Manuale

Theologiae Moralis
auctore
LUDOVICO WOUTERS, C. SS. R.
THEOLOGIAE MORALIS ET PASTORALIS PROFESSORE EMERITO

TOMUS II.

CAROLUS BEYAERT, Editor Pontificius, Brugis (Belgii)

APPROBATIO

NIHIL OBSTAT.
Noviomagi, 18 April. 1933.

W. Duynstee, C. SS. R.

IMPRIMATUR.
Buscoduci, hac 20 April. 1933.
f A. F. Diepen.
Episcopus Buscoducensis.

Omnia iura reservantur.

Abbreviationes in allegationibus.
I.
1.
2.
3.
4.

Documenta ecclesiastica.
A. S. S.
A. A. S.
C. I. C.
S. R. C.

5· P- c.

6. Collect.

II. Opera S. Alfonsi.
i. S. Alf. Theol. Mor. I, 2

= Acta Sanctae Sedis.
= Acta Apostolicae Sedis.
= Codex luris Canonici.
= Sacra Rituum Congregatio. Ci­
tatur Collectio, quae a S. Sede
tanquani authentica approbata
est.
= Pontificia Commissio ad codi­
cis canones interpretandos.
— Collectanea S. Congregationis
de Propaganda Fide. Citatur
editio 1907.

— S. Alfonsus, Theologia Mora­
lis, liber 1, numerus 2. Citatur
editio critica vaticana Patris
Gaude.
2. S. Alt. Hom. Ap. tr. 3, n. 3 = S. Alfonsus, Homo Apostolilicus, tractatus 3, numerus 3.
— S. Alfonsus, Opera Dogmatica.
3. S. Alf. Op. Dogm.
Citatur editio Walter.
111. Diversa.
- Intelligitur Enchiridion Sym­
i. Denz.-Bannw.
bolorum et Definitionum, con­
fectum a Denziger. Citatur
editio Bannwart.
Ius pontificium seu Ephemeri­
2. lus. pont.
des urbanae ad % canonicas
disciplinas spectantes.
— II Monitore ecclesiastico.
3. Mon. eccl.
4. N. R. théol.
= Nouvelle Revue théologique.
5 Linz. Quart.-Schr.
Theologisch - praktische Quartalschrift.
= The Ecclesiastical review.
6. Eccl. rev.
= Nederlandsche Katholieke
7. N. Kath. St.
Stemmen.

LIBER III.

De adminiculis vitae Christianae seu de
sacramentis.
Dicemus primum de sacramentis in genere, deinde de sacramentis
in specie.

TRACTATUS i.
De sacramentis in genere.
(S. Thom. p. 3, q. 60-65; S. Alf. Theol. Mor. 1. VI, n. 1-94;
Horn. Apost. tr. 14, n. 1-6).*
1

Agemus primum de sacramentis in se spectatis, deinde de ministrationc, denique de susceptione sacramentorum. Quae autem a Dogmaticis
pertractantur, brevissime perstringemus, eo praesertim fine, ut integrae
doctrinae habeatur conspectus, atque nexus doctrinam dogmaticam inter
et moralem appareat.

DISSERTATIO I.
De sacramentis in se spectatis.
Tradita notione summaria sacramenti, dicemus primum de exsistentia,
essentia et divisione, deinde de efficacia, tum de effectibus sacramento­
rum.

Pars i.
De notione summaria, exsistentia, essentia et divisione sacramentorum.

I. Notio summaria. Sacramentum vi vocis omnem rem sacram signi- 1
ficat. Hic autem pressius sumitur et definitur: Signum sensibile rei
sacrae sanctificantis hominem, i. e. gratiae. Distinguuntur sacramenta
\reteris et sacramenta Novae Legis. Priora solum significant, posteriora
significant et producunt gratiam. Hinc sacramentum Veteris Legis defi\ Cfr. Bii.luart, Summa S. Thom. p. 3, t. Ill; De Smet, De sacramentis in
genere ;2 Rath, Dv Sacramentis in genere ; PourraT, La théologie sacramentaire ;
Schanz, Die Lehre von den Sakramentcn der kath. Kirche; Billot, De Ecclesiae
sacramentis.
W. M. T. Μ. II.

I

— 2 ---

nitur: Signum sensibile, non autem efficax gratiae; sacramentum autem
Novae Legis dicitur: Signum sensibile et efficax gratiae.

2

II. Exsistentia sacramentorum ut rite exhibeatur, distinguendi sunt
varii hominum status, scilicet: i° Status innocentiae in paradiso; 2°
Status Legis naturae, ita nuncupatus non ad exclusionem gratiae, sed ad
exclusionem legis scriptae Mosaicae. Hic status pro Israëlitis viguit us­
que ad legem scriptam, pro aliis usque ad Christum ; 30 Status Legis
Mosaicae, qui pro Israëlitis perduravit usque ad Christum; 40 Status
Legis novae seu christianae. Porro :
1. In statu innocentiae omnium consensu nullum exstitit sacramentum.
2. In statu Legis naturae probabilius unum saltem exstitit sacramen­
tum. Scilicet, spectata voluntate Dei salvandi omnes, certo exstitit reme­
dium, quo parvuli a peccato originali liberarentur. Illud autem fuisse
signum sensibile gratiae sanctificantis seu sacramentum, probabilius est,
ut exponunt dogmatici (cfr. S. Thom. p. 3, q. 61, a. 3, q. 60, a. 5, ad 3 ;
q. 61, a. i).
3. In statu Legis Mosaicae plura exstiterunt sacramenta, ut deducitur
ex Cone. Trid. ' et ex decreto Eug. IV pro Armenis. Porro communiter
admittitur, circumcisionem fuisse sacramentum. Alia huius Legis sacra­
menta enumerantur : Consecratio sacerdotum, esus agni paschalis et
panum propositionis, purificationes (cfr. S. Thom. 1. 2, q. 102, a. 5;
p. 3, q. 61, a. 3, ad 2).
4. In statu Legis novae sunt septem sacramenta, eaque a Christo
instituta; quod est de fide e Cone. Trid.: « Si quis dixerit, sacramenta
Novae Legis non fuisse omnia a lesu Christo, Domino nostro, instituta ;
aut esse plura vel pauciora quam septem, videlicet Baptismum. Confir­
mationem, Eucharistiam, Poenitentiam, Extremam Unctionem, Ordinem
et Matrimonium ; aut etiam aliquod horum septem non esse vere et pro­
prie Sacramentum, anathema sit. »1 Dicta autem sacramenta a Christo
immediate (non autem ab Apostolis, inspirante Spiritu Sancto) instituta
esse, est doctrina certa, quamvis disputetur, num a Cone. Trid. definita
sit ut veritas fide catholica credenda.
Controvcrtitur, quomodo Christus instituerit sacramenta. Alii docent, Christum
materiam et formam in genere tantum determinasse, iniungendo solum gestum
upturn et verba convenientia, accuratiorem vero determinationem Ecclesiae relin­
quendo (sententia de institutione immediata in genere). Alii censent, Christum
hunc specie gestum et haec specie verba praescripsisse, ita tamen, ut locus sit
alicui latitudini, quatenus nempe Apostoli seu Ecclesiae Principes possint non
Sess. 7, can. 2.

\ Sess. 7, can. 1.

— 3 —
quidem abrogare materiam ct formam a Christo statutas, sed eas accuratius vel
strictius determinare, vel etiam novis elementis adaugere, adeo ut ipse signi valor
•
· ·
·
·
*
intra certos limites obnoxius sit Ecclesiae voluntati (sententia de institutione
immediata in forma specifica pcrfectibili). Alii admittunt institutionem immedia­
tam in forma specifica fixa, ita ut Ecclesia nihil directe possit quoad validitatem,
mutando vel addendo aliquid circa materiam vel formam.

III. Essentia sacramentorum, i. Sacramenta novae legis constant 3
rebus et verbis; quae doctrina enuntiatur decreto pro Armenis. Patet:
i° Ex S. Script, quae illud de pluribus diserte affirmat, ut de Baptismo,1
de Confirmatione,2 de Extrema Unctione. *· 2° Ex doctrina et usu
Ecclesiae. Ceterum verba et res possunt moraliter intelligi, ita ut suffi­
ciat, verba et res aequivalenter haberi.
2. Res et verba in sacramentis sese habent ut materio, et forma; quae
doctrina eodem decreto pro Armenis proponitur. Patet ex eo quod
res sacramenti, quae de se plura significare potest (v. g. ablutio in Bap­
tismo), adeoque de se in esse signi indeterminata est, per verba ad
specialem significationem determinatur, ita ut res instar materiae sit pars
determinabilis, verba autem instar formae sint pars determinans·
3. Materia sacramenti distingui solet duplex, remota et proxima.
Remota est res, quae in ritu sacro adhibetur, ut aqua in Baptismo; vel
circa quam actio sacramentalis versatur, ut peccata in Poenitentia ; prior
dicitur materia remota ex qua, altera materia remota circa quam. Pro­
xima est applicatio materiae remotae, ut ablutio in Baptismo ; vel actio,
quae circa materiam remotam versatur, ut actus poenitentis in Poeni­
tentia.
IV. Divisio sacramentorum. Sacramenta N. L. distinguuntur in:
1. Sacramenta mortuorum et vivorum, prout primarie instituta sunt
ad gratiam dandam, scii, spiritualiter mortuis; vel ad eam augendam,
scii, in spiritualiter vivis. Gratia, quae confertur homini, omni gradu
gratiae destituto seu spiritualiter mortuo, dicitur gratia prima; quae con­
fertur homini, in statu gratiae constituto seu spiritualiter vivo, gratia
secunda nuncupatur. Sacramenta mortuorum sunt: Baptismus et Poeni­
tentia. Sacramenta vivorum: Confirmatio, Eucharistia, Extrema Unctio,
Ordo et Matrimonium.
2. Iterabilia et non iterabilia, prout eidem pluries vel semel tantum
possunt conferri.

3. Necessaria et non necessaria, prout a singulis debent vel non debent
’. Matth. XXVIII, 19. ·

’. Act. Apost VIII, 15, 17.

'. lac. V, 14.

4

— 4 —

suscipi. Ex iis, quae debent suscipi, alia necessaria sunt necessitate medii
ct praecepti, alia necessitate solius praecepti. Baptismus omnibus (can.
n. 737), Poenitentia omnibus post Baptismum in mortale lapsis necessa­
ria sunt necessitate medii et praecepti (can. 901 et 906). Eucharistia
certo necessaria est necessitate praecepti (can. 859, § 1 et 4, 864, § 1) ;
de necessitate medii disputatur. Confirmatio et Extrema Unctio non
sunt necessaria necessitate medii; quatenus necessaria sint necessitate
praecepti gravis, disputatur. Denique Matrimonium et Ordo non sunt
necessaria nisi soli communitati ; quae singula suo loco evolventur.
4. Formata et informia, prout statim ac recipiuntur gratiam confe­
runt, vel ob obicem saltem non statim eam producunt. Ex informibus
autem alia, sublato obice, reviviscunt, i. e. gratiam conferunt, alia non
reviviscunt (S· Alf. VI, 6)·
5. Denique sacramentum dicitur validum vel invalidum, prout nihil
vel aliquid deest ad illud constituendum.

Pars II.
De efficacia seu vi productiva sacramentorum.

5

Quaeritur, num sacramenta vere producant gratiam etc.; de ipsis
effectibus parte secutura sermo est. lam vero:
i. Sacramenta N. L. conferunt gratiam ex opere operato, seu sunt
vere causae efficientes gratiae. Propositio statuitur contra Protestantes
et Modernistas, estque de fide ex hisce Cone. Trid. : « Si quis dixerit
per ipsa N. L· Sacramenta ex opere operato non conferri gratiam,...
a. s. » ’

II. Sacramenta solum tanquam causae instrumentales ad gratiam
producendam concurrunt; causa principalis, quae sacramentis tanquam
instrumentis utitur, est solus Deus; nulla enim creatura tanquam causa
principalis effectum, qui ordinem omnis creaturae excedit, producere
potest.3

III· Modus, quo sacramenta ad producendam gratiam concurrunt,
diversimode exponitur. Alii docent, sacramenta, quae moraliter sunt
actiones Christi, infinita et infallibili virtute movere Deum, ut gratiam
conferat (doctrina causalitatis moralis)· Alii censent, sacramenta non
immediate producere gratiam, sed efficere in subiecto titulum, qui quan­
tum est de se exigit gratiam (doctrina causalitatis intentionalis). Alii
docent, sacramenta physice et immediate producere gratiam (doctrina
‘. Sess. 7, can. 8. ----- ’. Cone Trid. Scss. 6, cap. 7.

— 5 —
causalitatis physicae). Haec est sententia S· Thomae (i. 2, q· 112, a. 1, ad
2; 3, q. 62, a. I, 3, 4, 6).

Pars III.
De effectibus sacramentorum.

Effectus sacramentorum sunt: Gratia et character. Prior omnibus
sacramentis communis est, alter tribus proprius est, scilicet Baptismo,
Confirmationi et Ordini.

SECTIO I.

De gratia.
I. Gratia collata. Gratia, quam conferunt sacramenta, est gratia 6
sanctificatis, et sacramentalis.
1. Gratia sanctificans, a) Omnia sacramenta rite dispositis conferunt
gratiam sanctificantem. Sequitur ex dictis de efficacia sacramentorum.
Gratiae autem sanctificanti annectitur aut infusio virtutum supematuralium et donorum Spiritus S., scilicet si confertur gratia prima; aut prae­
dictorum augmentum, nimirum si confertur gratia secunda.
b) Baptismus et Poenitentia per se conferunt gratiam primam; per
accidens, scilicet si quis in statu gratiae modo debito ea suscipit, gratiam
secundam, i- e. gratiae augmentum.
c) Extrema Unctio confert per se et primarie gratiam secundam; per
se, sed secundarie, gratiam primam. Cetera sacramenta per se conferunt
gratiam secundam, per accidens (saltem multo probabilius) gratiam pri­
mam. Casus autem obtinet, si quis in statu peccati mortalis sacramentum
suscipit, bona fide et cum attritione, quae sese ad omnia peccata com­
missa extendit· Ratio istius sententiae est, quia sacramenta secundum
Trid. conferunt gratiam non ponentibus obicem. lam vero qui bona fide
et attritus est, non ponit obicem gratiae, ut patet ex sacramentis mortuo­
rum (S. Thom. 3, q. 72, a. 7; qu. 79, art. 3; Suppi, q. 30, a. 1 ; S. Alf.
VI, 6, 269 et 731).

2. Gratia sacramentalis, i. e· quoddam divinum auxilium ad conse­
quendum finem, tali sacramento proprium (S. Thom 3, q. 62, a. 2).
Quisnam autem finis singulis sacramentis proprius sit, dicetur, ubi de
singulis sacramentis sermo erit. Porro :
a) Per sacramenta conferri gratiam sacramentalem deducitur primum
e Cone. Flor., quod edicit: «Unumquodque sacramentum ad finem
proprium et distinctum ordinatur. » Atqui sacramentum finem proprium

— 6 —

consequi nequit, nisi producat effectum seu gratiam sibi propriam, a. v.
gratiam sacramentalem. Deinde si omnia sacramenta eandem conferrent
gratiam, non differrent nisi ritu externo, nec ratio fuisset instituendi
diversa sacramenta, nec pateret, cur unum magis necessarium sit quam
aliud.
b) In quo praecise consistat gratia sacramentalis, non una est theolo­
gorum sententia. Secundum propugnatores causalitatis intentionalis gra­
tia sacramentalis consistit in gratiis actualibus, alicui Sacramento pro­
priis, quae exiguntur eodem titulo ac gratia sanctificans. Secundum
alios gratia sacramentalis est ipsa gratia sanctificans, quatenus datur per
tale sacramentum ; gratia autem sanctificans, per tale sacramentum
data, ordinatur ad fines talis sacramenti, et consequenter dat ius ad reci­
piendas, suo scilicet tempore, gratias actuales, quibus finis talis sacra­
menti obtineatur. Ita v. g· gratia sanctificans, in Baptismo collata, est
regenerativa et conservativa vitae spiritualis; in Confirmatione roborativa et perfectiva etc. Secundum Tho mistas gratia sacramentalis est gra­
tia sanctificans cum intrinseca modificatione, vi cuius gratia sanctificans
ad effectus sacramento proprios ordinatur, una cum iure ad gratias
actuales in ordine ad illos effectus accipiendos. Hinc secundum illos
v. g. gratia sanctificans, in Baptismo collata, vi praedictae modificationis
est regenerativa et conservativa vitae spiritualis etc.

7

IL Mensura secundum quam sacramenta conferunt gratiam, i. Sa­
cramenta specie distincta probabilius aequaliter dispositis inaequalem
conferunt gratiam· Sacramenta enim differunt dignitate; digniori autem
causae dignior respondet effectus.
2. Sacramenta solo numero distincta aequaliter dispositis aequalem
gratiam, inaequaliter dispositis inaequalem conferunt. Cone. Trid.1 id
diserte docet de Baptismo. Hinc etiam de aliis praesumi debet.

SECTIO II.
De charactere.

8

I. Exsistentia characteris sacramentalis. Tria sacramenta, scilicet
Baptismus, Confirmatio et Ordo imprimunt in anima characterem, i. e.
signum quoddam spirituale et indelebile, unde ea iterari nequeunt. Est
de fide e Cone. Trid. : « Si quis dixerit, in tribus Sacramentis, Baptismo
scilicet, Confirmatione, et Ordine, non imprimi characterem in anima,
h. e. signum quoddam spirituale et indelebile, unde ea iterari non possunt ;
anathema sit. » ’ Ita etiam docet can. 732, § 1.
‘. Scss. 6. cap 7.

Sess. 7, can 9.

— 7 —

II. Natura characteris sacramentalis a diversis diversimode exponi- 9
tur. Omnes autem in hoc conveniunt, characterem esse qualitatem spiri­
tualem, a gratia sanctificante distinctam, et esse potentiam, qua homo
capax fit vel sacra recipiendi ut in Baptismo, vel sacra tradendi ut in
Confirmatione et Ordine (S· Thom- 3, q. 63, a. 1 et 2). Disputant autem,
prout vel physicam vel moralem causalitatem propugnant, utrum sit
potentia physica an moralis tantum; quocirca confer Dogmaticos.
♦
SCHOLION.

De informitate et reviviscentia sacramentorum.
1. Informitas. 1. Informitas sacramenti consistit in eo, quod sacra- 10
mentum valide recipitur, sed ob obicem fructum i. e. gratiam non produ­
cit. Dicitur ob obicem, sive materialem, sive formalem, prout inculpabili­
ter vel culpabiliter ponitur.

2. Sex sacramenta certo possunt esse informia; de sola Poenitentia
disputatur, num possit informiter, i· e. valide, sed sine fructu recipi.

II· Reviviscentia; quocirca plura exponenda veniunt.
11
i. Notio. Reviviscentia consistit in eo, quod sacramentum valide, sed
sine fructu receptum postea, sublato obice et signo sacramentali cessante,
gratiam producit. Dixi « signo sacramentali cessante. » Hinc posito,
S. Eucharistiam cum obice receptam, obice ante specierum consumptio­
nem sublato, gratiam Eucharisticam producere,1 non haberetur sacra­
menti reviviscentia, quia fructus produceretur, remanente signo sacra­
mentali.
2. Sacramenta, quae reviviscunt, haec sunt:
a) Baptismus certo potest reviviscere; quod patet ex eo, quod secus
ii, qui sine fructu Baptismum recepissunt, peccati originalis aliorumque
peccatorum ante Baptismum commissorum remissionem obtinere ne­
quirent- Etenim peccatum originale aliaque peccata ante Baptismum
commissa non remittuntur nisi per Baptismum re vel voto susceptum.
Atqui ii, qui semel Baptismum receperunt, iam nequeunt illum recipere ;
neque re, quia Baptismus iterari nequit; neque voto, quia si novus Bap­
tismus impossibilis est, etiam votum novi Baptismi excluditur.
b) Confirmatio, Ordo, Matrimonium et Extrema Unctio multo proba­
bilius reviviscere possunt. Secus enim ii, qui dicta sacramenta infructuose
— utut inculpabiliter — recepissent, gratia sacramentali, quae homini
in variis vitae statibus adeo necessaria est, destituti manerent; siquidem
I

‘. Num id locum habeat, vide in tr. de Euch.

Confirmatio et Ordo nullatenus, Matrimonium, stante eodem vinculo,
iterari nequit. Denique Extrema Unctio, eodem periculo persistente,
saltem non licite iteratur.
c) Poenitentia num reviviscere possit, dubium est; tum quia dubium
est, num possit esse informis i. e. valida et infructuosa; tum quia
iterari potest.
d) 5. Eucharistia, saltem si sacrilege suscepta est, fere communiter
dicitur non reviviscere : tum quia toties iterari potest ; tum quia sequere­
tur absurdum, eum qui saepissime sacrilege communicasset, si postea
vere poeniteret, illico gratia cumulari.
3. Tempus reviviscendi. Baptismus, Confirmatio et Ordo possunt sem­
per reviviscere, quum nequeant unquam iterari, et vi characteris aliquo
modo in esse perseverent. Matrimonium reviviscere potest, quamdiu
idem vinculum matrimoniale persistit. Quo disrupto, gratia sacramentalis iam aut non est necessaria, aut per novum matrimonium acquiri
potest. Extrema Unctio saltem reviviscere potest, quamdiu perdurat
idem periculum. Denique Poenitentia, si sacramentis reviviscentibus
accenseri debeat, dicenda est posse semper reviviscere.
4. Requisita ad rcvivisccntiam. Si quis sacrilege recepit sacramentum,
vel post illud susceptum graviter peccaverit, per se requiritur contritio
vel attritio cum absolutione sacramentali ; per accidens, data bona fide,
sufficit — ut multo probabilius docetur — attritio cum sacramento
vivorum bona fide suscepto. Ratio est, quia talis homo versatur in statu
peccati mortalis. /Xtqui ut mortale remittatur, sicque reviviscentiae sa­
cramenti locus detur, per se requiritur contritio vel attritio cum abso­
lutione sacramentali, per accidens sufficit attritio cum sacramento vivo­
rum (S· Alf. VI, 6, 87, 444). Extra hos casus:
a) Certo sufficit attritio, ut reviviscant Baptismus et Poenitentia.
Sufficit enim dispositio in ipsa receptione requisita.
b) Per se requiritur contritio, per accidens probabilissime sufficit
attritio, ut reviviscat Extrema Unctio, quia hoc sacramentum cum attri­
tione bona fide susceptum probabilissime fructum producit.
c) Per se requiritur contritio, per accidens probabilius sufficit attritio,
ut reviviscant Confirmatio, Ordo et Matrimonium, quia ista sacramenta
cum attritione bona fide suscepta probabilius fructum producunt (n. 6).

5. Modus quo reviviscentia locum habet diverso modo exponitur,
prout diverso modo explicatur causalitas sacramentorum. Fautores causalitatis moralis docent, valorem sacramenti recepti in acceptatione divi­
na moraliter perseverare, atque, remoto obice, Deum ad infusionem gra­

— 9 —

tiae movere. Defensores causalitatis intcntionalis dicunt, remanere titu­
lum exigitivum gratiae, eumque, remote obice, gratiam producere. Pro­
pugnatores causalitatis physicae reviviscentiam Baptismi, Confirmationis
et Ordinis tribuunt characteri ; reviviscentiam aliorum sacramentorum
alii eorum negant, alii a determinatione quadam habituali in voluntate
repetunt, alii pro hisce casibus ad causalitatem moralem recurrunt.
6. Gradus reviviscentiae videtur respondere dispositioni actuali subiecti.1

DISSERTATIO II.
De ministratione sacramentorum.

Pars I.
De persona ministrante.
Minister sacramenti est ille, cui legitima auctoritate competit adminis- 12
tratio sacramentorum. Distinguitur duplex, scii, principalis et secunda­
rius, prout administratio sacramentorum alicui competit propria auctori­
tate, vel auctoritate a primario ministro communicata. Minister principa­
lis est Christus ut homo. Minister secundarius est solus sacerdos primi
vel secundi ordinis. Excipe Baptismum et Matrimonium. De istis ube­
rius in tractatu de singulis sacramentis.

Pars II.
De modo ministrandi.

Quoad modum ministrandi sacramenta haec generatim notat can. 731,
§ i : Cum omnia sacramenta Novae Legis, a Christo Domino nostro
instituta, sint praecipua sanctificationis et salutis media, summa in iis
opportune riteque administrandis ac suscipiendis diligentia et reverentia
adhibenda est.
Quibus praemissis, dicemus primum de requisitis ad ministrationem
validam, deinde de requisitis ad ministrationem licitam.
SECTIO I.

De requisitis ad ministrationem validam.
I. Ad ministrationem validam sacramentorum non requiruntur in 13
ministro fides er sanctitas. Quoad fidem est de fide respectu Baptismi;’
certum respectu aliorum sacramentorum. Quoad sanctitatem est de fide.’
Cfr. Cone. Trid. Sess. 6, Cap. 7. ----- ’. Cone. Trid. Sess. 7, de Bapt. can. 4.
----- ’. Cone. Trid. sess. 7, dc Sacram, can. 12.

ΙΟ —

Ratio est, « quia ministri Ecclesiae instrumentaliter operantur in sacra­
mentis... sicut autem supra dictum est, instrumentum non agit secundum
propriam formam aut virtutem, sed secundum virtutem eius, a quo
movetur » (S. Thom. 3, q. 64, a. 5). Hinc efficientia sacramentorum non
pendet a dispositione ministri (S. Alf. VI, 13)·

II. Requiruntur ad validem sacramentorum ministrationem intentio,
et alia quaedam, de quibus singillatim agemus·

CAPUT I.
De intentione.

14

I. Notio. Intentio hic intelligitur: Voluntas deliberata conficiendi sa­
cramentum.

15

II. Divisio. Intentio distinguitur:
1. Ratione sui in actualem, virtualem, habitualem et interpretativam.
Actualis habetur, quando minister eo tempore, quo conficit sacramentum,
actu vult illud conficere. Est reflexa seu potius in actu signato, si habe­
tur expressa et formalis volitio conficiendi sacramentum ; in actu exer­
cito, si quis actu vult quidem, sed tamen minus expresse et formaliter
sacramentum conficere, ut si quis cognoscens ritum ut sacramentum, sub
hac cognitione eum ministrat, rirlualis habetur, quando quis actu expli­
cite voluit conficere sacramentum, eaque voluntas non quidem actu, sed
tamen virtute perseverat, ita ut vi voluntatis habitae operetur, ut si
quis ex intentione celebrandi Missam vestes induit et cetera peragit,
etiamsi forte tempore ministerii omnino distractus sit. Habitualis intentio
est, si quis actu explicito voluit conficere sacramentum eaque voluntas
non quidem retractata est, sed tamen virtute non perseverat. Interpretiva
habetur, quando quis neque actu explicito vult neque actu explicito
voluit sacramentum conficere, sed praesumitur illud voliturus, si cogita­
tio de eo incideret * (3. Alf. VI, 15).
2. Ratione obiecti in mere externam et internam- Mere externa habe­
tur, quando quis vult et exterius serio facit solum ritum externum, sed
caret animo conficiendi sacramentum, vel etiam contrarium intendit.
Dicitur mere externa, quia, etsi in se interna sit, tamen obiectum eius
totum externum est, scii, sola positio ritus externi. Interna habetur,
quando quis vult ritum externum quatenus sacer est, vel saltem ab
Ecclesia pro tali habeturRatione obiecti praeterea distinguitur in determinatam et indetermina'. Alii interpretativam dicunt, quam alii habitualem implicitam vocant.

tam, prout res intenta certa est et definita; vel incerta est, ut si quis
intendit ex multitudine hostiarum decem tantum consecrare.
3. Ratione modi in explicitant et implicitam, prout quis expresse vult
tale sacramentum cognitum et cogitatum, vel voluntate generaliori vult
tale sacramentum, sive non cognitum sive cognitum sed non cogitatum.
Ratione modi etiam distinguitur in absolutam et conditionatam, prout
quis intendit conficere sacramentum independenter vel dependenter ab
aliqua circumstantia vel eventu, ut si quis aliquem absolvit sub condi­
tione: si attritus es; vel: si restitueris.
III. Intentio requisita. Est de fide, requiri intentionem eamque « sal- 16
tem faciendi quod facit Ecclesia. » 1 Quae ut evolvantur et compleantur,
observes haec:
i. In se non requiritur intentio actualis, sed sufficit virtualis; habitua­
lis non sufficit, multo minus interpretativa ; metus vero intentioni non
obstat. Dixi :
a) Non requiritur intentio actualis, sed sufficit virtualis. Nam censen­
dum est> sufficere intentionem, quae vere in actum seu ritum sacramentalem influit, ideoque causa eius dici potest. Eiusmodi autem non solum
est intentio actualis, verum etiam virtualis. Accedit quod intentio actua­
lis non semper est in potentia hominis, eiusque necessitas anxietatibus
de sacramentorum validitate ansam praeberet (S· Thom. 3 p. q. 64, a· 8,
ad 3;2 S- Alf. VI, 17, 18).
Coroll. Valide agit sacerdos, qui de more se confert ab baptisterium, confes­
sionale vel altare ibique baptizat, absolvit vel consecrat ; habetur enim saltem
intentio virtualis; immo practice passim adest intentio actualis etsi remissa. —
Item valide consecrat sacerdos, qui supra corporale posuit hostias consecrandas,
etsi tempore consecrationis de iis non cogitet. — Immo generatim dicendum, im­
prudenter de valore actus dubitare qui ritum requisitum posuit, nisi intentionem
debitam expresse excluserit (S. Alf. VI, 18).

b) Non sufficit habitualis; siquidem admitti nequit, sufficere inten­
tionem, quae nullatenus in actionem ministri influit; cuiusmodi est inten­
tio habitualis (S. Alf. VI, 16). Multo minus, ut patet, sufficit interpreta­
tiva (S. Alf. VI, 16).
‘. Cone. Trid. sess. 7, de Sacram, can. II. ----- *. S. Thomas 1. c. dicit quidem.
< Licet ille qui aliud cogitat, non habeat actualem intentionem, habet tamen...
habitualem, quae sufficit ad perfectionem sacramenti. > At respondet S. Alfonsus: « Pro intentione autem habituali S. Doctor hic sine dubio intelligit virtualem ;
nam immediate post sic subdit: Puta cum sacerdos accedens ad baptizandum,
intendit facere circa baptizandum quod facit Ecclesia; unde si postea in ipso
exercitio actus cogitatio cius ad alia rapiatur, ex virtute (nota) primae intentionis
perficitur sacramentum » (VI, 18).

12
c) Metus non obstat, quia, ut ponimus, non tollit voluntarium (S. Alf.
VI, 19). Excipe tamen matrimonium, ut suo loco dicetur.
2. Quoad obiectum requiritur intentio seu voluntas conficiendi sacra­
mentum. Statuitur contra eos qui censent sufficere intentionem exter­
nam, a. V- sufficere, ut quis exterius serio ponat ritum externum, etiamsi
interne nolit conficere sacramentum. Haec doctrina, primum a Rolando
Bandinello propugnata, postea ab Ambrosio Catharino (1553) resuscitata,
hodiedum fere communiter derelicta est atque iure reici videtur. Etenim
i°, ut diximus, de fide est, requiri in ministro intentionem « saltem fa­
ciendi quod facit Ecclesia. » Atqui haec verba intelligenda videntur iuxta
sensum, quem in scholis habebant, a· v. de intentione faciendi quod
Ecclesia intendit per ritum efficere. 2° Damnata est ab Alex· VIII prop.
28: «Valet Baptismus collatus a ministro, qui omnem ritum externum
formamque baptizandi observat, intus vero in corde suo apud se resolvit :
Non intendo quod facit Ecclesia. » 1 Omnino videtur hic sermo esse de eo,
qui ritum externum exterius serio ponit. Ergo hoc non sufficit. 3° Missale Rom. haec habet: « Si quis habeat coram se undecim hostias et in­
tendat consecrare solum decem, non determinans, quas decem intendit,...
non consecrat, quia requiritur intentio, »s utique uti Missale, spectato
sensu obvio, supponit, consecrandi, eaque determinata (S. Alf. VI, 23).
Sufficit tamen, ut minister implicite velit sacramentum conficere, puta,
ut velit ritum ceu sacrum, ut velit facere quod Christus instituit, quod
facit Ecclesia, quod a Christiano petitur, etc.
Coroll I. Non valet sacramentum: l° si quis ritum externum ponit sine ulla
intentione; quod v. g. locum habebit, si quis non ponat actum humanum, puta si
in somno vel in ebrietate aliquem baptizet ; 2° si quis ritum externum peragit ioci
vel irrisionis vel solius exercitii causa.
Coroll. II. Valere potest sacramentum, etsi quis ritum a se positum non habeat
pro sacramental i, modo vere velit v. g. quod instituit Christus, quod petit is qui
sacramentum admittit, etc. Hinc haeresis vel infidelitas per se non est ratio
dubitandi de intentione requisita ; ’ secus si accedat odium christiani nominis,
quod v. g. in iudaco facile suspicari possumus.

3. Quoad terminum intentio ferri debet in personam vel materiam
determinatam; sufficit tamen, ut intentio dirigatur ad personam vel
integram materiam praesentem, quin dirigatur ad partes in individuo.
Invalide vero consecrat, qui vellet ex undecim hostiis decem consecrare,
easque decem non determinaret.
4. Quoad modum — signanter quoad sacramentum sub conditione
conficiendum — plura notanda sunt‘. Denz.-Bannw. n. 1318. ----- *. De Defectibus, tit. 7, n. 1.----- S. Off. 18
Dec. 1872 (Collect, η. 1392)·

— 13 —

a) Sacramentum, collatum sub conditione de praesenti vel de praete­
rito, generatim statim valet aut non valet, prout verificatur aut non
verificatur conditio. Dixi « generatim », quia disputatur, num valeat sa­
cramentum collatum sub conditione naturaliter non cognoscibili; ut si
quis aliquem absolveret, si esset praedestinatus. Porro negandum vide­
tur, quia « cum Deus commiserit administrationem sacramentorum cog­
nitioni et voluntati hominum, nequit apponi conditio quae non possit
cadere sub humana cognitione. » (S· Alf. VI, 26).
b) Sacramentum, collatum sub conditione de futuro (puta: Absolvo
te, si restitues, i. e. ubi primum restitueris), generatim non valet, neque
ante neque post conditionem impletam. Non ante conditionem impletam,
quia non habetur intentio sacramentum ante impletam conditionem con­
ficiendi ; non post conditionem impletam, quia tunc materia et forma
iam non amplius exsistunt (S. Alf. 1. c.). Dixi generatim, quia excipitur
matrimonium, quod sequitur naturam contractus· Contractus autem sub
conditione initus, impleta conditione, perficitur.

SCHOLION.
De ministratione simulata sacramenti.
Auctores in exponendis natura et moralitate ministrationis sacramenti
simulatae seu fictae non conveniunt. Ita dicendum nobis videtur:

1. Notio, i. Simulata ministratio sacramenti pleno sensu sumpta con- 17
sistit in eo, quod quis utitur materia et forma sacramenti, idque ita, ut
significet voluntatem conficiendi sacramentum, quam tamen reipsa non
habet (S. Alf. VI, 60 et 61, ubi negat simulationem, quia desunt materia
et forma).
2. Simulata ministratio sensu minus pleno accepta habetur, quando
quis utitur materia aut forma sacramenti, idque denuo ita, ut significet
voluntatem conficiendi sacramentum, quam re vera non habet (S. Alf.
1. c.).
Utraque simulata ministratio dicitur formalis vel materialis, prout
deceptio proximi intenditur ut finis, vel eligitur ut medium.
3. Simulata sacramenti ministratio improprie sumpta consistit in eo,
quod quis adhibet aliquid, quod materiae et formae sacramenti aut alter­
utrius speciem refert, idque eo fine, ut censeatur sacramentum confi­
cere.
Ab omni simulata ministratione differt dissimulatio negati sacramenti,
quae locum habet, quando quis adhibet aliquid, quod materiae et formae
vel alterutrius speciem refert, eo fine ut occultet negationem sacra-

— 14 —

menti ; puta si quis indisposito loco absolutionis impertit benedictionem,
ne denegatio absolutionis aliis prodatur (S. Alf. VI, 59).

18

II. Moralitas. 1. Simulatio sacramenti pleno sensu accepta graviter
mala est, quia continet mendacium sacrilegum, i. e. mendacium quod,
utpote per ritum sacramentalem commissum, in ipsum sacramentum re­
dundat, eique gravem iniuriam infert. Adde, dictum mendacium saepius
futurum esse graviter nocivum. Accedit prop· 29 ab Innoc. XI damnata :
< Urgens metus gravis est causa sacramentorum administrationem si­
mulandi ; » 1 quocirca notes; i° per illam propositionem saltem damnari
simulationem sacramenti pleno sensu acceptam; 20 auctores dictae pro­
positionis eam intellexisse de simulatione materiali (S. Alf. VI, 59) ;
hinc a fortiori reicienda est formalis.
2. Simulatio sacramenti sensu minus pleno accepta pariter graviter
illicita videtur, quia argumentum modo allatum etiam valet, si menda­
cium per ritum partialem sacramenti committitur.2
3. Simulatio sacramenti improprie sumpta per se satis probabiliter
non est graviter illicita; cum enim ritus sacramenti neque integre neque
partialiter adhibeatur, videtur deesse iniuria sacramento illata, ita ut
restet solum mendacium. Dixi per se, quia aliunde grave peccatum potest
committi, puta contra caritatem vel etiam contra iustitiam respectu
subiecti, cui ita denegatur sacramentum, ex caritate vel ex iustitia debitum.

1

4. Dissimulatio negati sacramenti, accedente iusta causa, per se licita
est. In casu enim neque iniuria infertur sacramento; neque committitur
mendacium, sed solum occultatur veritas (S. Alf. VI, 59). Dixi per se,
quia iterum aliunde grave peccatum haberi potest, puta respectu subiecti,
quod potest habere grave ius, ne veritas ei occultetur.
Atque haec quae de simulata ministratione sacramenti diximus, serva­
tis servandis, etiam simulatae susceptioni applicentur.
Coroll. I. Neque simulatio sacramenti neque peccatum est:
1. Materiam et formam exercitii causa ponere, quia non significatur, confici
sacramentum, ideoque mendacium deest; neque positio ritus exercitii causa ali­
quam sacramento iniuriam infert.
2. Ad infamiam vitandam coram communicare fingente consueta verba proferre
non porrigendo, sed in ciborio reponendo hostiam (S. Alf. VI, 61). Attamen
casus parum practicus est.
3. Ingredi confessionale, ibique alloqui confessarium de aliquo negotio. « Cum
enim ibi desit materia et forma, nescio intelligere ubi sit simulatio sacramenti. »
‘. Denz.-Bannw. n. 1179. ----- ’. Cfr. S. Off. 6 Sept. 1625 (Denz.-Bannw.
η. 1489)·

j

ίI

— i5 —
(S. Alf. VI, 60). Neque habetur mendacium, nisi quis «accederet cum intentione,
ut circumstantes credant ipsum confiteri» (S. Alf. 1. e.); secus si illud faceret,
ut aliis occultaret, quod non confiteretur.
4. In contrahendo matrimonio, ad quod quis cogitur, simulare consensum ;
siquidem eiusmodi consensus invalidus est, ita ut desint materia et forma sacra­
menti. Neque peccatur, quia simulatur consensus, quia ob impedimentum obstans
verba consensus cum restrictione non pure mentali proferri possunt, ita ut men­
dacium quoque desit (S. Alf. VI, 62).

Coroll. II. Simulatio sacramenti vel saltem grave peccatum est:
1. Proferre sine intentione verba absolutionis super indispositum vel consecra­
tionis super panem, vel in Missae celebratione verba consecrationis omittere; quin
etiam ex cap. De homine 7, de cel. miss, gravius peccaret sacerdos qui in Missa
non consecraret, quam qui sacrilege consecraret et communicaret (S. Alf. VI,
59, 6l)’
2. Hostiam non consecratam pro consecrata tradere; hic quidem non haletur
simulatio sacramenti, sed cooperatio ad idololatriam saltem materialem (S. Thom.
3 p. q. 80, a. 6, ad 2; S. Alf. VI, 61).

CAPUT II.

De

aliis requisitis.

Ut sacramentum valide conficiatur, praeter intentionem requiruntur
haec :
I- Minister ritum externum ponat modo humano seu per actum 1P
humanum. Nequit enim admitti, Christum ita instituisse sacramentum,
ut confici possit per actum, qui non sit humanus ; ut si plane ebrius vel
dormiens baptizaret. Ceterum in casu — practice saltem — etiam deerit
intentio requisita (S· Alf. VI, 16).

II. Idem minister materiam applicet et formam pronuntiet. Id, si 20
de Baptismo sermo est, certum videtur, tum quia secus verba formae
non verificantur ; tum quia S. C. de Disc. Sacr. ‘ Baptismum alio modo
collatum invalidum declaravit, additis hisce: Doctrina catholica certis­
sime tenet, ab uno eodemque ministro poni debere materiam simulque
formam baptismatis proferri ; secus enim forma ego te baptizo, ego te
abluo falsitate laboraret (S. Thom. 3, q. 67, a. 6, ad 3). Idem fere certum
videtur quoad Confirmationem, Extremam Unctionem et Ordinem, spec­
tatis nimirum tam analogia cum Baptismo, quam doctrina theologorum
et praxi Ecclesiae- Accedit quod secus unio moralis in sacramento non
satis salvari videtur. Excipe sacramentum Poenitentiae, cuius natura
contrarium requirit. Quoad sacramentum Eucharistiae quaestio poni
nequit. Ceterum notes :

i. Diversi ministri possunt valide ministrare sacramentum, quod par’. 17 Nov. 1916 (A. A. S. 1916, p. 479); cfr. Rit. Rom. tit. 2, c. 1, n. 10.

— ι6 —

tibus constat — si dederis, illud contingere; de qua conferas tract, de
Extrema Unctione — modo singulae partes ab uno eodemque minis­
tro integre, i. e. suis materia et forma ponantur. Patet ex dicendis
tract, de Extrema Unctione. Illud tamen, utpote graviter ritui contra­
rium, extra casum necessitatis sub gravi prohibitum est
2. Etiamsi sacramentum non constet partibus, tamen plures ministri
possunt valide unum idemque sacramentum conficere, modo singuli
ponant omne id, quod ad sacramentum requiritur. Suadetur primum
quoad alia sacramenta ex analogia cum sacramento Eucharistiae, quod
certo a pluribus simul confici potest. Ratio autem est, quia singuli minis­
tri non conficiunt sacramentum nisi in persona Christi, ideoque in et
cum Christo unum sunt. Deinde cum singuli, uti ponimus, potestate con­
ficiendi sacramentum potiantur, omniaque requisita exhibeant, non appa­
ret, aliquid singulorum collationi deesse (Cfr. S. Thom. p. 3, q. 67, a.
6; q- 82, a. 2, ad 2; S· Alf. VI, 120, 232; can. 803). Verum etiam illud
graviter illicitum est, excepta consecratione in ordinatione presbytero­
rum et consecratione Episcoporum.
Etiamsi plures sacramentum conficiant, unum tamen erit sacramentum,
quia Christus, qui est unus minister principalis, unum per plures efficit
(S. Thom. p. 3, q. 67, a. 6).
3. Denique unus idemque potest pluribus simul sacramentum conferre,
puta plures baptizare vel absolvere. Id tamen extra casum necessitatis
pariter illicitum est (S. Alf. VI, 29).
21

22

III. Minister sacramentum subiecto a se distincto conferat. Eruitur
tam ex doctrina communi theologorum et praxi constanti Ecclesiae,
quam ex forma plurium sacramentorum. Accedit quod Innoc. III nullum
declaravit Baptismum, quem quidam ludaeus in mortis periculo sibi
ministraverat, addita hac ratione: « Cum inter baptizantem et baptizatum debeat esse discretio, sicut ex verbis Domini colligitur evidenter,
dicentis Apostolis: Ite, baptizate omnes gentes in nomine, etc. » (S·
Thom. q. 66, a. 5, ad 4; q. 82, a. 4, ad 2).1 Excipe SS. Eucharistiam et
Matrimonium.

IV Minister materiam et formam debite uniat; quia debent unum
constituere signum. Sufficit autem unio moralis seu potius ea unio, qua
\trba formae secundum communem aestimationem materiam afficiunt,
itaque unum cum ea constituunt (S. Alf. VI, 9). lam vero:
i. In Baptismo, Confirmatione, Ordine et Extrema Unctione certo
sufficit, ut materia et forma in aliqua sui parte coexsistant, seu ut una
Cfr. Ius Décret 4. III. 42.

— V —
inchoetur, antequam absolvatur altera. Pariter sufficere videtur, ut for­
ma pronuntietur immediate ante vel immediate post applicationem ma­
teriae. Ratio est, quia etiam in hac hypothesi verba « Ego te baptizo »
etc., « Signo te » etc., videntur adhuc significare actualem applicationem
materiae. Accedit, quod S. Off. pluries resolvit, sacramentum Presbyte­
ratus non esse iterandum casu, quo Episcopus immediate ante orationem
Oremus manum extensam habuerit super Ordinandos;1 item casu, quo
ordinandus instrumenta tetigerit post prolatam formam.2 Quae resolu­
tiones etiam Baptismo, Confirmationi et Extremae Unctioni applicandae
videntur. Attamen ratio dubitandi quoad haec tria sacramenta, signanter
quoad Baptismum, desumitur ex eo quod S. Off. 2 Maii 1858 declaravit,
Baptismum esse sub conditione repetendum semper ac « omnino com­
pleta ablutione, forma pronuntietur, vel contra, absoluta pronuntiatione
formae, ad ablutionem procedatur. * Ceterum mora brevissima dubium,
mora autem unius Pater noster nullum redderet sacramentum (S. Alf.
1. c.). Ad liceitatem requiritur, ut materia et forma perfecte coexsistant.
2. In Poenitentia, quia per modum iudicii instituta est, maius interval­
lum intercedere potest.
3. In Matrimonio semper habetur unio materiae et formae, quando
consensus unius ponitur, consensu alterius non retractato ; habet enim
et sequitur naturam contractus (S. Alf. VI. 9).
4. In Eucharistia potius de praesentia materiae quam de eius cum
forma unione sermo est; hic autem requiritur, ut materia physice prae­
sens sit, quia secus verba « hoc » et « hic » non verificantur (S. Alf.
VI, 9)·
V. Minister neque materiam neque formam substantialiter vitiatam 23
adhibeat. lam vero :
1. Mutatio substantialis materiae habetur, quando adhibetur res, quae
aestimatione communi differt a re, quam adhibet Ecclesia, ut si in
Baptismo adhibeas vinum loco aquae. Si tamen materia re eadem est,
sive integre sive quoad maiorem quantitatem, sed diverso nomine vocatur
atque ad diversum usum adhibetur, potius dubie valida quam certo inva­
lida est, ut si quis humore fluente ex vite baptizaret (S. Alf· VI, 11)·
2. Substantialis mutatio formae habetur, quando verba secundum
communem aestimationem habent sensum diversum ab eo, qui e mente
Christi exprimi debet (S. Alf. λ7!, ii, 221). Si mutatio fit in verba, quae
‘. 12 Sept. 1877; 30 Nov. 1898; 14 Dec. 1898. ----- ’ 17 Mart. 1897. ----- ’· Ad­
vertas tamen, tempore responsi dati magis quam hodiedum de valore Baptismi
ita collati dubitatum fuisse. Quo spectato una cum declarationibus quoad Ordinem
postea editis, licet dubitare, num S. Congr. iterum interrogata idem foret respon­
sura. ---- 4. Rit. Rom. tit. 2, cap. i, n. 8; tit. 5, cap. i, n. 18.
W. Μ. T. Μ. II.

a

— ι8 —

duplici sensu accipi possunt, sacramentali scilicet et alieno, mutatio sub­
stantialis vel accidentalis est. prout minister alienum vel sacramentalem
sensum intendit; siquidem etiam in communi hominum commercio sen­
sus ambiguus per ipsum loquentem debet determinari. Praeterea fieri
potest, ut mutatio, spectato solo sensu grammatico, substantialis, de
facto accidentalis vel substantialis sit, prout ex inadvertentia vel inscitia
aut ex mente haeretica procedit. Ita si quis in consecratione ex inadver­
tentia diceret: « Hic loco: Hoc est Corpus meum, » consecratio valeret;
secus si vocem « hic » sensu Lutheri seu adverbialiter intenderet (S.
Alf. VI, no). Ceterum mutatio formae fieri potest:
a) Per substitutionem verborum, ut si in Baptismo dicatur : Ego te ablico etc.
Esi autem accidentalis vel substantialis prout verba substituta synonyma vel non
synonyma sunt.
b) Per transpositionem, ut si quis dicat: Ego baptizo te etc Haec passim acci­
dentalis erit.
c) Per omissionem, ut si in consecratione omittatur verbum enim. Videndum,
utrum necne omittatur verbum essentiale, quo scilicet tollitur debitus sensus.
d) Per corruptionem, ut fieri potest ob balbutiem, praecipitantiam, imperitiam,
ut si quis dicat: Hoc est coipus meum. In casu mutatio plerumque accidentalis est.
e) Per additionem, ut si in Baptismo dicatur: Ego te baptizo, in nomine Patris,
qui te creavit etc. Porro eiusmodi mutatio facilius substantialis est, si falsum
quam si verum additur ; item si mente haeretica quam si secus mutatio fit.
f) Per interruptionem. Porro:
a)Interruptio verborum formae substantialis vel accidentalis est, prout tanta
vel non tanta est, ut verba coram audientibus iam non efficiant integrum sensum
a Christo intentum.
.!) Interruptio syllabarum eiusdem verbi, si fit interpositione plurium vel unius
verbi — ut si dicatur: Ego te bapt (silete) tizo etc. — valorem reddit dubium.
Secus si fit tussi similive modo et brevissima est (S. Alf. VI, ii, 221).

3. Mutatio substantialis, utpote quae invalidum reddit sacramentum,
grave peccatum est ; mutatio accidentalis graviter vel leviter prohibetur,
prout magnopere vel leviter adversatur usui et praecepto Ecclesiae.
24

VI. Minister formam sacramentalem proferat voce, i· e. organis ad
loquendum ordinatis. Requiritur igitur pronuntiatio vocalis. Praeterea
practice saltem pronuntiatio ex se audibilis sit oportet, quia dubium est,
num pronuntiatio, quae ex se non sit audibilis, vocalis dici possit (S.
Alf. VI, 414).

SECTIO II
De requisitis ad ministrationem licitam.
Ut minister sacramenti licite procedat, primum quidem debet minis­
trare valide ; de quo iam dictum est. Deinde requiritur, ut ministret

— i9 —
legitime, sancte, rite, digno et absolute vel sub conditione pro adiunctis.

