per se quidem certam accusationis obligationem non pariunt. Practice ex prae­ sumptione dirigendus erit paenitens laxus ut ea accuset, timoratus vero ut se obligatione immunem existimet. 3. Peccata certo gravia et probabiliter accusata (et directe remissa), interim clavibus subici non debent, cum practice nulla dicenda sit obligatio cui probabiliter satisfeceris. Si vero ea aes­ timari nequeant probabiliter accusata et directe remissa, urgenda est obligatio accusationis, cum haec moraliter certa manserit. Plures qui haec prudenter aestimare nesciimt practica neces­ sitate adiguntur sua dubia proponendi, exceptis scrupulosis, qui­ bus saepe prohibenda est accusatio rerum quae non sint certis­ simae sicut 2-|-2 = 4. '« 588. — De integritate formali. Confessio integra non est huic sacramento essentialis, sed est divinitus praecepta. Quod prae­ ceptum positivum admittit suas exceptiones, hac saltem ratione ut in aliam subsequentem confessionem differri possit accusatio quae in praesenti fieri nequit completa, aut quae nimis onerosa foret. . Integritas itaque formalis sufficit : 1. in iis qui physica impotentia laborant confitendi integre, vel simpliciter vel per media ordinaria. Tali impedimento excusantur muti, nisi confiteantur apud sacer­ dotem quocum signis loqui possint : qua occasione per se uti debent ; surdi vol surdastri, quorum accusatio prudenter, attenta lego sigilli, com- ACTUS PA ENITENTIS : CONFESSIO 475 pleri nequit interrogationibus confessarii in decursu confessionis: sed ab initio in locum magis secretum per se adducendi sunt ; ignari idiomatis, qui aliquam necessitatem habeant confitendi ; moribundi, qui usu linguae destituuntur. Ac notes, ex probabili sententia, inter media extraordinaria, quibus nemo uti cogitur, reponi scriptionem, interpretem. Et si quis per inter­ pretem confiteatur, satis est ut unum veniale declaret. Modus tamim est obtinendi accusationem completam sino medio extraordinario, si, qui linguam novit, ad alteram partem conversus, recitet praecepta sin­ gula et paenitens signo prius definito indicet conf< ssario ee peccasse et quotiens (v. g. nutu capitis, aut manum stringendo). Simili modo possit quis in loco publico, v. g. in nosocomio, etiam alta voce paenitentem interrogare (interrogationes ex libro legantur, ne videantur ad paenitontis conscientiam aptatae); 2. in iis qui morali impotentia ab integritate materiali impe­ diuntur, i. e. quando vel Confessario vel paenitenti immineat periculum vitae quod confessionem» materialiter integram non pa titur. Casus sunt : infirmi qui, uno vel altero peccato dicto, deficiat vel in periculo deficiendi versetur ; infirmi qui, volens confiteri dum ei viaticum fertur, deprehendatur multas invalidas confessiones fecisse, si gravitas morbi dilationem absolutionis non patiatur ; sacer lotis qui. in periculo constitutus, videatur moriturus ante quam paenitens absol­ vatur ; tempore pestis, si confessarius, ne inficiatur, incompletam tantum confessionem rogat; imminente conflictu vel clade multorum, v. g. in naufragio. Tunc satis est ut, conversus ad milites vel mox perituros, confessarius ab ipsis postulet signum aliquod externum poenitentiae, v. g. pectus tundendo, vel manum attollendo, et dein ipsos absolutione communi absolvat : Ego vos absolvo ab omnibus censuris et peccatis, nisi tempus suppetat completam formam collective pronuntiandi. Praes­ tat tamen, si fieri potest, singulos etiam incomplete audire. Casus etiam evenire potest in missionibus exteris, si christiani, qui raro a missionario visitantur, nimio numero se praesentent confosfessario quam ut ante unicam missam, sub qua communicaro velint, audiri singuli possint. Praestabit tunc plures audire ; dein. instante missa, alios generaliter absolvere, et curaro ut in sequentibus visitationi­ bus ii distincte confiteantur qui praecedente occasione uti non potuerunt; 3. in iis qui ex confessione materialiter integra, grave damnum vel sibi, vel confessario, vel alii timendum habent : divinum sed positivum praeceptum de confessione cum tanto incommodo non obligat. [586-588.] 476 LIBER Π, TRACT. V, TIT. Ill, CAP. II Incommodum intellegas non per se cum confessione talis peccati conexum, ut foret confusio, rubor, reprehensio confessarii, sed confessioni extrinsecum. Exempla sint : fundatus timor violationis sigilli confessionis, si v. g. Confessarius monitus porgat altius loqui, ita ut per interrogationes genus peccatorum astantibus revolaturus videatur ; periculum ruinae spiritualis: consentiendi in pravam delectationem ob examinata peccata carnis ; periculum fundatum ne confessarius cx auditis peccatis exci­ tetur ad pravam sollicitationem. Sed pericula confessarii non sunt facile fingenda. Quare potius ad confessarium spectat paenitentem cohi­ bere ne certa argumenta diutius volvat ; grave periculum famae, si ex peculiaribus (non communibus) adiunctis, v. g. urgente necessitate communicandi vel celebrandi, prolixa confessio quasi certum argumentum foret plurium peccatorum ; periculum vel grave damnum vitae aut temporalis boni, v. g. ex gravi infirmi defatigatione, timendum (d’Ann. Ill, 305 [33]); periculum violandi sigillum in accusando peccato, si umquam casus fuerit. Namque ut suum peccatum accuset, satis est ut, specio peccati manifestata, addat sacerdos se praeterea reum esse sacri­ legii in adrninistrationo sacramenti. V. g. qui indebito a restitutione excu­ savit, dicat: graviter p >ccavi contra lustitiam et in fungendo munero confessarii (aliud exemplum cfr. Ball.-Palm., V. 252). 4. Ob moralem impotentiam latius intellectam, excusantur ab integritate materiali, qui habeant casum reservatum a quo confessarius directe absolvere nequeat (peccatum complicis in re turpi) ; scrupulosus de praeteritis confessionibus vel culpis ; qui ante finitam confessionem ab impatiente confessario ab­ solvatur. N. B. 1. Ut quis incomplete confiteatur, quaedam necessitas confitendi adesse debet : ex praecepto annuae confessionis vel communionis, si paenitens alia gravia habeat vel dubitet de sua contritione perfecta ; — ex necessitate communicandi vel cele­ brandi, ad vitandum scandalum vel notam ; — ex diuturniore sacramentorum carentia ; ex magna utilitate spirituali quam sacramenta afferant : v. g. ne paenitens indulgentiis privetur ; ex incommodo manendi in statu peccati etiam per unum diem (S. Alph, 1. 6, 490). 2. Si damnum vel incommodum pendet ex persona con­ fessarii, requiritur ut copia desit alterius sacerdotis, v. g. ob distantiam, ex variis adiunctis aestimandam (Cfr. d’Ann., IIT, 305 [36]). f ACTUS paenitentis: confessio 477 3. Qui, mortalium culparum conscius, integre confiteri ne­ quit, debet prius, in secreta confessione, materiam necessariam exponere, i. e. quae sub praeceptum cadat, non autem inter gravia, graviora eligere cogitur, cum lege confessionis aequaliter afficiantur. 589. — Quid si peccatum accusari nequeat sine inia mat ione pe­ nes confessarium sive complicis sive alterius personae ? Cum infamatio penes unum virum discretum per se non sit gravis, et peccans confessionem complici peccati tacite permi­ serit, confessio integre facienda videtur : i usta causa adest per­ mittendi hoc leve detrimentum. Ac sola consolatio confitendi apud confessarium quem quis veneratur, sufficit tunc ut alius quaeri non debeat. In casu extraordinariae infamiae, si causa omnino specialis sit cur revelatio peccati, tali facta, sit valde odiosa, tunc cum altera probabili sententia respondebimus, praece­ ptum naturale non diffamandi positivo integrae confessionis prae­ valere. Namque duplex est sententia probabilis : altera iubet. altera votat hanc revelationem, nisi tamen necessaria sit ad dire­ ctionem spiritualem. Saepe autem paenitentes complicem sine scrupulo detegunt. 590. — De materia libera. — Quamvis, ea quam, in t. I, n. 448 diximus ratione, peccata venialia etiam extra confessionem, in eo qui versatur in statu gratiae, per formalem paenitentiam, vel oppositum actum caritatis aut alius virtutis, remittantur, usus tamen sacramenti pacnitentiae semper has utilitates habet, a) augendi gratiam sanctificantem ex opere operato; b) conferendi gratiam sacramentalem ad vitanda peccata in posterum; c) remittendi poenas temporales. 591. — De materia sufficiente. Paenitens materiam certo suf­ ficientem absolutioni per se afferre debet. Tale est peccatum iam directe absolutum, cum in hoc foro nihil obstat quin eadem causa bis indicetur, ac nova absolutio semper paenitenti prosit. Tale non est peccatum dubium. Quare addat tunc paenitens ac­ cusationem generalem peccatorum vitae anterioris. Quamvis formula generalis: « accuso peccata totius vitae », addita ad prae­ sentem accusationem, sufficiat, satius tamen est, quo certior sit attritio, speciem quandam indicare. Hanc confessarius utiliter [5S9 591. ] 478 UBER II, TRACT. V, TIT. HI, CAP. II suggeret paenitenti pro huius condicione vel notitia quam de eo habet, ne paenitens haereat dubius. Videtur quoque sufficere accusatio simpliciter generalis to­ tius vitae, nullo indicato peccato. Hoc tamen ab usibus receptis alienum est. Quare, extra necessitatem, melius est ut confessa­ rius distinctam quampiam accusationem exigat, ad dandam absolutionem. Imperfectiones etiam positivae, si tales exsistant, non sunt secundum se materia sufficiens. Non ideo tamen prohibebimus paenitentes pios ne eas declarent, tum propter mixta saepissione venialia, tum propter pleniorem sui manifestationem. 593. — De reliquis Confessionis dotibus. 1. Propter usum Ec­ clesiae, quem plures, saltem ante Codicem, censebant gravi­ ter obligare, confessio sit vocalis, nisi insta causa subsit, v. g. difficultatis aliter confitendi ac scripto vel nutu aut alio signo. Verum obligatio ista silentio in Codice premitur, et iam satis vocalis est confessio si paenitens, postquam scriptam confessio­ nem tradiderit legendam, addat voce: « haec omnia accuso». 2. Ut sit secreta, ius est paenitentis, ita ut in ipso mortis arti­ culo paenitens contentus esse possit accusando veniali peccato, si mortalia secreto confiteri nequeat. 3. Sit quoque vera. Non omne tamen mendacium in confes­ sione commissum grave reputatur peccatum, quo confessio evadat sacrilega. Sed grave foret in materia substantiali et necessaria, ut si neges peccatum mortale accusandum, vel ita demisse dicas ut non audiaris. Grave quoque fuerit decipere confessarium in re notabili, quando confessarius, ut index vel medicus, de pecca­ tis praeteritis vel de peccati consuetudine aut tempore ali­ quid tamquam necessarium ad praesentem confessionem inter­ rogat. Per se quidem reprehendi, saltem graviter, nequit qui con­ sulto peccata recentia et antiqua miscet in confessione generali. Qui vero positive declaret ad praeteritas confessiones pertinere materiam recentem eam que gravem, nobis videtur gravis dece­ ptionis auctor ac proin graviter sacrilegus. Est tamen qui casum mentientis de tempore benignius indicet, quando non refert ad cognoscendam consuetudinem vel relapsum. N.B. Iam tempore S. Thomae, Suppi., 3 p. q. 9, art. 4 1 obi. sedecim confessionis dotes his versibus reddebantur : I f I I I ' ! I I I | I , ‘ ! I j I I I i i ACTUS paenitentis: iteranda vel complenda confessio 479 « Sit simplex, humilis confessio, pura, fidelis, Atque frequens, nuda et discreta, libens, verecunda, Integra, secreta, et lacrymabilis, accelerata, Foriis et accusans, et sil parere parata ». 593. — De iteranda confessione. 1. De repetitione necessa­ ria. Non sola confessio invalide facta repetenda est quod ad pec­ cata gravia non directe vi clavium remissa : immo repetenda sunt, in altera confessione, peccata frustra accusata, quia confessarius ea non audierit vel eadem directe absolvere non potuerit. Invalida et sacrilega fuerit confessio mala fide facta confcssario semi-somno aut ignaro, vel ab eo qui, faciendo confessionem, dissimulaverit consulto censuram quae licitam sacramenti receptionem impediebat. Huius modi confessio est repetenda tota. Invalida erit e.v parte confessarii, absolutio data sine iurisdictione, vel cum formula substantialiter vitiata, vel a sacer­ dote qui nihil intellexit. Nihil distincte intellexisse validitati non obstat, cum absolutio in generalem accusationem cadere possit. Verum absolutio ista erit illicita extra casum necessitatis, vel Hisi sacerdos satis conicere possit paenitentem nullius gravis culpae esse reum. Valet quidem absolutio, sed ex parte repetenda est confessio quae, sine culpa paenitentis, non fuit ob surditatem, somnum. distractionem percepta tota, ita ut quaedam mortalia non fue­ rint intellecta. Si paenitens morali ceritudine noverit quaenam fuerint, haec sola et omnia dcin repetenda esse constat. Si autem nesciat QUaenam sint, brevis confessio repetenda erit ; longa, secundum Tamb. quem pluies probant, non est repetenda tum quia, si multa accusata sint et pauca non intellecta, singula probabiliter accusata dici possint, tum (quae melior ratio esse videtur) ex quadam aequitate, ne grave onus omnia accusandi paenitens bis ferre de­ beat. Satis tunc erit in altera confessione dicere, quaedam pec­ cata non fuisse intellecta a confessario : namque eodem modo accusaveris peccata quae genero tantum tibi fuerint nota ; in praesenti autem casu, genere tantum cognoscuntur peccata ite­ rum accusanda. Si tamen inter paucas species haereas, hae indicari debebunt. Lugo, d. 16, n. 610. [592. 593. J v 480 LIBER Π, TRACT. V. TIT. LU, CAP. Π Verum paenitens qui claram accusationem protulit, eandem perceptam esse praesumere potest, ita ut de ista re non debeat esse sollicitus, nisi moraliter sibi constet rem fugisse confessarium. Neque eo quod confessarius in indicio suo erraverit, leve exi­ stimans quod grave fuerit, ideo ipsi onus novae accusationis im­ ponitur. Si tamen de conexa obligatione denuntiandi vel resti­ tuendi, sententia confessarii ipsi graviter suspecta fuerit erroris, tunc prudentia postulabit ut a viro perito consilium petat, prae­ sertim si confessarius non sit praestanti doctrina. 504. — Quaeres, quamnam accusationis memoriam confessa­ rius momento absolutionis gerere debeat ? Consentiunt omnes non esse neccsse ut accusata peccata distincte recordetur, sed confusam notitiam vel servatam vel tunc resumptam sufficere. (Cfr. Lugo, d. 16, n. 639 ; S. Alph. 1. 6, n. 502 ; d’Ann., Ill, 327 [II 10]). Et quia de singulis pec­ catis cum declarabantur iudicarc potuit, nihil plus exigendum videtur nisi ut confessarius noverit absolutionem dandam esae, conexam obligationem, si qua sit, imponendam esse, et talem modum paenitentiae esse opportunum. Immo, etsi plures: S. Alph. et d’ANN., 1. c. contradicant, si quis sacerdoti ut amico peccata sua distincte narraverit ac dein eidem confiteatur, Lugo, d. 16 n. 638, ipsum usum receptum ap­ pellans, sufficere exstimat confusam accusationem quam paeni­ tens referat ad memoriam quam confessarius habuit de illis pec­ catis prius distincte auditis. Id certo usu venire poterit si sacerdos, dum narrationem audiebat, de probabili confessione iam aliquo modo cogitavit. Nam tunc narratio dedit recipienti iudicialem notitiam. 595. — De modo iterandi confessionem invalidam. 1. Ex integro apud alium confessarium repetenda est ac­ cusatio priori frustra facta. Id est manifestum. — 2. Apud eun­ dem vero confessarium, ob rationem modo n. 594 explicatam, satis est paucis verbis memorare peccata antea illi cognita, dum­ modo confessarius confusam servaverit notitiam vel peccatorum, vel status ac tenoris vitae, vel recordetur paenitentiam a se da­ tam (Cfr. S. Alph., 1. 6, n. 502). Immo plures, quibus adhaeret Ball.-Palm., V., n. 276, sufficere putant ut sacerdos α cognoscat se indicium iam formasse et indicasse absolvendum ». S. Alph., ACTUS PAENITENTIS: ITERANDA VEL COMPLENDA CONFESSIO 4SI 1. c. dub. 3, non admittit paenitentem sic absolvi posse a confes­ sario qui saltem paenitentiae datae non meminerit. Valere tamen, etiam in hoc casu, videtur ratio quam ipse S. Doctor dat pro ca­ sibus prioribus : « Ratificatio praecedentis confessionis (quae fuit sacramentalis) dum paenitens deinde in generali se accusat de culpis confessis, coniuncta cum notitia antecedenter habita a confessario, bene sufficere reputatur ». Verum si invalida fuerit confessio, eo quod facta fuerit, confessario nondum sacerdoti vel carenti iurisdictione, tunc nccesse est ut confes­ sarius saltem confusam memoriam retinuerit distincte factae accusa­ tionis, ut haec, saltem per confusam recordationem, eundem dirigere possit ad indicium vero sacramentale nunc primum efficiendum. Igitur tali confessario qui nullam praeteritae confessionis memoriam serva­ verit, distincta accusatio facienda erit. Cfr. Suar., Paen. d. 22, s. 6, n. 6; Lugo, Paen. d. 16, n. 141 ; Bald.-Padm., V, n. 275. Legitimae vero confessiones quae bona fide post invalidam confessionem factae sint, nullatenus, ut liquet, repetendae sunt. Observes demum : cum in dubio standum sit pro valore actus, non esse repetendam confessionem, nisi moraliter constet. * priorem fuisse invalidam. Atque, ob rei difficultatem, plerumque inquietandi non sunt qui se rite confessos fuisse bona fide arbi­ trantur. 596. — De modo supplendi confessionem incompletam. 1. Con­ stat sufficere ut suppleantur omissa. Quare si omissa fuerit cir­ cumstantia speciem mutans, peccatum quam circumstabat non est repetendum, si malitia specifica, sine istius peccati mentione, declarari potest. Quare, qui voto ligatus peccaverit contra sextum praeceptum, defectum supplere poterit accusando vel sacrilegium personale, vel gravem cuiusdam voti violationem ; qui vero nup­ tam violenter cognoverit, circumstantiam violentiae separatim accusare non poterit, cum haec ipso iure violato specificctur. Qui mere in genere accusavit peccatum, speciem quam po­ stea recordatus fuerit accusare debebit ; nihil autem supplendum est ab eo (pii paucas species inter quas dubius haerebat indicavit. In posteriore enim casu species vera indicata fuit ut dubia, ac didirecte absoluta ; contra, in priore casu. Nec consuetudinarius qui peccata sua confuse ut poterat accusavit, postea distinctius accusare debet species quae in con­ fusa narratione a confessario satis intellegi potuerunt. 3] [594-596.] 482 UBER JI, TRACT. V TIT. III. CAP. II Si, quod non est praesumendum, constet, a rudi persona, cuius vita satis uniformis fuit, ita confessiones factas fuisse ut quaedam species perceptae non fuerint, prudens confessarius ex praesenti unius mensis, vel semestris aut anni confessione, facile colliget quid paenitens per reliquam vitam egerit. 59Î. — De confessione generali prudenter consulenda. Confessio generalis, seu repetitio omnium vel plurium con­ fessionum, utilis est et commendanda : a) cum allatura videtur maiorem pacem et quietem paenitenti non scrupuloso, cui grave dubium inciderit de valore confessionum praeteritarum; b) ut praeterita perfectius expientur ; ut, ex perfectiore sui cognitione, maior fervor concipiatur ; ut, ante actus maioris momenti in qui­ bus ingens gratiarum effusio merito speratur vel magis neces­ saria est, homo se melius-disponat et gratiae recipiendae aptet. Quare in principalibus vitae periodis, ante primam commu­ nionem, ante status assumptionem, in morbo periculoso, gene­ ralis confessio totius vitae prudenter suadetur : quod consilium ipsa Codicis auctoritate pro ingredientibus religionem firmatur. Quo maior fructus colligatur, fiat quasi ultima futura sit : quod in puncto mortis, magno erit solatio. Verum confessio to. tius vitae non videtur saepius repetenda. Sed praestat post stata intervalla, v. g. post singulos annos, confessionem generalem ab ultima generali instituere. Aditus novi confessarii nullam causam praebet iterandi ac­ curatam totius vitae confessionem. Quantum iuverit spiritualem directionem, notae quaedam principales utiliter indicari possunt. Damnosa autem fuerit confessio generalis quae paenitenti, ad anxietatem propenso, causa foret perturbationis aut scrupu­ lorum, vel tentati, ex refricatis factis praeteritis, passiones aleret. Rogatus consilium, confessarius sciscitetur cur paenitens ge­ neralem confessionem instituere velit. Propositum dein declina­ bit vel admittet. Si devotionis causa instituatur, statim moneat paenitentem, ipsum nulla necessitate teneri omnia declarandi. 598. — 1. De modo instituendi confessionem generalem, cfr. dicta supra, n. 539. Plures, post Gobat, tr. 6, n. 498 exscribentem Stoz, suadent ut is qui vitam duxit tenoris satis uniformis tria tempora consideret : unum diem ferialem (vel hebdomadam), quid in eo fecerit ; unum similiter diem festum ; tempora ex­ ACTUS paenitentis: CONFESSIO OENERAMs 483 traordinaria itinerum, negotiorum, nuptiarum, conviviorum, oc­ casionum. Saepe proderit vitam in pauca stadia dividere, et qualis in singulis fuerit explicare, notando si quid extraordina­ rium praeterea occurrat (Cfr. Lehmk., II, 442). Ut brevior sit, fiat ordinata secundum praecepta et officia : ut solatium complete factae confessionis percipiat, paenitens quibusdam notis scriptis memoriam iuvet. 2. In minus extensa accusatione, paenitens «consideret cogi­ tationes, verba, opera, in ordine ad Deum, proximum, seipsum . Lehmk., II, 449. 3. Ab aegrotis minus completum quam a sanis examen fa­ ciendum est; immo quandoque, ob capitis debilitatem, ab omni praeparatione examinis levandi sunt. 4. Timoratis ultro occurret gravius peccatum si quod commissum sit. Quare nullam habent, si frequenter confitentur, strictam obligationem examinis proprie dicti. Ut tamen conscien­ tiam pie discutiant et habituales propensiones significent, hor­ tandi sunt. Nec per se tolerandum est ut habitualiter, omissa omni accusatione praesentis vitae, mere accusent praeteritas culpas contra aliquam virtutem. Gén., II, 262, venialiter peccare censet confessarium qui id fieri sinat, cum paenitentes sacramenti» perfunctorie suscipiendo assuefaciat. 599. — De absolvendi) moribundo. 1. Moribundus usu sensuum pollens, secundum suam dispositionem tractandus est. Si fuerit acatholieus qui de errore suae sectae prudenter moneri nequeat, excitetur ad eliciendum actum contritionis perfectae ; dein se peccatorem coram Deo et sacerdote declaret, et, concepto dolore, etiam declaret sibi gratum esse ut sacerdos, quantum possit, ipsum iuvet. Quo facto, absolvatur sub condicione. Actus isti quos paenitens absolute facit meliores et utiliores censentur voluntate condicionata sic expressa : « si id necessarium scirem, vellem confiteri et absolvi » (Lehmk., II, 651). Magis certo tamen acatholieus contritione perfecta atque extrema unctione iuvabitur. 2. Moribundus sensibus destitutus, si alii testari possint ex­ pressam ab ipso voluntatem absolutionis^ absolute absolvi po­ test, quamvis addi quoque possit condicio :« si capax es ». Ipse enim quasi per interpretes confessus censetur. Ex hodierno usu, omnes reliqui catholici sub condicione absolvi debent. Atque [597-599.] 484 LIBER ΙΓ, TRACT. V, TIT. Ill, ÜAP. It etiam ii qui sacramenta respuerunt, vel acatholici baptizati, sub condicione absolvi possunt. Aetate Suarez, Lugonis, etc. negabant, deficiente accusatione, huiusmodi absolutionem, ei datam qui nullam confessionem fecerit, valore aut conferri posse. Hodiernum usum varie explicant : saepe adesse signum non perceptum confessionis ; confessionem non esse, in isto casu impotentiae, de necessitate sacramenti : in his autem robus extremis, minor probabilitas sufficit ad sacramentum licite adminis­ trandum. §4. — De satisfactione, seu paenitentia sacramentali. I (»00. — Substantialis obligatio paenitentis. Accedens ad con­ fitendam culpam mortalem, sub mortali debet animo paratus esse acceptare et exsequi paenitentiam quae ei rationali biter im­ ponetur. Acceptatio ista est laudabilis et meritorius actus humilitatis. Ac si gravis paenitentia imposita sit propter graves culpas, mortaliter peccarit paenitens qui eam non impleat. Nec in eius potestate est opus etiam melius, in locum rei iniunctae suirogare, cum opus substitutum nequeat ad indicium sacramentale pertinere. ,.Æ Qui vero imposita paenitentia tamquam duriore vel diffi­ ciliore non fuerit contentus, ius habet vel redeundi ad eundem confessarium ut is suam sententiam temperet aut perficiat, vel adeundi alium confessarium, qui, breviter, saltem ex paenitentia quam prior imposuerit, cognita causa paenitentiam commutare potest. Si idem confessarius aditur, sola nova paenitentia debita manet, quia prior sententia virtualiter sublata fuit ; optio, con­ tra, datur paenitenti implendi alterutram paenitentiam quam duo confessarii successive propter eandem accusationem dede­ rint. Neuter enim alterius sententiam abrogare potuit, cum in isto sacramento omnes indices sint, et, qua tales, aequali loco habendi sint. Paenitens autem pro eadem peccatorum accu­ satione bis satisfacere non debet. j Qui impositae paenitentiae perfecte est oblitus, omni obli­ gatione levatur. 1 Si tamen confessarius commodo iterum adiri potest, et pru­ denter memor putetur paenitentiae a se impositae, iterum ade­ undus videtur ut memoriam paenitentiae renovet. 3 actus paenitentis: satisfactio 485 601. — Circumstantiae exsecutionis. 1. Satisfacit substantia­ liter obligationi suae qui paenitentiam implet in statu peccati. mor­ talis ; nec constat id esse veniale peccatum, praesertim cum plures censeant fructum istius paenitentiae obtineri post recuperatum gratia statum. Etenim absolutio ius dabat ad obtinendam, impleta paenitentia, quandam poenarum temporalium remissionem. Remoto itaque obice peccati mortalis, ius istud fiet efficax, ita ut opus reviviscat qua satisfactorium, non tamen ut aliter meritorium. 2. Si confessarius expresse vel tacite tempus determinaverit, notabilis dilatio fuerit gravis, quando gravis est ipsa paenitentiae obligatio. Sic non potest ultra hebdomadam differri ieiunium vel abstinentia singulis hebdomadis praecepta ; ac dilatio gravis censetur, praesertim cum ipsam formam seu figuram paenitentiae mutet. Non ideo tamen, tempore elapso, cessat paenitentiae obligatio, nisi diversa appareat mens confessarii. Sic qui hebdomadarium ieiunium praeceperit, non censetur velle ut per continuam seriem dierum ieiunium observetur. Sed obligatus ad ieiunandum feria VI, non peccant graviter si ieiunium una die differat ; vel si tantum ad sex aut octo dies, menstruam, sibi impositam, communionem differat. Nulla, autem est obligatio paenitentiam. sine die datam, im­ plendi quam primum, vel ante proximam confessionem aut com­ munionem, dummodo periculum oblivionis vitetur. 3. Nec expressa requiritur intentio satisfaciendi, dummodo opus fiat. 4. Modus is per se observari potest ac debet qui praestituitur eidem operi quod ab Ecclesia praeceptum sit. Sic ieiunium ad­ mittet cenulam et cibos ieiunii die in regione permissos : recita­ tio iniuncti psalmi, cum socio fieri poterit. Eodem opere potest quis paenitentiam implere et lucrari indulgentias. Paenitentia per ipsum paenitentem implenda est, nisi confes­ sarius plus permiserit (Cfr. prop. 15 ab .Uw. VII reprobatam). Ac possit confessarius interdum, cum fructu aedificationis, pec­ catori levem paenitentiam imponere, et sibi suscipere pro paenitente maiorem, facta paenitenti rei declaratione. Is tunc in vi­ cariam satisfactionem consentiendo, efficit ut opus a confessario praestitum pars sit paenitentiae sacramentalis. [600. 601.] 486 LIBER IL TRACT. V, TIT. Ill, CAP. II 60:4. — Mortale non est sed veniale, neglegere paenitentiani pro veniali culpa impositam : aut paenitentiam levem, iniunctam etiam propter culpas graves. § 5. — De accidentali obligatione denuntiandi. 603. — « Ad normam constitutionum apostolicarum et nominatim C. Benedicti XIV, Sacramentum paenitentiae, 1 iun. 1741, debet paenitens reum delicti sollicitationis in confessione, intra mensem denuntiare loci Ordinario vel S. 0. Æ. Officii : et confessarius debet, graviter onerata eius conscientia, de hoc onere paenitentem monere » (c. 904). Praeter obligationem quae ex iure naturae manare potest, quosdam reos deferendi, memoranda est hoc loco peculiaris obli­ gatio iuris positivi, interpretanda ex monumentis iuris anterioris, cuius hanc brevem summam tradere debemus. Praeter C. Ben. XIV, consulenda quoque est C. anterior Greg. XV, 30 aug. 1622, Universi, quam Ben. XIV in suam Constitutionem fere retulit, non tainen suppressit. Atque in ('. Etsi· Pastoralis, 26 maii 1742, § 9, n. 5, Ben. XIV declaravit legibus istis latinos et graecos aeque teneri. Ad priorem, Gregorii XV, Constitutionem, varia accesserunt responsa S. Officii, maxime 16 responsa 11 febr. 1661, et instructio ad episcopos, 9 feb. 1867. Decreto Alex. VII, 24 sept. 1667, duae propositiones huc attinentes n. 6, 7, proscriptae sunt : quod decretum quoque a Ben. XIV confirmatum est. I I. Quisnam et cur denuntiandus sit, Kcus denuntiandus est confessarius, qua talis, non paenitens, etiam si sacerdos fuerit, nec clericus inferior aut laicus, qui ne­ queant esse confessarii nisi ficte ; sed confessarius, etiam iurisdictione privatus, et cuiuslibet gradus vel dignitatis, dummodo abutatur, relate ad exercitium sacramenti paenitentiae, potestate ordinis qua re vera sit praeditus. Codex onim abstinuit voco sacerdotis, quu Benedictus XIV in sua Constitutione utebatur; ot cum, iam ante Codicem, non pauci compre­ hensos vellent episcopos, studiosa omissio istius vocis sacerdotis in cc. 904,1363, ct 1368, nobis certum praebet argumentum montis qua Legislator nullum confessariurn sollicitantem suis decretis exceptum vult. Ratio praeterea (piam, ad excipiendos episcopos afferebant, iam ACTUS PAENITENTIS : DENUNTIATIO SOLLICITANTIS 487 non valot. Dicebant episcopum non subiacere inquisitoribus, quibus, déficiente episcopo, denuntiatio facienda ae; - supernaturali.s, i. e. quae, cum auxilio gratiae supernaturalis, ob inotivum quod ad Deum directe vel indirecte re­ feratur sit concepta : detestanda enim est Dei offensa, qua talis. [612-615.1 496 LIBER Π. TRAC. V, TIT. HI, CAP. II Motiva redeunt ad metum poenarum et ad turpitudinem seu de­ formitatem peccati, ad quam ingratitudo erga Deum et ipse con­ temptus bonitatis divinae reducuntur ; appreliative summa, ut peccatum aestimetur malum maius omni malo quod ad vitandum peccatum subeundum sit, ac proin, in omni vera seu possibili hypothesi, voluntatem peccandi excludat. Quamvis offensa Dei poenis inferni praeferenda non sit, absurda ista comparatio nulla­ tenus institui debet ; universalis, quod ad omnia peccata mor­ talia. 2. Etsi plures id negant, sacramentum paenitentiae videtur esse posse validum et informe, non solum si attritio non sit universalis, sed etiam si vera ad summum gradum non pertin­ gat. Quare paenitentes qui bona fide confessi sunt, dummodo verum aliquem dolorem conceperint, ad repetendas confessiones cogi non debent. 3. Nullatenus requiritur· ut attritio ex intentione sacramenti concepta sit ; nec constat eam ipsa paenitentis voluntate ad sacramentum esse dirigendam ; sed satis est ut minister sacra­ menti aptam materiam reperiat. Quocirca, in habituali voluntate satis perseveravit conceptus dolor et in sincera accusatione satis exprimitur, ut de sua contritione angi non debeat qui actum contritionis pluribus ante horis conceptum non renovaverit et frigide accesserit ad sacramentum. Nec novus formalis actus contritionis requiritur ab eo qui, recepta absolutione, de peccato omisso absolvi statim petat. 4. Dummodo dispositio pacnitentis habitualiter persevera­ verit, absolutio diu etiam ab actibus pacnitentis distare poterit, cum sacramentum sit ad modum indicii institutum. 5. Cum peccata inaequaliter motivo etiam universali oppo­ nantur, cum homo raro plena talis motivi vi moveatur, ac magis detestetur quod magis isti motivo repugnet, et cum actus noster, subiective unus, fiat virtual iter multiplex ob plura motiva ad quae terminetur, sufficiens attritio per novum culpam non re­ tractatur quod ad omnia peccata ; sed partialis retractatio bene intellegitur. Omni tamen novo peccato mortali perit attritio, qua­ tenus postulatur universalis. 6. Dolor qui mere succedat confessioni sacramentali, dum­ modo sensibilis reddatur, absolutioni fructuosae sufficere videtur. 7; Dolor de venialibus peccatis ne virtualiter quidem univer­ salis esse debet ; sed qui conscius sola venialia accuset et de nullo veniali satis doleat, reus fuerit gravis sacrilegii. Qui autem de uno doleat, non peccabit graviter etsi non doleat de omnibus quae accusavit ; immo nullatenus peccabit qui omnia simpliciter accuset, nec positive affirmet dolorem universalem. SUMMARIUM de actibus ρλκνιτεντη 497 8. Existimata attritio non sufficit ; existimata contritio non requiritur. 9. Quae dicta sunt ad amputandas anxietates, consilia non prohibent formalis excitationis ad contritionem perfectam, coniunctam cum conscientiae discussione et accusatione, et reno­ vatam, si nova absolutio petatur. II. Actus fidei et spei formalis non sunt necessarii, sed suffi­ ciunt qui in pio accessu ad sacramentum necessario continentur. Nec desideratur dilectionis initium quod, ex Tridentino Cone., perfectae iustificationi viam munit. III. De Proposdo. 1. Propositum non iam peccandi absolutum, seu, ex praesenti affectu, peccandi numquam, ad remissio­ nem omnis peccati requiritur, ac proin, ad fructuosum usum sacramenti saltem de uno accusato necessarium est. Et quia nullum peccatum mortale sino aliis remittitur, propositum esse debet universale de omnibus mortalibus peccatis commissis, im­ mo do aliis, saltem quatenus explicitum propositum de com­ missis bonam voluntatem de ceteris confirmet. 2. Attritio super omnia, vtrluale propositum continet ; et quidem universale, si ex motivo universali concepta sit. Virtualo istud propositum sufficit, quamvis non nulli formale exi­ gant. Immo plures volunt ut ad attritionem ex motivo particulari conceptam propositum positive universale de mortalibus addatur. 3. De venmmediatat quae momento conversionis ad Deum seu usus sacramenti vo­ luntatem afficit, <*t propositi sinceritatem connotât; et subsequens, effectiva, in constanti exsecutione, quae voluntatis virtutem con­ notât·. Voluntas efficax media tum negative tum positive neces­ saria ad finem consequendum complectitur. Quatenus ad fugam occasionis porrigenda sit, vidimus in Theologia fundamentali, n. 452-4 6, ubi etiam notiones de proxima occasione traduntur. Relapsus in peccata, etiam frequens, mutatam voluntatem, non necessario autem defectum praecedentis voluntatis demon­ strat. Nec timor fundatus, immo certa relapsus praevisio, defectum praesenjis propositi arguit. Defectus iste uniformi perseverantia peccati in certa occasione interdum demonstrari potest, cum apta remedia non desiderentur. IV. De confessione. 1. Confessio requiritur saltem formaliter integra. Materialis integritas ab eo praestatur qui omnia peccata 32 [615.] 498 LIBER H, TRACT. V, TIT. Ill, CAP. Π mortalia confitetur quorum post diligens examen conscientiam habet, cum circumstantiis quae speciem mutant. Is obligationi materialis integritatis satisfacit. Strictius accepta materialis integritas supponit vere comple­ tam accusationem omnium peccatorum gravium quae, post bapti­ smum commissa, nondum vi clavium remissa sint. Formalis integritas ab eo praestatur qui accusationem facit qua hic et nunc tenetur ; ac talis praesertim vocatur quae ob iustam causam non fit completa. 2. Integritas materialis per se praecipitur. Haec : a) requi­ rit examen pro capacitate paenitentis, pro distantia ab ultima Confessione et ceteris adiunctis factum cum cura mediocri quam vir prudens in negotiis seriis adhibet, vel qualem docti et ti­ morati in hac re habere solent, etiam si quis noverit se maiore diligentia plura reperturum esse. A nemine hodie exigimus examen per plures dies ; sed factum per horam, etiam iis qui a multis annis non sunt confessi, accusandis peccatis sufficere arbitramur; - b) examine facto, declarari sponte debent species theologicae et morales infimae peccatorum gravium, ut tota peccati substantia accusetur. Ignoratae species non contrahuntur, nec proin accu­ sandae sunt. A iudice rationabiliter interrogatus paenitens etiam aggravantes circumstantias declarare debebit. Numerus praete­ rea certus, si fieri potest, vel probabilis, addito plus vel nvnus, declarandus est. Nisi numerus notabiliter maior postea innotue­ rit, certus non debet suppleri ab eo qui probabilem indicavit. Quo maior sit difficultas, eo minor exigitur definita indicatio. Interdum satis erit indicare tempus ; - c) oblitus peccati gravis istud in proxima confessione accusandum habet, sed interea com­ municare potest. Verum, post diligens examen, novum formale de eadem periodo non requiritur, et propter praesumptionem integre factae confessionis, paenitens dispensatur ab accusando peccato quod mero videatur praetermissum. Nec confusa confessio est incompleta. Quare, post factam manifestationem confusam quae fieri poterat, distincta memoria, postea habita, non obligat ad novam distinctam accusationem, nisi peccatum sit prorsus alienum a rebus confuse expositis ; - s confessionis, quae, a momento quo paenitens declarare coepit sua peccata, imino quo more paonitentium se sistit con­ fessario, exordium habet, - immediate ante vel immediate post (615.) S02 I4BER Π, TRACT. V, TIT. IV, CAP. I confessionem, quae vere locum habuerit vel ea saltem quam dixi­ mus ratione inchoata fuerit ; - occasione confessionis, seu quando ipsa confessio, non eius scientia, causa est per accidens sollici­ tandi paenitentem. Sollicitat occasione confessionis qui pacnitenti schedulam tradit postea legendam, qua"ipso sollicitatur. Si schedula alteri deferenda erit, casus habebitur si paenitens conscius fuerit, non autem si res contentas ignoraverit; - praetextu confessionis, etiam confessione non secuta : ut si sollicitet quem in­ vitavit ad confitendum vel, allegata confessione, astantes remo­ veat ut sollicitet; - cum simulatione confessionis, in confessionali vel in alio loco ad audiendas confessiones destinato aut electo. Locus destinatus non est totum cubiculum vel sacristia, sed, v. g. ibi positum genuflexorium cum sedo ad audiendas confessiones. Simulatio ibi sicut et in confessionali, per se habebitur eo quod modo consueto ambo ibi se sistant ; in loco electo, imitanda orit externa confessionis ratio ut simulatio habeatur ; 4. obligatio tenet sollicitatum et quemlibet compotem ra­ tionis qui, sive ut testis immediatus sive ex fido dignis personis, factam sollicitationem noverit. Qui tamen mero rem audivit non tenetur, si narrans obligationi suae moraliter stalim satisfecerit, vel si noverit rem tanquam consultus. Obligatio non tollitur temporis intervallo, defectu proba­ tionis, altera denuntiatione iam facta, consensu in peccatum, sed excusatur periculo gravis damni, in vita, fama, bonis ; 5. denuntiatio intra mensem a cognita obligatione est fa­ cienda, et quidem iudicialiter, vel S. Officio, vel Nuntio seu Dele­ gato Apostolico vel Ordinario loci in quo sollicitatio facta est, ex­ clusa omni iminixtione Superioris religiosi ; 6. Confessarius paenitentem do sua obligatione monere de­ bet. In quidusdam casibus, ut moribundi, ex epikeia poterit monitio omitti vel differri ; 7. qui denuntiare nolunt, absolvi non possunt et, si ipsi fuerint sollicitati, excommunicatione 1. s. nemini reservata plectuntur. Sed postulari potest ut, propter gravem difficultatem, denuntiatio coram solo confessario fiat ; 8. qui falsam denuntiationem iudicialem fecerit, plectitur excommunicatione S. Sedi specialiter reservata, et a qua absolvi non poterit nisi facta formali retractatione iudiciali, reparato damno, et accepta gravi et diuturna paenitentia, quae ipsi imponi debet. Si contracta non fuerit excommunicatio, peccatura ratione sui S Sedi reservatum manet. NOTIONES DE INDULGENTIIS 503 TITULUS IV. De indulgentis. (cc. 911-936). Utilitas. — Accurata indulgentiarum cognitione, confessarius, non solum spirituales Ecclesiae divitias fidelibus plenius et securius par­ tietur, vorum etiain, exclusa omni superstitionis specie, rectam et so­ lidam devotionem inculcabit, atque arrna sibi parabit ad redarguendos Ecclesiae hostes et calumniatores. €16. — Historica. Cfr. Appendicem XIII. CAPUT I. De indulgentiam II concessione. 617. — C. 911 definit indulgentiam : « remissionem coram Deo poenae temporalis debitae pro peccatis, ad culpam quod atti· net iam deletis, quam ecclesiastica auctoritas ex thesauro Ecclesiae concedit pro vivis per modum absolutionis, pro defunctis per mo· dum suffragii ». Itaque indulgentia dicit remissionem coram Deo, et non coram Ecclesia, v. g. poenae ex sententia iudiciali debitae ; remissionem poenae, non ipsius culpae : si quando, in monumentis antiquioribus, sermo fit do condonandis peccatis, id commodam explicationem habet, quatenus nomine peccati non solus reatus culpae sed etiam reatus poenae desi­ gnatur ; remissionem poenae temporalis, quia aeterna gratis, cum culpa gravi condonatur ; debitae pro peccatis quod ad culpam iam deletis : nulla enim poena in foro Dei remittitur manente culpa ; quam ecclesiastica auctoritas, vi missionis a Christo concreditae: «quorum remiseritis peccata remittuntur iis » ; ex thesauro Ecclesiae, i. e. ex satisfactionibus potissimum Christi, secundario, sanctorum, Ecclesiae concreditis : pro vivis, per modum absolutionis, seu verao iurisdictionis, quae proin in­ violatum titulum confert indulgentiam consequendi ; pro defunctis, per modum suffragii, i. o. deprecando, oratione quidem cflicacissima, legibus tamen orationis obnoxia. Quatenus datur absolvendo vivos, et in plenam peccati exstinctio­ nem dirigatur, cum sacramento paenitontiae arto conectitur. Quomodo etiam historice vinculum istud confirmetur, vidimus n. 545, De Poeni­ tentia sacramentali et cf. Appendicem. Apte ergo hic caput de indulgentiis ponitur. Idem porro canon edicit ut omnes fidelos indulgentias magnifaciant. [616. 617.] 504 LIBER II, TRACT. V, TIT. IV, CAP. I Scilicet, potestas clavium tradita Ecclesiae valet etiam ad poenas peccatorum remittendas. Verum dispensatio eius debet esse rationabilis. Fit autem absolutio a poenis rationabilis ex quo simul offertur solutio ex thesauris Ecclesiae, et suo quasi prae­ mio donatur vel promovetur bonum opus (devotio, etc.) quod Su­ perioribus ecclesiasticis, pro fine Ecclesiae, promovendum videtur. Hodierna ergo disciplina, tribus veluti elementis concrescit in­ dulgentia viventi concessa : absolutione (plena vel partiali) a poenis ; solutione debiti (ex thesauris Ecclesiae) ; praestando bono opere (tamquam condicione, quae simul cum solutione rationa­ bilem efficit absolutionem). Cum applicatio iit defunctis, Ecclesia, impleto a fidele opere praescripto, Deo, cum solutione debiti offert suam intercessionem, ut animae purgatorio igne ex toto vel ex parte liberentur. Plerum­ que optionem permittit viventi vel lucrandi indulgentiam vel eam defunctis applicandi. Interdum tamen vel pro solo vivente vel pro solis defunctis indulgentia est concessa. Applicationem alii viventi Ecclesia permittere posset, sed hactenus non permisit. Ut haec melius intellegantur, cf. Appendicem historicam atque etiam supra, n. 545. 618. — Validae concessionis condiciones. Potestas Ecclesiae in schola dogmatica demonstratur. Nec licite autem, nec valide indulgentia conceditur sine causa, cum potestas data sit di­ spensandi, non dissipandi seu prodigendi ; sed « quaecumque causa adsit quae in utilitatem Ecclesiae vergat et honorem Dei, sufficiens est ratio indulgentias (‘largiendi » (S. Th., 4 S. d. 20, q. 1 art. 3, q. 2). Nec requiritur stricte proportio inter opus et indulgentiam, cum opus sit condicio non vero causa remissionis. Aliqua tamen convenientia inter indulgentiam eiusque condi­ ciones necessaria est, id est ea quae concessionem rationabilem efficiat. Quod non tantum ex operis difficultate, sed etiam ex fine intento et relatione operis ad illum finem metiendum est. Sic non parum in gloriam Dei cedunt publicae protestationes fidei in pri­ matum R. Pontificis, ita ut voluntario praesentibus ingens indul­ gentia offerri possit. 619. — I. Indulgentiarum varietas. 1. Distinguitur indul­ gentia plenaria seu totalis, et partialis. Plenaria, complete ob­ tenta, tollit omnem poenam temporalem pro peccatis debitam. NOTIONES DE INDULGENTIIS 50.5 Talis est etiam indulgentia iubilaei, quae accidentaliter tamen ab alia plenaria differt, propter privilegia annexa dispensandi in certis votis, absolvendi a censuris, a reservatis, ei maiorem spem obtinendi re vera totam indulgentiam, ob maiora opera requisita ut condiciones, et ob communem conatum societatis Christianae. (Cfr. Bebinger-Steinen, Dic Ablàsse, I, 26 et II, 1008). Partialis seu unius vel aliquot annorum, vel dierum, vel qua­ dragenarum. Hic autem non intelleguntur anni, etc. quos quis deberet in igne purgatorio manere, sed anni paenitentiae cano­ nicae, servata tamen efficacia expiationis istorum annorum. 1. e. qui indulgentiam 100 dierum lucratur, eandem remissionem poe­ narum Deo solvendarum obtinet quam obtinuisset per centum dies paenitentiae canonicae. Per certa autem tempora quadragesimalia, paenitentiaria disciplina severior erat et magis expia­ toria. Quare expressam mentionem meretur indulgentia septem quadragenarum. Cum tamen canonica poenitentiarum disciplina varia severitate fuerit pro varietato locorum et temporum, et nemo hactenus definiverit tempora et loca ad quao concessio se referat, fatendum est indulgentiam partialem laboraro quadam incertitudine quae feliciter tolli posset. Liquet igitur aestimationem indulgentiae plenariae ab aestimatione indulgentiae partialis formaliter differre. Diversam tamen significationem obtinet indulgentia par­ tialis in c. 926, quo monemur (secundum opinionem i. in antea receptam) indulgentiam plenariam v. Iere pro partiali si tota obtineri nequit. Etenim, si propter imperfectam subiecti disposition' m, fructus non potuit t ss » nisi partialis, putamus penitus auferri poenas debitas pro peccatis a quibus paenitens est affectu alienus, manere vero poenas pro peccatis (venialibus) ad quao affectum inordinatum servaverit. Itaque partialis indulgentia significat hic completam expiationem quorundam sed non omnium peccatorum. Quantum v. ro obtineatur, quando im­ perfecta op rum exsecutio plenario fructui obstitit, d<. finire non possimus. Olim interdum concedebatur indulgentia plenaria et tot annorum. Tunc, ei qui indulgentiam non lucrabatur totam, prostabat partialis indulgentia formae consuetae ; seu convertebatur plenaria in partialem consuetae rationis. Huiusmodi tamen formula aliter ab alio explicatur (Cfr. Bellarminum, Control). De indulg., c. 9). 2. Pro eius duratione, distinguitur indulgentia perpetua vel temporaria. [618 619 i 506 LIBER JI, TRACT. V, TIT. IV, CAP. I 3. Pro obiecto cui annectitur, est vel personalis, quae a cer­ tis tantum personis, vel simpliciter vel mediante cooptatione in religionem, confraternitatem, etc., acquiri potest ; localis, quae ab omnibus sed in certo tantum loco obtinetur; rcalis, quae posses­ sioni vel usui cuiuspiam rei annectitur. Ac potest quoque esse mixta, ita ut quaedam qualitas personae et quaedam rei posses­ sio vel usus necessariae sint. Tales erant, ante ultimam declara­ tionem Benedicti XV, indulgentiae dictae apostolicae. Etenim, post primum usum rei his indulgentiis ditatae, haec non poterat iam, mutato possessore, novo possessori prodesse. 4. Habetur indulgentia formae ordinariae et iubilaeum, vel in forma iubilaci (quae iubilaeum aliquo modo in condicionibus et privilegiis imitatur). lubilaciini ipsum est ordinarium seu maius, et extraordina­ rium seu minus. Ordinarium, a Bonifatio AHII in singula sae­ cula, a Clemente VI in singulos quinquaginta annos, ab Urbano VITI in singulos triginta tres annos indictum, a Paulo II (1475) vigcsimoquinto quoque anno celebrari consuevit. In primordiis iubilaeum in sola Urbe offerebatur lucrandum ; ab anno 1600 (Alexandro VI Pontifice) ubique iam copia datur illo fruendi, post annum « sanctum » tamen, Hornae celebratum. Anno ta­ men 1875, simpliciter Urbi et Orbi concessum est. Extraordinarium iubilaeum pro gravi aliqua causa extra illud tempus conceditur. Finis enim iubilaei non est indulgentia, sed commune Ecclesiae bonum hac ratione promovendum. Quomodo accidenta!iter differat, quod ad vim et efficaciam ab indul­ gentia plenaria, diximus n. 619. Tn iubdaeo servandae sunt normae datae a Ben. XIV in variis CC. praesertim in C. Pcregrinantcs, et Inter prae­ teritos, quatenus iisdem per Bullam iubilaci non derogatur. Praescribi consueverunt confessio et communio ab annua et paschali distinctae, et visitationes ecclesiarum. Tn iubilaeo extraordinario adiungitur ieiunium cum abstinenda et eleemosyna. In ipso anno sancto, suspendi consueve­ runt aliae indulgentiae (saltem pro vivis), ct facultat&s absolvendi a reservatis et dispensandi ; rursus tamen amplae conceduntur pro iis qui iubilaeum luerari intendunt. Verum suspensiones istae magis ac magis exceptionibus temperantur. 5. Indulgentiae aliae sunt applicabiles defunctis, aliae non prosunt nisi eas lucranti. Aliis in vita degentibus numquam ac­ quiri possunt. Omnes autem indulgentiae a Rom. Pontifice con­ cessae, nisi aliud constet, defunctis applicabiles sunt (c. 930). indux-oentiaaum auctobk* 507 Hoc de indulgentiis futuris aeque ac de praeteritis valere arbitramur. Indulgentia quae a bona morte nomon habet non est defunctis applicabilLs. Applicabiles autem fiunt defunctis omnes indulgentiae ab eo acquisitae qui votum heroicum fecit in gratiam animarum purgatorii; atque ipse fruit ur cotidiano privilegio personali altaris. Noçnino voti indicatur hic propositum, perpetuum quidem sed sine peccato revocabile, quo quis omnem fructum satisfactorium suorum operum et suffragia quae pro ipso post mortem offerentur, abdicat in gratiam animarum purgatorii : sive animarum quas ipse aliquo modo definiat semel vel successive, sive animarum quibus B. Virgo easdem applicatas velit. Haec enim traditio in manus B. Μ. V. non est essen­ tialis ; nec actu suo heroico prohibetur quis praescripta sibi vel aliter debita suffragia pro definitis defunctis offerre. Plenaria indulgentia quae in Commemoratione omnium de­ functorum toties quoties lucranda prostat non potest a viven­ tibus nisi pro defunctis acquiri. 620. — In Eccclrsia indulgentias concedere potest « Papa prin­ cipaliter, alii vero in quantum potestatem ab eo accipiunt vel ordinariam vel delegatam ». Ita iam S. Tu., Qdlb. 2, art. 16, quia thesaurus Ecclesiae « est in dispensatione eius qui praeest generali Ecclesiae » ; atque ex c. 912, alii, praeter B. P. non possunt ordinaria potestate indulgentias elargiri nisi quibus id expresse a iure concessum est. Inferiores autem Romano Pontifici nequeunt: 1. faculta­ tem concedendi indulgentias aliis committere nisi id iis a S. Sede expresse fuerit indultum ; 2. indulgentias concedere defunctis applicabiles ; 3. eidem rei seu actui pietatis vel sodalicio cui iam a Sede Apostolica vel ab alio indulgentiae concessae sint alias adiungere, nisi novae condiciones adimplendae praescribantur (c. 913). Habetur ergo hic aliquod ius praeventionis, quo primus concedens potestatem inhibet alterius qui sit S. Pontifici inferior. Nova autem adiecta condicione, indulgentia iam non est simpliciter sodalicio vel rei concessa, ita ut prohibita cumulatio vitetur. Exclusio indulgentiarum defunctis appiicabilium a potestate inferiorum S. P. non ita ante Codi­ cem constabat (Cfr. v. g. Lehmk. II, 669). Si quae tunc valide appli­ cables defunctis concessae sint, eas periisso non existimamus. [620.] blBlCR II. TRACT. V. TIT. IV. i AT. I <>21. — Cardinales indulg. 200 dierum etiam totiens quo­ tiens concedere possunt, simpliciter quidem « in locis vel institu­ tis ac pro personis suae iurisdictionis vel protectionis » ; in aliis vero locis tantum a praesentibus, singulis vicibus, lucrandam (c. 239, § 1, n. 24). . Metropolita, in dioecesibus suffragancorum sicut in propria dioecesi, 100 dies concedere potest (c. 271, 2°). Episcopus rcsidcutialis a capta possessione, 50 dies in suae iurisdictionis locis (c. 349, § 2, 2°). Quod possunt quoque Vicarii Apostolici et Praefecti Apostolici, intra sui territorii fines et duranti· munere, etiamsi charactere episcopali careant (c. 294, § 2). Cum consecratur Ecclesia vel altare, episcopus consecrator, licet jurisdictione in territorio careat, indulgentiam concedit unius anni ecclesiam vel altare illa die visitantibus : in die veroanniversario, 50 dierum, si sit episcopus ; 100 si archiepiscopus ; 20o si S. R. E. Cardinalis (c. 1166, § 3). Nuntii et Delegati Apostolici pro locis missionis suae amplas facultates concedendi indulgentias, etiam applicables per modum suffragii animabus in Purgatorio detentis, obtinuerunt. Harum catalogum cfr. Epitome luris canonici, I, n. 715, p. 362. In articulo mortis autem, parochus vel alius sacerdos qui in­ firmo assistit ei benedictionem Apostolicam cum indulgentia ple­ naria concedere potest secundum formam praescriptam (c. 468, §2). Sacerdotes foederi sacerdotali eucharistico ascripti, fideli­ bus qui saltem quinquies in hebdomada ad s. synaxim accedere solent, communicare possunt in sacramento paenitentiae indul­ gentiam plenariam semel in hebdomada lucrandam, et (piae nul­ lam aliam condicionem exigere videtur praeter usum quasi-cotidianae communionis. Hanc pro pluribus hebdomadis sacerdos concedere potest, saltem quam diu apud ipsum confitentur [Cfr. Per., t. 2, p. 69 ; t. 3, p. 113 ss. (vel. t. 2 et 3, p. 297-301)]. 622. — S. Pontifex indulgentias concedere consuevit per S. Pacnitentiariam. cui sectio de indulgentiis annexa est (1). Con(1) Diu exstitit S. C. Indulgeidbtnnn d Reliquiarum, instituta u Clem. IX, Br. /a ipsis, G iul. 1600. II aco a Pio X, C. Sapienti Consilio, 29 iun. 1908. suppressa est; et indulgentiarum administratio commissa ost «peoiali sectioni C. S. Officii. BemkDICTU8 XV quae spectent ad usum et concessionem indulgentiarum traduxit ad 8. Pacnitentiariam* « salvo lure S. Ofilcii videndi ea quae doctrinam dogmaticam circa easdem indulgentias vel circa novas orationes et devotiones respiciunt » (c. 258 , I 2). , ________ 508 INJM ’ LCIENTIA Hl I OFFICIUM, INTERPRETATIO, DIVULGATIO 509 cessio autem vel simplici rescripto continetur, quod tunc, si per petua est concessio, hanc clausulam habet : « Praesentibus in perpetuum valituris absque ulla brevis expeditione » ; vel expe­ ditur per secretariam Brevium. Qui autem a S. Pontifice impetraverint indulgentiarum con­ cessiones pro omnibus fidelibus, obligatione tenentur, sub poena nullitatis gratiae obtentae, authentica exemplaria earundem con­ cessionum ad S. Pacnitentiariam deferendi. Authentica exemplaria, i. o. scriptum documentum vel propria S. Pontificis manu subsignatum, vel subscriptum a Cardinali aut ab Officiali competente, qui vivae vocis oraculum testetur. Clausula « pro omnibus fidelibus » stricte intellegitur, ita ut has solas indulgentias respiciat quas omnes fideles ubique omni tempore, sino speciali usu rei benedictae lucrari possint, non autem eas quae definitae ecclesiae visitationem postulant (Cfr. Bering er-Steinen, Die Ablâsse T, 199, 200). 623. — Interpretatio indulgentiarum debet esse ampla seu lata, servata tamen verborum proprietate, quia sunt gratiae. Quare perpetuae censentur quae sine temporis limitatione con­ ceduntur ; et totiens quotiens opus iteratur, quando non additur: semel in die. Plenaria tamen non potest regulariter pluries in die iterando opus obtineri (c. 928, § 2). Cum sint gratiae factae, in­ dulgentiae morte concedentis non cessant. 624. — Indulgentiarum divulgatio. «Novae indulgentiae eccle­ siis etiam regularium concessae, quae Romae promulgatae non sint, ne pervulgentur, inconsulto Ordinario » (c. 919, § 1 ). Promulgatio Romae fit regulariter per insertionem in Jrfe Ap. Sedis. Contra autem ac plures, v. g. R. P. Fanfani, Dc Indulgentiis, p. 25, arbitrari videntur, praescriptum istud non afficit omnes indulgentias, sed eas quae non sunt mere personales, verum concessae sunt alicui ecclesiae, altari, vel coetui (ex. c. 712, § 1) ; neque est condicio valoris, nisi forte agatur de indulgen­ tiis (piae ab archisodalicio communicantur sodalicio (Cfr. Beringer-Steinen I, 195-197). [G21-G24 | βίο BIBER II, TRACT. V, TIT. IV, CAP. II SUMMARIUM. 625. — I. Indulgentia definitur·, remissio coram Deo, poenae temporalis debitae pro peccatis ad culpam quod attinet iam doletis, quam ecclesiastica auctoritas ex thesauro Ecclesiae concedit pro vivis per modum absolutionis, pro defunctis per modum suffragii (c. 911). Modus absolutionis est usus iurisdictionis datae ad ligandum et solvendum. Modus suffragii est deprecatio. II. Indulgentias concedunt Papa, principaliter ; alii, in quan­ tum potestatem ab eo accipiunt vel ordinariam vel delegatam. Papae inferiores nequeunt, sine expresso induito, facultatem concedendi indulgentias aliis committere, vel indulgentias conce­ dere defunctis applicabiles, vel eidem rei iam ditatae indulgentias adiungere nisi novas condiciones praescribendo. Cardinales 200 dies, Metropolita (etiam in diocesibus suffraganeorum) 100 ; episcopus residentialis 50 dies concedere possunt. In articulo mortis, parochus vel sacerdos infirmo assistens benedi­ ctionem apostolicam cum indulgentia plenaria impertire potest. S. Pontifex indulgentias concedere consuevit per S. Paenitentiariam, cui sectio specialis annexa est. Et qui a S. Pontifice in­ dulgentias obtinuerint pro omn>bus fidei-bus, authenticum exemplar concessionis ad S. Paenitentiariam sub poena nui litatis gratiae deferre debet. III. Interpretatio indulgentiarum postulatur lata vel ampla. Plenaria tamen non potest regulariter, pluries in die, iterando opus, obtineri. IV. Nova indulgentia ecclesiae, altari, coetui concessa, nisi Romae promulgata sit, non potest, inconsulto Ordinario, per­ vulgari. V. Indulgentia distinguitur plenaria, qua, ex intentione Ec­ clesiae, omnis poena temporalis tollitur, et partialis, quae» nisi sit plenaria indulgentia incomplete acquisita, eandem dat remissionem quam paenitentia canonica, per idem tempus facta, dedisset; - perpetua vel temporaria pro eius stabilitate: - personalis, localis, realis ; - formae ordinariae, et >ubilaeum, seu indulgentia plenaria cum annexis privilegiis dispensandi, absolvendi, et spe­ cialibus condicionibus quae maiorem spem dant indulgentiam plene lucrandi. lubilaeum ordinarium nunc 25° quoquo anno, extraordinarium, extra tempus, pro gravi aliqua causa conceditur. Indulgentia in forma iubilaei, iubilaeum in condicionibus et pri­ vilegiis aliquo modo imitatur; - indulgentiae sunt appUcabdes de­ functis vel solis vivis eam lucrantibus. Nunc omnes indulgentiae INDUIXJENTIARUM ACQUISITIO 51J a S. Pontifice concessae, excepta indulgentia in articulo mortis, per so applieabiles sunt, sicut omnes indulgentiae quas lucratur is qui voto heroico omnes satifactiones suas et suffragia post mortem in gratiam defunctorum abdicavit. Indulgentia instar Portiun­ culae quae in commemoratione omnium fidelium defunctorum prostat, non potest nisi pro defunctis obtineri. CAPUT II. De indulgentiis acquirendis. 626. — Commîmes condiciones lucrandae indulgentiae. 1. Subiectum capax est omnis baptizatus, non excommunicatus, in statu gratiae saltem in fine operum praescriptorum (si plura praescribuntur), subditus concedentis (c. 925, §1). Attamen, nisi aliud ex concessione appareat, peregrini, vagi, omnes exempti in territorio degentes, episcopales indulgentias lucrari possunt ; subditi vero etiam extra territorium (c. 927). 2. Ad lucrandas indulgentias intentio saltem generalis eas ac­ quirendi requiritur, praeter debitam operum iniunctorum ex­ secutionem (c. 925, §2). Quamvis tutior sententia, cui adhaeret C. De Lugo, d. 27, n. 85, statum gratiae requirat etiam cum indulgentia defunctis applicatur, id tamen non constat. Alii tenent sufficere ut opus praescriptum fiat, quo posito, Pontifex ipse indulgentiam defunctis applicat. Quod magis veri simile est, quando indulgentia pro solis defunctis obtineri potest, ut indulgentia totiens quotiens in Commemoratione Omnium Fidelium de­ functorum ; aliae autem indulgentiae, ut ex verbis c. 390 « Nemo indul­ gentias acquirens, potest eas aliis in vita degentibus applicare > colli­ gitur, prius acquiri quam applicari videntur : acquiri autem non possunt nisi in statu gratiae. Rursus tamen c. 925 § 1, statum gratiae expresse non exigit nisi ut quis sibi lucretur indulgentias. Res itaque dubio non vacat. Controvertitur, utrum intentio habitualis, i. e. semel habita et non retractata sed quae iam non movet ad actus, lucrandae indulgentiae sufficiat necne. Alii eam sufficere negant, cum indulgentia detur ut ad opus excitemur ; alii affirmant, cum Pontifex non putandus sit minus liberalis erga illos qui opus ultro peragunt quam erga illos qui stimulo lucri spiritualis moventur. Atque habitualem implicitam sufficere putat Lbhmk. 11, 675 (Cfr. Palm., t. V, n. 775-778; Bkrinoer-Steinex, Die Aidasse, I, 80 ss.). [626.] 512 LIBER II, TRACT, V, TIT. IV, CAI*. 11 Hanc autem dicunt in ipsa professione vitae Christianae iam haberi. Ac generalis norma qua putant ab Ecclesia suppleri defectus quando agitur do opinionibus probabilibus et practicis, nos reddit practice magi'securos (Cfr. Palm. V, n. 778). Commendandus tamen est usus efficiendi mano intentionem lu­ crandi indulgentias si quao operibus factis annexae sint : quod proreus sufficit. Non est ratio cur notitia ipsius indulgentiae postuletur. Verum si condicio indulgentiae sit opus praestitum in cer­ tum finem, oportet ut revera in istum finem referatur. Sunt, v. g., Lehmk. II, 662, qui existiment indulgentiae partialis valorem variare pro dispositione eius qui opus praescriptum implet, cum efficacia paenitontiae canonicae, quam indulgentia supplet, esset etiam alia pro alio paenitentis fervore. Huic conclusioni obici tamon po­ test, opus quod est condicio indulgentiae, in locum paenitentiae canonicae non vere subrogari. 627. — Opus indulgentiae condicioni satisfaciens: 1. non potest esse opus quod alio titulo, ex lege vel praecepto, ac proin sub peccato debetur, nisi in ipsa concessione aliud expresse dicatur: per idem tamen opus potest aliquis simul et paenitentiae sacramentel· satisfacere et indulgentias lucrari (c. 932). Et iam ab ipsa mente Legislatoris alienum apparet ut spon­ tanea obligatio per votum suscepta indulgentias ab operibus promissis tollat. Quod regula non obligante sub peccato praescri­ bitur, ad indulgentias lucrandas utile manet ; 2. debet, quando fit, esse utile ad finem a concedente inten­ tum. Sic venialis vanae gloriae defectus non impediet quin per eleemosynam praescriptam pro bellica expeditione vel pro aedi­ ficatione ecclesiae satisfiat condicioni (Cir. Lugo, d. 27, n. 85) : ab eo autem qui, ieiunans, simul se inebriat, frustratur finis pla­ candi Deum ieiunio intentus (Laymann, L. 5, tr. 6, n. 4) ; 3. opus debet per lucrantem ipsum praestari, saltem tam­ quam per causam principalem. Namque in eleemosyna danda po­ test quis alterum adhibere ut instrumentum, vel etiam, monitus, consentire ut ipsius nomine eleemosyna fiat. Consensus iste vi­ detur sufficere etiam si largitio sumatur ex bonis quae ad lu­ crantem indulgentias non pertinent. H 4. opus debet moraliter totum adimpleri. Notabilis itaque, non tamen exiguae partis (puta duo tria Ave Maria in corona), omissio indulgentias impedierit. OPERA AO INDULGENTIAS LUCRANDAS REQUISITA 513 5. uno eodemquc opero plures indulgentiae simul obtineri nequeunt, nisi aliud expresse cautum sit, sicut concessum est ut una coronae B. Μ. V. recitatio valeat ad indulgentias apostolicas, ct Crucigeroruin ; ad indulgentias SS. Rosarii et Crucigerorum (Roscr. 12 iun. 1907). Repeti tamen non debet confes­ sio et communio quae ad plures indulgentias consequendas requi­ rantur (c. 933). 6. Cum plura praescribuntur, parum per se refert quo ordine opera peragantur. 628. — Praescripta confessio etiam ab eo facienda est qui non habet peccata mortalia ; sed absolutio non est necessaria (S. C. Jndulg. 19 maii 1759, Decr. n. 214 ; 6 maii 1852, D. n. 259). Semper utiliter peragitur intra octo dies qui diem cui annexa est indulgentia immediate praecedunt, vel infra eius octa­ vam. Et quae praecipitur ad lucrandas indulgentias pro piis exer­ citiis in triduum vel hebdomadam ductis, utiliter etiam fit intra octavam quae exercitium expletum immediate sequitur. Neque actualis confessio requirit ur ab iis qui a) solent saltem bis in mense confiteri : vel b) fere cotidie, i. e. quinquies in hebdomada, in gratia et cum pia mente s. eucharist iam suscipere. Excipe con­ fessionem requisitam pro indulgentiis iubilaei ordinarii et extraor­ dinarii, vel ad instar iubilaei (c. 931). 629. — Praescripta communio semper (et iam pro prima Feria VI mensis) utiliter recipitur in pervigilio diei cui indulgentia annexa est, vel infra eius octavam ; sicut etiam infra octavam quae im­ mediate sequitur expleta exercitia triduana vel septennaria (seu octavaria) quibus indulgentiae concessae sunt (e. 931). Excepta indulgentia iubilaei, paschalis communio valet ad lucrandas indulgentias quae s. communionem postulant (S. Jndulg. 10 maii 1844). 630. — Visitatio ecclesiae requisita institui potest a meridie diei praecedentis usque ad mediam noctem quae diem cui in­ dulgentia affixa est claudit (c. 923). Id iam a 26 inn. 1911 concessum est (Cfr. Per. VI, p. 8). Condicioni visitandae ecclesiae vel publici oratorii non determinati satisfaciunt visitando domus sacellum in quo obliga­ tioni audiendi sacrum iure satisfacere possunt , fideles qui, perfec33 [627-630.] 514 LIBER Π, TRACT. V, TIT. IV, ΟΛΓ. Il tionis studio vel institutionis seu educationis aut etiam vale­ tudinis causa, in domibus ecclesia vel publico sacello carentibus, de consensu Ordinariorum constitutis, vitam communem agunt ; itemque personae omnes ad illis ministrandum ibidem commoran­ tes (c. 929). Itaquo privilegium istud non valet de ind. Portiunculae, 2 aug. cum tunc definita ecclesia visitanda sit; nec in domibus hospitalibus laica auctoritate sine Ordinarii interventu seu consensu erectis, quamvis ipsum sacellum Ordinarii auctoritate sit erectum ; nec prodest carcero detentis, cum diversa sit causa vitae communis. f j i i ‘ Simili privilegio fruuntur Cardinales, archiepiscopi, episcopi etiam titulares, eorumque familiares, in propriis cardinalium, archiepiscoporum vel episcoporum sacellis. Oratorii autem publici notio ex ipso Codice sumenda est, atque observes formalem Codicis rationem non iam desumi ex aditu in publica via, sed ex eo quod omnibus fidelibus, saltem in­ ter divina officia, ius sit, legitime comprobatum, illud adeundi (c. 1188). Visitat porro ecclesiam qui pie seu intentione colendi Deum eam ingreditur. Ad id formales preces non sunt necessariae. Sic qui tendit in ecclesiam ad confitendum, ad ornandum altare, eam visitat. Si ipse ingressus fieri nequit, sive quia clausa est ianua, vel multitudo obstat, plerique tenent satis esse ut quis se pie ad valvas sistat (S. Alph. VI, 538, q. 10). Quod magis certum est quando quis se multitudini coniungit quae tota quanta morali­ ter praesens in ecclesia esse censetur. Visitationes autem non multiplicantur nisi egressu seu di­ scessu et novo accessu ad ecclesiam. Plenaria cotidiana, quae vel ad tempus vel ut perpetua visi­ tantibus aliquam ecclesiam seu oratorium publicum prostat, si­ gnificat indulgentiam quam singuli fideles semel tantum in anno, sed qualibet die, acquirere possunt (c. 923, §1). Dicitur coti­ diana pro vivis et defunctis, quatenus est defunctis applicabilis. Basilica tamen S. Petri, perpetua indulgentia instar Portiun­ culae ditata est. J9 631. — Preces in genere praescriptae debent saltem ex parte esse vocales ; quaelibet autem seligi possunt. Definite praescripta oratio quolibet idiomate recitari potest « dummodo de fidelitate versionis constet ex declaratione sive OPERA AI> INDULGENTIAS LUCRANDAS REQUISITA 515 Paenitcntiariac, sive unius ex Ordinariis loci ubi vulgaris est lin­ gua in quam vertitur oratio » (c. 934, § 1 ). Sub antiquo iure, sola condicio fidelitatis postulabatur ut essentia­ lis (S. C. Indulg. Decr. au th. n. 415). Nunc versio typis edita testimonium S. Paenilentiariae vel competentis Ordinarii de fidelitate versionis ferre debet. Verum sufficere arbitramur ut manuscripta versio sit fidelis : de tali enim huiusmodi testimonia peti non consueverunt. Satis quoque est cum. socio praescriptam orationem alternis partibus recitare, aut eam mente prosequi dum ab alio recitatur, v. g. actus consecrationis (c. 934, § 3). Muti autem indulgentias publicis precibus annexas lucran­ tur, si, una cum ceteris fidelibus in eodem loco orantibus, men­ tem ac pios sensus ad Deum attollant: privatas vero orationes satis est ut mente recolant, signisve effundant vel oculis percur­ rant (c. 936). Atque etiam mutilatis provisum est qui non possint corpora­ lem actum peragere, interdum una cum recitatione praescriptum: satis est ut preces fundant (Ex and. SS. 22 oct. 1917). Quaevis autem additio, detractio vel interpolatio tollit indul­ gentiam (c. 934, §6). Quod satis severe intellegitur. Sic cantatae Litaniae B. Μ. V. in quibus vel semel tantum recitatur Kyrie eleison, vel singulis enumeratis titulis non respondent singula Ora pro nobis, indulgentiis lucrandis non sufficiunt (S. Paen. 21 iul. 1819 ; /1. .4. 5. XII (1920) p. 18). Quid autem de more interponendi in medio Ave Maria brevem mysterii meditandi enuntiationem ? S. Paenitentiaria ab oratore privatim interrogata utrum consuetudo ista posset necne servari et propagari, intactis indulgentiis SS. Rosarii, 27 iul. 1920, respondit Negative. Verum deinde 22 ian. 1921, declaravit nullo modo revocatum esse indultum 1859 quo Pius IX, pro locis ubi mos iam invaluerat, indulscrat ut fideles tali ratione rosarium recitantes eiusdem indulgentias lucrari possent. Ac praeterea, ipsa supplicante, Benedictus Pp. XV indultum ita extendit ut prosit omnibus qui, in quibuslibet locis, SS. Rosarium secundum istum morem recitare consue­ verint (A. A. S. XL11 (1921) p. 163). Quid autem, secluso induito, respondendum videtur ? Puto rem definiendam esse ex mento orantis. Qui, atque haec in­ tentio praesumenda est, ipsam angelicam salutationem integram et intactam esse vult, et mere, post mediam salutationis angelicae partem, quasi moram quandam interponere per quam mysterium vel partem my­ sterii recordetur, usu isto, nullum indulgentiis periculum gignere vide- [628-631.] 516 LIBER H. TRACT. V, TIT. IV, CAP. Il tur, Nonue, in re graviori baptismi, admittunt valere baptismum coli» tum his verbis : « Ego to baptizo in nomine Patris et Filii ot Spiritus Sancti et Beatae Virginis », dummodo nolit baptizans B. Virginem cum SS. Trinitate connumerare, sed mero, post formam sacramenti, cius opem implorare ut quasi ratum habeat baptismum iam collatum ? Observes quoquo usum nominandi mysterium post vocem Imiu, repetendum esse ab ipso Dominico Pruteno, Carthusiano, qui, initio saec. xi, meditanda mysteria primus coniunxit cum recitatione saluta tionis angelicae, quae tunc temporis in vocem lesus desinebat (Cfr. Berinoer-Steinen, I, 897). Preces recitandae dicuntur ab iis qui saltem corde contriti sint, i e. qui in statu gratiae versantur, et poenarum remissio­ nem obtinere possunt, quia sufficiens contritio culpam delevit. Vox saltem excludit necessitatem recurrendi ad Paenitentiae sa­ cramentum. S 632. — Intentio seu mens Pontificis est exaltatio S. Eccle­ siae, extirpatio haereseum, propagatio fidei, peccatorum con­ versio, pax et concordia inter principes Christianos. Satis autem est, ut orans velit preces offerre ad intentionem S. Ponti licis vel ad indulgentias lucrandas (S. C. Indulg., 12 iul. 1817). Quantum vero est orandum ! Res non est definita. Cum lex non postulet nisi orationem (c. 93-1 § 1), non pauci sufficere exi­ stimant unum Pater. Alii obiciunt tamed tam parca oratione de­ monstrari defectum devotionis, quo saltem plenaria indulgentia impeditur. Sufficere quinque Pater et Ave vel huic aequivalentem orationem, plane constat. Nec minus certum videtur, sufficere pauciora quae lente et magna rura recitentur (l) (Cfr. BeringerSteinen I, 13011). Ceterum qualibet oratio vocalis seligi potest, sed mentalis tantum non sufficit (c. 934, § 1 ). 633. — Generalis facultas commutandi opera iniuncta in alia pro iis qui legitimo impedimento ab iis praestandis prohi­ beantur, confessariis canone 935 conceditur. Quae commutatio etiam extra tribunal paenitentiae a confessario. i. e. a sacer­ dote approbato pro confessionibus, fieri potest. (I) Hodie communissima sententia est et ox adductis decretis satis colligitur, re­ citationem quinque Pater d Ave aut aequivalentem orationem sufficere ad explendam condicionem orandi pro S. Pontificis intentione, et etiam broviorem satis esso posse, si devotius et ferventius persolvatur (Cfr. S. Alph., 1. G, n. 538, Mocchrgiani, Coli. JndulQ., 1897, n. 187). Sl'.MMABlUM DE ACQl'IKENDiS JNDl, LGENTIIs 017 Dicta valere videntur quoque de indulgentiis Portiunculae. Oportet tamen ut obieclum seu causa indulgentiae substantialiter servetur, solis mutatis condicionibus. Sic usus crucifixi ad hoc benedicti substantialis est ut via crucis suppleri possit; indulgentia concessa pro­ pter communionem frequentem hanc necessario supponit. Sed quae festis annectitur non supponit nisi festum. SUMMARIUM. 634. — 1. Communes condiciones. Requiritur : 1. subject um ca­ pax : omnis homo baptizatus, non excommunieatus, in statu gratiae (nisi forte indulgentiam applicet defunctis) saltem in fine operum praescriptorum; subditus concedentis. In territorio tamen episcopi, per se omnes, etiam non subditi, indulgentias episcopales lucrari possunt ; 2. intentio saltem generalis, quam plures putant in profes­ sione vitae clu-istianae iam contineri ; 3. debita operum iniunctorum exsecutio. Etsi alii existiment solas partes tutiores esse securos, Baixerini-Palmieri probabilem iinpletionem condicionum sufficere arbitrantur, cdm ex generali canone, Ecclesia defectus suppleat. 11. De Operibus praescriptis. Opus per se non potest esse ex lege vel praecepto (excepta paenitentia sacramentali) iam debi­ tum; debet ad finem a concedente intentum esse utile; per ipsum lucrantem, tamquam per causam saltem principalem, praestandum est ; et moraliter totum impleri debet. Uno eodemque opere, quod repeti possit et consueverit, plures indulgentiae acquiri nequeunt, nisi aliud expresse cautum sit. Non refert quo ordine opera fiant. Praescripta confessio semper utiliter peragitur intra octo dies qui diem cui indulgentia annexa est immediate praecedunt, vel infra cius octavam, ut infra octavam quae expleta exercitia tri­ duana vel septennaria immediate sequitur. Nec, excepta indul­ gentia iubilaei vel instar iubilaei, postulatur confessio specialis, ab iis qui solent saltem bis in mense confiteri, vel fere cotidie s. eucharistiam pia mente recipere. Praescripta communio semper utiliter fit in pervigilio diei cui indulgentia annexa est vel infra cius octavam, ut etiam infra octavam (piae exercitia triduana vel septennaria vel octa­ varia expleta sequitur. Visitatio ecclesiae institui potest a meridie diei praecedentis usque ad mediam noctem quae diem cui indulgentia affixa est claudit. Per se visitatio in publico oratorio facienda est, sed ha­ bentur privilegia et exceptiones. 1632-634.] 518 LIBER II. TRACT. V, TIT. IV. CAP. Ill Preces in genero iniunctao debont ex parte esse vocales. Mu­ tis et mutilatis speciatim providetur. Si definitae preces prae­ scribuntur, quaevis additio, detractio vel interpolatio indulgentiam tollit. Generalia facultas [commutandi legitime impeditis condicio­ nes indulgentiarum confessariis conceditur. III. Ceaaalio indulgentiarum. Indulgentia localis cessat, de­ structo loco. Reviviscit tamen, si ecclesia intra 50 annos in eodem vel fere eodem loco et sub eodem titulo rursus aedificetur. Concessa coetui, cum coetu exstinguitur ; sed persona moralis, exstinctis sociis, per centum annos superstes est, et in uno socio superstite permanere censetur. Coronis vel robus annexae indulgentiae ces­ sant si prorsus esso desinant, vel vendantur, non autem si gratis ad alium transierint» CAPUT III. J De quibusdam indulgentiis in specie. 635. — Benedictio papal is seu quam s. Pontifex ipse per se vel alii eius nomine dant, est secundum se sacramenlale, cui saepe, non tamen semper, indulgentia plenaria conectitur. Quare qui facultatem postulat hanc bonedictionera conferendi, expressam indulgentiae mentionem opportune superaddet. Quotiens tamen benedictio Pontificis non nvre mittit ur, sed, praescripto Ritualis ritu conferenda est, planaria indulgentia annexa consotur. Codex nunc c. 914 concedit ut benedictionem papalem cum indulgentia plenaria, secundum praescriptam Ritualis formam, impertire possint episcopi in sua quisque dioecesi, bis in anno: in sollemni die Paschatis, et alio die [festo sollemni, ab ipsis de­ signando, etiamsi missam 'sollemnem non celebraverint, sed ei­ dem tantum astiterint ; abbates autem vel Praelati Nullius, Vi­ carii et Praefecti Apostolici, etiamsi episcopali dignitate careant, id possunt in suis territoriis uno tantum ex sollemnioribus die­ bus per annum (c. 914). Qui regulares simili privilegio (i. e. impertiendi benedictio­ nem istam extra missiones vel adiuncta huiusmodi) fruuntur. eo­ dem uti nequeunt nisi in suis ecclesiis et in ecclesiis monialium vel tertiariorum suo Ordini legitime aggregatorum, nec eodem die et loco quo episcopus eam conferat (c. 915). Locum intellegas BENEDICTIO PAPALIH INDOKO. APOST ALTARE PRIVIL. 519 civitatem, oppidum (Cfr. breve Leon. XIII, 2 ini. 1882). Formula pro regularibus reperitur in Rit. t. VIII, c. 32, ibique benedictio (Landa dicitur verbis « Benedicat \ os Omnipotens Deus », etc. Canone isto non attinguntur benedictiones papales quae v. g. in fine missionis religiosis missionariis permittuntur. De his S. Hit. Cong. 11 inaii 1911, hunc ritum ac formulam dedit : Unicum signum crucis cum crucifixo, adhibita formula: « Benedit io Dei Omnipotentis etc ». Licet tamen uti quoque formula Rituali-* (BerinoerSteinen, I, 799, II, 506, 507). 636. — Indulgentiae apostolicae seu Papales dicuntur quae, secundum elenchum initio cuiuslibet Pontificatus promulgari solitum, annectuntur rebus eo fine benedictis a s. Pontifice vel ab eo qui potestatem accepit. Inter has reperitur indulgentia ple­ naria in articulo mortis, propter quam res istae dicuntur benedi­ ctae indulgentia « bonae mortis ». Ad indulgentias lucrandas suffi­ cit res illas possidere vel in propria persona vel in domo propria, et coram its preces praescriptas recitare, etiamsi agatur de co­ rona. 637. — De altari privilegiato. Privilegium istud, altari coniunctum, est indulgentia plenaria, certioris efficaciae, quatenus, ex parte celebrantis, sola requiritur applicatio Missae. * l Excepto altari Gregoriano, cetera altaria privilegiata a saec. xn repetenda videntur. Prius a Paulo III concessa videntur : potissimus autem largitor fuit Gregorius XIII. (Cfr. Bre.-Steinen, Die Ablacsset I, n. 981). Pleraque altaria sunt pro solis defunctis privilegiata. Sunt tamen quae expresse, declarata sunt privilegiata pro vivis et pro defunctis. Tunc etiam vivens dispositus pro quo celebraveris, indulgentiam plena­ riam directo consequitur. Applicatio non potest fieri nisi ei pro quo celebratur. Si pro pluribus celebratur, indulgentia inter plures non dividitur sed uni tantum prodest. Id ultimum responsum est tie altari privilegiato pro defunctis. Atque interrogata utrum necne idem valeret de vivis, S. Paenitentiaria aesti­ mavit solutionem huius quaestionis a S. Officio exspectandam esse. Idem tamen dicendum arbitramur, quia natura indulgentiae plenariae divisioni inter plures repugnare videatur; nequit pluribus unica indulgentia qua plenaria prodesse, nec per se in partiales dividi potest, cum diversa sit [635-637.] 520 UBER II, TRACT. V. TIT. IV. CAP. Ill ratio indulgentiae partialis. (Sic etiam Beringer-Steinen, <*p. c. 1. 979), Indulgentia autem altaris privilégiât! pro defunctis non iam postulat ut, diebus quibus liceat, missam apparatu nigro celebres. Distinguitur privilegium locale, quod adhaeret altari : hoc debet saltem lato sensu esse fixum (cf. n. 344) ; et personale, quod adhaeret personae ubicumque celebret; vel quod etiam con­ ceditur pro certis dejunctis : v. g. Congregationis. In die Commemorationis omnium fidelium defunctorum, om­ nes missae sunt privilegiatae. I ί 638. Altare Gregorianum est altare privilegiatimi 8. Gregorii quod in ecclesia montis Coelii exstat, atque ob liberationem mo­ nachi lusti, peculiari titulo ad divinam acceptationem donatum censetur. Speciali ista efficacia (non valore missarum plurium) altare Gregorianum aequi valet tricenario Gregoriano de quo su­ pra, n. 304. Ipsa peculiaris efficacia aestimationi ab ecclesia factae et S. Gregorii intercessioni tribuenda est. (S. C. Indulg., 15 mart. 1884. Cfr. Ber.-Steinen, I, 675, ss.). Fuere etiam concessa alta­ ria privilegiata ad instar Gregoriani ; quod non iam conceditur post resp. S. Officii, 11-12 dec. 1912 ad VII (A. A. S., \ [1913] p. 33, Ber.-Steinen, I, 975 ss.). Ad vitandas imprudentes inscriptiones, c. 918 praecipit ut designato altari nihil inscribatur nisi: «Altare privilegiatimi per­ petuum vel ad tempus, cotidianum vel non ». Nec sub obtentu pri­ vilegii, pro missa ibi dicenda maior eleemosyna exigi potest. Ordinarii locorum ct Superiores maiores religionis clericalis exem­ ptae possunt designare et declarare unum altare privilegiatum cotidia­ num perpetuum, dummodo aliud non habeatur, in suis ecclesiis cathedralibus, abbatialibus, collegiatis, conventualibus, paroecia! i bus, quasiparoecialibus, non autem in oratoriis publicis vel semipublicis, nisi sint ecclesiae paroeciali unita seu eiusdem subsidiaria (c. 916). 639. — Indulgentia plenaria pro festis Domini vel B. Jf. Γ. concessa intellegitur pro solis festis calendarii universalis (c. 921 § 1), dum antea reservabatur festis potioribus, et solae partia­ les in omnibus festis calendarii universalis obtinebantur ; ple­ naria vel partialis festis apostolorum tributa, pro festo eorum natali concessa intellegitur (c. 928 § 2). Legitime translato festo, transferuntur conexae indulgentiae, si perpetua fiat translatio officii cum missa; vel si trasferantur, \LT. GREGOR. INDULG. PRO FESTIS; COROMs ANNEXAE 521 etiam ad tempus solum, sollemnitas et externa celebratio. Defi­ cientibus his posterioribus condicionibus, indulgentia manet af­ fixa diei, etiam si sit feria VI in Parasceve (S. Paen., 18 feb. 1921 A. A. S., ΧΠΓ (1921) p. 1G5). Externa ista celebratio nullum postulat indultum, nisi missa optetur ritibus vel calendario non permissa. Conexae indulgentiae sunt quae coniunguntur sive festis sive supplicationibus quae ante festum, post festum et eius octava durante, peraguntur (c. 922). 640. — 1. Coronis vel rebus annexae indulgentiae non iam pereunt eo quod post primum possessorem utentem alter eas adhi­ beat ad lucrandas indulgentias, sed tunc tant um cessant si co­ ronae vel res prorsus esse desinant vel vendantur (c. 926, § 1 ). Ex recenti declaratione, 18 febr. 1921, ut mere reales iam conside­ randae sunt indulgentiae apostolicae (_4. .4. S., XIII [1921] p. 164). Itaque, contra ac scribebat R. P. Fanfani, De indulgentiis. p. 55. 71. 96, qui corona benedicta iam usus est ad lucrandas indulgentias, potest efficaciter et licite, eandem alteri tradere, qui indulgentias recitationi annexas ipse lucrabitur. Ad pmnem vero siinoniae speciem avertendam, saepius iam declaratum erat indulgentias perire venditione quae sit bene­ dictione posterior (Cfr. resp. 16 iul. 1887). Nihil autem obstat quin mer­ cator ipse curet ut benedicantur iam venditae coronae ; nec obstat pre­ tium nondum solutum esse. Benedicuntur globuli, non autem catena : haec ergo mutari potest intactis indulgentiis : nec refet quo ordine globuli reponantur. Quod Fanfani, p. 75 et 95 negare· videtur (1). Ad lucrandas indulgentias SS. Rosarii Fr. Praedicatorum non satis »ist aliquam manu teneri, nisi praeterea coronam volvas. In communi tamen recitatione, sufficit ut unus coronam volvat. Verum sunt quoque indulgentiae possessioni, vel delationi coronarum coninnctae (2). Translata (1) « Si Illum quo grana sunt ligata rumpitur et grana in acervum simul colli­ guntor, indulgentiae cessant». Sio ipso De indulgentiis, p. 95. Sane quam diu coronae forma destructa eat, indulgentiae suspenduntur. Sed, restituta corona ex globulis be­ nedictis, indulgentiae redintegrantur, sicut refecto altari vel ecclesia, indulgentiae reviviscunt, il. P. Fanfani allegat quidem Acta S. S. pro societate SS. llosarii, I, c. 5, n. 108, quo loco haec leguntur : « Si flhnn mutetur confusis sine filo granis, aliqui te­ nent amitti benedictionem cum indulgentiis. Attamen, secundum opinionem magis communem, in hoc casu conservatur benedictio cum indulgentiis, dummodo ex iisdem granis cum novo filo conficiatur corona ». (2) Cum agitur do indulgentiis apostoliciis, perinde est sive coromam sive parvam statuam sive numisma habeas, dummodo rem sic benedictam teoum feras vel coram ea preces praescriptus. puta coronam recites. Ber.-Steinen, op. c. I, 849. (638-640.) 522 LIBER II, TRACT. V, TIT. IV, CAI*. Ill autem possessione, solae transeunt indulgentiae quao rerum possessioni vel usui annexae sunt, non autem quao inscriptionem in corifratemitatem exigunt, si novus possessor non est inscriptus. 2. Materia ex qua conficiuntur res indulgentiis ditandae de­ bet esse solida, quae cadendo non frangatur. Admittitur ergo ma­ teria vitri compacti, non autem insufflati. Quod pauci globuli non benedicti substituantur aliis, id non tollit indulgentias, immo censentur iidem ea accessione benedicti, ita ut sine indulgentia­ rum detrimento omnes possint hoc modo successive mutari. 641. — Indulgentiae cessant quidem destructo loco vel coetu cui erant annexae. Verum : ■« 1. persona moralis non exstinguitur exstinctis sociis, nisi per centum annos cessaverit ; et in uno socio superstito perma­ nere censetur (c. 102) ; I 2. nec cessant indulgentiae concessae ecclesiae quao, fun­ ditus eversa, iterum inter quinquaginta annos aedificetur in eo­ dem vel fere eodem loco et sub eodem titulo (c. 924 § 1). Quia causa favorabilis est, sufficere censemus ut iiitra quinquaginta annos aedificatio fieri coepta sit. Reviviscentia haec, ante Codicem, sine limitatione admittebatur, et adhuc admitti potest pro altari si, post destructionem, novum eodem loco et sub eodem titulo aedificetur. 642. — Indulgentia plenaria in articulo mortis variis ti­ tulis obtinetur : a) ex benedictione apostolica, quam nunc qui­ vis sacerdos assistens infirmis conferre potest {c. 468, § 2), danda, sub poena nullitatis, secundum formulam Bfn. XIV (Pia Mater, 4 ap. 1747), Rituali insertam, infirmis qui eam petunt, vel qui veri similiter eam petiissent aut qui saltem signa contritionis dederunt, non autem excommunicatis et impaenitentibus ; ac semel tantum in eodem morbo danda est, etiamsi pluribus titulis ius ad eam habeatur, vel in statu peccati recepta sit ; b) propter frequentem invocationem nominis lesu, frequentem recitationem actuum fidei, spei, caritatis; vel orationis « Angele Dei »; c) pro­ pter acceptationem mortis secundum formulam Pii X (1); d) pro­ pter ascriptionem plerisque confraternitatibus : c) propter pos(1) Formula btiec eat: < Domine Deus meus, iam nunc quodoumque mortis genus prout Tibi placuerit, cum omnibus suis angoribus, poenia ac doloribus de manu tua aequo ac libenti animo suscipio » ( J. S. S XXXVI, 637). INDULG. IN ARTICULO MORTIS; TOTIES QUOTIES; VIA CRUCIS 523 sessionem rei cui indulgentiae apostolicae annexae sunt:/) pro­ pter personalem concessionem a S. Pontifice. Is tunc cupit usum formulae bcnedictinae a sacerdote quem infirmus rogaverit. Per se tamen in omnibus casibus 6), c), d), e), /) nullius ministerium vel applicatio sunt essentialia. Condiciones plerumque sunt ut infirmus sacramenta recipiat, vel si id fieri nequeat, perfecte conteratur, et praesertim ut resignato animo mortem acceptet de manu Dei, atque ore, si potest, sin minus corde, nomen lesu invocet. Rem autem apostolica indulgentia munitam debet infinnus secum habere, i. e. non necessario collo appensam, brachio ob­ volutam vel in manu, sed vel in lecto vel iuxta ipsum, etiamsi non re­ cordetur rem ibi esso (1). Indulgentia ista effectum suum in ultimo vitae instante sor­ titur. Si convalescat infirmus, differtur in verum mortis articu­ lum. Plures autem tituli indulgentiae istius id efficiunt ut infir­ mus, magis ad optimos actus excitatus, ad indulgentiam istam semel lucrandam melius disponatur. 643. — Indulgentia toties quoties, qua muniuntur imagines Christi crucifixi istud significat, non solum imaginis possessorem, sed quoslibet fideles indulgentiam plenariam lucrari posse, qui in articulo mortis eam osculati fuerint vel quomodocumque tetigerint, dummodo confessi ac s. communione refecti, vel si id facere nequiverint saltem contriti, ss. lesu nomen ore, si po­ tuerint, sin minus corde, devote invocaverint et mortem tamquam peccati stipendium de manu Dei patienter susceperint (Cfr. decl. S. Off. 11 iun. 1904, Per., VIII. 204). Forunt tamen a Pio X ampliorem concessionem interdum factam esso ut quot vicibus figeretur osculum vel actus renovaretur, totiens titulus indulgentiae plenariae poneretur. Liquet posteriorem declara­ tionem, expressae S. Pontificis significationi non derogasse. 644. — Exerqitio viae crucis annexae sunt omnes indulgen­ tiae visitantibus stationes Icrusalem concessae. Sed quot et quae­ nam sint nescitur. Plenariae, si fuerint, semel tantum in die, ce­ terae repet ita exercitatione etiam pluries per se acquiri possunt. Indulgentiae adhaerent crucibus quae ligneae esse debent ; salvis indulgentiis ab uno in alium locum eiusdem tamen ec­ clesiae transferuntur. Nec nocet remotio temporaria : vel quod (1) Etiam horno sanus apostolico» indulgentias lucratur, si penes se vel In proprio cubiculo rem reservat et praescriptas condiciones adimplet. [641-044.] r LIBER II. TRACT. V. TIT. IV. CAP. Ill paucae cruces benedictis substituantur, sicut dp globulis coronae dictum est (S C. Ind., 22 aug. 1842). H Privalim aut communiter peragentibus viam crucis opus est pro indulgentiis: a) motus localis ab una ad alteram stationem. In publico tamen exercitio, ad vitandam perturbationem vel propter nimiam dif­ ficultatem, satis est ut sacerdos solus cum duobus clericis vel cantoribus stationes circumeat et preces vel ipse vel alter sacerdos ex loco eminenti recitet. Ac methodus ista in sacellis Congregationum laicarum ita servari potest ut circumeat unus ex Fratribus vel una ex Sororibus (Anal. Eccl., 1902, p. 250) ; b) quaedam consideratio mentalis passionis' dominicae in genere. In publico tamen exercitio commendatur ne preces solitas omittantur ; c) visitatio stationum moraliter uno tractu facta. Brevis tamen interruptio v. g. decem momentorum, non nocebit. Immo nec maior, si fuerit ad aliud opus pietatis peragendum: confessionem, communioqem, Missam. 645. — Imagines prominentes divini Salvatoris cruci affixi a competente sacerdote muniuntur interdum indulgentiis viae cru­ cis. Solo signo crucis benedicuntur. Viam crucis tamen non sup­ plent nisi pro impeditis morbo, vel difficultate adeundi locum ubi sint stationes. Et, praeter aliquam saltem recordationem Passio­ nis Dominicae, requiritur ut moraliter uno tractu 20 Pater, Ave et Gloria recitentur : 14 pro stationibus ; 5 ad quinque vulnera Christi; unum ad intentionem S. Pontificis (Cfr. .1. I. >$., X. (1918] p. 31). 646. — 1. Scapuliria, omisso etiam scapulari Tertiariorum quod est deminuta vestis religiosa Ordinis, duplicis sunt generis; alia, ant iquiora, sunt vestigium vestis religiosae et signum cuius­ piam aggregationis ad institutum religiosum atque cooptationis in eius confraternitatem ; alia sunt mere emblemata devotionis erga S. Cor., Imm. Virg., S. Joseph. Scapularia debent esse ex lana texta ; lemnisci (cordoni) cuiuslibet materiae esse possunt, excepta necessitate lanae rubrae pro scapulari Passionis. Pro hoc solo requiritur imago. Scapulare SS. Trinitatis ferre debet crucem non acu pictam. Qui plura gestat, ea ferre debet satis di­ stincta. Praestat ut primo loco ponatur scapulare SS. Trinitatis ; ultimo, scapulare Passionis Domini ; ut non consuantur nisi a parte superiore, et singula immediate lemniscis adhaereant. Prima tantum vice qua adhibentur indigent benedictione. CRUCIFIX! J Μ ACO PRO VJA CRUCIS. 8CAPUKAMA 525 2. Impositio «cap. B. Μ. V. de Monte Carmelo. VII Dolo­ rum et SS. Trinitatis coniungitur necessario cum ascriptione confraternitati. Non raro conceditur usus formulae pro simultanea benedicctione ct impositione variorum «capulariorum, nec iam excipitur isto privilegio scapulare B. Μ. V. de Monte Carmelo. 3. Postquam vera scapularia imposita sunt (non ante, se­ cluso speciali induito) in locum scapularium quae non sunt Ter­ tiariorum (excepta dispensatione: Per. XI, 81-83), substitui possunt numismata metallica quae ex una parte, recta, ferant imaginem SS. D. N. I. C. cor suum sacratissimum ostendentis: ex parte aversa, vero, effigiem (piandam B. M. Virginis. Numisma autem decenter supra propriam personam, non necessario e collo pendens deferri debet. Numisma tot distinctis benedictionibus (signis crucis) munitum esse debet quot scapularibus supplendis destinatur. Qui scapularia imponere potest numismata benedicere potest ad sufficienda eadem scapularia pro quibus est competens. Verum, quia in decreto Cum sacri, S. Officii 16 dec. 1910 id non potest nisi « firmis ceteroquin primitivae facultatis limitibus, clausulis ct condicionibus (pii. ut saepe, non potest scapulare quoddam imponere in loco ubi sint religiosi ad quos per se impo­ sitio pertinet, ibidem numisma pro illo scapulari benedicere non poterit. Qui vero benedictionem numismatum directa conces­ sione obtinuerit ad clausulas rescripti attendere debebit (Cfr. .1. J. S., 1911,111, p. 22. Beringer-Steinen, Dic A Masse, 1,938). Directae autem concessiones non iam fiunt. Militibus concessum est ut sibi privatim, invocata B. Vir­ gine, imponant scapulare, rite benedictum B. M. A' de Monte Carmelo ; immo ut directe assumant numisma rite benedictum, (etiam si nondum fuerint in con fraternitatem cooptati). Ipso facto omnia privilegia et gratias habent eorum qui rite in confraternitates scapularium cooptati sint, vel (pii scapulare forma con­ sueta receperint (dummodo numisma sit pro illo scapulari be­ nedictum. Cfr. indulta Ρπ X, 4 ian.. 30 mart. 1908: 22 mart. 1916, et Beringer-Steinen, 1. c). N. B. Distincta vero facultas requiritur ad commutanda opera praescripta pro privilegio sabbatino (promptae liberatio­ nis a purgatorio) scapularis de Monte Carmelo. Simplex scapu­ laris delatio sufficit aliis istius scapularis utilitatibus. Qui scapularia non formaliter ex contemptu abiecit sed mere [645. 646.) b26 LIBER II, TRACT. VI, CAP. I ea induere etiam diu neglexit, privilegia recuperat resumendo sca­ pulare vel numisma. 647. — Indulgentia dicta a Portiuncula est plenaria totiens quotiens visitantibus definitas ecclesias. Proprie dicta et antiquior est Franciscana 2 aug. S. Officium nobis decreto 26 maii 1911 (Per., VI, 57) spem dedit novae ordinationis. Interea extenditur ad omnes respectivos Ordinarios facultas 9 iun. 1911 facta Or­ dinariis locorum designandi ecclesias et oratoria saltem semi-publica in quibus indulgentia prostaret. Quae tamen communitates ecclesiam suis aedibus coniunctam habent, hanc, non autem do­ mesticum sacellum visitare debent (Cfr. Per., V, 159; VI, 56 sq.). Plures dein accesserunt similes concessiones, maxime Leone XIII et Pio X Pontificibus, ita ut indulgentia plenaria totiens quotiens lu­ cranda offeratur: pro festo S. Francisci a Paula (2 apr.), in ecclesiis Minimorum ; pro festo SS. Trinitatis, in ecclesiis Ord. SS. Trinitatis (etiam Tertii Ordinis et Confraternitatum) ; pro festo SS. Corporis Christi, in ecclesiis Presbyterorum SS. Sacramenti ; pro celebratione mensis SS. Cordis (ultima mensis iunii dominica) in omnibus ecclesiis, immo in oratoriis semi-publicis seminariorum, ac piarum communitatum ; pro sollemni commemoratione B. Μ. V. de Monte Carmelo (16 iul.). in ec­ clesiis Ord. Carmelitarum et Congregationum Tertiariorum qui vitam communem cum votis simplicibus coniungunt ; pro Dedicatione Basili­ cae Portiunculae (2 aug.), in locis supra dictis ; pro festo mensis Septem­ bris VII Dolorum B. Μ. V. in ecclesiis Ord. Servorum B. Μ. V. (cti IMI Tertii Ordinis) vel ubi Confraternitas VII Dolorum canonice est erecta ; pro sollemnitate SS. Rosarii, in omnibus ecclesiis ubi confraternitas SS. Rosarii canonice erecta fuerit (requiritur visitatio ipsius altaris vel saltem statuae B. Μ. V. Reginae SS. Rosarii); pro commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum (per extensionem Portiunculae Benedictinae) in omnibus ecclesiis et oratoriis etiam semipublicis. Portiuncula tamen Bencdictina dat copiam lucrandae indulgentiae personalis, dum extensa indulgentia solis defunctis prodesse potest (Cfr. Per., III. p. 150 [vel II et III, p. 334], V, p. [16], et VIII, p. 205). Basilica Vaticana insigni privilegio fruitur indulgentiae cotidianae instar Portiunculae. 648. — Probabilis impletio condicionis requisitae secundum Suar., Sanciiez et alios incertam linquunt indulgentiae conse­ cutionem ; Ball.-Palm., tamen existimant generalem esse nor­ mam qua Ecclesia, in rebus practicis, defectus, quos potest, sup­ plet si qui ex usu opinionis probabilis commissi sint. (Cfr. Opus theol.. V, p. 778). h TRACTATUS VI. DE EXTREMA UNCTIONE. (cc. 937-947). Utilitas. Sacerdos, sacris ministeriis addictus, ritum, praesertim re­ sent ialem, bene cognoscere debet. Oportet ut de utilitate et suavitate istius sacrament i ita sit edoctus et persuasus, ut secundum repetita mo­ nita S. Pontificis, tempestivam sacramenti administ rationem procuret et obtineat, nedum sit complex eorum qui nimis sero tantum tolerant ut aegroti hoc sacramento confortentur. 649. — Historica. Cfr. Appendicem XIV. CAPUT I. Ii Extremae Unctionis notio, essentia, caerimoniae. 650. — Extrema-Unctio est sacramentum a Christo institu­ tum, «totius Christianae vitae consummativum (1)», in quo per sacras unctiones sub verbis praescriptis confertur infirmis perfecta sanitas animae atque etiam restitutio sanitatis corporis si haec ma­ gis expediat (Cfr. S. Tn., in 4 S. d. 23, q. 1 a 2). Propria istius sacramenti gratia non valde distincte proponi consuevit. Verum si attenditur ad verba S. Iacobi ep. cath. 5,14, ubi sacramentum istud promulgatur ot commendatur (2): «Et oratio fidei salvabit infir­ mum, et alloviabit (3) eum Dominus, ot si in peccatis sit, dimittentur ei » ; ad doctrinam C. Trid. S. XIV; ad formam sacramenti: «Indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti » ; satis constat specialem istius sa­ cramenti virtutem huc maximo spectaro, ut reliquias peccati abstergens. (1) Ita a Patribus existimatum esee tradit Trid., S. XIV Initio, (2) Trid., S. XIV, c. 1. (3) Graecum ' Εγειρεϊ proprie signi fleat eriget, excitabit. [647. 648.J ■ I 528 •LIBER II, TRACT. VI. CAP. I • I infirmi animum alleviet et confortet ; expiationem peccatorum, quantum requiratur, perficiat; et sic Christianum ad beatam caelorum vitam con­ sequendam proxime disponat, nisi salus corporalis ipsi magis sit expe­ diens. Verba enim « et si in peccatis sit dimittentur ei » primario intel­ legenda sunt de sanatione vulnerum et remissione debitorum quao post peccatum relicta sunt, cum alia sacramenta, baptismus et paenitentia. in remissionem culparum directe instituta sint ; secundario tamen de ipsis auferendis culpis tam mortalibus quam venialibus subiecto dispo­ sito accipienda sunt. Jl ■ Dici quoque potest sacramentali signo olei quo sub verbis « Indulgeat quidquid deliquisti » aegrotus ungitur, istud significari : quod oleum leniens, sanans, nutriens seu confortans, est vulneribus corporalibus, idem operatur oleum infirmorum circa vulnera peccati. Aegrotum redin­ tegrat per plenam peccatorum exstinctionem (Cfr. praeter Kern,’ De Ex­ trema Unctione, C. Ruch, in Diet, thtol. cath. Vacant, verbo : Extreme Onction'dans E Écriture sainte. ·« Distincte ergo, ut effectus istius sacramenti numerare pos­ sumus: 1. tamquam effectum primarium seu principalem, restau­ rationem integritatis spiritualis, quod infert confirmationem ani­ mi debilitati, et exstinctionem poenarum debitarum pro pecca­ tis (1) ; 2. tamquam effectum secundarium (non tamen mere accidentalem sicut in sacramentis vivorum proprie dictorum), remissionem culparum tam venialium quam mortalium : morta­ lium quidem si homo nec confiteri nec conteri potest et saltem est attritus : 3. tamquam effectum condicionalem, sanitatem cor­ poris « ubi saluti animae, expedierit » (2). Ipso enim morbus est sequela peccati. Effectum istum, secundum Trid. 1. c., E. U. in­ terdum operatur, ac monent scriptores ad effectum istum po­ stulari ut res nondum sint naturaliter desperatae (Cfr. Kern, S. I. De Sacramento Extremae Unctionis). Γη Extrema Unctione, res et sacramentum. est, secundum C. Billot (De sacramentis, th. VI), quedam consignatio aegroti in manus misericor­ dis Dei, dum R. P .de la Taille illud reponit in allevatione morbi cor­ poralis « quae, sicut inter effectus sacramentales numeratur primo loco a S. lacobo, sic etiam per prius designatur ritu unctionis medicinalis. (1) < Extremam Unctionem habere virtutem abstergendi omnem reatum poenae temporalis, toto c. I. libri II est probatum · Sio Kicrn, p. 189, in praeclaro suo tractatu dogmatico do Extrema Unctione (Cfr. etiam p. 104, ubi allegat quoquo SUARÇZ in 3 p. d. 41, s. 1, n. 17). (2) Trid., S. XIV. c. 2. i EXTREMAE UNCTIONIS NOTIO .MATERIA 529 et ipsa rursus est symbolum demonstrativum ac efficax sanationis spi­ ritualis qua delentur in anima reliquiae peccati seu animi morld f>x pec cato contracti, et, dimisso etiam peccato, remanentes ». 651. — Materia remota huius sacramenti est oleum oliva­ rum benedictum ab episcopo vel a sacerdote ex facultate S. Se­ dis (c. 949). Atque, ut valor sit certus, oleum debet esse pro Extrema unctione benedictum (1), quamvis oleum catechume­ norum vel etiam chrisma cum probabili valore adhiberi possit. Oleum istud renovandum est quotannis in Cena Domini, veteri exusto : antiquo tamen uti licebit, donec novum non obtineatur. Sed renovationem olei neglegere pro gravi culpa habetur (S. Alph., VI, 208). Licebit hic quoque, deficiente materia, addere minore copia non benedictam, quae, accessione, ipsa benedicta censebitur. Materia proxima est unctio certarum partium corporis, i. e. saltem praecepti necessitate, quinque sensuum, vel si mutilati sint, vicinarum partium. Ex Cod. c. 947, iam semper omittenda est unctio renum ; unctio vero pedum ex qualibet rationabili causa omitti potest. Etiam caeci a nativitate sunt in oculis vel in loco viciniore ungendi. Saltem praecepti necessitate, inquam. Cum enim nec ep. 8. lacobi nec Trid. Cone., S. XIV pluralitatem unctionum di­ serte commemorent, una sola unctio quae in uno sensu vel in prin­ cipali corporis parte fiat videtur sacramento essentialis. Ac nunc prorsus constat in casu necessitatis unicam unctionem sufficere « in uno sensu. seu rectius in fronte cum praescripta forma bre­ viore » (c. 947). Necessitas autem oriri potest sive ex imminente morte ipsius aegroti, sive ex periculo contagii, sive ex physico obstaculo attingendi consueta loca ungenda. Quando copia ha­ betur, unctio tunc in ipsa fronte facienda est. Si quid tamen ob­ stet, unctio in uno sensu etiam tuto peragitur. Quare Codex mero declarat unctionem rectius in fronte fieri. Expresse autem iubet eodem c. 149, §1, ut unctiones «or­ dine et modo in libris ritualibus praescripto accurate peragantur ». Immo, etiam in casu necessitatis, salva manet obligatio « singu­ las unctiones supplendi, cessanto periculo ». Obligatio ista ponitur absoluta. Rationabiliter quidem intellegi potest do suppletione quae cum priore administratione moraliter uniatur, nec proin nimis ab ea separetur. Exemplum sumens a receptis pkæitis (1) In pyxido eignatur littcra I. In Ecclesia latina, facultas sacerdoti non conceditur. 34 [649-651.] 530 LIBER H, TRACT. VI, CAP. I do supplenda alterutra consecratione quae invalida fuerit, GénicotSalsmans (II, 417) existimant obligationem supplendi post horam ces­ sare. Diversa tamen sententia quae, verbis Codicis inhaerens, tenet sup­ plendas esso unctiones quam diu duret idem morbus periculosus, hac altera ratione defenditur. Cur supplendae sunt unctiones omissae ? Ut plenior offectus ex integra sacramenti perceptione obtineatur. Plenior iste effectus non videtur, contra atque autumat Lehmkuhl, II, 718, 3., tribuendus meliori dispositioni subiecti stimulati repetita unctio­ num ca 'rimonia : recepto enim sacramento, desinit cius operatio. Nec stimulatur qui sensibus sit destitutus. Verum, ut explicat Noldin, III, 431, ipsum sacramentum plenius recipitur I. e. Extrema Unctio, sub hoc respectu, comparanda est cum Eucharistia, quae sub una quidem specie plene, magis integre tamen sub utraque recipitur, ita ut receptio alterius spec«ei gratiam augeat si subiectum melius di­ spositum reperiat. Sic « quaelibet unctio cum sua forma complete et perfecte sacramenti effectum significat, proindeque illum etiam producit-· (Noldin, 1- c). Novis tamen unctionibus significatio iteratur, et novus titulus gratiae ponitur, sive gratiae eiusdem, si dispositio manserit eadem, sive amplioris, si subiectum sit perfectius dispositum. Quod si res ita se habent, durante eodem morbo, suppletio omissae unctionis semper utilis esse potest, ac proin facienda videtur. Admitti quoque potest spe­ cialis efficacia ad sananda peccata quae per singulos sensus nominatun sunt commissa. Verba Codicis « cessanto periculo » sic intellegenda videntur : ces­ sante periculo imminente, quo regularis administratio stricte aut mora­ liter impediebatur. Intellegi nequeunt de sublato mortis periculo, cum tunc Extrema Unctio administrari iam nequeat. Quare, si diceretur: non cessante tamen periculo, id aequo bene, immo facilius caperetur. Sapienter respondit S. C. S. Officii, 9 mart. 1917 {Per., VIII, p. 192), unctiones istas supplendas esse absolute, non condicio­ nale. Condicionata enim administratio priorem dubiam fuisse sup­ poneret : quod admitti nequit. Nec iteratur extrema unctio, sed perficitur. Supplenda quoque est unctio sensus quae prius impedita fuit vel ex oblivione praetermissa aut non bene facta. 652. — Modus autem faciendi unctiones is est. 1. Quam­ vis usus instrumenti valori sacramenti non obstet, nihilominus, « extra casum gravis necessitatis, unctiones ipsa ministri manu nulloque adhibito instrumento fiant » (c. 943, § 4). 2. Non re­ quiritur ut oleum fluat, et certo sufficit si extremum digitum in­ tingas in oleo et ungas : immo plures unam guttam ad unctio­ EXTREMAE UNCTIONIS MATERIA, FORMA 531 nem sufficere putant. Sic Palm. V. 851. 3. Ungendae autem sunt palpebrae, occlusis oculis; extremae auriculae ; nasi extrema sum­ mitas vel ambae alae laterales narium ; os. compressis labiis, vel, si os comprimi nequeat, labium inferius vel superius ; volae seu cavae partes manuum (in sacerdotibus tamen in quibus hae iam alias unctae sunt, inetacarpia) ; plantae pedum vel, pro more recepto, metatarsia. Deficiente membro, fiat unctio in parte vicina corporis (Rit. R.)·, deficiente prorsus alterutro ex gemi­ natis sensibus vel organis, ungatur iste qui habetur. 4. « Mi­ nister (inserviens) si est in sacris, vel ipsemet sacerdos, post quam­ libet unctionem, tergat loca inuncta novo globulo bombacii vel rei similis, cumque in vase mundo reponat et ad ecclesiam postea deferat, comburat, cineresque proiciat in sacrarium ». (Rit. Rom. c. 2, n. 9). 653. — Gravis censetur voluntaria omissio unius unctionis; immo, nisi geminae partes difficilius attingi possint, iam grave vi­ detur alterutram ex partibus geminis non ungere. Inversio autem ordinis dicenda est levis, etsi plures eam gravem, sed sine argu­ mento, esse contendant (Cfr. Leiimk,, II, 720 Noldin. III, 435). 654. — Forma ordinaria haec est : « Per istam sanctam un­ ctionem et suam piissimam misericordiam, indulgeat tibi Domi­ nus quidquid per (visum, auditum, odoratum, gustum et locu­ tionem, tactum, gressum) deliquisti. Arnen ». Singulae intia parenthesim indicatae partes nominantur, et ad singulas repetuntur verba extra parenthesim posita. Verba « per istam unctionem », quibus actio sacramentalis ; « indulgeat tibi Dominus » quibus effectus sacramenti modo ge­ nerali indicatur, sunt essentialia. Essentialia non sunt verba sanctam, et suam piissimam mi­ sericordiam, namque haec satis in voce indulgeat continentur, nec verbum Arnen. Qui sensum specialem non designaverit, nihil quidem omittit quod cacramento sit essentiale, sed sacramentum quasi totum simul adminis­ trare videtur. Quare qui plures sensus, nullum nominando, sed repe­ tendo formam unxerit, videtur quasi pluries sacramentum iterare. Et si specialis sit efficacia ad exstinguenda peccata quae per singulos sen­ sus commissa sunt, infirmum illa peculiari utilitate privat. Observes 532 14 BEK II, TRACT. Vi, CAP. I tamen, offectum ultra provinciam singulorum sensuum extendi, cum non omnia instrumenta peccati nominentur et Ecclesia ipsa nunc suppresserit, designationem renum. Verba quidquid deliquisti essentialia dicenda sunt, ut com­ pleant significationem per verbum indulgeas inchoatam. In casu necessitatis, haec brevior formula a S. Off., 25 ap. 1906 indicata est ut sufficiens : « Per istam sanctam unctionem twdulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti. Arnen ». Grave fuerit extra necessitatem omittere designationem sen­ suum, vel ipsa verba : « et suam piissimam misericordiam », cum haec praescriptam formam notabiliter adulterent. Sub gravi quo­ que adhibenda est formula deprecativa, quae plane quadrat ad locum S. lacobi : « et oratio Ecclesiae alleviabit infirmum ». Negant tamen id esse essentiale, ex institutione Christi, cum olim in Ecclesia latina adhibita fuerit formula indicativa (indulget) neque haec animo deprecandi obstet. Distractio ministri voluntaria, quamvis culpanda, cum non tollat orationem, valorem sacramenti non aufert. 655. — 1. Observatio caerimoniarum. Graviter peccat qui, extra necessitatem, sacramentum istud sine idla veste sacra admi­ nistrat, qui orationes omittit ab ipso sacerdote ante et post extremam unctionem recitandas. Veniale fuerit aliter quam in formam crucis ungere ; alio digito quam pollice ungere, sine iusta causa ; omittere stolam vel superpelliceum ; sacramentum administrore sine lumine ullo, vel solus, sine ministro. . De consilio tantum recitanda sunt ab astantibus psalmi paenitentiales, litaniae et ceterae preces. 