I. Legitime; scilicet requiritur, ut minister ab Ecclesia missionem 25
seu (aliquam) iurisdictionem a. v. auctorizationem receperit neque poe­
nam, quae privet usu ordinis, contraxerit. De iurisdictione requisita in
tractatu de singulis sacramentis uberior sermo erit
II. Sancte, i. e. in statu gratiae. Iam vero:
26
1. Obligatio sacramenta ministrandi in statu gratiae patet ex reveren­
tia actioni adeo sanctae debita. Excusat tamen necessitas ita urgens, ut
ne actus contritionis quidem elici queat, puta si moribundo absolutio
illico concedi debeat. Etenim quum sacramenta sint propter homines,
damnum proximi avertendum praevalet reverentiae sacramento per se
debitae, atque ita, lege superiore caritatis urgente,
irreverentia
tollitur.
■
Hic autem ab aliquibus quaeritur, num etiam excusetur minister, qui sine
periculo infamiae vel scandali actum contritionis tempestive elicere non
possit. Porro theoretice affirmari debet, quia, positis bona ministri
voluntate eiusque morali tempestive poenitendi impotentia, etiam ius
famae servandae et (a fortiori) obligatio scandali vitandi praevalent
reverentiae per se sacramento debitae; verum quum practice tempus
sufficiens ad eliciendum actum contritionis suppetat, dici potest, dictam
causam excusantem de facto vix subesse (S. Alf. VI, 33).
2. Quoad gravitatem obligationis haec accipe :
a) Obligatio status gratiae certo gravis est, si haec tria occurrunt,
nimirum si i° minister consecratus est, et 2° conficit sacramentum, et
3" id facit ex officio seu tanquam consecratus seu sollemniter.1 Patet ex
Rit. Rom., quod edicit: « Impure et indigne ea ministrantes in aeternae
mortis reatum incurrunt;»" quae saltem iis, de quibus dicimus, appli­
canda sunt. Ita quoque Catech. Rom.1 Ratio autem est, quia gravis irre­
verentia habetur in eo, quod quis actum adeo sanctum in statu adeo
foedo excercet sive ceu consecratus et gratia sacramentali comparatus,
sive ceu agens ut minister et instrumentum Christi eiusque nomine, sive
dictis titulis simul spectatis (cfr. S· Thom. p. 3, q. 64, a. 5, ad 3 et a. 6;
S. Alf. VI, 31, 32, 884).
b) Disputatur, num graviter peccent: i° minister non consecratus, qui in mor­
tali conficiat sacramentum, scilicet laicus baptizans et contrahentes matrimonium « ;
2° minister consecratus, qui conficiat sacramentum, sed non c.v officio seu non
ut consecratus, scilicet diaconus vel sacerdos in casu necessitatis baptizantes. Alii
‘. Vox sollemniter, quae in casu passim adhibetur, non respicit ritus externos,
sed idem significat ac ex officio. ----- '·. Tit. I, cap unie. n. 4. ----Part. 2.
cap. i, q. 17.----- ‘. Mi tamen graviter peccant, quatenus in mortali matrimonium
recipiunt.

— 20 —

affirmant, quia gravis irreverentia est in eo, quod quis — sive consecratus est
sive non est consecratus, sive ut consecratus agit sive non agit ut talis — nomine
et tanquam instrumentum Christi tam sublimia peragit. Alii negant, ccnscntque
ad gravem irreverentiam requiri, ut quis agat cx officio ideoque ut minister pu­
blicus Christi et Ecclesiae sacramentum conficiat. Ita docet S. Thomas (1. c., nec
S. Alfonsus illud pro praxi reiccre videtur (VI, 32, Hom. Apost. tr. 14, n. 6);
omnibus attentis, pro practice tuta potest haberi. Pariter non peccat graviter sacer­
dos, qui in mortali solum audit confessionem, ita tamen, ut statuat ante absolu­
tionem dandam actum contritionis elicere (S. Alf. VI, 36).
c) Disputatur ulterius, num graviter peccet sacerdos vel diaconus, qui in mortali
non conficiat, sed solum administret sacramentum. Haec quaestio tantum respicit
S. Eucharistiae distributionem. Porro S. Alfonsus contra multos affirmat «quia,
inquit, sacerdos ministrans Eucharistiam in mortali gravem irrogat iniuriam huic
sacramento, eo quod, ut minister ad illud dispensandum consecratus, ipsum indigne
ministrat (cfr. can. 845). Et sicut in aliis sacramentis minister proxime per con­
fectionem concurrit ad sanctificationem suscipientium, ita hic proxime concurrit
per dispensationem, cum minister Eucharistiae non possit ut ministrum se exhibere
aliter quam per dispensationem > (VI, 35). Accedit quod Nicolaus 11 dispensatorem
in statu peccati comparat faci accensae, quae dum alios illuminat seipsam consumit.
Denique huic sententiae favet Catechismus Romanus.3

d) Non peccat graviter, qui in mortali alias functiones sacras exercet
puta: qui peragit functiones Diaconatus, Subdiaconatus vel Ordinum
minorum ; 2° qui consecrationes v. g. Olei Sacri et benedictiones exer­
cet ; 30 qui S. Eucharistiam tangit vel defert vel benedictionem cum SS.
Sacramento confert; 40 sacerdos qui Matrimonio assistit; 50 denique
non peccat, qui in mortali concionatur (S. Alf. VI, 37-40).
Coroll. Minister, qui in mortali plura sacramenta unico tractu conficit, tot
peccata committit quot conficit sacramenta. Secus dicendum de eo, qui unica
actione morali pluribus S. Eucharistiam distribuit. Denique qui in mortali celebrat
probabilius quatuor peccata committit, scilicet indigne conficit sacramentum, indi­
gne suscipit sacramentum, indigne administrat sacramentum (sibi ipsi), indigno
(iterum sibi ipsi) administrat sacramentum (S. Alf. VI, 35; t. I, p. 201).

3. Quoad modum recuperandi gratiam amissam, confecturus vel admi­
nistraturus sacramentum in mortali constitutus, potest sive per actum
contritionis perfectae sive per confessionem gratiam recuperare. Si ta­
men de confectione S. Eucharistiae agitur, per se requiritur Confessio;
patet ex can. 807, postea exponendo. Praeterea confectio istius sacra­
menti annexam habet eius susceptionem. Porro qui mortaliter peccavit,
nequit S. Eucharistiam suscipere, nisi prius sacramentum Poenitentiae
receperit (n. 179). Quoad aliorum sacramentorum confectionem utique
convenit confiteri, ’ sed obligatio non est.
* Cap. 5 caus. 15, qu. 8. ----- :. Pars 2, cap. 1, qu. 17. ------ Rit. Rom. tit. I,
n. 4.

--- 21 ---

III. Rite, i. e. secundum ritus ab Ecclesia praescriptos. Ritus autem 27
distingui solent essentiales et accidentales, prout pertinent ad essentiam
sacramentorum, vel non pertinent ad eam. De ritu essentiali i. e. de usu
materiae et formae iam dictum est, ita ut de solo ritu accidentali dicen­
dum restet· Quocirca observentur haec:
1. Esse obligationem servandi ritus, est de fide ex hisce Cone· Trid. :
« Si quis dixerit, receptos et approbatos Ecclesiae Catholicae ritus, in
solemni Sacramentorum administratione adhiberi consuetos, aut contemni, aut sine peccato a ministris pro libitu omitti, aut in novos aliquos
per quemcumque Ecclesiarum pastorem mutari posse ; anathema sit. » ’
Obligatio pariter eruitur ex Constitutione Pauli V Apostolicae *
Sedi,
in capite Ritualis Romani posita; item ex can. 733, § 1, qui statuit: « In
sacramentis conficiendis, administrandis ac suscipiendis accurate ser­
ventur ritus et caeremoniae quae in libris ritualibus ab Ecclesia probatis
praecipiuntur. » Id tamen non impedit, quominus quidam ritus directive
potius quam praeceptivi dicantur ; quod eruitur tam ex verbis Ritualis
quam ex ipsa re, ut suo loco notabitur.
2. Obligatio servandi ritus gravis est ex genere suo, ita ut graviter
peccet, qui legem in materia gravi negligat; quod eruitur tam e momento
rei, de qua agitur, quam ex poenis transgressoribus incorrigibilibus in­
fligendis (cfr. can. 2378).
3. Unusquisque ritum suum sequi tenetur (can. 733, § 2). Iam vero
ritum servandum in Ecclesia Latina continent Missale et Rituale Roma­
num, Pontificale Romanum, Caeremoniale Episcoporum et Memoriale
Rituum.’
Nota i. Sacra olea quae quibusdam sacramentis administrandis inserviunt, de­
bent esse ab Episcopo benedicta feria V in Coena Domini proxime superiore;
neque adhibeantur vetera, nisi necessitas urgeat. — Mox deficiente oleo benedicto,
aliud oleum de olivis non benedictum adiiciatur, etiam iterato, minore tamen copia
(can. 734). — Parochus olea sacra a suo Ordinario petere debet et in Ecclesia in
tuta ac decenti custodia sub clavi diligenter asservare; nec ea domi retineat, nisi
propter necessitatem aliamve rationabilem causam, accedente Ordinarii licentia
(can. 735).
Nola 2. Reverentia sacramentis debita etiam requirit, ut conficiantur ea cum
decentia quam natura sacramenti exigit ; quo etiam spectat debita attentio. Attamen
distractio voluntaria solum venialis est, nisi accedat periculum defectus substan­
tialis vel saltem notabilis. Voluntaria tamen sacerdotis distractio sub consecra­
tione et communione a pluribus pro gravi irreverentia habetur, ob eximiam ni­
mirum Sacrificii dignitatem (cfr. S. Alf. VI, 14, 224, 410, dub. 5).

‘. Scss. 7, De Sacram, in gen. can. 13. ----17 lun. 1614. ----- ’. Memoriale
Rituum est parvus liber Rituum pro Urbe datus a Benedicto XIII (1373) et a
Pio VII (1827) pro toto orbe promulgatus.

— 22
28

IV. Digno. Sacramenta solis dignis ministrari possunt ; saltem per se.
Sufficit autem, ut de dignitate constet prout infra exponetur. Dixi :

i. Solis dignis ministrari possunt. Qui ea ministrat indigno, committit:
i° peccatum sacrilegii, ob irreverentem rei sacrae, i. e. sacramenti trac­
tationem; 2° peccatum scandali, ob cooperationem ad peccatum proximi
(S. Alf. VI, 43).
2- Saltem per se; quia quasi per accidens sacramenta ministrari pos­
sunt indigno, si subsit causa, qua èt abstergatur irreverentia, quae per
se ministratione indigno continetur, èt cohonestetur cooperatio ad pecca­
tum proximi. Eiusmodi autem causae sunt : violatio sigilli sacramentalis,
infamia, scandalum et alia incommoda vitanda. Ex hisce consequuntur:
a) Sacramentum ministrandum est indigno, si indignitas sola notitia
sacramentali nota est. Ceterum valent:
b) Peccatori publico sacramenta deneganda sunt sive occulte petit
sive publice. Ratio, quia nec scandalum nec infamia vitanda ministrationem cohonestant1 (can. 855, § 1 ; S. Thom. p. 3, q. 80, a· 6; S. Alf. VI,
44). Peccator autem publicus est, cuius crimen est notorium sive facto,
sive iure, sive fama; occultus est, quamdiu spes est, fore, ut crimen
possit celari.
c) Peccatori occulto sacramenta deneganda sunt, si petat ea occulte,
i e. coram solo sacerdote, aut coram paucis aliis, qui quid agatur non
capiunt, nec rem evulgaturi sunt ; non sunt deneganda, si petat ea
publice. Dicitur:
a) Deneganda, si ea petat occulte (can. 855, § 2; Rit. Rom.): Ratio,
quia ex denegatione non sequitur incommodum de quo supra (S. Thom·
1. c.; S. Alf. λζΙ, 44). Excipe, si sacerdos e sola confessione statum pec­
catoris cognosceret ; nequit enim uti notitia confessionis cum gravamine
poenitentis (S. Alf· VI, 51, 658).
β) Non deneganda, si ea petat publice (can. 855, §. 2 ; Rit. Rom.1
Ratio est, quia ex eo quod minister posset ex scientia privata publice
denegare sacramenta, maxima sequerentur incommoda ; scilicet non
solum amissio famae ‘ petentis, sed maxime lites, perturbationes, scan­
dala et periculum, ne plures a sacramentis abstinerent, scii, ex timore,
ne ab imprudenti vel malitioso ministro arcerentur (S. Thom. 1. c. ; S. Alf.
VI, 49). Excipe tamen sacramentum Ordinis, a quo etiam occulte indi­
gnus arcendus est (Cone. Trid. ; ’ can. 970). « Ratio certa est, quia qui
‘. RiL Rom., tit IV, cap. 2, n. 3. -----’. Tit. IV, cap. 1, n. 9. ------ ’. Tit. IV,
cap i, n. 9.----- *. Hacc ratio non est adaequata, quia reverentia, per se sacramen­
to exhibenda, praevalet bono privato famae peccatoris, qui, ut ponitur, non est
lonae voluntatis; uon autem praevalet bono communi.----- *. Sess. 14, de reform,
cap. 1 ; sçss. 23, cap. 5 et 7.

— 23 —

se ingerit in munera publica ad quae non est idoneus, repelli debet, etiam
cum infamia, ob bonum publicum privato praeferendum » (S. Alf. VI,
52; cfr. S. Thom· Suppi, q. 36, a. 4). Praeterea « notandum quod Episco­
pus non tenetur eo casu manifestare causam cur repellat illum ab
ordinatione; iuxta declarationes S. C. Concilii editas die 21 Martii 1643
et die 21 Aprilis 1668, quas per extensum affert Summus Pontifex
Benedictus XIV » 1 (S. Alf. 1. c.).
Si crimen in alio loco publicum, in loco autem ubi sacramentum petitur
occultum est, sacramentum non negetur, nisi notitia criminis facile
eo perventura sit (S. Alf. VI, 46; cfr. can. 855, § 2).
d) Vetitum est sacramenta Ecclesiae ministrare haereticis, etiam bona
fide errantibus, eaque petentibus, nisi prius, erroribus reiectis, Ecclesiae
leconciliati fuerint (can· 731, § 2). Vetitum autem est, tum quia sacra­
menta ut plurimum sine scandalo haereticis et schismaticis ministrari
nequeunt;’ tum quia ministratio sacramentorum acatholicis indifferenI
tismum fovet.
Quatenus haec etiam moribundis applicanda sint, vide in tract, de
Poenit. et de Extrema Unctione.
3· Sufficit, ut de dignitate constet prout sequitur:
a) Quoad Baptismum adultorum, Poenitentiam, Ordinem et Matrimo­
nium plus minusve positive de dignitate suscipientis constare debet,
ideoque in eam inquirendum est, ut in tract, de dictis sacramentis magis
exponetur. Interim confer quoad Baptismum can. 752, § 1, quoad Poe­
nitentiam can. 886, 888, quoad Ordinem can· 973, § 3, quoad Matrimo­
nium can. 1020, 1021, § i, 1033.
b) Quoad alia Sacramenta dignitas praesumi, indignitas aliquatenus
probari debet, ita ut in dubio sacramenta potius concedi debeant. Patio
est, quia ad haec alia sacramenta omnes fideles ius habent, et ministri
non sunt iudices, sed dispensatores, unde in eis non habent ius inquirendi,
sed tantum debitum dispensandi omnibus, qui petunt, modo isti non sint
positive indigni (S. Alf. VI, 43). Si tamen constiterit de indignitate,
emendatio probanda est, atque aliquando praeterea de satisfactione praes­
tita constare debet. Quocirca haec habet Rit. Rom : « Fideles omnes ad
sacram communionem admittendi sunt, exceptis iis, qui iusta ratione
prohibentur· Arcendi autem sunt publice indigni, quales sunt excommu­
nicat!, interdicti, manifestique infames: ut meretrices, concubinarii, foeneratores, ’ magi,4 sortilegi, blasphemi,’ et alii eius generis publici pecDe Synodo, lib. 12, cap. 8, n. 2. ---- ’. S. Off. 20 Iui. 1898 (Collect, η. 2012).
----I. e. iudicialiter ut tales convicti. ----- 4. I. e. qui veram et certam magiam
publice exercent. ----- *. I. e. qui ex spiritu impietatis ore vel scripto in Deum,
in Sanctos, vel in Ecclesiam iniuriosa iactarc consuevere.

— 24 —

catores; nisi de eorum poenitentia et emendatione constet, et publico
scandalo prius satisfecerint. »1 Eadem eadem ratione inculcat Can.
855, § i. Quibus attentis, haec erui possunt:
29

Coroll. I. Si indignitas oritur e solo peccato, generatim sufficit, ut peccator
publice confessus sit, immo ipse ad S. Eucharistiam accessus videtur generaliter
sufficere, ut emendatus esse censeatur. Si tamen eiusmodi peccator publicus, non
obstantibus confessionibus et communionibus, in eandem consuetudinem relabi
non desistit et relapsus notorius est, tandem sacramentorum ministratio per ali­
quod tempus differatur, quo emendatio satis probetur, nisi nunc peculiaria signa
emendationis appareant, ut occasione Missionis praesertim locum habere potest.
Coroll. II. Si quis publice in occasione proxima vixerit; item si quae officii
renuntiatio, vel retractatio vel satisfactio imponenda est — puta si quis officio
pravo functus sit, vel publice societati pravae nomen dederit, vel errores perni­
ciosos sparserit, vel publice et iniuste aliquem fama spoliaverit — generatim occa­
sio deserenda vel alia obligatio implenda, antequam peccator publice2 ad Sacra­
menta admittatur.
Coroll. III. Si quis publice excommunicatus est, vel sectae haereticae notorie
adhaeserit; antequam communicet, in foro externo cum Ecclesia reconcilietur, et
a censura absolvatur.
Coroll. IV. Si crimen dubium est, sacramentum non denegetur, nisi tamen quis
ita suspectus sit, ut ex caritate teneatur suspicionem auferre. Si crimen cer­
tum est, poenitentia vero dubia, sacramentum denegetur, quia non constat de
poenitentia; quod exigunt Rit. Rom. supra citatum et can. 855 (cfr. S. Alf. VI, 48).
Coroll. V. Si remanet dubium, num alicui sacramenta deneganda sint, consu­
latur Ordinarius vel, si tempus non suppetat, post sacramentum concessum, ad
ipsum pro futuro tempore recurratur.
Ceterum, si sacramenta neganda sunt, prudentissime procedatur. Quoad eius
fieri potest, peccator tempestive moneatur, ita ut ipsa petitio praecaveatur. Si res
non succedat, negatio sine rumore fiat. Ad haec supra dicta maxime respiciunt
adiuncta ordinaria; de servandis in periculo urgenti mortis suo loco sermo erit.
Denique hic quaeri solet, num minister possit administrare sacramentum indigno
ad damnum sibi imminetis, puta mortem, vitandum. Aliqui affirmant, modo petens
possit hic et nunc sacramentum valide suscipere, neque illud petat in contemptum
Dei vel Religionis. Affirmant autem, quia habetur tantum cooperatio materialis,
quae ob eiusmodi causam licita est. Sed cum S. Alf. (VI, 49) negandum videtur;
siquidem collatio sacramenti indigno, idque in positis adiunctis tantam iniuriam
sacramento secum fert, ut non videatur posse admitti ad damnum privatum
ministri avertendum, sed solum ad praecavenda incommoda ex denegatione com­
munitati secutura (S. Alf. VI, 49). Ut supra iam notavimus, ratio adaequata, cur
liceat sacramentum conferre peccatori occulto non est infamia peccatoris contu­
macis vitanda, sed sunt incommoda ex denegatione communitati oritura (S. Alf.
I. c).
Tit IV, cap. i. n. 8. ----- *. Per se sacramenta omnibus vere poenitentibus
saltem occulte ministrari possunt, sed secundum S. Poenit. (1856) non convenit
< ad secretam sacramentorum participationem admittere illos, qui non fecerint
retractationem, propter scandalum pusillorum, qui credere possunt, pocnitentem
perseverasse in obstinata pertinacia. >

— 25 —

V. Absolute vel conditionatim, pro adiunctis. Sacramenta conferenda 30
sunt absolute, si de valore non serio dubitatur, secus sub conditione.
Attamen qui certus de valore conditionem apponit, per se videtur leviter
tantum peccare, quia irreverentia gravis non patet.

SCHOLION I.

De ministratione sacramenti dubie validi.

1. Moralitas ministrationis dubie validae: i. Per se illicitum est 31
ministrare sacramentum cum dubio de eius valore, a. v- per se requiritur
certitudo moralis de valore sacramenti. Ratio est, quia per se iniuriosum
est Christo, Auctori sacramentorum, ritum externum ab Eo institutum,
integre vel saltem partialiter ponere, atque quidem in ordine ad sacra­
mentum constituendum, cum gravi periculo non vere constituendi sacra­
mentum. Accedit prop, i ab Innocentio XI damnata : « Non est illicitum
in Sacramentis conferendis sequi opinionem probabilem de valore Sa­
cramenti, relicta tutiore, nisi id vetet lex, conventio aut periculum gravis
damni incurrendi. Hinc sententia probabili tantum utendum non est in
collatione Baptismi, Ordinis sacerdotalis aut episcopalis. » 1 Itaque per se
illicitum est: i° uti materia vel forma dubia; 2° ministrare sacramentum
in dubio, num aliud requisitum ad valorem adsit, v. g. praesentia poenitentis in sacramento Poenitentiae debita. Consequenter etiam per se non
licet sacramentum ministrare sub conditione, quae secundum dicta n. 32
valorem Sacramenti dubium reddit (S. Alf. VI, 28, 46).
Nota. Certitudo moralis de valore requisita pro diversitate sacramen­
torum strictius vel latius sumi debet ; latius v. g. pro sacramento Poeni­
tentiae, ut suo loco exponetur.
2. Per accidens quandoque potest vel etiam debet sacramentum con­
ferri cum dubio de eius valore, scii, si ex una parte certo valide conferri
nequit, ex altera parte gravis ratio est illud conferendi. Etenim quum
sacramenta sint propter homines, salus hominum procuranda praevalet
obligationi praecavendi, ne sacramentum periculo nullitatis exponatur.
Ratio autem sufficiens eo facilius adest, quo magis necessarium est sa­
cramentum (S. Alf. VI, 28, 29).
Coroll. I. Conferri potest sacramentum dubie validum, si valor saltem probabilis
est, et ex sacramento non collato grave damnum spirituale alicui imminet. Hinc
v. g. absolvi potest dubie dispositus, si timendum, ne secus a sacramentis alienetur.
Vix autem unquam licet materiam dubiam consecrare (S. Alf. VI, 28, 29, 432).
Coroll. II. In periculo mortis etiam cum tenui probabilitate de valore conferri

*. Denz.-Bannw. n. 1151.

— 26 —
debent sacramenta necesssaria, scii. Baptismus, Poenitentia ; item Extrema Unctio,
saltem si Poenitentia certo valide conferri nequit (S. Alf. VI, 103).

32

II. Modus
cum dubio de
mento debita
sacramentum

ministrationis dubie validae. Si sacramentum ministratur
valore, confici debet sub conditione; scii, reverentia sacra­
exigit, ut minister in eiusmodi dubio protestetur, se nolle
conficere, si conditio necessaria desit.1 Praeterea observes:

1. Apponatur conditio, a qua valor, non autem ea, a qua soltts fructus
pendet. Ratio est, quia sacramentum collatum sub conditione a qua solus
fructus pendet — puta: si dispositus es ad gratiam recipiendam — revi­
viscere nequit; nam si conditio verificatur, sacramentum statim valide
et fructuose recipitur; si non verificatur, ne valide quidem recipitur,
ideoque nequit reviviscere (n. 11). E contra sacramentum collatum sub
conditione a qua valor pendet — puta: si capax cs sacramenti recipiendi
— valide confertur, si conditio verificatur; et, si forte nunc sine fructu
recipitur, postea, accedente debita dispositione, reviviscere potest.
2. Non requiritur ut conditio ore, sed sufficit ut mente exprimatur,
exceptis casibus quibus secundum Rit. Rom. ’ ore exprimi debet, scii.
i° in dubio, num baptizandus iam sit baptizatus, vel num id quod natum
est sit homo; 2° in dubio num ungendus adhuc vivat (S. Alf. λ7!, 29)·
Ratio est, quia conditio mente apposita sufficit, ut sacramentum vere
conditionatim conferatur, a. v. ut intentio restringatur ad casum validae
confectionis. Confirmatur hisce Missalis Romani: « Si valde probabiliter
dubitet se aliquid essentialiter omisisse (in consecratione), iteret formam
saltem sub tacita conditione. »4 Immo satis est, conditionem — sive ore
sive sola mente — implicite apponere, puta sacramentum ministrando
secundum institutionem Christi vel intentionem Ecclesiae.

SCHOLION II.
De iteratione sacramenti dubie vel dubie valide collati.
33

Dicimus de iteratione sacramenti, quae fit sub conditione hac vel
aequivalenti : Si prius sacramentum non vel non valide collatum est;
quaeque igitur nihil efficit, si prius sacramentum valide collatum fuerit.
Iam vero:
I. Illicitum est sub conditione iterare sacramentum, si dubium de
’. Si dubium de valore, Ecclesia defectum si exsistat supplente, tollitur, sacra­
mentum absolute conferri debet. -----Si quis apponit conditionem : si dispositus
es; dubium videri potest, utrum intendatur dispositio ad solum fructum an — sal­
tem confuse vel praedominanter — ad valorem requisita. Hinc tutius est conditio­
nem hac latione non enuntiare. ---- *. Tit. 2, c. I. n. 9, 22; tit. 5, c. I. n. 14.-----·. De defect, tit. 5, n. 2.

— 27 —
ministratione caque valida rationabili fundamento caret. In casu ite­
ratio graviter illicita est, quia gravis irreverentia est sine ratione iterare
ritum sacramentalem. Attamen a peccato, saltem gravi excusantur
scrupulosi ; qui tamen serio monendi sunt, ut a repetenda forma absti­
neant. Pariter veniale est inutiliter idem verbum repetere, qua agendi
ratione Christus ridicule loquens inducitur. Excusantur tamen balbutien­
tes, modo, quantum fieri potest, verba prima vice rite pronuntiare conentur.
II. Licet sub conditione iterare sacramenta, si et prudens dubium de
ministratione vel ministratione valida exsistat, èt utilitas proximi suscep­
tionem sacramenti suadeat.

III. Debet sub conditione iterari sacramentum, si prudenter dubitatur
de ministratione eave valida, et susceptio sacramenti necessaria est
necessitate medii vel praecepti ; magis etiam, si bonum commune exigit,
ut sacramentum certo valide conferatur. Adhaec quo magis necessarium
est sacramentum, eo facilius sufficiens dubium adest·
Coroll. I. Sub conditione iterentur sacramenta Baptismi, Confirmationis et
Ordinis, si prudens dubium exsistat, num revera vel num valide collata fuerint
(can. 732, § 1). Si prudenter dubitatur, num absolutio impertita vel rite prolata
sit, et poenitens adhuc sufficienter praesens est, absolutio iterari debet, si agitur
de poenitente in mortali constituto; secus saltem potest iterari.
Coroll. II. Baptismus, Ordo, Absolutio moribundi, Extrema Unctio collata sen­
sibus destituto, iterari debent, etiamsi ratio dubitandi de valore prioris sacramenti
tenuis sit.
Coroll. III. Contingere potest, ut dubium de ministratione eave valida sacra­
menti, etiam necessarii, adeo tenue sit, ut possit quidem, sed non debeat iterari.
Ita v. g. ad sedandam inquietudinem iterari posset Ordo, si verba formae imme­
diate post materiam positam prolata essent.
Coroll. IV. Denique accidere potest, ut sacramentum possit et debeat pluries
sub conditione iterari, puta ut infans primum baptizari debeat, dum adhuc in utero
exsistit ; deinde, aliquo membro edito, sub conditione rebaptizari ; denique in lu­
cem editus iterum rebaptizari sub conditione (n. 93; cfr. can. 746, § 3).

SECTIO III.
De obligatione ministrandi.
I. Episcopi et parochi ita tenentur:

i. Debent ex iustitia subditis suis ministrare sacramenta ; atque quidem
non solum in vera necessitate, sed quoties illud rationabiliter petunt.
Tenentur autem ex iustitia, quia suscipiendo munus suum contractum
tacitum inierunt. Accedit ratio salarii seu honestae sustentationis ipsis

34

— 28 —

ratione muneris obvenientis (S. Alf. VI. 58; cfr. t. I, n. 572, can. 464 § 1 ;
467, § i ; 785 ; 892, § i ; 939).

2. Obligatio praedicta gravis est ex genere suo, ita scilicet, ut graviter
peccarent: i° si subdito constituto in gravi (vel in extrema) necessitate
non subvenirent; 20 si ex more difficiles seu morosos sese praeberent,
puta si confessiones non audirent nisi paucis in mense diebus, si tempora
notabiliter inopportuna pro S· Eucharistiae distributione assignarent.
3. Si necessitas gravis vel extrema est, non excusat incommodum
grave, immo ne periculum viae quidem (cfr. t. I. n. 572). Attamen quoad
obligationem ministrandi sacramenta cum periculo vitae notentur haec :
a) Obligatio solum respicit sacramenta pro adiunctis necessaria ad
salutem, scilicet Baptismum, Poenitentiam, et si aegrotus esset sensibus
destitutus, antequam absolvi potuisset, Extremam Unctionem.
b) Ut dicta obligatio exsistat, requiritur: i° ut non sit alius, qui certo
sacramenta sit ministraturus; 2° ut adsit spes fructus; 30 ut ex sacra­
mento cum periculo vitae ministrato non immineat damnum maius, puta
damnum commune vel multorum, quibus minister necessarius est.
Coroll. I. Parochi possunt plura per alios praestare, nisi tamen nominatim
postulentur. Episcopi vero possunt — saltem hodiedum — ordinaria officia plane
per alios implere.
Coroll. II. Bencd. XIV ex rescriptis S. C. C. concludit, parochum non posse
tempore pestis recedere, etsi relinquat vicarium idoneum ; potest tamen sibi curam
sanorum reservare, si vicarius paratus sit aegrotis providere, ne sani e metu
infectionis utrumque fugiant.1 Illam prohibitionem multo magis valere pro
Episcopis, eadem S. Congr. * declaravit. Quae autem dicta sunt de tempore pestis,
utique generatim tempori periculi communis, ut belli vel cuiusvis morbi contagiosi,
applicanda sunt. Denique parochi ct episcopi tempore periculi communis neque
abdicare possunt, nisi alius in eorum officium substitui possit.

35

II. Cooperatores ratione officii parochi vices supplentes eadem fere
ac parochi obligatione tenentur (cfr. can· 476, § 6).

36

III. Alii sacerdotes ex sola caritate obligantur (cfr. can. 892, § 2;
939). Tenentur autem sub gravi, si proximus in extrema vel in gravi
necessitate versatur. Si agitur de gravi necessitate, excusat incommodum
grave. Si sermo est de extrema necessitate vel de gravi necessitate com­
muni, ne periculum vitae quidem excusat. Quoad obligationem vero cum
periculo vitae ministrandi sacramenta notentur, quae supra de ea notata
sunt (S. Alf. VI, 624; II, 27; Hom. Αρ· tr· 4, n. 14; tr. 16, n. 125).
Coroll. Si populus ob penuriam ministrorum in gravi versatur necessitate, sim­
plex sacerdos nequit abstinere a confessionibus audiendis et S. Eucharistia admi-

‘. De Syn. dioec. 1. 13, c. 19, n. 2. ----- ’. 18 Dec. 1576.

nistranda; et si ad confessiones audiendas idoneus non est, tenetur se, si possit,
idoneum reddere (S. Alf. VI, 625).

IV. Superiores religiosorum erga subditos suos aeque gravi obliga- 37
tione tenentur ac parochi (cfr. can. 514, § 1) ; attamen practice non tenen­
tur ex iustitia. quia non constat de contractu tacito, nec salarium tri­
buitur. Abdetur obligatio religionis, quia superiores ex hoc motivo viden­
tur obligari.

DISSERTATIO III.
De susceptione sacramentorum.
Dicendum primum de persona suscipiente, deinde de modo suscipiendi
sacramentum.

Pars I.
De persona suscipiente.

I. Solus homo viator capax est recipiendi sacramenta. Excluduntur 38
igitur angeli et defuncti. Attamen non omnis homo viator capax est omnia
sacramenta recipiendi ; scilicet :
1. Baptismi capax est homo omnis, nondum baptizatus (can. 745, § 1).
2. Confirmationis et Eucharistiae capax est omnis baptizatus (can.
786, 853).
3. Ordinis capax est omnis baptizatus et masculus (can. 968).

4· Poenitentiae capax est omnis baptizatus et post Baptismum lapsus
(can- 902).
5. Matrimonii capax est omnis baptizatus et habilis ad ineundum con­
tractum (cfr. can. 1035).
6. Extremae Unctionis capax est -omnis baptizatus, qui post adep­
tum usum rationis ob infirmitatem vel senium in periculo mortis versa­
tur (can. 940, § 1)·

Pars II.
De modo suscipiendi sacramentum.
Ut sacramenta duplicem de quo sermo fuit (n. 5) effectum produ­
cant, scilicet characterem et gratiam, debent valide et licite suscipi.
Dixi «ut duplicem effectum producant;» quandoquidem ad solum
characterem producendum sufficit susceptio valida. Ut insuper gratia
recipiatur, requiritur susceptio valida et licita.

— 30 —

SECTIO I.
De requisitis ad susceptionem validam.

39

Ad valide recipiendum sacramentum non requiruntur neque fides
neque probitas, ut patet ex sensu et praxi Ecclesiae, quae semper pro
valido habuit sacramentum iuxta ritum Ecclesiae in haeresi susceptum.
Excipitur Poenitentia, ad quam requiruntur boni actus poenitentis, ut
suo loco exponetur.
Requiritur vero pro aliis sacramentis Baptismus. Constat scii, ex tradi­
tione, alia sacramenta solum instituta esse pro iis, qui per Baptismum
membra Ecclesiae facti sunt (S. Alf. VI, 79).
Denique ad validam susceptionem omnium sacramentorum requiritur
— saltem in adultis — intentio, i. e· voluntas recipiendi sacramentum ; de
qua intentione uberius dicendum est (S. Alf. VI, 80, 139).

40

1. Necessitas intentionis. 1. In parvulis et in perpetuo amentibus —
i. e. in iis, qui nunquam usu rationis gavisi sunt — nulla intentio requi­
ritur, sed supplet voluntas Ecclesiae. Est de fide quoad Baptismum,1
certum quoad Confirmationem et S. Eucharistiam, scilicet ex praxi
Ecclesiae antiquissima ; item quoad Ordinem ex Const. Bened. XIV Eo
quamvis tempore' (S. Thom. 3 p· q. 68, a. 9; a. 12, ad 1 ; S. Alf. VI,
80, 139). Porro parvuli et perpetuo amentes sacramentorum quae desig­
navimus capaces, aliorum vero incapaces sunt (S· Alf. 1. c).
2. In adultis requiritur intentio, prout sequitur:
a) Qui èt interne receptioni sacramenti repugnat, èt ad ritum exter­
num cogitur, omnium consensu non recipit sacramentum.
b) Qui interne receptioni sacramenti repugnat, at ritum externum
ultro admittit, non recipit sacramenta, quae non imprimunt characterem.
Ita communiter docent auctores hac ratione innixi, quod non convenit,
dona Dei conferri ei, qui positive nolit ea recipere. Disputatur aliquatenus
de eis sacramentis, quae conferunt characterem, i. e. de Baptismo, Con­
firmatione et Ordine. Pauci illi, qui censeant, posteriora sacramenta in
casu recipi, maxime eo nituntur quod Innocentius III ’ edicit, non ab­
surde doceri, qui ficte (i. e. externe consentiens sed corde dissentiens) ad
Baptismum accedat, characterem suscipere christianitatis impressum.
Communior tamen sententia docet, etiam sacramenta, quae characterem
imprimunt, non recipi ab eo, qui interne dissentit, utut externe consen­
tiat. Ratio allegatur, quia maxime inconveniens videtur, sacramenta quae
' Cone. Trid. sess. 7, can. 13 d«e Bapt ----- *. 4 Maii, 1745, art. 1. ------ '. C, 3
Dc Baptismo (III, 42).

— 31 —

specialia onera secumferunt, recipi a subiecto, quod ea nolit recipere.
Ceterum verba Innocentii III, spectato tenore, parum quempiam movere
nata sunt.
c) Qui nec consentit nec dissentit, sed mere passive se habet, multo
probabilius non magis recipit sacramenta quam ille, qui receptioni posi­
tive repugnat; quia non convenit, dona Dei conferri ei, qui non positive
velit ea recipere (S. Thom· 3 p. q· 68, a. 7; S. Alf- VI, 81).
S. Thomas 1. α ita : « Respondeo dicendum, quod per baptismum aliquis moritur
veteri vitae peccati, et incipit quandam vitae novitatem... Et ideo, sicut ad hoc
quod homo moriatur veteri vitae, requiritur, secundum August in habente usum
liberi arbitrii voluntas, qua eum veteris vitae poeniteat; ita requiritur voluntas,
qua intendat vitae novitatem ; cuius principium est ipsa susceptio sacramenti ; et
ideo ex parte baptizati requiritur voluntas sive intentio suscipiendi sacramentum. >
Et iterum : « Si in adulto deesset intentio suscipiendi sacramentum, esset rebap­
tizandus : si tamen hoc non constaret, esset dicendum : « Si non es baptizatus, ego
te baptizo. »
Cum hac doctrina S. Thomae nequit componi sententia eorum, qui docent, vo­
luntatem, quae in suscipiente requiritur, esse potius non obstantis quam positive
consentientis.1
Coroll. /. Valide recipit sacramentum, qui ex metu in receptionem consentit ;
metus enim non tollit liberum. Excipe matrimonium, quod invalidum οεζ si
consensus per metum gravem extortus est, ut suo loco exponetur.
Coroll. II. Quaestio pertractata de intentione recipientis sacramentum non res­
picit S. Eucharistiam, de qua scilicet non quaeritur, num sine intentione recipientis
valeat, sed num sine dicta intentione sacramentaliter, an solum materialiter reci­
piatur, ita ut fructum non producat.2

II. Natura intentionis requisitae. 1. In se non requiritur intentio 41
actualis, neque virtualis, sed (etiam) sufficit habitualis; interpretativa
non suf ficit. Dixi :
a) Sufficit habitualis a. v. sufficit, ut quis positive eam habuerit et
non retractaverit. ’ Ratio est, quia intentio in recipiente ideo tantum
requiritur, ne dicatur sanctificari praeter eius voluntatem. Atqui id dici
nequit de eo, qui gaudet intentione habituali. Alii excipiunt Poenitentiam
et Matrimonium. Verum quod spectat ad Poenitentiam sufficit intentio
habitualis, quatenus agitur de recipienda absolutione. Aliud autem est
quaerere, num actus poenitentis poni debeant ex intentione saltem vir­
tual! — i. e. vi intentionis recipiendi sacramentum — a. v. num debeant
a poeni tente (actualiter vel virtualiter) referri ad absolutionem.4 Quoad
Matrimonium, quod ipsi suscipientes ministrant, eatenus necessaria est
‘. Cfr .quoque quoad Baptismum, can. 745, §22’; 752; Rit. Ram. tit. 2, cap. 3,
η. i ; quoad Poenitentiam, Rit. Rom. tit. 3, cap. 1, n. 24; quoad Extremam Unctio­
nem can. 943; Rit. Rom. tit. 5, cap. 1, n. 6. ----- s. Cfr. tract, de S. Euchar. -----’. Innocentius 111, Cap. Maiores, §. Item quaeritur, de bapt.; Instructio Bened
XIV, Postremo mense, η. 46. ----- *. Cfr. tract, de Poenitentia.

— 32 —

intentio actualis vel virtualis, quatenus requiritur, ut consensus ex inten­
tione actuali vel virtuali contrahendi matrimonium inceperit exsistere
(S· Alf. VI, 81,82, 139).
b) Interpretativa non sufficit, quia eiusmodi intentio, saltem qualis
a nobis intelligitur (n. 15), re vera non exstitit.1
Obi. Rit. Rom.3 et can. 943 statuunt, Extremam Unctionem absolute conferen­
dam esse infirmis, qui cum suae mentis compotes essent, illud saltem implicite
petierint aut verisimiliter petiissent. Ergo quoad Extremam Unctionem sufficit
intentio interpretativa seu potius animus in dictum sacramentum propensus, quem
intentio interpretativa arguit.
Resp. Nego cons. Et sane Rit. Rom. et can. 943 non dicunt de infirmis (fideli­
bus), qui Extremam Unctionem verisimiliter voluissent, sed eam verisimiliter
petiissent. Atqui fidelis, qui sui compos Extremam Unctionem verisimiliter pete­
ret, satis certo quoque dictum sacramentum (plus minusve explicite) voluit, aeque
ac petitio, quae verisimiliter locum habebit, satis certo animum in sacramentum
propensum arguit.

2 Quoad obiectum requiritur intentio recipiendi tale sacramentton,
seu recipiendi quod Ecclesia per talem ritum intendit. Sufficit autem
intentio recipiendi tale sacramentum plus minusve explicita. Simpliciter
implicita — ut v. g. voluntas adhibendi media salutis — non sufficit,
si habetur intentio explicita contraria ; si talis intentio contraria non
habetur, res dubia videtur. Quibus in genere notatis, haec in specie
accipe :
a) Quoad Baptismum voluntas amplectendi religionem Christianam
sufficit ad illud recipiendum, saltem in periculo mortis. Disputatur, num
idem dici possit de voluntate adhibendi media salutis, item de attritione
vel contritione. Plures illud pro probabili habent, quia habetur intentio
implicita. Verum ita dicendum censemus:
a) Negandum videtur, si agitur de iis, qui Baptismum saltem plus
minusve explicite reiciunt; cuiusmodi sunt ludaei, Mahumedani et plu­
res hodiedum Protestantes. Videtur autem negandum, quia — praeter­
quam quod non probatur, intentionem implicitam sufficere — reiectio
explicita videtur praevalere admissioni implicitae. ’ Accedit quod S. Off.
*. S Alfonsus (VI, 82) et alii docent, interpretativam sufficere; at intelligunt
eam, quam alii habitualem implicitam dicunt. S. Doctor quidem intentionem inter­
pretativam vocat, quae nunquam fuit habita, at intendit eam, quae nunquam ex­
plicite habita fuit ; ut sequitur ex contextu, scilicet tum cx eo, quod intentionem
interpretativam etiam generalem dicit, nimirum talem, qua quis implicite vult
sacramentum; tum ex eo, quod interpretativam intentionem explicitae opponit.
---- ’. Tit. V, cap. i, n. 6. ------ ’. Aliis videtur, voluntate adhibendi media salutis
non includi voluntatem implicitam recipiendi sacramentum, sed potius voluntatem
mere conditionatam; a. v. vellet illud recipere, si illud ut medium salutis agnos­
ceret: conditione autem hac non impleta, illud nullo modo vult (cfr. Ter Haar,
De occasionariis et recidivis, n. 503).

— 33 —

30 Mart· 1898 declaravit: «De Mahumedanis moribundis et sensibus
destitutis respondendum est. ut in decreto S. Officii 18 sept- 1850 ad
Episc. Perthensem, id est: Si antea dederint signa velle baptizari, vel in
praesenti statu aut nutu aut alio modo eandem dispositionem ostenderint,
baptizari posse sub conditione, quatenus tamen Missionarius, cunctis
rerum adiunctis inspectis, ita prudenter iudicaverit ; » quod saltem pro­
bat, illicitum esse conferre Baptismum eis, qui illum reiciunt; suadetque,
eiusmodi collationem esse invalidam, quia, posito valore, saltem in extre­
mis non videtur excludenda. Accedunt canones 152, § 3 et 754, § 3 (coli
S. Off· 30 Mart- 1898), qui voluntatem plus minusve explicitam exigere
videntur. Accedit denique, quod praxis contrariae doctrinae conformis
nunquam in Ecclesia exstitisse videtur (S. Alf. VI, 82; cfr. VI, 483).
Practice sententia contraria licita, sed non obligatoria dici potest.
β) Si sermo est de iis, qui Baptismum non explicite reiciunt, probabili­
tas sententiae, quae docet, sufficere voluntatem generalem admittendi
media salutis, item attritionem et contritionem, probabilitas istius senten­
tiae, inquam, satis tenuis videtur; tum quia, ut diximus, can. 752, § 2 et
3 (coll. S. Off. 30 Mart. 1898) exigere videtur, ut baptizandus intentio­
nem plus minusve explicitam recipiendi Baptismum significaverit; tum
quia praxis baptizandi eos, qui sola intentione implicita gaudent, vere
nova in Ecclesia videtur. Practice tamen sententia contraria licita, atque
pro adiunctis obligatoria videtur.
b) Quoad Extremam Unctionem, item ad Viaticum sacramentaliter
recipiendum sufficit voluntas Christiane decedendi; eadem voluntas in
periculo mortis sufficit pro Confirmatione; item ad recipiendam abso­
lutionem sacramentaient, saltem hac sola spectata.
X^oluntas christiane moriendi, item voluntas adhibendi media salutis
vel contritio aut attritio, secundum supra exposita non videntur sufficere
in eis, qui memorata sacramenta plus minusve explicite reiciunt. Quoad
acatholicos, qui dicta sacramenta non explicite reiciunt, non ita probatur,
voluntatem christiane moriendi etc. non sufficere ad validam receptio­
nem.
c) Quoad Matrimonium et Ordinem requiritur intentio explicita; si­
quidem — practice saltem — non habebitur intentio implicita, quae
voluntatem matrimonii ineundi vel ordinem suscipiendi includat. Accedit
quod dicta sacramenta specialia onera secum ferunt, ita ut ea etiam de
causa voluntas generalis non satis contineat voluntatem illa recipiendi
(S- Alf. VI, 82).
Queer., num intentio concepta recipiendi sacramentum efficiat, ut valide reci­
piatur, etiamsi ministretur sui non compoti, v. g. dormienti, ebrio, lapso in amen­
tiam.
W. M. T. Μ. II.

«

— 34 —
Resp. Pauci negant;’ at omnino affirmandum videtur, tum quia Innocentius
III ita docet quoad Baptismum,’ item Bened. XIV;
*
tum quia intentio non cen­
setur restricta, nisi restrictio expresse apponatur, vel ex voluntate contraria habita
eruatur (S. Thom. In 4, dist. 6, qu. 1, art. 2, sol. 3, ad 2; S. Alf. VI, 81).

SECTIO II.

De requisitis ad susceptionem licitam.

42

In parvulis et perpetuo amentibus nulla requiritur dispositio. In adultis
haec requiruntur:

43

I. Habeant dispositionem, qua proxime capaces fiant effectus, ad
quem sacramentum per se ordinatur. Hinc :
1. Pro sacramentis mortuorum, i. e. pro Baptismo et Poenitentia,
praeter actus (saltem implicitos') fidei et spei, requiritur saltem attritio. *
Attritionem sufficere, patet ex eo quod ista sacramenta per se ordinantur
ad remittenda mortalia, ideoque nequeunt exigere dispositionem, quae
iam ex se mortalia remittit (S. Alf. VI, 440). Qui sacramentum Poeni­
tentiae sine attritione suscipit, graviter peccat, quia sacramentum reddi­
tur invalidum. Pariter graviter peccat, qui reus peccati personalis morta­
lis sine attritione suscipit Baptismum; nam gravem iniuriam infert sa­
cramento, qui illud ita suscipit, ut fine suo gravi i. c. remissione morta­
lium frustretur. Si reus solius peccati personalis venialis sine attri­
tione Baptismum suscipit, efficit quidem, ut Baptismus non remittat
veniale; sed veniale tantum peccatum committitur.

2. Pro sacramentis vivorum requiritur status gratiaea) Exsistentia obligationis patet ex eo, quod ista sacramenta ordinan­
tur ad gratiam augendam; hinc gratia iam adsit necesse est. Excusat
tamen — ut dictum est de ministrante — necessitas ita urgens, ut ne
actus quidem contritionis elici queat ; puta « si hostia consecrata esset
profananda ab haereticis et aliquis pro illa subita irruptione non posset
tam cito conteri ; » vel si « laicus accumberet in scamno communican­
tium, qui recordaretur peccati mortalis, et non posset elicere contritio­
nem ob angustiam temporis » (S· Alf· VI, 86).
b) Gravitas obligationis. Qui sacramentum vivorum in mortali susci­
pit, graviter peccat, quia gravis iniuriae reus est, qui eiusmodi sacramen‘ Roncagi.ia, De Sacr. in g. cap. 5, qu. 2, resp. 2; Billuart, De Sacr. in com­
muni, diss. VI, art. I ; Lehmkuhl (II, 65 nota) dubitat. ----- ’. L. 3 Deer. tit. 42,
C 3, Maiores. ----- ’. Instructio Postremo mense, n. 46. ----- *. Cone. Trid. De
lustif. sess. 5, cap. 6; De Poenit. sess. 14, cap. 4.

— 35 —
tum suscipit sine dispositione quam natura cius exigit, seu sine disposi­
tione requisita ad finem seu fructum ad quem per se ordinatur; qui est
augmentum gratiae. Accedit quod sacramentum vivorum in mortali —
utut cum attritione — receptum secundum aliquos ne ullum quidem
(praeter characterem) fructum producit (n. 6; S. Alf. VI, 86).
c) Certitudo requisita de statu gratiae. Ut quis licite recipiat sacra­
mentum vivorum, requiritur saltem certitudo moralis lata de statu gra­
tiae; sed ea etiam sufficit. Requiritur, quia secus suscipiens exponit
sacramentum periculo gravi, ne recipiatur sine dispositione, quam natu­
ra eius exigit, seu sine dispositione requisita ad fructum, ad quem per
se ordinatur (ut praetermittam periculum, ne sine ullo fructu recipiatur) ;
quod gravem irreverentiam continet (S. Alf. Horn- Ap. tr. 15, n. 34)·
Accedit quod plerique auctores, maxime praestantiores huic sententiae
adhaerent. Sufficit, quia haec humano modo sumenda sunt.
Obi. Ut aliquis, qui graviter peccavit, moraliter — utut late — certus sit de statu
gratiae, aut confiteri aut cum diligentia exquisita contritionem elicere debet
Atqui reverentia sacramento debita ad tantum gravamen obligare nequit.
Resp. Neg. assertum; scilicet ut quis certitudinem moralem latam de statu gra­
tiae acquirat, sufficit, ut aut confiteatur, aut actum contritionis cum morali
diligentia eliciat. Deus Ο. M. serium conatum adhibenti auxilium suum non dene­
gabit. Ceterum dato — non concesso — adversariorum asserto, gravamen exposi­
tum non tantum videtur, ut ob illud evitandum liceat sacramentum exponere gravi
periculo, ne recipiatur sine dispositione requisita ad fructum, ad quem per se
ordinatur (ut taceam de periculo, ne sine ullo fructu recipiatur).

d) Modus recuperandi gratiam amissam. Qui in mortali constitutus
vult suscipere sacramentum, potest gratiam recuperare per actum con­
tritionis perfectae aut per confessionem- Si tamen de susceptione *5· Eu­
charistiae agitur, per se requiritur confessio; quae obligatio uberius ex­
ponetur in tr. de Euch. Quoad aliorum sacramentorum susceptionem,
utique convenit confiteri, sed obligatio non est.
Nota. Reverentia sacramentis debita praeter statum gratiae requirit, ut sacra­
menta recipiantur secundum ritum, forte in receptione praescriptum, atque ea
cum decentia quam natura sacramenti exigit. Huc maxime spectat debita attentio,
cuius tamen neglectus venialis tantum est.