2. Asservalio. — « Oleum infirmorum parochus loco nitido et decenter ornato in vase argenteo vel stamneo diligenter custo­ diat » (c. 916). I Domi ea retinere vetatur « nisi propter necessitatem aliamve rationabilem causam, accedente Ordinarii licentia » (c. 735). Causa rationabilis esse potest distantia qua domus parochialis ab Ecclesia distat. Vetatur autem asservatio in tabernaculo ubi SS. Eucharistia custoditur. SUMMARIUM DE EXTR. INI T ESSENTIA ET CAERJM 533 SUMMARIUM. 656.— ï. Extrema Unclio est sacrament urn in quo, p< r sacras unctiones sub verbis praescriptis confertur infirmis perfecta sanita*animae atque etiam restitutio sanitatis corporis, si haec magis expediat. Operatur directe in auferendas reliquias peccat·. Effectus igitur primarius est restauratio integritatis spiritualis; secundarius, re­ missio culparum tam venialium quam mortalium : mortalium, si homo nec confiteri nec conteri possit ; condicionalis, sanitas eoi· poris, quae sit expediens. Ipse enim morbus est sequela peccati. II. Materia remota est oleum olivarum benedictum ab episcope vel, facultate S. Sedis, a sacerdote, ct, ut certus sit valor, bene­ dictum pro E. U. Annua renovatio olei in Cena Domini sine gravi culpa neglegi nequit. Materia proxima est unctio certarum partium corporis, i. e. saltem ex praecepto, quinque sensuum. Unct io renum iam sempei omittitur; unctio pedum, e qualibet rationabili causa omitti potest. In casu necessitatis, sufficit una unctio, in uno sensu, seu rec­ tius in fronte, cum breviore formula. Manet tunc obligatio supplen­ di absolute singulas unctiones, cessante periculo urgente. Modus. Unctiones, extra gravem necessitatem manu facien­ dae sunt. Unguntur palpebrat*, extremae auriculae, nasi extrema summitas vel ambae alae laterales, volae manuum (pro sacerdo­ tibus metacarpis), plantae pedum, vol, prout, usus habet, meta­ tarsis. Non requiritur ut oleuin fluat. Minister assistens, si est in sacris, secus sacerdos, loca inuncta singula novo globulo bombacii vel rei similis abstergat. Voluntaria unius sensus omissio, immo, alterius ex geminis sensibus si'ambo sine difficultate attingi possunt, non autem ordinis inversio, gravis censetur. J II. Forma est: Der istam sanctam unctionem ct suum piissimam misericordiam indulgent tibi Dominus quidquid (per visum, auditum, odoratum, gustum et locutionem, tactum, gressum) de­ liquisti. Arnen ». Essentialia sunt verba sub quibus lineola est ducta. In casu necessitatis, ex decr. S. Officii 25 apri). 1906, suf­ ficit dicere verba essentialia, addito Arnen. Designatio sensuum, verba : et suam piissimam misericor­ diam » et formula deprecativa, sub gravi adhibenda sunt. IV. Caerimoniae. 1. Graviter peccarit qui, sine necessitate, sacramentum sine ulla veste sacra, administret ; vel orationes omit tat ante et post extremam unctionem ab ipso sacerdote recitandas. 2. Sino causa rationabili et Ordinario probata, oleum non potest domi retineri. Votatur eius asservatio in tabernaculo Sanctissimi. [655. 656.] 534 TABER IT, TRACT. VI, CAP IT CAPUT II. De Ministro Extremae Unctionis. 657. — Minister validae administrationis est omnis et solus sacerdos (c. 938 §1). Minister ordinarius est parochus loci in quo degit infirmus. Episcopus tamen ungitur a dignitate vel canonico capituli ca­ thedrals, cui competit (c. 397, 3). In omni autem religione cleri­ cali, Superiorum ius est et officium ut per se vel per alium extre­ mam unctionem administrent professis, noviciis, aliisve in reli­ giosa domo diu noctuque degentibus causa famulatus aut educa­ tionis, aut infirmae valetudinis (c. 514, §1). In casu necessitatis vel de licentia rationabiliter praesumpta eiusdem parochi vel Ordinarii loci, alius quilibet sacerdos hoc sacramentum ministrare potest (c. 938, §2). Quae verba probant Ordinario quoque loci competere ius ministrandi extremam unctionem iis qui in territorio suo de­ cumbunt. 658. — Minister ordinarius hoc sacramentum per se vel per alium administrare debet ex iustitia ; et quidem sub mortali iis qui istud petunt, nisi iusta causa excuset. Namque cum periculo vitae non tenetur illud ministrare iis quibus per sacramentum Paenitentiae providetur. Atque incerta dispositio interior eius qui est sensibus destitutus, hoc etiam efficit ut ne tunc quidem stricte demonstretur obligatio sacramentum conferendi cum periculo vitae. Peccat autem gra­ viter minister ordinarius qui administrationem differat cum probabili periculo ne aeger sine unctione moriatur, nisi iusta causa excuset. In casu necessitatis, quilibet sacerdos sacramentum istud administrare debet ex caritate (c. 939), ac proin secundum cari­ tatis leges. Obligatio non putatur mortalis nisi aegrotus valde indigeat, quia nullum aliud sacramentum suscipere possit. Proportionatum incommodum excusabit ab obligatione. Nec in ex­ trema necessitate videtur obligatio incurrendi periculum vitae, ob factam rat ionem : sed zelus plus suadebit. EXTR UNCTIONIS MINISTER, SURIECTUM 535 SUMMARIUM. 659. — I. Minister administrationis validae, et etiam licitae in necessitate vel ex rationabiliter praesumpta licentia ministri ordi­ narii, est omnis et solus sacerdos. Minister ordinarius est parochus, et, in omni religione clericali, Superior pro religiosis, noviciis, et diu noctuquo in domo degentibus famulis, alumnis, hospitibus, infirmis. Episcopus a canonico ecclesiae cathedralis ungitur. II. Minister ordinarius tenetur ex iustitia ; alii, secundum caritatis leges, sacramentum ministrare. Non est stricte cum pe­ riculo mortis ministrandum. CAPUT III. De Subiecto Extremae Unctionis. 660. — « Extrema unctio praeberi non potest nisi fideli qui, post adeptum usum rationis, ob infirmitatem vel senium in periculo mortis versetur » (c. 940, § 1). Itaque requiritur subiectum baptizatum, usu rationis potitum, in mortis periculo non propter extrinsecam causam praelii, sententiae capitis, sed propter causam corpori intrinsecam ex moibo vel senectute. Morbo autem assimilatur vulnus, partus. Vox graeca epist. S. lacobi asthenei designat morbum serium, quo quis viribus fractus est. Ex decr. Eugenii IV pro Armenis, dari potest « illi do cuius morto timetur ». Trid. Concilium, S. XIV, c. 3, dicit tan­ tum esse praesertim conferendum illis qui in exitu vitae sint constituti. Ex Rituali, dandum est iis qui « tam graviter laborant, ut mortis pe­ riculum imminere videatur, et iis qui prae senio deficiunt et in diem videntur morituri ». Quare admittunt sufficere probabile indicium seu dubium positivum de morto secutura ex hac infirmitate. Ac nihil nos cogit quasi licentiam medici impotraro. Si ipsum periculum sit dubium, sicut si dubitatur num in­ firmus usum rationis attigerit vel num mortuus sit, hoc sacra­ mentum ministretur sub condicione. 661. — Corollaria. Quare, ex P. Kern, a) ne valide quidem confertur in morbo qui nec hominem valde affligat, nec actu peri­ culosus sit; b) valide et licite confertur in morbo qui, quamvis aegro­ tum leviter affligat, cum periculo tamen instantis mortis coniun[657-661 ) 53G MUER II, TRACT. Vf. CAP. II gitur ; in morbo gravi et natura sua periculoso, quamvis nul­ lum obiective sit vitae discrimen; in morbo qui natura sua est periculosus et qui simul graviter affligit infirmum, quamvis non dum videatur (subiective) discrimen vitae secum ferre. Si infirmus graviter affligitur per morbum cuius natura nondum constat, poterit saltem condicionate ungi. In morbo qui certum mortis periculum affert, sed remotum tantum, ita ut mors non indicetur ante plures menses secutura, extrema unctio valide confertur. Liceitas pendebit ex adiunotis : ex occasione quam infirmus habebit, vel non habebit recipiendi sacramentum, ex statu morbi, spe fructus, etc. Ob non ita pridem emissa placita de morte apparento, sa­ cramentum condicionate conferri potest, saltem absente viro perito qui de perfecta morte nos certiores reddat, intra semi-horam a momento quo, vulgari indicio, mors secuta est ; immo intra horam, si subitanea morte quis affectus fuerit. (Immo B. P. Ferreres existimat conferri posse absolutionem et Extr. Unet, saltem per semi-horam ex quo peritus medicus, omni inspectione facta, personam defunctam esse declaravit.) Illicita saltem fuerit ministratio facta infirmo consentienti m securum scalpelli usum (operazione) quo omne periculum ox morbo quem nunc habet removebitur. I Qui manus chirurgi passuri sunt plerumque, iam actu, interni) mortis periculo sunt obnoxii, ita ut iam ante scalpelli usum ungi pos­ sint. Si tamen quis corpore sanus periculosum scalpelli usum subitura* sit, v. g. ad deformitatem corrigendam, non possit ungi ante quam ipse usus scalpelli periculum internae rationis induxerit. 662. — Illis qui impaenitciitcs in manifesto peccato mortali contumaciter perseverant extr. unctio conferenda non est; quod si hoc dubium fuerit, conferatur sub condicione (c. 942). Observes non iam constare de contumacia eius qui sensibus est destitutus. Quo pacto hic introducatur condicio quae non est ad va­ lorem necessaria, supra n. 1S4, explicatum est. Quid, si is qui cum dubia dispositione sub condicione unctus fuit subindo ad meliorem disposi­ tionem’pervenerit ? Iterum detur sacramentum sub condicione «sinen­ dum es unctus n, potius quam sub condicione si capax es ». Namque, ut statini dicetur, repetita administratio potius valida aestimanda est; et cum repetita administratio sit votita, condicio si capax os» quae iterationem non excludit, illicitam administration)rm non impediret 537 EXTR. UNCT. SUBTECTUM 4 I I 663. — Absolute conferendum est sacramentum infirmis qui, cum suae mentis compotes essent, illud saltem implicite pe­ tierunt, aut veri similiter petiissent, etiamsi deinde sensus vel usum rationis amiserint (c. 943). 664. — Sacramentum istud neglegere nemini licet ; et omni studio et diligentia curandum ut infirmi. Hum sui plene compotes sunt, illud recipiant » (c. 944). ■φ Gravis tamen obligatio istud sacramentum recipiendi per se adesse non censetur. Ita probabilis sententia. Grave tamen fuerit sacramentum istud contemnere, vel neglegere cum scandalo huiusmodi contemptus. Abusus autem differendi sacramentum in instantem mortem vel donec certo disperata sit salus, infirmum interea privat a) spiritualibus istius sacramenti auxiliis ; b) effectu sanitatis recuperandae. Consilium. — Qui mirabiles istius sacramenti effectus perpenderit, quomodo sibi, etiam pluries in vita, non optaret istam renovationem spi­ ritualem quam oleum sanctum operatur ? Quare maxime commendandum ducimus ut non solis desperatis aegrotis reservetur, nec certae mortis sit pluribus formidandum praesagium, sed fiat commune sacramentum omnitun qui morbo natura sua periculoso affliguntur. I). SS. N. Prus Pp. XI « exitialem errorem vocat· », quo fit ut, cum animae detri­ mento, sancto oleo non ante liniantur infirmi quam morte imminente sensus paene vel omnino amiserunt... » Qui cum probabile adest de peri­ culo indicium, « illud curat ministrandum, is Ecclesiae Matris non modo doctrinam sequitur, sed optata pie ac salibriter perficit ». Breve Expiorata res, 2 feb. 1923. de sodalitate N. D. a bona morte (Tinchebray). 665. — Lit sacramentum hoc cum fructu recipiat, debet infirmus qui conscius sit peccati mortalis, vel confiteri ante quam ungatur vel conteri si possit. Existimata igitur contritio sufficit, immo serius conatus contritionis, si copia confessionis non habea­ tur, dummodo habeatur attritio. 666. — «In eadem infirmitate hoc sacramentum iterari nou potest, nisi infirmus, post susceptam unctionem, convaluerit, et in aliud vitae discrimen inciderit » (c. 940). Licite itaque sacramentum in duplici casu iteratur : a) in morbo diverso : b) in eodem morbo sed in novo periculo mortis, ut si infirmum imperfecte convaluerit ac dein iterum in discrimen adducatur. [662—664.] 538 . LIBER II, TRACT. Vil. CAP. 1 Olim pluribus diebus successivis conferebatur, ita ut vetita iteratio ad magis recentem disciplinam referenda sit, nisi tamen successivae istae unctiones pro una integra administratione haberi possint. Itaque iteratio istius sacramenti in eodem periculo, etsi graviter prohibita, non tamen invalida videtur. 1 r * SUMMARIUM. 667. — I. Subieclum Extremae Unctionis est homo baptiza· tus, usu rationis potitus, qui, propter causam corpori intrinsecam, ex morbo (cui vulnus vel partus assimilatur) vel senectute, in mortis periculo versatur. In dubio do periculo, de vita, de usu rationis, condicionate administretur. Ei qui in manifesta impoenitentia perseveret (qualis non est homo sensibus destitutus) Extrema Unctio conferenda non est. Si hoc dubium fuerit, conferatur sub condicione. Absolute con­ fertur sacramentum infirmis qui, sensu compotes, illud petiissent. Curandum est ut infirmi illud recipiant dum plene sui compo­ tes sunt. Gravis obligatio illud recipiendi non probatur. In eadem infirmitate iterari non potest. Si tamen infirmus satis convaluerit et in novum vitae discrimen inciderit, denuo administrari potest. 4 j s Ji TRACTATUS VII. DE ORDINE. (cc. 948-1011). Utilitas. — Haec potissiiuun sacerdotibus communiter usu veniunr ut rectam de sacerdotali vocatione rationem possideant ; ut probe norint quibus documentis ot litteris ordinandi muniendi sint; ut quae p sura exercitium ordinis impediunt non ignorent; et ope quarundam regularum, scrupulos do valida ordinatione antevertere et sedare queant CAPUT I. Notiones generales. 668. — Historica. Cfr. Appendicem XV. GG9. — Ordinatio, quae pro creatione magistratuum sume­ batur, in Ecclesia creationem ministrorum sacrorum designat. Hinc c. 948, qui voce sacramenti ordinis consulto abstinet, habet : « Ordo ex Christi institutione clericos a laicis in Ecclesia distin­ guit ad fidelium regimen et cultus divini ministerium ». Qui canon conferendus est cum c. 107 de origine divina distinctionis clerico­ rum a laicis. Sacramentum vero Ordinis est sacramentum quo, per ritum sacrum a competente ministro adhibitum, spiritualis potestas eonjertur simul cum gratia ad digne obeunda munia sacra. Pote­ stas potissimum spectat sacramenta, vel quae referuntur ad sa­ cramenta, ut chrisma, oleum infirmorum, etc. Cum potestate ista conectitur potestas saltem radioalis, praedicandi verbi Dei, re­ gendi populi Dei, benedicendi. Active sumptus ordo idem est quod ordinatio, et designat actionem qua spiritualis ista potestas confertur ; passive vero, effectum istius actionis seu coliatam habilitatem. Significare [667-669]. 540 LIBEH Π, TRACT. VH, (ΆΡ. J quoque potest collectionem personarum quae sacra potestas donatae sunt, sen hierarchiam ecclesiasticam. Sacramentum istud est quoddam totum potestati ru/n, ita ut separat im exsistere possint et separat im conferri, plures partes quae simul ab eo habentur (pii plenitudinem ordinis possidet. 610. — Distinguuntur nunc in Ecclesia latina tres ordines maiores vel sacri : subdiaconat us, diaconatus, presbyteratus seu sacerdotium, quod duplex est : minus seu incompletum, ·-t maius, quod est episcopatus: et quattuor ordines minore*: ostiariatus, lectoratus. exorcistatus, ae.olythatus. Suntne minores Ordines sacramentum ? Plorique hodie id negant, nixi maxime rationibus historicis, quibus demonstrant ordines ist sed qui vocatur a Deo tamquam Λ iron » (Ep. ad Hebr. 5, 5). « Manua cito nemini imposueris ». Sic Ap. in 1 ep. ad Tinï. 3, 10, suum disci­ pulum monet. Et Trid. Cone, postquam in s. 23, cap. 4, memoravit non omnes ad hierarchiam aspirare posse, can. 7, anathemate plectit eum qui dixerit « eos qui nec ab ecclesiastica et canonica potestate rite ordinati nec missi sunt, sed aliunde veniunt, legitimos esse verbi et sacramentorum min stros ». Rursus autem in potestate est, saltem S. Pontificis (1), ut, propter necessitatem Ecclesiae, fideli praecipere possit ascensum ad statum sacerdotalem. Quare : 3. Ad quaestionem, quinam sunt ad statum sacerdotalem vo­ cati, sic breviter respondendum esse censemus : a) voluntate Dei consequente ipsam externam assumptio­ nem, vocantur quotquot rite assumpti sunt ab Ecclesia, cui de­ lectus sacerdotum commissa est. Ideo catcchismus C. Trid. in allegatum locum ep. ad Hebr. : « Vocari a Deo dicuntur qui a legitimis Ecclesiae ministris vocantur ». Atque in litt. 2 iul. 1912, Card. Sccr. Status, rettulit probatum a S. Pontifice indicium Commissionis Cardinalium quo opus can. Ελιγγττον, La vocation sacerdotale egregie laudandum dicitur qua parte astruit « 1° Ne­ minem habere umquam ius ullum ad ordinationem, antecedenter ad liberam electionem episcopi ». J· b) Si quaeras autem quinam antecedente voluntate bene­ placiti divini vocentur, i. e. quinam placeant Deo cum ad sta­ tum istum aspirant, frustra et sine valido argumento postulaveris specialem quondam instinctum seu quasi internam locutionem Dei vocantis ; sed fas est cuilibet idoneo hunc statum appetere cum sincera intentione exsequendi eiusdem status obligationes. Ne­ que in hac re ipsi confessario alias partes ac prudentis consiliarii assumere licet ct expedit, ne ordinatus, cum periculo infelicis et in­ terdum scandalosae inconstantiae, iussionc aliena sibi graves obli­ gationes suscepisse videatur. Verum cum S. Tu. 2, 2, q. 189, art. 1 ad 3 et S. Alpii. 1. 6, n. 802, ut aliquis sit idoneus, exigimus, praeter ingenii dotes et scientiam congruam, ipsam iam prae­ sentem vitae sanctitatem. Cum nimio enim detrimento proprio et periculo Ecclesiae, nimisque contra huius mentem, sacri ordines (1) Codex c. <*73. § 2 negat clericum Inferioris gradue ab episcopo cogi posse ad recipiendos superiores ordines. Dc iure anteriore, cfr. Qasparri, De sacra ordinations I, 638, 639. I QUINAM VALIDE ORDINENTUR 557 suscipiuntur ab iis qui bene castigatos mores non habeant, quam ut hi possint per se sine gravi reatu ad sacerdotium ascendere (Cfr. scripta supra, n. 3 i). Sinceram autem intentionem conceptam in­ tellegimus ultronea voluntate. Aeque enim fragiles et Ecclesiae periculosi aestimari possunt et qui intentione humana appetunt munia spiritualia, ct qui eadem inviti, necessitate vel parentum auctoritate aut consideratione permoti, suscipiunt. His autem notis idoneitatis et rectae intentionis vera vocatio componitur. Ad rem, a supra memorata Commissione laudatum quoque est, probante Pontifice, opus Laidtton, quatenus astruit : « 2° Condicionem quae ex parte ordinandi debet attendi, quae vocatio sacerdotalis appel­ latur, nequaquam consistere, saltem necessario et de lege ordinaria, in interna quadam aspiratione sublecti seu invitamenti’ Spiritus Sancti ad sacerdotium ineundum ; 3° sed, e contra, nihil plus in ordinando, ut rite vocetur ab episcopo, requiri quam rectam intentionem simul cum idoneitate in iis gratiae et naturae dotibus reposita, et per eam vitae probitatem ac doctrinae sufficientiam comprobata, quae spem fundatam faciant foro ut sacerdotii munera recte obire eiusdemque obligationes sancte servare queat s. Cfr. Per. VI, 262, et opusculum nostrum : De vocatione rel'.giosa et sacerdotali. § 2. — Quinam valide ordinentur. 689. — Incapax ordinum, iure divino, est homo non baptizatus vel feminei sexus. El. qui dubie est mas, licite ad ordines aspirare nequit, cum perpetuo periculo null itatis exponat omnes actiones quae characterem sacrum postulant. Constans autem traditio et praxis Ecclesiae demonstrant sexum masculinum re­ quiri. In adulto requiritur quoouo intentio, seu voluntas saltem habitualiS) i. e. quae actualis fuit et non est revocata, suscipiendi or­ dines. Quaenam autem voluntas ? Quia sacramentum operatur cx opere, operato, sufficere videtur consensus in applicationem ritus sacri. Hunc autem necessario praestat qui voluntario sinit ut ordinans ritum sacrum in ipsum exerceat, quamvis interne dissentiat. Haec enim voluntas eliditur praevalente quae movet candidatum ad accedendum. Sic C. Gasparrj I, 644, appellans, n. 643. Innocentium III, in c. 3, § Item, De baptismo eiusque efjeefus (III, 42), quem locum alii violenter inter­ pretari debent. Nihilominus communis sententia nullam putat esse ordinationem eius qui ficte accedit. Atque secundum hanc opinionem [6S9.] 658 u η εκ τγ, tract, νπ, cap. hi respondit S. Off. 2. mart. 1842 {Coll. P. F. I, 946), eidemque favet quoque resp. S. Off. 28 nov. 1900 {Coll. P. F. II, n. 2069), quamvis ibi mere praecipiat iterationem condicionafam (Cfr. Wernz IT, 82, qui nullitatem indubitatam habet). 690. — Corollaria. 1. Valide ergo ordinantur perpetuo amen­ tes, pueri in cunis, qui metu gravi coacti consentiunt. Verum sic coactus clericus nisi, remoto metu, ordinationem ratam habue­ rit saltem tacite per ordinis exercitium, volens tamen per talem actum obligationibus clericalibus .se subicere, ad statum laicalem, legitime probata coactione et ratihabitionis defectu, sententia in­ dicis redigetur, sine ullis caelibatus vel horarum canonicarum obli­ gationibus (c. 214). Coactus autem non est qui nulla vi exteriore, nullis minis vel incusso terrore ad ordinationem perductus est, sed propria rerum penuria vel formidine condicionis humilis et laboriosae aut etiam castigationis di’ vinae persuasus, statum sacerdotalem elegit. , Infans autem ordinatus ad nullam obligationem astringitur, nisi ordinationem suam, plene sui compos ot puber, immo natu maior, ratam habuerit. I Etenim, casum solvens de Coptis, qui diaconatum etiam infantibus conferre solebant, Ben. XIV. Instr. Eo quamvis, 4 maii 1745, § 28, iussit ut sic ordinati, post completos 16 annos ab Ordinario loci de ipsorum intentione interrogarentur. Quam aetatem a se definitam declarat, quia ea aetate irrevocabilis Professio religiosa fieri poterat. Cum autem hodie Codex aetatem 21 annorum completorum perpetuae professioni assi­ gnaverit, consequenter dicendum videtur optionem de statu clericali ad eam aetatem esse differendam. 2. Invalide ordinatur dormiens, ebrius adultus qui antea non habuerit intentionem recipiendi ordinem; qui exteriore vi rapitur ad ordinationem ; qui iocando vel fabulam recitando se ordinanti praesentat. § 3. — Quinam licite ordinentur. 691. — Ad ordines licite recipiendos subiectum debet · 1. in statu gratiae versari. Obligatio tamen non est gravis pro ordinibus qui, secundum communiorem sententiam, non sunt .sacramenta ; 2. immunis esse a censura vel alio impedimento canonico, dc quo statim infra. i| j «1 1 1 1 4· QUINAM LICITE ORDINENT!'fi 559 3. habere animum clericandi seu serviendi Deo per propria suscepti ordinis ministeria ; immo propositum ascendendi ad presbyteratum (c. 973, §1). Fraus tamen non est gravis. Leviter ergo peccarit qui cum intentione vitae coniugalis ordinem mino­ rem susceperit. Nec positiva voluntas exercendi ordines inferio­ res hodie praecepta videtur ; 4. esse confirmatus. Non constat gravem esse obligationem : 5. habere aetatem canonicam, debitam scientiam, mores ordini recipiendo congruentes (c. 974). 692. — Aetas canonica est 21 annorum completorum pro subdiaconatu, 22 completorum pro diaconatu, 24 completorum pro presbyte­ ratu. Ab aetate requisita pro sacerdotio quaedam dispensationes (unius anni, unius anni cum dimidio) propter iustam causam, maxime propter necessitatem Ecclesiae, conceduntur. Nulla aetas canonica tonsurae et minoribus ordinibus praefinitur. Ante Codicem, scriptores congruam aetatem inter septimum completum et quartum decimum aestimabant. Nunc indirecte maior requiritur, cum tonsura conferri vetetur iis qui cursum theologicum nondum inceperint (c. 976). Quaedam dispensandi potestas facultatibus Nuntiorum seu Delegatorum Apost. et quinquen­ nalibus Ordinariorum eonf< rtur. 693. — Debita scientia statuitur, tam pro religiosis quam pro sae­ cularibus, acquirenda, quando agitur de theologia, in scholis ad id insti­ tutis, secundum hanc studiorum rationem, ut, post biennium philo­ sophiae, integro quadriennio sequantur cursum theologiae qui, praeter theol. dogmaticam et moralem, complectatur studium S. Scripturae, historiae ecclesiasticae, iuris canonici, liturgiae, sacrae eloquentiae et cantus ecclesiastici. Sic c. 1365, qui vult ut « habeantur etiam lectiones do theol. pastorali, additis practicis exercitationibus, praesertim de ratione tradendi pueris aliisve catechismum, audiendi confessiones, visitandi infirmos, assistendi moribundis ». Iam vero, prima tonsura postulat inceptum cursum theologicum ; eubdiaconatus non est conferendus nisi exeunto tortio cursus theologici anno ; diaconatus, nisi incepto quarto anno ; presbyteratus, nisi post medietatem eiusdem quarti anni. Cursus et annus (scholaris) ab inchoatis lectionibus dicitur inceptus ; exire censetur cum ad finem vergit, sou quando duae tertiao partes tran­ siero ; finit autem absolutis examinibus, vel saltem absolutis lectionibus. Medietas anni existimatur etiam haberi cum ad alterum semestre, ut aiunt, transitur. Praeterea do ipso online suscipiendo quilibet promovendus, sive saecularis sive religiosus, praovium et diligens examen subire debet ; •* [690-693.] 560 LIBER II, TRACT. VII, CAI’. ΠΙ promovendus autem ad sacros ordines in aliis quoque de s. theologia tractationibus periculum faciant : methodum, materiam, examinatores determinat episcopus loci qui iure proprio ordinat vel dat dimissiorias litteras. Is quoquo examen recipit, nisi idem committere inalit epi­ scopo ordinaturo, id oneris acceptanti (cc. 996-997). Potest, etiam, quamvis non debeat, acquiescere episcopo vel Supe­ riori qui in litteris dimissoriis asserat candidatum fuisse idoneum re­ pertum in rite facto periculo, e Si pro sua conscientia censeat candidatum non esse idoneum eum ne promoveat » (c. 997, §2). Canone isto nulla tolluntur privilegia quibus non nulli religiosi ab examino episcopali eximuntur. 694. — Quinam mores requirantur, supra iam expositum est. Quo autem facilius congruos mores induant, c. 972 curandum dicit ut ad sacros ordines aspirantes inde a toneris annis in seminario recipiantur? praecipitque ut omnes ibidem saltem per integrum s. theologiae curri­ culum ibidem commorentur, « nisi Ordinarius in casibus particularibus, gravi de causa, onerata eius conscientia, dispensaverit » (c. 972, § 1). Qui autem extra seminarium legitime morentur, commendandi sunt pio et idoneo sacerdoti qui iis invigilet eosque ad pietatem informet (c. 972, § 2). Quamvis id optandum sit, non praecipitur tamen ut ipso sacerdotis tecto recipiantur. IΛ 695. — Ordinationes per salium omnino prohibentur, sed ordines gradatim conferendi sunt, nullo gradu omisso (c. 977). Quod adeo urgetur, ut S. Sedes iubeat suppleri ordinationes omis­ sas etiam in eo qui iam in maiore ordine suscepto minores virtualiter possidet. 696. — Observanda quoque sunt temporum interstitia a qui­ bus promoti in receptis ordinibus, secundum episcopi praescri­ ptum, sese exerceant » (c. 978, § 1). Porro interstitia inter tonsuram et ostiariatum vel inter singulos minores ordines prudenti epi­ scopi indicio committuntur ; « acolythus vero ad subdiaconatum, subdiaconus ad diaconatum, diaconus ad presbyteratum ne antea promoveantur quam acolythus unum saltem annum, subdiaco­ nus et diaconus tres saltem menses in suo quisque ordine fuerint versati, nisi necessitas aut utilitas Ecclesiae, indicio episcopi, aliud exposcat ». Potest ergo episcopus, etiam cum religiosis, ob iustam causam publicae rationis dispensare. Ei tamen non licet prima'm tonsuram cum aliquo ox minoribus ordinibus vel omnes minores ordines una simul conferre. Et peculiaris INTERSTITIA TITULUS 561 licentia R. Pontificis requiritur ut minores ordines coin subdiaconatu duovo sacri ordines uno eodemque dio, reprobata quavis contraria con­ suetudine, conferantur (c. 978, § .3). Itaque severius prohibetur coniunctio minorum ordinum cum subdiaconatu, vel duorum ordinum maiorum, quam coniunctio tonsurae cum minore ordine vel collatio in eadem or­ dinatione omnium ordinum minorum. Hic non reprobatur consuetudo contraria, et locus epikeiae non excluditur. 69Î. — Augendi maioribus ordinibus providendi sunt htido canonico. Titulus canonicus est, hoc loco, titulus sustentationis, canonice admissus, i. e. cautio de conveniente et per se perpetua sustentatione. Pro clericis saccularibus, titulus canonicus est beneficii, eoque deficiente, patrimonii (cuius quantitas et ratio statutis vel normis Ordinariorum definitur), aut pensionis ecclesiasticae. Qui ordina­ tus in sacris titulum amiserit, non ideo fit suspensus, sed alium sibi providere debet nisi, indicio episcopi, eius congruae susten­ tationi aliter consultum sit (c. 980, § 1), Episcopus autem qui, citra apostolicum indultum, suum subditum in sacris sine titulo canonico ordinaverit vel ordinari permiserit, debet ipse, eiusque successor, eidem egenti alimenta necessaria praebere, donec congruae eiusdem sustentationi aliter provisum fuerit ; et pactio contraria omni vi destituitur (c. 980 § 2, 3). Deficientibus tamen consuetis titulis, suppleri potest titulo servitii dioecesis, et in locis S. C. Pr. Fid. subiectis, titulo mis­ sionis, ea tamen lege ut ordinandus, iure iurando interposito, se devoveat perpetuo dioecesis aut missionis servitio sub auctori­ tate Ordinarii loci pro tempore. Sic autem promoto presbytero debet Ordinarius congruam sustentationem procurare. Observes, iureiurando servitii dioecesis non excludi ingressum in religione: II sicut, sine licentia S. Sedis, excluditur iuramento missionis. Regularibus stricte dictis titulus paupertatis, religiosis voto­ rum simplicium perpetuorum titulus mensae communis, Congrega­ tionis, aliusve similis, ad normam constitutionum tribuitur (c. 982, § 1. 2). Professis autem votorum temporariorum deest titulus mensae communis, cum religionem deserere possint, et ab ea satis facile, saltem elapso votorum spatio, dimitti. Quare hi, etiam ad ordinationis titulum quod attinet, iure saecularium regun­ tur (c. 982, § 3). F .16 [694-697 ] 562 LIB Π, TRACT. Vll, CAP. HI § 4. — De irregularitatibus et aliis impedimentis. * 698. — Irregularitas est impedimentum canonicum, de se per­ petuum, quod per se primario ordinum susceptionem, et secundarii) eorundem exercitium prohibet (ce. 968, 983). Non est ergo poena, sed propter rationem boni communis, i. e. de­ corem vel honestatem status clericalis, directe statuitur. Atque ex novo iure, tradita definitio stricta fit et certa. Ab irregularitate enim probe distinguuntur defectus condicionis vel qualitatis communis in ordinandis requisitae, v. g. aetatis (c. 974), et impedimenta quae, mutatis adiunctis, sine dispensatione cessare possunt, v. g. status coniugalis, infamia facti. Solae autem eae irregularitates vigent quae iure scripto con­ tinentur, suppressis omnibus quae Codice non continentur (c. 983). Praesenti iure distinguuntur tantum irregularitates ex defectu, et irregularitates ex delicto. Hae, quamquam ad instar gravis poe­ nae haberi possunt, primario tamen sunt impedimenta, et, cou­ rra sententiam hactenus communem, sicuti aliae irregulari­ tates et simplicia impedimenta, etiam ab ignorantibus incurrun­ tur (c. 988). Verum sine delicto, et proin sine culpa mortali, non erit irregularitas ex delicto. 699. — Irregulares ex defectu c. 984 numerantur. 1. Ex defectu natalium, « Illegitimi sive illegitimitas sit publica, sive occulta, nisi fuerint légitimât!, vel vota sollemnia professi ». • De legitimitate liber baptismorum plenam fidem facit, quam sola manifesta probatio contraria elidere potest. ’J 2. Ex defectu corporis, « Corpore vitiati qui secure propter debilitatem vel decenter propter deformitatem, altaris ministerio fungi non valeant. Ad impediendum tamen exercitium ordinis legitime recepti, gravior requiritur defectus, neque ob hunc defe­ ctum prohibentur actus qui rite poni possunt ». Observes hac irregularitate prohiberi susceptionem cuiusli­ bet ordinis et ipsius primae tonsurae, quamvis defectus soli exer­ cendo ordini maiori v. e. presbyteratui obstaret. In aestimanda deformitate, etiam ratio eius causae habenda est, quae, si nobi­ lis sit et honoratissima, puta bellum, persecutionem hostilem, id efficiet ut usus ordinis ab huiusmodi mutilatis potius conciliet J RR EOULAR1TATES 563 Ecclesiae et altari maiorem reverentiam et considerationem. Qua­ re S. Sedes ordinationem et celebrationem liberali manu induiJ sit pluribus qui recenti bello non leviter corpore vitiati dicendi erant. Ex praesenti capite irrogularos sunt propter irnpotcntiam : pollice vel indice trunci, ita ut consuetis digitis hostiam frangere non pos­ sint, multo magis caeci, muti, adeo surdi ut ministrum respondentem audire nequeant, et qui manibus adeo tremunt ut sine periculo effun­ dendi sanguinem celebraro nequeant. Propter decorem et d'gnitatem junctionis sacrae, qui corpore deficiente vel maculato horrorem vel ir­ risionem in spectantibus generarent : enormiter gibbosi, notabiliter clau­ dicantes, adeo balbutientes ut risum moveant, immo vir cui tres poste­ riores digiti sint ablati. Is tamen, iam sacerdos, non tenetur sacro absti­ nere. Quidam irregularem existimabant qui careret potentia visiva oculi sinistri (oculi canonici}, ad legendum Missale per canonem. Sed opinio ista, fundamento destituta, tuto deseri potest. Et cum hodie oculus vi­ treus bene aptatus exteriorem deformitatem tollat, ne ex hoc capite quidem scrupulus] iniciendus est (Cfr. Noldin, IV, 665). Is addit iudicium spectare ad Ordinarium sive loci sive proprium religiosi exempti, cui iudicio tamen episcopus ordinans stare non debet. In dubio, Ordinarius di­ spensare potest. Caecutiens sacerdos, i. e. qui legere non potest nisi typos valde crassos, dispensationem obtinere potest celebrandi missam votivam tie B. Μ. V. aut Missam cotidianam defunctorum, secundum normas re­ cens, (13 ian. 1921, a S. R. C. promulgatas. (4. A. S. XIII, 1921, p. 154 ss). De quibus notes missam de Beata legi debere omnibus die­ bus in quibus missae defunctorum non permittuntur ; in missa ista di­ cendum esso Gloria et Credo quandocumque dicendum est in missa diei occurrentis ; cvangelium in fine esse semper S. loannis. In eadem instru­ ctione monet S. R. C. condiciones in privilegii documento appositas obli­ gare conscientiam. Si in privilegio clausula apponitur: «Dummodo orator non sit omnino caecus », caecutiens qui caecus evadat celebratione absti­ nere debet donec novum indultum obtinuerit ; quo obtento, e sub gravi tenetur assistentia uti alterius sacerdotis, quamvis forte haec obligatio in induito non expresse fuerit apposita ». (Cf. Epitome, II, n. 256). ΐΟΟ. — 3. Ex defectu animi. « Qui epileptici vel amentes vel a daemone possessi sunt vel fuerunt ; quod si post receptos ordines tales evaserint et iam liberos esso certo constet, Ordi­ narius potest suis subditis receptorum ordinum exercitium rur­ sus permittere ». [69S-700.] I 564 LIBER 11. TRACT. Vil, CAP. Il| Severior facta est· ut raque pars canonis, quatenus nullam rationem habet sanationis ante receptos ordines ; post receptos ordines sanatu exercitium ordinum non simpliciter permittit, sed rem ab Ordinano proprio (religioso vel loci) definiendam esse statuit. Sive ergo sanatio perfecta fuerit ante ordinationem, sivo, ordinatione posterior, nonfuerit nisi imperfecta, sufficiens tamen ut per quindecim dies vel mensem vel plus, completam det securitatem, ad S. Sedem recurrendum erit sive pro ordinatione sive pro usu ordinis. Remedia quoque hodie praesto sunt quae omnes periculosas crises et iam a non perfecte sanatis removent. NFoldin tamen, III, 666, existimat non censeri irregularem qui ante pubertatem ab epilepsia perfecta convaluerit, quod, ut ait, frequenter contingit. Irregularitas ista dicitur oriri ex dejectu animi. Recte quidem cum agitur dc amentia ; cur autem epileptici non corpore sed animo de ficientes dicantur, id tribuendum videtur vulgatae olim opinioni quae epilepticos pro arrepticiis (seu daemoniacis) habebat. .1 mentes irregulares sunt, etiamsi lucida intervalla habeant. Et perfecte sanati, ad superio res ordines sine facultate S. Sedis ascendere vetantur.. I I I I I I I | I 1 TOI. — Ί. Ex defectu sacramenti. « Bigamus, qui nempe duo vel plura matrimonia valida successive contraxerunt. » Ir­ regularitas est originis apostolicae, saltem quod ad episcopos («sit unius uxoris vir » 1 Tim. 3, et 12), atque in eo fundatur quod bigamus, qui carnem suam inter plures uxores diviserit,unionem Christi cum Ecclesia iam perfecte repraesentare non potest. Anto Codicem, sufficere dicebatur, ad irregularitatem istam, matri­ monium praesumptum ; et, praeter veram bigamiam, agnoscebatur interpret'd‘ira, quam contrahebat qui alterum matrimonium etiam invalidum consummaverat, vel viduam non virginem ducebat et cognosce­ bat, vel propriam uxorem, prius ab alio corruptam ; et simdiludtnaria, eius qui, post sollemne votum castitatis, matrimonium, etsi invalidum, contraheret et consummaret Haec feliciter suppressa sunt. Noldin, ΙΠ, 667, cum plerisque irregularitate affici eum putat qui ante baptismum dua.' uxores vel alterutram duxerit: rationem irregularitatis ob divisionem car nis etiam tunc haberi. Cui sententiae favet quoque antiqua interpretatio Î02. — 5. Ex defectu jamac. « Qui infamia i uris notantur >. Infamia iuris seu legalis auctoritate legis propter delictum inu­ ritur, et distinguitur ab infamia facti, quae criminis probrosi di­ vulgationem supponit. Ipsi canones definiunt delicta quae infa­ miam iuris secumfcrunt. Infamia iuris alia ex ipso jacto, alia w sententia iuris infamiam decernentis exoritur. Infamia facti non efficit irregularitatem sed impedimentum. (Cfr. infra, n. 719). I IRREGULARITATES 56.5 Infamia juris ipso tacto notantur : a) qui sectae acatholicae nomen dederit vel publice adhaeserit (c. 2314, § 1, 3°), quod nunc ad norrnan decl. 16 oct. 1919 de candidatis religionum (Cfr. Epitome >uns canonici, I, n. 527), restringi potest ad eos qui a fide catholica defecerint ; b) qui species consecratas abiecerit vel ad malum finem abduxerit aut reti­ nuerit (c. 2320) ; c) qui cadavera vel s pulchra mortuorurn ad furtum vel alium malum finem violaverit (c. 2328) ; d) qui violentas manus iniecerit in personam Romani Pontificis, vel Cardinalis aut Legati S. Pon­ tificis (c. 267 et 2343) ; e) duellantes et eorum patrini (c. 2351) ; /) bi­ gami (simultanée), qui, obstante coniugali vinculo, aliud matrimonium etsi civile tantum, atttentaverint (o. 2356); g) laici, legitime damna, i ob delicta contra sextum commissa cum minoribus aetate 16 annorum, vel ob stuprum, sodomiam, incestum, lenocinium (c. 2357, § 1). Per sententiam iiuUcis infames declarandi sunt clerici in sacris, sive sacculares sive religiosi, qui delictum admiserint contra sextum Decalogi praeceptum cum minoribus aetate 16 annorum vel rei sint adulterii, stupri, bestialitatis, sodomiae, lenocinii, incestus cum consan­ guineis aut affinibus in primo gradu (c 2359, § 21. Hodie iam, contra atque antea, nemo propter alienum de­ lictum seu delictum proxime coniuncti fit infamis (c 2293, § 4). Ex facto tamen familiarium vel consanguineorum quibuscum vivit, potest parochus bonam existimationem amittere et ideo re­ moveri (c. 2147, § 2, 3°). 703. — fi. Ex defectu lenitatis: a) '« iudex qui mortis 'sen­ tentiam tulit », si mors vere secuta sit. I urat i, cum sententiam non ferant, ab hac irregularitate immunes sunt. Si sententia col­ legiatis fuerit, irregulares sunt ii soli indices qui in eam effica­ citer induxerint. b) « qui munus carnificis susceperint eorumque voluntarii ac immediate ministri in exsecutione capitalis sententiae ». Ta­ les non sunt milites qui reum coacti occidunt : nullum munus carnificis susceperunt ; nec eorum dux : is etiam, dum occisio­ nem imperat, nullam sententiam mortis qua iudex pronuntiat; nec qui tabulatum erigunt : non sunt immediati cooperatores. Ad paucos ergo casus defectus lenitatis restringitur. Nec milites qui in acie dimicarunt et hostes occiderunt, ex hoc capite fiunt irregulares. Observes autem lenitatem intellegi christ ianam, ita ut qui mortis sententiam, ante baptismum, tulerit, etc., non fiat inde irregularis (Cfr. Noldin, III. 670). '701 703.) 566 LIBER ΙΓ. TRACT. VH, CAP. III 704. — Irregulares ex delicta numerantur c. 985. Irregularitas supponit : a) delictum commissum sit peccatum grave et externum, publicum vel occultum; b) idque post baptismum, si excipias de­ lictum baptismi ab acatholico extra necessitatem admissi. 705. — 1. Apostatae a fide, haeretici, schismatici. Apostata est qui, post baptismum, a fide catholica totaliter recesserit ; haereticus, qui, nomen christiani servans, aliquam ex veritatibus fide divina et catholica credendis negat aut dubiam esse exterius affirmat, sive sectae nomen dederit, sive non ; schi­ smaticus, qui S. Pontifici subesse renuit aut cum membris Ec­ clesiae ei subrectis communicare, et sic se subtrahit a commu­ nione catholica. Qui bona fide ad sectam haereticam ascripti sunt non sunt irre­ gulares, sed propter praesumptionem fori exterioris erunt saltem ad cautelam dispensandi ante ordinationem, nisi post conversionem bap­ tizati sint. 706. — 2. « Qui, praeterquam in casu extremae necessita­ tis, baptismum ab acatholicis, quovis modo, sibi conferri siverunt . Hac nova irregularitate, Codex notat eos qui cum gravi peccato proprio, petierunt vel tolerarunt ut acatholici, i. e. haeretici vel schi­ smatici, sibi ministrarent baptismum : quocumque modo baptismus ministretur, i. e. sive adhibitis sectae ritibus, sive sine ullo speciali ritu Nomine acatholicorum stricte non veniunt infideles ; et, cum sensu la­ tiore utitur, Codex dicit « acatholicos quoscumque » v. g. in c. 1099, 2°. 707. — 3. « Qui matrimonium attentare aut civilem actum tantum ponere ausi sunt, vel ipsimet vinculo matrimoniali aul ordine sacro aut votis religiosis etiam simplicibus ac temporaneis ligati, vel cum muliere iisdem votis astricta aut matrimonio coniuncta ». Matrimonium attentant qui, dissimulantes impedimentum, se praesentant ministro ecclesiae ; civilem actum ponunt, qui ma­ trimonium quod civile vocant contrahunt. Verba ausi sunt, quae ignorantia non affectata laborantes a poena excusant (c. 2229, § 2. 3), hic nullam efficaciam habent, cum, ex c. 98S, gnorantia ab irregularitate non excuset. Non omnes tamen huiusmodi delinquentes fiunt irregulares, sed ii solum qui vinculo matrimonii aut cuiuspiam professionis religiosae, etiam temporariae tantum ligati, vel IRREGULARITATES 567 cum muliero alterutro modo ligata delictum istud committunt. Fieri itaque potest ut matrimonium quo irregularitas inducitur valide cele­ bretur. Namque vota temporaria, et per se vota simplicia non dirimunt matrimonium. Minus extensa est excommunicatio lata contra simile delictum, quam irregularitas ista, qua ex parte compensatur irregularitas (ex defectu) bigamiae similitudinariae, nunc suppressa. Irregularitas nova est, quatenus attingit attentationem matrimonii adulterio infecti. Î08. — 4. « Qui voluntarium homicidium perpetrarunt aut fetus humani abortum procuraverunt, effectu secuto, omnesque coopérantes ». Quia versamur in restrictae interpretationis, homicidium in­ tellegas directe voluntarium, excluso proin homicidio casuali, et etiam indirecte tantum voluntario, seu male permisso. Cessant itaque radicitus anxietates eorum ciericorum qui in cu­ rando infirmo, ex imprudenti contrectatione, irregularitatem sibi timebant. Tam ex loco ubi posita sunt quam ex veteris iuris interpretatione (hanc in dubio sequi iubemur), verba « effectu secuto omnesque coopera­ tores » ad utrumque casum homicidii et abortus referenda sunt. Cooperatores tamen positivi : mandato, consilio efficaci, consensu, comprehenduntur soli ; non autem negativi, qui delictum non impedi­ verunt, quamvis ex ipsa forte iustitia istud impedire debuissent. Negativa enim cooperatio est minus stricte dicta ; et negativi cooperatores iam ante Codicem immunes ab hac irregularitate dicebantur. Dum loquitur de fetu humano, canon ad disputationes mere histo­ ricas amandat distinctionem inter marem et feminam quam antea ur­ gebant in textibus iuris in quibus de fetu animato agebatur : olirn enim censebant fetum masculinum post quadraginta dies, femineum vero post octoginta, anima rationali donari. Î09. — 5. « Qui seipsos vel alios mutilaverunt, vel sibi vi­ tam adimere tentaverunt ». Mutilatio dicit abscissionem membri ; membrum vero intellegitur corporis pars functione propria do­ nata ; manus, non digiti, pes, oculi, lingua, testes. Namque prae­ sertim attingitur voluntaria castratio. Quid qui ex geminatis sensibus alterutrum tollit ? Prout vulgo ap­ prehenduntur separat im vel tantum coniuncte, erunt singuli membrum vel tantum pars membri. Sic ambae nares unum nasum constituunt. Qui oculum inutilem reddiderit non est reus mutilationis, nisi eum praeterea evellat. Mutilatio inducero quoquo potest deformitatem, atque inde irregu­ laritatem ex defectu. [704-709.1 MS LIBER l), TRACT. VII, CAI’. Ill T10. — 6. « Clerici medicam vel chirurgicam artem sibi vetitam exercentes, si exinde mors sequatur ». Tres ergo sunt condiciones istius irregularitatis : oportet ut agens sit clericus, ut graviter peccaminbsam sibi modicam vel chirurgicam artem exerceat, ut inde tamquam ex ea usa nec sola occasione, mors sequatur. 711. — 7. « Qui actum ordinis clericis in ordine sacro con­ stitutis reservatum, ponunt, vel eo ordine carentes, vel ab eius exercitio poena canonica, sive personali, medicinali aut vindicativa, sive locali prohibiti ». i Irregularitatis causa est usurpatio ordinis sacri vel cius exer­ citii ab eo commissa qui illum ordinem non habet, sive laicus fue­ rit sive clericus, vel ab eo qui ordinem quidem habet sed eius exer­ citio propter poenam prohibetur. Poena haec potest esse localis : interdictum, vel personalis, quae dividitur in medicinalem : haec est censura ; et in vindicativam : haec in tempus definitum vel in perpetuum fertur, nec removetur cessante contumacia. Dum, ante Codicem, non pauci theologi, contra plerosque canonistas, putabant sola violatione censurae irregularitatem incurri, c. 975, 7n, cum omni poenae violatione irregularitatem conectit. Permittitur tamen, non quidem ut propriae subdiaconorum partes a clerico inferiore expleantur, sed ut clericus inferior, saltem ergo tonsuratus, deficientem subdiaconurn in missa sollemni supplere videatur. Sed clericus iste nec manipulum induere potest, nec, ad offertorium, ipse aqua vinum miscere, nec, post consecrationem, calicem discoope­ rire, nec, post communionem, calicem interius abstergere. Hos tamen solos irregularitate notatos arbitramur qui cum gravi culpa « omni mu­ nero subdiaconatus, ut ait Cerato (Censurae, n. IG1), in missa sol­ lemni fungerentur cum paramentis subdiaconi », ita ut ii qui illicite manipulum sumpserint sed abstinuerint miscenda aqua etc., atque ii qui haec quidem fecerint sed sine manipulo, aeque ab irregularitate im­ munes putemus. Nec irregularis censetur qui, sino stola, mere evangelium canat. In cantu passionis Dominicae toleratur quoque ut, deficiente diacono, tertius cantox· (synagogae partes agens) non sit diaconus. Minus cohaerenter dicere nobis videntur ii qui ideo excusant cle­ ricum qui sine manipulo partes subdiaconi explet, quia, cum non agatur de actibus qui ab inferioribus invalido fiunt, sola ministratio sollemnis inducat irregularitatem ; sollemnis autem ministratio sine manipulo non habeatur. Namque i idem irregularem pronuntiant ipsum subdiaconum qui sine stola diaconum in missa egerit. mREGVI.ARITATES 56» Itaque, ut brevius et magis coluierenter dicamus, nec munus eubdiaconi nec munus diaconi exerceri possunt ab iis qui ordino caront. Toleratur tamen, propter necessitatem, partiali* quaedam mini­ stratio subdiaconi in missa. Irregularis autem fit non solum is qui non est in sacris, sed etiam minister in sacris qui ordinem non suum exerceat. Irregularis istae sine irregularitate, quamvis non sin> peccato, violari possunt. 11:4. — 8. Post promulgatum Codicem, S. C. Coneistorialis. decreto Uedeuntibus, 25 oct. 1918, facultatem dedit Ordinariis dispensandi, saltem ad cautelam, ab irregularitate quae diceba­ tur ex defectu lenitatis, sacerdotes vel clericos qui lege coacti mi­ litiam egerant ; iussit autem pro dispensatione recurrere ad S. Sedem eos qui sponte sua se ad arma suscipienda obtulerint. Sicut diximus in Per. IX, p. 129, cum irregularitas ex defectu le­ nitatis sit Codice sublata, exceptis paucis casibus supra recitatis, priores dispensatione stricte non egent·, data tamen facultas non erit inutilis, si forte quadam extensiva interpretatione irregularitas ista restituatur. Posteriores gravem sui status obligationem violarunt et certa vel pro­ babili tantum irregularitate sunt ex delicto affecti, prout certo vel pro­ babiliter tantum occiderint. Eorum irregularitas S. Sedi reservatur. Eadem S. Congr. decreto Magni semper, 30 dec. 1918, de clericis in certas regiones demigrantibus, ipso facto a divinis suspendit sacerdotes qui sine debita licentia et litteris discessorialibus, temero arroganterque demigraverint. Qua suspension·' contempta, fiunt irregulares. Quae suspensio et irregularitas S. Sedi simpliciter, per idem decretum, reservantur (Cfr. Per. X, P- 38). [710. 711.] 570 LIBER H, TRACT. VIT, CAP. 1Π 713. — Ab irregularitatibus distinguuntur simplicia impedi­ menta, quae causam habent natura sua temporariam. « C. 987. Sunt simpliciter impediti : 1. « Filii acatholicorum, quamdiu parentes in 'suo errore permanent ». Ex decl. 1G oct. 1919, impeditas est cuius alter tan­ tum parens est acatholieus. Nec morte cessare putamus impedi­ mentum, cum sic severe respondeat veteris iuris interpretatio. Olim, saltem ex linea paterna, etiam nepotes, irregulares diceban­ tur. Verum hodie in primo gradu sistitur, ut ipsa Commissio Cod. interp. respondit 14 iul. 1922 ad IX (Cfr. Per. XI, 124). Contra autem atque Noldin videtur III, 679, acatholicos hic iterum stricte intellegimus baptizatos haereticos vel schismaticos cuidam secta» seu, ut dicitur, ecclesiae separatae ascriptos. Sub ipso iure. superiore, scriptores agebant tantum de descendentibus haereticorum et schisma­ ticorum. Ac probabilis manet sententia S. Alph., VI, 363, qui filios exemit natos ante apostasiam parentum qui a fide catholica defecerint ut sectae adhaererent. 714. — 2. « Viri uxorem habentes ». Soluto matrimonio, ces­ sat impedimentum. Secus, etiam post perpetuam separationem, S. Sedis dispensatione opus est ut vir ordinari legitime possit, etiam, nunc, ordine minori, vel primam tonsuram recipere. (In Cone, national. Armenorum, Romae habito 1911, jormali prohi­ bitione abstinuerunt. Cfr. art. 737 Cone, et Append. XIV, η. IX) 715. — 3. « Qui officium vel administrationem gerunt cle­ ricis vetitam, cuius rationem redire debeant, donec, deposito of­ ficio et administratione, atque rationibus redditis, liberi facti sint ». I Non omnis ergo administratio sed ea tantum quae clericis vetita est secundum dicta n. 19 (ex c. 139), impedimentum istud inducit. | Permanet autem etiam post resignatum officium, donec ra­ tiones redditae sint. 71G. — 4. « Servi servitute proprie dicta, ante acceptam libertatem ». qB 717. — 5. « Qui ad ordinarium militare servitium civili lege astringuntur, ante quam illud expleverint ». jM Ordinarium servitium militare, ex ipsa descriptione decr. Inter reliquas, 1 ian. 1911 {Per., V, 280) est istud servitium quod IMPEDIMENTA ORDINATIONEM 571 primitus ad militiam vocati, ad unum vel plures annos praestare debent. Non ergo nomine hoc comprehenduntur exercitia annua quibus omnes, expleto primi servitii spatio, seu « post servitium activum », astringuntur, neque extraordinaria stipendia quae tempore belli mereri debeant. Verum, ex authentica declara­ tione 2-3 iun. 1918 {Per. IX, 149) impediti sunt qui ad militiam agendam fortasse vocabuntur sed nondum vocati sunt sive quia aetate impares sint, sive quia, examine peracto, ad tempus inhabiles sint declarati. Neque ordinarium militare servitium obire nobis videntur qui, ex ipsa lege, ad solam aegrotorum curam gerendam cogun­ tur (Cfr. Epitome, II, 259, Gén. II, 640). 718. — G. « Neophyti donec, iudicio Ordinarii, sufficienter probati fuerint ». Neophyti intelleguntur ii qui, in adulta aetate ad fidem con­ versi, recens baptizati sunt ; non ergo recens conversi haeretici quorum baptismus probabiliter validus fuit. Impedimentum fun­ datur in 1 Tim. 3, 2-6 : « Oportet ergo episcopum... esse... non neophytum, ne, in superbiam elatus, in indicium incidat dia­ boli ». 719. — 7. « Qui infamia facti laborant, dum ipsa, iudicio Ordinarii, perdurat ». Observes fieri ut etiam innocentes infamia facti notentur. Tam ergo emendatione vitae quam innocentiae demonstratione infamia ista auferri potest. Ordinarius index erit proprius, ita tamen ut episcopus ordinans illo iudicio stari non debeat. 720. — De multiplici irregularitate. « Irregularitates et im­ pedimenta multiplicantur ex diversis eorum causis, non autem ex repetitione eiusdem causae, nisi agatur de irregularitate ex homicidio voluntario » (c. 989). Itaque multiplici irregularitate non afficitur qui ordinem non suum centies usurpaverit, verum is a multiplici irregulari­ tate dispensandus est qui plures homines occiderit. Veri simile est abortum fetus humani homicidio accensendum esse, cum abortus non dicatur nisi viventis fetus. Quia ta­ men in c. 985, 4° abortus et homicidium distincte numerantur. [713-720.] 072 LIBER H. TRAC. VU, CA1‘. III nec adeo constat de momento infusionis animae rationalis, res disputari potest. Sed feticidium directum nomine homicidii ve­ nire, non ambigitur. 721. — De facultate dispensandi. 1. Plenissima facultas di­ spensandi ab irregularitatibus et impedimentis est penes S. Se­ dem. In casibus occultis omnes ad S. Paenitentiariam recur­ rere possunt. In casibus publicis, recurritur a saccularibus ad S. Cong. dc Sacramentis, a religiosis ad S. C. de Religiosis. Ipsae Congregationes, pro gravioribus casibus, S. Pontificem adire debent. Rarissime dispensatur irregularitas ex bigamia vera; et (extra bellum) irregularitas ex homicidio voluntario quod in indicio probari possit ; et irregularitas ex valde notabili et ap­ parente corporis vitio. 'Jafl Supplex libellus pluraritatem irregularitatum et impedimentorum indicare debet si plura fuerint ; causas addere dispensandi ; atque Or­ dinari proprii commendationem ferre. 2. Nemini conceditur potestas ordinaria dispensandi ab irregularitatibus certis ex defectu vel impedimentis. In dubiis au­ tem, dubio facti, irregularitatibus, possunt Ordinarii dispensare ex c. 15, si agitur de irregularitatibus in quibus S. Sedes dispen­ sare solet. Atque iidem ex c. 81 casibus urgentioribus providere possunt. 3. Nuntii et Delegati Apostolici (Facultates n. 5) iam or­ dinatos dispensare possunt ab omni irregularitate tum ex de­ licto tum ex defectu proveniente, « dummodo exinde scandalum non oriatur nec divinis pariatur impedimentum, iis semper ex­ ceptis de quibus in c. 985, n. 4 (homicidio et abortu voluntario, effectu secuto) et praevia abiuratione in manibus absolventis quando agitur de crimine haeresis vel schismatis ». Ordinarii per se vel per alium possunt suos subditos dispen­ sans ab irregularitatibus omnibus ex delicto occulto provenienti­ bus, excepta ea quae ex homicidio vel abortu voluntario oritur, aliave deducta ad forum iudiciale. ' Ex decreto S. C. Consistorial is, Redeuntibus, 25 oct. 1918 (Per., IX, p. 214) Ordinarii locorum et religiosorum suos sacer­ dotes e militia revertentes dispensare possunt si, indicio Magistri rubricarum, cum decore ritus in sacro necessarios implere possint. Si ritus quidem alicuius momenti omittendi sint, vel sacerdote DISPENSATIO IN ÎRUBGUnARJTATTBV'. 573 assistente opus .sit, S. Sedes adeunda est, sicut pro non sacerdo­ tibus. 4. Regularibus sua manent privilegia, etiam per communi­ cationem acquisita. 5. Confessoriis omnibus confirmatur facultas dispensandi in irregularitatibus omnibus ex delicto ortis « in casibus occultis urgentioribus, in quibus Ordinarius adiri nequeat et periculum im­ mineat gravis damni vel infamiae, sed ad hoc dumtaxat ut pae­ nitens ordines iam susceptos licite exercere valeat » (c. 990. Cfr. Decret S. Officii, 6 sept. 1909 : Λ. A. S., I, 677). Excipi­ tur homicidium voluntarium vel abortus. Confessarius est sacerdos ad confessiones audiendas approbatus ; facultatem etiam extra actum confessionis exercere potest, sed per se ipso tantum, ut videtur, quamvis verba <» eadem facultas » ampliorem interpretationem admittant. Denique, post datam dispensationem ad ordines exercendos, nullus recursus ad S. Sedem vel Superiorem imponitur. Ab irregularitate ex homicidio vel abortu occulto servanda peri­ culum infamiae saepe excusabit; quantocius tamen ad Superiorem com­ petentem erit recurrendum, cum facultas sive Ordinariis sive confessariis facta ad illam non extendatur. Nulla dispensationis formula specialis requiritur, ita ut clara volun­ tatis manifsetatio sufficiat. 6. Invalida est dispensatio generalis : a) pro reticitis mala fide irregularitatibus vel impedimentis j b) pro reticitis etiam bona fide irregularitate ex homici­ dio vel abortu voluntario aut horum delictorum numero. Dispensatio generalis ad ordines, valet etiam pro ordini­ bus maioribus, et pro beneficiis non consistorialibus ; sed sic di­ spensatus nequit renuntiari S. R. E. Cardinalis, episcopus, ab­ bas vel Praelatus nullius, Superior maior in religione clericali exempta (c. 991). « Dispensatio in foro interno non sacramentali concessa scripto consignetur ; et do ea in secreto Curiae libro constare de­ bet » (c. 991, § 4) : curiam intellegas Ordinarii proprii. SUMMARIUM. 722. 1. Vocatio ad sacerdotium non est universalis, sed ex Providentia divina, vocantur eo numero qui necessitatibus Ecclesiae sufficiat. Nemo sola propria voluntate fit sacerdos. Voluntate Dei consequente ipsam ordinationem, vocantur quotquot rite ab Ecclesia sunt assumpti. Antecedente autem be- 1721-722.) * 7 574 LIBER Tt Mb TRACT. VII, CAP. Ill neplaciti divini voluntate vocantur quotquot idonei cum sin· cera intentione statum istum appetunt. Ad idoneitatem pertinet iam praesens vitao sanctitas ; ad sinceritatem, voluntas satis spontanea, seu ultronea. II. Valide ordinari potest quilibet baptizatus masculini sexus qui, si adultus, saltem habitualiter velit. Metu gravi coactus, nisi, remoto metu, ordinationem expresse vel tacite ratam ha­ buerit, et qui infans ordinatus sit, obligationes status non con­ trahunt. III. Licita ordinatio requirit subiectum : a) in statu gratiae, sub gravi pro ordinibus qui sunt sacramenta ; - b) immune a cen­ sura vel impedimento ; - c) confirmatum, non tamen sub gravi; d) qui habeat animum serviendi Deo per susceptum ordinern, immo, sed hoc non sub gravi, per sacerdotium ; - e) qui habeat aetatem canonicam 21 annorum completorum pro subdiaconatu, 22 completorum pro diaconatu ; 24 completorum pro presby­ teratu ; - /) debita scientia praeditum. Haec regulariter est acqui­ renda post biennium philosophiae datum, in scholis ad id insti­ tutis ; et quattuor anni theologicis studiis impendendi sunt. Prima tonsura postulat inceptum cursum theologicum ; subdiaconatus, tertium annum exeuntem ; diaconatus inceptum quar­ tum annum ; presbyteratus, quartum annum medium. De ipso ordine suscipiendo omnes ordinandi ; qui ad sacros ordines promovendi sunt de ipsis tractatibus theologicis pericu­ lum facere debent secundum arbitrium episcopi ad quem spectat ordinatio. Interstitia quoque observanda sunt ; a quibus tamen, ob iustam causam publicae rationis, episcopus etiam cum religiosis dispensare potest. Nisi consuetudo centenaria coniunctionc m per­ mittat, separatim tamen prima tonsura danda est; nec minores ordines omnes simul conferri possunt. Ut autem minores ordines cum subdiaconatu vel duo sacri ordines uno eodemque die con­ ferantur, indultum apostolicum requiritur. Augendi maioribus ordinibus providendi sunt titulo cano­ nico, i. e. cautione, canonice admissa, de conveniente et per se perpetua sustentatione. Titulus canonicus, pro clericis saecu­ laribus est beneficium, eoque deficiente, patrimonium, aut pensio. Titulus suppleri potest titulo servitii dioecesis, et, in locis S. C. de Prop. Fide subiectis, titulo missionis, dummodo ordinandus, interposito iureiurando, se devoveat perpetuo dioecesis vel missionis servitio sub auctoritate Ordinarii loci pro tempore. Regularibus est titulus paupertatis ; religiosis votorum simplicium perpetuo­ rum, mensae communis, Congregationis, aliusve similis, ad normam Constitutionum. SUMMARIUM DE ORDINATIONIBUS IN GENERE 575 IV. Irregular Hales. 1. Irregularitas est impedimentum ca­ nonicum, de so perpetuum, quod per so primario ordinum sususceptioncm, et secundario eorundem exercitium prohibet (cc. 968, 983). Vigent solae irregularitates quae in Codice expressae -nnt : aliae sunt ex defectu, aliae ex delicto : hae afficiunt etiam igno­ rantes, si delictum tamen mortale commissum sit. 2. Ex dejectu irregulares sunt: illegitimi, nisi légitimât! vel sollemniter professi sint ; corpore vitiati qui secure propter debilitatem vel decenter propter deformitatem, altaris ministerio fungi nequeunt. (Irregularitas ista limitata est ad actus in quos ratio cadit, et gravior defectus requiritur ad impediendum exer­ citium quam ad ordinem suscipiendum ; qui epileptici vel amentes vel a daemone possessi sunt vel fuerunt: si tamen post ordinationem tales evaserunt et certo liberati sint ab Ordinario admitti possunt ad ordines exercendos ; bigami: qui duo vel plura matrimonia valida successive celebrarunt ; infamia iuris notati: Codex definit delicta quibus infamia iuris ipso facto vel per sententiam iudicis coniungitur ; iudex qui sententiam mortis tulit, si exsecutione completa fuerit ; qui munus carnificis susceperit vel eius voluntarii atque immediati ministri fuerint in exsecutione capitalis sententiae. 3. Irregulares sunt ex delicio : apostatae a fide, haeretici, schismatici, qui extra extremam necessitatem baptismum ab acatholicis sibi conferri siverunt ; coniugati aut ordine sacro vel votis religiosis etiam temporaneis ligati, qui matrimonium attentaro vel civilem actum ponere ausi sunt, aut qui cum talibus contraxerunt ; rei voluntarii homicidii vel abortus, effectu secuto, et omnes cooperatores positivi ; qui seipsi vel alios mutilaverunt vel sibi vitam adimere tentaverunt; clerici medicam vel chirurgicam artem sibi vetitam exercentes si inde mors secuta sit ; qui or­ dinem sacrum vel eius exercitium usurpant, sive illum ordinem non susceperint, sive propter poenam eius exercitio prohibeantur. Clerico tonsurato, partialis, propter necessitatem, permittitur mi­ nistratio subdiaconi in missa. V. Impedimenta. Haec natura sua temporaneam causam ha­ bent ; qua sublata, sine dispensatione cessabunt. Impediti sunt: filii parentum acatholiorum, quam diu in suo errore maneant : viri uxorati, perdurante matrimonio ; gerentes of­ ficium vel administrationem clericis vetitam, donec, resignato officio vel administratione, rationes redditae sint ; servi, ante acceptam libertatem ; ad ordinarium servitium militare civili legi astricti, antequam illud deposuerint ; neophytae, donec, iudicio Ordinarii, satis probati sint ; infamia facti laborantes, quam diu, iudice Ordinario, infamia perseveret. Irregularitates et impedimenta multiplicantur e diversis eo[722.) -576 MUER 11. TRACT. VII, CAP. V I ' rum causis, non autern ex eiusdem causae repetitione, nisi sit irregularitas ex homicidio voluntario. VI. Dispensat'·ο. 1. Interpretatio. Generalis dispensatio non valet pro reticitis mala fide irregularitatibus et impedimentis, nec pro roticito, etiam bona fido, homicidio vel abortu voluntario aut homicidiorum numero, vel alio delicto deducto ad forum iudiciale. Generalis dispensatio ad ordines, valet etiam pro maioribus ot pro beneficiis non concisio rial ibus. Nequit tamen dispensatus fieri Superior maior in religione clericali exempto. In foro interno non sacramentali concessa, scripto consigne­ tur, et de ea in secreto Curiae libro constare debet. 2. Facilitas dispensandi: a) plena sua facultate utitur S. Pon­ tifex per S. C. do Sacramentis, et, si agatur de religiosis, per S. C. de Religiosis. In casibus occultis omnes ad S. PacniUntiariam recurrere possunt ; b) Ordinari· possunt dispensare in dubiis irregularitatibus, dubio facti, in quibus S. Sedes dispen­ sare solet; possunt etiam casibus urgentioribus providere; c) ab omni irregularitate, excepto homicidio et abortu voluntaria effoctu secuto, iam ordinati a Nuntio vel Delegato Apostolico dispen­ sari possunt. Ordinarii possunt per se vel per alium dispensare in irregularitatibus ex delicto occulto provenientibus, excepto ho­ micidio, abortu voluntario effectu secuto, et casu deducto ad fo­ rum iudiciale; ac suos sacerdotes, e militia reverrentes, etiam ab irregularitate ex defectu ; d) excepto homicidio et abortu volun­ tario, Confessorii omnes, ubi periculum sit gravis damni vel in­ famiae, possunt, si Ordinarius adiri nequit, in casibus occultis ur­ gentioribus dispensare ut paenitens ordines iam susceptos licite exerceat. .j] HI j CAPUT V. ' 4 723. Ordo dicendi. Praeter tempestivum nuntium episcopo dandum dc suo ordines recipiendi proposito (c. 992), promovendi testimoniali» litteras afferre debent ; et Codex praeterea do ipsis praescribit examen, banna, investigationem Ordinarii, exercitia spiritualia. Do singulis pauca. 724. — I. Testimoniales litterae. 1. Sacculares et religiosi qui in ordinatione, priorum iure reguntur, cc. 993. 994, afferro iubentur * .*,77 testimonium ultimae ordinationis, aut, si de prima tonsura agatur, recepti baptismi et confirmationis ; testimoniuni dc peractis studiis quae canone 976 pro singulis ordinibus requiruntur ; testimonium rectoris seminarii aut sacerdotis cui candida­ tus extra seminarium commendatus fuerit, dc bonis eius mo­ ribus : testimoniales litteras Ordinarii loci in quo. post puber­ tatem, promovendus trimestre qua miles, vel semestre qua cle­ ricus vel simplex laicus moratus fuerit. Atque episcopus ordinans, pro sua prudentia, exigere potest litteras testimoniales etiam ob brevius commorationis tempus et ob tempus quod pubertatem antecessit. Testimoniales litterae fidem faciunt nullum impedi­ mentum canonicum a candidato contractum esse. Si Ordinarius loci candidatum nimis ignoraverit, ut hanc fidem facere possit, aut si ipse promovendus per tot dioeceses vagatus sit ut impos­ sibile aut nimis difficile evadat omnes litteras dimissorias exqui­ rere, provideat Ordinarius saltem per iuramentum suppletorium a promovendo praestandum. Si post obtentas litteras et ante or­ dinationem promovendus in eodem territorio rursus per tres vel sex menses (pro casu) inoratus sit, novae testimoniales litterae Ordinarii loci necessariae sunt. testimoniales Superioris maioris religiosi, si cui religioni pro­ movendus ascriptus sit. Litterae testimoniales dandae sunt ad ordines suscipiendos (Noldin, III, 471). Tempus commorationis intellegitur moraliter continuum ; agitur enim, ut ex can. 994, § 3 fit manifestum, de aliquo qui in eodem terriritorio per tempus istud manserit. ; et consonat responsum S. C. Concili> 25 iun. 1904 {Per., II, 118). Episcopus ordinans qui litteras testimoniales severius exigere potest, tam Ls est cuius auctoritate ordinationes fiunt, id est regulariter Ordinarius loci, quam ipse ordinans, qui depellendi suspicionem ab ordi­ nando suo ius et officium habet ; dum vero agitur de iuramonto quo lit­ terae supplendae sint, id solius Ordinarii loci prudentiae permittitur. His dispositionibus ius pristinum aliquantisper temperatur, quatenus litterae pro tempore ante pubertatem regulariter exigendae non sunt ; et Ordinarius loci remedium habeat supplendi litteras. j Ordinationum praeparatio, ritus, locus, tempus, annotatio. § 1. — Ordinationum praeparatio. I.ETTERAE TESTIMONIALES ISTI·. OHOIX ATIOX i: M ' 2. Religiosi qui iure saccularium non reguntur afferre debent litteras dimissorias Superioris religiosi, quibus is, non solum de 37 [723. 724.] 578 LIBER II, TRACT. VII, CAI’. V qualitate ct domicilio ordinandi, sed etiam de studiis aliisque re­ quisitis fidem faciat. Acceptis litteris dimissorialibus, episcopus aliis testimonia­ libus non indiget (c. 995). Verum, ante noviciatum impetrandae fuere testimoniales litteraOrdinarii originis et cuiusque loci in quo, post expletum 14um aetatis annum, aspirantes morati essent ultra annum moraliter continuum, praeter iuratas litt. testimoniales rectoris seminarii vel collegii, audito Ordinario loci, aut maioris Superioris religionis in cuius postulatu vel noviciatu fuissent. Hoc itaque «igno religiosi qui proprio iure reguntur ab iis qui sae­ cularium iuri obnoxii sunt, distinguuntur, quod priores a propriis Su­ perioribus dimissorias litteras accipiunt. Ex induito quo non pauci alii Superiores religiosi non exempti lit­ teras dimissorias dare permittuntur, tacite ab onere afferendi alia testi­ monia levantur. 725. — II. De examine, iam supra dictum est, n. 693. Quaeri autem potest ad quemnam spectet examinare religiosos qui privilegium habent ut a Superioribus suis ad quemlibet episcopum dimitti possint ? Ac ma­ nere arbitramur ius examinis in episcopo qui, nisi esset privilegium, ipsos iure proprio ordinaret. Sed privilegium exemptionis ab episcopali examine, huiusmodi privilegium satis consequenter sequitur. Episcopo tamen ordinanti restat facultas exigendi examen, quam c. 991 etiam ei tribuit qui alienum subditum ordinat. 726. — III. De Bannis. Nomina promovendorum ad sin­ gulos sacros ordines, — exceptis religiosis a votis perpetuis, — publice denuntiandi sunt in paroeciali cuiusque candidati eccle­ sia, die festo de praecepto, inter missarum sollemnia, aut alia die et hora quibus maior populi frequentia in ecclesia habea­ tur (c. 998, § 1. 2). Ordinario licet ex iusta causa tum ab illa publicatione dispen­ sare, tum praecipere ut etiam in aliis ecclesiis liat, aut ei substi­ tuere publicam ad valvas ecclesiae affixionem per aliquot dies, in quibus unus saltem dies festus comprehendatur (c. 998, §1). Post sex elapsos menses sine peracta ordinatione, publi­ catio iteranda est, nisi aliter Ordinario videatur (c. 998, § 3). Omnes autem « fideles obligatione tenentur impedimenta ad sacros ordines, si qua norint, Ordinario vel parocho ante sa­ cram ordinationem revelandi ». (c. 999). .·3 EXAMEN, BANNA, EXERCITIA SPIR. ANTE ORDIN 579 Publicationes itaque ante singulos sacros ordines faciendae sunt. Propria fit parochia per domicilium aut quaei-domidUum. Ex analogia bannorum matrimonii dicemus easdem in pluribus paroeciis faciendas esse pro eo qui plures habeat paroecias proprias. Vagorum paroecia propria est paroecia ubi commorantur. Obligatio deferendi impedimenta est iuris naturalis, quod positivo canone memoratur et confirmatur. Nonnae generales de praecepta de­ nuntiatione applicandae sunt. Cfr. t. II. W. — IV. De Ordinarii investigatione. Ordinarius utiles per­ contationes facere debet ; et praecipue parocho qui publica­ tiones peragit vel etiam alii committere ut de ordinandorum mo­ ribus et vita diligenter exquirat, et litteras testimoniales de in­ vestigatione et publicatione ad curiam transmittat (c. 1000). In ipsa autem ordinatione archidiaconus respondere potest dignos esse quos non noverit indignos (Cfr. c. un. De scrutinio in ordine faciendo [I, 12]). ✓ Î28. — V. De Exercitiis spiritualibus. Omnibus, etiam re­ ligiosis, imponuntur c. 1001, ante primam tonsuram et ordi­ nes minores, exercitia spiritualia per tres saltem integros dies ; ante ordines sacros, saltem per sex integros dies. Si qui, intra se­ mestre ad plures sacros ordines promovendi sint. Ordinarius po­ test tempus pro ordinatione ad diaconatum reducere, non tamen infra tres dies. Diuturniora exercitia magis ante subdiaconatuin et sacerdotium ur­ gentur, quia subdiaconatus imponit saecularibus obligationem casti caelibatus, sacerdotium vero officia graviora praeter obligationem, pra­ ctice indispensabilem, castitatis perfectae. Res tamen rationabiliter su­ menda est. Itaque si fiat usus privilegii permittentis ut una moraliter serie tres ordines sacri recipiantur, satis erit semel facere exercitia, praesertim si tunc ad octo vel decem dies protrahantur. Verum quotiescumque id permittit rationabile intervallum, tres saltem dies exercitiorum singulis sacris ordinibus praeponendi sunt. Exercitia iterari debent si. post ea expleta, ordinatio ultra sex menses dilata sit; si minor dilatio fuerit, indicet Ordinarius de opportunitate iterandi exercitia. Exercitia ista religiosi peragant in propria domo vel in alia, a Superiore prudenter electa ; saeculares vero in seminario, aut in alia pia vel religiosa domo ab episcopo designata. (725 72SJ 580 LIBER II. TRAIT. VII. CAP. V Ordinarius cui in c. 1001 varia definienda committuntur est Ordi­ narius loci et, pro religiosis exemptis, Superior maior. Superior religiosum, in suis litteris, etiam peracta exercitia testari debebit. Praecedens ius pontificium solis clericis saecularibus qui in Urbe ordinabantur exercitia spiritualia (et quidem per decem dies) ante sin­ gulos ordines maiores imponebat. §2. — Ritus, tempus, locus, annotatio. 729. — I. De Observandis ritibus. Haec pauca in cc. 10021005 nobis attendenda sunt. 1. Inculcatur accurata s. rituum observatio, vitata omni omissione vel inversione. 2. Ab ipso ordinationis vel episcopalis consecrationis mini­ stro, missa ordinationis vel consecrationis celebranda est. 3. Is qui ritu orientali quosdam ordines receperit et dein a Sede Apostolica indultum obtinuerit ad suscipiendos ritu la­ tino maiores ordines, prius, ritu latino, reci]iere debet ordines quos ritu orientali nondum receperit. H I. e. cum Ecclesia giueca ex quattuor minoribus Ecclesiae latinao ordinibus solum lectoratum formaliter seu distincte conferat·, qui diaco­ natum vel presbyteratum ritu latino recepturus sit, prius ordines for­ maliter praetermissos, ut omnis species saltus viteiur, recipere debebit. 730. — II. Qu<» tempore ordinationes laciendae sint. 1. Episcopalis consecratio conferri debet intra missarum sollemnia, die dominico, vel natalicio apostolorum (c. 1006, §1). 2. Ordina­ tiones in sacris celebrentur intra missarum sollemnia sabbatis IV Temporum, sabbato ante Dominicam Passionis et Sabbato Sancto. Sed ob gravem causam potest episcopus eas habere etiam quolibet die dominico aut festo de praecepto. Et cum non dicatur « festo de praecepto, etiam .suppresso ». sicut in c. 399, § 1, sola festa quae vigent sunt perse intellegenda. Atque secun­ dum istam sententiam tum S. Rituum Congregatio, tum S. C. de Sacra­ mentis respondebant et agebant. Recens tamen practice tuta, etiam in Urbe, facta est benignior sententia quae, sicut pro missis pro populo, etiam pro ordinationibus, festos dies secundum catalogum Urbani VIII computat. 3. Prima tonsura quolibet die et hora conferri potest; or­ dines minores, singulis diebus dominicis et festis duplicibus, mane tamen. (RDJNATIONU.M RITC’S. TEMPUS. LC)< T rs 581 lix modo quo in § 2 et 4, Codex festa duplicia a festis de praecepto distinguit, liquet hic festa duplicia intelligi duplicia in choro, quamvis non praecepta. 1. Reprobatur consaetuflo contra ordinationum tempora Codice praescripta. Non revocantur tamen privilegia. Sed S. ( . Concilii constanter respondit privilegium recipiendi vel conferendi ordines extra Tempora intellegendum ess ■ de privilegio ea recipiendi die dominico vel festo de praecepto; et iam monet Luno, Reap, mor., 1. l.d. 34 sententiam beni­ gniorem decreto Urb. VIII reiectam fuisse (Cfr. Gasparrt. De Ord. I, 52). Usus voro secundum hanc sententiam non iam poterit servari, cum qx § 5 talis consuetudo reprobetur. iteratio autem ordinationis vel ritus supplendus, absolute aut condicionate, potest semper extra tempora et secreto peragi (c. 1007). Hic vero extra tempora significat omni die quo missa celebrari possit. Î3I. — ΙΙΓ. Ordinationum locus. I. ( um soli Cardinales pon­ tificalia ubique exercere possint (c. 239. § 1, 15°). episcopi non Cardinales non possunt, sine Ordinarii loci licentia, etiam subdi­ tis suis ordines conferre in quorum collatione pontificalia exer­ centur (c. 1008). 2. «§1. Ordinationes generales in cathedral! ecclesia, vo­ catis praesentibusque ecclesiae canonicis, publice celebrentur; si autem in alio dioecesis loco, praesente clero loci, dignior, quan­ tum fieri poterit, ecclesia adeatur » (e. 1009). Ordinationes generales eae sunt quae habentur in sex sabbatis quae ex c. 1006, § 2, proprium sunt· tempus ordinationibus in sacris. Ita diu iam receptus usus vocis. Propter facultatem quam § 3 eiusdem ca­ nonis tribuit episcopo habendi eas ordinationes etiam quolibet die do­ minico aut festo do praecepto, Augustine, in c. 1009, existimat nunc quoque hoc nomine venire ordinationes quae debuissent in uno ex sex sabbatis celebrari sed in diem festum dilatae sunt. Quae vero extra Tempora ista celebrantur sunt ordinationes particulares. Generalibus autem in cathcdrali assistere debent· canonici, possuntque ad id per cen­ suras cogi (S. C. C. 19 iun. 1778 ad IX. Richter, C. Trid. p. 194, n. 1). Possible episcopus eodem modo cogere clerum localem, quando ordina­ tiones generales alio dioecesis loco fiunt, id minus constat. ! 729-731.] 582 LIBER 11, TRACT. VII, CAP. V Particulares autem ordinationes episcopus, ob i ustam cau­ sam, in aliis etiam ecclesiis et in oratorio domus episcopalis aut seminarii aut religiosae domus habere potest (c. 1009, § 2). Prima tonsura et ordines minores etiam in privatis oratoriis conferri possunt (c. 1009, § 3). T32. — IV. Ordinationis annotatio et testimonium. 1. Co­ dice praecipitur accurata descriptio, indicato ordinante et singu­ lis ordinatis, omnium ordinationum peractarum in peculiari libro, in archivo curiae loci ordinationis servanda, in quo libro etiam ii annotandi sunt qui ab episcopo extraneo cum litteris dimisso­ riis ordinati sunt (c. 1010). 2. Praeterea, loci Ordinarius, si agitur de saecularibus : Superior maior, si de religiosis ordinatis cum suis litteris dimissorialibus, notitiam celebratae ordinationis uniuscuiusque subdiaconi transmittere debent ad baptismi parochum, in libro baptizatorum referendam (c. 1011). 3. Singulis ordinatis authenticum receptae ordinationis tes­ timonium dandum est (c. 1010, § 2). 133. — V. Obligationes ab ordinante impositae ordinatis. 1. Quatnam imponantur. Pontificale romanum in fine ordinationis presby­ terorum, ordinanti onera quae imponat suggerit his verbis: «Sin­ guli ad primam Tonsuram vel ad quattuor minores Ordines pro­ moti, dicite semel septem psalmos paenitentiales cum Litaniis, versiculis et orationibus ; ad subdiaconatum vel diaconatum, no­ cturnum talis diei. Ad Presbyteratum vero ordinati, post primam vestram missam, tres alias, videlicet, unam de Spiritu Sancto, aliam de Beata Maria semper Virgine, ct tertiam pro fidelibus defunctis dicite, et omnipotentem Deum etiam pro me orate ». Psalmi cum litaniis etc. reperiuntur proprio loco in fine breviarii. — Nocturnus talis diei, intellegitur vel nocturnus feriae, vel primos Nocturnus dominicae aut festi novem lectionum, prout ordinatio feria, festo vel dominica habita sit. Sic S. Ii. C. 27 iun. 1899 (4042). Responsum istud supponit indicatum fuisse nocturnum ipsius diei ordinationis. Sed episcopus possit nocturnum alius diei designare, et tunc erit nocturnus feriae vel primus festi novem lectionum si illa die officium sit de feria vel de sancto. Ac ius est quoque episcopo designandi expresse alium nocturnum ac primum. Nocturnus autem constat psalmis cum antiphonis, sine lectionibus, invitatorio et hymno (S. R. C. 19 iul 1903, n. 4177). I SUMMARIUM DE ORDINATIONIUM PRAEPARATIONE, RITU. ETC. 583 Tres missae intelleguntur votivae, nisi occurrat festum B. Μ. V. aut dies qua missa de Spiritu Sancto dicenda est : per quam celebratio­ nem oneri satisfit. Pro missis istis stipendium recipi potest. Suadet tamen Noldin III, 478 fine, ut applicentur pro Ecclesia et pro fidelibus defunctis. Mentem enim Ecclesiae esse · ut ordinati per eos colant Spiritum Sanctum et B. Virginem ; iis gratias agant pro bene­ ficiis acceptis, auxilium divinum implorent tum universae Ecclesiae, tum Pontifici ordinanti, tum sibimetipsis, ac tandem ut misericordiam exhibeant Ecclesiae patienti, fidelibus scii, defunctis ». 2. Obligatio. Non constat de ulla obligatione sub peccato, aliquod ex his oneribus implendi. SUMMARIUM. 784. — I. Praestanda ante sacram ordinationem. Praeter nuntium tempestive dandum de suo proposito, debent promovendi sae­ culares et religiosi qui eorum iure in ordinatione utuntur, varia testimonia afferre, dum religiosis aliis satis est afferre dimissoriales proprii Superioris. Examinari debent ea quae dicta est ra­ tione. Exceptis religiosis votorum perpetuorum, ceteri semel pu­ blice denuntiandi sunt in ecclesia. Banna ista dispensare sicut alia imperare potest Ordinarius : et fideles debent impedimenta Ordinario vel parocho revelare. Ipse Ordinarius per se vel per alios, praesertim per parochum, utiles percontationes facere de­ bet ; domum exercitia spiritualia sunt ab omnibus, etiam re­ ligiosis, obeunda, per tempus Codice definitum. II. Varia reliqua. 1. Ilitus accurate observandi sunt ; ac tempore et loco debito ordinationes sunt faciendae. Privilegium recipiendi ordines extra tempora intellegi potest de privilegio ea recipiendi die dominico vel festo praecepto secundum catalogum Urb. VIII. 2. Ordinationes accurate notandae sunt et singulis ordinatis testimonium authenticum receptae ordinationis est tradendum. Praeterea Ordinarius loci, cum agitur de saecularibus, Superior maior, cum agitur de religiosis cum suis litteris dimissoriis or­ dinatis, notitiam celebratae ordinationis cuiuslibet subdiaconi transmittere debet ad baptismi parochum, ut in librum bapti­ smorum referatur. 3. Obligationes ab ordinanto ordinatis impolitae non proban­ tur praeceptae sub poccato. [732 734 .] 584 bl BEK II. TIIVT VII. CAI’. VI CAPUT \'l. Ordinatio dubia, impugnata. Poenales sanctiones male collatae vel receptae ordination».. .V. B. Propter indelebilem sacramenti Ordinis characterem quem ipsi minores ordines fortasse imprimunt, Ecclesia nemini ipsum ordinem auferre cogitat. Nec vult ut ipsa tonsura irritetur. Sed dubia declarat, ordinatos ad statum laicorum redigit, ab obligationibus dispensat. Sic clericus, in minoribus ordinibus, valide, et licito uxorem ducit ; sed, in Ecclesia latina, nunc, ipso facto, e statu clericali decidit. §1. — DE ORDINATIONE DUBIA. T35. — Dubia de valore ordinationis etiam pro religiosis spe­ ctant per se ad S. C. de disciplina Sacramentorum, quae quae­ stionem transmittet ad S. Ojficium, si doctrinale punctum con­ tre verti possit a quo solutio pendeat. Consultum tamen adiri potest ab omnibus S. Paeniientiaria. de huc attinente dubio conscientiae, vel quando sine periculo in­ famiae aut scandali res divulgari nequit, et simul in secreto ite­ rata ordinatione remedium consistere queat sine necessitate ite­ randi sat multas ordinationes vel sumendae similis dispositions per se publicae. Reticetur tunc nomen eius de cuius ordinatione dubitatur. § 2. De causis contra sacram ordinationem. Î36. — Ipsa validitas ordinationis vel eius obligationes impu­ gnari possunt. Libellus ad S. Cong. dv disciplina sacramentorum mittendus est. Si autem allegetur substantialis defectus s. ritus, libellus ad S. C. S. Officii mittendus est. S. Congr. delinit utrum causa iudiciario ordine an disciplinae tramite sit pertractanda. Priore casu, causa remittitur ad tribu­ nal dioecesanum; altero, ipsa S. Congregatio quaestionem dirimit (c. 1993. Ctr. Epitome III, 299 cum app.). Validitas tum ab ordinato tum ab Ordinario cui subest vel in cuius dioecesi ordinatus est, impugnari potest ; obligationes vero ORDINATIO DCBIA, IMPCGNATA POENAE 585 a solo clerico qui contendit obligationes a se non fuisse contractas (c. 1991). Modus procedure# similis est processus in causis matrimo­ nialibus, cum constituto defensore vinculi sacrae ordinationis (cc. 1995, 1996). Interea clericus exercitio ordinum ad cautelam prohibetur (c. 1997). Duae sententiae conformes requiruntur ut clericus liber sit ab obligationibus quae a vinculo ordinationis manant (c. 1998). §3. — Sanctiones poenales. ·· 131. — 1. Suspensio ipso iure et sine die, S. Sedi reservata, plectit episcopum consecrantem, episcopos vel sacerdotes (loco episcoporum) assistentes et consecratum sine apostolico mandato (c. 2370) ; clericos qui scienter per simoniam ad ordines pro­ moti fuerint (c. 2371); qui recipere ordines praesumant ab ex­ communicato vel suspenso, vel interdicto, post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam, aut a notorio apostata, hae­ retico, schismatico (c. 2372). Haec sunt graviora delicta. 2. Per annum ab ordinum collatione suspenduntur ipso facto, suspensione reservata S. Sedi : a) qui alienum subditum sint' proprii Ordinarii dimissoriis litteris ordinaverint ; b) qui subdi­ tum proprium sine debitis ex cc. 993, 3 et 994 litteris testimonia­ libus ordinaverint; c) qui aliquem ad ordines maiores sine ti­ tulo canonico promoverint contra praescriptum c. 974, § 1, n. 7 : d) qui, salvo legitimo privilegio, religiosum pertinentem ad fa­ miliam quae sit extra ordinantis territorium promoverint, etiam cum litteris dimissorialibus proprii Superioris, nisi probatum fuerit casum occurrere canone 966 exceptum (c. 2373). Haec sunt minus gravia delicta. 3. Suspecti de liaeresi dicuntur omnes, etiam episcopali di­ gnitate aucti, qui per simoniam ad ordines scienter promoverint vel promoti fuerint (c. 2371). 4. Ipso facto a recepto ordine suspensus est qui sine litteris vel cum jalsis dimissoriis litteris, vel ante canonicam aetatem, vel per salium ad ordines malitiose accesserit (c. 2374). Haec sunt graviora delicta in ordinato. 5. Gravibus poenis puniendus edicitur qui sine litteris testi­ monialibus vel detentus aliqua censura, irregularitate aliove im­ pedimento ad ordines malitiose accesserit (c. 2374). [735-737.] 686 LIBER II, TRACT. Vil, CAP. VI · % N.B. 1. Qui bona fide ordines receperit ab excommuni­ cato vel suspenso vel interdicto post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam, aut a notorio apostata, haeretico, schi­ smatico, exercitio ordinis caret donec dispensetur (c. 2372). 2. De irregularitate ob male exercitatum ordinem, supra dictum est η. 711. summarium. 738. — I. Dubia de talare ordinationis, etiam pro religiosis, spectant ad S. C. de Sacramentis. Res quae occultae manere de­ bent ad S. Paenitentiariam, reticito nomine, deferri possunt. Do­ ctrinalia puncta a S. Officio definiuntur. II. Libellus ad impugnandum valorem ordinationis vel eius obligationes, pariter ad S. C. de Sacramentis vel, si agitur de vitiato ritu, ad S. Officium mittitur. S. C. vel causam remittit ad tribunal dioecesanum, vel ipsa in linea disciplinari quaestionem dirimit. III. Variae sanctiones poenales, potissimum suspensionis, fe­ runtur contra male ordinantes vel male suscipientes ordines. Et donec dispensetur, caret exercitio ordinis qui bona fide ordines receperit ab excommunicato, vel suspenso aut interdicto post sen­ tentiam declaratoriam vel condemnatoriam. aut a notorio apostata, haeretico vel schismatico. TRACTATUS VIH. DE MATRIMONIO. canonica. (ce. 1012-1143) Pars Utilitas. — Ex accurata huius canonicae partis cognitione, sa­ cerdos istos principales fructus colligendos habet: ut, notis impedi­ mentis, operam suam non conferat nisi validis matrimoniis; ut, noti' observandis praescriptis, ministerium suum secundum mentem Eccle­ siae exerceat ; ut, notis facultatibus dispensandi vel convalidandi ma­ trimonia, plura scandala amputet, nec paucos homines misero statui peccati eripiat. 789. — Historica. Cfr. Appendicem XVI. TITULUS I. De sponsalibus et matrimonio secundum se. Articulus Γ. — Notiones, divisiones, favor iuris. 740. — 1. Sponsalia de futuro sunt promissio voluntaria, deliberata et mutua, signo sensibili expressa, futuri matrimonii, inter personas iure habiles. Ante Codicem, singula verba defini­ tionis accurate ponderanda erant, quia sponsalia, non autem diversa matrimonii promissio, inducebant impedimentum eccle­ siasticum honestatis publicae, prohibens matrimonium cum quavis alia persona, dirimens autem matrimonium cum consanguineis in primo gradu sponsi vel sponsae. Utrumque impedimentum canonicum nunc sublatum est. Quare, pro matrimoniis post vigen­ tem Codicem celebratis, iam non est attendendum, ita ut ad commune genus promissionum obligantium ex fidelitate vel [739. 740.] 688 LIBER II. TRACT. VIII. TIT. I iustitia ipsa sponsalia redacta sint. Ideo Codex nullum caput re­ servat sponsalibus, sed c. 1017 varias formas promissionis coniungit, eas omnes communi condicioni valoris et effectui subioiens. 2. Potest enim promissio esse unilateralia, seu unius sine repromissione, vel bilateralis, seu amborum: et, praesertim cimi est unilateralis, obligare ex mera fidelitate, vel alteri ius conferre, ita ut eius violatio sit stricte iniuriosa. Communis autem condicio valoris. pro utroque joro, est ut fiat per scripturam subsignatam a partibus ; i. e. a promittente et acceptante vel repromittente, ei vel a parocho aut. loci Ordinario, vel a duobus saltem testibus. Si alterutra vel utraque pars scri­ bere nesciat aut physice nequeat, id ad valorem in ipsa scriptura annotandum est, et alius testis (unus) addendus est, qui eum supradictis testibus scripturam subsignet. Canonicus autem effectus etiam validae promissionis ex ius­ titia obligantis, is tantum est ut damna violatae promissionis sarcienda sint. Ad hoc actio datur, non iam autem ad petendam matrimonii celebrationem (c. 1017). Sic, Codices civiles imita­ tus, Codex canonicus libertati matrimoniorum magis consulit. Invalida promissio ne quidem ad sarcienda damna actionem dabit, nisi propter i ni usta adhibita media, qualia sunt vis et me­ tus, ac dolus. Liquet praeterea generales valoris et dissolutionis condicio­ nes omnis contractus vel promissionis observandas esse. Cetera cfr. T. IV, n. 23-29, partem moralem. 741. — Matrimonii notio. Matrimonium sive in fieri sive in jacto esse considerari potest. 1. In fieri, sumitur causa efficax coni unctionis : est contra­ ctus matrimonialis, qui inter baptizatos ipse evectus est ad sacra­ menti dignitatem, ita ut inter baptizatos nequeat contractus validus consistere quin sit eo ipso sacramentum (c. 1012). Des­ cribi potest · contractus, et sacramentum inter baptizatos, quo vir et mulier sibi mutuo legitime corpora sua tradunt primario in finem prolis procreandae atque educandae, secundario in mutuum adiutorium et remedium concupiscentiae (c. 1013, § 1). Sacramenti ma­ teria remota sunt corpora contrahentium mutuo tradenda, seu ius mutuum in corpus alterius. Materia proxima et ex qua, est mutua corporum traditio quae consensu, externis signis expresso, continetur. - 1 MATRIMONII NOTIO. PIVINIO 580 Forma esi idem consensus, quatenus rationem habet accep­ tationis. Minister non est sacerdos: sunt ipsi, contrahentes, quia hi ponunt materiam et formam. Sacerdos competens est testis « aut horizabilis ■>. seu auctori­ tate praeditus, lege imperatus. Matrimonium inter baptizatam et non baptizatam pariem, quamvis non nulli adhuc contendant esse in parte baptizat a sa­ cramentum, potius, cum communiore sententia, pro mero con­ tractu haberi debet, quia sacramentum istud imperfecto in uno consistere posse non videtur; quia pars non baptizat a sacramen­ tum istud administrare alteri posse non videtur: ei quia matri­ monium in infidelitate contractum, etiamsi post baptismum imius partis consummetur, locum privilegio Paulino esse >inil. (Cfr. has rationes apud Webnz, Ius. Deer., IV, 11 et nota 95.) 2. Matrimonium in jacto esse ipsam coniunctionem formaliter designat, seu ipsum vinculum contractu inductum. Est matri­ monium magis proprie dictum, cuius « proprietates sunt unitas ac indissolubili! as. quae in matrimonio Christiano peculiarem obtinent firmitatem ratione sacramenti » (c. 1013, § 2). fies et sacramentum est, secundum Card. Billot (De sa­ cramentis, th. VI) vinculum sacrum mutuae obligationis viri et mulieris; P. DE la Taille etiam illud reponit in vinculo coniugali, quod, ut addit, est symbolum coniunctionis inter Chri­ stum et Ecclesiam, ex corruptione carnis peccati redemptam per Christi mortem (Mysterium Fidei, p. 581. nota). Î42. — Divisio. 1. « Matrimonium baptizat orum validum dicitur ratum, si nondum consummationi' completum est : ra­ tum et consummatum, si inter coniuges locum habuerit coniugalis actus, ad quem natura sua ordinatur contractus matrimonialis, et quo coniuges fiunt una caro. Si coniuges cohabitaverint. con­ summatio praesumitur, donec contrarium probetur » (c. 1015). intussusceptione seminis virilis in uterum uxoris matrimonium consummari ; nec de ista conclusione Sanchez dubitat ; hodie potius censent requiri seminationem in copula perfecta (seu cum penetratione in vas muliebre. Cfr. De Smet, De sponsalibus, etc. n. 157 et nostrum De castitate, n. 77-87). Ratum dicitur quatenus est sacramentali charactere confirmatum seu ratificatum ·. Sunt tamen qui ratum appellent matrimonium baptiSanchez existimabat omni (741. 742.1 590 LIBER II, TRACT. VIII, TIT. I zatae cum non baptizata parte si licentia Ecclesiae accesserit (Cfr. De Smet, η. 157). Hi supponunt in uno sacramentum esse posse. Codex, quaestione doctrinali abstinens, consulto utitur modo non valde pers­ picuo in praefato e. 1015. 2. « Matrimonium inter non baptizatos valide celebratum, dicitur legitimum » (c. 1015, § 3), seu legitimum tantum. Interdum omne validum matrimonium legitimum esse dicitur (Cfr. v. g. c. 1075). 3. Matrimonium vel verum seu validum vel invalidum esse potest. « Invalidum dicitur putativum, si in bona fide, ab una sal­ tem parte celebratum fuerit, donec utraque pars de eiusdem nullitate certa evadat » (c. 1015, § 4). Itaque dubium quod bonae fidei superveniat putativam matrimonii rationem non aufert. 4. Matrmionium dicitur canonicum et politicum seu civile, prout satisfacit tantum condicionibus iure canonico requisitis, vel etiam condicionibus lege civili praescriptis ad effectus civiles obtinendos. Per se, debet lex civilis civiles effectus matrimonio canonico coniungere, etsi circa effectus civiles potestas civilis sit competens. Interdum civile, vel mere civile vocatur matrimonium quod, ouamvis contrahenti catholicae parti sit commenticium, solis legis civilis condicionibus satisfacit. 5. Matrimonium distinguitur quoque publicum, quod publice in facie Ecclesiae celebratur, et occultum seu conscientiae, quod, omissis denuntiationibus, et secreto contrahitur coram solo pa­ rocho et duobus testibus discretis (Cfr. c. 1104). A matrimonio conscientiae differt morganaticum, quod fit inter personas disparis condicionis cum pacto ut uxor et liberi, quadam donatione con­ tenti (1), expertes maneant dignitatis et patrimonii viri ; et clande­ stinum, quod, sine parocho, teste qualificato, vel sine aliis duobus testibus praeter parochum canonice requisitis, celebratur etiam palam, v. g. coram magistratu civili. Quando accidentales sollemnitates adduntur, matrimonium speciale nomen meretur nuptiarum sollemnium. 743. — «Matrimonium gaudet favore iuris; quare, indubio standum est pro valore matrimonii, donec contrarium probetur, U) Nomen desumptum est a Morgcngabe, dono matutino, quia effectus in re fa­ miliari ad quandam donationem rediguntur. BANNA ET PRAEMITTENDA M kTRIMONJO 591 salvo praescripto c. 1127 » (c. 1011). 1. e. praesumptio ista cedit privilegio fidei, quod ex c. 1127 etiam in re dubia, gaudet favore iuris, ita ut propter fidei utilitatem, pro nullitate matrimonii dubii stari possit. Articut.us II. — Banna et varia quae matrimonio praemitti debet. 744. — Ab hoc principio proficiscendum est : « Antequam matrimonium celebretur, constare debet nihil eius validae ac lici­ tae celebrationi obstare » (c. 1019, § 1). Exceptio. In 'periculo tamen worifs, deficientibus aliis proba­ tionibus. «sufficit, nisi contraria adsint indicia, affirmatio iurata contrahentium, se baptizatos fuisse, et nullo detineri impedi­ mento » (c. 1019, § 2). 745. — Obligationes parochi. Parochus, non tergo, quatenus obligatio est mere canonica, sponsi, qui, in certis adiunetis, sine parocho nubere possunt : et quidem parochus cui ius est assistendi matrimonio, ergo, plerumque, parochus sponsae, debet, opportuno temporej: 1. diligenter, modo generali, investigare num quidpiam ma­ trimonio contrahendo obstet (c. 1020, § 1). Investigatio do statu libero et do libero consensu etiam a parocho cui haec moraliter constant, facienda est (Vlaming, PracL iur. matr.· I, 139). Nixus autem c. 1020, § 3, qui ad Ordinarium pertinere declarat ut pro parochorum investigatione prudentes normas praescribat, Ordina­ rius videtur investigationem istam ad suam Curiam revocare posse, saltem si id, pro adiunctis prudenter consulendum videatur. Confirma­ mur responso S. C, C., 1 feb. 1908, quo, post decretum Ne temere, ser­ vanda declarata est lex vel consuetudo qua a Curia episcopali pera­ genda erant acta quibus constet de statu libero contrahentium et dein venia fiebat parochis assistendi matrimoniis (Cfr. Oietli In ius antepianum et pianum cx decr., Ne temere, n. 93, vel nostrum De forma Sponsalium et matrimonii, ed. 5, n. 55). Id fit mirabili ordine in Curia Neapolitana. 2. sponsos, etiam separat im et caute, interrogare de impedi­ mentis, de libero consensu, praesertim mulieris, de eruditione in doctrina Christiana, « nisi ob personarum qualitatem, haee ul­ tima interrogatio inutilis appareat » (c. 1020, § 2). (743-745.1 H 592 LIBER II TRACT. VI11. TIT. I Inutilis apparere potest, sive ex manifesta sponsorum eruditione, sive etiain ex animo infenso religioni. Id postremum tamen ne facile praesumatur, ubi mos est examinis catechismi. Qui enirn religiosas nuptias admittunt, solent tunc quoque consuetis condicionibus assontiri ; et cavendum est ne nimia timiditate usus pereant qui certe probandi sunt. «Sponsos ignorantes, respondit Commissio Codicis, 2-3 iun. 1918, sedulo edoceat prima saltem doctrinae Christianae elementa : quodsi renuant, non est locus eos respuendi a matrimonio, ad normam c. 1066» (Per. IX, 150). Ad normam c. 1066, i. e. consulto Ordinario, qui remdirimet; ,'Jj 3. observare praescripta ab Ordinario. Is enim plura hic iubore potest (c. 1020, § 3), etiam quando investigatio parocho commisa manet; 4. postulare testimonium baptismi, etiam a protestante (c. 1021, § 1); 5. cum moneat c. 1021, § 2 ut catholici, nondum confirmati, confirmationis sacramentum, antequam ad matrimonium admit­ tantur, recipiant, si id possint sine gravi incommodo, istud quoque pro viribus parochus curabit; 6. docere sponsos officia sua (c. 1033). Quantum iuverit ut hic paratum habeat libellum amoenae formae et facilis lectionis, ubi quae liceant et non liceant in matrimonio distincto et si­ mul prudenter proponantur, additis officiis de institutione li­ berorum et consiliis etiain hygiasticis quod ad contages et pue­ ros attinet ! .J 7. monere minores natu, quantum opus sit, ne insciis aut ra­ tionabiliter invitis parentibus nuptias ineant ; « quod si abnue­ rint, eorum matrimonio ne assistat, nisi consulto prius loci Or­ dinario » (c. 1034); -gB 8. vehementer adhortari nupturientes « ut ante matrimonii celebrationem sua peccata diligenter confiteantur et ss.am Eu­ charistiam pie recipiant » (c. 1033). Ex ipso iure communi parochus potest assistentiam suam negare coniugi qui confiteri noluerit, si sit publicus peccator (v. g. propter notoriam omissionem praecepti p sebalis), vel si confessionem in con­ temptum Ecclesiae renuat, vel si omissio fuerit scandalosa (Cfr. S. C. C. in Mogimtina, 28 aug. 1852). V® Praescripta iure particulari confessio in impedimentum converti nequit. Quare peccatores occulti, qui peccata sua confiteri recusarint a matrimonio excludendi non sunt. HANNA ET PRAKMCTTENOA MATRIMONIO 593 Praevisa in casu particulari difficultas Ordinario tempestive expo­ natur. Urgento difficultate, matrimonii assistentia, si occultus fuerit precator, detrectari non poterit. Vkaming, I, p. 182; Linneborn, p 83; 9. proclamationes facere bannorum. Î46. — De bannis. 1. Banna, ex voce quae medio aevo desi­ gnabat tum iurisdictionem et territorium jurisdictionis, tum edi­ ctum eiusque proclamationem, sunt publicae, auctoritative jactae, denuntiationes juturi matrimonii inter definitas personas, cum tacita jussione, fidelibus facta, revelandi impedimenta si quae matri­ monio obstare videantur. 2. Publicationes istae faciendae sunt a parocho quem domi­ cilium vel quasi-domicilium, vel, si agitur de vago aut de quo­ piam qui non habeat nisi domicilium aut quasi-domicilium dioecesanuin, saltem praesens commoratio proprium fecerit (cc. 94 et 1023). Si plures sint proprii, ab omnibus faciendae sunt. Praeterea, si, post pubertatem, pars in alio loco (non dicitur in alia paroecia) per sex menses commorata sit, res proponenda est Ordinario, qui videbit quid facere’ expediat. Canonis 1023, § 2, verba <; alio in loco » a Vlaaiing, op. c. I, 171 nota 2, intelleguntur in alia parochia, quia in § 1, banna a proprio ] rocho facienda dicuntur. Verum ipsa difficultas exsecutionis istius cano­ nis, oh quam plures et ipse Vlaming existimant a litterali observati ne recedi ot iure particulari stari posse, nobis ampliorem vocis sensum, qui ceterum proprius est, persuadent. Si positiva suspicio impedimenti orta sit, Ordinarius monen­ dus erit, qui etiam pro breviore commorationis tempore impera­ bit proclamations, vel alio modo curabit ut suspicio removeatur : ante remotam suspicionem, matrimonium est illicitum. Si, ob pluritatem itinerum, regionum distantiam, nimis difficile fuerit consuetas colligere probationes per proclamationes, Ordinario licebit alitor providere aliasque probationes, non ex­ cluso iuramento suppletorio, admittere (Resp. 2-3 iun. 1918, Per. IX, p. 150, 4). 3. Duplex modus bannorum hodie admittitur. Vel per publi­ cationes orales, tribus continuis diebus dominicis, aliisque festis de praecepto, in ecclesia, inter missarum sollemnia aut inter alia divina officia ad quae populus frequens accedat (c. 1024); vel, si Ordinarius id praetulerit, per publicam affixionem ad valvas 38 [746. ] 694 LIBER II, TRACT. V1J1, TIT. 1 ecclesiae paroecialis aliusve ecclesiae, nominum contrahentium, per spatium saltem octo dierum, ita ut, hoc spatio, duo dies festi de praecepto comprehendantur (c. 1025). De venia Ordinarii,H intellegi possunt festi dies etiam abrogati. 4. Banna facienda sunt pro solis matrimoniis inter catholicox. Potest tamen Ordinarius permittere’ut proclamentur futura ma­ trimonia mixta (inter partem acatholicam aut infidelem et par­ tem catholicam), remoto scandalo, post obtentas dispensationes ecclesiasticas, ac reticita religione partis non catholicae (c. 1026). 5. Effectum banna gignunt obligandi positive fideles, non ex­ clusis sponsis, revelandi aut deferendi impedimenta, ante matri­ monium, sive parocho sive Ordinario. Denuntianda sunt impedi­ menta etiam occulta et quae probari nequeunt. Post celebratum matrimonium, manet sola obligatio naturalis. A denuntiatione fa­ cienda excusant : a) secretum commissum ex officio, consilii pe­ tendi causa ; ά) damnum proportionatum ipsi gravitati impedi­ menti et consectariis silentii. Fieri potest ut silentio permitti possit matrimonium inter fratrem et sororem naturalem vel inter patrem et propriam filiam, si mulier, huius rei conscia, illam sine maxima ignominia propria revelare nequeat (Cfr. De Smet, De sponsalibus et matrimonio, n. 69). De exitu autem investigationum vel proclamationum de­ bent alii parochi statim certiorem reddere parochum qui matri­ monio assistere debet (c. 1029). 6. Dispensare a bannis potest nen quidem parochus, sed Or­ dinarius proprius nupturientium. Ac si plures sint proprii, dispen­ satio spectat ad eum Ordinarium proprium in cuius dioecesi ma­ trimonium celebrabitur ; si autem matrimonium futurum sit extra proprias dioeceses, quilibet Ordinarius proprius dispensare potest (c. 1028). Dispensatio ista dari debet, si necessaria sit ad grave damnum vitandum, v. g. malitiosam matrimonii impeditionem, dilatio­ nem scandalosam, infamantem, .vel constantiae partis periculosam (Cfr. Ferreres, II 946); dari potest, si nulla sit suspicio impedi­ menti, vel aliter removeatur, et urgenda sit celebratio matri­ monii. Ac liquet minorem causam sufficere dispensationi partiali quam completae. Principes gencratim pro dispensatis habentur ; magnates facilius dispensari possunt. H BANNA ET PRAEMITTENDA MATRIMONIO ' I 1 I I ■' I I I I A E li I i 1 ] J| 1 I i ' ι 1 1 1 i ! ' j I I II 395 747. — Peractis investigatione et bannis : 1. matrimonium non est ilico celebrandum, sed per se, ab ultima proclamatione, tres dies decurrere debent. Rationabilis tamen causa, quae ab illa dilatione excusat, ipsius prudenti parochi indicio permittitur ; 2. ante quam autem omnia documenta receperit, parochus ma­ trimonio assistere non potest; 3. post sex menses a factis publicationibus, nisi matrimonium intercesserit, repetenda sunt banna, nisi aliud loci Ordinario videatur ; 4. si nullum detectum fuerit impedimentum, nec dubium nec certum, parochus, expletis publicationibus, ad matrimonii celebrationem partes admittat (c. 1031, § 1); 5. detecto impedimento certo, si impedimentum sit occultum, parochus publicationes peragat vel absolvat, et, reticens nomina, rem deferat ad Ordinarium vel ad S. Paenitentiariam. Si sit publiciim et detegatur ante inceptas .proclamationes, parochus ul­ terius no procedet, donec impedimentum removeatur, etsi dispensationcm pro solo foro conscientiae obtentam norit ; si detegatur post aliquam factam publicationem, parochus publicationes perficiat et rem ad Ordinarium deferat (c. 1030, § 2). 748. — Casibus specialibus hoc modo providetur, ut parochus, post adhibitas proprias diligentias, consultum adeat Or­ dinarium eiusque mandatis obtemperet. Ita ei faciendum praecipitur : 1. si, re accurate investigata, dubium de exsistentia impedi menti supcresse prudenter indicaverit (c. 1031, § 1) ; 2. excepto casu necessitatis, si alter nupturientium sit να­ gus, i. e. nullibi habeat domicilium vel quasi domicilium (c. 1032). Quod faciendum existimamus, etsi omnino vagus menstruam commorationem in paroecia habeat ; 3. si agitur de matrimonio mixto, « ubi certe noverit » sponsos adivisse vel adituros, sive per se sive per procuratorem, ministrum acatholicum, uti sacris addictum, ad matrimonialem consensum praestandum vel renovandum. Hoc enim semper sub gravi facere prohibentur. Effectuum civilium gratia, minister acatholicus qui tantum officialis civilis munere fungatur adiri non vetatur (c. 10G3); 4. si alter nupturientium notorie aut catholicam fidem abiecit... aut societatibus ab ecclesia damnatis ascriptus est (c. 1005) ; I [747. 748.] c 596 UBER IE TR V Γ. VIH. ΓΗ. H. < \Γ. I 5. « si publicus peccator aut censura notorio innodatus ant-e matrimonium ad sacramentaleni confessionem accedere aut cum Ecclesia reconciliari recusel » (c. 1066); 6. si matrimonium per procuratorem contrahendum sit et tempus suppetat (c. 1091). SUMMAK1UM. 74 i. 1. Quid Üponsaha. Promissio matrimonii potest esse uni­ lateralis, ex fidelitate vel iustitia obligans, et bdateralis. Sponsalia sunt promissio voluntaria, deliberata, mutua, futuri matrimonii inter personas ime habiles. Pro utroque foro condicio valons est ut fiat per scrip truam subsignatam a partibus et a parocho vel loci Ordinario vel a duobus testibus. Si alterutra vel utraque pars scribere nescit vel nequit, id ad valorem notandum est; et alius testis actum subsignare debet. Ex sponsalibus sola actio de damnis gignitur. II. Quid matrimonium. 1. In fieri, est ipse contractus et sacramentum inter baptizatos, quo vir et mulier sibi mutuo le­ gitimi' corpora sua tradunt, primario in finem prolis procreandae et educandae, secundario in mutuum adiutorium et remedium concupiscentiae. Sacramenti materia remota sunt contrahentium corpora, proxima vero traditio quae consensu exprimitur. Qui consensus, quatenus acceptationem exprimit, est simul jorma. Ministri sunt ipsi contrahentes, Pes et sacramentum est sacrum mutuae obliga­ tionis vinculum. In jacto esse, est ipstun vinculum contractu inductum. Ma­ trimonii, sic proprie dicti, proprietates sunt unitas et indissolu bilitas, quae ratione sacramenti, maiorem firmitatem habent. 2. Quotuplcx est matrimonium. Est ratum quod, sacramenti charactere confirmatum, nondum est consummatione completum ; ratum et consummatum, si inter christianos coniugali actu est perfectum. Legitimum, proprie hodie est validum matrimonium non baptizatorum ; interdum de omni matrimonio valido dicitur ; civile, quod, siv<· verum sive commenticium, condicionibus legis civilis satisfacit. Publicum, in facie Ecclesiae palam contrahitur ; occultum seu conscientiae, secreto coram parocho et duobus testibus secretis celebratur; clandesliAum, sine parocho et testibus canonice requisitis etiam palum contrahitur. In dubio, matrimonium praesumitur validum ; in favore in fidei pro nullitate matrimonii, in dubio, stari potest. 597 GEXEHALTA DE IMPEDIMENTIS ET bbJ'EXMTKiXIBIS III. Matrimonio praemittenda. Excepto periculo mortis, in quo, nisi indicia contraria sint, sufficit iurata affirmatio contra hentiuin do suo baptismo ct statu libero, iuridice, ante matn monium, constare debet nihil celebrationi obstare. Quan parochus, cui assistentia competit, diligenter debet investigare num aliquid obsit, sponsos interrogare, et disponere. Banna ab omni paroche proprio, tribus dominicis} vel festis continuis proclamanda sunt, si inter ambos catholicos fiat matrimonium. In locum publicarum denuntiationum, Ordinarius permittere potest publicam affixionern. ad valvas ecclesiae, nominum contrahentium, per octo saltem dies, ita ut duo festi dies de praecepto comprehendantur. A banniOrdinarius dispensare potest : atque in omni difficultate et dubio, parochus eum consultum adire debet. Ÿ1TULUS II. De impedimentis caput II atrimonii. i. Generalia de impedimentis et dispensationibus. 750. — Impedimenti notio. Latissimo sensu impedimentum est quidquid valeri vel lieeitati matrimonii obstat : etiam natu­ ralis inhabilitas ad quemlibet contractum, qualem dat amentia, et ipse status peccati. — Lato sensu est quidquid eaterne, iure divino vel humano, validitati vel lieeitati matrimonii obstat : tunc est etiam vitium formae substantialis vel accidentalis, ut si matrimonium fiat sine parocho, sine bannis. — Proprio sensu, est quidquid ea ternum, lege divina vel humana. personam vel inha­ bilem facit, non ad quemlibet contractum, sed ad matrimonium, vel vetat ne matrimonium' contrahat. Tunc defectus formae non est impedimentum. Et sic in Codice intellegitur. Quare defectus sollemnitatum non numeratur inter impedimenta (Cfr. d’Annik.. ΠΪΓ429 ; Gasparri, I, 265-266). 