II. Sacramentum petant a ministro: i° legitima facultate gaudente ; 44
20 non censurato (i. e. excommunicato, interdicto vel suspenso), irregu­
lari vel canonice simpliciter impedito, et 30 digno, i. e. in statu gratiae
versanti. Observes tamen, omnem ministrum praesumi aptum, nisi de
contrario constet. Ut autem de contrario constet, non sufficiunt rumo­
res, immo qui fuerit peccator, passim praesumitur emendatus, nisi con-

— 36 —

trarium patcat, v. g. ex manifesta occasione proxima voluntaria non
relicta. Ceterum haec accipe:
1. Grave peccatum est petere sacramentum a ministro hic et nunc
legitima facultate carente.
2. Per se grave peccatum est petere sacramentum a ministro censurato, irregulari, canonice simpliciter impedito vel ob grave peccatum in­
digno, quia est cooperatio proxima ad peccatum grave ministri. Per acci­
dens licitum est, quando adest causa pro casu et adiunctis proportionata.
Patet ex dictis de cooperatione (n. 556) et ex can.bus mox citandis. Hinc:
a) Ab excommunicatis vitandis necnon ab aliis censuratis, postquam intercessit
sententia condemnatoria, aut declaratoria, fideles in solo mortis periculo possunt
petere tum absolutionem sacramentalem ad normam can. 882, 2252,1 tum etiam,
si alii desint ministri, cetera sacramenta et sacramentalia (can. 2261. § 3, 2275,
2°, 2284).
b) z\b excommunicatis toleratis necnon ab aliis censuratis, antequam intercessit
sententia condemnatoria aut declaratoria, fideles possunt ex qualibet iusta causa
sacramenta et sacramentalia petere, maxime si alii ministri desint ; et tunc censu­
rants requisitus potest eadem ministrare neque ulla tenetur obligatione causam a
requirente percontandi (can. 2261. § 2, 2275, 2°, 2284).
c) De irregularibus et de canonice simpliciter impeditis idem fere dicendum
videtur ac de excommunicatis vitandis (cfr. can. 968, § 2).
d) A ministro ob peccatum indigno sacramenta peti possunt: i° si urgeat prae­
ceptum confessionis vel communionis ; 2° «si ex dilatione susceptionis immineat
periculum lapsus ; 30 si debes implere praeceptum Missae audiendae ; 40 qui est
in mortali, si nolit neque ad horam exspectare, quia non est modica utilitas quam­
primum a peccato liberari; 5" si carere debeas (saltem diu) communione vel fructu
confessionis, etiamsi non habeas mortale; 6° si alias nequeas lucrari iubilaeum;
7" si indigeas perito directore et non habeas alium ; 8° si vis Missam applicare
pro amico defuncto» (S. Alf. VI, 89). Immo ob quamvis causam iustam sacra­
mentum peti potest ab eo cuius est vi officii tale sacramentum administrare, v. g.
a proprio parocho (S. Alf. 1. c.).
I

45

Nota. Lubet paucis exponere, quatenus sacramenta ministrari possint
parvulis, amentibus et semi-amentibus atque a praedictis suscipi.

I. Parvuli et perpetuo amentes, uti iam dictum est (n. 38), capaces
sunt suscipiendi Baptismum, Confirmationem, S. Eucharistiam et Ordi­
nem. Non omnia tamen ipsis conferuntur.

II. Amentibus, qui antea uste rationis potiti sunt, applicari debent ea,
quae de adultis generatim diximus. Hinc v. g. ad validam susceptionem
requiritur, ut ante amentiam habuerint et non retractaverint intentionem.
Ceterum confer dicenda de singulis sacramentis.
‘. Canones citati suo loco exponentur.

— 37 —
III. Semi-amentes per se a sacramentis non sunt arcendi. Scilicet:

1. Baptismus etiam extra mortis periculum ipsis debet conferri ; neque
tanta in iis praerequiritur instructio, quanta in aliis.
2. Confirmatio conferri potest, etiamsi minus quam alii instructi sint.

3. Absolutio concedatur— in dubio de sufficienti usu rationis vel dis­
positione sub conditione — : i° in periculo mortis; 2° in Paschate;
30 quoties dubie grave peccatum confessi sunt; immo 4° pluries, etiamsi
sola levia declaraverint (S. Alf. VI, 432; IV, 3).
4. S. Eucharistia conferatur: i° in periculo mortis; 20 in Paschate;
30 pluries, si devotionem praestant (S. Alf. VI, 303).

5. Extrema Unctio periculose decumbentibus praebeatur; sub condi­
tione, si de usu rationis tam nunc quam antea habito dubitatur.
6. Ordo eis non administretur.
7. Matrimonium quidem inire possunt, si substantiam contractus intelligunt; passim tamen ab eo avertantur.

APPENDIX.

De sacramentalibus.
I. Notio. Sacramentalia sunt res aut actiones quibus Ecclesia, in 46
aliquam Sacramentorum imitationem, uti solet ad obtinendos ex sua
impetratione effectus praesertim spirituales (can. 1144); quae notio a
Codice tradita ex dicendis magis elucescet. Sacramentalia sunt v. g.
consecrationes et benedictiones nomine Ecclesiae peragendae, exorcismi,
orationes ab Ecclesia praescriptae et eius nomine recitandae, ut brevia­
rium, res benedictae, ut aqua, agni Dei, cineres, palmae etc.

II. Institutio. Quoad sacramentalium institutionem ita probabilius 47
dicendum videtur .-Pleraque originem ducunt ab ecclesiastica institutione ;
quaedam vero eorum, ut exorcismi et benedictiones, a Christo saltem
modo generali instituta, Ecclesiae concredita sunt ea tamen ratione, ut
postea ab Ecclesia et quoad modum et quoad effectum determinatius
circumscripta sint.1 Sacramentalibus nova addere aut in iis quid mutare
solius Sedis Apostolicae est, ut patet e can. 1145. Ratio autem est, quia
sacramentalia vim suam sortiuntur ex impetratione solius Ecclesiae. Ergo
soli Capiti Ecclesiae competit ea constituere vel immutare.
III. Effectus, i. Sacramentalium effectus sunt vel deputatio specialis 48
alicuius personae aut rei ad cultum divinum, ut v. g. benedictio abbatis
’. Cfr. Schmid, Dic Sacramentalien der Katholischen Kirchc, p. 149.

aut administratio ordinum minorum (supposito cos non gaudere ratione
sacramenti), et consecratio ecclesiae aut calicis ; vel adeptio alicuius boni
sive spiritualis, ut gratia actualis, ablatio culpae venialis et poenae tem­
poralis; sive corporalis, ut sanitas corporis aut immunitas a calamitate,
qua persona ipsa aut eius bona affici possunt. Specialis deputatio ad
cultum divinum est effectus eorum sacramentalium, quae consistunt in
consecrationibus et benedictionibus constitutivis ; adeptio boni sive spiri­
tualis sive corporalis obtinetur sacramentalibus exorcismi, orationis et
obiectorum benedictorum.
2. Quoad modum, quo diversa sacramentalia diversos suos effectus
producunt, generatim statui potest, eos produci per modum impetratio­
nis, quasi ex opere operato i. e. ex opere operantis seu orantis Ecclesiae,
idque independenter a dispositione sive ministri sive subiecti, et quidem
ea infallibilitate, qua Deus promisit exauditionem orationis sponsae suae
dilectissimae, nempe Ecclesiae. Alii autem effectus immediate, alii me­
diate per sacramentalia accipiuntur; quare de singulis effectibus in specie
ita dici potest:
a) Deputatio specialis alicuius personae aut rei ad cultum divinum
obtinetur per modum impetrationis ex opere operato infallibiliter, et
immediate.
b) Gratiae actuales eodem modo obtinentur, et per actus, mediantibus
hisce gratiis positos, remissio peccatorum et alia bona, quae iustus sibi
supernaturaliter acquirere potest.
c) Expulsio et cohibitio daemonum obtinetur tum per modum impetra­
tionis, tum per modum adiurationis seu imperii.
d) Bona temporalia demum ut sanitas, fertilitas terrae, remotio mali
imminentis, tum per modum impetrationis, tum per modum adiurationis
in daemones directae.
49

IV. Ministratio seu usus. i. In genere legitimus sacramentalium
minister est clericus, cui ad id potestas collata sit quique a competente
auctoritate ecclesiastica non sit prohibitus eandem exercere (can. 1146).
In specie quoad legitimos ministros statuuntur haec:
a) Consecrationes nemo qui charactere episcopali carcat, valide pera­
gere potest, nisi vel iure vel apostolico induito id ei permittatur (can.
1147. § l).‘
b) Benedictiones autem impertire potest quilibet presbyter, exceptis
iis quae Romano Pontifici aut Episcopis aliisve reserventur.1 Benedictio
Ius illud permittit Cardinalibus (can. 239, §
n. 20); Vicariis et Praefectis
apostolicis (can. 294, § 2); Provicariis et Propraefectis (can. 310, § 2); Abbatibus
et Praelatis nullius (can. 383, § 2), ad normam canonum allegatorum. ----- Cfr.
quoad benedictiones parocho reservatas can. 462, 6’ et 70 ; quoad sacram suppellectilcm benedicendam can. 1304; quoad exorcismos proferendos t. I, n. 700.

— 39 —
reservata quae a presbytero detur sine necessaria licentia, illicita est, sed
valida, nisi in reservatione Sedes Apostolica aliud expresserit (can. 1147,
§ 2 et 3). Diaconi et lectores illas tantum valide et licite benedictiones
dare possunt, quae ipsis expresse a iure permittuntur (can. 1147, § 4).
c) Quoad exorcismos vide t. 1, n. 700.
2. In Sacramentalibus conficiendis seu administrandis accurate ser­
ventur ritus ab Ecclesia probati (1148, § 1). — Consecrationes,1 ac bene­
dictiones sive constitutivae sive invocativae ’ invalidae sunt, si adhibita
non fuerit formula ab Ecclesia praescripta (can. 1148, § 2).
3. Benedictiones, imprimis impertiendae catholicis, dari quoque pos­
sunt catechumenis, imo, nisi obstet Ecclesiae prohibitio, etiam acatholicis
ad obtinendum fidei lumen vel, una cum illo, corporis sanitatem
(can. 1149).
4. Res consecratae vel benedictae constitutiva benedictione, reverenter
tractentur neque ad usum profanum vel non proprium adhibeantur,
etiamsi in dominio privatorum sint (can. 1150).
Nota. Ministri Ecclesiae fidelibus naturam et efficaciam sacramentalium expo­
nant. Adhaec Ecclesiae ministri in sacramentalibus ministrandis faciles sese prae­
beant, atque fideles sacramentalia négligentes eorum usui prudenter assuefaciant
Caveant tamen, ne ecclesiasticas benedictiones quocumque praetextu ad alios
fines adhibeant, quam ad quos ab Ecclesia institutae sunt, et ne imprudenti earum
usu sanctissimam institutionem despectui exponant, aut superstitionis, vel inhonesti
lucri fama commaculent.
‘. Consecrationes fiunt ungendo cum chrismate vel sacro oleo. ----- a. Benedictio
constitutiva est, quae personam vel rem ad cultum divinum ordinat, itaque eam
sacram constituit; invocativa respicit res, v. g. navem, ad usum profanum desti­
natas.

TRACTATUS II.
De Baptismo.
(S. Thom. p. 3, qu. 66-69; S. Alf. Theol. Mor.
1. VI, n. 95-160; Horn. Ap. tr. 14, n. 7-38).

Dicemus primum de Baptismo in se spectato, deinde de ministratione.
denique de susceptione Baptismi.

DISSERTATIO I.
De Baptismo in se spectato.
50

Baptismus est sacramentum, quo homo spiritualiter regeneratur per
ablutionem corporis aqua, ab alio factam, sub expressa invocatione
singularum Personarum SS. Trinitatis. Qua summaria notione praemis­
sa, agemus primum de exsistentia, deinde de essentia, tum de effectibus,
denique de necessitate Baptismi.

Pars I.
De exsistentia sacramenti Baptismi.

51

Baptismus est verum sacramentum Novae Legis. Est de fide e Cone
Trid. *, et patet e S. Script, quae aperte docet, Baptismum esse signum
sensibile a Christo institutum et efficax gratiae.
Dixi signum sensibile, i. e. constans e materia, quae est ablutio cum
aqua, et e forma, quae sita est in invocatione SS. Trinitatis. Sufficit alle­
gasse loa. 1II, 5: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu S . non
potest introire in regnum Dei ; et Matth. XXVIII, 19: Euntes ergo docete
omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii et Spiritus S.
Dixi signum efficax gratiae ; siquidem regeneratio, de qua apud Mattheum 1. c., nequit intelligi nisi regeneratio spiritualis, quae fit per gra­
tiam. Ceterum conferantur Dogmatici.
Nota. i. Disputatur de tempore, quo Christus Baptismum instituit. Sententia
communior et probabilior docet, illum fuisse a Christo institutum ante passionem.
Secus enim Apostoli ante Baptismum susceptum S. Eucharistiam et Ordinem
recepissent. Accedit quod discipuli Christi ante passionem Magistri baptizarunt. ’
Iam vero Baptismus a discipulis collatus videtur fuisse diversus a Baptismo
loannis Baptistae. Deducitur ex loa. III, 25 sqq. Restat igitur, ut dicamus, Bap­
tismum a discipulis Christi collatum fuisse sacramentum nostrum. Tertius enim
‘. Scss. 7, de Bapt. can. 1. ----- *. loa IV, 1, 2.

— 41 —
Baptismus sine ratione sufficienti fingitur (S. Thom. p. 3, q. 66, a. 2; S. Alf.
VI, 96).
Magis disputatur, quo praecise momento Christus Baptismum instituerit. Se­
cundum alios in sermone cum Nicodemo;1 secundum alios, quum misit dicipulos
ad baptizandum.3 Secundum S. Thom. (p. 3, qu. 66, art. 2 et qu. 73, art. 5, ad 4),
S. Alf. (VI, 96) et alios, quum Ipsemet a loanne baptizatus est. ’
Nota. 2. Baptismus loannis non fuit eiusdem efficaciae ac Baptismus Christi.
Est de fide ex Cone. Trid. ‘ Porro secundum S. Thomam « Baptismus loannis non
erat per se sacramentum sed quasi quoddam sacramentale disponens ad Baptismum
Christi, et ideo aliqualiter pertinet ad legem Christi, non autem ad legem Moysi >
(p. 3, <iu. 38, art. I, ad 1).

Pars ÎI.
De essentia sacramenti Baptismi.
SECTIO I.

De materia remota.

I. Materia 1 emota Baptismi ad valorem requisita est aqua vera et 52
naturalis. Est de fide ex Cone. Trid.8, et enuntiatur can. 737, § 1. Per
aquam veram et naturalem intelligitur, quod secundum communem aesti­
mationem venit nomine aquae naturalis ; ad eam enim magis attendi
debet quam ad asserta chimicorum. Manet autem aqua materia valida,
etiamsi elementum diversum admixtum sit, modo quantitas admixta
parva sit, et aquam non substantialiter mutet. Ita v. g. materia valida
est aqua, cui admixta est millesima pars hydrargyri bichlorati corrosivi ; *
qua aqua plures medici casu necessitatis infantes, praecipue in utero
matris baptizant, scilicet ne matris uterus morbo afficiatur/
Aqua arte chimica composita ex elementis, quae aquam constituunt,
i. e. ex oxigenio et hydrogenio, materia dubia est. Habetur in casu vera
aqua; item aqua naturalis secundum causas intrinsecas, artificialis vero
secundum causam extrinsecam. Porro dubitatur, num eiusmodi aqua
sit materia valida.
Coroll. I. Materia certo valida sunt; i° Aqua e puteis hausta, fontana, maritima,
pluvialis; 20 aqua soluta ex glacie, nive, grandine; item condensata ex vapore;
item distillatione ab alienis clementis depurgata; 30 aqua sulphurata, ferruginea
vel mineralis, modo secundum communem aestimationem adhuc aqua audiat.
Coroll. II. Materia certo invalida sunt: i° Sanguis, lac, vinum; 2° humones
corporis, ut sudor, urina, saliva; 30 glacies, nix et grando, quamdiu nondum soluta
sunt; 4U succus plantarum fere certo materia invalida est. Liquor amnii, i. e.
‘. loa. III. ----- < loa. IV, 1. 2. ----- ’. Matth. III, 11-17. ----- ‘. Sess. 7, de
Bapt., can. 1. ----Sess, 7, de Bapt. can. 2. ----- ’. Gallice: chloride de mercure.
----- ’. S. Off. 21 Aug. 1901, apud Ned. Kath. Stemmen, 1901, p. 2S9.

liquor quo foetus secundinis inclusus circumdatur, videtur materia invalida. Consti­
tuitur enim secretionibus e corpore matris et infantis, ideoqe aliis secretionibus,
ut sudori, etc. aequiperandus videtur. Cum tamen res non ita certa sit, in casu
necessitatis, si baptismus modo certiori conferri nequeat, cum liquore amnii
potest ministrari.1
Coroll. III. Materia dubia sunt praeter aquam arte chimica compositam, de qua
supra: i° humor fluens e vite aliisve arboribus; 2° liquor ex sale soluto; 30 aqua
per artem chimicam educta e plantis, floribus, radicibus, ut aqua rosacea; 40 deni­
que iusculum, cercvisia, cafea, thea, atramentum, lutum, lixivium et aquae artifi­
ciales magis minusve dubie valida sunt, prout densiora vel tenuiora sunt, aut maio­
rem vel minorem quantitatem alienorum elementorum continent (S. Alf. VI,
103, 104).

53

II. Materia remota ad liceitatem requisita est aqua certo valida,
pura et, si agitur de Baptismo sollemni (i. e. qui cum omnibus ritibus
et caeremoniis administratur, can. 732, § 2.), baptismalis, i. e. ad bapti­
zandum benedicta (can. 757, § 1). Dicitur:
1. Certo valida; in extrema tamen necessitate sola excluditur materia
certo invalida. Si materia dubia est, Baptismus conferatur sub conditione: Si materia valeat·, et postea sub conditione reiteretur (S. Alf.
VI, 103).
2. Pura, i. e. neque mixta3 neque sordida. Sine necessitate uti aqua
valde impura grave peccatum est (S. Alf. VI, 102).
3. Baptismalis pro Baptismo sollemni (can. 757, § 1) ; quae quidem
obligatio gravis est (S. Alf. VI 102). Consecratio autem bis in anno,
scilicet Sabbato Sancto et in Vigilia Pentecostes fieri debet, vetere aqua
in sacrarium dimissa;’ praeceptum praedictis temporibus aquam conse­
crandi grave est. Si timetur defectus, aqua communis ei admisceri potest,
etiam iterato, minore tamen copia (can. 757, § 2) ; si vero corrupta fuerit,
aut effluxerit, aut quovis modo defecerit, parochus in fontem, bene mun­
datum ac nitidum, recentem aquam infundat, ac proprio ritu in suis
liturgicis libris praescripto benedicat (can. 757, § 3). Adhaec si aqua
baptismalis nimis frigida est, potest licite calefieri vel misceri cum
aqua communi calefacta.
Quoad aquam adhibendam in Baptismo privato, praestat, si fieri pos­
sit, uti aqua baptismati, sed obligatio non est (cfr. can. 757, § 3). Hinc
sacerdos vocatus, ut Baptismum privatum conferat, laudabiliter secum
feret quantitatem sufficientem aquae Baptismalis. « Si non habeatur
i»

‘. Cfr. Aertnys-Damen, Theol. mor.,“ II, n. 47.----- ’. S. Off. <1. 21 Aug. 1901
respondit, mixturam hydrargyri bichlorati, de qua in textu sub I, solum licitam
esse, ubi verum adest morbi periculum.-----’. Rit. Rom. tit 2, cap. 2, n. 5 ; C. S. R.
un. 2878, 3331.

— 43 —

aqua Baptismalis et periculum impendeat, sacerdos utatur aqua simplici/
sive lustrali sive communi, uti hanc vocem interpretari licet. *

SECTIO II.
De materia proxima.

I. Materia proxima ad valorem requisita est ablutio baptizandi ab 54
ipso baptizante facta. Patet ex S. Scriptura, quae declarat, hominem
per Baptismum renasci ex aqua,
*
ablui.4 Idem enuntiat can. 737, § 1.
Dicitur :
i. Ablutio; quae quidem triplici modo fieri potest, scilicet per immer­
sionem, effusionem et aspersionem. Quoad valorem autem nihil refert,
quo modo fiat (can. 758). Ceterum tamen vera ablutio omnino requirit:
a) Ut aqua baptizandum physice seu immediate tangat. Hinc: i° du­
bius est Baptismus, si aqua tantum tetegerit crines, scabiem vel sordes
nativitatis in notabili quantitate adhuc inhaerentes. Sordibus nativitatis
etiam accensenda videtur vernix caseosa, quae ante purgationem foetui
adhaerere solet. Hinc chirurchi et obstetrices aut, semotis si opus sit
scabie et sordibus, inter baptizandum sinistra capillos discriminent, aut
potius efficiant, ut aqua per tempora capitis defluat. Pariter minister
sacer potest, dum aquam effundit, crines dividere, vel potius ita procedat,
ut aqua super frontem aliquatenus fluat (S. Alf. VI, 107, q. 30). 2° Quoad
Baptismum in secundinis collatum, alii absolute docent, eum invalidum
esse, in qua demum cumque secundina collatio fiat ; censent scii, nullam
secundinam esse partem foetus. Alii Baptismum collatum in secundina
externa seu in decidua pro certo, Baptismum vero in interioribus secun­
dinis pro dubie invalido habent. Ratio est, quia censent deciduam certo,
alias secundinas solum probabiliter non esse partes foetus. Secundum
alios Baptismus in qua demum cumque secundina collatus dubie validus
est. Rationem plures allegant, quia secundinae uniuntur seu quasi unum
continuum constituunt cum funiculo umbilicali, qui probabiliter ad
foetum pertinet; itaque Baptismus in secundinis collatus non certo inva­
lidus sit. Accedit, inquiunt, quoad secundinas interiores, quod nondum
omnino constat, eas non pertinere ad foetum. * Qua ratione, omnibus
attentis, foetus baptizari debeat, exponetur n. 93. 3" Baptismus in
funiculo umbilicali probabilius validus est quam in secundinis, quia funi‘. Rit. Roni, tit, 2, cap. n. 29. --- *. S. Off. (20 lun. 1883) praefert aquam lus­
tralem. ----- ’. loa. III, 5. ----- 4. Eph. V, 26; Tit. III, 5; Act XXII, 16; Hebr.
X, 22. ----- a. Foetus tribus membranis seu secundinis involvitur, quae sunt:
i° Secundina exterior, quae dicitur decidua; 2° secundinae interiores, scilicet
chorion et amnion. ----- ·. Cfr. Cavellmann-Bergmann, Pastoral-Medizin,u
S. 242; Nouv .Rev. Théol. 1912, p. 581.

— 44 —

1

culus immediate, secundinae mediante funiculo cum infante uniuntur. ’
b) Ut aqua baptizandum motu successivo tangat, nisi plures aquae
partes plures corporis partes eodem instanti tangant, ut contingit v. g.
in Baptismo per aspersionem. Ceterum motus successivus duplici modo
fieri potest, scilicet tam admoto corpore ad aquam ut in immersione,
quam admota aqua ad corpus ut in effusione et in aspersione.
Adhaec sufficit parva quantitas aquae, modo tamen per sufficientem
partem corporis diffluat; hinc una tantum alterave guttula, etiamsi fluat,
Baptismum practice dubium relinquet (S. Alf. VI, 107, qu. 6°). Sufficit
etiam, ut baptizans motu digiti vel lintei madefacti partem corporis
abluat (S. Alf. 1. c.). Notes tamen, ex S. Off. iterandum fuisse Baptis­
mum collatum « per modum unctionis in fronte, cum pollice in aqua
baptismali madefacto. » 1
2. Baptizandi; ita scilicet, ut homo moraliter dici possit ablutus. Porro
certo valet Baptismus, si ablutio fiat in toto corpore vel in capite, sive in
fronte sive in maxilla sive in vertice; probabilissime, si in alia parte
principaliori ut in scapulis, humeris vel pectore ; magis dubium est, si in
parte minus principali, ut in manu, digito vel pede. Ratio autem, cur
Baptismus aliter ac in toto corpore vel in capite collatus, dubius remanneat, est « quia... in nulla exteriorum partium integritas vitae ita consis­
tit sicut in capite » (S. Thom. 3 p. q. 68, a. 11, ad. 4; S. Alf. VI, 107,
q. 30 et 40). Hinc can. 746, § 2 et 3 : Si infans caput emiserit et periculum
mortis immineat, baptizetur in capite; nec postea, si vivus evaserit, est
iterum sub conditione baptizandus. — Si aliud membrum emiserit, in
illo, si periculum immineat, baptizetur sub conditione ; at tunc si natus
vixerit, est rursus sub conditione baptizandus.
3. Ab ipso baptizante facta. Itaque non sufficit, ut ablutio fiat a bap­
tizando, vel a tertio, vel a sola causa naturali. Itaque :
a) Certo invalidus foret Baptismus: i° si quis videns aliquem, se
abluentem vel in flumen cadentem, formam pronuntiaret; 2° si quis for­
mam proferret, tertio aquam infundente (n. 20).
b) Dubie invalidus foret, si ipse baptizans baptizandum supponeret
aquae a tertio infusae, modo tertius non adhibeatur tanquam applicans
materiam.
c) Fere certo validus esset Baptismus, si ipse baptizans baptizandum
admoveret aquae decidenti e tecto vel coelo, vel salienti e fonte (S. Alf.
VI, 106).
’. Ned Kath. Stemmen, 1927, p 146.----- ’. 14 Dec. 1898 (Collect, η. 2028) ; cfr.
S. Off. 8 Nov. 1770; 9 Iui. 1779 (Collect, η. 4&>, 530)·

'

— 45 —
Coroll. I. Si Baptismus confertur per immersionem, non sufficit, ut quis immo­
tus in aqua immota teneatur, quia baptizans nequit dici baptizandum abluere. Prae­
terea secundum aliquos auctores etiam requiritur, ut baptizandus ex aqua extra­
hatur secundum illud Pauli : An ignoratis quia quicumque baptizati sumus in
Christo lesu, in morte ipsius baptizati sumus? Conscpulti enim sumus cum illo
per baptismum in .mortem : ut quomodo Christus surrexit a mortuis per gloriam
Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus, si enim complantati facti sumus
similitudini moitis cius, simul et resurrectionis erimus.1

Coroll. //. Quaerunt etiam de proicctionc baptizandi, puta infantis in fluvium,
lam vero eiusmodi Baptismus dubie validus est : puta quia non habetur — ut
ponimus — emersio. Adhacc eiusmodi agendi ratio absolute illicita videtur, quia
dicta proicctio per se ad solam occisionem tendit. « Licitum est tamen aqua etiam
gelida, si alia habeu non possit, puerum mox moriturum baptizare, etiamsi time­
retur ex hoc mors acceleranda... quia mors tunc non evenerit per se, sed per
accidens ; cum talis actio per se non tendat ad occisionem, sed ad ablutionem >
(S. Alf. VI, 100); idem, positis eisdem adiunctis, valet de aqua venenata aut
ferventi, unde infans enecetur.

II. Materia proxima ad liceitatem requisita pro Baptismo sollemni 55
colligitur ex can. 758 et Rit. Rom. Can. cit. edicit: «Licet Baptismus
conferri valide possit aut per infusionem, aut per immersionem, aut per
aspersionem, primus tamen vel secundus modus, aut mixtus ex utroque,
qui magis sit in usu, retineatur, secundum probatos diversarum Ecclesia­
rum rituales libros. » Itaque tertius modus per aspersionem non amplius
adhibeatur. Rit. Rom. modum baptizandi hisce magis definit: « Sacer­
dos vasculo seu urceola accipit aquam baptismalem et de ea ter fundit
super caput infantis in modum crucis... Ubi autem consuetudo est bapti­
zandi per immersionem, Sacerdos accipit infantem et advertens, ne
laedatur, caute immergit et trina mersione baptizat.»'" Trina autem
effusio vel immersio in Baptismo sollemni sub gravi obligat (S. Thom.
p. 3, q. 66, art. 8 ; S. Alf. VI, 107, q. 50) ; in Baptismo privato suadetur,
quatenus fieri potest.

SECTIO III.
De forma.
Forma legitima Baptismi est:
56
Pro Ecclesia Latina: Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiri­
tus Sancti. Patet ex Conciliis Later. IV, Flor, et Trid. ’, item ex Rit.
Rom. * In fine non esse addendum Arnen, patet tam ex documentis cita­
tis quam ex responso S. Rit. Congr. 9 lun. 1853.
Ad Rom. c. 6, v. 3-5. -’. Tit. II, cap. 2, n. 19, 20. In amnibus fere Eccle­
siis, quae utuntur ritu Latino, Baptismus confertur per effusionem. ----Sess.
7, can. 4. de Bapt. ----- ‘. Tit. II, cap. 2, n. 8.

— 40 —
Pro Ecclesia Graeca: Baptizatur servus (serva') Christi N. (hic ponitur
nomen baptizandi) in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Constat
ex Cone. Flor, et ex decreto Eugenii IV pro Armenis.

57

I. Ad valorem, ut hic certus sit, requiritur, ut in forma exprimantur:
i° persona baptizantis (ego); 2° persona baptizanda (te); 30 actus
baptizandi (baptizo) ; 40 unitas divinae naturae (in nomine) ; 50 distinctio
expressa trium Personarum et quidem nominibus propriis (Patris et
Filii et Spiritus S). Exprimenda esse actum baptizandi et distinctam
invocationem trium Personarum, omnes concedunt. De ceteris disputa­
tur. Itaque exprimantur:
1. Persona baptizantis. Num huius in forma sacramenti expressio ad
valorem requiratur, disputari potest. Ceterum certo sufficit, ut implicite
exprimatur, ut fit in forma Graecorum, ubi dicunt το baptizatur idem
valere ac baptizatur a me (cfr. S. Thom. p. 3, q. 66, a. 5. S. Alf. VI,
108).
Coroll. Vox ego non est essentialis in lingua Latina et Graeca, quia prima
persona, ut dicitur, exprimitur per vocem baptizo; idem de pluribus linguis rccentioribus dici nequit.’

2. Persona baptizanda videtur quidem exprimenda, « quia, uti ablutio,
ita et forma circa certam personam versari debet » (S. Alf. VI, 108).
Videtur tamen sufficere, ut implicite exprimatur; quod fieri potest,
etiamsi vox te omittatur. Hinc S. Off. 8 Sept. 1633 validam declaravit
formam Armenorum : Baptizat nunc manus mea in nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti.' Declaratio autem S. C. de Prop. Fide d. d. 11
Sept. 1841, per omissionem vocis te invalidum reddi Baptismum, in nova
editione omissa test.
3. Actus baptizandi, et quidem actus praesens seu nunc positus, ex­
primi debet, ut patet i° ex Cone. Flor. *; 20 ex prop. 27 damnata ab Alex­
andro VII: «Valuit aliquando Baptismus sub hac forma collatus: In
nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, praetermissis istis: Ego te
*baptizo; 30 ex Decretali Alexandri III ;8 40 ex hac ratione S. Thomae:
« Quia ablutio hominis in aqua propter multa fieri potest, oportet quod
determinetur in verbis formae, ad quid fiat: quod quidem non fit per
hoc quod dicitur: In nomine Patris, et Filii et Spiritus Sancti, quia omnia
in tali nomine facere debemus, ut habetur Coloss. 3. Et ideo si non ex­
primatur actus baptismi vel per modum nostrum vel per modum GraeS C. C. d. 11 Fcbr. 1797 validum declaravit Baptismum ita — seposita tamen
mala seu hacritica mente — collatum: Enfante, te baptize en nom de Père, de Fils
et de Saint-Esprit. ----- ’. Collect, η. 74. ----Denz.-Bannw. η. 696. ----‘ Denz.-Bannw. η. 1317.----- Cap. 1, X 3, 42.

— 47 —

coruin, non perficitur sacramentum» (p. 3, q. 66, a. 5, ad 2; S. Alf.
VI. 108). Debet autem exprimi actus baptizandi praesens seu nunc posi­
tus; secus enim spectata forma, nunc nihil efficeretur.
Coroll. I. Essentiale est vox baptizo aliudvc aequivalens, ut abluo, lavo; non
autem ungo, quia significationem lotionis non involvit. Ut autem certo adhibeatur
verbum validum, praestat in lingua vernacula uti voce a latino baptizare derivata
— ut baptiser, to baptize — nist habeatur verbum quod usu consecratum est ad
significandam lotionem sacra men talem, ut doopen, taufen.
Coroll. II. Dubitatur de forma: Ego te christianizo seu de formula Anglica:
I christen thee, quia potius actionis sacramentalis effectum ouam ipsam actionem
exprimit. Si tamen ista seu similis formula alicubi ex communi acceptatione actio­
nem baptizandi significat, certo valida est. Hinc valet apud lugo-Slavos, ut patet
ex Rituali Slavico, quod anno 1894 a S. Sede approbatum ίώζ atque continet
formam pro ritu Graeco : krescaetsja (= christianizatur), pro ritu Latino : Ia te
krstim (= Ego te christianizo).

4. Unitas divinae naturae pariter videtur exprimenda, spectatis verbis 58
Christi : Baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti.
Coroll. I. Essentiale est in nomine, saltem quatenus significat unitatem; hinc
invalidum foret: i° omissis verbis in nomine, dicere m Patre etc; 2° loco in
nomine uti verbis in nominibus (S. Alf. VI, III).

Coroll. II. Validae sunt formae. i° Ego te baptizo in nomine P., in nomine F.,
in nomine Sp. S.1 ; 2° Ego te baptizo in nomine P, ego te baptizo in nomine
F, ego te baptizo in nomine Sp. S.3 ; 3° Ego te baptizo in nomine P. et in nomine
F. et in nomine, Sp. S. ; * 40 Ego te baptizo cum nomine Patris etc. ; ‘ Porro qua­
tuor formae assignatae e mente SS. Congregationum validae sunt, si, seposita pra­
va seu haeretica mente, adhibeantur. 5° Ego te baptizo in nomen Patris etc. ; haec
enim forma plane convenit cum forma in S. Scriptura tradita.8
Coroll. III. Cum aliquatenus dubium sit, num verba in nomine significent invo­
cato nomine an auctoritate, dubiae sunt formae: i° Ego te baptizo auctoritate
Patris etc.; 2° Ego tc baptizo nomine Patris, omisso in (S. Alf. VI, 112, dub. 2).
In causa Facsul. ’ quidem validus censetur Baptismus italice ita collatus : « Io
ti battezzo 'nnome del Padre » etc. sed consultor arguebat ex usu in lingua Italica
vel in idiomate Etrusco omittendi litteram i ante m et n; hinc declaratio ad aliam
linguam referri nequit.

5. Distinctio expressa trium Personarum. Requiritui, ut tres Personae 59
exprimantur explicite, atque, ut omne dubium de valore excludatur,
propriis nominibus, iisque vulgaribus seu quae adhiberi consueverunt,
atque ita coniunctis, ut distinctio satis significetur. Patet ex verbis
’. Cfr. S. Off. ii Ian. 1882 et S. C. C. 4 Maii 1641.----- ’. S. Off. 11 lan. 1882.
---- ’. S. C. C. 4 Maii 1641. ------ «. S. C. C. 16 Aug. 1828; 24 Maii 1823; S. Off.
23 Maii 1720. Vide Thesaur. resol. torn. 83, fol. 134 et sq. ----- ’. Cfr. textus
Graecus, Matth. XXVIII, 19; Act. Αρ. XIX, 5; 1 Cor. I, 13. ----- *. 12 Sept. 1801.

- 48 Christi : Baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ; item
ex Traditione 1 (S. Thom. p. 3, q. 66, a. 5 et ad 7; S. Alf. VI, 108, 109).
Itaque tres Personae:

a) Exprimantur. Disputatur quidem, num ex speciali dispensatione
tempore Apostolorum valuerit Baptismus collatus sub forma in nomine
/esu. Post tempora Apostolorum vero Baptismum ita collatum non
valere, concedunt omnes. Eruitur autem ex verbis Christi : Baptizantes
eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Item ex Traditione.’
Hinc invalidae sunt formae: in nomine Dei; in nomine Christi (S. Alf.
VI, 108).
b) Explicite, ut probatur argumentis sub a) allatis. Hinc pariter inva­
lidae sunt formae: «in nomine Sanctissimae Trinitatis; in nomine
trium Personarum » (S. Alf. VI, in). ’
c) Propriis nominibus. Suadetur verbis Christi et antiqua praxi Eccle­
siae. Valde dubia est forma : « in nomine Omnipotentis et Sapientis et
Boni. »
d) Usque vulgaribus. « Sicut — ita S. Thomas — aqua sumitur ad
baptismum, quia eius usus est communior ad abluendum, ita ad signi­
ficandum tres personas in forma baptismi assumuntur illa nomina,
quibus communius consueverunt nominari personae in illa lingua: nec
in aliis nominibus perficitur sacramentum » (p. 3, q. 66, a. 5, ad 7).
Itaque in lingua Latina dicatur: « in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti. » Dubiae autem sunt formae : « in nomine Genitoris et Geniti
et Procedentis ab Utroque; in nomine Primae et Secundae et Tertiae
Personae SS. Trinitatis; in nomine Patris et /esu Christi et Spiritus
Sancti » (S. Alf. VI, 109). Forma: « in nomine Patris et Filii et Spiri­
tus Sancti et Mariae » invalida est, si eodem sensu dicitur Mariae, quo
Patris etc. ; valet vero, si minister vult eam invocare ut coadiutricem
gratiae impetrandae (S. Alf. VI, 108).
e) /Itque ita contundis, ut distinctio satis significetur. Iam vero:
i° Certo valida est forma, si coniunctio et solum inter Patris et Filii
omittatur, ideoque dicatur: « in nomine Patris, Filii et Spiritus Sancti. »
Ratio est, quia ipsa vox Filius personam distinctam designat. Deinde
usus satis consuetus est ita denotandi membra distincta. Accedit respon­
sum S. C. C. ' 2n Aliquatenus dubiae sunt formae: i° si coniunctio bis
Rath. Dc Bapt n. 287.----- ‘. Cfr. Rath, Dc Baptismo, n. 287. ----- *. Nico­
laus I anno 876 axi Bulgaros ut validum habet Baptismum collatum in nomine SS.
Trinitatis vel tantum in nomine Christi, et arguit ex Act. Ap. cfr. II, 24, XIX, 5
(Denz.-Bannw. n. 335). ----- *. 12 Sept. 1801.

— 49 —
omittatur: « in .nomine Patris, Filii, Spiritus Sancti;» 20 sj solum ex­
primatur inter Patris et Filii: «in nomine Patris et Filii, Spiritus Sancti.»
Ratio utriusque est, quia tum Spiritus Sancti videri potest appositum
Filii; nomen enim Spiritus Sancti competit tam Patri quam Filio
(S. Alf. VI, 112). Referuntur quidem responsa, quae validum declara­
verint Baptismum ita collatum: « Mi te abattezzo in nome del Padre e
del Figliuolo, dello Spirito Sancto; » sed res non satis certa et clara est,
ut omne dubium tollatur. 1

II. Ad liceitatem requiritur, ut Latini formula Ritualis Romani, Grae- 60
ci formula in eorum Ritualibus exhibita utantur. Praeterea observes,
quavis mutatione facile grave committi peccatum ; facile enim aliquale
dubium de valore sacramenti adeo necessarii exorietur.
Coroll. Ex dictis tam n. praesenti quam in tractatu de Sacramentis in genere
(n. 23) colligitur, pronuntiationem formae vitiosam passim substantialem non
esse, si fiat ex praecipitantia, inadvertentia vel ob balbutiem ; facilius, si fiat
mente haeretica.

Pars Ili.
De effectibus Baptismi.

gj

Effectus Baptismi sunt :

1. Gratia sanctificans per se prima, per accidens secunda (n. 6),
annexa infusione omnium virtutum et donorum Spiritus Sancti.
II. Gratia sacramentalis ; quae consistit in eo, quod gratia sanctifi­
cans, quam confert Baptismus, èt eo ordinatur, ut homo spiritualiter
regeneretur atque christiane vivat, èt secum fert ius ad gratias actuales
in ordine ad christiane vivendum. Regeneratio ista spiritualis involvit
remissionem omnis culpae, tam originalis quam personalis ; remissionem
omnis poenae, tam aeternae quam temporalis, positis utique ponendis,
i. e. dolore de peccatis.

III. Character. 1. Exsistentia characteris patet ex dictis n. 8.

2. Effectus characteris. Character baptismalis efficit, ut homo:
a) Deputetur ad cultum Dei secundum ritum a Christo institutum,
atque in Ecclesia exercitum, nominatim quoad sacramenta, ad quae
igitur recipienda per characterem habilis redditur (S. Thom. Suppi, qu.
35» art. 3 ; p. 3a qu. 63, art. 6; S. Alf. VI, 79; cfr. can. 737, § 1).
’. Cfr. Lehmkuhl, Theol. Mor. II, n. 90, nota 1.
W. M. T. Μ. II.

4

— 50 —

b) Fiat membrum Ecclesiae, et obligetur ad vitam catholicam ducen­
dam, et subiciatur auctoritati et legibus Ecclesiae, i. e. societatis spiritua­
lis a Christo institutae (cfr. can. 87).
Coroll. Ut baptizati teneantur catholice vivere atque Ecclesiae obedire, non
requiritur, ut post usum rationis adeptum interrogentur, num velint ratas habere
promissiones baptismales casque de facto ratas habeant.1 Neque dicas : Repugnat,
aliquem sine voluntatis consensu auctoritati et legibus subici. Id non repugnare
patet vel ex eo, quod sine voluntatis consensu infantes auctoritati et praeceptis
parentum, cives auctoritati et legibus patriae subiciuntur.

Pars IV.
De necessitate Baptismi.

Baptismus necessarius est necessitate medii et praecepti. ’
SECTIO I.
De necessitate medii.
62

Post sufficientem Evangelii promulgationem Sacramentum Baptismi
necessarium est ad salutem necessitate medii, non tamen absoluta sed
hypothetica. Dicitur:
I. Post sufficientem Evangelii promulgationem. Ita Cone. *
Trid.
Sufficiens autem promulgatio pro aliquibus, non autem pro omnibus,
tacta est per sermonem S. Petri in die Pentecostes. Ceterum communius
docent auctores, promulgationem Evangelii pro diversis gentibus, diver­
sis temporibus locum habuisse, eamque pro universo mundo iam diu
obtigisse, quamvis divulgatio eius nondum ubique extensa sit.
II. Sacramentum Baptismi necessarium est ad salutem necessitate
medii; quae propositio est de fide ex Cone. Trid.: «Si quis dixerit,
Baptismum liberum esse, hoc est, non esse necessarium ad salutem a. s.4
(cfr. can. 737, §1).

HI. Non tamen absoluta, sed hypothetica; quibus significatur, esse
media, quae possunt vices Baptismi supplere, nimirum baptismum fla­
minis et fortassis baptismum sanguinis, de quibus dicemus in scholiis.

SCHOLION I.
De baptismo flaminis.

63

I. Notio. Baptismus flaminis ita audit, quia est effectus Spiritus
Sancti, qui etiam Piamen (a flando seu spirando) dicitur. Est autem
‘. Cone. Trid. sess. 7, De Bapt. can. 14. ----- ’. De notione utriusque necessitatis
vide L I, n. 484. ----- ‘. Sess. 6, cap. 4. ------ \ Sess. 7, de Baptismo, can. 5.

— 5i —

Baptismus flaminis actus perfectae caritatis vel contritionis perfectae.

II. Indoles suppletiva. Baptismus flaminis est medium suppletivum 64
Baptismi, a. v. non iustificat nisi dependenter a voto sive explicito sive
implicito Baptismi. Porro votum implicitum Baptismi semper includitur
in actu caritatis vel contritionis perfectae, elicito a non baptizato; con­
tinetur enim in eiusmodi actu generale propositum implendi omnia, quae
a Deo statuta sunt, inter quae est susceptio Baptismi a non baptizato.
III. Vis suppletiva. Actus caritatis vel contritionis perfectae supplet 65
vices Baptismi quoad iustificationem seu infusionem gratiae, et conse­
quenter quoad omnia, quae ab ea separari nequeunt, scilicet remissio­
nem peccatorum originalis et actualium saltem mortalium, remissionem
poenae aeternae, virtutes infusas et dona Spiritus Sancti ; non autem
quoad gratiam sacramentalem, characterem et remissionem omnis poe­
nae.
IV. Requisita ut baptismus flaminis iustificet, sunt ea sola, quae 66
constituunt baptismum flaminis.

V. Modus quo baptismus flaminis effectus producit. Baptismus flaminis 67
effectus producit ex opere operantis tantum ; secus ac Sacramentum, quod ex
opere operato 1 operatur, et baptismus sanguinis, qui operatur saltem partim quasi
ex opere operato3 (n. 72).
Coroll. Ei, qui per baptismum flaminis iustificatus est, remanet obligatio reci­
piendi, si fieri possit, Sacramentum Baptismi ; nec antea alia sacramenta recipere
potest.

SCHOLION II.

De baptismo sanguinis.
I. Notio. Baptismus sanguinis est martyrium toleratum a non bapti- 68
zato.
II. Indoles suppletiva. 1. Martyrium in parvulis non baptizatis non 69
est medium suppletivum Baptismi, a. v. non iustificat eos dependenter
a voto Baptismi. Quoad martyrium fructuosum adultorum, etiamsi ponas
eiusmodi martyrio contineri votum Baptismi, tamen dubium videtur,
num iustificatio locum habeat dependenter a voto praedicto; verbo:
dubium est, utrum necne baptismus sanguinis a Deo institutus sit tanquam medium suppletivum sacramenti ; fortassis votum Baptismi requi­
ritur tantum ut removens prohibens, quantum ad infusionem gratiae.

III. Vis suppletiva. Martyrium in non baptizatis tam adultis quam 70
*. Alii dicunt : cx opere operato active,
passive.

’. Alii dicunt: ex opere operato

— 52 —

infantibus supplet vices Baptismi quoad remissionem omnis culpae et
.poenae (t. I, n. 418).

71

IV. Requisita, ut baptismus sanguinis iustificet. 1. In parvulis nulla
requiritur dispositio.

2. In adultis requiruntur eadem, quae requiruntur ad martyrium strio
te dictum (t. I, n. 418). Praeterea si adultus grave peccatum personale
patraverit, requiruntur secundum alios actus caritatis vel contritionis
perfectae; secundum alios sufficit attritio; secundum alios per se requi­
ritur actus caritatis vel contritionis perfectae, per accidens sufficit attri­
tio (cfr. S. Alf. VI, 98).
>
72
V. Modus quo baptismus sanguinis effectus producit. Secundum alios iustificatio in se efficitur ex opere operantis, dum ex quasi opere operato datur
gradus allior justificationis ; similiter quaedam remissio poenae datur ex opere
operantis, dum remissio totalis poenae conceditur ex quasi opere operato. Secun­
dum alios et iustificatio et remissio omnis poenae efficitur ex quasi opere operato.
Secundum alios effectus producuntur modo prioris sententiae, si martyr actum
caritatis vel contritionis perfectae elicit ; modo alterius sententiae, si solum attri­
tus est; quocirca conferantur Dogmatici.
Coroll. Adultus qui novit instare martyrium, certo tenetur, si possit, suscipere
Baptismum ; item si peccator et baptizatus est, confiteri vel, si confiteri nequit,
elicere contritionem perfectam, idque iam ideo quia secundum dicta sola attritio
cum martyrio probabiliter non sufficit ad justificationem; itaque spes martyrii ab
eis non liberat.

SECTIO II.
De necessitate praecepti.
Necessitas praecepti iam sequitur ex necessitate medii. Porro :

73

I. Adulti nondum vel dubie baptizati tenentur Baptismum suscipere
quamprimum digne et, spectatis adiunctis et dignitate sacramenti, conve­
nienter illud suscipere possunt.
« Adultis, ita S. Thomas, non statim cum convertuntur, est sacramentum Bap­
tismi conferendum, sed oportet differre usque ad aliquod certum tempus, primo
quidem propter cautelam Ecclesiae, ne decipiatur Sacramentum ficte accedenti­
bus conferens, secundum illud I. Ioan. 4: Nolito omni spiritui crederc, sed pro­
bate spiritus, si ex Deo sint: quae quidem probatio sumitur de accedentibus ad
baptismum, quando per aliquod spatium eorum fides et mores examinantur:
secundo hoc est necessarium ad utilitatem eorum, qui baptizantur, quia aliquo
temporis spatio indigent ad hoc, quod plene instruantur de fide et exercitentur
in his, quae pertinent ad vitam Christianam : tertio hoc est necessarium ad quandam reverentiam sacramenti, dum in sollemnitatibus praecipuis, scilicet Paschae
et Pentecostes, homines ad Baptismum admittuntur, et ita devotius sacramentum
suscipiunt > (p. 3, q. 68, a. 3).

— 53 —
II. Adultus, qui sine ratione Baptismum diu differt, graviter peccat, quia tene­
tur Ecclesiae ascribi, et ut Christianus vivere.
Ceterum confer dicenda de tempore conferendi Baptismum (n. 87).

DISSERTATIO II.
De ministratione Baptismi.
Dicendum primum de persona ministrante, deinde de modo ministrandi.

Pars I.
De persona ministrante.

I. Omnis sacerdos est minister ordinarius Baptismi sollemnis hoc 74
sensu, quod vi ordinationis suae ad baptizandum principaliter (non
secundarie ut diaconus) deputatus est, et a proprio baptizandi pastore
semper delegari potest ad baptizandum, idque sollemniter (cfr. can. 738,
§ i)·
II. Diaconus est minister extraordinarius Baptismi hoc sensu, quod 75
vi ordinationis suae ad baptizandum secundarie deputatus est, et ab Ordi­
nario vel a proprio baptizandi pastore iusta de causa delegari potest ad
baptizandum, idque sollemniter. Hinc sua potestate ne utatur sine loci
Ordinarii vel parochi delegatione seu licentia, iusta de causa concedenda,
quae, ubi necessitas urgeat, legitime praesumitur (cfr. can. 741 ; S. Alf.
VI ,116, dub. 1). Dictum est:

1. Diaconus secundarie deputatur; quia ordinatur potius ad assisten­
dum ministro altioris ordinis, et secundarie ad vices eius supplendas.
2. Iusta de causa concedenda; puta, si parochus est absens vel infir­
mus vel excommunicationi subiectus vel occupatus confessionibus audien­
dis; fortassis quoque, si parentes illud v. g. ob consanguinitatem desi­
derant, etc.
3. Ubi necessitas urgeat, non requiritur licentia concessa, sed sufficit
praesumpta. Necessitas autem urget, si baptizandus in articulo vel peri­
culo mortis versatur; item si sacerdos diu abfuturus praevidetur, nec
alius adiri potest. ’
III. Quoad ius baptizandi sollemniter, haec tene:
76
i. Ordinarius loci et parochus gaudent iure baptizandi sollemniter
proprios subditos seu potius territorii sui incolas; alii sacerdoti illud non
competit nisi de eiusdem parochi vel Ordinarii loci licentia, quae in casu
necessitatis legitime praesumitur (can. 730, § 1). Qui illud sine debita
‘. Cfr. S. C. de Prop. Tid. 21 lan. 1788; 16 lan. 1804. n Sept. 1841 (Collect.
η. 593. 674, 939)· ----- ’· Rh. Rom· ht. 2, cap. 3, η. 2.

— 54 —

licentia peragit graviter peccat (S. Alf. VI, 115) ; pariter ius parochi
laedunt parentes, qui sine necessitate vel licentia prolem ad alium sacer­
dotem deferunt baptizandam.
2. Etiam peregrinus a parocho proprio in sua paroecia sollemniter
baptizetur, si id facile et sine mora fieri potest; secus peregrinum quili­
bet parochus in suo territorio potest sollemniter baptizare (can. 730, § 2).
3. Ubi paroeciae aut quasi-paroeciae nandum sunt constitutae, statu­
torum peculiarium et receptarum consuetudinum ratio habenda est, ut
constet cuinam sacerdoti, praeter Ordinarium, in universo territorio
vel in eius parte ius insit baptizandi (can. 740).
Nota. Adultorum baptismus, ubi commode fieri possit, ad loci Ordi­
narium deferatur, ut si voluerit, ab eo vel ab eius delegato sollemnius
conferatur (can. 744).
77

IV. Quoad territorium, in quo baptismum sollemnem conferri licet,
statuit can. 739: In alieno territorio nemini licet, sine debita licentia,
baptismum sollemnem conferre ne sui quidem loci incolis.
Coroll. I. Si mulier extra propriam paroeciam parit, debet prolem in propria
paroecia baptizandam curare, si id facile et sine mora fieri potest; secus potest
eligere aut propriam paroeciam aut eam in qua prolem peperit, aut etiam aliam
(can. 738, §2; S. Alf. VI, 115).
Coroll. II. Vagi possunt eligere ecclesiam quam maluerint (cfr. can. 94, § 2).

78

V. Omnis homo est minister Baptismi hoc sensu, quod potest valide
baptizare; in casu necessitatis etiam licite, non tamen sollemniter (can.
742, § 1). Si, casu occurcnte, plures adsunt, servetur ordo praescriptus
et sub 2 assignandus. Dixi :
i. In casu necessitatis; quocirca advertas:
a) Non requiritur necessitas extrema, sed sufficit periculum funda­
tum, ne infans mox moriturus sit. S. Off. ad quaesitum « utrum obste­
trix, quando praevidet, Baptismum ad longum tempus differendum
fore, possit illico neonatum abluere, quamvis iste in bona sanitate reperiatur, etiam insciis una vel utraque coniuge, monito tamen de hoc
parocho; » S. Off., inquam, d. II lan. 1899 respondit: « Urgendum, ut
Baptismus quam citius ministretur ; tunc vero permitti poterit, ut obste­
trix illum conferat, quando periculum positive timeatur, ne puer dila­
tionis tempore sit moriturus. »
b) Mortis periculo aequiperatur necessitas, quae maxime in locis
Missionum enasci potest e defectu cuiuslibet sacerdotis vel e difficultate
eum adeundi ; scilicet S. C. de P. F. pluries approbavit praxim in pluribus
locis vigentem, qua catechistae aliive laici probati cito — v. g. non ultra

— 55 —

octo a nativitate dies — infantes Christianorum, etiam bene valentes,
baptizant.1
2. Ordo inter plures ministros necessitatis servandus hisce exhibetur
a can. 742, § 2 et 3 : Si tamen adsit sacerdos, diacono praeferatur, diaco­
nus subdiacono, clericus laico et vir feminae, nisi pudoris gratia deceat
feminam potius quam virum baptizare, vel nisi femina noverit melius
formam et modum baptizandi. — Patri aut matri suam prolem baptizare
non licet, praeterquam in mortis periculo, quando alius praesto non est,
qui baptizet. Ita etiam Rit. Rom.2 Porro ordo praescriptus ita intelligi
debet, ut i° quilibet fidelis, etiam femina, in unione cum Ecclesia exsis­
tens praeferri debeat cuilibet infideli, haeretico, schismatico, excommu­
nicato vitando etiam sacerdoti ; ut 2° patri praeferenda sit femina, non
tamen mater.
3. inversio ordinis per se illicita est ob praeceptum Codicis et Rit.
Rom.; at tunc solum grave peccatum est: i° quando non-sacerdos prae­
fertur sacerdoti in unione cum Ecclesia exsistenti ; 20 quando noncatholicus vel vitandus praefertur catholico. Dubitatur quidem, quando
laicus praefertur diacono, quippe qui ex textu iuris sit minister ex officio
(can. 741) ; at quia non est nisi minister secundarius, de gravi peccato
non satis constare videtur. Praeterea iusta causa semper ab omni peccato
excusare videtur; hinc can. 742, § 2: « nisi pudoris gratia deceat femi­
nam potius quam virum baptizare, vel nisi femina noverit melius for­
mam et modum baptizandi » (S. Alf. VI, 117).
Coroll. Curet parochus, ut fideles, praesertim obstetrices, medici et chirurgi,
rectum baptizandi modum pro casu necessitatis probe ediscant (can. 743).1 —
Si baptismus nec a proprio parocho nec eo praesente administratus fuerit, minister
de ipso collato quamprimum proprium ratione domicilii parochum baptizati certio­
rem reddat (can. 778). — In baptismo privato, quatenus... fieri potest, adhibeantur
duo testes, vel saltem unus, quibus baptismi collatio probari possit (can. 742, § 1).

Pars II.
De modo ministrandi baptismum.
Supra expositum est, quaenam generatim requirantur ad sacramenta
valide ct licite ministranda. Sufficit unum ex requisitis ad licitam ministrationem uberius evolvere, atque Baptismo applicare, nim. obliga­
tionem sacramentum ministrandi rite, i. e. iuxta praescripta Ecclesiae.
Integritatis causa exponemus tam ea, quae in collatione Baptismi, quam
*. 21 lan. 1788 (Collect, n. 533); 16 lan. 1804 (Collect, n. 674); 11 Sept. 1841
(Collect, η. 939). ----- s. Tit. 2, cap. 1, n. 16. -----Rit. Rom. tit. 2, cap. I, n. 13.

-56ea quae post earn servanda sunt. Praescripta Ecclesiae respiciunt pri­
mum ritus et caeremonias, deinde patrinos adhibendos, tum tempus et
locum, denique collati baptismi annotationem et probationem.

SECTIO I.

De ritibus et caeremoniis baptismi.

79

I. Ritus et caeremoniae adhibendae, i. Per se baptismus sollemniter
conferatur (can. 755, § 1), i. e. servatis omnibus ritibus et caeremoniis,
quae in ritualibus libris praecipiuntur (can. 737, § 2) lam vero :
a) Ritus et caeremoniae praescriptae differunt, prout baptismus adul­
tis vel parvulis conferendus est. Attamen loci Ordinarius potest gravi
et rationabili de causa indulgere ut caeremoniae praescriptae pro baptis­
mo infantium adhibeantur in baptismo adultorum (can. 755, § 2) ; quo­
circa advertas, baptismum adultorum pulchriorem quidem esse, sed
longiorem, ita ut tam neophytae quam adstantibus facilius taedium gi­
gnere possit.
b) Proles ritu parentum baptizari debet. — Si alter parentum pertinet
ad ritum latinum, alter ad orientalem, proles ritu patris baptizetur, nisi
aliud iure speciali cautum sit. — Si unus tantum sit catholicus, proles
huius ritu baptizanda est (can 756). Ex his consequitur, quoad fieri
possit, curandum esse, ut proles baptizetur a ministro pertinente ad
ritum qua proles baptizanda est ;1 siquidem unusquisque in sacramentis
conficiendis et ministrandis proprium ritum sequi tenetur (can. 733, § 2;
n. 27).
c) Interrogationes lingua latina faciendae sunt ; sed ex responso
S. Off.’ permittitur, ut minister, postquam interrogationem et responsa
lingua latina pro se dixerit, interrogationem lingua patria repetat, ut
patrinorum responsum excipiat. ’
2. In mortis periculo baptismum privatim conferre licet; et, si con­
feratur a ministro qui nec sacerdos sit nec diaconus, ea tantum ponan­
tur, quae sunt ad baptismi validitatem necessaria; si a sacerdote vel
*. Hic notes can 98, § I. < Inter varios catholicos ritus ad illum quis pertinet,
cuius caeremoniis baptizatus fuit, nisi forte baptismus a ritus alieni ministro vel
fraude collatus fuit, vel ob gravem necessitatem, cum sacerdos proprii ritus praesto
esse non potuit, vel ex dispensatione apostolica, cum facultas data fuit ut quis
certo quodam ritu baptizaretur, quin tamen eidem adseriptus maneret.» Adhacc qui
ad preces parentum, contra praescriptum can. 756, a ritus alieni ministro baptizatus
est, pertinet ad ritum, in quo iuxta praescriptum can. 756 baptizari debuisset.
Ita P. C. 16 oct. 1919 (A. A. S. 1919. P· 476).---- 25 Aug. 1880 (Collect, η. 1538).
----- ’ In aliquibus locis concessum est, ut interrogationes in sola lingua patria
fiant.

— 57 —

diacono, serventur quoque, si tempus adsit, caeremoniae quae baptismum
sequuntur (can. 759, §1).
Disputatur, utrum necne, si periculum mortis satis remotum sit, etiam caere­
moniae praecedentes Baptismum peragi debeant. lam vero satis probabiliter nega­
tur, quia canon de solis caeremoniis subsequentibus dicit, idque fortassis, ut omne
periculum, ne quis ante Baptismum moriatur, radicitus praecaveatur.

3. Extra mortis periculum baptismum privatum loci Ordinarius per­
mittere nequit, nisi agatur de haereticis qui in adulta aetate sub condi­
tione baptizemur (can. 759, § 1 et 2). In casu etiam caeremoniae, quae
baptismum sequuntur, omitti possunt.
II. Obligatio rituum et caeremoniarum gravis est ex genere suo. 80
Hinc mortale foret omittere caeremoniam maioris momenti, ob peculia­
rem finem vel significationem. Eiusmodi sunt usus aquae consecratae,
unctio tam ea quae ante quam ea quae post Baptismum peragenda est,
usus olei et chrismatis praesenti anno consecratorum, insufflatio, impo­
sitio salivae et salis, fidei professio, trina ablutio. Praeterea plures
caeremoniae minoris momenti simul omissae in gravem materiam coa­
lescere possunt (S. Alf. VI, 107, qu. 5a, 141, 142).

III. Caeremoniae supplendae. 1. Caeremoniae quae in baptismi coi- 81
latione praetermissae quavis ratione fuerint, quamprimum in ecclesia
suppleantur, nisi agatur de haereticis qui in adulta aetate sub conditione
et ex licentia Ordinarii privatim baptizati sunt (can. 759, § 3). Adhiben­
tur autem caeremoniae ex baptismo infantium, si baptismus in infantia
collatus est, etiamsi suppletio in adulta aetate fiat ; * secus ex oaptismo
adultorum.

2. Cum baptismus sub conditione iteratur, caeremoniae, si quidem in
priore baptismo omissae fuerint, suppleantur, excepto casu quo haereti­
cus adultus sub conditione et ex licentia Ordinarii privatim baptizatur;
sin autem in priore baptismo adhibitae sunt, repeti in altero aut omitti
possunt (can. 760). Eadem dicenda videntur de casu, quo haereticus,
utpotc in haeresi certo invalide baptizatus, absolute baptizatur.
3. Si haereticus valide baptizatus ad fidem convertitur, pariter caere­
moniae supplendae sunt, nisi rationabili de causa aliter loci Ordinario
videatur. ’
Nota. E votis baptismalibus non oritur nova obligatio.
*. Cfr. S. C. R. 27 Aug. 1836, n. 2743, III.

s. Rit. Rom. tit. II, cap. 3, n. 12.

- 5« -

SECTIO II.

De patrinis.

82

I. Notio. Patrini seu susceptores sunt, qui baptizatum e sacro fonte
levant vel a ministro baptismi suscipiunt. Cuius institutionis rationem
hisce exhibet S. Thomas : « Spiritualis regeneratio, quae fit per Baptis­
mum, assimilatur quodammodo generationi carnali ; unde dicitur I Petri
2: « Sicut modo geniti infantes, rationabiles sine dolo lac concupiscite.»
In generatione autem carnali parvulus nuper natus indiget nutrice et
paedagogo; unde et in spirituali generatione baptismi requiritur aliquis,
qui fungatur vice nutricis et paedagogi, informando et instruendo eum,
quasi novitium in fide, de his quae pertinent ad fidem et vitam Christia­
nam » (p. 3, q. 67, a. 7).

83

II. Obligatio assumendi patrinum. 1. Ex vetustissimo Ecclesiae more
nemo sollemniter baptizetur, nisi suum habeat, quatenus fieri possit,
patrinum (can. 762, § 1; Cone. Trid. sess. 24, cap. 2, ref. matr.) —
Etiam in baptismo privato patrinus, si facile haberi queat, adhibeatur;
si non interfuerit, adhibeatur in supplendis baptismi caeremoniis (can.
762, § 2).—Cum baptismus iteratur sub conditione, idem patrinus, quate­
nus fieri possit, adhibeatur, qui in priore baptismo forte adfuit; extra
hunc casum in baptismo conditionato patrinus non est necessarius (can.
763, § 1).
Dicitur quatenus fieri possit; hinc baptismus potius sine patrino con­
feratur, quam ob defectum patrini diu differatur.
2. Patrinus unus tantum, licet diversi sexus a baptizando, vel ad
summum unus et una adhibeantur (can. 764). Perinde est, cuiusnam
sexus sit patrinus; at si plures adhibeantur, adhiberi debent unus et
una; plures duobus admitti nequeunt.
3. Obligatio assumendi patrinum vel matrinam gravis est, si agatur de
baptismo sollemni; si de privato baptismo vel de supplendis caeremoniis
sermo est. obligatio levis tantum videtur, sicuti etiam obligatio eundem
patrinum adhibendi, si baptismus iteretur sub conditione. Qui assumit
duos patrinos vel duas matrinas peccat leviter, si ambo sunt eiusdem
sexus ac baptizandus ; graviter, si sunt diversi sexus, quia contra men­
tem Ecclesiae multiplicantur cognationes (S. Alf. VI, 155, 159).

84

III. Requisita, ut quis assumatur in patrinum. 1. Ut quis valide con­
stituatur patrinus, oportet: i° Sit baptizatus, rationis usum assecutus
et intentionem habeat id munus gerendi ; 20 Ad nullam pertineat haere­
ticam aut schismaticam sectam, nec sententia condemnatoria vel declaratoria sit excommunicatus aut infamis infamia iuris aut exclusus ab

— 59 —

actibus legitimis, nec sit clericus depositus vel degradatus; 30 Nec sit
pater vel mater vel coniux baptizandi ; 4° Ab ipso baptizando eiusve pa­
rentibus vel tutoribus aut, his deficientibus, a ministro sit designatus;
50 Baptizandum in actu baptismi per se vel per procuratorem physice
teneat aut tangat vel statim levet seu suscipiat de sacro fonte aut de
manibus baptizantis (can. 765).
Nota. Si plures designati sunt quam Ius permittit, alii censent, omnes designa­
tos evadere patrinos sive simul sive successive tangant, nisi sciatur, qui primi
fuerint designati, quo casu hi soli patrini constituuntur. Alii cum S. Alf. (VI, 154,
dub 2m) distinguunt atque docent : si successive tangunt, patrini evadunt primus
vir et prima mulier, qui tangunt, non alii; si omnes simul tangunt, secundum
alios nemo, secundum S. Alf. omnes constituuntur patrini.

2. Ut autem quis licite ceu patrinus admittatur, oportet: i° Decimum
quartum suae aetatis annum attigerit, nisi aliud iusta de causa ministro
videatur; 2° Non sit propter notorium delictum excommunicatus vel
exclusus ab actibus legitimis vel infamis infamia iuris, quin tamen sen­
tentia intercesserit, nec sit interdictus aut alias publice criminosus vel
infamis infamia facti ;1 30 Fidei rudimenta noverit ; 40 In nulla religione
sit novitius vel professus, nisi necessitas urgeat et expresse habeatur
venia Superioris saltem localis ;3 50 In sacris ordinibus non sit consti­
tutus, nisi accedat expressa Ordinarii proprii licentia (can. 766). Dictum
est licite, quod non impedit, quominus omnes exclusi, salvis quae sub 1
exposita sunt, valide assumi possint. Praeterea quoties aliquis repellendus
est, poterit tamen, si secus grave incommodum sequatur, permitti, ut
tanquam testis Baptismo assistat, omittendo quae patrini sunt ’ (S. Alf.
VI. 156). Ceterum facillime a tangendo repellitur, qui ignorat illud
faciendum esse; passim sufficit ipsum non monere. Denique Minister
baptismi, si velit patrinum agere — quod ipsi licitum est4 — eligat
procuratorem, qui partes patrini adimpleat, scilicet ut magis caeremoniis
servandis consulatur.
3. In dubio, utrum quis valide vel licite admitti possit necne ad patrini
munus, parochus, si tempus suppetat, consulat Ordinarium (can. 767).
IV. Electio patrinorum per se pertinet ad baptizandum, si sui iuris 85
lure communi non excluduntur v. g. qui die Dominico Missae non assistunt
vel praeceptum confessionis annuae aut communionis Paschalis etiam pluries
neglexerunt. Ceterum non iidvm in diversis regionibus veniunt nomine publice
criminosorum vel infamium infamia facti. ----- :. Neque religiosus, qui creatus est
Episcopus, potest munus patrini suscipere (cfr. can. 627, 2). ----- ’. S. Off. 9 Dec.
1745;
5 Iui. 1878 (Coll, de Prop. Fid. η. 345, 447, 1495)'. ----- \ S. R. C. 14
Ian. 1873.

— 6o —

est ; secus ad parentes vel tutores ; istis autem deficientibus, ad parochum
(can. 765, 4°).1 Itaque parocho prohibetur, atque quidem sub gravi, quo­
minus idoneos a baptizando eiusve parentibus vel tutoribus electos, repu­
diet, aliosque substituat; immo eiusmodi illegitima substitutio videtur
esse invalida, quum quis, ut valide sit patrinus, debeat esse a ministro
designatus, deficientibus baptizando eiusve parentibus vel tutoribus (cfr.
can. 765, 4°).
Nota. Cone. Prov. Ultrai. sapienter monet ’ : « Si parochus ante baptismum intelligat, indignum electum fuisse a parentibus ad patrini munus, illos tempestive do­
ceat legem Ecclesiae, atque prudenter inducat ut eligant alium. Si indignus inopi­
nato se praesentet, sacerdos ipsi honesto .modo significet, legem Ecclesiae non
permittere ut admittatur, ipsum vero coram aliis nullatenus obiurget; quinimmo
facile permittat ut ceu testis assistat; et ne, in aliud tempus Baptismo dilato, infans
exponatur periculo sine eo decedendi, absque ullo etiam susceptore baptizet. >

86

V. Effectus patrinatus. 1. Ex baptismo spiritualem cognationem con­
trahunt tantum cum baptizato baptizans et patrinus (can. 768). Haec
cognatio (de qua uberius in tract, de Matrimonio) non contrahitur:
i° si in supplendis caeremoniis adhibetur patrinus (can. 762, § 2);
2° iterato baptismo sub conditione, neque a patrino qui priori baptismo
adfuit, neque ab eo qui posteriori interfuit, nisi idem patrinus in utroque
baptismo adhibitus fuerit (can. 763, § 3).
2. Cognatio, quae contracta fuerit, constituit impedimentum dirimens
matrimonium baptizatum inter et baptizantem et patrinum (can. 1079),
atque efficit, ut peccatum luxuriae a praedictis cum baptizato commis­
sum, sit incestus spiritualis (S. Alf. VI, 146, 147). Porro « admonendi
sunt susceptores de spirituali cognatione, quam contraxerunt cum bap­
tizato ; » ’ item de impedimento exorto.
3. Patrinorum est, ex suscepto munere, spiritualem filium perpetuo
sibi commendatum habere, atque in iis quae ad christianae vitae insti­
tutionem spectant, curare diligenter ut ille talem in tota vita se praebeat,
qualem futurum esse sollemni caeremonia spoponderunt (can. 769). Obli­
gatio patrinorum gravis est, at urget tantum, deficientibus parentibus
vel tutoribus. Practice patrini, ubi baptizati « nutriuntur inter catholicos
christianos, satis possunt ab hac cura excusari, praesumendo quod a
suis parentibus diligenter instruantur; si tamen quocumque modo sen­
tirent contrarium, tenerentur secundum suum modum saluti spiritualium
filiorum curam impendere » (S. Thom. q. 67, a. 8).
‘. Trid. sess. 24, cap. 2, ref matr. ; Rit. Rom. 2, cap. 1, n. 24. ----- p. 76.
‘. Bit Rom. tit. II, cap. 2, n. 31.

— 6ι —

SECTIO III.
De tempore et loco baptismi conferendi.

1. Tempus, i. Baptismus privatus, urgente necessitate, quovis tempore 87
et loco administrandus est (can. 771).
2. Etiam sollemnis baptismus qualibet die administrari potest; decet
tamen adultorum baptismum, secundum antiquissimum ritum, conferri,
si fieri commode queat, in pervigilio Paschatis et Pentecostes, praecipue
in metropolitanis aut cathedralibus ecclesiis (can. 772).
II. Locus, i. Baptismus privatus, urgente necessitate, quovis tempore 88
et loco administrandus est (can. 771). Idem valet de baptismo privato,
qui extra urgentem necessitatem confertur, a. v. de baptismo qui ex
licentia Ordinarii adulto haeretico sub conditione privat im ministratur
(cfr. can. 759, § 2) ; et de omni baptismo conditionato, qui sine caeremo­
niis confertur (cfr. can. 760); si caeremoniae supplentur, id in ecclesia
vel oratorio publico fiat (cfr. can. 759, § 3).

2. Quoad baptismum sollemnem haec valent:
a) Proprius baptismi sollemnis administrandi locus est baptisterium
in ecclesia vel oratorio publico (can. 773). Hinc quaelibet paroecialis
ecclesia, revocato ac reprobato quovis contrario statuto vel privilegio vel
consuetudine, baptismalem habeat fontem, salvo legitimo iure cumulative
aliis ecclesiis iam quaesito (can. 774, § 1).1 Praeterea loci Ordinarius
potest pro fidelium commoditate permittere vel iubere ut fons baptismalis ponatur etiam in alia ecclesia vel publico oratorio inter paroeciae
fines (can. 744, § 2.)
b) Si ad ecclesiam paroecialem, aut ad aliam quae iure fontis gaudeat,
baptizandus, propter locorum distantiam aliave adiuncta, sine gravi in­
commodo aut periculo, accedere aut transferri nequeat, baptismus
sollemnis a parocho conferri potest et debet in proxima ecclesia aut
oratorio publico intra paroeciae fines, licet haec baptismali fonte careant
(can. 775).
c) In domibus autem privatis baptismus sollemnis administrari non
’. P. C. <1. 12 Nov. 1922, ad IV declaravit, can. 774, § 1 < ita intclligendum esse,
ut ecclesia quae ius fontis habet cumulativum cum aliis totius civitatis ecclesiis
paroccialibus, illud obtineat etiam prae ecclesiis paroecialibus novitvr in civitate
erectis cum fonte baptismali. At ius fontis cumulativum in posterum obtineri
nequit ex consuetudine, quae corruptela dicenda est. Ecclesia vero quae ante
Codicis promulgationem habebat ius fontis exclusivum prae aliis ecclesiis paroe­
cialibus, post Codicis promulgationem ercctoquc in iisdem ecclesiis fonte ad
praescriptum citati canonis, nonnisi ius cumulativum obtinet, salvo praescripto
can. 778 > (A. A. S. 1922, P· 662). Canon 778 praescribit, ut parochus baptizati
certior reddatur.

--- 62 —
debet, nisi hisce inadiunctis: i° si baptizandi sint filii aut nepotes eorum
qui supremum actu tenent populorum principatum vel ius habent succe­
dendi in thronum, quoties isti id rite poposcerint ; 2° si loci Ordinarius,
pro suo prudenti arbitrio et conscientia, iusta ac rationabili de causa, in
casu aliquo extraordinario id concedendum censuerit (can. 776, § 1).1
In memoratis casibus baptismus conferendus est in sacello domus aut
saltem in alio decenti loco, et aqua baptismali de more benedicta (can.
776, § 2).
/w locis missionum, ubi catholici procul ab ecclesia habitant, et infantes sine
magnis periculis et incommodis in ecclesiam deferri nequeunt, in istis locis, inquam,
persistere videtur licentia2 domi sollemniter baptizandi.
Nota. Curent parochi ut ei, qui baptizatur, christianum imponatur nomen; quod
si id consequi non poterunt, nomini a parentibus imposito addant nomen alicuius
Sancti, et in libro baptizatorum utrumque nomen perscribant (can. 761). Haec
additio fieri potest submissa voce.1 Notes tamen, multa esse nomina sanctorum,
quae raro occurrunt, vel ex aliis linguis desumpta et alterata sunt.

SECTIO IV.
De annotatione et probatione collati baptismi.
89

i. Annotatio. 1. Parochi debent nomina baptizatorum, mentione facta
de ministro, parentibus ac patrinis, de loco ac die collati baptismi, in
baptismali libro sedulo et sine ulla mora referre (can. 777, § 1).
Ubi vero de illegitimis filiis agatur, matris nomen est inserendum, si publice
eius maternitas constet, vel ipsa sponte sua scripto vel coram duobus testibus id
petat ; item nomen patris, dummodo ipse sponte sua a parocho vel scripto vel
coram duobus testibus id requirat, vel ex publico authentico documento sit notus ;
in ceteris casibus inscribatur natus tanquam filius patris ignoti vel ignotorum pa­
rentum (can. 777, § 2). Adhaec P. C. respondit,4 nomina parentum ita inserenda
esse, ut omnis infamiae vitetur occasio ; in casibus vero particularibus recurrendum
esse ad S. C. Concilii.

l.S. C. de disc. Sacr. d. 22 Iui. 1925 (A. A. S. 1925, P- 452) ad quaesitum, « utrum
sit iuri conformis praxis iuxta quam infantes, qui non versantur in periculo
mortis, sed non sine periculo ad ecclesiam transferri possunt domi solemniter
baptizentur a parocho aliovc sacerdote de parochi licentia ; » ad hoc quaesitum,
inquam, respondit, < esse iuri conforme, quod, si infans non versatur in periculo
mortis, sed sine periculo ad ecclesiam ad normam can. 775 transferri nequit,
Ordinarius, vi can. 7/6 § 1. n. 2, permittere potest, pro suo prudenti arbitrio et
conscientia, iusta ac rationabili de causa, in aliquo casu extraordinario, quod domi
baptismus solemniter administretur; aestimare autem casus extraordinarii gravita­
tem est remissum prudentiae et conscientiae ipsius Ordinarii in singulis casibus. >
---- C. S. R. 4 Febr. 1871 (n. 3234, ad III).-------- ’. S. Off. lun. 1883.------ *. 14 Iui.
1922, ad VIII (A. A. S. 1922, p. 528).

— 63 —

2. Si baptismus nec a proprio parocho nec eo praesente administratus
fuerit, minister de ipso collato quamprimum ratione domicilii parochum
baptizati certiorem reddat (can. 778). « Si baptizatus domicilio careat,
parochus quasi-domicilii, vel si fuerit vagus, parochus loci baptismi
certiorandus videtur » 1
3. Usus libri baptismalis sub gravi praescribitur, spectato scilicet gravi
fine legis, nimirum recepti baptismi probatione, quae, deficiente baptis­
mali registro, interdum impossibilis foret.
III. Probatio. Ad collatum baptismum comprobandum, si nemini fiat 90
praeiudicium, satis est unus testis omni exceptione maior, vel ipsius
baptizati iusiurandum, si ipse in adulta aetate baptismum receperit (can.
779).

DISSERTATIO III.
De susceptione baptismi.

Pars I.
De persona suscipiente.

Subiectum capax baptismi est omnis et solus homo viator, nondum
baptizatus (can. 745, § 1 ; de Sacr. in gen. n. 38). Quibus de subiecto
generatim notatis, dc diversis subiectis speciatim dicemus.

SECTIO I.
De infantibus.
Praen. Cum agitur de baptismo, parvulorum seu infantium nomine 91
veniunt, ad normam can. 88, § 3, qui nondum rationis usum adepti
sunt, eisdemque accensentur amentes ab infantia, in quavis aetate con­
stituti * (can. 745, § 2, i°).

I. Infantes ante usum rationis valide baptizari possunt. Est de fide
ex Cone. Trid. ‘

II. Infantes iam ante rationis usum debent baptizari. Iam vero:
1. Patet, illud sub gravi atque ab ipso iure divino praescribi, si immi­
neat mortis periculum.

2. Extra mortis periculum obligatio est eos quamprimum baptizandi,
ut patet ex hisce can. 770: Infantes quamprimum baptizentur; et paro‘. VermeERSCH — Cneusen, Epitome,’ n. 55. ——
Septennes praesumuntur
habere, nondum septennes praesumuntur non habere usum rationis (can. 88. 3).
----- '. Sess. 5, can. 4.

— 64 —

chi ac concionatores frequenter fideles de hac gravi eorum obligatione
commoneant.
Disputatur, quanta dilatio, si infans sanus sit, pro gravi sit habenda.
Alii quindecim vel plures dies, alii unum alterumve diem, alii cum S.
Alfonso (VI, 118) requirunt dilationem, quae decem vel undecim dies
excedit; quae S. Doctoris aestimatio aliquatenus firmatur Instructione
S. C. Consist, de visitationibus Episcoporum. *
SECTIO II.
De fetibus abortivis.

Fetus abortivus est fetus praemature ex utero proiectus (t. I, n. 733).
92

I. Omnis fetus abortivus quovis tempore editus baptizari debet, nisi
omnino constet, eum mortuum esse (cfr. can. 747). Ratio est, quia in
casu saltem aliquatenus probabile est, haberi hominem viatorem (t. I,
n. 732).
Idem dicendum de omni eo, quod cicitur ex utero mulieris gravidae, et de quo
dubitatur, utrum sit fetus an mola, ut dicitur. Ceterum etiamsi videatur esse mola,
haec caute dissecetur, ut inspiciatur num forte in ea lateat fetus ; pariter si mulier
gravida profluvium sanguinis patitur, expedit ut profluvium moveatur et palpetur,
quia quandoque in eo reperitur aliquid, de quo iure dubitatur, an sit fetus (S.
Alf. VI, 124).

II. Fetus abortivi, quovis tempore editi, si certo vivant, baptizentur
absolute; si dubie, sub conditione.2 (can. 747). Si fetus editus adhuc
membranis seu vesicula inclusus est, ita procedatur: Vesiculam in mensa
vel in catina seu patera impone et pelvim aquae prope appone. Tum
primum aut aliquantum aquae super vesiculam effunde aut ipsam vesi­
culam in aquam pelvis immerge, ’ interim dicendo : Si potes baptizari, ego
te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Dein vesiculam
paulum obliquam in pelvi aquae tenens, ’ police et indice utriusque
manu eam aperi, ita ut liquor ex ea effluat. Tum denuo dic, fetum in
aqua paulum hic et illuc agitans: Si potes baptizari, ego te baptizo in
nomine Patris et filii et Spiritus Sancti. Postea fetum iterum ex aqua
extrahere debes (n. 54).
1 N 148 (A. A. S. t. II, p. 39). ----- *. Ante 6m mensem vix haberi potest certi­
tudo de vita ictus, sive in utero exsistat, sive ante 6m mensem edatur; in posteriori
casu aut mortuus est aut mortuus apparet. Hodie tamen ope stethoscopii cordis
pulsationes ordinarie a 5“ mense percipi possunt.----- '. Itaque vesicula non statiin
disrumpatur, sed prius immergatur in aquam, ibique scindatur, nimirum quia
disruptio extra aquam ob aeris appulsum secundum aliquos — aliis id negantibus
- ita periculosa esse potest, ut fetus moriatur, antequam baptismus collatus sit.

- 65 Nota I. Dicunt, fetus abortivos etiam minimos quandoque diutius, immo per
plurcs dies vitam servare. Attamen periculum est, ne brevi moriantur; hinc ne
dilutius inquiratur, num fetus vivat
Nota. 2. Supra exposita maxime inculcanda sunt obstetricibus et matribus. Et
quamvis parochi magis quam alii ad hanc instructionem teneantur, tamen etiam
confcssarii ex audita confessione haud ita raro ansam sumere possunt et debent
prudenter inquirendi, num satis instructae sint.

SECTIO III.
De fetibus nondum editis.

Nemo in utero matris clausus baptizetur donec probabilis spes sit ut 93
rite editus baptizari possit (can, 746, § 1). Itaque fetus nondum rite
editus baptizari nequit, nisi, baptismo dilato, probabiliter sine baptismo
moriturus sit.
Casu occurrente, ita procedatur:
I. Si infans caput emiserit et periculum mortis immineat, baptizetur
in capite; nec postea, si vivus evaserit, est iterum sub conditione bapti­
zandus (can. 746, § 2).
II. Si aliud membrum emiserit, et periculum immineat, in illo membro
baptizetur, quantulumcumque erit, puta in digito manus vel pedis (cfr.
can. 746, § 3). — Si autem occasionem acceperis iterum baptizandi in
membro magis primario, v. g. in manu vel pede, tum in eo membro ite­
rum baptizare debes, idque toties quoties in digniore quam ante membro
poteris, e. g. in pectore vel dorso vel humeris usque dum in capite baptizaveris; nam tum demum quum rite in capite mundato baptizaveris,
aliquod e baptismatibus certe validum est. Quodsi postquam in digito
manus vel pedis baptizasti, continuo in capite baptizare potes, tunc cetera
membra, quae intra haec duo extrema nominavi, omitte et statim in
capite baptiza.

Nota. In casibus, in quibus non potes statim in capite baptizare, singu­
lis vicibus in abluendo membro his verbis uti debes: Si potes baptizari,
ego te baptizo etc. ’

III. Si infans plane in utero recondatur, baptizetur sub conditione.
‘. Thcoretice perfectius ita: In casibus, in quibus non potes statim in capite
baptizare, prima vice in abluendo membro his verbis uti debes: Si potes baptizari,
ego tv baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti; aliis vicibus: Si non
es baplizatus et potes baptizari, ego etc. (cfr. Rit. Rom. tit II, cap. 1, n. 16;
can. 746, § 2 et 3).
W. M. T. Μ. II.

5

— 66 —

Si postea edatur, denuo sub conditione baptizari debet (can. 7446, § 5)?
Fetus in utero clausus baptizandus est sub conditione, tum quia practice
dubium erit, num infans re vera fuerit ablutus vel ablutus fuerit in
capite; tum quia aliquatenus dubitatur, num homo, nondum secundum
communem aestimationem natus, renasci possit.3 Verum, « sicut pecca­
tum originale per solam generationem contrahitur; ita pariter, ut homo
per gratiam regeneretur, sufficit ut sit iam generatus. Et ideo a concilio
Baptismus vocatur regeneratio, quae non requirit nativitatem ex utero,
cum non haec dicatur generatio, sed tantum illa nativitas quae fit in
utero et qua homo fit filius Adam » (S. Alf. VI, 107). Ceterum notes:
1. Obligatio baptizandi infantem in utero matris ante completum quin­
tum praegnationis mensem raro aderit. Ratio est, quia ex una parte saepe
valde dubitatur de vita infantis deque requisita ablutione peracta; ex
altera parte Baptismus intra-uterinus ob secundinarum destructionem
tam matris periculum augebit quam periculum accelerandi mortem prolis
adducet. ’ Post quintum praegnationis mensem completum facilius obli­
gatio haberi potest.
2. Quoad modum baptizandi fetum in utero matris noto : Infans,
secundinis perforatis, ' attingi potest atque baptizetur ope sive syphunculi
aqua pleni, sive spongiae aqua repletae, sive digiti madefacti.5*Adhiberi
autem solet — idque licite ubi secus verum adest pro matre morbi
periculum — aqua cum hydrargyro bichlorato corrosivo permixta (n. 53).
Nota. Patet, Baptismum intra-uterinum passim a medico vel ab obstetrice
conferendum esse, tam ob decentiam quam ob difficultatem et pericula rei annexa.
Quodsi ex una parte infans probabiliter in utero moriturus praevideatur, ex altera
autem parte Baptismus intra-uterinus conferri nequeat, restat aliquando, ut
infans ex utero extrahatur, atque extractus baptizetur, absolute quidem si certo
vivat, si dubie, sub conditione (can. 746, § 4)
*.
Extrahitur autem infans mediante
aliqua matris incisione, maxime sectione caesarea, ut dicitur. De istis in scholion
dicemus.

S. C. C. 12 Iui. 1794 et 16 Mart. 1877. ----- ’. Pro sententia, quae tenet, infan­
tem in utero matris non posse valide baptizari, citari nequit S. Thomas ; supponit
enim Baptismum non posse conferri nisi abluendo corpus matris, ita ut non neget,
infantem valide baptizari, si aqua ipsum immediate tangat (cfr. S. Thom. p. 3, q.68,
a. 11).---- ’ Cfr. Capelmann-Bergmann, Medicina pastoralis,8 *p.* II,
109. Pastoral.Medizin ”, S. 243; Antonelli, Medicina pastoralis II, n. 16.----- 4. Praetermittitur
praevius in secundinis baptismus, quia aeris appulsus non timetur contra ac casu,
quo fetus editus baptizandus est. Secundinarum autem perforatio, ut fetus potius
certo quam super secundinas valde dubie baptizetur, satis probabiliter licita est,
quia aeque immediate cedit in bonum effectum, scilicet possibilitatem baptizandi
fetum, ac in malum, i e. mortem infantis ex effusione liquoris amnii secuturam.
----- ·. Cfr. Capelmann-Bergmann, Pastoral-Mcdizin, “ S. 242. ----- *. Rit. Rom.
II, cap. I, n. 20.

— 6χ —
SCHOLION.

De sectione caesarea aliisque incisionibus. ’
Praeter sectionem caesaream distinguuntur symphyseotomia, pubiotomia et operationes unitae.

1. Notiones, i. Sectio caesarea est operatio, qua fetus, inciso utro 94
materno, ex utro extrahitur. Dicitur sectio caesarea a Iulio, cui per
caesionem in lucem editus atque inde Caesar dictus est. Porro sectio
caesarea fieri potest aut in matre viva aut in corpore matris recens
mortuae.
2. Symphyseotomia est operatio, qua secatur cartilago (symphisis),
quae duo ossa pubis coniungit, quo fit ut latitudo pelvis augeatur fe­
tusque facilius in lucem prodire possit.
3. Pubiotomia est operatio, qua unum vel utrumque os pubis scinditur
eaque ratione fetus egressus facilior redditur.
4. Operationes unitae constituuntur symphyseotomia una cum partu
praematuro artificiali.:

i

II. Moralitas. 1. Sectio caesarea aliave (pro adiunctis) incisio matris 95
viventis:
a) Licita est, si fundata spes est salvandi tam matrem quam prolem
et ex sectione spes baptizandi prolem augetur.’ Dicitur:
a) Si fundata spes est salvandi tam matrem quam prolem; secus enim
sectio involveret homicidium. « Non sunt facienda mala, ita S. Thomas,
ut veniant bona, ut dicitur Rom. IV, 8 : et ideo non debet homo occidere
matrem, ut baptizet puerum » (p. 3, q. 68, a. 11, ad 3 ; S. Alf. VI, 106).
lam vero spes salvandi prolem non adest nisi post 28 a conceptione heb­
domades; antea vitalis non est. Ceterum observes, spem operationem
cum felici eventu peragendi hodiedum propter artis chirurgicae progres­
sum multo facilius adesse quam antea. ‘
β) Et ex sectione spes baptizandi prolem augetur. Licet enim matri
sese periculo mortis exponere ut saluti spirituali prolis magis provideatur.
b) Obligatoria est, i. e. a matre sustineri debet, si: i° fundata spes est
salvandi matrem et prolem ; èt 2° ex sectione spes baptizandi prolem
notabiliter augetur. Ratio est, quia mater tenetur vitam aeternam prolis
*. Cfr. Antoneu.i, Medicina pastoralis, I, n. 308 sq. ; CapELLMann-Bergmann,
Pastoral-Mcdizin,,s p. 57 sq.----- :. Cfr. Antonei.LI, 1. c.------ ’. Haec notare prac­
tice sufficit; sunt enim et alii casus, in quibus sectio licita est, puta si non solum
fundata sjjcs est salvandi matrem et prolem, sed ex sectione spes salvandi matrem
augetur, dum spes baptizandi prolem non minuitur, etc.; sed casus isti difficul­
tatem non facessunt ----- *. Ned. Kath. Stemmen, 1907, p. 15.

— 68 —

praeferre vitae temporali propriae. Porro cum infans passim baptizari
possit aut in utero matris viventis, aut postquam, matre mortua, excisus
est, ideo sectio matris viventis admodum raro obligatoria erit. Si casus
obtineat, prudentia passim requiret, ut sectio matri suadeatur potius
quam imponatur.
2. Sectio in corpore matris mortuae:1
a) Laudabiliter fit, quotiescumque vel minima spes est extrahendi
fetum vivum. Porro aliqua spes iam habetur circa 40'” a conceptione
diem, immo et ante, siquidem narrant accidisse, ut fetus tempore
assignato vivi extracti sint. ’
b) Obligatoria est et quidem sub gravi, quoties probabilis spes est
extrahendi fetum vivum. Porro probabilis spes videtur adesse post
completum quartum fere a conceptione mensem.3 Obligatio autem in­
cepta « perseverat usque ad mortem moraliter certam prolis... Quousque
autem infantibus vita in utero defunctae matris conservari queat, de­
terminari nequit: id multum dependet ab indole morbi ex quo mortua
est mater praegnans; sed non est dubium quod fetus per horam, immo
per plures, possit matri supervivere. » 1
96

III. A quo peragenda? i. Sectio matris viventis, uti patet, solius
periti est; qui non est peritus, homicidii reus evaderet.
2. Sectio matris non certo, sed forte apparenter tantum mortuae:
a) Si reviviscentia, ut dicitur, habetur pro possibili, sectio fiat a perito,
si adsit: quia secus operatio sine ratione sufficienti vitam matris graviori
periculo exponeret. Si peritus desit, generatim tenetur quisquis satis
peritus est, vel saltem spem habet fetum extrahendi ; quia tunc habetur
ratio sufficiens gravius periculum admittendi. Habetur autem revivis­
centia pro possibili, si mater succumbit post nervorum crisin, sive vehe­
menti dolore sive alia causa inductam.
b) Si reviviscentia habetur pro impossibili (nimirum si mater post
longiores dolores succumbere conspicitur), sectio iterum primarie periti
est, qui periculum accelerationis mortis, si adsit, potest admittere. Perito
deficiente, generatim alius tenetur, prout supra dictum est.
3. Si mater certo mortua est, valent modo dicta sub b).
Dixi supra generatim tenetur etc., quia non conveniunt autores, quate­
nus etiam sacerdos debeat, vel licite possit sectionem peragere, aut eam
’ Notes, de morte matris non certo constare, nisi accedant prima signa putre­
factionis. ----- \ Cangiamu.la, Embryologia sacra, 1. II, c. 5. ----- ·. Cfr. Capelmann-Bergmann, o. c. p. 62. ----- ‘. De Smet, Dc Sacramentis, n. 313. ----Ferreres, Mort réelle et mort apparente.

— 69 —
peragendam mandare, i. e. iubendo curare ut fiat. Porro certo nequit ad
dictam operationem procedere, si bonum commune obstat, scilicet si,
spectatis adiunctis, timendum est, ne sacerdos eiusmodi agendi ratione
ad hominum salutem promovendam minor evadat, abave incommoda
inde fidelibus enascantur.1 Si certo non imminet periculum bono com­
muni, alii censent, sacerdotem teneri, quia ius naturale, cui decreta non
censentur adversari, obligationem imponit. Alii docent, eum prohiberi,
quominus sectionem peragat. Nituntur autem decretis S. Off.' Primum
decretum in se quidem respicit adiuncta, in quibus bonum commune
obstabat ; alterum vero, inquiunt, quod oratorem ad primum remittit,
videtur significare, prohibitionem generalem intendi. Alii denique utram­
que sententiam pro vere dubia habent, proindeque autumant, sacerdotem
posse sectionem peragere eamve peragendam mandare, sed non teneri.
Res etiam mihi vere dubia est ; at ideo ius naturale, quippe quod possi­
deat, praevalere seu sectionem peragendam esse opinor, excepto utique
casu, quo periculum boni communis obstat.
Coroll. Omnes, quibus res innotuit, per se tenentur prudenter curare, ut sectio
fiat, maxime vero propinqui et parochus. Itaque quam citissime chirurgus advoce­
tur, atque interim uterus matris defunctae calidus servetur.1 Neque sectio omitta­
tur, etiamsi sat notabile tempus a morte matris effluxerit; narrant enim contigisse,
ut fetus per 24 immo per 48 horas et ultra matri supervixerint.4 Hinc non facile
credatur medico asserenti fetum certo obiisse. Quin etiam Dr. Brillaud conten­
dit : « Cum scientia medica signum non cognoscat, quo certo iudicetur fetum esse
mortuum, caesarea operatio post mortem semper est instituenda. >1
IV. Modus peragendi sectionem. 1. Sectio fiat ab umbilico ad pudenda seu os 97
pubis ; ne autem laedantur intestina, haec adhibeatur cautela : facta parva apertura,
operans statim indicem dorso scalpelli seu cultri subicctum in eam immittit, et
modo praedicto scindit primo cutem, dein alia involucra, quae intestina obtegunt.
Quo peracto, uterus, si graviditas sit magis provecta, sponte apparebit : alias inve­
nietur retro post vesicam. Haec si urina repleta sit, et inventionem uteri impediat,
manu comprimatur et evacuetur.
2. Uterus repertus statim scinditur, procedendo a parte superiori et anteriori
ad inferiorem ; tum scinduntur etiam aut rumpuntur pelles secundinae, quibus
involutus est fetus.

3. Infans seu fetus extrahitur, et si signa vitae certa vel dubia appareant,
protinus baptizandus est. Si tamen periculum mortis adesse putetur vel timeatur,
fetus, priusquam extrahatur, baptizandus est.

4. Post collatum Baptismum, si supervivat infans cum spe conservationis, um­
bilicus secatur ad distantiam duorum aut trium pollicum a ventre, et fortiter ligaLeges civiles passim obstant. ----- ·. 15 Febr. 1780 (Collect, n. 541) et 13 Dec.
1899.----- ‘. Antiquiores addunt, os matris esse aperiendum; at secundum medicos
infans in utero matris non respirat. ----- ‘. Eschbach, Disput. phys. theol. ' p. 356.
-----·. Apud Eschbach, o. c. p. 363.

tur filaminc ad distantiam unius pollicis a ventre, quibus peractis, traditur nutrien­
dus. 1
Quaer. quid agendum sit confessario, qui ex aegrotantis puellae confessione
reperit eam esse gravidam.
Rcsp. i. Si puella iam a quarto fere mense gravida est, tenetur sub gravi curare,
ut post mortem suam secetur; neque ob amissionem famae excusatur. Itaque puella
personae prudenti aut viva voce conditionem suam manifestet, aut scriptum ei
tradat post mortem legendum, quo declarat praegnantiam suam et voluntatem, ut
post mortem infans extrahatur et baptizetur.
Resp. 2. Si puella gravem obligationem ignorat, atque timetur, ut eam edocta
obtemperatura sit, confessarius suadendo tantum procedat.

SECTIO IV.

De monstris.
98

I. Monstra et ostenta semper baptizentur saltem sub conditione (can.
748). Nimirum si monstrum habet caput et pectus vel saltem caput —
utut ferinum — certo homo est ; siquidem aliud esse non potest, quum
hominem inter et brutum generatio esse nequeat : hinc baptizetur abso­
lute. Secus baptismus conferatur sub conditione ; quod etiam valet de
eo, de quo dubitatur, utrum necne monstris ostentisve accenseri debeat
(S. Alf. VI, 125).

II. Si monstrum habet duo capita et duo pectora satis distincta, habe­
tur duplex homo: hinc duplex Baptismus conferatur: si tamen periculum
mortis imminet, ambo simul baptizentur sub forma : Ego vos baptizo etc.
III. In dubio autem unusve an plures homines sint, unus absolute
baptizetur, ceteri sub conditione (can. 748). Practice procedatur ita:

1. Si dubium oritur ex eo, quod monstrum duo capita et duo pectora
non habet satis distincta, tunc debet primum unus absolute baptizari, et
postea alter sub conditione hoc modo: Si non es baptizatus, ego etc.
2. Si dubium oritur ex eo, quod monstrum habet duo capita et unum
pectus, eodem modo procedatur ac sub 1 dictum est.
3. Si dubium oritur ex eo, quod monstrum habet duo pectora, et
(apparenter) unum tantum caput, tunc caput baptizetur absolute, deinde’
utrumque pectus sub conditione: Si non es baptizatus, ego etc... (S. Alf.
VI, 125).
' Aertnys-Dami n, Theol. Mor. II, n. 57. ----Scilicet si — quod passim
locum habet — dubium est, quodnam pectus ad caput baptizat um pertineat.

— 7i —

SECTIO V.
De infantibus acatholicorum.
Infans acatholicorum (i. c. infidelium, haereticorum, schismaticorum 99
et catholicorum, qui in apostasiam vel haeresim vel schisma prolapsi
sunt) licite baptizatur:
I. Cum in eo versatur vitae discrimine, ut prudenter praevideatur
moriturus, antequam usum rationis attingat (can. 750, § 1) seu cum
« valde prudenter dubitetur, quod ex infirmitate, qua actu afficiuntur
non vivant, sed moriantur ante aetatem discretionis.
Itaque non
sufficit probabilitas fundata in eo, quod alicubi v. g. medietas infantium
moritur ante usum rationis ; neque probabilitas proveniens ex eo, quod
in aliqua regione morbus contagiosus saevit atque grave periculum est,
ne morbus in infantes transferatur. ’ Si dubitatur, num infans, qui in
periculo mortis versetur, ad usum rationis pervenerit, « conentur missionarii eos instruere eo meliori modo, quo fieri possit ; secus baptizen­
tur sub conditione. » *

II. Cum infans apparet perpetuo amens; ‘ in casu de educatione pro­
prie dicta sermo esse nequit (S. Alf. VI, 130).

III. Extra casum periculi mortis vel amentiae infans licite baptizatur,
dummodo catholicae eius educationi cautum sit: i° si parentes vel tu­
tores, aut saltem unus eorum consentiat; 2° si parentes, id est pater,
mater, avus, avia, vel tutores desint, aut ius in eum amiserint, vel illud
exercere nullo pacto queant (can. 750. § 2). Dicitur:
1. Dummodo catholicae educationi cautum sit. Porro, spectatis res­
ponsis Auctoritatis competentis,' sufficit, ut, omnibus attentis, aliquo
modo educationi catholicae cautum sit, seu ut, visis omnibus, affulgeat
spes notatu digna educationis catholicae. Hic autem advertas, eiusmodi
spem facilius adesse casu, quo alteruter parentum catholicus est, et
pars catholica consentit, quam casu, quo uterque parens acatholicus est.
2. Si parentes... consentiat; itaque etiam solius matris vel tutricis
consensus sufficit. Idque valet, etiamsi praevideatur, quod alter parens
postea curaturus est, ut infans baptizetur a ministro haeretico. * Dictus
autem consensus per se requiritur, si agitur de infante infidelium. Patet
ex Instruet. Bened. XIV Postremo mense; ' idem docet S. C. de Prop.
Fid. ' Ratio autem videtur esse, quod Ecclesia Baptismum conferendo,*18
‘. S. Off. 18 Iui. 1894 (Collect, n. 1877) ; S. C. dc Prop. Fid. 15 Febr. 1781.----J. Instr. S C. de Prop. Fid. 17 April. 1777, ad VIII (Collect, η. 522)· ---- ’· S. Off.
18 Iui. 1892. — ‘ Instr. S. C. de Prop. Fid. 17 April. 1777 (Collect, η. 522). ----‘. Cfr. S. Off. 12 Oct. 1600; 29 Nov. 1672, ad I (Collect, η. 205); Instr. S. Off.
1827; S. Off. 6 Iui. 1898, ad IV (Collect, η. 2007). ----- "· S. Off. 29 Nov. 1672, ad
1 (Collect, n. 205). ----- ’. 28 Fcbr. 1747.