751. — Γ111 p< diiii< nt< mm divisio. 1. Impedimentum irnpe diens «continet gravem prohibitionem contrahendi matrimo­ nium » : hoc tamen non reddit irritum (c. 1036, § 1). Dirimens, contra, ipsi valori obstat matrimonii, quod simul graviter pro­ hibet (c. 1036 §2). [749-751.] 598 LIBER Π, TRACT. VIII, TIT. Il, CAP. 1 2. Impedimentum publicum censetur quod in foro externo probari potest ; secus est occultum (c. 1037). Observes in ipso Codice, matrimonium et delictum diversi­ mode dici occultum et publicum, ita ut notio hic tradita minime sit generalis. Aliud ergo est casus occultus vel publicus ; aliud im­ pedimentum publicum vel occultum. Bene fleri potest ut in foro externo probari possit impedimentum quod tamen ita vulgo igno­ ratur, ut eius casus occultus dici possit et debeat. Publica et occulta esse possunt vel natura sua (c. 1971, § 2°), vel facto. Natura sua· publica dicuntur quibus originem dedit factum quod coram foro Ecclesiae vel in coetu fidelium evenire debet, ut impedimentum ordinis ; vel quod in registris publicis referendum est : aetas, legitima consanguinitas, et ipsa mixta religio ; vel quod testimonio testis qualificati de officio suo testantis aut duorum testium immediatorum probari potest : li­ gamen. Facto publicum erit impedimentum cuius probationes fori externi re vera praesto sunt, etiam si passim ignoretur. Quaestio autem ante Codicem controversa, utrum occultum an potius pu­ blicum dicendum sit impedimentum quod materialiter in suis ele­ mentis non autem jormaliter in sua vi iuridica cognoscatur, seu cuius non quidem causa verum effectus gignendi impedimentum ignoratur, hodie praetermitti potest. Namque factum quod co­ gnoscitur probari poterit in iudicio, ubi ius non ignoratur (Ofr. Cappello, III, 200, 3). 3. Pro origine sua, distinguuntur impedimenta iuris divini, quae Ecclesia authentice declarat, et iuris positivi humani, quae Ecclesia vel, pro non baptizatis, potestas competens statuit. 4. Pro disciplina dispensationis, sunt impedimenta gradus minoris et gradus maioris. Priorum dispensatio non infirmatur pro­ pter vitium obreptionis vel subreptionis. Sunt autem : consangui­ nitas in tertio gradu lineae collateralis, affinitas in secundo gra­ du lineae collateralis, publica honestas in secundo gradu, co­ gnatio spiritualis, crimen ex adulterio vel attentatione matrimo­ nii, etiam per civilem actum tantum (c. 1012). T5'J. — Impedimentorum auctor. 1. Impedimenta iuris di­ vini sunt simul iuris naturalis. 2. Impedimenta iuris humani pro baptizatis statuuntur sola lege ecclesiastica. Eorum constitutio reservatur nunc S. Sedi, GENER ALTA OE IMPEDIMENTS ET DISPENSATIONIBUS I I 599 exclusa quoquo consuetudine, quatenus reprobatur consuetudo impedimentum inducens (c. 1041). Pro non baptizatis, abiudicanda non videtur ab auctoritate civili potestas inducendi im­ pedimenta etiam dirimentia. 3. Episcopus seu Ordinarius loci potest in suo territorio Oetare matrim )nium quodpiam particulare, sed ad tempus tantum et durante iusta causa. Sola quoque pontificia auctoritas, reprobata etiam consue­ tudine quae per abrogationem vel derogationem sit impedimentis contraria (c. 1011), impedimenta iuris ecclesiastici supprimere vel relaxare potest. 753. — Impedimentorum subiectum. Soli baptizati impedimen­ tis canonicis ; soli infileles impedimentis legis cicilis directe ligantur. Sed impedimentum in alterutra tantum parte matri­ monium illicitum aut invalidum ambabus partibus reddit (c. 1036, § 3). Quod ad formam celebrationis, pars exempta suam exemtionem cum altera parte per se communicaret, nisi nunc per le­ gem positivam aliter esset statutum (Cfr. Gasp. I, n. 297). Post conversionem et baptismum, factum ante baptismum edicit impedimentum, si iu vinculo naturali, non autem in vinculo more canonico subsistit seu perseverat. 754. — liup?dimnitorum dispensatio seu relaxatio. L. Summus Pontifev plenissima facultate pollet dispensandi m omnibus impedimentis iuris ecclesiastici, et declarandi ius di­ vinum de eadem re. Potestas civilis sua impedimenta pro non baptizatis relaxare potest. Dispensatio ab impedimentis occultis petitur a S. Pae nitenti aria ; pro impedimentis publicis adeunda est S. C. de Sacramentis, exceptis impedimentis disparitatis cul­ tus et mixtae religionis, pro quibus adeundum est S. Officium. 2. Inferiores S. Pontifici non possunt dispensare in impedi­ mentis, nisi Ordinarii, cum dubium est factum, et agitur de legi­ bus in quibus R. P. dispensare solet (c. 15) ; vel cum difficilis est recursus ad S. Sedem et simul in mora est periculum gravis damni, et de dispensatione agitur quae a Sede Apostolica concedi consuevit (c. 81) ; — vel nisi per indultum aut per ipsum ius commune haec facultas facta sit. [752-754.] 600 LIBER Π, TRACT. VIII, TIT. II, CAP. I 1 155. — Facultates concessae Ordinariis. 1. Facultates gene­ rales concedi consueverunt Nuntiis vel Delegatis Apostolicis. Episcopis, Vicariis Apostolicis et Praefectis Apostolicis. 1. Vi c. III suarum facultatum, Nuntii vel Delegati Apoetolici dis­ pensare possunt ab impedimentis impedientibus ; pro certo numéro casuum a dirimentibus iuris ecclesiastici sive publicis sive occultis, exceptis iis quae ex affinitate in linea recta, consummato matrimonio, ex ordino sacro et sollemni professione religiosa proficiscuntur ; sanare in radice possunt, pro certo numero casuum, matrimonia nulla propter impedimentum dirimens, quando moraliter impossibilis est renovatio consensus, monita tamen parte impedimenti conscia de sanationis ef­ fectu. Clausulae servandae, et communicatio cum auditore vel secre­ tario vices Nuntii agente indicantur in formula (Cfr. Epitome luris, I p. 363, s.). 2. Quod ad Ordinarios locorum, decreto quidem S. C. Consistorialis, 25 april. 1918 {Per., IX, 116) abrogatae prius sunt facultates fori externi antea concedi solitae ; sed cum mox demonstraretur necessitas muniendi Ordinarios habitualibus facultatibus, eadem S. Congregatio, litteris 17 mart. 1922 varios elenchos misit ad episcopos, facultatum quinquennalium quas Ordinarii locorum non sublectorum S. C. de P. F. anno quo ad S. Sedem referre debent, a respectivis Congregationi bus vel a S. Paenitentiaria, obtinere poss nt. Post Motu proprio 20 apr. 1923, omnes facultates istae ab ipsa S. C. Consistoriali tribuuntur, salvo singulorum Officiorum ime formulas conficiendi et mutandi. Ordi­ nariis oxtra Europam, ct etiam pluribus Europae Ordinariis S. C. de Sacramentis concedit facultatem dispensandi in impedimentis dirimen­ tibus minoris gradus ot impedientibus ex voto ortis ; praeterea, in casibus urgentioribus, dispensandi ab impedimentis : a) consanguinitatis in 2° aut in 3° cum primo mixtis, dummodo exinde nullum scandalum aut admiratio exoriatur; in 2° lineae collateralis gradu; b) affininntis in primo lineae collateralis gradu aequali vel mixto cum secundo; c) pu blicac honestatis in 1° gradu, dummodo certo constet coniugem non posse esse prolem ab altero contrahentium genitam . Praeterea tempore et in actu sacramentalis visitationis aut sacrarum missionum et non ultra, dispensare possunt ab omnibus impedimentis matrimonialibus supra memoratis cum iis qui in concubinatu vivere reperiuntur ; sanaro possunt in radice matrimonia nulliter contracta ob impedimenta minoris gradus, si magnum sit incommodum requirendi a parte ignara impe dimenti renovationem consensus, dummodo prior perseveret et absit periculum divortii. Ista distinctione inter consanguinitatem in 3° gradu et eam qua. est in 3° mixto cum primo, S. Congregatio nullatenus consanguinitatem mixti gradus in impedimentum maioris gradus convertere, vel compu- | | j J | <■ I 1 FACULTATES DISPENSANDI IN’ IMPEDIMENTIS ()Ù l tationi ni Codicis mutare cogitat: solam fucultat» m delegatam j·· — ti ingit. A S. Officio, i idem Ordinarii obtinere possunt facultatem dispensandi super impedimento mixtae religionis et, si casus ferat, etiam super disparitate cultus ad cautelam, debitis praestitis cautelis ; sanandi in radice matrimonia attentata coram ofticiali civili vel ministro acatholic cum impedimento mixtae religionis aut disparitatis cultus. Facultates utriusque Congregationis ubique erga subditos, cum non subditis, intra limites territorii exerceri possunt ; sunt delegabiles ; ita tamen ut facultas sanandi in radice a S. Ofticio manans solis parochis, singulis vicibus subdelegari possit. S. Pacnitentiaria in foro interno, etiam extrasacramentali et extra dioecesim, pro grege commisso [facultatem! etiam quinquennalem dat dispensandi ad petendum debitum cum transgressore voti castitati-· perfectae ot perpetuae privatiin post completum 18 aetatis annum emissi, qui cum tali voto matrimonium contraxerit ; dispensandi super occult<· criminis impedimento, absque tamen machinatione (mortis) sive contracto matrimonio, sive contrahendo, iniuncta gravi et diuturna paenitenti.> salutari. Facultas, intra fines tantum dioecesis Canonico Paenitentiari'i et Vicariis foraneis pro foro conscientiae ct in actu sacramentalis confes­ sionis, etiam habitualiter subdelegari potest ; sicut etiam aliquibus confessariis ob peculiares causas ; ceteris non potest subdelegari nisi in singulis casibus ubi recurrant. 3. Episcopis, Vicariis Apostolicis et Praefectis Apostolicis suae ditionis S. C. dc Prop. Fide concedit etiam facultates matrimoniales per formulas quae post Codicem^ novae confectae sunt, it tres sunt genere, ita tamen ut Formulae II et 111 distinguantur maior (pro Praelatis charactere episcopali^ auctis) et minor (Cfr. nostrum Cotnrnei ■ larium de his formulis). Exceptu formula prima, quae ad impedimenta minoris gradus restringitur, ceterae facultatem communicabik m delegant dispensandi «super impedimentis matrimonialibus sive minons sive maioris grada­ tam publicis quam occultis, etiam multiplicibus, iuris tamen ecclesias­ tici ; exceptis impedimentis provenientibus ex sacro Presbyteratus ordine, ex .defectu praescriptae aetatis et- ex affinitate in linea recta, consummato matrimonio » ; ac sanandi in radice matrimonia ob aliquod ex impedi­ mentis in quibus dispensare possunt nulliter contracta. Missa aut cmf petitione ad S. Sedem, Ordinarii suis facultati­ bus ne utantur nisi ex gravi et urgenti causa, et stat ini S. Sedem de re moneant (c. 1048. 204, § 2). 2. Éx ipso iure comimini cc. 1043 et 1045 : «)] urgente mortis periculo, ad consulendum conscient i ac­ et, si casus ferat, légitimation! prolis: '755.J UBER Π, TRACT. VIH, TIT. II, CAP. i b) quotiens impedimentum detegatur cum iam omuia sunt parata ad nuptias, nec matrimonium, sine probabili gravis mali periculo, differri possit usquedum a S. Sede dispensatio obtineatur (casus qui dicebat ur perplexus) ; c) a pro convalidationo matrimonii iam contracti, si idem periculum sit in mora nec tempus suppetat recurrendi ad 8. Se­ dem », modo scandalum removeatur, et, si dispensatio conce­ datur super cultus disparitate aut mixta religione, praestentur consuetae cautiones (quae altera condicio ad validitatem requiri­ tur) ; d) in his, inquam, adiunctis, possunt locorum Ordinarii dispensare tum super forma in matrimonii celebratione servanda, tum super omnibus et singulis impedimentis iuris ecclesiastici, sive publicis, sive occultis, etiam multiplicibus, exceptis impedi­ mentis presbyteratus et affinitate in linea recta, consummato matrimonio. . Dispensare porro possunt proprios subditos ubique commo­ rantes, et omnes in proprio territorio actu degentes. Curare de­ bent ut scandalum removeatur, et, si agitur de cultus disparitate aut mixta religione, ut consuetae cautelae praestentur. Facultas ista, iure communi annexa erorum officio', secun­ dum definitionem c. 197, tamquam ordinaria ac proin delegabitis considerari potest. I I ] i j '3 I I 1 75G _ Facultates parochorum. In urgente periculo mortis, si ne loci quidem Ordinarius adiri possit, eadem facultate, ordi­ naria ac proin dclegabili, pollet parochus matrimonio assi­ stens. 5 In casu autem perplexo, aut ad convalidandum matrimonium (casu quasi p rplexo), si loci Ordinarius adiri non potest, saltem sine periculo violationis secreti, parochus idem potest quod Or­ dinarius, sed pro solis casibus occultis (ce. 1044. 1045). 4 Parochus autem de concessa dispensatione pro foro externo Ordinarium loci stati m certiorem facere debet, eamque in libro matrimoniorum annotare (c. 1046). . 9· ___ Facultates sncrrdotis qui assistit matrimonio quod valide coram «olis duobus testibus contrahitur, ad normam c. 1098 Sacerdos iste eadem qua parochus potestate munitur c. 1044 et 1045 · atque eadem obligatione monendi Ordinarium tenetur. facultates dispensandi in impedimentis 603 Facultates cnnîessarii. Idem potest quod parochus et modo dictus sacerdos, sed a pro foro interno, in actu sacramentalis 75S. — Obserr inda de his facultatibus, a) De facultate, in periculo mortis. — Periculum mortis esse potost vel personae quae impedimento ligatur vol compartis. In isto periculo non postulatur difficultas adeundi S. Sedem. Duplex iusta causa indicatur dispensandi: necessitas con­ scientiae, si matrimonio supprimitur occasio peccati, vol removetur scan­ dalum, vol reparatur damnum materiale, vel odium exstinguitur, etc.; legitimatio prolis natao vol nasciturae, dummodo ne sit adulterina vel sacrilega, quia haec matrimonio non legitimatur. Ramovondo scandalo potissimum prospiciendum erit, si diaconus vol professus religiosus d )in convaluerit. Si spos sit convalescentiae,exi­ gatur promissio proficiscendi in region im longinquam, vel saltem corri­ gendi forvoro vitae malum aedificationem contracti matrimonii. Cum agi­ tur do imp idim mto disparitatis cultus vel mix ae religionis, consultae cautiones sou promissiones (cfr. n. 7G7) exigendae sunt. Si plen'obtineri vel prudenter pati posse non vidmtur, Ordinarius probabilius valide agit qui. in his robus extremis, condicionibus iure divino requisitis con­ tentus sit (Cfr. Pigui, n. 90, 6° ; Cerato, Matrimonium, p. 47 ; Cap pello, III, n. 232). Id tamm minus ex praesenti facultate, quam ex c. SI colligimus quo, ubi in mora est periculum gravis damni. Ordinarius ad montem S. S 'dis dispensare permittitur. Quare, contra atque existimat Cerato, p. 50, extra poricu'um mortis, etiam in casu perplexo cautio­ nes ad valorem dispensationis exigendas ess? cum Cappello, n. 233, censemus. b) Dc facultate in cam perplexo. Hic requiritur ut S. Sedes adiri tempestivo noquoat. Et resp. Commis. pontif., 1 mart. 1921, tam Ordi­ narius quam parrochus potestate sua in casu perplexo uti possunt, quando impodim mtum, etsi antea cognitum, ab ipsis tamen tunc tan­ tum cum omnia parata sunt ad nuptias detegitur. c) Dc facultate parochi ct sacerdotis assistentis. H mc supponit Ordi­ narium adiri non posse saltem per litteras. Namque ipsa Commissio Pont., 12 nov. 1922 ad V, consuit Ordinarium adiri non posse, si non potest nisi per tolephonum vel telographum ad ipsum recurri (Per. XI, 193). Atque ex analogia o. 1045, § 3, si res respectu Ordinarii s'creto te­ genda est, etiam tunc adiri non posse videtur (Gén. II, 523 bis). Extra mortis periculum facultas restringitur ad casus occultos. Sive autem casus sit natura sua occultus vol tantum facto, videtur facultate pa rochi et sacerdotis assistentis comprehensus. Secretum cuius periculum ab Ordinario adeundo excusat est non tantum secretum sacramental-. sod etiam secretum commissum aut naturale : quando grave damnum (757. 75S ] 604 UBER II, TRACT. VIII. TIT. II, CAP. I vol incon nxdum revelaticni clstat. Quia officium parc chi nullam fori exterioris iurifdictionem ccn plectitur, factitas hic data non videtui annexa officio. Quare non est oidinaria me subdelegari potest (Viamino, op. c. n. 415). Id temen probabiliter certrove ititur. Extenditur autem facultas ad omnia impedimenta a quibus in periculo mortis dis­ pensare potest, ita ut etiam (si casus accidat v. g. ubi convalidandum est matrimonium) in forma matrimonii videatur dispensari pesse. Quid, si adiri potest v. g. Vicarius feramus cui Cidircr.us potes­ tatem suam delegaverit ? Vt.aming censet [esse tunc cd istum delega­ tum recurrendum, ita ut secus parochus invalide dispersant (Cp. c. n. 312). Severitas ista nobis non videtur ex Codice erui pesse. Ordina, rius tamen possit ael liceitatem recursum ad delegatum piae scribe re. d) De facultate Conjestarii. Plures, v. g. P. Cappeiio, IU, 258, n row sacramentali concessa super impedimento occulto annotetur in libro diligenter in secreto curiae archivo servando: nec alia dispensatio pro foro catcrno est necessaria, etsi postea occultum impedimentum publicum evaserit ; sed est necessaria, si dispen­ satio concessa fuerat tantum in foro interno sacra menUiD » (c. 1047). ÎG0. — Notanda dc facultate dispensandi eiusqnc usu. 1. De multiplici impedimento. Statuitur iam principium ge­ nerale, iuxta quod ii qui induito generali gaudent dispensandi, eo uti possunt sive idem impedimentum sit multiplex, sive plura occurrant simul impedimenta, etiam publica, idque tam in con­ trahendis quam in contractis matrimoniis (c. 1019). Ubi tamen pro uno c pluribus impedimentis publicis deficiat facultas, pro omnibus ad S.i Sedem recurri debet. Si vero, post concessam super aliis a S. Sede dispensationem, detegantur im­ pedimentum vel impedimenta super quibus dispensandi facul­ tas habebatur, huius usus fiat, omisso novo recursu (c. 1050). 2. De legitimàiione prolis. Quotiescumque dispensatio super impedimento dirimente conceditur, ex potestate ordinaria vel potestate quae per indultum generale est tributa eo ipso conce­ ditur quoque legitimatio prolis quae ex iis qui dispensantur iam nata vel concepta sit, excepta tamen adulterina et sacrilega (c. 1051). Itaque omnis dispensatio quum S. Sedes ipsa concesserit, sive m forma gratiosa sivo exsecutionem committendo loci Ordinario, cum ex potestate ordinaria manet, hanc legitimationem affert. Aliter dicendum est do dispensatione quae, in casu particulari, Ordinario facieuaa per­ mit tatur (1). Tunc enim facultas ad legitimationem non extenditur, nisi expresso dicatur. >Si vero Ordinarius dispensat vi induit i generalis. legitimatio in ipsa dispensatione continetur. Hinc sequitur quoque lé­ gitimai! prolem ipsis dispensationibus vi cc. 1043-1045 concessis, nisi dispensetur a voto vel proles fuerit adulterina. 3. De errore in libello supplici vel incompleta expositione, a) « Dispensatio a minore impedimentd^cOnce&sâf nullo sive obre­ ptionis sivo subreptionis vitio irritatur, etsi unica causa finalis in precibus exposita falsa fuerit n (c. 1054). (1) Consulto abstinemus vocibus, in forma commissoria, quae non aemper eadem blgnlficationo usurpantur. DE Smet, Ve Spons, n. 740, p. 2(M, nota 2. Hoc attenden­ dum est utrum dleponsot S. Sedes per se vel man datarium, an episcopus, per con­ cessas facultates. [759 7W.) 606 LIBER Π, TRACT. VIU, TIT. H, CAI’ 1 Obreptio autem habetur in suggerenda causa falsa ; subreptio in reticenda re quae dispensationi obstaret, atque ideo, ox stylo curiae, dici debuit. Sufficit ergo ipsa petitio, ut causa sufficiens dispensationi adesae censeatur. Quare etiamsi dispensans, v. g. Ordinarius, erroris vel frau­ dis partium conscius fuerit, dispensandi ius habebit. Subsistunt tamen aliae causae nullitatis, v. g. si dispensatio vi ac metu extorta fuerit. ’ b) <« Dispensatio ab impedimento consanguinitatis vel affi­ nitatis concessa in aliquo gradu, valet, licet in petitione vel in concessione error circa gradum irrepserit, dummodo gradus re vera exsistens sit inferior, aut licet reticitum fuerit aliud impedi­ mentum eiusdem speciei in aequali vel inferiore gradu » (c. 1052). Duplex ergo casus consideratur : a) in secundo gradu erant affines vel in tertio consanguinei pro quibus dispensatio in 1° gradu affinitatis vel in 2° consanguinitatis fuit impetrata: valet dispensatio; nihil cor­ rigendum est; b) multiplici consanguinitate vel affinitate erant impe­ diti. Una declarata est. Dummodo gradus omissus non sit superior, valet dispensatio ; nec Codex condicionem bonae fidei exigit in reti­ cente. Pro valoro ergo satis est indicasse simplex impedimentum in gradu proximiore (De Smet, De Spons, n. 47). Verum si reticita fuit affinitas concurrens cum consanguinitate allegata, non valet dispensatio, nam­ que impedimenta sunt disparata seu diversae speciei. Regula haec iterum est generalis : applicanda est quicumque sit dispensationis auctor. Consulto autem Codex loquitur de errore qui in petitione vel concessione irrepserit. Fieri enim potest ut incompletus fuerit ipse libellus supplex ; atque accidit quoque ut bene redactae pe­ titioni responsum imperfectum detur, etiam ex orrore amanuensis. Uterque tamen error per se rescriptum vitiat (Cfr. De Smet, De Spons. 920, 3° et nota 1). Ί 4. \ irtualis dispensatio ab impedimento. Data a S. Sede dispensatio super matrimonio rato et non consummato ; vel facta permissio transitus ad alias nuptias ob praesumptam coniugis mortem, secumfert semper dispensationem a prima forma im­ pedimenti criminis, i. e. adulterio cum promissione vel attenta­ tione matrimonii non autem ab r aliis formis, ubi intervenit coniugicidium. Observes hic opus esse ut dispensatio detur a S. Sedo, in forma sive gratiosa sive commissoria imperativa (mandamus, committimus). Aliae virtual es dispensa! iones, cum nullae memorentur, non iam exsistere FACULTATES DISPENSANDI IN IMPEDIMENTI» 607 videntur, etiamsi unto Codicem exsistebant. Sic dispensatio in impedi­ mento disparitatis cultus secumferebat dispensationem partis catholicae ab impedimentis quibus altera pars immunis erat. 761. — Dispensationis exsecutio. Dispensationes super publicis impedimentis Ordinario oratorum concessas exsequatur semper Ordinarius qui litteras testimoniales dedit vel preces trans­ misit, monito tamen Ordinario alius loci, in quo matri: forte contrahitur (c. 1055). Facultatis a S. Sede delegatae mentio in dispensatione con­ cedenda semper facienda est (c. 1057). Observes hanc mentionem imperari, non tamen ad valorem exim Dispensatio pro foro interno extrasacramentali etiam aliis personis, x-cparocho ; pro ioro sac ram en tali, confessario committitur. 762. — Dispensationis gratuitas in Curia diocccsana. Salva expressa concessione S. Sedis, pro dispensationibus quas ipse Ordinarius concedit, omne emolumentum, sub poena restitutionis, percipi vetatur, « excepta modica aliqua praestatione ex titulo expensarum Cancellariae », idque pro iis solis qui non sunt pauperes. Pro dispensationibus quas Ordinarius exsequitur, saepe ipsum res­ criptum indicat quid pro exsecutione poti possit. Ac potest quoque, ex c. 1507, § 1, obtenta S. Sedis approbatione, in concilio vel conventu provinciali, taxa exsecutionis pro tota provincia praefiniri. Pro dispensationibus quas vi facultatum suarum Nuntii et Deleyat· Aposlobci concedunt dicitur : « Nupturientes aliquam oblationem, si fieri potest, iuxta vires persolvant », transmittendam ad S. C. *S. Officii, si agitur de disparitate cultus, ad S. C. on>s ; et parum curari a Protestant ibus qui dicuntur Moderni, nominatim a « Remonstranhbus ». Hoc canone primam legem scriptam habemus de impedimento quod antea, consuetudine universali, ub que obl-gante, nitebatur. Quatenus est dirimens, impedimentum est iuris ecclesiastici, sed ipso iure divino pro[774. 775 ] •6IS LIBER I!, TRACT. VIII, TIT. II, CAP. il hibdur fidelis so temere exponere periculo perversionis et prolem periculo educationis non catholicae. . > Generales facultates dispensandi a S. Sedo conceduntur, si in loco sint plures infideles quam catholici. Antea autem vigebat impedimentum pro quomodocumque baptizatis. Hodie restringitur ad eos qui in Ecclesia catholica baptizati sunt vel ad eam ex schismate aut haeressi unt conversi. Ad impedimento immunes iam sunt quotquot nunfquani, sive baptismate in Ecclesia catholica suscepto, sive fidei catholi­ cae professione, ad eam pertinuerunt. Hac sapienti provisione Ecclesia sinit esso valida quam plurima matrimonia quae, sine eius dispensatione, haeretici cum non baptizatis contrahunt. Ii vero impedimento affici videntur qui, ab acatholicis nati, in Ecclesia quidem baptizati sunt, sed culpa parentum vel tutorum ab infantili aetate in haeresi vel schismate aut infidelitate aut sine ulla religione adolevenmt. Hos enim Ecclesia a forma sollemni matrimonii non autem ab hoc impedimento dispensat. t 2. Quotiescumque baptismus alterutrius partis est dubius, vel pars, tempore contracti matrimonii tamquam baptizata communiter habebatur, baptismus existimabitur validus aut collatus vel invalidus, prout interest ad valorem matrimonii, eui favet praesumptio. Sic. c. 1070, § 2. In § ista quaeri potest cur non simpliciter dicatur α si alterutrius partis baptismus dubius fuerit », sed addatur : « si pars tempore con­ tracti matrimonii tamquam baptizata communiter habebatur ». Ratio haec esse potest, in dubio de collate baptismo, requiri, pro ipsa praesum­ ptione, ut pars communiter tamquam baptizata haberetur, ita ut verba: « aut eius baptismus erat dubius », mere respiciunt casum quo baptismus certo collatus dubii fuerit valoris. Sunt tamen qui magis universali signi­ ficatione sumunt verba : dubius baptismus, simul tamen regulam c. 1070 § 2 ad sola matrimonia iam facta pertinere putant. Observes praesumptionem ita cedere veritati, ut si postea comperiatur personam fuisse baptizatam quite non putabatur, vel in hypotesi contraria, do valore matrimonii secundum facta iam explorata pronuntiandum sit. Id ante Codicem controvertebatur. Sic C. Gasparri, I, 687. 688, existimabat virtualcm haberi, in istis casibus, dispensationem ab impedimento dispari tatis cuit ils. IMPED. ORDINIS SACRI 619 3. Eaedem autem, in dispensatione concedenda, cautiones ad valorem, dispensationis exigendae sunt quae in mixtis nuptiis postulantur (c. 1071). 1. Corollaria : a) ante ipsum matrimonium, dubium serio explorandum est, si forte ad certitudinem perveniatur; b) si altera pars catholica fuerit, ne contractus vel sacra­ mentum exponatur nullitati, dubium tollendum est vel per bap­ <1 ab tismum certo collatum vel per dispensationem ad cautelam impedimento disparitatis cultus. Quam dispensationem conces­ sam in dioecesi Brugensi 19 fcb. 1920, memorat De Smet, n. 588, . p. 102, nota 3. Solummodo si nimia obstet difficultas, permitti poterit, propter proportionatam causam, ut contrahentes prae­ sumptione contenti sint. Itaque practice suadendum est ut dis­ pensationi ab impedimento prohibente mixtae religionis, coniungatur ad cautelam dispensatio a disparitate cultus. Haeretico tamen, nisi converti voluerit, non licet baptismum con­ dicionate iterare (Cfr. Wernz, IV, 507, nota 29). Baptismo enim non est dignus. Ante Codicem, quando in impedimento disparitatis cultus dispen­ sabatur, pars catholica simul censebatur dispensata ab impedimentis a quibus pat's infidelis exempta erat, nisi esset impedimentum iuris divini, vel clandestinitatis, vel impedimentum a quo Ecclesia dispensare non solet. Contra atque existimat Cappello, III, η. 422, cum victualis ista dispensatio non confirmetur, tacite abrogata videtur, praesertim cum Codex c. 1037, § 3 communicationem exemptionis ab impedimento per se non admittat ; atque expresse, in c. 1053, victualem dispensationem quam conce dit < xprimat. Quinam dispensaro queant supra dictum est. Dispensatio ab impedi­ mento mixtae religionis, nisi addita sit clausula «et a disparitate cultus ad cautelam », nullam hodie tacitam dispensationem continet a disparitate cultus, si pars acat holica non sit baptizata (Cfr. Cappello, III, 423). c) Si neutra pars umquam ad Ecclesiam catholicam pertinuit, nulla, cx disparitate cultus, timenda iam est invaliditas il matrimonii. ÎÎ6. — V. Ordo sacer (c. 1072). Ex dispositione Ecclesiae, ■ invalide matrimonium attentant clerici in sacris ordinibus con­ stituti ». Quo impedimento afficiuntur etiamsi votum castitatis emittere neglexerunt aut noluerunt. Itaque lex Ecclesiae matri­ monium immediate dirimit, et simul imponit votum perfectae [677 ] «20 LIBER II, TRACT VIH, TIT. H, CAP. il castitatis, sine quo non possent per interna luxuriae peccata rei fieri sacrilegii (Cfr. dicta n. 30). Impedimentum contrahendi matrimonium post ordinem sacrum exsistit etiam in Ecclesia graeca, nisi quod subdicaconatus non est ibi ordo sacer; sed qui ante.ordinationem in sacris, uxo­ rati sunt, uti matrimonio non prohibentur. Quomodo temperetur lex in gratiam eorum qui in aetate puerili vel per vim et metum ordinati sint, vidimus n. 31 et 699. 777. — VI. Professio votorum sollemnium aut etiam eorum votorum simplicium quibus S. Sedes hanc vim irritandi speciali­ ter coniunxerit. De hac re cfr. n. 136, 137. Ab illo qui ficte professionem fecerit, impedimentum non contra­ hitur (contra Cerato, n. 68, qui putat impedimentum in utroque foro exsistere donec sententia indicis professionem irritam declaraverit); sed in foro externo fictio probanda erit ut liber ab impedimento existi­ mari possit. < 778. — VII. Ruptus (c. 1074). Impedimentum istud, a C. Trid. inductum, definiebatur: violenta abductio mulieris a lo(0 tuto in alium, matrimonii ineundi causa. Praesenti autem iure violenta retentio mulieris in loco ubi commoratur vel ad quem libere accessit, abductioni aequiparatur. Violenta autem abductio vel retentio supponit mulierem no­ lentem. Etsi autem etiam invenis rapi potest, impedimentum pro solo raptu mulieris constituitur. Mulieris autem cuiuslibet, etiam sponsae, ut nunc certum est, raptus impedimentum gignit. Nam quae matrimonio futuro assentitur non ideo admittit abductio­ nem, nec omni tempore vult contrahere matrimonium. Et si puella minor natu abducatur, violenta praesumitur abductio et luculentae probationes de eius consensu requiruntur ut matri­ monium celebrari possit. Impedimentum autem non cessat nisi postquam mulier li­ bertatem suam recuperavit, etiam si interea ipsa, libera persua­ sione, in matrimonium consenserit ; atque afficit matrimonium fi­ delis cum infideli. Si enim mulier est fidelis, oportet ut lege cano­ nica a violentia sit protecta per impedimentum : si vir sit catho­ licus, eius reatus sanctione canonica attingitur (Cfr. Epitome. U, 326). ' ■ Raptu seductionis (seu cui mulier consentiat) impedimentum non contrahitur (Epitome, 1. c, Cappello, III, 462). IMPED. VOTI SOLL. RAPTUS, CRI M (His 621 ÎÎ9. — VIII, Crimen (c. 1075). A. Triplici criminis ratione w impedi mentum dirimens constituitur. 1. Prima ratio dicitur adulterii solius. Supponit ut, perdurante modern legitimo matrimonio, ambae partes de quibus agitur adul­ terium inter se consummarint, ct fidem sibi mutuo dederint de matrimonio ineundo, vel ipsum matrimonium, etiam per civilem tantum actum, attentarint (c. 1075, 1°). Non ergo contrahitur impedimentum : a) si mutuo fides data sit ante matrimonium legitimum alterius vel utriusque partis cum altera persona, vel post eius dissolutionem ; vol si, postquam data erat, sincero et oxtemo ante adulterium retractata fuerit (Creusex, Eptovic, II, 327) ; c) si adulterium cum alia persona commissum sit atque illa quacum fides mutuo data est vel matrimonium attentatum ; d) si fides non fuerit mutuo data ; e) si adulterium non fuerit per veram copulam coniugalem consummatum : non sufficit ergo copula onanistica vel sodomitica : /) si adulterium non fuerit jormale ex utraque parte, sed alterutra matri­ monium alterius ignoraverit : affectata tamen ignorantia scientiae ae­ quiperatur. Scientia vero vinculi sufficit, etiamsi impedimentum for­ maliter ignoretur. Et cum impedimentum vinculi maneat donec de morte ▼el dissolutione prioris coniugii moraliter constet, quidam putant crimi nis impedimentum etiam ab eo contrahi qui cum dubio de dissolu i one prioris vinculi matrimonium attentat ; sed id negandum videtur. Nec scientiam vinculi habet qui mere dubitat utrum necne fuerit prius vinculum contractum, nisi ignorantiam affectet. Qui ficte fidem dederit, in foro exteriore praesumitur dedisse ve­ ram. Promissio requiri videtur matrimonio iniuriosa, cuius alter coniux sit invitus. , Impedimento autem sufficit violatio matrimonii etiam mere legitimi, et fidos mutuo data do contrahendo matrimonio post prius matrimo* ifium dissolutum. Quid autem si promissio fuerit aliter condicionata : v. g. si talis pinguis hereditas tibi advenerit ? Res ex dio qua condicio advenerit aestimanda videtur. Impleta enim condicione, promissio tunc transit in absolutam. Si condicio impossibilis evaserit, promissio num­ quam fuisse facta censetur. Et si solum post dissolutum matrimonium impleta fuerit, fidos mutua non fuit, durante vinculo, perfecte data. Attentari porro potest matrimonium sive forma ecclesiastica (reticito priore matrimonio) sive etiam forma mere civili. Nec refert quo ordino fides mutua vel attentat io matrimoni praeces­ serint vel secuta sint adulterium. Quare frequens casus erit eo­ rum qui, obtento civili divortio, consummant nupt ias mere civiles postea celebratas. 777-77#.] 622 LIBER U. TRACT. VIII, TIT. II, CAP. II 2. Altera criminis ratio est adulterii cum coniugicidio. Sublatis variis dubiis iuris anterioris, sufficit ut adulterium, consummatum et formale ex utraque parte, concurrat, durante eodem legitimo matrimonio, cum conivgicidio quod unus, etiam altero nesciente, patraverit (Cfr. c. 1076, 2°). Adulterium ita formale esse debet, ut uterque noverint ma­ trimonium quod alter coniugicidio solvit (Vlaming, Praelectiones iuris matr.. I, 320). Sive praecesserit sive secut a fuerit adulterium, efficax voluntas coniugicidii pariet, effectu secuto, impedimentum. Probati auctores addunt requiri ut coniugicidium ex intentione II atrimonii patratum sit. Verum intentio ista in foro externo praesumitur. H 3. Tertia criminis ratio est coniugicidii mutua opera physica vel morali commissi. Ut impedimentum contrahatur, requiritur ut ambo formali conspiratione auctores fuerint, nam mutua opera intellegitur principalis, ergo mandantis, iubentis, exsequentis. Non sufficit merum consilium separatum a conspiratione. Opus quoque est ut mors ex communi utriusque complicis facto vel conspiratione re vora secuta fuerit, et non ex imperitia medici, male curantis vulnus inflictum. Anto Codicem, plures exigebant coniugicidium intuitu matrimonii patratum. Codex de intentione ista tacet. Interpretatio tamen iuris superioris manet probabilis. Quare ad condiciones addi quoque potest coniugicidium ex intentione, saltem alterutrius et altori manifestata, matrimonium cum complico ineundi. B. Impedimentum istud multiplex existcre potest : «) si condiciones duorum vel trium casuum simul impleantur, ut si adulterium et attentatio matrimonii concurrant cum coniugi­ cidio : duplex erit impedimentum ; triplex autem si utroque ma­ chinante coniux legitimus occisus fuerit. Non putamus tamen, contra atque existimat Di: Smet, n. 666, duplicari impedimentum eo quod simul habeatur (cum adulterio) promissio matrimonii et eius attentatio. Promissio enim vel attentatio sunt condiciones unius rationis qua impedimentum criminis adulterii contrahitur; b) si pluribus matrimoniis iniuria illata sit, ut si adulteri erant ambo coniugati, si ambo occiderint coniugem ; si Titius succes­ sive in duobus matrimoniis eum eadem persona reus criminis fuerit. Verum quia non omnia aeque certa sunt, satius erit in petenda dispensatione multiplicitatem, descripto casu, indicare. ✓ Jl IMPED. CONSANGUINITATIS 623. C. Cum baptismus omnia crimina lavet, si crimen a duobus infidelibus commissum sit, eos non afficit post baptismum ; nec si altera pars fidelis fuerit, dummodo agatur de coniugicidio, quod a sola parte infideli, sine alterius conspiratione commis sum sit. D. Ante Codicem, plures existimabant impedimentum non contrahi ab ignorantibus. Nunc autem ex c. 16, ignorantes im­ pedimento isto non sunt immunes. Virtualem dispensationem a crimine (sine coniugicidio) con­ tineri in dispensatione super rato et non consummato, et in facul­ tate transeundi ad alias nuptias propter praesumptam coniugis mortem, monuimus supra, n. 760 fine. 780. — Consanguinitas, seu cognatio consanguinitatis carnalis. 1. Est vinculum propinquitatis inductum generatione inter personas quae ab eodem proximo stipite descendunt, sive alia ab * alia est generata, sive mere conveniunt in uno auctore communi. Personis quae alia ab alia generatae sunt, constituitur linea directa, quae ascendens vel descendens vocatur, prout a prole seu descendentibus ad auctores, vel ab auctoribus seu generantibus ad generatos fit computatio ; seu prout relatio filiationis aut pa­ ternitatis formaliter consideratur. Linea obliqua, transversa vel collateralis personas complectitur quae, sine mutua relatione pa­ ternitatis et filiationis, stipitem proximum communem habent. Stipitem, inquam, proximum, quia omnes, tandem aliquando, protoparentes habemus communes et ad unam familiam huma­ nam pertinemus. 2. Distantia qua personae separantur easdem efficit minus vel magis propinquas. Computatur autem per gradus. In linea recta, tot sunt gradus quot generationes, seu quot personae, sti­ pite (auctore communi) dempto (c. 96, § 2). Sic in omni iure, tam canonico quam civili. In linea obliqua, si personae inter quas fit comparatio aequali distantia a stipite communi separantur, i. e. «si tractus uterque sit aequalis, tot sunt gradus quot generationes in imo tractu li­ neae : si duo tractus sint inaequales, tot gradus quot generationes in tractu longiore » (c. 96, §3). I. c. in iure canonico, gradus pro­ ximitatis, etiam in linea collaterali, distantia ab auctore communi aestimatur ; longiore autem si ambae personae inaequaliter a sti­ pite communi distent. Cur propinquitas maiore distantia defini 7SO ] 624 LIBER II, TRACT. VIH, TIT. II, CAP. Il atur, Ballerini, VI, 661, hanc post Sciimalzgrueber rationem affert, quod, cum ratio propinquitatis ox stipite sumatur, nequeat alter collateralis esse alteri propinquior quam sit communi stipiti coniunctus. Interdum tamen mentio distantiae minoris fit utilis vel etiam necessaria. Personae tunc dicuntur consanguineae v. g. in tertio gradu, attingente sive primum sive secundum. Ho­ diernae leges civiles, contra, ius romanum imitantes, totam di­ stantiam computant qua duae personae alia ab alia separantur, ita ut summa conficiatur graduum quibus utraque distant a sti­ pite communi, et tot sint gradus quot numerentur personae, una dempta. I. e. post ascensionem ad auctorem communem, descen­ ditur ad alterum cognatum. Hoc modo iit ut si tractus sint aequa­ les, distantia civilis sit duplo maior quam canonica. Sic duo fra­ tres sunt canonice in primo gradu, civiliter in secundo gradu ; duo filii fratrum (consobrini) sunt canonice in secundo gradu, ci­ viliter in quarto gradu consanguinei. Nec civiliter sermo fit de gradibus inaequalibus. Titii consanguinei in tribus primis gradibus. Iu linea recta: Ascendente : pater et mater (1 gradus); avi et aviae (2 gr.) ; pro­ avi et proaviae (3 gr.). Descendente: filii et filiae (I gr.) ; nepotes et neptes (2 gr.); pro­ nepotes et proneptes (3 gr.). In linea obliqua seu collaterali : fratres et sorores (stipes : pater et mater). In primo gr In secundo gradu: fratrum et sororum, filii et filiae (seu eius n· notes et neptes lineae çollatcralis) ; eius patrui ct amitae (fratres et sorores patris) ; eius avunculi et materterae (fratres et sorores matris) : cius patrueles et amitini vel amitinae (i. e. filii et filiae patruorum et amitarum) ; eius consobrini et consobrinae amitinae seu filii et filiae avunculorum et materterarum (stipes : pater, mater, avi, aviae). In tertio gradu : eius fratrum et sororum nepotes ct neptes ; eius patrui et amitae inaiores ; avunculi et materterae maiores (i. c. fratres et sorores avorum et aviarum) ; eorum filii ct filiae, nepotes ac neptes ; demum eius sobrini et sobrinae, seu pronepotes et proneptes eius avo­ rum et aviarum (stipes : pater, mater, avi, aviae, proavi, proaviae). Cum patruus, amita, avunculus, matertera uno tantum gradu dis­ tent ab avo vel avia, a quo Titius duobus gradibus separatur, Titius est eorum consanguineus in secundo gradu attingente primum ; duiu cum filiis patrui vel avunculi consanguinitas eius est in secundo gradu aequali. . I I M P E D. CONSA SGCI N ITATIS 625 3. Consanguinitas exsistere potest multiplex. Post Codicem vero haec sola pluralitas attenditur quae habetur ex multiplicato stipite communi (c. 1076, § 2). Multiplex itaque est quando, prae­ ter stipitem singularem aut geminatum eiusque ascendentes, quos omnes consanguinei habent, conveniunt in alio quoque sti­ pite intra gradus qui matrimonium excludunt. Istud evenit: a) quando personae, inter se consanguineae, ortae sunt a duobus inter se consanguineis qui cuin duobus inter se consanguineis coniuncti sunt. Tunc uterque parens suarn consanguinitatem posteris suis communicat. Ponas, qui casus frequens est, duas sorores a duobus fratribus uxores duci. Filii utriusque matrimonii tum in parentibus pa­ tris tum in parentibus matris conveniunt ; i. e. in utraque linea auctorem habent communem seu stipitem ; b) quando eadem persona ex pluribus personis inter se consanguineis prolem gignit. Puta aliquem successive duas vel tres sorores duxisse. Filii singulorum matrimoniorum conve­ niunt tum in patre communi, tum in avo communi qui pater fuit trium sororum ; ac proin oorum filii sunt inter se consanguinei in 2° gradu aequali ex parte avi, in 3° ex parte proavi (eorum filii, inquam, quia fratres et sorores matrimonio iungi nequeunt) ; c) quando ascendens communis ex persona sibi consanguinea genuit filios. Descendentes habebunt auctorem communem, praeter ascendentem, stipitem communem ascen­ dentis et personae cx qua genuit. Non iam multiplicatur autem eo quod diversa via «id eun­ dem auctorem communem ascendi possit. Id habetur, quando filia v. g. parentum inter se consanguineorum nubere vult consanguineo. Nam tunc filia ista tum per patrem tum per matrem convenit in uno stipite communi cum sponso suo. Itaque si ambo sponsi descendant a parentibus inter se consanguineis, duplicem stipitem necessario communem habebunt : ad unum una via, ad alterum duplici via pertingent ; si solus alteruter sponsorum descendit a paren­ tibus inter se consanguineis, duplici tantum via ad unum stipitem com­ munem cum sponsa ascendit. 4. Consanguinitas distinguitur legitima et illegitima. Qui­ nam filii canonice sint legitimi postea dicetur. Esse praeterea potest bilateralis seu plena, et unilateralis scu dimidiata. Plena coniungit cos qui tam ex patre quam ex matre communicant. Fratres, lilii eiusdem patris et matris, dicuntur germani·, filii eiusdem patris non autem eiusdem matris, vocantur fratres consanguinei ; uterini voro qui solam mat rem habent com­ munem. Oliin propinqui per lineam paternam dicebantur agnati ; per lineam maternam, voro, cognati. 40 [780.] 626 LIBER II, TRACT. VIII, TIT. H, CAI’. II Observes duplicem auctorem communem haberi ab omnibus qui plena consanguinitate sunt coniuncti ; sed, cum haec sit condicio norma­ lis et frequentior, pater et mater sumuntur per modum unius stipitis, ita ut consanguinitas dicatur simplex. No confundas ergo consanguini­ tatem plenam cum multipl-ci. Multiplex consanguinitas sic graphice proponi potest. loseph lacob loannes sponsus Mariae Sponsi in lacob et loseph conveniunt in 3° gradu Ln ban lacob ducit Rachel et dein Liam, sorores luda sponsus Athaliao Sponsi communem habent stipitem lacob, in 2° gradu, Laban, in 3°. IMI’ED. CONSANGUINITATIS 627 Francisons 1 Antonius 1 Gallus Alexander Γο^.ν sponsus Petrus 1 Catharinac Luciae In hoc exemplo, supponitur Antonius, filius Francisci, ex alia mu­ liero g 'nuiss Gallum, patrem Alexandri; ex coniuge veroCatharina (nepte Francisci) Luciam. Alexander est in 2° gradu, attingente primum, consan­ guineus Luciae, ratione Antonii; et in 3° gradu aequali, ratione Francisci. Aptior et securior modus detegendi impedimenta, ab iis po­ tissimum utendus quibus res istae non sunt familiares, is indican­ dus est, ut sponsi et sponsae signi licent scribenda nomina paren­ tum, avi et aviae, proavi et proaviae. Si nullus communis reperiatur, non erunt consanguinei ne quidem in linea collaterali. Nam consanguinei collaterales in tertio gradu non sunt nisi qui auctorem communem habent saltem proavum vel proaviam. 5. Hodierno iure, consanguinitas dirimit matrimonium in­ finite in linea recta, seu inter omnes ascendentes et descendentes, sive sint legitimi sive non. In linea collaterali matrimonium non est irritum nisi intra tres primos gradus consanguinitatis, legi­ timae vel non. Impedimentum istud in primo gradu lineae rectae est certo iuris naturalis, quia relatio aequalitatis inter coniuges componi nequit cum reverentia (piam filius et filia debent parentibus suis. Oppositio ista inter aequalitatem conjugalem et reverentiam quae ascendentibus debetur perseverat in aliis gradibus. Estue autem tanta, ut ipso iure naturae matrimonium dirimat, id pluribus du­ bium videtur. Quare impedimentum, qua prohibens, est iuris na­ turae, minus autem constat esse eiusdem iuris qua dirimens. In linea autem collaterali, ipsa ratio naturalis dictat, fami­ liaritatem inter fratrem et sororem ab impuritate per prohibi­ tionem matrimonii esse protegendam. Quae ratio maiori tamen ordinis generalis necessitati cedere potuit, initio generis humani. Nunc itaque est certo, ex iure naturae, prohibitum matrimonium in primo gradu. Minus constat esse invalidum. In aliis gradibus, [780.] 628 LIBER II, TRACT. VIII, TIT. Π, CAP. Il impedimentum est iuris mere ecclesiastici, bene tamen fundati in rationibus servandae reverentiae et puritatis custodia. Ante Codicem, consanguinitas matrimonium dirimebat in linea collaterali usque ad quartum gradum inclusive ; multiplicabatur autem etiam quando per plures vias ad eundem auctorem communem perve­ niebatur, seu quando plures tituli erant eiusdem consanguinitatis. 6. Cum vinculum sit maxime naturale, infideles conversi et baptizati non minus quam catholici impedimento isto tenentur cum omnibus propinquis, baptizatis vel non. Pro matrimoniis in infidelitate contractis, attendendum est ad ius divinum, atque etiam ad ius civile, scriptum vel consue­ tudinarium locorum. Omisso iure civili, de solo matrimonio in primo gradu lineae rectae constat perfecte nullum esse et fuisse, ac pseudo-coniuges esse separandos. Verum qui in primo lineae collateralis gradu repedantur coniuncti, poterunt post conver­ sionem, antequam post baptismum consummetur matrimonium, auctoritate pontificia separari et capaces reddi alius coniugii (Cfr. De Smet, 608). T81. — X. Affinitas, attento c. 97, definitur vinculum pro­ pinquitatis quod matrimonium validum sive ratum tantum sive ratum et consummatum inducit inter alterutrum coniugem et al­ terius coniugis consanguineos Atque ita computatur, ut qua linea et quo gradu sint consan­ guinei unius coniugis, fiant affines alterius coniugis (c. 97, § 3). Observes coniuges qui matrimonio suo affinitatem fundant non esse inter se affines ; sed eorum peculiaris proximitas proprio coniugii nomine designatur; neque unum coniugnn fieri affinem affinium alterius coniugis: affinitas affinitatem non par>t ; nec consanguineos unius esse affines consanguineorum alterius coniugis : affinitas copulatos non egre­ ditur, i. e. affinitas ad ipsuin coniugem affinem terminatur. Quare frater coniugis unius non est affinis sororis alterius coniugis, ita ut duo fra­ tres possint duas sorores, ac similiter pater ot filius matrem et filiam ducere. Nec prohibetur matrimonium inter filium iam natum vidui du­ centis viduam, et huius filiam iam conceptam ante istas novas nuptias. Nec affines sunt inter se mariti duarum sororum. Ante Codicem, affinitas fundabatur in carnali commixtione, et distinguebatur affinitas ex copula licita, i. e. coniugali, quao usque ad quartum gradum matrimonium dirimebat, et affinitas ex copula illicita, cuius vis dirimens secundo gradu circumscribebatur. Praeterea coniux IMPED. AFFINITATIS 629 per copulam inceetuosam cum consanguineo vel consanguinea sui coniugis, contrahebat affinitatem supervenientem, qua petitione copulae prohibe­ batur. Nulla iam affinitas illicita habetur. Matrimonium non est ratum nisi baptizatorum. Ergo ex ma­ trimonio infidelium canonica affinitas non oritur. Sic Cerato, De Smet, n. 613, Aertnijs, n. 764; Cappello, III, 538, quamvis H Noldin, 576 impedimentum ad omne matrimonium legitimum extendat. Quod placet Vlaming, I, 353, si impedimentum pro­ cedat e matrimonio in infidelitate consummato. Verum sic a proprietate verborum canonis receditur. Cum autem baptismo utriusque coniugis infidelis, eorum legitimum matrimonium fiat ratum, iam ab hoc momento fundabit impedi­ mentum. Cum autem matrimonium inter baptizatam et non baptizatam partem, longe probabilius non sit ratum (seu sacramentum) non gignit nisi valde incertum affinitatis iippedimentum. 2. Affinitas simplex et multiplex esse potest. Multiplex erit: a) cum consanguineis qui multiplici consanguinitatis vinculo cum altero coniuge uniti sunt ; b) cum coniuge qui sit consanguineus prioris coniugis: ut si quis successive duas sorores duxerit uxores. Nam tunc multiplicatur causa affinitatis : affinitas propter duo matrimonia cum iisdem personis contrahitur. 3. Affinitas matrimonium dirimit infinite in linea recta ; in linea obliqua usque ad secundum gradum inclusive (c. 1077, §1). 4. Potius quam naturale, vinculum affinitatis nobis videtur esse eonaturalc, quatenus eius convenientia, facto et praesertim consummato matrimonio, ita perspicitur, ut isto iure Gentium firmetur quod, inter ius naturale et ius positivum, medium lo­ cum occupat. Quare, in nullo gradu vel linea impedimentum est iuris naturalis aut divini. Desideratur argumentum. Optimae legis rationes, quae partim sunt officia pietatis, partim praeca­ vendum periculum nimium peccati ex familiari conversatione, non eam habent vim ut do se validum matrimonium excludant. In primo tamen gradu lineae rectae, Ecclesia non dispen­ sat. Semel, 2 dec. 1911, permisit ut viduus uxorem duceret filia: Μ quam eoniux defuncta genuerat ante matrimonium ex fornicatione. 5. Leges civiles eodem modo quo Codex affinitatem conci­ piunt. Sed leges sunt. v. g. praesens gallica et nuperrima belgica [781.] 1 630 LIBER II, TRACT. VIII, TIT. II, CAP. Il ΐΐ febr. 1920, quae tollunt impedimentum ex quo per coniugis mortem (non autem per divortium) solutum est matrimonium unde oriebatur. 182. — XI. Publica honestas, 1. designat rationem istam decen­ tiae publicae quae suadet quandam extensionem impedimenti affinitatis. Praesenti iure c. 1078 oritur impedimentum dirimens publicae honestatis, a) ex matrimonio invalido, sive consummato sive non, et b) ex publico vel notorio concubinatu ; nuptias autem dirimit in primo et secundo gradu lineae rectae inter virum et consanguineas mulieris, inter mulierem et consanguineos viri. a) Ex omni matrimonio invalido, quaecumque sit causa nudi­ tatis, etiam si sit defectus consensus, oritur. b) Attento c. 2197, publicum est, quod iam divulgatum est aut, attentis adiunctis prudenter indicari possit et debeat facile divulgatum iri ; notorium addit palam divulgatam notitiam, ita ut nulla tervigersatione celari iam possit (notorictas facti), vel sententiam quae in rem iudicatam transierit, aut confessionem in iudicio factam ad normam c. 1750 (notorictas iuris). Concubi­ natus dicit habituale commercium unius cuni altero, cum quadam imitatione seu externa specie vitae coniugalis. Casus frequens erit eorum qui, formae ecclesiasticae subiecti, post civile matrimonium contractum, vivunt quasi maritus et uxor. Si valeret istud matrimonium et essent baptizati, fundaret affi­ nitatem. Observes dirimens impedimentum sola linea recta circum­ scribi. 2. Ante Codicem, impedimentum publicae honestatis oriebatur ex omni matrimonio rato, tum valido tum invalido, nisi defectus consensus valori obstaret, et ex eponsal-bus valido contractis. Dirimebat ortum ex sponsalibus, in primo gradu lineae rectao et collateralis ; ex matri­ monio rato, in quattuor primis utriusque lineae gradibus. Ac manebat post dissoluta sponsalia et matrimonium. 3. Obstaculum istud nec iure naturae gignitur nec relatione naturali fundatur. Quare non afficit infideles, ne quidem post baptismum, si matrimonium vel concubinatus baptismo fuere anteriora. 783. — XII. Cognatio spiritualis est vinculum quod ex bap­ tismo et confirmatione inter certas personas exoritur. Ilodio ini- SUMMARIUM DE IMPEDIMENTI?» 631 dedimentum matrimonii ex solo baptismo oritur et dirimit matri­ monium a) inter baptizatum vel b p izatam et baptizantem ; b) inter baptizatum vel baptizatam et patrinum vel ma trinam. Validam postulat administrationem baptismi ; ac si fuerit condicionate iterata, non contrahitur a patrino nisi idem patrinu» io utraque adhibitus fuerit. Contrahiturne tunc a baptizante ' Eodem modo respondendum censemus. Tunc tantum multiplicari potest, si idem sit baptizans et. per procuratorem, sit simul patrinus. Cfr. dicta de baptismo, ubi ius antecedens explicavimus. Î84. — XII Cognitio legalis ex adoptione, ubi lex civilia istud impedimentum dirimens statuerit (Cfr. dicta η. 766). SUMMARIUM. 785.—I. Impedimenta impedientia. 1. Sunt quinque vota sim­ plicia virginitatis, castitatis perfectae, non nubendi, suscipiendi ordines sacros, amplectendi statum religiosum. 2. Adoptio, ad tramitem legis civilis nuptias prohibens. 3. Morro debet matrimonium esse societatem ad filios procreandos, non simpliciter aliqua via obtinendos : oportet ergo ut contrahentes noverint id fieri aliqua opera communi, fortasse non distincte perspecta. Qui autem confusa notione contentus est, virtualiter acceptat modum qui adhibendus est ; sibi imputet si talis dein esse cernatur quem non admisisset. Verum non sufficeret haec matrimonii notio qua conciperetur tamquam contractus mutuus ad simul educandos filios emptos in mercatu vel caelitus delapsos. Et cum materia proxima contractus et sacramenti sit tra­ ditio corporis ad actus generativos, eum Vlaming. II, 523: Linneborn, § 36, p. 269, arbitramur, in aliquo raro casu, con­ sensum substantialem deficere posse in persona quae nesciebat concessionem in usum proprii corporis matrimonio contineri, ae concessione huiusmodi magis abhorrebat quam vitam coniugalem admittebat. Ipso C. Gasp Aeri exigit ut vir congnoscatur ex uxore filios procreare. Verum probatio istius ignorantiae et praevalentis voluntatis erit in foro externo valde laboriosa. Ignorantia autem haec naturae vel obiecti contractus post pubertatem non praesumitur, sed probari debet (c. 1082, § 2). Canone isto simul demonstratur damnosa esse reticentia parentum qui tilias nubilos artificioso ignorantia decipiunt, casque sponso, saepi* parum pio, temerario tradunt utendas vel abutendas. 787. — II. Consensus condiciones. Praeter veritatem consen­ sus, requiritur quoque eius immunitas a certis vitiis. 1. In primis ab errore. Non omnis tamen error invalidum reddit matrimonium, sed illo solus qui. attenta contractus nat7S6. 787.1 636 LIBER U, TRACT. VIII. TIT. III. CAP. I tura, reputatur substantialis. Quamvis autem summopere optan­ dum sit ut nullo errore inficiatur contractus a qua humana plu­ rium personarum sors moraliter tota pendet, rursus tamen ne­ cessaria stabilitas contractus cuius sequelae sunt irreparabiles, postulat ut paucae omnino causae nullitatis ad eundem infirman­ dum valeant. Quare, praeter errorem, necessario substantialem, de obiecto contractus, triplex tantum error consensum substan­ tialiter vitiat : a) error de ipsa persona cui quis fidem dat : de persona, i. e. non de nomine vel divitiis, sed de eius individua identitate, ita ut quis existimet se contrahere cum Petro dum est Paulus, vel cum maiore natu talis familiae, dum est minor natu. Iam non esset iste error, si intenderet pacisci cum persona praesente, quaecumque ea sit; b) error de qualitate quae in errorem personae redundet. De se enim error de qualitate physica, intellectuali, morali, valori non obstat. Redundat autem in errorem personae, error de qualitate quae expresse postulata est ut condicio sine qua non. Deficiente enim condicione, nullus per se habetur consensus; c) error condicionis servilis seu de libertate personae, si persona libera (non eigo si servus) contrahat cum persona quam liberam, sive ingenuam sive emancipatam, existimat, dum ser­ vitute proprie dicta tenetur. Nullus alius error vitiat essentialiter consensum matrimo­ nialem. Non error simplex (si metus accedat vel contraria voluntas, vide infra) circa matriinonii unitatem, aut indissolubili! atom, aut sacramentalom dignitatem (c. 1684) ; non error do virginitate, virtut,e, indole, divitiis, nobilitate personae, vel do paternitate filii concepti, ratione cuius matrimonium contrahitur. Nec refert errorem causam contractui dedisse, vel dolo seu fraude fuisse mixtum. 788. — 2. Consensus requiritur immunis a fictione. Iam supra monuimus fictum consensum esse omnino inefficacem. Verum internus consensus semper praesumitur verbis vel signis fuisse conformis. Sed, praeter fictionem subiective completam illius qui ni­ hil vult, habetur fictio partialis ex obiecto, quando consensus non fertur nisi in obiectum seu contractum substantialiter di­ versum. Quare « si alterutra vel utraque pars positivo volunta­ tis actu excludat matrimonium ipsum, aut omne ius ad coniu- 637 VITIA CONSENSUS galem actum, vel essentialem aliquam matrimonii proprietatem, invalide contrahit » (c. 1086, § 2). Omne ius excluditur ad co· niugalem actum, si quae uxor nominatur, instar concubinae, de nulla iniuria conqueri potest si, etiam sine causa, dimittatur. Non omne ius excluditur, si conceditur limitatum tempore vel subordinatum condicioni fidelitatis, etc. Verum tunc excludi facile potest essentialis proprietas matrimonii. Voluntas autem excludens supponitur efficax, quae praevalenti voluntate oppo­ sita non elidatur, ut si quis velit matrimonium, illudque simul dissolubile, ignorans indissolubilitatem matrimonii. Cfr. dicenda infra, n. 791« de condicionali voluntate. 789. — 1. Consensus postulatur immunis a quadam vi et ctu. Non omnis metus, etiam qui causam det contractui, matri­ monii nulli tatem secumfert, sed sola vis vel metus gravis ab extrinseco et iniuste incussus, a quo ut quis se liberet, eligere cogatur matrimonium (c. 1087). Itaque metus irritans his condi­ cionibus satisfacere debet; a) vis, quo nomine venit non sola violentia stricte dicta, sed omnis causa extrinseca libera quae parit metum, debet me­ tum gravem effecisse, sive absolute talem qui cadat in virum constantem, sive saltem relative talem. Gravis est qui difficile superatur. Talis potest esse etiam metus reverentialis seu timor offendendi personas quibus debetur reverentia, maxime parentes, si accedant minae, importunae preces, etc.; &) metus debet esse iniuste incussus. Iniustus autem esse potest ex obiecto vel causa, ut si metum excutiens nihil vel nullo saltem modo matrimonium exigere possit ; et iniustus ex solo modo, ut si non ea ratione legitime matrimonium imperare possit. Ponas patrem virginis defloratae minitari necem nisi deflorator eam uxorem ducat. Immo. cum nunc nulla actio de­ tur ad exigendum ipsum matrimonium, iniustus dicendus est omnis metus ad matrimonium obtinendum incussus : c) nulla alia optio praeter matrimonii debet metum passo praesto fuisse. Id accidere potest etiam si metus fuerit ad alium finem incussus. Puta iratum virum qui iniuriam quandam atroci ultione ulcisci velit ; et iuveni diviti non aliud effugium apparere praeter promissionem ducendi filiam aggredientis. II q Quo iure vis et metus gravis infirment matrimonium controvert itur. Plures existimant ex solo iure positivo impedimentum istud statui. [788-789.] 638 LIBER IT, TRACT. VIII, TIT. Ill, CAP. I quamvis sit votis naturae prorsus consentaneum. Qui enim ex metu consentiat, vere tamen praestare consensum internum ; et potuisse, fingendo consensum, necessitatem ipsam effugero. Alii tamen existi­ mant ipsi iuri naturae repugnare ut iniuste coactus consensus sanciatur gravissima obligatione perpetui matrimonii. Graves sane pro utraque parto allegantur rationes. Is etiam qui modo generali admittit valere actus ex metu gravi et iniuste incusso, ut ipso declarat c. 103, § 1, exceptionem pro hoc contractu-sacramento, cui tam necesse est ut libere fiat, tueri sine absurditate potest. Nihilominus in priores partes pro­ pendemus. Namque si foret impedimentum iuris naturae, ius positivum humanum non tam rigorose vidotur definiturus fuisse condiciones metus irritantis. Eas enim totam vim amplecti impedimenti naturalis, diffi­ cile demonstraretur. Î90. — III. Praesentia contrahentium. Positivo Codicis iure excluditur celebratio matrimonii inter absentes, seu per litteras. Contrahentes tamen possunt per se vel per procuratorem esse prae­ sentes (e. 1088). Mandatum requiritur spectate, scripto datum et subs­ criptum sicut sponsalia, nisi quod, in praesenti casu, parochus vel loci Ordinarius possunt ad subscribendum delegare sacerdotem. Ordinarius competens est Ordinarius loci in quo fit mandatum. Si mandans scri­ bere nesciat, observanda sunt quae praescribuntur cum pars quae ma­ trimonium promittit litterarum est ignara. Si mandans mandatum ante matrimonium revocaverit, vel in amentiam inciderit, procurator, etiam rei ignarus, nequit iam validum pro mandante matrimonium con­ trahere. Atque ad valorem opus est ut procurator per se mandatum exsequatur (c. 1089). Observanda praeterea sunt, si qua exstant, statuta dioecesana de procuratore. Verum, contra atque existimat Noldin III, 611, haec non est condicio valoris, cum Ordinarii nequeant sua praescripta vel vetita de matrimonio sanct ione null itatis munire. Concordant Cerato n. 85; Cappello, III, 619. Matrimonium quoque per interpretem contrahi potest. Matrimonio per procuratorem aut per interpretem parochus ne assistat nisi iusta adsit causa, de authenticitate mandati vel de interpretis fide dubitandum non sit, atque habita, si tempus suppetat, Ordinarii licentia. Tam ipsi sponsi, quam procurator matrimonialem consen­ sum verbis exprimant, nec, si loqui possint, aequipollentia signa adhibere licite possunt. : I Signa tamen ad valorem sufficiunt. Et sic tota caerimonia testibus sat manifestat consensum, etiamsi, prae quadam timiditate, sponsa PRAESENTIA CONIUGÜM. MATRIMONII M CONDICIONA J E 639 unicam vocem affirmativam quam Rituale Romanum postulat non proferat intellegibili tono. Ceterum Rituale t. VII, c. 2. n. 2 non exi­ gebat nisi aliquod signum sensibile exprimens consensum. '391. — IV. Matrimonium eondicicnatum. Ut omnis contra­ ctus, matrimonium fieri potest condicionate. Id tamen matri­ monii proprium est, ut condi ci onatus consensus semper valide revocari possit, et valeat alterum matrimonium absolute con­ tractum antequam condicio advenerit. De difficultate quae ex efficacia istius illicitae retractationis ante purificatam condicionem nascit ur.' consuli potesi Epitome, II, n. 381, III. De condicione apposita haec Codex breviter proponit : 1. Pro non adiecta habetur condicio de futuro necessaria, vel impossibilis, aut turpis, sed non contra matrimonii substan­ tiam. Observanda tamen est partium intentio, quae potuerunt per condi cionem de futuro necessariam differre ad diem qua impleta sit ipsam matrimonii celebrationem, aut condicione impossibili vestire voluntatem non contrahendi. 2. Condicio de futuro contra substantiam matrimonii istud invalidum icddit. Hic sedulo distinguenda est condicio in pactum deducta, a condicione simpliciter concepta. Quia, quando condicio ipsum paetum ingreditur, ipse consensus expressus non est veri matrimonii, matrimonium numquam valet. Consensus enim mere internus nequit esse mutuus. Atque ideo nullum declaratum est matrimonium acatholici, in cuius celebratione lectum est ovangelium quo acatholici nituntur ad admittendum divor­ tium perfectum in casu adulterii. Ubi autem non fuerit in pactum deducta, de matrimonii valore secundum praevalentem voluntatem indicandum est. Demum condicio sedulo distinguenda est a propositis, etiam mu­ tuis, violandi leges matrimonii abusu adulterino vel neo-malthusiano. Immo plerumque istae « late dictae conventiones » de vitanda prole per primum annum, etc. non sunt pro veris condicionibus habendae, nec valorem impediunt matrimonii, quod fuit absolute contractum. Repugnatne substantiae matrimonii condicio apposita, immo in pactum deducta, servandae continentiae ? Quamvis plures id repugnare sentiant, videtur tamen negandum esse, quia aliud est ius, aliud usus iuris. Pactum non utendi non tollit vel impedit traditionem iuris, quae sola est essentialis (Cfr. Noldin III, 613). [790-791.) •ç (540 UBER II, TRACT. VIII, TIT. Ill, CAI’. II 3. De futuro licita, suspendit contractum. Adventante condicione, matrimonium perficitur, et censetur a die contractus condicionati initium habuisse. 4. De praeterito vel de praesenti efficit matrimonium vali­ dum vel non, prout id quod condicioni subest exsistit vel non (c. 1092, 4°). Î92. — De consensus perseverantia, α Etsi matrimonium inva­ lide ratione impedimenti initum fuerit, consensus praestitus praesumitur perseverare, donec de eius revocatione constiterit ». (c. 1093). Quod probe notandum est pro convali datione matrimonii invalide celebrati. SUMMARIUM. 798. — I. Consensus requiritur verus, mutuus, qui tradat et acceptet ius perpetuum et exclusivum in corpus, in ordine ad actus per se aptos ad prolis generationem (c. 1081). Nulla humana po­ testate suppleri potest. Ideo matrimonium cognosci debet saltem ut societas stabilis inter personas diversi sexus, idque ad liberos procreandos, opera aliqua communi. Debet praeterea esse immunis ab errore substantiali, i. e. hic, ab errore de individua identitate personae quacum contrahitur : de qualitate quae expresse postulata est ut condicio sine qua non; de condicione servili, si alter contrahens est persona libera. Debet quoque esse immunis a metu gravi et initiate, saltem quod ad modum, incusso, et « a quo ut quis se liberet, eligere co­ gatur matrimonium ». II. Fieri potest sub condicione licita de futuro, et tunc su­ spendit contractum, qui, condicione impleta, in absolutum tran­ sit. Interea tamen valide, spreta condicione, cum altero nubetur. Condicio de futuro necessaria vel impossibilis aut turpis sed non contra substantiam matrimonii, pro non adiecta habetur. Si sit do futuro et contra substantiam matrimonii (prolem, fidem vel sacramentum) illud reddit invalidum, quando est in pactum deducta, vel praevalet voluntati matrimonii. A condicione sedulo distinguenda sunt proposita, etiam mutua, violandi officia matrimonialia. III. Consensus non necessario impeditur scientia nullitatis ; et semel datus presumitur perseverare, donec revocatus fuerit. IV. Consensus debet dari inter praesentes, excluso proin ma­ trimonio per litteras, non tamen matrimonio per procuratorem aut per interpretem. Sed si tempus suppetat. Ordinarius consu­ lendus est. Et consensus debet ad liceitatem verbis exprimi. l'ORM \ ('EI.EHRANDI MATRTMONFf Ml CAPUT II De Forma celebrationis matri H ionii. 794. — lus ante Codicem. Quamvis, ut monebat Tridentina sy­ nodus, Ecclesia matrimonia clandestina semper detestata sit atque prohi­ buerit, eadem tamen valide contrahebantur ; atque in ipso Tridentino Con­ cilio clausula nullitatem introducens non fuit sine difficultate et haesita­ tione admissa. Forma celebrationis deinceps regebatur c. Tametsi, C. Trid.. quo non solis catholicis sed omnibus baptizatis, haec forma celebrationis praescribebatur tamquam substantialis, ut consensus mutuus daretur coram Ordinario aut parocho domicilii vel quasi - domicilii alterutrius coniugum aut delegato ab eo vel ab Ordinario loci, et duobus testibus. Verum ea sola loca erant huic decreto obnoxia in quibus, tamquam decretum S. Sedis, fuerat promulgatum. Attamen paulatim invaluit haec decreti interpretatio, quae ei vim agnoscebat simul personalem et localem. Quare forma ista sub sanctione nullitatis servanda erat : a) a sponsis in quorum domicilio et quasi-domicilio decretum erat pro­ mulgatum, idque etiam in locis exemptis, nisi in aliquo loco excepto alteruter quasi domicilium acquisierat ; b) a sponsis quibuslibet contra­ hentibus in loco subiecto. Verum, c) alteruter sponsus exceptus suam exemptionem communicabat in loco immuni cum sponso subiecto. Praeterea erant quaedam regiones, praecipue Hollandia, ex decl. Be­ nedicti XIV’. ubi matrimonia acatholicorum inter se vel cum parte catholica erant valida, quamvis clandestina seu celebrata sine compe­ tente sacerdote et testibus. Praesens disciplina inducta est per decretum Ne temere, quod Pius X per S. C. Concilii promulgavit 2 aug. 1907 : huius prascripta fere ex integro relata sunt in Codicem. 195. — I. Principium et regula generalis validae celebrationis. Ad ipsum matrimonii valorem, regulariter requiritur ut contra­ hatur coram parocho vel loci Ordinario vel sacerdote ab alte­ rutro delegato, et duobus saltem testibus (c. 1091). 1. Parochi nomine venit : a) parochus stricte dictus eui pa­ rochia, canonice erecta, est in titulum saltem officii collatu. Is vulgo parochus vocatur. Parocho territoriali assimilatur perso­ nalis, constitutus pro personis certi ritus, vel certae classis, immo pro definita familia; b) quasi-paroch us seu rector quasi-paroeciae, i. e. determinati territorii, in locis ubi paroeciae nondum sunt ca­ nonicae erectae, v. g. in vicariatu vel praefectura apostolica, quae 41 [792-795.] (»42 LIBER Π, TRACT. VIII. TIT. Ill, CAP. II distinctas cum proprio rectore habeant partes territoriales (cc. 216, § 3 et 451, § 2,1° ; c) vicarius paroecialis qui plena potestate praeest paroeciae cuius cura habitualis est penes collegium vel capitu­ lum, aut paroeciae vacanti, vel qui parochum permanenter in­ habilem supplet. Talis est quoque vicarius substitutus qui sup­ plet parochum absentem, dummodo ab Ordinario loci approba­ tus sit, vel agatur de vicario quem ipse parochus, repentina et gravi de causa avocatus, sibi tunc substituere sine Ordinarii approbatione permittitur, ex. c. 465, § 5 (Cfr. c. 474 et resp. Commise. Cod. 13 mart. 1921 ad II); d) cappellanus militum, si ita Ierant praescripta S. Sedis (c. 451). 2. Loci Ordinarius, quisnam sit, iam est indicatum n. 455. 3. Sacerdos ab alterutro delegatus. Delegatio ista, quae etiam licentiae nomine appellatur, quia non communicat proprie di­ ctam iurisdictionem sed qualitatem testis authorizabilis, expresse dari debet ; et, nisi agatur de vicariis cooperatoribus pro paroecia cui addicti sunt, non potest valide dari nisi sacerdoti determinato ad matrimonium determinatum. Quaelibet generales delegatio­ nes excluduntur. Quare delegans facultatem subdelegandi tuto concedere nequit nisi ipse indicet sacerdotem quem delegatus im­ peditus sibi substituere permittitur, nec eam dare potest pro ma­ trimoniis quae occurrent nisi vicariis cooperatoribus, sed ipsa ma­ trimonia iam debent esse definita. Ac notes competentiam dele­ gati particularis nullo errori communi locum dare posse. Determinationem arbitrio nupturientium relictam : « delego quem «degerint » non sufficere, satis consentiunt auctores. Valetne delegatio data sacerdoti religioso « quem Superior cras missurus est ut meas vices tali die agat » : id admittit Linneborn, Grundrise des Ehercchts, p. 321, dum Vlaming, op. c. n. 572, omnem electionem alicui tertio relictam excludit, etsi, n. 575, valorem facultatis subdelegandi ex­ presse concessae admittere videtur. Non solent tamen distincte casum examinaro licentiae quam, pro determinato matrimonio, parochus de­ derit sacerdoti definito, addita facidtate subdelegandi alterum sacerdot· m quem solus ipse delegatus utique determinaturus sit. Et pro va­ lore istius subdelegationis dici potest eam principiis generalibus iuris (c. 199, § 4) consentaneam videri, ac nullam determinationem deside­ rari. Verum si c. 1095 cum c. 1096 conferas, determinatio sacerdotis assistentis ab ipso delegante facienda videtur, atque hanc esso men­ tem S. Cong. dc Sacramentis comperimus. Probati autem auctores admittunt a delegante plures simul dele­ gari posse hoc v. g. modo : pro assistentia tali matrimonio delego omnes Ql'INAM VALIDE MATRIMONIIS ASSISTANT 643 sacerdotes talis monasterii (quamvis, si plures sint, id menti Codicis minus consentanea sit). Liquet autem delegatum, non minus quam no­ mine etiam qualitate designari posse. Matrimonium pari modo determinandum est. Alii ac vicario coope­ ratori facultas dari nequit pro omnibus matrimoniis quae hisce diebus occurrent vel pro matrimonio quod primum occurret ; quamvis dari possit pro matrimonio quod tali hora novi esse celebrandum. Licentia demum non solum verbis vel scriptis sed etiam facto exprimi potest, ita ut excludatur sola licentia praesumpta vel inera tolerantia. Verum ut omnis ambiguitas tollatur, satius est licentiam verbis aut scriptis exprimere; 4. Parochus et loci Ordinarius valide assistunt, vel licentiam alii concedunt, a die tantum adeptae canonicae possessio­ nis beneficii vel initi officii (c. 1095, § 1, 1°). Canonicam dioecesis possessionem capiunt episcopi residentiales si­ mul ac per se vel per procuratorem apostolicas litteras capitulo eccle­ siae cathedralis (vel, hoc deficiente, Consilio quo capitulum suppletur) ostenderint, praesente secretario capituli vel cancellario curiae ; parochi autem missione seu « installatione » facta « secundum modum peculiari iure praescriptum vel legitima consuetudine receptum », vel dispensa­ tione ab eo modo expresse in scriptis ab Ordinario concessa (cc. 334. 1444). 5. lidem nequeunt iam valide assistere matrimonio, post­ quam per sententiam fuerint excommunicati. vel interdicti vel suspensi ab officio aut tales declarati. Id tamen non impedit quin Ecclesia suppleat defectum, si error communis de eorum habilitate intervenerit. Quod enim de parocho putativo dicunt omnes, idem de parocho vero sed suspenso per senten­ tiam dicendum est : e. 209 in utrumque casum cadit. Qui autem ministrum acatholieum adiverint tamquam sa' erum, vetit am communicationem in sacris committunt et plectun­ tur ipso facto excommunicatione Ordinario reservata (c. 1319). 6. Valide non assistunt nisi intra limites territorii sui ; sed ibi omnium matrimonio valide, quamvis non semper licite as­ sistunt. 7. Modus assistendi, ad valorem necessarius, is esse debet ut: «) nulla vi vel metu gravi constricti, ft) requirant et excipiant contrahentia m consensum. Consensum ergo formaliter et libere petere debent et ex­ cipere. 1795.) UBER IT, TRACT. VIJ1. TIT. Ill, CAP. Il 644 _ · Hac praescripta ratione, impediuntur effîcacitermatri nionia quae, praeter eius exspectationem et voluntatem, coram parocho celebra­ rentur. Passiva assistentia valori insufficiens est. Quid tamen si alicubi toleretur assistentia matrimonio mixto, omissis cautionibus ? Post decr. Ne temere S. C. *9. Officii d. 21 iun. 1912 voluit ut in isto casu nulla interrogatio floret et sacerdos mero passivo assisteret. Quod de cretum adhuc valere oxstimat Pruemmer Q. 334, Scholion, dum plures alii idem suppressum putant (Cfr. De Smet, n. 111, nota 3). Quare tutius duximus supra, n. 767 ut, donec S. Sedes, si opus esse videatur, rem non declaraverit, interrogationes fierent. Dico « si opus esse videa­ tur », nam nescio an nullo loco iam ipsa assistentia talibus nuptiis per­ mittatur. 8. Duo praeterea requiruntur testes. Habiles sunt quicumque actu rationis sunt compotes (Cappello, JII, 652 : Vlaming, II. 576; c. 1757, § 1). Non autem requiritur ut formaliter vocentur vel assumantur, sed sufficit ut, etiam casu, praesentes sint, dummodo nupturientes, conscii eorum praesentiae, eos sic saltem tacite adhibeant, et ipsi verba vel signa mutui consensus obser­ vaverint ; idque simul cum parocho, non tantum antea, vel post. Tunc enim re vera fit matrimonium coram duobus testibus. Ea­ dem praesentia in parocho non sufficeret, non solum quia nunc partes interrogare eorumque consensum excipere debet, sed etiam quia coram ipso qua parocho seu sacerdote competente matri­ monium celebrandum est. Quare si matrimonium civile fiat co­ ram syndico et duobus testibus quorum alter sit parochus,matri­ monium non censetur coram parocho celebratum esse (Cfr. De Smet, I, p. 96, nota 1 ex Rev. du Clergé français, t. 54, p. 209 ss.). De requisita testium praesentia cfr. GASP. II, 1163-1166. Ubi catholici haberi possint, illicite assumuntur acatholici. Attamen, 19 aug. 1891, S. Officium declaravit id posse ab Ordinario tolerari ob gravem causam, dummodo ne habeatur scandalum. 796. — II. De licita celebratione. Licita celebratio requirit : 1. praeviam, ad normam iuris, probationem status liberi. Ac mo­ nentur delegantes, ne delegationem concedant nisi « expletis omnibus quae ius constituit pro libertate status comprobanda» (c. 1096, § 2); . 3· 2. domicilium, quasi-domicilium, vel saltem menstruam commorationem alterutrius contrahentis in loco celebrationis, QUINAM LICITE MATRIMONIIS ASSISTANT f>45 vel licentiam (non delegationem) parochi proprii ratione domi­ cilii, quasi domicilii vel menstruae commorationis. Vaqi tamen proprium habent parochum loci ubi commorantur. Quodsi actu itinérantes sint, ita ut nullam commorationis sedem habeant, quilibet parochus censetur proprius (c. 1097). Observes hanc licentiam dari ab eo qui ne valide quidem ipse assisteret matri­ monio, celebrato extra territorium suum. Gravis praeterea ne­ cessitas ab hac licentia petenda excusat : 3. celebrationem in loco ubi sponsa parochum proprium sortitur. Quaelibet tamen iusta causa alius loci optionem excusat. Matrimonia tamen catholicorum mixti ritus, nisi aliud pe­ culiari iure cautum sit, in ritu viri et coram eius parocho TKSTIRI -» Alii negant t une locurn esse c. 1098. In regione enim ubi sacerdotes magno numero sint, non posse dici eosdem haberi vel adiri non posse sine incommodo, quamvis ipsi fortasse non sine incommodo matri­ moniis assistant. Atque iidem in sua sententia confirmantur periculo abusuum ot incommodorum quae ex multis matrimoniis civili praesidio destitutis oriri possunt. Alii, attentis general i bus canonis verbis, benignius respondendum esso censent. Atque casum difficultatis moralis, eius etiam quae lege civili creatur, comprehendi tum ipso textu, tum adiunctis historicis suademur. Ipso textu. Ita conscriptus est canon, ut obstaculum legis civilis videatur prospexisse et sua dispositione inclusisse. Verbis utitur gene­ ralibus. Nec postulat ut parochus praesto esse nequeat, absolute seu simpliciter, sed sine gravi incommodo. Gravi incommodo parochus vel coniuges impediri possunt. Parochus impeditur cum haber· nequit, coniuges vero, cum adiri non potest. Quo iure autem incommodum res­ tricte intellegas de physico ? Nonne metuenda poena civilis grave est in­ commodum ? Cur autem mentio alius sacerdotis qui ipse praesto esse possit, nisi quia leges punire solent ministrum competentem, non autem sacerdotem qui nec proprius est nec delegatus * Nonne propter hanc legis civilis difficultatem, provisum esse videt ur ut alius sacerdos assisteret. Ipsis adiunctis historicis confirmamur. Etenim expresse dc casu interrogata. S. Sedes noluit diserto eum modo generali admittere : quod, ut facile perspicitur, prudenter facere non poterat ; sed casiun non aperte exclusit: quod sine incommodo potuisset. Responsis autem 1213 mart. 1910 (Per.. V, p. 115 ss.) omissa mentione regionis (1). S. C. df Sacramentis declaravit matrimonium valide et licite coram solis testibus contrahi « semper ac... sacerdos competens absque gravi incommodo haberi vel adiri nequeat ». Demum anno 1916 eadem S. Congregatio iussit ut in casibus particularibus ad ipsam recurreretur. Iam vero, post haec responsa. Codex restituit formam magis gene­ ralem propositam responso 1910, et cautionem addit n. 2° quo prudentiori ot magis religiosae matrimonii celebrationi prospicitur. Quo­ circa, non solum thooretice sed etiam practice, saltem probabilior est sententia quae matrimonii celebrationem coram duobus testibus et sacerdote validam ct licitam dicit quando, propter prohibitionem civilem, parochus vel delegatus sacerdos sine gravi incommodo praesto esse ne­ quit. Quod non est dubitandum, si casus ad S. Sedem tempestive proponi nequit . Verum prudenter hic agendum est. Nec temere contrahendae sunt sine sollemnitate praesentis parochi et caerimoniis civilibus nuptiae (1) In c 8 decreti Nc le.mcrc dictum erat : «Si contingat ut in aliqun rryioiie pa­ rochus... haberi non possit». [797.1 I 648 LIBER IJ, TRACT. VII), TIT. HI, CAP. Il quarum felix exitus non sit moraliter certus. Periculosae enim sunt nuptiae quae sine praesidio legis civilis, saltem extra mortis periculum, contrahuntur. Quaro etiam possit Ordinarius lege generali vetare (non tamen sub sanctione nullitatis) ne sine recursu ad ipsum vel ad S. Sedem, celebrentur coram duobus testibus et sacerdote non delegato matrimonia lege civili prohibita (Cfr. De Smet, I, 135-138). Nec casus ubi )ox civilis vetet matrimonium ab Ecclesia permissum confundi potest cum casu ubi legitima celebratio mere tollat quaedam lucra indebita. Sic fit ut « pensiones annuae » concedantur viduis quae maneant innuptae. Haec est justissima condicio. Ut eam eludant, non possunt sponsi praesentem canonem appellare ut coram solis testibus contrahant, quia parochus religioso matrimonio, omissis sollemnitatibus civilibus, assistere nolit. Testes vel ipse sacerdos non delegatus coram quibus fiat matrimo­ nium, nullam interrogationem faciendam habent, sed satis est ut mutuo datum consensum testari possint. '"«J Quando autem sollemnitates civiles propter gravem causam prae­ termittuntur, haec pjocuranda esse prudenter monet R. D. De Smet, n. 138 : 1. ut quantocius fieri possit suppleantur, ac sponsi id se facturos esse promittant ; 2. ut factum matrimonium accurate inscribatur; 3. ut vitetur scandalum existimati concubinatus. Decreto Ne temere similis exceptio admittebatur, sed respiciebatur ad praeteritum, dum exigebatur ut a mense durasset status rerum impediens celebrationem coram parocho vel delegato. ‘Λ S. C. de Sacramentis, practice sententiam sequitur quae difficulta­ tem communem exigit, ac proin, in casibus particularibus ipsa respondit : « In singulis casibus recurratur » (id ante Codicem) ; vel etiam matri­ monia sine sacerdote competente celebrata sanavit. Nulla tamen au­ thentica interpretatio est data, neque ulla est generalis iussio urgens sententiam severiorem cuique plerique auctores contradicunt. Quare, cum Cappello (III, 694) dicemus : « .Stante controversia, habetur du­ bium iuris, ideoquo applicandam est praescriptum c. 15 (quae in dubio iuris nullitates aut inhabilitates non urget). Practice, nisi urgeat gravis necessitas, pro liceitate suadendum est ut « recurratur in singulis ca­ sibus o ad S. Sedem ; sed matrimonio celebrato, « standum omnino est pro eius valore ». Î98. — Formae sollemni astricti. Modo explicatam formam servare debent : 1. « omnes in Ecclesia catholica baptizati et ad eam ex haeresi aut schismate conversi, licet sive hi sive illi ab eadem postea defecerint, quotiens inter se matrimonium ineunt »; 2. iidem contrahentes cum aoatholicis baptizatis vel non, etiam obtenta dispensatione ; 3. Orientales contrahentes cum latinis hac forma astrictis. FORMAE SOLLEMNI ASTRICTI l>4i) Contra itaque ae sub iure Tridentino, non immunitas sed obligatio unius partus ab altera parte participatur. Decr. Ne temere hanc regulam sic temperabat (art. XI, 2) nisi pro aliquo part iculari loco aut regione aliter a S. Sede sit statutum ». Quibus verbis innuebatur exceptio facta C. Provida, 18 ian. 1896 pro Germanis natis in Germania ibique inter se contrahentibus ; quae S. C. de Sacramentis, 2Ί feb. 1909 ad Hungaros in Hungaria natos ibique inter se contrahentes est extensa. Exceptio ita stricte intellegebatur, ut no Hungaro quidem contrahenti eum Germano, aut contra, applicari permitteretur. Nunc omnis exceptio sublata est, ac S. Sedes declara­ vit C. Provida esse revocatam. 799. — Immunes ab hac servanda forma sunt; 1. acatJiolici, sive baptizati (et numquam ad Ecclesiam catholicam conversi) sive non baptizati, inter se contrahentes ; 2. « ab acatholicis nati, etsi in Ecclesia catholica baptizati. qui ab infantili aetate in haeresi, vel schismate aut infidelitate vel sine ulla religione adoleverunt, quotiens cum parte actaholica contraxerint » (c. 1099, §2). Antea de horum matrimoniis erat singulis vicibus Romam recurrendum (Resp. S. Gfj, 31 mart 1911). 800. — De formis accidentalibus seu ritibus servandis. — 1. « Extra casum necessitatis, in matrimonii celebratione serven­ tur ritus in libris ritualibus ab Ecclesia probatis praescripti, aut laudabilibus consuetudinibus recepti « (c. 1100). Iam ipsum C. Trid. s. XXIV, c. 1, De ref. mate, permisit ut ritualia dioecesana servarentur. Ritus iste ante missam peragitur et com­ plecti solet : a) interrogationem de mutuo consensu, et mutui consensus responsionem, interdum secundum formulam defi­ nitam ; b) formulam quandam coniunctionis, v. g. α Ego vos in mat rimonio coni ungo » ; c) benedict ionem anuli sponsae. Hodie solent ambo praesentare anulum benedicendum, sed non est formula nisi pro sponsa. Verum nihil obstat quin anulus sponsi benedictione sacerdotali donetur et aqua benedicta aspergatur ; d) orationes supra coniunctos. 2. Benedictio sollemnis datur in ipsa missa, secundum ipsum Missal e, nec ab ea separari potest. Danda reservatur sacerdoti qui valide et licite matrimonio assistere potest. Non raro alius delegatur ad matrimonium, alius ad celebrandam missam cum benedictione. Tempore feriato, i. e. a prima dominica Adventus [798. 800.] ή j I 650 LIBER H, TRACT. VHl, TIT. Ill, CAP. Il usque ad diem Nativitatis Domini inclusive, et a feria IV Cinerum usque ad Pascha inclusive, benedictio sollemnis dari vetatur. Sed postea, etiam diu post, suppleri potest. Propter iustam cau­ sam possunt Ordinarii locorum concedere ut etiam tempore fe­ riato coniungatur cum matrimonio ; separatam vero a matrimo­ nio permittere nequeunt tempore feriato. Numquam datur viduae quae benedictionem iam accepit (c. 1113), nec dari potest in mixtis nuptiis. Parochus curare debet ut sponsi benedictionem sollemnem accipiant ; non constat autem de praecepto facto sponsis eandem recipiendi. Benedictio ita cum missa cohaeret ut missa votiva pro spon­ sis dici nequeat quando benedictio est omittenda. Nunc tamen pluribus episcopis, v. g. Americae, conceditur facultas quinquennalis dandi extra missam benedictionem nup­ tialem secundum formulam recens approbatam a S. Ii. C. 3. Matrimonia mixta per se celebranda sunt extra ecclesiam, in loco decenti, ut est sacristia, domus parochi, et sine ritibus sacris, sed cum solitis interrogationibus de consensu. Verum, ad graviora mala vitanda, potest Ordinarius aliquam caerimoniam sacram permittere, non tamen missae celebrationem (c. 1102). Intellegas missam pro sponsis, quae pars sit caerimoniae sacrae. Cum enim hodie missa pro omnibus dici possit, nihil obstat quin, post completam caerimoniam, sacerdos missam ad intentionem sponsorum privatim applicet, et ipsi sponsi sacro assistant, sicut generatim toleratur ut acatholici per missam praesentes sint. Sed cavendum est ne missa ista cum matrimonio coniuncta appareat. Multo magis licet sponsis, post celebratum matrimonium, alicui missae intéressé. 801. — Matrimonii inscriptio. 1. Ipse parochus vel (pii eius vices gerit, licet alius delegatus matrimonio astiterit, debet ce­ lebratum matrimonium praescripta et consueta forma in librum matrimoniorum referre. Fit tamen non raro ut delegatus omnia propria manu scribat et subscribat, ac dein parochus, nomine suo apposito, idem virtualiter testetur. In librum quoque baptizatorum, matrimonium referendum est. Quare si eoniux alibi baptizatus sit, parochus matrimonii. SUMMAKUM DE FORMA CONSENSUS Xi ATR. (m J sive per se sive per curiam dioecesanam, notitiam matrimonialem ad parochum baptismi transmittere debet. Quotiens autem matrimonium coram solis testibus celebra­ tum est, sacerdos (non delegatus) si astiterit, secus testes tenentur in solidum cum contrahentibus obligatione curandi ut matrimo­ nium (piam primum in praescriptis libris annotetur (c. 1103). SUMMARIUM. 802. — I. Forma per se valori requisita. Matrimonium ad valo­ rem contrahi debet: 1. coram parocho vel loci Ordinario. Parochus intellegitur stricte talis, vel rector quasi-paroeciae, vicarius paroecialis qui plena potestate paroeciae praeest, sicut ipse vicarius sub stitutus et, si praescripta S. Sedis ita ferant, cappellanus militum: 2. vel coram sacerdote ab alterutro delegato. Delegatio expressa requiritur, et, nisi agatur de vicario cooperatore, pro paroecia cui addictus est, dari non potest nisi sacerdoti determinato ad matrimonium determinatum. Parochus et loci Ordinalius valide assistunt vel delegant a momento canonice initi officii, et quam diu non sint per sententiam condemnati vel declarati excommunicati, interdicti aut suspensi. Pro omnibus sunt competentes intra limites territorii sui. 3. Oportet ad valorem ut nulla vi vel metu gravi constricti, requirant et excipiant contrahentium consensum. 4. Duo praeterea requiruntur testes : quilibet sui compotes, qui signa mutui consensus observaverint et saltem tacite a nup­ turientibus fuerint admissi. II. Liceitas postulat: I. praeviam probationem status 1beri ; 2. domicilium, quasi-domiciliuin aut menstruam commo­ rationem, in loco celebrationis, vel licentiam parochi aut Ordinarii sic proprii ; 3. nisi obstet iusta causa, celebrationem coram parocho sponsae. Parochus qui, sine licentia proprii, indebite interfuerit, emolumenta proprio remittere debet. III. Casus excepti. Dummodo sacerdos competens sine gravi incommodo haberi vel adiri nequeat : in periculo mortis, vel si difficultas praevideatur per mensem duratura, sufficiunt duo tes­ tes. Si tamen alius sacerdos assistere queat, is vocandus est ad liceitatem. Estne locus huic exceptioni, quando poenae legis civilis prive sentiam competentis ministri impediunt ? Id controvertitur. [SOI. 802.] LIBER H, TRACT. VIII, TIT. IV ET V 652 IV. Immunes a forma sollemni sunt·, acatholici non baptizati, vol etiarn baptizati qui numquam ad Ecclesiam pertinuerunt, si inter se contrahunt ; ab acatholicis nati, etsi in Ecclesia catholica baptizati, qui ab infantili aetate in haeresi, schismate, infidelitate vel sine ulla religione adoleverunt, quotiens cum parte acatholica contrahant. V. Rdus servandus est; potest esse dioecesanus. In missa da­ tur benedictio sollemnis, quae, nisi Ordinarius loci dispenset, dari vetatur tempore feriato, i. e. a prima Dominica Adventus ad Nativitatem Domini inclusive, et a Feria IV Cinerum, usque ad Pascha inclusive. De praecepto recipiendi benedictionem solle­ mnem non constat. Matrimonia mixta per se extra Ecclesiam celebranda sunt cum solis interrogationibus de consensu. Aliqua caermonia sa­ cra, non autem missae celebratio, ad maiora mala vitanda, ab Ordinario loci permitti potest. VI. Annotatio. Ab ipso parocho vel eius vices gerente matrirnonium in librum matrimoniorum et baptismorum referri debet. Quotiens coram solis testibus (et forte sacerdote non competente) contractum est, sacerdos, vel testes et contrahentes in solidum obligantur ad inscriptionem curandam. - · < TITULUS IV. De matrii II onio conscientiae. 803. — 1. Praeter S. Sedem, solus ipse loci Ordintirius, ex­ cluso Vicario generali sine speciali mandato, matrimonium con­ scientiae ob gravissimam et ur gentissimam causam permittere potest (c. 1104). 2. Permissio ista seen infer t promissionem et gravem obli­ gationem secreti servandi « ex parte sacerdotis assistentis, tes­ tium, Ordinarii eiusque successorum et etiam alterius coniugis, altero non consentiente divulgationi » (c. 1105). 3. Ordinarius secreto isto levatur: a) si scandalum aliquod vel gravis erga matrimonii sanctitatem iniuria, ex secreti obser­ vantia immineat (v. g. si vir alias nuptias contrahere velit) ; b) si parentes non curent baptismum prolis, vel eam falsis nomi­ nibus baptizandam offerant, nisi intra triginta dies Ordinario no­ titiam prolis susceptae et baptizatae cum sincera indicatione prae­ beant, vel Christianam liliorum educationem neglegant (c. 1106). J ] MATRIMONIUM CONSCIENTIAE, MATRIMONII TEMPUS, LOCUS 653 4. Matrimonium conscientiae nec in libro consueto matri­ moniorum, nec in libro baptizator um, sed in peculiari libro ser­ vando in secreto Curiae archivo annotari debet (c. 1107). SUMMARIUM. 8 'J. — Matrimonium istud, ob gravissimam et urgentiseimam causam tantum a sola S. Sede vel ab Antistite locali permitti po­ test. Quae permissio includit promissionem et obligationem secreti per se servandi. Tn solo libro peculiari, matrimonium istud inscri­ bitur. TITULUS V. Matri II onii tempus et locus. 805. — I. Tempus. « Matrimonium quolibet anni tempore contrahi potest » (c. 1108, § 1). Ante Codicem, laudabiles consuetudines provinciarum quae ipsa matrimonia tempore clauso prohibebant, Tridentino servandae visae erat. Nunc servari non poterunt nisi Ordinarii locorum indicent easdem prudenter removeri non posse. Hodie ut supra, n. 800, dictum est, sola benedictio sollemnis per se prohibetur, et tempus, quod antea ab adventu ad Epipha­ niam inclusive, et a feria IV Cinerum ad octavam Paschae de­ currebat. nunc cum Nativitate Domini et Paschale finem habet (c. 1108). 806. — II. « Locus est ecclesia parochialis ; in alia ecclesia vel oratorio publico aut semi-publico celebrari non potest nisi ex licentia Ordinarii loci vel parochi ; ut in aedibus privatis ce­ lebretur requiritur casus extraordinarius, insta et rationabilis causa, et licentia Ordinarii loci. In ecclesiis vel oratoriis sive semi­ narii sive religiosarum, Ordinarii id no permittant, nisi urgente necessitate atque opportunis adhibitis cautelis » (c. 1109. § 1 et 2). Mixta matrimonia extra ecclesiam celebranda sunt nisi Ordinarius prudenter indicet id servari non posse quin graviora mala oriantur (c. 1109. § 3). (803-806.1 654 LIBER 11, TRACT. VIII, TIT. VI SUMMARIUM. S07. — I. Quolibet anni tempore, vi iuris communis, matrimonium celebrari potest. II. Locus est ecclesia parochialis. Alibi opus est licentia Ordinarii loci vel parochi. TITULUS VI. De II atrimonii effectibus. 808. — i. Generalia. 1. Praeter effectum inducendi vinculum natura sua perpetuum et exclusivum; conferendi gratiam coniugibus Christianis obicem non ponentibus; dandi utrique coniugi, idque ab initio matrimonii, aequale ius et officium ad actus pro­ prios coniugalis vitae, matrimonium, nisi iure speciali aliud cau­ tum sit, uxorem, circa canonicos effectus, participem efficit sta­ tus mariti (c. 1110-1112). Ante Codicem, coniugi bimestre tempus concedebatur, per quod aotum coniugnlem negaro poterat, ad deliberandum de ingressu in religionem. — Uxor statum mariti non plene participat in matrimoniis morganaticis. Verum id magis effectibus civilibus quam canonicis de­ monstratur. Canonicus haberi possit, si in certum monasterium non reci­ piantur nisi filiae condicionis nobilis. 2. Codex dein, e. 1113, gravissimam' inculcat parentibus obligationem curandi pro viribus prolis educationem « tum re­ ligiosam et moralem, tum physicam et civilem ; et etiam temporali eorum bono providendi ». Demum de effectu legitimitatis et legitimationis tractat. i — II. De cflechi legitimitatis. 1. Canonice legitimi, nec so­ lum legitimati habentur filii aut concepti aut nati ex matrimonio valido aut putativo. Qui mere nati sunt ex matrimonio sed ante matrimonium concepti, perse non forent legitimi; sed legis beneficio pro talibus habentur. Una fit exceptio. Qui, post matrimonium valide contractum, suscipiat in Ecclesia latina ordinem sacrum vel sollemnem profes­ sionem religiosam fecerit, omni usu matrimonii prohibetur : fi­ lius qui hoc tempore conceptus fuerit, quamvis conceptus ex matrimonio, canonice non fuerit legitimus (c. 1114). LEGITIMI ET EEGITIMATI FILO 655 2. Paternitas, quae directa demonstratione carere solet, praesumptione probatur. Tnde prior, "onerabor praesumptio : «Pater is est- quem iustae nuptiae demonstrant >·■ (c. 1116, §1); i. e. filius qui durante coniugio est conceptus imputatur marito. Codex tamen evidentia argumenta contraria admittit. Praesu­ mptio ista hac altera perficitur : legitimi praesumuntur filii qui nati sunt saltem post sex menses a die celebrati matrimonii, vel intra decem menses a die dissolutae vitae coniugalis (c. 1116, §2). Legitimi praes uniuntur, i. e. praesumuntur concepti durante matrimonio. Explicatio concordia cum art. 159 et 160 Cod. italici confir­ matur. Nulla autem praesumptio iuris ei favet qui ante sex menses natus est e matrimonio, ut censeatur filius mariti. Sed si, in ipso matrimonio coniungendo, pater filium agnoverit, is, ex c. 1114, legitimis accenscbitur. — Filii expositi pro legitimis habendi sunt, cum iudex in dubio debeat in bona et commoda prolis propensus esse» (Ben. xiv. Redditae. 19 dee. 1741, §4). 810. — III. De legitiinationc. 1. Ex c. 1116 legitima efficitur proles per subsequens parentum matrimonium, sive verum, sive putativum, sive novit er contractum, sive convalidat um. etiam non consummatum, dummodo tempore vel conceptionis, vel praeg­ nationis vel nativitatis parentes habiles fuerint (nec mere se exi­ stimaverint tales) ad contrahendum inter se matrimonium. Satis itaque est ut uno ex his momentis habiles fuerint. Legitimi ergo fient : filius consanguineorum qui tempore graviditatis di­ spensati fuerint ; filius ex adulterio conceptus, si, ante nativita­ tem, matrimonium dissolutum fuerit quod iniuriose violatum erat, et parentes dein instas nuptias celebraverint. 3. Legitimatio ista filios legitimis perfecte aequiperat, nisi aliud expresse cautum sit (c. 1117). Aliud expresse cavetur cc. 232 §2, n. 1 ; 331 §1, η. 1 ; 320 §2 : eligi non possunt in Cardi­ nalem, episcopum, abbatem vel praelatum nullius. 2. Alius legitimandi modus, i. o. rescriptum principis, vel dispositio iuris, hic mere memorandus est. Rescriptum istud per S. C. do Sacramentis conceditur. SUMMARIUM. 811. I. Praeter gratiam, matrimonium dat utrique coniugi, ab initio matrimonii, aequale ius et officium ad proprios coniugalis vitae actus, atque uxorem per se participem efficit status mariti. '807-811.] 656 LIBER II, TRACT. VIII, TIT. VII Parentes vero obligat ad oflîcia pietatis erga prolem im­ plenda. II. Legitimi sunt (ilii concept· aut nati ex matrimonio valido aut putativo. Excipe si, post contractum matrimonium, concepti fuerint tempore quo, in Ecclesia latina, parens erat ordine sacro vel sollemni professione religiosa, actu coniugali prohibitus. Ex praesumptione, filius conceptus durante matrimonio, marito impu­ tatur. Conceptus autem durante matrimonio praesumitur qui natus est saltem post sex menses a contracto matrimonio, vel intra decem menses a dissoluta vita coniugali. III. Per subsequens matrimonium parentum, legilimalur filius, dummodo tempore vel conceptionis vel praegnationis, vel nativitatis, partes habiles fuerint, ad nuptias inter se contrahen­ das. Sic légitimât! legitimis perfecte aequiperantur. Eligi tamen non possunt· in Cardinalem, Episcopum, Abbatem vel Praelatum i HrC* 1 i 1 * I I Ί" ' nullius. Alia legitimatio fit per rescriptum S. Sedis. ■ I TITULUS VIII. . De separatione coniugum. ili ? C. Articulus I. — De dissolutione vinculi. 812. — Quacnani matrimonia dissolvi quaeant. 1. Nulla po­ testate humana, nullaque causa dissolvi potest matrimonium va­ lidum quod simul ratum ct consummatum exstitit (c. 1118). 2. Non consummatum autem inter ipsos baptizatos, vel in­ ter baptizatam et non baptizatam partem dissolvitur ; a) ipso iure, per sollemnem professionem religiosam ; b) per dispensa­ tionem a Sede Apostolica ex iuxta causa concessam alteri saltem parti roganti, etiam si altera sit invita. 9 Controversum est utrum dissolutio matrimonii per professionem religiosam sollemnem tribuenda esset dispensationi S. Sedis an iuri di­ vino-naturali, ob perfectam status mutationem. Quare Codex abstinet voce dispensationis vel concessionis, cum ius Codicis possit esse mera declaratio iuris divini. Dispensatio autem Sedis Apostolicae, cum fiat in re per se subtracta potestati humanae, ac proin divinitus concessam potestatem exigat, non potest valide sine iusta causa concedi. lusta autem causa moraliter adest si vita communis evaserit moraliter impossibilis. Codex autem expresse memorat dispensationem, invita altera parte, concedi posse, ut DISPENSATIO IN KATO, FBIVinKOIUM PAULIN CM H57 demonstret dissolutionem in nullo partiurn consensu fundari. Firmiter enim tenendum est matrimonium valide contractum, esse < ntr > rwecu» indissolubile. 3. « Legitimum inter non baptizatos matrimonium, licet consummatum, solvitur in favorem fidei ex privilegio Paulino ». «Hoc privilegium non obtinet in matrimonio inter partem baptizatam et non baptizatam inito cum dispensatione ab im­ pedimento disparitatis cultus » (c. 1120). Do privilegio Paulino statim dicemus. Negatur itaque usus privi­ legii, immo declaratur non haberi quando cum dispensatione ab impedi­ mento disparitatis cultus pars baptizata cum parte non baptizata coniugium inivit. Quid autem si sine dispensatione contractum sit matrionium ? Facilis est solutio si pars baptizata fuit in Ecclesia catholica : tunc enim matrimonium frustra sine dispensatione attentatur. Sed pars quae, nec baptismo nec conversione catholica fuerit, impedimento dirimente di­ sparitatis cultus non tenetur. Itaque solutio theoretice petenda videtur ex natura ipsius contractus: estne an non in parte baptizata sacramen­ tum T Quae quaestio certa solutione caret. Practice S. Sedes nihil in hoc casu positive permittit. Si vero pars acatholica baptizata partem non bap­ tizatam repudiavit in adiunctis quae privilegio Paulino locum darent, novum matrimonium erit dubii valoris, de quo secundum ea quae m sectione morali proponentur pronuntiandum erit. 813. — De privilegio Paulino secundum se. Solio. Privilegium Paulinum seu Casus Apostoli est privilegium, ex divinitus con­ cessa potestate ab Apostolo Paulo promulgatum, vi cuius coniux qui in infidelitate cum altera parte infideli nuptias contraxerit, immo eas consummaverit, potest, suscepto baptismo, si pars quae manet infidelis discedat, novas nuptias valide ct licite iungere. Quibus factis novis nuptiis, prius matrimonium dissolvitur. Locus Apostoli reperitur 1 Cor. 7, 12 et ss. « Nam ceteris ego dico, non Dominus. Si quis frater uxorem habet infidelem, ct haec consentit habitarc cum illo, non dimittat illam. Et si qua mulier fidelis habet virum infidelem, et hic consentit habitare cum illa non dimittat virum : sanctificatus est enim vir infidelis per mulierem fidelem, et sanet ificata est mulier per virum fidelem : alioquin filii vesti i immundi essent , nunc autem sancti sunt. Quod si infidelis discedit, discedat : non enim servituti subiectus est frater aut soror in huiusmodi : in pace autem vocavit nos Deus ». Discedere autem censetur infidelis, non is solum qui cohabitationem renuit, verum is etiam qui non vult cohabitare pacifice 42 [S12-S13.] 658 LIBER II, TRACT. VIII, TIT. VIT et sine contumelia Creatoris, seu non vult nisi hanc cohabitationem quae fideli importabilis est, sive propter molestias ipsi fe­ rendas, sive propter laqueos peccati qui ipsi iniciuntnr, sive prop­ ter res offensivas quas spectare deberet : v. g. polygamiam, idololatriam. Estnc privilegium immediate divinum, cuius S. Paulus non fuerit nisi praeco, an, contra, ipse S. Paulus, divinitus concessa potestate utens, quam nunc imus servat S. Pontifex, definivit discessum infidelis praebere causam sufficientem neglegendi matrimonium quod cum infi­ deli contractum est: res controvertitur. Hactenus stilus Curiae, v.g, C. /S. Officii, ad originem immediate divinam accommodatus est : dedescribitur privilegium ut « a Christo Domino concessum, et per aposto­ lum Paulum promulgatum ». Et quamvis Ecclesia nihil haereticis ante conversionem concedere soleat, usum tamen privilegii ipsis non negat. Ita plerique scriptores. Melius tamen dicere videntur qui privilegium istud referunt ad generalem eam potestatem, ministerialem apostolis et nunc S. Pontifici concessam, vi cuius, ob iustam causam, matrimo­ nium quod non est ratum simul et consummatum, Apostolica auctoritate dissolvi potest. Ad hanc explicationem melius aptantur verba Apostoli: x ceteris ego dico, non Dominus ». Nec variae dispensationes quae conces­ sae sunt videntur explicari posse nisi in matrimonia consummata in infidelitate S. Pontifex eadem possit quae in matrimonia rata non con­ summata. Semel autem admissa hac S. Pontificis facultate, cur gratis affirmaremus interventum divinum, non necessarium, et qui parum quadrat ad generalem oeconomiam Novi Testamenti, quae haec est, ut praeter necessaria praecepta de fide et sacramentis, Deus nullas alias leges positivas condiderit ? 814. — Usus regularis privilegii: 1. postulat ut coniux con­ versus et baptizatus partem non baptizatam interpellet : a) an velit et ipsa converti ac baptismum suscipere, b) an saltem velit secum cohabitare pacifice sine contumelia Creatoris ; 2. interpellationes regulariter faciendae sunt ex auctoritate Ordinarii coniugis conversi, forma saltem summaria et extraiudiciali. Ordinarius iste coniugi infideli eas petenti concedere quo­ que debet inducias ad deliberandum, eo tamen monito fore ut, induciis inutiliter praeterlapsis, responsio praesumeretur negativa. Valent tamen etiam interpellationes privatim factae ab ipsa parte conversa. Immo licitae sunt, si forma iuridica servari ne­ queat. In foro tamen externo, duobus testibus vel alio legitimo probationis modo de factis interpellationibus et de earum successu constare debet. PRIVILEGIUM PAIXINI^M .3. Interpellationes semper fieri debent, nisi Ecclesia dispen­ saverit. Secus non valet matrimonium sine interpellationibus factum, si de discessu infidelis post alterius baptismum non plane constet. Si autcrn de discessu prorsus constiterit, interpellationes non vi­ dentur ad valorem necessariae esse, quamvis quidam severius dicant (Cfr. v. g. De Smet, η. 351, 352). Severae opinioni favent verba c. 1121, § 1 : « Antequam coniux conversus et baptizatus novum matrimonium valide contrahat, debet.... partem non baptizatam interpellare > ; et c. 112, § 2, ubi sermo fit de validis interpellationibus et de licitis. Textus tamen explicantur eo quod interpellationes ad ipsum valorem sunt necessariae si non constat de discessu. Potuit igitur legislator dicere : ut valeat, certo et in omni hypothesi, matrimonium, interpellationes debent praecessisse. S ipse in c. 1121, § 2 consulto omisisse videtur voces : ad valorem, dum interpellationes semper faciendas esse declarat. Observes eas regulariter post baptismum fieri debere, ut de discessu post baptismum constare possit, 4. Usus matrimonii post baptismum, intactum linquit ius partis fidelis utendi privilegio : sive infidelem non interpellaverit, sive is postea discedat vel non stet promissis (c. 1124). Perimitur tantum baptismo alterius partis, cum tunc non iam sit infidelis interpellandus. Si ante (piam fidelis novas nuptias contraxerit, infidelem sui discessus sincere et efficaciter paenituerit, ita ut non iam sit di­ scedens, vel si ipse baptizatus fuerit, privilegii usus sine S. Sedis dispensatione foret invalidus. Nec privilegio locus est si post baptismum (quo culpae an­ teriores delentur) ipse fidelis parti non baptizatae iustam di­ scedendi causam dederit v. g. per adulterium, vendendo uxo­ rem, etc. (c. 1123). 3. Λ momento (pio pars fidelis novas nuptias legitime cele­ braverit, priores nuptiae perfecte dissolvuntur, ita ut ipse infi­ delis suam libertatem recuperet (c. 1126). S15. — Vis dispensationum a S. Sede. S. Sedes, propter instas causas, praesertim boni communis, dispensare potest ut non fiat interpellatio nisi de voluntate conversionis ; vel ut interpella­ tiones penitus omittantur. Obtenta ista dispensatione, pars fi­ delis idem habet ius novas nuptias faciendi quod negativa responsa partis interpellatae ipsi darent (c. 1123). (814. 815.] 6(>0 LIBER II, TRACT. VIII, TIT. VII De dispensationibus particularibus valent hae duae nonnae generales : 1. quotiescumque interpellatio inoraliter possibilis est·, nec plane inutilis, S. Pontifex plenam dispensationem non concedit, sed mere indulget ut satis sit infidelem de conversione inter­ pellare; 2. quando in interpellatione dispensatum est, nisi matri­ monium infra annum celebretur, vel interpellatio facienda vel nova dispensatio impetranda est. Qui annus currit a momento quo gratia in regionem, i. e. in manus Ordinarii pervenit, si fuit in forma gratiosa concessa, vel a momento quo Ordinarius eam concessit vel exsecutus est. Q Ι’ΚΠ'ΙΙΧΟΙΓΜ ί’ΑΙΠΜΝΓΜ 661 priores non fuisse pro veris coniugibus habitas. Prima uxor ea eet quae prima inter pares diei potest (Cfr. resp. S. Off. 17 aug. 1898, Coll. P. F., n. 2017). Quando non constat quaenam uxor prima fuerit, integrum quoque videtur viro ut (si casus umquam eveniat) caelebs rnaneat. 816. — Varia? dispensationum rationes. S. Sedes immediate per indultum generale, vel per rescriptum particulare dispensare potest ; vel tribuere facultates dispensandi. Ipsae dispensationes per se sunt strictae interpretationis, dum facultates dispensandi, benignam interpretationem admittunt. I. Dispositiones generales. — Porro ex CC. Pauli III, Al­ titudo, 1. iun. 1537, et S. Ρπ V, Romani Pontificis, 2 aug. 1571, quao c. 1525 ad omnes regiones in iisdem adiunctis extendit, permittitur a) ut conversi polygami qui non recordantur quam­ nam uxorem primo acceperint, quamlibet ex suis uxoribus ac­ cipiant quacum matrimonium verum contrahant. Si noverint quamnam primo acceperint, aliis dimissis, eam retineant ; nec matrimoniis istis obstet tertius consanguinitatis gradus; b) ut polygami conversi cum uxore quae cum ipsis baptizata fuerit vel baptizetur remanere possint. 811. — II. Facultates dispensandi. — 1. Ex c. 1125, Ordinariis missionum inter gentiles, ct parochis, et missionariis ibidem ad confessiones audiendas approbatis fit facultas generalis dispen­ sandi ab omni interpellatione coniugis infidelis, .« dummodo constet etiam summarie et extraiudicialiter, coniugem absentem moneri legitime non posse, aut monitum intra tempus in eadem moni­ tione praefixum suam voluntatem non significasse », et conse­ quenter permittendi fideli baptizato alias nuptias, quae numquam propter omissas interpellationes vd postea (post nuptias) detec­ tam optimam dispositionem infidelis, immo eius baptismum, inva­ lidae declarari poterunt. Dispensatio haec vocatur pro casibus ordinariis. 2. In tertia formula maiore S. C. P. F. hae facultates conce­ duntur ut delegabiles : a) « dispensandi cum gentilibus et infidelibus plures usures habentibus, ut post conversionem et baptismum, quam ex illis maluerint·, si etiam ipsa fidelis fiat, retinere possint, nisi prima voluerit converti » (n. 24); ft) dispensandi super interpellatione, pro omnibus casibus ordinariis (n 25 ; cfr hic sub n. 1) ; c) « dispensandi super interpellatione coniugis in infide­ litate relict i, si quidem certo constiterit, saltem summarie et ex­ traiudicialiter, interpellationem fieri non posse sim· evidenti gravis dammi aut coniugi iam ad fidem converso, aut Christianis infe­ rendi periculo » (n. 26) ; d) « permittendi ut, accedente gravi causa, interpellatio co­ niugis infidelis ante baptismum partis quae ad fidem convertitur fieri possit » ; vel etiam dispensandi ab ea interpellatione ante istum baptismum, «dummodo, hoc in casu, ex processu saltem summario et extraiudiciali constet, interpellationem fieri non posse aut fore inutilem » (n. 27. Cfr. Commentarium nostrum de his facultatibus). Observes fieri interdum ut quaedam mulieres sine sollemnitate assumantur, ac dein sollemnius accipiatur alia quae inter uxores primum locum tenebit. Haec tunc censenda est prima uxor, si satis constet 818. — « In re dubia privilegium fidei gaudet favore iuris (c. 1127). Hoc postremum in c. 38 fundatur. Quod dicimus de gratia Romae simpliciter concessa videtur eidem canoni adversari haec statuenti: « Rescripta quibus gratia conceditur sine interfecto exsecutore, effectum habent a momento quo datae sunt litterae » ; sed saepe responsum est facultates missionariis vel Ordinariis missionum factas currere non a die qua datae sunt sed qua in eorum manus pervenerunt. Adhibendo itaque argumentum analogiae, ut partes re vera integro anno fruantur, initium anni statui posse existimavimus a momento quo notitia factae dispensationis haberi potest. . »sfl| [810-818.] 662 LIBER U, TRACT. VIII, TIT. VII Idem : .nifestatio necessaria erit, sive occulta sive etiam publica, prout defectus occultus fuerit, vel publicus evaserit. Quid si ambaepartes nullitatem ignorent? Ex c. 1133 colligimus non sufficere ut impedimentum cessaverit, vel dispensatione su­ blatum fuerit, sed consensus renovandus erit saltem ab una parte quae certior reddatur de impedimento, nisi recurratur ad sana­ tionem in radice. Quod authentice declaratum est de impedimentis Codice sublatis (Cfr. decl. 2-3 iun. 1918, IV, 7. Per., IX, 150). N.B. Ante quam convalidetur matrimonium, monendae sunt, si fieri potest, partes ut statum gratiae sibi procurent vel accu­ rate servent, ad digne et fructuose suscipiendum sacramentum. Articulus II. — Dc sanatione in radice. — Notio. « Matrimonii in radice sanatio est eiusde H convalidatio, secum ferens, praeter dispensationem vel cessationem impedimenti, dispensationem a lege e renovando consensu, et H A N'ATI O IN RADICK 667 retrotractionom, per fictionem iuris, circa effectus canonicos, ad praeteritum » (c. 1138 §1). Itaque, sanatio in radice: 1. sub communi con validations genere continetur, quod supnit vel cessationem impedimenti, vel eius dispensatione II quo nomine hic venit quoque dispensatio a servanda forma sol­ lemni : 2. proprium vel specificum habet duplicem effectum, alte­ rum conaturalem : dispensationem a lege renovandi consensus ; alterum artificialem (qui fictioni iuris ascribitur), quo effectus ca­ nonici censentur producti ante momentum quo matrimonium va­ lere coepit. Ipsa convalidatio concessione antiquior esse nequit. A quo­ nam autem momento computantur effectus canonici ? Ab initio matrimonii, nisi aliud expresse caveatur (c. 1138, § 2). Et quia nullus consensus renovandus est, ipsa dispensatio a renovando consensu et sanatio in radice concedi possunt nescia una parte vel etiam utraque. 82T. — Oondicio necessaria. 1 De se omnimo requiritur ut consensus naturaliter validus ab aliquo momento, non necessario ab ipso initio, praestitus fuerit, nec fuerit ante sanationem revo­ catus. 2. Ex voluntate Ecclesiae necesse est ut matrimonium non sit contractum cum impedimento iuris naturalis vel divini (c. 1139). Excluditur ergo isto beneficio casus satis frequeus matrimonii civiliter post divortium civile contracti. Ante Codicem, evenit ut S. Paemteniiaria (25 apr. 1890) sanaverit huiusmodi matrimonium a momento quo impedimentum ligaminis sublatum fuerit. Id hodie legi Codicis adver­ satur. Verum potestas S. Pontificis intacta manet. Ac perinde dicendum est, si impedimentum iuris naturalis vel divini supervenerit matrimonio quod prius nullum erat ob solum impedimentum iuris ecclesiastici. Immo, quam diu istud impedimentum perseveret, nullus sanationis locus est. De Smet, n. 736, p. 202, nota, allegat casum ubi matrimonio clandestino supervenerit impotentia perpetua. 828. — Potestas sanandi. Sanatio in radice reservatur S. Sedi (c. 1141), quae tamen delegatam potestatem concedit v. g. per facultates Nuntiis seu Delegatis Apostolicis et Ordinariis locorum, maxime in missionibus, concessas. [826-828.] 60S LIBER II, TRACT VI 11, TIT. L\ ET SlTPI.KUKNTUM SUMMARIUM. 829. — I. Convalidatio simplex, impedimento sublato, novum consensum postulat a parte quae nullitatis sit conscia ; idque, ex iure ecclesiastico, ad valorem. Estne impedimentum publicum, sive natura sua, sive facto: consensus renovandus per se est forma iure praescripta. Estne occultum et utrique parti notum : satis est ut consensus ab utra­ que parte privatim et secreto renovetur. Si uni parti tantum no­ tum sit, satis est ut haec consensum renovet. Si neutri notum sit, alterutra de defectu certioranda est, ut consensum renovet. Ante convalidationem moneantur partes, si fieri potest, do habendo statu gratiae. II. Sanatio in radice est matrimonii convalidatio quae, prae­ w. ter dispensationem vel cessationem impedimenti, secumfert dispensationem a lege de renovando consensu, et cuius effectus canonici ab initio matrimonii, nisi aliud expresse caveatur, produ­ cti censentur (c. 1138). Condicio essentialis est consensus naturaliter validus ab aliquo momento praestitus et momento sanationis perseverans. Atque, ex voluntate Ecclesiae, necesse est ut matrimonium non sit contractum cum impedimento iuris naturalis et divini. TITULUS IX. De secundis nuptiis. 830. — Duobus istius capitis canonibus Codex memorat ho­ norabiliorem quidem esse castam viduitatem, validas tamen et licitas esse alteras nuptias, si constet de prioris matrimonii dis­ solutione ; non posse autem iterum benedici mulierem cui sol­ lemnis benedictio iam semel impertita sit. Notae Supplementabiae. Varia observanda de dispensationum usu, impetratione et exsecutione. 831. Supra iam, nn. 754-702 de concessis facultatibus egimus. Pauca hoc loco do recto usu subiungenda videntur. 1. Exsecutor rescripti S. Sedis potest nunc, ex c. 57, sibi alium sub­ stituere. VARTA OBSERVANDA DK DTrif’ENS \TTO.NJ BUS 669 2. Quisnam epiucopu# adeundu* sit ? Si sponsi ad diversaK dioeceses pertineant, non debent tamen, pro dispensatione, ad utrumque episcopum proprium recurrere, sod satis est ut alterutrum, facultate praeditum adeant (Ferreres, II, 956). Competens est episcopus proprius utriu­ sque quamvis episcopus sponsae praeferendus sit ; competens est quoque episcopus dioecesis in qua matrimonium celebratur. 3. Facultas data cum omnia iam parata sunt ad nuptias, ex ipsa rerum natura excludit casum quo sponsi nolint forma legitima celebrare matrimonium. Hic ceterum non detegitur impedimentum, sed lex Ec­ clesiae violatur. 4. Ordinarius non censetur adiri posse si sola pateat via telegraphies ▼el telephonies. Cfr. n. 758. P. Cappello JIT, 236, negat quoqu n :c ssilat m u · ndi via ferrea « bicycletta vel motocyclatta » aqu.it ruis medio extraordinaria <<·ηsentiir ». 5. Cum impedimentum occultum concurrit cum publico, ut omnia simul proponantur, duplex via iniri potest : vel revelatis nominibus, occultum reddatur satis publicum, ut ad S. C. de Sacramenti* seu Con­ gregationem competentem in foro externo ambo impedimenta deferri possint; vel dum recurritur ad S. Paenilentiariam pro foro interno, ma­ nifestetur obstare praeterea impedimentum publicum pro quo dispen­ satio saltem petita est vel fortasse iam impetrata (1). 6. Impedimenta a quibus Ordinarius loci dispensare potest, non vi induit i, sed vi potestatis ordinariae (votum non reservatum, impedi­ menta dubia), ab ipso relaxari possunt etiamsi concurrant cum impedi­ mentis publicis pro quibus adeunda est S. Sedes. Et videtur quoque, in iisdem adiunctis, uti posse facultate quam, etiam ex induito, ha­ buerit in impedimenta occulta. Hoc fert rationabilis interpretatio c. 1050. Quid, si novum impedimentum detegatur post petitam nondum autem impetratam dispensationem ? Cerato putat tunc etiam licere Ordinario ut suis facultatibus utatur. Cum verba canonis id non ferant, existi­ mamus recurrendum esse ad S. Sedem. Veruin si, dum novus libellus supplex mittitur, gratia, prius petita, impetretur, tunc, accedente gravi causa, Ordinarius sua facultate uti poterit. (i) Atque id necesse esse scribunt v. g De Smot, 847. 882; Génicot. II. 527. Ve­ rum id colligunt ox Instructione 1877. Et oum nunc, ut ipso De S.mkt contendit, quando concurrit oum inpedimeuto publico do quo adiri debet S. Sedes, occultum in quo Ordinarius dispensaro potest, is usu facultatis suae non prohibetur, nonne melius diceretur sola impedimenta publica simul esse proponenda, atque id declarari c. 1050 1 Nonne consulto, addita in c. 1050 voco publicis, temperata est regula quam Utt. S. Cdo Pr. Fido 10 mail 1837 (Call, II, 1674) antea magis universalem de omnibus im­ pedimentis memoraverant Î Si ita ros se habent, regula hic n. 5 posita iam observari non dcbcL Accedit ratio temperamenti. Non vacat incommodo, periculo revelandi se­ creti, obligatio manifestandi impedimentum publicum quod concurrat cum occulto de quo nomina oratorum tacentur (Cfr. Cappeixo, III» 275, δθχ ‘S29-831 ] 670 SUPPLEMENTUM 882. — Causae dispensandi. Cum Codex de causis sileat, ad rece­ ptum stilum Curiae remittimur. Distinguendae ergo sunt causae honestae, et causae famosae, quibus delictum seu peccatum originem dat ; causae canonicae seu admitti consuetae, et causae non canonicae, seu extraordinariae sed rationa­ biles. Delegata facultate Ordinarius uti non potest nisi adsint causae canonicae. Fit ut causa canonica sufficiens componatur variis causis de se non sufficientibus, seu ut plures causae impellentes, quae iuvant, compleant unam causam finalem seu motivam. Quo gravius autem est impedimentum, eo plutee seu graviores causae sunt necessariae. Potissimae causae canonicae indicantur Instr. P. F. 9 maii 1877. Sunt autem : 1. Causae honestae : a) angustia loci, i. e. quando locus originis, vel etiam domicilii, ita est angustus, aut familia ita ampla, ut honesta mulier, saltem per aliquod tempus in aetate nubili constituta, ibi non inveniret matrimonium aequale nisi cum consanguineo vel affini. Cen­ setur autem non invenire, si re vera nullus alius hic et nunc se offerat, etiamsi ipsa neminem quaesierit, vel plures repudiarit. Locus autem non est paroecia, sed efficitur conglobatis domibus (l'agglomération) et distincta existimantur· regulariter loca quao miliari seu tertia parte leucae separantur. Angustus autem censetur qui non numerat nisi 300 focos seu 1500 incolas, non computatis, ut veri simile est, acatholicis, quibuscum nuptiae vetantur ; b) aetas superadulta feminae non viduae, i. e. si 25um aetatis annum inchoaverit. Quo provectioris erit aetatis, eo causa aestimabitur urgentior ; c) defectus aut insufficientia dotis, i. e. bonorum materialium qui­ bus onera matrimonii ferenda sint ; d) lites super successione bonorum exortae, vol earum grave et imminens periculum. I. e. si mulier in marito aptum suae causae pa­ tronum inventura sit ; e) paupertas viduae prole onustae, cui vir opitulari paratus sit ; f) bonum pacis sive inter familias, sive, multo magis, inter respu­ blicas procurandum ; g) convalidatio matrimoii bona fide ab una saltem parte con­ tracti ; h) excellentia meritorum, sive oratorum sive parentum. 2. Causae inhonestae : De se sunt graviores causis honestis, ac proin facilius accessum dant ad matrimonium: a) nimia, suspecta, periculosa familiaritas : eam intellegas quae locum dat susurrationibus, ita ut scandalum sit vitandum ; b) infamia mulieris ex copula habita, et scandala inde vitanda VARIA OBSERVANDA DE DISPENSATION JBL’S 671 c) periculum matrimonii mixti ve) coram acatholico ministro ce. lebrandi. d) periculum matrimonii civilis. e) remotio gravium scandalorum, v. g. ex matrimonio mere civili. f) cessatio publici concubinatus. Hac enumeratione aliae similes causae non excluduntur : v. g. periculum incontinentiae pro iuvene vidua. Et si, in loco angusto, unus vel altor quoquo se offerat, exigua ista optio inter duos non prohibebit S. Sedem quin dispensationem concedat. Causa sine causa dicitur interdum Componenda, i. e. rata pecuniae summa quam oratores solvant ad piam causam. Haec obtegit alias causas rationabiles vel est ipsa causa, et quidem publica, cum bonum Ecclesiae promoveat. Haec non admittitur nisi a S. Congregatione, in foro externo. Ob similem rationem taxa augetur si a graviore impedi­ mento dispensandum est. Causae allegatae, sunt quasi propriae feminae. Sed similes in viro non reppellentur et admitti possunt. Causae non canonicae canonicas corroborant et sufficient in impe­ dimentis minoris gradus. Haec exempla afferuntur a Noldin, III, 593 « 1. Ex parte oratricis : a) si alterutro vel utroque parente orbata ; b) ex natalibus illegitimis orta ; c) infirmitate, deformitate, aliove defectu detenta ; d) iam ab alio deflorata est. 2. Ex parte oratoris : a) si infirmitate detentus ; b) si viduus prole oneratus, cui quaerit bonam matrem ; c) si adiutorio huius mulieris indigens est, o. g. ad gerendam rem domesticam. 3. Ex parte matrimonii : a) propositum contrahendi divulgatum ; b) convenientia matrimonii ; c) boni mores oratorum ; d) bonum parentum, si pater vel mater indidiget adiutorio ». 883. — Observanda de petenda dispensatione. 1. Libellus pro foro externo melius a parocho ; alter, pro foro interno, a confessario confi­ citur. In posteriore reticentur nomina eorum qui dispensari velint. 2. Uterque, nisi obstet secretum, melius ad Ordinarium loci diri­ gitur, qui ipso non raro dispensationem concedere poterit. 3. Praeter designationem oratorum et dioecesis ad quam pertinent. indicanda sunt: a) omnia impedimenta, saltem publica, et in quae Ordi­ narius non potest potestate ordinaria dispensare (si libellus mittitur ad S. Sedem) : i. e. quot sint specie, quot sint numero. Hodierno iure, non constat ad valorem indicari debere gradum mixtum qua talem, cum, ex ipso Codice, in linea collaterali inaequali, gratius maiore distantia dofiniatui' (Cfr. Vlaming II, 453, 4°); b) circumstantiae quae efficiunt ut· facilius difficiliusve dispensetur. Id tamen valorem rescripti non afficit, nisi 8. Congregatio declarationem ut substantialem postulaverit. Cfr. [832. 833.) 672 Ι.ΙΒΕΒ Π, TRACT. VIIJ. TIT. X c. 42, § ] i c) causae dispensandi ; d) status oeconomicus oratorum, ut congrua taxa exigi possit. Ante Codicem dicebantur miserabiles qui labore manuali sibi victum quaerere debebant ; vere pauperes, quorum bona non multum excedebant 3000 francorum ; fere pauperes quorum bona 10.000 fr. non valde supe­ rabant. Bona utriusque oratoris simul computanda sunt, non neglecto munere quod exercent, hereditate sperata legitime, nisi altera para acatholica sit. Huius enim patrimonium non attenditur, cum ei nihil concedatur. Ante reformationem Curiae haec distinctio multo maioris momenti erat, quia S. Paenitentiaria dispensationes etiam in foro externo pau­ peribus, et, pro aliquibus regionibus, fere pauperibus quoque concedebat. Hodie, cum distinctio non iam sit tanti momenti, authenticae defini­ tiones pauperum non sunt datae. Ceterum variat, cum regionibus, modus indicandi bona. Interdum dicitur quid oratores solvere parati sint ; vel S. Sedes admittit quod partes ultro offerant. Nec solutio taxae est condicio valoris. 4. Dispensatio peti potest inscia altera vel etiam utraque parte. Sed dispensatione uti non coguntur. Si tamen impedimentum utramque partem simul afficiat, ut consanguinitas, affinitas, acceptatio alterutrius partis utrique tollit impedimentum. 834. — Observanda de exsecutione dispensationis. 1. Ante re­ ceptum rescriptum, facultas quam tribuit valide exerceri nequit, nisi ipsa auctoritas concedens permiserit ut suo nomine nuntius daretur oralis, vel télégraphions transmitteretur. 2. Clausulae accurate observandae sunt : omnes sunt praeceptivae; quaedam ad valorem exsequendae sunt. 3. In foro externo, veritas precum ante exsecutionem exploranda est : quod plerumque per parochum praestari consuevit. Ista tamen exploratio non iam requiritur pro inpedimentis minoris gradus. Remo­ vendum est, si adsit, scandalum, vel por aliquam separationem sponsorum qui scandalose simul vivant ; vel, si illud obtineri nequeat, saltem per declarationem coram parocho et duobus testibus, ipsos culpam exter­ nam dolere ac detestari, et paratos esse ad implendam paenitentiam. Dein delegatus per se vel per alterum, fulminat dispensationem, i. e. eam exsequitur. Exsecutio praecipitur facienda in scriptis, memorata facultate obtenta et impedimento a quo dispensatur. Si exsecutor in exsecutione erraverit, dispensationem iterum melius exsequi potest, sine novo recursu (c. 59). 4. In foro interno competens est, ex ipsa litterarum inscriptione, quilibet sacerdos approbatus pro confessionibus in loco ubi conceditur dispensatio, et electus ab oratore. Clausula : Si res ita sint, obligat confessarium ut a paenitente exquirat num vera sint exposita- Eius ( ‘ A ITS Λ E M ATM EM Ο Ν IA EES «73 affirmationi credere potest, nisi aliud scientia extrasacrarnentali no­ verit. Clausula: Audita prius sacramental· confessione, accusationem sacra men talem exigit, non autem absolutionem vel confessionem digne factam. Si lia.ee clausula desit, dispensatio extra confessionem concedi potest. Clausula : Jmunda paenitentia salutari distinctam a sacramentali paen i t en t i am postulat. Salutaris est quaelibet utilis. Interdum iniungitur gravis et longa (/rav's et diuturna. Haec relative aestimanda sunt. Quid grar-s et diu­ turna sit, diximus n. 614. Verba gravis et longa minus severe sonant. Haec ile ea habet Nol­ din, III, 602: «opus paenitentiae quod per annum vel per semestre quin etiam per trimestre singulis hebdomadis peragendum imponitur, e. g. singulis hebdomadis semel aut bis,rosarium recitare, singulis heb­ domadis semel sacrum audire, singulis dominicis viam crucis peragere, saltem semel in mense ss. Sacramenta recipere >. Gravissima et per­ petua obligaret ad simile opus vol etiam ad annua exercitia spiritualia, usque ad mortem peragenda. Haec paenitentia imponi et acceptari debet, sed eius omissio vel intentio eam non implendi valori non obstat. Clausula : Praesentibus stat'in combustis, obligat ad plenam littera rum destructionem intra tres dies a momento indicato in litteris. Sed transumptum non vetatur. Una sola pars dispensanda est. si impedimen­ tum sit ipsius proprium : puta votum. Si impedimentum utrique parti commune est vel utriusque culpa inductum, puta crimen, utraque pars dispensanda est ut utrique paenitentia imponatur. Utraque ergo confessarium, non necessario eundem, adire debet. Si duo diversi confessarii eligantur, prior confessarius rescriptum reddere debet paenitenti qui istud tradat coinparti ut haec etiam dispensetur (sic fero Noldin, III. 602). Nulla formula specialis requiritur. Voce conceditur. In confessione danda est post accusationem, ante vel post absolutionem. Bene concessa dispensatio efficax per se manet, quamvis ante ma­ trimonium causa cessaverit: v. g. proles mortua sit (Cfr. t. 1, 228.) TITULUS De causis matri II onialibus. 835. — Notiones generales de competentia. 1. «Causae matri­ moniales inter baptizato* iure proprio et exclusive ad indicem ecclesiasticum spectant, » (c. 1960), qui potest etiam incidenter et accessorie, ex propria auctoritate, cognoscere et definire quae­ stiones de effectibus matrimonii mere civilibus. Hae tamen in actione principali competunt civili magistratui (c. 1961). 43 [834. 835, Γ.74 LIBER H, TRACT. VIH. TIT. X 2. Causae matrimoniales sunt vel separationis coniugum, vel dispensationis super matrimonio rato et non consummato, vel usus privilegii Paulini, vel facultatis transeundi ad alias nuptias ob praesumptam coniugis mortem, vel declarationis nulli tatis ob vitium consensus aut impedimentum. 3. Tam vero a) ratione personarum, causae supremorum principum, eorum filiorum et filiarum et eorum quibus ius est proximum succedendi in regnum, reservantur S. Congregationi, tribunali vel commissioni cui S. Pontifex eas commiserit (cc. 1962 et 1557); b) de causis separationis nihil peculiare dicendum occur­ rit. Competens est Ordinarius loci in quo matrimonium celebratum est aut in quo pars conventa (i. e. cui lis intentatur) vel pars ca­ tholica, si altera sit acatholica, domicilium vel quasi-domicilium habet (c. 1964); c) causae dispensationis super matrimonio rato et non con­ summato reservantur S. C. de Sacramentis', causae quae ad pri­ vilegium Paulinum referuntur reservantur S. C. & Officii, cui competunt quoque exclusive impedimenta dispari tatis cultus et mixtae religionis; d) causae nullitatis matrimonii, nisi postuletur ut ex com­ missione Pontificia statim ad S. Rotam deferantur, spectant in prima instantia ad tribunal Ordinarii ; in secunda ad tribunal Metropolitae; vel si Metropolita sit, qua Ordinarius loci, index primae instantiae, ad tribunal suffraganei semel pro semper electi pro appellationibus a tribunali Archiepiscopi. Sed ad ipsum va­ lorem requiritur tribunal collegiale trium indicum. In tertia in­ stantia competens est S. Rota. < 836. — De dispensatione super matrimonio rato et non con­ summato. Duplici modo ad legitimum processum devenitur. 1. Petente coniuge, cuius petitio ad S. Sedem per Ordinarium loci pervenire consuevit-, * _S. Sedes facultatem facit Ordinario instruendi processum. Hoc peracto, index instructor omnia acta cum voto scripto episcopi et defensoris vinculi trans­ mittit ad S. Congregationem, quae, audito consultore altero de. re, rlteio pro defensione vinculi, decernit locum esse vel non esse consulendi SS.UIU pro dispensatione. 2. In causa matrimonii impugnati ex capite impotentiae, tribunal compel ens (v. g. Ordinarii) reperit constare non do im­ causae .matjumojjial.es Γ>75 potentia coniugis sed de non consummatione matrimonii. Inde acta transmittit ad S. Congregationem, quae eodem modo quo supra ad sententiam devenit. 83Î. — Pleraeque causae de privilegio Paulino sunt dubia utrum necne locus sit privilegio, vel quaedarn dispensatio v. g. ab interpellatione concedenda sit . Causa stricte iudiciaria nasci possit si matrimonium impugnetur propter illegitimum istius pri­ vilegii usum. Quam causam Λ’. Officium secundum suam methodum indicabit. 838. — Causae nullitatis seu quae vinculum spectant, haec specialia habent: a) ut omnia peragenda sint interveniente defen­ sore vinculi qui, quantum aequum sit, rationes matrimonii va­ lidi tueatur ; 6) ut post primam sententiam quae matrimonii nullitatem declaraverit, defensor vinculi ad superius tribunal provocare debeat, nec ius sit partibus alias nuptias contrahendi nisi duae sentent iae nullitatem admiserint. Post alteram sentent iam qua prior de nullitate confirmata sit, integrum quidem est defensori vinculi nova appellatione (ad tribunal Rotae) tertiam sententiam postulare. Hac tamen appellatione abstinere potest : et tunc coniuges ius habent, decem diebus a sententiae denuntia­ tione elapsis, novas nuptias contrahendi. 839. — Exceptio ab his sollemnitatibus. 1. « Cum ex certo et authentico documento, quod nulli contradictioni vel exceptioni obnoxium sit. constiterit de exsistentia et de non dispensatione impedimenti disparitatis cultus, ordinis, voti sollemnis castitatis, ligaminis, consanguinitatis, affinitatis aut cognationis spiritualis, tunc, praetermissis aliis sollemnitatibus, potest Ordinarius, par­ tibus citatis, matrimonii nullitatem declarare, cum interventu tamen defensoris vinculi » (e. 1990). Is, si rem non esse certam prudenter dubitet, provocare debet ad indicem secundae instan­ tiae qui, cum solo intervent u defensoris vinculi, decernet utrum sententia sit confirmanda, an causa ordinario modo indicanda sit : causam tunc ad tribunal primae instantiae remittit (cc. 19911992). 2. Simplicior haec ratio procedendi in causis manifestis, in­ troducta est a Leone XIII. Ipsa tamen supponit speciem aliquam matrimonii haberi. Quare si forma substantialis matrimonii ma|8:'6 8.39J G7fi LIBER II. PARERGON nifesto neglecta sit, i. e. si partes certo subiectae formae canoni­ cae, mere civiliter contraxerint, nullus processus requiritur, nul­ lus interventus defensoris vinculi. Casus isti ab Ordinario ipso vel a parocho, consulto Ordinario, in praevia investigatione ad matrimonii celebrationem solvendi sunt. Sic ipsa respondit Com­ missio Codicis, 1G oct. 1919. ' . il iJ 1 f.1 ’ 840. — Facultas instaurandi causam. Sicut omnes causae de statu personarum, sententiae in causis matrimonialibus numquam transeunt in rem iudicatam, saltem vivente utroque coniuge. Quare, si tamen nova et seria argumenta praesto sint, semper retractari poterunt (cc. 1903. 1989). Mortua altera parte, sententiam de nullitatc matrimonii in rem iudicatam transire posse admisit S. Rota, 20 iun. 1922 (.4. A. S., XIV, 600 vel Per., XI, 199). N. B. Pais moralis tractatus de matrimonio tomo IV nostri operis, nn. 23-81, continetur. ·* · SUMMARI UM. • I < i f 841. — Plura de dispensationum impetratione, usu et exsecutione, cfr. ipsum tractatum. De causis matrimonialibus pauca haec dixisse satis erit. Di­ spensatio super rato et non consummato spectat ad S. C. de Sacramentis, quae Ordinario loci facultatem facere solet instruendi processum. Causa quae spectet privilegium Paulinum, ad S. Offi­ cium deferenda est. Causae nullitatis matrimonii peragendae sunt interveniente defensore vinculi ; ac duae sententiae pro nullitate sunt necessariae, nisi tamen agatur de quibusdam impedimentis de quibus ex certo et authentico documento constare potest. Ac vivente utroque coniuge cuius matrimonium agebatur, causae numquam transeunt in rem iudicatam. X. B. Pars moralis tractatus continetur volumine IV De ca­ stitate et dc vitiis contrariis. P AR ER G Ο N . De sacramentorum unitate. 84:1. — Polemicis rationibus quas bellum adversus Ecclesiam necessarias fecit, theologi in recent io re aetate adducti sunt ut externa Ecclesiae propugnacula magis tuerentur, et interiores DE UNITATE SACRAMENTORUM 677 cius divitias, quibus a Sponso suo ditata est ipsi minus explora­ rent, nedum easdem fidelibus ostenderent et praedicarent. Ana­ lytic» quoque rerum consideratio istud habuit incommodum, ut res nimis separatae proponerent ur et considerarentur. Sic nimis in fidelium intellectu et practices indiciis, seiuncta sunt sacra­ menta ab Eucharistia, sacerdotium commune baptizatorum a sacerdotio ministerial! eorum qui ad sacra facienda ordinantur, actiones dictae nat urales a supematuralibus, Christianorum vita a Christi passione, homo a suo exemplari et novo Patre in quo regeneratus est, Christus ab Ecclesia, quae Christum continuat. Mirabili autem unitate omnia sacramenta versus Euchari­ stiam convergunt. Omnis enim homo ideo nunc est ut in Christum convertatur. Hoc formaliter fit per Eucharistiam, quae sola, se­ cundum se, vitam Christi communicat. Cetera autem sacramenta vel praeparant eucharistiam: ita baptismus, paenitentia; vel eam certiorem reddunt, ut confirmatio; vel eam complent, ut Extrema Unctio; vel eam conficiunt, ut Ordo; vel alios cultores et partici­ pantes ei gignunt, ut Matrimonium, quod etiam « sua signifi 3® tione attingit hoc sacramentum, in quantum significat coniunctionem Christi et Ecclesiae, cuius unitas per sacramentum Eucha­ ristiae figuratur » (Cfr. S. Thomae 3 p., q. 65, art. 3, De excellen­ tia SS. Eucharistiae). [840-S42.] TRACTATUS IX. DE SACRAMENTALIBUS. (cc. 1144-1153). Utilitas. — Distincta sacramentalium notione sacerdos iuvabitur ut eorum rectam aestimationem et alienum ab omni superstitione usum diffundere queat ; ad propriam autem actionem juvabit novisse qua'-nam benedictiones valide et licite impertire possit et quinam ritus et regulae sint in sacram ntalium dispensatione observanda. 843. — Notio et Definitio. Iam ante medium saeculum xn. nomine sacramentalium (substantive) vocare coeperunt quasdam res vel actiones quae sacramenta aliquo pacto, deficienter tamen, imitantur. 1 Cum sacramenta sint res vel observationes sacrat et operentur gratiam quam significant, iam, propter priorem notam, omnes observantiae cultus exterioris, exclusis solis sacramentis ot sacrificio, ac praecipue caerimoniae sacramentorum, a theologis ante Suarez et Bellarminum, vocatae sunt sacramentalia. 2. Postea autem placuit magis ad efficaciam quae non sit mere connaturalis seu ex operante i. e. ad alteram notam sacramen­ torum, attendero ; et tunc, exclusis etiam meris caerimoniis, sa­ cramentalia sex genero dici potuerunt quae noto versiculo nume­ rantur : Orans, tinctus, edens, coniessus, dans, benedictus ; Orans designat orationem dominicam et preces Ecclesiae, praesertim publicas ; Tinctus alludit ad aquam benedictam et ad varia olea bene­ dicta vel consecrata. Edens memorat panem benedictum (eulogias) et cibos be­ nedictos ; Confessus refertur ad recitationem Confiteor et alios actus humiliationis ; Dans signat clemosynam et opera misericordiae ; [843.1 6S0 LIBER II, TRACT. IX Benedictus dicitur de rebus benedictis et de benedictione per­ sonarum. Observes benedictiones alias esse constituti cas, sicut omnes consecrationes, alias mere invocativas. Sic ecclesia, aqua baptisma­ tis vel lustralis, chrisma, permanente benedictione constitutiva ornantur, ita ut iam non sint profana ; dum domus, animalia et, plerumque, ipsae personae benedictione men* invocativae do­ nantur. (Benedictio tamen abbatis constitutiva dicenda est.) Quando benedictio est constitutiva, sacramentale est ipsa res sic benedicta : dum, quando est invocativa, sacramentale potius in ipsa benedictione consistit. 3. Si praeterea postules rationem signi, tunc inter sacramen­ talia proprie dicta, eleemosyna ponenda non est. 4. Si usum Ecclesiae stricte talem exigas, actiones privatae v. g. signi crucis, non iam sunt sacrament alia proprie dicta. 5. Codex, in sua sacramentalium descriptione, praeter res vel observationes, rationem signi non urget ; sed postulat usum habitualem Ecclesiae, effectus spirituales, ex impetratione Ec­ clesiae speratos ; et sacramentalia, c. 1144, delinit : « Sacramen­ talia sunt res aut actiones quibus Ecclesia, in aliquam sacramen­ torum imitationem, uti solet ad obtinendos ex sua impetratione ejjcctus praesertim spirituales » (c. 114). JRes sunt aqua benedicta, cereus paschalis, agnus Dei. Actiones sunt benedictio personarum vel etiam rerum, si­ gnum crucis, recitatio Confiteor, invocatio nominis Te.su. Actio cum re coniungi potest, ut in aspersione aquae lustralis, in un­ ctione facta a ministro Ecclesiae. Usus Ecclesiae intellegitur proprie instrumentalis per eius ministros ut in sacramentis. Effectus autem numquam est immediate ipsa gratia habitua­ lis, vel formalis remissio peccati etiam venialis. Effectus tamen dicuntur esse praesertim spirituales, et sunt consecratio seu de­ putat io personae vel rei Deo et cultui divino ; quaedam fuga dae­ monis et liberatio ab eius infestatione ; quaedam per pias motiones excitatio fidei, spei, paenitentiae, caritatis, unde et remissio poe­ narum et venialium culparum. Hac ratione, sacramentalia vel removent impedimenta vel disponunt ad sanctificationem. Beneficia autem corporalia vel temporalia, ad liberationem a daemone referenda sunt, quatenus omnia mala temporalia, in praesenti ordine, quandam cum peccato conexionem habent. sackamenta eia 681 Porro quinam sint peculiares effectus singulorum sacra­ mentalium, id ex verbis vel oratione Ecclesiae dum sacramen­ talia conficit, vel ex ipsa natura actionis quae est sacramentalo, colligendum est. Efficacia sacramentalium impetrationi Ecclesiae tribuitur. Ecclesia enim, dum res benedicit vel quaedam peragit ad obti­ nendos effectus spirituales, vel dum usum sacramentalium san­ cit, formaliter vel virtualiter a Deo postulat ut effectus indicati, a Deo, sponsoque Christo concedantur. Verum, dum efficaciam istam exprimit, Codex non negat alium efficaciae fontem, si quis probabiliter demonstretur. Jam vero, sive ex ipsa S. Scriptura, sive ex traditione, constat, in Ecclesia esse imperativam benedictionem et imperativam coer­ citionem daemonis. Quare ipsa positio signi sacri ab Ecclesia iam effectus quosdam, maxime spirituales, instrumentaliter exigere videtur, cui efficaciae, quae magis stricte est ex opere operato, efficacia orationis Ecclesiae deinde adicitur. Ita fit ut res conse­ cratae et benedictae virtutem spiritualem inchoative adipiscan­ tur ; i. e. vi benedictionis, inducitur in re benedicta permanens relatio realis ad Deum, omnis auxilii auctorem, qua auxilii col­ latio a Deo vel exigit ur vel imperatur (Cfr. Arendt, De sacranientalibus disquisitio scholastica-dogmatica, p. 53, ss.). 844. — Infallibilitas effectus. Consecratas et benedictas esse res vel personas quas Ecclesia benedicit vel consecrat, non am­ bigitur, ita ut res permanenter benedictae constitutiva bene­ dictione, inchoativam istam virtutem supernaturalem, de qua supra, re vera possideant. Constat quoque Ecclesiam dilectam Christi sponsam, semper audiri, ita ut nulla eius oratio sit frustranea. Cum autem de effectu definito et particulari agitur, qui ad salutem non est absolute necessarius, eius obtentio subordinatur semper ordini divinae Providentiae, quae etiam interdum nos melius exaudit quando, pro bono exoptato, aliud nobis magis proficuum surrogat. Praeterea, in ipso subiecto cui applicatio facienda est, dispositio deficere potest. 845. — Constitutio. 1. Sacramentalia non sunt originis mere ecclesiasticae. Solus enim Deus effectus supernaturales exsequi eosquo cum signo sensibili conectere potest. Solus etiam ipse potestatem Ecclesiae dedit imperative benedicendi aut coercendi daemones. «82 I 1 If ER 11, TRACT. IX 2. Christus magis in specie dici potest auctor exorcismi, dum voluit ut in nomine Ipsius daemones cicerentur ; suasor, exemplo et commendatione promissori», lotionis pedum seu exercitii humiliationis; et praeceptor orationis dominicae, cuius ipsa formula, saltem ex usu Ecclesiae, tamquam specialiter efficax adhibetur, sicut operibus misericordiae annexa est pecu­ liaris promissio mercedis quae non est omnibus operibus bonis communis. B 3. Sed dum ipse Dominus definite statuit esse et lore in Ec­ clesia septem fontes gratiarum quae sunt sacramenta, constitu­ tioni sacramentalium promissione generaliter facta vel collata potestate providit, ita ut tot et talia essent qualia ea efficeret Ecclesia. Canone autem 1145, constitutio, mutatio, abrogatio, interpretatio authentica sacramentalium Sedi Apostolicae reser­ vatur. Inde sacramentalia numero variare possunt et aliter in sua constitutione determinari, pro voluntate Sedis Apostolicae. Sic recens novae benedictiones et rationes exorcismi invectae sunt. Puta exorcismum Leonis XIII. 846. — Sacramentalium minister. 1. Legitimus est clericus qui potestatem habet eamque exercere non est a competente aucto­ ritate prohibitus. 2. Nemo valide consecrat, nisi vel characterem episcopalem habeat, vel iure aut apostolico induito id permittatur (c. 1147, § 1). Sic Cardinales-sacerdotes possunt ex c. 239, § 1, 20° ec­ clesias, altaria, calices consecrare. 3. Sacerdos semper valide efficit benedictio nes, nisi Sedes Apostolica aliud in reservatione expresserit ; sed reservatas S. Pontifici vel episcopis aut aliis dare prohibetur. Observes in­ dulgentias ab iis solis quibus facultas facta est, rebus piis annecti posse. I Clausulae diligenter dignoscendae sunt. Clausula « de consensu Ordi­ narii loci u non est ad valorem, et potest esso otiam praesumptus. Intra parietes domesticos religiosis consensus sui Superioris sufficit (Cf. S. C. Iruhilg. 14 iun. 1901 ; Beringer-Steinen, Die Ablâsse, I, n. 835). 1. « Diaconi et lectores illas tantum valide et licite benedi­ ctiones dare possunt, quae ipsis expresso a iure permittuntur » (c. 1147, § 4). RAM ESTAI.ί A 683 841. — KitiiR accurate servandi sunt. Usus formulae ab Ecclesia praescriptae est ad valorem essentialis, sive constitu­ tivae sive invocati nae fuerint benedictiones et consecrationes. Quaeres, quisnam color in usu stolae adhiberi possit vel debeat. Reep. 1. Color non raro in ipso Rituali indicatur: hunc esso sumendum tunc, liquet. Sic ad faciendam aquam benedictam, rituale praescribit usum stola»' violaceae; sed si ante missam benedicitur, secundum Mieeale, sacerdos non superpelliceum sed albam assumit cum stola quae officio diei congruit. 2. Si nullus in Rituali color indicatur, tunc: a) semper licet colorem eligere quem natura rei postulat, i. c. sanctus vel mysterium in cuius honorem benedictio usurpatur. Quan si absolutio vel exorcismus ma­ gnam formulae partem constituit, violaceus color est sumendus ; b) li­ cet etiam semper adhibere colorem diei, exceptis absolutionibus vel exorcismis, quae violaceum colorem postulant. Regula ista ipso Ritual· insinuatur cum dicat : « In omni benedictione extra missam, sacerdos saltem superpelliceo et stola pro ratione temporis utatur, nisi aliter in Missali annotetur » (Regulae generales de Benedictionibus, n. 2, Ti­ tulo VIII, cap. 1); c) licet etiam colorem adhibere album quando natura rei nullum alium definitum postulat, in dubio de requisito colore; vel extra domum, maxime pro colon rubro, eum difficile sit stolas omnicoloris secum afferre. 848. — Usus rei benedictae. Praecipitur reverentia erga res consecratas vel benedictas constitutiva benedictione; nec ad usum profanum vel non proprium adhiberi possunt, etiamsi in dominio privatorum sint (c. 1150). Contra itaque ac dicebatur, non licet uti candela benedicta tamquam lumine vulgari, nec bibero aquam benedictam tui sitim exstinguendam. Verum haec nec mortalia sunt nec sacrilegii arguenda ; et ex iusta causa facile excusantur. Sed qui falsam materiam scienter sacramentalibus supponat, gravis sacrilegii reus fuerit. 849. — Sublectum. Etsi benedictiones sint pro catholicis in­ stitutae iisque praesertim impertiendae, dari tamen quoque pos­ sunt cat echumenis, et, nisi obstet Ecclesiae prohibitio, « etiam acatholicis ad obtinendum fidei lumen vel, una cum illo, corporis sanitatem » (c. 1149). Candelas igitur, cineres, palmas benedictas recipere possunt, dummodo omnis superstitio evacuetur. [840-849.) 684 ΕΙΠΕ» Π, TRACT. IX Usu tamen sacrainentaliuin excommunicat i aut. interdicti post sententiam declarat oriam vel condemnatoriam, prohibentur (cc. 2260, 2275, s.). Exorcismi in acatholicos vel exconnnimicatos, etiam vitan­ dos, ut putamus, fieri possunt (e. 1152). 850. — De Exorcismis. Exceptis exorcismis qui in baptismo et in consecrat ionibus vel benediction ibus occurrunt et quorum le­ gitimi ministri sunt qui legitime baptizant sollemniter, conse­ crant vel benedicunt : peculiaris et expressa licentia Ordinarii requiritur ut quis sua exorcizandi potestate legitime erga obses­ sos utatur. Solis probatissimis sacerdotibus, post prudentem ca­ sus investigationem, licentia ista danda est (c. 1151). Ordinarius esse poterit Superior maior religionis clericalis exemptae, si obsessus ad eius familiam pertineat aliquo titulo c. 514 indicato. Soli exorcismi qui in obsessos proferuntur isti prohibitioni obnoxii sunt. Undo exorcismi locorum, agrorum facilius proferri possunt. Atque exorcismus sic dictus a Leone XIII, qui in liituali reperiatur, quamvis sit benedictio reservata, tamquam piae orationis formula a fidelibus recitari potest. Observes ipsius exorcismi non esse infallibilem effectum expellendi daemonem ; is infallibiliter urgetur praecepto ministerial! « vel ad dis­ cedendum vel saltem ad desistendum ab impugnando, tantum quantum Deo placuerit » (Arendt, op. c., p. 343). Ideo inutilis non est maior ministri sanctitas, invocatio B. Μ. V., proximitas imaginis miraculosae ; atque intellegitur extraordinarium charisma ad expellendos dae­ mones etiamnum opportune quibusdam concedi posse. Ipsa invocatio SS. Nominis lesu conaturalcm efficaciam possidet ad fugandum daemonem cui suam cladem repraesentat. SUMMARIUM. 851. — 1. Notio. Propter suam relationem ad sacramenta, ipsae caerimoniae, qua tales, sacramentalia vocari possunt et vocatae sunt. Sed proprie tales sunt res et actiones quae ad efficaciam conaturalem et ex opere operantis, aliquam aliam superaddunt, qua aliquo pacto sacramenta imitantur, Hanc efficaciam proxime habent ex impetratione Ecclesiae, sive formali, sive virtuali : quando certos rerum usus sancit, Ecclesia virtualiter postulat ut intenti fines ob­ tineantur. Remote autem debetur ipsi Christo, qui Ecclesiae con­ tulit virtutem imperativum ad benedicendas vel consecrandas SUMMARIUM DE MAC RAM EXTALI BL·'- 685 personas vel res, et ad coercendum daemonem ; et primus auctor est quarundam commendationum, ut eleemosynae et orationis dominicae. Sacramentalia strictius sunt quae ipsa Ecclesia adhi­ bet per ministros ; et sic in Codice intelleguntur. Magis etiam sa­ cramenta imitantur Sacramentalia quae rationem signi habent. A sacramentis differunt, tum quia institutionem per Chri­ stum non exigunt, tum quia numquam immediate gratiam con­ ferunt. Si excipias benedictiones constitutivas et consecrationes, ceteri effectus non sunt etiain stricte ex opere operato. Nec par­ ticulares effectus sunt infallibiles. Sunt r&s : aqua benedicta, et in genere quae benedictione con­ stitutiva donantur; et actiones : signum crucis, benedictiones invocativae. Actio cum re misceri potest, ut in aspersione aquae lustralis, in unctione facta a ministro. II. Effectus sunt: consecratio vel deputatio personae vel rei Deo et cultui divino; quaedam fuga daemonis et liberatio ab eius infestatione ; quaedam per pias motiones excitatio fidei, spei, paenitentiae, caritatis. Beneficia temporalia ad liberationem a daemone referenda sunt, cum omnia mala in praesenti ordine quandam cum peccato conexionem habeant. HI. Sola S. Sedes constituit, mutat, abrogat, interpretatur authentice sacramentalia. IV. Legitimus minister est clericus qui potestatem habet et non est prohibitus. Valide consecrat omnis episcopus ; sacerdos tantum ex concessione iuris aut induito ; sacerdos per se valide benedicit ; diaconus et lector tantum quatenus hoc ipsis commit­ titur. Hodie sollemnis exorcismus in obsessos ab Ordinario solis pro­ batis sacerdotibus committi potest. Nec expulsio daemonis est infallibilis. V. Udus accurate observandi sunt. Formida praescripta est ad valorem adhibenda. Color stolae vel Rituali, vel natura rei. vel ipso tempore seu die indicatur. In dubio vel extra domum albus sumi potest. VI. Subtectum, Benedictiones etiam acatholicis, seclusa spe­ ciali prohibitione, dari possunt. Usu tamen sacramentalium exclu­ duntur excommunicat i post sententiam. Nihilominus directe a dae­ mone per exorcismum videntur liberari posse. [850 S51.] LIBER 111. DE PRAECEPTIS ECCLESIAE ET CENSURIS. TRACTATUS PRIMUS. DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. Quaenam praecepta Ecclesiae consideranda veniant. Quot legibus generalibus Codicis vel legibus particularibus iinmo vel usu iurisdict-ionis praescripta sunt, tot sunt re vera Ecclesiae praecepta. Hac ratione, in omni theologiae moralis parte sermo iit de praeceptis Ecclesiae, et plura etiam sunt praeceptu quae in libris moralibus necessario praeter­ mittuntur, Nihilo minus, magis restricto vocis usu, nomine praeceptorum Ecclesiae compellari consueverunt pauca praescripta, usus valde gene­ ralis, quae in formulis catechisini memoriter tenenda fidelibus proponun­ tur. Haec nunc explicanda nobis sunt. His tamen leges de censura et prohibitione librorum subiungendae sunt. Porro praecepta ista communia commode ad Christianas virtutes referri possunt. Praecepta enim de annua confessione et de paschali communione cum generali studio iustitiae et sanctitatis conectuntur; ad virtutem fidei tutandam canones do censura et prohibitione librorum potissimum diriguntur; obligatio sanctificandi festa cum virtute re­ ligionis cohaeret ; praecepto vero de ieiunio et abstinentia virtus tem­ perantiae exercenda inculcatur. Praecepta autem annuae confessionis et communionis, in tr. de Eucharistia et Paenitentia proposita sunt. 6SS LI BEK HI, TRACT. I. TIT I TITULUS 1. De praecepta festoru II santificatione. (cc. 1243-1249). Utilitas. I. De sand!ficatione positiva. Vir Apo.stolicus in primis co­ nari debet ut non meram observationem litteralem praecepti sed etiam veram intentionem religiosam istorum praescriptorum persuadeat. Aci casus solvendos maxime ei utile erit ut de necessitate assistontiae et praesentiae sub sacro distinctos conceptus gerat et causas excusationis probe discernat. Has tamen ita admittet ut simul de fovenda eruditione et praxi religiosa in iis qui saepe a sacris officiis abesse coguntur sol­ licitus sit. II. Quod ad sanctificationem negativam, a christiania accuratu, filialis, non iudaica ratio abstinendi operibus servilibus obtinenda est. Sibi sa­ cerdos efficere debebit critérium ad aestimanda quae certo liceant vel non liceant ; et quaenam sint legitimae excusationes. Articulus 1. — Generalia. S S52. — I. Historica. Cfr. Appendicem XVII. II. Praecepti natura. Praeceptum sanctificandi lesta est na­ turale, quatenus exigit ut tempus aliquod colendo Deo im­ pendatur; quatenus aliquam participationem sacrificii Novae Legis imponit, est iuris divini positivi ; quatenus dominicalem et festivam assistentiam sacro et cessat ionem a labore praecipit, est iuris ecclesiastici. Ipsa namque divina Veteris Testamenti lex de otio hebdomadario est promulgatione Novae Legis abro­ gata. Et modo inverso se habent in utroque* Testamento pars positiva et pars negativa praecepti. In V. T. principalis obliga­ tio erat cessationis sabbatinae. in N. T. positiva festorum sancti­ ficatio primas obtinet apud Ecclesiam et fideles. 853. — Qua potestate regantur festa. Hodie, supremae aucto­ ritati ecclesiasticae reservatur non sola institutio et abrogatio .sed etiam translatio dierum festivorum sive communium uni- (J ΕΝ ΕΚΛΕΙΑ DE FESTIS versae Ecclesiae sive specialium; atque Ordinariis locorum conce­ ditur tantum ut diem festum per modum actus suis dioecesibus seu locis imperent (c. 1244). Ipsis quoque interdum indulgetur ut .sollemnitates quorundam festorum quae non sunt de praecepto ad dominicam proxime sequentem (excepto anno ubi festum in dominicam incidit) transferant) quod de festis Patronorum (Regni et loci) ipso c. 1247 § 2, conceditur. 854. — Festa sanctificanda. « Dies festi sub praecepto in universa Ecclesia sunt tantum : omnes et singuli dies dominici, festa Nativitatis, Circumcisionis, Epiphaniae, Ascensionis et sanctissimi Corporis Christi, Immaculatae Conceptionis et As­ sumptionis Almae Genitricis Dei Mariae, sancti Joseph, eius sponsi, BB. Petri et Pauli Apostolorum, omnium denique San­ ctorum » (c. 1247, 1). Noluit tamen legislator ut, inconsulta S. Sede, innovaretur quidpiam in locis ubi aliquod festum ex enumeratis legitime abo­ litum sit aut translatum. Regiones istae suam interea particu­ larem disciplinam servabunt (c. 1247, § 3). Attentis declarationibus pontificiae Commissionis, dixeris solam intellegendam esse particularem disciplinam concordatis, induitis vel consuetudine inductam, non autem eam quae ex Motu Proprio Supremi disciplinae, Pu X, 2 iul. 1911 pro universa Ecclesia resultavit. Dicto enim Motu Proprio, Pius X abrogaverat festa SS. Corporis Christi et S. Joseph, quorum tamen universalem celebrationem Commissio suis responsis satis urget. Eadem Commissio, variis suis responsis, ut abrogata habet festa propria regionum dicto catalogo non contenta, ita ut verba < in uni­ versa Ecclesia » potius cum sequenti voce « sunt » quam cum praece­ dentibus « sub praecepto n coniungere videatur. Significatio itaque non est : « Attenta generali lege, coli tantum debent », verum haec : « non alii, in universa Ecclesia, ubicumque fueris, sunt dies festi sub praecepto ». 855. — Vis praecepti. Festis de praecepto diebus, missa au­ dienda est, et praeterea variis operibus seu actibus abst inendum est. Iisdem dein diebus fieri possunt gravi do causa ordinationes sacrae (c. 1006); fiunt quoquo proclamations bannorum ; et missa a parochis pro populo celebranda est. Responso tamen 44 [852-355.] LIBER ΠΓ, TRACT. I, TIT. I fiiM) j 17 febr. 1915 restitutus est, pro missa pro populo, catalogus Urbani Vil J, cuius dein nova quasi promulgatio facta est a S. (’. Concilii, 28 dec. 1919 (rt. A. S., ΧΓΙ, p. 42). Λ Haec itaque, pro illa parochorum obligatione, addenda sunt festa : Feri» II et III post Dominicam Paschae et Pentecostes ; Inventio S.Crucis ; Purificatio, Annuntiatio, Nativitas B. Μ. V. ; Dedicatio S. Michae­ lis ; Nativitas S. loannis Baptistae ; dies SS. Apostolorum Andreae, lacobi, loannis, Thomae, Philippi et lacobi, Bartholomaei, Matthaei, Simonis et Indae, Mathiae, dies S. Stephani, dies SS. Innocentium ; dies S. Laurentii ; dies S. Silvestri ; dies S. Annae ; dies S. Patroni loci. • · 856. — Supputatio diei festi, excepta indulgentiarum acquisi­ tione (c. 923), fit a media nocte ad mediam noctem. 857. — Praecepti gravitas. Obligatio observandi festa est gravis, ut constat quoque ex damnata prop. 52 ab Innoc. XI, et tenet omnes et solos baptizatos qui usu rationis pollent et septen­ nium compleverunt (c. 12). ~ .Articulos II. Positiva pars sanctificationis festorum. 858. — Obligationis substantia. Quid est audire missam. « Festis de praecepto diebus, missa audienda est »: i. e. humana, corporalis et devola praesentia ei exhibenda est. Ut sit humana, requiritur intentio praestandi hunc actum cultus exterioris, seu honorandi sacrificium sua praesentia, non autem satisfaciendi praecepto (Cfr. I, n. 198). Ut sit corporalis, requiritur ut fidelis exterius sit et appareat praesens, sive ex loco ubi est : ecclesia ; sive per coniunctionem cum iis qui circumdant altare, quando conferta multitudo ec­ clesia non capitur, vel missam sub dio audit ; sive per externam rationem qua attentionem prodit, (piando v. g. ex domo vicina, post murum, in sacristia, missam participare intendit. Praesens non censetur qui ope teleôcopii missam in loco distante observat. Ut sit. devota, praestanda est saltem attentio quae externa dicitur, i. e. ut fidelis exterius nihil agat alienum a culto divino seu quo prohibeatur ne confuse saltem advertat animum, sacri­ ficium ibi offerri. Non obstat quod ipse interius non attendat. '1 I’HAECEJ’TU.M AUDIENDI M1-SA.M <ίΟΙ Omnis attentio per .se est interna. Distinguunt tamen modo dictam externam, quae potius negative excludit exteriores distra­ ctiones, ab interiore qua quis mentem suam ad sacra applicare positive vult, sive observando sacros ritus sacerdotis (attentio su­ perficialis), sive eorum significationem considerando (attentio lit­ teralis). sive recogitando Deum vel res divinas (attentio spiritua­ lis) (Cfr. Lugo, d. 22, n. 25). Quare necesse non est ut quis oret per missam, vel re vera vana» seu principales sacerdotis actiones advertat, ut si pia lectio vel contem­ platio hominem totum occupaverit. Itaque satisfaciunt praecepto qui organa pulsant: pulsatio ad ipsum sacrum refertur; qui eleemosynae colligunt: bonum istud opus est quaedam accessio sacrificii, nec impedit omnem attentionem ; qui inserviunt sacro, etiam dum ad quaerendum vinum, hostiam, thurem, lumina, vel ad pulsandam campanam pro consecratione per quaedam momenta recedant : non censentur abesse ; qui orant apud aliud altare, viam crucis peragunt, confessionem insti­ tuunt: pia ista opera attentionem confusam non impediunt, et mens Ecclesiae huic benignae interpretationi non repugnat ; qui nunc confa­ bulantur, nunc attendunt, si non nimium tempus in confabulatione insumitur. Sacerdos qui celebrat, aliam missam simul audire potest. Praecepto non satisfaciunt qui per notabile tempus dormiunt, quamvis involuntarie, vel nugantur, ludunt, rident, alias res fixe aspiciunt, res profanas legunt, textum etiam sacrum memo­ riter addiscunt : haec enim vel corporalem vel devotam assisten­ tium tollunt. Qui semisomnus quandam confusam praesentiae suae in sacro conscientiam servant, alterum sacrum audire non cogitur (S. Alph., 1. 3, n. 316): et per epikeiam ab altero tentamine dis­ pensatur qui, ex physico statu suo, nimio periculo novi somnii exponitur. 859. — Audienda est missa aliquo ritu catholico celebratu, sub dio aut in oratorio non privato, exceptis privatis coemete­ riorum aediculis (c. 1249). Non constat itaque eum praecepto non satisfacere qui mis­ sam audiat quam ritu catholico verus sacerdos sectae schismaticae vel haereticae celebraverit: quamvis formalis communicatio cum huiusmodi celebrante prohibeatur, ac proin missa eius non sit audienda. |S5<> 8Ô9.J 692 EIBFR III, TRACT. I, TIT. I Oratoria domus religiosae vel piae non censentur privata, nisi agatur de missa quae in cubiculo privatae personae etiam religiosae, v. g. propter infirmitatem dicatur. Oratorium domus privatae hoc signo dignoscitur, quod indultum pontificium re­ quiratur ut ibi habitualiter celebretur. Induito numerantur per­ sonae quae praecepto audiendi sacrum ibi satisfacere possunt. Atque etiam inserviens missae sicut ipse celebrans praecepto in tali oratario satisfacere videntur. Satisfit quoque praecepto ab eo qui missam audit a Cardi­ nali vel Episcopo celebratam vel in alterutrius commodum. Hoo enim de Episcopo respondit S. R. C. 8 iun. 1896. 860. — Missa audienda est tota, i. e. ab initio usque ad ul­ timum evangelium exclusive. Omissio mortalis est quae gravem materiam afficiat. Gravitas pendet tum ex quantitate, si haec ad tertiam partem missae ordinariae pertingat ; tum ex dignitate partis omissae, seu propinquitate ad substantiam sacrificii. Quare brevis absentia per partem quae a canone ad communionem extenditur facilius gravis evadit. Addimus quasdam morales aesti­ mationes : vi Non est certo grave : omittere missam catechumenorum, seu omnia ad offertorium exclusive (saltem si tunc, ultimum evangelium audiatur) ; vel omnia post sumptionem s. Sanguinis ; omittere omnia ad epistolam exclusive et omnia post sumptionem Sanguinis. Grave non est omittere solum primum evangelium (etiam si Passio Domini sit), vel solum offertorium, vel solam praefationem. Grave reputatur omnia omittere a canone ad consecrationem, vel a consecratione ad « Pater noster ». Grave est omittere tum consecra­ tionem, tum communionem. Solius communionis praetermissio, prae­ sertim cum satis constet eam non esse sacrificio essentialem, levis ha­ beri potest. Maiore ratione plures de mortali damnant omissionem consecrationis sive alterutrius sive certe utriusque. Ob extrinsecam tamen auctoritatem benignior sententia teneri potest, quam potius sic, cura Lehmk., I, 718 nota, explicamus, cum recessus momentaneus causam habeat brevissimam necessitatem, quae moralem coniunctionein cum aliis astantibus non censeatur interrupisse (Cf. Luoo, d. 22, n. 45.) A gravi peccato (ab omni, si causa sit rationabilis) excusatur qui audit successive duas dimidias missas; modo, ut post S. Alph., 1. 3, n. 311 communiter exigunt, uni integro sacrificio praesens PRAECEPTUM AUDIENDI MISSAM 693 sit, ac proin consecratio et communio eiusdem sint sacrificii : lex benignam hanc interpretationem recipit. Supplere levem partem quae omissa est, est optimum ; sed do stricta obligatione talis imperfectae reparationis non constat. Qui vero post consecrationem tantum advenerit, non videtur iam ad reliquam partem audiendam teneri, cum substantiae prae­ cepti satisfacere nequeat. 8G1. — Excusatio. A missa audienda excusat, praeter im­ possibilitatem qua laborat, v. g. is qui simul est caecus et sur­ dus, quodlibet notabile seu mediocriter grave incommodum sive in animo, sive in corpore, sive in bonis fortunae, sive in honore, fama, pudore, quod rationabiliter timetur. (Lehmk., I, 722). Diffi­ cilius tamen habitualis omissio concedi potest, cum ex ipso prae­ cepto divino sacrum interdum audiendum videatur. Quare qui regulariter die dominico impediuntur, intersint saltem aliquot missis per annum, alia die. Itaque excusatur : qui ratione valetudinis prudenter omittit visitationes ami­ corum ; vel notabile gravamen capitis, virium lassitudinem, mo­ ram ad convalescendum timenda habeat. Atque in dubio prae­ ceptum istud urgendum non videtur ; qui custodire debeat urbem, gregem, infantes ; aut solat io debet esse aegroto qui gravem saltem perturbationem, tristitiam pateretur. Si ex duobus coniugibus alter domi retinetur, magna saltem convenientia est ut vices mutent ; qui sine gravi offensione mariti, parentum, dominorum, sa­ crum audire posse non videtur. Si tamen saepius id acciderit, de alio medio, v. g. do mutando famulatu, est inquirendum. Li­ cet patri, ad correptionem, filium domi clausum tenere, etsi sic missam omittat ; licet domino ministerium quod necessarium putatur a famulis cum eadem praevisione postulare. Ipsi famuli mediocri diligentia curare debent ut sacro interesse possint ; notabilem tamen somni deminutionem inde ferre non debent ; qui secus commodam itineris occasionem amitteret. Alias, die dominico proficisci vetatur nisi ante iter aut in itinere missam audiat ; qui nimiam distantiam superandam haberet. Itinere pedestri unius bonae horae seu quinque quadrantium (id de solo itu ac­ cipias) omnes absolute excusari videntur, et minor distantia ex[860. 861.J 694 LIBER III, TRACT. I, TIT. I cusat, si ex condicione caeli, viae aut personae, molestia au­ geatur. Cui autem sine novis, aliquo modo seriis, expensis copia rhedae privatae vel publicae (tramway) vel etiam « bicicletta » facile suppetat, maiore opus est distantia ut excusetur ; qui, ex consuetudine patriae, egredi non solet : v. g. tempore 1 netus, vel post partum ; qui notabilem verecundiam pateretur, sive quia vesti­ bus convenientibus caret (nisi primis horis vel in alia ecclesia, causa cesset), vel proclamationem sui matrimonii audire de­ beret, etc.; qui alienum scandalum vitare velit, v. g. invenis a quo puella perdite ametur; qui lucrum extraordinarium et ipsi notabile (v. g. duplum lucri unius diei) amitteret, aut in exercendo munere aurigae, naucleri, molitoris, notabilem iacturam pateretur; qui ob iustam, quamvis minorem, causam dispensatur. In casibus singularibus, possunt Ordinarii locorum et parochi subiectos sibi singulos fideles singulasve familias etiam extra territorium, atque, in suo territorio, etiam peregrinos ob iustam causam dispensare vi c. 1245. I Eandem potestatem habent ad modum parochi, Supe­ riores in religione clericali exempta, quod ad professos, novi­ cios, ali os ve in religiosa domo diu noctuque degentes causa famulatus, aut educationis, aut hospitii aut infirmae valetudinis (c. 1245 §3). SG2. — Debrtnc quis privilegii» uti ad audiendam missam ! Hac distinctione respondendum arbitramur. Curari non debet ut missa ex privilegio dicatur ; si vero dicitur, ei assistendum est, saltem si in eo loco dicitur, ubi per se praecepto satisfieri potest, v. g. in loco patente navis. <3 SG3. —Optanda. Duo in hac re maxime conanda sunt: 1. ut fideles formaliter ac proin etiam aliis exercitationibus festa san­ ctificare studeant, ac potissimum ea occasione utantur religionem melius addiscendi; 2. ut fideles, etiam humiliores, doceantur mo­ dum rationabilem, pium simul et ineundum quo intersint sa­ cro, ita ut, quod hominem decet, augustissimas res propria conscientia aestimare queant. 695 PRAECEPTUM FESTIVAE REQUIETIS Articules 111. Negativa pars sanctificationis festorum. SG4. — >< Festis de praecepto diebus... abstinendum ab operi* bus servilibus, actibus forensibus, itemque, nisi aliud ferant legi­ timae consuetudines aut peculiaria indulta, publico mercatu, nun­ dinis aliisque publicis emptionibus et venditionibus » (can. 1248). Post abrogatam veterem legem, obligatio ista est tota ec­ clesiastica (Cfr. S. Tu., 2, 2, q. 122, art. 4 ad 4), sicut ipsa historia demonstrat, cum prima lex de requie festiva a Constantino M. lata sit. Cfr. plura, Quaestiones de religione, ad n. 109, Supplementum, vel Appendicem XVI i. De singulis prohibitionibus, haec pauca tradenda videntur. I. — De Operibus prohibitis. 8G5. — I. Opera servilia. 1. Sub nova Lege, primo cogitatum videtur de vacatione concedenda servis. Deinde vel quasi simul, in pleniorem diei dominical1 santificationem, exclusa sunt opera profana ; denique notio quasi philosophica operis servilis indagata est : hac opus servile pertinere dicitur ad servitutem illam qua. post peccatum originale, homo servire terrae cogitur ut eius ob­ tineat fructus quos ut regi ultro oblatos secus percepisset. Sunt ergo labores quibus nec animae sat proximus nec corporis imme­ diatus cultus intenditur, sed materiae exteriori immutandae opera (ars mechanica) impenditur. In operibus istis vires corporis primas partes obtinent, ac mens de se ab altioribus impeditur et ad infima deprimitur. Quare qui honestioris sunt condicionis, ad ea exercenda deputare solent servos, i. e., latiore sensu, fa­ mulos alicui ministero addictos. Inde nominis ratio et aliud cri­ térium. In re tamen (piae consuetudine introducta est, non sola ab­ stracta ratio sed usus plura decidere debet. Operibus servilibus liberalia opponuntur. Et sunt opera quae­ dam media seu communia. Cum agitur de opere proprie serrili vel proprie liberali, quaestiones de intentione lucri vel recreatio­ nis, defatigationis aut temporis insumpti sunt impertinentes; non item vero cum de operibus communibus agitur. 2. Servile est agriculturam, artem fabrilem exercere; mercem iumentis, curribus, navigio imponere, non autem ea ducere. t [862 SG5.J 696 LIBER III, TRACT. I, TIT. I Quare si in onerando curru non est magnum tempus insumendum, totum licere videtur : ab usibus tamen receptis, saltem propter scandalum, deflectendum non est. Servile quoque est nere, reticula aut scutulata conficere. 3. Servile non est corpus proprium vel alienum curare, studere, scribere, transcribere (manu vel machin ), imaginem delineare, immo coloribus pingere (sed servile est dealbare parietes), acu pin­ gere. De sculptura severius dicunt, nisi agatur de perficienda sta­ tua. Artem tamen sculptoris propriam Gên-Salsm I, 334, picturae assimulat. Lineas ducere in charta in qua scribas, non permittitur nisi ut accessorium scripturae: non ergo per se, seu independenter a scriptura. Imagines photographiées sumere non est servile; ser­ vilis vero est apparatus « qui praerequiritur et multum laborem exigit » (Noldin, Praec., n. 270). Labores typographorum serviles reputantur, si excipias ipsam litterarum collocationem. 4. Probabiliter licent quaedam opera quae principaliter fiunt ope naturae, bestiarum, machinarum, quando modica est cooperatio et applicatio hominis : v. g. in molendinis quae aqua, vento, bestiis moventur, vel etiam vapore. Verum caveas ne id intelligas de magnis officinis, in quibus non minus quam alibi la­ boratur. 5. Piscatio, cenatio ex iis operibus sunt quae recreationis gra­ tia licent, non autem si laboriosae et ex officio, ut a piscatoribus in mari. Quia iter facere licet, quae consequenter necessaria sunt, fleri quoque possunt : iungerc currum, deferre onera ad usum itineris, etc. 866. — Quaeres de materia gravi. — Hodie sat communiter tenent opus esse spatio notabiliter excedente duas horas, i. e. 2 % h. Considerato tempore quod interdiu laborando insumi consuevit, pars ista sano notabilis demonstratur. In laboribus tamen levio­ ribus, tres requirunt horas; immo leviusculi quidam labores qui nec animum valde occupant nec corpus admodum defatigant a pluribus permittuntur modo ne ultra duas horas producantur : rosaria, scapularia conficere, imagines cereas, fiores artificiales componere. Accedit facile intentio pietatis. Et motivum remo­ tum a lucro sinit ut materia infra tres horas levis aestimetur. Non coalescere videntur opera variorum operariorum qui sin­ guli per duas horas ab uno magistro occupentur. I j j ! i H ΡΙΙΟΙΠΒΙΤΛ ACTIONES FORENSES, MERCATUS 697 8GT.— II. Actiones forenses. 1. Ne iurgiis vel dissensioni­ bus dios sacri infestentur, et ne mens nimis in diversa trahatur, prohibentur sessiones tribunalium et actiones quae ad decisiones causarum tam civilium quam criminalium in foro sive civili sive ecclesiastico spectant. Unde citare partes, iuramentum iudiciale exigere, proferre aut exsequi sententiam non licet. Verum, fas est excommunicare, suspendere ex informata conscientia, bene­ ficia conferre, dispensare, iudicem privatim informare, advo­ catum consulere, etc. quia haec strepitum iudicialem non re­ quirunt. Nec proprie prohibentur contractus a notariis scripti. 2. N. B. Superiore iure a iudiciis quoque vacandum erat saltem per hebdomadam sanctam et octavam Paschae : quod tempus normis communibus Ρπ X (c. 5) redactum est ad 4 dies ante et 2 post Pascha. Nunc vero, ex c. 1639, soli tres ultimi dies hebdomadae sanctae feriati habentur. Conandum est ut in foro quoque civili usus tunc feriandi servetur. 3. Materia gravis potius hic ex qualitate operis aestimanda erit. Sic gravis putabitur sessio tribunalis, minus gravis auditio unius alteriusve testis a iudice instructore. 868. — III. 1. Mercatas publici, nundinae aluieque emptio­ nes et venditiones publicae per se prohibentur (c. 1248). Mercatus publici quasi nomino collectivo designant multas illas emptiones et venditiones quae a congregatis ex proposito mer­ catoribus fiunt. Si post statos dies recurrunt, sunt nundinae. Aliae publicae emptiones et venditiones sunt certo auctiones, hastae. Videntur quoque esso per se emptiones-venditiones in publicis officinis. Attamen consuetudo sat generaliter permittit emptio­ nes rerum quae certum ac definitum pretium habent, in quarum venditione proin minimus labor impenditur [Cfr. d’Ann. I, 112 et (16) j. In non paucis locis exigebatur ut, in signum reverentiae, officinae semi-clausae manerent : qui pius usus inculcandus est. Licitae autem sunt privatim factae emptiones-venditiones, lo­ cationes domus, equi, etc. Etiam notarii instrumenta conficere stricto non prohibentur. 2. Gravis materia fuerit v. g. omnis sollemnis venditio vel mercatus. Sed. cfr. causas excusantes. [866-868. J G9S 1.1 HER III. TRACT. I. TIT. I II. — De causis excusantibus. 869. — Causae excusantes. 1. Consuetudo plures excusat, v. g. nundinas quae, cum in diem festum incidunt, transferri non consueverunt ; et. in non paucis locis, mercatus per aliquot horas, in commodum ruricolarum qui urbem tunc adire solent ; emptiones in tabernis publicis. Ipse c. 1248 consuetudines istas admittit dum illas memorat. Secundum plures, consuetudo causa quoque est cur barbitonsores artem suam exercere permittantur. (Haec tamen, eo quod cultum corporis immediate allicit, iam inde excusationem q nandam haurit.) 2. Pietas in Deum omnia· permittit quae ad divinum cultum proxime referuntur, ut pulsare campanas, sacras imagines circum­ ferre ; quae remote tantum referuntur, ut. verrere templum, non reputantur nisi venialia, cum. sine ratione, in diem festum diffe­ runtur. Pro ecclesia paupere fas est flores sericos componere, tapeta, mappas, purificatoria, corporalia conficere, para menta- sacra con­ suere. Si opera publicani rationem induant, v. g. aedificationem templi, saltem decet dispensationem petere. 3. Caritas erga proximum permittit iudiciales actus pauperum, et, quadantenus, labores serviles pro ipsis factos. Ili licent, facti pro pauperibus qui gravi necessitate premuntur. Pauperibus quoque communis rationis vestes confici posse videntur. Sed non licet vestes consuere et pretium laboris in huiusmodi pauperes refundere. I 1. Necessitas propria vel aliena, corporis vel animae, i. e. proportional uni detrimentum, ab huiusmodi praecepto excusat. Sie excusantur indices in causa· urgente ; serri et ancillae a domino coacti (si tamen frequenter id accidat, serio in alium famulatum inquirere debent), vel qui proprias vestes reficiunt, cum id alia die praestare nequeunt ; pauperes qui se suosque alere aliter non possunt; operarius (pii per totam hebdomadam impeditus ali­ quid in horto suo perficit- (sed hodie ita labor diurnus restringitur, ut excusatio haec vix habeatur), praesertim si melioribus vestibus utendo observationem diei testatur; opifices qui opus urgens ex­ sequendum habent, puta pontis publici instaurationem, refectio­ nem vomeris vel instrumenti eorum qui postridie laborare non possent ; sartores in operibus necessariis. Sed hic caveas ab abu- CAUSAE EXCUSANTES A REQUIETE FF.STIVa fi99 sibus eorum qui, nimis plura acceptando, se in habitualem ne­ cessitatem coniciunt laborandi in die festivo. Ob periculum ne fructus corrumpantur vel surripiantur, eos colligere licet. Solent hic quoque allegare coquos* culinarios, pistores, qui cibos pro usu diei conticere permittuntur. Verum haec alimide iam licent, quia destinationem personalem habent. Consuetudo tamen permittit ut coqui praeparent cibos delicatiores qui pri­ die coqui poterant, et accessoria quaedam peragant. Et si cum pec­ cato veniali omiserunt quod pridie faciendum erat, die festo tamer, sine peccato supplebitur (Leiimkuhl, I, 707). Pistores tamen non possunt sine causa diebus festis reservare praeparationem ciborum pro hebdomada. Excusat necessitas vitandi otii, cum otium infert peccandi periculum quod aliter vix superetur. Casus in missionibus exteris accidere possunt. Quare, etiam in nostris regionibus, curandum est ut operarii otio sibi comparato prudenter uti discant. 5. Utilitas communis permittit ut in adventu Principis, per occasionem magnae sollemnitatis opera necessaria perficiantur. Immo specialis occasio lucri quod, pro condicione acquirentis, magnum aestimetur excusare quoque videtur. 6. Dispensatio ob rationabilem causam ab iisdem impertiri potest qui a positiva praecepti parte dispensare, possunt. Et ii. casibus mox allatis praestat petita dispensatione certiorem red­ dere excusationem et Christianam humilitatem exercere. 8Î0. — Filialis observatio praecepti. Festiva Christianorum re­ quies iudaieum rigorem sapere non debet. Observatio filialis sum­ mopere commendanda est. Gravissimis enim rationibus frequens ista mentis erectio supra terrenas res commendatur. Et vald< dolendum est quod oculis cernere licet : per minas et turbas nunc exigi istas laboris intermissiones quas religioni et pietati concedi posse negabatur. Verum, omnibus maxime procurandon. est. ut non soli corporali seu physicae recreationi consulant, sed sufficientem partem reservent officiis et exercitationibus spiritua­ libus. Et haec facilius obtineantur, ubique praesto sint libri simul solidae pietatis et non in ineundae lect ionis : ubique cum decore, et, quantum copia detur, cum participatione populi, sacrae fun­ ctiones celebrent ur. Sl»9 >70 i 700 LI DEH III, TRACT. I. TIT I SUMMARIUM. 871. — Do quibusdam communibus Ecclesiae praeceptis agen­ dum est, quae cum virtutibus conectuntur. Praeceptum autem annuae confessionis et communionis, quod generali studio iustitiae et sanctitatis cohaeret, in sacramentis SS. Eucharistiae et Paenitcntiae explicatum est. 1. Origo praecepti sanctipicandi festa. Tempus aliquod Deo colendo est iure naturae impendendum. Participatio sacrificii Novae Legis est iuris divini positivi ; dominicalis autem et festiva assi­ stentia sacro et cessatio a labore hodio ad ius ecclesiasticum per­ tinet. Sola suprema auctoritas festa stabiliter instituere, transferre, abrogare potest. Ac praeter dominicas, in universa Ecclesia do praecepto sunt tantum : Nativitas, Circumcisio, Epiphania, Ascensio, SS. Corpus Domini, Immaculata Conceptio, Assumptio B. Μ. V., S. loseph (19 martii), SS. Apostoli Petrus et Paulus, et Omnes Sancti. Ubi, ex numeratis, aliquod sit legitime abolitum aut translatum, nihil, inconsulta S. Sede, est innovandum. Dies festi sunt sub gravi observandi ; computantur a me­ dia nocte ad mediam noctem, excepta indulgentiarum acquisi­ tione. II. Positiva sanctificatio. 1. Festis de precepto, missae exhi­ benda est praesentia intentionis religiosae, corporalis, ut, sive ex loco ubi simus, sive per coniunctionem cum iis qui altare cir­ cumdant, sive per externam rationem qua attendimus, exterius praesentes simus et appareamus ; devota, qua saltem nihil exterius agamus alienum a cultu divino seu quo prohibeamur animum ad sa­ crificium vel ad res divinas applicare. Attentio ista vocatur externa. 2. Missa audienda est aliquo ritu catholico, sub dio aut in oratorio non privato, exceptis privatis coemeteriorum aediculis. In privato oratorio satisfaciunt solae personae in induito nume­ ratae, praeter sacerdotem celebrantem et ei inservientem. 3. Missa audienda est tota. Gravitas omissionis pendet ex quant'tale : tertia parte missao ordinariae, vel ex dignitate partis omissae : a canone ad communionem brevis absentia facilius gravis evadit. A gravi immunis est qui duas dimidias missas successive audit, saltem si consecratio et communio ad idem sa­ crificium pertineant. De stricta obligatione supplendi levem omis­ sionem non constat. 4. Causae excusantes sunt quodlibet notabile seu mediocriter grave incommodum, sive inanimo (ex gravi offensa mariti, paren- Hb’MMAHIUM DE HANTIFICANDI3 FESTIS 701 turn, dominorum), sive in corpore (ex valetudme quae proba­ biliter impediat, sive ex dietant ia superanda pedestris itineris unius horae cum quadrante), sive in bonis fortunae (si lucrum extraordinarium et relative notabile amittendum sit vel nota­ bilis iactura in cxcercendo munere aurigae, etc. facienda) ; sive in honore, fama, pudore (v. g. si mulieres ex more patriae, tempore luctus vel post partum domi se continent). Ratio ca­ ritatis, ad vitandum alienum scandalum ; occasio itineris secus amittenda, etiam excusaro possunt. In qua re, frequentia omis­ sionum observanda est. Ob minorem causam, iustam tamen, di­ spensant Ordinarii locorum et parochi singulas subiectas sibi personas et familias, etiam extra territorium ; et in territorio etiam peregrinos et vagos. Optandum est ut fideles aliis etiam exercitationibus festa sanctificent, comparando sibi meliorem cognitionem religionis; et ut ipsi humiliores sacrum formaliter participare doceantur. III. Negativa pars. 1. Festis diebus abstinendum est: a) ope­ ribus servilibus, seu operibus in quibus vires corporis primas obtinent et mens de se ab altioribus impeditur et ad infima deprimitur. Quinam autem sint, etiam usus docere debet. Prae­ ter opera servilia, quibus opponuntur hberal·a, sunt quaedam opera media seu communia, in quibus modus, v. g. studium lucri, attendendum est : piscatio, venatio. Materia gravis censetur labor protractus notabiliter ultra duas horas ; vel per tres horas in levioribus operibus. Leviusculi quidam labores per duas horas simpliciter permittuntur ; - b) actionibus fori iud-ciabs. Sed licent actus iurisdict ionis non contentiosae, ut ipsa excommunicatio vel suspensio ex informata conscientia. A iudiciis quoque abstinendum est per tres ultimos dies maioris hebdomadae. Materia gravis hic magis exΛ qualitate actionis pendent; - c) mercat bus publ-c-s, nun· dinis (seu mercatibus qui statis diebus recurrunt), publicis emptio­ nibus et venditionibus. Omnis sollemnis venditio vel mercatus foret gravis materia. 2. Causae excusantes : a) consuetudo, maximo pro nundi­ nis ; - b) finis divini cultus : is excusat opera proxime conexa, dum remote conexa non sunt nisi venialia. Ac pro ecclesia pau­ pere fas est saltem privat im laborare ; - c) caritas erga pauperes, per opera pro ipsis directe confecta (non indirecte ex refuso pretio); - d) necessitas propria vel aliena, corporis vel animi: seu incommo­ dum proportionatum ; - c) periculum peccati ex otio ; - /) specia­ lis occasio lucri ; - g) dispensatio ob rationabilem causam a personis quae a positiva parte santificationis festorum dispensare possunt. Inculcanda est observatio filialis, accurata, s< d sine iudaico ri­ goro. (871.] 702 LIBER III, TRACT. 1. TJT. Il TITULUS II. De ieiunio et abstinentia. (ce. 1250-1254). Utilitas. — Religiosa istius praecepti observatio, indicato spiritu et fundamento evangelico, inculcanda erit, maxime quod attinet ad ab­ stinentiam, qua multo plures obligantur. leiunium ita praedicandum •t explicandum est, ut numero crescant qui iciunarc velint. Maxime autem urgendum est. quantum oporteat ut christiani festis mundanis renuntient per dies qui recolendae passioni Domini, expiandis peccatis et preparandae laetitiae Paschali destinantur: quo tempore non sola memoria resurrectionis Dominicae sed etiam spiritualis fidelium re­ surrectio sancta gaudia excitare et confirmare debet. Ordo. Hunc ordinem sequemur, ut ecclesiastici praecepti de temperantia prius canonicam deinde moralem expositionem fa­ ciamus. 872. — Historica. Cfr. Appendicem XVIII. Articulus I. Canonica praecepti expositio. 873. — Obiectuni praecepti. 1. Praeceptum ecclesiasticum duas, hodie distinctas, partes continet : abstinentiam et ieiunium. 2. «Abstinentiae lex vetat carne iureque ex carne vesci, non autem ovis, lacticiniis et quibuslibet condimentis etiam ex adipe animalium » (c. 1250). Penitus ergo sublata, est universalis exclusio ciborum non esurialium, quae diu ac per totam quadragesimam vigebat, ita ut cibi esuriales vocarentur quadragesimales. Condimenti rationem habet quidquid, sive liquidum sive etiam non liquidum, modica quantitate, adhibetur ut cibus principalior sapidus reddatur. Dum quaelibet condimenta permittuntur, etiam ex adipe animalium, admittitur sic dicta « margarina » ; nec quaerendum est de origine adhibitae sic dictae « gelatina » quae ex pisce vel ex ossibus vitelli educitur. Laridum per se non admittitur nisi per modum condimenti. Sed substantiae, ut « peptone », quae usu ricam eptcm abstinentiae et iekjmi 7<>3 vulgari, carnis nomine non veniunt, nec camis saporem habent. ecclesiastica carnis prohibitione comprehensae non videntur. Quid carnis rationem habeat, non scientifice sed communi aestimatione et consuetudine definiendum est. Deficiente usu, admitti potest regula S. Tu. 2, 2, q. 117, art. 8, qua lege absti­ nentiae prohibita censentur animalia terrestria, seu quae diu extra aquam vivent solent vel qui calido sanguine perfunduntur. Quod ad amphibia, Benedictus XIV suadet ut. consideretur quibuscum animalibus eorum caro maiorem similitudinem referat. Γη dubio probabili, pro libertate responderi potest. Ex communi porro acceptione, piscibus aequiperantur non sola ostrea, mituli, cam­ mari, verum etiam limaces, testudines, ranae, locustae. Ubi fa­ veat consuetudo, diebus abstinentiae tolerantur quoque fulicae vel huiusmodi volucres nantes. Non nulli permittunt quoque lutras et castores. 3. « Lex ieiunii praescribit ut non nisi unica per diem co­ mestio fiat ; sed non vetat aliquid cibi mane et vespere sumere, servata tamen circa ciborum quantitatem et qualitatem probata locorum consuetudine» (c. 1251, § 1). «Non vetitum est carnes ac pisces in eadem refectione per­ miscere, nec serotinam refectionem eum prandio permutare (c. 1251, § 2). Itaque: a) hodierno i ure potus, qua talis, non frangit ieiunium. b) unica comestio, seu plena refectio per diem, est sub­ stantialis pars istius legis. Haec non est ult ra duas horas circiter producenda, nisi, ut quidum ex consuetudine permit tunt, post duas horas sola apponantur bellaria vel leviores cibi, et serotina refectiuncula tunc omittatur. Eadem plena refectio non potest- in­ terrumpi moraliter, i. e. saltem non notabiliter ultra semi-horam. Si quis tamen semi-pransus discedere ob negotium coactus fuerit, impune, et iam post plures horas, ad mensam redibit, ex benigno Ecclesiae sensu, ne diem transigat sine ulla refectione plena. r) lain formali lege matutinum frustulum, praeter cenu­ lam vespertinam, permittitur. De quantitate et qualitate ciborum probata consuetudo (1) (P Consuetudo ista boo loco designat receptos usus quibus» aliter in aliis locis, recessum est a rigore observantiae quadrageni malis quae, exceptis dominicis diebus» miam tantum refectionem permittebat, et, non exceptis dominicis diebus, solos ad· mittebat elbos esuriales. Itaque, ubi nullus fuerit usus receptus de qualitate elbi, soli cibi esuriales mane et vespere essent liciti. (S72. 873.] . 7θ4 -Μ· LIBER III, TRACT. I, TIT. II in frustulo et cenula servanda dicitur. Quod ad quantitatem, satis conveniunt mane sumi posse duas uncias, i. 0. inoraliter 60 grammata (magis accurate 63). In qua quantitate unus cya­ thus compositus caffaeo et « cioccolata « satis tenui computandus non videtur. Vespere, ubique permittunt 8 uncias i. ©. 250 grammata ; in quibusdam regionibus caeli frigidioris et latioris usus (Belgio, Germania) videntur addi posse duae unciae seu 63 gr. Et unus quisque tantum sumere potest quantum opus habeat ut sine no­ tabili incommodo ieiunium servare possit. Ubi offa sumitur panis cum aqua cocti, plures, cum S. Alph., 1. 3, n. 1029, negant 250 grammata panis sumi posse, quasi facta sit quaedam fermentatio. Verum, cum fermentatio nulla sit, ncc quantitas alimento­ rum alteraticftie in aqua augeantur, Gén-Salsm. I, 327, ab hac severitate ob probabilem rationem recedunt. Per se ad usus re­ spiciendum est. Pridie Nativitatis Domini, ad collationem vespertinam addi possunt bellaria vel cibi delicatiores, ita ut quantitas duplicari queat. De qualitate sat magna usus varietas cernitur. In paucis locis ipsa ova permittuntur; in pluribus saltem laqticinia admit­ tuntur ; in aliis, v. g. in Italia, soli cibi esuriales ; in Hispania, si unam alteram ve dioccesum partis scptcmtrionalis excipias, ipsi pisces vel pisciculi prohibentur. Et quia probata consuetudo confirmatur, strictior igitur in Italia et in pluribus locis servanda est ab omnibus abstinentia mane et vespere quam in principali refectione, ubi semper ova permittuntur. Ut per se patet, qua­ litas ista ab iis solis attendenda est qui legi ieiunii astringun­ tur. Ceteri, diebus solius ieiunii, etiam carnes vespere sumere poterunt. d) Hora principalis refectionis circa meridiem esse intelle­ gitur ; sed permutatio serotinae refectionis cum prandio expresse c. 1251, § 2 permittitur. Eadem § penitus aboletur lex qua Benedictus XIV (C. In suprema, 22 aug. 1741) permixtionem carnis cum piscibus in eadem comestione prohibuerat. 874. — Dies sub praecepto. 1. Lex solius abstinentiae iam non obligat nisi singulis feriis sextis (c. 1252, § 1). n I jJ j| 1 1 PRAECEPTUM IEIUNII ET ABSTINENTIAE 7Ù5 2. « Lex abstinentiae et ieiunii servanda est foria TV Ci­ nerum, feriis VI et sabbatis quadragesimae et feriis Quattuor Temporum, pervigiliis Pentecostes, Deiparae in caelum assum­ ptae, Omnium Sanctorum et Nativitatis Domini » (c. 1252 § 2). Satis facile obtineri potest ut, tempore quadragesimae, absti­ nentia sabbatina ad feriam IV transferri possit. 3. « Lex solius ieiunii servanda est reliquis omnibus Qua­ dragesimae diebus » (c. 1252, § 3). Exceptis tamen dominicis. Namque: 4. « Diebus dominicis vel festis de praecepto, lex absti­ nentiae, vel abstinentiae et ieiunii, vel ieiunii tantum cessat, excepto festo, tempore Quadragesimae ; nec pervigilia antici­ pantur; item cessat sabbato sancto post meridiem » (c. 1252. § 4). Itaque, excepto Quadragesimae tempore, festa de praecepto, sive ex lege generali sive ex statuto peculiari, excludunt obliga­ tionem tam abstinentiae quam ieiunii ; sed oportet ut actu sint de praecepto, ita ut in regionibus ubi quaedam festa suppressa sint lex abstinentiae vel ieiunii istis festis non attingatur (Cfr. resp. S. C. Concilii 28 aug. 1911 ad Archiep. Mechlin. et 22 nov. 1912 ad Asturicensem). Novo Codicis beneficio, pervigilia, quod ad ieiunium et ab­ stinentiam, non iam anticipantur. .Supprimuntur igitur ieiunium et abstinentia pervigilii Natalis Domini et Assumptionis, annis quibus festa ista feria II occurrerint. Tertiae gratiae de sabbato sancto, prorsus novae, is usus erit rationabilis ut sabbato sancto, toto mane, more consueto, ieiunes, ita ut solum frustulum sumas : a transacta meridie autem, i. e. post pulsatam horam duodecimam, ab inchoato ieiunio et abstinentia cessare possis. Et si ob i usta m quandam causam re­ fectionem anticipes, servanda in ea erit abstinentia, quae in sab­ batis Quadragesimae praecepta est. 875. — Sublectum legis. « Abstinentiae lege tenentur omnes qui septimum aetatis annum expleverint; lege iuiunii astringun­ tur omnes ab expleto vigesimo primo aetatis anno, ad inceptum sexagesimum » (c. 1254). Itaque mirum privilegium quod mulieribus quinquagenariis, sine ratione, quidam addere volebant, ipso Codicis silentio reicitur. 876. — Dispensatio a lege. Hodie, in Codice, communi Tem­ porum sacrorum nomine veniunt tam festi dies quam dies abs45 (874-876.] 7 Of) LLBER ΙΠ, TRACT. Γ, TIT. II tirientiae et ieiunii (c. 1243). Ab iisdem autem dispensari pos­ sunt quos, ubi de festis servandis (‘ginnis, indicavimus (c. 1215 et 514). Cfr. num. 861. Observes facultatem dari dispensandi ; non aut em commu­ tandi. Non possit ergo v. g. parochus dispensare a quantitate et simul iniungere ut vespere solis cibis utant ur qui permittuntur ieiunantibus, nisi, ut n. 885 dicitur, ipsa dispensationis ratio com­ plenda sit. Qualitas enim ciborum vespere et mane observanda, pars est legis ieiunii; non est distincta lex abstinentiae a qua possit separati m dispensare. A lege abstinentiae Nuntii et Delegati Apostolici vi n. 10 suarum facultatum quoque dispensare pos­ sunt. 8ÎÎ. — lura specialia. Contra ac de festis dicebatur vol in­ sinuabatur, canone 1253 monemur canonibus de ieiunio et absti­ nentia nihil immutari de induitis, votis, Constitutionibus ac re­ gulis personarum physicarum vel moralium. Is nobis videtur esse sensus istius canonis, ut omnia quae in his induitis et votis expresse sancita sunt, intacta maneant, quod ad observationis substantiam ; quod ad modum autem, nisi ex­ presse aliud definiat ur, praesens disciplina servanda sit. Qui enim ieiunium vovebant, si nihil addere volebant, ita ad praesentes usus se referebant ut tacite disciplinae variationes admitterent. Quocirca votum solius ieiunii non iam abstinentiam continebit ; nec votum abstinentiae excludet ova ; nec pervigilium antici­ pabitur. Quare bene, anno 1920, in Urbe, ieiunium votivum pervi­ gilii Purificationis B. Μ. V. locum non habuit. Si tamen vovens formaliter vel virtualiter ieiunium cum abstinentia vovere inten­ derit. utraque obligatione tenebitur. Bene quoque Ferrer es, Theol. mor., I, 596 et II, 1370 suppressum dicit ieiunium quod ex Bulla Cruciatae in sabbato ante diem natalem Domini servandum est, anno quo dies iste natalis incidit in feriam II. Articulos II. — Moralis expositio praecepti. 818. — Ibstinentia, in pluribus refectionibus, distinctis •ictibus violari et observari potest, dum ieiunii observatio singulis ■liebus indivisibilis est. Quare, qui in prandio illicitos cibos sum­ pserit, vespere tamen lege abstinentiae tenebitur, dum tertium .mpune prandere potest, qui die ieiunii bis plene refectus sit. Ι·κ\ΐ;< ΕΡΤΓΜ IEJI XJI ΕΊ A I’s'i j .X E χ γιλ Ε 707 SÎ9. — Materia gravis, in lege abstinentiae. mira severitate a pluribus, etiam a S. Alpii., 1, 3, n. 1029, infra 15 grammata carnis statuitur. Melius certe, eum aliquibus, circa 60 grammata, praesertim in comestione principali, ad gravem materiam postu­ labimus. Quod ad ova et lacticinia, ad 130 grammata (puta duo ova) materiam gravem extendere posse videmur (Quod atten­ dendum adhuc erit a ieiunantibus, in collatione vespertina). Ex Gousset portio ordinaria iusculi (brodo) non est materia gravis. 880. Quaeres, quid si prandium cibis illicitis bona fide instru<- turn sit ? Si in materia levi, causa excusans adesse videtur. Si totum prandium ex errore fuerit cibis vetitis compositum, incommodum pen­ sandum est quod ad observandam legem sustinendum est. Error pu­ blici hospitis non permittit ut clientes in taberna cibos vetitos mandu­ cent ; sed difficultas differendi prandium numerosae familiae, conten­ tiones «pia»' timentur, etc. poterunt sat saepe excusationem praebere ex mente Ixeelesiae, si copia petendae dispensationis desit. 88*. — Ieiunii violatione completa, unum peccatum singulis ieiunii praecepti diebus committitur: ita recepta sententia (Cfr. I. 137); et post alteram refectionem plenam, ieiunium iit illa die observatu impossibile. Plures autem partiales laesiones, leves vel graves, eadem die committi possunt. Namque, ratione habita sententiarum, gravis laesio ieiunii videtur ad 130 grammata aesti­ mari posse. Et quamvis parvae refectiones coalescant (contraria prop. 29 ab Alex, λ II proscripta est), ex regula tamen generali, quantitas severius accipienda est quando tota simul quam si di­ visa in partes sumatur. Sed non solvitur ieiunium per dicisioneni prandii ob nego­ tium incidens, vel usum ferculi quod, postquam e mensa surrexeras, praeter exspectationem tuam appositum est : vel si quid sumatur ob debilitatem vel aliam causam rationabilem : ut mi­ nistri et lectores mensae apud religiosos quidpiam (v. g. offam) praegustare solent. Unam enim refectionem intendunt. Nec solvitur per sumptionem electuariorum (i. e. pastilles, giuggiola, confetti) (piae per modum medicinae ad invalidant de­ coctionem ciborum sumantur, vel bellarii cum haustu ne potus noceat », dummodo id ne liat in fraudem ieiunii nec proin fre­ quenter in die. Potus rationem servant caffaeum, th ea etiam modico sac­ charo permixta, potio ex aqua· et succis aurearum vel citrearum ) 877-881.) 70S UBER ΠΤ, TRACT. I, TIT. Π malorum confecta, etiam gelu concreta, modo ne magnam sub­ stantiae copiam contineant. Verum cibo assimilatur potus lactis, iusculi et similium rerum, ex ordinaria sua destinatione. Substantia ieiunii violari non videtur eo quod frustulum per­ mutes cum collatione vespertina. Unde ob iustam causam id no veniale quidem erit. Verum qui non possit nisi inverso ordine ieiunare, hoc medio uti non debet. Qui advertenter vel inadvertentcr mane fere cenulam sum­ pserit, per se vel differre prandium vel vespertinam collationem fero ad frustulum redigere debet. Sed gravi incommodo excu­ sabitur. I 882. — Causae excusantes ab abstinentia. Infirmitas vel debi­ litas quae carnes postulet ; ad quam referri quoque possunt vividae appetentiae mulierum praegnantium et lactantium, qui­ bus tamen melius per dispensationem consulitur. Egestas, ne rara edendi carnes occasione egeni priventur. Graves labores quorundam operariorum. Et cum pluribus satis dissimulandum est. Etenim in praeceptis servandis solent esse remissiores, et, ob constantem carnium usum, maiorem in abstinentia difficultatem experiuntur. Iter jacientes qui licitos cibos ad congruam refectionem ab­ sque magna difficultate obtinere nequeunt. His tamen bona vo­ luntas saepius quam commoditas deest. Verum in certis regioni­ bus lex abstinentiae in diversoriis relaxatur. Moralis impotentia uxoris et filii qui gravem indignationem patris familias incurrerent vel cibos sufficientes non obtinerent. Famuli vero qui habitualiter a lege servanda impediuntur, alium famulatum quaerere et eligere, non tamen cum magno incommodo, debent. Unde sat saepe excusantur, si alia praecepta bene servare permittantur. Qui facultate pollent edendi carnes, eam per se ad hospites transferre nequeunt. Quare diebus vetitis vel omittere invitationes vel epulas licitas apponere debent. Et invitatio detrectanda est, nisi proportionatum incommodum excuset. Qui autem, praeter exspectationem, ad prandium illicitis cibis constans invitatur, saepe, ad vitandas offensiones, praeciso scandalo, excusabitur. Qui vero plures dies apud parentes vel amicos legis ecclcsiaticae incuriosos transigunt, licitas epulas petere facile possunt et de­ bent. vel, si alia causa accedat, dispensationem impetrabunt. PRAECEPTUM IEIUNII ET ABSTINENTIAE 709 883. — Causae excusantes a ieiunio. Labor opifues et artifices excusat qui labores graves exercere debent. Et quia in ipsa con­ suetudine proprium titulum habere videntur, etiam validiores excusantur. Nec si uno altero ve die quiescant, lege tunc astringi videntur. Praesumuntur, in dubio, exempti, qui laboriosa opera pieta­ tis aut caritatis assumunt : ut contionatores qui fere cotidie cir­ citer per horam contionantur, professores qui per horam scien­ tias superiores docent, modo studio et labore lectiones parent ; magistri scholarum inferiorum qui cotidie per 4, 5 horas docent: qui aegrotis inserviunt cum magnis laboribus. Impotentia physica vel morali vel nimia difficultate excusantur infirmi, debiles, convalescentes, mulieres praegnantes, lactantes, ct quotquot ex ieiunio notabilem capitis aut stomachi dolorem patiuntur ; pauperes qui solo pane cum leguminibus vescuntur : et qui ex experientia vel probabili ratione persuasionem gravis nocumenti hauserint. Labor aut incommodum cum aliis causis accidentalibus co­ niunctum plures excusat qui per se tenentur. Sic excusantur sartores, barbit.onsores, pictores, scribae, si convenientem suae artis exercitationem cum ieiunio componere nequeunt; qui in itinere suscipiendo, in contionibus frequenter parandis, in arduis studiis, in multis paenitentibus vel clientibus audiendis, notabile incommodum ex ieiunio experirentur. Seria indignatio viri uxo­ rem excusabit. 8S4. — Quaeres an diebus ieiunii laborem extraordinariam quo fias impotens ad legem servandam assumere possis. Dummodo labor veram habeat utilitatem, et iustam causam ha­ beas eum non differendi in alium diem, v. g. lucrum extraordinarium aut etiam temporis iacturam, id ex benigna Ecclesiae mente licere vi­ detur. Non sufficit ratio delectationis ex itinere, venatione, etc. nisi interdum, raro, nec in fraudem legis, suggerat aequa praecepti interpre­ tatio exc ptionem. Sic non videtur quis cogendus ut per totam Qua­ dragesimam honesta longi itineris vel venationis recreatione abstineat. Ac sunt op ra caritatis, ut servitium infirmorum, adeo Ecclesiae grata, ut eadem consulti, diebus ieiunii assumere possis, quasi praeceptum in haec opera commutando (Cfr. I, n. 221,5). 885. — A ieiunio et abstinentia minor causa excusare potest disp nsdijs. Cuinam dispensatio competat iam diximus, n. 876 et 861. (882-885. i 710 r.rnER in, tract, i. tit. ii Ex causa autem peculiari magni concursus populi aut pu­ blicae valetudinis, possunt Ordinarii totam dioeccsim vel aliquem locum in dioecesi a ieiunio et abstinentia dispensare (c. 1245, § 2). Facultas ista exorbitans nec ad alia dispensanda, v. g, requiem festivam, nec ad alias causas extendi potest. Causa peculiaris, v, g. festi vel nundinarum extraordinariarum, etiam quotannis recurrere potest. Observes quoque dispensationem a ieiunio per se non valere ad abstinentiam : nec dispensatio ab abstimentia dispensat a ieiunio. Demum Superior cui ratio sufficiens non videtur ad dispen­ sandum, possit iniungendo alia pia opera: orationes, eleemosynas, rationem complere. Ν./Λ Preces vel eleemosynae quae non raro iis imponuntur (pii facultatibus generalis Induit i utuntur, sub levi tantum obli­ gant ; precesque sunt onus diei affixum. Et propter benigniores leges abstinentiae, minus cotidianus Tndulti usus factus est. SSG. — (Jsus Confessarii. 1. Hodie praestat non deflectere in partes severiores, in aestimandis iis quae ieiunantibus licent, tum quia mens Ecclesiae benigna supponenda est erga paucos observantes, tum ut. hi numero crescant. 2. Ipsae causae excusantes, praesertim eum de ieiunio agitur, ob infirmiorem valetudinem et persuasiones impotentiae, benignius quam olim accipiendae sunt. Quod ipso suarum dispen­ sationum exemplo S. Sedes demonstrat. Nec sim* spe successus turbanda est bona fides eorum qui ob causas leviores, praesertim annuente medico, se a lege abstinentiae immunes existimant. 3. Diligenter tamen recepti mores personarum vel locorum considerandi sunt. Prout enim plene viget aut, contra, sat com­ muniter neglegitur, lex imprudenter relaxatur vel urgetur incaute. Magna prudentia cum iis potissimum opus est qui sacramenta facile desererent. Notabile iam est ut petendo dispensationem oboedientiam profiteri velint. Quare ut. hoc saltem facere velint, hortandi sunt. I. Saepe quod uni causae deest altera .suppletur : v. g. paupertas labore vel quadam debilitate stipata. 5. Vitanda rursus est facilitas quae nervum disciplinae tollat ei paulatim, per indiscretas dispensationes, legem supprimat. De ipso ieiunio, dare indicemus quae intacta lege sumi 4^ ■ I I I I i ei SUMMARIUM DE IEIUNIO ET ABSTINENTIA ..... .................. ueaM» 711 possunt, et nisi totam, saltem partialem observationem obtinere «oneinur. Maxime autem spiritum mortificationis foveamus, et hodie valde moveamus Christianos ut vitam ducant minus alienam a ratione temporis quod Christianae pietati ct immolationi et commentationi Christi pat ientis vel peculiaribus gratiis obtinendis a sancta mat re Ecclesia dicatum est. Notandum de Decimis. j 1 i 88Î. — Praeceptum soloendi decimas iam non est inter communes Ecclesiae leges. Codex c. 1082 iura particularia in hac re mere confirmat: «Ad decimarum et primitiarum solutionem quod attinet, peculiaria statuta ac laudabiles consuetudines in unaquaque regione serventur ». ,1 SUMMARIUM. fl I 888. — Expositio canonica. I. Distincta hodie sunt praecepta abstinentiae ct ieiunii : nec dispensatio abstinentiae a ieiunio dispensat, vel contra. II. Abstinentiae lex vetat usum carnis et iuris ex carne ; nulla excludit condimenta. Condimentum est quidquid liquidum vel non liquidum adhibetur ut cibus sapidus reddatur. Quid sit caro, communi aestimatione et usu definiendum est. Terrestria animalia, quae diu extra aquam vivere solent seu calido sanguine perfunduntur, seclusa consuetudine benigniore, -censentur prohibita. Quod ad amphibia, in dubio probabili, pro libertate respondendum est. Ill. Ieiunii lex substantialis un cam comestionem per diem permittit ; sed aliquid cibi mane et vespere sumi indulgetur, servata circa quantitatem et qualitatem probata locorum consuetudine. Quod ad quantitatem, satis conveniimt mane sumi posse duas uncias (60-63 grammata). Vespere ubique octo unciae i. e. 250 grammata permittuntur, et etiam plus in quibusdam regionibus. Ac sane cuivis licet id sumere unde sine gravi incommodo ieiunet. Qualitas mane et vespere, extra dies abstinentiae ab iis solis attcndertda est qui lege ieiunii tenentur. Permutatio prandii cum serotina refectione expresse permittitur. Nec gravis fuerit inversio frustuli matutini et collationis vespertinae. Potus hodie non frangit ieiunium, nisi qui communiter tanquam alimentum sumitur. I II ■ LJ ’J 3 ■ i 1 Ί ,I j. t B ! ! Λ [SSa 888.] 7 12 LIBER 1Π, TRACT. I, TIT. Ill IV. D:es sub praecepto. 1. Lex solius abstinentiae viget sin­ gulis feriis VI. 2. Lex abstinentiae et ieiunii, feria IV Cinerum, feriis VI et sabbato Quadragesimae ; feriis quattuor Temporum, per­ vigiliis Pentecostes, Assumptionis B. Μ. V., omnium Sanctorum et Nativitatis Domini. Facile obtinetur ut feria IV pro sabbato servetur abstinentia in Quadragesima. 3. Lex solius ieiunii viget reliquis omnibus Quadragesimae diebus, exceptis Dominicis. Excepto festo in Quadragesima, omnis lox abstinentiae et ieiunii cessat dominicis et festis de praecepto, ubi festa ista re vera manent praecepta ; et sabbato sancto a meridio ; nec per­ vigilia anticipantur. V. Sub-ectum logis. Abstinentiae lege tenentur quotquot se­ ptennes habituali rationis usu potiuntur ; lex ieiunii omnes a completo 21 anno ad inceptum 60. VI. Facultas dispensandi iisdem qui a sanctificatione festorum dispensare possunt eademquo ratione competit. Nihil autem im­ mutatur de induitis, votis, Constitutionibus ac regulis personarum physicarum vel moralium ; modus autem eadem implendi, nisi aliud expresse statuatur, ex Codice desumi potest. ExpoJlio mora.is. — I. Abstinentia in pluribus refectionibus, distinctis actibus violari et observari potest, dum ieiunii obser­ vatio singulis diebus indivisibilis est, ita ut per se qui una vo­ luntate statuerit se non ieiunare, unicum peccatum fecerit. Verum etiam servata substantia, ieiunii, seu nondum sumpta altera plena refectione, graviter peccari potest, ut si illicito ad 130 grammata cibi sumas. Abstinentia autem carnis quantitate 50 grammatum graviter violari videtur. II. Causae excusantes. 1. Ab abstinentia. Infirmitas, egestas,, graves labores quorundam operariorum, difficultas nimia ob­ tinendi cibos licitos in itinere, moralis impotentia uxoris et filiorum qui indignationem patris incurrerent vel sufficientes cibos non obtinerent. 2. A ieiunio. d) Excusantur ipsa consuetudine opifices et artifices, etiam validiores ; b) praesumuntur in dubio exempti qui laboriosa opera caritatis vel pietatis explent, ut contionatores et professores qui fere cotidie per horam contionantur vel disci­ plinas superiores tradunt, dummodo lectiones praeparent ; ma­ gistri scholarum inferiorum qui per 4 vel 5 horas adolescentes instruunt ; c) excusantur qui propter infirmitatem vel debili­ tatem ex experientia vel probabili ratione pei’suasionom gravis nocumenti hauserint ; d) ob leviorem causam excusat dispen­ satio. DE CENSURA ET PROHIBITIONE LIBRORUM 713 Ex peculiari autern causa magni concursus populi vel va­ letudinis, possunt Ordinarii totam dioecesim vel aliquem locum a ieiunio et abstinentia dispensare. Atque iniuncto pio aliquo opere possit dispensans quasi complere causam dispensandi. Preces induito generalis dispensationis annexae sub levi tan­ tum obligant. III. Actio confessarii. Ut plures i iunent, praestat hodie in partes non severiores inclinare ad aestimandum quid ieiunanti liceat. Ipsae causae excusantes non sunt hodie rigorose sumendae. Attendendum tamen '*st moribus personarum et locorum, ne quem a sacramentis arceamus, vel relaxationem foveamus. Partialem sal­ tem observationem obtinere conemur; atque id inculcemus, ut Chri­ stiani per sacrum quadragesimale tempus, vitam minus a temporis sacri ratione alienam ducant. N.B. De decanis sola iura peculiaria observanda sunt. TITULUS III. De Censura et Prohibitione libroru H (cc. 13S4-1405) Utilitas. — Regulae de censura librorum ipsis clericis potissimum usu veniunt ; regulae de prohibitione librorum omnes afficiunt. In qua re in primis neglegi nequit quid prudentia naturalis iam praecipiat ; dein monendi sunt fideles non sufficere ut ad Indicem librorum prohibitorum attendant, verum etiam magis ad regulas generales quibus permulta opera prohibentur r. spici< ndum esse. Cum tot numero prodeant scripta, iuvabit etiam sacerdotem prae manibus habere librum vel periodicos libellos qui do merito et periculis operum quae typis eduntur prudenter lectores edoceant. 889. Historica. Cfr. Appendicem XIX. 890. — Introductio. In libri III quarta parte quae De magi­ sterio ecclesiastico inscribitur, Codex deputat litu!. XII, constan­ tem cc. 1384-1405, retractando argumento de censura ct prohi­ bitione librorum, quod Leo XIII penitus denuo ordinaverat celebri C. Officiorum ac Munerum, 25 ian. 1897. Et quia argumen­ tum istud retractat, simul, ex c. 22, abrogat omnem legem ante­ riorem. Quamquam re parum differt a superiore Constitutione. [SS9-S90.J 714 I [BER HI. TH V I . 1. TIT. Ill Dum haee tamen prius de prohibitione dein de censura librorum agebat, nunc, inverso ordini*, caput de censui·.! capiti de prohi­ bitione praeponitur. Canone 1381. generaliore et introductorio, Ecclesia sibi vin­ dicat in libros fidelium ius censurae et prohibitionis. Simul vim extensivam, clarius sed severius quam ante Codicem, canonum sic definit, ut « quae sub hoc titulo de libris praescribuntur, pu­ blicationibus diariis, periodicis at aliis editis scriptis quibuslibet applicentur, nisi aliud contest ». 'EjB Itaque, per se, neglectis his distinctionibus, regulae cadunt in folia, libellos, sicut in libros ; in periodica sicut in separata opera : in litho­ graphiée sicut in typis scripta dummodo tamen edantur, i. e. publici iuris fiant, seu in vulgus spargantur, seu omnibus promiscui* prostent, et non mere destinentur selectis personis v. g. auditoribus (quibus aliae per accidens forte adiunganfur) ita ut pro manuscripto haberi possint. Generali autem extensioni, quae praesumitur, hunt excep­ tiones, (piae tamen probandae sunt ut praesumptio elidatur. Ex­ ceptio autem sive ex rei natura sive ex contextu sermonis, ut in c. 188, 7° dicitur, constare potest. Ex rei natura : sic censura praevia diarii, imaginis, aliter ac libri facienda erit : ex contextu sermonis : sic ipse c. 1386 distinguit libros a diariis et libellis periodicis. J3 CAPUT Ï De praevia librorum censura. S9I. — Censura libri a licentia cum edendi distinguenda est Censura, dicit vi vocis, sententiam, indicium: atque est, ex c. 1384, auctoritativa recognitio libri a potestate ecclesiastica: (piare licentiam logice praecedit. Censura librum, licentia personam scri­ bentis immediate attingit. Censura est necessario particularis et praevia. Licentia potest esse generalis, expressa, tacita, prae­ sumpta : eiusque defectus ratihabitione suppleri potest. Censura ecclesiastica iuris communis tribuitur Ordinario loci, quia fit de operibus quae publici iuris redduntur ; licentia, ex ipso Codice, danda quoque est a Superiore maiori religionis. Pit AEVI A I IBROI'.I M < EN.SCRA 715 Voluntaria omissio censurae sicut et licentiae per se quidem gravis est ; facilius tamen haec quam illa omissio propter le­ vitatem materiae a gravi peccato excusabitur. Itaque licentiam quae cum censura coniuncta est. a licentia separata sei ungemus. 892. — Opera censurae subicieuda. « Nisi censura ecclesias! iea praecesserit, ne edantur etiam a laicis : 1° « Libri S. Scripturarum vel eorundem annotationes I et commentaria (e. 1385) ; 2° «Libri qui divinas Scripturas, sacram theologiam, histo­ riam ecclesiasticam, ius canonicum, theologiam naturalem, ethicen aliasve huiusmodi religiosas ac morales «disciplinas, spe­ ctant : libri ac libelli precum, devotionis vel doctrinae instituItionisque religiosae, moralis, asceticae, mysticae aliique huiu­ smodi...: ac generaliter scripta in quibus aliquid sit quod religio­ nis ac morum honestatis peculiariter intersit » (c. 1385). Quid religionis ac inorum honest at i s peculiar iter intersit, ex adiunctis loci vel temporis saepi» erit diiudicandum. — Accidit enim haud ita raro ut' quaestio politici regiminis vel socialis, ob adi uncta regionis in hanc vel in illam partem non possit solvi quin ipsa religio multum, utilitatis vel detrimenti inde capiat. Ordinariorum iudicio. ut patett in hac re standum erit, quamquam recursus ad S. Sedem, saltem in devolutivo, semper patebit. '1 3° « Imagines sacrae quovis modo imprimendae, sive preces habeant, sive sine illis edantur » (c. 1385). Iam omnes imagines sacrae, non novae tantum (Ofj. ac Mun. 15) censurae sunt subieiendae. Sacra dicenda est imago quae ad cultum vel fovendam pietatem editur ; si enim tamquam specimina eximiae artis et opera clarorum artificum proponantur, non est cur, cessante omnino fine legis, a Superioribus ecclesiasticis approbandae sint : 1° « Quae ad causas beati ficationum et canonizationum servorum Dei quoquo modo pertinent... (c. 1387) : 5° « Indulgentiarum libri omnes, summaria, libelli, folia, etc. » (c. 1388) ; 6° Collectiones decretorum romanarum Congregationum, rursus edendae (c. 1389) ; 7° Libri liturgici eorumque partes, item litaniae a S. Sede approbatae (c. 1390) ; (891 892 ; 716 LIBER III, TRACT. I, TIT. Ill, CAP. I 8° Omnis nova editio aut translatio in aliam linguam ap­ probati operis » (c. 1392). Notat ipse Codex excerpta e periodicis capita, seorsim edita, pro nova editione non esse habenda. 893. — Auctor licentiae concedendae post censuram. 1. Nisi approbatio, pro materiae qualitate, magis reservetur (e. g. pro libris liturgicis, summariis indulgentiarum apostolicarum) «li­ centiam edendi libros et imagines... dare potest vel loci Ordina­ rias proprius auctoris vel Ordinarius loci in quo libri vel imagines publici iuris fiant vel in quo imprimantur... ; ita tamen ut si quis ex iis Ordinariis licentiam denegaverit, eam ab alio Ordinario au­ ctor petere nequeat, nisi eundem certiorem fecerit de denegata ab alio licentia » (c. 1395). 2. « Si licentia deneganda videtur, roganti auctori, nisi gravis causa aliud exigat, rationes indicentur » (c. 1391, 2). Praoterrnittitui· obligatio, si qua revera fuit, pro auctoribus qui in Urbe degunt impetrandi approbationem Card. Urbis Vicarii vel Magistri S. Palatii (Off. ac Mun. 37). 891. — De censorum munere et mentione, (c. 1393). Censoris munus, si sola canonis verba respicias, est do doctrina libri indi­ care, non de cius opportunitate ; sententiam autem scripto dare debet. Renovatur commendatio ut censores in ferendo iudicio non privatas aut suae scholae opiniones, sed doctrinam commu­ nem catholicorum et probatorum auctorum, omni personarum acceptione seposita, sequantur. Do inopportuni tat e tamen libri Ordinarium censor monere poterit, immo interdum ex naturali caritatis lege debebit. Licentiae edendi praeponatur censoris indicium et, exceptis rarissimis casibus, eius nomen. Hoc tamen auctori numquam pate­ fiat antequam tulerit faventem sententiam. Nec verba canonis nec ratio postulant ut nomen censoris in ipso libro indicetur. Non verba canonis, namque c. 1394 non exigit nisi ut ipsa licentia vulgetur, expresso nomine concedentia ; non ratio : ideo enim mentio requiritur, ut constet de aliquo libri sponsore. Ad hoc autem satis est ut nomen censoris in archivo servetur. Ac re vera, tum in Urbe tum extra Urbem, nomon censoris in multis libris non apparet. PRAEVJA (JfJKORnM CfCNSURA 717 1 895. — De licentia separata a censura. 1. Ordinario loci re­ servatur indicium de insta ac rationabili causa, ob quam etiam laici catholici «in diariis, foliis vel libellis periodicis, qui reli­ gionem catholicam aut bonos mores impetere solent, quidpiam conscribant » (c. 1386, 2). in casu urgente praesumere approbationem licebit. 2. « Vetantur clerici sacculares sine consensu suorum Ordi­ nariorum..., libros quoque qui de rebus profanis tractant, edere et in diariis, foliis vel libellis periodicis scribere vel eadem mode­ rari » (c. 1386). 