— 72 —

prolem parentum, in quos nullum ius habet, constituit in tali conditione,
ut illa (scilicet proles) a parentibus separari possit et per se debeat. Id
autem videtur iuris laesionem involvere (S. Thom. 2. 2, qu. 10, art. 12;
S. Alf. VI, 132). Si de infante acatholicorum baptizatorum sermo est,
consensus per se non requiritur, quia Ecclesia in eos utpote subditos suos
ius habet. Requiritur autem passim per accidens, quia, eo deficiente,
spes catholicae educationis passim aberit. Hinc can. 751 edicit, quoad
infantes duorum haereticorum aut schismaticorum, aut duorum catholi­
corum, qui in apostasiam vel haeresim vel schisma prolapsi sint, generatim servandas esse normas can. 750 constitutas.
3. Si parantes,... ius in eum amiserint, vel illud exercere nullo pacto
queant. Casus eveniret, si infans catholico concreditus, vel derelictus
et in hospitali catholico seu apud catholicum exceptus esset. * Quodsi
parentes infantem catholico educandum commiserint, per se non debet
postea ipsis reddi, etiamsi illum repetant, atque infans nondum baptizatus sit ; siquidem prior oblatio et acceptatio non debet in praeiudicium
aeternae salutis oblati postea rescindi (S. Alf. λΠ, 130).
4. Denique licet baptizare infantes oblatos ab infidelibus, si missionarius fundatum motivum habet credendi fore, ut eorum parentes quoque
in posterum baptismum sint petituri. *

100

Coroll. I. Infans parentum acatholicorum sive legitime sive illegitime baptizatus,
per se curae parentum subtrahi debet, ut catholice educetur. At practice Ecclesia
iure suo uti non poterit (S. Alf. VI, 127, 128).
Coroll. II. Quod parentes catholice baptizati tam acatholice vivunt, ut parum
spei sit Christianae educationis, non est ratio Baptismum renuendi. ’ Idem dicen­
dum de infantibus catholicorum, qui socialismo nomen dederunt.
Coroll. III Si mater catholica cupit, ut infans catholice l>aptizctur, pater autem
acathohcus vult, illum post aliquod tempus a ministro haeretico baptizari, ita
procedatur : Si proles »io.r a ministro haeretico baptizabitur, praestat exspectare
et postea prolem sub conditione baptizare. Si diutius exspectandum est, praestat
infantem statuit catholice baptizare. In casu per se quidem coniux haereticus de
Baptismo collato monendus est ; sed si monitioni grave incommodum obstat,
secundus Baptismus permitti potest. Praeterea prudentia subinde suadebit, ut
Baptismus ab alio potius quam ab ipso parocho conferatur; eligatur persona
catholica et fida.

SECTIO VI.
De adultis.
Cum agitur de baptismo, adulti censentur qui rationis usu fruuntur
(can. 745, § 2). Porro :

101

I. Adulti tenentur, quamprimum moraliter fieri potest, sufficientem
‘. Instr, cit. Bencd. XIV. --- :. S. Off. 11 Dec. 1850, ad IV (Collect, η. 1054).
-----‘. S. C. de Prop. Fid. 31 Ian. 1796 (Collect, η. 625).

— 73 —

sibi comparare instructionem, atque baptismum suscipere. Si satis in­
structi atque rite dispositi illum petunt, per se baptizari debent, etiamsi
minorennes sint atque parentes contradicant (can. 745, § 2). Ratio est,
quia quoad salutem aeternam Sui iuris sunt (S. Thom. 2. 2, qu. 10, art.
12; S. Alf. VI, 128). Dixi per se; siquidem circumstantiae vel etiam
bonum commune interdum exigunt, ut baptismus differatur.
S. Off.1 ad quaesitum: « An tuto admitti possit ad fidei catholicae professionem
puella decem annorum in monasterio degens, eiusdem patre haeretico invito »
respondit: «Curet prius Vicarius Ap. totis viribus consensum patris puellae
obtinere. Si consensus non obtineatur, perpendat serio incommoda, quae ex talis
puellae admissione in Ecclesiam provenire praevideantur, tum quoad grave dam­
num scholae ac missionis catholicae; et quatenus nulla, aut spernenda incommoda
praevideantur, eamdeni admittat sine mora; quatenus vero gravia praevideantur
incommoda futura, eiusdem admissionem ad formalem et publicam professionem
fidei catholicae differat, nisi periculum mortis immineat; et interim curet eam
hortari, ut in bono proposito perseveret, atque Deum precetur, ut obstacula omnia
auferre dignetur, simulque curet, ut ipsa in monasterio pergat, ut tali modo suam
educationem catholicam compleat et perficiat. » Magna igitur prudentia opus est,
atque in ciusmodi casibus nova ratio reperitur servandi can. 744, vi cuius adulto­
rum baptismus, ubi commode fieri possit, ad loci Ordinarium deferendus est.
Coroll. Pueri, invitis vel insciis parentibus, baptizati per se possunt, si periculis
fidei exponuntur, parentibus sese subducere, atque ab aliis in eo iuvari ; sed pru­
dentia passim prohibet, quominus ista in praxim deducantur ; eo magis quod
passim lex civilis obstat.

II. Quoad Baptismum adultorum moribundorum speciatim notanda 102
veniunt haec :

1. Adultus moribundus, qui Baptismum iam petere nequit, sed vel
antea vel in praesenti statu aliqua probabilitate intentionem (saltem plus
minusve) explicitam baptismi recipiendi manifestavit, baptizandus est
sub conditione ; si deinde convaluerit et dubium de valore baptismi col­
lari permaneat, sub conditione baptismus rursus conferatur (cfr. can.
752> § 3 et 754, § 3)·
2. Adultus moribundus, qui Baptismum iam petere nequit, sed aliqua
probabilitate censetur contritus vel attritus, aut habere voluntatem adhi­
bendi media salutis, nostra sententia potest, sed non debet sub conditione
baptizari, si baptismum (plus minusve) explicite reicit, ut si agatur de
iudaeo (n. 41). Si illud non obtinet, per se videtur sub conditione bap­
tizandus (n. 41) Dixi per se, quia prudentia potest prohibere, quominus
haec doctrina in praxim ducatur.
‘. 16 Iui. 1881.

— 74 —
SECTIO VII.
De amentibus et furiosis.

103

I. Amentes et furiosi, qui tales sunt a nativitate vel saltem ante
adeptum usum rationis, baptizentur; etiam quatenus prudentia illud
sinat, invitis parentibus (cfr. can. 754, § 1 ; n. 99). Qui post usum ra­
tionis amentes vel furiosi evaserunt, ut adulti tractandi sunt, ideoque
baptizari nequeunt, nisi, antequam insanirent, suscipiendi baptismi desi­
derium habuerint; quodsi certum vel probabile (utut tenuiter) sit, illud
locum habuisse, baptizentur imminente periculo mortis (can. 754, § 3) ;
vel etiam in decursu vitae, si iure timeatur, ne, imminente mortis peri­
culo, baptismus praetermittatur.
II. Qui dilucida habent intervalla, dum mentis compotes sunt, bapti­
zentur si velint (can. 754, § 2). Baptizentur quoque — ut dictum est de
aliis amentibus — imminente periculo mortis, si antequam insanirent,
suscipiendi baptismi desiderium ostenderint (can. 754, § 3).
III. Qui lethargo aut phrenesi laborat, vigilans tantum et volens bapti­
zetur; at si periculum mortis impendeat, serventur dicta de amentibus
et de iis qui dilucida habent intervalla (can. 754, § 4).

SCHOLION.
De dubie baptizatis.
104 I. Dubie vel dubie valide baptizati sub conditione rebaptizari debent,
quoties post diligens examen institutum prudens dubium de collatione
cave valida remanet (cfr. can. 732, § 2). Dicitur:
1. Post diligens institutum examen. Ratio est, quia examen institutum
forte sufficientem de valore Baptismi certitudinem procurabit, ita ut
temerarium et sacramento iniuriosum foret, neglecto examine, illico
Baptismum reiterare (S. Alf. VI, 136 sq). Aliqui quidem auctores censuere, baptizatos a laico, etiam nulla inquisitione peracta, rebaptizari
posse; immo fuerunt synodi, quae in casu reiterationem simpliciter prae­
scribebant. Verum istam sententiam reiciendam esse, patet ex eo quod
contingere potest, ut moraliter constet de valore Baptismi a laico collati.
Hinc dictae synodi postea correctae sunt, easque improbandas esse,
docet Bened. XIV.1
2. Quoties prudens dubium de collatione cave valida remanet.
Quoad probationem baptismi statuit can. 779 : « Ad collatum baptis­
mum comprobandum, si nemini fiat praeiudicium, satis est unus testis
omni exceptione maior, vel ipsius baptizati iusiurandum, si ipse in adulta
aetate baptismum receperit. » Disputant vero auctores, quae ut plurimum
*. De syn. diocc. 1. 7, c 6. n. 7

— 75 —

requirantur, ut testimonio laid de baptismo rite collato cum morali cer­
titudine fidere liceat. Alii censent sufficere, ut medicus vel obstetrix,
edocta methodum baptizandi, in casu particulari testetur, se rite baptizasse, modo nihil occurat, quod testimonium eius infirmet.1 Alii prae­
terea requirunt, ut medicus vel obstetrix integrae famae saepius reperta
sit rite baptizare. Alii exigunt, ut testimonium laici uno saltem teste
firmetur. Sed inspicienda sunt adiuncta, quae certo eiusmodi esse pos­
sunt, ut certitudo de Baptismi valore habeatur, quamvis laicus non sae­
pius repertus sit rite baptizasse, vel eius testimonium alio teste non fir­
metur. Neque puto, id ab aliquo auctore simpliciter negari.' Attamen
obstetrices moneantur, ut baptizent, praesente uno alterove teste, qui
attendat ad modum baptizandi, ipsam, si erret, moneat, et postea de
Baptismo rite collato testari possit. Idem in pluribus regionibus applican­
dum catechistis; siquidem maxima est plurium gentium in asserendis
rebus etiam gravibus levitas.
Coroll. I. Qui longo tempore post Baptismum receptum incipiunt dubitare, num
rite baptizati sint a parocho vel ab obstetrice, scrupulos deponant. Censeri debet,
nem suo tempore, si necesse esset, rite examinatam fuisse. — Praeterea secundum
plures natus ex parentibus catholicis et inter catholicos educatus, licet nullum
exstet de Baptismo testimonium, non est rebaptizandus. Attamen praesumptio ex
his deducta hodie saepius praesumptione contraria eliditur in regionibus, ubi non
rara est parentum negligentia, puta facile differendo baptismum. Unde si prudens
post inquisitionem dubium remanet, Baptismus sub conditione iteretur. — Adhaec
sola ratio quod nullum exstat positivum testimonium, non est sufficiens ad iteran­
dum Baptismum ante ordinationem. ’ Nec in casu matrimonii mixti, ante matrimo­
nium sub conditione baptizari debet pars acatholica ob dubium de baptismo, si
velit in haeresi remanere.4
Coroll. II. Infantes expositi et inventi nisi, re diligenter investigata, de eorum
baptismo constet, sub conditione baptizentur (can 749). Practice passim sub
conditione baptizandi sunt, idque etiamsi apposita sit schedula, quo collatio Bap­
tismi significatur; nisi persona, quae schedulam exaravit, èt certo cognoscatur èt
pro certo fide digna habeatur ; aut aliunde comprobetur, Baptismum rite collatum
esse (S. Alf. VI, 135).5 Spectatis documentis in nota citatis, per se prius inquisitio
fieri debet, nisi periculum sit in mora : practice tamen in aliquibus regionibus
fieri non solet. — Quae dicta sunt de infantibus expositis, etiam applicentur in­
fantibus derelictis a parentibus vagis, idque etiamsi iam v. g. tres vel quinque aut
plures annos nati sint, nisi indubie de Baptismo recepto constet.
’. Bened. XIV, De syn diocc. 1. 7, c. 7, n. 11. ----- ’. S. C. de Prop. Fide 8 Sept
1869 pro Indiis orientalibus statuit : « ut non teneatur missionarius baptizatos
a catechista fiducia digno sub conditione baptizare, requiritur, ut adsint duo
testes, qui testificari possint, Baptismum fuisse legitime collatum; quibusdam
tamen casibus exceptis, in quibus singulis perpensis circumstantiis, attenta peritia
et probitate catcchistac, cui tamen fiducia non est nimis facile concedenda, fieri
potest, ut nullum prorsus probabile dubium circa validitatem Baptismi oriatur,
etiamsi non adfuerint duo testes. » ----- *. S. C. de Prop. Fid. 30 sept. 1848 (Col­
lect. η. 1034).----- '· S. Off. 13 April. 1878.----- ®. S. Off. 5 Ian. 1724 (Collect n. 299).

— γ6 —

Coroll. III. Baptisait a laico, puta a medico vel ab obstetrice, haud ita raro sub
conditione baptizandi sunt, quia, inquisitione facta, saepe dubium remanet. Excipe
si persona rite instructa, catholica, sincera et probatae soliditatis affirmet, se rite
baptizassc. Si de persona acatholica agitur, facilius aliquod dubium supererit;
immo si osor religionis v. g. iudacus baptizaverit, potest esse ratio dubitandi de
debita intentione.
Si infans a laico baptizatus est, sacerdos inquirat: i° quam formam adhibuerit;
2" num aqua fuerit naturalis ; in quamnam partem fusa sit ; num cutem tetigerit,
an solum crines vel sordes nativitatis; num in sufficienti quantitate effusa sit, ita
ut fluxerit ; num satis simultanée infantem abluerit, et formam pronuntiaverit.
Coroll IV. Haeretici conversi passim sub conditione baptizari debent, quia,
examine instituto, passim dubium de valore remanet. Examen instituendum esse,
declaravit S. Off.’ Inquiratur autem, num secta, ad quam neo-conwrsus perti­
nebat, Baptismum magni habeat, et formam et materiam multum curare soleat ;
num ministellus religiosus sit, et quo modo baptizare consueverit. Re examinata,
extra casum imminentis mortis periculi, sententia Episcopi exquirenda semper erit,
qui indicabit in casibus particularibus, an aliquod probabile dubium de validitate
subsit.

105

II. Ordo servandus in conciliando haeretico ex responsis S. Off.:
hic est:
1. Si Baptismus absolute conferatur, nulla requiritur abiuratio nec
absolutio, eo quod omnia abluat sacramentum regenerationis.
2. Quando validum indicatum fuerit Baptisma, sola recipitur abiu­
ratio seu fidei professio, quam absolutio a censuris sequitur.
3. Si Baptismus sit sub conditione iterandus, duplici ordine licet pro­
cedere, scilicet:
a) Aut ita: i° Abiuratio seu fidei professio; 2° Baptismus conditionatus; 30 Confessio sacramentalis cum absolutione conditionata.
b) Aut ita: i° Abiuratio seu fidei professio; 2° Confessio sacramen­
talis sine absolutione; 3" Baptismus conditionatus; 40 Summaria repe­
titio confessionis et absolutio conditionata.
Quoad abiurationem sufficit Professio fidei, quae reperitur in initio
Codicis; eaque « habetur iuridice peracta cum fit coram ipso Ordinario
loci vel eius delegato et saltem duobus testibus » (can. 234, § 2.

Pars II.
De modo suscipiendi baptismum.
Quoad receptionem baptismi tam validam quam licitam, remittimus ad
ea, quae in tractatu de Sacramentis in genere (n. 39 sq.) notavimus. Lubet
tamen dicta de licita receptione hisce quoad baptismum adulti ampliare.
Itaque in adulto baptizando requiruntur :
106
I. Fides. Patet ex hisce Christi apud Marc. XVI, 16: « Qui crediderit
». 20 Nov. 1878 (Collect, η. 1504); 21 Fcbr. 1883 (Collect, η. 1590).----- *. 20 Iui.
1859 (Collect η. 1178); 2 Dec. 1874 (Collect, η. 1426).

ct baptizatus fuerit, salvus erit. » Requiritur autem fides explicita in ea,
quae certo vel probabiliter credenda sunt necessitate medii ; in certo
credenda, quia secus sacramentum certo infructuose, in probabiliter
credenda, quia probabiliter infructuose reciperetur (t. I. n. 488).

II. Instructio, secundum haec can. 752:

107

1. Adultus nisi sciens et volens probeque instructus ne baptizetur (§ 1).
2. In mortis autem periculo, si nequeat in praecipuis fidei mysteriis
diligentius instrui, satis est, ad baptismum conferendum, ut aliquo modo
ostendat se eisdem assentire serioque promittat se Christianae religionis
mandata servaturum (§ 2).
3. Quin etiam, si ob mortem instantem aliave adiuncta instructio
praemitti nequit, tamen conferatur baptismus, etiamsi desit fides explicita
in ea, quae solum probabiliter necessitati medii credenda sunt.
4. Denique si dubitetur, num moribundus statum discretionis attigerit,
instruatur meliori quo fieri potest modo.1
III. Attritio, eaque supernaturalis, de mortalibus, si quae a baptizando 108
commissa sint (can. 752, § 1). Sufficit autem attritio habitualis, i e. eli­
cita et non retractata. De peccato originali attritio haberi nequit ; requi­
ritur tamen quaedam de eo displicentia. Contritio et attritio sunt « dolor
respiciens et quodammodo comminuens voluntatis duritiem ;et ideo solum
de illis peccatis potest esse, quae ex duritia nostrae voluntatis in nos
proveniunt ; et quia peccatum originale nostra voluntate non est induc­
tum, sed ex vitiatae naturae origine contractum, ideo de ipso non potest
esse contritio, proprie loquendo, sed displicentia tantum vel dolor »
(S. Thom. Suppi, q. 2, a. 2). Requisita displicentia semper habetur in
eo, qui cetera requisita praestat.
Requiruntur etiam spes et initialis amor; sed haec quoque semper
reperiuntur in eo, qui dispositionibus expositis gaudet. Denique
IV. Tam sacerdotem qui adultos baptizaturus est, quam ipsos adultos 109
qui sani sint, decet esse ieiunos. — Nisi graves urgentesque causae
obsint, adultus baptizatus statim Missae sacrificio assistat et sacram
communionem percipiat (can. 753). ’
Coroll. Adulto absolute baptizando non imponatur confessio peccatorum. Haec
tamen utiliter instituitur, ut baptizandus de vitiis moneatur et melius ad Baptis­
mum disponatur (S. Thom. p 3«, q. 68, a. 6). Neque imponenda sunt opera satisfactoria, quia Baptismus ordinatur ad tollendum omnem reatum tam culpae quam
poenae.

’. S. Off. 18 Iui. 1922, ad IV (Nouv. Revue théol. 1897, P· 95). ----- \ Rit. Rom.
tit. 2, cap 3, n. 7.

TRACTATUS HI.
De confirmatione.
(S. Thom. p. 3, qu. 72; S. Alf. Theol. Mor. 1. VI,
n. 161-1S8 ; Horn. Apost. tr. 14, n. 39-53).1

Dicendum primum de Confirmatione in se spectata, deinde de ministratione, denique de susceptione Confirmationis.

DISSERTATIO I.
De confirmatione in se spectata.
110

Confirmatio est sacramentum, quo confertur Spiritus Sanctus ad robur
in fide per unctionem et manus impositionem sub certa verborum forma.
Confirmatio est complementum Baptismi, quatenus scii, vitam spiritua­
lem, per Baptismum acceptam, auget et roborat (n. 115) et hominem, per
Baptismum in familiam Christi ascitum,militiae Domini adiungit (n. 115).
Dicitur Confirmatio a voce confirmandi i. e. firmum reddendi. Quibus
praemissis, agemus primum de exsistentia, deinde de essentia, tum de
effectibus, denique de necessitate confirmationis.

Pars I.
De exsistentia sacramenti confirmationis.
111

Confirmatio est verum sacramentum Novae Legis. Est de fide ex
hisce Cone. Trid. : « Si quis dixerit, Confirmationem baptizatorum
otiosam caeremoniam esse et non potius verum et proprium Sacramen­
tum....a. s. »3
Dubium est, quo tempore Christus Confirmationem instituerit. Secundum alios
in ultima coena; secundum alios post resurrectionem et ante ascensionem, scii,
dum loquebatur cum Apostolis de regno Dei et complebat mysteria salutis ; *
secundum alios in dic Pentecostes.

Pars II.
De essentia confirmationis.

SECTIO I.
De materia.

112

I. Materia remota. 1. Ad valorem, ut hic indubius sit, requiruntur:
1° chrisma, i. e. compositio ex oleo olivarum et balsamo ; 20 consecratum ;
Cfj Dolger, Das Sakrament der Firmung historisch-dogmatisch dangestcllt;
Umherg, Die Schriftlchre vom Sakrament der Firmung. ----- ’. Sess. 22, de Conf.
can i.----- *. Act. Ap. I, 3.

— 79 —
3° ab Episcopo; 40 idque speciali chrismatis consecratione. Porro ex
praedictis :
a) Oleum olivarum certo requiritur, ut patet ex universali et con­
stanti traditione Ecclesiae 1 (S. Thom. p. 3, q. 72, a. 2 ; S. Alf. VI, 162).
b) Admixtio balsami probabilissime requiritur, spectatis tam Decreto
Eugenii IV pro Armenis, quod tradit, materiam esse chrisma confectum
ex oleo et balsamo, quam ex praxi Ecclesiae. Ratio dubitandi desumitur
ex eo, quod Paulus IV et Pius V Indis concesserunt privilegium utendi
pro balsamo liquore, qui ab illis balsamum vocatur, sed non est; item ex
eo quod usus balsami non apparet ante saeculum sextum, licet iam
antea oleum nomine chrismatis veniebat.
c) Aliqua consecratio seu benedictio pariter requiri videtur, attentis
iterum Decreto Eugenii IV et praxi Ecclesiae (S. Alf. VI, 163).
d) Consecratio ab Episcopo certo praescribitur, sed non ita certum est,
eam ad valorem requiri (cfr. can. 781, § 1). Potestas consecrandi chris­
ma antiquitus subinde simplici sacerdoti collata videtur.23 Certum quoque
est, simplici sacerdoti concedi posse facultatem confirmandi cum chris­
mate ab Episcopo consecrato (can. 781, § 1).
e) Specialis consecratio seu benedictio, i. e. consecratio chrismati
propria quoque requiri videtur; quod iam suadetur ex ipsa necessitate
chrismatis.
Coroll. Cum oleum olivarum certo ad valorem requiratur, notes, nunquam
adhiberi posse oleum nucum aliave olei genera.

2. Ad liceitatem requiritur, ut adhibeatur materia certo valida, utque
chrisma sit in Coena Domini proxime superiore consecratum (can. 734,
§ 1). Hinc non licet confirmare cum chrismate veteri, nisi necessitas
urgeat. Dicitur materia certo valida; quod non impedit, quominus sal­
tem in periculo mortis, si chrisma speciali benedictione consecratum
haberi nequeat, Confirmatio sub conditione conferatur cum oleo cate­
chumenorum; magna enim sacramenti utilitas sufficit, ut periculo nullitatis exponi possit (S. Alf. VI. 162).
II. Materia proxima. 1. Ad valorem, ut hic indubius sit, requiritur: 113
i° unctio; 20 in fronte; 30 facta immediate per manum ministrantis, non
mediante instrumento; 40 in forma crucis (cfr. can. 780). Quantus autem
gradus certitudinis singulis enumeratis competat, vide apud Dogmaticos.
Ad essentiam Confirmationis certo requiritur impositio manus, ut
•·

«»·

- - -

I

‘. Cfr. Innocentius III, Decret. 1. I. Tit. 15, in initio c. i: «Cum venisset»
----- 3. Dolger, o. c. p. 108-112.

— So —

iam ex ipsa S. Scriptura 1 patet. Verum — secundum sententiam, quae
hodiedum communiter pro certa habetur — impositio manus requisita
neque est illa impositio seu extensio manus, quae habetur initio ritus,
atque super omnes confirmandos fit sub oratione: Omnipotens sempi­
terne Deus, etc. (cfr. can. 780 et 781, § 2) ;: neque est illa impositio
manus, qua minister sub ipsa unctione reliquam manum capiti confir­
mandi imponit;’ sed est ipsa unctio, ita ut haec sit simul et unctio et
manus impositio.
2. Ad liceitatem requiritur, ut materia proxima certo valida adhibea­
tur, utque unctio fiat pollice manus dexterae ; hic est enim Ecclesiae
usus, qui tamen satis probabiliter sub levi tantum obligat, quia in conse­
cratione Episcopi pollex et index utriusque manus, quin etiam ambae
manus totae unguntur (S. Alf. VI, 165).

SECTIO II

De forma.
114

Forma legitima est:
I. Pro Ecclesia Latina: « Signo te signo crucis et confirmo te chris­
mate salutis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. » Probabiliter
ad essentiam sufficiunt haec: Signo et confirmo te; seu Confirmo te
chrismate salutis; quippe quae sola aequivalenter in forma Graecorum
reperiantur. Attamen etiam probabile est, omnia in forma esse essen­
tialia; quod pendet a quaestione, quae sit Ecclesiae potestas directa
circa valorem sacramentorum (cfr. S. Thom. p. 3, qu. 72, art. 4; S. Alf.
VI, 167, 168).

II. Pro Ecclesia Graeca: « Signaculum doni Spiritus Sancti.» Dis­
putatur tamen, num etiam invocatio SS. Trinitatis, quae in Euchologiis
Graecis chrismationi praemittitur, ad essentiam pertineat. Affirmant
plures ex iis, qui censent, in forma Latina omnia — etiam expressionem
SS. Trinitatis — essentialia esse; illudque affirmare tenentur, nisi ad­
mittant, Christum Confirmationis formam non determinasse in forma
specifica fixa.

Pars III.
De effectibus confirmationis.

115

Effectus Confirmationis sunt:

1. Gratia sanctificans; per se secunda seu augmentum gratiae, per
\ Act. Ap. VIII, 17; XIX, 5; Hcbr. VI, 1. ----- ’. Dccr. pro Armenis; S. C.
de Prop. Fid. 6. Aug. 1840 (Collect, n. go8). ----- ·. Innoc. Ill, Decret. I. 1 Tit.
15. c. I

— 8ι —

accidens probabilius prima (η. 6); annectitur augmentum virtutum
et donorum Spiritus S.

II. Gratia sacramentalis: quae consistit in eo quod gratia sanctificans,
quam auget Confirmatio, èt eo ordinatur, ut fideles fidem constanter
teneant constanterque profiteantur, èt secum fert ius ad gratias actuales
in ordine ad illos effectus recipiendas (S. Thom. p. 3, q. 62, a. 1 ; S. Alf.
v, 169).
·;··/<
III. Character. 1. Exsistentia characteris patet ex dictis n. 8.

2. Effectus characteris. Efficit, ut baptizatus constituatur miles
Christi, atque deputetur ad fidem intrepide profitendam (S. Thom. p. 3’.
qu. 72, art. 5).

Pars IV.
De necessitate confirmationis.
I. Necessitas medii iure negatur (can. 787); etenim Confirmatio non 116
est necessaria: neque ad gratiam sanctificantem comparandam, quia
ordinatur ad eam augendam; neque ad obtinendas gratias actuales, qui­
bus vita spiritualis servari possit; siquidem ius ad gratias simpliciter
necessarias iam per Baptismum datur.

II. Necessitas praecepti. Obligatio est recipiendae confirmationis; 117
eaque obligatio videtur gravis esse. Dicitur:
1. Obligatio est. Patet i° Ex can. 787: «Nemini licet, oblata occa­
sione, illud negligere » ; adde can. 1021, § 2: « Catholici qui sacramentum
Confirmationis nondum receperunt, illud, antequam ad matrimonium
admittantur, recipiant, si id possint sine gravi incommodo. » 20 Ex hisce,
quibus Urbanus Papa ex fine et indole Confirmationis obligationem
eruit : « Omnes fideles, per manus impositionem episcoporum. Spiritum
Sanctum post Baptismum accipere debent, ut plene christiani invenian­
tur. » 1 30 Ex eis, quibus obligationem gravem comprobabimus.

2. Obligatio videtur gravis esse. Intelligo obligationem gravem per se,
non solum quandoque per accidens. Scilicet omnes concedunt, eum qui
negligat suscipere Confirmationem, posse per accidens graviter peccare:
i° ratione scandali; 20 ratione contemptus ; 30 ratione peculiaris periculi
et infirmitatis spiritualis (S. Alf. VI, 182). Disputatur vero, num per se
astruenda sit obligatio gravis. Cum S. Alfonso (1. c.) contra plures recentiores affirmandum videtur. Etenim primum S. Paulus2 Confirmatio­
nem institutionibus fundamentalibus Christianismi accenset; quod innuit,
‘. In can. Omnes i, dist. 5, de consccr. ----W. M. T. Μ. II.

Ad Hebr. VI, 2
b

— 82 —
eam sub gravi obligare, eo magis quod omnia alia ibidem ‘ enumerata
sub gravi obligant.' Deinde Benedictus XIV in bulla Etsi pastorales'
declarat quoad Graeco-Italos, qui a sacerdote non competente ideoque
invalide confirmati fuerant, « eos gravis peccati reatu teneri, si, cum
possint ad Confirmationem accedere, illam renuunt ac negligunt. » ‘
lam vero Bened. XIV hisce intendit et significat obligationem gravem
per se exsistentem, non (solum) eam, quae per accidens, ratione specia­
lium adiunctorum, Graeco-Italos tenebat.. Etenim : a) Hic est sensus
magis obvius ; siquidem verba antecedentia omnes respiciunt, ita ut
etiam verbo citata omnes, et non solos Graeco-Italos respicere videantur;
ceterum omnes per integrum saeculum theologi verba S. Pontificis
praedicto sensu intellexerunt, b) Instructio S. C. de Prop. Fide, ’ a Clemente XIV approbata, quae obligationem per se adesse docet, ad Bullam
Bened. XIV remittit, c) Ipsemet Benedictus XIV istum esse bullae suae
sensum satis significat; uti videre est in Benedicti XIV Pp. opera ine­
dita. 1 Observes quoque Bened XIV, qua doctorem privatum pro certa
et quasi communi habuisse sententiam, quae docet, esse per se obligatio­
nem gravem suscipiendi Confirmationem.’ Praeterea Instructio S. C.
de Prop. Fide * — quam Clemens XIV « approbavit et ab omnibus, ad
quos spectat, inviolabiliter observari mandavit » — declarat : Hoc sacra­
mentum « sine gravi peccati reatu respui non potest ac negligi, cum illud
*. Ad Ilcbr. VI, i. 2.----- Cfr. Umberg. o. c. S. 200. --------- ’. 26 Maii 1742.-----Integer textus hic est : < Quamvis confirmati a simplici sacerdote cogendi non
sint eiusmodi Confirmationis sacramentum ab Episcopo suscipere, si ex tali coac­
tione scandala oriri possint, cum sacramentum Confirmationis eiusmodi necessita­
tem non habeat, ut sine eo salvus quis esse non possit, monendi tamen sunt ab
Ordinariis locorum, eos gravis peccati reatu teneri, si cum possint ad Confirma­
tionem accedere illam renuunt ac negligunt.» ----- *. 4 Maii 1774 (Collect, n. 503).
— ' Haec a Dr. I·' Heiner edita sunt: ibidem autem p. 215 Benedictus XIV edicit,
se in Constitutione sua litsi pastoralis plura statuisse, i. a « Che, benchè chi
*
degi
llalo-Greci ha ricevuto la Crcsima da qualche semplice sacerdote, non debba
esserc sforzato a ricevera la Crcsima dal Vcscovo, quando da questo passo si
potesse mai temere qualchc grave scandalo, non essendo questo Sagramento assolutamente indispensabile per la salute etenia, dee pero 1’ordinario del luogo, a cui
e sottoposto ritalo-Greco, saviamente ammonirlo, che per non esser reo de grave
peccato, venendo Voccasione di farsi cresimare, non Ia trascuri, awegnache in
questo ca.su avrcbbc luogo il dispregio del Sacramento, come anche da noi si c
demonstrato nella nostra Istitusione sesta. >----- \ « Certum, ita scribit, adulta iam
aetate homines vel in re vel saltem in voto debere necessitate praecepti confir­
mari, quod etiam inter Dei praecepta numeratur. Ecclesiae praeceptum dicitur,
cum quis rationis usu praeditus, si Episcopus huius sacramenti minister praesto
est, nulla legitima causa ad illud suscipiendam impediatur. Ita ferme universi
theologi docent et qui sapientiae laude magis commendantur; eos gravi labe in­
quinari, testantur, qui ob contemptum vel oscitantem socordiam animam istius
sacramenti gratia muniri praetermittant » (Instit. Ecclesiast. VI, n. 10). ----·. 4 Maii, 1774 (Collect, n. 503).

- 83 —
suscipiendi opportuna adest occasio. » ' Adhaec sacramentum, quod
habetur pro complemento baptismi seu, quod ad integritatem esse Chris­
tiani pertinet, sub gravi imponi videtur. Atqui eiusmodi est Confirmatio;
hinc Urbanus Papa, ut iterum eius verbis utar: «Omnes fideles, per
manus impositionem episcoporum, Spiritum Sanctum post Baptis­
mum accipere debent, ut plene Christiani inveniantur. > 5 Tum Confirma­
tio confert Spiritum Sanctum, qui dicitur « Promissio Patris;» confert
gratiam, quae tam in Veteri quam in Novo testamento tanquam pro­
prium donum regni Messianici assignatur. Porro aegre admittitur, ea
non esse sub praecepto coque gravi prosequenda. *
Coroll. I. Dicendum videtur, obligationem Confirmationis non solum iuris
ecclesiastici, verum etiam iuris divini esse, cum plura argumenta allata ius
divinum arguant.
Coroll. II. Per se sub conditione iterari debet sacramentum, si prudens dubium
exsistat, num revera vel num valide collatum fuerit (can. 732, § 2).
Coroll. III. Provectiores aetate, qui valde erubescunt sacramentum cum pueris
suscipere, si privatim confirmari nequeant, secluso scandalo, in bona fide relinqui
possunt.

DISSERTATIO II.
De ministratione confirmationis.
1. Persona ministrans. 1. Episcopus potest valide conferre Confir- 118
niationem. Est de fide ex Cone. Trid. ‘ Episcopus igitur semper valide
sacramentum ministrare potest.
2. Presbyter de facto nequit valide conferre Confirmationem sine
delegatione. Ita omnes. Sed disputatur, utrum necne etiam presbyter
per se seu de se gaudeat facultate valide ministrandi Confirmationem.
Alii affirmant; addunt tamen, exercitium validum dictae potestatis, vi
dispositionis ecclesiasticae vel etiam divinae, presbytero non competere.
Alii negant, presbyterum posse per se seu de se Confirmationem valide
conferre, sed gaudere tantum incompleta potestate confirmandi, per
delegationem complenda. Ex hisce autem alii docent, eiusmodi delega­
tionem, spectato solo iure divino, etiam Episcopo competere; alii censent,
’. Integer textus hic est : « Ceterum Missionarii non omittant populos sibi credi­
tos etiam hortari, ut Confirmationem debito tempore recipiant, necnon ut parentes
filios suos confirmari curent; etsi enim hoc sacramentum non sit de necessitate
medii ad salutem, tamen sine gravis peccati reatu respui non potest, ac negligi,
cum illud suscipiendi opportuna adest occasio. Porro haec doctrina, si pro
omnibus, qui sunt undique, Christofidclibus vera est, multo magis locum habet in
illis, qui in terris degunt haereticorum, vel paganorum, in quibus quandoque adver­
sus Catholicos persecutiones ingruunt. » ----- s. Ware die Firmung, inquit Pohle,
cin blosz niitzliches und kcin notwendiges Sakrament, wozu ware sie von Christus
ais Erganzung und vollendung der Taufe fur alie Christen cingesetzt und verordnet worden » (Lchrb. der Dogmatik. ’ t. Ill, S 158).----- ’. Umberg, o. c. S 198.
---- ‘. Sess. 7, de Confirm, can. 3.

- 84 -

eam non solum de facto, sed etiam vi iuris divini soli summo Pontifici
esse reservatam.1 Ex dictis eruas quae sequuntur.
3. Ordinarius confirmationis minister est solus Episcopus (can. 782,
§ 1). Extraordinarius minister est presbyter, cui vel i ure communi vel
peculiari Sedis Apostolicae induito ea facultas concessa sit (can. 782,
§ 2). Porro:
a) Hac facultate ipso iure gaudent praeter S. R. E. Cardinales ad
normam can. 239, § 1, n. 23,’ Abbas vel Praelatus nullius, Vicarius
et Praefectus Apostolicus, qui tamen ea valide uti nequeunt, nisi intra
fines sui territorii et durante munere tantum (can. 782, § 3). Dictis
etiam accensentur Pro-vicarius et Pro-praefectus, ad quos vicariatus aut
praefecturae cura devenerit ad normam can. 309 (can. 310, coll. can. 294,
§ 2). Praedicti intra fines sui territorii omnes valide confirmare possunt.
b) Presbyter latini ritus cui, vi indulti, haec facultas competat, con­
firmationem valide confert solis fidelibus sui ritus, nisi in induito aliud
expresse cautum fuerit (can. 782 § 4). Si tamen indultum est locale,
in designato sibi territorio omnes fideles sui ritus, etiam extraneos, va­
lide confirmat. Si indultum est personale, eas tantum personas valide
confirmat, quae induito comprehenduntur.
c) Presbyteri ritus orientalis vi consuetudinis immemorabilis valide
et licite una cum baptismo infantibus sui ritus confirmationem adminis­
trant, exceptis iis ecclesiis ad quas peculiari statuto extensa fuit disci­
plina latina,’ ut in Bulgaria, Italia et insulis adiacentibus locum ha­
buit. At nefas est presbyteris, qui facultate vel privilegio gaudent con­
firmationem una cum baptismo infantibus sui ritus conferendi, eandem
ministrare infantibus latini ritus » (can. 782, § 5) ; quae verba cum valo­
rem non excludant, collatio non videtur invalida.

119

II. Liceitas ministrandi. 1. Episcopus in sua dioecesi hoc sacramen­
tum etiam extraneis legitime ministrat, nisi obstet expressa proprii eo­
rum Ordinarii prohibitio (can. 783, § 1). In aliena dioecesi indiget licen­
tia Ordinarii loci saltem rationabiliter praesumpta, nisi agatur de pro­
priis subditis quibus confirmationem conferat privatim ac sine baculo
et mitra (can. 783, § 2).
2. Presbyter, qui apostolico locali privilegio est munitus, in designato
sibi territorito, etiam extraneos licite confirmat, nisi id ipsorum Ordi­
narii expresse vetuerint (can. 184).

120

III. Obligatio ministrandi. 1. Episcopus obligatione tenetur sacra‘. Cfr. Giiamann, Zur Lchrc der Scholastik vom Spender der Firmung;
De Smet, Tract, dogm. — mor. de sacr. in gcn. de Bapt. et Conf. ’ n. 400 sq. ----Cardinales ubique valide confirmant, cum onere tamen inscribendi nomen con­
firmati (can. 239, § i, n. 231). ----- ’. Aertnvs.-Damen, II, n. 87.

- 85 mentum hoc subditis rite et rationabiliter petentibus conferendi, prae­
sertim tempore visitationis dioecesis. Eadem obligatione tenetur pres­
byter, privilegio apostolico donatus, erga illos quorum in favorem est
concessa facultas (can. 785, § 1 et 2). Non tamen tenentur Confirmatio­
nem conferre moribundo petenti: nequeunt enim illud officium praes­
tare uni, negare alteri ; omnibus autem satisfacere onus nimium foret
(S. Alf. VI, 175).
2. Ordinarius, legitima causa impeditus aut potestate confirmandi
carens, debet, quoad fieri possit, saltem intra quodlibet quinquennium
providere ut suis subditis hoc sacramentum administretur (can. 785,
§ 3).
3. Si graviter neglexerit sacramentum confirmationis suis subditis
per se vel per alium ministrare, Metropolita S. Sedem certiorem facere
tenetur (can. 785, § 4). Gravis autem neglectus videtur haberi, si occasio
recipiendi Confirmationem ultra quinquennium differtur.
IV. Servanda in ministrando respiciunt tempus, locum, vestes sacras, 121
caeremonias et patrinos.
1. Tempus. Hoc sacramentum quovis tempore conferri potest; ma­
xime autem decet illud administrari in hebdomada Pentecostes (can.
790). De consilio tantum est, ut confirmans et confirmandi ieiuni sint
(S. Alf. VI, 174, Quaer i°).
2. Locus. Locus proprius confirmationis administrandae est ecclesia;
attamen minister ex causa quam iustam et rationabilem iudicaverit,
potest eam in quolibet loco decenti conferre (can. 701). Episcopus ius
habet eam administrandi intra fines suae dioecesis in locis quoque ex­
emptis (can. 792).
3. Vestes sacrae Pontificali exhibentur, quarum plerasque omittere
grave foret (S. Alf. VI, 184, nota 1).
4. Caeremoniae ab Episcopo servandae reperiuntur in Pontif. Rom. ;
servandas a presbytero continet Instructio S. C. de Prop. Kide. ’ —
Earum obligatio gravis est ex genere suo. (S. Alf. λζΙ, 184).
5. Latrini: a) Patrinus, si haberi possit, adhibendus est (can. 973) ;
idque sub gravi (S. Alf. VI, 185). Adhaec:
a) Unus tantum pro singulis confirmandis sit patrinus (can. 194, § 2) ;
hinc confirmandus nequit habere duos patrinos.
β) Idem pro uno tantum aut pro duobus potest esse patrinus, nisi
aliud iusta de causa ministro videatur (can. 794, § 1). Itaque minister
iusta de causa potest permittere, ut idem etiam pro pluribus patrinus
’. 4 Maii, 1774 (Collect, η. 503).

— 86 —

sit, quin etiam ut unus sit patrinus pro omnibus masculis, una pro
omnibus feminis. '
b) Ut quis valide patrinus constituatur oportet: i° Sit ipse quoque
confirmatus, rationis usum assecutus et intentionem habeat id munus
gerendi ; 2° Nulli haereticae aut schismaticae sectae sit adseriptus, nec
sententia condemnatoria vel declaratoria sit excommunicatus aut infa­
mis infamia iuris aut exclusus ab actibus legitimis, nec sit clericus de­
positus vel degradatus; 3°Non sit pater, mater, coniux confirmandi;
4° A confirmando eiusve parentibus vel tutoribus vel, hi si desint aut
renuant, a ministro vel a parocho sit designatus; 50 Confirmandum in
ipso confirmationis actu vel per se vel per procuratorem physice tangat
(can. 795).
c) Ut quis licite ad patrini munus admittatur, oportet: i° Sit alius
a patrino baptismi, nisi rationabilis causa, iudicio ministri, aliud sua­
deat, aut statim post baptismum legitime confirmatio conferatur; 20 Sit
eiusdem sexus ac confirmandus, nisi aliud ministro in casibus particularibus ex rationabili causa videatur; 30 Serventur praeterea prae­
scripta can 766 (can. 796). '
d) Ex valida confirmatione oritur inter confirmatum et patrinum
cognatio spiritualis, ex qua patrinus obligatione tenetur confirmatum
perpetuo sibi commendatum habendi ciusque christianam educationem
curandi (can. 797). Attamen dicta cognatio non secum fert impedimen­
tum matrimonii.
122

V. Annotatio et probatio Confirmationis ministratae. 1. Parochus
in peculiari libro inscribat nomina ministri, confirmatorum, parentum
et patrinorum, diem ac locum confirmationis (can. 798). Praeterea
in libro baptizatorum adnotetur, si baptizatus confirmationem receperit
(can. 798). Si proprius confirmati parochus praesens non fuerit, de
collata confirmatione minister vel per se vel per alium quamprimum
eundem certiorem faciat (can. 799).
2. Ad collatam confirmationem probandam, modo nemini fiat praeiudicium, satis est unus testis omni exceptione maior, vel ipsius confir­
mati iusiurandum, nisi confirmatus fuerit in infantili aetate (can. 800),
i. e. ante plenum septennium (can. 88, § 3).

DISSERTATIO III.
De susceptione confirmationis.
123

I

;

I· Persona suscipiens. Valide confirmari potest omnis et solus bap‘. Cfr. S. C C. ’4 lun. 1823; 12 Iui. 1823; S. Off. 16 lun. 1884 (Collect, n. 1619).
----- 2. Can. 766 exhibet requisita, ut quis licite patrinus in baptismo admittatur
(n. 84).

j

- 87 -

tizatus, et nondum confirmatus (can. 786, η. 38). Per se etiam perpetuo
amentes ungantur, nimirum ut saltem secundum esse constituantur Chris­
tiani perfecti et integri; idque magis etiam urgendum, si de semiamentibus sermo est (S. Alf. VI, 180).
IT. Aetas susceptionis. Primis duodecim saeculis usus fuit una cum 124
Baptismo Confirmationem conferendi. Praxis ista adhuc viget in
Ecclesia Graeca ; in Ecclesia vero Latina mutata est, exceptis aliquibus
regionibus, in quibus etiam parvuli praesentantur confirmandi, ut in
Hispania et in America Latina. Ceterum quoad Ecclesiam Latinam
valet regula haec: Administratio Confirmationis convenienter differtur
ad septimum circitur aetatis annum; nihilominus etiam antea conferri
potest, si infans in mortis periculo sit constitutus, vel ministro id ex­
pedire ob iustas et graves causas videatur (can. 788), puta si infantes
secus valde diu occasione suscipiendi sacramentum carerent (S. Alf.
VI, 178); in aliis casibus ante septimum circiter aetatis annum conferri
nequit.1 Non expedit Confirmationem diutius differre quam ad septi­
mum circiter aetatis annum, cum « sic confirmati adolescentuli ad ca­
pienda praecepta molliores fiant, suscipiendaeque postea Eucharistiae
aptiores, atque ex suscepta uberiora capiant emolumenta.»' (cfr. S.
Thom. p. 3, q. 65, a. 1 et 2).

III. Servanda in susceptione. Requiruntur in suscipiente: i° Status 125
gratiae (can. 786), qui, si amissus fuerit, per confessionem aut per con­
tritionem perfectam recuperetur; 2° sufficiens instructio, si confirman­
dus usu rationis polleat (can. cit.), instructio scii, in rudimentis fidei,
atque in praecipuis, quae respiciunt sacramentum Confirmationis. ’ De
consilio tantum est, ut confirmandus, si commode fieri possit, ieiunus
sit.4 Denique confirmandi, si plures sint, adsint primae manuum im­
positioni seu extensioni, nec nisi expleto ritu discedant (can. 789). Dici­
tur si plures sint, nam si unus tantum confirmandus atque hic absens
est, caeremonia ne incipi quidem potest.
Nota. Praeceptum Pontificalis Romani gestandi vittam lineam, donec
chrisma desiccatum fuerit, iam non observatur, sed statim post unctio­
nem chrisma a fronte confirmati abstergitur (S. Alf. VI, 108).
‘. P. C. 16 lun. 1931, ad II (A. A. S. 1931, p. 353) ; cfr. tamen quoad consuetu­
dinem, quae in Hispania et alicubi viget, responsum S. C. de Sacr. 13 lun. 1932
(A. A. S. 1932, p. 271). ----- Ita Leo XIII in Brevi Abrogata, 22 lun. 1897 ---------*. S. C. de Prop. Fid. 4 Maii, 1774 ita. « Sacro chrismate liniendi, ante diligenter
erudiendi sunt, iuxta doctrinas Catcch. Romani, de natura, dignitate, effectibus ac
dispositionibus ad digne sacramentum huiusmodi recipiendum praerequisitis. Item
oportet ut instruantur circa fidei rudimenta, decalogi et Ecclesiae praecepta, actus
virtutum theologalium, ac orationem dominicam et Apostolorum symbolum memo­
ria teneant » (Collect, n. 503). ----- 4. Cfr. Pontificale Rom.

TRACTATUS IV.
De SS. Eucharistia.
(S. Thom. p. 3, q. 73-83; S. Alf. Theol. Mor.
lib. IV, n. 189-424; Horn. Apost. tr. 15).’
SS. Eucharistia non solum sacramentum, sed etiam sacrificium est.
Fundamentum autem totius de hac materia doctrinae est realis Christi
in Eucharistia praesentia. Hinc dicemus primum de praesentia reali
Domini in Eucharistia, deinde de SS. Eucharistia, ut est sacramentum,
denique de SS. Eucharistia, ut est sacrificium ; quae tria exhibentur hisce
can. 801 : In sanctissima Eucharistia sub speciebus panis et vini Christus
Dominus continetur, offertur, sumitur.

DISSERTATIO I.
De reali Christi praesentia in Eucharistia.
(S. Thom. p. 3, q. 75-77 ; Contra Gentiles, 1. 4, c. 62-67).
126

I. Veritas realis praesentiae Christi. In SS. Eucharistia Christus
vere, realiter et substantialiter praesens est. Est de fide e Cone. Trid.
sollemniter edicente: « Si quis negaverit in SS. Eucharistiae Sacramen­
to oontineri vere, realiter et substantialiter corpus et sanguinem una
cum anima et divinitate Domini nostri lesu Christi, ac proinde totum
Christum, sed dixerit tantummodo esse in eo ut in signo, vel figura, aut
virtute, anathema sit. » ' « Concilium, inquit S. Alf., dicit vere ut exclu­
dat praesentiam figuratam; figura enim opponitur veritati; realiter,
ad repellendam praesentiam imaginariam, per fidem apprehensam; quam
admittebant Sacramentarii ; substantialiter, ut removeat sententiam Cal­
vini, qui asserebat, Eucharistiam non corpus continere, sed virtutem lesu
Christi tantum, qui nobis sese communicet » (Op. dogm. t. I, p. 555,
ed. Walter).

127

II. Modus, quo Christus praesens sistitur. Christus in S. S. Eucha­
ristia praesens sistitur per transsubstantiationem; quocirca haec noto:
i. Propositio enuntiata est de fide, e Cone. Trid.: « Si quis dixerit,
in sacrosancto Eucharistiae Sacramento remanere substantiam panis et
vini una cum corpore et sanguine D. N. I. C., negaveritque mirabilem
illam et singularem conversionem totius substantiae panis in corpus et
‘. Cfr. Billuart, Tract, de almo Eucharistiae sacramento (VI, t VI); Rath, De
Eucharistia.----- ’. Scss. 13, can. 1.

- 89 -

totius substantiae vini in sanguinem, manentibus dumtaxat speciebus
panis et vini ; quam quidem conversionem Catholica Ecclesia aptissime
transsubstantiationem appellat, anathema sit. » 1

2. Transsubstantiatio secundum verba Trid. citata est: «Conversio
totius substantiae panis in corpus et totius substantiae vini in sanguinem
Christi, manentibus dumtaxat speciebus panis et vini. » Dicitur:
a) Conversio; excluduntur igitur consubstantiatio, quae simplicem
coniunctionem, et impanatio, quae hyposthaticam unionem corporis et
sanguinis Christi cum pane et vino admittit.
b) Conversio... substantiae panis et vini. Distinguitur igitur a trans­
formatione accidentali, in qua eadem substantia remanet et solummodo
v. g. novam figuram recipit, puta si lapis transformatur in statuam.
c) Conversio totius substantiae. Hinc distinguitur a transformatione
substantiali, in qua non fit totius substantiae conversio, remanente sci­
licet materia prioris substantiae, ut si escae quotidianae transeunt in
substantiam corporis nostri.
Transsubstantiatio respicit duplicem terminum, scilicet terminum a quo, et ter­
minum in quem; seu terminum, qui transit, scilicet panem et vinum, et terminum,
qui succedit, scilicet corpus et sanguinem Christi. Porro :
Disputatur primum, quomodo transeat terminus a quo seu substantia panis et
vini. Alii censent, eum annihilari. Alii, ut S. Thomas (p. 3°, q. 75, art. 3) et
S. Alf. (op. dogm. t. I, p. 562, cd. Walter) docent, eum desinere per veram et
simplicem conversionem, quia in annihilatione, quae est reductio ad nihilum, non
verificatur conceptus conversionis in aliud.
Disputatur praeterea, quomodo succedat terminus in quem seu corpus et san­
guis Christi. Quidam, ut Scotistae, autumant, illud fieri per modum adductionis,
quatenus scilicet Deus in consecratione quoad corpus Christi sine motu locali effi­
cit, quod in ordine naturali efficit motus localis, a. v. Deus dat corpori Christi
indistantiam ad hoc spatium et ad haec accidentia panis et vini. Alii, inter quos
plures Thomistae, docent, illud fieri per productionem (reproductionem) corporis
et sanguinis Christi, eamque non quidem simpliciter, sed per viam conversionis
ex substantia panis et vini ; quae sententia melius respondet conceptui conversionis
panis et vini in corpus et sanguinem Christi. Alii3 dicunt, transsubstantiationem
esse simplicem actionem, qua Deus immediate quidquid entitatis est in substantia
panis, mutat in id quod est entitatis in substantia corporis Christi ; ita tamen, ut
corpus Christi nullo modo mutetur, sed tota mutatio fiat in pane, cuius substantia
transit, dum remanent dimensiones. luxta hanc expositionem Christus in Conse­
cratione nihil patitur, nil recipit, sed fit praesens, ubi antea non erat, non quidem
localiter sed sacramentalitcr, ex hoc solo, quod vi conversionis iam continetur
realiter sub dimensionibus panis, sub quibus substantia panis antea continebatur. *

’. Sess. 13, can. 2.