3. Religiosi, ut librum de quacumque1 materia edant aut in diariis, foliis vel libellis periodicis scribant eave moderentur, prius sui Superioris maioris licentia indigent et dein Ordinarii loci (cc. 1385, 1386). Auctam logis sovoritatern omnes facile perspicient. Tudicio enim Ordinarii subicitur causa quidpiam conscribendi in periodicis quae re­ ligioni vel bonis moribus sunt infesti. Clericis prohibitio olim facta diaria vel periodica moderandi nunc ad omnem coopérai>oncm alicuius momenti extenditur, quae v. g. repetitis etiam minoribus elucubrationibus habebitur. Ita enim interpretamur verbum « scribere », cum ipso Codex alia verba pro malis ac pro bonis periodicis adhibeat. Ne tamen quis hac interpretatione abutatur, notanda est prohibitio supra facta (c. 889, 2°) edendi sino praevia censura quidquid « religionis ac morum honestatis peculiariter intersit ». Tandem Religiosi omnes clericis secularibus in hac materia assimilantur, quae veteris legis extensio est cum quod ad res tum quod ad personas ac Off. Mun. 42). Loci Ordinarius cuius licentia indigent religiosi, videtur unus e tribus illis esse qui in canone superiore indi­ cantur. Proprii autem Superioris licentia licentiam Ordinarii loci praece­ dere debet. Dicit enim c. 1385, § 3 « Religiosi... licentiam... sui Su rioris maioris antea consequi debent ». 896. — Forma licentiae. « Licentia qua Ordinarius potesta­ tem edendi facit, in scriptis concedatur, in principio aut in fine libri, folii vel imaginis imprimenda, expresso nomine conceden­ tis, itemque loco et tempore concessionis» (c. 139-1). Suppressa est autem obligatio imprimendi in titulo libri approbati nomen ot cognomen tum auctoris, tum editoris, locum insuper et annum impressionis atque editionis. Atque agitur hic, ni fallimur, de sola li- [894 897 ] TI s I (HER HI. TRACT. I. TIT. Ill, CAP. II centia quae conectitur eum censura librorum, ita ut libri immunes a censura hoc canone non attingantur. Nomen concedentis, non item censoris esse imprimendum iam η. *94 monuimus ; ac pro pluribus scriptis practice admittitur ut mere ponatur: «Cum approbatione ecclesiastica». SUMMARIUM. 3 1. Canon generalis. Quae sub tit. XXILI de libris praescribuntur, quibuslibet editis scriptis applicanda sunt, nisi aliud constet ex rei natura : ut pro praevia diarii et imaginis censura : vel ex contextu sermonis, ut ipse c. 1386 libros et diaria a libellis periodicis distinguit. Nec poenae infra sub alio titulo inflictae eadem extensione sumendae sunt. 1. Censura et licentia. Censura est auctoritati va recognitio libri a potestate ecclesiastica ; est necessario particularis et prae­ via ; committitur ex iure communi Ordinario loci ; librum im­ mediate attingit ; et logice praecedit licentiam, quae datur per­ sonae, esse potest generalis, expressa, tacita, praesumpta, et ra­ tihabitione suppletur. Haec etiam a Superiore maiore religio­ sorum dantia est. y II. Censurae praeviae subic-enda opera. 1. Libri S. Scripturae vel earum annotationes aut commentaria. 2. Libri qui religiosas ac morales disciplinas spectant ; libri ac libelli devotionis vel institutionis religiosae: scripta (piae con­ tinent quidpiam quod religionis ac morum honestatis peculia­ riter intersit. . Collectiones decretorum Romanarum Congregationum, rur­ sus edendae. 7. Libri liturgici eorumque partes ; litaniae a S. Sede appro­ batae. 8. Omnis nova editio aut translatio operis approbandi vel approbati. Excerpta tamen a Periodicis cupita, separation edita, non sunt nova editio. I. Proprium censorum officium, ad normam c. 1393, est de doctrina libri, secundum communia placita, neglectis propriae scholae opinionibus, iudicium ferre. Non tamen prohibentur Ordinarium attentum reddere ad rationes boni communis religiosi, quae libri divulgationem dis- *97. I IBItOrU M I’KOHIBI no 711> suadere possint < t propter quas Ordinarias licentiam » «lendi li­ brum opportune mgarit. Verum i«l ad eorum munus minus proprii' pertinet. Quare c. 1393 de soin libri doctrina agit. Lato indicio, exceptis argumentis S. Sedi stibiciendis, licen­ tiam dat Ordinarius loci vel auctoris, vel editoris, vel imprimentis. Negata ab uno licentia manifestanda est alteri a quo petatur. Negatae licentiae rationes auctori roganti pei se indicandae sunt. Licentia imprimenda est in libro. Non autem exigi videtur ut nomen censoris publici iuris Hat. 111. 1. Ad quidquam scribendum in diariis et libellis pe­ riodicis quae religionem aut· mores impetere solent, per se, si tempus suppetat, Ordinarius loci ab omnibus adtundus est. Clerici autem saeculares vetantur sine consensu suorum Ordi­ nariorum. libros quoque de rebus profanis edere, diaria vel perio­ dica moderari, vel iisdem qua scriptores ojieram dare. Religiosi licentia proprii Superioris maioris indigent praeter licentiam Ordinarii, qui idem esse posse videtur ad quem pro censura recurri potest. CAPUT 11. De prohibitione librorum. 898. — Competens auctor prohibitionis (c. 1385). Ius et officium libros ex insta causa· prohibendi competit: 1° Romano Pontifici (per se vel per S8. CC.) et Conciliis generalibus pro universa Ecclesia ; 2° Conciliis particularibus et locorum Ordinariis pro suis subditis. A prohibitione Ordinarii immunes « ss · religiosos exemptos « <» pro­ babilius nunc est quod iam de ipsius facultate agendi tanquam S. Se­ dis d« legati > tacUur. Praeterea pro suis subditis . dicuntur va! re Ordinariorum prohibitiones. 3° Abbati monasterii sui iuris et supremo Moderatori re­ ligionis clericalis exemptae cum suo capitulo vel Consilio pro suis subditis, « idemque, si periculum sit in mora, possunt alii Supe­ riores maiores eum suo Consilio, ea tamen lege ut rem quantocius deferant, ad supremum Moderatorem ». |S97 S98.J 720 LIBER ΠΙ, TRACT. I, TIT. ΠΙ, CAP. II Prohibitionem a qua quis ad S. Sedem appellaverit, obser­ vare, debet, donec in suum favorem res dirimatur. 899. — Vis prohibiti inis. Non solas poenas, sed etiam proh ibiliones esso, qua tales, stricto interpretandas, probavimus in nostro De prohibitione et censura librorum, 5 ed., n. 26. Quae passim nec complete dicebantur in veteri iure, nunc clare proponuntur : « Prohibitio librorum id efficit ut liber sine debita licentia nec edi, nec legi, nec retineri, ncc vendi, nec in aliam linguam verti, nec ullo modo cum aliis communicari pos­ sit ». « Liber quoque modo prohibitus rursus in lucem edi nequit, nisi, factis correctionibus, licentiam is dederit qui librum prohi­ buerat eiusve Superior vel successor » (c. 1389). Edit librum qui, dato nomine, eius diffusioni operam impendit, qua nota differt ab eo qui librum mere imprimit. Auctor, plerumquo est si­ mul editor. Itaque editur liber cum publici iuris fit. Miscellanea quibus varia etiam libri damnati excerpta continentur non sunt nova libri editio. Lectio libri dicit immediatum libri usum ad intellegendos scribentis conceptus: sive ideo oculis sivo digitis (ut car ci) librum perlustres. Non ergo legit qui audit l· gentem v. g, professorem apologeticae dum ex libro proscripto auditoribus praelegit loca dein confutanda; nec qui ad addiscendam artem legendi ignotas litteras, mere, instar puero­ rum, singulas cognoscere et pronuntiare studet. Nec librum legit qui exoerpta in alio volumine legit. Vendere· libros non idem est atque eos venales habere. Venditio libri ei qui licentiam legendi ct retinendi libros prohibitos habeat non prohibatur. Venales autem habere libros prohibitos nemo potest nisi debitam licentiam a S de Apostolica impetraverit ; nec tunc cui­ quam vendat libros prohibitos, nisi prudenter existimaro possit ab emptore legitime peti. Excluduntur praeterea libri ex professo obscoeni (c. 1404). Secundum regulas cooperationis et attento locorum usu, to­ lerari potcrit ut venditores vendant sub hasta seu publico bibliothecam alienam quae libros prohibitos (non tamen moro obscenos) contineat. 900. — Libri ipso iure prohibiti (c. 1399). Ipso iure prohi­ bentur : 1. S. Scripturae editio textus vel cuiusvis versionis ab acatholicis confecta vel publicata. 2. Libri quorumvis scriptorum, haeresim vel schisma propu­ gnantes, aut ipsa religionis fundamenta quoquo modo evertere nitentes. f.IBHORL'M PROHIBITIO 7*21 Non omnis qui h aerosi m profert eam propugnat, sed is tantum qui eam additis rationibus tueri vel defendere conatur. Fundamenta religionis sunt veritates istae ordinis naturalis praelitninares ipsi cultui religioso: ut sunt exsistentia Dei, liberum arbitrium, spiritualitas animae; et veritates quae adulto infideli neces­ sariae sunt, ut ad fidem amplectendam ducatur : vis probandi miraculoun, motiva credibilitatis in genere, non autem simul praecipua dogmata ipsius fidei. . « Utcumque evertere » nullo definito modo circumscribitur, dummodo intentio seu conatus evertendi demonstetur. 3. « Libri qui religionem aut bonos mores, data opera im­ petunt ». Quamvis plerique nomino religioni# intellegant fidem catholicam, arbitramur potius hic agi de cultu divino qua tali, qui libris aut diariis heis, materialises impugnatur. Boni mores eam signant vitae rationem quae naturalis honestatis legibus congruat, praesertim quod attinet ; d castitatem. Proscribuntur igitur opera pornograpliica et etiam quae bonos mores theoretice evertere satagunt, dummodo id faciant data onera seu intentione directe contraria, idque in parte notabili. 4. « Libri quorumvis acatholicorum qui ex professo de reli­ gione tractant, nisi constet in iis nihil contra fidem catholicam contineri ». Quivis acatholici sunt etiam non baptizati. Libri eorum de argumento religioso, damnantur propter praesumptionem, quae tamen cedit ve­ ritati. 5. Nisi debitam approbationem prae se ferant : a) textus, annotationes, commentaria, versiones S. Scripturae ; b) libri ac libelli qui novas apparitiones, revelationes, visiones, prophe­ tias, miracula enarrant, vel novas inducunt devotiones, etiam sub praetextu quod sint privatae. Lege superiore prohibebantur quoque, ob solum approbationis defectum, libri ac libelli precum, vel qui institutionem asceticam aut mysticam tradebant. 6. « Libri qui quodlibet ex catholicis dogmatibus impu­ gnant vel derident ; qui errores ab Apostolica Sede proscriptos tuentur ; qui cultui divino detrahunt ; qui disciplinam ecclesia­ sticam hierarehiam, aut statum clericalem vel religiosum probris afficiunt " (c. 1399. 0). [899 -900.] 722 LIBER III, TRACT. I, TIT. Ill, CAP. II 7. « Libri qui cuiusvis generis superstitionem, sortilegia, divi­ nationem, magiam, evocationem spirituum, aliaque id genus do­ cent vel commendant ». Alia id genus forent artes habendi somnia prophetica. 8. « Libri qui duellum vel suicidium vel divortium licita statuunt ; qui, do sectis massonicis vel aliis eiusdem generis so­ cietatibus agentes, eas utiles et non perniciosas Ecclesiae et ci­ vili societati esse contendunt ». Ut sectis massonicis sint similes, oportet ut sint secretae et simul machinentur, aperte vel occulto, contra Ecclesiam vel Statum. 9. « Libri qui res lascivas seu obscenas ex professo tractant, narrant aut docent ». H 10. Novae editiones librorum liturgicorum qui non con­ gruant cum authenticis a S. Sede approbatis. Suo loco quaedam maioris commoditatis gratia repetere, editores non prohibentur. 11. « Libri quibus divulgantur indulgentiae apocryphae vel a S. Sede proscriptae aut revocatae ». 12. Imagines piae « quoquo modo impressae... ab Eccle­ siae sensu et decretis alienae ». 90J. — Libri decretis particularibus proscripti. 1. Per se nunc pertinet ad Sectionem specialem S. C. S. Officii., recepta de­ nuntiatione, vel propria inquisitione, examinare et prohibere libros et Ordinariorum zelum in hac re fovere (c. 247, § 4). Non repugnat quin per accidens alia Congregatio proscribat librum de materia suae competentiae. Et sunt exempla. 2. C. 1397, § 1 monet, peculiari titulo ad Legatos S. Sedis, ad locorum Ordinarios et Rectores Universitatum catholicarum, spectare, quod, ceterum, est officium omnium fidelium, maxime clericorum, eorum qui dignitatem occupant vel doctrina prae­ cellunt, ut, quantum copia est, indicatis etiam causis, deferant libros quos perniciosos indicent ad locorum Ordinarios vel S. Se­ dem. Ipsis de secreto cavetur. Ac monentur Ordinarii ut de libris qui in suo territorio eduntur sint solliciti. 3. Ad solam tamen S. Sedem pertinet hodie conficere Indicem seu catalogum librorum prohibitorum. Qui catalogus, cum contineat LIBRORUM PROHIBITIO 72.1 decreto particularia, minime est per Codicem suppressus. Quare admit it nequit quod affirmat R. P. Pruemmer, Manuale, iurie eccl.. Q. 419, propter silentium Codicis libros in Indicem relatos non iam aliter pro­ hiberi nisi quatenus cadant sub unam ex modo memoratis classibus librorum prohibitorum. Ceterum novus Index anno 1922 editus es*. 4. Ex praefatione Indicis Leonis XIII novimus : a) prohi­ bito aliquo libro, prohiberi, salva formali exceptione, omnes eius editiones et translationes ; b) volumina posteriora operis cuius primum proscribitur pro suspectis habenda esse nisi constet de auctoris resipiscentia ; r) clausulam Opera omnia non stricte singula auctoris opera damnare, sed sola opera quae de religione tractant; singula autem reddere suspecta, nisi constet eadem nulla regula generali, supra n. 900 recitata, damnari I. e. directe prohibetur ne legantur omnia, non autem singula. 902. — Personae « lege exemptae. 1. « S. R. E. Cardinales, episcopi, etiam titulares, aliique Ordinarii, necessariis adhibitis cautelis, ecclesiastica prohibitione librorum non astringuntur » (c. 1401). 2. Qui theologicis vel biblicis studiis quoois modo operam dant, possunt, ut antea, uti textibus ct versionibus quibuslibet S. Scripturae, modo dogmata catholicae fidei in prolegomena aut annotationibus non impugnentur et « iident libri (se. textus et versiones s. Script.) fideliter et integre sint editi (c. 1400). Cum agitur de antiquis versionibus acatholicis, rclat>vc accipi posse videtur fidelitas ista, in hoc consistens ut antiqua edatur qualis erat, etiamsi non nulla falsa contineat. Quae facultas ad omnes fero sacerdotes videtur extendi posse, si praescriptis et commendationibus iuris morem gerentes, quae in theo­ logicis studiis didicerint privato studio et lectionibus colere et augere pergant. Facultas enim conceditur iis qui « quovis modo » eiusmodi studiis operam dant. Λ’.Β. Licentia generalis legendi libros classicos, etiam obscenos, iis quos magisterii aut officii ratio excusat, olim concessa, iam silentio premitur. Quam omissionem sic interpretari licet. Ubi copia non est petendae licentiae particularis (generalis, saltem ad hunc diem, non conceditur nisi rarissime) si officii aut magisterii ratio huiusmodi lectionem quasi necessariam facit, lex posit>va desinit obligare, sive quia nimium creat incommodum, sive quia eius finis cessat tunc contrarie. Suppressa autem, generali licentia, magis attenti fiunt omnes in gravem causam requi­ [901 902 j 724 LIBER ΠΙ, TRACT. I, TIT. Ill, CAP. II sitam ut quis libros ex professo obscenos legat, et libertas, qua forte non nulli, muneris ratione decepti, abuti poterant, magis restringitur. Ceterum canone 1405 regula in hac materia semper servanda opportune in memoriam revocatur · « Licentia a quovis obtenta nullo modo quis eximitur a prohibitione i uris naturalis legendi libros qui ipsi proximum periculum spirituale praestant ». 903. — Anetor licentiae legendi libros prohibitos. Recurrendum est ad S. Officium, ad Nuntium seu Delegatum Apostolicum vel ad Ordinarium. Nuntius vel Delegatus Apostolicus licentiam simpliciter facere possunt « cum cautelis et sub limitationibus quae necessaria vel utilia in singulis casibus videbuntur, et in usu penes S. C. 8. Officii sunt » (Facultates, n. 14). Ordinarii nomine designantur quoque Vicarius generalis, Vi­ carius capitularis, Superiores maiores religionis clericalis exemp­ tae. Ordinarius, secluso speciali privilegio, facultatem concedere valet « pro singulis tantum libris atque in casibus dumtaxat urgentioribus » (c. 1402). r* Ex praesenti stylo 5. Ojftcii, supplex libellus clerici vel sacerdotis saecularis a proprio Ordinario loci, religiosi a proprio Superiore com­ mendandus est, dum laico sufficit commendatio confossarii. Nec suf­ ficit finem cur licentia petatur indicaro, sed qualitas quae intentionem explicat, v. g. studentis, professoris talis Universitatis, addenda est. Licentia est quasi privilegium personale, quod amplo interpretan­ dum est et usum ubique permittit. Quare data do libris per se valet do diariis ; apostolica tamen facultas per se- ad libros ab Ordinario pro­ scriptos non extenditur. Motivum concessionis, salva expressa clau­ sula, usum non limitat, ita ut si ex curiositate legas, nullam tamen legem positivam violaveris. Obtenta licentia gravi praecepto obligat ad custodiendum libros prohibitos ita ut in aliorum manus non veniant. Salva rarissima exception', licentia libros ex professo obscenos excludit. 904. — Poenae in violatores legis (e. 2318). 1. Excommunicationem 1. s. R. Pontifici speciali modo reservatam incurrunt « opere publici iuris facto, editores librorum apostatarum, haereticorum et schismaticorum, qui apostasiam, haeresim, schisma propugnant, itemque eosdem libros ali osve per apostolicas litteras nominatim prohibitos defendentes aut scienter sine debita licentia legentes vel retinentes ». LIORORl M PKOHliilTIO 725 Verba » nobis italice impressa sunt nova : et verbum scienter in defendentes » iam non cadit, quae est duplex extensio legis poenalis anterioris. Apostolicae litterae sunt litterae immediate a S. Pontifice profectae. Ut prohibitio nominatim facta censeatur, necesse est ut sal­ tem per proprium titulum, individualem aut genericum (v. g. cate­ chism· Carbonariorum) designetur. Atque ex interpretatione superioris iuris, exigi potest prohibitio facta sub poena excommunicationis S. Sedi reservatae. Vis canonis generalis haec est, ut specialiter reservata excom­ municatione plectantur editores, etc. librorum qui nominatim sub ex­ communicatione simpliciter reservata proscripti erant. 2. Excommunicationem 1. s. nemini reservatam incurrunt non imprimentes, sed tantum « auctores et editores qui, sine debita licentia, s. Scripturarum libros vel earum annotationes aut commentarios imprimi curant ». N. B. Ex c. 1384, sola quae titulo ΧΧΙΓΙ p. 4,1.3 Codicis canonici praescribuntur de libris applicantur aliis publicationibus. Non ergo applicantur poenae, maxime eum haec sit materia odiosa. Quare < xcommunicatio haec non afficit scriptores operis minoris molis quam 10 pag. in folio, quod vocatur libellus, nec fasciculi periodici, saltem separati. 005. — Obligatio conscientiae. 1. Jpso i ure naturae prohi­ betur usus libri qui grave creat peccati periculum quod proportionata causa non sit excusatum. Et pro periculi proximitate et gravitate, peccatum erit leve vel grave. 2. Leges autem positivas sub peccato obligare, non ex­ clusa tamen parvitate materiae, satis constat. 3. Editio libri prohibiti regulariter gravis est. Notabile enim est operam impendero ut diffundatur liber quem legitimus Superior vult esse suppressum. Innocuitas tamen et minimum operis momentum a gravi peccato excusari posse videntur. I. Defensio libri prohibiti, sive physica, sive moralis per commendationem, gravis per se est, ubi agitur de libro cuius lectio sub gravi est prohibita. 5. Quod ad lectionem, generale aestimationis principium istud est. Quae materia per se, seu plerisque, ob periculum pro­ ximum gravis fuerit secundum legem naturalem, eadem simplici­ ter seu omnibus gravis est reputanda in violanda lege positiva, etsi per accidens, in casu particulari, maius vel minus fuerit periculum. Quod, a nimis severis sententiis recedentes, sic praeterea quibusdam applicationibus illustrare posse arbitramur: 490. 905.] 726 LIBER ΠΙ, TRACT. I, TIT. Ill, CAI*. II a) quicumque liber prohibetur, praesumitur esse sub gravi prohibitus. Si tamen ratio prohibitionis librum prodat nemini graviter periculosum, puta librum in se innocuum narrantem miracula sed carentem approbatione, veniale censemus peccatum legentis talem librum. Id tamen traducere nolimus ad editionem librorum sacrorum, do quibus Ecclesia maiorem sollicitudinem demonstrat. b) nec lectio libri sub gravi prohibiti est gravis, nisi le­ gatur pars notabilis sive extensione sive rebus contentis. Si opera sint quae ûdei vel moribus speciale periculum in­ ferant, quia insidiosis argumentis vel lascivis descriptionibus sunt referta, iam grave reputamus paucas (5-6) paginas legere ignotae naturae. Et notabilis iam erit quilibet locus, etiam multo brevior, qui in se sit graviter periculosus she propter obscenitatem suam sive propter sophisticas quas continet rationes. Alia opera ex diuturno tantum commercio fiunt graviter periculosa. Sic multi libri qui pxopter tendentias suas prohibentur. Si minus legas quam duodecimam vel decimam talis libri partem, vel, si opus valde amplum fuerit, non expleas 10 paginas in folio, materiam gravem non attingi putamus. Si constet a magna libri parte abesse intrinsecam gravis periculi rationem nec notabilem esse vim aliciendi animum ad cetera legenda, talis pars nobis videtur sine gravi reatu leg· posse. Separando physice vel moraliter partem libri quae sola causa est prohibitionis, reliqua non iam videntur prohibitioni • attingi. Quod ad diaria : a) grave est habitualiter et moraliter ex toto legere diaria prava, etiamsi omittas locum specialiter reli­ gioni aut moribus (repugnantem; b) quandoque grave erit legere unum articulum peculiariter religioni et maxime moribus re­ pugnantem ; c) vel legere cum gravi aliorum scandalo, attenta qualitate et auctoritate legentis. Ratione materiae autem, veniale erit identidem in iis legere ea quae religionem non impugnant nisi obiter, vel omittendo locos specialiter periculosos, vel sine praeviso periculo unum vel alterum « numerum » pervolvere ; legere saepius, immo habitualiter, quae constat esse plane innocua, v. g. nuncios mercatorios : semper excluso scandalo. Immo, ob iustam causam, in casibus singularibus omnis culpa abesse potest. Sed, quamvis non ita mullae ephemerides vel decreto par­ LIBRORUM PROHIBITIO 727 ticulari proscriptae sint, vel sub decretum generale habitualiter cadant, qui ex ephemeride minus bene ad Ecclesiam affecta quasi cot idianum pabulum quaerit, sensim sine sensu, teste experientia, non modicum in religione et fide sua detriment um patitur: quod sine gravi reatu nobis praeparare non possumus. Confessarius conabitur prudenter obtinere id quod in hac re potest, maxime attendendo ad periculum ruinae. 6. Retentio prohibetur sub gravi, si qua conectitur cum periculo legendi. Ultra mensem non videtur protrahi posse sine gravi reatu, nisi propter usum plane diversum cui deputatur, v. g. folium, absit omne lectionis periculum. N.B. Celebres protestationes Urbani VIII, in referendis miraculis, etc. non iam videntur lege positiva praescriptae. Bibliothceariis conceditur facultas commodandi libros prohibitos. De ista materia gravi cfr. nostrum De prohibitione et censura librorum, ed. 4, Romae, 1906. SUMMARIUM. 903. — 1. Prohibent libros S. Sedes et Concilium generale pro universa Ecclesia ; 2. Concilia particularia et Ordinarii locorum, pro suis subditis ; 3. Abbas monasterii sui iuris et Supremus Moderator re­ ligionis clericalis exemptae, cum suo capitulo vel consilio, pro suis subditis ; immo, si periculum sit in mora. Superior maior cum suo consilio. Appellatio ad S. Sedem conceditur tantum in devoluti vo. Sunt libri ipso iure seu regulis generalibus prohibiti, quos c. 1339 numerat. Alii prohibentur decretis particularibus. Recepta denuntiatione, vel ex propria inquisitione, libros proliibet S. Offi­ cium vel Ordinarius loci, cuius zelus excitatur. Prohibitio vetat per se editionem, lectionem, asservationem. versionem, venditionem, privatam vel publicam, non habenti facul­ tatem, vel communicationem cum aliis. Clausula opera omnia stricte non prohibet nisi opera de religione tractantia; verum cetera red dit suspecta, donec constet eadem nullo decreto generali vetari. Personae exemptae. S. R. Eccl. Cardinales ; episcopi etiam titulares, aliique Ordinarii, ecclesiastica proliibitione non astrin­ guntur. Iis qui quovis modo studiis theologicis vel biblicis operam dant permittuntur textus et versiones quaelibet S. Scripturae, fideliter et integre edita, dummodo in prolegomenis vel annotatio­ nibus dogmata catholicae Fidei ne impugnentur. (90(i.J 728 LIBER HI. TRACT. I. ΤΓΓ. HI, CAP. II Licentiae in hac re a *S. Officio conceduntur. Ordinarii, salvo ampliore induito vel privilegio, facultate « pro singulis tan­ tum libris ct in casibus tantum urgontioribus » concedere pos­ sunt. Legati Apostolici maiori facultate sunt instructi. 4 Poenae canonicae plectunt excommunicatione 1. s. spe­ cialiter S. Sedi reservata, postquam opus est publici iuris factum, editores librorum apostatarum, haereticorum ot schismaticorum qui apostasiam, haeresim vel schisma propugnant itemque eosdem libros aliosve per apostolicas litteras nominatim prohibitos defen­ dentes aut scienter sine debita licentia legentes aut retinentes. Excommunicationem 1. s. nemini reservatam incurrunt au­ ctores et editores qui, sino debita licentia, S. Scripturae libros vel eius annotationes aut commentarios imprimi curant. In his poenis, libri intelleguntur opera quae non minoris molis quam decem paginarum in folio sint, nec comprehenduntur fasciculi periodici separati. 5. Obligatio conscientiae. Ex iure naturae gravitas reatus ex proximitate et gravitate periculi aestimanda est. Ex lege po­ sitiva : a) editio regulariter sub gravi est prohibita ; b) defensio, sive physica sive moralis, per commendationem libri cuius lectio sub gravi prohibetur, gravis quoque erit; c) lectio gravis erit si materia legatur quae per se, sive plerisque grave periculum generet propter extensionem vel res contentas, quae speciatim sint periculosae. Sub gravi prohibetur retentio quae cum periculo legendi conectatur; atqu ultra mensem protracta per se gravis putatur. Si ratio cur liber prohibetur sit extranea periculo, nec lectio nec retentio videntur s mp r sub gravi prohibitae. TRACTATUS If. DE CENSURIS. Utilitas. Do tractatu isto maxime canonico, haec, in ministeriis sacris in primis comperta esse debent : a) quatenus poenae et censurae sacramentis recipiendis vel ministrandis obstare possint ; b) quaenam ab iis contrahendis excusent ; c) quatenus absolvi vel dispensari p<»asint ; d) Quid supponant paucae quaedam censurae facilius notae iis qui committendo delicto his poenis sancito obnoxii sunt. Cum pleraeque censurae sint suo quaeque loco in opere nostro declaratae, ad pauca sermonem contrahere licebit. Articulus 1. Generalia de poenis et censuris. 907. — I. Notiones, 1. Censura est poena qua delinquentis emendatio primario intenditur. Quare dicitur medicinalis, et distinguitur a poena vindicativa, quae punitionem delicti imme­ diate consectatur. Definitur autem a Codice : <· Poena qua homo baptizabis, delinquens ct contumax, quibusdam bonis spiritualibus rei spiritua­ libus annexis privatur. donec, a contumacia recedens. absolvatur (<·. 2211, § 1). Supponit semper delictum grave, externum, consummatum in sua. iuridica rat ione, cum praesenti aliqua contumacia coniunc­ tum. Quare, pro delicto praeterito, cui nulla obligatio, saltem re­ parandi consectaria, coniuncta sit, censura ferri nequit ; sed soli vindicativae poenae locus patet. Sic fur non propter furtum, sed ut ablatum restituat censura plecti potest. Tres autem sunt censurae : Excommunicatio, suspensio, interdictum ; sed suspensio et interdictum possunt etiam esse poe­ nae vindicativae. 2. Poenae quae in ipsa lege statutae sunt, dicuntur a iuee seu latae sententiae ; dum sunt ab homine, quae per modum prae­ cepti vel per sententiam condemnatoriam latae sunt. « Poena ferendae sententiae legi additu, ante sententiam condemnat oriam . 907.1 w “30 LIBER ill, TRACT. 11 est a iure tantum, postea a iure .simul et ab homine, sed consi­ deratur tamquam ab homine » (c. 2217). Si sententia mere de­ clarator::! pronuntiatur, censura manet a iure, et a momento delicti contracta esse existimatur. 3. « Poena intellegitur semper ferendae sententiae, nisi expresse dicatur eam esse latae sententiae, vel ipso jacto seu ipso iure contrahi, vel nisi alia similia verba adhibeantur (c. 2217, § 2). Non semel tamen ad latae sententiae poenas ascribendae sunt censurae do quibus ista verba desiderantur. Quod accidit quotiescumque censura edicitur reservata Ordinario vel S. Sedi. Censura enim ferendae sententiae necessario reservatur ei qui sententiam tulit. 90S. — II. Auctor et subiectum censurae. 1. Legi vel prae­ cepto suo censuras annectere possunt quicumque potestate pol­ lent leges ferendi vel imponendi praecepta vi iurisdictionis. Nequit tamen Ordinarius aliam censuram sibi reservatam ferre in delictum cui annexa est censura S. Sedi reservata (c. 2247, § 1). 2. a) Solis poenis a Rom. Pontifice iuflictis vel declaratis subsunt qui supremum tenent populorum principatum, horumque filii et filiae iive quibus proximum est ius succedendi in prin­ cipatum ; S. R. E. Cardinales ; Legati S. Sedis. Nec Cardinales ulla lege poenali nec Episcopi suspensione vel interdicto lege comprehenduntur nisi expresse nominentur (c. 2277). b) Impuberes a poenis latae sententiae eximuntur ; sed puberes qui eos ad legem violandum induxerint vel cum iis in delictum concurrerint, causalitate physica aut morali vel neces­ saria vel principali, ipsi quidem poenam lege statutam incurrunt (c. 2230). Impuberes intelligi hic possunt quotquot, etiam puellae, non sunt 14 annos nati. e) Cooperatores, rationis descriptae sub b), poenis tenentur nisi lex aliud expresse caverit, dum ceteri cooperatores, actione secundaria et non necessaria, poenas effugiunt, nisi expresse ’ nominentur. d) Ignorantia affectata, sive legis, sive solius poenae a nullis latae sententiae poenis excusat ; si lex verba adhibuerit : praesumpserit, scienter, studiose, etc. quaelibet imputabilitatis imminutio sive ex parte intellectus sive ex parte voluntatis eximit a poenis latae sententiae. Si verba haec desint in lege, ignorantia quae nec crassa nec supina fuit, excusat a medicinalibus, uon autem a vindicativis 1. s. poenis (c. 2229). POENAE IN GENEP.f: ; f XC’OMMΙ,ΝΚ.ΛΤΙΟ 731 c) metvs qraris per se excusat, nisi delictum vergat in contemptum lidei, ant ecclesiasticae auctoritatis, vol in publicum animarum damnum (c. 2229. § 3, 3°). /) Poena ecclesiastica semper peccatum grave suppnnit (Cfr. I, 63 et c. 2218 § 2). 909. — III. Censurae obligati». Censura 1. s. delinquentem quidem, conscium delicti, ipso facto in utroque foro tenet; ante sententiam tamen a poena observanda excusatur quotiens obse­ rari sine infamia nequit (c. 2232, § 1). 910. — IV. Censurae absolutio. 1. Censura semel contracta non tollitur nisi legitima absolutione ; haec tamen negari nequit, cum primum delinquens a contumacia recesserit. Sublata autem per absolutionem, non reviviscit nisi impletum non fuerit onus sub poena reincidentiae impositum (c. 2248). 2. Censurae autem aliae non sunt reservatae (pro absolu­ tione) aliae sunt reservatae. De variis reservationibus et absolutione, cfr. dicta n. 473-4Î6. Observes tantum, absolutionem censurae in foro sacramentali iain contineri in consueta forma absolutionis peccatorum ; in foro non sa­ cramentali dari posse quolibet modo, rradi tamen, pro · ^communica­ tione, formam in libris ritualibus quam observari convenit (c. 2250, § 3). Praeterea c. 2252 non striet* imponit in periculo mortis monitione/.·. do recursu faciendo, quam c. 2255 faciendam iniungit confessario qui in casibus urgentioribus absolvit a censuris reservatis. 911. — Nisi scandalum forte datum vel specialis transgres­ sionis gravitas aliud exigat, violator legis quae nullam sanctionem appositam habet; (perinde dicas de violatione praecepti) puniri nequit, nisi prius cum comminatione poenae monitio facta fuerit. Poena vindicativa iam hoc signo dignoscitur, quod ad de­ finitum tempus vel in perpetuum feratur. Lata sine termino, seu indefinite, perpetuae aequiperatur. Adventante die ad quam lata est, vindicativa ipso facto cessat : dum censura non tol­ litur nisi recepta absolutione. 912. —I. De Excommunicatione. 1. Excommunicatio est cen­ sura qua quis excluditur a communione fidelium cum insepa­ rabilibus effectibus in Codice numeratis. Sollemniter indicta ex­ communicatio speciali nomine vocatur anathema. [908 912 ] 7.32 · ' ■ BMbF ffi :\î’î · fE| . L' .· .p · I tI 'E H N , ·|>·'/· S’ ·! ■ ' Rl ■*.! . Braï*1··*·' f 'n UHjKgi kJKFv II. ■ KHj LIBER in, TRACT. 11 2. Excommunicati, a) alii sunt vitandi, alii non. Nemo estwtandus, nisi fuerit nomination a Sedc Ap. excommunicatus, fuerit publice denuntiatus, et in decreto vel sententia expresse dica­ tur ipsum vitari debere, vel nisi notorie violentas manus inieécrit in personam S. Pontificis, Z>) alii sententiam vitarunt, alii sententia condemnatoria vel declaratovia censurae sunt notati. 3. Effectus excommunicationis. Privat : a) iure assistendi divinis officiis, excepta praedicatione : 5) receptione sacramen­ torum (quae tamen valide recipiuntur), ct. post sententiam dedaratoriam aut condcmnatoriam, etiam sacra mentalium ; c) licita confectione et administratione sacramentorum, salvis temperamentis indicatis η. 211 : d) indulgentiis, suffragiis, publicis Ecclesiae precibus. Possunt tamen sacerdotes, privatim ac remoto scandalo, missam pro excommunicato applicare: sed, si sit vitandus, pro eius conversione tantum. Praeterea ex communicatus removetur actibus legitimis ecclesiasticis (v. g. munere patrini); prohibetur ecclesiasticis muneribus fungi, actus iurisdictionis ponere ; eligere, praesentare, nominare : munera ecclesiastica consequi nequit. Pro actuum validitate, distinguendus est excommunicatus vitandus vel qui sententia est condemnatus vel declaratus excommunicatus, ct alius oxcommunicatus (Cfr. cc. 2259-2266). Communicatio ioi profanis non imponitur vitanda nisi cum excommunicato vitando, et admittitur excusatio cognationis, fa­ mulatus et rationabilis causae, ita ut haec prohibitio non censeatur gravis (c. 2257). vflj 913. — II. 1. « Interdictum est censura qua fideles, in com­ munione Ecclesiae permanentes, prohibentur sacris » enumeratis in Codice. Distinguitur personale, quo quaedam personae istis bonis directe prohibentur, et locale, quo in certis locis eorundem dispensatio vel perceptio vetatur. Subdividitur in generale alicuius territorii vel populi, et particulare (Cfr. cc. 2268-2276). Iïdvrdictum ab ingressu Ecclesiae continet prohibitionem < ne quis in ecclesia divina officia celebret vel eisdem assistat aut ecclesiasticam sepulturam habeat; si autem assistat, non est necesse ut expellatur, nec, si sepeliatur, oportet ut cadaver amoveatur» (c. 2277). , % INTERDICTUM, SUSPENSIO. VTOENTEs CENSURAE 'Tfô 914. — III. 1. Suspensio est censura qua clericus officio vel beneficio vel utroque prohibetur » (c. 2278). Directe igitur privat usu saltem licito potestatis ecclesiasticae. Et potest esse totalis vel partialis. Totalis intellegitur suspensio lata sine addito : et secumfert omnes effectus canonibus indicatos. Partialis est suspensio ab officio, quae vetat omnem actum potestatis, ordmis et iurisdictionis, immo merae administrationis ex officio compe­ tentis, excepta administratione bonorum proprii beneficii (c. 2279, § 1); et suspensio a beneficio. Et sunt magis partiales. Sic suspensio a jurisdictione vetat omnem actum potentiae iurisdictionis pro utroque foro, tam ordinariae quam delegatae; suspensio a dioinis vetat omnem actum potestatis quam quis sive per sacram ordina­ tionem sive per privilegium obtinet ; ab ordinibus, omnem actum potestatis ordinis receptae per ordinationem ; a sacris ordinibus, omnem actum potestatis ordinis receptae per ordinationem in sacris ; a certo et definito ordine exercendo, suspensio prohibet omnem actum ordinis designati, ac praeterea, colla t ionem eiusdem ordinis et receptionem ordinis superioris huiusque exercitium, si post susceptionem receptus sit (c. 2279, § 2, 3°-5°). 2. Suspensio ex informata conscientia est remedium extra­ ordinarium, cuius usus non est licitus si Ordinarius potest sine gravi incommodo via inridica ordinaria procedere. In hoc autem consistit, ut Ordinarius expresse, simplici decreto, declaret, se, ex causis sibi notis, suspensionem indicere. Ordinarius debet, esse certus de delicto eiusque gravitate ; numquam ita agere potest ob delictum notorium (Cfr. cc. 2186-2191). Articulus II. - Vigentes censurae latae sententiae ex iure communi. In Codico prima occurrit valde logice ordinata distributio poenarum secundum variam delictorum naturam et rationem. Pro nostro usu, censuras ordino secundum earum severitatem enumerabimus. Quae ad theologiam moralem spectant fare omnes sunt suis locis declaratae. I. Exeo ni m u n icat ion es. 915. — I. Excommunicationes specialissime reservatae latae sunt : 1. contra cum qui species consecratas abieccrit vel ad malum finem abduxerit aut retinuerit (c. 2320). [913-915.) 734 LIBER UI, TRACT. H Ea igitur plectuntur fur qui ad furandam pyxidem abicit species, et impius qui ad sacrilegos abusus species consecratas abducat vel retineat; 2. contra eum qui violentas manus in personam R. P. iniecerit (c. 2343); 3. contra reum absolutionis complicis (c. 2367). (Cfr. dicta n. 502); 4. contra confessarium qui sigillum sacramentale directe violare praesumpserit (c. 2368. Cfr. dicta n. 524); 5. contra violantes secretum S. Officii de informationibus candi datorum ad episcopatum requisitis (Cfr. resp. S. C. Cons. 24 ap. 1917. Λ. A. S. IX, 232) ; 6. contra illos qui, in conclavi partem habentes, directa vel indirecte secretum violaverint in iis quae spectant ad elec­ tionem R. P. et quae in conclavi seu in loco electionis peraguntur. (G. Vacante, Pu X, 25 dec. 1904, n. 51, 52). Observes severiore iure regi ambas posteriores, cum extra mortis periculum ne quidem ab ipso Card. Paenitentiario maiore absolvi pos­ sint. Practice autem idem Cardinalis erit via planior et tutior qua abso­ lutio a S. Pontifice impetrari queat. 916. — Excommunicationem specialiter reservatam R. P. in­ currunt : 1. apostatae, haeretici, schismatici (c. 2314) ; 2. suspecti de haeresi, si, moniti, post sex menses non se emendent (c. 2315). Suspecti de haeresi sunt : faventes propagationi haercscos aut communicantes in divinis cum haereticis (c. 2361) ; qui pactum ineunt le educatione acatholica prolis aut eius baptismum vel education* m extra Ecclesiam catholicam procurant (c. 2319) ; qui species conso•ratas sacrilege tractant ad normam c. 2320; a decretis R. P. appel­ lantes ad Universale Concilium (c. 2332) ; qui obdurato animo per annum in excommunicatione obsorduerint (c. 2340) ; qui simonince ordinantur, ordinant vel alia sacramenta administrant (c. 2371); 3. edentes libros apostatarum, haereticorum, schismatico­ rum qui apostasiam, haeresim aut schisma propugnant, eos­ dem vel per apostolicas litteras nominatim prohibitos defendentes aut scienter legentes (c. 2318 ; Cfr. n. 901) ; 4. ad sacerdotium non promotus celebrationem Missae simu­ lans vel confessionem excipiens (c. 2322) ; 735 VICE N’TES EX COMME N’ ïCATIOXEs 5. appellantes ad universale Concilium (c. 2332) ; 6. impedientes litteras vel acta S. S. vel eiusdem legatorum (c. 2333); 7. leges, mandata vel decreta edentes contra libertatem aut iura Ecclesiae ; recurrentes ad quamlibet laicalem potestatem ad impediendum exercitium iurisdictionis ecclesiasticae (c. 2334). « Edentes », vi vocis, sunt tanturn promulgantes, et eos tantum com­ prehendit Cerato, De censuris, n. 96. Communior tamen sentent!·, nixa interpretatione veteris iuris, eos etiam complectitur qui sive ind vidua voluntate, sive communi et efficaci suffragio eadem condant. Cfr. Epitome Iuris, III, «84. In altera censurae parte, recursus intellegitur efficax, et factus ad aliquam laicalem potestatem; 8. trahentes ad indicem laicum Cardinalem, Legatum S. N. officialem maiorem Horn. Curiae, Ordinarium proprium (c. 2341. Cfr. n. 12 de privilegio fori); 9. violentas manus inicientes in Cardinalem, Legatum S. S., patriarcham, archiepiscopum, episcopum (e. 2343: cfr. n. 10); 10. usurpantes vel detinentes per se vel per alios bona aut iura Ecclesiae romauae (c. 2345) ; 11. falsarii litterarum S. S. et falsis utentes (c. 2360); 12. falso denuntians confessarium de sollicitatione apud Nu­ periores (c. 2363 ; cfr. n. 569). 9Π. — IIT. Excommunicationem simpliciter reservatam R. P. incurrunt : 1. quaestum facientes ex indulgentiis (c. 2327). Quaestum faciunt ex indulgentiis qui vel pro impetratione, vel pro concessione, vel pro publicatione indulgentiarum pecunias, etiam in favorem causae piae, obtinere student. A momento acceptae pecuniae excommunicatio contrahitur. Omnes, nec iam soli episcopis inferiores (sicut C. Apost. Sedis) poena ista plectuntur. 918. — 2. Nomen dani es sectae massonicae (c. 2355). Duabus notis sectae distinguuntur hie : 1. secreto, quo, sive socii sive duces, quod ad sectae constitutionem, fines, media, tenentur; 2. ma­ chinatione, secreta vel aperta, contra Ecclesiam vel legitimas civiles potestates. Religiosi vel clerici huiusmodi sectae nomen dantes, S. C. S. Officii denuntiandi sunt. 1916-918.] 736 LIBER Hl, TRACT. II Quaere^, quaenain exigenda sint ad absolvendum eum qui sectae massonicae nomen dederit ? ]. Si facultas a S. Paenitenliaria petita fuerit, observanda erunt eius praescripta, atque ad ipsam recurrendum erit, si qua difficultas ex­ secutioni obstare videatur. Solet autem S. Sedes exigere, praetor separationem a secta et reparationem scandali, obturationem sectae (exceptis a pueris et morituris), consignationem librorum, manuscriptorum et signorum sectam respi­ cientium, confessariorum manibus, ut ad Ordinarium quam primum transmittantur, aut saltem, si iustao ac graves causae id postulent, comburantur ; iniunctionein gravis poenitentiae cum frequentia sa­ cramentorum. I 2. Haec itaque prudenter* obtinere conabimur, etiam quando ad S. Sedem recursus non fuit necessarius. Si nimia difficultas obstiterit, saltem exigenda erunt quae lex naturalis postulet : suppressionem coo­ perationis, reparationem scandali, revelationem secreti nocivi. Obli­ gationes autem eo modo exponamus ut nihil exigere videamur quae t honori » adversentur. Neque illico inabsoluti dimittendi sunt qui, ad effugiendas poenas, non omnem communicationem abrumpunt cum secta, si communicatio nec scandalosa est, nec utilis sectae, nec ipsis spirit ual i ter periculosa. (Cfr. d’Annibale, I, 391, nota 4). Facilius absolvi poterunt qui conventibus non iam intervenient, - d ob graves rationes, formali repudiatione abstinent. Moribundus, morti proximus et qui videatur in bona fide consti­ tutus, absolvi poterit si in genero se subiciat auctoritati et mandatis S. Sedis. Scandalum autem meliore quo potest modo, etiam post mor­ tem, reparetur ; 919. — 3. sine facultate absolventes ab excommunic «tione specialissime vel specialiter reservata S. S. (c. 2338); 4. communicantes in delicto vel in divinis cum excom­ municato vitando (c. 2338) ; ■j 5. trahentes ad indicem laicum, Episcopum, Praelatum nullius, Superiorem religiosum supremum (c. 2341) ; 6. violantes clausuram monialium, et moniales c clausura illegitime exeuntes (c. 2342 ; cfr. n. 145) ; 7. violantes clausuram Regularium (c. 2342 ; cfr. n. 145); 8. usurpantes bona ecclesiastica (c. 2346); 9. duellantes eorumque complices (c. 2351, cfr. tom. II); 10. clerici in sacris et voto sollemni castitatis ligati, atten­ tantes matrimonium, eorumque compare (c. 2388 ; cfr. n. 128) ; Vl< ENTES EXCOMMUNICATIONES 737 11. simoniaci in officiis, beneficiis, dignitatibus (c. 2392: cfr. torn. ΙΓ) ; * «ww* ·' 12. Subtrahentes vel immutantes documentum ex Curia episcopali (c. 2405). 920. — IV. Excommunicationem reservatam Ordinario incurrunt: 1. matrimonium ineuntes coram ministro acatholico (c. 2319); 2. matrimonium contrahentes cum partout proles edu­ cetur extra Ecclesiam (c. 2319) ; 3. liberos baptizandos scienter offerentes ministro aca­ tholico (c. 2319) ; 4. liberos scienter tradentes in religione acatholica edu­ candos (c. 2319) ; 5. conficientes, distribuentes, exponentes falsae reliquias (c. 2326) ; 6. violentas manus illicientes in simplices clericos vel religiosos (c. 2343 ; cfr. n. 12) : 7. procurantes abortum, effectu secuto (c. 2350; Cfr. torn. II): 8. religiosus apostata a religione (c. 2385 ; cfr. n. 155) : 9. professi votorum simplicium perpetuorum, matrimo­ nium contrahentes eorumque compare (c. 2388 ; cfr. n. 137). 921. — V. Excommunicationem nemini reservatam incurrunt: 1. edentes sine licentia libros de S. Scriptura (c. 2318 : cfr. n. 900) : 922. — 2. audentes mandare seu cogere tradi sepulturae ecclesiasticae infideles, apostatas, acatholicos, censuratos exclusos e. 1240 (c. 2339). Nisi unto mortem aliqua dederint poenitentiae signa, sepultura ecclesiastica privantur: 1. «notorii apostatae a Christiana fide, aut sectae haereticae vel schismaticae aut sectae massonicae aliisve eius­ dem generis societatibus notorie addicti ; 2° excommunicat i vel in­ terdicti post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam : 3° qui se ipsi occiderunt deliberato consilio ; 4° mortui in duello aut ex vulnere indo relato ; 5° qui mandaverint suum corpus cremationi tradi : 6° alii peccatores publici et manifesti » (C. 1240, § 1). Ad removendum scandalum in quibusdam casibus, ut insinuat e. 1240, § 2, neganda interdum erit omnis pompa funebris ; de qua re. in dubio, erit Ordinarius consulendus. 47 (919-922 | 738 LIBER III, TRACT. Ill Sepultura ecclesiastica tria complectitur : cadaveris translationem ad ecclesiam ; exsequias super illud celebratas ; eius depositionem in loco fidelibus condendis legitime deputato. Quare plures: Cerato, n. 64 ; Eichmann, Strajrecht der Kirche, § 41 ; Cappello, De Censuris, n. 173, existimant censuram non contrahi ab iis qui mere mandant inhuraationem non autem ritum sacrum ; hos tamen plerique censura aftectos indicant, v. g. Creusen, IIT, 538 : severitatem istam interpre­ tatione veteris iuris, fine legis, modo quo Ecclesiae iura hodie violantur, exigi. Nolimus tamen improbabilem dicere sententiam benigniorem, praesertim si numerum consideremus eorum qui sepultura privari ju­ beantur. Quamvis cogere possint etiam personae privatae, mandantes tamen seu cogentes de solis potestatibus publicis intellegi possunt. Qui vero lege coguntur, a censura immunes sunt, cimi ausus exigatur. Demum, 30 mart. 1859, S. Officium declaravit tolerari posse ut con­ sanguinei acatholici inferantur catholi3| ■ r ’ sepulcro gentilicio familiarum · carum, ad maiora mala vitanda. De Crematione haec notentur. Duplex distinguenda est : altera, quae interdum propter rationes valetudinis publicae, vel promovendae scientiae anatomicae imperetur : hanc Ecclesia tacite tolerat ; altera, quae ipsam corporum humationem generali ratione impugnat. Hanc decreta S. Officii severe vetantj; utpote quae reverentiae corporis Chri­ stiani adversetur, quae ab usibus Ecclesiae sit aliena, et quae animo religioni infenso propagetur. Ut patet, ii soli qui propria voluntate cremationem sibi elegerunt sunt sepultura ecclesiastica privandi. Prae­ terea nomen dare sectis quae cremationem promovent vetitum est; et numquam (ergo no quidem si hac sola ratione adiri hereditas possit) cremationi mandato vel consilio cooperari licet (S. OfJ., 27 iul. 1892). Materialis cooperatio, cum debitis cautelis, ob proportionatam causam, interdum tolerari poterit : v. g. operariorum qui in caemeteriis sunt conducti. Excusari etiam interdum poterit qui consanguinei vel personae coniunctae cadaver usque ad locum combustionis comitetur, remoto scandalo (Génicot-Salsma.ns, II, n. 628) ; λ 923. — 3. practc -mittentes beneplacitum apostolicum ad alienanda bona ecclesiastica (c. 23-17). Bona ecclesiastica sunt bona quae ad personam moralem ecclesiasticam pertinent. Alienatio designat omnem actum quo dominium vel transfertur vel, concesso iure in re, deminuitur, v. g. venditionem, permu­ tationem, hypothecae vel servitutis passivae constitutionem, se.vitutis activae renuntiationem ; atque etiam locationem ultra novennium. VIGENTES SUSPENSIONES 739 Praeter alias omnis alienationis ecclesiaetieae condiciones, postulandum est beneplacitum apostolicum (piando agitur de rebus pretiosis, vel de rebus quae, secundum aestimationem peritorum, valorem excedunt 30.000 libellarum seu francorum : seu quando valor locationis (pro singulis terminis) excedit 30.000 libellarum vel francorum (cc. 1532, 1541). Pretiosae autem sunt res quibus notabilis valor sit artis vel historiae vel materiae causa (c. .1497, § 2). Notabilis autem valor aestimari potest circa 1000 libellas seu francos. Quae libellae videntur sumi posse pecuniae aureae, ne nimis incertus sit ipse valor. N.B. Nec sine venia S. Sedis alienari vel transferri possunt reliquiae insignes aut magnae devotionis (c. 1281, § 1); 4. cogentes ad statum clericalem vel religiosum amplec­ tendum (c. 2352); 5. scienter omittens denuntiare confessarium a quo sol­ licitatus fuerit (c. 2368 ; cfr. n. 611). Quamvis censura ista nemini reservata sit, ab ea tamen absolvi non potest nisi qui obligationi satisfecerit vel se eam impleturum esse serio promiserit. IT. — Suspensiones. 924. — I. Incurrunt S. Sedi reservatam suspensionem: 1. a divinis : praesumentas recipere ordines ab apostata, haeretico, schismatico, censurato (c. 2372 ; cfr. n. 737) ; 2. generalem : episcopus episcopum consecrans sine man­ dato S. S., eiusque assistentes (c. 2370 : cfr. n. 683) ; scienter per simoniam ordinantes vel ordinati, ministrantes vel recipientes sacramenta (c. 2371 ; cfr. n. 673). IT. Suspensionem reservatam Ordinario incurrunt : ab officio : trahentes ad indicem laicum, simplicem clericum vel religiosum (c. 2341 ; cfr. n. 12). III. Incurrunt Superiori maiori reservatam suspensionem ge­ neralem : religiosi fugitivi (c. 2386 ; cfr. n. 144). IV. Incurrunt nemini reservatam supensionem : 1. α confessionibus audiendis: sine facultate a reservatis absolvens (c. 2366) ; 2. a divinis : praesumens sine iurisdictione confessiones audiri' (c. 2366) ; praesumens in manus laicorum officium, bene[923. 924.] ** 740 LIBER III. TRA' T. ill licium, dignitatem resignare (c. 2400) ; Vicarius capitularis inde­ bite dimissorias pro ordinatione concedens (c. 2409; cfr. c. 958) : 3. a recepto ordine : sine dimissioriis, ante aetatem, per saltum ordinatus (c. 2374 ; cfr. n. 737) ; 4. a iurisdictione : Praelatus nullius infra debitum tempus benedictionem non petens (c. 2402, § 2 : cfr. 322, § 2). III. — Interdicta. 925. — I. Incurrunt interdictum specialiter reservatum S. Sedi : personae morales appellantes ad universale Concilium (c. 2332). II. Incurrunt interdictum personale nemini reservatum : qui causam dederint interdicto locali aut interdicto in communitatem (c. 2338, § 4). .’ III. Incurrunt interdictum ab ingressu ecclesiae reservatum Ordinario : sponte sepultura ecclesiastica donantes quos 'ius prohibet (c. 2339). SUMMARIUM. I. De poenis in genere. i. Poenae statuuntur in iure latae sententiae, quae ipso delicti momento, sine sententia incurruntur, Ct ferendae sententiae, quae condemnationem postulant. Poenae sunt f. s. nisi expresse vel aequivalenter dicantur ipso facto vel ipso iure contrahi. 2. Ante sententiam, saltem declaratoriam, a poena obser­ vanda excusatur qui eam sine infamia observare nequit. 3. Si primario intenditur emendatio delicti, poena est medicinalis ; secus est vindicativa. Medicinalis est censura, quae supponit semper delictum grave, externum, consummatum se­ cundum descriptionem legis, et coniunctum cum contumacia, i. e. cum aliqua voluntate mala a qua recedendum est. Ab hac si receditur, poena non cessat ipso facto, sed reus ius habet ad absolutionem obtinendam. Poenam lege statutam etiam incurrit qui causalitate physica vel morali, necessaria vel principali in delictum concurrerit. Poenas latae sentiae effugiunt impuberes, et, nisi expresse nominentur, Cardinales. Ignorantia affectata a nullis 1. s. poenis excusat ; nec igno­ rantia crassa vel supina, nisi lex adhibuerit verba: praesumpserit, 920. Sl’MMARH M DE CENSLRIS scienter, studiose. Simplex ignorantia excusat a medicinalibus non autem a vindicat ivis poenis qua* sin v< bi- - praesumpserit vel similibus statuantur. Metus gravis per se excusat, nisi delictum vergat in contem­ ptum fidei, aut ecclesiasticae auctoritatis, vel in publicum ani­ marum damnum. II. De Censuris. I. Censuras legi vel praecepto annectere possunt qui leges ferre vel vi iurisdictionis praecipere possunt. De reservatione censurarum et absolutione cfr. dicta in tra­ ctatu de Paenitentia. Tres sunt censurae : excommunicatio, su­ spensio, interdictum. IIΓ. Excommunicatio directe excludit a communione fide­ lium ; et consequenter : «) privat iure assistendi divinis officiis, excepta praedicatione, licita receptione sacramentorum, et, poet sententiam, etiam sacramentalium, licita confectione et administratione sacramentorum, salvis temperamentis indicatis ubi de sacramentis ; indulgentiis, suffragiis, publicis precibus ; b) pro­ hibet assecutionem et exsecutionem munerum, actus iurisdictionis, electionem, praesentationem, nominationem : pro validitate di­ stinguendus est ab alio excommunica:n. cxcoinmunicatus vitan­ dus et declaratus. Vitandus non est cxcommunicatus. nisi in decreto vel sen­ tentia, Apostolica Sedes expresse dixerit esse vitandum, vel nisi fuerit notorius percussor S. Pontificis. III. Suspensio prohibet officio vel beneficio, vel utroque ; est totalis, vel variis modis partialis. Suspensio ex informata conscientia habetur quando Ordinarius, ad gravia incommoda vitanda, declarat simplici decreto se ex causis sibi notis suspensionem indicere. Ordinarius certus esse debet do delicto gravi, quod non sit notorium. IV. Interdictum directe prohibet sacris. Distinguitur perso­ nale ot locale, quod potest esse generale vel particulare. Interdictum ab ingressu Ecclesiae prohibet participationem di vinorum officiorum in ecclesia, et ecclesiasticam sepulturam. V. De quibusdam absolutionibus vel censuris. 1. Qui sectae massonicae asseclam absolvit vi facultatis datae a S. Paenitentiaria, huius praescripta observare debet, atque ad ipsam recurrere, si difficultas oriatur. Qui sine recursu absolvit v. g. vi privilegii, semper prudenter exigere debet quae lex naturalis exigit : sup­ pressionem cooperationis, reparationem scandali, revelationem se­ creti nocivi. Ac nisi nimia difficultas obstet, reliqua prudenter petet quae S. Sedes exigere solet. 2. De beneplacito apostolico in alienatione. Alienatio omnem actum designat quo dominium vel transfertur, vel, concesso iure [925-926.j LIBER III, TRACT. Ill in re, deminuitur, atque etiam locationem ultra novennium. Be­ neplacitum apostolicurn postulandum est quando agitur de rebus pretiosis, vel de rebus quae, secundum aestimationem peritorum, valorem excedunt 30.000 libellarum vel francorum, seu quando valor locationis, factae ultra novennium, pro singulis terminis ean­ dem summam excedit. Pretiosae autem sunt res quibus notabilis valor inest artis vel historiae vel materiae. Notabilis valor aestimari potest circa 1000 libellas vel francos. Ac libellae videntur sumi posse pecu­ niae aureae. Nec sine venia S. Sedis alienari vel alio transferri possunt reliquiae insignes aut magnae devotionis. 3. De Cogentibus sepulturae ecclesiasticae tradi. Mandantes seu cogentes intelleguntur qui publica auctoritate praediti im­ perant, aut qui vi vel metu alios cogunt. Si ipsi lege cogantur, non agunt temerario ausu, qui hic ad censuram requiritur. Et cum sepultura ecclesiastica exsequias et depositionem in loco aero complectatur, non iam sola inhumatio in loco sacro ista censura plecti quibusdam commentatoribus videtur. Crematio quae nulla diversa publica' utilitatis ratione impe­ retur a Christianis pro inhumatione eligi ita prohibetur ut forma­ lis cooperatio numquam excusetur. APPEN DICES. Ad ii. 34. — Appendix I. Historica Liturgica de Horis canonicis. I. Historica officii evolutio. — Coaevi Christi et Anostolonim ludaei À bis, vel etiam ter cotidie certas orationes fundere et quosdam psal­ mos canere, iinmo, in hunc finem, tempore sacrificii matutini et ves­ pertini, quod in templo offerebatur, in synagogas convenire consueve­ rant. Primi christiani easdem horas orationi deputasse videntur ; num ludaeorum usus sic continuare intenderint, non liquet. In solo quod ha­ bemus primi saeculi exeuntis documento, i. e. Doctrina Apostolorum, oratio Dominica ter cotidie recitata commendatur. Tertio deinde saeculo, Tertullianus testatur nobis morem pre­ candi cotidie quibusdam definitis horis : primo mane, ineunte nocte, et per diem, hora tertia, sexta et nona. Solas duas priores legitimas vocat, quasi lege imperatas. Oratio autem fiebat domi et privatim. (D· ora­ tione, c. 25). Hactenus cultus liturgicus, non sane in universa sua structura et essentialibus partibus, sed in accidentalibus, maxime incertus et varius fuerat. Saeculo autem iv, etiam in his stabiliorem nactus formam, in paucos typos divisus est, quorum alii orientalium, alii occidentalium ecclesiarum proprii erant. Sic natae sunt liturgiae Alexandrina, Antio­ chena, Edessena, Neocaesariensis, Armena, Constantinopolitana in Oriente ; in Occidente vero, Romana, Mediolanensis, Gallicana et paulo postea Mozarabica : iisdem nonnulli ex praecipuis Ecclesiae doctoribus auctoritatem addiderunt. S. Ambrosii opera in ecclesiam Mediolanensem introductus est cantus psalmorum antiphonatus, o Syria ortus, quo fidelium populus in duos choros dividitur, qui alternos versus canunt. Idem Sanctus in­ duxit quoque morem canendi in ecclesia poeticos hymnos a se compo­ sitos, qui ex eius nomine deinceps « ambrosiani » dicti sunt. Ex hac ec­ clesia uterquo usus per totum Occidentem diffusus est. In Galliis fideles, in ecclesia congregati, « matutinis et vespertinis hymnis diem inchoabant et claudebant ». Fuerint ne Romae, praeter con­ suetas in nocte Paschatis et in anniversariis martyrum ad eorum exuvias celebratas vigilias, definita orandi tempora publice observanda, id [34] ~44 APPENDICES HISTORICAE LITURGK AE dubitatur. Eusebius Caesariensis certe universalem usum matutinae et vespertinae celebrationis in ecclesiis asserit in Commentario ad psal­ mos, quod post annum 350 scripsit. (Jn Psalm. 64, w. 10, 11.) In multiplicatis eo tempore coenobiis, oportet ordo aliquis fuerit orandi saltem consuetudine definitus, qui ab Aegyptiorum et praeser­ tim Syrorum monachorum ordine multum differre non potuit, adeoque, praeter matutinum et vespertinum officium tresque diei horas, officium nocturnum seu vigilias continebat. Officium istud solo tempore a diur­ nis officiis differebat ; cum autem singulis noctibus post captura neces­ sarium somnum ageretur, discrepabat ab antiquis vigiliis, quae sacrae erant excubiae per totam noctem protractae sed certis tantum tempo­ ribus celebratae. Tribus sacculis sequentibus v, vi, vn, qualis, in plurimis mona­ steriis tunc alibi et Romae fundatis, orandi et canendi fuerit ordo, ex regulis et similibus documentis satis bene novimus. Celeberrimus esi cursus secundum regulam S. Benedicti. Omnes illi ordines habent officium nocturnum; plerique vero lectiones in singulis horis. Officium autom ecclesiasticum liturgiae gallicanae, celticae, mozarabicae variis concilio­ rum decretis in partibus eius publicis, i. e. in missa, matutino et vesper­ tino saepius declaratur. Integer vero istius aetatis ordo a scriptoribus exponitur. Sic S. Isidorus Hispalensis ordinem mozarabicum (Dc off. cedes. 1, 3 ss.), S. Gregorius Turonensis ordinem gallica num tradit. De cursu vero ambrosiano fere nulla documenta, exsistunt. Quoad ordinem Suburbicariarum Ecclesiarum, nominatur officium vigiliarum cotidianum, quod in noctibus ordinariis constabat tribus vel quattuor psalmis totidemque, saltem a saeculo vn, lectionibus et responsoriis, dum in dominica semper novem psalmos, lectiones et responsoria ha­ bebat. (Liber diurnus, ed. Sicked, p. 77.) Quod autem ad ipsam Urbem attinet, saeculis v, vi ct praesertim vu, nonnullis basilicis romanis a Pontificibus monasteria addicta erant quo­ rum monachi officio horarum in illis ecclesiis fungerentur; hoc vero ab initio iam constabat cum nocturno, matutino et vespertino, tum triplici diurno officio. Mox accesserunt horaprima et completorium, quae tamen in ipso dormitorio a monachis cantabantur. Isto officio, quale iam saeculo vi exstabat quodque romanum dictum est, usus esse videtur S. Benedictu* in componendo suo cursu ; hic enim a romano cursu 'saeculi vni non dis­ similis est; ab eo differt praesertim in vesperis, quae quattuor tantum psalmos habent, in tertio nocturno dominicali, in quo tria canuntur can­ tica loco psalmorum, in divisione psalterii, etc. Iam saeculo vm ineunte, caerimoniarum splendore, rituum perfec­ tione, harmonica partium compositione, cantus suavitate et nobilitato, cursus romanus adeo eminuit ut in plurima Angliae monasteria, in plurimasque Galliae et Germaniae ecclesias, moxque, regiis decretis, in uni­ versum Francorum imperium introductus ct diffusus sit. Sic Amalarius de horis canonicis 745 Metensis episcopus romanum antiphonarium et responsorium ab Ha­ driano I emendatum adhibuit ut propiiae ecclesiae usus, Rorna olim illuc introductos sed deformatos, ad nativam puritatem reduceret. Quia tamen non pauca ex propriae ecclesiae usibus retinuit, officium indo ortum vocatum est romanum « gallicanisatum ». Per totam Galliam diffusum, in ipsam postea romanum ecclesiam partim receptum est. Anti­ quae autem liturgiae sensim sine sensu romanac locum fere ubique ces­ serunt. (Liber dc Ordine Antiphonasii, P. L., 165, 1293). Tribus officiorum generibus constat cursus romanus huius aetatis : officiis dominicarum ct feriarum per annum, officiis festorum sollemnium seu de tempore, officiis Sanctorum. Singulorum compagem fere integram documenta describunt. Satis sit ea breviter indicare quibus praecipue modernorum similia vel dissimilia sunt. Quoad officium dominicale ct feriale per annum, psalterii divisio inter varios dies hebdomadis et cuiusque diei horas prorsus idem erat atque in officio moderno, i. e. ante reformationem Pii X. Totum psal­ terium in duas partes divisum erat, quarum prior (ps. 1-108) inter septem nocturna officia, altera ( 109-150) inter vesperas, observato semper nu­ meric© ordino, dispertita erat ; exceptis tamen 25 psalmis qui, neglecto ordine numeric©, suo quisque loco, pro sensu quem referebat, aut in ma­ tutino (laudibus), aut in Horis, aut in completorio collocati erant. Roma·· « psalterium romanum », i. e. versio antiqua psalmorum a S. Hieronyrr > anno 383 emendata, in Galliis autem < psalterium gallicanum seu eius­ dem versionis altera emendatio hieronymiana (a. 392) adhibebatur. Singulae horae statiin a versu Deus in adiutorium initium habebant. In singulis, praeter primam et completorium, lectio fiebat ; in nullis veio hymni locum habebant. Ad terminandas horas, praeter quam in matu­ tino vesperisque dominicalibus et festivis, atque, ut videtur, in prin a et completorio, loco versus Dominus vobiscum et orationis (collectae) dicebatur Kyrie eleison et oratio dominica. Post hanc orationem recita­ bantur « capitula precum » (preces nostr.u ), non tamen in prima et in completorio. Solae vesperae et laudes, nocturnumque dominicale secun­ dum et tertium antiphonas habebant· ; sed hae non solum ante et post psalmos canebantur sed insuper post singulos versus (usque ad saecu­ lum IX). Completorium solis quattuor psalmis cum cantico Nunc dimo­ tis et oratione constabat. Huic horae praeibat lectio spiritualis in refec­ torio vel alio loco habita, fere sicut mox de prima dicemus. In noctur­ nis cotidianis, post cantatum versum Domine labia mea aperies, et psal­ mum 94 cum .suo invitatorio, cantabantur 12 psalmi (cum doxologia Gloria Patri post quartum quemque psalmum addita), deinde post dic­ tum versum et datam lectori benedictionem, tres recitabantur lectio­ nes, quarum unamquamque sequebatur conclusio Tu autem Domine. J)eo gratias et cantus sui cuiusque responsorii (Responsoria videntur a Roma ©rimula ibique multo ante sarculum vi nata). Lectiones tum 746 APPENDICES HISTORICAE LITUROICAE e sacra Scriptura sumebantur, tum e tractatibus et homiliis ss. Patrum* (Inde homiliaria Alani, abbatis Farfensis, et aliorum). Jn nocturnis dominicalibus bis terni psalmi addebantur, quorum primi cum antiphona, alteri cum alleluia canebantur. Psalmorum utramque seriem ternae pa­ riter lectiones cum suis responsoriis subsequebantur, quarum priores ex tractatibus Patrum, posteriores expaulinis epistolis desumebantur; rno.x subiunctum est evangelium dominicae cum hoinilia. Tc Deum (symbolum saeculo v scriptum) in solis Romanorum Pontificum nataliciis, post ultimum responsorium, cantari solebat. De psalmis in matutino cantatis iam superius summatim diximus. Hac autem hora praterea eadem can­ tica atque hodie in laudibus II schematis cantanda erant, eodemque or­ dine inter hebdomadis dies dividebantur. In ceteris partibus matutinum prorsus vesperis simile orat, nisi quod in locum cantici Magnificat can­ ticum Benedictus succedebat. Primae autem, vel etiam aliquando tertiae exercitium Capituli ad i unctum erat : post generalem omnium confessio­ nem et absolutionem (Confiteor et cetera), postque cantatum psalmum Miserere, lectio spiritualis aliqua fiebat ; deinde praeses corrigenda no­ tabat faciendaque ordinabat, et cantata triplici invocatione Deus in adiutorium, atque dictis versibus Respice (psalm. 89 ultimis) orationem dabat: D:rige Domine corda. Saeculo ix inter exercitia capituli introducta sunt lectio martyrologii, accusationes de admissis culpis (« culpa») ul­ timaque benedictio. Officia Sanctorum primum in solis locis depositionis vel tituli cele­ brata officiisque ferial i bus basilicarum dumtaxat iuxtaposita, saeculo vin inter illa tandem indivisibili nexu admissa erant. Festa illa in maiora et minora divisa erant : minora, praeter nocturni lectiones, vix aliquam mutationem in officio dominicali vel feriali afferebant ; maiora autem proprias vesperas habebant et matutinum, totumque nocturnum of­ ficium. Immo in nonnullis festis principalibus, primum officium noctur­ num statiin iam post vesperas celebrabatur, nocte autem sequenti al­ terum fiebat officium de communi sanctorum vel de dominica aut feria. Sollemnitates de tempore prorsus propria officia habebant hodier­ nis iam valde similia ; in nocte paschatis tres tantum psalmi erant, quia in ea iam officium vigiliarum celebrandum fuerat, quod fere ad auroram durabat. Ex ceteris sollemnitatibus quaedam duplex nocturnum officium habebant, sicut diximus de quibusdam sanctorum festis ; in quo usu nobis vestigium antiqui discriminis inter vigilias proprio dictas et offi­ cium nocturnum apparere videtur. Ex illo usu praeterea ortum esse no­ men festorum duplicium probabile est. A saeculo vm exeunte ad saeculi xn principium, officium horarum Romae fere immutatum mansit, cum praesertim Gregorius VII illud ab imprudentibus mutationibus et breviationibus immune servaverit. Post hanc autem aetatem, saltem extra Urbem, plures mutationes subiit. DE HORIS CANONICIS Antiphonae iam non post singulos versus iterabantur ; lectiones semper magis coartatae sunt ; in singulas horas hymni ·■ arnbrosiani (e benedictino officio) introducti; primae symbolum Quicumque, vesperis et lau­ dibus communes B. Μ. V. omniunque sanctorum commemorationes ad­ ditae ; immo, praeter ipsum diei officium, non solum integrum B. Μ. V officium sed officium quoque defunctorum (vesperae, nocturna et lau­ des) fere cotidie cantandum fuit. Sed etiam Romae, saeculo xn, offi­ cium basilicarum, praeter Lateranensem, nonnullas passum est muta­ tiones. Sola in iis liturgia stationalis intacta mansisse videtur. Propterea eodem saeculo xn in Curia pontificali peculiare officium formatum est, officio superius descripto valde simile. Illud ineunte sae­ culo xii! Fratribus Minoribus concessum, ab iis ad propriam suam uti­ litatem accommodatum, eorumque opera per universam Ecclesiam dif­ fusum, Romam tandem rediit, ibique in usum Curiae rursum adsumptum brevi postea a Nicolao papaIVuniversis romanis ecclesiis impositum est. Modernum officium, nimiis additamentis implicatum, nimis multis sanctorum festis ditatum et spuriis lectionibus, immo manifestis fabulis dedecoratum primum reformavit s. Pius V ; hanc vero reformationem alii Pontifices perficere curarunt praesertim quod attinet ad sanctorum legendas et compositionem hymnorum. Nulla tamen hucusque reforma­ tio sufficiens fuerat. Immo mox, deserta in hac parte piana reformatione, plura feet a cum ceterorum officiorum damno, instituta vel restituta erant. Itaque saeculo xvm Benedictus XIV novam commissionem creavit; haec totius operis informationem instituens, eam Pontifici subiecit. Qui pro­ positam reformationis rationem parum probans, ipse se ad opus accin­ xit, cum morte praereptus est. Et ita deventum est ad praesentem reformationis processum a Pio X ante aliquot annos initiatum ; haec inter ceteras maxime radicalis est. Quid hucusque iam factum sit ad officia de tempore aliquantum restauranda satis notum est ; quod autem spectat ad psalterii divisio­ nem, nova lex ita summatim exprimi potest quod non solum omnes psalmi per hebdomadem recitandi sunt sed s>ngul' semel. Inter ulterio­ res autem reformationis labores eçit tum psalterii textus emendatio quae novam vulgatae editionem sequetur, tum martyrum sanctorumque legendarum perfectior expurgatio. £ II. Officii partes et libri. — Variae officii partes ad quattuor capita referri possunt : orationes, cantus, lectiones et breves salutationis aliasque id genus formulas. Melius octo horae, una nocturna et septem diurnae distinguuntur quam septem universae horae; quod altorum fieri nequit nisi iungendo in unam horam matutinum et laudes. Prior enim divisio traditioni et verae officii compositioni melius respondet et legem observat psalmistae: 748 APPENDICES HISTORICAE LITÜRO1CAK Sept'cs in die, laudem tixi tïbi et media nocte surgebam ad confiiendum tibi. {Ps. 118). Satis diu diversae officii partes (psalmi, antiphonae et responsoria, hymni, lectiones) separatis libris exhibebantur. Dein coniunctae sunt, secundum ordinem officii compositionis, in pluribus tomis quorum prio­ res {libri matut inalcs) nocturnum, ultimus {liber diurnatis) diurnum of­ ficium tradebant. Tmmo ad commodum praesertim itinerautium, officium totum uno libro conclusum est, qui, suppresso cantu, praeter lectiones sola notabat antiphonarum et aliorum cantuum initia, quia cetera omnia clerici me­ moriter nosse existimabantur. Ipsae lectiones ad paucissimos versus coartatae erant. Qui libri breviariorum nomen habuerunt. Horum frequentior usus non parum effecit ut ipse chorale officium breviaretur; immo hodie unum idemque est tum breviarii tum chori officium. I. U H.. S. I. Ad n. 2 4. — Appendix Π. H istorica-Lilvrgica de Baptismo. 1. Caerimoniae — 1. Luciditatis maioris ct longe frequentioris usus causa, baptismum infantium assuminus, in cuius praesenti ritu Romano, distinguere possumus tres partes : primam ad fores ecclesiae: alteram, in ecclesia quidem sed usque ad depositam stolam violaceam ; tertiam ab assumpta stola alba usque ad finem caerimoniarum. In baptismo adultorum, ingressus ad baptisterium alteram partem subsequitur. Extra ecclesiam, hae fiunt caerimoniae. '•.•'"rSgi 1. Dialogus praevius, quo, interrogante ministro, patrimis pro in­ fante intentionem declarat quaerendi fidem quae vitam aeternam daret. * et a ministro de adiecta condicione servandi mandata monetur. 2. Duae series actionum cum formulis : a) Accipe signum. Preces no­ stras... Omnipotens... Exorcizo te.. Deus patrum nostrorum. Sacerdos ter insuffiat in baptizandum, diabolum adiurans ut ipsum deserat. Frontem et pectus signo crucis signat, impositis quoque manibus. Exorcizat salem, cuius minimam quantitatem in ore infantis ponit ; Æ b) altera series, satis similis praecedentis. Exorcismus, impositio crucis in fronte, manuum in capite, cum formulis : Exorcizo te... Ergo maledicte... Et hoc signum... aeternam. Post intimationem daemoni im­ perative factam, sacerdos infantem in ecclesiam introducere permittitur, eundem extrema stolae parte obtegens. 1 Intra Ecclesiam, dum sacerdos stolam visolaceam servat. In ipsa intro­ ductione in ecclesiam, recitatio symboli et Pater. Dein iteratus exorci­ smus : Exorcizo te omnis spiritus immunde, etc. Digito saliva sua made­ facto, sacerdos nares et aures tangit « Eppheta ». Satanas eius opera et DE BAPTISMO 749 pompae ter repudiantur. Oleo catechumenorum infans in [xetore et intra scapulas ungitur. Postquam sacerdos albam stolam sumpsit. Candidatus ter fidem profiteri iubetur. Dein, posteaquam ad quaestionem Vi- baptizari affirmative responsum est, infans baptizatur. Brews sequuntur caerimoniae : unctio chrismatis (Deus Omnipo­ tens), impositio albi lintei in capite (Accipp vestem); cereus benedictupatrino traditus (Accipe lampadem). Dimittitur neophytus. Vade in pace et Dominus sit tecum. Amen. Ordo iste baptizandi infantes non est nisi abbreviatus ordo baptismi adultorum, parvulorum condicioni accommodatus (Cfr. Rituale, t. 2, c. 4i. II. Historica. 1. Caerimoniae saec. vn, ritus Gallo-Romani. iste tam multiplex ritus cum repetitis exorcismis, iain per se suspi­ cionem ingerit rei quae ex multis partibus successivis facta est un.» et simultanés. Et re vera, compositus est pluribus caerimoniis qua·· saec. vn, pluribus distinctis diebus intra Quadragesimam a principi, > tertiae hebdomadis usque ad noctem Paschalem celebrabantur. Quod nobis testantur praecipue Sacramentarium Gelasianum antiquioris re­ censionis (Ed. Wilson, Oxford, 1894, p. 46 ss.) et antiquus Ordo qm septimo loco inter « ordines Romanos » computatur (Ordines isti a Matiillon, in Musaeum ilalicum II, Pars, 1724, facti sunt publici ituris). De quo Ordine Gallo-Romano saec. vii haec observasse nobis sati­ ent. Servabantur tunc ritus quibus olim postulantes primo inter cate­ chumenos admittebantur, et dein cooptabantur in o competentes > , i. v. proximos baptismo candidatos. Quare septem fiebant scrutinia (vel potius, ea epocha censebantur fieri), i. e. examina candidatorum ciini exorcismis : hi non a sacerdote sed ab acolytho (exorcista ?) agebantur. Die vero tertii scrutinii, tradebantur catechumeno symbolum fidei, orati » Dominica, et initia quattuor evangeliorum. Scrutinia ista adhuc in praesenti ordine baptizandi adultos tribus signationibus », seu im­ pressionibus signi crucis in baptizando repraesentantur. Dum hodie. interrogatione « Vis baptizari » baptismus, tam infantium quam torum, a triplici professione fidei seiungitur, tunc triplex immersio ita peragebatur ut immediate post fidei professiones immersiones fierent. Egredientes e piscina a patrinis vel matriuis abstergebantur linteo quod hodie figuratur parvo linteo albo quod baptizato imponitur. Statim post baptisma, neophytae in ecclesia redibant ibique sacramentum con­ firmationis ab episcopo accipiebant et ad primam communionem admit­ tebantur. Vestes albas usque ad sequens sabbatum {in albis) servar debebant. Eas in immediato sequente dominica deponebant. Purus ordo Romanus eiusdem aetatis, quantum e Sacramentario ab Hadriano 1 ad Carohun imperatorem, anno 876, misso conicere lice', multo ieiunior erat. Attamen pulcherrima caerimonia Evangeliorum traditionis romana est. (2I4.J 750 APPENDICES HISTORICAE LITURGICAE 2. In saeculi vr Romano online (descripto in epist. Ioannis, diaconi Romani, ad Senarium (P. L. 59, 399 ss.) iam notantur: admissio postu­ lantis in catechumena! um ; catechesis ; impositio manus ; abronuntiatio, exsufflatio ‘et impositio salis ; cooptatio catechumeni inter com­ petentes. Deinde nominantur scrutinia ; haec nondum, sicut saeculo vn, simplices caerimoniae sunt sed verae probationes de canditatorum fide. Non septem sed tria tantum erant in dominicis 3a, 4a et 5a quadra­ gesimae collocata, extra igitur ritum sabbati sancti. Inter scrutinia tradebatur symbolum. Enumerantur quoque tactus aurium et narium sed oleo factus ; unctio olei in solo pectore. Demum referuntur trina immersio « in nomine Trinitatis », chrismatis unctio in capite bapti­ zari, vestis albae sumptio. 3. Ordo baptismalis romano-ajricanus saeculo iv et v. Huius ritus testes praecipui sunt S. Augustinus, in operibus pa„ sim, Siricius papa, in epistola ad Himerium 2 (P. L. 13,1134), s. Leo item papa, in sermone n. 40, n. 2 (P. L. 54,269), Auctor libri de Sacra­ mentis, 1. II, c. 7, n. 20 (P. L. 16,429). Catechumeni in duas classes divisi erant. Catechumeni prioris classis non immediate ad baptismum praeparabantur ; docebantur tamen fidei doctrinam, frequenterque signationi et manus impositioni submittebanlur, salem exorcizatum accipiebant. Hic status per plures annos pro­ trahebatur. A iv saeculo enim inclinant catechumeni ad differendam initiationem usque ad ultima vitae momenta. Deinde transibant in clas­ sem electorum seu competentium, qui ad baptismum in paschate reci­ piendum praeparabantur. Electorum nomina principio quadragesimae proponebantur. Scrutiniis seu probationibus et exorcismis submitte­ bantur, symbolum et oratio eis tradebatur illudque (per recitationem) « reddere » debebant. ‘.'ul Post ultimum scrutinium fiebat olei unctio. Ipso autem baptismatis die, post ultimam et sollemnem symboli et orationis dominicae reddi­ tionem, sequebatur triplex abrenuntiatio et triplex fidei professio (eodem atque hodie modo). Post fidei professiones immersiones fiebant ; subse­ quebantur chrismatis unctio et traditio vestis albae. De ista unctione quaeritur utrum ad baptisma an ad subsequentem confirmationem per­ tinuerit. 4. Ritus baptismalis ajricano-romanus ante saeculo iv. Documenta praecipua sunt opera Tertulliani, s. Cypriani et Consti­ tutio Ecclesiastica Aegyptiaca (’Αποστολική Ι/αοάόοσις Hippolyti Romani), pluries edita. Catechumeni in duas classes nondum divisi erant. Catechumenatus exercitia iam fere exercitiis posterioris aetatis similia erant. Attamen iam catechumeni abrenuntiationi adigebantur qua renuntiabant omni­ bus muneribus cum periculo idololatriae connexis, spectaculis etc. De traditione autem symboli nondum agitur. Post catechumenatus praepa- de baptismo 751 rationem candidati competentes dicebantur et ad baptismum recipien­ dum idonei erant. Ipsa autem baptismi caerimonia tribus ritibus re­ nuntiationis, professionis fidei et immersionis, quos supra descripsimus, constabat. III. Baptismi circumstantiae. 1. Tempus. Sollemni baptismi colla­ tioni ab initio deputata sunt Pascha et Pentecostes, quibus, in qui­ busdam Ecclesiis, alia festa adiuncta sunt. Sic Chlodoveus in die na­ tali Domini baptizatus est. Baptismus autem in fine vigiliarum Paschae et Pentecostes administrabatur. 2. Iam Tertullianus nominat sponsores (patrinos) (De Baptismo, c. 18, 19). 3. Nomen generarim imponi coeptum est circa saeculo n, quando usus baptismi parvulorum evasit generalis. Iam tamen saeculo iv per S. Ioannem Chrysostomum (In Genes., Hom, 21, n. 3. P. G. 53,179) ecclesia Christianos parentes hortabatur ut nomen hominis conspicuae ■virtutis filiis darent. Nihilominus optimi christiani tunc sine scrupulo servarunt nomina Tstdori, Apollonii, Dionysii, quae a paganis din desumpta erant ; nec S. Martinus nomen suum mutavit. 4. Baptismi locus. Baptismus sub dio, in fluvio vel stagno, quem locum saeculo vi S. Augustinus Cantuariensis, vn Paulinus Eboracensi< usurpabant, ab initio rarus esse debuit. Etenim caerimoniis cultus praesi > erant ecclesiae domesticae (in domibus privatis) et, saltem a saeculo ni. ecclesiae publicae. Baptizatum est etiam in catacumbis, quae primo sepulturis reservatae erant. Testi sit in catacumba S. Priscillae, piscina quae saeculo iv adseribitur. Saeculo iv iam exstabant distincta a basilicis baptisteria. Celeberrimum est Lateranense, quod a Constantino ortum trahit, quamvis pauca originis vestigia supersint. Variabant formae, ita tamen ut octogonalis et circularis praevalerent. Baptisterio subindo adiuncta sunt sacella pro dispensanda confirmatione et s. corn munione. Propter invalescentem saeculo vi baptismum infantium, fontes baptismales in locum piscinarum substituti sunt. Fontes tamen non omnibus paroeciis concedebantur. Formale ius habendi fontes paroeciis primum recens Codex canonicus tribuit. 5. Minister ordinarius baptismi diu fuit episcopus cuius inter ventum adhuc testatur benedictio olei quo baptizandi ungendi sunt ; ac c. 772 decere dicit ut, si commode fieri possit, baptismus adultorum in pervigilio Paschatis et Pentecost is in ecclesiis praesertim cathedralibus et metropolitan's conferatur. A saeculo xi, sacerdos factus est minister ordinarius. In casu tamen necessitatis omnis laicus baptizare potest. Id tamen interdum mulie­ ribus negatum est. 6. Baptisnv modus. Immersio completa vel partialis (cum infu­ sione) olim erat usus generalis qui, in ecclesia occidentali usque ad finem 752 de conpikmatione APPENDF’ES ·,')Rl<'Λ !■’ llUH'.h \Ε medii aevi perseveravit, et adhuc in Oriente usurpatur. Usus iste con­ formior est etymologiae vocis {',απτίζειν, quod est immergere. Ab initio tamen admissa est infusio pro aegrotis et in casu necessitatis : modus iste iam in Didache memoratui·, c. 7. n. 4 E. Ad η. 2β1. de M., N. r. Appendix III.. Historica Liturgica de Confirmatione. I. Praesens Ordo Romanus confirmandi. Post c ptativam salutatio­ nem («Spiritus Sanctus superveniat in vos », etc.) et formulas intro­ ductionis («Adiutorium Nostrum », etc.), episcopus manus in eos ex­ tendens recitat orationem : « Omnipotens sempiterne Deus, etc. in qua. recordatus beneficium accepti baptismi, septiformem Spiritum San­ ctum in eos appellat, numerat is septem Spiritus Sancti donis, c< orationem benedictione et longiore conclusione absolvit. Tum, mitram gerens et, prout, attento numero confirmandorum, magis expedit, vel sedens super faltifidorium vel stans, ad unctiones procedit. Singulos candidatos no­ mine proprio compellat, ipsos in fronte pollice ungit in formam crucis dicendo «Signo te signo crucis, etc. » Demum, in genam confirmati levem alapam impertit, dicens «Pax tecurn ». Cantata antiphona «Confirma hoc Deus », oratione episcopi in confirmatos et sollemni episcopi bene­ dictione, finis caerimoniae imponitur. II. Evolutio rituum. 1. Observatio praevia. Per tria priora saecula, usus fuit coniungcndi caerimonias baptismi cum caerimoniis confirma­ tionis, ita ut dubitari potuerit utrum unctio quae essentialem bapti­ smum sequitur ad baptismum an ad confirmationem primo pertinuerit. Magis generalis facta est separatio caerimoniarum, postquam in locis a civitate episcopali remotis, sacerdos vel diaconus baptismum, episcopus vero in visitatione dioecesis confirmationem ministrabat. 2. Tam de tribus principalioribus ritibus pauca observemus. A. Manuum impositio. Contra atque in plerisque liturgiis Orienta­ libus, in Ecclesia latina servata est, distincta ab unctione, manuum im­ positio, quae sola inScriptura memoratur, et. ut quidam putant, diu sola in Gallia, Hispania et Italia septemtrionali usitata est. In Ecclesia Orientali nulla alia habetur manus impositio nisi quae cum unctione coniungitur et quae etiam nunc in Ecclesia latina, pro sola essentiali habetur. I In distincta manuum impositione, minister orat sicut faciebant apostoli (Aci.. VIII, 15-17). A valde antiqua memoria, formula duas partes continet : gratiarum actionem pro recepto baptismo, vel saltem baptismi commemorationem et orationem ut Spiritus Sanctus mittatur. Similes formulae in ipsis ritibus Orientalibus reperiuntur. 753 B. Unctio. De unctione silet Scriptura Sacra, ubi de baptismo vel de confirmatione sermonem habet. Non nulla tamen verba Scripturae San­ ctae, v. g. quibus S. Io an nes (2,1 2, 20.27) unctionem quam fideles aSanrto. a Deo acceptam commemorat ; vel quibus S. Pauli s (2, Cor. 1,22) k coNjriRMATiotfK 757 introitum celebrantis canebatur antiphona a choro, deinde statirn Kyrie eleison a clero recitabatur (vestigium antiquarum litaniarum). Glor-a in excelsis multo saepius c; ntabatur. Salutato populo his verbis Pax vobisctim (pro hodierna salutatione Domin/us vobiecum), celebrans col­ lectam cantabat, quam populus verbo Arnen concludebat. Tunclect-r lectionem canonicam legebat, cantor graduate et alleluia cantabat. Deinde diaconus evangelium legebat. Sequebatur symbolum Nicaenum (Romae non ante saeculum xi ). Post hoc oblationes afferebantur a toto populo et ab ipso celebrante, dum chorus offertorimn can> it In altari extendebatur tunc corporal»* in eoque collocabantur patena et calix unus. In iis mox a diacono is panum oblatorum numerus dispo­ nebatur, eaque vini quantitas infundebatur quae ad omnium commu nionem sufficeret. Postquam manus laverat, celebrans, secreta recitata, praefationem canebat et post cantatum a choro hymnum Sanctu··· < in canonem intrabat ». Quao sequuntur fere sicut hodie fiebant, nisi quod statim post consecrationes nulla fiebat elevatio, neque adoratio et quod ante communionem fiebat solle nis panum confractio : hic ritv- pro­ pter morem adhibendi hostias minutas necessario abolitus est. Ultima benedictio dabatur ante dimissionis proclamationem. ita ut haec vere missam terminaret. Haoc est descriptio missae sollemnis ; usus vero missas privatas easque plures in die celebrandi multum invaluerat. Specialem tamen ritum hae non videntur habuisse. 4. Ab anno 1050 ad 1200 extenditur aetas qua» a regno Gregorii VII, antiquae romunae liturgiae defensoris, usque ad Innocentium III pertingit, qui et ipse de liturgia bene meruit. In omnibus missis, prae­ sertim tamen, ut par est, in privatis paulatim concessum < st celebran­ tibus, ut varias orationes, privarim recitatas, pro devotione adderent id tum initio missae, tum ad offertorium et trd communionem. Earum orationum in libris magnus numerus prostabat ex iisque celebrans qua* volebat eligebat. Ritus quoque novi introducti sunt. v. g. ritus bodi- r>i panis atqu» vini oblationis Structura tamen et partes principales intactae manserunt. Ita factum est ut in ipso romano ritu plures va­ rietates nascerentur (v. g. ritus Parisiensis et Dominicanorum : ritus Lugdunensis ot Curthusianorum ; ritus Leodionsis). Haec nova missae forma in Galliis et in Germania orta, inde Romam translata, ibi in ipsam Curiam pontificalem aliquatenus admissa est. Sequentia praecipue notanda sunt: psalmum Introibo cum sua antiphona, sacerdos cum ad altare porgebat dicere solebat ; confessionem autem ad ipsum altare facere. Inter orationes quae ad offertorium et communionem dici poterant hodiernae iam aderant oratio Suscipe sancta Trinitas plurimas diversasque formulas habebat pro diversis missarum • intentionibus ». 5. Saeculo xm ordo missa qualis celebrabatur in Curia romana [279.] ΊΜ APPENDICES HISTORIC VE LiTUKOK’AE Fratribus Minoribus concessus est qui eum mox per universam fere ec­ clesiam diffuderunt. Etsi hic ordo iam nostro valde similis erat, orationes tamen privatae et quidam ritus secundarii fixas compages nondum ha­ bebant. Quo factum est ut mox magna iterdm in ipsum novum ritum varietas penetraverit. Eodem saeculo xin introductus est mos elevandi hostiam statim post consecrationem, deinde usus elevandi calicem, mox genuflexiones ct pulsatio tintinnabuli et campanarum. Anno denique 1570 Pius V missale romanum ex decreto Concilii Tridentini restitutum edi curavit, quod Clemens VIII, Urbanus, VIII, Leo XIII, Pius X recognoscere contenti fuerunt, paucis quae ad Ordi­ narium spectant in eo mutatis. I De Canone. Canon hodiernus a verbis Te igitur initium sumit et doxologia Per quem haec omnia... omnis honor et gloria, Per omnia sae­ cula sacculorum. Arnen absolvitur. Antiquitus autem praefatio saepe intra fines canonis computata est ita ut canon seu oratio eucharistica, post conclusionem Secretae (Per omnia. Amen) et salutationem (Dominus vobiscum) ab acclamationibus Sursum corda etc. (quae antiquissimae sunt et omnibus liturgils commîmes) inchoaretur. Textus et ordo ca­ nonis iam saeculo vir exeunte idem fere erat atque hodie. Attamen in oratione Te igitur, verba et Antistite nostro N. in pluribus manuscriptis omissa sunt ; verba et omn-bus orthodoxes... fidei cultoribus pariter saepius desunt et certe interpolata siuit. In Memento vivorum nullum spatium relictum est ad inserenda nomina ; verba pro quibus tibi offe­ rimus vel semper omissa sunt. -5 In oratione Hanc igitur, secundum recentiorem aliquam recen­ sionem post verba familiae tuae adduntur haec ; quam tibi offerimus in honorem... Memento defunctorum in pluribus manuscriptis deest, quia in solis missis defunctorum locum habebat ; certe tamen inter antiquiores partes canonis numerandum est. Locus inserendi nomina semper expressis verbis signatur ; sed inter verba pacis et ipsis nullum spatium relinquitur. E diversis documentis ulterius concludi potest ca­ nonem romanum iam ineunte saeculo v in praesentem ordinem redactum fuisse et plures hodiernarum orationum continuisse nimirum: Quam obla­ tionem. Qui pridie. Unde et memores. Supra quae (praeter verba sanctum sacrificium, immaculatam hostiam a S. Leone Magno addita).Supplices. Memento defunctorum (in certis missis dicendum) ; doxologiam ulti­ mam, imino, etsi, minus certo, Te igitur et Memento vivorum ; hoc tamen sine ullis vivorum nominibus sed contra facultatem et spatium praebens omnes illos sanctos commemorandi quos quisque volebat. Quae ergo deerant orationes saeculis sequentibus, maxime ut videtur sae­ culo v, additae sunt. Orationis Hanc igitur ultima verba diesque nostros etc. a S. Gregorio Magno adiecta referuntur. Verba denique mysterium fidei videntur e liturgia galiicana in romanam desumpta esse ; fortasse oliin non ab ipso sacerdote sed ab aliquo ministro dicebantur. n:·. ieiumo ante missam, i»e vestibus 759 m ris Dr Communione. Cum oblatione communio arte conexa est; per earn enim sacrificium extrinsecus consummatur. Per communionem enim ad victimam fideles huius statum participant ; hunc autem sta­ tum se inire velle iam per sacrificium profitebantur. Communionis igitur integra non habetur notio ubi Christus, cuius corpus et sanguinem in ea manducamus, non consideratur ut est victima in missa oblata. Hanc relationem ad sacrificium omnis communio etiam extra missam re­ cepta conservat. I. M. H., S. I. Ad n. 316. — Appendix V. Historica de leiunio ante Missam. 316. — De servando ieiuuio, Historica. Actus Apostolorum 10, 7 et epistola Plinii ad Traianum. X, 97, 98, a picrisque intelleguntur de celebratione eucharistica quae vespere fieri solita esset : qua hora, ieiunium exclusum videtur. Etiam tamen antelucanam celebrationem me­ morat Tertullianus (De corona militum, c. 3. P. L. 2. 79, 80). Sacra­ menta altaris non esse nisi a ieiunis celebranda nobis testatur Cone. Carthaginiense III (397), c. 29 (Mansi, III, 885). Alicubi saltem facta est exceptio feria V in Cena Domini, ubi ipsum ioiunium quadragesimale interrumpebatur. Ioiunium tamen illa quoque die esse servandum vult Cone. Laodicenum (circa 380) c. 50 (Harduin, I, 798) quod confirmat Trullanum, cuius canone 29 expresse tollitur exceptio Cenae Domini, admissa i i C. Carthaginiensi III, canone supra memorato (Harduin, III, 1071). Distinctam ab obligation- ieiunii, ante communionem ser­ vandi, obligationem urget specialis canon 808 ; et canone 277 § 5 di­ spensatio S. Officio reservatur. Ad n. 324. — Appendix VI. De origine vestium sacrarum. Nostra casula- est antiqua paenula, quae postea, etiam in usu laicorum appellata est planeta vel casula. Ac primum erat tota clausa. Dalmatica erat tunica divitum, quae nomen trahit a Dalmatia ubi inventa est. Per aliquod tempus, solus diaconus qui Papae aderat, dalmaticam ferro poterat. Alba lineas partes vestitus antiqui repraesentat. Manipulum a mappulis seu linteolis quae manu ferebantur ; Stola ab orario seu linteo oblongo et lato quod circa collum fereba­ tur vel ori volando seu etiam tergendo inserviebat, dicta sunt. Cingulum et amictus (a saec. vm) tardius accesserunt ex vestitu monachorum, qui erat vestitus humiliorum. Pallium solum est primae originis ecclesiasticae, et quidem grae[316. 324.] 760 APPENDICES Hl VJ’OHICAK L1TURGICAE cae. Est usus recentiotis (Cfr. B attifou Études de liturgie. et d'archeologie chrétienne, 1919, p. 83). Ad n. Ml. — Appendix VII Historica d< Ecclesiis et Oratorii*. In primis saeculis, ante 313, saltem Romae, pars interior quarumdam domorum deputabatur sacris faciendis, ita ut ecclesiae exstarent, hoc sensu, domesticae. Loca ista, deficiente dedicatione sanctorum, nomen a possessore domus mutuabantur. Extra vero Urbem in coemeteriis et supra catacumbas celebrabantur in cellis non amplis exsequiae defunc­ torum et anniversaria obitus. Quod cultui martyrum originem dedit. Praeterea iam saec. in aedificia sacris destinata consulto exstructa sunt. Post persecutiones, ecclesiae istae evolutae sunt in formam magna­ rum aedium, quae imitabantur spatiosa ista aedificia ubi populus po­ terat, securus ab intemperie, n gotia sua mercatoria vel judiciaria agere et quae, ab ipso splendore suo, dicebantur bas Hicae, regiae. Tunc etiam, propter crescentem cultum martyrum, ecclesiae exstructae sunt in loco ubi martyr habitaverat vel mortuus erat; eiusque nomen ipsi ecclesiae datum est. Postea coeperunt sub altari vel in ipso altari condere partem corporis vel linteum vel oleum ex martyrum sepulcro, ita ut exeunte saeculo vn in omni ecclesia reliquiae quaedam martyrum fuerint. Extra Urbem magna aedificia sacra erecta sunt super ipsa sepulcra vel in loco quam maxime vicino. Basilica erat formae reetangularis et constituebatur magna aula in plures naves per columnas divisa. Nomen ecclesiae ab ipso coetu fidelium ’Λκκ/.ι/σ/α datum est, secun­ dum illud Augustini « Ecclesia dicitur locus ubi Ecclesia congregatur» {Quaestiones in Heptateuchum, 3, 57. P. L. 34, 703). A forma saepe usur­ pata dictae sunt basilicae; quod nomen dein proprium evasit maiorum ecclesiarum. Dicta est quoque Κυριακή, Dominica domus. Occurrit etinrn appellatio domus Ecclesiae οίκος της έκκλησίας. Consecratio autem ecclesiae iam statini post persecutiones, et qui­ dem ritu sollemni, apparet (Cfr. Eusebii Hist. EccL, 10,3). Iam a saec. v distinctio facta demonstratur inter ecclesias, quae erant maiores aedes sacrie, et minores quae vocabantur (Cf. Cone. Chal­ cedon., anni 451, can. 6. et 8. Harduin, II, 603) martyria, ptoch-a. et quae hodie dicerentur cappellae vel oratoria. Oratoria potissimum diota sunt capellae monasteriorum seu domibus monachorum adiunctae. Oratoria postea divisa sunt in publica et prtvata. Necessitas distin­ guendi medium genus introduxit vocem oratorii semi-publici, quae le­ gitur in 3 dubio proposito in Nivern. et cui responsum est 8 mart. 1879 {Decr. authent.. n. 3484). Formalis autem distinctio in tre·- species tradi- DE ECCLESIIS. ALTARI Rfs S CO'fMUNTONF. 761 tur in Decr. /f. C. ian. 1899. {Decr. au'h„ n. 40o7). Dc praesenti no­ tione iuridica cf. Summa Nov> luris, n. 474 et PJpdome, II, n. 498. Prohibitio celebrandi in ecclesia violata, tam severe Codicis canone 1173. § 2 urgetur, ut si violatio accidat tempore divinorum officiorum, Iiaec Htatim cessare debeant, ac dimittenda sit missa ante canonem vel post communionem. Si violatio inter canonem ct communionem accidat, missa prosequenda est, sed tantum usque ad communionem. Nihilominus, in casu verae necessitatis, v. g. si populus du- dominica iam in ecclesia ad missam audiendam praesens adsit, et reconciliatio statim fieri nequeat, probati auctores existimant licere episcopo, vel, si is interpellari nequeat, ipsi rectori ecclesiae (quo nomine, pro isto casu, eum venire hic putamus qui de facto tunc ecclesiae praeest) ut missam in ecclesia violata permittat. Cf. Matthaeus a Coronata, n. 29. Quod fortiore ratione valebit de ecclesia simpliciter exsecrata. Consulenda tamen erit publica aedificatio. Populus enim catholicus etiam offendi possit si videat missam celebrari in ecclesia non reconciliata. Quomodo violentur loca sacra, dictum est in tomo secundo. Ad. n. 344. Appendix VIII. Historica de Altaribus. In primis saeculis nulla fuit de materia altaris praescriptio, ita ut exstiterint lignea, lapidea et metallica. Nec forma erat definita, ita ut mensa etiam tripes adhibita fuerit. Canone 26 C. Epaonensis (517. Harduin II, 1050) lapidea praecipiuntur. Verum etiam postea, satie diu, immo etiam saec. XI adhuc lignea reperiuntuT. Distincta ab Ecclesiae consecratione consecratio altaris iam c. 14 Cone. Agathonsis (506, Harduin, IT, 999) praecipitur. Usus celebrandi super sepulcr·' martyrum in coemeteriis locum dedit condondis sanctorum reliquiis in altaribus, ita ut sic altaria tres principales partes haberent: mensam, stipitem, sepulcrum (Wernz, IIT, 463). Necessitatem tamen reliquiarum, adhuc, in rigore iuris. nega­ vit Ferraris {Prompta Bibliotheca, Altare, n. 14-17) in medio saec. xvni, quae hodie, ex c. 1200, § 2, 2°. ambigi nequit. Si usum .'ntiquum p:g< urorum respicias, nomen altar-s, utpote stru­ cturae maioris, altaribus fixis magis aptatur, dum petra sacra potius dicenda foret ara portat ilia quam altare portatile (Cf. Leclercq, Diet, d'archéologie, v. Autel; Matt.iaeüs a Coronata, η. 100). Α<1. η. 865. Ai’PBNDIX IN. Hi'-'o.'ca Liturgica de S Communium I, Ile ritu s. co.nmnnlonis. Ab initio distinguend i est communio in ecclesia (domestica vel publica) et communio factu domi extra omn m assistentium sacro. 762 \ΡΡΕΧυΐι”·> HISTORICAE LITÜRC.K'AE 1. In ecclesia. In primis saeculis fideles suam communionem cum communione celebrantis coniungebant. Ritus saeculi iv (cuius plures partes sunt antiquiores) in I. 8 Const. Apost. (Edit. Funk, 1905, I, 512, 518) et 5‘ catechesi mystagogica S. Cyrilli Hierosolymitani sic describitur. Celebrans vel diaconus dicit: « Sancta sanctis »; populus respondet : « Unus Sanctus, unus Dominus, lesus Christus ». Episcopus se communicat. Communicaturi dein accedunt, clerici ordine hiorarchico, et fideles. Minister hostiam ponit in communicantis dextra, cui sinistra supponitur. Haec sola verba profert : « Corpus Christi ». Dein diaconus calicem praesentat, dicendo : « Sanguis Christi, calix vitae ». Utrique formulae communicans respondet : « Arnen ». Inter communionem, ca­ nitur ps. 33 « Benedicam Dominum in omni tempore », in quo legitur: « Gustate et videto quoniam suavis est Dominus ». In Gallia, ex variis vu saeculi Conciliis colligimus usum fuisse u mulieres s. hostiam in linteo reciperent. A rx saeculo usus se commu­ nicandi rarescit. fl Usque ad medium aevum, communicaturus eucharistiam stando re­ cipiebat. Versus saec. vn vel vui, ad bibendum s. sanguinem uti coeperunt fistula qua adhuc, in sollemni missa papali. diaconus et subdiaconus utuntur. Pro formula « Corpus Christi », iam in tribus prioribus saeculis, ma­ xime in apocryphis Actibus Apostolorum, occurrunt formulae optativae, similes illi quae in ritu Romano hodie usurpatur. Initio, v. g. apud S. Iustinum, diaconus communionem sub utraque specie, dein a iv saeculo, solum calicem dispensabat. Communio extra missam potissimos auctores habuit Ordines Mendi­ cantes, ne fideles diutius in ecclesia detinerentur. Inde projfrius inductus est ritus administrandae s. communionis, qui methodum ministrandi viaticum exeuntis medii aevi potissimum est imitatus. Infantibus sub sola vini specie communio dabatur. Mos deinde immergendi consecratum panem in consecratum vimun, miscendi modicum vinum consecratum magna copia vini non consecrati, praeparavit, accedente quoque timore profanationis, suppressionem calicis in ritu romano pro non celebrantibus. Iam saec. xm generalis factus est usus communionis sub sola panis specie. Domum communio sub utraque specie a Cone. Constantiensi (1415) contra Hussitas vetita est Latinis non celebrantibus. 2. Communio extra ecclesiam. Aetate Tertulliani (Ad uxorem. 1. 1, c. 5) et S. Cypriani fideles domi consumebant consecratas panis species quas secum ex ecclesia attulerant. Qui usus potissimus fuit monachorum et in Oriente ad ix usque saeculum permansit. Aegro­ tis communio sub specie panis ferebatur. Antiquissimum factum nobis n rrat Eusebius (H'st. eccl.. 1. 6 c. 44) de Dionysio Alexandrino (f 264- DK ■>. CO'4M CHIONE 763 265) iubonte ut ad moribundum Serapionem puai ferret particulam hostiae cum modica aqua absumendam. Absentibus ferre communionem per se munus erat diaconi. Verum inter persecutiones, ipsi laici s. communionem ad confessores ferebant. Diu dein (saec. ix, x, xi) laici periculose decumbentibus communio­ nem ferre potuerunt. Quod etiam saec. xn a Cone. Londinensi in casu necessitatis permissum est (Mansi, XXI, p. 511). De ipsis paenitentibus statuit C. Nicaenum I (325) secundum legem quam antiquam vocat, ne, in mortis discrimine, ultimo et maxime ne­ cessario viatico privarentur. Λ saec. rv ad vin debuit Ecclesia pluries obsistere mon commu­ nicandi mortuos. IL > ommnnionis sublectum. 1. Ab initio postulatum est ut homo esset baptizatus et sine peccato (Didachê, c. 9. 14; S. Iustinius A pol., c. 66). A iv saltem saeculo ieiunus esse debuit (Canones Hippolyti 150, 151, 205, Cfr. Leclerc ?. Monumenta ecclesiae lilurgica, nn. 2682, 2683, 2727, etc.). Parvuli, in prima Ecclesiae aetate s. mensa minime excludebantur (Cf. S. Cyprianum, De lapsis, c. 25 P. L., 4, 4S4). Communio ipsis im­ mediate post baptismum et confirmationem administrari diu consuevit. Nec mos iste penitus evanuit, nisi postquam C. Lateranense IV (1215) communionem paschalem solis fidelibus qui aetatem discretionis atti­ gerant praecepit. C. dein Trident inum capite 4 et canone 4 necessita­ tem communionis pro infantibus negavit. Demum, 8 aug. 1909, De­ creto S. C. de Sacramentis aetas primae communionis magis definita est. Ill. Communionis frequentia. In primis saeculis fideles simul sacro assistere et communicare solebant. Missa autem non celebrabatur co­ tidie ; sed sacra dape etiam domi reficiebantur. Usus cotidianae communionis maxime in Ecclesia Africana et Aegyptiaca tunc temporis demonstratur. Qui usus magis invaluit saec. iv, non ita tamen ut de re episcopi et. fideles plane consentirent. Iam a saec. iv de imminuto fervore conqueri coeptum est. Mox plerique fideles in solis festis principalioribus communicabant. Ac quodam reverentiae genere moti, monachi medii aevi raro s. dape utebantur. Plura Concilia, v. g. Agathense (506). postularunt ut saltem ter in armo (in Nativitate Domini, Pascitate et Pentecoste) ad s. mensam accede­ retur. Una annua communione C. Lateranense IV contentum est. A saec. xvi, ex auctoritate C. Trident i ni et piis conatibus S. Caroli Bouromaei, S. Francisci Salem i et Ordinum religiosorum, qualis Socie­ tas lesu, frequentior usus instauratus est, cuius, superata lue lanseniana, leges et condiciones Pius X authentice decr. Sacra Tridentina definivit. IV. Festum, Processio, Expositio, Oratio XL horarum. 1. Festum Loodii, post revelationes s. Iulianae a Cornillon, anno 1216 nietituturn evasit universale per decretum Urbani IV, post mira- [365.] 764 K PPENDICES H ISTORICAE LITURGICAL Df culum Bolsonionse. Piissima est Bulla Transiturus cuius S. Thomas redactor ilici potest. 2. Primae pompae sollemnes non diu post institutum festurn cele­ bratae sunt. Jam fiebant Coloniae ante annum 1279. De his prima generalis Bulla « Ineffabili » anno 1429 a Mabtino V data est. ! 3. Anno 1304, Ordinarius Strasburgjnsis licere declaravit ut, in primis vesperis, Matutino et Missu Corporis Domini, ss. sacramentum in altari poneretur. Mox usus expositionis propagatus est et intra prudentes limites cogendus fuit. -: jgl·' 4. Iam exstitit ante saec. xvi adoratio XL horarum coram Christi sepulcro in quo per XL horas Redemptor mansisse putabatur. A se. pnlcro ad SS. Sacramentum translatus mos, est a Pa uro III, anno 1539, approbatus. Clemens XI eius caerimonia le confecit, anno 1705. ' E. de M„ A. I. ίί Ad n. 393.—Appendix X. Historica de. Ieiunio ante s. communionem. Generalis lex ieiunii naturalis servandi ante communionem iain saec. iv, procul dubio exstabat. S. Augustinus (epist. ad lanuarium, n. 8 P. L. 33. 203) eam nobis his verbis testatur: «Ex hoc enim placuit Spiritui Sancto, ut in honorem tanti sacramenti in os Christian1 prius Dominicum corpus intraret quam ceteri cibi ; nam ideo per uni· versum orbem mos iste servatur ». Atque observatio inculcatur sic dictis Constitutionibus Apostolicis ac monumentis quae referunt vel qua · cum iis conectuntur. Inter ha c eminent Constitutiones Ecclesiae aegyptiacae (quae, ut veri simile est. sunt Αποστο/ική παοάάοοις S. Hyppoliti Romani, versus principium saec. in). - ‘ύ'κ’Κΐ | Excipiebatur feria V in Cena Domini, cuius exceptionis ratio, mi­ nime mystica, sic nobis a S. Augustino indicatur. « Hoc enim non arbi­ tror institutum, nisi quia plures et prope omnes in plerisque locis eo die lavare consueverunt... Et quia non nulli ieiunant, mane offertur propter prandentes, quia ieiunia simul et lavacra tolerare non possunt, ad vesperam vero propter ieiunantes ». Ipsum usum lavandi S. Doctor repetit ex more baptizandorum qui tunc, depositis sordibus quadragesimali observantia contractis, corporis purificatione se ad baptismum disponebant (Op., cit. n. 9. 10). < I Ubi de ieiunio ante missam egimus, allegavimus canones Cone. Laodiceni et Carthaginiensis III, qui obligationem ieiunii etiam in Cena Domini urgebant. Iam ante saec. iv Tertullianus, praeter celebratio­ nes antelucanas, memorat panem quem (domi) « ante omnem alium cibum gustare solemus » (Ad uxorem, j. II, c. 5, P. L. 2, 1296). Pri­ mis tamen temporibus, ut ex I Cor. 11, 20 manifestum fit, cibi sumptio < ucharisticam dapem praecedebat. ' * ! Ad n. 439. SACRAMENTO PAENITENTIAE Appendix XI 7G5 Historica Lilurgifn de ^cu ramento Poenitentiae. L. Evolutio historica. Ut omittamus plura quae inter ipsos catho licos controvertuntur (v. g. de interpretatione locorum in quibus con­ fessio soli Deo facta commendatur) atque ea sola tradamus quae ad intentum nos'rum faciunt et plano sufficiunt, de administration? et usu sacramenti paenitentiae tres epochae commode distinguuntur. Prima epocha, ab initiis ad iv usque saeculum. Paenitentia exhi­ betur ut secunda tabula post naufragium, ut alter baptismus, sed is laboriosus. Gravis culpa peccatorem debitorem reddit erga Ecclesiam et erga Deum, si quidem unum sit cum Christo Ecclesia. Publica con­ fessio pro peccatis occultis numquarn. teste ipso C. Trident ino, est imperata ab Ecclesia ; argumenta autem quibus a primis saeculis usus paenitentiae privatae et confessionis secretae demonstratur, lat<* expo­ nit R. P. Galtier, ,S’. 1. Diet. d'Apol. d'Ates, v. Pénitence, a η. 311; sed qui poenitentiam petebat, se paratum monstrabat publicum paenitentium statum suscipere. Processus itaque ordinarius has parti s coni plectebatur : a) petitionem paenitentiae. ob graves culpas, directam ad episco­ pum vel sacerdotem ab episcopo delegatum. Petitionem ipsa accusatio seu confessio comitabatur; 5) facta accusatione, reductionem rei ad statum paendent ac, eiusque exclusionem ab oblatione sacrificii eiusque participatione per s. communionem. Exclusio ista (quae in Oriente varios gradus liabebat) primo per plures annos, dein, iam ab Innocenti ο l (417) tantum usque ad foriam V in Cena Domini protrahebatur, nisi gravis morbus celeriorem reconciliationem postularet ; c) feria V in Cena Domini (ultima die liturgica ante Pascha) re­ conciliationem cum Ecclesia et inde cum Deo. R conciliatus statum pae­ nitentis non ideo exuebat ; sed, ad vitae finem, in sanctioris vitae ope­ ribus perseverare debebat. Publica paenitentia semel tantum concede­ batur. Reconciliatio paenitentis non aegroti episcopo erat per se reser­ vata. Ipsa autem reconciliatione cum Ecclesia peccator pacem Christi recuperasse censebat u r. Nec, per tria priora saecula, exstitit specialis litus liturgicus confe­ rendae absolutionis. Nullus ceterum natura istius sacramenti postulatur. Sententia enim, per competentem iudicem omni expossa voluntate di­ mittendi peccata significari potest (Cfr. d’Alès, Dici. ., 67, 1459); atque in S. Ambrosio laudabant fideli­ tatem qua culpas ex confessione sibi notas tegebat (Vita, XXXIX, P. L., 14,40); et circa an. 400, Asterius Amasen., securitatem do servata fama et existimatione paenitentibus promittebat (/’. 6'.. 40, 369). Cfr. Galtier, Diet, d'Apologet. v. Pen fence, η. 127. Verum nemo qui noverit, nos, etiam in explicita rerum fidei cognitione, legi proficiendi subiacere, mirabitur paulatim. magis distinctam et completam istius sacerdotalis officii rationem ess' comparatam ; ac doctrinam dc sigillo sacramentali, successivis incrementis esse conflatam. Itaque : I Opiniones praeteritae. I. De origine et peculiari natura secreti sa­ cramenta i is sal is diu nihil < xplicite dict um est. Exeunte saec. rx, HixCMARirs Remensis (880) monet: «.Spiritus sancti oraculo cautum esso dignoscitur ut secretum servandum sit. Ipse vetat ne communio negetur ei qui crimen quod confessus est aperte negat : « Quid est enim crimen confesso nolle communicare, nisi confessionem criminis pu hlicare ? » Supponens sacerdotem qui, emisso iuramento de dicenda veritate, interrogetur circa peccatum ex confessione sibi notuin : «in­ ter duo pericula positus, minus dc iuramento neglegere elegit ut maius, ne proditor confessionis fuerit, devitaret» (P. L., 126, 625, 634, 675. I ). divortio Lotharii et Tetbcrgae). LanfrancuS (1089), postquam extulit 7*9 quam intima esset communicatio inter confessariurn et paenitentem his pulcherrimis verbis : « Duae conscientiae in unam transeunt, confitenti.scilicet in eius cui confitetur, et indicantis in eiusdem qui mdicatur », peculiares rationes divini iuris non obscure appellat hac reprobatione violatoris secreti : « sacramenta confessionis violat, quia nec paenitentem confessione baptizatum credit ; ipsumque secundum baptismum, i. e. confessionem quantum in ipso est destruit ; nec unitatem conscien­ tiae custodit, nec Deum in suis iudiciis convenisse veretur. In unitatem Patris et Filii peccat, cum unitatem quae est inter Deum Patrem et Filium, m confitente sibi repraesentatam, quacumque publicatione di­ vidit... Iu Spiritum Sanctum blasphemat* dum, quod in fide et advo­ catione eius qui est remissio peccatorum, sibi creditum est revelat, -ostendens quod apud eum nec Spiritus Sanctus est advocatus » (P. L., 150, 626, 628). Observes quomodo insistat supra ablationem peccatorum per usum sacramenti, ita ut absolutus non iam vere peccator dici possit ; ac pro non dicto habere velit quod propter unitatem duorum quasi in propria peccantis conscientia mansit. 2. Est ne vis'istius secreti tam absoluta ut nullam exceptionem pa­ tiatur ? Sane S. Raymi ndus. iu Sumina, laborat in casu haeretici qui confiteatur haeresim a qua nolit recedere, et haereticos denuntiare renuat. Quidam, ut ait, putant episcopo dici posse « vigila super oves tuas quia lupus est in grege tuo ». Ipse autem revelationem permittere videtur « tum quia ille non agit pacnitentiam (cum nolit converti) tum quia non se< vat fidem, cum sit haereticus et infidelis : ideo isti non est fides servanda ■ . Et multa alia, subiungit, dici possunt. Non defuere ricin qui casum exciperent quo revelatio ad tutandum regem vel rempublicam esset necessaria. Ac. regnante lacobo. I, 3 maii 1605, Garnet, S. T. cum revelare noluisset coniurationem sibi ex con­ fessione notam, martyr occubuit absolutae obligationis sigilli. 3. Quod ad extensionem obligationi-, satisne est vitare periculum revelationis, an etiam sine tuli periculo, certi usus scientiae sacramentalis vetantur ? In primis saeculis prudenti confessarii arbitrio permittebatur ut etiam pro secretis peccatis publicam paenitentiam imponeret : quod hodie sigillo votitum diceretur. Potest tamen explicari consensu pae­ nitentis qui, si sacramento utebatur, ad receptos do paenitentia usus se accommodare censebatur (Cfr. G alti ER, I. e. n. 125. 126). Verum, remoto revelationis periculo, usque ad saec. xvii plerique permittebant ut confessarius scientia sacramentali uteretur sive in bonum paenitentis, v. g. ad ei aufeivndain peccati occasionem, sive in bonum communitatis, v. g. ad arcendum subiectum nocivum. Iam tam· n CLAUDIUS Aς*ι aviva, anno 1590. Sup. rioribus S. I. omnem usum scientiae sacramcntalis pro gubernatione prohibuit : quoti anno 1593 Clemens VIII omnibus Superioribus vetuit. Demum. 18 nov. 1682, 49 [504.] 77«! APPENDICES HISTORICAE LITURGICAE DK INDULGENTIIS S. Officium omnino prohibendam consuit propositionem quae usuin scientiae ex confessione acquisita permittebat cum gravamine pacnitentis, si maius gravamen eiusdem paenitentis ex non usu sequeretur (Denzinger, n. 1220). Excessu etiam contrario, Scotus in IV Sent. d. 21 q. 2 ad 1 ipsi paenitenti facultatem negabat efficaciter dispensandi ab obligatione secreti sacramentalis. ot Ricard us a Mediavilla in IV S. d. 21, art. 4 q. 1 revelationem, consentiente paenitente factam, mendacio notabat, cum humana de re scientia desideraretur. III. Sanctiones canonicae. 1. S. Leo M. (450. Ep. ad episcopos per Campaniam c. 2 etc. P. L., 54, c. 1210) modis omnibus submovero constituit praesumptionem quam apostolicae 'egulae contrariam dicit, exigendi publicam recitationem peccatorum, cum secreta confessio sufficiat: «Sufficit enim illa confessio quae primum Deo offertur, tunc etiam sacerdoti qui pro delictis paenitentium precator accedit ». 2. In fine saec. ix Paenitentiale Summorum Pontificium, violatorem perpetuo exsilio multat. C. Lateranense IV (1215), in celebri c. Omnis utri usque sexus de annua confessione, violatorem sigilli perpetua detrusione in monasterium punit (Denzinger, n. 438 vel c. 12 Do poe­ nitentiis ot remissionibus (V, 38)) Postea tamen S. Raymundus do co haec habet : « Si hoc fecerit, deponatur et omnibus diebus vitae suae ignominiosus peregrinando pergat » (Summa, De poenis, L. III). Deni­ que Codex c. 2369, § 1, Confessarium rerun directa violatione sigilli plectit excommunicatione specialissimo S. Sedi reservata; reum indirectae, variis poenis obnoxium efficit sicut et interpretem ct personas ad quas notitia pervenerit, si secretum temerarie violaverint. (Cfr. de hoc ar­ gumento R. P. Kurscheid, Ο. M. cum aliis script oribus allegandus i» Bibliographia t. IV). · Ad n. 616. — Appendix XIII. Histor !ca dc Indulgentiis. 1. Ligandi et solvendi potestas Ecclesiae tradita, non solum ad cul­ pas et aeternam cum gravi peccato coniunctam poenam, sed aequali vel fortiore ratione ad poenas etiam temporales remittendas valet. Discre­ tum tamen usum postulat, cum ipse S. Pontifex non sit simpliciter dominus sed administrator et prudens dispensator iurium et bonomrn Ecclesiae. Dc qua re istud observandum occurrit, relaxationem aeternae poenae, quae individuo nexu cum reddita sanctificante gratia colligatur, semper, propter summam hominum indigentiam, esse rationabilem, modo essentiales condiciones impleantur. Eadem quoque est necessario gratuita, cum nullo opere satisfactorio compensari queat, et comitetur ipsum momentum quo homo satisfaciendi capax fiat, i. o. infusionem gratiae. Gratuita, contra, remissio poenae omnis tempoialis ipsi prae­ senti oeconomiae adversaretur. Ab initio enim paenitentia celebrata 4^ ' j | ' j 'r-’J| ; 771 est ut baptismus laboriosus. Itaque, dum Deus non solet paenitentibus immediatam condonationem omnis poenae temporalis largiri, potestne Ecclesia per gratuitam remissionem peccatorum etiam quod ad poenam, dispositionem istam divinam voluti facere irritam ? Quare opera satis* factoria ad pleniorem poenarum remissionem paenitentibus iniuncta sunt. Ipsa tamen iniuncta opera, seu indefinite in assumpto perpetuo statu paenitentis, seu, postea, ministri aestimatione definita, maiorem ex potestate et intentione Ecclesiae vim satisfactoriam acquirebant. Secundum disciplinam primitivam, per illa opera paenitentiaha simul Ecclesiae et Deo fiebet satis. 2. Quando paenitentias istas mitigabat, sive a principio minores statuendo, sive iam impositas relaxando, cuius relaxationis exen pia certe iam saec. iv occurrunt, Ecclesia poterat, consulendo adiunetis et infirmitati spirituali parcendo, cas mere non exigere, vel vere, propter extraordinarium fervorem contritionis vel expiationis, eas efficaciter remittere. In priore casu, Ecclesia nihil in foro Dei condonare cogitabat (Cfr. ep. S. Cypriani ad Antonianum, P. L.. 3, 785 vel Vind. 55, co. 2 pp. 638) ; in posteriore vero Deus ratam habebat in caelis sentent i ;.i i quam Ecclesia de peccato in terris pronuntiabat. Statim quoque aj pa­ ret r< missioni m i ss ■ pesse duplicis g neris. Potest· enim Ecclesia de­ finitas paenitentias relaxare, et tunc sua absolutione to. poenae re­ mittentur in foro Dei quot per paenitentias expi.tao essent; vel potest simpliciter ab omni debita poena indefinite, quaecunmuo debeatur, dispensare, ita ut absolutio in omnem poenam temporalem « odere de­ beat. Motivum autem celerioris vel benignioris reconciliationis cum Ecclesia fuit etiam libellus pacis a martyribus traditus. Et quatenus . itercessio martyrum episcopum moveret ut de operibus paenitentiab 49. — Appendix XIV. Historica Liturgica de Lxtrenui U nctione.. I. Evolutio. In primis saeculis, ab ipso Apostolo Iacobo (Epist. cath. V. 14 s.), cuius Tridentinum nobis authenticam mterpretationem dedit, haec, sed haec sola habemus : Si fidelis infirmetur, advocentur presbyteri Ecclesiae qui supra eum orent et in nomine Domini ungant oleo. Et si in peccatis sit remittentur ei : quibus verbis gratia sacramentalis indicatur. Dein insinuatio De Extrema Unctione occurrit apud Orioinem (In Lev., Homil. II, 4 P. G. XII, 418-422) et S. Ioannem Chrysostomum, Dc sacerdotio, 11 f, 6, P. G. XLVIII, 644\ In primis annis saec. rv Euchologium episc. Serapionis Thmeus. nobis affert textum orationum supra oleum aegrotorum vel panem et aquam : atque magis antiquum documentum habetur in sic dicto Testamentum Domini (I, 24). Si sacerdos consecrat oleum ad sanationem eorum qui patiuntur, ponens ante altare vas illud (continens oleum) dicat submisse ita : «Do­ mine Deus qui concessisti nobis Spiritum Paraclitum, Dominum, nomen salutare, (spiritum) immobilem, qui absconditur a stultis, revelatur vero sapientibus; Christe, qui sanctificas nos, qui sapientes effecisti miseri cord ia tua famulos tuos, quos elegisti sapientia illa tua; qui nobis pec­ catoribus misisti scientiam Spiritus tui ; qui sanator es cuiusvis morbi et- passionis ; qui dedisti charisma sanationis illis qui per te illo dono digni offecti sunt, emitte super oleum istud, quod est typus pinguedinis tuae, complementum tuae beneficae commiserationis, ut liberet labo rentes, sanet aegrotantes, et sanctificet redeuntes, cum ad fidem tuam accedunt : quoniam tu es fort is et gloriosus in saecula saeculorum ». Populus : « Arnen » (Testamentum Domini, ed. Rahmani, Moguntiae, 1899, p. 49. De consecratione olei infirmorum). Primum autem explicitum testimonium nobis offertur ab Inno- [649.J 774 APPENDICES UHTORIOAE I4TUR0ICAK CENTio I, in celebri sua epistola ad ep. Docentium (416), in qua Romanam consuetudinem his verbis tradit : « Sane quoniam de hoc, sicut de ceteris, consulere voluit dilectio tua, adiecit etiam fdius mous Caolostinus dia­ conus in epistola sua, esso a tua dilectione positum illud, quod in B. Apostoli lacobi epistola conscriptum c*it : Si infirmus aliquis in vobis est, vocet presbyteros, et orent super eum ungentes cum oleo in nomine Domini. Et oratio fidei salvabit laborantem, et suscitabit eum Dominus, et si peccatum fecit, remittet ei. Quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi vol intellegi debero, qui sancto oleo chrismatis perungi possunt, quod ab episcopo confectum, non solum sacerdotibus sed etiam omnibus uti Christianis licet, in sua aut in suorum necessitate ungendum. Ceterum illud superfluum esse videmus adiectum, ut de episcopo ambigatur, quod presbyteris licere non dubium eat. Nam id­ circo presbyteris dictum est, quia episcopi occupationibus aliis impediti, ad omnes languidos ire non possunt. Ceterum, si episcopus aut potest aut dignum ducit aliquem a se visitandum, et benedicere et tangere chrismate, sine cunctatione potest, cuius est chrisma conficere. Nam paenitoutibus istud infundi non potest, quia genus est sacramenti. Nam quibus reliqua sacramenta negantur, quomodo unum genus putatur posse concedi ? ». In quo textu, observes confectionem olei reservari episcopis : ministrat ionom eius pertinere ad episcopos et ad pres­ byteros, ita tamen ut fideles eos aliquo modo supplere posse videantur: paenitentibus autem ante eorum reconcilationem Extremam Unctionem ministrari non posse, cum sacramentis excludantur. Dum iste usus olei sancti ab ipsis fidelibus insinuatin’, non ideo usus isto perhibetur sacramentalis, sicut confessio facta laicis non erat pars sacramenti paenitentiae. De hac quaestione cfr. Boudinhon, Revue άτι clergé français, 1991, t. 68, p. 722 ss. Rituale Mozzarabicunx, quod R. D. P. Ferotin ante barbarorum invasiones confectum esse existimat, agit de Extrema unctione. In Sacramentario Gelasiano (vi vel vu saec.) formula repetitur benedicendi oleum infirmorum (feria v in Cena Domini) cum quattuor orationibus super infirmum (ed. Wilson, Londini 1915, p. 30 et 281), Similia repo­ nuntur in Sacramentario Gregoriano (ed. Wilson, p. 44 et206 ss.) Saeculorum demum ix et x triginta tres Ordines (publici iuris facti a Mabtène. De antiquis Eccl. rittbzxs, 1. I, c. 7 art. 4) nobis referunt caerimonias tunc usitatas, quarum magna pars, ut veri similo est, usus antiquiores reflectit, dum aliae partes etiamnum sunt in usu. In istis enim roperitur : a) benedictio loci ubi infirmus decumbit ; b) confessio et, si opus sit, reconciliatio pacnitentis; r) unctio et via­ ticum conexum ; d) benedictio finalis. a) Hodierna benedictio cubiculi constat mere salutatione « Pax huic domui », aspersione aquao lustralis, et tribus orationibus. Olim -aepe sollemniore apparatu fiebat. Ex ecclesia afferebatur aqua et inter­ UE EXTREMA UNCTIOM' j ! ' <1 dum incensum. Inter aspersionem cantabatur ADserere. Ex multis ora­ tionibus iam habetur oratio Introeat ct « Domine Deus qui per aposto­ lum » quae nunc post unctiones recitatur. b) Aegrotus, si vult, hodie confitetur post « Asperges » et cu­ biculi benedictionem. Et semper recitatur < Confiteor » cum absolutione. Ordines antiqui ix vel x saeculi nobis referunt dialogum inter ae­ grotum et sacerdotem. Sic habet Ordo I (Martt.ne, p. 302) « Ut quid nos vocasti, Frater ? — Ut unctionem mihi tradere dignemini. — Prius te ad puram praepara confessionem, de cetero sanctam accipies unctionem ». Subsequitur oratio dicta a ministro et confessio. Confessioni saepe, in medio aevo, coniungitur recitatio septem psalmorum paenitentialium, quorum recitatio inter unctiones adhuc Rituali romano commendatur praesentibus. Antiphonae propriae erant ; dicebantur litaniae omnium sanctorum, interdum cum petitionibus specialibus pro infirmo. Longis orationibus pro ipso caerimonia finem habebat. c) Unctiones. Magna fuit diversitas unctionum sicut et formu­ larum quae simul recitabantur. Ordo Χλ’Ι (Martène, pp. 342, 325) memorat unet innes in caput, in oculos, in nares, in labia, in guttur, in pectus, in scapulas, in manus, in pedes, in locum « ubi dolor plus immi­ net » et «ad omnes compages membrorum ». Omnes formulae eodem modo incipiunt : « Ungo te » « Inungo te ». Ordo II memorat 15 unctio· nes et addit : « Hoc autem numero quindenario facimus cruces de oleo sancto super infirmum » (Martène, p. 303). In opere suo de Extrema Unctione, P. Kebn quinque formularum classes distinguit : precationes, formas optativas, formas indicativus, imperativas, et mixtas. Hodierna forma, quae optativa est. a saec. ix occurrit, sed saec. xvi tantum fit usu generalis d) Benedictio finalis: Ordo IV (Martène, p. 106) refert circa 15 orationes quas sacerdos recitat postquam aegrotum unxit et com­ municavit. Plures incipiunt a verbis : « Benedicat te Deus... » Et iam plures Ordines memorant usum in Rituali romano notatum tradendi crucem aegroto, in initio caerimoniae, eique crucem linquendi, si nullam habuerit. Saepe, in medio aevo, missa pro infirmo statim post unctionem di­ cebatur. Saec. xvi Rituale romanum est stabiliter constitutum. II. Nomina principalia E. U. In Ecclesia Latina, saec. v reperitur in loco citato Innocenta I c Sanctum oleum chrismatis » ; saec. viu et ix, Unctio infirmorum, sacratum oleum. Extrema Unctio primum occur­ rit in textu dubio primae partis saec. vn, in 5° statuto quod S. Sonnatio Remensi ascribitur (600-631) (P. L.. LXXX, 445) Nomen ma­ xime a saec. xn propagatur propter auctoritatem Scholae. Graeci sa­ cramentum istud appellant principaliter Oleum orationis Εύχέλαιον, quod nomon iam saec. vi legitur. E. DE M., S. I. [649 1 776 API’ENDICHS HISTORIC AE L1TURGICAE Ad 11. 6β8. — \ppendix XV Historica Liturgica dc Soi-ranwih) Ordinia. 1. De rariorum graduum distinctione, iam saec. ni in epistola 8. Cornelii Pp., de schismate Novatiani, ad episcopum Fabiuiu Antio- chcnum, ordines maiores et minores sic numerantur : Ergo ille evangelii vindex ignorabat unum episcopum esse oportere in ecclesia catholic* Γη qua tamen sciebat (quomodo enim illud nescire potuisset) presbyteros quidem esse sex et quadraginta ; .septem autem diaconos totideniquc subdiaconos ; acolythos duos et quadraginta ; exorcistas et lectores cum ostiariis quinquaginta duos ; viduas denique cum infirmis et agentibus plus quam mille et quingentas · (Fuser., Hist. ecct., VI, 43, 11). Singulis regionibus Urbis addlicebantur imus diaconus, unus -ubdiaconus et, ut videtur, sex acolythae. Octo isti gradus in non paucis ecclesiis primorum saeculorum rept riuntur ; sed in Oriente, acolythae, exorcistae et ostiarii non videntur locum in clero obtinuisse. Cum nollent diaconorum excedere numerum septennarium, ApostoJicae originis, constituti sunt subdiaconi, quibus custodia supulcrorum martyrum, reliquiarum, vasorum sacrorum, linteorum et paramentoruni liturgicorum commissa est. In sacris officiis subdiaconi oblationes re­ cipiebant et archidiacono aquam calici infundendam porrigebant. Gradu primus ordo minor est acolythorum qui, cum ab ineunto sac­ culo v in officio eucharistico partem explendam habeant, maxime in ritu satis complexo frangendi, in missis pontificalibus, panem eucharisticum, ipsi adiutores diaconorum dici possunt. Ipsi quoque in varias Urbi^ paroecias deferebant Fermentum. i. e. particulam panis in Missa Papae consecrati. ' v Antiquitate vero praestat lectoralus, qui saec. n exstitit. Magne numero, atque aliquando in scholas congregati, loctores se ad ecclesias­ tica ministeria praeparabant. Paulatim tamen lectiones ipsis non iam committebantur; et saec. vm epistola a subdiacono legi coepta est. Romae schola lectorum paulatim desiit in scholam cantorum, cuius a saec. vn exsistunt vestigia. Exorcistae primo fuere fideles speciali charismate expellendi dae­ mones donati. Cum in gradu ecclesiastico constituti sunt, disciplina energumenorum ipsis commissa est. I De Ostiarii# qui ianuis Ecclesiae invigilabant, parum sermo est in fontibus. De Tonsura, <·! . rlicta supra, n. 28. Decimo tantum saeculo tonsum fuit modus cooptandi homines in clericos. . 1 II. De Ministro ordinationum, observamus iam 4° canone Nicaeni Cone. (325) praescribi ut consecrationi episcopali plures episcopi inter- DE SACRAMENTO ORDINIS •ssent ; et iam Haec, vm reperiri vestigia privilegiorum abbatum con­ ferendi primam tonsuram et ordines minores. ITT. De aetate ordinandorum. Severior erat antiqua disciplina, ita ut 30 vel 35 annos pro sacerdot io, 25 pro diaconis postularet. Vestigiis decessorum inhaerens, Papa Zozimus statuit ut adolescentes lectores in vigesimo tantum aetatis anno ad gradum superiorem promoveri possent. Deindo per quattuor annos acolythae et subdiaconi, et per quir.que diaconi manere debebant. IV. Ordinatio per saltum in 13° canone Cone. Sardicensis (saec. iv) prohibetur : minus tamen ad omissos aliquos minores ordines, praecipue ostiaria tum. attendebatur. V. Die.s ordinationum. Cum Ari. Apostolorum, c. 13, v. 2, 3 ieiunant.es imposuerint manus Basnabae et Paulo, pronum fuit dies ieiuniorum ordinationibus deputare. Ordinationes in prirnis saeculis, ut nobis refert L>ber Pont ficabs (gesta Pontificum narrans) in mense de­ cembri fieri consueverant. GelaSIUS (492-41)6) memorat quattuor tem­ pora et sabbatum ante Dominicam Passionis tamquam dies ordinationis sacerdotum et diaconorum; Pelagius (555-561) diaconum nomine Latinum invitat ut Romae sabbato sancto ordin tur sacerdos. Sic dies hodierni allegati sunt. Alexander ΤΊΤ (1159-1181) ipse primus statuit ut iisdem diebus subdiaconat us conferretur. Consecratio episcoporum iam saec. v fiebat in die dominica. Cum diaconi et presbyteri sabbato m vigiliae celebratione ordinarentur, na­ turae rerum satis consentaneum fuit ut protracta usque ad diem domi­ nicam mano caerimonia, consecratione episcoporum absolveretur. Sa< culo x accesserunt festa Apostolorum. Intra missarum sollemnia ordinationes fieri testantur vetustissimi libri liturgiei. v. g. sacramcntarium Leoni anum. VI. Historira de ritibus. In variis ordinationibus ritus romanus et ritus gaJlicanus, inaequali tamen ratione miscentur. 1. Tonsura. Hodie: u) episcopus invitat ad orandum pro iis qui « comas capitum suorum >- deposituri sunt (Oremus, Fratres dilectis­ simi) ; b) confert tonsuram dum qui tondetur dicit .t Dominus purs, etc.» et chorus ps. 15 cantat (Conserva me Domino) ; c) orat super tonsuratos (Praesta quaesumus) : d) cantatur p*. 25: Domini est terra; e) nova fit oratio pro tonsuratis (Adesto Domine); /) imponitur superpelliceum (Induat te Dominus); 2 Mentio quoque, ut videtur, fiebat tituli subdiaconi, i. e. paroeciae romanao cui erat ascriptus. Sacramentarium Gelasianum (p. 22), hanc formulam continet : « Auxiliantc Domino Deo ot Salvatore Nostro lesu Christo, elegimus in ordine diaconi sive presbyterii illum subdiaconum sive diaconum de titulum illum (sic) ». ••Ί· Praeter istam tiaditionem calicis et designationem tituli, pleraque ritus et formulae quibus subdiaconi ordinabantur sunt gallicana. Rcperiuntur in Statuta ecclesiae antiqua et in Missalc Francorum. Rocentiora tamen sunt traditio manipuli, tunicellae, maxime autem amicti et libri. 4. De Diaconatu et Presbyteratu .· a) Sacramenta.rio Gelasiano (edit. Wilson, pp. 22-30) is Romanus ritus nobis indicatur... Mox futura ordi­ natio a Papa nuntiatur « Auxiliante Domino Deo etc... elegimus... illum. Si quis habet aliquid contra hos viros pro Deo et propter Deum cum fiducia exeat et dicat. Verum tamen memor sit communionis suae ». Sabbato, in missa vigiliae ordinatio proprio talis fiebat. In ordinandas diaconis habebatur invitatio ad orandum (Oremus dilectissimi...) quao initium sunt orationis praesentis: «Oremus fratres carissimi » usque ad : « dona conservet ». Doin litaniae ; tum impositio 1>E SACRAMENTO «ATRUOMf 779 iriMiuum m caput singulorum ; tum oratio < Deus collator · quae repe­ ntur in sacram. Leoniano (od. Foltoc, p. 120) seri hodie non est servata ; et oratio eucharistica incipiens a « Vere dignum est », fere praefatio prae­ sens, quam Pontifex interrumpit hodie ad ponendam manum in capite singulorum, dicendo: « Accipe Spiritum sanctum ad robur, etc. »: demum amplexus. In ordinandis sacerdotibus idem erat processus sed cum diversis formulis («Oremus fratres dilectissimi» e Oremus carissimi », liturgiae praesentis) « Vere dignum » praesens. In ritu gallicano ipsa ordinatio inchoabatur sicut nunc in ntu rornano, interrogatione populo facta de ratione agendi candidati. Populus respondebat : e Dignus est ». Sequebatur invitatio ad orandum : Commune ▼otum » (quae oratio in ordinatione diaconorum servata est) ; oratio dicta extensis manibus (Domine Sancte, Pater fidei), quae nunc in fine caerimoniae recitatur. In ritu isto etiam eaedem erant caerimoniae pro sacerdotibus ct pro diaconis ; sed servata est allocutio ad praesentandum electos (Quoniam, fratres, ecclesiae navis) ; oratio quam Ponti'· x dicebat porrigendo manum simul cum omnibus presbyteris in caput ordinando­ rum (Deus, sanctificationum omnium auctor) nunc post traditionem ca­ sulae roperitur. Demum habebatur unctio manuum cum formula prae­ senti, excepto initio : e Consecrentur manus istae ». Iterum cernitur hic permixtio antiqui usus romani et antiqui usus gallican:. Ceterum, saec. vi vel vni introducta est traditio instrumentorum, de qua silent antiqua sacramentaria. 5. Episcopatus. Oliin idem erat generalis processus, qui pro diaconis et presbyteris usurpabatur : examen : invitatio ad orandum ; litaniae ; impositio manuum cum duplici oratione (collecta et oratione eucharistica). Quamvis fuerit magni momenti, non ista examinatio romana, sed gallicana in praesens Pontificale recepta est. Antiqua servata tamen est in tertia parte Pontificalis, sub titulo: «De scrutinio serotino ■>. etc. Satis recens est impositio mitrae et chirothocarum; antiquior est traditio libri evangeliorum, baculi pastoralis et unctio. E. de. M., S. 1. Ad n. 739. — Appendix XVI. Historica Lilurqica de Sacrantent<> Matrimonii. I. De Ritibus. 1. Discipl>na praesens. Cum ex lege divina solo partium habilium consensu matrimonium-sacramentum perficiatur, e.x lego voro ecclesiastica, ipsis catholicis id solum ad validitatem imponatur ut consensum corarn competente sacerdote et duobus testibus signifi­ cent, nullus ritus est essentialis, et, extra missam, laudabiles usus vel caerimoniae singularum dioecesium servari possunt. Itaque duae partes [739.] 780 APPENDICES b Ï'· mus, differentes etiam negotia, no quem diabolo locum domus» (De oratione, c. 23, P. L., 1, 1191). In sic dictis Const. Apostolicis (non prius quam circa annum 400 confecta collectione) praecipitur ut » Servi operentur quinque diebus, sabbato autem et dominica vacent in ec­ clesia propter doctrinam pietatis ; nam sabbatum quidem diximus ra­ tionem habere creationis, dominicam vero resurrectionis» (VIII, 33) Mitem tamen fu;.:s.' in hac re Ecclesiae disciplinam testatur etiam C. Laodicenum (circa 3S1), quod c. 29 vetat ne christiani otientur in sabbato, sed dominicam ab ipsis postulat requiem si servari poterit ; et iudaismi cuiusdam nomine improbat eorum morem qui die dominico equitare vel rheda vehi vel domestica negotia peragere noluerint. Immo S. Hiero­ nymus demonstrat uobis virgines sanctimoniales quae, die dominico, expletis officiis sacris. « instabant operi distributo, et vel sibi vel ceteris indumenta faciebant n (Ep. 108, 19. P. L., 22, 896). Primam scriptam legem de cessat ione sancivit Contantinus M. anno 321,excipiens tamen agrorum culturam «ne occasione momenti pereat commoditas caelesti provisione concessa» (L. 3 Cod. IIT, 12, De Feriis) ; eodem edicto praecipitur etiam ut « Omnes indices... venerabili die solis quiescant ». Quod ab Ecclesia est libenter approbatum et receptum. Sic indices ecclesiastici die do­ minica forensia egere negotia prohibentur Cone. Tarraconensi, c. 4 (516 Harduin 11, 1428). Spectacula, choreae et cantus indecentes prohibentur dic dominico, in Cone. Carthaginiensi V (401, Hcjcle, II, 8, 81) c. 5 cJ in Aurelianensi (538 Harduin, II, 1428) in quo describuntur iam opera servilia quae die dominico fieri non permittuntur. Deinceps inulta decreta occurrunt. H Ad n. 872. — Appendix XVIII. Historica de Ieiunio et Abstinentia. Exeunte saec. ij, S. Irkn ieus apud Euscbium H. E. (P. G.. 20. 501) tesiatnr ieiunium >ascha(e, quo, nixi Lue. 5,35 «cum ablatus fuerit DE ABSTINENTIA ET JEU NIO 783 ab illis sponsus ioiunabunt <·, christiani completum et continuum ieiuni­ um servnn· solebant «diebus quibus ablatus est sponsus», j. e. Feria VI in Parasceve et sabbato sancto; quod, aliqua extensione, plur s ad omnem hebdomadam sanctam a foria II ad noctem post sabbatum «anctum am­ pliarunt. Praeterea, cum nollent fer, ore rodere PharLaeis. q ii (Cfr. Lue., 18, 12) bis in hebdomada. Feria 111 et Vi< am-ibant, ipsi diebus stationum -eu Feria IV et VE dimidiatum ieiunium observarunt, quo solo pano t aqua reficiebantur post solis occasum. Quidam ferventiores id etiam -abbato observare coeperunt. Id fiebat regulariter, nam quaedam dies excipie­ bantur. Non ieiunabntur tempore Paschali, quia tunc Dondnus nobiscum est (S. Hier,, citatus in Dist. 76, c. 7). S. Leo M. (440-461) testatur. Romae ieiunium per XL moraliter dies, hunc usum ad ipsos Apostolos referens. Tam saec. rv, Cone. Nicaenum (325) loquitur dc quadragesima. Haec praeparabat ad baptismum, ad absolutionem, et ieiunia complecte' u- variae rationis et diuturnitatis ■ ;on erat eotidiarum). I!. d i aevi permissa est quaedam refectio ex herbis et fructibus, por quam legebantur Collationes Cassi i undo Collationis nomine vocata est. Pisces usu introducti sunt : qumn usum scholastici docto: s admi­ serunt (2, 2, (·. 147 art. 8 ad 2). Licentia potus et doctrina S. T omae de electurriis indux* runt 784 APPENDICES HISTORICAE LITURGICAE frustulum, quod lormalitor pci missum est m responsione S. Paenilentiariac pro regione Canadensi, 21 nov. 1843. Usque ad Benedictum XIV, probabilis sententia duo praecepta abstinentiae a carnibus et ieiunii individua ratione coni ungebat, ita ut, cessante altero, alterum cessaret. Ipse tunc, litt. eno. Non ambigimus, 31 maii, 1741, dispensatis in esu carnium obligationem unius comestionis firmavit ac praeterea sancivit ne tamquam epulae carnes et pieces simul apponerentur : quod sub gravi peccato prohibuit. Sanctio interdum valde severa fuit. Capitalarc Caroli Μ. morte plectit qui per sanctam quadragesimam carnem comederet. Diu dubitatum est do aetate qua obligatio inciperet. Praevaluit sententia S. Thomae, qui initium posuit ad finem tertii septennii (2, 2, q. 147, art. 4). Operarii prius non erant simpliciter dispensati. Eugenius IV eos circa annum 1440 a ieiunio dispensavit. Apud Graecos abstinentia est salsem per ISO dies in anno servanda. Diebus ieiunii abstinentia ista imponit xerophagiam, quae prohibet car­ nem, pisces, ova. lacticinia, oleum, vinum. Abstinentia minus rigorosa prohibet carnem, ovh et lacticinia et interdum pisces. Monachi numquam carnibus utuntur; et, exceptis paucis diebus, tenentur xerophagia. Ad. n. 890. Appendix XIX. Historica de Censura et Prohibitione librorum. 1. Decreta particularia quibus libri damnati sunt iam habentur ia C. Nicaeno I (325) contra librum Arii. Thaliam·, dein contra libros Pelagii, Manichaeorum, etc. Primus prohibitorum fibrorum catalogus est in decreto quod no­ mine Gelasii (496) est receptum in Decreti Gratiani D. 15, c. 3. Interdum ut primus Index Romanus celebratur. Praetor opera liaereticorum, damnabantur tunc ementita martyrum acta et apocryphi libri paenitentiales; postea, in medio aevo, etiam trac­ tatus magicarum artium. Ab exeunto saec. xiu (1299), propter haereticorum abusus, caveri coeptum est ne SS. Biblia a populo, lingua praesertim vulgari, impru­ denter legerentur. M Saec. xvi aerius in pravos libros animadvertere opus fuit. Quare plures prodiere particulares dioeceseum vel regnorum Indices. Paulus IV primum edidit anno 1559 Indicem ^Romanum ; anno vero 1564 prodiit Index Pu IV. a Tridentino Concilio appellatus, cui praeponuntur sic dictae régulai* Tridentipae, seu decem decreta generalia de librorum proscriptione. Index iste, ad substantiam quod attinet, ad leonem usque Χ1ΊΙ permansit. · ..‘ DE CENSURA El HBOHIBITIONE JJBRORU>! 7H5 Novam tamen indicis editionum praeparavit Sixtus V quam, demp­ tis quibusdam libris, perfecit Clemens VIII anno 1596. Hic occurnt clausula Opera omnia, qua notabatur scriptor qui universali proscrip­ tione dignus videbatur. In editione· Alexandri VII (1664) libri, qui ante.» in tres classes distribuebantur, ordine alphal tico sunt dispositi. Praestantem editionem dedit Benedictus XIV (1758;, praescripta prius sapientissima Constitutione Sollicita ac Provida, 9 iul 1753 d*· methodo servanda in examine et proscriptione librorum. Anno 1900, Leo XIII, reformatis etiam regulis generalibus Tndentinis, novum Indicem promulgavit toti orbi. Novae regulae generales Codice continentur. II. Etiam antequam lex de praevia censura exstaret, non defuere viri sancti et docti qui libros suspectos S. Pontifici traderent examinan­ da vel de propriis libris eius sententiam et consilia exquirerent. Praevia quaedam censura lege particulari v. g. Universitatis Parisiensis (5 iun. 1366) est pro magistris indicta. Postquam Libri typis scribi coepti sunt, exemplo in exigenda censura praeivit Universitas Coloniensis, laudata a Sixto IV 18 mart. 1479 Prima autem Const pontificia de praevia librorum censura aucto­ rem habet Innocentium VIII 17 nov. 1487. Generalem prohibitionem ne libri imprimerentur nisi consultis prius archiepiscopis vel Officialibus competentibus, edidit Alexander VI, C. Inter multiplices, 1 iun. 1501, pro quattuor Germaniae provinciis ecclesiasticis. Dein in Laterane iT;i Cone. IV (1515) Leo X. 4 maii 1515 sub gravibus poenis prohibuit ne quamlibet edere scripturam aliquis praesumeret sine praevia episcopi, vel in Urb· Vicarii et Magistri S. Palatii recognitione. Quod decretum confirmavit Tridentinum, auctum dein regulis Clementis VIII de impres­ sione librorum, donec rigor pristini iuris est, expressa pro Statu Ponti­ ficio lege, a Pio IX, anno 1848, et alibi consuetudine locorum mitigatus. Benignitatem istam sancivit magisque definivit Leo ΧΠΙ et nunc Codex canonicus. Interea etiam particulares provisiones factae sunt de libris liturgicis et de libris certi argumenti conscriptis in locis qui S. C. de P. P. subiecti sunt. Plura de his cfr nostrum De Prohibition* et Censura li­ brorum ed. 4, vel Hilgebs. S. I. Der Indes:. (890. i INDEX RERUM ALPHABETISES Numeri — numeri marginalis, nisi praeponitur p. Aslcriscus annotationes significat. Lineola inierducLa (—■) = vocabulum in principio positum. Abbas nullius, 81. Eius obliga­ Administratio bonorum a clericis, 19. tiones, 89. — temporalis religionum, 110. — sui i uris, 104. Administrator Apostolicus, 82. — tis iura privilegia, 165, 464, Eius obligationes, 91. 468, 898. Adoptio, impedimentum matri­ Abba* Primas, 104. monii, 766, 784. Absolutio a censura, in foro ex­ Adulterium, causa divortii, 820. terno, interno, 6, a reservatis, Adultorum baptismus, 235, 242, 470, 472, 473-476, 502. 243, 246, 248, 250. - a peccatis, debita disposito, Actas votorum perpetuorum, 119; 496. Dilata quid differat a ne­ — ordinandi, 692. gato, 540. Regulae prudentis — nupturientis, 772. absolutionis, 541-544. Affinitas, impedimentum matri­ condicionalis, 540, 544; di­ monii, 7S1. recta, indirecta, 540. Alienatio bonorum ecclesiasticorum, — moribundi, 599 ; ascripti 923, bonorum religionis, 110. sectae massomeae, 918 ; paeni- I Altare pro celebratione missae, 344. tentis qui sollicitantem non de­ 345, 351. nuntiat, 611; vel qui falso denun­ — portatile, 345. tiavit, 614. — privilegiatum, 638; G rego— complicis, 490-502. ri anum, 304, 638. Abstinentiae praeceptum. Histo­ — sanctissimi, 429. rica, 872 et Append. XVIII. Historica, 344 ; do altari privileExpositio canonica, 873-877 ; giato, 637. moralis, 878-879, 8S2, 885, 886. Altaris consecratio, 347. Acatholici, testes matrimonio, 795, — exsecratio, 348. immunes a sollemni forma Amentes subiecta sacramentorum, matrimonii, 799. 1 199, 204; ordinati, 690. Acolythatus, 5, 674. America de choreis promotis a cle­ ricis, 18. Actus legitimi. 253. | 60* 788 INDEX RERUM ALPH ARETICUS Annotatio baptismi, 258, 259 ; — confirmationis, 276 ; funda­ tionum, 294, 4. — missarum, 301. — ordinationum, 732. — matrimonii 801. Anticipatio matutini, 39, 6. Antipendium, 361. Applicatio inissao, 306-315 ; facta viventi qui putabatur mortuus, 311; pro pluribus simul, 309, 312; — in 2U, 3a, intentione, 313. — nis efficacia, 314. Apostasia a fide, impedimentun ingressus in religionem, 114; or­ dinationis, 985. An obstat ma­ trimonio, 768. — a religione, 155. Casus Apostoli, 812-818. Aqua, materia baptismi, 218, 219. — ae infusio in vinum pro missa 372. Archiepiscopus, 71. Eius obliga­ tiones, 88. Attentio externa, interna ; super­ ficialis, litteralis, spiritualis, 39. — per missam celebratam, 335. Attritio requisita ct sufficiens in paenitente, 569-577. Banna ante ordinationem, 726 ; ante matrimonium, 746. 747. Barba clericorum, 28. Baptismi historica, 214 et Ap­ pend. II. — natura et necessitas, 215, 228 — materia remota et proxima, 218-220 ; forma, 221-224. A quonam, quomodo pronuntian­ da, 225-227. — caerimoniae et ritus, 248-251 — minister, 230-235 ; subicctum, 237-246. — Effectus remittendi peccata, 440. Quid de fictione, 441. —annotatio et probatio, 258-259. — haereticorum inccrtitudo, 775. Baptismus quid et quotuplex, 215217 ; cum communione i inigen­ dus, 246 ; quisnam censetur col­ latus in Ecclesia catholica, 775. Benedictio ecclesiae, oratorii, 342347. — matrimonii, 800. — Papalis, 636. Beneficiarii obligati horis cano­ nicis, 35, 36 ; celebratione mis­ sae, 292. Eorum iura et obliga­ tiones, 64, 65. Beneficium ecclesiasticum, 59-67. Binatio, 319. M Bona temporalia noviciorum, 118; professorum, 121, 125 ; religionum, 110. Breviarium, vide Horae canonicae. Caecutientis missa, 699. Caerimoniae baptismi, 248-251. — confirmationis, 271-273. — missae, 325-335 ; communio­ nis, 422-424. — extremae unctionis, 655. Calix et patena, 349, 350, 353. Campanula in missa, 331. Candelae pro missa, 359 ; pro expositione 55 ; 433. Canonici, 8, 75. Eorum obliga­ tiones, 93. — officiales : curati, pacnitcntiarii, theologi, 75. — Dignitates, 75. Canonis privilegium, 12. Capituli cathedralis notio, munus, 73,; erectio, 75. Cappellania, 292*, manualis, 292. Cardinalis consecrans altaria, ec­ clesiam, 342 — religiosus, 149. — iurisdictio sacramentalis, 488 ; electio confessarii, 460. Castitatis obligatio clerici maio- INDEX RERUM ΛΕΡΗABETICL’S ris ordinis, 30; necessitas ante ordines sacros, 32 ; vis Juridica, 30, 31 — consilium, 100; votum 135-137. Catholici patrini in baptismo hae­ retici esse nequeunt, 255. Causae contra s. ordinationem vel e.us obligationes, 730 — matrimoniales, 835-840. Cautiones in dispensatione matri­ moniali, 767. Cena Domini. Communio, missa, 336, 337. Censura. Notio, 907 ; auctor et subiectum, 908 ; obligatio, 909 ; absolutio. 910 — obstans sa­ cramento ministrando, 186,211; sacramento suscipiendo, 210 ; matrimonio, 769. — Censurae reservatae et absolutio, 473476 ; 915-925. Censura librorum, 890-895. Character sacramentorum, 172 — baptismi, 215. Chirurgia vetita clericis, 19. Choreae vetitae clericis, IS. Chori obligatio, 46, 93, 147. Christi praesentia in euchar. quo­ modo cesset, 376, 383. Circumcisio. 173. Clausura religiosorum, 144-146. Clerici quinam et unde dicti, 3. Clerici incardinatio, 8 ; ingressus in religionem, 114, 115; iura, 11 ; privilegia, 12 ; horum amis­ sio, 13; militia, 12,3; 19 — obligationes commîmes, negati­ vae, 15-24 ; positivae, 25 — vita communis, 16, i, c. — maioris ordinis obligationes, 30-48. Coalescentiae sacrilegiorum, 130, 5. Cognatio spiritualis, 257, 275, 783 ; legalis, 766, 784. , 78» Collectae imperatae, 332. Collationes de re morali ct liturgica, 49. Color casulae, 324 ; stolae, 847. Commemoratio ommam defuncto­ rum, 319. Communio spiritualis, 417 ; utilis pro indulgentiis, 629. Communionis dispensatio, 385, 386; in mortali, 186. — delatio ad infirmos, 387. — necessitas, 402 ; praeceptir· pro sanis, 403 ; suadenda fre­ quentia sanis, 410, 411 ; ae­ grotis, 412. — consilium in Cena Domini, 409. — gratia, 398; 416; quamdiu reci­ piatur, 414 ; a quo momento, 415. — receptio pro altero, 418. — tempus, hora, 420 ; locus, 413 fine ; 421 ; ritus, 422, rubrica» . 423, 424. Normae morales de dispositio­ nibus, pro frequenti commu­ nione, 411. Competentiae privilegium, 12, 4. Complicis nomen non exquiren­ dum a confessario, 497 ; infamatio ex confessione, 589 — absolutio, 499-502. Compromissum, 55. Concelebratio, 2S7, 318. Condicio in sacramentis, 184 ; in matrimonio, 791 ; in consecra­ tione, 380. — concessionis in­ dulgentiae, 618 — lucrandae indulgentiae, 626. Condicionalis administratio sa­ cramenti, 184 — baptismi, 245 ; paenitentiae, 540-544 ; Extre­ mae Unctionis, 662 ; matrimo­ nii, 791 — iteratio sacramenti, 185 ; baptismi, 245, 256 ; ordi­ nationis, 674-6S1. 790 INDEX HERUM ALPHABETICUS Confessarii potestas in reservata, 470, 472, 473-476, 502 ; in con­ diciones indulgentiarum, 621, 634 — in irregularitates, 721 — in impedimenta matrimonii, 758. — vestes, 539. — actio circa accusationem, 538 ; absolutionem, 540-544 ; satisfa­ ctionem, 545-547 ; circa varias personas : aegrotos et moribun­ dos, 552, 599 ; parum pios, 550 ; pios, 551 ; rudes, 548. — dotes requisitae, 534, 535 ; sanctitas requisita, 32; ni, 536 — personae, 528, obligationes, 529532. Consilia generalia pro confessario, 553, 577, 597, 886. Confessarius admittens ad primam communionem, 391 ; fraterne corripiens, 533 ; monens erran­ tem 532,o ; indulgentias com­ municans, 621 ; commutans ope­ ra pro indulgentiis, 634 ; defe­ I ctus a se commissos reparans, 554-556; oblitus accusationis 594. — sollicitans, 603-614. — incapax testimonii, 507. — libero eligitur, 564 ; religioso­ rum et religiosarum, 478-488. — religiosus licentia Superioris in­ digens, 490. Confessio praecepta ante commu­ nionem 392 ; ante missam, 317 ; semel in anno, 561. — materialiter integra, 583 ; for­ malité!· integra, 588 ; complenda 585, 596 ; iteranda, 593, 595, vocalis, 592. — generalis, 539, 597, 598. — religiosorum et religiosarum, 478-488. — nis locus, 558 ; tempus, 559 ; condicio pro indulgentiis, 628. Confirmationis natura, materia j et forma, 262 ; minister, 266268 ; subiectum, 269 ; necessi­ tas, 270 ; caerimoniae et patrim, 271-275; annotatio, 276; te­ stimonium. 116, 724, 745. — Historica, 261 ct Append. Ili. Coniugii usus et communio, 400. Consanguinitas, impedimentum ma­ trimonii, 780. Conscientiae manifestatio, 143. Constitutiones religiosorum, quid. 141 — Obligatio, 142. Dimissio religiosorum, 156, 157. Divoitium plenum, 812-818. — imperfectum, 819-821. Egressus e religione, 154. Exclaustratio, 154. Consecratio eucharistica valida, ex parte materiae, 368-376 —■ li­ cita, 380. Consecratio ecclesiae. . Itaris. 342, 347. · Consensus matrimonialis necessitas, 786 ; condiciones, 787-792. — possibilitas cum conseientianullitatis, 774. forma requisita ad valorem, 794. 795 ; 797-799 ; ad liceitatem, 796. Consilia de breviario, 45 ; - de Extrema Unctione, 664 ; do sanctificatione festorum, 863, 870 ; de abstinentia et ieiunio, 886 ; dc Extrema Unctione, 664, de missis quae ordinatis im­ ponuntur, 733. — generalia pro confessario, 553. 577. — evangeliea, 100. Consilii opus quid, 100. Constitutiones religiosorum, quid. 141. Obligatio 142. . Consultores dioecesani, 76. Contritio perfecta, 567. J ND EX RERUM ALPH ABETICUS 791 Conventus, 105. — ab impedimentis, matrimonia­ Corona clericalis, 28. libus, 754-762 — Victualis dis­ Corona precatoria pro indulgentiis, pensatio, 760 fine. 640, 681. — in matrimonio rato et non con­ Corporale, 350, 351, 356. Hostiae summato, 822, 836 ; in condi­ extra — 378. cionibus privilegii Paulini 817, Crematio, 022. 818. Varia de dispensationibus, Crimen, impedimentum matrimo­ matrimonialibus, 831-834. nii, 779. Distiactio recitantis horas cano­ Crucifixi imago, pro missa, 359 — nicas, 39, 47 ; ministri sacra­ cum indulgentiis toties quoties, menti, 180, 183 ; celebrantis, 643 ; viao cnicis, 645. , 331,335: conferentis Extr. Unet., Decimae, 887. , 654. Defectus in celebratione missae, Divortium plenum 812-818; imper­ 320-335 — in ministranda pacfectum, 819-821. nitentia quomodo r e p a r a n d i, Dolus, impedimentum ingressus in (554-556). religionem, 114, in matrimonio. — in ordinationibus supplendi, cor [ 787. rigendi, 681. Domus religiosa, regularis, for­ Defunctis applicatio indulgentia­ mata, 105 — Eius erectio, 106 ; rum, 617, 619, s. suppressio, 107. Delegatio pro assistentia matrimo­ Dos monialium, 117. niis, 795 ; pro confessionibus. — religiosarum, 117. 447, 449-453, 456-461. Dubie amentes an baptizandi, 244. Delegatio expressa quid inferat. an absolvendi, 544. 453, 795. — consecratae hostoe, 379. Deputatus ad Parlamentzum cle­ — accusata vel commissa peccata , ricus, 19. vel dubie gravia, 587. Diaconatus, 5, 676, 692. 693. Dubium de recitato officio, 43. Diaconus baptizans, 232; mini­ — de potestate praecipientis, 138. strans s. communionem, 385, be­ — de aetate adulta pro sacra­ nedicens, 846. mentis, 207, 244. Dignior officio an et quomodo — de subiecti dispositione pro sacramentis, 1S4, 209. praeferendus, 57. ! Dimissio religiosorum, 156, 157. —■ de recepto baptismo, 245, ante matrimonium, 775,4. Disparitas cultus, impedimentum, 775. — de tracto ieiunio eucharistico, 394. Dispensatio ab irregularitate vel impedimentis ordinationis, 721, — do iurisdictione sacramental·, 459, 493. 722 ; a bannis, 746; ab intersti­ — de reservata censura, 472. tiis ordinationum, 696 ; a san­ ctificatione festonun, 681, 869 ; — de utilitate monitionis, 532. a ieiunio ot abstinentia. 876 ; - de idoneitate sua ad confessio­ nes, 536. a brevia rios, 41. T 792 INDEX RERUM ALPHABETICUS de ordinatione, 735. — de valore matrimonii, 775,4 ; 818. — de condicionibus Privilegii Paulini, 818. Ecclesia (templum) quid, 342 ; cathedralis, collegiate, 75. ubi Sanctissimum servetur, 426, 428. ae benedictio, consecratio, 342; erectio, 75, 106; reconciliatio, 342. Egressus o religione, 154. Electio canonica, 55-57. Episcopatus, 5, 680. Episcopi breviarium, 42 ; extrema unctio, 657 — munus et potestas, iura et privilegia, 70 ; obligatio­ nes, 87 ; impedimentum ingres­ sus in religionem, 114. — dioecesani ius condendi reli­ ; gionem, 103 ; obligationes, 87, II — titularis missa pro populo, . 87, . Episcopus consecrans, 347, 684 ; proprius pro ordinatione, 685, 686 ; quomodo possessionem ca­ piat, 95. — rcligiotrus, 149. Error de subiecto sacramenti, 205 ' — in matrimonio, 787. — communis, 459. es commissi a confessario, 554- ' 556 — in petente dispensatio­ nem matrimonialem vel in res­ i criptis, 760. SS. Eucharistiae Sacramentum. Di­ gnitas, 364. — Notio, 366 ; unitas, 367 ; materia, 368-371. — Quomodo debeat esse prae­ sens, 374, 375 ; determinata, 374. — Forma, 381. — - dispensatio, 384-386 ; 420-424 ; delatio ad infirmos, 387. — asservutio, 432. — expositio, 433 ; XL Horarum, 435. — Visitatio, 437. Examen conscientiae supplendum a confessario, 538 — in confes­ sione generali, 539. approbandi confessarii, 452. — ordinandi, 693, 725 — do stu­ diis post sacerdotium, 49. — nupturientium, 745. Exclaustratio, 154. Excommunicatio absolventis com­ plicem, 502 ; falso denuntian­ tis confessariurn ut sollicitan­ tem, 614 ; violantis sigillum sacramentale, 524 ; editorum et scienter legentium certa opera, 904. — auctorum et editorum S. Scripturae sine licentia, 904. — nes a iure latae, 915-923. Excommunicationis notio, divisio effectus, 912, 210, 211, 849. Excusatio a breviario, 41 ; a missu audienda, 861, 862 ; a ieiunio ante celebrationem, 316 ; ante communionem, 395 ; a ieiunii ecclesiastici praecepto, 883 ; a requiete festiva 869; a servanda censura, 909 ; ab irregularitati­ bus, 721. Exemptio religiosorum, 162. — a forma matrimonii 799. — a prohibitione librorum, 902. Exercitia spiritualia sacerdotum, 49. — postulantium, 113; novicio­ rum, 118 ; ordinariorum, 728. Exorcismus, 850. Exorcistatus, 5, 674. Extrema Unctio. Historica, 649 et Append. XIV. Notio, 650 ; Ma­ teria, 651-653 ; forma, 654 ; cae­ rimoniae, 655; Minister, 657, 658 ; subiectum, 660-666 ; con- INDEX RERUM ALPHABETIC!'» dicionata administratio, 6(52; Ite­ ratio, 666. Festa Domini, B. Μ. V. pro in­ dulgentiis, 639. Translatio, pro indulgentiis, 639. — pro ordinationibus, 730. — pro missa pro populo, 856. — sanctificanda, 854. Histori­ ca, 852 et App. XVII. Prae­ cepti origo, 853 ; fons hodier­ nus, 854 ; vis, 856 ; gravitas. 857 ; supputatio diei festi, 857. Sanctificatio positiva per au­ ditam missam, 856-863 ; nega­ tiva per abstinentiam ab ope­ ribus servilibus, 864-870. Fetus baptizandus, 238, 239, Fictio in baptismo quomodo re­ mittatur, 441 ; in matrimonio, 788 ; in ordinatione, 689. Fideiussio clericorum, 17. Fides (bona) quaenam turbanda vel non, 522,3, 553. — suscipientis ordines a decla­ rato excommunicato, 737. F Oli privilegium, 12. Actiones prohi­ bitae, in festis et triduo sacro, 867. Forum internum, externum, 6. Forma sacramentorum, 175-177 ; — baptismi, 221-224 ; confirfirmationis, 265 ; consecratio­ nis ss. eucharistiae, 382 ; Pae­ nitentiae, 443, 444 ; Extremae Unctionis, 654. — sollemnis sponsalium, 740 ; matrimonii, 795-798. Casus ex­ cepti, 797, 799. Fructus missae, 283, 285. Fuga religiosi, 155. Fundationis piae notio, 294 ; re­ gulae, 294-296. Gratiae status, requisitus in administrationo sacramenti, 186 ; ad missam celebrandam, 317 ; 793 -— requisitus pro sacramentis recipiendis, 206 ; pro ss. com­ munione, 392 ; requisitus in ennfessario, 536; axi lucrandas in­ dulgentias, 626; pro ordinatione, 691. Gratia sacramental is, 172. — ss. eucharistiae, 389, 414-416. — Paenitentiae, 444. Gregorianae missae, 304. — um altare, 304. Habitus, tnde Vestes. — clericalis a quibusnam laicis deferri possit, 169 ; defe­ rendus a clericis, 28. — deponendus, 157, d. Haereticus exclusus sacramentis, 195, munere patrini, 255; pe­ tens applicationem missae, 307, 308 ; an baptizandus ante ma­ trimonium, 775. — infans an baptizandus, 241, an iterum sub condicione, 245. 775. — Missa in templo haeretico­ rum vel schismaticorum, 342,«. Hebdomadae sanctae functiones, 336. 337. Hiérarchie, quid. Duplex, 4 — or­ dinis, 670. Historica, de nomine Cleri, 3—de subdiaconatu ut ordine maiore, 5 — de privilegiis clericorum, 12 — de obligationibus negativis cle­ ricorum, 15 — de prohibita ne­ gotiatione, 20 — de vestibus et tonsura clericorum, 2S— de ho­ ris canonicis, 33, et Append. I, 34 — de anticipatione Matutini, 39, 6 — de baptismo, 214 et Ap­ pendix II — de Confirmatione 261 et Append. Ill — de missae» sacrificio, 279 et Append. IV — de iciunio ante missam, 316 794 INDEX RERUM ALPHABETICU3 et Append. V — de vestibus sacris, 324 et Append. VI — de ecclesiis et oratoriis, 341 et Append. VII — de altari, 344 et Append. VIII ; co altari privilegiato, G38 — de sacramento Eucharistiae, 365 et Appendix IX—de ieiunio ante communio· nom, 393, et Append. X — do Sacramento Paenitentiae, 439 et Append. XI — do sigillo sacramentali, 504, et Appe dix XII — de indulgentiis 616 et App. XIII — do Extr. Unctione, 649 et Append. XIV — de Ordine, 668 et App. XV — de Matrimo­ nio, 739 et App. XVI — de For­ ma celebrandi matrimonii, 794— de sanctificatione festorum, 852 et Append. XVII — de ieiunio et abstinentia, 872 et Append. XVIII — de censura et pro- , hibitione librorum, 890 et Ap- , pend. XIX. Horae canonicae, 33. Obligatio 1 34, 35. Recitatio privata, 35 ; cum socio, 47, 48 — extra do­ micilium, 42 ; in choro, 47, 48. Historica, 33, Append. I, 34. Hora communionis, 420; missae, 338. Hostiae extra corporale, 378 — — dubie consecratae, 380 — inter missam consecrandae, 380. Fragmenta, 377. leiunium in baptismo, 246 — ante missam, 316 — ante communio­ nem, 393-398. Historica de ieiu­ nio ante missam, 316 ; ante com­ munionem, 303. leinbium ex praecepto ecclesias! ico. > Historica, 872 et Append. XVIII. Expositio canonica, 873-877 ; moralis, 881. 883-886. Ignorantia, poenae, 908 ; reserva, tionis, 465 ; irregularitatis, 698 ; impedimenti criminis, 779, IV ; obiecti matrimo ni, 786. Immunitatis, privilegium, 12. Impedimenta ingressus in reli­ gionem, 114. — ordinationis, 713-719. - matrimonii. Notio, 750 ; divisio, 751 ; auctor, 752 ; subiectum, 753 ; dispensatio, 754-762, 834 ; multiplicia, 760. Impedimen­ torum communicatio, 764 — impedientia, 765-770 — diri­ mentia, 771-84 — Cessante im­ pedimento an convalidantur nuptiae, 824, 825. Impotentia, impedimentum ma­ trimonii, 773. Incardinatio, 8, 685. Incommodum excusans a brevia­ rio 41; a ministrandis sacramen­ tis, 190 ; excusans a confessione ante missam, 317. Indignus, cui sacramenta neganda sunt, 191-196. Indulgentiae. Historica, 616 et Append. XIII. Notio, 617 ; 618 ; Varietas, 619 ; Concessio, 620-622 ; interpretatio, 623, 648 divulgatio, 224 ; Acquisiti o, 626-634. Variae indulgentiae, 636-647. — Apostolieae, 637. Recognitio per S. Paenitentiariam, 622 — reales quomodo ces­ sent 640 ; locales quomodo ces­ sent, 642 — toties quoties, 643. Infantium, baptismus, in utero, 238, extra uterum et mortis periculum, 241 ; in mortis peri­ culo, 241 — baptizandorum caerimoniae, 248, locus ét tem­ pus, 249, 250 — confirmatio. 269. INDEX RERUM ALI lABETICUS Infidelium infantes an baptizandi, 241. Infirmorum communio, 387, 412 ; dispensatio a ioiunio euchari­ stico, 395, 396, 397 ; pium de­ siderium adorandi SSum, 436. — absolutio sacramentelle, 540, 487 — confessio, 588. — Ex­ trema Unctio, 660, 661. Institutio canonica, 54. Intentio, necessaria in ministro sacramenti, 180 ; in consecrante, 337, 379 — in suscipiente sa­ cramentum, 199-203, necessaria pro indulgentiis, 626 ; S. Pon­ tificis, 633, pro ordinatione, 689. — nis efficacia in valorem mate­ riae vel formae sacramentorum. 177. num missae commutatio, 300; determinatio, 309 ; conflictus, 311 ; coniunctio in una missa, 312. Interdictum, 913. Interdicta lata. 925. Interstitia, 696. Irregularitas, in genere, 698, ex defectu, 699-703 ; ex delicto, 704-712. Multiplos. 720. Di­ spensatio, 721. - impedimentum ingressus in re­ ligionem, 115 — obstans ad­ ministration i sacramenti, 186. lubilaeum, 619,5. lura, differunt a privilegiis, 10. lurisdictio. Notio, divisio, cfficacii . 6, 7 — in proprium commodu. 6,3 — ad absolvendum, 448 ; cius cessatio, 449; suspensio, 450 : collatio, 451-453 — Quinam or­ dinariam habeant iurisdictionem «aeramentalem, 455. Quinam iurisdiotionem sacramentalem delegent, 456. 461 - de­ ! ; f ' I1 ! 795 legata in periculo mortis, 457. 491 ; in mari, 458 ; in errore com­ muni, 459. 494, in dubio positivo, 459, 493 ; electis confessariis a Cardinali vel episcopo, 460. nis probabilis usus, 493 ; du­ biae usus, 493. lustifia, laesa violato voto pau­ pertatis, 131 ; stipendio partim retento, 299 — obligans ad mi­ nistranda sacramenta, 190. Laicorum status, 169; associatio­ nes, 170. Laicus. baptizans, 233 ; dans s communionem, 386 — confes­ sionem excipiens tenctume si­ gillo, 507. Lectoratus, 5, 674. Lector benedi­ cens, 846. Legitima proles, 809. Legitimatio, 760, 810. Libri parocluales,94, 4. Annotati ■ subdiaconorum, 732 ; matrimo­ niorum, 801. Librorum censura. Historien, 890 et App. XIX. Vis regularum. 890. Quid censura differat a li­ centia. Opera censurae obnoxia. 892. Censorum munus, 894. Con­ cessio facultatis, 893. Mentio in libro 896. Licentia separatu, S95. — prohibitio. Historica, 890 et App. XIX. Expositio canonica. 898-904. Obligatio conscien­ tiae, 905. Licentia qua vitium proprietatis arcetur, 129 — ab uno negata, ab altero concessa, 129 — scri­ bendi vel imprimendi, S94-S96. - legendi libros prohibitos. 903. Ligaminis impedimentum, 774. Litterae, commendaticiae « celebret » 343 dimissoriae pro ordina- 796 INDEX RERUM tionc, 6S6 — testimoniales pro Matrimonium condicionatum, 791 ; ordinatione, 724 ; susceptae or­ coram solis testibus, 797; mix­ dinationis, 732; pro ingressu in tum, 800 ; ratum, 742; huius dis­ religionem, 116. 724. solutio, 812; conscientiae, 803; Loeus baptismi, 249, 250 ; eu­ morganaticum, 742*; putativum, charistiae asseravndae 426-431 ; 742 — attentatum, poenae, 137 distribuendae, 421 ; confessio­ — impedimentum ingressus in nem, 558, ordinationum, 731 ; religionem. 114; voto impedi­ matrimonii, 796, 806 ; quo sa­ tum, 136. tisfit praecepto missae audien- I Secundae nuptiae, 830. dae, 859. Matutinum, separatum a laudibus, Ludi, vetiti clericis, 18. 39 ; anticipatum, 39, e ; ante sa­ Lumen, in missa, 359; coram SS°. crum, 39, e ; 329. 432. Medicina, exercita a clericis, 19. Mappae requisitae. 352. Mendacia, in confessione, 592. Mare, iurisdictio in mari, 458. Mis­ Mercatura, 21, 297,6 sa in mari, 346. Mercatus, prohibiti in festis, 868. Maria (B. Virgo) matrina in Lusi­ Metropolita, 71. Eius obligatio, 88. tania, 253. Metus tollens obligationes cleri­ Martyrium, 216, 217. corum. 31 impedimentum Materia sacramentorum, 175, 176, religionis, 114 — ministrantis 177 ; baptismi, 218-220 ; confir­ sacramentum, 194. 795 — susci­ mationis, 263, 264 ; ss. eucha­ pientis sacramentum, 201 — ristiae, 368-371 ; requisita pro vitians consensum matrimonia­ consecratione, 374-376 ; s. paelem, 789 - excusans a poena, 908. nitentiae, 442, 584, 590, 591 ; Militia clericorum, 12,3 ; 19,h. extremae unctionis, 651-653 ; Or­ Minister sacramenti, 179, valide dinis, 674-678; matrimonii, 741. administrans, 180-185 ; licite Materia gravis in laesa paupertate, administrans, 186-195 — cen­ 130. sura punitus, 186, 211 ; in pec­ Matrimonii Historica, 739 et App. cato gravi, 186 ; simulans sa­ XVI. notio, 741 ; divisio, 742 ; cramentum, 188 — baptismi, favor iuris, 743 ; praeparatio, 230-235. — confirmationis, 266745-748 ; impedimenta et di­ 268 — s. communions, 384-386 spensatio in genere, 750-762-764, extremae unctionis, 657, 658. 831-834 ; impedimenta singula. - ordinationum, 683-685. 765-784 subiectum, 763, lo­ - missae 323, 362 ; assistens ex­ cus, 796,806 ; tempus 770,805 ; tremae unctioni, 652, 656. forma sollcnnis, 795-799, ritus, Missa, cum expositione SS·, 433· 800; inscriptio, 801; effectus, 435, dialogata, 323 — in alieno 808, 809 ; dissolutio, 812-818, ritu, 325 —extra propriam eccle­ separatio, 819-821 ; convalidatio, siam — 334 — votiva, 333 — pro 823-825 ; sanatio in radice, 826defunctis, 333 ; pro populo, 87, 828. 91, 92, 96 — in Cena Domini, sab- FNDEX RERUM ΑΤ,ΡΠ A BETICi'S 797 bato sancto, 336, 337 — in Natali Moribundi baptismus, 243; confir­ Domini, 319, 339,340— in Com­ matio, 269 ; absolutio, 599 ; extre­ memoratione omnium defun­ ma unctio, 662-663. ctorum, 319 — in Ecclesia vio­ Mortis acceptatio, 642. - periculum. Baptismus, 233, 241, lata, exsecrata, interdicta, 342 et App. ad n. 341 -- in templo hae­ Confirmatio, 269, Eucharistia, reticorum vel schismaticorum, 387, 395. 420 ; Paenitentia, 457. 342, 4; —in mari, 346, sub dio, 470, 491, 599 ; A lutio 345 — supellex requisita ad mis­ complicis, 500, 501 ; Indulgentia sam, 348-363. articuli mortis, 621, 642 ; extre­ devote celebranda, 322, 335. ma unctio, 651, 660, Matrimo­ Missae notio, 280 ; finis, 281 ; nium. 744, 755-757, 797 ; Suf­ offerentes, 282; fructus, 283; va­ fragia ente mortem, 315— color, 284-286 ; concclebratio 287, niugis probatio, 774. 318 — perficiendae obligatio, 320 Mulieris cohabitatio cum clericis, — interruptio, 321 — minister. 16. 323 ; ritus ct rubricae, 322-335. j Muti, Mutilati, pro indulgentiis, 631. — applicatio valida, licita, utilis, Nativitas Domini. Missa et com­ efficax, 306-315, locus, 342-346 ; munio, 319, 339, 340. tempus, 336-340. Negotiatio clericorum, 20-24 — plures permissae in Natali Do­ Exceptiones, 23 — ope stipen­ mini, commemoratione defun­ diorum, 297, e — nis species, ctorum, 319, 340; propter po­ 297,6. pulum, ex induito, 319. Necessitas sacramentorum, 174 ; - Missae manuales, fundatae, baptismi, 228 ; confirmationis, instar manualium, 293, 299 — 270 ; communionis, 402 ; paeGregorianae, 304. nitentiae, 445 ; extremae unc­ Missarum reductio, 292; trans­ tionis, 664. latio, 299. — parentum, impedimentum in­ gressus in religionem, 115. Missae audiendae praeceptum, 818-860 ; excusat iones, 861, S62. — obligans ad ministranda sacra­ Missale. 357. menta, 190. Nomen, in baptismo imponendum. Missionarii, dispensantes in pri­ 248. vilegio Paulino, 817. Missiones apud infideles : subiec- . Notorium, 782. tum baptismi, 207, 241 ; mini- · Noviciatus condiciones et regi­ ster baptismi, 233. Integritas men, 118 ; initium, IIS. Admissio confessionis, 590 2 · Privilegium in noviciat uin, 120. Noviciorum impedimenta ingres­ Paulinum, 812-818. sus, 114, 115; privilegia, 118; Mixtae nuptiae, impedimentum ma­ trimonii, 767. Ritus, 800. iura et obligationes. 118; con­ fessio, 479. Monasterium, 105. - magister, pro confessionibus Moniales, 102. Monstrum baptizandum, 240. 490. 798 INDEX «ERUM ALPHAWBTICUS Obligatio ministrandi sacramento. 190 — sacramenta negandi, 191-195 — confirmandi, 268, recipiendi confirmationem, 270, 271 — celebrandi ex sacerdo­ tio, 289 ; ex praecepto Superio­ ris, 290 ; ex cura animarum, 291 ; ex onere beneficii, 292 ; ex pro­ missione, 293 ; ex fundatione, 294-296 ; ex stipendio, 297-304. — audiendi confessione.·, 495 ; absolvendi dispositum, 496. — ministrandi extremam unctio­ nem, 658, eandem recipiendi, 664. — imposita in ordinatio­ nibus, 733. Oboedientia clericorum, 20 ; sacer­ dotum, 49. ae consilium, 100 ; promissio in ordinatione, 679; votum, 138-140. Occasi onarii, quod ad absolutio­ nem, 542. Offerentes in missa, 282. Officii divini notio, 33 ; obligatio, 34. Vide, Horae canonicae. «Offi­ cium pro officio o, 39, p. 43. S. Officii instructio 9 iun. 1915, de usu scientiae ex confessione, 526 — sectio de librorum pro­ hibitione, 901. Officium ecclesiasticum, 51 ; eius provisio, 52-57 ; amissio, 58. Oleorum s. benedictio, 651 ; custo­ dia, 655. Opera omnia, clausula prolübitionis librorum, 901, 4. Opus quo indulgentiae obtinentur. 627. — servile, 865. Praeceptum absti­ nendi operibus servilibus, 865868. Excusationes, 869. Orationes imperatae, 332. Oratoria, 342. Benedictio, conse­ cratio, 342. — Asservatio SSi, , ’ I ' 426, 427. Historien, 341 et Ap­ pend. VII. Ordinandi, 688-720 — debent esse confirmati, 270. Ordinatio, Ordo. Historica, 668 et Append. XV. Notio, 669. Di­ visio, 670. 672. Nulla iteratio, 673. Essentialia vol servanda in singulis ordinationibus, 674-680. — Normae generales de corri­ gendis defectibus, 681. — Mini­ ster, 683-686. — Ordinatio metu vitiata, 690. Ordinarius, 7. - loci, 7, 455. Eius potestas in clericos, 26 ; in dotes religiosa­ rum, 117 ; in explorandam vo­ luntatem noviciae, professae, 117. 118; in instituta religiosa, 106. 107, 109, 110, 138,i — potestne praecipere missae celebrationem, applicationem, 290. —curans ex­ secutionem missarum, 298.6,7, — permittens binationem, 319; custodiam ss. eucharistiae, 426. 431 ; expositionem SS1 433. 434 — praescribens collectas. 332 — delegans pro confessione, 447. 456 — reservans casus, 468, 469 — adeundus in casibus difficilioribus matrimoniorum, 748, 768, 769 dispensans in impe­ dimentis matrimonii, 755, 762 ; in privilegio Paulino, 817 competens pro assistentia matri­ moniis, 795 — dispensans in sanctificatione festorum, 861,869 in ieiunio et abstinentia, 876. 885. — permittens lectionem libri prohibiti, 903. Ordines maiores, minores, 5 ; sa­ cri, 670. Ordo, ordinatio. Subicctum, 688720 ; praeparatio, 224-728 ; ritus. INDEX HERUM ALPHABETIC S 729 ; tempus, 730 ; locus, 731 ; annotatio, 732. Obligatione» in ordinatione impositae, 733 — generalis, quid, 731 — dubia, 735 — Camae contra ordina­ tionem, vel eius obligationem, 736 — sacer, impdimentum matrimonii, 776. Ordo religiosus, 102. Organum pulsans satisfacitne cho­ ro, 48. Orientales impediti ingressu in religionem latinam, 115 — in­ dulgentiae, Append. ΧΠΙ, fine. Orientalium ritu ordinati, 729. Ostiariatus, 5, 674. Paenitentiae sacramentum. Histo­ rica 439 et Append. XI. — Materia, 442, 584, 590, 591. Quid de peccatis ante iteratum condicionate baptismum, 563; in baptismo, 441 — forma, 443, 444 — necessitas, 445 — mini­ ster, 447. Paenitentiae (satisfactionis) sacra­ mentalis ratio, 545 — necessi­ tas, optandi modi, 546, 547 — · exsecutio, 600-602 — Quae­ nam paonitontia sit gravis ot diuturna, 614 ; quaonam salu­ taris, 834. S Paenitentiaria et absolutio com­ plicis, 502 ; et denuntiatio solli­ citantis, 611 ; ct dubia de ordi­ natione, 735 ; et indulgentiae, 622 ; et impedimenta matrimo­ nii, 755, 759 — permittens abso­ lutionem « massonis », 918. Patronatus, 63. Paupertatis Consilium, 100 — vo­ tum, 125-134 — virtus, 134. Pauperes canonice, quinam, 833. Peccatum obstatne horis canonicis 799 recitandis, 39 — omittentis ho­ ras canonicae, 40 — accusan­ dum, 441, 442, 563, 584, 590, 591. Peculium, 133. Perfectio, obligatio religiosorum, 123. Personae. Cur, quo loco et qua ratione de personis agatur, 1 — Personarum divisio in Eccle­ sia, 2. Paenitentis contritio vel attritio, 568,577; propositum, 578-582; — accusatio, 583-598—examen, 584, 538 — obligatio de sati­ sfactione, 600-602 obligatio de­ nuntiandi sollicitantem, 603-614. Panis, materia SS. Eucharistiae. 369. Parentes prohibiti baptismo mini­ strando, 234 — Parentum ritu baptizandi infantes. 248 — of­ ficium de prima puerorum com­ munione, 391, 406. Parochi notio, munus, iura et pri­ vilegia, 77, 795 ; obligationes, 94, 291 ; installatio, 795 — re­ ligiosi condicio, 150 — ius bap­ tizandi, 231 ; officium annotandi baptismum, 258 ; de prima puero­ rum communione, 391 — iu­ risdictio sacramentalis, 455. 471 — ius ministrandi Extr. Unet. 657 — obligatio annotandi ordi­ nationem subdiaconi, 732 — officia circa matrimonia, 74574S ; potestas in impedimenta matrimonii, 756 ; in condiciones Priv. Paulini, 817 ; competentia pro assistentia matrimonio, 795. 796 — potestas dispensandi in sanctificatione festorum, S61. S69 ; in ieiunio et abstinentia, 876. Paschale praeceptum, 403-406, 408. 800 INDEX RERUM ALPHABETIC! US Pastoralis muneris obligatio, 190, Professi religiosi et obligatio bre 291. viarii, 35,3; chori, 46. Patrinus in baptismo, 252-257 ; Professio religiosa,, impedimentum in confirmatione, 274, 275. ingressus in religionem, 114; Paulinum Privilegium, 812-818. matrimonii, 777 — nis species, Peregrini baptizandi, 231 ; quibus­ 119; condiciones, locus, 119; nam reservatis tenentur, 463, i effectus, 121. Admissio ad pro­ 472. fessionem, 120. Poena, impedimentum ingressus Prohibitio libri quaenam comple­ in religionem, 114; attentati ctatur, 899. Propositum requisitum in confes­ matrimonii a vel cum professo, sione, 578-582. 137 ; apostatae et fugitivi reli­ giosi 155 ; — delinquentis circa Pro-praefectus Apostolicus, 85. missarum stipendia, 302 — cir­ Pro-vicarius Apostolicus, 85. ca ordinationes, 737. Provisio canonica officii, 52-57. Poenae canonicae. Divisio, 907 ; Publica honestas, impedimentum auctor ct subiectum, 908, 911. matrimonii, 782. Pollutio et communio, 400. Publicum matrimonii impedimentiun, 751 ; matrimonium, 742 ; S. Pontifex. Munus et potestas, delictum, 782. 758 69 ; Potestas in religiosos, 138 ; j praecipiendi applicationem mis­ Puerorum confessio, 544, 549 — communio, 391, 403, 407 — or­ sae, 290 ; concedendi indulgen­ dinatio, 690 — sacramentorum tias, 620 ; dispensandi in matri­ monio rato, 812 ; in condicio­ usus, 199. nibus pri\ ilegii Paulini, 816 ; Purificatorium, 349, 350, 356. in impedimenta matrimonii, 754. Pyxis ct lunula ostensorii, 354. Portiunculae indulgentiae, 647. Quaestuario, 164. Quasi-inspiratio, 55. Postulatio, 55. Quasi-parochi, 86, obligationes, 96. Postulatus in religione, 113. Praecepti obligatio, 139. Quinquennalis relatio episcoporum, Praefecti Apostolici munus, 83 ; 87,o; religiosorum, 109. obligationes, 92. Quinquennia pro relatione episc. Praelatus, 7. Obligatio cooptandi ad S. Sedem, 87,o. dignos clericos, 32 — nullius, 81. Raptus, impedimentum ma trimo Preces pro indulgentiis, 632, 633. ! nii, 778. Recidivi, quod ad absolutionem, Presbyteratus, 5, 677-679, 692-693. Privatio officii, 58. 543, 582. Privilegiorum communicatio, 160. Regulae notio, obligatio, 141, 142. Privilegium, 10, 166. Amissio ; Regularium privilegiata iurisdictio, renuntiatio, 13 — a religioso­ 447 ; ordinatio, 686, 697, 724, rum, 159-166 — Privilegium 728. Paulinum, 812-818. Religio, quid, quotuplex, 102 — Probabilis impletio condicionum Eius structura hierarchica, 104 ; indulgentiae, 648, vide Dubium. cius regimen, 109. INDEX RERUM ALPJi ABETTCUS 801 lebrans, 334. 343 ; orientalis quo­ — dioecenaiva, 103. modo ad celebrandum admitti­ Religiosorum obligatione», 123-147 ; tur, 343 ; ordinans, 683 ; assi­ privilegia, 169-166 - discessus stens missae, 323 ; assistens ma­ a religione, 154, 155, 156 — trimonio. Eius potestas, 757 ; transitus, 152 — ordinatio, 686. delegatus pro matrimonio, 795. 697, 724, 728. Religiosus Cardinalis, 149 ; epi­ Sacerdotum communes obligatio­ scopus, 149 ; parochus, 150, nes, 49. confessarius, 456. Sacramentalia. Notio, 843 ; effi­ Reservatio casuum, 463-466 ; pec­ cacia, 844 ; constitutio, 845 ; catorum, 467-471 ; censurarum, minister, 846 ; ministrans in mortali, 186 ; ritus, 847 ; usus 472-476. Residentia canonicorum, 93 ; cle­ rei benedictae, 848 ; subioctum. ricorum, 29 ; episcopi, 87 ; pa­ 849. De Exorcismis, 850. rochorum, 94. Sacramentum, quid,quotuplex, 172Restitutio a religioso facienda, 131; 174. — Malcria et forma, 175 — pro missa non celebrata, 298, i ; Harum unio, 176 — Miniator. 300,9; pro stipendio ex parte 179 ; valide administrans, 180retento, 299,3; pro erroribus 1S5 ; licite administrans, 186confessarii, 554-556. 195 — Condicionalia administra­ Reviviscentia sacramentorum, 209 ; tio, iteratio, 184.185. Admini­ s. paenitentiae, 569. stratio debita, 190 — Subie­ Ritus ministrantis, suscipientis sa­ ctum. valide suscipiens, 199-205 ; cramenta, 211, 248 — cele­ licito suscipiens, 206-212 — va­ brantis, 325, 422 ; missae au­ lidum ct informe, 208. Quid de diendae, 859 — communicantis, Paenitentia, 569 — Sacramen­ 422 — paenitentis, 564 — or­ torum unitas, 841. dinationum, 729. Quid si orien­ Sacra supellex. 347-362 — eius tali ritu quidum ordines suscepti benedictio, tactus, lotio, 349sunt, 729 — matrimonii, 800. 350. — Sacramentalium, 847. Sacrificii notio, comparatio cum Ritus baptismod eterminatus, 248. sacramento, 2S0. Rubricae obligantes, 189, 322 ; — Sacrorum vasorum refectio, ta­ missae, 325-335 — S. Com­ ctus, 349. 350. munionis, 423, 424, 387. Saecularizatio, 154. Sabbati sancti communio, 420 : Sanatio in radice. 829. iciunium, 874 ; missa, 337. Sanctitas clericorum, 25 — requi­ Sacerdos benedicens, 347, 846 : sita ante ordines sacros, 32. consecrans, 347, 846 ; ministrans Scapularia pro indulgentiis, 646. confirmationem, 266 ; offerens Ibidem numismata pro scapula­ missam, 282 ; qua talis, obli­ ribus. gatus ad celebrandum, 289 ; in Scheda confessionis, 520. statu peccati ante missam, 317 ; ' Schismaticus exclusus sacramentis, extraneus in aliena ecclesia ce- | 195 — infans, an baptizandus. 802 INDEX RERUM ALPH A BE l'I< U. S 241. Missa in u mplo schisma­ ticorum, 342. Scholae croctio, 106. Seminaristarum deh ci us. 32. p. 36; Confessiones, 490. Sectio caesarea, 238. Senator clericus, 19. Sepultura ecclesiastica privati, 922. Sigillum sacramenta le. Historica, 504 et Append. XII. Triplicis violationis notio, 505 ; definitio et demonstrat io 506; subiectum, 507 ; obiectum 508-510 ; condi­ cio, 51 Γ; obligatio, 512; facultas paenitentis, 513 ; applicationes, 514-522 ; limites, 522-523 ; san­ ctiones canonicae, 524. Huc at­ tinens Instr. S. Offici, 526. Simulatio sacramenti, 188; reci­ pientis sacrament,um, 200. Societates imitantes religiosos, 167. Socius ad recitandum breviarium, 41, 47, 48 — magistri novicio­ rum ct confessiones, 490. Sollicitatio in confessione. 603-614. Sorores. 102. Sponsalia, 710. Sponsi praepa­ randi, 745. Status religiosus, 98. Auctor, 99. Stipendia missarum. Varia vetita, 297; obligationes cx stipendio, 298. Stipendiorum transmissio, 299. Varii casus, 300, 319. A quo­ nam acceptari possint, 308. Studia clericorum, 27 ; sacerdo­ tum, 49 ; ordinandorum, 693. Sub diaconatus, 5, 675, 692, 693. Subiectum sacramentorum susci­ piens valide, 199-205; licite, 206211, a quo peti possunt sacra­ menta, 211 —baptismi, 237-246; confirmationis, 269. 270 ; cui missa applicari potest, 307.308 ; s. communionis, 391-408 ; s. pae- nitentiae, 562 ; extremae unc­ tionis, 660-666: ordinationis, 688720. Suffragia ante mortem, 315. Superior Generalis reservans casus, 464, 468; prohibens libros, 898. Superior religiosus maior, 104. Be­ nedictio, reconciliatio ecclesiae, 342; exemptus a prohibitione li­ brorum, 902. Superior religiosus, 109, 138,i. Debetne pro subditis applicare mis­ sam, 291. Privilegium benedi­ cendi sacram supellectilem, 347. Ratio praecipiendi, 139-140; praecipiens celebrationem, appli­ cationem missae, 290; curans missarum exsecutionem, 298,6,7 — d« legans iurisd. sacram, 456,2 ; dans litteras dimissorias, 686 ; dispensans in irregularitatibus, 721, permittens lectionem li­ brorum prohibitorum, 903. — confessarius, 479e, 490, 491. Superior seminarii, collegii quod ad munus confessarii, 490. Surdus in choro, 47. Suspecti de haeresi, 916. Suspensio, 914 ex informata conscientia, 914 ; exdec reto Re­ deuntibus (a militia), 712. Su­ spensiones latae, 924. Tabellae secretarum, 360. Taberna vetitu clericis, 18. Tabernaculum, 430, 432. Taxae, in ministrandis sacramen­ tis, 197— missarum, 297 —ma­ trimoniales, 762. Tempus baptismi, 250 ; horarum canonicarum, 39,0; dicendi mis­ sas, 298 ; communionis, 420 ; confitendi, 560, 562 ; ordinatio­ num, 730 — clausum pro ma­ trimonio, 770, 805. INDEX REHUM ALPHA B ETICT7S Testamentum noviciorum, Ils. Testes matrimonii, 795,e; clerici. * 19 : confessarii, 507, N. B. Testimoniales litterae a postulan­ tibus afferendae, 116, 724, de qualitatibus ordinandorum, 274 ; de peracta ordinatione, 732. Theatra, vetita clericis. 18. Tituli (selu dae) possessi a clericis 22. Titulus ordinationis. 697. Tonsura ln. 8, 671, 676. 685 clericorum, 28. Transitus ad aliam religionem. 152. Translatio officii, 58; indulgentia­ rum, 639. Vagi, baptizandi. 231; subieeti reservatis, 472. Valor missae, 284-286. Venatio clericis prohibita. 18. Veniale peccatum in suscipiente sacramentum, 206. Vestes clericorum, 28 ; ministrantis sacramenta. 196; celebrantis, 324, Historica. 324et Append. VI; communicantis. 423 ; confes­ sarii, 559. Vetitum Ecclesiae obstans matri­ monio, 770; legis civilis, eximitne a forma matrimonii. 797. Via crucis, pro indulgentiis, 644. 64 5. κθ:ϊ Viaticum. 387. 395, 420. Vicani Apostolici tmimis. 83; obli­ gationes, 92. Vicarii capitularis imuius, 74; obli­ gationes. 90 delegati m miasionibus, 84 joranei, 80 /xiroeciah», 78; obligatio, 95 cooperatoris·, 79. Vicani generalis mimus, 72. Vinum, materia ss. eucharistiae. 370, 371. Aquae infusio. 372. Vita communis clericorum, 16 — religiosorum, quid secumferat. 133 in communi, quid signi­ ficet. 98. Visitatio canonica dioecesis. 87.8; - religionis. 109 - ecclesiae pro indulgentiis. 631 ss. li­ minum. 87.7. Vocatio religiosa. 1 12 — sacerdo­ talis, 688 nis exploratio ab Ordinario, 117. 118. Vomitus, post s. communionem. 413. Vota religiosa temporaria, 119; impedientia matrimonium. 765. Votum pa apertatis. 125-134; caStitatis, 135-137; oboedito liac. 138-140; ieiunii et abstinen­ tiae. interpretatio. 877. — heroicum pro defunctis, 619. Imprimé \ Rome Italie MUSEUM LESSIANÜM: SECTION THÉOLOGIQUE M U S E U M L E S SIA N U M PUBLICATIONS DIRIGÉES PAR DES PÈRES DE LA COMPAGNIE DE JÉSUS ARTHURUS VERMEERSCH, e S. I. Doctor juris, juris canonici rt scjkxtiarum politicarum, Throlooiax moralis Profrssor in Pontificia UnI/F.RRCTATR Grsgomana· THEOLOGIA E MORALIS PRINCIPIA - RESPONSA - CONSILIA LOUVAIN Tomus IV DE CASTITATE ET VITIIS OPPOSITIS CUM PARTE MORALI DE SPONSALIBUS ET MATRI ΜΟΝΙΟ SECTION ASCÉTIQUE ET MYSTIQUE SECTION THÉOLOGIQUE SECTION PHILOSOPHIQUE Rédaction: 11 RUE DES RÉCOLLETS, LOUVAIN Administration : BEYAERT, BRUGES ROMA (19) Uni vers itλ Gregorian a VIA DEL SEMINARIO; 120. Roma, 1922-23 — Stabilimento Poligrafleo per PAmministruzionc della Gnerra. Dépôts PARISIIS (6) Charles Bkyaert BRUGIS Firme Beyaert (Λ OiHAUDON) — fs, HUK JaCOB. KVE NOTKE-DaME 19 23 IMPRIM AT UR. Iosephus Felograssi, Praep. Prov. Rom. S. I. IMPRIMATUR. Fr. Albertus Lepidi, 0. p., S. P. A. M ister. 4Z imprimatur. Iosephus Pauca, Arch. Philipp. Viccsg. INDEX ANALYTICUS prooe:ΛΙ Rerum ordinatio et notiones. Art. I. — Tomi argumentum et dispositio (1-2)............ Pag. Art. II. — Introductio de re sexuali. Utilitas ................................................................................. » Variae notiones (3-15)........................................................ » Summarium (16) ................................................................ » 1 2 2 11 TRACTATUS PRIMUS. De ipsa virtute castitatis et opposita luxuria. Utilitas................................................................................ Pag. Art. I. — Notiones et divisiones (17-19)........................... » Art. II. — Disciplina castitatis (20-21)............................... » Summarium (22)................................................................ » 13 13 15 19 TRACTATUS Π. De officiis et castitate sponsorum de futuro. Utilitas. Ordo dicendi.................................................... Art. I. — Promissionis matrimonialis utilitas, notio ef­ fectus (23-29)..................................................................... Art. II. — De sponsorum castitate et consuetudine (30-32) Summarium (33) .............................................................. 21 A » » 21 26 2a VI TRACTATUS III. De castitate et officiis coniugum. Utilitas................................................................................ Pag. Caput I. — Matrimonii notio et fîmes (34-36).................... n Summarium (37)................................................................... » Caput II. — Matrimonii capacitas. Utilitas..................................................................................... » Quinam matrimonium contrahere possint (38-42)... » Summarium........................................................................... » f aput III. — Matrimonii préparai™ et recta constitutio ’> Utilitas................................................................................... * I. Prudens matrimonii praeparatio (44-4S)............ >> II. Recta matrimonii constitutio (49-50).................. » Summarium (51)................................................................... » Caput IV. — Ojfieia castitatis matrimonialis...................... » Utilitas................................................................................... » Art. I. — Do completo coniugii usu. I. Quaenam copula licita sit (52-61)...................... » II. Quisnam usus coniugii debitus sit (62-63)... » III. Quisnam usu coniugii optandus sit (64).......... » Art. II. — Do incompleto coniugii usu.......................... « I. Do actibus mutuis (65-66)...................................... » II. Do actibus imperfectis non mutuis (67-68) ... » Art. III. — Do coniugum luxuria...................................... » I. Do onanismo coniugali (69-71).............................. » Π. Do aliis excessibus (72-76)...................................... » Summarium (77) ................................................................. » Caput V. — Alia coniugum ojfieia. Utilitas................................................................................... » Officia (78-81)......................................................................... » Summarium ......................................................................... « 31 31 33 34 34 43 44 44 44 48 49 50 50 50 59 61 61 61 64 65 65 70 71 74 74 77 TRACTATUS IV. De castitate ceteroru II Utilitas........................................................................................ Coelibatus praestantia (83) ................................................... 77 IW77 » Caput I. — De uau completo jacultaiis venereae. Art. I. — Do usu completo secundum naturam (84 91) PadArt. II. — Do usu completo contra naturam (92-100) > Summarium (101)............................................................. > Caput II. — De luxuria imperjccla. I. Demalitia luxuriae imperfectae (102-103)... » II. Do actibus exterioribus(104-107)................... » HI. Do actibus interioribus(108-111)..................... » Summarium (112) .......................................................... » Caput III. — De luxuria indirecta (113-116)................. » Summarium (117) ............................................................ 80 84 w 91 93 95 96 97 TRACTATUS V. De pudicitia, de actibus oppositis, et de luxuria larvata. Caput unicum. — Virtus. Actus oppositi. Luxuria larvata. Utilitas....................................................................................... Pag§ 1. Quid sit virtus pudicitiae, quid sint actus im­ pudici (118)............................................ » 1θ1 § 2. Principia generalia et regulae (119)................... § 3. De variis impudicitiis. I. Do impudicitia verborum seu signorum (120121)........................................................................ > II. De impudicitia visus (122-127)........................... * III. De impudicitia phantasiae (128)........................ » IV. Do impudicitia tactus (129-132).......................... » Appendix. — De paihologia sexuali (133-134).................... » Summarium (135)........................................................................ » Conclusio prudentis confessarii (136)........................... » Bibliographie............................................................................... ·> Index rerum alphabeticus.......................... ·........................... 101 I1·- 1W 10® H® IU 115 116 11’ 121 1* PROOEMIUM RERUM ORDINATIO ET NOTIONES. Articulus I. — Tomi argumentum et dispositio. 1. — 1. Tomi argumentum. In isto nostri operis mo­ ralis tomo qui speciale suum nomen a virtute castitatis mutuatur, in primis nobis propositum est ea omnia tradere quae libri vel libelli de VI et IX Praecepto continere so­ lent ; satis breviter tamen, cum do istis rebus plenius iam dixerimus in peculiari volumine De Castitate et vitiis con­ trariis (1). Castitatis autem officia variant pro condicione perso­ narum, quae possunt esse sponsi de futuro, coniuges et pror­ sus caelibes. Et quia, praeter officia pietatis et caritatis de quibus in t. II, De officiis virtutum, agitur, reliqua quae sibi coniuges debent satis intime cum ipsa castitate conexa sunt, satius duximus moralem sectionem de matrimonio totam huc transferre. Accedit hoc commodum, ut tomus noster III sic magis demonstretur principaliter canonicoliturgicus. 2. — 2. Tomi dispositio. Istud consilium nos adduxit ad tomum qui unico libro constat ita disponendum ut. Praemissa introductione de re sexuali, sequerentur : Tractatus I, De ipsa virtute castitatis et contrario vitio ; Tractatus II, De officiis et castitate sponsorum de futuro ; Tractatus ΠΙ, De officiis et castitate coniugum ; Tractatus IV, De castitate ceterorum ; (1) Tractatus doctrinalis ct moralis, ed. altera, XII-420 pp. 1921. [1. 2] 2 PROOEMIUM introductio de re sexuali Tractatus V, De conexa pudicitia, de actibus impu­ dicis et de luxuria larvata. Faxit Deus, intercedente Immaculata Matre Christi, ut liber iste multis non solum sit admonitor virtutis et vitii, sed, vel maxime, suasor puritatis ! Articulus II. — Introductio de re sexuali. Utilitas. — Notitia satis distincta corporalis constitutionis et functionis requiritur ut plures solutiones morales dari possint et in suo fundamento intellegi. 3. — I. Fccundatio, qua multiplicando generi humano consulitur, exigit ut quodpiam zoosperma seu nemasperma (spermatozoïde} ovulum femineum penetraverit. Quae pene­ tratio fit in ovario vel in oviduetis seu tuba uterina. 2. Ad istam fecundationem aptatur apparatus geni­ talis utriusque sexus: a) virilia organa sunt gemini testes seu testiculi, qui ante nativitatem in abdomine reconditi, a nativitate infantis scroto continentur, et in quibus zoospermata ela­ borantur. Glandulae istac simul fontes sunt secretionis interioris quae sanguine miscetur et cui signa virilitatis (barba, pili in pubi, vox masculina) et vis alendi (per sic dictos « hormones ») appetitum sexualem tribuuntur. — Sunt praeterea bini canales deferentes (vasa deferentia), valde tenues, qui a testibus per abdomen et prostatam in urethram tamquam canales eiaculatorii confluunt. Ad eos autem secretio testium deducitur per epididyma, seu ca­ nalem saepius replicatum, ita ut, sub pelle exteriore, quasi interior testium tunica esso videatur. Plures autem canali­ culi (10-15) eandem secretionem ad ipsum epididyma prius afferunt. Vocantur canales seu coni afferentes. — Dein, binae vesiculae seminales, quae, inter intestinum rectum et vesicam urinariam collocatae, sic vocantur, quia olini pu­ tabantur esse receptacula nemaspormatum, dum nunc 3 potius tamquam organum cuiuspiam secretionis conside­ rantur. Quae secretio simul cum secretione ex extremo vase deferente, ex prostata et fortasse ex glandulis Littré et Cow­ per, fluxum ex testibus comitatur. — Tum prostata, quae est glandula sub vesica urinaria et vesiculis seminalibus in abdomine recondita, per quam ductus iaculatorii et ure­ thra transeunt. — Tum binae glandulae Cowper, quae, sub prostata sitae, etiam in urethram confluunt. Tum urethra, seu canalis urethralis, qui pars inferior est membri virilis, et tam sperma quam urinam emittit. — Demum membrum virile (penis, virgula, mentula, veretrum) quod duobus coniunctis corporibus cavernosis, sub quibus urethra est, constituitur. Erigitur, quando sanguine oppletur. Extremam membri partem tenet glans, valde exci­ tabilis, quae praeputio (membrana quae glandi minime adhaeret) operitur. Sub praeputio, ad radicem seu coronam glandis, colligitur sic dictum smegma praeputii, quod apud plures, retracto praeputio, interdum amovendum est, ne foetidum fiat vel etiam ad masturbationem impellat. b) muliebria organa generationis sunt : Vulva, quo nomine veniunt exteriores partes genitalium mulieris, i. e. : magna labia, quae sunt binae plicae pellis exterioris (hac solae exterius cernuntur); parva labia, seu nymphae, i. e. binae minores plicae, sitae inter labia magna, ubi sme­ gma eiusdem rationis ac smegma praeputii, frequenter auferendum, producitur ; clitoris, seu minimus penis sine urethra, quod est instrumentum voluptatis et delectabiliter erigitur. Dein vagina, formae cylindricae, semper clausa tribus involucris quibus constat. Eius ostium (1), apud virgines, re­ gulariter operitur membrana, vocata hymene, quae dimidiam lunam figura imitari solet, ita etiam ut non totum ostium (1) Ostium vaginae ponitur inter meatum urinarium seu os quod» sub cli­ toride positum, omittendae urinao destinatur et anum. [3] 4 PROOEMIUM INTRODUCTIO DE RE SEXUALI obducat. In vagina sunt glandulae dictae a Bartolini, quae, in aestu valde vehementi, liquorem emittunt satis similem liquoris emissi a viro in seminatione : omissio ista est pol lutio feminea, et putabatur olim esse seminatio feminae. — Tum uterus seu matrix, quae parvae lagenae satis similis, parte inferiori, quae collum dicitur, in vaginam quasi inseritur (1), dum pars superior, seu corpus uteri, formam triangularem habet. In medio collo, cuius pars interior musus tincae (museau de tanche) appellatur, est parvum os quo uterus cum vagina communicat. Rugosa autem est interior super­ ficies vaginae et uteri. — Tum tubae fallopianae seu oviductus : bini sunt canales, fere 10-12 centimetris longi, qui cum utero communicant per sic dictum ostium uterinum. — Ovaria, seu binae glandulae, ad dexteram et ad sinistram uteri, quibus ova conficiuntur. Oviductus ovariis non iugiter applicantur. Desinunt autem in genus quoddam conchae seu extremae tubae (pa­ villon de la trompe) quae, tempore quo ovula matura ex sie dictis vesiculis Graaf ab ovariis decidunt, ad ovaria aptatur ut recipiat ovula quae subinde versus uterum per tubam ducuntur. Tempus istud fere singulis mensibus recurrit. Cum nulla fecundatio habita est, ovula per vaginam simul cum guttatim manante sanguine emittuntur : qui fluxus menstruus dicitur. Is cessat durante praegnatione. — Demum, mammae seu ubera, lacti producendo et dando desti­ nata sunt. 4. — Virginitas, seu viror carnis integrae i. e. immunis a libidinoso contagio, nullo indicio physico in viro demon­ stratur, dum, in femineo sexu, virginitas physica designat apparentem illam corporis integritatem quae in servato sigillo seu claustro virginali consistit. Claustrum virginale pleri quo, maxime antiquiores, re­ ponunt in hymene ; hymen tamen potest a nativitate abesse ; (1) Insertione ista efficiuntur, a dextra et a sinistra colli, in ipsa vagina duo anfractus seu recessus, quo spermatis pars prolci possit antequam uterum penetret. 5 ob varias alias causas frangitur ; nec semper in primis copulis laceratur. Quare alii claustrum istud ponunt in quadam contractione et compressione qua partes ori­ ficii vaginae constringutur, donec carnali copula dilatatae non sunt. Verum neque ex hac parte signum habetur om­ nino certum. 5. — Semen virile seu sperma continet, praeter nemaspermata, liquores distillates seu per alias glandulas se­ cretos, ita ut obtineatur mixtum liquidum quod fluere et eiaculari possit. Hoc est sperma completum, seu stricte dictum, in quo zoospermata natant. Praeter haec zoospermata, testes fere nihil contribuunt isti liquori. Deficienti­ bus zoospermatibus, remanet, propter alios liquores, la­ tius dictum sperma seu semen virile. Muliebre semen ovulis constitui perspicitur. | 6. — Interventus triplicis vitae. Confectio et emissio spermatis, ultronea confectio et decisio ovulorum, et ipsa utriusque elementi coniunctio, seu fecundatio, sunt, se­ cundum se, functiones vitae vegetativae, sicut cibi mandu­ catio et assimilatio : occurrunt in plantis. Verum providus Deus tam utili, tam necessariae ad conservandam speciem functioni coniunxit sensationes et delectationem, quibus intervenit vita sensitiva seu psychica inferior. Déin, istae sensibiles affectiones cognitione superiore percipiuntur et appetitu rationali, saltem ex parte, reguntur, ita ut vita psychica superior cum imputabili actione minime exclu­ datur. Hinc delectatio venerea, appetitus venereus, instinctus sexualis. I 1. — 1. Delectatio venerea describi potest delectatio pro­ pria operationis per se generativae, ita ut in ipsa opera­ tione sentiatur plene seu perfecte, incomplete vero in eius in­ choationibus. Operatio autem ista est copula. Haec dicit pene­ trationem erecti membri virilis cum effusione seminis (sal­ tem latius dicti), in vaginam feminae, quae ipsa proprios [4-7] β prooemium motus semen, attrahentes habere et delectabilem aestum experiri consuevit. In singulis effusionibus, nemaspormata continentur immenso numero, quem aestimant 250.000.000 ad 200.000.000. Si vir va­ ginam perfecto penetraverit, iam in ipso copulae actu multa nomaspormata uterum ingrediuntur. Talis autem est eorum motus ut centesimam metri partem intra decem momenta (minutes) percurrant. Initium autem vaginae ab ostio uteri distat 2 /2 ad 3 l/2 centimetris ; 10 vero ad 15 centimetris a tubis fallopianis, ubi, occurrente ovulo femineo, quod lento motu descendit, fe­ cundat io evenire solet, nisi fiat in ipsis ovariis. Quare, quando omnia optimo procedunt, focundatio iam post horam cum dimi­ dio a facta copula locum habot. 2. Tam completa quam incompleta delectatio vene­ rea materialiter describitur : delectabilis immutatio organo­ rum generationi proxime inservientium. In qua descriptione rito intellegenda, cavendum est : a) ne existimes organa generationis esse simul, omni sua extensione, sedes voluptatis vonoreae. Sedes ista, apud virum, est membrum virile, maxime glans qua terminatur ; apud mulierem sunt clitoris, vagina usque ad uterum, et quadantenus papillae mamillarum. Quare maiorem quam viri putant osso veneream mulieris delecta­ tionem ; b) no confundas sedem voluptatis cum loco undo exci­ tatio proficisci potest. Sic, ex loco excitante, distinguunt apud mulierem pollutionem papillarem, uterinam, clitorinam ; atque etiam in viro tactus exerciti in vicinas organis sexualibus partes quae nervosam affinitatem habent, venerem excitaro possunt. Atque in partibus magis distantibus centra secundaria observan­ tur, v. g. labia, ubi tactus superficiei concitationem veneream inducere vel augere potest. Nec contactu opus est. Per alios etiam sensus sive immediate, sive maximo mediante phantasia, quae sola sufficit, homo excitatur; c) no delectationem ita propriam putes istorum organorum, ut participationem aliarum partium excludas vel neges, dum non pauci moderni sensationes in ipso cerebro perfici contendunt ; d) ne nimis ad hoc attendatur ut ipsa ista organorum immutatio tamquam delectabilis percipia­ tur. Qui ex phantastica repraesentatione obtineat simul et im­ mutationem partium sexualium et delectationem a pure sensibili distinctam, no dubitet quin delectationem veneream experiatur. INTRODUCTIO DE RE SEXUALI 7 3. Magis accurata autem seu /or malis definitio de­ lectationis vencreac, est status psychicus adductus sensa­ tione venerea et coniuncio affectu. Sensationes autem vencreae sunt : a) sensatio externa (sic dicta ex obiecto seu causa exteriore), quando ipso contactu in glande, etc., excitatur titillatio propria organi sexualis; b) sensatio­ nes ci-ncstheticac, quibus situs vel motus organorum sexualium percipitur, quando ex impulsu stricto venereo, v. g. ex obsceno phantasmate, oriuntur vel in actum stricte venereum (copulam, emissionem seminis) diriguntur ; c) sensationes organicae ad­ ductae sanguino quo corpora cavernosa penis, clitoridis opplentur, maximo eae quae cum emissione seminis saltem late dicti coniunctao sunt. Sensationes porro istae inducunt affectum (impression, sentiment) iucunditatis (de bien-être) sive merum, ut in actu completo, sive mixtum aliqua tensione minus iucunda,ut in actu incompleto seu nondum perfecto. 8. — Quonam pacto delectatio ordinis sensitivi sit specialis* iuvat accuratius indicaro. Iam vero specialis profecto est quatenus sumitur incorporata in sensatione, et cum ea aliquid unum efficit. Si autem fruitio subiecti sumitur secundum se, probabilior senten­ tia hodie existimat varias fruitiones sensibiles (jouissances) sumptas quasi a causa separatas, variaro quidem intensitate et inaequali cor­ poris et animae participatione, sed ad unam communem generice seu specifico satisfactionem redigi, ita ut moralis specificatio ex causa derivanda sit. In gaudio, seu delectatione superiore, obiectum non mere affert satisfactionem, sed, reflexe cognitum, aestimatum et ama­ tum, ipsam delectationem intrat atque immutat, ita ut haec se­ paratio haberi nequeat, et gaudia vere sint specifice diversa. 9. — Appetitus vencrcus. Affectus iucunditatis adducit tendentias prosecuti vas quae appetitum componunt. Itaque appetitus veneretis inferior, sponte, ut satiativum, amplec­ titur actum completum; si non est completus vel prorsus deficit, ultro fertur per instinctum sexualem ad eundem com­ plendum vel aptis actionibus procurandum. [8- 9] 8 rnOOE.MIUM Interveniente et obsecundante ratione, tunc additur studium formale quietis in bono possesso, seu conservandi iucunditatem, illudque artificiose augendi. Appetitus iste potest esse sanus seu regularis, qui, cum in vi seu intensitato, tum in modo quo excitatur, tum in obiecto ad quod fertur est naturae humanae attempera­ tus ; et potest esse variis vitiis infectus i. e.: a) considerata eius vi seu intensitate, laborare anesthesia vel hyposthesia, cum nullus est vel nimis debilis ; aut, contra, nimis furere per hyxperesthesiam (quae in viro dicitur Satyriasis, in femina, nymphomania}', b) considerato eius obiecto seu termino, ferri sive in proprium corpus, sive in eundem sexum sive in aliud genus (in animalia) ; ratim optandum est ut sive a matre, sive ab alia persona fida de generatione humana clare edoceantur. Praeterea, valde utile est ut nisi altioro vocatione donatae sint, de amoris legitimi fine, oneri­ bus ot sanctitate, etiam ex professo, in schola superiore praelec­ tiones audiant. Non paucae enim in futilibus rebus, immo in vanis somniis et in periculosis amicitiis, dies consumunt ; aliae, puerili ratione modestae et formidolosae, aliae inconsiderata familiari­ tate liberiores cernuntur ; erga parum dignos iuvenes imprudenti amore fervere incipiunt, nesciae obligationum quas fortasso ré­ pudiassent, nesciae iurium suorum, nesciae rationis qua digne simul et opportuno iugum ferant. Inde matrimonia contrahuntur quae modicam spem dant vitae beatae et Christianae. Deficiente schola, libri sufficiantur qui coniugii christiaui fines, dignitatem, iura et officia casto et dilucide exponant (1). 3. Satis convenit mendaciis abstinendum esso et impro­ bandas esso ineptas fabulas quibus pueri decipiuntur. (1) Commendandus nobis videtur libellus scriptus n Françoise IIarmkl: Une (/rave question de l'éducation des jeunes filles Im chasteté, Paris, 1921. 2 [211 18 TRACTATUS I SOMMARIUM NOTIONUM ET DISCIPLINAE CASTITATIS 4. Quod ad methodum adhibendam : a) sane, do inorito ot praestantia castitatis, do impuritatis detrimentis, tum physicis tum moralibus, etiam palam in ipsa schola, in contione, in catcchismo explicando, vel alia arrepta occasione fortiter dicatur. Sed cum omnibus catholicis et plorisquo prudentibus scriptoribus, col­ lectivam seu communem rerum sexualium expositionem in scholis elementaribus et medii gradus per se improbamus: tuin quia in­ structio ista ad alumnorum varietatem satis aptari nequit, tum quia fero invitat alumnos ut haec inter se, post scholam, conferant; b)pri­ vata autem informatio spectat ad parentes ot ad animae rectorem. Ne alius id faciat sine parentum consensu. Privata autem informatio sit brevis, simplex, sine apparatu, ac formam vitet quao phan­ tasmata minus casta suggerat. (Cf. in fine tractatus n. 136). c) quod ad adolescentes triviales, qui nihil ignorare solent, hi, etiam palam, in scholis vel patrociniis ad altiora consideranda provehendi sunt. Pravos socios pro viribus fugere norint, ot posi­ tivis foederibus boni bonos adiuvaro et fragiles confirmare as­ suescant. Qui harum rerum ignari reperiantur instruendi videntur. Summa haec est. Ad illustrandam mentem, ad deter­ rendum ab inhonestate, ad excitandum castitatis amorem, multa, in scholis etiam puerorum, aperte tradi possunt. Nusquam autem publicam declarationem mysteriorum vi­ tae, saltem quod attinet ad carnalis commercii et gene­ rationis humanae rationem, cultura castitatis imperat vel suadet. Nec puritatis spem in ipsa revelatione, qua tali, reponimus, sed eam admittimus ut partem (non princi­ palem) probo intellectae paedagogiao sexualis, quae ado­ lescentibus magis ordinata methodo assistere proponit, ut plures quam nunc ad maturam aetatem sino naufragio morali perveniant ; atque opportunas indicationes proba­ mus quae : a) revelationes malorum consiliariorum prae­ veniant ; b) impediant ne iuvenes turbatum phaenomenis physiologicis animum gerant ; c) magis expositos et ma­ turiores ab illicitis commerciis avertant ; d) nubiles puellas a nugarum dissipatione et periculis evocent ; e) inter pa­ rentes et filios fortius fiduciae et amoris vinculum indu­ cant ; /) virtutem consciam fortioribus reddant, ac me­ liorem intellectum dignitatis B. Μ. V. et beneficii Incarna­ tionis procurent. 19 SUMMARIUM. 22. — I. 1 Castitas, acquisita virtus, sub genere Temperantiae, inclinat ut homo appetitum sexualem secundum leges rationis moderetur. Distinguitur, non formaliter sed materialiter, matrimonialis, et extraconiugalis ; atque, in persona quae vinculo soluta est, ad perfectionem adducitur proposito abstinentiae completae, prae­ sertim si angelicam immunitatem consectetur. 2. Continentia est vel studium perfectae castitatis, vel per­ severans in difficultate voluntas castitatis. 3. Castitati per defectum opponitur insensibilitas, quae debitum usum venoreorum declinat ; per excessum vero luxuria, quae est inordinatus appetitus delectationis venereae. Luxuria potest esse completa, seu perfecta ; et incompleta, seu imperfecta. Perfecta distinguitur naturalis et innaturalis. Imperfecta autem habet actus interiores ct exteriores. Omnis autem luxuria potest esse directo volita vel mero permissa. II. 1. Disciplina castitatis, tam generalior quam specialis, esse debet sollicita de corporo, do sensu, do mento ; partes habet ne­ gativas, quae stimulos carnis arcent, et positivas, quae hominem ad puritatem vere afficiunt. 2. Ad paedagogiani sexualem pertinet prudens, non collectiva, sed singulatim pro opportunitate et necessitate data vel oblata revelatio mysteriorum vitae. Nec naturalis ignorantia destruenda est, nec artificialis procuranda est. In cognitione autem numeris materni, non levis utilitas inest augendi affectum pietatis ad ma­ trem ; sicut depellenda est timiditas seu formido quam phaeno­ mena naturalia menstrui fluxus vel pollutionis nocturnae nesciis parere solent. Curandum etiam est ut nobilis suao vocationis no­ titia puellae adultae a futilibus studiis ct amoribus avocentur. TRACTATUS IL DE OFFICIIS ET CASTITATE SPONSORUM DE FUTURO. I ' Utilitas. — Non levia dubia moralia promissionibus matri monial ibus gignuntur ; in dirigendis autem sponsis confessarius non raro haeret anceps consilii. Haec utilitatem praesentis tracta­ tionis produnt. Ordo dicendi. Duobus articulis Tractatus constat. Priore, de ipsis promissionibus matrimonialibus, altero, de casti­ tate seu consuetudine sponsorum agetur. Articulus I. — Promissionis matrimonialis utilitas, notio, effectus. 23. — I. Promissionis utilitas. Matrimonium honesto et utiliter promitti potest. Honeste, quia est rei bonae et generi humano necessariae, quamvis vitae coniugali vita continens per se praestet. TJtiliter, quia securitas promis­ sionis pacem animi fovet, et, si fides mutuo data sit, lo­ cum dat conversationi qua sponsi mutuam qualitatum, affectuum et propensionum experientiam facere possunt ut indissolubile matrimonii foedus prudentius contrahatur, et nobiliorem istam amicitiam concipere et fovero quae foedus nuptiale firmabit atquo interoa inveni faciliorem efficit vitam puram et castam. Quocirca Ecclesia, quamvis sponsalia non exigat, iisdem tamen favot. 24. — Π. Promissionis varia ratio. 1. Ut omnis pro­ missio, promissio matrimonii potest osse unilateralis, et [23. 24] 22 TROCTATUS II tunc, pro obligatione suscepta, esse merae fidelitatis, quae per se non obligat sub gravi peccato, vel iustitiae, quae obligat sub gravi, ex quo ab altera parte fuerit acceptata. Bilateralis seu mutua, sub gravi facta, inter personas iure habiles, efficit sponsalia. Habiles autem sunt omnes naturaliter capaces, ergo etiam, etsi quidam dubitabant, impuberes, nullo vinculo vel praesentis matrimonii vel incompossibilis promissionis ligati, nec impedimento matri­ monii detenti. I Minoris faciendae sunt promissiones unilaterales, utpote quae saepe vanae sint vel fiant ad extorquendos actus parum li­ citos. 2. Valent quoque sponsalia condieionata. Tenentne, natura sua, sponsalia facta inter impeditos, sub condi­ cione : si Papa dispensaverit ? Id ante Codicem, ex iure po­ tius positivo, controvertebatur. Condicioni isti obici pos­ sit detrimentum illatum auctoritati Ecclesiae, quae de dispensationis opportunitate minus libere indicare poterit. Verum, saltem si agitur de impedimentis in quibus S. Pon­ tifex dispensare soleat, et adsint causae dispensandi, in­ commodum istud potius commenticium est. Quare istis impedimentis restricta condicio valere arbitramur, cum ex praesenti iure positivo nihil contrarium colligi queat. (De iure ante Codicem, cfr. Wernz, t. 4, n. 95, 96). 3. Metu gravi et iniusto vitiata, valent quidem, nostra sententia, sed rescindi possunt ab eo qui metum passus est. Non nulli eadem nulla esse existimant : sed parti quae metu laesa est, minus quam facultas rescindendi, favet et prodest contractus uullitas ; haec enim omnem optionem ei eripit. 4. Generales quoquo regulae do errore hic applicandae sunt. Non valent ergo promissiones sponsaliciae infectae errore substantiali, late intellecto de qualitate valde nota­ bili. Error accidentalis, sed qui causam dat contractui, ius dat resiliendi parti deceptae, maximo si alterius dolo decepta fuerit. PROMISSIONES MATRIMONIALES 23 25. — Quaeres, quaenam corporalia vitia a nupturientibus tempestive manifestanda sint. Manifestandi sunt defectus occulti qui reddunt nup­ tias perniciosas seu damnosas : ut est omnis morbus con­ tagiosus ; vel notabiliter inutiles ad fines matrimonii : ut sterilitas, physica incapacitas parturiendi sine periculo vitae, debilitas qui alterum coniugem ad perennem vel diuturnam continentiam obligaret. Inter damnosos de­ fectus ponitur quoque occulta mulieris graviditas, quae virum exponat periculo alendi prolem non suam. Occulti defectus qui nuptias mere minus appetibiles reddunt, manifestari non debent si sine proportionato incommodo manifestari nequeant : sic puella non potest sino infamia se revelare defloratam. Prudenter tamen hic agendum est, atque ipsa indoles viri exploranda, qui si sit suspiciosus et iracundus possit se graviier offensum aestimare. Nec felicitas matrimonii gravi periculo op­ ponenda est. Interdum causa esso poterit restituendi, ope periti modici, extorna virginitatis signa. 2G. — Defectus formae substantialis. Ficta promissio. Aliter facta ac per scripturam subsignatam a parti­ bus (1) ct ab Ordinario vel parocho vel duobus saltem testibus, omnis matrimonialis promissio catholicorum caret forma substantiali, canone 1017, § 1 praescripta. Atque informis promissio, sive unilateralis sive bilateralis, etiam iurata, qua talis, non magis quam ficta promissio, ullam obligationem conscientiae gignit. Nec parum utilis erit divulgatio istius legis, ad multas incautis puellis vitandas deceptiones. Utraque tamen pro­ missio dolose facta, tamquam jactum damnosum obliga­ tionem gignit reparandi damna. Non raro fit ut adaequata reparatio non sit nisi in matrimonio. Puta puellam rationabili spe matrimonii de(1) Si pars alterutra vel utraque scribere nesciat, aut propter physicum im­ pedimentum» nequeat, id ad valorem annotandum est, ct alius adhibendus est testis qui cum supradictis promissionem subsignet. [25. 26] 24 TRACTATUS II ceptam ex fornicatione esse praegnantem. Tunc, si, at­ tenta condicione sociali ambarum partium, maxime ipso civili cultu, spes sit felicis coniugii : hoc, quantum fieri potest, suadebimus faciendum. Si vero talis spes non habeatur, gravissimum est invitae parti perpetuam servi­ tutem imponere, nec etiam deceptae puellae utile est ut tali matrimonio iungatur. Quare tunc satius erit ut haec, praeter alimenta nasciturae prolis, dotem qua convenien­ ter nuptias facere queat acceptet. Observes consiliario circumspecte agendum esso. Si enim sunt iuvenos corruptores, sunt etiam malitiosae feminae quae vel ultro, vel instiganto matre, insidias struunt ut obtineant ma­ ritam vel pecuniam. Nec statim credendum est puellae quae, admissa fornicatione, so dicit ex aliquo praegnantem, sod accurate videndum est, si forte etiam cum aliis peccaverit, ct sino sufficienti causa patrem dicat iuvenem a quo pecuniam abundantiorem ex­ spectandam habet. Ceterum, seposita quoque astutia, si nimia persona­ rum distantia vel alia adiuncta demonstrant promissionem non potuisse esse nisi prodigam vel fictam, error puellae potius suae imprudentiae quam alterius fraudi imputan­ dus est, ita ut minor sit reparationis obligatio. Quam­ quam aequa compensatio semper commendanda est. 27. — Consultandi parentes. Ipso reverentiae affe­ ctu, fiducia quoque in eorum experientia et amore, ac momento quod pro nomine et prosperitate familiae in matrimonio inest, filii et filiae movebuntur ut antequam nuptias promittant vel ros eo perduci sinant ut difficile mutentur, consilium a parentibus exquirant. Istud prae­ termittere per se gravo est. Levo vel adeo nullum fieri potest peccatum, si parentum incuria aut excellentia occa­ sionis aut difficultas interrogandi, eos non fecerit serio invitos. Immo fieri potest ut talis sit parentum indoles quao silentium do his tractatibus suadeat. Promissio illicita ex obiecto, seu matrimonii cui paren­ tes iustc repugnant, ipso iure naturae est invalida ; illi­ PROMISSIONES MATRIMONIALES 25 cita solum ex modo, seu matrimonii approbandi, sed prae­ termissa parentum consultatione vel neglecta eorum aucto­ ritate, non est ideo invalida. 28. — III. Validae promissionis effectus is est, ut per se obliget ad nuptias contrahendas. Ac praeterea, post vera sponsalia, sensus communis dictat sponsos mutua obliga­ tione teneri non solum abnuendi aliud matrimonium, sed etiam abstinendi omni alio carnali commercio, ita ut qui cum aliis luxuriose peccent quodammodo iniusti cen­ seantur. Ac sponsa praesertim non potest, admissa forni­ catione, se reddere notabiliter minus appetibilem. Quare pleriquo putant fornicationem sponsae cum alio speciem gravem accusandam ad peccatum addere. Res tamen controvertitur, ita ut confessarius, non quidem de consilio dando fidelitatis, sed de ista accusatione sollicitudinem deponere possit. Canonice tamen, ut vidimus, idque etiam pro spon­ salibus quae ante Codicem celebrata sunt, actio non datur nisi ad sarcienda damna. Obligatio tamen conscientiae, etiam post sententiam indicis subsistit, nisi altera pars ita summam a indicé statutam acceptaverit ut dicenda sit i uri suo renuntiasse. Verum qui sine causa recedit, graviter peccat, quamvis aliud matrimonium valide con­ trahat, coque deinde licite utatur. 29. — Causae iustae recedendi a promissis. Ipsum bonum commune, ad quod interest matrimonia felicia contrahi, postulat ut sponsalia et promissiones matrimonii propter graves causas dissolvi queant. Ac primo notandum est sponsalia non impedire electionem status melioris, sacer­ dotalis vel religiosi. Optima causa solvendi promissionem erit renuntiatio promissarii vel consensus mutuus. Graves causae autem recensentur : 1. Error causam dans ; 2. iniustus metus ; 3. nimis notabilis mutatio condi­ cionis : haec secundum plures habetur, post matrimonium contractum cum alia persona, vel post ingressum in religio­ nem, etiamsi matrimonium dissolutum sit vel novicius aut [27-29] 26 TRACTATUS II professus religionem deseruerit. Et constat integrum esse parti quae statum non mutavit sponsalia abrumpere. Ipsa condicio non satis mutatur acquisitis vel perditis divitiis, ut per se locus inde sit solvendi sponsalia. Sed adiuncta plus permittere possunt ; 4. fornicatio sponsae, atque etiam sponsi (praesertim si agatur de puella honesta quae matri­ monium vero Christianum cupiat) permittit ut pars inno­ cens a sponsalibus recedat ; 5. profectio sponsi in regionem nimis longinquam vel diversam ; 6. dissensus parentum, non quidem directe, sed indirecte, propter consectaria in matrimonio, saepe dabit causam sufficientem resiliendi, praesertim si non erat praevisus. Si praevisus erat, is qui nihilominus deliberate matrimonium promisit, vidotiu' sal­ tem ex aequitate inducendus ad compensandum damnum ; 7. denique quotiescumque, omnibus perpensis, matrimo­ nium prospicitur infelix futurum esse, iusta ratio aderit recedendi a sponsalibus. Articulus II. — De sponsorum castitate et consuetudine. 30. — I. Licita infer sponsos. — N. B. Sponsorum no­ mine hic vocantur non ii soli qui valida sponsalicia pactione vinciuntur, verum omnes quibus, sive ex huiusmodi pac­ tione, sive ex aequivalenti introductione unius in alterius domum, certa et mutua est spes matrimonii. 1. Omnino licitae sunt inter sponsos honestae amoris significationes, secundum morem patriae, puta oscula, mo­ derate adhibitae. Nec repudianda est delectatio sensibilis, non carnalis, quae huiusmodi demonstrationem comitatur. Honestus enim est finis conciliandi et fovendi mutuum amorem in ordine ad matrimonium : et delectatio natu­ ram operationis sequitur. 2. Sed quia nulla corporum traditio sponsalibus facta est, et sponsalia per solam animarum unionem praeparant matrimonium, delectationem reneream, quae facile, in prae­ senti hominum condicione, delectationem sensibilem ge­ neraliorem comitatur vel consequitur, permittere quidem possunt, non autem deliberate quaerere vel admittere. Sed SPONSORUM CASTITAS AT CONSUETUDO 27 insurgenti motui carnali resistere et positive renuntiare debent. Et propter periculum consentiendi in delectationem carnalem, dehortandi sunt sponsi, ut expresse et deliberate propter delectationem sensibilem oscula vel colloquia quae­ rant. Verum ad finem altiorem sibi proponendum addu­ cantur. Quid autem si sponsus petat vel imprimat osculum exteriore specie honestum et consuetum, sed quod sponsa suspicatur aut etiam novit, peti vel imprimi cum affectu vel intentione minus bona ? Cum actus exterior sit bonus, facilem habebit ex circumstantiis excusationem, si ei soli consentiatur. 31. — Consulenda. 1. Cum sponsi in excessus valde propensi sint, monendi sunt ut temperate et potius parce colloquia tenera misceant, nec patrium morem proborum in demonstrationibus excedant. Praesertim caveant ab osculis frequentioribus, ab osculis in labia potius quam in genas datis, ab amorosis amplexibus: haec enim carnem graviter commovere solent. Quamquam nimietas aliqua non statim do mortali damnanda est ; nec ea circumspectio suadenda est quae non permittat nisi constrictum agendi modum : consiliarius nimis severus parum auditur. Sponsi autem veneream delectationem formaliter re­ pudient. Atque ut sincere agat, sponsus qui in demonstran­ dis affectibus magis imminentem pollutionem sentiat, de­ monstrationem suaviter interrumpere debet, si commode facere potuerit. 