Ita Billot.

’. TanquerEy, n. 40d.

— 90 —

d) Manentibus dumtaxat speciebus panis et vini. Quoad species autem
notes :
n) Species panis et vini habent obiectivam realitatem ; quae est « per­
petua et constans Catholicae Ecclesiae doctrina, » 1 et ideo saltem theo­
logice certa.
β) Species nulli substantiae tanquam subiecto inhaerent, sed divinitus
sustentantur.
Dixi nulli substantiae ; neque substantiae panis et vini, quippe quae
transierit ; neque corpori Christi, quod in sacramento prorsus gloriosum
est et supernaturaliter exsistit.
Dixi divinitus sustentantur; quod ita intclligas, ut Deus immediate
solam quantitatem sustentet, quantitati autem tanquam subiecto acciden­
tia ab ea distincta inhaereant (S. Thom. p. 3, q. 77, a. 2).
Coroll. E speciebus eucharisticis generatur nova substantia. Id autem a diver­
sis diverso modo explicatur. Secundum alios — ut praecipuam sententiam expo­
nam — in ultimo corruptionis instante a Deo producitur materia, e qua nova
forma educitur (S. Thom. p. 3, q. 77, a. 5).
Disputatur autem, utrum dicta productio fiat per modum creationis an per
modum conversionis quantitatis in materiam. Atque ita etiam explicatur, quomodo
species possint nutrire (S. Thom. p. 3, q. 77, a. 6).

128

III. Modus, quo Christus praesens est, hisce circumscribitur: 1. To­
tus Christus adest sub utraque specie eucharistica. Est de fide ex Cone.
Trid. ’

Vi verborum sub specie panis praesens fit solum corpus, sub specie
vini solus sanguis. Vi naturalis connexionis et c one omit antiae, sub specie
panis sanguis et anima, sub specie vini corpus et anima exsistunt.
2. 'Totus Christus continetur sub singulis specierum partibus tam ante
quant post divisionem. Quod totus Christus post divisionem sub singulis
partibus continetur, est de fide ex Cone. Trid.1 Quod spectat ad praesen­
tiam sub singulis partibus ante divisionem, theologice certum est.
129

IV. Tempus, per quod Christus praesens est. Christus eo modo, quo
diximus, praesens est a momento consecrationis usque ad alterationem
essentialem specierum ; haec autem habetur, quando species ita alteratae
sunt, ut, si substantia panis et vini perstitisset, haec secundum commu­
nem aestimationem persistere cessasset. Porro:
i. *
Auctores ion conveniunt, quando species corrumpantur. Pon Olfcrs censet,
speciem panis iam in ipso ore immutari ; quod tamen Capclbnann-Bergtnann *

‘. Catech. Rom. p. 2, De Euch. n. 44 ----- ’. S<ess. 13, can. 3. ----Scss. 13,
can. 3. ----- *. Cfr. Von Olfers, Pastoral-Medizin, p. 44 sq ; Cappei.mannBercmann, l' p. 270 sq.----- *. L. c p. 271.

— 9i —
omnino reicit. Attamen etiam securitatis causa species non diu in ore retineantur,
nimirum, ut certo manducetur Christus ccrtoque gratia sacramenti conferatur
(S. Alf. VI, 226; n. 171). Quoad corruptionem in stomacho alii semihoram, alii
tempus multo longius assignant, maxime pro infirmis; ccrtumquc est, rem a sto­
machi conditione pendere. Quibus omnibus attentis, dico:
a) Ob dubium de specierum praesentia illicitum est vomitum provocare vel
stomachum lavare infra 2-3 horas post sumptionem Eucharistiae, praesertim,
cum ea ordinarie non fiant nisi propter morbum.
b) Quidquid est de durationc praesentiae, cuique licet manducare, postquam
per rationabile tempus gratiarum actioni vacavit, quia sacramenta modo humano
ministrari et recipi debent (cfr. S. Thom. p. 3, q. 80, a 8, ad 6; S. Alf. VI, 283).
2. Si vino consecrato vinum non consecratum in parva quantitate admiscetur,
Christus remanet praesens. — Sivino consecrato alius liquor admiscetur, res
pendet tam a quantitate quam a qualitate alius liquoris. — Si vino consecrato
vinum non consecratum in maiori quantitate admiscetur, dis/nctatur, num praesen­
tia Christi perduret. Alii affirmant, quia, ut docent moderni chimici, moleculae
speciei consecratae suam individuationem retinent. Alii cum S. Thoma (p. 3, q. 77,
a. 8) negant, quia species consecratae — saltem secundum communem aestimatio­
nem — non remanent eaedem numero, sed a maiori quantitate novam individua­
tionem recipiunt.
Nola. Quando in SS. Eucharistia apparet caro vel sanguis, non est caro vel
sanguis Christi. Declarantur autem eiusmodi apparitiones : aut ex eo, quod a
Deo in oculis videntium efformantur species sicque fit ac si re vera videatur caro
vrl sanguis; aut ex eo quod miraculosa efformalur figura, quae carnem vel san­
guinem Christi repraesentat. Hinc eiusmodi figuris, quae reliquiae SS. Sanguinis
dicuntur, praestatur tantum cultus relativus (S. Thom. p. 3, q. 76, art. 8).

SCHOLION I.

De custodia S. Eucharistiae.
I. Liceitas asservandi S. Eucharistiam. S. Eucharistiam post sacri- 130
ficium completum licite in sacrario conservari, est de fide ex Trid. « Si
quis dixerit, non licere Sacram Eucharistiam in Sacrario reservari sed
statim post Consecrationem adstantibus necessario distribuendam, aut
non licere, ut illa ad infirmos honorifice deferatur, anathema sit. » '

II. Loci asservandi S. Eucharistiam. Ut S. Eucharistia in locis mox 131
assignandis asservari debeat vel possit, duo requiruntur: i° ut adsit qui
eius curam habeat ; 20 ut regulariter sacerdos semel saltem in hebdomada
Missam in sacro loco celebret (can. 1265, § 1). Hisce positis:
i. Custodiri debet in ecclesia cathedrali, in ecclesia principe Abbatiae
vel Praelaturae nullius, Vicariatus et Praefecturae Apostolicae, in qua­
libet ecclesia paroeciali vel quasi-paroeciali et in ecclesia adnexa do­
mui religiosorum exemptorum sive virorum sive mulierum (can. 1265,
§ L i0)·
’. Sess. <3, can. 7.

— 92 —

2. Custodiri potest, de licentia Ordinarii loci, in ecclesia collegiata et
in oratorio principali sive publico sive semi-publico tum domus piae
aut religiosae, tum collegii ecclesiastici quod a clericis saecularibus vel
a religiosis regatur (can. 1265, § 1, 20). Idem a fortiori applicandum
videtur ecclesiis sue cursalibus, quibus praeest sacerdos, qui pro deter­
minata paroeciae parte curam animarum agere tenetur. P. C. declara­
vit, ’ Ordinarium illud permittere posse, si accedat consuetudo imme­
morabilis.
3. Ut in aliis ecclesiis seu oratoriis custodiri possit, necessarium est
indultum apostolicum ; loci Ordinarius hanc licentiam concedere potest
tantummodo ecclesiae aut oratorio publico ex i usta causa et per modum
actus (can. 1265, § 2).
Nota i. Nemini licet sanctissimam Eucharistiam apud se retinere aut secum in
itinere deferre (can. 1265, § 3). Excipe: i° si, quatenus et quamdiu secus securi­
tati S. Eucharistiae non satis provisum foret; 2° si — quod quoad fieri possit
praecaveatur — S. Eucharistia in ecclesia decenter nequeat servari.
Nota 2. Ecclesiae in quibus sanctissima Eucharistia asservatur, praesertim pa·
roeciales, quotidie per aliquot saltem horas fidelibus pateant (can. 1266).

4. Revocato quolibet contrario privilegio, in ipsa religiosa vel pia
domo sanctissima Eucharistia custodiri nequit, nisi vel in ecclesia vel in
principali oratorio ; nec apud moniales intra chorum vel septa monasterii
(can. 1267). Can. cit. exhibet, quatenus S. Eucharistia in duobus locis,
i. e. et in ecclesia èt in principali oratorio asservari possit. Porro spectato
responso P. C. ’ ita statuendum :
a) Si religiosa vel pia domus adnexam habeat publicam ecclesiam
eaque utatur ad ordinaria et quotidiana pietatis exercitia implenda,
SS. Sacramentum in ea tantum asservari potest.
b) Si religiosa vel pia domus non utatur ecclesia adnexa ad ordinaria
et quotidiana pietatis exercitia, ex privilegio vel licentia Ordinarii loci
(cfr. can. 1265, § 2) S. Eucharistia custodiri potest in oratorio principali
eiusdem religiosae vel piae domus, atque quidem sine praciudicio iuris
ecclesiae, si quod habet, puta quia adnexa est domui religiosorum exemp­
torum ; quo casu servari potest tam in ecclesia quam in oratorio. Potest
autem custodiri in uno tantum oratorio, nisi in eodem materiali aedificio
sint distinctae et separatae familiae, ita ut formaliter sint distinctae reli­
giosae vel piae domus ; quod obtinet v. g. casu quo in collegio habetur
communitas sororum, quae collegii servitio vacant ; item casu quo in
domo religiosa habentur praeter alumnos convictores religiosi partim
'. 20 Maii, 1923 (A. A. S. 1924. P· >55)·-----’· 2 lun. 1918 (A. A. S. 1918, p. 346).

— 93 —

educationi partim aliis operibus addicti. Dubium est, num novitiatus
constituat religiosam domum formaliter ab alia domus communitate dis­
tinctam.
III. Modus asservandi S. Eucharistiam, i. Sanctissima Euchaiistia 132
continuo seu habitualiter custodiri nequit, nisi in uno tantum eiusdem
ecclesiae altari (can. 1268, § 1). Dicitur; habitualiter; hinc nihil impedit,
quominus S. Eucharistia quandoque, puta ut communio commodius dis­
tribuatur, etiam in altero altari per aliquod tempus servetur. — Custo­
diatur in praecellentissimo ac nobilissimo ecclesiae loco ac proinde regu­
lariter in altari maiore, nisi aliud venerationi et cultui tanti sacramenti
commodius et decentius videatur, servato praescripto legum liturgicarum quod ad ultimos dies hebdomadae maioris attinet (can. 1268, § 2).
Sed in ecclesiis cathedralibus, collegiatis aut conventualibus in quibus
ad altare maius chorales functiones persolvendae sunt, ne ecclesiasticis
officiis impedimentum afferatur, opportunum est ut sanctissima Eucha­
ristia regulariter non custodiatur in altari maiore, sed in alio sacello seu
altari (can. 1268, § 3). Curent ecclesiarum rectores ut altare in quo sanc­
tissimum Sacramentum asservatur sit prae omnibus aliis ornatum, ita
ut suo ipso apparatu magis moveat fidelium pietatem ac devotionem
(can. 1268, § 4).
2. Sanctissima Eucharistia servari debet in tabernaculo inamovibili
in media parte altaris posito (can. 1269, § 1). Attamen gravi aliqua sua­
dente causa ab Ordinario loci probata, non est vetitum sanctissimam
Eucharistiam nocturno tempore extra altare, super corporali tamen, in
loco tutiore et decenti asservari, servato praescripto can. 1271 (can.
1269, § 3); qui can. cit. praescribit, ut coram tabernaculo lampas accen­
datur (cfr. p. 94). Ceterum notes:
a) Tabernaculum sit affabre exstructum, undequaque solide clausum, decenter
ornatum ad normam legum liturgicarum, ab omni alia re vacuum, ac tam sedulo
custodiatur ut periculum cuiusvis sacrilegae profanationis arceatur (can. 1269, § 2).
Dicitur: ornatum ad normam legum liturgicarum. Porro dictae leges praescribunt,
ut tabernaculum intus albo serico togatur, nisi deauratum sit1 ; ut benedicatur
atque extrinsecus cooperiatur conopaco seu velo coloris sive albi sive ad officium
aptati ; pro colore nigro adhibetur violaceus. * Quodsi forma tabernaculi conopaei
usum noin patitur, saltem adhibeatur ampla mappula ab alto pendens (baldachino),
quae altare cooperiat. Neque fas est, ante vel supra tabernaculum apponere ima­
gines vel reliquias Sanctorum, etiam S. Crucis. Crux tamen cum imagine Cruci­
fixi super tabernaculum potest reponi. Dicitur: ab omni alia rc vacuum; hinc ne
sacra olea quidem in tabernaculo servari possunt *.
S. R. C. 20 lun. 1899, ad IV, n. 4035. ----- *. S. R. C. 20 lun. 1899, ad IV,
n. 4035. ----- ’. Rit. Rom. tit. IV, cap. I, n. 6; S. R. C. 12 Mart, ad IV, n. 2740.

— 94 —
b) Clavis tabernaculi, in quo sanctissimum Sacramentum asservatur, diligen­
tissime custodiri debet, onerata graviter conscientia sacerdotis qui ecclesiae vel
oratorii curam habet (can. 1269, § 4). Iam non videtur, sicuti antea, praescribi, ut
ipsemet sacerdos elavem custodiat.

3. S. Eucharistia servari debet in pyxide ex solida decentique materia,
eaque munda et suo operculo bene clausa, cooperta albo velo serico et
quantum res ferat, ornato. Particulae autem consecratae sint eo numero
qui infirmorum et aliorum fidelium communioni satis esse possit (can.
1270). Porro pyxis seu ciborium, item ostensorium et lunula possunt
esse ex cupro deaurato, quamvis magis deceat, pyxidem et lunulam esse
argenteas. Non praescribitur, ut pyxis et lunula, si argenteae sint, deau­
rentur. Pyxis autem et ostensorium vel saltem lunula benedicenda sunt
— non consecranda — idque probabilius sub peccato, utut sub veniali
tantum (S. Alf. VI, Quaest. reform. 74).
4. Coram tabernaculo, in quo sanctissimum Sacramentum asservatur,
una saltem lampas diu noctuque continenter luceat, nutrienda oleo oli­
varum vel cera apum ; ubi vero oleum olivarum haberi nequeat, Ordinarii
loci prudentiae permittitur ut aliis oleis commutetur, quantum fieri potest,
vegetabilibus (can. 1271); obligatio lampadis gravis est ex genere suo,
ita ut neglectus per integrum diem vel per aliquot noctes mortale pecca­
tum constitueret (S. Alf. VI, n. 248).
5. Hostiae consecratae, sive *proptei fidelium communionem, sive
propter expositionem sanctissimi Sacramenti, et recentes sint, et fre­
quenter renoventur, veteribus rite consumptis, ita ut nullum sit periculum
consumptionis, sedulo servatis instructionibus quas Ordinarius loci hac
de re dederit (can. 1272). Caeremoniale Episcoporum vult, ut hostiae
singulis hebdomadis renoventur;1 attamen sufficere videtur, ut illud
fiat intra duas hebdomadas. Adhaec novae Hostiae consecratae non
misceantur cum veteribus, sed veteres primo distribuantur vel suman­
tur. ’

SCHOLION II.

De cultu S. Eucharistiae.

133

I. Necessitas cultus S. Eucharistiae. Christus in Eucharistia adorari
debet cultu latriae etiam externo. Est de fide ex Cone. Trid. ; « Si quis
dixerit, in sancto Eucharistiae Sacramento, Christum, unigenitum Dei
Filium, non esse cultu latriae etiam externo, adorandum, atque ideo
nec festiva peculiari celebritate venerandum, neque in processionibus
* Lib. Il, cap. 6, n. 51. -----

Rit. Rom. tit. IV, cap. 1, n 7.

— 95 —

secundum laudabilem et universalem Ecclesiae sanctae ritum et consue­
tudinem solemniter circumgestandum, vel non publice, ut adoretur,
populo proponendum, et eius adoratores esse idololatros, anathema sit» 1
Porro species sacramentales, cum pertineant ad Christum sacramentalem, una cum corpore et sanguine Christi adorandae sunt. Huius autem
adorationis constituunt non motivum sed terminum, ideoque adoratio,
in quantum respicit species ipsas, dicenda est relativa.
II. Studium cultus S. Eucharistiae. Qui in religiosam fidelium in- 134
stitutionem incumbunt, nihil omittant ut pietatem erga sanctissimam
Eucharistiam in eorum animis excitent, eosque praesertim hortentur ut,
non modo diebus dominicis et festis de praecepto, sed etiam diebus ferialibus intra hebdomadam, frequenter, quantum fieri potest, Missae sacri­
ficio assistant et sanctissimum Sacramentum visitent, (can. 1273). Speciatim Codice notantur:
1. Expositio S. Eucharistiae. Distinguitur duplex, privata, quae fit
cum pyxide, et publica, quae fit cum ostensorio. Porro expositio privata
ex qualibet iusta causa sine Ordinarii licentia fieri potest in ecclesiis aut
oratoriis quibus datum est asservare sanctissimam Eucharistiam. Expo­
sitio vero publica die festo Corporis Christi et intra octavam fieri potest
in omnibus ecclesiis inter Missarum sollemnia et ad Vesperas; aliis vero
temporibus nonnisi ex iusta et gravi causa praesertim publica et de
Ordinarii loci licentia, licet ecclesia ad religionem exemptam pertineat
(can. 1274, § 1), firmo — ita S. C. C. ’ — praescripto can. 1171, i. e.
salvis iuribus paroecialibus, privilegiis et legitimis consuetudinibus,
salvoque iure Ordinarii praefiniendi, iusta de causa, horas sacrorum ri­
tuum in ecclesiis, quae non pertinent ad religionem exemptam.
Nola i. Secundum rubricas pyxis exponenda c tabernaculo extrahi nequit, sed
solum ad eius vestibulum protrahi potest. ' Ubi autem consuetudo contraria legi­
time sustinetur, eiusmodi pyxidis in trono expositio quoad liceitatem expositioni
publicae aequiparanda est. Denique consuetudo S. Eucharistiam exponendi sine
Episcopi licentia, ubi haec a lege requiritur, servari nequit. ‘
Nota 2. Minister expositionis et repositionis sanctissimi Sacramenti est sacerdos
vel diaconus; minister vero benedictionis Eucharisticae est solus sacerdos, nec
eam impertire diaconus potest, nisi in casu quo ad normam can. S45, § 2, Viaticum
ad infirmum detulerit (can. 1274, § 2).

2. Supplicatio Quadraginta Horarum in omnibus ecclesiis paroeciali­
bus aliisque, in quibus sanctissimum Sacramentum habitualiter asserva’. Sess. 13, can. 6. ----- ’. 14 lui. 1922 (A. A. S. 1922, p. 529). ----S. R. C.
23 Maii, 1835, n. 2725, ad IV; 16 Mart 1876, u. 3394, ad I ; 28 April. 1902, n. 4096,
ad. VII; 16 Febr. 1906, n. 4180, ad II. ----- \ S. R. C. 14 Mart. 1S61, n. 3104,
ad XIV.

— 96 —

tur, statutis de consensu Ordinarii loci diebus, maiore qua fieri potest
sollemnitate quotannis habeatur; et sicubi ob peculiaria rerum adiuncta
nequeat sine gravi incommodo et cum reverentia tanto sacramento debita
fieri, curet loci Ordinarius ut saltem per aliquot continuas horas, statis
diebus, sanctissimum Sacramentum sollemniore ritu exponatur (can.
1275)·

DISSERTATIO II.
De SS. Eucharistia, prout sacramentum est.
(S. Thom. p. 3, q. 73-74; q. 78-80; S. Alf. Theol. Mor.
lib VI, n. 189-303; Homo Apost. t. 15, n. 1-58).
Agemus primum de SS. Sacramento in se spectato, deinde de ministratione, denique de susceptione SSmi Sacramenti.

Pars I.
De SS. Sacramento in se spectato.
135

SS. Eucharistia definiri solet: Sacramentum Corporis et Sanguinis
Domini ad spiritualem animae refectionem.
Qua definitione tradita, dicemus primum (breviter) de exsistentia,
deinde de essentia, tum de effectibus, denique de necessitate Eucha­
ristiae.
SECTIO I.
De exsistentia sacramenti Eucharistiae.

136

I. SS. 'Eucharistia est verum sacramentum; quae propositio est de
fide ex Cone. Trid.: « Si quis dixerit ... Eucharistiam... non esse vere
et proprie sacramentum, anathema sit. » 1
Nota. Sacramentum Eucharistiae institutum est in ultima cocna. « Ita enim, in­
quit Cone. Trid. maiores nostri omnes, quotquot in vera Christi Ecclesia ίηεΓυηζ
qui de sanctissimo Sacramento disseruerunt, apertissime professi sunt, hoc tam
admirabile Sacramentum m ultima cocna Redemptorem nostrum instituisse.»’

137

II. Sacramentum Eucharistiae est unum specie, idque infima, sacra­
mentum, etiamsi exsistat sub duplici specie scilicet panis et vini. Secus
enim non staret dogma de septenario numero sacramentorum. Ratio au­
tem est, quia « licet quaelibet species sit materialiter diversa, moraliter
tamen utraque constituit unum sacramentum, cum utraque significet
unum convivium ex cibo et potu constans » (S. Alf. VI, 191).
’ Sess. 7, can. 1. De Sacr. in genere. ----- ’. Cone. Trid. Sess. 13, cap. 1.

— 97 —
« Unum dicitur, ita S. Thomas, non solum quod est indivisibile, vel quod est
continuum, sed etiam quod est perfectum, sicut dicitur una domus et unus homo.
Est autem unum perfectione, ad cuius integritatem concurrunt omnia, quae requi­
runtur ad finem eiusdem ; sicut homo integratur ex omnibus membris necessariis
ad operationem animae, et domus integratur ex omnibus partibus, quae sunt neces­
sariae ad inhabitandum : et sic hoc sacramentum dicitur unum : ordinatur enim
ad spiritualem refectionem, quae corporali conformatur. Ad corporalem autem
refectionem duo requiruntur, scilicet cibus, qui est alimentum siccum, et potus,
qui est alimentum humidum ; et ideo etiam ad integritatem huius sacramenti duo
concurrunt, scilicet spiritualis cibus et spiritualis potus, secundum illud Ioan. 6:
Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus > (p. 3, q. 73, a. 2).

III. Sacramentum Eucharistiae est numero multiplex. Ita multo com- 138
munior multoque probabilior sententia. Ratio est, quia species, quae in
recto constituunt sacramentum (n. 139), sunt numero multiplices.
Differunt vero auctores in assignando principio numericae distinctionis; in quo
1res praecipue sententiae propugnantur. Alii numerum petunt ex unitate vel plura­
litate physica specicrum ; quia, dicunt, numerus sequitur unitatem vel pluralita­
tem quantitatis.1 Alii numerum desumunt ex unitate vel pluritate refectionis, vel
propositionis sacramenti adorationis causa.2 Tertia sententia in utraque praece­
denti opinione partem veritatis agnoscens, docet, distinguendum esse inter unita­
tem numericam physice sumptam, et moraliter. Etenim, unitas numerica desumi­
tur ex unitate quantitatis. Haec autem quantitas est vel physica seu continuarum
partium, vel moralis seu partium contiguarum, propter aliquem finem seu aliquo
ordine conjunctarum. Itaque pariter duplex est unitas numerica physica et moralis.
Hinc huius sacramenti unitas physica sumitur e physica specierum continuitate;
unitas moralis c morali continuatione, quatenus per modum unius proponuntur aut
sumuntur. Hanc sententiam S. Alf. ut probabiliorem sequitur. < Plures species
consecratae, inquit, etsi discontinuac, licet physice sint plura Sacramenta, moraliter
tamen unum sunt Sacramentum ex morali coniunctione, quam habent, dum per
modum unius proponuntur aut sumuntur. » (VI, 191). « Unde, ita idem S. Doctor,
1. Si una species vel una hostia distribuitur pluribus vel eidem personae in
diversis vicibus moraliter distinctis, diversa sunt numero sacramenta.
2. E converso si alicui eodem tempore ministrentur ambae species vel plures
partes eiusdem speciei (vel etiam specierum diverso tempore consecratarum)
unum est sacramentum.
3. Sic pariter, si diversae species consecratae eodem tempore et in eodem
altari proponuntur, unum erit Sacramentum ; si vero dividuntur et in diversis
proponuntur altaribus, diversa sunt sacramenta > (VI, 191, q. 2).

SECTIO II.
De essentia sacramenti Eucharistiae.

SS. Eucharistia, ut caetera sacramenta, constat materia proxima et 139
forma. Integritatis vero causa etiam de materia remota sermo faciendus
x. Ita v. g. Sahnanticenses, disp. 2, dub. 4, n. 58 sqq. ----- ’. Ita v. g. Ioan, a
S. Thoma, d. 26, a. 3.
\V. M. T. Μ. II.

7

— 9δ —

est. Iam vero materia remota i. c. ex qua conficitur sacramentum, sunt
panis et vinum; materia proxima sunt species una cum corpore et san­
guine Christi ; forma autem sunt verba consecrationis, quatenus virtua­
lité!· perseverant. Scilicet praedicta verba, quatenus sensibiliter prolata
sunt, sacramentum effecerunt seu confecerunt; quatenus autem virtualiter perseverant, sacramentum confectum et permanens constituunt.
Hinc verba consecrationis, quatenus sensibiliter proferuntur, dicuntur
forma sacramenti in fieri; quatenus virtualiter perdurant, sunt forma
sacramenti in facto esse. Ita communiter Thomistae et alii, aliis docen­
tibus, formam non esse verba consecrationis, quippe quae transierint, sed
significationem sacramcntalem, i. e. refectionem animae per augmentum
gratiae.
Quoad materiant proximam disputatur, qua ratione utrumque elementum ad
constituendam materiam proximam concurrat, a. v. utrum materia proxima sint
corpus et sanguis connotantes species, an species connotantes corpus et sanguinem,
an utrumque elementum aequaliter materia proxima dici debeat. Secundum
S. Thomam (p. 3, q. 77, a. 7) materia proxima sunt solae species in necto, conno­
tantes corpus et sanguinem in obliquo. Cuius doctrinae ratio praecipua sumitur ex
eo, quod sacramenta sunt in recto signa sensibilia. Atqui in SS. Sacramento sig­
num sensibile habetur in solis speciebus, connotantibus corpus et sanguinem Do­
mini. Ita quoque docet Catech. Trid.1

Quibus de essentia sacramenti in universum notatis, de materia remo­
ta et forma speciatim dicemus.
CAPUT I.
De materia remota.
140 Materia, ex qua sacramentum Eucharistiae conficitur, seu materia,
circa quam, ut alii dicunt, sunt panis et vinum. Quae doctrina post Cone.
Carthag. Ill, Cone. Lateran. IV et Flor, hisce enuntiatur a Cone. Trid.:
« Persuasum sempei in Ecclesia fuit, idque nunc denuo haec Synodus
declarat, per Consecrationem panis et vini conversionem fieri. » 5 De
utraque materia seorsim dicemus.

Articulus I.
De materia panis.
141
I. Materia ad valorem requisita est panis, compositus ex farina tri­
ticea et aqua, atque quoad substantiam incorruptus. Non refert ad valo­
rem, utrum sit azymus an fermentatus. Dixi :
I. Panis. Itaque materia invalida sunt:
a) massa farinae cruda seu incocta; b) massa, quae non fuit igne tosta
P. 2, c 4. q. 8.----- ’. Scss. 13, cap. 4 ; cfr. can. 2.

— 99 —

sed elixa ad modum pultus vel placentae; c) massa frixa. Ratio est. quia
ea omnia non veniunt nomine panis. Attamen non refert, utrum panis
sit igne electrico an alio tostus.
2. Compositus ex farina triticea et aqua. Requiri panem triticeum,
patet: i° ex Cone. Flor.1 et ex variis IJturgiis; ’ 2° ex eo quod Christus
pane triticeo usus est, isque panis solus in Palestina usualis est atque
erat.’ Itaque materia invalida sunt:
a) Cibus confectus ex materia, quae non est frumentum, puta ex farina faba­
rum, pomorum terrestrium etc.
b) Panis confectus ex frumento, quod non est triticum, puta ex milio, hordeo,
avena, maizio, oriza, secali; frumentum, quod Ncerlandice dicitur enter, materia
dubia est
Nomine speltae quandoque genus tritici designatur, quandoque frumentum,
quod nullatenus vel dubie ad genus tritici pertinet. Practice igitur ad qualitatem
et peritorum iudicium attendatur. Ceterum non refert, utrum triticum sit aesti­
vum an hiemale.

3. Compositus ex farina triticea et aqua. Patet ex eo, quod panis ita
compositus a Christo adhibitus fuit, isque in Palaestina usualis erat.4
Itaque materia invalida foret farina subacta solo oleo, meile, vino, buty­
ro, lacte; subacta aqua artificiali vel saltem non usuali, ut aqua rosacea,
materia dubia est4 (S. Alf.. VI, 199).
Admixtio, facta tritico, certo non obstat valori, si quantitas tritici
notabiliter praevalet; certo obstat, si tritici quantitas notabiliter minor
est; secus, i. e. si quantitas apta et inepta aequalis est vel parum differt,
species saltem probabiliter mutata, idcoque materia saltem dubie valida
est (cfr. S. Thom. p. 3, qu. 74, art. 3, ad 3; S. Alf. VI, 201).’ Ita,
spectata quantitate materiae admixtae; spectata huius qualitate, minor
quantitas potest quandoque sufficere ad convertendum triticum, cui
admiscetur.
4. Quoad substantiam incorruptus. Panis notabiliter corruptus practice
materia dubia est; panis autem mucidus, seu ad corruptionem vergens
tantum, est materio valida.
5. Ad valorem non refert, utrum panis azymus sit, an fermentatus.
Patet ex Cone. Flor.’ (cfr. can. 816).

II. Materia ad liccitatem requisita est panis:
142
i. Mere triticeus (can. 815, § 1), immo omnino purus, cui scii, non est
‘. Denz.-Bannw. n. 692. ----Cfr. Missalc Rom., de defect, tit. 3, η. 4. ----*. Vigouroux, Diet, de la Bible, vox pain, p. 1951. —— 4. Vigouroux, 1. c. ----*. Missalc Rom., de defect, tit. 3, n. 2. ----- ·. Cfr. S. C. de disc. Sacr. 16 Mart.
1929 (Λ. A. S. 1929, p. 632). ----Denz.-Bannw. n. 692 .

TOO ----

admixta materia a tritico vel aqua diversa; immo praestat, farinam cri­
bro purgatam esse.
2. Plane incorruptus; hinc nihil mucidus. Per quantum vero tempus ab
earum decoctione hostiae plane incorruptae maneant, pendet ab adiunctis
tempestatis, loci, modi eas conservandi etc.
3. Recenter confectus, ita ut nullum sit periculum corruptionis. Ita
can. 815. § i. Et Rit. Rom.:’ « Hostiae vero seu particulae consecran­
dae sint recentes. » Porro S. R. C. in Gandaven.2 reprobavit consuetudi­
nem consecrandi hostias a tribus mensibus tempore hiemis vel a sex
mensibus aestate confectas; et S. C. de disc. Sacr.2 reiecit praxim sibi
comparandi tot hostias, quae duobus vel tribus mensibus sufficiant.
Porro, quamvis periculum corruptionis, iudicio chemicorum, passim ex­
aggeretur, tamen, spectata mente Ecclesiae, suadendum, ut hostiae con­
secrandae non ultra duas hebdomadas vel mensem tostae fuerint.4
4. Figura orbiculari et tenuis in Ecclesia Latina ; quadrata in Graeca.
Ita ex antiqua praxi. Praeterea hostia sit
5. Integra, munda et ex usu maior pro sacerdote. Si fractura vel ma­
cula enormis est, vel si hostia mucere incipit, usus eius sub gravi prohi­
betur. Hinc eiusmodi hostiam non licet adhibere nisi ob causam gravem,
puta si defectus deprehenditur post oblationem factam, modo tamen ex
usu eius non oriatur scandalum, neque hostia ita fracta sit, ut ritus gra­
ves exerceri nequeant." (S. Alf. VI. 204). Usus hostiae simpliciter frac­
tae vel maculatae, vel minoris, sub levi tantum prohibetur. Excusat
igitur causa iusta, puta si secus infirmus Viatico vel populus Missa
careret; immo satis probabiliter sufficit sola sacerdotis devotio (S. Alf.
VI, 205).
6. Azymus in Ecclesia Latina, fermentatus in Graeca;" etenim can.
816 statuit: In Missae celebratione sacerdos, secundum proprium ritum,
debet panem azymum vel fermentatum adhibere ubicumque sacrum litet.
Spectato can. citato, iam non valere videtur sententia, quae concedebat, ut
sacerdos tanquam peregrinus degens in regione ritus alieni, huius ritus panem
consecraret, si panis proprii ritus non suppeteret. Ceterum obligatio utendi pane
sui ritus tanta censetur, ut ne ad ministrandum viaticum infirmo quidem panem
alieni ritus liceat consecrare. Ratio est, quia bonum commune, ob quod lex lata
est, i. e. necessitas servandi cuique Ecclesiae proprium ritum, e mente Ecclesiae
praevalet praecepto divino suscipiendi viaticum ; quae necessitas boni communis
1 Tit IV, cap. i. n 7. ----- *. 16 Dec. 1826 (Collect η. 2650).------ ’. 7 Dec. 1918.
----- *. Quoad Hostias consecratas vide η. 132.------ Β. Miss. Rom. de Defect, tit. X,
n g - -Quidam tamen Orientales, ut Armeni et Marionitae, utuntur pane
azymo, 'cfr. S. C. de Prop. Fid. 20 Maii, 1838).

ΙΟΙ

utique olim magis patebat quam hodie. Attamen usus panis alieni ritus licitus
est ad complendum sacrificium; ut si post vinum consecratum panis adhibitus
deprehenderetur corruptus, et non suppeteret nisi panis ritus alieni (S. Alf.
VI, 203).

De distributione et susceptione S. Eucharistiae alieno ritu confectae
dicetur postea.
Articulus II.

*

De materia vini.
I. Materia ad valorem requisita est vinum ex vite, sive album, sive 143
rubrum, sive ex utroque mixtum, sive generosum, sive debile. Requiritur:

1. Vinum, ut patet ex dictis n. 140 et ex dicendis sub 2.

2. Vinum de vite, ut deducitur: i° ex eo quod Christus ea materia
usus est;1 20 ex Decreto Eugenii IV ; 30 ex universali Traditione; 40 ex
eo quod solus liquor assignatus secundum communem aestimationem
verum vinum audit.
3. Sive album, etc. Ratio est, quia omnia vina assignata verum vinum
sunt.

Coroll. I. Materia valida sunt:
a) Mustum, i. e. vinum recens fermentatum, et nondum defaecatum;
immo — ut deducunt ex cap. Cum omne de Consecr. dist. 2 et ex Miss.
Rom. ’ — etiam vinum ex uvis recens expressum, et nondum fermen­
tatum. Vermeersch ’ tamen requirit, ut fermentari inceperit.
b) Vinum ex uvis passis, modo debite praeparetur, ita ut « ex colore,
odore et gustu dignoscatur esse verum vinum ; » 4 quo casu etiam licitum
est illud adhibere.
c) Vinum, cui modicum alterius liquoris admixtum est. Si notabilis
quantitas admiscetur, materia facile dubia evadit.
Coroll. II. Materia invalida sunt:
a) Liquor ex aliis fructibus quam uvis, puta ex pomis, cerasis, uvis
acinis, vel ex granis expressus, etiamsi forte vinum dicatur; item spiri­
tus vini. Idem dicendum videtur de vino arte chimica confecto, etiamsi
constet ex eisdem elementis, quibus vinum ordinarium. Ratio est, quia
non est vinum ex vite.
b) Succus nondum ex uvis expressus. Item agresta seu omphacium,
’. Matth. XXVI, 29. ----- De defect, tit. IV, η 2. --------Theol. Mor. Ill, 371.
----- 4. S. Off. 22 lui. 1706 (Collect, n. 270); 7 Maii, 1879 (Collect, n. 1518).

102
i. e. succus ex uvis immaturis. ‘ Item lora, i. e. liquor ex uvis antea ex­
pressus et, superfusa magna copia aquae, denuo expressus. Quodsi aqua
in minori quantitate affundatur, materia valida vel dubia erit’
c) Sapa seu defrutum, quia, quamvis substantiam vini contineat, ta­
men rationem et usum cibi obtinuit.
d) Acetum, quia substantialiter differt a vino. Si vinum ex initiali
corruptione acescit, materia facile dubia erit; secus si ex eo quod uvae
perfecte maturae non fuerunt.
e) Disputatur, num vinum congelatum materia valida sit. Porro affir­
mandum videtur, tum quia natura sua potabile est; tum quia Sanguis
Christi remanet sub specie vini congelati ; ’ quod probat, vinum per
congelationem non currumpi.
Neque obicias: Sicut aqua Baptismi debet esse liquida, ita etiam vinum SS.
Eucharistiae. Resp. Nego paritatem; nam aqua Baptismi debet esse liquida
ratione ablutionis i. e. materiae proximae Baptismi ; sed potatio, ratione cuius
vinum deberet esse liquidum, non est materia proxima SS. Eucharistiae.

144

II. Materia ad liceitatem requisita est vinum:
1. Fermentatum et defaecatum. Grave peccatum foret sine gravi ne­
cessitate consecrare vinum nondum a faecibus depurgatum. Licet tamen
uti vino, a faecibus depurgato per evaporationem et condensationem,
modo fermentatio non excludatur.4 Pariter grave peccatum est sine
gravi causa uti vino notabiliter faecibus infecto. Licet tamen consecrare
vinum mere turbidum.
2. Purum, i. e. non commixtum aliena materia, puta aromatibus. At­
tamen S. Off.1 permisit, ut vino debili admisceatur spiritus vini, « dum­
modo spiritus extractus fuerit ex genimine vitis et quantitas alcoolica
una cum ea, quam vinum, de quo agitur, naturaliter continet, non exce­
dat proportionem 12% et admixtio fiat, quando est valde recens. »
Immo eadem Congr. permisit,’ ut spiritus vini augeatur usque ad 17-18
procentum, si id requiratur ad servanda vina valde generosa et extraor­
dinarie dulcia. Illicitus videtur usus vini Portuensis, quia nimis, scii.
18-21 procentum, spiritus vini continet.
1 .« Hodie tamen saepe ex uvis non maturis conficitur vinum, quod veri vini
speciem habet, addito saccharo, quod uvis deest. Sed quando quantitas sacchari sic
addita superaret eam, quae in mosto reperiatur, materia esset saltem illicita >
(Géniot — Salsmans, Thcol. Mor. II, η. ιχι). ----- *. Hodie passim uvis semel ex­
pressis pluries infunditur solutio sacchari, et obtinetur quantitas vini quinquies
amplior quam quae ex acinis semel expressis obtenta fuisset. ----Miss. Rom.
de defect, tit. X, n. n.----- 4. S. Off. 5 Aug. 1896 (Collect, n. 1950); 22 Maii, 1901
(Collect, n. 2113).----- *· 30 lui. 1890 (Collect, n. 1735)·------ *. 5 Aug. 1896 (Collect,
n. 1950); 22 Maii, 1901 (Collect, n. 2113).

I

— 103 —
3- Noh acescens. « Si vinum coeperit acescere vel corrumpi, vel fuerit
aliquantum acre... conficitur sacramentum, sed conficiens graviter pec­
cat. » 1 Quae cum pluribus auctoribus ita sumi
ssunt :
a) Si vinum acescat ex corruptione initiali — quo casu materia dubia
evadit i. e. dubium fit, utrum sit vinum an acetum — agatur secundum
dicta n. 147.
b) Si vinum acescat e naturali acrimonia, orta ex eo quod uvae non
perfecte maturae fuerunt, materia valida sed illicita est: quo casu valent
haec :
a) Si notabiliter acescat, licet eo uti, urgente gravi necessitate, modo
sit certe vinum (S. Alf. VI, 207).
β) Si parum acescat, per se quidem, ut Miss. Rom. diserte edicit, mor­
tale est eo uti, at ea non ita urgenda sunt, ut non liceat illud adhibere, si
aliud vinum deficiat (S. Alf. 1. c.). Denique qui in aliena ecclesia celebrat
vel (ut religiosus subditus) curam vini non habet, absque scrupulo pergat,
etiamsi vinum paulo acescat, periculo in Rectorem ecclesiae vel in
superiorem reiecto.
4. Modicissima aqua naturalis vino admisceatur (can. 314). Admixtio
autem fieri debet per modum caeremoniae, i. e. ad altare et in calice:
hinc non sufficit admixtio ante sacrum — utut ab ipso sacerdote —
puta in urceolo facta. Si admixtio omissa fuerit idque advertatur ante
Consecrationem, statim facienda est; si post Consecrationem advertatur,
omitti debet.3 Ceterum observes :
a) Admixtio aquae non requiritur ad valorem, ut habet Miss. Rom.4 Praescri­
bitur tamen, ut patet ex Cone. Trid., ‘ ex can. 814 et ex ritualibus. Attamen pro­
babilius non est iuris divini sed solius ecclesiastici; quod deducitur ex eo, quod
neque in S. Scriptura neque in Traditione origo divina indigitatur, atque docu­
menta ecclesiastica, signanter Cone. Trid.,4 potius insinuant, praeceptum eccle­
siasticum esse (S. Alf. VI. 208).
b) Praeceptum obligat sub gravi, ut dicit Miss. Rom.’ Ratio est, quia fines
eius graves sunt, scilicet ut significentur: i° aqua et sanguis, quae simul e
latere Christi profluxerunt ; 2" unio inter Christum, qui per vinum, et fideles,
qui per aquam repraesentantur;4 30 unio duplicis naturae in Christo (S. Thom.
P· 3> <1· 74, art. 6; S. Alf. VI, 208). — Imrno obligatio censetur esse tam gravis,
ut vix unquam sine aqua admixta liceat consecrare. Requiritur autem aqua
naturalis, ita ut graviter peccaret, qui uteretur, etsi in necessitate, aqua quae non
esset natuialis (S. Alf. VI, 208, 2°).
c) Debet tantum admisceri /xju/w/ton ’ seu parum ’°, aquae. Sufficit una alterave guttula, quamvis quantitas aliquatenus maior suadeatur. Maxime tamen ca*. Miss. Rom. de defect, tit. IV, n. 2. ----- *. Cfr. S. Thom. p. 3, q. 74, a. 5,
ad 2; Bened. XIV, Instit. 77, n. 77, n. 2. ----- ’. Miss. Rom. de defect, tit. IV. n. 7.
----- 4. 1. c. ------ s. Sess. 12, cap. 7. ------ ·. 1. c.------ De defect, tit. IV, n. 2.--------’. Cone. Trid. sess. 12, cap. 7. ----- *. Cone. Flor. ------ 1J. Miss. Rom. Ritus servan­
dus, tit. VII, n. 4.

— 104 —
vcndum, nc admixtio fiat usque ad tertiam partem quantitatis, utpotc quae mate­
riam dubiam redderet (S. Alf. VI, 2io).
d) Aqua admixta omnium sententia convertitur in sanguinem. Disputatur vero,
utrum in sanguinem convertatur, quin prius in vinum conversa sit., an prius,
saltem ex communi aestimatione, in vinum, deinde in sanguinem convertatur.
Qtu primum admittunt, argumentantur ex eo, quod moleculae aquae admixtae
eadem numero remanent, seu suam retinent individuationem. Qui alterum tenent,
ratiocinantur ex eo, quod moleculae aquae non remanent eaedem numero, sed
novam a maiori quantitate individuationem recipiunt.

SCHOLION.

De defectu materiae validae vel certo validae in Missa deprehenso.1

145

I. Si sacerdos in Missa advertat, hostiam esse corruptam aut non
esse triticeam, ita procedat:
i. Si illud advertat ante consecrationem, tunc, remota illa hostia,
aliam ponat, et facta oblatione, saltem mente concepta, prosequatur ab
eo loco ubi desiit.
2. Si illud advertat post consecrationem, utut post illius hostiae sump­
tionem :
a) Si ante sumptionem Sanguinis, posita alia hostia, et facta oblatione,
saltem mente concepta, consecret illam, incipiendo a verbis: Qui pridie
quam pateretur; deinde sumat illam, etiamsi priorem hostiam iam sump­
serit. Si priorem hostiam non sumpserit, sumat eam post sumptionem
Sanguinis, alii sumendam tradat, vel alicubi reverenter conservet.
b) Si post sumptionem Sanguinis, apponi debet rursus novus panis
et vinum cum aqua ; et facta prius oblatione ut supra, utrumque conse­
crat, incipiendo ab illis verbis; Qui pridie; ac statim sumat utrumque,
et prosequatur Missam. ’

146

H. Si sacerdos in Missa advertat, non esse vinum in calice, sed aliam
materiam vel vinum corruptum, ita procedat :
1. Si illud advertat ante sumptionem Corporis, tunc, deposita invalida
materia in aliud vas, iterum vinum cum aqua ponat in calice, et facta
oblatione, saltem mente concepta, consecret incipiendo a verbis : Simili
modo, etc. et prosequatur, ubi desiit.
2. Si illud advertat post sumptionem Corporis vel istius materiae inva­
lidae, ’ ita agendum ;
a) Si Missa celebratur privatim (i. e. in loco non publico), apponat
. Cfr. Aertnys-Damen, qui haec ordine exponunt (t. II, n. 114). ----- *. Miss.
Roni de defect, lit. Ill, η 4*6 ----- *. Si sacerdos defectum deprehendat in sump­
tione calicis, haustum quem in ore habet potest deglutire (S. Alf. VI, 288). Si
tamen hoc fecerit, nequit — puta in festo Nativitatis Domini — alias Missas
celebrare.

— 105 —

aliam hostiam iterum consecrandam, et vinum cum aqua in calice, offerat
utrumque, et (utrumque) consecret, incipiendo a verbis: Qui pridie, et
sumat, quamvis non sit ieiunus.
b) Si Missa celebratur in loco publico, ubi plures adsunt, ad evitandum
scandalum sufficit apponere solum vinum cum aqua, et facta oblatione
ut supra, consectare, ac statim sumere, et prosequi cetera.’
III. Si sacerdos post consecrationem advertat, materiam esse dubie 147
validam, eodem modo procedat ac supra expositum est. Disputatur ta­
men, num altera consecratio fieri debeat absolute an sub conditione hac :
si prior materia non fuerit consecrata. Plerique favent consecrationi
conditionatae, quia secus, si forte prior materia consecrata fuerit, novae
consecrationi alia consecratio non responderet (S. Alf. VI, 206).
Materia dubie consecrata sumatur post sumptionem Sanguinis ; si
illud fieri nequeat, tractetur, prout exponitur in Miss. Rom.1
IV. Si totus Sanguis effundatur, ita ut nihil remanserit, sacerdos
ponat iterum vinum et aquam, offerat, et consecret ab eo loco: Simili
modo, etc. *

CAPUT II.
De forma.

I. Forma legitima et usitata est:
148
1. Pro Ecclesia Latina: « Hoc est enim corpus meum. » — « Hic est
enim calix sanguinis mei, Novi et Aeterni Testamenti, mysterium fidei,
qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. »
« Verba consecrationis — ita Miss. Rom. ' — quae sunt forma huius
sacramenti, sunt haec : « Hoc est enim corpus meum, » et : « Hic est
enim » etc.
2. Pro Ecclesia Graeca: « Accipite et comedite: hoc est corpus meum,
quod pro vobis frangitur in remissionem peccatorum » — « Bibite ex
hoc omnes: hic est enim sanguis meus Novi Testamenti, qui pro vobis et
pro multis effunditur in remissionem peccatorum. »
Forma autem proferenda est non mere recitative seu historice, i. e.
tanquam prolata ab ipso Christo, sed etiam assertive seu significative
i. e. animo asserendi, hoc esse corpus et sanguinem Christi (S. Alf.
VI, 220).
‘. Miss. Rom. de defect, tit. IV, η. 4 et 5. Secundum alios etiam casu, quo privatim celebratur, licet solum vinum consecrare, quia remanet unum sacrificium et
consecrationis ordo non invertitur. ----De defect, tit. X, η. 6 et 7. ----- *. De
defect, tit. X, η. 13. ----- *. De defect, tit. V, η. I.

— ιο6 —

Ij

Nota Epiclesis, ut dicitur, non pertinet ad formam. Est autem epiclesis invo­
catio Spiritus S. qua orat Ecclesia, ut panis et vinum fiant nobis corpus et san­
guis Christi, quaeque in Liturgia Romana occurrit ante consecrationem, in liturgiis orientalibus post consecrationem. Porro hanc epiclesin esse vel unice vel
saltem praecipue formam S. S. Sacramenti, utpote vim unicam vel praecipuam
habentem efficiendae transsubstantiationis, admisere inde a saeculo 14 plures
Graeci schismatici, quibus consenserunt pauci catholici. Ar vero ista sententia
est reicicnda, ut patet ex Decreto pro Armenis sub II citando; item ex litteris
Pii VII (8 Mail 1832, ad patriarcham Antiochenum Graecorum Melchitarum.
Epiclesis, ut cum Bessarion1 confessi sunt Graeci in Cone. Florentino, ’ ex una
parte est caeremonia, qua explicatur id, quod verba consecrationis efficiunt, et
ex altera parte est oratio qua Ecclesia petit, ut corpus et sanguis Christi non
tantum simpliciter sint talia, sed etiam fidelibus fiant Spiritus S. gratia fructuose
corpus et sanguis Christi (cfr. S. Thom. p. 3, q. 83, a. 4. ad ad 7).

149

II. Essentialia formae hisce determinantur:
1. Certo essentialia sunt: Hoc est corpus meum; et: Hic est sanguis
meus, seu: Hic est calix sanguinis mei. Est sententia certa. «Forma
huius Sacramenti, inquit Eugen. IV in Decr. pro Armenis, sunt verba
Salvatoris, quibus hoc conficit Sacramentum. Sacerdos enim in persona
Christi loquens hoc conficit Sacramentum. »
2. Certo non sunt essentialia:
a) Vox enim, tam in consecratione panis, quam in consecratione vini.
b) Verba formam praecedentia, scilicet. Qui pridie etc. et: Simili
modo etc. fere certo non pertinent ad essentiam ; siquidem in instructione
Eugenii non recensentur inter ea, quae ad formam pertinent (S. Alf.
VI, 222).
3. Disputatur de verbis Novi usque ad peccatorum. Alii censent, ea ad
essentiam pertinere, quia exprimendum est, consecrationem esse sacri­
ficalem seu praesentiam Christi esse praesentiam immolativam. Attamen
sententia contraria communior et probabilior est; tum quia S. Paulus
haec sola habet: Hic calix novum Testamentum est in meo sanguine;
tum quia in diversis Liturgiis diversa ex verbis citatis omittuntur ; tum
quia accedit analogia consecrationis panis. Attamen practice prima sen­
tentia sequenda est, ut patet (S. Alf. VI, 223).
Coroll. I. Invalidae sunt formae: Γ Hoc corpus est meum;1 hic sanguis esi
meus; tunc enim ante consecrationem astruuntur adesse corpus et sanguis, quae per
consecrationem praesentia constituuntur; secus, si quis solum transponeret verba,
ita ut sensus foret: <Hoc — corpus est meum»; 20 si quis de consulto voce hic
uteretur verbialiter; secus si ex errore; 3” si quis omitteret est, quia adiuncta
‘. De Sacr. Euch. (M. P. G. 161, coi. 514 sq.). ----- ’. Sess. 25 (Harduin, t 18,
coi. 512 D — 306 inch).