2. Quantum opus sit ad pericula huiusmodi vitanda, sponsa, per parentes vel personam auctoritate praeditam ab initio maxime hortanda est, ne quidquam illicitum per­ mittat. Id non solum nefas esse, famae periculosum, atque eius libertati resiliendi damnosum, verum etiam fu­ turae felicitati ct praesenti constantiae invenis potius ad­ versari. Praesenti constantiae, cum persona facile peccato consentiens minoris aestimetur, cum nuptiae minus ama­ biles ei reddantur qui iam antea omnia obtinuit quod in solo coniugali statu potore poterat. Futurae felicitati, cum, [30. 31] 28 TRACTATUS II ex parte saltem, vanam reddiderit illam sapientem divinae Providentiae ordinationem, qua nova matrimonii onera novis gaudiis allevantur. Simul noverit a se facilius quam a iuvene plura sino carnali commotione exerceri posse. Quare, ipsa impellente caritate, no admittat plures amoris significationes, nedum illas sollicitet, sed hanc brevem regulam sequatur : no plus praestet quam quod coram aliis, praecipue paren­ tibus, praestari potest. Quo autem diutius nuptiae differendae sunt, eo mo­ deratius agendum est, no sponsalia fiant proxima pec­ candi occasio, ot quia nimia consuetudine fastidium facile generatur. Ad praecavenda pericula, valde suadendus est per sponsalia frequens usus sacramentorum. Officia parentum. Cum sponsi malis tentationibus sint valde obnoxii, gravo peccatum committunt parentes quibus sponsorum conversatio non fuerit curae, vel qui eos solos esso imprudenter permittant. Ipsis ergo scrupulus incutien­ dus est. 32. — Sponsi qui frequenter fabuntur in peccata quae sine sponsalibus vitarent, si matrimonium satis proxime instat·, regulariter tractandi sunt tamquam in necessaria occasione versantes. Haec ergo aptis mediis, cautione et usu sacra­ mentorum ex proxima in remotam convertenda est. Si autem matrimonium non possit brevi fieri, etiam time non raro pro piius minusve necessaria occasio habenda est, sive quia periculum ex specialibus istius consuetu­ dinis adiunctis non oritur, sive quia matrimonii occasio est singularis pretii et difficulter iterum adorit. Ubi huiusmodi ratio exsistat, fere eodem modo atque in priore hypothesi agendum erit. Deficiente huiusmodi excusatione, occasio proxima quae non facilius in remotam convertatur per se deserenda est. Si autem, ut non raro evenit, obtineri nequit ut sponsi mox nubant vel commercium abrumpant aut suspendant, SUMMARIUM DE SPONSIS 29 saltem visitationes fiant rariores, adhibitis cautelis, et, maximo a puellis, postuletur assiduus accessus ad sacra­ menta et usus confessarii stabilis. SUMMARIUM. 33. — I. Non solum honesta sed etiam utilis est promissio matrimonii, maximo bilateralis, cum foveat pacem animarum, paret feliciora matrimonia, atque interea ipsam castitatem iuvet. Promissiones istae regulis generalibus promissionum obnoxiae sunt ; esse possunt absolutae vel condicionatae ; omnes autem debent, si agitur de nuptiis catholicorum vel de nuptiis mixtis, fieri forma sollemni scripturae rite subsignatae. Dolose tamen facta promissio etiam invalida, obligationem gignit reparandi damna ; ac proin etiam, interdum, contrahendi nuptias. Haec autem obligatio circumspecte imponenda est. Dolo autem peccat qui celaverit defectus occultos quibus nuptiae reddantur perniciosae seu damnosae, vel notabiliter ad fines matrimonii inutiles ; proportionatum incommodum excu­ sat a revelandis defectibus qui nuptias mere reddunt minus ap­ petibiles. 2. Promissiones autem per se inconsultis parentibus faciendae non sunt. Quamvis actio non detur ad ipsam matrimonii celebra­ tionem urgendam, graviter tamen peccat qui a nuptiis valide pro­ missis recedit sine alterius partis assensu vel sine gravi causa, quae adesse censetur, quotiescumque matrimonium prospicitur infelix futurum esse. Sponsi nec aliis nuptias promittere possunt ; et, luxuriose cum aliis peccantes, quodam modo iniusti censentur: gravitas tamen circumstantiae sponsalium controvertitur. II. 1. Sponsi habent, in ipsis sponsalibus (etiam late dictis) i ustam causam demonstrandi consuetis signis mutuum amorem. 2. Nulli tamen delectationi venereao consentire possunt. Ad acci­ piendum autem osculum exterius honestum, quamvis intentione vitiatum, satis facilem ex circumstantiis haurient excusationem. [32 33] TRACTATUS III. DE CASTITATE ET OFFICIIS CONIUGUM. CAPUT I. II Matrimonii notio et fines. Utilitas. — Quidpiam principale est accurate cognoscere quid sit matrimonium, scu status iste propter quem virtus castitatis exsistere dici potest ; et in quo solo appetitus qui castitate regitur legitimam suam satisfactionem reperit. 34. — I. Matrimonii fines. 1. Coniunctio sexualis, ad quam homo tanta vi fertur, licitum suum usum habere debet. Habebit autem in statu vel condicione in qua, eaquae natura humana requiritur ratione, providetur nativitati hominum seu multiplicationi generis humani: haec est enim manifestus finis cur facultas generandi atque ipse appetitus exsistant. Status porro iste est matrimonium. In eo, morali duarum personarum amorosa confusione, unum non solius generationis sed etiam diuturnae educationis et perpetuae vigilantiae principium proli, si qua futura sit, praeparatur. Quae unitas firmatur perpetuo vinculo quod, suadente vi unitiva mutui amoris, est libere contractum, atque pro bapti­ zatis est supernaturaliter ipso sacramento sacratum. Nec, sino illa humanae prolis necessitate, perpetua et indisso­ lubilis firmitas matrimonii bene explicaretur ; quamquam ipse amor in perpetuam et completam sui donationem seu communicationem propendet. Quare ipsa generatio prolis finis esso primarius demon­ stratur institutionis matrimonii, quamvis haec destinatio [34] 32 TRACTATUS III, CAP. I sit minus immediata et minus manifesta quam cum agitur do ipsa functione sexuali. Quod sapientiae antiquae oraculis corroboratur. S. Thomas probat hoc a Philosopho dictum : « Mas ot femina coniunguntur in hominibus, non solum propter necessitatem generationis, sicut ia aliis animantibus, sed etiam propter domesticam vitam in qua sunt aliqua opera viri et feminae» (1). Et hanc alteram definitionem: « Matrimonium est consortium communis vitao et communicatio divini et humani iuris » (2). Huic consonat definitio iuris romani : «Viri et mulieris coniunctio, individuam consuetudinem vitae con­ tinens » : do qua definitione interpretes id observant, finem gene­ rationis nullis disertis verbis alligari. Nec defuero, in aetate ante­ riore, qui putarent quoddam matrimonium fieri posse inter virum et mulierem sine traditione corporum ad actus generative». Ad rem Palmieri (3) : «Proles est finis copulae matrimonialis primarius quamvis non unicus, G. Est finis ipsius vinculi matri­ monialis, dist. immediatus, nego ; mediatus, subd. est finis unicus vel essentialis essentiae matrimonii, nego ; est aliquis finis, immo etiam primarius, concedo ». 2. Etenim, per satisfactionem quam offert insolenti concupiscentiae, matrimonium providet honestae amborum coniugum vitae. Qua ratione dicitur esse in remedium con­ cupiscentiae. 3. Simul, propter proprias utriusque sexus qualita­ tes, ambo coniuges se mutuo complent et perficiunt. Inde tertius finis matrimonii, secundarius, accedit : mutuum adiuforium. I Tres isti fines, -fines operis vocari possunt. Primus finis dici potest gcncricus seu generis, quatenus ad bonum spe­ ciei est immediate relatus; alter et tertius finis sunt imme­ diate individuates seu personales. 4. Amor, quo personae veluti confunduntur, propriae qualitates et inclinationes, quibus alter sexus alterum corn­ ei) Summa theologica, 3 p. q. 41, art. 1, c. (2) Ibid. q. 44, art. 3, 4°. (3) De matrimonio, thesis III. MATRIMONII NOTIO ET FINES. SI.MMARICM 33 plet, necessitas vel utilitas instituendae prolis, quae uni­ tas utriusque parentis vires postulat, haec omnia coniuges impellunt ut stabili ot universaliore ratione simul convi­ vant. Hinc ultro initur societas coniugalis, ex qua domestica efflorescit, ita ut ambae maxime naturales dici possint. Isti naturae invitationi et impulsui obsequentes excultae gentes, potissimum Occidentis, iam ante Christum natum, quandam generaliorem amicitiam et vitae communionem ad perfectam matrimonii rationem pertinere intellexerunt, huicque regimen civile accomodarunt. Quae domestica so­ cietas, cum politicae viam muniat, eamque plurimis bonis augeat, finem jormaliter socialem ad matrimonium addit. 35. — II. Duplex ratio. Itaque matrimonium strictius et latius sumi potest. Stricte sumptum matrimonium, in fieri, seu qua contractus, describi potest : « Contract us et sacramentum inter baptizatos, quo vir et mulier sibi mutuo legitime corpora sua tradunt ad actus quibus per se multi­ plicationi generis humani consulitur ». In jacto esse, seu qua status, matrimonium designat ipsam coniunctionem seu vinculum contractu inductum. Amplius acceptum matri­ monium definitur iure romano : « Viri et mulieris coniunctio individuam vitae consuetudinem continens » (Inst. L. 1, t. 9). 36. — Ordo relationum, inter coniuges servandus, ad exigentias finis primarii est aptatus. Quae ordinis observatio alteri et tertio fini etiam mirifice inservit. Attamen, in perpendendis coniugum obligationibus, amplior ratio qua matrimonium apud nos concipitur, prae­ tor modum quo semper et ubique exsistere debuit, prae­ tereunda non est. SUMMARIUM. 87. — 1. Appetitus vencrcus, qui propter propagationem generis humani exsistit, legitimam suam satisfactionem obtinet in statu in quo debitae hominum nativitati consulitur, idest in matrimonio. Matrimonii ergo finis primarius, sed nen immediatus vel unicus, est debita generis humani propagatio. Accedunt finis se­ 3 [35-37] 34 TRATATUS πτ, CAP. II dandae concupiscentiae ; mutui adiutorii; et, maximo apud gentes excultas, finis formaliter socialis, constituendae societatis dome­ sticae. 2. Strictius acceptum matrimonium in fieri, seu qua contra­ ctus (et inter baptizatos sacramentum), obioctum habet traditio­ nem corporum ad actus quibus per se consulitur debitae propa­ gationi generis humani ; in facto osse, seu qua status, dicit vincu­ lum isto contractu inductum, et quod ex sacramento specialem firmitatem nanciscitur. Latius sumptum est viri et mulieris coniunctio, individuam consuetudinem vitae continens (Inst. L. I, t. 9). Relationes inter coniugcs ad finem primarium exigi debent, exclusa qualibet contrarietate. In obligationibus mutuis perpen­ dendis, amplior ratio matrimonii neglegi nequit. CAPUT II. II II matrimonium II II Quinam contrahere possint. Utilitas. — Gravissimas quaestiones a capacitate matrimoniali recte intellecta pondere, manifestum est. Ipsis hodiernis contro­ versiis momentum rei confirmatur. I 38. —I. Principium. «Omnes possunt matrimonium con­ trahere qui iuro non prohibentur » (c. 1035). Prohibitio autem esse potest iuris naturalis vel iuris positivi. 39. — II. Incapacitas intellectualis. Valido nubere ne­ queunt qui, propter defectum indicii, omnis contractas sunt incapaces : matrimonio enim ratio contractus essen­ tialiter inest. Paritor dicendum est de iis qui communem naturam istius contractus ignorant vel non satis perci­ piunt. Communem dicimus naturam, quia ignorantia di­ gnitatis sacramentalis valori non officit consensus. Itaque : « c. 1082, § 1. Ut matrimonialis consensus ha­ beri possit, necesso est ut contrahentes saltem non ignorent 35 QUINAM NUBERE POSSINT VEL NON matri monili m osse societatem permanentem inter virum et mulierem ad filios procreandos ». Non requiritur ut partes necessitatem copulae carna­ lis cognoverint ; satis esse videtur ut sciant concursu quo­ dam et familiaritate parentum prolem obtineri et a matre gigni. Sed quamvis ignorantia post pubertatem non praesumatur, sedulo tamen curandum est ut do toto iure oflicioque suo instructi contrahentes matrimonium celebrent. (Cf. Epitome, II, n. 369). In lucidis intervallis facta matrimonia valent sed illicita sunt, nisi removeatur periculum non idoneae educationis prolis, et gravis accedat causa. (Sic Wernz, Ius Decretalium, IV, n. 41). In dubio positivo de capacitate, matrimonio non sunt prohibendi semifatui, surdo-muti non perfecte instructi, quamvis talia matrimonia parum optanda sint. Iure naturae nulla aetas requiritur ad validitatem ma­ trimonii eorum quibus nec indicium nec scientia deficit. Sed scientia in impubère non praesumitur. Lege autem po­ sitiva Ecclesiae et omnis excultae gentis, minima aetas statuta est, ante quam nuptiae valide contrahi nequeunt. Praeter intellectualem capacitatem, physica corporis ido­ neitas requiritur, de qua paulo fusius dicendum est propter natas controversias, et propter conexionem cum facultate commercii carnalis et generative 40. — III. Physica incapacitas. 1. Duplex potentia physica hic consideranda venit : potentia coeundi seu perficiendi copulam ; et potentia generandi. Quia autem fit ut sterile maneat matrimonium etiam eorum in quibus potentia ge­ nerandi non desideratur, et iuvat initium dicendi facere a notionibus quao ab hodiernis controversiis praescindant, praestat gencricam sterilitatis descriptionem admittere, quae est status seu condicio coniugum qui liberos non generant. Haec rursus sterilitas deinde, ex causa sua distinguitur in sterilitatem quae ab ipsa impotentia generandi manat, et sterilitatem quae ab aliis causis occultis vel manifestis pro[38-4 36 TRACTATUS 111. CAP. II ficiscitur. Ipsa impotentia autem potest esse vel organica, quao facilius in ipso organorum vitio deprehenditur, et functionalis, quae nullo huiusmodi vitio revelatur. Quaestio itaque fit quaenam physica impotentia in­ ducat impotentiam matrimonii ; idque ex ipso iure naturae. Lex enim positiva propter proportiouatam causam, inha­ biles reddere potest ad matrimonium eos qui nulla naturali incapacitate laborant. 'JK 2. Qua certitudine ipsa ista capacitas adesse debet? Nulla ratio est cur a norma generali recedamus quae po­ stulat ut aptitudo positiva ad statum saltem probabiliter * adsit. Immo Sanchez, Mair. 1. 7, d. 103, n. 10; Reifjfenstuel, in 1. 4 t. 15, n. 26; Schmaezgrueber, in eundem titulum, n. 56 et 57, et plures alii dicebant mortaliter peccare qui dubium de sua potentia ante matrimonium non deposuerat. Atque examen qui­ dem dubii est ex lego naturae necessarium. Perseverante tamen dubio, ex ipso Codice c. 1068, § 2, matrimonium non est impedien­ dum. Ceterum, ut liquet, pars quae de sua potentia dubitat, ipsa iustitia naturali obligatur ad probabile vitium alteri parti mani­ festandum, no haec in re gravissima decipiatur. Verum, cum nullum indicium serium contrarium ha­ betur, moralis certitudo capacitatis ex ipsa praesumptione naturali colligitur. Nec physicum capacitatis examen tunc requiritur. Ubi tamen praesumptio ista deficiat, maxime ubi in contrariam certitudinem moralem convertatur, po­ sitivum argumentum capacitatis suppeditari debet. 3. Iam vero, naturalis potentia coeundi perseverat per se quam diu ipse copulae appetitus habetur ; non item potentia generandi. Post certam aetatem, senes semen prolificum non iam habent. Maturius etiam lit, pro mulieribus processus sic dictus « involutionis », ita ut certum moraliter sit, aliquot annis post aetatem criticam (qua cessant men­ struae) ovaria esso atrophizata vel etiam non iam reperiri. Quare ipsa Scriptura sacra partus in senectute pro miraculosis habet. Cogita promissionem factam Sarae et Elisabeth. QUINAM NUMERE POSSINT 7ET, NON 37 Cum hac morali certitudine componi nequit praesumptio de capacitate generandi. 4. Quaenam potentia sive coeundi sive generandi ne­ cessaria est ut consistere possit matrimonium ? Haec constant: a) Non sufficit vis generativa sine vi coeundi. Fecundatio quidem possibilis est sine copula ; ct medica arte poterit fortasse (etiam sine ulla pollutione) fieri vere probabilis. Nihilo minus vir et mulier quibus copulae facultas in perpetuum deest, declarandi sunt sine ambagibus matrimonii contrahendi incapaces. Traditio enim corporum, quae est matrimonii obiectum, fit immediate non ad generandam prolem, sed ad commer­ cium carnale quod naturalis via est ad istam generationem; b) quamdiu senes facultatem copulae servant, ma­ trimonio non sunt prohibendi. Id probat perpetuus usus Ecclesiae, quem ratio confirmat. Magna enim ad copulam propensio non est sublata. Ordini autem naturae repugnare videtur ut naturalis propensio, seu corporum commixtio, omni usu licito pro magna hominum parte privetur; c) eunuchi seu castrati, qui utroque teste carent seu privati sunt, sunt incapaces matrimonii. Id per Sixtum V, in celebri responsione ad nuntium Hispaniae declaratum est et ab omnibus deinceps catholicis doctoribus admissum. Res antea controvertebatur, et, teste Ledes ma (De 'magno sacramento matrimonii, q. 58, art. 1) propter ipsam con­ troversiam, eorum matrimonia permittebantur; d) qui fructum coniunctionis sexualis impedire volunt ct sub hac condicione de futuro contrahunt, apponunt con­ dicionem contrariam substantiae matrimonii ac proin in­ valido nubunt. Inducunt enim, ut optime observat R. P. Oietti (/Synopsis, n. 2113) in ipsom actum celebrationis ma­ trimonii obligationem quae elidit, ut contraria, aliam ob­ ligationem quae ex illo eodem actu necessario suscipitur. Iam ipse S. Bonaventura acute discernit quid intersit inter illos qui pacto de prolis sterilitate institutionem ma­ trimonii directe impugnant, et illos qui natura vel arte sunt steriles facti : hi nubere possunt. (Cf. in 4 S. d. 31, art. 1, q. 3.) [40] 38 TRACTATUS III, CAP. II Minus constat autem quousque ipsa generandi potestas adesse debeat. Si enim consideremus matrimonium simpli­ citer ut institutum primario ordinatum (mediantibus ac­ tibus coniunctionis sexualis) ad generandam prolem, eius lex fundamentalis vel etiam constitutio varia concipi posse videtur. Etenim : a) ipsis coniugibus solae copulae permitti possint quae generationi humanae positive utiles esse queant. Quae se­ veritas in primis saeculis, immo etiam postea patronos habuit, ita ut copulam cum uxore praegnante vel lactante prohiberent. Hodie benignior sententia omnino invaluit. Istud tantum controvertitur utrum, post validum matri­ monium consecuta impotentia, usum, saltem lato sensu completum, prohibeat necne; b) id etiam a Deo statui potuit, ut essentialis esset habitualis potentia generandi, ac proin attingendi primarium finem matrimonii; c) verum sola essentialis capacitas potuit quoque esso potentia vere coeundi. Habita enim hac potestate et recto eius usu imperato, satis consultum est debitae multi­ plicationi generis humani, et provisum est honestati morum per expeditam facultatem satisfaciendi ingenti propensioni ad commercium carnale. Hodiernus stylus Curiae ad tertiam explicationem est aptatus. Mulier enim cui ablata sunt ovaria, a matrimonio non arcetur. H Speculative tres sententiae libere proponuntur. Alii, adhaerentes placitis quae per plura saecula admissa sunt in Ecclesia, eos solos et omnes impotentes dicunt qui incapa­ ces sunt copulae per se aptae ad generationem. Quare impotentem esse existimant virum qui, incapax erectionis, vas muliebre pe­ netrare nequit ; eunuchum et eum qui vasectomiam passus est, quia semen prolificum profundere nequit ; mulierem quae vagina privata est vel eam occlusam fert : quia in ipsa desideratur facultas cuiuslibet copulae. Mulio em autem cui utrumque ovarium etiam fortasse cum utero sublatum est, mere dicunt sterilem, quia con­ tributio ovarii et uteri copulam consequitur. QUINAM NUBERE POSSINT VEI, NON 39 Sententia ista ad praesentem usum Curiae perfecte attem­ peratur. Alii, quorum agmen ducit Dr. Antonelli, impotentes dicunt matrimonii non eos solos qui copulae sunt incapaces, sed quotquot propter physicum organorum defectum per copulam generare nequeunt. His ergo mulier excisa est impotens. Argumentantur ex hoc, quod matrimonium, excluso fine primario, haberi n quit ; et patronis prioris sententiae obiciunt ipsos parum cohaerenter ex parte viri postulare seminationem per se fecundam, cum po­ tentem dicant mulierem quae nullum semen (ovulum) suppedi­ tare potest. Responsa autem S. Sedis explicant, sive quia, cum res sit controversa, in dubio iniis matrimonium non sit impedien­ dum, sive quia ageretur de muliere non perfecte excisa (1). R. P. Arendt, cum longa scholae traditione, impedimento impotentiae tenet eos solos laborare qui sunt incapaces copulae per se aptae ad generationem. Qui tamen physica certitudine se norunt impotentes ad generandum, in matrimonium valide con­ sentire nequeunt, ut ipse opinatur, quia eorum consensus in finem primarum matrimonii, seu finem operis ferri non potest. Si vero physica ista incapacitas ignoretur, valide contrahunt matrimo­ nium, propter naturalem praesumptionem capacitatis generandi, quae perseverat donec contrarium certissime manifestetur. Nec valori matrimonii obstat, si post celebrationem matrimonii in­ capacitas (etiam si matrimonium antecedat) generandi detegatur, quia coniugos non erant affecti impedimento impotentiae, et, propter praesumptam capacitatem, consensus ipsum finem operis (matrimonii) attingebat. Primae sententiae obici potest defectus consequentiae, supra notatus ; non adeo liquet quid oxistimassent doctores classici si novissent ovulum fecundationi necessarium non in ipso aestu sed postea suppeditari. Alteri sententiae obstat ipsa novitas theoriae, et perversio classicae notionis impedimenti impotentiae, quod, communi ore, doctores profitebantur non ex impotentia generandi sed ex im­ potentia coeundi manare. Addas nimis multas easque occultas causas nullitatis, et in re ista gravissima, logicam, hactenus igno­ ratam, necessitatem examinis corporalis ante nuptias, ut valori matrimonii satis sit consultum. (1) Subtilis ista evasio ctiain hac ratione demonstratur satis futilis, quod do tubis fallopinnls excisis vel non, nulla sollicitudo est habita. Suppressa autem via, manet impotentia generandi. [40] 40 TRACTATUS III, CAP. II Tertiae sententiae difficulter concedetur in iisdem omnino adiunctis obioctivis validum consensum dari posse vel non posse, prout impotentia generandi fuarit ignorata vel manifesta. In neu­ tro casu enim consensus iste vitiatur directione positive oppo­ sita fini primario matrimonii ; immo (arg. c. 1085) non repugnat quin affectu ipsam generationem complectatur, sicut scientia nuilitatis matrimonii consensum matrimonialem non necessario ex­ cludit. Si autem non ex subiectivo defectu sed cx obiectivo eius termino argumentaris, partium ignorantia vel scientia obiectivam istam rationem 'non mutat. Et si instes dicendo tales esse con­ diciones functionis generativae ut soli defectus manifesti valorem matrimonii labefactare possint, nonne alii reponent hoc esse indi­ cium cur potentia generandi non debeat esso valori matrimonii essentialis ? Utraque voro sententia laborat in explicandis matrimoniis quae senibus permittuntur. Etiamsi admittamus rarissimos casus fertilitatis senilis, isti non tollunt moralem certitudinem impoten­ tiae generandi apud senes, ita ut singuli nequeant, sine ulteriore examino, se dicere probabiliter potentes. Nec antiqui ad subtiles istas explicationes confugiebant ; sed pluros saltem, iique praestantissimi, impotentiam generandi apud senes affirmabant, et simul docebant valere nihilominus eorum matrimonia, quia, in praesenti ordino, matrimonia aut propter suscipiendam prolem aid propter sedandam concupiscentiam honesto contrahi possimt. Haec, secunaum oruuibissimum Esmein (1), est communis doc­ trina medii aevi. Neque aliter intellegebant S. Thomam, cui adiungi potest S. Bonaventura. Tum Tancredus, tum S. Baymundus, ut matrimonio excludant cos qui copulae sunt incapaces, sic ratiocinantur: α Cum enim omne matrimonium aut causa su­ scipiendae prolis aut causa incontinentiae fiat, impossibilitas coeun­ di utramquo causam removet » (In Summa). « Quid si vir generare non possit vel mulier concipere, num quid matrimonium contra­ here possunt ? ». Huic interrogationi respondet Goffredus De Trano: « Respondeo sic ; nam quamvis in matrimonio talium utra­ que causa matrimonii locum non habeat,... sufficit tamen alteram non deesse ». «Ut constat ex traditione universali Ecclesiae, ait Ledesma, De magno matrimonii sacramento, q. 58, art. 1, matrimonia senum (1) Le mariage en droit canonique, I, p. 249, 250. « L’un des buts du ma­ riage était atteint, et cela suffisait pour le rendre valable ». Q( INAM NUBERE POSSINT VEI, NON sunt valida, tamen senes habent impotentiam generandi, ut mani­ feste constat ». Sanchez, De matrimonio, 1. VII, d. 92, n. 26 : · Ec­ clesia passim admittit senes ad illud (matrimonium) ineundum, cum tamen eorum semen constet esse sterile... Quia, etsi id matri­ monium frustretur fine primario, qui est prolis generatio, conse­ quitur tamen finem secundarium, nempe satisfacere concupi­ scentiae, vera copula habita ; quod ad eius valorem sufficit. Et ita sustinet D. Thomas in 4 d. 34, q. un., art. 2 ad 3, receptus passim ab omnibus theologis et iuris pontificii professoribus, demptis paucis... quos optimo impugnat Barbosa, L. 1, p. l,n. 98, De solut. matri m. Schmalzgrueber, in L. 4, t. 15, n, 2, « Impotentia ad generan­ dum dari potest sine priore (impotentia ad copulam), ut fit in se­ nibus » Quid, quod Laymann (L. 5, tr. 1, p. 4, c. 11, n. 1) et plures alii egregii doctores his vel similibus verbis utebantur : « Impotentia alia est ad prolem generandam, quae sterilitas dicitur, et haec, si sola sit, nullum matrimonio impedimentum affert ». Ad nos quod attinet, nolimus quasi quartam opinionem pro­ ponere. Advertimus tamen omnia in prima sententia magis cohae­ renter dici posse, si rationem cur castrati sint incapaces matrimonii, non praecise colligas ex carentia seminis stricte dicti, sed ex eo quod propter abscissionem, suppressa est ipsa secretio interna quae ipsam fovet copulae facultatem, ita ut, ob letale vulnus istius facultatis, non possint perpetuam copulae obligationem suscipere. Neque ipse Sixtus V rationem suae sententiae hanc dedit, quod castrati non possent generare, sed quia, « ex huiusmodi coniugiis nulla utilitas provenit, sed potius tentationum illecebrae et in­ centiva libidinis oriuntur ». Existimabant enim castratos copula non satiari sed excitari. (Of. Oietti, 1. c., n. 2399.) 41. — Impotentes et steriles. 1. Ex hactenus dictis col­ ligimus impotentes indubio esso qui propter vitium struc­ turae vel morbum, vel etiam propter causas psychicas, sunt incapaces copulae. Sic impotens est vir cuius penis ita aperitur ut semen in vas fundere nequeat, vel mulier cui deost vagina vel cuius vagina non est penetrabilis; im­ potens est qui propter morbum vel debilitatem vel etiam animi aversionem nequit se erigere, sicut impotens est mulier quae propter vaginismum, seu spasm icam constric­ ti] 42 TRACTATUS III, CAP. II SUMMARIUM DE CAPACITATE MATRIMONIALI tionem musculi seu sphincteris vaginae, ostium tenet for­ titer clausum nec contactum tolerat. Impotens est etiam vir qui utroque testiculo orbatus est. Plerique inter impotentes ponunt qui sectionem utrius· que canalis deferentis seu duplicem vascctomiam passi sunt. Id nobis est minus exploratum, quia interna secretio concitatrix non est suppressa, nec satis attentum est, no­ stra sententia, ad istud discrimen quo vir, post vasectomiam, differt ab eunucho. ' j Mulieri cui ovaria, immo uterus ablata sunt, nuptiae permittuntur, quamvis, ut vidimus, non desint qui eandem vel impotentem vel incapacem consensus matrimonialis pronuntient. 2. Impotentia, sive physica sive psychica causa explicetur, potest esse absoluta, respectu cuiuslibet personae alterius sexus, et potest esso relativa. 3. Sterilitas est aliis mere defectus fecundationis quam experientia demonstrat, nulla autem causa saltem organica explicat ; dum alii ipsam impotentiam generandi pro ste­ rilitate habent. Facta tamen operatione, cessat, ut liquet, impotentia. Quid igitur si qui manum chirurgi certo et brevi admittet, contrahat matrimonium Î Matrimonium istud censemus non valere, quia donec manu chirurgi sublata sit, vir iste perpetua impotentia laborare dicendum est. Ad rem Codex, c. 1068: «§1. Impotentia antecedens ot perpetua, sive ex parte viri, sive ex parte mulieris, sive alteri cognita sive non, sive absoluta sive relativa, matri­ monium ipso naturae iure dirimit. « § 2. Si impedimentum impotentiae dubium sit, sive du­ bio iuris sive dubio facti, matrimonium non est impediendum. « § 3. Sterilitas matrimonium nec dirimit nec impedit SUMMARIUM. Suntne impotentes viri qui semen aspermaticum fundunt, quales sunt qui testiculos servarunt minimos, similes parvis pisis : id controvertitur. Perinde dicas de eo qui mortua tantum emittit zoospermata. 42. — Impedimentum impotentiae. Impotentia tamen non dirimit matrimonium cui posterior est ; nec tollit habilitatem ad contrahendas nuptias, nisi] fuerit perpetua, i. e. nisi nullatenus vel saltem sino gravi operatione sanari queat. 43 i 1 I 48. — I. Omnes matrimonium contrahere possunt qui nec lege naturali nec positiva prohibentur (c. 1035). II. Capacitas intellectualis. Lege naturali arcentur qui omnis contractus sunt incapaces, vel commune huius contractus obiectum non satis percipiunt. Valent matrimonia, etsi per se illicita sunt, quae in lucidis intervallis amentium sunt celebrata. Atque in dubio positivo et probabili, matrimonium impediri nequit. III. De capacitate corporali. 1. Duplex attendenda est impo­ tentia : coeundi ct generandi. Potentia coeundi matrimonio essentialis est. Plerique hac potentia contenti sunt ; exigentes tamen ut organa viri permit­ tant copulam per se aptam ad generationem. Non nulli rccentiores praeterea requirunt potentiam saltem organicam generandi. R. P. Arendt negat eos in validum matrimonium consentire posse qui, tunc cum contrahunt, manifesta impotentia generandi laborant. Prima sententia nititur longa traditione iuridica ; generali licentia data senibus matrimonium contrahendi ; et subsistente fine secundario matrimonii. Altera sententia appellat finem matrimonii primarium, quo excluso, ut aiunt, matrimonium haberi nequit. Tertia sententia necessitatem consensus in finem primarium invocat. Qui consensus dari nequit nisi, saltem ex praesumptione naturali, quaedam capacitas generandi colligi queat. Primam sententiam melius consistere arbitramur, si in capa­ citas eunuchorum potius ex defectu perpetuae potentiae coeundi eruatur. [42. 43] PRUDENS MATRIMONII PRAEPARATIO 44 45 TRACTATUS III, CAP. Ill Positive dubia impotentia practice nulla est. Oportet tamen ut potentia probabiliter adsit. Ipsa praesumptio sufficientem | quidem probabilitatem suppeditat. Si vero ipsa requiratur potentia generandi, haec in senibus non iam est probabilis, ita ut ne quidem ex praesumptione capacitas matrimonii ipsis tribui queat. Itaque ipsa necessitate habendi saltem probabilem capaci­ tatem prima sententia confirmatur. ' -jraBl ] Impotentia esso potest absoluta erga omnes vel relativa. 2. Sterilitas aliis est merum factum eorum qui liberos non habent; dum aliis est etiam ipsa impotentia generandi coniuncta cum potestate coeundi. 3. Impedimentum autem impotentiae non habetur nisi per impotentiam antecedentem et perpetuam. 4. Impotentes certo sunt quotquot, propter vitium structurae vel morbum vel etiam propter causas psychicas, incapaces sunt copulae. Impotens est quoquo vir qui caret utroque testiculo. Plerisquo est etiam impotens qui vasectomiam passus est : de qua conclusione dubitamus. De viro qui semen aspermaticum vel sine viventibus zoospermatibus fundit et do muliere cui ablata sunt ovaria, res theoretice disputatur. Perpetua autem censetur etiam ista impotentia cui per gra­ vem tantum operationem finis imponi potest. CAPUT III. Matrimonii praeparatio et recta constitutio. Utilitas. — Caput istud non pauca continere debet quibus sacerdotes munere suo consiliariorum opportune fungi poterunt. Simul nimis hodie neglecta iura parentum vindicat. 1. Prudens matrimonii praeparatio. 44. — I. Comparatae partes confessarii ct parochi. Parocho ct confessario, in apta matrimonii praepara­ tione satis similes partes agendae incumbunt. Ille tamen magis ex iustitia, is magis ex caritate operam dare debet, ut faustis tantum auspiciis coniugia contrahantur. Neu­ trius partes sunt agere quasi procuratores matrimoniorum : quae res scatet invidiis et periculis ; sed uterque tum pa­ rentum tum sponsorum prudentes consiliarii esse debent. Parochus tamen magis ex propria investigatione et notitia, confessarius magis ex sibi suppeditatis indiciis responsa dabit, consilia suggeret. Inquisitio de impedimentis ad pro­ vinciam potius propriam parochi pertinet. Opportuna ta­ men interrogatio a confessario neglegi non potest, si dicta in confessione, cuiuspiam occulti impedimenti suspicionem ingerant. Prudentius et efficacius generalibus consiliis amputantur temeraria matrimonia antequam definita oc­ casio se obtulerit, quam quando excitatae cupiditates et ambitiones parentes et filios occaecare coeperint, et facilis revelatio dati consilii dehortantem sacerdotem odiosum ef­ ficere potest. Itaque : 45. — II. Apud parentes haec procuranda sunt : a) ut fortis et generosa institutio filios et filias aptos oneribus matrimonii efficiat ; b) ut parum aptos, v. g. ex corporis debilitate, a matrimonio avertant ; c) ut, intra limites unio­ num congruentium, consciam et liberam filiis suis, maxime feminis, optionem esse sinant personae vere amatae (1). Atque ut conscia sit optio, oportet ut filia quae saecularem vitam actura videtur, tempestive sufficientem de rebus sexualibus, de mutuis coniugum iuribus et officiis, notio­ nem hauserit, nec instructio ista facienda committatur marito post nuptias ; d) ut nulli funestae ambitioni cedant qua splendidas potius quam felices nuptias filiis suis quae­ rant; c) ut tales tantum nuptias exoptent et filiis comparare studeant in quibus intima animorum coniunctio corporalem coniunctionem nobilitet et firmet. Nullo pretio autem se parochus et confessarius compli­ ces efficiant parentum illustrium vel divitum qui filio per­ ci) Minimo tamen prohibentur parentes oum iis familiis commercia fovere et consuetudinem iunpcro, in quibus optandae nuptiae quasi ultro se tiliis offerant. Imino id valde suadendum est ut filii a temerariis consiliis et amo­ ribus praeserventur. 4(1 TRACTATUS III, CAP. Ill ditis moribus corrupto angelicam sponsam consectantur, ignaram mali et in qualitatibus sponsi deceptam. 46. — III. 1. luvcnibus potissimum inculcandum est, quod iam ipse Augustinus monebat, ipsa dignitate hu­ mana et aequitate postulari ut se puros servent sponsae quam puram sibi requirunt (1) ; neque ullam in ipso matrimo­ nio haberi dispensationem a forti imperio quo ratio passiones subiectas tenere debet, cmn magis ac magis necessitas con­ tinentiae in omni statu ipso cultu civili frequenter impo­ natur; ad ipsam autem felicitatem coniugii maxime conferre illibatum accessum ad matrimonium ; atque humanum, non brutalem usum iurium matrimonii. 2. Filia monenda est ut memor sit proprii valoris, ne se tamquam vilem mercem primo emptori tradat, sed multum deferat auctoritati bonorum parentum, qui non sunt solliciti nisi de eius vera utilitate. Ipsa recogitet quanta fiducia dignus esse debeat iuvenis cui se totam possidendam tradit ! 47. — IV. Matrimonia illicita, dissuadenda, optanda. 1. Ex ipso c. 1060, novimus divino quoquo iure vetari matrimonia quae gravo afferunt periculum perversionis, qualia frequenter sunt non ea tantum quae inter catholicam et acatholicam partem coniunguntur, sed etiam, nec minus, quae cum persona aliena a pietate catholica, vel, quod peius est, religioni infensa contrahuntur. Praeter perversionem intel­ lectus, formidanda hodie est perversio moralis, ex nimis fa­ mosa abusione matrimonii per artes noomalthusianas: quae sive alterutri sponsorum sive etiam parentibus uxoris potis­ simum imputandae sunt. Quare prudentia Christiana obligat partem catholicam ot piam ut de ipsa honestae vitae fa­ cultate et facilitate se certiorem reddat. Nec vero felix esse potest nec tuta vita coniugalis quae alterutrum sponsum (1) Cf. sema. 132, P. L. 38,735: * Quales eas uxores vultis ad vos venire, tales vos debent ct ipsae Invenire ·. PRUDENS MATRIMONII PRAEPARATIO 47 moraliter cogit ad perpetuam complicitate II saltem materialem, cum alterius peccatis. 2. Dissuadenda quoque sunt matrimonia ubi animorum concordia nequit esse perfecta ; nec sponsi vere possunt altor alteri intimi fieri. 3. Optanda vero sunt matrimonia quae personas phy­ sice aptas, eiusdem vel similis cultus civilis, de vera reli­ gione et rectis moribus consentientes coniungunt, ut se mutuo adiuvent et perficiant, ac terrenae patriae sicut mi­ litanti Ecclesiae dent filios quondam cives futuros patriae caelestis. 48. — Eruditio sufficiens in officiis mutuis procuranda est. 1. Quae cognosci debent haec fere sunt: a} inter coniuges licere omnes actus qui ad prolem generandam de se necessarii vel utiles sunt, quamvis, ex parte finis extrinseci, venialis inordinatio accidere possit; b) par esse quod ad istos actus, utriusquo ius eos postulandi, parem quoque gravem obligationem eosdem non negandi, nisi gravi in­ commodo excusentur (cfr. 1 Cor. 7, 3-5) ; c) mortales fore actus qui de se hunc finem propagationis generis humani impedirent. Et erigantur nupturientes in fiduciam divinae Providentiae ; d) mortales esse actus consummatos contra naturam, vel qui per se sunt quasi pollutio inchoata, cum in iis adiunctis fiunt in quibus copula statim non habe­ bitur ; e) alia inter coniuges culpa gravi vacare, vel etiam omni culpa, si iusta causa fuerit. 2. Haec aptius per librum vel probas personas coniugatas tradentur. Religioso tamen sponso, si opus fuerit, aliquid, plus a sacerdote caute dici poerit. Viro autem parum religioso, confessarius prudentius saepe mere in genere demonstrabit sanctitatem istius status, dignitatem uxoris, huic debitam reverentiam, et quantum humaniores mores, felix vita matrimonialis et maxime perseverantia mutuae fidei et amoris, postulent no coniux in voluptatum instrumentum assumatur. 3. Cum sponsa brevior erit sermo habendus. Si usus matrimonii fuerit conscia, supradicta ipsi, modo magis ge[46-48] 48 TRACTATUS III, CAP. Ill HONESTA RATIO CONTRAHENDI. SUMMARK M nerali exponantur ; si autem rei ignara fuerit, remittenda erit, pro instructione, ad piam matrem, religiosam ma­ tronam. Ac si praesto habeatur, libellus suppeditetur quo officia et iura mutua perspicue simul et honeste explicentur. Bonum quoque erit consilium ne diu post matrimonium differat confessionem, in qua pleniorum dubiorum solutio­ nem obtineat. -a II. — Recta matrimonii constitutio. 49. — I. Honesti contrahentium fines. — Primarius finis institutionis non est singulis matrimoniis obtinendus vel prosequendus. Id enim non exigit conveniens generis hu­ mani propagatio, dummodo ne agatur contra finem pri­ marium, sed, in actione propria coniugii, ordo ad istum finem substantialiter servetur. Itaque honeste contrahitur matrimonium : 1. Propter finem generandi et instituendi prolem, quae civitati et Ec­ clesiae sit utilis, vel quae saltem sit haeres regni caelestis : 2. In remedium concupiscentiae, nihil aliud intendendo, se­ cundum illud S. Pauli : « melius est enim nubere quam uri » (1 Cor. 7, 9) ; 3. Propter mutuum adiutorium seu societatem coniugalem, ac proin etiam cum pacto servandae conti­ nentiae, dummodo nihil contra primarium finem matri­ monii agatur ; 4. Propter fines honestos extrinsecos finibus matrimonii intrinsecis non contrarios, v. g. ad pacem in­ ter regna vel familias componendam, ad splendorem fa­ miliae conservandum. De eo qui in matrimonio mere quaerat voluptatem carnis vel satisfactionem appetitus excellentiae, ex nobili loco vel opulentia quibus inde fruitur, de eo inquam, qui ea quaerat, servato tamen temperantiae modo, redit con­ troversia do agente propter delectationem, quam examina­ vimus in parte generali η. ÏI7. Considerata tamen rei gra­ vitate, vix concipitur quomodo rationabilis electio status possit solo delectationis studio imperari. 49 50. — II. Honesta ratio contrahendi postulat : 1. Ut contrahentes sint in statu gratiae si et quando sacramentum suscipiunt. Quia tamen non sunt consecrati ministri, unius tantum gravis sacrilegii sunt rei qui in mortali contrahunt, idque quatenus sacramentum suscipiunt, non autem qua­ tenus sacramentum ministrant. Materialis autem coopera­ tio quam alter sponsus praestat alteri contrahenti in statu peccati mortalis, proportionata ratione plerumque excu­ satur. 2. Ut praescripta ecclesiastica de celebratione ma­ trimonii servent. 3. Ut consensum proprie matrimonialem tunc dent quando forma substantialis observatur. Quocirca monendi sunt catholici ut eum reservent momento quo eorum com­ petente sacerdote et duobus testibus comparent pro matri­ monio ineundo. Coram civili magistratu hanc intentionem tantum vere habere ipsis licet admittendi sanctiones et obligationes civiles matrimonio quod in facie Ecclesiae iam contraxerunt vel contracturi sunt. Neque ideo quid­ quam civili valori sui actus timendum habent, cum, in hac causa, ipsa ratio libertatis conscientiae et religionis exigat ut magistratus civilis sic expresso consensu sit contentus. Sin aliter, recentiores fautores amoris liberi civiles nuptias validas num quam celebrare possent. SUMMARIUM. 51. — 1. 1. Tum parochus tum confessarius, non procura­ tores matrimoniorum, sed prudentes consiliarii parentum et spoi somm esso debent. Parochus magis ex iustitia et propria inquisi­ tione ; confessarius magis ex suppeditatis sibi indiciis quae tamen opportuna interrogatione complenda sunt. Prudentius autem et efficacius animi a temerariis consiliis generaliter avertuntur quam ab inchoata temeritate revocantur. 2. Parentes procurent ut filii sint physice et moralité r apti ; ut parum aptis nuptias dissuadeant ; ut filiis satis liberam optionem esse sinant ; ut splendidis nuptiis felices anteponant. 4 [49-51] 50 TRACTATUS III, CAP. IV 3. luvones sc servent puros pro casto foedero matrimoniali; filia memor sit dignitatis et valoris sui. 4. Illicita sunt matrimonia quao grave morale periculum in­ ducunt ; dissuadenda ex quibus perfecta concordia sperari nequit ; optanda, quae inter personas physico aptas, similis cultus civilis, de vera religione et rectis moribus consentientes, contrahantur. 5. Sufficiens eruditio in officiis mutuis procuranda est; pru­ denter tamen et cauto id fiat a sacerdote, qui proin sponsam po­ tius ad personam eius soxus vel ad libellum bone conscriptum remittet. II. 1. Fines contrahentium. Honeste contrahitur matrimo­ nium propter hominum generationem, in remedium concupiscen­ tiae, propter mutuum adiutorium, etiam cum pacto servandae continentiae ; propter alios fines honestos intrinsecis finibus non contrarios. Ipsa delectatio moderate quaeri non vetatur. Exclusivum tamen delectationis studium cum gravitate suscepti status componi posse non videtur. 2. Sponsi, cum suscipiunt sacramentum debent esse in statu gratiae ; secus, qua suscipientes, non tamen qua conferentes sa­ cramentum, forent sacrilegi. Materialis cooperatio alterius sponsi plerumque proportionata causa excusatur. Ecclesiastica praescripta de celebratione matrimonii servari debent ; et consensus tunc dandus est cum forma substantialis adhibetur, i. e. coram parocho et testibus. CAPUT IV. Officia castitatis matrimonialis. Utilitas. — Necessitas istius capitis nimis manifesta est quam ut demonstretur. In dies autem crescunt numero casus de licitis et illicite, inter coniuges et de cooperatione materiali coniugum ad aliena peccata. M f Articulus I. — De completo coniugii usu. I. Quae nam copula licita sit. 52. — I. Honestas obiecti. 1. Perfecta copula, qua ambo coniuges, ex carnali utriusque coniimctione, cum semina­ tione viri intra vaginam uxoris, una caro fieri dicuntur, QUAENAM COPULA CONIUGALIS LICITA SIT VEL NON 51 est honesta ex obiecto. Requiritur praeterea ut sit honesta ex fine et ex circumstantiis. 53. — II. Honestas finis. 2. Attento fine, copula honeste petitur ad generandam prolem, ad testificandum amorem, ad sedandam concupiscentiam ; ipsa enim natura utili­ tates istas copulae coniugali indicit. Alterius autem petitio est ratio sufficiens reddendi, nisi obstet grave damnum, sive proprium, sive alterius con­ iugis, sive prolis iam conceptae. Damnum proprium : est morbus quo ipse rogatus afficitur vel cuius contagium certo timendum habet. Gra­ vis tamen ratio assentiendi : ne petens formaliter peccet, maxime ne fiat adulter, ne pax domestica exsulet, permittit coniugi ut copulam istam admittat, dummodo ne mors ex copula imminere videatur. Tunc enim sola gravissima et urgentissima necessitas vitandi periculum serium occisio­ nis, infamiae, copulam excusarit. Damnum alterius coniugis, qui v. g. propter morbum cardiacum omni usu matrimonii prohibetur. Obligatio ta­ men negandi, quae est ex caritate et pietate, cum gravi incommodo non subsistit : facilius enim quam proprium, damnum alterius volentis posthaberi potest. Gravissimum tamen incommodum requiritur ut quis cooperari possit copulae ex qua mors alteri petenti immineat. Damnum prolis iam conceptae, v. g. periculum abor­ tus. Proles enim ius habet inviolatum ne ipsi damnum inferatur. Materialis ergo cooperatio reddentis debitum excusationem damni saltem vere gravis et involuntarii pos­ tulat : non sufficit ratio vitandi peccati alieni. Quod ad prolem concipiendam, huic sane semper magis proderit nasci sic (v. g. morbo infecta) quam non nasci. Essentialis tamen subordinatio coniugum ad speciem ipsis officium positivum imponit curandi ut proles nascatur vitalis et sana. Quare cum iis sentimus qui usum coniugii cum huiusmodi damno praeviso non permittunt nisi prop­ ter periculum incontinentiae, vel aliam proportionatam causam, quae eo facilius adest, quod fecundatio post co[52. 53] TRACTATi S III, CAP. IV QUAENAM COPULA CONIUCALTS LICITA SIT VEL NON 53 tenti sed qui, erectionis capax, semen intra vas uxoris effundat. Perpetua sterilitas, etiam male procurata, usum coniugii iam non impedit : satis ost ut auctores peccati istud paenitentia expi­ ent. Temporale autem impedimentum (v. g. si oviductus ligati fuerint) quam primum auferri debet ab iis qui velint uti matrimo­ nio : copula aliter facta vitio onanismi inficeretur. Si autem per paucos dies immedicabilis fuerit, coniux innocens, nec delictum participans, suo iuro petendi debitum non privatur. Alter autem debet per abstinentiam, si non sit nimis difficilis, ad honestatem revocare suam actionem quae non potuit esse honesta nisi cum proposito abstinendi interea coniugio (1). pulam incerta est, neo damnum prolis concipiendae eat adeo certum. Quare: a) rarissimo constat tale ex futuro partu periculum ob quod gravis sit obligatio abstinendi usu coniugii (Gen. II, 544, 5°); b) phtisi laborantibus sola moderatio in usu praedicanda est: po­ tius sibi quam aliis nocent, nec semper graviter ; attendendum tamen ost ad morbidum statum et ad modici consilia ; c) propter gravem causam tolerari potest ut qui luo venerea afficitur ab altero monito ot consentiente copulam petat, quam alter propter huiusmodi causam reddere tuto permittitur, praesertim hodie, cum satis efficacia remedia praesto esse videantur; d) gravi causa, v. g. periculo incontinentiae, coniuges excusari debent ut coniugio utantur cum praevisa necessitate adhibendi remedium aut tra­ ctatum ruide abortus per accidens sequatur. Verum id communi hominum opinioni concedemus, ut pru­ denter, considerata quoquo causa utendi coniugio, dissuadeamus copulas quae in communem reprehensionem incurrunt, eorum v. g. qui a morbo venereo non satis convaluerunt. Do copula propter delectationem rcdciuit dicta in theologia fundamentali, n. 117. Promissio mutua non utendi coniugio consensu oppo­ sito tolli potest. Promissio unilateralis ab altero remitti potest. Quare promittens qui iuri suo renuntiavit, debi­ tum tamen amice petere non prohibetur. Votum castitatis nulla iura mutat. Quare illicite pe­ tens, propter votum, a suo consilio quidem avertendus est, nisi alter, qui liber est a voto, velit, petendo debi­ tum, rem omnino licitam reddere. Perseveranti in pro­ posito petendi alter annuere potest. Ac perinde dicendum est si uterque, annuente altera parte, tali voto separatim astrictus fuerit. 54. — III. Honestas circumstantiam a) Quis. Nemo qui copulae capax est usu matri­ monii arcendus est. Qui, post prudentem investigationem, dubie impotens est, et matrimonium (condicionate) con­ trahere et copulam tontare potest, quamdiu vera aliqua potentiae spes subsit. Neque coniugibus istis imputabun­ tur pollutiones quae per accidens inde sequantur. II Namque votum, durante coniugio sine alterius assensu emis­ sum, si est nec petendi nec reddendi nullum est ; votum si est non petendi, in sola uxore validum est, quia maritus, simili voto usum matrimonii suae uxori nimis impeditum redderet : uxores a pe­ tendo debito, prae timiditate ot verecundia, refugere solent. Potitio autem per se impeditur voto quod ante matrimonium orat factum. Votum validum eniin, quantum fieri potest, obser­ vandum est. Verum potius reddit quam petit, ac proin licite agit, maritus qui debitum petat cum observet uxorem, petere non ausam, in periculo incontinentiae versari. Idem etiam ipsi licet si intra matrimonium, annuente uxore, votum emiserit. Prae­ terea, uxori quae, rei nescia, nupsit cum viro qui voto ligatus erat, Qui voro certa impotentia temporali laboret copulam interea tentaro non poterit. Si tamen impotentia sit in viro defectus erec­ tionis qui repetitis conatibus paulatim corrigi speratur, aut in uxore vaginismus (i. e. nimia vaginae sensibilitas quao nullum contactum admittat) qui fortasse penetrationem admittet, vir conatus istos exercere poterit, dummodo meliore qua potest ra­ tione seminis introductionem procuret. Singuli enim conatus pro tot recto inchoatis copulis haberi possunt. Locus igitur erit applicandi principium do duplici effectu. Imrno plures ipsam co­ pulam simpliciter permittunt qualcmcumquo coniugi facto impo­ (1) Haec tamen obligatio revocandi actionem praeteritam ad honestatem non ab omnibus percipitur. Quare erit qui copulam utrique simpliciter, seu omissa consideratione difficultatis continentiae, permittet. [54] I 54 TRACTATUS III, CAP. IV nimis durum esse potest, ut ipsa, petendo actum coniugalem, vim suae modestiae inferre cogatur. In his adiunctis potest et debet quoque maritus, quasi pro uxore agens, petere debitum coniugale, sicut ab uxore*desiderari intellegit. Praestat autem dispensationem a voto impetrare (Cf. Lehmkuhl, Theol. mor., II. 1080). Mutuo autem consensu emissum ab utroque simultaneum castitatis votum, per se pactionem continet qua uterque suo iuri petendi (saltem quod ad exercitium seu usum) renuntiat. Quare per se neuter tunc debitum vel petere vel reddere potest, cum pe­ tens sine iure petat. Maritus tamen probabili sua potestate irri­ tandi uxoris vota usus, hanc liberam reddere non vetatur. Haec tunc pactionem remittere potest et votum mariti indirecte irri­ tare ut expeditum matrimonii usum recuperet. Peccata autem contra votum facta soli religioni ad­ versantur. Liquet autem talia vota non esse facienda nisi serio et prudenter, et coniuges ab animi inconstantia in bono proposito avertendos esse. 55. — b) Quando. Nec dum coniux praegnans est, nec dum ubera praebet copula prohibetur. Moderata dili­ gentia avertendum erit, in priore casu, periculum abortus si quod adfuerit, praesertim in primis hebdomadis. Per tempus fluxus menstrui, nulla iam exstat po­ sitiva prohibitio, sed copula tunc dissuadenda est, ne mutuae existimationi et amori per insolentem et indecoram huiusmodi petitionem noceatur, nisi ad obtinendam sterilis uxo­ ris fecundationem, medici hoc tempus eligendum suadeant. Post partum, abstinentia per unam, immo per duas hebdomadas, praecipienda est, quia copula tunc uxori periculosa fuerit. Cordatus autem vir usu matrimonii ab­ stinebit donec organa plene sedata fuerint, i. e. per sex circiter hebdomadas. Nihil serium copulae obici potest quae fiat post pran­ dium, post balneum·. ζ Aegrotante uxore, redeunt dicta de copula fortasse damnosa. QUAENAM COPULA CONIUGALIS LICITA SIT VEL NON 55 Nulla positiva lege vetatur usus coniugii in nocte ante s. communionem. Nec coniux a frequentiore accessu ad s. mensam propter debitum coniugale retrahenda est. Ut interdum, ante sollemniores dies, coniuges mutuo consensu abstineant, ipse S. Paulus suadere videtur (1 Cor. 7, 5). Laudandi quoque sunt coniuges qui, Tobiam imitati, triduana abstinentia primitias sui matrimonii Deo ultro dicare voluerint. 5G. — c) Quomodo. 1. Modus naturalis est ut vir in­ cubus uxorem succubam et ad se conversam cognoscat. Nulla autem situs mutatio mortalis erit, quamdiu sufficien­ tem seminationem intra vas permittat ut copula de se (omit­ tendo alia adiuncta quae spem istam excludere possunt) vere probabilem fecundationis spem afferat. Parvi refert partem seminis praeter intentionem amitti. 2. Vere probabilem spem non affert appositio seminis ad ostium vaginae. Atque ipsa ratio veri congressus de­ siderari videtur, ut potius duas simultaneas pollutiones exerceri dixerim. Quare modum istum numquam licere arbitramur. Sunt, tamen probati auctores qui eum conce­ dunt, quando alter modus hic et nunc impervius est. v. g. propter nimiam caliditatem viri qui statim pollutionem experiatur, vel propter nervosam erectionis incapacitatem, vel vaginismum. Quare, donec S. Sedes rem non diremerit, attenta illa extrinseca probabilitate opinionis eum permit­ tentis, illum usum tunc non damnabimus. Nullus autem catholicus auctor permittit ut modus iste adhibeatur eo consilio ut proles vitetur, vel ut, imminuta fecundationis spe. periculosus uxori partus praecaveatur. Sed modica vaginae penetratio iam verae copulae ra­ tionem servat. Quare modus iste studiose electus culpam venialem non excedit. Naturae consentaneum et ipsa valetudinis causa commen­ dandum est ut ambo coniuges aestum voluptatis simul tempore experiantur. Quia tamen legi unionis sufficere videtur ut uterque aestus moraliter coniungantur, id grave non est, et, accedente [55. 56] 56 TRACTATUS III, CAP. IV causa quadam, culpa vacabit, quod, sive instante copula sive statim post copulam, uxor, tactu proprio vel tactu mariti ad perfectam voluptatem fruondam adducatur. Insta causa fuerit, si, ob minorem caliditatem, uxor in ipso congressu commoveri non potuit, vel si ipse vir vix aliter ac visa uxoris excitatione excite­ tur et copulam perficere potuerit. Idem autem postquam uxor se retraxerit permitti neqnit viro : esset mora pollutio. 57. — d) Cur. Intentione fini generationis contraria agere quidpiam positive quo conceptio impediatur vel minus probabilis fiat, coniugcs omnino et sub gravi prohibentur: saltem si seriam vel notabilem difficultatem efficere exi­ stimaverint. Sic non possit vir, contentus partiali semina­ tione, se retrahere et reliquum semen consulto prodigere extra vas (1). Sed abstinere modo meliore, qui tamen prae­ sto erat, et eum modum adhibere qui in se honestus est vel leviter tantum peccaminosus est; abstinere, inquam, ne proles generetur, non erit graviter culpandum. Immo, pro causis quae eam explicant, ipsa intentio in se bona esse poterit. (Cfr. De Smet, De sponsal., n. 209 ; Noldin, De sexto, n. 68). 58. — e) Quibus auxiliis. £. Officium reprobavit fecundationem artificialem quotiescumque semen infundendum praevia pollutione obtinendum est. — Si vero, ad gignen­ dam prolem, conducere videatur ut semen, postquam modo naturali (non ergo in condom) receptum est, subinde ex­ trahatur ut profundius in vaginam proiciatur, res ista in nullam reprehensionem incurrere videtur. Licebit quoque aliqua punctionis ratione semen ex epididymo mariti su­ mere ut in vas uxoris infundatur : namque, sine ullo abusu venereo, finis matrimonii hoc modo obtinebitur. Si vir ad se excitandum obscenis imaginibus opus habuerit, earum intuitus ante copulam per utilitatem istam et finem honestabitur. Verum excludendum erit (1) Aliter dicendum est si, ratione modi adhibiti, pars seiniuie per accidens seu praeter intentionem effundatur. QUAENAM COPULA CONIUOALIS LICITA SIT VEL NON 57 desiderium alterius personae. Nefas enim fuerit mente adultera perficere copulam. Verum non est adulter qui propriam uxorem pulchritudine aliena quasi vestiat, ut sic affectum ad propriam coniugem augeat. f·..' ' , 4 ô 59. — /) Ubi. Locus secretus ipso pudoris sensu po­ stulatur. Quare qui forte deprehendantur in actu coniugii, copulam, etiam cum certa pollutionis praevisione (citra consensum in pollutionem) abrumpere possint. Ex reverentia loco sacro debita patet ibi non esse indulgen­ tium operi coniugii. Qui tamen diu (per plures hebdomadas aut per mensem) in aedem sacram inclusi fuerint aut in periculo in­ continentiae versentur, ipsa necessitate excusentur. GO. — Quid, si matrimonium dubii fuerit valoris? 1. Ante seriam rei investigationem vel antequam ma­ trimonium dispensatione certum sit effectum, dubitans, ex sua parte, omni activo usu, perfecto vel imperfecto, coniugii abstinere debet ; alteri tamen parti, in bona fide versanti, debitum reddere potest et debet. Casus authentice ab Innoc. III solutus est in c. 44 De sent, excomm. (V, 39). Nec bonam istam fidem commonitione, quae saepe plena foret incommodis, turbare cogitur. Possessio enim bonae fidei dat coniugi petenti ius certum, quod etiam, ex sent. Sanchez, praevalet iuri prioris coniugis quod incertum dicit, quia sit subiecti incerti, i. e. fortasse non viventis (4fa/r., 1. 2, d. 42, n. 6 : cfr. c. 2 De secundis nuptiis, IV, 21). Si dubium commune fuerit, uterque, ante dubii investi­ gationem vel obtentam dispensationem, omnem matri­ monii usum suspendere debent. 2. Si inquisitio ab initio demonstretur frustranea fore, vel si dubium, ex facta inquisitione, invincibile eva­ serit, plerique, propter ius possessionis, iis qui bona fide contraxerunt omnem usum, etiam activum et spontaneum, matrimonii permittunt. Ac S. Alph. sat probabilem putat sententiam quae ius possessionis sufficere ad hoc conten­ ts 7-60] 58 TRACTATUS III, CAP. IV dit, etiam si pro valor© matrimonii nulla alia ratio proba­ bilis allegari possit. 3. Si matrimonium mala fide contractum sit, i. e. cum dubio de impedimento, probabilis opinio etiam tunc, sic nuptis personis usum matrimonii concedit, propter principium : in dubio pro valore matrimonii standum esse. Si tamen de dubio ligaminis impedimento agitur, plures alterutri dubitanti usum activum, vel utrique dubi­ tanti omnem matrimonii usum negant. Obstare enim pos­ sessionem prioris matrimonii quam dubitans coniux iniuriose violavit. Sic S. Alph. 1. 6, n. 906, allegans c. Dominus, 2. De secundis nuptiis (IV, 21). « At reipsa Pontifex non dicit ibi abstinendum esse a petendo, etiam cum post diligentiam remanet dubium. Ceterum ibidem S. Alph. fatetur, senten­ tiam oppositam esse communiorem, quae confirmari ex iis potest quae S. Alph. disputat in fine n. 904, contendens, sententias iuris spectare ad eos qui per indicium reflexum nondum dubium deposuerint; quae quidem heie affirmat et de casu dubiae mortis coniugis ». (Ball.-Palm. VI, 424). Mota autem lite de valore matrimonii, coniuges ius petendi et reddendi servant quod ante litem habebant, idque donec duplex sententia pro nullitate lata fuerit. Qnid, si, post matrimonium incerti valoris sed cuius ambae partes certo vivant, alterum matrimonium bona vel mala fide con­ trahatur, cuius valor e prioris nullitate omnino pendeat ? V. g., Caia Titium deserit quocum ante aliquot hebdomadas matrimo­ nium celebraverat, hanc allegans causam, quod sibi intentio nu­ bendi defuisset. Titius alteras nuptias cum Sempronia contrahit. Observes quomodo casus iste formaliter differat a casu quo sola incerta est vita prioris coniugis. Huius enim titulus seu ius certum erat, sed incerta possessio, seu factum, dum in casu praesenti certa est possessio prioris coniugii, incertum vero ius. Quare per se prius coniugium praeferendum est. Si tamen persona quacum secundo nupsit rei nescia erat et bona fide contraxit, huic etiam suffragatur possessio, propter quam ipsa debitum petere potest. Et praeferri quoque potest altorum matrimonium, si longe maior·· probabilitate valeat. Qui autem in infidelitate dubie contraxerit, novas nuptias cum Christiana parte post baptismum propter privilegium fidei facere potest. . USUS CONIUGII DEBITUS 1 I ι . i 59 Gl. — Quaeres quonam usu matrimonium consummetur. Communis autem sententia est per perfectam (cf. n. 52) copulam consummari matrimonium (Wernz, Ius Decr. IV, 432). Tunc enim habita est seminum commixtio qualem veteres intellegebant sufficere ut coniuges fierent « una caro » ; atque hoc ad consummationem requiri et sufficere omnes admittunt. (Cf. S. Tiiomam. Suppi. 3 P., q. 55, art. 4, ad. 2.) Lehmkuiil tamen (II, 998) theoretic© postulat ut mulier modo solito ovulum maturum praestiterit. Quare, de con­ summatione matrimonii cum uxore cui ovaria perfecte excisa sint, dubitari potest (Cf. Wernz, IV, 432, nota 51). Commixtio ista seminum praesumitur in utroque foro, si ex parte viri actus completus fuerit. Olim fuere, v. g. Ledesma (1), qui, distinguentes requisita ad affinitatem et ad matrimonii consummationem, non quidem ad affinitatem sed ad consummationem sufficere dicebant copulam per quam claustrum mulieris aperitur, etiam sine seminatione : idque propter ipsum detrimentum mulieri factum. Quid demum, si sine copula conceptio acciderit* Consumma­ tum esse matrimonium affirmat Sanchez (2). cui favet Lehmkuhi.. 1. c., quia in prole concepta coniuges maxime facti sunt una caro. Id tamen non pauci hodie negant, cum C. Gasparri (De matrimo­ nio, II, 1302). Immo, ex sententia Sanchez, 1. c., omni intus suscep­ tione seminis virilis in vas mulieris, etiam si sine ulla copula acciderit, matrimonium consummatur. Quae sententia, olim communis, hodie minus in Curia recepta esse videtur. II. — Quisnam usus coniugii debitus sit. 62. — 1. Ex iustitia reddi debet actus coniugalis al­ teri coniugi illum expresse vel tacite, rationabiliter tamen et serio petenti. Atque obligatio ista genere gravis est. (1) Tractatus de magno matrimonii sacramento, q. 58, art. 1. (2' De Matrimonio, 1. 7. <1. 61. n. 15 (propter ca quae dicit de simplici 80minis Intus susceptione). [61. 62] CO TRACTATUS III, CAP. IV Rationabiliter non petit qui petit copulam innaturali modo (etiamsi sit substantialiter honestus) vel nimis fre­ quentor, utputa pluries eadem nocte. Nec qui potit in statu amentiae vel ebrietatis, cum actus non sit huma­ nus. Et qui ad mutandum consilium precibus perducitur a petitione recedit. Tacite petit pars quae raritatem usus vel prolis conqueritur. Si, perspecta usus frequentia, materia levis apparue­ rit, negaro aliquando debitum poterit esso leve peccatum, si absit periculum incontinentiae. lusta causa a debito reddendo excusabit, puta dam­ num timendum, propria aegritudo sat notabilis, et, ut nobis cum pluribus videtur, periculum edendi fetum mor­ tuum vel prolem monstruosam aut miserabilem. Non autem est iusta causa negandi debitum nimis multiplicata proles. Namque intentum evitandi prolem obtineri non posset sino diuturna abstinentia, coniuncta cum nimio incontinentiae periculo, quam alter eoniux ad­ mittere non tenetur. Summum, res possit ita componi ut usus matrimonii reservetur diebus quibus minor est spes fecundationis (i. e. secundum Oàpellman, post 14 dies a menstruatione usque ad 4 dies ante novam menstruationem). Fit quoque ut ex psychologico statu ac ncvropathia, alter eoniux vix superabili formidine v. g. partus vel prolis invadatur. Is efficaciter hortandus est ut timorem istum deponat ; scrupuli tamen cum modica spe successus ipsi non sunt iniciendi, cum eoniux sanus, ad graviora mala vitanda, facile de iure suo, quam­ vis res ipsi ingrata sit, satis remittat ut alter gravi peccato ex­ cusetur. Parti quae per adulterium (cui assimulatur copula sodomitica vel bestialis) vel per validam abdicationem, v. g. religiosi professi, iure suo excidit, actus non erit ex iustitia concedendus. Ei qui illicite potit actum quem altor licito facere potest (ut si potit iste qui solus voto astrictus est) non videtur deberi assensus : potens, si repellitur, non est rationabiliter invitus. USσS CONIUGII OPTANDUS — ACTUS IMPERFECTI MUTUI 61 63. — Ex caritate et pietate erga coniugem, fami­ liam, patriam, copula peti debet, quando ad imminens incontinentiae periculum alterius coniugis avertendum ; vel ad pacem et amicitiam mutuam firmandam, id necesse fuerit, vel cum patria heredem regni, pax et tranquillitas familiae filium qui parentibus succedat postulent. III. Quisnam optandus sit usus coniugii. 64. — Is optandus est coniugii usus qui mutuo con­ sensu libenter et moderata frequentia fiat. Post primarum hebdomadarum fervorem, pliures hanc normam tradunt valontiori aetati, quae inter 25 et 40 annos florere dici­ tur, ut congressus bis vel ter in hebdomada habeantur. Sed cum varient vires, alii prudentius suadent ut. amo­ tis artificialibus excitationibus, potins sponte ortae cupi­ dini obtemperent. Reprehendenda autem est uxor quae se accusaverit quod commotionem consulto cohibeat, sive falso religionis praetextu, sive, quod peius fuerit, aliqua animi ira aut aversione impellatur. Hortanda autem est ut in reddendo debito se promptam ac facilem praebeat. Vir, contra, qui nimietatem accusaverit, hortandus erit ad usum sui iuris temperatum, humanum, et decorum, sine istis artibus sordidis quae, simul cum mutua aesti­ matione, felicitatem coniugii minuunt. Ceterum usus coniugii nulla lege positive coniugibus praecipitur. Articulus II. — De incompleto coniugii usu. I. De actibus mutuis. 65. — Principium. Imperfecti actus venerei quandam inchoationem et praeparationem actus perfecti secundum seT‘continent, vel ad hunc tamquam complementa accedunt. Quae inchoationes vel complementa moralem perfecti usus [63-65] 62 TRACTATUS 111, CAP. IV rationem participant. Quare iis quibus completus coniugii usus permittitur, incompletus usus per se honestus est. Rursus autem, cum coniuges ad perfectum coniugii actum exercendum non obligentur, actus imperfecti, etiam deficiente complemento, suam honestatem servant. Et sicut ad actum perfectum et generationem disponunt, sic etiam secundarios matrimonii fines : mutuam concordiam, immo sedandae concupiscentiae bonum iuvant vel iuvare possunt. 66. — Applicationes. Actus isti secundum se, etiam sine praesenti relatione ad actum completum, sunt vere ex obiecto honesti, ita ut eorum delectatio etiam honeste capi queat. — Attento fine, plene probandi sunt actus qui assumun­ tur ut actus coniugalis facilius ac perfectius exerceatur; honesti quoque sunt qui usurpantur ad testificandum amorem vel ad dandam concupiscentiae sufficientem sa­ tisfactionem qua culpa incontinentiae facilius vitetur. Nec reprobandi sunt coniuges qui ex his actibus mode­ rata solacia et gaudia (piae ad virtutem eutrapeliae per­ tinent, haurire velint. — Attento modo, optimum consilium est ut coniuges, in intima sua conversatione, personalem dignitatem cum tenero affectu suaviter componere stu­ deant, neque ex vilibus artibus delectari velint. Secluso tamen affectu actus innaturalis, vel nimio periculo pol­ lutionis, nullus modus est qui sub gravi ipsis vetetur vel qui non possit propter finem coniugii fieri honestus. — At­ tenta ista efficacia, actus leviter secundum se in pollutionem infiuentes, seu qui coniunguntur cum pollutione mere possi­ bili, num quam sunt sub gravi reatu propter sequentem pol­ lutionem omittendi : haec enim semper accidentalis erit, et alii causae non voluntariae, v. g. nimiae coniugis caliditati, tribuenda. Actus isti sunt pudicae amoris significa­ tiones (oscula, amplexus, verba tenera) et etiam minus pu­ dicae obiter factae, vel quas ipsa coniugum experientia demonstrat inefficaces esse ut per se (in adiunctis ordi­ nariis) pollutionem inducant. Nec tunc, propter instantem pollutionem, coniuges actum coniugalem exercere cogun­ tur, dummodo periculum consensus in pollutionem remo- USUS CONIUGII OPTANDUS ACTUS IMPERFECTI MUTUI 63 veatur. — Actus graviter influentes seu coniuncti cum pol­ lutione probabili, exerceri non possunt nisi in adiunctis ubi, urgento pollutione, actum coniugalem perficere possint et velint, vel nisi gravi causa excusentur : tunc enim vel vi­ tatur pollutio vel propter proportionatam causam permit­ titur (1). Actus isti sunt, de se, actus venerei impudici. — Actus demum adeo libidinosi ut in pollutionem tam­ quam in terminum proximum de se desinant, seu qui cum moraliter certa pollutione coniuncti sunt, sub gravi ipsis coniugibus vetantur nisi in iis adiunctis ubi copulationem coniugalem exercere possint ac velint. Sin minus, pravam luxuriae intentionem produnt, nec ad fines honestos signi­ ficandi amoris, etc., per se sunt necessarii vel adeo utiles. Quam miseranda est uxor viri quem ipse amor a turpibus artibus axigendis avertere non sufficit ! N. B. — 1. Actus graviter influentes non licent ultra quam gravis causa eosdem postulat. Quare ubi advertant pollutionem pro­ xime adesse, coniuges ab istis actibus cessare vel eos interrumpen­ de bent. De qua imminente commotione, alter ab altero, si com­ mode fieri potest, monendus est. Xisi gravis ratio dilationem non patiatur, vel nisi ipsa copula ob gravem causam vitanda sit, actus eo loco exercendi sunt ubi perfecto coniugii usu coniuges pollutionem praevertere possint. Quo gravius fuerit pollutionis periculum, eo gravior causa requiritur ut actus alibi exerceantur. Id tamen sumas sine anxietate, sine molestis comparationibus. Satis est ut res morali intuitui proportionatae videantur. 2. Propter ipsam coniugii consuetudinem fit ut actus non­ nulli, pro definitis personis istam rationem inchoatae pollutionis non habeant quos do se seu plerumque habere existimandi sunt. Sic sunt coniuges qui ex experientia norunt pollutionem sibi non im­ minere eo quod ab incepta copula cessent. Igitur, quamvis alii coniuges istud plerumque sine gravi reatu experiri nequeant, hi. prudenter perpensis adiunctis, poterunt ob gravem causam id sine gravi vel adeo, attenta causa ot raritate pollutionis, sine reatu exercere quamvis interdum pollutiones accidant. (1) Graves causae censentur nécessita* fovendi mutunm amorem qui lan­ guescat; avertenda suspicio Infidelitatis vel propensionis ad alterum personam ; amputandum initium libidinis adulterinae; compensandus usus perfecti coniugii, quando coniuges eundem exercere non possunt, vel. ob iuslam causam, prolem munero augere nolunt; denique ipsa alterius partis petitio instanter facta, ve ita facta ut donegatlo aegre ferretur. [66] 64 ONANISMUS CONIUGALIS TRACTATUS III, CAP. IV 3. Culpa facilius abest quando copula ob physicam necessi­ tatem prohibetur, quam quando sola obstat voluntas, etiam ra­ tionabilis, non habendi liberos. Immo, nisi isti voluntati causa vere gravis subsit, coniuges isti, instante secus pollutione, copu­ lam sic inchoatam perficere debent. II. De actibus imperfectis non mutuis. 67. — 1. Actus venerei imperfecti, in proprium corpus a coniuge, absente altero, exerciti, si grave pollutionis peri­ culum de se et pro isto agente inducant, ideo sub gravi reatu prohibentur. Praesente coniuge quocum alter coire velit, si formaliter ad copulam referuntur, prorsus honesti erunt, quia de se continent utilitatem praeparandi actum perfectum, qui ho­ nestus et laudabilis est. 2. Secluso gravi pollutionis periculo, actus imperfecti solitarii, absente coniuge exerciti, per se illud inordinatum continent ut coniux sibi separatim quaerat voluptatem quae ad opus commune pertinet. Inordinatio tamen ista a probatis auctoribus non indicatur gravis. Sunt quidem qui severius re­ spondent, atque ipse S. Alphonsus, 1. 6, n. 936 severitatem istam probabiliorem et in praxi suadendam esse existimat. Severior tamen o pinio ipsis consectariis revincitur; ipsam enim carnalem de copula cum uxore habita graviter re­ prehendunt. Hoc scrupulis plenum et moribus periculosum foret. Do questiono ista, hacc scribit Buccehoni, in speciali suo opere De sexto et nono praecepto, art. IX. « Actus hi, si veniales sunt, nonnisi ob extrinsecam deordinationem agentis veniales sunt. Quare... dicimus quod etiam hi actus exerciti ab uno dumtaxat coniuge, seorsim omnino ab alio, per se loquendo, sen ex intrinseca sua natura, neque venialem culpam probabiliter continent. Et ratio est : 1° quia si hi actus culpabih s intrinsece sunt, cum materia hic semper gravis sit, vtl graviter culpabiles sunt vel nullo pacto ; 2° quia ideo tactus mutuus coniugis cum coniuge licitus probabiliter est extra co­ pulam consummatam, quia ille tactus ex intrinseca sua natura ordinatur ad copulam. Quare quemadmodum licet coniugibus 65 copula consummata, ita licet etiam copula dumtaxat inchoata, quae illis actibus continetur. Atqui, quicumquc tactus voluptuosus coniugati ex se refertur ad copulam, quae ipsi iam licita est. Ergo levis culpa quae, in his actibus inesse potest, facile etiam excusari potest ob honestum finem, quia v. g. ad sedandam con­ cupiscentiam idonei sunt, et ad alind gravo vitandum pr ecatum 68. — Aspectus, lectiones, sermones libidinosi coniugibus tunc tantum in se graviter culpanda sunt, cum vel adulterina desideria fovent, vel grave pollutionis pericu­ lum inducunt ; ac benignius intellegi potest pro coniugibus prohibitio legendi libros ex professo obscenos. Aeque ta­ men ac caelibes cavere debent a libris qui intellectum per­ vertunt seu falsas notiones de rebus moralibus inculcant. Artitueus IIT. — De coniugum luxuria. I. — De onanismo coniugcdi. 69. — Peccati gravitas. 1. Voluptas completa a co­ niugibus, etiam in sua mutua relatione, eo modo quae­ sita quo simul generationem positive impediunt, i. e. onanisticus coniugii usus, intrinsece et graviter malus est. Id testatur traditio catholica a SS. Patribus profecta et unanimi sententia theologorum atque ordinario magisterio Ecclesiae contenta ; et confirmat ratio : coniuges enim tamquam individualcm et nomino proprio exercent actum qui primaria sua ratione est actus speciei a coniugibus spe­ ciem humanam repraesentantibus et pro ea agentibus exer­ cendus. Actus itaque illo continet substantialem ordinis essentialis violationem, cum sit contra ordinem totius fa­ cultatis generativao. 2. Potissimae neomallhusianae artes (I) sunt: a) coitus inter­ ruptus ; b) mechanicae artes impediendi no semen virile uterum (1) Malthus, in colebri opero Essay on the principles of population (Lon­ don, 1708) honestam praedicabat abstinentiam «moral restraint» no nimia flo­ ret propagatio generis humani. Quocirca laudatus est a Ioskpho de Maistre. atquo etiam recens ab aliis catholicis scriptoribus. Cfr. v. g. P. Bureau, L'in· discipline des moeurs, P. 3, o. 10. Ncomalthusiani, vero eandem moderationem artificiali ratione quae coniuges nulla delectatione privat docent et inculcant. β [67-69] 66 TRACTATUS ΠΙ, CAP. IV penetrare queat. (Instrumentum quod, in huno finem, vir adhibet dicitur condom ; dum obturamentum utero appositum vocatur pessarium.) Huc revocari potest dispositio, intra vaginam, mem­ branae satis subtilis instar pseudovaginae, in quam semen emitti­ tur. Haec dein cum semine extrahitur; c) lotio vaginalis interior, qua, post copulationem, abluta vagina, semen expellitur. Lotio in finem sterilitatis facta, plerumque substantiis antisepticis, quibus semen occiditur, redditur efficacior ; d) sparsio per vagi­ nam substantiae chemicae qua sperma occidatur. De artibus istis haec observanda sunt: copula recte inchoatur a viro qui mero retractu abutitur matrimonio et actus omnino licitus usque ad istud momentum exercetur, dum ab initio vitiatus est si vir utatur « condom » — pes­ sario quo utitur mulier ipsa copula non impeditur — ablutio vaginae ii post copulam perfectam. Haec attendenda sunt pro complicitate. Etenim : 3. Quando vir mero retractu abutitur matrimonio, tota actus malitia ex viri malitia procedit ; uxor rei licitae operam praestat. Quare, attenta sola cooperatione, nulla specialis causa requiritur cui· debitum reddat ; nec, si ipsi grave est copula privari, copulam petere prohibetur. Si tamen per repulsam uxoris maritus ad recte utendum coniugio satis cito adduci possit, caritas obligabit uxorem ad procurandam mariti emendationem per donegationem quae ipsi uxori non sit gravis. Sicut maritus cuius uxor, invito marito, uti pessario vel vaginam abluero voluerit, auctoritate maritali prudenter uti debebit ad corrigendam uxorem. 4. Sed ne peccato consentire videatur, atque ut correctionem fraternam exerceat, debet alter coniux mo­ nitis ac precibus, pro spe fructus aliquotiens iteratis, al­ terum ab hoc delicto avertere. I. e. ita agere debet : a) ut alteri coniugi constet do perseveranto sua repugnantia illi peccato ; b) ut, si spes fructus sit, altorum ad officia ooniugalia rovocot. Graviter, contra, peccabit coniux qui, directo vol in­ directe, por querelas de numerosa prolo, etc., altorum ad 67 ONANISMUS CONTUOALIS onanisticum coniugii usum pertrahit vel in eode confirmat. Et mala consilia sua revocare debet. 5. Uxor nullatenus permittere potest ut vir pessarium in oa ponat, vel accedat tecto membro virili. Praevalenti vi tantum cedere potest, fere sicut mulier innupta quae opprimatur. Cfr. resp. S. Paenitentiariae 3 apr. et 3 iun. 1916 (De Castitate, n. 263). fli Quaro minae adulterii nequeunt sufficere ut uxor accessum mariti passive toleret. Accedit haec gravis ratio. Si propter huius modi causam permittamus, ad actum intrinsece illicitum mariti, cooperationem quae difficile iam a formali distinguetur, commo­ dum medium suppetit maritis obtinendi a piis uxoribus quaecum­ que velint. Notitia haec mox spargetur: «Pia tua uxor tibi resis­ tit! Allega voluntatem adulterandi et tibi concedet quod petis >. Qua generali regula comprehendere tamen nolumus casum omnino specialem ubi, propter concurrentia adiuncta, gravissimus metus moralis incutiatur. Confessarii time erit omnia prudenter pensare: et quae petit maritus, et quisnam metus incutiatur. N.B. — Ipsa plena mulieris fruitio cum usu coniugii, ex parte viri perfecto, moraliter coniungi debet, ne uxor fraudulenter et per­ petuo posset sibi plenum usura facultatis venereae quaerere extra operationem quae ordinem ad generationem de se dicit. Quando tamen sola viri voluntate copula abrumpitur, uxori permittunt ut, duranto copula vel ante eam inchoatam, delectationem perfe­ ctam experiatur et admittat. (Cf. v. g. Lehmkuhl, Theol. mor., I, 1095.) Si voro, ab initio ambo solam copulam imperfectam volue­ rint (cum vir sine pollutione se retrahit) studiosa procuratio vo­ luptatis completae neutri, ullo momento concedi potest. Abrupta autem copula, uxor nec se excitare potest, neo in subortam plenam delectationem consentire. Excitatio enim ista nequit iam ut com­ plementum accedere adactum coniugalem qui imperfectus mansit. 70. — Officia confessarii et contionatoris. De re quae tam aperte, in ipsis ephemeridibus, tractatur, bona fides in paenitontibus vix exsistere potest. Qui, dum sacramenta frequentant, errant in hac re, per verba vel consilia impruden­ tia, facile aliis damnosi sunt ; et ob levo indicium, rem a con­ fessario permitti vel saltem tolerari existimant. Agitur de [70] 68 TRACTATUS III, CAP. IV ONANISMUS CONIUGALIS gravissimo malo quod ubique, ob bonum commune debel­ landum est. His perpensis : 1. Confessarius : a) nisi positivo indicio appareat sus­ picionem istius vitii in paenitentem non incurrere, ignotos coniuges generali interrogatione interrogabit utrum omnia in matrimonio bone se habeant, an aliquo scrupulo an­ gantur; b) quos onanistas deprehenderit, regulariter de suo scelere monebit; c) si coniux, attento modo quo ex­ cessus committitur, copulam bene inchoare vel inchoatam admittere possit, eum de sua facultate instruet, ne for­ malia peccata patrare incipiat aut pergat; d) in raro ali­ quo casu, ubi bona fidos extraordinariis adiunctis stipata fuerit, et periculum scandali simul cum periculo nimii abusus exciderit, culpam silentio premet. Bona fides fa­ cilius aderit in uxore quae, denegato assensu, putat se omnem culpam in virum reicere posse, nec inter modos quibus abusus committitur distinguit ; vel etiam in gravi morbo. Nec time nimii abusus timendi per se sunt. 2. Contionator, praesertim habitualis, vel is cui, ut parocho, saluti et bonis fidelium moribus prospicere incumbit, universam veritatem evangelicam populo tradere debet. Atque haec regulariter et prudenter praestanda sunt. Regulariter dicimus, propter accidentales exceptiones ; pru­ denter, attenta qualitate et auctoritate ministri sacri, con­ siderato populo qui potest esse firmus vel debilis in fide, ex parte saltem a contagio vitii immunis vel iam moraliter totus vitio indulgens, et diu iam solitus habere pastores tacentes ; attento quoque modo, qui non necessario est ve­ hemens obiuTgatio vel increpatio, sed etiam suavitatem placidae expositionis retinere potest. Age porro, ut do re taiu gravi et tam cotidiana aliquid pres­ sius, pro viribus nostris, definiamus : a) negative : Numquam minister sacer, sive contionans sive confessiones excipiens, ita agere, loqui, vel tacere potest, ut onanismo connivere merito videatur. Nec consilio fovero nec simpliciter probaro potost sterilitatem imperfecta vaginae penetratione quaesitam (S.Offic.22-23nov. 1921. 69 Per. ΧΠ), cum no venialis quidem peccati auctor vel approbator esse possit. Numquam, in miserrima quoque parochia, potest parochus, generalis abusionis conscius, resignato animo talem condicionem ita tolerare, ut nullum iam conatum adhibeat ad eam prudenter eradicandam. Numquam, ut confessarius, absolvere potest paenitentem qui actu, corto propter subiectivam suam ignorantiam, saltem pro­ babiliter dispositus existimari nequeat ; b) Positive autem: In paroecia in qua vitium nondum est inolitum vel generale, debent contionatores et confessarii aperta praedicatione ot opportuna monitione in tribunali paenitentiae cavere ne a rectis principiis moralibus recedatur. In paroecia autem ubi abusus iam generaliter invaluit et diuturno confessariorum silentio veluti roboratus est, potest no­ vus parochus, priusquam gravem obligationem denuntiet vel abu­ sionem aperte condemnet, animos praeparare ad veritatem bene docilibus vel saltem patientibus auribus excipiendam, salvis sem­ per interea requisitis negativis modo recensitis. Contionator missionarius intempestiva monitione abstinere poterit. Atque observes, plus quam in secreta confessione, esse in publica divini verbi praedicatione invitanti parocho, et multo magis Ordinario obsequendum. Conandum praeterea erit ut communibus consiliis deliberata actio sit macris uniformis ac proinde efficax. Neque officium prae­ tereundum est interrogandi in rebus difficilioribus Ordinarium loci, cuius mandata etiam actionem magis uniformem inducere possunt. 71. — Corollarium. Nulla ablutio vaginae ad expellendum semen ot impediendam generationem, licita est, sed reatum tentati (plerumque frustra) onanismi continet, sicut inten­ tione peccat uxor quae inefficaci ratione (vano remedio, cohibendo suam distillationom, surgendo ad mingendum) copulam sterilem reddere voluerit. Nec marito talia iubenti parere poterit, nisi ipsum prius do suo errore monuerit. Licet tamen e vagina atque ex ipso utero expellere semen non fecundatum, quod mulier, vim passa, invita receperit : modus est repellendi iniustum aggressorem. Ob alium finem peracta, lotio vaginalis iam post ho­ ram a copula licita videtur, cum iam tunc generationem [71] 70 TRACTATUS III, CAP. IV moraliter non impediat. Qui intervallum sex horarum postulant, tacite supponunt nullam, ne partialem quidem, permitti posse seminis iacturam. II. — De aliis excessibus. 72. — I. Qui extra vas debitum actum coniugalem perfecerit, hanc peccati rationem declarare debet, etiamsi affectus sodomiticus abfuerit. Specialem enim continet violationem sanctitatis coniugii, officii mutuae pietatis et, si uxor non fuerit formaliter complex, iniustitiam. In qua autem parte abominanda res facta sit, ad specie II non refert. Iniuriosus quoque est qui, altero rationabiliter dissen­ tiente, copulam, etiam citra pollutionem, interruperit, cum uterque ius ad copulam perfectam habeat. Mutuis tactibus excitatae pollutiones sanctitati coniu­ gii et pietatis coniugalis officiis graviter adversantur, ita ut circumstantia coniugii indicanda sit. 73. — II. Completa voluptas ab alterutro coniuge separatim quaesita vel admissa, ad malitiam pollutionis gravem contra iustitiam vel coniugii sanctitatem mali­ tiam addit. Etenim cum ex mutua corporum traditione alter coniux alterius corpus quod ad usum venereum com­ pletum possideat, si invito altero fecerit, imperfecti adul­ terii peccato peccat ; assentiento altero coniuge, sancti­ tatem tamen coniugii, in quo Deus vult ut facultas ista communi utriusque usui reservetur, sine dubio violaverit. 74. — ΙΠ. Actus venerei perfecti vel imperfecti exteriores cum aliis personis exerciti, ad malitiam luxuriae malitiam adulterii completi vel incompleti superaddunt. Assensu alterius coniugis, tollitur peculiaris ratio iniuriao, propter universale principium : consentienti non fit iniuria ; remanet tamen specialis malitia violatae sancti­ tatis coniugii, ita ut peccatum non evadat simplex for­ ALll CONIUGUM EXCESSUS. SUMMARIUM 71 nicatio, sicut asserebat propositio 50* ab Innocentio XI, 2 mart. 1679, reprobata ut minimum tamquam scandalosa et in praxi perniciosa. Itaque specifice distinguuntur adulterium invito coniuge et adulterium assentiente coniuge commissum. Quidam id negant, quia ius coniugis sit inalienabile, sed consensus quo tollitur iniu­ ria non est necessario alienantis ius : sufficit consensus ius suum non opponentis. Ad ipsam autem >urs essentiam pertinet ut in potestate habentis semper sit ius opponere vel non opponere. Duplex adulterium quod a coniuge peccante cum al­ terius coniuge committitur, tamquam tale accusandum est, quia, praeter actum suum principalem, complicitate: II cum alterius principali actu declarare debet, nec positive decipere potest confessarium, qui sine ista declaratione in­ tellegeret adulterium cum non coniugato. Colloquia turpia non censentur ad personas colloquentes ita terminari ut ex earum qualitate novam specie II qua talia induant. 75. — IV. Actus interiores ex obiecto diiudicandi sunt, quod, cum agitur de coniuge potest esse honestum, vel affectu adulterino aut sacrilego deturpatum. 76. — V. Matrimonio attentato cum altera persona, coniux gravissime peccat contra sanctitatem coniugii, pietatem et iustitiam erga alterum coniugem. Iniustus quoque est qui illicite se separat ab altero coniuge, vel divortium civile postulat. SUMMABIUM. 77. — I. 1. Copula licita. Obiecto inter ooniuges honesta copula, qua, secundum hodie magis receptam sententiam, matrimonium consummatur, licite petitur ad generandam prolem, ad testifi­ candum amorem, ad sedandam concupiscentiam, immo ad dele- [72-77] 72 TRACTATUS IJ I, CAP. IV ctationem temperate quaerendam. Alterius autem petitio est al­ teri ratio sufficiens reddendi nisi obstet grave damnum sive pro­ prium, sive alterius coniugis, sive prolis iam conceptae. Rarissime constabit tale ex futuro partu damnum quod sub gravi copulam prohibeat. Quod ad circumstantias, dubie impotens copulam tentare potest ; non autem certo impotens, nisi in ipso tentamine sit pro­ babile remedium et seminis introductio pro viribus procuretur. Etiam male procurata sterilitas, saltem si perpetua vel diu­ turna futura sit vel nimis difficilis sit abstinentia, usum coniugii non prohibet. In perpendendis promissionibus et votis, attendendum est ad efficaciam novi consensus mutui, ad potestatem irritandi vota sive indirectam in utroque coniugc, sive probabiliter directam in marito. Vota autem non tollunt iura, sed obligationem religio­ nis inducunt. Nullo tempore copula prohibetur, salvis generalibus legibus prudentiae et mutuae amicitiae. Nullus modus copulae saltem sub gravi prohibetur qui suffi­ cientem seminationem intra vas esse sinat. Appositio ad ostium vaginae non dat de se sufficientem probabilitatem fecimdationis ut is modus eligi queat saltem cum alter est possibilis. Praeterea ipsa ratio copulae hic desiderari videtur. Abstinere copula certis diebus, ne proles generetur, non est grave ; immo honestum esse potest ; directa autem intentione ne partem quidem seminis extra vas prodigere in actu copulae licet. Praevia pollutione procurari nequit semen etiam ad fecundationem artificialem. Non autem improbanda sunt utilia media (etiam per imagines) ad provocandam necessariam copulae exci­ tationem. .Locus copulae postulatur secretus, ita ut casu deprehensi coniuges, copulam abrumpere possint. Dubitans de volore matrimonii copulam ante investigationem saltem petere vetatur. Si dubium fuerit insolubile, matrimonii usus non est prohibendus. Nec constat excipiendum esse casum de dubio ligaminis impedimento, saltem, si tunc probabilis ratio, a possessione matrimonii independens, valorem novi foederissuadeat. Nec mota lis de valore matrimonii facultatem copulae mutat. 2. Copula debita. Copula ex iustitia reddi debet eam rationa­ biliter et serio petenti. Iusta tamen causa a debito reddendo ex­ cusat. Talis non est nimis multiplicata proles. 73 SUMMARIUM DE CASTITATE ET LUXURIA CONIUGUM Illicite petenti non videtur assensus deberi. Ipsum ius exi­ gendi amittitur adulterio vel simili abusu, sicut valida iuris abaicationo. Ipsa caritas et pietas officium petendi imponere possunt. 3. Optandus usus coniugii is est qui mutuo consensu, liben­ ter et moderata frequentia (considerato ipso appetitu) fiat. Et commendandum est ut coniuges aestum voluptatis simul tempore experiantur. Ad honestatem tam?n sufficit ut, vitata viri pollu­ tione extra vas, aestus moraliter coniungantur. II. Incompletus usus coniugii etiam coniugibus permittitur, cum referatur ad actum completum honestum, et iuvet saltem se­ cundarios matrimonii fines. Quare, secluso affectu actus innaturalis vel nimio pollutionis periculo, nullus modus imperfecti actus sub gravi ipsis vetatur. Immo propter finem coniugii nullus est quin possit fieri honestus. Actus tamen graviter de se in pollutionem influentes a coniugibus exerceri non possunt nisi in adiunctis ubi, urgente pollutione, actum coniugalem perficere possint et velint, vel nisi gravis causa eos ali­ ter postulet. Actus nutem cum pollutione moraliter certa coniuncti (exclusa semper directa pollutionis effectione) sub gravi ipsis ve­ tantur nisi in adiunctis ubi coniuges copulam perficere possint et velint. Fortasse, propter gravissimam causam tolerari potest quaedam materialis cooperatio coniugis. Consuetudo autem effi­ cit ut quidam actus iam pro ipsis non habeant inchoatae pollu­ tioni-.- rationem. Optimum consilium est ut coniuges, in intima sua conver­ satione, personalem dignitatem cum tenero affectu componere studeant. III. Secluso gravi pollutionis periculo, actus imperfecti soli­ tarii honesti erunt si ad copulam formaliter referantur; nec etiam separatim exerciti videntur sub gravi culpari posse, cum ordo ad copulam numquam omnino tollatur. IV. Luxuria coniugum. Onauisticus autem coniugii usus intrinsece et graviter culpandus est : cum coniuges tunc exerceant qua individualem, ordine ad speciem violenter soluto, actum qui est speciei et propter speciem. Si tamen copula recte inchoetur vel recte fiat, coniux qui al­ terum sufficienter a funesto consilio avertere studet, copulae isti materialiter etiam active cooperari potest, cavendo tamen no se­ paratam sibi procuret satietatem venoream. Et quia de malo pu­ blico et grassante agitur, contionator vol confessarius non potest suo silentio isti profanationi matrimonii oonnivere, sed ambo et [77] 74 TRACTATUS III, CAP. V maximo parochus cavoro dobont no vitio isto communitae infi. oiatur, infoctao voro sanationi, prudonter simul ot constanti co­ natu, oporam rocusaro vol intormittero non possunt. Specialem in coniugibus malitiam habent : a) Actus coniuga1 es extra vas debitum perfecti, pollutiones mutuis tactibus vel soparatim procurati; b) actus venoroi perfecti vel imperfecti cum aliis personis peracti (excipe perse colloquia, cum non censeantur ad alteram per­ sonam terminata). Hi ad malitiam luxuriae addunt malitiam adulterii completi vel incompleti. Alterius consensus notam iniuriae non tamen malitiam specificam violatae sanctitatis coniugii ab adulterio auferre potest. actus interiores ex obiecto diiudicandi sunt. Ipso attentato matrimonio cum altera persona, vel divortio civili, vel illicita separatione a toro et mensa, peccatur contra san­ ctitatem coniugii, pietatem et iustitiam. CAPUT V. Alia coniugum cfficia. Utilitas. — Hoc brevi capite, praeter quam officia inculcamus quibus vita coniugalis veluti integratur, supplere proponimus lacunam plurium manualium theologiae moralis. Postquam in altero tomo, do virtutum officiis, diximus quae­ nam iura ot officia e pietate coniugibus gignerentur satis est ut hic fidelitatem amicitiae et obligationem cohabitationis breviter attingamus. 78. — I. Fidelitas amicitiae. Manualia theologiae ni­ mis, ut nobis videtur, silentio praetermittunt genus istud infidelitatis quo alter coniux, amore qui platonicu* dicitur, suum cor alteri coniugi subtrahit ut det extraneae perso­ nae, coniugi tamen corpus ad actus coniugales linquendo. Praeterquam quod istud ipsi castitati est valde periculo­ sum, haec animi abalienatio coniugi derelicto per se causa est gravis et iusti moeroris, quod debitae pietati non parum derogat. Ac non potest componi cum obligationibus ta­ cite susceptis in contrahendo matrimonio secundum usus ALIA CONHTOUM OFFICIA 75 receptos apud excultas Europae gentes. Quare id ipsi jus­ titiae adversari censemus et nota adulterii mentdHn notan­ dum. Denique recta prolis institutio etiam consensionem animorum postulat. Ideo infidelitatem istam existimamus gravis peccati arguendam. Consensus tamen alterius coniugis hic magis efficax esse potest ad tollendum saltem gravem reatum, quam cum agitur de adulterio corporali. 79. — II. Cohabitandi obligatio cum obligationem red­ dendi debitum, tum societatem domesticam consequitur. Priore ratione satis prope adesse alter iubetur, ut rationa­ bili alterius petitioni obsecundare possit. Societas vero do­ mestica magis continuam commorationem sub eodem tecto requirit. Altero itaque invito, alter coniux diutius abesse sine necessitate non potest. Excipe casum adulterii, qui ius confert perpetuae separationis. Obligatio tamen ista humano modo intellegenda est. Quare, cum onero plane extraordinario et non praeviso, uxor maritum in regionem longinquam sequi non debebit; ac bonum praestantius, vel certe magis debitum et magis necessarium coniuges a cohabitatione excusare potest. Prudenti aestimatione pensandum erit quandonam, pro causae gravitate, maritus vel uxor diutius quam obliga­ tio cohabitationis permittat, abesse censeantur. Maritus qui diu abesse cogitur uxorem, si commode possit, secum ducere debet. (Cfr. S. Alph., 6, 939.) Altero coniuge invito, sine causa sufficiente abesse, erit mortale : a) Quotiens mortalem debiti negationem includit ; b) si non ad breve tempus fuerit : quod cum in se tum ex alterius damno aut tristitia pensandum erit. Causae iustae esse possunt : honesta recreatio, curanda valetudo, necessitas vel propria vitandi damni aut familiae Mendae, vel administrandae rei familiaris, exigentia boni publici. Sed neque altero assentiente, ideo statim, sine alia iusta causa, ad certum tempus discedere licebit, nisi « ca­ veatur probabile periculum incontinentiae in alterutro, [78. 791 76 TRACTATUS ΠΙ, CAP. V nullum damnum familiae consequatur, atque scandalum absit ». (Palmieri, Opus theologicum tom. 6, tr. 10, η. 388.) In qua re oportebit ut divitiores pauperibus vel humi­ lioribus opitulentur qui, pinguiorem morcedem extra pa­ triam quaerentes, ibi multis peccatis contra religionem et mores exponi facile possunt. Media adbibenda sunt aver­ tendo tanto animarum damno. Nec, quantum copia erit, confessarii tolerabunt migrationes quae vel uxori separatae vel viro proxima sint peccandi occasio. 80. — Conexum consilium. — Cubiculi, non solius tecti, communio coniugibus summopere commendanda est. Cu­ biculorum enim separatio, praeterquam quod peccatis et suspicionibus facilem occasionem praebet, non leviter mu­ tuo amori damnosa demonstratur, et, teste experientia, frequens causa est coniugiorum infelicium et divortiorum. 81. — De separatione ct divortio. — Opposita cohabi­ tation! separatio a toro et mensa non potest, tuta conscientia induci nisi propter adulterium altera pars alteri dederit ius perpetuae separationis, vel nisi alii reatus imputabiles iustam creent separationis causam, Ordinario regulariter deferendam. Magis etiam cohabitationis officio repugnat divortium civile plenum, si eo animo attentetur ut indissolubile vincu­ lum abrumpatur. Atque etiam ubi intentio partis petentis divortium non ferat nisi in iustam separationem, talis petitio, do se scandalosa, utriusque coniugis moribus pe­ riculosa, non poterit honeste Heri nisi graves rationes in­ commoda ista satis superent. Gravis ratio esse poterit fun­ datus timor ne liberi adulterini marito innocenti imputen­ tur, no propter defectum logum civilium, divortium contra innocentem pronuntietur modo damnoso pro patrimonio vel recta liberorum institutione. Atque etiam si causae adesse videantur excusantes, auctoritati Ecclesiae hoc modo deferendum est, ut nihil fiat nisi permittente auctoritate ecclesiastica. SUMMARIUM DE ALIIS CO.VIUGUM OFFICIIS 77 SUMMARIUM. 82. — I. Secundum usus receptos apud excultas gentes, con­ iuges sibi non tantum corpus sed etiam cor tradere voluere in ipsa pactione coniugali. Huic acceptatae promissioni graviter de­ rogatur per amorem « platonicum » quo cor coniugi subtrahitur ut altori personae detur. Quod gravi nota adulterii mentalis notamus. Alterius tamen consensus gravem reatum hic tollere potest. II. 1. Coniuges debent sibi mutuo praestare cohabitationem, tacite promissam, humano tamen modo intellegendam, ita ut, invito altero coniuge alter non possit sine gravi culpa abesse si sic neget virtualiter debitum quod sub gravi reddere debet, vel absit ad non breve tempus. Immo nec altero assentiente, semper licebit alteri abesse, attento non evacuato vel compensato morali periculo. 2. Valde commendanda est ipsa cubiculi communio. 3. Huic obligationi cohabitationis deest qui illegitime se se­ parat a toro et mensa, et multo magis sine gravioribus rationibus, et observata iurisdictione ecclesiastica, plenum divortium civile postulat. [80-82] TRACTATUS IV. DE CASTITATE CETERORUM. Utilitas, totius tractatus communis, est non sola distincta cognitio peccatorum, sed vel maxime, bona demonstratio solutio­ num quae, in hac re, sunt in Ecclesia catholica receptae. Deficiente ista demonstratione, nutant ipsae persuasiones: quod, in materia salebrosa, valde damnosum est ; vel etiam conceduntur exceptio­ nes, in casibus singularibus, quibus perit integritas inviolati or­ dinis naturae. 83. — Honesti caelibatus praestantia prae statu con­ jugali, quam, post Apostolum nos docet traditio catholica, ipsa falsae etymologiae opinione confirmatur. lam enim Qxhntilîanus improbare debuit errorem existimantium vo­ cem caelibis a caelo derivari, quia caelibes quasi caelestem vitam agerent (1). Praestantia ista maxime ab accedente studio virgini­ tatis proficiscitur. De quo studio pauca, supra, habentur et fusius in opere de Castitate diximus. Verum seposito tali nobili proposito, honestus caelibatus tamen sibi laudem me­ retur perfectioris imperii in vehementem concupiscentiam, cum extra matrimoniuj £1 ? omnis voluntarius usus faculta(1) Ita Forcbllini Lexicon, v. caelebs. Scriptor tamen a Quinte institutione oratoria. I, 0, 36. IIodio magis accepta etymologia» ex χοίτη, lectus, XehttU) carere, coelibcm explicat quasi orbatum thalamo. Sed res in­ certa manet. [83] 80 TRACTATUS IV, CAP. I 81 LUXURIA CONSUMMATA SECUNDUM NATURAM tis gonorativao sit prohibitus, ita ut iam de sola luxuria seu do peccatis agendum sit. Quod argumentum nimiam omnibus qui emendationi morum student sollicitudinem gignit, quam ut eius utilitas demonstrari debeat. CAPUT. I. De usu completo facultatis venereae. Articulus I. — De usu completo secundum naturam. 84. — I. Fornicatio. Usus completus secundum natu­ ram fit in fornicatione, quae, sub respectu luxuriae, de­ finiri potest : copula naturalis, extraconiugalis. Estque sim­ plex fornicatio copula quae solo matrimonii defectu vi­ tiata est. Accidentali fornicatione gravior, in eadem specie, habetur con­ cubinatus, qui dicit diuturnum, intentione et re, inter easdem personas carnale commercium, sive expresse, sive tacite do ha­ bituali relatione seu consuetudine convenerint. Ubi concubinaria relatio sit casus reservatus, is frequentiam quandam actuum non mere per accidens, sed ex quadam destinatione mulieris eidem viro, iteratorum seu quandam status consuetudinem postulat. Meretricium condicionem designat eius quae, fore cuilibet accessum dare parata, quaestum sui corporis facoro solet. Omnis fornicatio, etiam sola, lege naturae inspecta, est peccatum mortale. Hanc hodie tenendam sententiam prop­ ter commune placitum theologorum, ista brevi ratione confirmamus, quod fornicatio commercium carnale privat ordine quem exigit bonum speciei humanae. Propter ne­ cessitatem educationis prolis, bonum speciei humanae postulat ut copula non fiat nisi a duobus qui se tamquam principium generationis compleverint, quod fit per solum matrimonium. Nec intentio partium qui velint prolem communem bene alere, nec certa copulae sterilitas hnne ordinem restituit, ita ut in omni fornicatione haec sub­ stantialis violatio ordinis deprehendatur. (Cfr. pleniorem et ampliorem demonstrationem in De castitate, n. 306.) 85. — II. Accedentes malitiae. Una specie in genere luxuriae, fornicatio ob accedentes varias malitias heterage­ nças, diversa nomina accipit et ad varias species ascribitur. 1. Spreto vinculo coniugali, committitur adulterium, de quo supra η. T4-Î6. 2. Facta cum persona consecrata Deo per rotum castitatis, saltem per illud quod Ecclesia accepit, fit sacrile­ gium. Sacrilegus quoque est qui fornicatur (immo qui, in Ecclesia latina, utitur coniugio) cum persona quae in or­ dine sacro est constituta, etiam si haec votum non emiserit (cfr. Cod. can. c. 132). Et iam propter complicitatcm, sacrile­ gus est qui personam sacram ad peccatum carnale inducat, dum non est sacrilegus qui, voto vel ordine sacro ligatus, personam non sacram ad peccatum cum altero impellit, dum­ modo ipso expers maneat libidinis. Violatio voti privati castitatis solam malitiam contra religionem secum fert ; opinio tamen extrinsecus probabilis violatores talis voti reos facit sacrilegii, ita ut non sit practica obligatio distin­ guendi in confessione vota publica a privatis. Et qui ex or­ dine sacro et qua religiosus castitate adigitur, duplici titulo eandem sacrilegii malitiam contrahit, quam proinde distincte in confessione accusare non debet. Sed si ambo complices fuerint sacri, id erit in confessione declarandum. Copula fornicaria peracta intra semi-horam post com­ munionem, gravem sacrilegii real is speciem induit, sicut ipsa sollicitatio in confessione. In loco sacro peracta, for­ tasse hodie non induet malitiam sacrilegii localis, quia locus sacer per eam iam non polluitur, nisi ita publica fue­ rit, ut constituat impium usum, quo locus sacer violatur. Locus sacer est hic tantum ecclesia vel oratorium publi­ cum, saltem sollemni benedictione divino cultui dicatum. 6 (84. 85] 82 TRACTATUS IV, CAP. 1 86. — 111. Incestus. Copula fornicaria cum personis consanguineis qui buscun i sive iure naturae sive iure eccle­ siastico nuptiae fieri non possunt, saltem sine dispensa­ tione, malitiam incestus contra pietatem superaddit luxuriae. Ac perinde dicendum est de copula cum affini. Immo, cum affinis alteri propter consanguineum coni ungatur, « eiusdem rationis inconvenientiam facit consanguinitas et· affinitas » (2, 2, q. 154 art. 9 ad 2), ita ut uterque in­ cestus eiusdem speciei esse videantur. Quod tamen alii negant, v. g. Vasquez in 3 p. q. 91 art. 1, d. 4, n. 11-12. Nec linea nec gradus varias species inducunt, cum in omnibus una specifico pietas violetur. Lehmkuiil tamen, I, 1050, post S. Alpii. 1. 3, n. 438, et alios, excipere velit primum gradum lineae rectae, cum ratio pietatis inveniatur per se in parentibus, in aliis per participationem. Sed quando unum est propter aliud, ambo eiusdem speciei sunt. Nec, ut observat Lugo, Paen. 16, 315, cur solum primum gradum exceptum velint, apparet. Fit tamen ut aliud pietatis officium, v. g. rectae institutio­ nis, v. g. si parentes peccant cum filiis sub eorum potestate con­ stitutis, violetur: quod erit declarandum. Sic etiam filius peccans, vivente patre, cum noverca sua, est ipsi patri atrociter iniuriosus. 81. — Malitia specialis continetur quoque in peccato carnali cum persona spirit ua liter cognata, estque gravis, si habetur impedimentum dirimens. Specialis quoque, distincta a reverentia cognationis naturalis aut spiritualis, reverentia violatur fornicatione cum legaliter cognatis. Sed eam esse gravem non constat. 88. — Honestas publica non cohaeret cum specialibus pietatis officiis. Quare circumstantia violatae honestatis publicae per copulam cum matre, avia, vel filia et nepte, aut cum patre, avo, vel filio et nepote personae quacum contractum erat matrimonium invalidum (conscio vel inconscio modo) vel quacum publico aut notorio concubinatu peccatur (v. g. per matrimonium mere civile) non est sub gravi in confessione declaranda. luxuria consummata secundum naturam 83 89. Mulieris invitae oppressio, sive vi coacta sive dolo decepta sit, rationem induit stupri, quod iustitiae adversa­ tur. Bis iniuriosus est qui simul virgini invitae eripit signa­ culum virginitatis. Ac praeterea fornicatio quae in grave familiae dede­ cus vel parentum maerorem redundet gravem culpam contra caritatem continet. Quando autem stuprum est peccatum reservatum, intelle­ gitur iniusta oppressio feminae quae signaculum virginitatis ser­ vavit. (Cf. Lehmkuhl. Theol. mor., T, 1048.) 90. — Raptus, in morali theologia, dicit iniuriosam privationem libertatis, personae cuipiam ad libidinem ex­ plendam inflicta. Vis illa inferri potest sive personae qua **>· Μ** 86 TRACTATUS IV, CAP. I activa participatione ratio iterum sensu abripitur ad fruendum singulatim operatione quae solum ut ad speciem per­ tinens amari potest. Quae malitia, gradu quidem minor, eiusdem est genericae (non specificae) rationis cuius est pollutio voluntaria, est que necessario gravis. Factum argumentum confirmatur variis consideratio­ nibus quae demonstrationem extrinsecam componunt ad quam plerique confugiunt. 2. Malitia pollutionis specifice differt a luxuria imperfecta, idque in utroque sexu. Postquam enim repertum est omnem veram semina­ tionem a pollutione feminea per se abesse, fuere qui eam ad luxuriam imperfectam specifice reduci posse putarent. Quam sententiam difficilius revincent ii qui propriam pol­ lutionis malitiam ex profusione seminis humani repetunt. Nobis autem praesto est hoc facile argumentum. In utro­ que sexu actus non consummati luxuriae dicunt secundum se praeparationem actus consummati, atque ex ordine ad actum consummatum suam moralitatem immediate hau­ riunt, dum actus consummatus ex ordine ad generationem quem habet vel quo privatur, bonus vel malus indicatur. Ergo, quamvis concedamus actus istos ad eandem speciem completam referri, specifice tamen sicut inchoatum et com­ pletum, initium et terminus, medium et finis inter se spe­ cie differunt. (Cfr. principium de specifica distinctione apud S. Tu. 1, 2, q. 72 art. 7 c. et ad 3; et vol. I, p. 446, 2). Principium istud firmiter tenendum est ; pessima enim consectaria ex opposito errore prono alveo fluunt. 93. — Corollaria. 1. Essentialis malitia pollutionis de­ scriptione continetur qua pollutio definitur: separatus usus completus facultatis generativae. 2. Pollutio viri et feminae specie non differunt, ita ut qui pollutionem accusat, de sexu non sit interrogandus. Nec constat distillationom ad rationem pollutionis femineae necessariam esse. Ex quo mulier declaravit «satisfactionem», seu satietatem, censebitur pollutionis rea. fis LUXURIA CONSUMMATA CONTRA NATURAM 3. Pollutio iuvenis et senis, puberis et impuberia qui tamen copulae capax sit, et eunuchi, quamdiu copulae capax maneat, specie inter se non differunt. Ab illis pol­ lutionibus specie differunt pollutiones infantium, et eorum quibus deficit erectio. 4. Quia pars est propter totum, testiculos abscin­ dere propter sanitatem corporis profecto licet. Hic nulla operatio contra naturam peragitur. 5. Propter multo minorem causam (v. g. experien­ tiae scientificae) licebit directe aliquod semen, puta per punctionem extrahere, vitata semper excitatione venerea seu usu facultatis generati vae. 94. — Pollutio nocturna naturalis obiective in nullam reprehensionem incurrit. Quare, cavendo tamen a prae­ senti libidinis excitatione, eam simplici affectu, propter commoda quae eam sequantur desiderare et de ea sub­ secuta gaudere licet. Nullam tamen determinatam in­ tendero vel apto medio directe procurare licebit. Nam cum non accidat sine commotione corporis et delectatione sen­ sus, qui eam intendit, mente ipsam pollutionem complet et perficit. Nec naturalis iam dici potest pollutio quae ar­ tificiose producta est. Sed is qui spontaneas emissiones difficiliores aut rariores experiatur, potest remedium sumere ut egestus in genere facilior reddatur. Ipse nihil aliud di­ recte efficit quam corpus suum ita temperare ut· natura regulariter agere possit. Sed remedium in vigilia sumere non licet, ut inde in sommo habeatur pollutio. Haec enim volun­ taria dicenda foret. 95. Qui per se vel per accidens usum completum frustra quaesierit, ita ut expers manserit satiativae delectationis quae usus completi signum est, affectu peccatum pollu­ tionis, effectu peccatum non consummatae luxuriae fecit. Sod impuberes, maxime quamdiu a pubertate satis distent, ab illo affectu potius immunes praesumuntur, dum affectus [93 95 J 88 TRACTATUS IV. CAP. I LUXURIA CONSUMMATA CONTRA NATURAM 89 illo in impuris eunuchorum conatibus facillimo adosse censetur. Λ sodomia distinguenda est mutua poUutio per solos tactus, ad quam tamen affectus sodomiticus accedere potest. 96. — Specificationes. 1. Specio variant : ex subiecto, pollutio personae solutae, personae coniugatae, porsonao voto ligatae ; — ex voluntarietate, pollutio quaesita, et pol. lutio simpliciter admissa ; pollutio generali tantum delecta­ tionis venoroae appetitu, vel etiam sine formali huiusmodi appetitu producta et pollutio cum affectu fornicario, vel sodomitico aut bestiali aut aliter perverso·, — pollutio cum desiderio inefficaci copulae vel alterius peccati. — Specialis affectus in comitante imagine phantastica prodi consuevit. 2. Nec propter modum quo perficitur ; nec propter locum corporis cuius excitatio pollutionem induxerit, pol­ lutio specie variat. Declaranda tamen erit, propter scan­ dalum, complicitas alterius vel facile comitans affectus fornicationis, sodomiae, etc.; pollutio tactibus alienis pro­ curata, non autem ea quae contactu personae nesciae, v. g. dormientis vel in multitudine, producitur. 98. — III. Bcstialitas est coitus cum bestia. Ad mora­ lem infamis istius peccati essentia: H opus est ut peccans bestia frui voluerit ; fieri autem facillime potest, ut quis minore bestia mere uti voluerit tamquam instrumento pollutionis, cum affectu fornicario. Ad canonicam peccati reservati essentiam, si nihil se­ verius declaratum est, requiritur et sufficit concubitus copulae consummatae. Non refert cuiusnam generis vel sexus bestia fuerit. Nullum partum timendum esse ex ista abominatione hodie exploratum est. 9Î. — II. Sodomia libidinosus concubitus duorum eius­ dem sexus definitur. Ad moralem essentiam peccati nulla penetratio in vas quoddam requiritur, dum ad canonicam sodomiae perfectae rationem effusio in podicem pertinere videtur. Cum puero peracta, nomen speciale paederastiae sortitur. Quae vox tamen usurpatur quoquo ad omnem sodomiam designan­ dam ; dum forma benignior vel generalior propensionis ad eundem sexum dicitur homoscxudlitas. Circumstantiae agentis aut patientis (is olim dicebatur pathicus vel mollis) speciem non mutat, sed in patiente non ita praesumitur pollutio sicut in agente. Circumstantiae voti, cognationis, vinculi coniugalis ma­ litias specificas addunt. In ore peracta pollutio ox affectu indicanda est, sicut ipso usus feminae in altero vase, qui saepe nomine imper­ fectae sodomiae insignitur. Olim multa dicebant de congressu cum daemone, in cuius po­ tentia id solum esse videtur ut, sub figura personae humanae vel etiam animalis, allato semine humano, quandam artificialem fecundationein peragat cuius fructus erit homo. Nullum huiusmodi factum hodie narratur. 99. — IV. Plures aliae perversiones contra naturam nomino proprio carent. Satis accusabuntur si, excludendo sodomiam et bestialitatem, copulatio contra naturam facta declaretur. 100. — Comparata gravitas. 1. Propter maiorem re­ cessum a natura, bcstialitas est, ex iis quae nomen proprium habent, pessimum luxuriae peccatum, quamvis affectus ad daemonem gravissimam malitiam contra religionem contineat. Liquet autem sodomiam esse fornicatione peiorem. 2. Pollutionis gravitas. Etsi, solum considerando genus luxuriae, pollutio sit gravior fornicatione, simplici­ ter tamen minorem reatum continere dicenda est : abest scandalum, complex ; minorem supponit audaciam volun­ tatis. Ac saepe abest affectus contra naturam. Hodie, qua pollutio, non iam violat Ecclesiam. Quare, nisi ox publica ratione qua fit vel alterius cooperatione for[96-100] 90 TRACTATUS IV. CAP. I SI MMAKIA DE LUXl RIA CONSUMMATA malcm loci sacri contemptum sapiat, gravem sacrilegii localis reatum ab isto actu abesse arbitramur. 3. Fornicatio onanistica. Fornicatio autem .saepe hodie tit onanistice. Pro affectu et intentione, haec erit gravior vel minus gravis (piam fornicatio perfecta. Qui copulam onanisticam eligit, ut minus noceat feminae et societati, minus perverso allectu ducitur quam qui onera mulieri timenda contemnat ut sibi plenius satisfaciat. Qui vero voluptatem sine onere quaerit, magis peccabit quam qui conexa onera resignato animo ferre statuit, ut secundum naturam agat. Specifice quidem differt fornicatio naturaliter completa a fornicatione onanistice peracta. Sed distinctio ista a plerisque peccantibus ignoratur; nec monitio spiritualité!· utilis videtur. Quare interrogatione dc modo naturali vel onauistico confessarius abstinere poterit. Prudenter tamen inter­ rogare debebit utrum necne aliquid contra prolem fortasse conceptam tentatum fuerit. SUMMARIUM. 101. — I. Usus extraconiugalis completus secundum naturam iit in fornicatione, quae est copula naturalis extraconiugalis. Potest· esse simplex vel augeri accidentalitcr concubinatu vel me­ retricio, aut etiam misceri gravi iniustitia per adulterium, stu­ prum, raptum ; vel impietate, per incestum, ad quem refertur copula cum persona spiritualiter aut legaliter cognata ; vel sa­ crilegio si peccatur, etiam sola complicitate, cum persona conse­ crata Deo per votum (saltem publicum) castitatis aut per ordinem sacrum in Ecclesia latina. (Violatio voti simplicis castitatis in­ ducit semper malitiam gravem contra religionem.) Rcaliter sa­ crilega erit quoque fornicatio admissa intra semi-horam post com­ munionem ; localiter autem est sacrilega fornicatio ita palam peracta in Ecclesia vel oratorio’ sollemniter benedicto, ut efficiat impium istius loci usum. Iustitiae quoque adversatur et pietati peccatum carnale cum persona cuius quis ex officio curam spiri­ tualem gerere debet. MALITIA LUXURIAE IMPERFECTAE 91 Omnis autem fornicatio est ex ipsa lege naturae, peccatum mortale, cum commercium istud carnale privetur ordine quem bonum commune speciei humanae exigit. II. Usus completus contra naturam fit: 1. Voluntaria pol­ lutione, quae, in utroque sexu, est peccatum eiusdem speciei, et, qua actus completus, specifice differt ab imperfecta luxuria. Eius essentialis malitia est separatus usus completus facultatis generotivae. Et gravis est, cum contineat substantialem ordinis essen­ tialis violationem: peccantes exercent ut singuli actum qui com­ muni opera qua actus speciei exerceri debet. Variat pollutio spe­ cifice pro qualitate personae, pro comitante affectu, pro. voluntarietate, i. e. prout est quaesita vel simpliciter admissa. Nocturna pollutio naturalis objective in nullam reprehen­ sionem incurrit. Intendi tamen non potest vel directo medio pro­ curari. De indirecte voluntaria non videtur sollicitudo gerenda. 2. Fit quoque sodomia, a qua mutua pollutio per solos tactus distinguenda est; et bestiaVtite, quae, praeter actum, affectum ad bestiam supponit ; demum pluribus aliis perversionibus quae nomine proprio carent. 3. Quo magis receditur ab ordine naturae, eo per se gravior est obiectiva actus malitia. Minus tamen gravis est luxuria soli­ taria quam fornicatio ; et de fornicatione onanistice vel natura­ liter peracta, non est unum indicium faciendum. Varia ratio et intentio distinguendae sunt. CAPUT II. De luxuria imperfecta. I. De malitia luxuriae imperfectae. 103. — Observanda in antecessum. 1. Actus luxuriae imperfecti qui cum actu perfecto materialiter coniunguntur unum cum specie tum numero peccatum constituunt. Ratio enim distinctionis specificae tota in separatione ab actu completo nitebatur. Do his ergo actibus agimus in quibus vel re vel intentione sistitur. 2. Neque in actibus exterioribus distinctio secundum et contra naturam recurrit. Affectus quidem naturae ob­ [101. 102] ACTUS EXTERIORES LUXURIAE IMPERFECTAE 92 93 TRACTATUS IV, CAP. II sequi vel adversari potest ; sed actus exterior imperfectus nihil tale dicit. Imperfecta est omnis luxuria interior, quae in mente son voluntate retinetur ; exterior autem luxuria imperfecta dicit quemlibet de se non satiantem motum venereoruma persona non coniugata effectum vel acceptatum. Recolenda hic sunt quae in tomo I diximus de numerica peccatorum distinctione et do peccatis internis, nn. 432-440 et 458-465. 103. — Intrinseca malitia omnis directe quaesitae vel admissae voluptatis venereae extra matrimonium, non controvertitur : omnis huiusmodi motus est extra medium castitatis. De gravitate peccati luxuriae, prima sententia alios motus graves, alios leves habet pro eorum distantia a per­ fecta satisfactione. Sententia ista potius ad superiorem ae­ tatem pertinet. — Altera sententia delectationes venoreas ex toto genere graves esso docet. — Tertia sententia, media, sic a De Moya (Cfr. 6, Miscellanea, d. 2, De peccatis, q. 2, § 2) propugnatur : « In rebus venereis non datur moraliter et practice parvitas materiae, physice vero et speculative lo­ quendo, negari non potest ». Quamvis nulla sententia damnata sit, prima tamen hodie ut improbabilis habenda est. Pro altera sententia, potissimum argumentantur ex eo : a) quod propter insolen­ tem concupiscentiam, cuius gradum definire non possumus, omnis directa luxuria socumfert permissionem gravis mo­ tus, idquo sino ulla iusta causa ; b) quod propter fragili­ tatem nostram, voluntas quae luxuriosam minoris gradus delectationem deliberate amplectitur, in proximo periculo versatur appetendi completam voluptatem, mediante actu imperfecto sed gravi. Quo genero argumentandi potius ad tertiam sententiam defendendam venitur. Nobis pro secunda sententia praesto est istud facile argumentum : in quavis delectatione venerea, deliberate quaesita aut admissa, deprehenditur substantialis violatio ordinis essentialis quae peccatum mortale efficit. In quavis enim huiusmodi delectatione, fit, in bonum individuale et contra relationem ad speciem, usus facultatis quae tota est immediate propter speciem. Ad aestimanda enim peccata gravia vel levia, quanti­ tatis consideratio tunc utilis est, quando, propter modi­ cam quantitatem seu intensitatem, ipsa actionis qualitas ita mutetur ut non iam sit essentialis ordinis violatio sub­ stantialis. Sic modicae officii violationes ordinem pietatis, amicitiae, substantialiter intactum esse sinunt. In quoli­ bet autem usu vencreorum extra matrimonium, eadem inversio ordinis essentialis deprehenditur. Quod ratioci­ nandi genus videtur confirmatum auctoritate S. Thomae qui, 2, 2, q. 154, art. 4, omnia oscula libidinosa, qua talia, mortalia esse dicit, quia contineant consensum in delecta­ tionem luxuriae perfectae, i. e. ni fallimur, in delectationem specifice eandem, ac proin simili ordinis perversione vitia­ tam. (Cf. dicta de theologica peccatorum distinctione, I, n. 404 et 417.) II. De actibus exterioribus. 104. — Principia. 1. Unica formalis ratio est omnibus actibus libidinosis communis : usum dicunt, utique incom­ pletum, venereorum. Secundum se ergo, aspectus, tactus, verba, specie non variant: reprehenduntur qua libidinosa. Sed subsistit distinctio inter peccata per efficientiam et per assensiim, sicut diximus n. 96, de pollutione. Quare, qui solus sive aspectu, sive tactu in seipsum, sive lectione libidinosa peccarit, satis accusat peccata sua dicendo : totiens motus carnales voluntarios habui ; totiens insur­ gentes acceptavi. Tacere tamen non poterit votum quo ligatus fuerit, vel affectum specialem quo se ductus fuerit. 2. Quotiescumque culpanda complicitas intervene­ rit, accusandum erit peccatum alienum ; ac praeterea, actus exteriores qui, secundum se, actum completum cum aha persona inchoant vel praeparant, malitias specificas istius actus completi participant. [103. 104] 94 TRACTATUS IV”, CAP. Π ACTUS INTERIORES LUXURIAE IMPERFECTAE 95 105. — Corollaria. 1. Sic dicta disüliatio, seu productio, ex aliis glandulis, tenuioris, ante seminis expulsionem, liquoris, cum non sit nisi quaedam imperfectae luxuriae ratio, nullam speciem novam inducit, nec proin specialem mentionem in theologia morali obtinere deberet. N. B. Observes nos hic agere de tactibus, verbis quae conscio modo ex libidine manant. De aliis infra agetur. 106. — 2. Tactus, amplexus, oscula libidinosa ita ad alias personas terminantur ut earum sexus et speciales notae (coniugatarum, sacrarum) indicanda sint. Facta in personam invitam, simul iustitiae adversantur. Non item aspectus, nisi accesserint desideria vel delectationes de pec­ cato cum persona visa. Propter complicitatem tamen, in­ dicanda erit circumstantia voti qua persona complex li­ gata sit. 108. — I. Pravae cogitationes. Morosa delectatio. Alii actus interiores carnis commotionem excitant, et qua tales quaerunt ur vel admittuntur : puta obscena phantasmata. Haec est species frequentior peccati quod accusant ii qui pravas cogitationes vel morosam delectationem accusant. Et eum haec non soleant placere nisi ut causa praesentis dele­ ctationis, haec regula tradi solita est: Qui, secluso desiderio, cogitationes turpes accusandas habent, nec obiectum, nec mo­ tum turpem, nisi pollutio juerit, declarare debent. Non ob­ iectum, cum affectus non sit ad obiectum sed ad subiectivam delectationem, ac proin obiectorum varietas speciem non mutet ; non motum turpem : is, indicata cogitatione, satis iam manifestatur, nisi pollutio fuerit. Potius quam actus interiores, dicendae forent luxuriae perfectae vel imperfectae, actu interiore excitatae. 10T. — Peccata sermonis. 1. Colloquia bifariam tur­ pia esse possunt : sive quia turpi narrationis modo libidi­ nem in praesenti excitant: atque haec pressius dicuntur obscena ; sive quia turpia facta approbant vel jutura prae­ parant : ut si de inhonesta actione postea patranda trac­ tatum habeas. Colloquia ex libidine de rebus turpibus peccatum com­ pletum cum colloquentibus non inchoant. Quare, seclusa complicitate cum persona sacra quam sic induxeris ad vo­ tum violandum, secluso quoque violato officio pietatis ad personam tuis curis commissam, satis accusantur haec col­ loquia dicendo : turpiter locutus sum cum uno vel pluribus (addendo, ubi opus fuerit, consensum in pravam delecta­ tionem). — Qui tamen serio approbat opus libidinosum a se vel ab alio patratum, aut eius desiderium exprimit, af­ fectum istum pravum accusare debebit. — Qui ea tantum ficte approbat, offendit cast it at em, quatenus honori virtuti debito derogat ; sed, secluso gravi scandalo, hoc non exi­ stimatur grave. Ac perinde dicendum est de illo qui ex ficticiis peccatis gloriam capit, praesertim eum, magis quam ex peccati malitia, ex alia circumstantia calliditatis, auda­ ciae, etc., gloria quaeratur. (Cf. t. T, n. 464 et 469). III. De actibus interioribus. 109. — II. Actus magis intellectuales possunt esse: 1. Simplices complacentiae in obiecto cogitato, sine desiderio vel intentione exsecutionis. Et tunc solae notae malae quae placent peccatum component et specificabunt. Ubi notes non esse necessario turpem complacentiam de cogitatione rei turpis, quae cogitatio bona esse poterit : talem habet qui contionem contra impuritatem meditatur; atque etiam in se indifferentem (quamvis facile periculosam) esse com­ placentiam de modo miro, raro, quo res mala peracta sit. 2. Possunt esse desideria ine/fieacia seu condicionata : haec indicanda sunt secundum ipsam naturam con­ dicionum, quae omnem malitiam vel aliquam tantum vel nullam auferre possunt. Ac notes, cum agitur de re intrin­ sece mala, nefas esse ut quis, quasi dolendo de prohibitione, affectum foveat ad rem malam, v. g. ad fornicationem. 3. Possunt esse desideria absoluta seu etlieacia, quae [105-109] 96 TRACTATUS IV, CAP. II omnes cognitas notas obiecti concreti necessario complecti­ tur. (Cf. dicta t. I, n. 46.) 110. — De gaudio, quod, ut distinctum a desiderio, probationem continet actus praeteriti, redeunt dicta de desiderio. Non de re mala, sed de bono effectu rei malae gaudere licet. Nocturna autem pollutio non est res mala, ne materialiter quidem, dummodo naturalis, ac proin nulla masturbatione (quamvis involuntaria) excitata fuerit. Ve­ rum carnalem pollutionis voluptatem gaudio fovere pro­ fecto non licet. 111.— Paenitentes, excepto desiderio efficaci, multas species animadvertere non solent. Quare practice, si cul­ pandi reperiantur qui cogitationes accusant, interrogentur, de desideriis. Dein, praeter numerum, ac generalem fortasse interrogationem, utrum necne quidpiam addendum ha­ beant, non apparet per se causa cur aliud quaerendum sit. SUMMARIUM. 112. — I. Omnis luxuria imperfecta, ab actu completo mo· raliter separata, est intrinsece et graviter mala, quia in quavis delectatione venerea deliberate quaesita vel admissa, fit in bonum individuate, contra relationem ad speciem, usus facultatis quae tota est immediate propter bonum speciei, ita ut ordo essentialis substantialiter violetur. 2. In omnibus actibus libidinosis est unica formalis ratio malitiae : dicunt omnes usum incompletum venoreorum. Sub­ sistit tamen distinctio inter peccata per efficientiam et per assen­ sum. Sed circumstantia complicitatis, et qualitatis personae peccantis et scandali species addere possunt. Observes tamen colloquia non esse ex actibus qui peccatum completum cum alia persona inchoare censentur. 3. Nomine pravae cogitationis accusant plerumque quaesi­ tam vel admissam per phantasmata veneream delectationem. Actus magis intellectuales esse possunt : simplices complacentiae, desideria condicionata vel absoluta, gaudia de actibus praeteritis. 97 LUXURIA INDIRECTA CAPUT III. De luxuria indirecta. Π3. — I. Principium. Hactenus de luxuria fonnaliter intenta vel admissa. Nunc de luxuria male permissa, seu imputabili in causa voluntaria. Imputatio autem effectus qui praeter intentionem sequitur, supponit officium positivum impediendi istum effectum. Nullum aute; demonstratur oflicium, saltem grave, impediendi, per cessationem ab actu alterius ordinis, motum venereum cui quis non assentitur. Effectus enim ille per se nemini nocet. Quare qui sincere et vere aliud agit, propter praevisum vel sub­ ortum motum venereum et ipsam pollutionem, ab actione illa ideo cessare, saltem sub gravi, non cogitur. Si autem veneri indulget, sive sit coniugatus ita ut nullatenus vel saltem non graviter peccet, sive quia, non coniugatus, reus iam sit imperfectae luxuriae, tunc, cum actus isti de se ordinem dicant ad actum completum, virtus castitatis, quae pollutionem prohibet, prohibet quoque, nisi gravis excusatio in coniuge habeatur, actum quocum pollutio satis proxime conexa apparet, ita ut pollutio praevisa, etsi praeter intentionem secuta, ei im­ putetur qui illi libidini indulget. Multo minus autem propter motum infra pollutionem, diversa actio proliibetur. Actio autem eiusdem ordinis libidinosa unum, in personis non coniugatis, efficiet specie et numero peccatum cum motu graviore sed imperfecto, seu male tolerato. Indo ad hanc conclusionem pervenimus : Sola pollutio graviter imputatur in causa ; nec imputatur nisi in causa eiusdem ordinis, i. e. libidinosa. 114. _ h. Corollaria. 1. Ob praevisam pollutionem involuntariam, nec actione honesta, qualis est equitatio, studium scientificum, etc., neo, sub gravi reatu, actione illicita sed alterius generis, v. g. ebrietatis, crapulae, ab­ stinendum est. 7 [110-114] 98 TRACTATÜS IV, CAP. Ill Qui tamen instantem pollutionem advertit eamque facile vitare potest nec vitat, veniale peccatum propter non repressam seu sine causa toleratam rebellionem carnis, ot aliquod consensus poriculun% committere videtur. Ac sincere agendum est. In lecto libera est electio situs. Sed qui, fere instanto pollutione, situm assumit quo, propter contactum, adducetur pollutio, nonne, si aliam causam rationabilem allegare nequeat, dicetur moraliter pollutionem quaesivisse ? Motus infra pollutionem melius neglegitur, quam ideo ab ho­ nesta actiono cessetur. Hic quoque pollutio a masturbatione, quae est peccatum saltem materiale, distinguenda est. Si praevisa fuerit et satis conexa, viro ebrioso masturbatio, non autem pollutio imputa­ bitur. 2. Nec sufficiens videtur conexio inter pollutionem nocturnam et diuturna phantasmata ut pollutio nocturna non intenta imputanda ei sit qui per dies in cogitationibus luxuriosis versatus sit. 115. — 3. Pruritum non venereum etiam cum praevisa pollutione abigere licebit. Practice tamen hortandi sunt ut tolerabilem pruritum potius ferant, praesertim cum fricatione augeri consueverit, utque a prudenti medico remedium magis efficax et securum petant. Pruritus non raro causam habet neglectam partium genitalium mun­ ditiem. Venereus autem pruritus, seu qui tendit in pollutio­ nem, sedari non poterit : namque foret voluntaria pollu­ tionis excitatio. Verum haec discernendi non modica est difficultas. Sane si in­ commodum obtenta pollutione do repente cessat, nec iam habetur invitatio ad se tangendum, pruritus venereus demonstratur. Con­ tra, si actio pruritum immediato lenit, si lenimentum interdum sino pollutione obtinetur, signum potius pruritus non venerei habetur. Et quia magis ordinarius est, pruritus praesumi potest non esse venereus. LUXURIA INDIRECTA. SUMMARIUM 99 I1G. — Sunt qui in partibus genitalibus intolerabi­ lem nervorum irritationem patiuntur quae per pollutionem sedatur. Confessarius hac generali indicatione contentus sit, ut abstineant a tactibus qui pollutionem directe pro­ curent nec subortae voluptati consentiant, eosque de ce­ tero in bona fide relinquat, quod ad agitationem nervosam cui cedunt. Sunt qui magnas noctis partes, immo integras noctes insomnes ducunt donec pollutio producta sit. Ipsis tamen non ideo licita fit directa pollutionis effectio. Nec stu­ diosa electio situs qui per contactum pollutionem addu­ cat videtur honesta esse, nisi alia causa vel ratio situm explicet atque excuset. SUMMAEIUM. 117. — Principium est : in causa graviter imputabilis est sola pollutio, quae male permittatur in directa luxuria incompleta vel in imperfectis coniugum actibus. Nullum enim officium saltem grave demonstratur, impediendi per cessationem ab actu diversi ordinis, pollutionem vel motum venereum cui quis non assentiatur. [115-117] TRACTATUS V. DE PUDICITIA, DE ACTIBUS OPPOSITIS ET DE LUXURIA LARVATA. Utilitas. — Tractatus iste est complementum disquisitionis de castitate adeo necessarium, ut sine eo multi errores practici committerentur, nec responsa theologorum bene intellegi possent. CAPUT UNICUM. Virtus. Actus oppositi. Luxuria larvata. § 1. — Quid sit viktus pudicitiae. Quid sint actus impudici. 118. — Pudicitia est ipsa virtus castitatis quae, sua inclinatione, nobis suadet ut omnem luxuriae significatio­ nem devitemus, et in aspectibus, osculis, tactibus omnem suspectam delectationem fugiamus, ut castitatem et con­ tinentiam manifestemus et profiteamur. Dici potest cas­ titas studiosa sinceritatis et securitatis. Nobili pudicitiae stu­ dio omnis castitas firmatur, angelica praeparatur. II. Impudici vocantur varii actus qui ipsa externa specie luxuriosis sunt affines, sed ambigui dici possunt, quia propter causam honestam, vel suspectam vel etiam stri­ cto libidinosam exerceri possunt. Quando sine causa per­ fecte excusante exercentur pudicitiae adversantur. III. Quia, in hac materia, non raro de cantibus et de tabulis obscenis fit sermo, observes non omne nudum dici posse obscenum. Sed vulgo dicitur obscenum nudum al­ lectans ; et describi potest : Turpis in nuditate manifesta­ tio animi vel sollicitatio. (Cf. De castitate, n. 180, 181). |118] 102 TRACTATUS V, CAP. UNICUM §. 2. — Principia generalia et regulae. 119. — I. Principia generalia. 1. De actibus istis theo­ logi, dum alios levis alios gravis peccati arguunt, iudicia feruut, quae explicanda sunt per duplicem praesumptio­ nem : alteram periculi consensus quod esse potest vario gradu proximum; alteram alucinationis, qua, absente al­ tera causa, ex libidine revera actum est : quod, in persona non coniugata, semper grave est. Quare haec ascripsimus ad luxuriam larvatam, seu veram, sed honestiore specie ob­ ductam (camouflée). 2. Praesumptiones autem hominis a veritate deficere possunt. Quare regulae non proponuntur ut univer­ sales sed ut generales, ita ut prudens confessarius inter­ dum in casibus solvendis ab iis deflectere debeat. Alucinatio praetereapotest aliqua bona fide excusari, ita ut ante expe­ rientiam vel monitionem, benigniori explicationi locus sit. Ad ambas causas memoratas inhonestatis, tertia ac­ cedit in personis quae vocatione sua debent esse exem­ plaria puritatis, seminatores immortalitatis — i. e. ratio scandali quae iam gravis est si dicta vel facta existima­ tionem ordinis sacerdotalis vel status religiosi notabiliter imminuunt. 3. Praetextus, adduci soliti, sunt plerumque studium scientificum, sed a statu alienum, opus quodpiam miseri­ cordiae, sive curandi corporis sive solandi, immo spiritualiter iuvandi animam, sive dissipandi ignorantiam, ti­ miditatem, scrupulos. Adhibentur autem potissimum ab iis qui amore sen­ suali trahuntur, i. e. amore qui sympathia corporali fundatur. Amor iste, qui a simplici amicitia valde distinguitur et affectum imitatur quo duo coniuges alter alterum amant, tam periculosus est ut, nisi ex imposita moderatione vel adhibitis cautelis eius vehementia minuatur, qui talem de­ liberate fovent tractari possint ut in proxima et voluntaria gravis peccati occasione constituti. (Cfr. S. Alph. Praxis Confessarii, n. 65.) PUDICITIA. PRINCIPIA ET REGULAE 103 Isti amores frequentissimi sunt inter iuvenes diversi sexus (flirt), nec raro tunc in amaram et damnosam puellae deceptionem desinunt ; inter adulescentes eiusdem collegii convictorum vel conservatori i puellarum. Hic tamen duplex genus distinguendum est : alii per mo­ dum cuiusdam ioci amorem imitari volunt, dum alii vere libidi­ nose ardent. Utrumque genus firmiter impugnandum est ; poste­ riores autem (qui sunt plerumque grandiores, activis partibus fungentes) magis stricte in proxima peccati gravis occasione ver­ santur. Maxime autem detestandi sunt inter sacerdotem vel religio­ sum et personam diversi sexus vel adulescentem eorum curae com­ missum ; inter alterum coniugem et extraneam personam. (Cf. dicta De amore platonico, n. 78). II. Regulae summatim sic proponi possunt : a) Qui, sine aequa causa, id efficit unde per se seu quasi directe, vel pollutionem vel delectationem pollutioni satis proxi­ mam experiatur, practice et per se, propter veram intentio­ nem qua ducitur vel proximum peccandi periculum, gra­ viter peccare censetur. Talis autem efficacia in gravem motum carnalem, partim relativa seu varians in variis personis, in re vere im­ pudica et in morosa ratione qua fit aspectus, tactus, etc., maxime i nesse censetur. Sub quo respectu, distinguunt quoque partes corpo­ ris honestas, quae, in regione de qua sermo est, inoffenso pudore omnibus exhibentur : apud nos sunt vultus, manus, pedes ; minus honestas, quae ex usu recepto et iusta con­ suetudine tegi consueverunt : pectus, crura, brachia saltem ex parte ; inhonestae demum quae, moraliter ubique ex na­ turali pudore, vestibus obducuntur : partes genitales et his proximae. Qui vero actus ut mortales damnantur, simul, quando ex libidine fiunt, censentur graves in ratione actus exterio­ ris. Quod pro quibusdam censuris, v. g. absolventis com­ plicem, attendendum est. b) Quo magis autem actus exterior speciem prae­ fert libidinosae demonstrationis, eo magis error animi, [119] 104 TRACTATUS V, CAP. UNICUM IMPUDICITIA VERBORUM ET SCRIPTORUM 105 assensus motui carnali exorituro, seductio aliena timenda sunt. Contra, quo magis iusta atque honesta causa no­ stram agendi rationem explicat, quo minus actio ab or­ dinariis, a consuetis recesserit, eo facilius honestam expli­ cationem habebit. lam de singulis applicationibus pauca dicenda sunt. Officinae et officia saepe sunt occasio necessaria. Pru­ denter observata personarum qualitate et indole, suadeat confessarius bonis iuvenibus ut turpia colloquia non formi­ dolose et timide sed firmiter et simpliciter declinent, et facta consociatione se fortiores reddant. N. B. — Quae de verbis dicta sunt fere ad gestus tra­ duci possunt, cum sint signa. § 3. — De variis impudicitiis. 121. — II. Impudicitia scriptoru n . 1. Mortaliter, prop­ ter scandalum, peccant qui scribunt vel promiscue omnibus vendunt libros vel ephemerides incitantes ad libidinem vel bonis moribus infensos. Vendentes, ex gravissima necessitate, ad breve tem­ pus excusari possunt. 2. Sine causa sufficiente, quam studia fitteraria vel commercium cum litteratis praebere possunt : « Dicunt, cum Busembaum, Sanchez, Tamburinius et Sporer, de se esse tantum veniale, legere libros turpes, ex curiositate, sine turpi delectatione vel eius proximo periculo (Sed id sedulo sata­ gant co nfessarii prohibere, quantum valent, in venibus; qui ex huiusmodi lectionibus, universe magnam animae ruinam hauriunt) ». S. Alph. 1. 3, n. 426. Lectio autem libri prorsus obsceni erit, in personis solutis, potius mortalis aestimanda. 3. Etiam a lectionibus leviter inhonestis iuvenes valde avertendi sunt: ipsi antrophologistae testantur ea esse fomenta libidinis. Et protracta lectio saepe in libidinosam desinit. Atque ab operibus romanensibus in universum puellae et feminae maxime avertendae sunt, ne vitam chimericam sibi sperent, vel, vanis somniis deditae, tempus et vim moralem perdant. Communiter non peccant nisi leviter adulescentes qui, curiositate moti, significationem quorundum verborum ob­ scenorum in vocabulariis quaerunt. 4. Specialis quaedam aviditas qua audiuntur, legun­ tur res lubricae, partim rei novitate vel raritate, partim inclinatione carnali explicatur. Sed non ideo habetur peccaminosa approbatio voluntatis vel deliberata delectatio venerea. (Cfr. Ballerini, Opus theol., t. 1, tr. 4,' n. 541.) I. — De impudicitia verborum seu signorum. Ordo dicendi. — Per se, logica rerum dispositio postularet ut successive ageremus do iis qui verba proferunt seu signa edunt, dein de eorum cooperatoribus, tum do iis qui haec, qua auditores vel lectores, excipiunt. Verum planior et facilior erit expositio, si ab obiecto principium ordinis ducamus, et a verbis et aliis gesti­ bus ad scripta transeamus. Itaque : 120. — I. Verba et gestus. 1. Per se, nisi consuetudo et affinia studia vim extenuent, pro graviter illicitis habenda sunt colloquia protracta de rebus graviter obscenis ; non autem verba separata aut dicteria turpia, quae ludicre proferuntur. 2. Verba tenera graviter culpanda sunt inter personas quae se libidinose amant; periculosa et reprehendenda sunt inter extraneos vel non sponsos, quando amorem futilem vel sensualem reddunt. 3. Cantilenas graviter obscenas coram aliis canere erit saltem ex obiecto grave. Ad breve tamen tempus, propter gravem penuriam, censent excusari posse qui actione vel cantu cooperetur comoediis non absolute graviter turpibus sed notabiliter inhonestis, nisi tamen, quod addendum putamus, turpia canere debeant quae, qua talia, plausu excipiuntur. Qui solus, sine teste, talia cantaverit a gravi excusari poterit si magis ad melodiam attendat. Audientes conentur saltem silentio talia improbare. In persona autem quae nec ratione auctoritatis haec vetare nec ratione condicionis ab his se aversum demonstrare de­ bet, quaedam erubescentia, quidam timor subridentis non censentur gravia. [120. 121] 106 TRACTATUS V, CAP. UNICUM II. — De impudicitia visus. » Prius do aspicientibus, doin do iis qui aspiciondi occasionem dant agomu^. 122. — I. De aspectibus. 1. Aspectus nec studiosus nec morosus proprii corporis, ex curiositate vel levitate reputatur per se veniale ; sicut obiter factus ex aliqua levi­ tate, ioco, aspectus partium minus honestarum personae etiam diversi sexus. 2. Aspectus nudae personae alterius sexus, vel etiam eiusdem sexus, si amore sensuali ametur aut si aspiciens ad excessum homosexualem sit propensus, sicut aspectus concubitus humani, non excusandus videtur a mortali, nisi distantia aut modus periculum valde imminuerint. Immo mortale censent, in nostris regionibus, pro λίγο, morose in nudatum feminae pectus intendere. N. B. — Multo minus carnem excitant aspectus partis inhonestae corporis ceterum tecti, quam personae cuius sola verenda tecta sint. 3. Aspectus picturae, sculpturae nudae aestimandus est ex causa, ex repraesentationis modo, ex obiecto. Plus pictura quam sculptura carnis stimulos acuere solet. 123. — Hinc quaeres de visitantibus musaea artium. Eae solae rationes adeundi musaea artium plane probanda sunt quae nobilem intentionem manifestant; v. g. si quis, ad aestheticum sensum exercendum, pauca quaedam, mi­ rabili arte facta, attente considerare voluerit. Improbandum, contra, omnino est ut quis ad viden­ das nudas effigies vel tabulas musaea ingrediatur. Saepe tolerandi erunt accessus ex futili curiositate facti : aegre tunc fiet ut in his voluptariis rebus aspicien­ dis nihil sensualitati concedatur ; periculum autem nulla utilitate compensatur. Quia tamen intentio non est per­ versa nec proximum periculum pleni assensus satisfactioni venereae adesse videtur, gravi prohibitioni locus non est; IMPUDICITIA VISUS 107 et ipse mos aliquam rationem seu excusationem affert. Adeuntes tamen monendi sunt, ne oculos in obscena de­ figant . 124. — Medicis licent aspectus utiles. Sed caveant a ficta utilitate. Et commendandum est ut persona alterius sexus fidam habeat comitem. De pictoribus et sculptoribus alii aliis severius di­ cunt. Quatenus opus sit, ars iustam causam affert, et prae­ valens opinio magistratibus et academiarura rectoribus necessitatem creat varia tolerandi. Serius autem finis stu­ dendi periculum minuit. Ideo : a) Apud academiae rectores obtinere conabimur ne ultra quam necesse putetur personae exhibeantur; — ne personae diversi sexus simul exhibeantur; — ne scholares diversi sexus misceantur; — ut in exhibendis personis cau­ tiones possibiles admittantur : v. g. ne persona coram picto­ ribus vel sculptoribus vestes exuat; ut oculi velentur; ut tegantur verenda, saltem ad affirmandum pudorem ; si privatim fiat, ut honestus testis eiusdem sexus adsit ; etc. Singulis pictoribus, sculptoribus ea praecipienda sunt quae occasionem proximam in remotam convertant. 125. — II. De iis qui impudica aspicienda offerunt. 1. Numquam indulged potest ut pictores vel sculptores imagines pingant vel conficiant quae ita obscenae et com­ paratae sunt ut nullum usum honestum habere possint. Si alicui bono fini, v. g. arti anatomisticae servire pos­ sint, usus tamen honestus defuturus esse praevideatur, « pingendi ars, ait Lehmkuhl, i, 827, non commutatur in actionem per se intrinsecus malam, sed remanet cooperatio materialis ». Hanc Tamburini, Castropalaus et alii praestari posse existimant ex gravi omnino causa ; Lehmkuhl tamen, quando ratio petendi est abusus ad lascivia: sicut communiter supponi debet, nisi de bono usu constet, postulat α gravissimam causam, ut metum mortis aut extremae necessitatis, ut cooperatio adeo propinqua sine gravi peccato praestari possint, atque insuper requiritur, [122-125] 109 IMPUDICITIA VISUS 108 TRACTATUS V, CAP. UNICUM ut ipse artifex a se periculum pravi consensus removeat. Quod num practice sperari possit, difficulter statuitur ». 2. De picturis aut sculpturis non obscenis sed satis nudis, adiuncta perpendenda sunt personae petentis, loci exhibitionis, detrimenti sustinendi si negentur, scandali, efficaciae denegationis, etc. Sponte enim timoratus pictor vel sculptor num quam ea conficiet quae pluribus occasio sunt tentationum et peccatorum. 3. Mulieres «exemplaria» (Modelli) declinare praeterea debent omnem formalem cooperationem ad res indecoras pingendas, sculpendas. Materialis cooperatio, secundum re­ gulas generales, pro gravitate causae et mali ratione, excu­ sari poterit. (Cfr. Noldin, De sexto, n. 60). Semper autem id urgendum est, ut vestitus simul ad inorem et ad modestiam aptetur. 3. Immo, nostris diebus, ut voto S. Alphonsi fiat satis, nimia ista servitus qua mulieres Christianae pedissequae sunt sartorum et meretricum in vestibus adhibendis, excutienda videtur, et ope consociationis id procurandum est, ut qui novas vestium rationes inveniunt, ipsa lucri spe impellantur ad vestes quae simul formosae et modestae sint excogitandas et propagandas. 4. Observes demum non paucos magis molli carne adolescentium et puellarum quam vestitu adultae mulieris allici et tentari. 12T. — Quaeres de ludis scaenicis publicoru theatro­ rum. Sive pleraque fabularum argumenta, sive coniunctas choreas (quibus magis quam fabulis sensus excitatur), sive paene necessariam vel saltem frequentissimam corruptio­ nem puellarum quae operam suam in his locant, sive com­ mercia et studia eorum qui spectacula frequentant, consi­ deres, theatra ab evangelico spiritu pronuntianda sunt alie­ nissima. Nec aliter indicandum est de «circis», propter lascivas choreas et vestitum puellarum quae equestres ludos participant. Utile tamen per se est, ut, ad vitanda ei peccata, uxor maritum comitetur ; status quoque decentia prae­ sentiam postulare potest : in talibus adiunctis catholici impavide simul et honeste agere discant. Intéressé, sine necessitate, comoediis valde turpibus, eaque spectare quae carnem de se valde commovent, per se grave censetur, nisi quis expertus sit se his rebus parum moveri. Non valde turpibus, ex curiositate intéressé erit veniale, nisi grave scandalum aut proprium periculum rem gravius tibi interdixerit. Omnis culpa aberit si officium pu­ blicum, gravis iniunctio domini, parentis, vera utilitas haec cognoscendi ne quis, cum detrimento suae actionis, nimis peregrinus in propria regione videatur, iustam causam supp edit av erin t. II 126. — Quaeres de parum modesto vestitu mulierum ct adolescentium. 1. In aestimanda vestium qualitate, non sola vis directae seductionis consideranda est, verum etiam for­ malis significatio : probabimus vestes quae modestiae sensum rationabili modo produnt ; improbandae sunt vestes quae, in concretis adiunctis, audaciam protervam manifestant. Vestes etiam illecebras augere possunt, cum elegantia sua venustatem supplent, vel cum oculos in organa se­ xualia aut corporis formas convertunt. Multum hic usus potest. 2. De vestitu minus modesto (de prorsus immodestis quaestio non movetur), sive in choreis sive extra choreas, haec pauca satis erunt. Qui huiusmodi usibus originem dant difficilius a gravi excusantur quam qui ad usum iam receptum mere se ac­ commodant. Quod etiam do nudato pectore valere admittit S. Alpiionsus (1. 2, n. 54, 55). Ipse tamen sapienter addit: « Ceterum non dubito quod sententia, ut supra relata, cum magna discretione oportet ut prudens confessarius utatur, ne indulgeat nimiae mu­ lierum licentiae, quae libidinem involvet, cum pie viventes non sic incedant... Non dubito quod huiusmodi indecens mos enixe a praedicatoribus et confessariis, quantum fieri potest, coercendus est et extirpandus n» [126. 127] 110 TRACTATUM V, CAP. UNICUM Qui pecuniam solvit mere ut huiusmodi spectaculis assistat praebet cooperationem materialem, quae ex regulis generalibus aestimanda erit. III. De impudicitia phantasiae. 128. — 1. Mere notionalis, seu sine imaginaria rei imitatione, repraesentatio idealis obiecti turpis, in se nec mala est, nec proxime incentiva. Si otiosa seu inutilis fuerit, laudabiliter repelletur ; de ea tamen scrupulus ha­ bendus non est. 2. Res autem in phantasia sicut in tabula pingi po­ test. De qua ficticia pictura sicut de vera ratiocinandum est : a) Involuntarie praesentem obiter considerare, se­ clusa libidinosa intentione, grave non erit. Si iusta fuerit causa studii, etc., nullum erit peccatum. Causa tamen imaginariam exhibitionem contemplandi vel intuendi rarior aderit quam si opus arte factum consi­ derandum foret. Si vero libidinosa intentione attentio imperata fuerit, grave peccatum committetur. Seclusa hac intentione, morosa consideratio phantasiae graviter obscenae seu graviter commoventis, propter pro­ ximum assensus periculum gravi reatu inficitur, nisi iusta causa (si umquam habeatur) et positiva delectationis re­ pudiatio periculum simul et alucinationem amoveant. Morosa consideratio rei leviter commoventis, venialis in se erit, si causa defuerit; b) huiusmodi imagines excitare, seu voluntarie praesentes reddere, id simili ratione aestimandum est: grave erit si fiat ex libidine, aut, si, propter imaginis naturam, proximae assensus occasioni te exponas ; secus erit leve aut nullum peccatum, prout causa sufficiens defuerit vel rem excuset. Activa tamen procuratio circumstantiam aggravantem inducit. (Cfr. Noldin, De sexto, n. Gl.) 3. Positiva autem obligatio repellendi phantasmata impura et inutilia, — quamvis repudiatio ista semper lau­ 1MPUDICITIA PHANTASIAE ET TACTUS 111 danda et commendanda per se sit, — gravis non est, nisi quatenus proximum periculum assensus in praesentem de­ lectationem auferendum sit. Quod periculum satis per se removeri 'censetur interiore actu displicentiae semel vel bis in eadem tentatione facto. Remoto hoc periculo, obligatio levis non exstat, nisi quatenus satis commode impleri possit. Optimus autem modus is est, ut, deposita omni anxie­ tate et implorata B. Mariae Virginis ope, mens ad alia, saniora, excelsiora, positive divertat. Qui vero his tentationibus se obnoxium noverit, me­ lius extra tentationem, mane vel vespere, pro solito tentationis tempore, propositum firmum eliciat ; Deum oret ; ac dein, propriis negotiis intentus, cogitationes istas quasi neglegendo praetereat. Quod si animum magis premant, saepe valde utile erit actum quempiam paenitentiae promittere vel exsequi, aut etiam actum humilitatis exercere, ut si rem viro spirituali aperias. Caveat autem impure tentatus, caveat sedulo ne cito se reum existimet et sic animo deiciatur vel turbetur ; unde peiora accidere solent. Fit ut vehementiores tentationes physica corporis ex­ citatione adducantur. Haec nimis arto praeputio: quod tunc non raro circumcisione tollendum est ; vel non purgato smegmate praeputii: quod tunc prudenter abluendum est, explicari debet. Si commotio magis interior sit, quibusdam medicinis, ut lupdlino, adalina, camphora leniri potest. IV. De impudicitia tactus 129. — I. De osculis. 1. Oscula secundum patrium mo­ rem, ex solo pravo agentis affectu, qui, etiam in dubio, praesumendus non est, improbari possunt. Nec incentiva sunt oscula ex pietatis affectu inter proxime consanguineos data. Nobilis misericordiae affectus, etiam prudenter ex­ primi potest per oscula quae ad terminum a venere plane diversum diriguntur. Verum hic iam ab alucinatione et [128. 129] 112 TRACTATUS V, CAP. UNICUM falso praetextu cavendum est. In osculis ob iustam causam sic honeste datis, legitima fit quoque spontanei motus car­ nalis permissio sine voluntaria complacentia. 2. Magis incentiva sunt oscula, etiam honesta, qui­ bus amor significatur. Horum honestas ex amoris honestate aestimanda est. Obiter, cito facta, etiam deficiente causa, venialia tantum putantur. Nimis frequenter, in os praesertim seu labia, repetita oscula, nimis producti amplexus, quia carnem graviter com­ movent nec causam inter solutos habent, de gravi arguun­ tur, nisi motus carnalis positive reprimatur, et, si pollutio magis instet, ab his cessetur. Graviore etiam reprehensione notatur osculum colum­ binum, quo alterius lingua alterius ore excipitur. 3. Oscula itaque practice absolute prohibenda sunt iis qui, cum inter se tractatus matrimoniales non habeant, ea ex sensualitate tantum exercere possunt ; maxime au­ tem iis inter quos suspectus vel minus honestus amor ex­ sistit; et, etiam propter scandalum, inter sacerdotes et per­ sonas extraneas. Ex regulis generalibus, confessarius colliget quid, dum omnia obtinere conatur, interdum aliqua bona fide per­ actum tolerare possit ; maxime cautus et severus sit cum agitur de iis personis quae perfectam continentiam profi­ tentur. 4. Oscula ex aliqua veniali vanitate, ioco, curiosi­ tate, levitate, petulantia, obiter facta, venialem culpam non excedunt. 130. — II. De aliis tactibus. 1. Tactus inhonestarum partium proprii corporis, ex curiositate aut levitate factus, veniale non excedit, secluso tamen scandalo et periculo consensus venerei. Si studiose et morose fiat, tunc gravius reprobatur, quia graviter per se incentivum iudicatur. Si naturali aliquo et non malo fine fiat, ne veniale quidem erit : ut si fricatione pruritum non venereum ex­ stinguere volueris. (Cfr. dicta n. 115). 113 IMPUDICITIA TACTUS Etiam paenitentiae positivae suspectae esse possunt. Sunt ergo personae quae, propter ipsam puritatis custodiam, cilicia deponere et disciplinas omittere debent. Abstinen­ tiae, ieiunia, varii actus abnegationis in hanc suspicionem non incurrunt. 2. Tactus partium minus honestarum alieni corporis, obitur factus, mortalis non censetur. Plerumque autem mortalia sunt oscula in huiusmodi partibus aut in minus usitatis impacta, quia ex libidine manant vel eam proxime inducunt. (S. Alphonsus, 1. 3, n. 417.) 3. Tactus inhonestarum partium alterius corporis, ex petulantia vel curiositate obiter factus, citra affectum et periculum consensus venerei, a mortali excusari potest, saltem si persona eiusdem sexus sit, et occasio quaedam, v. g. simul natantium vel se lavantium, petulantiae locum dederit. (Sanchez, De matrimonio 1, 9, d. 46, n. 12.) Similiter excusant ancillas quae tangunt pudenda par­ vulorum quos vestiunt, quia haec aetas minus movet. Ab his tamen tactibus frequentandis sedulo deterrendae sunt, ne pueri pravam se tangendi consuetudinem assumant. Maxime autem reprehendantur quae infantes in verendis titillent. Ceterum obiective grave est titillationem vene­ reum cuius infans capax est excitare. Ceteri tactus nudi partium inhonestarum alterius cor­ poris, maxime si diversi sexus fuerit vel personae dilectae, a mortali excusari nequeunt. Immo tactus in verenda alterius sexus supra vestes, etiam obiter facti, valde suspecti sunt, quamvis stricte et certo do mor­ tali damnari posse non videantur. (Sanchez. De matrimonio. ]. 9, d. 46, n. 11 ; Palmieri, Opus theol., t. 2, tr. 6, n. 892, qui in severiorem sententiam S. Alphonsi, 1. 3, n. 420, propendet.) 4. Tactus genitalium brutorum per se venialis cen­ setur. Si usque ad effusionem seminis perducatur, satis severe respondet S. Alphonsus : sed denique tandem af­ fectus agentis considerandus est. 8 [130] I 14 TRACTATUS V. CAI*. UNICUM 131. — Ab omni peccato ob necessitatem excusantur medici. chirurgi, qui in arte sua exercenda, corpora aliena etiam in partibus inhonestis tangere debent·. Nec obstat involuntaria, pollutio. Occasionem quidem proximam pec­ cati in remotam convertere debent. Quod ipsis facilius est, cum fine honesto et gravi moveantur, atque implorato Dei auxilio fidentius niti possint.. Oportet tamen ut in his scrutationibus et in ratione faciendi modum non excedant. Qui tunc formaliter peccant, in occasione necessaria communiter versantur. Ac difficillime eosdem ad artem suam deserendam, etiam si possint, adduxeris. Quare sa­ tius erit nimis libidinosos ab arte periculosa exercenda effi­ caciter avertere dum studiis operam dant, vel melius etiam antequam studia ista elegerint . Quo enim magis ab arte exercenda remoti sunt, eo minus necessaria occasio esse videtur, atque eo facilius persuadebuntur. Plures iam hodie mulieres lauream artis medicae con­ secutae sunt. Quod personis sui sexus succurrant in his rebus in quibus aeque ac viri peritae et idoneae probantur, id ad maiorem modestiae cultum conferre potest. Verum, cum recens et incerta adhuc sit experientia, non improbandae sunt aegrotae quae medicorum operam sibi postulant. 132. — Quaeres quid de choreis sentiendum sit. Omis­ sis choreis quibusdam annualibus quae ruri interdum satis innocenter exercentur nec, sine periculo maioris mali, sup­ primi possunt, choreae mundanae, in concreto tales sunt ut, quantum condicio socialis id ferat, verus Christianus his abstineat et se expediat. Si enim sunt ludi choreales. ut nunc plerumque, nisi bellicas actiones stricte reprae­ sentent, exprimunt vel imitantur amatoria facta, v. g. per­ secutionem qua mas feminam consectatur. In saltationibus autem, saltem ex vestitu, contactu, festivo apparatu, omnia hominem ad sensuales commotiones disponunt. Ob iustam tamen causam, ut sunt consuetudo, de­ centia status proprii, iussio parentum, honestas choreas ducere aut iis intéressé, non erit illicitum, nisi probabile fMPI DICITIA TACTUS APPENDIX 115 periculum peccati fuerit. Sic Hall. Palm. Opus, theol. Tom. 11, n. 995. Verum declinanda erit participatio ludorum chorealium quibus significatio impura satis aperta est. Choreae quae omnibus promiscue proponuntur, maxime larvatae, faciliorem praebent occasionem ruinae. Choreae autem puerorum utriusque sexus iam hoc titulo improbandae sunt quod sunt schola vanitatis mundanae. Ante ultimum bellum disputabatur utrum necne sal­ tationes recentiores, quales Valse Polka, Galop inter inho­ nestas recensendae essent. Verum nunc res in multo peius abierunt. Xemo ignorat·, scribebat nuperrime S. Pontifex in Enc. Ubi arcano (Per. XII, p. 5), quemadmodum fines verecundiae tran­ sierit, in vestimentis choreisque praesertim, feminarum puellarumque levitas, quarum luxuriosore cultu inopum odia concitantur ». Atque eius decessor, Benedictus XV, post deploratam « caecitatem mulierum, quae, studio pla­ cendi infatuatae, non vident quantum illa qua utuntur insania vestium non solum optimo cuique displiceant, sed Deum offendant », de choreis hoec subiungebat : > Mittimus autem eas quae nuper ex barbaria in hominum elegantium morem venerunt, alias aliis deterioreres, saltationes, quibus nihil inveniri potest aptius ad omnem exuendam verecun­ diam (Enc Sacra propediem, 6 ian. 1921. A. A. S. XIII (1921), p. 39). APPENDIX. DE PATHOLOGIA SEXUALI. 133. — Ut supra notavimus, n. 96-99, habentur variae perversiones appetitus sexualis (paresthesiae sexuales). Ut de obligationibus dicamus eorum qui insolita ratione aut carnalitcr commoventur aut, contra, frigidi manent : 1. Venereas delectationes tam mediis insolitis quam solitis quaerere vel intendere non coniugati prohibentur. Et proxima peccandi occasio omnibus fugienda est. [131-133] 116 APPENDIX - SUMMARIUM 2. Distinctione autem inter stricte veneream delec tationem et sensibilem carnalem isti infirmi iuvabuntur, ut qualitatem subiectivi affectus et gravitatem obligatio­ nis perpendere possint. Sensibilis nondum est in se gravis. 3. Debentne autem, propter specialem suam com­ motionis promptitudimem, abstinere actione quae aliis licet vel saltem non graviter prohibetur ? Profecto magnopere hortandi sunt ut sine anxietate istud procurent. Id dicimus saltem per se. Namque incommoda fugae etiam perpen­ denda sunt. Et, secluso alucinationis et consensus pe­ riculo, id sub gravi praecipi posse non videtur, cu: ÏT quia praeceptum positive vitandi motus carnales non demon­ stratur, tum quia re quae aliis licet abstinere iam durum est. 4. Si quaedam quae alios commovent ipsos in con­ dicione perfectae frigiditatis linquunt, his abstinere tantum debebunt quatenus ratio scandali vel lex positiva id requi­ rant. Haec itaque erunt istius status privilegia. 134. — De imputatione actuum pravorum iis qui psy­ chicis morbis affecti sunt, valde circumspecte dicendum est. (Cfr. quae in theol. gen., n. 103-104, diximus de molestis casibus qui in rebus libidinosis occurrunt). Hic satis sit notasse ipsam culpam gravem haberi posse cum imminuta imputabilitate ; nec in universum aut per se eos excusari posse qui vere vigiles per noctem indulgent pravae consue­ tudini quam per diem abhorrent. SUMMARIUM. 135. — I. Pudicitia est ipsa virtus castitatis quae omnem luxu­ riae significationem devitat et se protegit ab occasionibus peccati. II. Impudici actus sunt ipsa externa specie luxuriosis affines. Tales fieri possunt propter causam honestam, suspectam et stricte libidinosam. Theologorum indicia de istis actibus, quando non perfecte excusantur, explicanda sunt duplici praesumptione : periculi con­ sensus, et occultae seu praetextu obductae directae libidinis. Praesumptiones a veritate deficere possunt. Prudens itaque confessarius interdum benignius, interdum severius respondere SUMMARIUM DE PUDICITIA 117 debebit. Hae regulae proponi possunt: a) qui sine aequa causa id officit unde.per se, seu quasi directe pollutionem vel delectatio­ nem pollutioni satis proximam experiatur, practice et per se, propter veram intentionem qua ducitur vel proximum peccandi pe­ riculum, graviter peccare dicendus est. b) quo magis exterior actus speciem praefert libidinosae demonstrationis, quominus iusta ct honesta causa ratio agendi explicatur, eo difficilius excusari poterit. Efficacia autem in gravem motum carnalem, partim rela­ tiva, seu alia in aliis personis demonstratur. Sed in re vere im­ pudica et in morosa ratione qua fit aspectus, tactus, mentalis con­ sideratio plerumque efficacia ista reposita esse censetur. Regulae istae prudenter applicandae sunt ad verba, gestus et scripta turpia, ad impudicos aspectus et tactus, in quibus di­ stinguendi sunt agentes principales, eorum cooperatores et qui actionem eorum subeunt. Impudica phantasmata, de quibus specialis est quaestio, num­ quam possunt libidinosa intentione vel excitari, vel foveri, vel attendi. Et si graviter commovent, morosa eorum consideratio erit generatim graviter culpanda, quia proximam continet occa­ sionem, sine utilitate quaesitam. Gravis obligatio eadem positive depellendi non demonstratur, salva necessitate fugiendi occa­ sionem proximam. Quieta repudiatio anxiae praeferenda est. Aliena indicanda sunt a spiritu evangelico ludi scaenici thea­ trorum et hodiernae choreae. Haec igitur a Christianis, quantum honeste fieri potest declinanda sunt. Deploranda autem est nimia servitus mundana catholico­ rum in vestitu mulierum, puellarum et adolescentium. In musaeis artium visitandis quaedam interdum toleranda erunt ; solae tamen vere soientifioe utiles visitationes positive ap­ probari possunt. Et generatim magis enitendum est ut fomenta libidinis sine scrupulo vel timiditate arceantur. III. Qui propter perversum appetitum sexualem insolita ra­ tione excitantur carnaliter aut frigidi manent, communem cum ceteris habent obligationem declinandi omnem formalem luxu­ riam. Secluso tamen alucinatione et consensus periculo, non de­ bent sub gravi abstinere actione quae aliis licita sit vel non gra­ viter illicita. Commodum simul suae frigiditatis reportare pos­ sunt, quatenus, secluso scandalo aut votito legis positivae, absti­ nere non debent iis rebus videndis, etc., quae ipsos sinunt esse perfecte frigidos. [134. 135] IIS CONCLUSIO CONCLUSIO PRUDENTIS CONFESSARIL 136. — hi primis, istud probe notatum velimus, quando, in operis nostri decursu, indicamus quaenam varia docu­ menta vel consilia personis, pro variis adiunctis, tradenda sint, minime a nobis intendi ut haec vel in confessione sacramental i vel a confessario, (pia tali, tradantur. Magna hic prudentia et discretione opus est. Atque in re tam delicata, suadendum est ut quod sacerdos per libros vel personas laicas praestare potest, hac indirecta ratione prae­ stet. Verum hic aetas, scientia, nomen confessarii, persona quam pro cliente suo gerit, et qualitates personarum quae confessarium adeunt, perpendi debent. Potest enim sacer­ dos esse mere confessarius : potest, praeterea esse parochus, director spiritualis cui invenis a multis annis fidit. Aliter cum persona sequioris sexus, aliter cum viro ; aliter cum pio et religioso, aliter eum parum fideli ; aliter cum bene noto, aliter cum ignoto agendum est. Cum in n. 21 de revelatione mysteriorum vitae agere­ mus, nullam methodum proposuimus plenioris revelationis, quando facienda videbatur. Cum enim tantopere adi uncta varient, nullam formulam proponendam esse censemus. In quibusdam regionibus, pii sacerdotes scripserunt de hac re optimos libellos (v. g. Lugduni, P. Guitton, Dc la, Chasteté) quos tunc legendos tradere, satis erit. Haec pauca indicari tamen possunt. Instructio fiat simplex, sine sollemni apparatu. — Si comparatione utendum sit, ex ordine vegetali potius quam ex animali sumatur. — Efferatur sanctitas et nobilitas actionis qua parentes Deo Creatori cooperantur. Sermo itaque fiat de animae spiri­ tualis creatione et infusione. Memoretur sanctitas corporis Chrisitiani, ut S. Paulus nobis exemplum dedit in L Cor. c. 3 et 0. His praemisis : In causis castitatis et oppositae luxuriae, coufessarius, licet falsa proferre non possit, ita tamen prudenter agere debet ut, quantum possit, periculum labendi a paenitentibus ACTIO PRUDENTIS CONFESS ARTI 119 avertat; praesertim eum delevi vel gravi peeeato.de plena vel imperfecta tantum imputa tione certo pronuntiare saepe difficillimum sit; ac temeraria condemnatio ad desperatio­ nem, improvida haesitatio ad vix sanabilem anxietatem, inconsulta excusatio ad funestam audaciam animos non raro perduxerit. Quare formidolosos firmis responsis quiet et,simul tamen paenitentes, maxime clericos et iuniores, ad tutiora sectanda efficaciter inducat, secundum illud: In hac mate­ ria sexti praecepti, oportet, quantum possibile est, omnem adhibere severitatem ». (8. Alph., Homo apost.,tr. 9, n. 34). Paterna vero severitas, quae temerarias actiones arcet, benevolentiam erga personas minime excludit. Ut tamen propriae securitati et perfectioni consulat, coufessarius sedulo attendat ut eius affabilitas supernal uralis maneat, nec in aliqua re seipse quaerat. Ita quoque se comem et benignum exhibebit, ut nulli sexuali affectui apud alios det locum. Ne ignoret sub intensae pietatis velamine latere posse paranoiam religiosam, quae in morbida sed vehementissima concupiscentia· radicatur. Ne ignoret personas esse quibus, ad experiendam voluptatem, satis est de rebus sexualibus cum alio loqui. Uniusmodi ergo personae, praesertim in­ nuptae feminae, infimas satisfactiones in ipso paenitentiae tribunali quaerere possunt. «Memor sit canonis 88S, §2: Caveat omnino... ne curiosis aut inutilibus quaestionibus, maxime circa sextum Decalogi praeceptum, quemquam delineat, et praesertim ne iuniores de iis quae ignorant imprudenter interroget . Innuo S. Alphonsus, 1. VI, n. 632, haec probat posita iam a Busembaum: Interrogationes in materia castitatis debent esse paucae et cautae, ne vel occasionem det inve­ stigandi aut traducendi confessionem, aut ignorantem doceat aut offendat, aut se vel alium periculo exponat. _ Ac si haec timeat, potius pati debet aliquid deesse integritati materiali >. Itaque, ne sileat- u inquam ad connivendum peccatis, sileat saepe ad vitandos sermones qui cum sanctitate sacramenti parum congruunt, ('uret ut [136] 120 CONCLUSIO confessio liat simul modeste et sincere, et a necessitate narrandi particularia paenitentem dispenset, ita ut is nulla­ tenus ob haec omissa confessionem jncompletam formidet; dextre detegat pravas adolescentium consuetudines ad illas extirpandas. Atque a Deo imploret lumen, ut possit emen­ dationi vitiorum satis consulere et simul omnem curiositatis suspicionem a se removere. Necessitate tantum coactus appareat cum, secundum responsa S. Sedis de recto matri­ monii usu vel de abusu onanistico prudenter interrogat. Coniugibus eum vitae tenorem suadebit quo alter al­ tero contenti vivant atque in mutuo amore et existimatione crescant. Quamquam ad perfectiora consilia illos perducere non negleget. Alios autem ad haec praecipue hortabitur. Ut quaecumque mira, insolita sunt, in his rebus fugiant. Ut si gravis causa sit aliquid videndi, legendi, trac­ H tandi quod sensum commovere queat, simplicem, non an­ xium agendi modum servent. Ut, excepta iusta causa, quam minime in his versen­ tur, et speciosos praetextus fortiter repellant. Ut, etiam in actione necessaria, affectus minus puros et motus carnis vitare studeant. Ut sinceritatem et robur animi maximi faciant et sibi comparent. Ut memores sint dignitatis humanae et amoris quo Christus animam fidelis sibi desponsavit. Ut sublimiora studia impense foveant. Ut caelestem eucharistiae cibum, ea qua par est de­ votione, frequentissime gustent. Ut, tenera etiam devotione erga purissimam Virginem, non tantum horrorem peccati sed apostolicum castitatis amorem in se foveant, cuius S. Paulus egregium docu­ mentum tradidit. Hoc modo delicatam et iucundam puritatem inculca­ bit ; christianosque instituet de quibus iam saec. π Athe­ nagoras : « Cum spem aeternae vitae habeamus, oblecta­ tiones huius vitae contemnimus ». (Legatio pro Christianis n. 22. P. G. 6, 966). BIBLIOG RAPHIA w Scriptores plerumque ordine alphabetico vel cognominum vel, si religiosi, nominum in religione usitatorum disponuntur. Asterisco * distinguitur bibliographia magis pertinens ad appendices tomi tertii praesentis operis. Triplici asterisco *** libri sine auctoris nomine indicantur. Libelli periodici titulo litteris maiusculis scripto digno· scuntur. Acta Apostolicae Sedis. Commentarium officiale./ Romae,l ab anno 1909. Acta Sanctae Sedis. 39 vol. Romae, 1865-1906. d’Adhémar (Vicomtesse). Nouvelle éducation de la femme. Paris, 1898. los. Aertnys, C. SS. R. — C. Damen, C. SS. R., Theologia moralis »eeundum doctrinam »S. Alphonsi de Ligorio, 2 vol. Buscodnci 1919-1920. Simon Aichner (Ep.). Compendium iuris ecclesiastici ad usum cleri, ac praeser­ tim per imperium Austriacum in cura animarum laborantis, ed. 7. Brixinae, 1890. 1. Alberti. De Serto et Nono praecepto et usu matrimonii, ed. 2. Romae, 191». Albertoni e Stéfani. Fisiologia dcll’uomo, ed. 3. Milano, 1908-1913. Albertus Magnus (B.), O. P. Commentarii in 4 1. Sententiarum. Basileae, 1504 — Summa theologiae. Basileae, 1507. Adhémar d’Alès. Dictionnaire apologétique de la Foi catholique. Paris, 1911 êtes. * — Pénitence, in Diet, apol. lac. Alvares de Paz, S. I. De rita spirituali, ciusquc perfectione, 3 vol. Moguntiae, 1614. L’Ami du CLERGÉ. Revue de toutes les questions ecclésiastiques. Langres. Ï883.... Eus. Amort, Can. Lateran. Theologia cclcctica morali» et scholastica, 4 vol. Bononiae, 1753. — Theologia moralis inter rigorem et laritatem media, 2 vol. Augustae Vin­ delicorum (Augsbourg), 1785. — Controversiae norac morales. Augustae Vindelicorum, 1739. — Disquisitiones theologicae de controversiis in theologia morali insignibus. Venetiis, 1745. Analecta ecclesiastica. Romae, 13 vol. 1893-1905. *♦* IA Ange conducteur des âmes scrupuleuses ou craintives. Bruges, 1905. Annales de la Société scientifique de Bruxelles, 1877.... los. d’Annibale (Card.). Summula Theologiae moralis, 3 vol. ed. 3. Romae, s.d. 1 ) Quae pauca opera, ex allegatis, fidei vel moribus Christianis adversantur, ex modo quo I I 122 Theologiae mor. Principia, Responsa, Consilia los. Antonelli. Medicina pastoralis, ed. 3. Romae, 1920. Antoninus (S. Ep.), O. P. Summa theologica, 4 vol. Veronae, 1740. Archiv für katholisches Kirchenrecht. 1857 ss. Innsbruck, dein Mainz. Ο· Arendt, S. I. Dc laesione iustitiae commutativae in missae manuali» stipen­ dio alteri celebranti diminuto, Prati, 1914. — De Sacramen talibus, Disquisitio dogmatico-moralis, ed. 2. Romae, 1900. — Circa controversam validitatem matrimonii feminae recisae. Diatriba pro sanctitate pacti coningalis. Romae, 1923. Ant. Arregui, S. I. Summarium Theologiae moralis, ed. 5. 1920. Mart. Aspilcueta, Doctor Navarrus. Manuale confessoriorum et poenitendum. Venetiis, 1603. loa. Assemanus. Codex liturgieus Ecclesiae universae, 13 vol. Romae, 1749-71. los. Simon Assemanus. Bibliotheca Orientalis, 4 vol. Romae, 1791. — Kalendaria Ecclesiae universae, 6 vol. Romae, 1755. Astesanus, O. F. M. Summa (de casibus conscientiae). 2 vol. Romae, 1790. C. Aubry et C. Rau. Cours de droit civil français d’après la méthode de Za­ charie, 4 ed. 8 vol. Paris, 1869-1878. Petrus Aureolus, O. F. M. Commentarii in 4 l. S. 2 vol. Romae, 1596-1605. Io. Azor, S. I. Institutionum moralium in quibus universae quaestiones ad con­ scientiam recte aut prave factorum pertinentes breviter tractantur, 3 vol. Brixiae, 1617. Ph. Bachmann. In 1 ad Corintios (Collectio acath. Jahn, Leipzig). Ant. Ballerini - Dom. Palmieri. Opus theologicum morale in Busembaum medullam, ed. 3. Prati, 1898-1901. Dom. Banez, Ο. P. Scholastica commentaria in primam Partem, in secundani secundae Angelici Doctoris. Decisiones dc iure ct iustitia, 4 vol. Duaci, 1615. Aug. Barbosa (Ep.). Opera omnia, 10 vol. Lugduni, 1702-1724. M. Bargilliat. Praelectiones iuris canonici, ed. 38 ad canones novi Codicis redacta, 2 vol. Parisiis, 1923. Pierre Batiffol. Etudes de liturgie et d’archéologie chrétienne, Paris, 1919. — Histoire du Bréviaire romain, 3 ed. Parisiis, 1911. — Leçons sur la Messe, ed. 5. Parisiis, 1920. * S. B Humer. Histoire du Bréviaire, trad, do l’allemand par Dom R. Biron, 2 vol. Parisiis, 1905. (Hoc opus, magis quam versio, est quasi nova editio eaque locupletior ct aptiore ordino disposita). •· Beitrage zür Geschichte der Philosophie des Mittelalters. Münster, 1891... BaGmker G., von Hertling, U. M. Baumgartner. Rob. Bellarminus (B. Card.), S. I. Disputationum de controversiis christianae fidei... opus ab ipsomet auctore auctum, recognitum et in quatuor to­ mos distributum. Accesserunt... singulis tomis recontiora opuscula, 4 vol. Ingolstadii, 1601. — Opera omnia, 8 vol. Neapoli, 1872. d Benedictus XIV (Pont.) Bullarium, 4 vol. Romae, 1746-57. — De servorum Dei bcatificalione ct beatorum canonizat ionc, t. I-IV, inter Opera omnia, ed. 3, 13 vol. Romae, 1747-1748. — Commentarius de Sacrosancto Missae sacrificio, 2 vol. Lovanii, 1762. Bi bl iographia 123 Benedictus XIV (Pout.) De synodo diocc.csana, libri tredecim. 1 vol. Lo- vanii, 1763. Aem. Berardi. Praxis Confessoriorum, sen l.'nirersae TTieologiae moralis rt pastoralis Tractatus theorie us-practicus, ed. 2, 2 vol. Bononiae, 1887-1893. — De recidivis et occaxionariia, ed. 4, 2 vol. Faventiae, 1887. Fr. Beringer, 8. I. — Steinen, S. I. Die Abla see, 2 vol. Paderborn. 19211922. los. Biederlack, 8. I. — Max FChrich, 8. I. Praelectiones de iure regula­ rium. Oeniponte, 1919. Lud. Billot (Card.). 8. I. Tractatus D> Jicclexia Christi sire continuatio Th eu­ logiae de Verbo Incarnato, 2 vol. Prati, 1909-1910. — De Ecclesiae Sacramentis, ed. 4. Romae, 1907-1908. — De virtutibus infusis, ed. 2. Romae, 1905. — De personali et originali precato, ed. 4. Prati, 1910. C, Billuart, O. P. Cursus theologiae universalis. Summa S. Thomae hodier­ nis academiarum moribus accommodata, 19 vol. Traiecti ad Mosam, 1769-1770. "** The. declining Birth-Bate, its causes and effectu (Being the Report of and the chief evidence taken by the National Birth-Rate Commission, insti­ tuted, with otlicial recognition, by the Council of Public Morals, for the Promotion of Race Regeneration, Spiritual, Moral and Physical). London, 1916. A. Bizzarri (Ep.). Collectanea in usum Secretarial S. C. episcoporum et re­ gularium. Romae, 1885. Alb. Blat, O. P. Commentarium tertus Codicis Iuris canonici. Liber 1. Romae 1921. Liber IL De Personis, cum authenticis declarationibus usque ad diem 7 iulii 1921. Ed. altera. Romae, 1921. Liber 111, Dt rebus. Romae. 1921-1924. Giov. Bloch. La vita sensuale dei nostri tempi, net suoi rapporti con la Ciriltà moderna. Trad, del Doit. Prof. Mario Carrara, ed. 4 ital. To­ rino, 1912. Ludovlcus Blosius, O. S. B. Manuale citai spiritualis, continens opera spi­ ritualia selecta. Friburgi Brisgoviae, s. d. Bogostovski Vesnik. Ljubljana (Laibaob). * Joannes Bona (Card.), O. Cist. De divina psalmodia eiusqiu causis, myste­ riis ct disciplinis. Deque variis ritibus omnium ecclesiarum in psallendis divinis officiis, 2 vol. Romae, 1563. Mart. Bonacina (Ep.). Opera omnia, 3 vol. Antverpiao, 1632. Bonaventure (S. Ep. Card.), O. F. M. Commentarii in Magistrum Sententiarum, T. I-1V, inter Opera omnia, 10 vol. Ad Aquas claras (Quaracchi), 18821902. — Breeiloquium. T. V inter Opera omnia, ibidem. Friedrich zur Bonsen Das zivcitt Gtsicht (Dii 1'orgtMchten) nach Utrklichkeit und H'cscn.Seuerc Forgtsichtc. Friburgi Brisgoviae. 1923. Fr. Bordonus, e tertio Ordine rog. S. Francisci. Optra omnia iuridico-regula via et moralia, 5 vol. Lugduni, 1665. Propugnaculum opinionis probabilis in concursu probabilioris. Lugduni, 1668. 124 * A Theologiae mor. Principia, Responsa, Consilia Boudinhon. Sur l’histoire de la pénitence à propos d’un lirre. récent (livre do Lea) : Revue d’histoire et de littérature religieuses, t. 2. Paris, 1897. — Sur l’histoire des indulgences, à propos d’un lirre récent (livre de Lea): Revue d’histoire et de littérature religieuses, t. 3. Paris, 1898. Dom. Bouix. Tractatus de iure regularium, 2 vol. Parisiis, 1857. Alb. Boule. Responsabilité normale et pathologique (Revue des Questions scientifiques). Bruxelles, 1908. Thom. los. Bouquillon. Theologia moralis fundamentalis, cd. 2. Brugis, 1890. Paul Bourget. Un divorce. Paris, s. <1. José Bover, S. I. La aScetica de S. Pablo. Conferencias do Teologia Biblica. Barcelona, 1915. Max. Brandys, O. F. M. Kirch Itches Rcchtsbiich fiir Religiose, ed. 2. Pader­ born, 1920. Ian. Bucceroni, S. I. Institutiones theologiae moralis secundum doctrinam S. Tho­ mae et S. Alphonsi, od. (». 4 vol. Romae, 1914-1915. — Casus conscientiae propositi a C. de Lugo, a P. Beniamino Elbel, a P. loanne Petro Curg aliisque auctoribus, resoluti a P. J. Bucceroni. Accedunt plures casus resoluti a SS. Congr. Romanis, ed. 6. Romae, 1913. - Enchiridion morale, complectens selectas decisiones S. Sedis et Sacrarum Ro­ manarum Congregationum, ed. 3. Romae, 1900. A. Bulot. Compendium Theologiae moralis, ad mentem P. Curg, 2 vol. Paris, 1908. iierm. Busembaum, S. I. Medulla theologiae moralis, 2 vol. Romae, 1811. Giov. Busnelli, S. I. Manuale di Teosofa, 4 vol. Roma, 1909-1915. — Dottrinc teosofiche e dottrina catlolica, Roma, 1919. * C. Callewaert. Liturgicae Institutiones, Tr. I. Brugis, 1919. loannis Calvini (Kahl) Magnum Lexicon iuridicum, 2 vol. Coloniae Allo­ brogum (Genève), 2 vol. 1759. Vine. Candidus, O. P. Illustriores quae ad mores spectant disquisitiones, t. 1 et 2, Vonetiis, 1639; 3 et 4, Romae, 1643. C. Capellmann-W. Bergmann-Aug. Lehmkuhl (Trad. fr. de Bénéjac). La Médecine pastorale d’après la 15e éd. allemande. Paris, s. d. Capellmann-Bergmann. Pastoral-Medizin, ed. 18. Paderborn, 1920. Felix Cappello, S. I. De Censuris, Taurini, 1919. De Sacramentis, (Tractatus canonico-moralis) iuxta Codicem iuris canonici. Vol. I. De Sacramentis in genere, de Baptismo, Confirmatione et Eucharistia. Vol. Ill, De Matrimonio. Taurini, 1921, 1923. Ioann. Capreolus, O. P. In libros sententiarum quaestiones pro tutela doctrinae S. Thomae, 2 vol. Veneti is, 1588-89. — Defensiones theologiae diri Thomae Aquinatis de novo editae cura et studio RR. PP. Ceslai Paban et Thomae Pègues, eiusdem Ordinis, 7 vol. Tu­ ronibus, 1900-08. loann. Caramuel (Ep.) O. Cist. Theologia moralis fundamentalis, 1 vol. in 2, Lugduni, 1676. Bibliographia 125 I. de Cardenas, S. I. Crisis theologica sire Disputatione» selectae ex morali Theologia in IV Parle» distinctae. Vonetiis, 1710. M. Carrara, vide (I. Bloch. los. Carrière (S. Snip.) De. iustitia et iure, 3 vol. Lovanii, 1846. — De contractibus, 3 vol. Lovanii, 1846. — De Matrimonio, 1 vol. Parisiis, 1837. P. Castillon. Éducation de la pureté. Paris, s. d. Ferd. de Castropalao, S. 1. Opus morale, 7 vol. in 3. Lngdnni, 1656. ***Catechismus Concilii Tridenlini. Lngdnni, 1829. > The Catholic Encyclopedia, 16 vol. New-York, 1907-1911. Supplem. I. New-York, 1922. loan. Mich. Cavalieri, O. S. Aug. Opera omnia liturgica, I vol. in 1, Venetiis, 1658. Prosd. Cerato. Censurae rigentes ipso facio a Codici iuris canonici excerptae cum suspensionibus ferendae, sententiae, poenis rindicaliris, remediis poenali­ bus, poenitentiis et irregularitatibus. Comment uni. Patavii, 1918. A. Chauvin. De la preservation morale de Penfant. Faul-il l’instruire pour le préserver f Paris, 1912. L. Choupin. Nature et obligations di l’État Religieux. Discipline actuelle. Traité do l’Etat Religieux du P. Gautreiet, S. L, entièrement refondu et accommodé au nouveau Droit. Paris, 1923. F. Ciaeys Boûuaert. Loi sur les associations sans but lucratif (Loi belge 27 juil. 1921). Garni, 1922. — Select a capita Codicis iuris canonici aiialytice proposita et brevi commentario adaucta. Gandavi, 1919. Angelus de Clavasio, O. F. M. Summa casuum.Venetiis, 1578. Colin et Capitant. Cours d< droit civil français, 3 vol. Paris, 1921-1923. Collationes Gandavenses. Gandavi, 1909.... Collationes Bbugknses. Brugis, 1891.... Collectanea Constitutionum, decretorum, indultorum ac instructionum S. Sedis, ad usum operariorum apostolieornm Societati» Missionum ad exteros selecta et ordine digesta. Parisiis, 1880. Collectanea S. C. de Propaganda Fide, ed. 1, 1 vol. Romae, 1893; ed. 2, 2 vol., Romae, 1907. Colleutio Lacensis (Acta et decreta Sacrorum Conciliorum rccentiorum). 7 vol., Fri burgi Brisgoviae, 1870. Petrus Collet. Institutiones theologicae, 5 vol. Parisiis, 1779-85. Commentarium pro religiosis. Romae, 1920... Dan. Conclna, O. P., Theologia, 10 vol. Romae, 1749. John M. Cooper, Birth Control. Washington, 923. — Sex education in the home. Washington, 921. * F. Corblet. Histoire dogmatique, liturgique et archéologique du sacrement du baptême. Paris 1881, 1882. — Histoire dogmatique, liturgique et archéologiqui du Sacrement de ΓEucharis­ tie. Paris, 1885, 1886. (Plenissime argumentum tractat, sed ars critica desideratur). 126 Theologiae mor. Principia, Responsa, Consilia Fug. Cornelisse, O. F. M. Compendium theologiae moralis, 3 vol. Ad Aquas Claras iQuaracchi), 1908-10. Cornelius a Lapide, S. I. Commentarius in S. Scripturam, 11 vol. Antvorpiae, 1714-34. los. Creusen et Arthurus Vermeersch, S. I., Summa nori luris, ed. 3, Mechliniao, 1919. — Epitome Iuris canonici cum 3 vol. Meohliniae-Romae, Georg. Cro'.Î.y, Disputationes municipalis Britannici et Commentariis, ad Scholas et ad usum privatum 1921-1923. theologicae de iustitia et iure, ad normam iuris Hibernici conformatae, 3 vol. Dublinii 1.870, 1873, 1877. Cursus Scripturae Sacrae auctoribus R. Cornell/, F. h'nabenbaucr, Er. de Hummelauer aliisque S. I. presbyteris, Parisiis, 1887.... Damen, vide Aertnys-Damen. J. De Becker. De Sponsalibus et Matrimonio, ed. 2. Lovanii, 1920. A. De Bock. Tractatus fundamentalis Theologiae moralis. Gandavi, 1902. Aeg De Coninck, S. I. Commentaria ac disputationes de Sacramentis et Cen­ suris, Lugduni, 1634. Decreta authentica S. C. Indulgentiis sacrisque Reliquiis praepositae ab anno 1668 ad annum 1882. Ratisbonae, 1883. Decreta authentica C. S. Rituum, 5 vol. Romae, 1898-1901. Appendix I, Ro­ mae, 1912. Vine. Del Giudice, Stipendia Missarum. Romae, 1922. A. De Meester, Iuris canonici et iuris canonico-civilis Compendium, nova edit, ad normam Codicis iuris canonici. Brugis, tom. I, 1921; tom. Π, 1923. O. De Meulenaere Code civil allemand et loi d’introduction, traduits et an­ notés. Paris, 1897. Mat De Moya, S. I. Quaestiones morales selectae, 2 vol. Matriti, 1695. H. Denzinger.-CI. Bannwart, S. I. Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, ed. 11. Friburgi Brisgoviae, 1911. L. De San S. I. Tractatus De Poenitentia. Brugis, 1899. — Tractatus De Deo uno, 2 vol. Lovanii, 1891-97. — Tractatus De Ecclesia et Romano Pontifice. Brugis, 1906. AI. De Smet. De Sponsalibus et Matrimonio, ed. 3. Brugis, 1920. — Tractatus dogmatico-moralis de Sacramentis in genere, de baptismo et confir­ matione. Brugis, 1915. — Tractatus de casibus reservatis neenon de sollicitatione et absolutione complicis, Brugis, 1914. — Hei christelijk Huwelijk. Brugge, 1918. H Henri Desplats, D. Mercier (Card. Arch.), A. Vermeersch S. I. Dour l’honnéteté conjugale, 3“ éd. Louvain. 1910. La Documentation catholique, Paris, 1919... Fr. Jos. Doelger. Das Sakrament der Firmung. Wien, 1906. Fr. Jos. Doelger. Der Exorcismus im altchristlichen Taufrituul. Paderborn 1909 (Studien sur Geschichte und Kultur des .Utertums, III B). Bi bl iograph ia 127 Έ. Drerup (und N. Grimms» und J. P. Kirsch). Sludien sur Geschichte und Kultur des Altcrtums, Paderborn, 1906.... C. Drysdale, in Thi declining Birth-Rate, it* causes and effects. London. 1916. 'L. Ducliesno, Origine» du Culte chrétien, 5e éd. Parie, 1920. Duijnstee, C. SS. K. Burgerlijk recht en iielzorg. Buesum. 1919. Guil. Durandus (Ep.). In atntentia* theologica» Petri Lombardi. Lugduni, 1569. Giulio Echeverria. Quale è il rero stalo della moralità dei fa n d ulli di oggi c suoi riincdi. Firenze, '922. Ed. Eichmann. Das Strafrccht dc» Codex hui» canonici. Paderborn, 1920. Beniamin us Elbel, Ο· E. M. Theologia moralis, decalogalix et sacramentalis, 3 vol. Augustae Vindelicorum (Augsbourg), 1757. The Encyclopaedia Britannica. A Dictionary of Art», Science», Littérature and general Information, od. 11. 29 vol. Cambridge, 1911. Ephemerides theologicae Lovanienses. Lovanii, 1924.... E. Ernst. Elternpflicht. Kevelaer, s. d. A. Eschbach, C. S. Spir. Disputatione» physiological· theologicae, ed. 2. Romae, 1901. — De noro quodam sterilitatis conceptu. Romae, 1902. ÉTUDES, Paris, 1877-1880, 1888... Prosp. Fagnanus, Ius canonicum sire Commentaria in Decretale», 3 vol. Co­ loniae. 1704. L. Fanfani. O. P. II diritto dclle religiosi conformi al Codici di diritto ca­ nonico, 1 vol. Torino-Roma, 1922. — Dc iure religiosorum, Taurini-Romae, 1920. — Le droit des religieuses selon h· Code de droit canonique. Trad. fr. par le P. L. Misserey, O. P. 1 vol. Turin-Rome, 1924. 11. I. Feije. De impedimentis et dispensationibus matrimonialibus. Lovanii. 1893. Fr. Fénelon (Ep.). Traite de l'éducation des filles. Paris-Liège. 1771. F. Lucii Ferraris, O. F. M. Prompta Bibliotheca canonica, 8 vol. Parisiis. 1860-61. L B. Ferreres, S. I. Compendium thiol. mor. ed. 11. 2 vol. Barcinone, 1921. De rascctomia duplici, iiunini dc matrimonio mulieris excisae, cum appen­ dice dc ceisu quodam clinico, ed. 2. Mutriti, 1913. Patrick A. Finney, C. M. Moral probhms iit hospital practice. St Louis Ms. and London, 1922. Robertas a Flamesbury, Summa dc matrimonio (1. 11 Paenitentialis) tt usuris. Giessen, 1868. F. W. Foerster, luycndUhrc. Berlin, 1906. Sexual· thik und Mxuulpaedayayik, Munster. 1907. J. Fonssagrives. L'éducation d< la pureté, .\ouv. Al. Paris. 1909. *A Fortescue Tht maw a study of Roman lituryy, 2* edit. Londiui. 1913· Prodiit gallice opera A. Boudinhon, Parisiis. Ad enlcoiu huius libri copiosa reperitur series selectorum operum de missae historia. 128 Theologiae mor. Principia, Responsa, Consilia Xav. Francotte. De quelques pointa de morale sexuelle dans ses relations avec la médecine (Annales de la Société scientifique). Louvain, 1907. — Causeries sur des questions d'hygiéne morale. Lihge, 1919. "A. Franz, Die Messe im Dcutschenn Mittclallcr. Friburgii, 1902. Gius. Frassinetti, Compendio della teologia morale, 2 vol. Genova, 1875. Jos. Freisen. Gcschiehte des Kanonischcn Ehcrechtes bis zum Verfall der (Ilotscnlitteratur, cd. 2. Paderborn, 1893. Victor Frins, S. I. De actibus humanis, 3 vol. Friburgi Brisgoviac, 1897-1901. Fr. Xav. Funk. Opera Patrum Apostolicorum, 2 vol. Tubingae, 1901. 'Paul Galtier. Pénitence, in d’Alès, Dictionnaire d1 Apologétique. — Auctor eitbinde publici iuris fecit Histoire du sacrement de penitence. Henricus Gandavensis. Quodlibeta sou Quaestiones disputatae in 4 libros Sont. Venetiis, 1608. — Summa theologica, 3 vol. Ferrariae, 1646. Car. Nap. Garepy. Theologia moralis, T. II, De obligationibus, Tr. IV, Ih P. — — M. Iure et lustilia. Quebcci, 1913. Gasparri (Card.) Tractatus canonicus de matrimonio, 2 vol. Parisiis, ed. 1, 1891 ; cd. 3, 1905. Tractatus canonicus de sanctissima Eucharistia, 2 vol. Parisiis, 1897. 'Iractatus canonicus de sacra ordinatione, 2 vol. Parisiis, 1893. Gatterer, S. I. mid Fr. Kraus, S. I. Dic Erziehung zur Keuschheit. Inns­ bruck, 1910. Barthol. Gavantus. Thesaurus sacrorum rituum, 3 vol. Antverpiae, 1616. Aug. Gemelli, O F. M. De variis animi morbis. — Non moechaberis. Disquisitiones medicae in usum confessarioruni, cd. 6 pe­ nitus recognita. Mediolani, 1923. — De scrupulis eorumque remediis. Florentiae, 1913, Ed. Génicot S. I.-los. Salsmans S. I. Institutiones theologiae moralis, 2 vol. ed. 8. 1919. 1920. Cas. Gennari (Card.). Quistioni canon iohe di materie riguardanti rpecial mente i tempi nostri, ed. 2. Roma, 1908. ■ -Tt, — Quistioni teologieo-morali di materie riguardanti special mente i tempi nostri, ed. 2. Roma, 1907. jB — Consultationi morali, canoniche, lilurgiehe su casi < materie svariate chc specialmentc riguardano i tempi nostri. 2 vol. Roma, 1902. 1901. A.Gennaro, S.S.-A. Piscetta, S.S. Theologia moralis, 4 vol.Taurini, 1922-'921. Fr. Geny. Science et Technique en droit positif, 3 vol. Paris, 1911. 1915. 1921. José Germain, Danseront-elles ? Enquête sur les danses modernes. Paris. 1923. J. de Ghellinck, S. I. Le mouvement théologique du XII siècle. Paris, 1911. M. Gillet, O. P. Innocence et ignorance: éducation delà pureté. Paris, 1912. Georg. Gobât, 8. I. Opera moralia, 3 vol. in 2. Venetiis, 1749. Emm. Gonzales-Tellez. Commentatio perpetua in singulos textus librorum quinque Decretalium Gregarii IX, 4 tom. in 2 vol. Lugduni, 1715, F. A. Gopfert. Moraltheologic. Paderborn, 1897. Mart. Grabmann. Geschichtc der Scholastischcn Methode. Freiburg im Breis­ gau, 1909-1911. 1 r Bibliographia 129 Ludovicus Granatensis, O. P. Opera, 3 vol. Coloniae, 1628. Gregoriaxu.m, Commentarii ile re theologica ci philosophica. Romae. 1920.... Ch. Grimaud, Aux grand* jeune* yen*. Future époux. 7 éd. Paris, 1923. — .lux mères ct à loir* grande* jeune* fille*. Futureh épouse». 6 M. Paris, 1923. N. Grimms (and. E. Drerup. nnd J. P. Kirsch). Studien -ur Gesehiehfr unil Kultur de* Alteri uni*. Paderborn, 1906-1919. Jean Guihert, S. Snip. La pureté. Paris, 1910. Guitton, S. I. De la chasteté, Lyon-Paris, s. d. P. Gury=A. BalIerini=D. Palmieri, S. I. Compendium theologia» moralis. ah unctore recognit urn ct Ant. Ballerini adiiotationibu* locupletatum, textu iden­ tidem emendato a Dorn. Palmieri, 2 vol. ed. 13. Prati, 1898. L. Habert. Theologia dogmatica it moralis cum compendio, 8 vol. Lugduni, 1754. Alexander Haiensis, O. F. M. Summa theologiae, continuata a Quilelmo de Melitona, 1 vol. Venetiis, 1575. 1576. Françoise Harmel. line grave question de l’éducation des jeune* fille*: la chasteté. Paris, ‘921. Ad. Harnack, Dogmengeschichte, 3 vol. Tübingen, 1910. — Γι-ber den Ursprung dis Lcktoratc* und der andcren niedcrcn Weihen. Giessen, 1886. C. Hefele-H. Leclereq, O. S. B. Hisloin de* Concile*, 11 vol. Paris, 1907-17. C. Hefele-F. Hergenrother (Card.) Knopfler. Conciliengeschichtc, 9 vol. Freiburg im Breisgau, 1873-90. Max Heimbucher. Die heiligo Celling. Regensburg, 1888. — Die heilige Firmung. Augsburg 1889. C. M. de Heredia, S. I. Spiritism and Common Sense. Acw lork, 1922. G. Hilgers, S. I. Der Indi i der rerhotencn Biicher. Freiburg ini Breisgau, 1904. Jacob Hoffmann, Geschichtc der Laiuikommunion bi* zum Tridcntinum. Spire, 1891. G. Hoornaert, S. I. Lt baptemi en cas d’urgence pour raison* médicale*. Bruxelles, 1922. — Le combat de la pureté (A ceux qui ont vingt ans). Bruxelles, 1922. — .1 coloro chc haiiiio renPanni, por la tattica d'un coin bat timento. I raduziono del dott. A. Cojazzi. Roina, 1923. J. Hoppenot. Petit catéchisme du mariage. Paris, s. d. V. Hostachy, M. S. -foie et sainteté. Essai d’études d'âmes. Tournai. 1922. Gab. Huarte, S. 1. De Ordine it Matrimonio. Romae 1923. Oscar Huf, S. I. Ecu icoord over I iturgic-Litcratuur, apud A. Koenders, ilandboek der Liturgie. Ius Pontifkmum, epliomeris iuridica ab anno 1921 (Alb. Toso). Laur. Janssens (Episo.), O. S. B. La Confirmation (exposé dogmatique, his­ torique ct liturgique). Lille, 1888. — Peut-on être à la fois, chrétien ct theosophe? Paris, 1923. *·*· Jahrbuch fiir Lihtrgictrisscnschaf'l. E. Jombart, S. I. Les Moniale*. Discipline des vœux simples et passage a la profession solennelle. (Extrait de la Nouvelle Berne théologique, 1924). Tournai-Paris, 1924. 130 Theologiae nior. Principia, Responsa, Consilia loannes a Cruce (S.), 0. Carm. Opera mystica latine conversa ab Andrea a lesu, O. Carm. Coloniae, 1639. — Ζγλ œuvres spirituelles, trad, par .Jean Maillard S. I. Parie, 1691. Juan de la Cruz (S). Obras. Edicion critica, 3 vol. Toledo, 1912-1914. E. Jordan, Religion et Natalité in Revue du Ci.krgé français, 1 et 15 déc. 1918; 1 et 15 janv. 1919. Emm. Kant, Rechtslehre. Das Eherecht, in S&mmtlichc IVcrke, 8 vol. Leip­ zig, 1867-68. — Metaphysik der Sitten. Ethiecho Elernentarlehre. Ibidem. — Kritik der praktischen Fernunft. Ibidem. Fr. Kenrick (Archiep.). Theologia moralis, 2 vol. Mechliniae, 1860-61. los. Kern, S. I. De Sacramento Extremae Unctioni», Tractatus dogmaticus. Ratisbonae-Romae, 1907. J. P. Kirsch (and E. Drerup nnd N. Grimms). Studien zur (icschichle und Knltur des Altcrtums. Paderborn, 1906-1919. los. Kleutgen, S. I. Théologie der Forzeit, 2 vol. Münster, 1853-54. A. Knoch, L’éducation de la chastete', 3 éd. Liège, 1914. A. Koch, Lehrbuch der Moraltheologie. Freiburg in Breisgau, 1905. Kraft»Ebbing, Psychopathia sexualis, Stuttgart, 1903. Kraus, vide Gattercr. F. Kurtscheid, O. F. M. Das Beichtsicgel in seiner geschichtlichen Entieicklung. Freiburg in Breisgau, 1912. A. de la Barre. La morale d’apres S. Thomas et les Théologiens scolastiques. Memento théorique et Guido bibliographique. Paris, 1911. H. D. Lacordaire, O. P. Lettres à un jeune homme sur la rie chrétienne. Pa­ ris, 1897. Claud. Lacroix, S. I. Theologia moralis a Fr. Ant. Zaccaria locupletata 3 vol. Ravennae, 1761. Jos. Lahitton. La vocation sacerdotale. Paris, 1909. A. Lalande. Essai de catéchisme moral. Paris, s. d. M. de la Taille S. I. Mysterium Fidei. Parisiis, 1921. Fr. Laurent. Principes de droit civil, 31 vol. Bruxelles. 1876-1878. — Cours élémentaire de droit civil, 4 vol. Bruxelles, 188*. los. Laurentius, S. I. Institutiones iuris canonici, ed. 2. Friburgi-Brisgoviae, 1908. A. Lauwers. De liceitatc emptionis actionum industrialium et commercialium, Lovanii, s. d. Paul. Laymann, S. I. Theologia moralis. Monachii, 1630. * Henry Ch. Lea. J History of auricular confession and indulgences in the Latin Church, 2 vol. Philadelphia et London (canto consulendum). * Henri Leclercq. Dictionnaire d’archéologie et de liturgie. — Les baptistères, in isto Dictionnaire. I A. Lecomte. De l’évolution spontanée de l’espèce humaine, dans scs rapports arec la théologie morale. Louvain-Paris, 1873. * Paul Leder-Stutz, Die Diakoncn der BischSfe und ihre urchristliclun Forlaiifer. Kirchcnrcchtl. Abhandlungen Stuttgart, 1905. Bibliographia 131 Petr, de Ledesma, Ο. P. De magno sacramento matrimonii. Salnianticae, 1592. Aug. Lehmkuhl, 8. I. Theologia moralis, ed. 11. 2 vol. Fri burgi Brhgo- riao, 1910. LeidL' Der Diakonat in der katholixehen Kirchc, desscn hieratixc.hr IHirde >< libertate clericorum religionem ingrediendi. Oeniponto, 1892. H Noldin, S. I. Dc Principiis theologiae moralis, ed. 13, Oeniponto, 1921.— Dc Praeceptis Dii ct Ecclesiae, ed. II et. 15, Oeniponto, 1922. — De Sa­ cramentis, ed. 14. Oeniponto, 1921. Bibliographia 133 H. Noldin, Dc serto praecepto et de usu Matrimonii, fid. 11. Oeniponto. 1913. Nouvelle Revue Théologique. Tournai, 1869.... G. Obici e Marchesini. Le amicizic di collegio, Riccrche snllo prime manifestazioni dell’ainore sessuale con prefazione del Prof. Enrico Mor^· selli, ed. 3. Roma-Milano. 1905. Gulielmus de Ockam, O. F. M. Super Magistrum sententiarum libri 4 sub­ tilissimae, quaestiones earuinque decisiones. Lugduni, 1497. Ben. Ojetti, S. I. Synopsis rerum moralium et iuris pontifrii. alphabetico or­ dine digesta, 4 vol. Roinae, 1909-1914. — In ius antepianum et pian uni ex decreto « .Vf tenure » Λ’. ('. C. 2 aug. 1907, deforma celebrationis sponsalium et matrimonii commentarii, llomae, 1908. Ant. Oldrà, S. I. (ili Spiriti. Breve studio sull’Ipnotismo e sollo Spiri­ tisme. Firenze, 1922. Em id. Pacifici-Mazzoni, Istituzioni di Diritto cicile italiano. Quinta ediziono eorredata con note riveduto ed ampliata di dottrina e giarisprudonza a cura di Giulio Venzi. Vol. I-V, Firenze 1911-1921. — Quarta ediz., per cura di Giulio Venzi e di Paolo Franco, Vol. VI e VII. Firenze, 1914-1919. Petrus Paludanus, O. P. Commentaria in libros Sententiarum, 2 vol. Pa­ risiis, 1530. Petrus Passerini de Sextula, O. P. Dr hominum statibus d officiis, ins­ pectiones morales, 3 vol. Lucae, 1732. Nicolaus Paulus. Geschichti des JMaxsee im Mittelalter, com Ursprunge bis zur Mitte des 14 Jahrhundcrls. Band, I. II. Paderborn. 1922-23. Georg. Payen, S. I. Déontologie médicale, Chang-Hai—Zi-ka-Wei. 1923. Jules Payot. L’éducation de la rolonté, 13p éd. Paris, 1902. Guilelnius Peraldus, O. P. Summa de virtutibus et ritii*. Romae. 1557. Periodica de re canonica et morali, utilia praesertim religiosis ei MI681ONARIIS. (A. Vermeersch, S. I.) Romao-Brugis. 1905.... Chr. Pesch, S. I. Praelectiones dogmaticae. Dc Sacramentis. 2 vol. Friburgi Brisgoviae, 1896-1897. Piat, O. F. M. C. Praelectiones iuris regularis, 2 vol. ed. 2. Tornaci, 1888. Piccardi. La proflasti della si fil ide (in Pol iciin ico. so/.. pratica, 1917 p. 451). Vitus Pichler, S. I. 7«·* canonicum, 2 vol. Augustae \ indeiieorum (Augsbourg), 1758. I. I). Pighi. Cursus theologia/ moralis, ad usum scholarum theologicarum, 4 vol. ed. altera. Veronae, 1918. 1919. Bartliolomaeus Pisanus, Ο. P. Summa (do casibus conscientiae). Lug­ duni, 1519. Piscetta-Gennaro, vide Gennaro. A. Pitres et E. Regis, Les obsessions ct les impulsions. Paris, 1902. lac. Platelius, 8. I. De Fide in Synopsis cursus theologici diligenter reco­ gnita... ct locupletata... a 11. P. Franc, d/ Fotirmcslreaux. 5 vol. Duaci, 1778-83. Il PoLICLINICO. Sozione medica e Sozione pratica. Roma, 1894.... Potton, O. P. De theoria probabilitatis, Paris, 1874. 134 Theologiae mor. Principia, Responsa, Consilia P. Pourrat, S. Snip. La spiritualité chrétienne des origines dt Dfiglisc au Moyen Age, 4° éd. Paris, 1919, II. Paris, 1922. Ferd. Prat. La théologie de S. Paul. Paris, 1908. Silvester Prierias, O. P. Summa summarum, 2 vol. Vonetiis, 1578-81. Ferd. Probst. Vcrwaltung der Eucharistie als Sakranuut. Tübingen, 1857. Dom. Prümmer, O. P. Manuale theologiae moralis secundum principia S. Thomae Aquinatis, ed. 2 et 3. 3 vol. Friburgi Brisgoviae, 1923. — Manuale iuris canonici, ed. 3. Ibidem, 1922. F. W. Puller. The anointing of the sick in Scripture and Tradition. London, 1904. P. de Puniel. Art. Baptême, Catechumena!, Confirmation in lActionnaire d'ar­ chéologie et de Liturgie. La Quinzaine. Paris, 1905... Les Questions liturgiques. Louvain, 1911.... Gérard Rauschen. Eucharistie und Busssakrament in dt n ersten scchs Jahrh. der Kirchc, 2 Ausg. Freiburg im Breisgau, 1910. Vine. Raymond, O. P. Le guide des nerveux et des scrupuleux. Paris, 1909. Raymundus de Pennafort (S.), O. P. Summa. Veronae. 1744. Razon y Fe. Matriti, 1901... Real-Encyclopaedie eür protestantlsche Théologie uni» Kirche.. Leip­ zig, 1877-1886. An. Reifîenstuel, O. F. M. Ius canonicum universum, 6 vol. Antverpiae, 1755. A. Renault Comment préparer les enfants au respect des questions sexuelles. éd. 2. Paris, s. d. Hans Reuter. Das Subdiakonat. Augsburg, 1890. loan. Reuter S. I. (Reuter-Lehmkuhl). Seo confessai· ius practice instructus; editio nova emendata ot aucta cura Aug. Lehmkuhl, S. I. Friburgi Brisgoviae, 1905. The Ecclesiastical Review. Philadelphia, 1924, t. 71. Revue D’Ascétique et de mystique. Toulouse, 1920... Revue de Métaphysique et de Morale. Paris. 1893... Revue des Questions scientifiques. Bruxelles. 877... Revue des Sciences ecclésiastiques. Arras-Amiens, 1860-1893. Revue d’Histoire ecclésiastique, Louvain. 1900... Revue d’histoire et de littérature religieuses. Paris, 1896... Revue du clergé français, Paris. 1895-1920. Revue ecclésiastique de Liège, Liège. 1905... Revue néo-scolastique, Louvain. 1894... ‘r Revue philosophique de la France et de l’étranger. Paris, 1876..... Revue pratique D’Apologétique. Paris, 906... Aemil. Ludov. Richter. Canones et Decreta Condii Trident ini ex editioni Ko ma na a. 1834 repetiti. Accedunt >S. C. Trid. Interpretum declarationes ac resolutiones... assumpto socio Frid. Schulte. Leipzig, 1853. Ioan. Martinez de Ripalda, S. I. De ente supernatural! disputationes theo­ logicae, 2 vol. Parisiis, 1870-71. Alph. Rodriguez, S. I. Ejercisién dc perfection, 3 vol. Barcelona, 1870-71. Bibliographia 135 Const. Roncaglia, ('. Μ, I). Unirersa theologia morali*. Venetiis, 1760. Mich. Rosset (Ep.). De Sacramento Matrimonii, tractatu» dogmatico», morali», canonicus, liturgicus ct iudiciarius, 6 vol. 8. loannis Maurianae et Pari­ siis, 1895. 1896. L. Roure. Le merveilleux spirite, 4 éd. Paris, 1919. - - Le spiritisme d’aujourd’hui. Paris, .923. J.-J. Rousseau. Émile ou l’Éducation. Pari*, 1793. loftnnes Ruysbroeck (B). Variai opera mystica, v. g. De ornatu spiritua­ lium nuptiarum, Parisiis, 1512 (ex lingua belgica) Ruiz Amado, S. I. La educac.ion de la Castidad. Madrid s. d. Emm. Sa, S. I. Aphorismi Confessa riorum, ex doctorum sententiis collecti, nuper expurgati... an notation i busqué per Andr. Victore. Ium illustrati et aucti. Brixiae, 1611. Al. Sabetti-Tim. Barretti, S. I. Compendium theologiae morali», ed. 29. Neo Eboraci-Cincinnati, 1920. François de Sales (Ep. S.). Introduction d la rit décote, inter Oeuvres. Edi­ tion complète... par les soins des religieuses de la Visitation du 1 ' Monastère d’Annecy. Vol 1-20. Annecy-Lyon, 1892. Collegii Sal niant icentis Cursus theologiae moralis, 6 t. in 3. Venetiis, 1734. Louis Saltet. Les réordinations, Études sur le sacrement de 1’Ordre. Parisiis, 1907. Ioan. Sanchez (Sanctius). Selectae Disputationes. Antverpiae, 1644. Thom. Sanchez, S. 1. Opus morali in Praecepta Decalogi, 2 vol. Lugduni, 1637 et 1628. Disputationes de sancto Matrimonii Sacramento, libri decem, 1 vol. Lug­ duni, 1739. Seb. Sanguineti, S. I. Iuris ecclesiastici privati Institutiones. Romae, 1884. Fr. Santi-Leitner. Praelectiones iuris canonici, 4 vol. Ratisbonae, 1886. (ireg. Sayrus, O. S. B. Opera theologica moralia, 3 vol. in 1. Duaci, 1620. Pet. Scavini (Del Vecchio). Theologia moralis universa. 2. vol. Mediolani, 1885. Rudolf von Scherer. Handbuch de» h'irchcnrrehtcs, 2 vol. Graz, 1886. 1898. S. Schiffini, S. I. Principia philosophica ad mentem Aquinatis. Augustae Tau­ rinorum, 1886. — Disputationes philosophiae moralis, 2 vol. Taurini, 1891. Hardy Schilgen, S. L Junght Heldcn, ed. 2. Kavelaer, 1921. Fr. Schmalzgrueber, S. I. Iu» ecclesiasticum universum, 5 vol. Neapoli, 1738. H. Jos. Schmitz. Die Bussbiichcr, und das kanonischt Bussrerfahren. 2 vol. Dusseldorf, 1883-98. Io. Fr. von Schulte, Dit Gcschichti der Quellen und Litcratur dt ■ kanoni»ehen Bechtcs. Stuttgart, 1875. F. Scotus (Duns). O. F. M. Opera omnia, 12 vol. Lugduni, 1639. Laur. Scupoli, Tbeat. H combattimento spirituale. Torino, 884. (lui. Sebastianelli, Praelectiones iuris canonici, 3 vol. ed. 2. Romae, 1905. 1906. 136 Theologiae mor. Principia, Responsa, Consilia Paolo Segneri. S. I. // confessore isti'uito. Roma, 1729. — / beni della sauta Purità. Roma, 1824. P. SertiBanges. La philosophie morale de S. Thomas. Paris, 1916. Theoph. Simart (Ep.). Lchrbuch der Moralthcologü), 3 Anil. Freiburg in Breisgau, 1893. Th. Slater, S. I. J manual of moral theology for cnglish-spcaking countries, with notes on american Legislation by Michael Martin, S. 1., pro­ fessor of moral theology, 2 vol. in-8. New-York, Benzinger, 1908. — De iustitia et hire, tractatus compendiosus in usum scholarum, praesertim in Britannia. Londini, 1898. — Principia theologiae moralis. Londini, 1902. Dominicus Soto, O. P. 7><- iusfitia et hire. Lugduni, 1569. Sphragis. Eiuc altchristliche Taufbt zeichnung in ihren Bcziehungen zur profanen und religioseu Ettllur des Altertums. (Studicii zur (leschichte und Kulliir des Altertums, V. B.). Patr. Sporer, O. F. M. Theologia moralis, decalogalis et sacrami ntalis, 1 vol. Salisburgi, 1722-21 (4'1S Torn. Supplementum, auctore Kiliano Ka/» — ***- zenberger, O. F. M.). Marcus Maria Struggl, O. Serv. R. Μ. V. Theologia moralis, ed. 2. ab auctore recognita, emendata et aucta. Ferrariae, 1758. Fr. Suarez, S. 1. Opera omnia, 23 vol. in 15. Venetiis, 1750-51. G. Surbled. La morale dans ses rapports arec la médecine et l’hygiène. La rie sexuelle, Paris, 1891; La rie organique, Paris, 1892; La rie psycho­ sensible, Paris, 1898; Autour du mariage, Paris, 1907. Henricus Suso (B.) O. P. Opera. Monachi, 1880-88. Fr. Sylvius, Commentarii in Summam S. Thomae, 6 vol. Antverpiae, 1698. Ascanius Tamburini, O. Vail. De hire abbatum et aliorum Praelatorum lam regularium quam saccularium episcopis inferiorum, 3 vol. Lugduni, 1610. Thorn. Tamburini, S. I. Methodus expeditae confessionis, tum pro eonfessariis, tum pro paenitentibus. Antverpiae, 1656. — Methodus expeditae communionis, tum pro sacerdotibus tum pro omnibus fidelibus communicaturis. Antverpiae, 1656. I — Expedita moralis explicatio, complectens tractationes tres de Sacramentis, de Contractibus, do Censuris et Irregularitate. Accedit tractatus Bullae, Cruciatae. Venetiis, 1678. Tancredus, Summa de sponsalibus et matrimonio recepta in Summam S. Raymuudi. 1 Adam Tanner, S. I. De Eide, in Theologia scholastica, t. IV. 1 vol. Ingolstadii, 1626-27. (3 Ad. Tanquerey, S. Snip. Synopsis Theologiae moralis et pastoralis. Torn. I. De Poenitentia, de Matrimonio et Ordine, ed. 8. Romae-Tor­ naci, 1921. Toni. II. Theologia moralis fundamentalis. De l irtutibus et Praeceptis, ed. 7. Romae-Tornaci, 1921. Tom. HI. De Pirlute Justitiae et de ranis statuum obligationibus, ed. 6. Romae-Tornaci, 1921. Bibliographie 137 Luigi Taparelli d’Azeglio, S. I. Saggio teorico di dritto naturale appoggiato nul fatto, 2 vol. Roma, 1885. Caïn. Tarquini (Card.), S. I. /uris ecclesiastici publici institutione*. Romae, 1862. loannes Taulerus, O. P. Sermones. Basileae, 1522. Fr. Ter Haar, C. S8. R. />e conferenda absolutione nacra mm la h insta <■. 88G Codicis iurix canonici. Romae, 1919. Valentinus Thalhofer-Eisenhofer, Handbnch (1er kathoUxckrn Lihmjd.2 vol. Freiburg in Breisg. 1912. S. Theresia a lesu, O. Cann. Obras, 2 vol. Madrid. 1778. — (Eurres complètes. Traduction nouvelle par les Carmélites du pren ier Monastère de Paris, avec la collaboration de Mgr. Polit, évêque de Cuença. Paris, 1907 ss. S. Thomas Aquinas (S.), O. P. Opera omnia. 25 vol. Parmae. 1852-73. — Opuscula philosophica et theologica, recognita a Midi. de Maria S. I. 3 vol. Tiferni-Tiberini (Città di Castello), 1886. Louis Thomassin, Orat. .Incicnne· et nourelle· discipline de Vfglise, 3 vol. Paris, 1915. — Dogmata theologica, 3 vol. 1680-89. Tijdsohkiet vook LituhGie. Aflligom-Hekclgem (Belgium), 1920.... L. Jos. Fixeront, S. Snip. Histoire des dogme* dan* l’antiquité dirétienne, 3 vol. Paris, 1905. 1912-1919. Fr. Toietus (Card.), S. 1. Iu summam S. Thomae enarratio. Nunc primum edi­ dit loseplius Paria, S. I. 4 vol. Romae. 1869. — Summa casuum conscientiae. Duaci, 1633. J. I oulemonde. Les Ncrrcujr, comment lex reconnaître 11'omment les corriger. Paris, '913. Ch. Tournier. La coéducation des seres. — Son immoraliti et son inégalité. Paris, s. d. R Tummolo, S. I. Compendium theologiae moralis. 2 vol. Neapoli 919. 1920. Natale Turco. A uxo degli ammalali medici e confessori. II trallaniento mo­ rale dello scrupolo < deH’ossexxione morbosa, 2 vol. Torino, 1919-1920. Jos. Tunnel. Histoire de la théologie positire juxqu’ati Concile de Trente. Pa­ ris, 1901. I. I. Urraburu, S. I. Institutiones philosophical, I vol. Vallisoleti, 1891. E. Vacandard. Confession, in Vacant, Dictionnaire de théologie catholique. J. Mich. Vacant-Mangenot. Dictionnaire de théologie catholique. Paris, 1903. (jreg. a Valentia, 8. I. Commentarium in Summam S. Thomae, 1 vol. Ingolstadii, 1603. J. Van Biervliet. Cours de droit ciril. Notions générales concernant les modes d’acquérir la propriété. Les Successions. Louvain-Paris, 1921. Pius Vander Velden, O. F. M.-Piat, O. F. M. Cap. Principia theolo­ giae moralis theordiet et practice erpoxila, ed. 2, 3 vol. Tornavi, 1875. 1882. 1884. Ad. Van üestel, S. I. De iustitia cl lege civili. Groningae, 1896. 138 Theologiae mor. Principia, Responsa, Consilia De ht Notion du Privilège. (Νουν. Rev. théol.) ParieTournai, 1922. — Leges quae ordini publico connu!tint. (Ephemerides theologicae Lova· NIENSES) 1924. E. Van Roey. Quaestio specialis de sexto Decalogi praecepto. Arimini, 1906. G. Vazquez, S. I. Commentariorum ac disputationnm in T“", in 1“·“ 2ee, in 3·’·1 partem 8. Thomae. Opuscula moralia, 9 vol. Lugduni, 1681. A Vermeersch, S. I. De Cantitate et de vitiis contrariis. Tractatus doctri­ nalis et moralis, ed. 2. Romae-Brugis, 1921. — De prohibitione ct censura librorum, ed. I. Romae, 1906. — Periodica de re canonica et morali, utilia praesertim religiosis, ct mistrionariis. Romae-Brugis, 1905.... — Un grave perii moral. Tournai, 1909. — La peur de l’enfant dans les classes dirigeantes. Louvain, 1909. — Le problème de la natalité en Belgique (Science et Foi). Bruxelles, 1910. — Quaestiones de iustitia ad usum hodiernum scholastice disputatae, ed. 2. Brugis, 1914. — Quaestiones de virtutibus religionis et pietatis. Brugis, 1912. — De religiosis Institutis et Personis. I, ed. 2. Brugis, 1907. II, ed. 4. Brugis, 1910. .41 — Principes de morale sociale. Bruxelles, 1921-1923. — et I. Creusen, S. I. Summa Nori Iuris. ed. 3. Mechliniae, 1919. — et I. Creusen, 8. 1. Epitome Iuris canonici cum Commentariis, 3 vol. Mechliniae-Romae, 1921. Petr. Vidal, S. I. Institutiones iuris civilis romani. Romae. — Ius canonicum, auctore F. X. Wernz, S. I. ad Codicis normam exactum, tom. II, De Personis. Romae, 1923. La vie diocésaine. Bulletin du diocèse de Malines, 1907.... La vie spirituelle. Saint-Maximin (Var), 1920.... H Th. de Vio Caietanus, (Card.) O. 1‘. Summula. lrenetiis, 1606. — Commentarii in Summam S. Thomae (S. Thomae Summa s. Theologiae cum commentariis Caietani). Antverpiae, 1567. Dom. Viva, S. I. Damnatarum thesium trutina : 1 himnatac theses ab Alexan­ dro VII, Innocentio XI et Alexandro VDI, necnon lansenii, ad theologicam trutinam revocatae, ed. 13. 2 vol. Patavii, 1737-13. Theod. Vlaming. Praelectiones iuris matrimonialis, 2 vol. Bussum, 1919-21. Ednr Voit, S. I. 'Theologia moralis ex solidis probatorum auctorum principiis, 7 ed. 2 vol. Wirceburgi, 1860. G. 1. Waffelaert (Ep.). Tractatus theologici d< virtutibus cardinalibus. De iustitia. 2 vol. Brugis, 1886. — De ceteris virtutibus cardinalibus, 2 vol. Brugis, A. Van Hove. 1889. “ O. D. Watkins. J hislorg of penance. 2 vol. London, 1920. Fr. Xav. Wernz, S. I. Ius Decretalium, 6 vol. T. 1-3, ed. 2. Romae, 1905- 1908; t. 4, ed. 2. Prati, 1911; t. 5 et 6. Prati, 1913-1914. Mart. Wigandt, O. P. Tribunal confessoriorum et ordinandorum. Veuetiis, 1760. Bibliographie 139 Wiland, Dit· gcncliecht Entu icklung dtr nog. ordinet· minortu. Bonn, 1892. Wirwburgenoia Theologia, ed. 2, 9 vol. Parisiis, 1852-1854. Xiberta, O. Carm. Clarie ecclesiae. Romae, 1923. Zacchi, O. P. Lo spiritismo t la «oprarrirenzà dell’anima. Roma, 1922. Paulus Zacchia. Quaeetionee medico-lcgalee. Venetiis, 1771. Lanfrancus Zacchia. De «alario «eu operariorum mercede. Romae, 1679. Zeitschrift für kath. Théologie. Innsbruck, 1877.... Zephyrinus Zitelli. Apparatu* iuri* eccleeiaetiei, ed. 2. Romae, 1888. — De Diapensationibtte matrimonialibM. Romae, 1887. Zunz und Loewy. Lthrbuch der Physiologie de» .}ftn*chen. Leipzig, 1909. INDEX RERUM ALPHABBTICUS Numeri = numeri marginalis, nisi praeponitur p. Asteriscus annotationes significat. Lineola interductu (—) = vocabulum in principio positum. Ablutio vaginae, 71. Actus graves in ratione actus exterioris, quinam, 119. Adulteria, 74, 75, 76; — men­ talia, 78. Amentia obstans vel non ma­ trimonio, 39. Amicitia, amor, 10, 12, 119; debita coniugi, 78 ; pericu­ losa confessario, 136. Amores inter iuvenes, 119. Amplexus libidinosi specifica­ tio, 106 ; impudici moralitas. 130. Antonelli (R. D.) De impoten­ tia et sterilitate, 40, 4. Anus, 3*. Appetitus venereus, 9, 12. Quid, si perversione laborat, 133. — contrectationum, 13. Arendt (R. P.) de impotentia et sterilitate, 40, 4. Aristoteles de continentia, 18; de matrimonio, 34. Aspectus impudici, 122-124 libidinosi coniuguin, 67. Audientes turpia, 120. Augustinus (S.) de matrimoniali castitate, 18 ; de sponso, 46. Bestialitas, 98, 100. S. Bonaventura, de impotentia et sterilitate, 40, 4. Canales afferentes, 3 ; deferentes, 3 ; eiaculatorii, 3 ; urethralis, 3. Caelibatus praestantia, 83. Caelibi consilia danda, 136. Cantilenae obscenae, 120. Castitatis notio, 17 ; perfectio, 18 ; divisio, 18 ; praeparatio seu disciplina,2 0, 21. — vo­ tum, quod ad usum matri­ monii, 54, a; quod ad sacri­ legia, 85. Causae graves utendi imper­ fecte matrimonio, cum peri­ culo pollutionis, 66*. Centra excitationis venereae, 7, « ; 15. Choreae, 132. Cinestheticae, coenestheticae sen­ sationes, 11. Clitoris, 3, 7, 14. Cogitationes pravae. Quid ; quo­ modo accusantur, 108. Quid, si intellectuales, 109, 128 Cognationis legalis vel spiritua­ lis violatio luxuriosa, 87. Cohabitatio coniuguin, 79, 80, 81 2* INDEX RERUM ΛΕΡΗ A BETICU8 Colloquia libidinosa, 107 ; co- I lis, venerea, 7. Sunnte specianiugum, 08—impudica, 120. I los delectationes, 8. Quid de officinis ubi haben­ Desideria libidinosa, 109. Ac­ tur, 120. cusatio, 111. Concubinatus, quid? 84. Distillatio, 105. Condicio adiccta matrimonio, Divortii civilis petitio, 76, 81, 40, 4, d. ; promissioni matri­ Dubium de capacitate ad matri­ monii, 24, 2. monium, 39, 40, 54; de valoro Confessarii partes in matrimo­ matrimonii, 60. nio, 44-48 ; in debellando Error in promissionibus matri­ onanismo, 70 ; in universa monialibus, 24, 8; 29. re sexuali, 136. — peccatum Eunuchorum matrimonium, 40,/ cum paenitcnte, 91. Fecundatio, 3 — artificialis, 58. Coniugum actus venerei im­ — quibusnam diebus sit mi­ perfecti mutui, 65, 66, 72; nus probabilis, 62. actus solitarii. 67,68,73 ; actus Ficta promissio matrimonialis cum aliis personis, 74 ; ona26; luxuriae approbatio, 107. nismus, 69; separatio, 76, 81. Fornicationis notio, 84; mali­ Quid si actus sint interiores, tia, 84, 100; variae mali­ 75. — usus matrimonii, 52-59; tiae accedentes, 85-91. Quid 62-64 — officia, praeter debi­ de onanistica, 103. tum coniugale, 78, 79. Con­ Gaudia, cur specialia, 8 ; de silia coniugibus danda, 136. re turpi, 110. Consilia de matrimonio. 44-48. Genitalis apparatus viri et mu­ lieris, 3. Continentia, 18. Eius necessi­ tas generalis, 21. Gestus impudici, 120, N. B. Contionatoris officia circa ©na­ Glandulae Bartolini, 3 ; Littré nismum, 70. et Cowper, 3. Cooperatio ad onanisraum, 69,3-5, Glans praeputii, 3, 7. Honestatis publicae violatio lu­ ad libidinosos actus mariti, xuriosa, 88. 66 ; ad oscula libidinosa sponsi, 31. « Hormones », 3. Hymen, 3. Cooperatio ad tabulas et staIgnorantia obstans matrimonio, tuas impudicas, 125. 39. Copula, 7.— inter coniuges, 5259 ; 62-64, 72. Quid, si du­ Impotentia physica matrimonii, 40, 41. — impedimentum ma­ bium fuerit matrimonium, 60 ; si extra vas debitum, 72. trimonii, 42. Quid de usu — interrupta, 59, 72. matrimonii, 54. Debitum coniugale, 62, 63. Impudici actus, 118. Regulae Delectatio morosa, 108, 128 ; do liis actibus, 119. sensibilis, 11 ; sensibilis-carnaIncestus, 86. INDEX RERUM AJLPHABETICUS 3* Instinctus sexualis, 9, 10. excusat uxoris cooperationem Interiores actus venerei, 75, 108. ad turpia, 66, 69. Labia magna, parva, 3. Morbus psychicus et imputatio Lectiones libidinosae coniugum, actuum pravorum, 134. 68. Motus carnales, 14. Legentes libros turpes, inhone­ Musaei artium visitatio, 123. stos, 121. Musus tincae, 3. Lotio vaginalis, 71. Nemaspermata, 3, 5, 7, 71. Luxuriae notio, 19 ; species et Nervorum excitatio ad pollu­ gradus, 19 ; secundum na­ tionem, 115, 116. turam casus, 84-91 ; contra Nymphae, 3. naturam casus, 92-100 ; per­ Obscenum, quid, 118. fectae et imperfectae distin­ Onanismus coniugalis, 69-71. ctio, 92, 2 ; imperfectae ex­ Oscula libidinosa : specificatio, terioris unitas, 102, 104 ; 106; sponsorum, 30. De oscu­ gravitas, 103. — indirectae lis in genere et de incentivis, notio, imputatio, 113 — lar­ 129. vatae praesumptis, 119. Ovaria, 3. Malthus, quid voluerit, 69* ; Oviductus, 3. quid neomalthusiani, 69. Paedagogia sexualis, 21. Mammae, 3, 7. Papillae mammarum, 7. Matrimonialis castitas, 18 : pro­ Parentes consultandi de nuptiis, missio, 23-29. 27. Eorum officia ante nup­ Matrimonii attentatio a coniugo tias, 31, 45. Quid si dissen­ cum altero, 76; consummatio, tiant, 29. Parochi partes in matrimonio, 61 ; notio et fines, 34, 49. Quid 44-48 ; in debellando onanisit in fieri, in facto esse, 36. smo, 70. — peccata cum paQuinam matrimonium con­ rochianis, 91. trahere possint, 38-42. — pru­ Partes honestae, minus hone­ dens praeparatio, 44-48; ratio stae, inhonestae, corporis, 119. illieita, dissuadenda, honesta, Patris spiritualis peccata cum optanda, 48-50 ; usus, 52-75. persona directa, 91. Quid, si dubium matrimo­ Penis, 3. nium, 60. Phantasiae vis excitans, 15. Medici, quod ad impudica, 124, Phantasmata obscena, 108; im131. pudica, 128. Menstruus fluxus (menstruatio), I Pictores quod ad impudica, 3 ; an explicandus, 21, 2, b 124, 125. Mentula, 3. Pollutio. Notio. Divisiones. Ma­ Meretricium, 84. litia, 92-96, 100. — coniugum, Metus in promissionibus ma­ 72; feminea, 3,69, N. 13., 92,2; trimonialibus, 24,3 ; 29. — an 4* IVDEX RERUM ALI‘HABETIOUS nocturna explicanda, 21, 2, b. Morali tas, 94, 114, 2. Actus influentes in — nem, 06, 113115, 119 — necessaria somno capiendo, 116. Praeputium, 3. Praeputii sme­ gma, 3. Praetextus impudicitiae, 119. Promissiones matrimonii, 23-29. Prostata, 3. Pruritus an abigi potest ? Vene­ reus et non venereus, 115. Pudicitia, quid, 118. Quintilianus, de caelibatu, 83. Raptus, 90. Regulae de actibus minus pu­ dicis, 119. Revelatio mysteriorum vitae, 21, 136 ; vitiorum a nuptu­ rientibus, 25. Sacrilega luxuria, 85, 100. Scripta obscena, 121. Semen muliebre, 3, 5 ; virile seu sperma, 5 — appositum ad ostium vaginae, 56, 2. Sensationes venereae, 7. Senum matrimonium, 40,4. Separatio coniugum, 76, 81. Sexualis actus, 14 ; character, 10 ; instructus, 9, 10 ; pae­ dagogia, 21. Sexualium re­ rum revelatio, 21. Sixtus V, de matrimoniis eu­ nuchorum, 40, 4. Sodomia, 97, 100. Sponsalia, 24-29. Sponsorum castitas, 30; consue­ tudo, 30, 31 ; istructio, 48 ; obligationes, 28, 29 ; pec­ cata, 32. Sterilitas, 41. Quid si malitiose procurata fuerit, 54, a. Stuprum, 89. Superioris collegii peccata cum alumnis, 91. Tactus libidinosi speci fleat io, 106. — impudici, 130. Testes seu testiculi, 3, 5. Theatra publica, 127. S. Thomas de impotentia et sterilitate, 40, 4. Tubae fallopianae, 3. Tutoris peccata cum pupillo,91. Ubera, 3. Urethra, 3. Urinalis meatus, 3*. Uterus, 3. Uxoris cooperatio ad onanismum vel actus turpes, 66, 69. — plena fruitio 56, 2; 64, 69 N.B.; 73. — vaginalis lotio, 71. Vagina, 3, 7, 14. Venditores scriptorum incitan­ tium ad libidinem, 121. Venerea appetitio, 9, 12; dele­ ctatio, 7 ; sensatio, 7. Verba tenera, impudica, 120. Veretrum, 3. Vesiculae Graaf, 3; semina­ les, 3. Vestes parum modestae, 126, Virginitatis claustrum, 4 ; notio, 4 ; studium et perfectio, 18. Virgula (sexualis), 3. Virile membrum, 3, 7, 14. Votum castitatis et usus ma­ trimonii, 54, a. Vulva, 3. Zoospermata. 3, 5, 7, 71.