— io/ —
non satis indicant, illam voccm subintelligi, vcl saltern non satis significant, earn
subintelligi sensu, qui productionem importat.
Coroll. II. Dubiae sunt formae: i" Istud est corf>us meum; iste est calix etc,
quia quamvis pronomen istud saepius adhibeatur pro hoc, tamen non certo signi­
ficat rem praesentem loquenti. Magis adhuc dubiae sunt formae : Illud est corpus
meum; ille est calix etc. 2° Haec est caro mea, quia caro stricte loquendo non
significat totum corpus.
Coroll. III. Valida est forma: Haec res, haec substantia est corpus meum.
Secus: Hic panis est corpus meum (cfr. S. Alf. VI, 221-223).

III. Quoad liceitatem observes, omissionem, additionem vel mutatio- 150
nem scienter factam, etiamsi valori non obstet, facile grave constituere
peccatum. Potest tamen veniale tantum haberi, v. g. si quis solum omit­
teret verbum enim. Ceterum verba proferantur distincte, reverenter et,
ut monet Missale, secreto, non alta voce vel vehementi verborum ex ore
propulsione. Ut omne errandi periculum evitetur, praestat formam a
tabella legere.
IV. Quod spectat ad errores corrigendos notes, si forma repeti debeat, semper
incipiendum esse a verbis: Qui pridie; vcl: Simili modo.1 Ceterum ex Missali
haec accipe : « Si celebrans non recordetur, se dixisse ea, quae in consecratione
communiter dicuntur, non debet propterea turbari. Si tamen certo ei constet, se
omisisse aliquid eorum, quae sunt de necessitate Sacramenti, id est, formam con­
secrationis, seu partem : resumat ipsam fonmam, et cetera prosequatur per ordidinem. Si vero valde probabiliter dubitet, se aliquid essentiale omisisse, iteret
formam saltem sub tacita conditione. Si autem non sunt de necessitate Sacra­
menti, non resumat, sed procedat ulterius. > 1

SECTIO III.
De effectibus sacramenti Eucharistiae.

Effectus SS. Eucharistiae primarius, ad quem alii reducuntur, est
perfecta unio cum Christo in caritate et cum proximo in Christo. Speciatim enumerantur:

1. Quoad animam. 1. Gratia sanctificans, per se secunda, per acci- 151
dens probabilius prima (S. Thom. p. 3, q. 72, a. 7, ad 2 ; S. Alf. VI,
269 ; n. 6).
2. Gratia sacramentalis; quae consistit in eo, quod gratia sanctificans,
quam S. Eucharistia confert, èt ordinatur ad perficiendam caritatem
seu unionem cum Deo et fidelibus, èt ius confert ad gratias actuales,
in ordine ad illum effectum recipiendas.
*. Missale Rom. de defect., tit. Ill, η. 5, ό. 7 : tit IV, η. 3. 41 tit. X, η. 3. 13----- *. Miss. Rom. de defect, tit. V, n. 2.

— ιο8 —

3. Fervor caritatis, cui spiritualis dulcedo annectitur. « Amor autem
Dei non est otiosus; magna enim operatur, si est; et ideo per hoc sacra­
mentum. quantum est ex sui virtute, non solum habitus gratiae et virtutis
in actum, secundum illud 2 Corinth. 5.:
Charitas Christi urget nos. Et inde est, quod ex virtute huius sacramenti
anima spiritualiter reficitur, per hoc quod anima spiritualiter delectatur
et quodammodo inebriatur dulcedine bonitatis divinae, secundum illud
Cantic. 5.: Comedite, amici, et bibite, et inebriamini, charissimi >
(S. Thom. p. 3, q. 79, a. 1. ad 2).
4. Remissio venialium 1 (S. Thom. p. 3, q. 79, a. 4. S. Alf. VI, 269).
Disputatur autem, utrum SS. Eucharistia remittat venialia èt immediate
seu ex opere operato, èt mediate seu ex opere operantis, an mediate
tantum, scilicet excitando actus caritatis, quibus venialia directe remit­
tantur; quocirca conferantur dicenda in tract, de Poenitentia.
5. Remissio poenae temporalis (S. Thom. 3 p. q. 79, a. 5 ; S. Alf. VI,
269). Iterum disputatur, utrum èt immediate seu ex opere operato èt
mediate ex opere operantis, an mediate tantum, movendo ad actus
caritatis, quibus non solum culpa sed etiam poena remittatur; quocirca
iterum conferas dicenda in tract, de Poenitentia.
152

II. Quoad corpus SS. Eucharistia praesertim diminuit concupiscen­
tiam carnis (S. Alf. VI, 269). Utrum vero illud efficiat immediate èt
mediate, an mediate tantum, dubium est (S. Alf. VI, 269).

153

III. Quoad corpus et animam. 1. Dulcedo spiritualis, de se in corpus
redundans (S. Thom. 3 p. q. 79, a. 1, ad 2; S. Alf. VI, 269).
2. Gloriosa resurrectio corporis.!

154

IV Quoad alios iuvat notare speciatim quemdam effectum socialem,
mutuam scilicet inter fideles unionem, ad quem effectum hodiedum iam
magis attenditur. « Quoniam unus panis, unum corpus multi sumus,
omnes qui de uno pane participamus. » ’
Quacr., quo tempore Eucharistia gratiam conferat.
Resp. 1. Certo cam confert eo tempore, quo species manducantur et bibuntur,
i. e. in stomachum traiciuntur. Hinc i° « Species non sunt retinendae in ore
tamdiu, donec penitus pereant ; quia tunc non manducaretur Christus, nec gratia
sacramenti conferretur > (S. Alf. VI} 227) ; 2° si quis hostiam sumpsisset indis­
positus, ct deinde dispositus sumeret sanguinem, gratiam reciperet (S. Alf. 1. c).
Rcsp. 2. Disputatur, num Eucharistia, adaucta dispositione, gratiam conferre
pergat, quamdiu species incorruptae maneant. Affirmandum videtur, quia Eucha­
ristia iure censetur operari instar cibi nutrientis.
’ Cone Trid sess. 13, cap. 2.

’. Ioann. VI, 55. ----- ». i Cor. X, 17.

— log —

SECTIO IV.

De necessitate Sacramenti Eucharistiae.
Exploranda necessitas tam medii quam praecepti, attamen solius prae­
cepti divini, quia de praecepto ecclesiastico dictum est t. I, n. 1108.
CAPUT I.

De necessitate medii.

Praenoto haec Cone. Trid. : «Si quis dixerit, parvulis, antequam ad 155
annos discretionis pervenerint, necessariam esse Eucharistiae Commu­
nionem, anathema sit. » 1 Quocirca advertas, hic agi de susceptione reali
SS. Eucharistiae; hinc de fide est, talem susceptionem non esse neces­
sariam parvulis. Quibus notatis, quoad medii necessitatem dico :
I. Disputatur, utrum necne SS. Eucharistia necessaria sit necessitate medii ad
iustificationem, necessaria sit necessitate medii ad iustificationem, necessitate ista
sensu proprio sumpta, ita scilicet, ut necessaria sit per modum causae efficientis.
Alii affirmant ob haec S. loa. : « Nisi manducaveritis carnem Filii hominis et bibe­
ritis eius Sanguinem, non habebitis vitam in vobis. > 5 Hinc eorum sententia SS.
Eucharistia, si commode fieri possit, re suscipienda est ; si illud commode fieri
nequeat, voto recipi debet ; parvuli autem eam ita suscipiunt, mediante Ecclesia. In
hac sententia etiam admittendum est, Baptismum et Poenitentiam non iustificare
nisi cum voto SS. Eucharistiae.
Alii negant, SS. Eucharistiam esse necessariam necessitate medii ad iustifica­
tionem obtinendam ; tum quia S. Scriptura3 Baptismum assignat tanquam medium
sufficiens ad gratiam primam comparandam; tum quia SS. Eucharistia est sacra­
mentum vix orum ideoque per se gratiam supponit ; tum quia aegerrime admittitur,
sacramentum, quod a magna hominum parte i. e. a parvulis per se, i. e. vi
naturalis conditionis commode re suscipi nequit, ideoque voto sucipi debet, eiusmodi sacramentum, inquam, constitutum esse necessarium necessitate medii. Dixi :
commode re suscipi nequit, idque ita quidem, ut ab Ecclesia vetitum sit SS.
Eucharistiam parvulis praebere.
Attamen iure admittitur peculiaris necessitas medii, nimirum per modum cau­
sae finalis, quatenus scilicet SS. Eucharistia est omnium Sacramentorum finis,
ita ut illa, etiam Baptismus et Poenitentia non conferant gratiam nisi respiciendo
SS. Eucharistiam (S. Alf. III, 192).

II. Disputatur praeterea, utrum necne SS. Eucharistia sit necessaria necessitate
medii ad gratiam conservandam. Alii negant, quia sunt alia etiam media gratiam
conservandi. Alii affirmant, « quia sicut vita corporis diu non potest conservari
sine cibo materiali, ita vita animae sine hoc cibo spirituali, saltem in voto, et qui­
dem cxplicito in eo, qui necessitatem huius sacramenti advertit » (S. Alf. VI, 193).
Neccessitas saltem moi alis communiter admitti videtur.
Quoad sententiam S. Thomae de necessitate SS. Eucharistiae cfr. 3, q. 73, a. 3;
3, q. 79, a. i et 3; 3, q. 80, a. 2 et II.
‘. Sess. 21, can. 4; cfr. cap. 4. ----- *. VI, 54. ----- ’. Marc. XVI, 16; Gal. Ill,
27; Tit. HI, 5.

no---

CAPUT II.
De necessitate

praecepti divini.

156

I. Exsistentia praecepti divini patet primum ex S. Scriptura. « Nisi
manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non
habebitis vitam in vobis ; » 1 quae verba sin minus necessitatem medii,
saltem praeceptum exhibent. Deinde secundum Cone. Trid. Dominus
« in illius sumptione colere nos sui memoriam praecepit, suamque annun­
tiare mortem. » 3 Denique insinuatur ex eo, quod Christus, instituendo
sacramentum per modum cibi et potus, satis innuit, sumptionem eius
praecipi, sicut praecipitur usus cibi corporalis. Praeceptum autem grave
esse, sequitur èt ex gravitate materiae, èt ex poena gravissima, qua a
Christo sancitum est (S. Alf. VI, 295).

157

II. Subiectum praecepti divini sunt adulti, qui usu rationis gaudent,
iique omnes. Dicitur:
1. Adulti, qui usu rationis gaudent. Itaque non tenentur parvuli, et qui
ipsis aequiperantur, i. e. perpetuo amentes (cfr. can. 88, § 3); quod patet
iam ex eo quod Ecclesia prohibet, quominus ipsis Eucharistia conceda­
tur (can. 854; Rit. Rom). *
2. lique omnes, etiam: i° infideles, quatenus scilicet tenentur susci­
pere Baptismum et, suscepto Baptismo, communicare ; 2° pueri. Quoad
pueros primum probatur ex verbis Christi supra citatis, quae sine res­
trictione pronuntiantur, ideoque censenda sunt respicere omnes, qui prae­
cepti capaces sunt. Deinde praeceptum ecclesiasticum etiam pueros astringit. Ecclesia autem solum determinat ius divinum. Tum decre­
tum S. C. De Sacr. Quam singulari4 illud insinuat, tam allegando ra­
tiones, quae aeque militant pro praecepto divino ac pro ecclesiastico,
quam citando auctorum testimonia, quae praeceptum divinum propu­
gnant. Idem salis significat Pius X in Epistola ad Archiepiscopum
Coloniensem. ’ Denique nulla ratio assignari potest, cur lex divinopositiva pueros non comprehenderet; siquidem aeque ac alii adulti legis
capaces sunt.

158

III. Tempus quo obligat. 1. Praeceptum divinum obligat per se:
i° aliquoties in vitae decursu, 2° in periculo mortis. Dicitur:
a) Aliquoties in vitae decursu. Deducitur ex eo quod Christus insti­
tuendo S. Eucharistiam per modum alimoniae satis significat, eam sal­
tem aliquoties sumendam esse. Porro praecepto divino aliquoties in
1 VI. 54 ----- *· Sess. 13, cap. 2.------ Tit IV, cap. 1, n. io et 11. In Ecdesia
Orientali infantibus Eucharistia praeberi consuevit. ----- ‘. 8 Aug. 1910. ----·. 31 Dec. 1910 (Acta Ap. Sed. t 3, p. 18.

Ill

vitae decursu communicandi, certo satisfacit, qui adimplet praeceptum
ecclesiasticum (S. Alf. VI, 295).
b) In periculo mortis. Etenim si Eucharistia aliquoties in vita susci­
pienda est, utique suscipi debet eo momento, quo vitam spiritualem
servare et nutrire maxime interest atque difficilius est. Accedunt lex et
praxis antiquissima 1 ministrandi, etiam cum damno ministri, Eucharis­
tiam in periculo mortis constitutis;2 quae suspicionem ingerunt, S. Eu­
charistiam in mortis periculo ex praecepto Christi esse recipiendam
(S. Alf. VI, 291).
Intelligitur autem periculum mortis grave; quod adest sive physice, ut
si quis graviter aegrotat ; sive moraliter loquendo, ut si instant exsecutio
sententiae capitis, operatio periculosa, praelium, naufragium, partus
difficilis, iter periculo plenum.
Adhaec praeceptum communicandi in periculo gtavi, quod physice
adest, ita intelligatur, ut ubi primum quis graviter aegrotet, possit, ubi
autem mors magis instet, debeat praeceptum implere.
2 Praeceptum divinum obligat per accidens, quando Eucharistia ha­
betur pro medio vitandi peccata moraliter necessario, scilicet quatenus
alia media desint vel saltem non adhibeantur; quocirca notes, ut pluri­
mum nec orationi nec mortificationi vacare, qui ad S. Eucharistiam non
accedunt. « Eo casu autem... homo illam omittendo non peccaret contra
illius praeceptum, sed contra virtutem adversus quam tentationem pati­
tur » (S. Alf. VI, 295).
Quaer. i°, num teneatur communicare, instante mortis periculo, qui paucis ante
diebus nondum in periculo constitutus, communicaverit.
Rcsp. Plures negant, sed cum S. Alfonso (VI, 285) affirmandum videtur, quia
secundum dicta supra obligatio annexa videtur ipsi periculo mortis, ita ut ante ei
satisfieri nequeat.
Quaer. 2" num teneatur communicare, instante mortis periculo, qui eadem die,
nondum in periculo constitutus, communicaverit.
Resp. Talis certo potest eadem die iterum communicare, quin etiam illud ei
can. 864, § 2 suadetur. Ceterum alii censent, eum non teneri, quia praecepto divino
iam satisfactum est, praeceptum autem ecclesiasticum non habetur. Accedit quod
can. 804, § 2 edicit : Etiamsi eadem dic sacra communione fuerint refecti, valde
tamen suadendum, ut in vitae discrimen adducti denuo communicent. Sed cum
5. Alfonso (VI, 285, dub. 30) censemus, cum teneri, quia secundum dicta in resp.

’. Iam Cone. Nicacn. I, can. 13 legem illam antiquam dicit (Hefele, Hist des
Cone. cd. Paris 1907, t. 1. p. 7, pag. 593 sq.)----- Nec obstat, quod viaticum olim
aliquando denegatum est aliquibus morituris v. g. capite damnatis; siquidem pra­
xis ista non fuit universalis, saepius ab auctoritate ecclesiastica fuit improbata et
nitebatur in sententia, praeceptum divinum in talibus adiunctis convenienter im­
pleri non posse. (Rath, De Euch. n. 219). Quin etiam non negaverim, eiusmodi,
utut pertinentia ad ius divinum, ab Ecclesia ob bonum commune posse temperari.

X.

— 112 —
ad quaestionem lam nondum satisfecit praecepto divino. Quod ad can. 864, § 2
attinet, respondeo, Codicem abstrahere ab interpretatione iuris divini, de quo
disputatur inter doctores idcoque can. citato quaestionem nostram non dirimi, sed,
stante disputatione, Ecclesiam legislatricem quantum a sua parte suadendo tantum
procedere.1 Tenetur igitur, qui mane communicavit, iterum communicare, si v. g.
in decursu diei periculose vulneratus vel subito morbo correptus fuerit.
Secus dicendum, si tempore prioris communionis — utut ex sola devotione
receptae — iam aderat periculum grave, etsi postea ingravescat; quo casu neque
tenetur neque potest quis communicare. Non tenetur, quia praecepto divino iam
satisfecit. Neque potest, quia in hac hypothesi non est ratio, cur prohibitio bis
communicandi censeatur non urgere. Hanc doctrinam 0*. Alfonsus (1. c.) etiam
applicat casui apoplexiae vel simili, quia morbus praesumitur iam praeextitisse.
Hic tamen advertas, in dubio, num grave periculum tempore communionis ades­
set, susceptionem eius posse iterari.
Nota. Ex iure ecclesiastico addo haec: Sanctum Viaticum infirmis ne nimium
differatur; et qui animarum curam gerunt, sedulo advigilent ut eo infirmi plene
sui compotes reficiantur (can. 865). Item rPerdurante mortis periculo, sanctum
Viaticum, secundum prudens confessarii consilium, pluries, distinctis diebus ad­
ministrari et licet et decet (can. 864, § 3).

159

IV. Modus implendi praeceptum divinum; quocirca sufficit notasse
haec : Non est obligatio recipiendi Eucharistiam sub bina specie. Est de
fide ex Cone. Trid. definiente : « Si quis dixerit, cx Dei praecepto vel
necessitate salutis omnes et singulos Christi fideles utramque speciem
Sanctissimi Eucharistiae Sacramenti sumere debere, anathema sit. »
Quin etiam ne licet quidem in ritu Latino Eucharistiam ministrare sub
specie vini (can. 852). Patet autem, praecepto non satisfieri per com­
munionem sacrilegam. Videat autem confessarius, num expediat mori­
bundum poenitentem monere de obligatione iterum communicandi. Si
iterum ministretur Viaticum, id fiat altera die praetextu communionis
ex devotione; immo si secus moribundus periculo infamiae exponatur,
habetur ratio sufficiens Viaticum clanculo, atque etiam inscio parocho,
ministrandi ; si periculum est in mora, ministretur eadem die, qua
communio sacrilege suscepta est.

Pars II.
De ministratione SS. Sacramenti.
Voce ministrationis comprehendimus tam confectionem quam dispen­
sationem Eucharistiae. Hinc :

SECTIO I.
De confectione SS. Sacramenti.
160

I. Minister confectionis. Solus ei omnis sacerdos potest conficere
sacramentum Eucharistiae; quae propositio est de fide. Cone. Lateran.
’ Cf' Praef. Cod. lur. Can.

— 113 —

IV definit : « Hoc utique Sacramentum nemo potest conficere, nisi sa­
cerdos, qui rite fuerit ordinatus. » ' Et Cone. Trid. : « Si quis dixerit illis
verbis: Hoc facite in meam commemorationem, Christum non insti­
tuisse Apostolos sacerdotes, aut non ordinasse, ut ipsi aliique sacerdotes
offerrent corpus et sanguinem suum, anathema sit. » ’ Ceterum notes:
1. Non licet pluribus sacerdotibus concelebrare, praeterquam in Missa ordina­
tionis presbyterorum et in Missa consecrationis Episcoporum secundum Pontifi­
cale Romanum (can. 803).
2. Etiamsi plures concelebrent, habetur unum tantum numero sacramentum
(n. 20).
3. Casu, quo plures concelebrant, secundum alios tunc tantum singuli sacramen­
tum conficiunt, cum eodem tempore verba pronuntiant. Hinc si quis independenter
ab aliis consecrare intenderet, et ante alios verba pronuntiaret, ille solus sacra­
mentum conficeret. Quod ut praecaveatur, sacerdotes concelebrantes intendant
tunc solum consecrare, cum eodem tempore cum celebrante principali verba
pronuntiant. Secundum alios concelebrantes efformant collegium in solidum, quod
qua tale conficit sacramentum, idcoque per singulorum verborum prolationem
quasi unam formam constituit, quae tunc demum completur, cum omnes verba
pronuntiaverint. Hinc omnes intendant consecrationem collcgialem.1
Practice sufficit et praestat consecrare ad mentem Ecclesiae.

II. Modus confectionis. 1. Ad validam confectionem quod attinet, 161
sufficit eis, quae de valida confectione sacramentorum in genere dixi­
mus (n. 13), addere vel urgere haec: Ad validam alicuius materiae con­
secrationem requiritur: i° ut materia consecranti praesens sit; 20 ut
intentio consecrantis non feratur in materiam indeterminatam ; 30 ut
vere feratur in materiam praesentem. Non autem refert quoad valorem,
utrum quantitas sit magna vel parva, modo sensu perceptibilis sit. Di­
citur:
a) Materia praesens sit, scilicet ita, ut secundum prudens hominum
indicium per pronomina hoc et hic demonstrari queat. Ut autem eo
modo possit demonstrari, « non requiritur, ut materia videatur, vel
tangatur, vel feriatur sono verborum (unde communiter non probatur
praxis eorum, qui os proxime admovent, ut halitum in calicem et panem
inspirent» (S. Alf. VI, 212). Requiritur vero, ut materia: 1° nec nimis
distet ; 20 nec per corpus intermedium moraliter a consecrante separata
sit. Dicitur nec nimis distet, « puta centum passibus, etsi videri possit...
Quanta autem propinquitas sufficiat, dubium est, et ex prudentum iudicio pendet » (S. Alf. VI, 213). Distantia triginta vel etiam viginti pas­
suum consecrationem dubie validam redderet (S. Alf. 1. c.). Dicitur nec
*
‘. Denz.-Bannw. n. 430. ----- *. Sess. 22, can. 2. ----- ’. Cfr. de la Taille; Myst.
fidei, Elue. 28, App. D.
W. M. T. Μ. II.

S

— 114 —
per corpus intermedium moraliter a consecrante separata sit. lam vcro
corpus intermedium materiam moraliter non separat a consecrante, si
interponitur per modum continentis tantum, vel tegentis tantum; secus
si per modum dividentis (S. Alf. VI, 213, i°).
Coroll. I. Valide possunt consecrari vinum in calice cooperto, hostiae in ciborio
clauso, vel in tabernaculo aperto.
Coroll. II. « Invalide consecratur materia post parietem aut post tergum posita,
vel clausa in tabernaculo» (S. Alf. VI, 213); secus tamen dicendum videtur, si
materia a tergo manu tenetur vel facie versa conspicitur.
Coroll. Ill. Dubie consecrari potest hostia immediate sub corporali latens; at
negandum videtur de hostia latente sub mappa, in missali, sub cussino (cfr. S. Alf.
VI, 212).

b) Intentio consecrantis non feratur in materiam indeterminatam;
« tum quia hoc requirunt pronomina Hoc et Hic; tum quia actiones sunt
circa singularia, quae debent esse certa et determinata » (S. Alf. VI, 214).
Coroll. <c Si quis habeat coram se undecim Hostias, et intendat consecrare
solum decem, non determinans quas decem intendit : in hoc casu non consecrat »1

c) Intentio vere feratur in materiam praesentem; quae conditio patet,
sed saepius non ita patet, quatenus impleta sit, ut e dicendis elucescet.
Coroll. I. Si quis « putet unam vel duas vel sex hostias consecrandas adesse,
cum sint plures, sive a se sive ab alio positae, omnes consecratae sunt ; quia error
speculativus et privatus non obstat intentioni practicae et absolutae consecrandi
omnes praesentes; quam tamquam Ecclesia consuetudini conformem, quisque cen­
setur habere» (S. Alf. VI, 216). Pariter «si sacerdos advertat post consecratio­
nem esse duas simul iunctas, utramque ut consecratam sumet» (S. Alf. 1. c.), quia
censetur habuisse intentionem, quam habere debet, scilicet consecrandi quidquid
manibus tenet.3 Si vero ante consecrationem postquam obtulit, advertat, alteram
seponet, et post Missam ipse vel alius sumat, tamquam panem benedictum.’
Coroll. II. Si quis plures hostias ad altare tulerit, aut rationabili modo adver­
terit ab alio ad ferri a se consecrandas, vel ante sacrificium monitus fuerit de
consecrandis hostiis, omnes consecrantur, etsi dum consecrat earum non ita
expresse meminerit, aut etiam ad oblationem non detegat, saltem si sint in corpo­
rali ; quae < sententia est in praxi tuta, quia intentio praecedens respectu illarum
virtualiter perseverat » (S. Alf. VI, 216, coli. 217).
Quid vero, si pyxis posita sit extra corporale, sive ab ipso celebrante, scilicet ex
errore ; sive ab alio, qui tamen celebrantem de eis consecrandis monuit.
ResP i. Si celebrans tempore consecrationis vel intra Missam de ea cogitaverit,
plerique affirmant. Restat tamen etiam in hac hypothesi ratio dubitandi, num
memorata cogitatio involvat vel saltem practice secum ferat intentionem hostias

Miss. Rom. De defect, tit. VII, n. 1. ----n. 2. ----- Miss. Rom. 1. c.

Miss. Rom. De defect, tit. VII,

— 115 —
cogitatas consecrandi utcumque, i. e. quamvis extra corporale positae sint; quae
ex mox dicendis magis patebunt
Resp. 2. Si celebrans tempore consecrationis vel intra Missam de ea non cogi­
taverit, res magis dubia est Plures, praesertim rccentiorcs, censent, pyxidem
moraliter certo consecratam esse. Sed cum S. Alfonso (VI, 217) rem pro dubia
habemus. Scii, tota res pendet ab intentione celebrantis seu ab eo, utrum intentio
eius quoad dictam pyxidem ita interpretanda sit: Volo istas hostias consecrare
absolute seu utcumque, i. c. sive in corporali sive extra illud positae sunt; an ita:
Volo eas consecrare, modo in corporali sint positae. Porro si attendimus, sacerdo­
tem habitualiter noscere, consecrationem materiae extra corporale positae sub
gravi prohibitam esse, neque patet, neque ut videbimus ullo adversariorum argu­
mento evincitur, intentionem celebrantis modo priori interpretandam esse. Adde,
permultos eosque gravissimos auctores consecrationem dictarum hostiarum pro
dubia habere. Ita v. g. praeter S. Alfonsum (1. c.), Bcned. XIV,1 Suarez,1 Salmanticenses, ’ Billuart,*4* Roncaglia,6*8 Patuzzi, * Concina,T Ferraris/ Tamburini,
*
Sporer,10 Dens, ” Voit, “ Marc, ”, Lehmkuhl, “ Aertnys-Damcn. “ Tanquery, ” Rath,π
etc.
Obi. i. In casu prout ponitur adsunt omnia ad consecrationem requisita, scii,
materia, fojina ct intentio.
Resp. Ut ex dictis patet, quaeritur praecise, num adsit intentio requisita, a. v.
num intentio celebrantis sit sensu adversariorum interpretanda.
Obi. 2. Si hostiae positae extra corporale non sunt consecratae, quia per se sub
gravi prohibitum est eas consecrare, pariter non consecratur vinum, cui modica
aqua non est admixta : etenim per se sub gravi prohibetur eiusmodi consecratio.
Resp. Nego paritatem. Scilicet sacerdos intendit principaliter consecrare ; ex eo
autem sequitur, ut velit in casu nobis opposito consecrationem vini, non obstante
defectu ignorato; non sequitur vero, ut velit consecrationem hostiarum extra cor­
porale positarum, quia datur consecratio sine illarum consecratione.
Hostiae ita dubie consecratae, si paucae sint, sumantur post sumptionem San­
guinis vel saltem post ablutionem seu ante purificationem; si plures sint, in alia
Missa denuo sub conditione consecrentur.

Resp. 3. Si quis semel pro semper elicuit intentionem non consecrandi hostias,
'. De Sacrificio Miss. 1. 3, cap. 18, η. 6; ibidem dicit de pyxide, quae est extra
petram sacram ; sed par est ratio. ----- *. De Euch. disp. 43, sect. 6 ; ibidem pariter
dicit de hostiis, quae non sunt supra aram positae; sed par est, ut diximus, ratio.
----- ’. Cursus Theol. Mor. tr. 4, cap. 4, n. 125. ----- *. De Euch. diss. 3, art. 6.
----- “. Universa Theol. Mor. tr. 18, cap. 2, qu. 8. ------ *. Theol. Mor. tr. 10, diss.
i, cap. 4, n. 9. ----- ’. Lib. 3, de Euch, diss. 1, cap. 2, n. 8. ----- *. Vox Missa, art.
8, n. 34. ----- ·. De Sacrif. Missae, lib. 2, cap. I, § 3, cas. 4, n. 11-20. — w. Theol.
Sacram, p. 2, sect. 2, n. 169. ----- ”. De Euch, n. 11, q. 4, ad. 3. ----- ”. De Euch.
n. 286 et 287. ----- ”. Instit. Alphons, n. 1527. ----- *4. Theol. mor. ” II, n. 16S.
Lehmkuhl (1. c.) dubitat de consecratione, quia dubium est, num sacerdos in
posita hypothesi habuerit intentionem praedictas hostias consecrandi, an solum
propositum eas postea assumendi ad sacrificium seu postea eliciendi intentionem
eas consecrandi. Sed puto, huic dubio passim locum non esse, a. v. generafm in
posita hypothesi iam antea elici intentionem hostias consecrandi Dubium vero est,
uti diximus, quo sensu dicta intentio sit interpretanda. ----- “. Theol. mor. ” II,
n 117. ----- ”. Syn. Theol. Dogan.,4 II, n. 94.----- 1T. De Euch. n. 183.

---- I ιό ----

quae extra corporale remanserunt, videtur hostias praedictas nUnquam consecrare,
quia intentio subsecuta, et specietenus contraria, conforniitcr intentioni priori
interpretanda seu ei respondere videtur.
Coroll. III. Hostiae positae in corporali sed extra petram, consecratae sunt;
id ne sub levi quidem prohibetur, si altare fixum est. Idem dicendum de hostiis
in pyxide, quae clausa relicta est ; siquidem rubrica levis, quae illud prohibet, non
impedit, quominus sacerdos possit, ne dicam, debeat ideoque praesumatur habere
intentionem pyxidem consecrandi utcumque, i. e. etiamsi ex oblivione non fuerit
detecta.
Coroll. IV. Hostiae omnino inscio sacerdote in altari positae, et a cumulo
consecrando separatae, non censentur consecratae, quia sacerdos praesumitur non
habere intentionem eas consecrandi (S. Alf. λΗ, 215).
Coroll. F.Guttulae vini exterius calici adhaerentes non consecrantur, quia
sacerdos non praesumitur eas comprehendere. Guttulae autem calici interius adhae­
rentes, sed separatae, circa quas minister nihil expresse intendit, secundum alios
consecratae, secundum alios non consecratae sunt. Alii distinguunt inter guttulas
propinquas fundo et remotas. Alii dubitant. Praestat intentionem habere solum
consecrandi vinum, quod per modum unius in calice exsistit. Similiter expedit con­
secrare micas adhaerentes hostiis, non autem separatas in patena vel corporali;
neque obstat quod eas sumendo laedatur ieiunium ; nam magis est praecavenda
irreverentia erga Sacramentum, quam laesio ieiunii. Si vero micae sunt in ciborio,
eas consecrare intendat, cum absit periculum eas perdendi (S. Alf. VI, 215)
Coroll. VI. Si contingat, ut hostiae consecratae et non consecratae commiscean­
tur et discerni nequeant, cumulus quatenus non est consecratus, consecretur. Alii
dicunt, consecrandum esse cum intentione limitata consecrandi hostias nondum
consecratas; sed quia nonnulli dubitant, num posterior modus satis tutus sit,’
prior eligatur.

d) Non refert quoad valorem, utrum quantitas sit magna vel parva,
modo sensu perceptibilis sit. Invalida videtur « materia tam modica, ut
sensu percipi non possit ; tum quia non potest demonstrari ; tum quia
sacramentum debet esse signum sensibile... Quod intellige, si non sit
in toto, sed extça illud ; quia in toto etiam minimae eius particulae con­
secrantur, ut constat ex Tridentino: (S. Alf. VI, 213, 30).
162

2. Ad licitam consecrationem requiritur:
a) Ut consecratio unius materiae non fiat sine consecratione alterius
(can. 817). Consecratio unius tantum materiae valida quidem est, sed sub
gravi prohibetur. Dixi :
«) Consecratio unius tantum materiae valida est; quod patet: i° ex eo
quod Ecclesia sacram Hostiam adorat, antequam vinum consecratum
est; 2° ex eo quod forma, qua consecratur una materia, completam
’. Dubitant, quia in casu materia consecranda ipsis non satis determinata videtur
— ’. Sess. 13, can. 2 et 3.

— 117 —
habet significationem, ita ut censenda sit efficere, quod significet. Exci­
piunt aliqui, pauci tamen, casum quo minister consecraret unam mate­
riam cum intentione non consecrandi alteram, a. v. non conficiendi
sacrificium. Censent scii, potestatem ita consecrandi deesse, quia dicta
potestas concessa est in ordine ad sacrificium, ad cuius essentiam proba­
bilius utraque consecratio requiritur (S. Alf. VI, 196, dub. 3).
β) Consecratio unius tantum materiae sub gravi prohibetur ; nimirum
certo sub gravi prohibetur iure ecclesiastico (can. 817); probabilius etiam
iure divino, quod deducitur ex eo, quod ex voluntate Christi consecratio
debet esse simul oblatio sacrificii, ad quod probabilius requiritur conse­
cratio utriusque materiae. Accedit quod Christus post utramque conse­
crationem imposuit mandatum faciendi, quod Ipsemet fecerat. Hinc
communiter admittitur, consecrationem unius tantum materiae ne viatici
quidem causa licitam esse (S. Alf. VI, 195).
b) Ut consecratio fiat intra Missae celebrationem, non extra eam
(can. 817).
c) Ut consecratio panis praecedat consecrationi vini; quod et Christus
fecit, et saltem iure ecclesiastico sub gravi praecipitur, excepto casu, quo
minister post consecrationem vini animadvertit, se non consecrasse pa­
nem. 1
d) Ut consecretur i° in altari fixo sive portat ili; 20 super corporale.
Itaque si altare fixum est, sufficit ut materia sit in altari et super cor­
porale. Si altare portatile est requiritur, ut materia sit super corporale
et in lapide consecrato. Praeterea sufficit, ut pes ciborii quoad maiorem
partem in loco assignato exsistat ; ceterum praedicta sub gravi praescri­
buntur (S. Alf. VI, 217, 219).
e) Ut pyxis tempore offertorii et consecrationis aperiatur.’ Haec
rubrica sub levi tantum obligat.
f) Ut hostiae cum hostia Missae consecrandae adsint saltem ad offer­
torium. Si post offertorium, sed ante inceptam Praefationem offerun­
tur, licite consecrantur, suppleta oblatione mentaliter; si offeruntur post
inceptam Praefationem, sed ante inceptum Canonem, requiritur causa
mediocris, quia servari debet ritus consecrationis, qui per Praefationem
iam incipitur. Ratio foret, si secus unus alterve deberet diu exspectare
communionem ; attamen in casu licet etiam particulam hostiae magnae
ipsi praebere. Si offeruntur post inceptum Canonem, requiritur causa
gravis, puta ne multitudo diu exspectare debeat, ne infirmus sine viatico
'. Miss. Rom. de defect, tit III, n. 4, 5, 6.----- *. Miss. Rom. Ordo et ritus Miss,
tit. VII, n. 3; tit. VIII, n. 5.

— 118 —

decedat. Semper tamen oblatio hostiarum mentaliter suppleatur (cfr.
S. Alf. VI, 217).
SECTIO II.
De dispensatione SS. Sacramenti.

CAPUT I.
De persona dispensante.

Ut quis legitime Eucharistiam dispenset, requiruntur potestas ordinis
et potestas jurisdictionis.
163

I. Potestas ordinis. Spectata potestate ordinis:
1. Solus sacerdos est dispensationis S. Eucharistiae minister ordina­
rius (can. 845, § 1), i. e. vi ordinationis suae deputatur ad eam dispen­
sandam principaliter, non secundarie, ut diaconus. Etenim: i° Cui soli
competit conficere S. Eucharistiam, eidem soli competit eam dispensare
principaliter. 2° Accedit Traditio, quam hisce testatur Cone. Trid.:
Semper in Ecclesia Dei mos fuit, ut laici a sacerdotibus Communionem
acciperent ;... qui mos tamquam a Traditione Apostolica descendens iure
ac merito retineri debet1 (cfr. S. Thom. 3 p. q. 82, a. 3).

2. Diaconus est dispensationis S. Eucharistiae minister extraordina­
rius (can. 845, § 2), i. e. vi ordinationis suae deputatur ad eam dispen­
sandam secundarie tantum, i. e. dependenter ab Ordinarii loci vel pa­
rochi licentia, quae concedi nequit nisi gravi de causa (can. cit.) ; hinc
diaconus merito dicitur minister extraordinarius tantum. Diaconus au­
tem esse revera ministrum extraordinarium, constat ex Traditione',
(cfr. S. Thom. 1. c. ad ium), Dicitur:
a) Dependenter ab Ordinarii loci vel parochi licentia. Hisce aequi­
peratur quasi-parochus, non autem rector ecclesiae vel Superior Regu­
laris qua talis.
b) Licentia concedi nequit nisi gravi de causa, puta si sacerdos minis­
terio suo impediretur, et, nisi diaconus S. Eucharistiam dispensaret, illius
dispensatio diutius quam par est differretur (S. Alf. VI, 237, qu i0).'
Si gravis causa adest et parochus commode adiri nequit, licentia legitime
praesumitur (can. 845, § 2). Diaconus autem, qui illicite S. Eucharistiam
dispensat, graviter peccat; item Ordinarius loci et parochus, qui sine
Sess. 13, cap. 8.----- 5. lustinus M. Apol. 1. c. 65, 67, M. 6. 427-430; Cone.
Carthag. IV, can 38; occurrit inter statuta Ecclesiae antiqua, apud HefelE, 1. c.
t. 2, p. i, p. 166; Constitutiones Apostolorum, 1. 8. c. 13, Funk, cd. 1906, p. 519.
----- Cfr. S. R. C. 25 Febr. 1777, n. 2504.

!

I

|
1

|

— ut) —

iusta causa licentiam concedunt, cum in re gravi ordinem hierarchicum
laedant (S. Alf. VI, 234). Diaconus tamen non fit irregularis, cum utpote
minister, etsi extraordinarius tantum, non plane usurpet ordinem non
suum (cfr. can. 985, i°).

II. Potestas iurisdictionis pariter requiritur, eaque sive ordinaria 164
sive delegata, delegata, inquam, aut a iure aut ab eo, qui potestatem
ordinariam habet. Potestas ordinaria competit omnibus, qui munus pas­
torali obeunt, ut Ordinarius, parochus, omnes qui in iure veniunt nomine
parochi, etc. Quibus in genere notatis, speciatim dicendum de dispensa­
tione Eucharistiae occasione Missae vel extra eam, de delatione com­
munionis ad infirmos, deque dispensatione viatici.
1. Dispensatio occasione Missae vel extra eam. a) Quilibet sacerdos
intra Missam et, si privatim celebrat, etiam proxime ante et statim post,
sacram communionem ministrare potest (can. 846, § 1).
b) Etiam extra Missam quilibet sacerdos eadem facultate pollet. Si
tamen sacerdos extraneus, i e. ecclesiae non adseriptus est, requiritur
licentia saltem praesumpta rectoris ecclesiae (can. 846, § 2).
2. Delatio communionis ad infirmos. Primum notes, duplicem delatio­
nem distinqui, publicam et privatam. Publica est, si fit manifeste, cum
sollemnitate; secus privata dicitur.1
a) Delatio publica, a) Publica delatio praescripta est, nisi iusta et
rationabilis causa aliud suadeat (can. 847).
/?) Ius et officium sacram communionem publice ad infirmos etiam
non paroecianos extra ecclesiam deferendi, pertinet ad parochum intra
suum territorium (can. 848, § 1). — Ceteri sacerdotes id possunt in casu
tantum necessitatis aut de licentia saltem praesumpta eiusdem parochi
vel Ordinarii (can. 848, § 2). Dicitur in casu tantum necessitatis, puta, si
parochus aliusque, cui forte licentia concessa est, diutius impediti sunt.
b) Delatio privata, a) Delatio privata tunc tantum licita est, si iusta
et rationabilis causa eam suadeat (can. 847). Index autem iustae et
rationabilis causae est tantum Ordinarius loci. ’ Si vero iudicaverit,
eiusmodi causam adesse, idque vel explicite vel tacite — v. g. non
contradicendo consuetudini vel communi opinioni — significaverit, *
l. Cfr. S. C. de Sacram. 23 Dcc. 1912 (A. A. S. 1912, p. 725, ad III). ----*. S. C. de disc. Sacram. 5 lan. 1928. ----- ’. Ordinarius facilis' sit in admittenda
iusta et rationabili causa. Hinc S. C. de disc. Sacram, decreto 5 lan. 1928 subiungit « addita tamen mente, quae sequens est : Si ex communi experientia et
opinione nullum in dioecesi aut in aliquo particulari loco adsit inconveniens pro
privata delatione S. Communionis ad infirmos, ab Ordinariis cavendum est, ne
per regulas nimis praefinitas aut generales praecipientes publicam delationem, vel
per reservationem sibi factam dandi veniam in singulis casibus deferendi privatim

120 —
nequit impedire, quominus occulte deferatur. Iam vero, posita et ab
Ordinario admissa causa iusta et rationabili :
β) Quilibet sacerdos potest communionem privatim ad infirmos de­
ferre, de venia saltem praesumpta sacerdotis, cui custodia sanctissimi
Sacramenti commissa est (can. 849, § 1).
3. Dispensatio viatici, a) Nomine viatici hic intelligitur communio,
quae aestimatur seu, ut ita dicam, pro foro externo habetur pro impletiva
praecepti recipiendae S. Eucharistiae in periculo mortis, de qua can.
864, § 1; non autem ea, quam infirmus postea recipit; neque ea quam
in periculo mortis constitutus antea recepit, quamvis haec communio
accurate loquendo dicenda sit impletiva praecepti.1
b) Qui illegitime viaticum administrat, censetur graviter peccare,
cum ius grave personae competentis laedat.
c) Quoad personas, quae legitime viaticum administrant, haec accipe:
a) Sacram communionem per modum viatici sive publice sive priva­
tim ad infirmos etiam non paroecianos extra ecclesiam deferre, pertinet
ad parochum intra suum territorium. Ceteri sacerdotes id possunt in
casu tantum necessitatis aut de licentia saltem praesumpta eiusdem pa­
rochi vel ordinarii (can. 850, coll. 848).
I
β) Canonici secundum ordinem praecedentiae debent Episcopo decumbenti mi­
nistrare sacramenta (can. 397, 30).
7) Superiores in omni icligione clericali possunt et debent per se vel per alium
aegrotis professis, novitiis, aliisve in religiosa domo diu noctuque degentibus cau­
sa famulatus aut educationis aut hospitii aut infirmae valetudinis, Eucharisticum
Viaticum et extremam unctionem ministrare (can. 514, § 1). Haec etiam valent
pro istis sacramentis extra domum religiosam conferendis, si agatur de religiosis
professis vel de novitiis, firmo tamen iure parochi quoad publicam S. Eucharistiae
delationem.3
ύ) In momalium domo idem ius et officium habet ordinarius confessarius vel
qui cius vices gerit (can. 514, § 2). Nomine monialium etiam veniunt religiosae
quarum vota ex instituto sunt sollemnia, sed pro aliquibus locis ex Apostolicae
Sedis praescripto sunt simplicia (can. 488, 70).
t) In alia religione laicali hoc ius et officium spectat ad parochum loci vel ad
cappcllanum quem Ordinarius parocho suffecerit (can. 514 § 3).

Sacram. Eucharistiae, praepediatur infirmis solatium Communionis etiam quotidia­
nae >. Et in adnotationibus ad Decretum A. A. S. monent: Rmi locorum Ordina­
rii... sedulo invigilare debent ne in re tanti momenti finis ab Ecclesia intentus ut­
cumque frustretur. Neminem enim latet, his nostris temporibus S. Communionem
etiam quotidianam christifidelibus summopere commendari. Iam vero, quis magis
quam infirmus, ad ferendas morbi angustias, auxilio solatioque tanti Sacramenti
indigere dicendus erit? ---- x. Haec communio a Codice etiam viaticum dicitur
(can. 864· § 3)· ----- P. C. 16 lun. 1931, sub I (A. A. S. 1931, p. 353).

--- 121 --t) Rector Seminarii (non parochus) ciusve delegatus omnibus, qui in Seminario
sunt atque graviter decumbunt, Viaticum et Extremam Unctionem ministrare
potest (can. 1368).
7/)Ius particulare passim permittit, ut ii, qui domicilium vel quasi-domicilium
habent in collegiis ecclesiasticis, ab Episcopo speciali Directori vel Rectori concre­
ditis aut ab eo approbatis, a rectore ipso vel ab eius delegato etiam Viaticum et
Extremam Unctionem recipere possint. Parocho illud ius non competit, si ius
particulare intendat dicta collegia a parochi cura subducere (cfr. can. 464, § 2)
î?) Denique, si desunt sacerdos et diaconus, etiam subdiaconus, clericus et laicus
satis probabiliter possunt Viaticum ministrare, modo tamen scandalum absit vel
praecaveatur. Etenim prohibitio ecclesiastica non censetur hunc casum compre­
hendere; eo magis quod antiquitus etiam laici Eucharistiam communicandi causa
domum apportabant (S. Alf. VI, 237, quacr. 3). Si de sacerdote vel diacono mori­
bundo agitur, laicus solum afferat ciborium, et ipsemet moribundus, si possit, sibi
Viaticum praebeat. Notes praeterea, sacerdotem aequivalenter deesse, si singularis
dexteritas in communicando moribundo requiritur ; hinc aliquando, puta sorori,
committi potest, ut v. g. cochleari viaticum praebeat Addo cum S. Alfonso (1. c),
in casu summae necessitatis, quae v. g. tempore pestis occurrere possit, Episcopum
posse ministrationem Viatici laico committere.
Coroll. Quamvis per se nemo praeter sacerdotem celebrantem sibi ipsi commu­
nionem ministrare possit, id tamen licet :
1. Si agitur de viatico, sacerdoti et diacono, si alius sacerdos et diaconus desunt;
clerico inferiori, si desunt sacerdos, diaconus et alius clericus inferior; laico, si
desunt sacerdos, diaconus et clericus inferior. Quae doctrina merito admittitur tum
quia praeceptum divinum viatici recipiendi videtur praevalere, tum quia < olim
fideles laici Eucharistiam in suas domos deferebant, et scipsos propriis manibus
communicabant: et hoc quidem propter necessitatem permittebatur > (S. Alf. VI,
237, quacr. 2°). Confirmatur responso S. C. de Prop. Fide,’ quod declaravit, licere
persecutionis tempore, ut fidei confessores ad mortem damnati, et quibus in
carccrc defertur SS. Eucharistiae sacramentum, occulte possint illud accipere
suis manibus et sese occulte communicare, ne sacerdos illos more ordinario com­
municans cognoscatur et prehendatur, dummodo tamen nulli irreverentiae aut alii
periculo tantum sacramentum exponatur.’
2. Si agitur de communione solius devotionis causa recipienda, sacerdos satis
probabiliter sibi communionem ministrare potest, si alius sacerdos deest (S. Alf.
VÏ, 238).
- .
3. Ubi urget necessitas impediendi profanationem SS. Sacramenti, etiam laici
possunt species communicare et unus aliis eas distribuere.

CAPUT II.

De servandis in S. Eucharistiae dispensatione.
Dicendum de tempore, loco et modo S. Eucharistiam distribuendi
deque modo eam ad infirmos deferendi.
10 Aug. 1841.

’. Gaudé in loc. cit. S. Alfonsi.

122
Articulus I.

De tempore dispensandi S. Eucharistiam.
165

I. Communio ordinaria; quo nomine etiam venit communio devotio­
nis ab infirmo recipienda.

1. Communio ordinaria omnibus diebus distribui potest (867, § 1),
excepta feria VI maioris hebdomadae, qua solum licet sacrum Viaticum
ad infirmos deferre (867, § 2). Intelligitur Viaticum, prout supra (n. 164)
expositum est; itaque infirmo, cui Viaticum ita intellectum iam antea
collatum fuit, communio feria VI maioris hebdomadae ministrari nequit.
Posset tamen communio paschalis praeberi ei, qui eam sola feria VI
maioris hebdomadae satis commode recipere possit ; etenim lex commu­
nicandi in Paschate praevalet legi liturgicae non distribuendi S. Com­
munionem feria praedicta.
2. Communio ordinaria iis tantum horis distribui potest quibus Missae
sacrificium potest offerri, item aliis horis, si rationabilis causa illud sua­
deat (can. 867, § 4). Causa rationabilis ministrandi communionem citius
vel serius quam per se licet, adest v. g. si infirmus nequit servare ieiunium usque ad unam horam ante auroram, vel si quis impeditus, quomi­
nus citius communionem reciperet, ultra unam horam post meridiem
ieiunus remanserit. Ceterum notes:
a) Facultas distribuendi communionem iis horis, quibus Missa celebrari potest,
lato sensu sumatur, ita ut quocumque tempore sive v iure communi sive e privi­
legio celebrare liceat, etiam communio distribui possit. Hinc potest distribui
in oratorio religiosae vel piae domus, ubi ad normam can. 821, § 3 iam media nocte
Missa potest inchoari ; quod constat ex ipso can. cit. ; item in Missa conventual!
vel paroeciali (can. 821 § 1, 867, § 4, 863).
*
b) Indultum anticipandi Missam satis probabiliter etiam ad communionis distri­
butionem extendi potest, etiam si de facto Missa non anticipetur.
c) /h Coena Domini S. Eucharistia videtur tantum distribui posse ante et intra
Missam sollemnem; tum quia post Missam sollemnem alia Missa iam celebrari
nequit; tum quia secundum rubricam Missalis tantum aliquae species pro infirmis
servandae sunt.
d) In Sabbato Sancto sacra communio nequit fidelibus ministrari nisi inter Mis­
sarum sollemnia vel continuo ac statim ab iis expletis (can. 867, § 3). Hinc prohibe­
tur in ecclesiis, ubi Missa non celebratur. Praeterea, spectato sensu obvio canonis,
requiri videtur, ut communionis distributio fiat coniunctim cum Missa, ita
ut cum ea quid unum efficiat. Id tamen non impedit, quominus ratio excusans a
lege adesse possit ; ut si viri, peractis exercitiis spiritualibus, Missarum sollemnia
exspectare nequirent. Quin etiam, spectata quoque consuetudine Romae persistente,

Cfr. Resp. Praes. Comm. Cod. 10 Iui. 1909 (II Monitore Eccles. 1922, p. 371,
1924, p. 21).

— 123 —
alicui videri potest, canonem 867, § 3 tantum dicere de loco, ubi Missarum sollem­
nia fiunt, non autem v. g. de sacello separato.
e) Sacerdoti celebranti non licet Eucharistiam intra Missam distribuere fidelibus
adeo distantibus, ut ipse altare c conspectu amittat (can. 868). Itaque corruere
videtur interpretatio S. R. C. 7 Febr. 1874 (n. 3322), qua sufficeret, ut vox cele­
brantis audiretur, etsi altare c conspectu amitteretur; persistunt autem decreta
S. R. C. (n. 2672), 7 Dec. 1844 (n. 2885), 24 Mart, i860 (n. 3099, ad I), n Maii
1878 (n. 3448, ad VIII), quae cum Codice conveniunt. Alii tamen censent, cano­
nem non ita urgendum esse.

3. Non est neccsse, ut communio cum Missa uniatur, sed etiam extra
illam distribui potest. Si vero cum Missa unitur, intra Missam statim
post communionem celebrantis fieri debet, et, si privatim celebratur,
ex rationabili causa etiam proxime ante et statim post Missam fieri
potest (can. *
846); quae etiam valent in Missa pro defunctis.’

II. Viaticum ministrari potest qualibet die, etiam feria VI maioris 166
hebdomadae (can. 867, § 1 et 2) et quacumque diei et noctis hora
§ 5)·

Articulus II.
De loco dispensandi S. Eucharistiam.
I. Communio ordinaria, quo nomine venit quoque communio devo- 167
tionis ad infirmos deferenda. Iam vero: Sacra communio distribui po­
test ubicumque Missam celebrare licet, etiam in oratorio privato, nisi
loci Ordinarius, iustis de causis, in casibus particularibus id prohibuerit
(can. 869) ; haec etiam applicanda communioni Paschali. Dicitur ubi­
cumque Missam celebrare licet. Hinc licentia sive ab Ordinario loci sive
a Superiore maiori concessa ad normam can. 822, § 4 — i. e. celebrandi
extra ecclesiam et oratorium, sed loco decenti, numquam autem in cubi­
culo; quae licentia a dictis personis, iusta tantum ac rationabili de causa,
in aliquo extraordinario casu et per modum actus concedi potest —
secum fert licentiam in eodem loco communionem distribuendi. Dedu­
citur ex can. 869, iuncto can. 822, § 4.
Hinc S. C. de disc. Sacram, ad quaesitum I : < An fideles in montanis pagis
habitantes, quoties ad infirmos S. Eucharistia deferatur, possint S. Synaxi refici in
loco sacro, vel etiam, cum agatur de re tam sacra, in loco decenti et honesto qui
in itinere exstet, non valentes ea dic ecclesiam petere ; > ad illud quaesitum, inquam
respondit: » Affirmative ad normam c. 869 iuncto c. 822, § 4, seu dummodo Or­
dinarius loci id concedat ad normam cit. praescriptionis, scilicet pro singulis casi­
bus et per modum actus. 3> ’ Et ad quaesitum II : < Num S. Communio et Con-

\ Cfr. Rit. Rom. tit. IV, cap. 2, n. 11.
Cfr. S. R. C. 19 Dec. 1829, n. 2672,
ad i ; 23 Iui. 1868, n. 3177. 24 Mart, i860, n. 3099. ----- ’. 5 lan. 1928 (A. A. S.
1928, P· 79).

--- 124 —
fossionis sacramentum administrari possit iis, qui in domo infirmi versantur»;
respondit: «Quoad communionem, provisum in primo.» Adhaec notes:

1. In posita hypothesi non requiritur, ut de facto missa celebretur,
sed sufficit facultas in loco aliquo celebrandi.
2. Potestas concedendi licentiam celebrandi, de qua diximus, est ordi­
naria, ideoque ab Ordinario loci et Superiore Maiori delegari potest.
Coroll. Missionarii, qui gaudent facultate celebrandi extra loca sacra,
possunt Euchanstiam ministrare in loco ubi de facto non celebrant, sed
celebrare possunt. Ita etiam parochi, qui gaudent facultate ab Ordinario
accepta, permittendi ut missa celebretur extra loca sacra, permittere
possunt ut, missa non celebrata, sacra communio ministretur. Sed sem­
per requiritur iusta causa, aliquis casus extra-ordinarius, et ut fiat per
modum actus.
168 II. Viaticum fere in quolibet loco ministrari potest. Per se quidem
dedecet, Viaticum deferri ad domum meretriciam ; sed si meretrix poenitens tempestive ab eiusmodo domo amoveri nequit, videtur viaticum
ei ministrari posse, modo scandalum et periculum positivae irreverentiae
absint. Praeterea caveat sacerdos, ne decipiatur neque fama sua detri­
mentum patiatur; hinc virum tutum atque quidem, si fieri possit, minis­
trum publicum comitem habeat.
Articulus III.
De modo dispensandi S. Eucharistiam.
169 Modus seu ritus distribuendi S. Eucharistiam exponitur in Miss.
Rom. * et in Rit. Rom.1 Speciatim notes :
1. Sanctissima Eucharistia sub sola specie panis praebeatur (can. 852);
a quo, ut satis communiter docetur, ne ad viaticum quidem praebendum
recedi potest (S. Alf. VI, 245).
2. Sacerdos ritus Latini communionem distribuat azymo pane, sacer­
dos ritus orientalis pane fermentato, etiam fidelibus ritus alieni. — Ubi
vero necessitas urgeat nec sacerdos diversi ritus adsit, licet sacerdoti
orientali qui fermentato utitur, ministrare Eucharistiam in azymo, vicissim latino aut orientali qui utitur azymo, ministrare in fermentato ; at
suum quisque ritum ministrandi servare debet (can. 851, § 1 et 2). Neces­
sitas satis urget, si fidelis illa die sine gravi incommodo communionem
nequiret recipere, nisi sacerdos speciem alieni ritus ei praeberet (cfr.
can. 866. § 1); requiritur igitur, ut sacerdos alieni ritus desit, neque
adiri possit, utque sacerdos praesens panem sui ritus non possit conse­
crare.
*. Ordo Celcbr. Missam, tit. X, n. 6. ----- ’. Tit. IV, cap. 2.

— 125 —

3· Vestes sacrae et lumen adhiberi precesque in Rit. assignatae reci­
tari debent.1 Porro grave peccatum foret omittere omnem vestem sa­
cram ; leve est uti sola stola aut solo superpelliceo, vel sine lumine mi­
nistrare, vel omittere preces antecedentes et consequentes. Liceret ta­
men communionem sine veste sacra et sine lumine ministrare tam in
casu necessitatis quam ob aliam causam vere gravem, puta si quis
sacrilege viaticum receperit, et denuo secreto et clanculo deferendum
sit; item in domibus ubi aliquid obstat, ne habitantes suspicentur, afferri
communionem (S. Alf. VI, 241).*
2*
Non solum qui intra Missam, verum etiam qui proxime ante aut
statim post communionem distribuit, id facere potest in paramentis
Missae; quod etiam valet de Missa pro defunctis.’
4. S. Eucharistia pollice et indice manus dexterae distribui debet.
Liceret tamen aliis digitis eam porrigere, si secus populus aut moribun­
dus communione privaretur. Quaevis causa iusta non videtur sufficere,
quum index et pollex ex ritu Ecclesiae ad hoc ministerium deputentur
Si tamen periculum contagionis timeatur, sacra species potest immitti
in vas vel in cochlear cum modica aqua sicque ori infirmi admoveri. Si
aegrotus ob oris siccitatem hostiam deglutire nequeat, aut modo exposito
species tradatur, aut post communionem sumptam infirmo praebeatur
haustus vini vel minima potio aquae frigidae, recentis et, si fieri potest,
glacialis (S. Alf. VI, 244, 288).
5. Non licet tradere « plures Eucharistiae formas seu particulas, ne­
que grandiores sed consuetas » 4*Licet tamen, si sufficiens numerus hos­
tiarum consecratarum desit, hostias parvas dividere,8 sed summum in
duas vel tres partes, nisi specialis ratio sit eam etiam in plures partes
dividendi, puto si sacerdos alicubi raro venit. Item, si quis secus diutius
exspectare deberet, ex hostia Missae particulam detrahere fas est (S.
Alf. VI, 245).
Articulus IV.

De modo deferendi S. Eucharistiam ad infirmos.
Distinguuntur, ut supra (n. 164) diximus, publica et privata delatio. 170
Delatio publica exponitur in Rit. Rom.° In delatione privata secundum
’. S. C. de disc. Sacr. d. 16 Mart. 1929 (A. A. S. 1929, p. 638) praescripsit, ut
praeter linteum ante communicantes extensum adhibeatur patina argento vel
metallo inaurato confecta. ----- s. Cfr. S. C. de Prop. Fid., 9 Dec. 1822 (Collect,
η. 778). ----- ’. S. R. C. 19 Dec. 1829, η. 2672, ad 2; 23 Iulii 1868, η. 3177. ----4. Deer. Innoc. XI, 12 Febr. 1679.----- *. S. R. C. 16 Mart. 1833, n. 2704, ad 1.-----*. Tit. IV, cap. 4.

--- 120 --can. 849, § 2 « reverentiae ac decentiae tanto sacramento debitae sedulo
consulatur, servatis a Sede Apostolica praescriptis normis. »
Norma a Rit Rom.1 hisce exhibetur: «Quando, ex iusta et rationabili causa,
privatim sacra communio ad infirmos defertur, Sacerdos saltem stolam semper
habeat propriis coopertam vestibus; in sacculo seu bursa pyxidem recondat, quam
per funiculos collo appensam in sinu reponat ; et nunquam solus procedat, sed uno
saltem fideli, in defectu Clerici, associetur. Cum autem ad infirmi cubiculum per­
venerit, Sacerdos supcrpclliceum quoque induat cum stola, si illud antea non
induerit. > ’ Ceterum advertas :

1. Quando S. Eucharistia palam defertur, per se vetatur capite coo­
perto incedere. At prohibitio solam delationem publicam respicere vi­
detur. Praeterea possunt Ordinarii — ut videtur, iam omnes — per­
mittere, ut ministri ob frigus vel aëris intemperiem extra civitatem vel
oppidum pileolo utantur, etiam tanto, qui aures cooperiat’ (S. Alf. VI,
241). Immo, si secus valetudinis detrimentum sacerdoti timendum sit,
habetur causa excusans. Nihil quoque impedit, quominus adhibeatur
testudo artificiosa contra imbrem vel nivem.
2. Licet etiam, secluso tamen scandalo, ob causam satis gravem, puta
ob tempestatem, distantiam, Eucharistiam deferre equitando, ‘ in curru
(S? Alf. VI, 243), item in automobili, in tram vel mediante via ferrea.
Licet pariter in casu necessitatis, scilicet ne quis Viatico privetur, cur­
rere (S. Alf. VI, 242), item uti bicycleta vel motocycleta ut dicuntur. ’
Attendantur praeterea statuta particularia, quae hic mitiora illic seve­
riora sunt. Ceterum Ordinarii loci caveant, « ne abusus in ecclesiasticam
disciplinam irrepant, praesertim circa administrationem sacramentorum
(can. 336, § 2). Adhaec notes:
a) Si viaticum ministratur, dicendum: «Accipe frater (soror), viaticum Corporis
Domini nostri lesu Christi, qui te custodiat ab hoste maligno, et perducat in vitam
aeternam, Arnen. > ‘
b) Si sacerdos iusta de causa unam tantum hostiam sveum sumpserit, tunc, ea
infirmo tradita, pyxis seu parva custodia ablui potest in domo infirmi atque
ablutio infirmo praeberi, deinde pyxis purificatorio abstergatur (S. Alf. VI, 251).
1 Tit. IV, cap, 4, n. 29. -----’. Vi indulti specialis S. C- de Prop. Fid. 8 Febr.
1875, quod neque decreto generali S. C· de Sacr. 23 Dec. 191—, a(l
neque can.
847 abrogatum est (cfr. can. 4), in Provincia ecclesiastica Ultrai. delatio privata
licita est (Supplementum ad Rit. Rom. pro usu cleri provinciae ecclesiasticae Ultraicctensis, n 22). ---- ’. Cfr. In Coloniensi, S. R C. 13 Nov. 1862; in Oriolcnsi,
22 April 1871, n. 3246, ad I ; Suppi, ad Rit. Rom. pro usu cleri Prov. cedes.
Ultrai., n. 21. ----- 4. Rit. Rom. tit IV, cap. 4. n. 13. ----- ’· Cfr. S. C. de Sacr.
13 lun. 1919.----- *. Rit. Rom. tit. IV, cap. 4, n. 19.

--- 127 ---

Pars III.
De susceptione SS. Sacramenti.
Dicemus primum de notione et divisione susceptionis Eucharistiae,
deinde de persona suscipiente, tum de modo eam suscipiendi.
SECTIO I.

De notione et divisione susceptionis S. Eucharistiae
Susceptio Eucharistiae distingui potest triplex, scilicet materialis, 171
sacramentalis et spiritualis. ‘

I. Materialis est, qua ita suscipitur, ut sacramentum suscipienti non
applicetur, a. v. ut sacramentum non fiat titulus gratiae ei applicatus.
Suscipitur autem materialiter i° a non baptizato; 2° 3 baptizato adulto,
qui intentione caret.
II. Sacramentalis habetur, quando sacramentum suscipienti applica­
tur seu suscipienti fiat titulus gratiae ei applicatus. Sacramentalis duplex
est, nimirum sacramentalis tantum et sacramentalis et spiritualis, prout
suscipitur cum vel sine obstaculo effectus i. e. gratiae recipiendae.
Quoad requisita ad susceptionem sacramentalem, haec accipe :
1. Ad susceptionem sacramentalem certo requitur manducatio, sive
vera sive aequivalens. Eruitur ex hisce Christi : « Nisi manducaveritis
carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem non habebitis vitam
in vobis.: Accipite et comedite ; hoc est corpus meum. *... bibite ex
hoc omnes, hic est enim sanguis meus novi testamenti, qui pro multis
effundetur in remissionem peccatorum. » 4
2. Ad susceptionem sacramentalem certo requiritur traiectio cibi in
stomachum. Hac enim deficiente, secundum communem aestimationem
nemo dicitur manducare.
3. Disputatur, utrum necne requiratur vitalis traiectio in stomachum
per oesophagum, sive naturalem sive artificialem, an sufficiat traiectio
in stomactum, mediante fistula, oesophago vel alii corporis parti inserta.
Alii censent traiectionem, mediante fistula, sufficere, quia habetur sal’. « Quoad usum aulcm, ita Cone. Trid. (Scss. 13, cap. 8) recte et sapienter patres
nostri tres rationes hoc sanctum Sacramentum accipiendi distinxerunt. Quosdam
enim docuerunt sacramcntulitcr dumtaxat id sumere, ut peccatores; alios tantum
spiritualiter, illos nimirum, (pii \oto propositum illum coelestem panem edentes,
fide viva, quae per dilectionem operatur, fructum cius et utilitatem sentiunt; ter­
tios porro sacramcntaliler simul et sptritualiler; hi autem sunt, qui ita se prius
probant et instruunt, ut vestem nuptialem induti, ad divinam hanc mensam acce­
dant. >----- ’. loa VI 54- ------ '· Matth. XXVI, 26. ------ \ Matth. XXVI, 27, 28.

--- 128 ---

tem manducatio aequivalens. Alii contrarium admittunt, quia, spectato
sensu obvio verborum Christi, videtur requiri actus, qui vere est vel
saltem secundum communem aestimationem dicitur manducatio. Iam
vero qui mediante fistula alitur, non dicitur manducare, sed artifi­
cialiter nutriri.

III. Spiritualis est desiderium seu votum, ex fide et caritate concep­
tum, Eucharistiam realiter recipiendi.1 Porro communio spiritualis ex
opere operantis producit fructus simillimos eis, quos communio realis
ex opere operato efficit. Hinc Cone. Trid. edicit, eos communicare spiritualiter, « qui voto propositum illum coelestem panem edentes, fide
viva quae per dilectionem operatur, fructum eius et utilitatem sentiunt.»’
Ut quis autem praedictos fructus acquirat, eliciat actum fidei, caritatis
seu contritionis perfectae et desiderii in Christum Eucharisticum. Qui de
mortali forte commisso solum attritus est, utique desiderando communio­
nem bonum opus peragit, sed non communicat spiritualiter, ideoque nec
fructus speciales communioni spirituali annexos recipit.
In sequentibus de sola communione sacramentali sermo erit.
SECTIO II.
De persona suscipiente.
172

I. Ut S. Eucharistia alicui valide ministrari possit, sufficit, ut sit bap­
tizatus, et, si ad annos discretionis venerit, intentionem habeat sacra­
mentum recipiendi, (n. 38, 40).

173

II. Ut S. Eucharistia alicui licite ministretur, immo si eam petat,
debeat ministrari, sufficit, ut sit baptizatus et iure non prohibeatur:
patebit autem ex dicendis de pueris, de amentibus, de indignis etc. qua­
tenus quis iure prohibeatur.

i. Pueri. Quoad puerorum communionem Codex, quibusdam tamen
additis, compendiose repetit, quae uberius continentur decreto S. C. de
disc. Sacram. Quant singulari.1 Porro:
a) Pueris, qui propter aetatis imbecillitatem nondum huius sacra­
menti cognitionem et gustum habent, Eucharistia ne ministretur (can.

De contraria consuetudine olim vigente et ctiain nunc apud Graecos et Orien­
talis persistente ita Decr. cit. Quam singulari: Ecclesia < vel a suis primordiis
admovere Christo parvulos curavit per eucharistica>m Communionem, quam iisdem
administrare solita est etiam lactentibus. Id, ut in omnibus fere Ritualibus ad

* Trid. sess 13, cap. 8. -----’. L c. ------ 8 Aug. 1910.

--- 129 --usque sacc. XIII praescriptum est, in baptizando fiebat, caquc consuetudo alicubi
diutius obtinuit; apud Graecos et Orientales adhuc perseverat. Ad summovendum
autem periculum, ne lactantes praesertim panem consecratum ciiccrent, ab initio
mos invaluit Eucharistiam iisdem sub vini tantum specie ministrandi.
Neque in baptismate solum, sed subinde saepius divino epulo reficiebantur in­
fantes. Nam et ecclesiarum quarumdam consuetudo fuit Eucharistiam praebendi
puerulis continuo post clerum, et alibi post adultorum Communionem residua frag­
menta iisdem tradendi.
Mos hic deinde in Ecclesia latina obsolevit, nec sacrae mensae participes fieri
coeperunt infantes, nisi illucescentis rationis usum aliquem haberent et augusti
Sacramenti notitiam quandam. Quae nova disciplina ab aliquot Synodis particu­
laribus iam recepta, solemni sanctione firmata est oecumenici Concilii Lateranen­
sis IV, anno 1215, promulgato celebri canone XXI, quo fidelibus, postquam aeta­
tem rationis attigerint, sacramentalis Confessio praescribitur et Sacra Communio. >

b) Ad notitiam requisitam quod attinet, iam valent haec :
a) In periculo mortis, ut sanctissima Eucharistia pueris ministrari
possit ac debeat, satis est ut sciant Corpus Christi a communi cibo dis­
cernere illudque reverenter adorare (can. 854, § 2). Quamvis haec
requisita, si familia religiosa sit, praesumi possint, praestat tamen sese
de eis certiorem reddere. Praeterea puer, usum rationis adeptus, si con­
ditio eius illud permittat, passim, saltem ad cautelam, expresse edocea­
tur, et quidem ante communionem ministrandam, scienda necessitate
medii.
β) Extra mortis periculum plenior cognitio doctrinae christianae et
accuratior praeparatio merito exigitur, ea scilicet, qua ipsi fidei saltem
mysteria necessaria necessitate medii ad salutem pro suo captu perci­
piant, et devote pro suae aetatis modulo ad sanctissimam Eucharistiam
accedant (can. 854, § 3). « Itaque, ut verbis decreti supra citati utar,
non perfecta rerum Fidei cognitio requiritur, quum aliqua dumtaxat
elementa sint satis, hoc est aliqua cognitio. » Sufficit igitur, ut puer
i° cognoscat scienda necessitate medii; 20 dignoscat panem eucharisticum a pane communi, ideoque sciat, sub hostia Christum seu Infantem
lesum esse praesentem Eumque per communionem nobiscum uniri. Ut
autem sufficienter discernat panem eucharisticum a pane communi,
praeterea 30 sciat, ad communionem licitam requiri ieiunium naturale et
statum gratiae. Denique ut capiat, quid involvat et requirat status gra­
tiae, 40 habeat quandam notionem peccati mortalis et medii, quo gratia
amissa recuperari debeat, scii, sacramenti Poenitentiae. Advertas tamen,
sufficere eam praedictorum notitiam, quam habere potest puer, qui aliquali usu rationis gaudet seu qui incipit ratiocinari. 1 Neque requiritur,
’. Cfr. Decretum Quam singulari, 8 Aug. 1910
w. M. T. M.

11

9

— Ι3θ —

ut memoria teneat formulas, quibus praedictae veritates in Catechismo
exhibentur. Quodsi requisita notitia habetur, puer etiam devote pro suae
aetatis modulo ad sanctissimam Eucharistiam accedere potest.
c) Obligatio praecepti Confessionis et Communionis, quae puerum
(et generatim impuberes) gravat, in eos quoque ac praecipue recidit, qui
ipsius curam habere debent, idest in parentes, tutores, confessarium,
institutores ct parochum (can. 860). Itaque praedictis incumbit obligatio
curandi, ut puer, postquam inceperit ratiocinari, scitu necessaria ad­
discat atque, notitia acquisita, praecepta tempestive adimpleat.
d) De sufficienti puerorum dispositione ad primam communionem iudicium esto sacerdoti a confessionibus eorurnque parentibus aut iis qui
loco parentum sunt (can. 854, § 4), puta institutores in collegio.
e) Parocho autem est officium advigilandi, etiam per examen, si
opportunum prudenter iudicaverit, ne pueri ad sacram Synaxim acce­
dant ante adeptum usum rationis vel sine sufficienti dispositione; itemque curandi ut usum rationis assecuti et sufficienter dispositi quam­
primum hoc divino cibo reficiantur (can. 854, § 5). Ex hisce non dedu­
cas, parochum posse per se pueros examini subicere ; potest illud, si
opportunum prudentur iudicaverit; quod tunc tantum contingit, cum
habet rationem positivam dubitandi de requisitis ad communionem.
174 2. Amentes alii perpetuo, alii non perpetuo amentes, alii circa unum
tantum alterumve punctum amentes, alii semi-amentes sunt.
a) Perpetuo amentes. Hisce, quippe qui parvulis aequiperentur, S.
Eucharistia ministrari nequit, ' ne in periculo mortis quidem. Ratio
prohibitionis est, quia notitiam et gustum S. Eucharistiae neque habent,
neque unquam habuerunt.
b) Amentes, sed non perpetuo, delirantes, epileptici, energumini, ob­
sessi.
a) Extra periculum mortis Eucharistia praedictis ministrari nequit,
dum non sunt sui compotes. « Licebit tamen, si quando habeant lucida
intervalla, et devotionem ostendant, dum in eo statu manent, si nullum
indignitatis periculum adsit » * (S. Alf. VI, 302).
t) In periculo mortis non praebeatur: i° si satis certo constat, eos in
peccato constitutos et impoenitentes esse, puta si in actu peccati vel post
vitam scandalosam in amentiam, delirium vel sensuum destitutionem
inciderint; 20 si periculum positivae irreverentiae subest: in dubio,
' Cfr Rit Rom. tit. IV, cap. 1, n. 10. ----- Rit Rom. 1. c. --------- ’. Quum scii,
saluti moribundi securius proxideatur per absolutionem scu potius per Ex’icmam
Unctionem, bonum suscipientis non permittit, ut Eucharistia fere certo infructuose
ministrctui Secus, si Extrema Unctio, puta ab defectum SS. Oleorum, conferri
nequeat.

— 131 —
num adsit eiusmodi periculum (i. e. periculum, ne aegrotus S. Hostiam
expellat vel inter ministrandum indecenti modo agitet), iuvat ante S- Eu­
charistiam particulam non consecratam ei praebere ; 30 si constat, eos
carere et semper caruisse sufficienti Eucharistiae notitia et devotione
(S. Thom. p. 3, q. 80, a 9; S. Alf. VI, 302). Sufficit tamen notitia im­
perfecta ; item devotio late sumpta seu talis, ut quis praesumi possit
velle in periculo mortis Eucharistiam recipere. Extra casus enumeratos
omnium fere auctorum sententia licet ipsis ministrare Eucharistiam. ’
Ceterum nihil liceitati obstare potest nisi defectus devotionis actualis
in suscipiente aut prohibitio Ecclesiae. Sed cum sacramenta sint propter
homines, maximum suscipientis bonum praevalet reverentiae per se
debitae (S. Alf. 1. c.). Rit. Rom.3 autem intelligi potest de ordinariis
adiunctis, i. e. abstrahendo a periculo mortis. Disputatur autem, num
sit obligatio praedictis praebendi viaticum. Porro cum S. Thom. (p. 3a,
qu. 80, art. 9), S. Alf. (1. c.) et plerisque theologis contra aliquos affir­
mandum est. Etenim si licet moribundo maximum illud bonum praebere,
etiam obligatio est illud praebendi ; eo magis quod moribundus dici
debet saltem implicite petere sacramentum, scilicet ipsi eius intentio vel
Christianae religionis professio implicitam saltem viatici petitionem in­
volvunt (S. Alf. 1. c.). Ex hisce sequitur, usum non ministrandi viaticum
personis, de quibus diximus, esse vere abusum.
c) Amentes circa unum tantum alterumve punctum saltem aliquoties
communicare possunt, modo amentia non respiciat substantiam
S. Eucharistiae. Ratio est, quia saltem dubium est, num eiusmodi ho­
mines facultate actus humanos ponendi careant; in dubio autem ipsis
favendum est.
d) Scmi-amcntcs et senes repuerascentes. Hisce communio praebea­
tur: i° in periculo mortis; 2° in Paschate (S. Alf. VI, 303); 30 si maiori
discretione gaudent, etiam pluries communicare possunt. Dicta etiam
valent de surdis-mutis a nativitate, nisi specialiter in aliquo instituto
eruditi fuerint (S. Alf. 1. c.).
175
3. Indigni sunt publice aut occulte indigni. Porro :
a) Arcendi sunt ab Eucharistia publice indigni, quales sunt excom­
municari, interdicti mani festoque infames, nisi de eorum poenitentia
et emendatione constet et publico scandalo prius satisfecerint (can. 855,
§ 1). Praeter enumeratos publice indignis accensendi sunt omnes publici
’. Cfr. Cone. IV. Carthag. (causa 26, q. 6, cap. Is, qui poenitentiam); Cone. I
Araus. (causa 26, q. 6, cap. Qui recedunt); Décret. Greg. IX (De poenitentiis et
remissionibus, cap. Quod in le), et Catcch. Rom. (De Euch. n. 64). ----- '. Tit IV,
cap. i, n. 10.

— i32 —

peccatores. Praeterea videntur repelli posse, etiamsi graviter rei dici
nequeant, qui indecenter vestiti sunt; at magna in casu prudentia opus
est. Publice indigni repelli debent sive publice sive occulte petant, nisi
tamen minister positive agnoverit, eos pocnitentes esse, iique publico
scandalo prius satisfecerint; quae explicata videas in tract, de Sacr.
in genere n. 28.
b) Occulti peccatores tunc tantum repellendi sunt, si occulte petant,
ct minister positive extra confessionem agnoverit, eos non esse emenda­
tos; non autem, si publice petant et sine scandalo ipsos praeterire ne­
queat (can. 855, § 2).
176 4) Tussi laborantes. Hisce, nisi tussis assidua sit, communio praeberi
potest. Pituita enim, quae tussiendo expellitur, non e stomacho et oeso­
phago sed e pulmonibus vel bronchiis provenit. Tunc solum, si aeger
subito vehementissima tussi afficitur, periculum est, ne tussis impetu
sacra species eiciatur.
177 5) Vomitu (frequenti) laborantes non possunt communicare, .nisi con­
stet — puta ex declaratione astantium vel consultius medici — pericu­
lum notatu dignum abesse. Notes tamen, ipsis saepius sine periculo vo­
mitus particulam hostiae posse praeberi.
178 6) Quoad eos, qui nequeunt species sumere nisi modo artificiali, puta
per fistulam oesophago vel alii corporis parti insertam, haec accipe:
Non est obligatio ita communicandi vel ministrandi, ne in periculo mor­
tis quidem ; tum quia dubium est, num sumptio eiusmodi sacramentalis
sit (n. 171) ; tum quia S. Off. d. 27 lan. 1886 de simili casu1 respondit:
4 Sicut exponitur non expedire;» quod, spectato stylo Curiae, prohibi­
tionem involvere videtur; et d. 27 Nov. 1919 ad petitionem, qua pete­
batur facultas sumendi S. Eucharistiam per fistulam stomacho insertam,
respondit: « Negative. »’ Nihilominus, spectatis probabilitate sumptionis
sacramentalis una cum defectu prohibitionis generalis, non damnarem
eum, qui in periculo mortis ita communicaret.
Quod quis utitur oesophago artificiali non impedit, quominus cibum
vere absorbeat seu per actum vitalem in stomachum traiciat ; talis igitur
sine dubio S. Eucharistiam sacramentaliter recipere ideoque aeque ac
alii communicare potest
Nota In dubio, num moribundus speciem deglutire possit, interrogentur astan­
tes, num adhuc cibum sumat ; aut experimentum fiat praebendo ei aliquid cibi
vel hostiam non consecratam Qua ratione Eucharistia ministrari possit, si mori­
bundus vel infirmus ob oris siccitatem speciem deglutire nequeat, vide n. 169.

’ Sermo erat de casu infirmi, cui infra pectus via ad recipiendum cibum aperta
erat; qui casus formaiiter non differt a casu fistulae oesophago insertae. ----1 Apud Ned. Kath. Stemmen, 1921, p. 16.

— 133 —

SECTIO III.

De modo suscipiendi.
CAPUT I.

De dispositione animae.
I. Status gratiae. Requiri statum gratiae, patet ex S. Scriptura,1 179
atque ex dictis de Sacramentis in genere n. 43. Ibidem pariter probatum
est, requiri certitudinem moralem latam de statu gratiae.
1. Qui sibi conscius est peccati mortalis, per se tenetur gratiam amis­
sam recuperare per confessionem. Per accidens quandoque satisfacit
actu contritionis, ut exponetur sub 4. Per se requiri confessionem,
patet ex Cone. Trid. ' « Communicare volenti revocandum est in memo­
riam eius (id est Apostoli) praeceptum : Probet seipsum homo. Ecclesias­
tica autem consuetudo declarat, eam probationem necessariam esse, ut
nullus sibi conscius mortalis peccati, quantumvis sibi contritus videatur,
absque praemissa sacramentali confessione ad sacram Eucharistiam acce­
dere debeat. Quod a Christianis omnibus, etiam ab iis sacerdotibus, qui­
bus ex officio incubuerit celebrare, haec sancta Synodus perpetuo ser­
vandum esse decrevit, modo non desit illis copia confessoris. » Accedunt
can. 807 et 856.
Disputatur autem, utrum praeceptum confessionem praemittendi sit divinum
an ecclesiasticum ; item, si sit ecclesiasticum, utrum a Paulo impositum, an per
consuetudinem introductum sit. Quocirca notes: i° Ex loco citato Tridentini nihil
deduci ; siquidem ex historia ’ et actis ‘ Concilii patet, Patres diversis sententiis
adhaesisse, neque ullam reicere intendisse. 2° Aegre admittitur, eiusmodi obligatio­
nem a Paulo toti Ecclesiae impositam fuisse, nisi positive probetur; argumentum
autem solidum deest. Hinc dictum praeceptum videtur aut divinum aut per eccle­
siasticam consuetudinem introductum esse ; quidnam praeferendum sit, nescio.
Neque obicias: Secundum Tridcntinum consuetudo ecclesiastica declarat, pro­
bationem, de qua Paulus, sitam esse in confessione; ergo consuetudo obligatio­
nem confitendi non introduxit. Resp.: Secundum Tridentinum consuetudo eccle­
siastica non declarat, probationem, de qua Paulus, sitam esse in confessione, sed
probationem per confessionem necessariam esse; quo in medio relinquitur, utrum
talis probatio a Christo, an a Paulo, an ab antiqua consuetudine introducta sit.

2. Qui, omnibus attentis, dubitat, num post ultimam confessionem
graviter peccaverit, non tenetur confiteri, sed satisfacit actu contritionis.
Etenim Cone. Trid. de eo solo dicit, qui conscius est peccati mortalis;
quod de eo, qui dubitat, dici nequit (S. Alf. VI, 473). Eum tamen, si
\ i Cor. XI, 29. ----- ’. Scss. 13, cap. 7. ----- ’. Pallavicini, o. c. 1. 12, c. 2. -----‘. Theiner, o. c. t. I. p. 488 sq.

— 134 —

non confiteatur, teneri ad actum contritionis, probatum est in tract, de
Sacramentis in genere (n. 43). Dixi omnibus attentis, quia confessio
praecipitur, si ex adiunctis praesumi debeat, peccatum grave commissum
esse (de Sacram, in genere, 1. c.).
Disputatur, num ante communionem iterum confiteri debeat, qui, omnibus atten­
tis, dubitet, num peccatum commissum digne confessus sit. Sed ex principiis
S. Alfonsi affirmandum est, quia dubie satisfecit legi dignae confessionis. Dixi
tamen iterum omnibus attentis; nam si dubium oritur ex dubio de modo, quo
confessio facta est — puta utrum necne cum vera attritione instituta sit — prae­
sumi potest, eam rite factam esse (t. I, n. 229).

3. Qui digne confessus, sed peccati mortalis oblitus est, satis probabili­
ter non tenetur iterum confiteri, antequam communicet. Hanc doctrinam
plerique antiquiores theologi reiciunt, quia Cone. Trid., quod eum, qui
sibi conscius est peccati mortalis astringit ad praeviam confessionem,
sensu obvio dicit de confessione omnium mortalium, quorum sibi ante
communionem conscius est. Sed S. Alfonsus (VI, 257) et post eum fere
omnes recentiores pro satis probabili habent, mere praescribi confessio­
nem dignam praeviam, a. v. sufficere, ut quis per confessionem iustificatus sit, seu ut peccata per confessionem remissa sint, sive directe,
sive — ut in casu peccati ex oblivione omissi — indirecte. Attentis ex­
plicatione Cone. Trid. non spernenda et auctoritate auctorum, hanc sen­
tentiam pro practice tutam habemus.
4. Qui per se tenetur ad confessionem, per accidens non tenetur ad
eam, sed satisfacit actu perfectae contritionis, si èt habetur necessitas
communicandi vel celebrandi, èt deest copia confessarii (can. 807, 856).
a) Necessitas celebrandi vel communicandi intelligitur gravis seu
urgens, ut habent Cone. Trid. 1. c. et codex (can. cit.). Necessitas adest:
Si communio vel Missa omitti nequit sine infamia vel scandalo, ut si laicus
iam ad scamnum communicantium accesserit; si sacerdos iam inceperit Missam,
vel pervenerit ad altare, vel instanter spectetur a fidelibus (S. Alf. VI, 260).
Videtur etiam adesse necessitas, si quis v. g. cum familia ad ecclesiam vadit com­
municaturus et non absolvitur. Quoad illos qui in collegiis etc. quotidie communi­
cant, infamia non videtur ratio sufficiens, nec a confessario admittenda, quia
\el raro peccant et tunc facilius aliud motivum allegare valent, v. g. ieiunium frac­
tum , vel saepius peccant, ct tunc tenentur communiones ita disponere, ut non
iam cognoscantur quotidie communicare : ideo etiam magis urgenda est obligatio
confessionis, praesertim in iunioribus, ne minuatur reverentia Eucharistiae debita,
neque amittatur horror peccati, neque minuantur conatus ad pravum habitum
exstirpandum.1
1

Cfr. \ EKMEERSCH, Epitome’, II, n. 120.

— 135 —
fi)Si Missa prosequenda est, scilicet; i" consecratione iam incepta, sacerdos
Missam non interrumpat ad confitendum, sed, actu contritionis elicito, eam pro­
sequatur. 2° Consecratione nondum incepta, idem dicendum videtur dc sacerdote,
qui peccati gravis recordatur, vel reus evadit; siquidem Missalc sine distinctione
statuit : « Si in ipsa celebratione Missae Sacerdos recordetur, se esse in peccato
mortali, conteratur cum proposito confitendi, et satisfaciendi. » ‘ Sacerdos autem
qui « recordatur, se esse excommunicatum, vel suspensum, aut locum esse inter­
dictum... si non timetur scandalum, debet Missam inceptam deserere. >3 Ratio
scandali (vel infamiae) passim a deserenda Missa excusabit, ita ut Missa potius
prosequenda sit, actu contritionis elicito.
γ) Si consecrandum est viaticum pro moribundo et deest alius, qui celebret.
Item si periculum est, ne profanetur sacramentum, illudque periculum alio modo
aeque tuto averti nequit (S. Alf. VI, 260).
ÔJSi est (sive pro parocho sive pro cooperatore) obligatio celebrandi cx officio
— puta in die festo, ut populus Missam audiat ; pro exsequiis ; ad benedicendas
nuptias — et deest alius, qui eius loco celebret (S. Alf. VI, 261). Non habetur
autem necessitas celebrandi vel communicandi, quae ex se satis gravis est, si
sacerdos cx omissione Missae solum patitur privationem stipendii; item si debet
celebrare ex voto tantum, vel ex praecepto superioris, vel ut ipseniet Missam de
praecepto audiat, vel ut alius praecepto communionis Paschalis satisfaciat. Satis
probabiliter vero necessitas celebrandi per se satis gravis adest, si secus ipsemet
sacerdos praecepto communionis Paschalis satisfacere nequit ; item (pro laico)
necessitas communicandi per se satis -gravis habetur, si secus praeceptum Pascha­
lis communionis non potest implere. Ratio est, quia communio annua aliquo modo
ex iure divino obligat (S. Alf. VI, 261).

b) Copia confessorii deest:
a) Si nullus adest, qui confessionem possit — idque licite — et velit excipere,
ct alius sine gravi difficultate adiri nequit. Difficultas autem, quae ex itinere
conficiendo oritur, ex una parte augeri potest ex infirmitate, ex tempore instanti
celebrandi etc., cx altera autem parte minui ex eo quod iter curru, via ferrea etc,
institui potest. Abstrahendo a praedictis adiunctis specialibus iter 1 — /2 leucae
secundum S. Alfonsum excusat (VI, 264). Itaque non deest copia confessarii eo
quod confessarius ordinarius haberi nequit.
Disputatur, utrum necne confessarii copia desit, si solum adsit vel adiri possit
confessarius, cui quis nequit confiteri sine verecundia extraordinaria, oriunda ex
circumstantia extraordinaria; puta si patruus peccatum valde probrosum confiteri
deberet nepoti. Aliqui affirmant, sed omnino negandum videtur. Etenim i° Incom­
modum intrinsecum non excusat a lege (De Leg. t. I, n. 169). Atqui circumstantia
ista extraordinaria efficit tantum, ut incommodum intrinsecum, scii, verecundia,
maius evadat, non autem, ut fiat extrinsecum. Accedit quod sententia benignior
ansam dat laxitati atque legem enervat ; siquidem limites assignari nequeunt. De­
nique praedicta sententia olim communiter sive explicite sive implicite reiecta fuit.
Obi. Lex praemittendi confessionem communioni probabiliter solum ecclesiastica

‘. De defectibus, VIII, n. 4. ----- s. Missale Rom. 1. c. n. 5.

— i36 —
est. Hinc licet saltem ex cpikia verecundiam extraordinariam pro causa excusante
habere.
Resp.. Praetermisso antecedenti, animadverto, duo posteriora argumenta a
nobis allata etiam epikiam exdudere.
P)Si non adest nisi ignarus idiomatis, vel carens jurisdictione, vel cxcommunicatus vitandus. De casu quo quis inciderit in peccatum reservatum, et sacerdos
praesens per se caret jurisdictione in illud, vide tract de Poenitentia.
·/)Si quis confessario, qui adest vel adiri potest, confiteri nequit sine gravi
damno confessioni cxtrinseco, damno, inquam, sive proprio, sive confessarii, sive
tertii, ut magis exponitur in tract, de Poenit (S. Alf. VI, 264).

180

II. Devotio actualis. Huius devotionis voluntarius defectus quamvis
fructum communionis non simpliciter impediat, efficit tamen, ut quis
fructus multo tenuiores recipiat. Adhacc qui tempore communionis vo­
luntarie distractus est, committit peccatum veniale irreverentiae. Pariter
videtur etiam irreverentiae peccatum veniale committere, qui communi­
cat sive ob motivum vcnialiter malum — puta ob vanam gloriam — sive
cum actuali vel virtuali affectu ad veniale. In casu videtur haberi posi­
tiva quaedam irreverentia. Secus dicendum de eo, qui communicat cum
peccato veniali habituali, quia habetur potius defectus reverentiae per­
fectae, quam positiva irreverentia (S. Alf. VI, 270).
Coroll. I. Pollutio nocturna relate ad communionem sequenti die recipiendam,
ita diudicanda: Nunquam sub gravi prohibet eam, modo peccatum grave (forte)
commissum confessione deletum sit. Ceterum:
1. Si contigerit cum peccato gravi, utut confessione remisso, < abstinendum a
communione (et celebratione) nisi aliud confessario videatur. » 1
2. Si contigerit cum peccato veniali vel sine peccato, communio sub levi prohi­
betur ratione effectuum, scilicet si ob phantasias inhonestas devotioni requisitae
obstat ; attamen eatenus tantum prohibetur, quatenus aut a communione abstinen­
dum, aut conatus ad impedimentum removendum adhibendus est’ (S. Alf. VI,
272).
Coroll. 11. Copula coniugalis practice communionem non impedit ; nec coniugibus ut plurimum positive suadeatur, ut nocte ante diem communionis copula ab­
stineant. Interrogantibus dicatur, eam licitam esse, et summum addatur, abstinen­
tiam esse rem maioris perfectionis.

4

181

III. Praeparatio et gratiarum actio. Ut quis uberiores fructus per­
cipiat, non omittat praeparationem remotam et proximam, atque gratia­
rum actionem.
i. Praeparatio distingui potest duplex: remota et proxima. Remota
maxime consistit in cordis puritate ; proxima in actibus fidei, spei, cari­
tatis etc. «et fiat iuxta uniuscuiusque vires, conditiones ac officia. >*
’ Missale, de defect, tit. IX, η. 5.----- ’. Cfr. Missale, 1. c.------ ’. Decr. S. C. C.
Sacra Trideniina Synodus, 20 IXe. 1905.

— 137 —
2. Gratiarum actio pariter sedulo peragatur, nec aliquibus minutis
absolvatur. Ceterum ea quoque, ut habet Decr. cit. < fiat iuxta unicuiusque vires, conditiones ac officia » (cfr. S. Alf. Prax. Conf. n. 155).
Coroll. Statim post com.munioncm edere vel bibere veniale est, nisi causa ratio­
nabilis excuset (S. Alf. VI, 283). Immediate post cam in stomachum reicctam
exspuere, non decet ; si fieret cum periculo particulae eicicndae, foret peccatum.

SCHOLION.
De communione frequenti et quotidiana.

vCan. 863 monet, fideles excitandos esse, ut frequenter, etiam quotidie,
pane Eucharistico reficiantur ad normas in decretis Apostolicae Sedis
traditas. Normae autem, de quibus can. cit., continentur Decreto S. C.
C. Sacra Tridentina Synodus,1 aliisque documentis, quatenus opus sit,
citandis.
I. Requisita ad communionem quotidianam. « Communio freq-uens 182
et quotidiana, utpote a Christo Domino et a Catholica Ecclesia optatissi­
ma, omnibus Christifidelibus cuiusvis ordinis aut conditionis pateat; ita
ut nemo, qui in statu gratiae sit et cum recta piaque mente ad S. Mensam
accedat, prohiberi ab ea possit » (Decr. cit. n. 1). « Recta autem mens
in eo est, ut qui ad sacram mensam accedit non usui aut vanitati, aut
humanis rationibus indulgeat, sed Dei placito satisfacere velit, ei arctius
caritate ooniungi, ac divino illo pharmaco suis infirmitatibus ac defecti­
bus occurrere (n. 2). Porro :
1. Intentio, quae praedominanter supernaturalis est, eatenus sufficit,
quatenus qui cum tali intentione accedit, a communione arceri nequit.
2. Sufficit, ut fines boni assignati implicite intendantur.
3. Usus sive proprius sive aliorum practice saepius magis occasio
quam principalis ratio erit. Vanitas erit ratio principalis, si quis ob
communionis frequentiam insolescat, atque de ea devotularum more apud
alios libenter verba faciat.3

II. Munus confessarii. 1. « Ut frequens et quotidiana Communio 183
maiori prudentia fiat ubcriorique merito augeatur, oportet, ut Confes­
sarii consilium intercedat » (n. 5). Itaque confessarius, maxime si inter­
rogetur, gaudet iure iudicandi de statu et dispositione poenitentis; immo
omnino convenit eius consilium peti. Dixi convenit, quia disputatur, num
vox « oportet » in casu veram obligationem involvat. Satis probabiliter
negatur, atque consilium confessarii tantum declaratur necessarium,
’. 20 Dec. 1905. ■----- :. Instruet, ad Episc. Borussiae, 8 Dec. 1906.

- 138-

quatcnus illud petendo maiori cum prudentia proceditur, maiusque meri­
tum potest sperari. Verbo: vox oportet probabiliter solum significat
necessitatem maioris prudentiae maiorisque meriti. Adhaec Confessarius
non concedit licentiam quotidie communicandi, sed solum declarat, re­
quisita ad licentiam adesse ; licentia ipsa seu ius ab Ecclesia vel a Christo
confertur. — Denique poenitens, qui de dispositione requisita certus est,
non tenetur acquiescere confessario avertenti eum a communione quo­
tidiana, sed iure sibi concesso uti potest. At haec mere theoretica sunt.
2. < Caveant tamen Confessarii, ne a frequenti seu quotidiana Com­
munione quemquam avertant, qui in statu gratiae reperiatur et recta
mente accedat > (n. 5).
Queer. num usus quotidianae communionis tandem interdici possit ei qui permanenter sine ulla emendatione in venialia reincidit.
Rcsp Alii negant, quia ex num. 30 decreti sufficit, « ut frequenti et quotidiana
communione utentes... culpis mortalibus vacent, cum proposito se nunquam in
posterum peccaturos, » utique graviter. — Alii affirmant, quia ipsum decretum
n. 3) edicit, fieri non posse, < quin quotidie communicantes a peccatis etiam venia­
libus ab corumque effectu sensim se expediant. > Ergo defectus permanens emen­
dationis est signum defectus rectae intentionis in praeterito, atque vehemens
praeiudicium ingerit pro futuro,1 nisi specialia adiuncta seu signa dictum praciudicium auferant. Hinc usus quotidianae communionis tandem interdicendus est,
nisi nunc spes sit fore, ut poenitens cum recta intentione accessurus sit. Ad argu­
mentum adversariorum respondent, verba ex num. 30 decreti opposita solum res­
picere statum gratiae requisitum, nullatenus vero excludere obligationem afferendi
in accedendo ad S. Communionem rectam intentionem. Qui huic sententiae ad­
haeret, caveat tamen, ne praepropere cam in praxim deducat ; praeterea pocnitcntem ad maiorem fervorem exstimulet, et ubi primum fundata spes rectae inten­
tionis afferendae adest, ab avertendo eum a communione quotidiana desistat.

184

III. Officium aliorum. 1. Excitentur fideles ut frequenter, etiam
quotidie pane Eucharistico reficiantur ad normas in decretis Apostolicae
Sedis traditas; utque Missae adstantes non solum spirituali affectu,
sed sacramentali etiam sanctissimae Eucharistiae perceptione, rite
dispositi, communicent (can. 863). Idem parochis, confessariis et concionatoribus inculcat Decr. cit. n. 6. Adde responsum S. C. C.3 quo
declaratur « Sacrae Communionis frequentiam commendari iuxta arti­
culum primum Decreti etiam pueris, qui ad sacram mensam... semel
admissi ab eius frequenti participatione prohiberi non debent, sed potius
eos ad id exhortari ; reprobata praxi contraria alicubi vigente. »
‘. Hoc tamen argumentum aliquatenus debilitatur respondendo, verba allata,
quae non censentur pertinere ad partem doctrinalem, non esse nimis urgenda.----:. 15 Sept. 1906 (Mon. Eccl. t. 18, p. 346).

— 139 —

2. Quam maxime quoque (communio frequens et quotidiana) promo­
veatur in clericorum seminariis, quorum alumni altaris inhiant servitio;
item in aliis Christianis omne genus ephebeis1 (Decr. cit. n. 7). Supe­
riores (religiosi) suos inter subditos promoveant frequentem, etiam quo­
tidianam, sanctissimi Corporis Christi receptionem; frequens autem, im­
mo etiam quotidianus accessus ad sanctissimam Eucharistiam religiosis
rite dispositis libere pateat (can. 595, § 2). Quoad religiosos praeterea
advertas :
a) Si quae sint religiones votorum sive sollemnium sive simplicium, quarum
in regulis aut constitutionibus vel etiam calendariis communiones aliquibus diebus
affixae aut iussae reperiantur, hae normae vim dumtaxat dircctivam habent (can.
595, § 4).
b) Si autem post ultimam sacramentalem confessionem religiosus communitati
gravi scandalo fuerit aut gravem et externam culpam patraverit, donec ad poeni­
tentiae sacramentum denuo accesserit, Superior potest eum, ne ad sacram com­
munionem accedat, prohibere (can. 595, § 3). Verba scandalum, et gravis et
externa culpa nunc saltem sensu theologico sumenda sunt. Prohibitio corruit, ubi
primum subditus confessus est.
Nota. Lex praelegendi quotannis in domibus religiosis Decretum Sacra Tridentina Synodus, iam non viget (cfr. can. 6, 6°).

IV. Commendant communionem quotidianam omnibus: i° Deside- 185
rium Christi et Ecclesiae, ut uberius exponitur in parte priori Decreti
citati; 2° finis et fructus communionis; quocirca advertas, finem eius
in eo potissimum esse, « ut Christi fideles, per Sacramentum Deo coniuncti, robur inde capiant ad compescendam libidinem, ad leves culpas,
quae quotidie occurrunt abluendas, et ad graviora peccata, quibus hu­
mana fragilitas est obnoxia, praecavenda, non autem praecipue, ut Do­
mini honori, ac venerationi consulatur, nec ut sumentibus id quasi mer­
ces aut praemium sit suarum virtutum » (Dccr. cit.).
Coroll. Improbari debet praxis suadendi sive fidelibus, sive alicuius communitati
membris, ut singulis hebdomadis una alterove die a communione abstineant. Haec
enim praxis nequit componi cum decreto citato aliisque documentis ecclesiasticis,
quae exhortantur ad communionem quotidianam in praxim ducendam et promo­
vendam, atque prohibent confessarium, « ne a frequenti seu quotidiana Commu­
nione quemquam avertant, qui in statu gratiae reperiatur et recta mente accedat >
(n. 5). Neque suadendum membris communitatis, ut occasione exercitiorum spiri­
tualium a communione quotidiana abstineant .
*. Nomine ephebeorum comprehenduntur « omnia pia instituta, in quibus etiam
pueri (vel puellae) instruantur atque educentur > (Acta S. Sedis t. XXI, p. 506).

— 140 —
CAPUT II.
De dispositione corporis.

186

Dispositio corporis comprehendit munditiam corporis, decentiam ha­
bitus et ieiunium naturale.
Quoad munditiam corporis sufficit notare haec:
1. Sordes corpori adhaerentes et apparentes ante susceptionem Eu­
charistiae abluantur.
2. Maculae corpori inhaerentes passim non attenduntur, nisi sint appa­
rentes, notabiles et delebiles. Si spes sit, fore ut brevi auferantur, et
communio commode diferri possit, decet eam differre. Attamen sacer­
dos infectus morbo, horrorem afferente, non celebret in publico; secreto
celebrare potest (S. Alf. VI, 275).
Quoad decentiam habitus advertas, eam multum pendere a consuetu­
dine locorum et conditione personarum. Ceterum:
1. Quoad fieri possit non accedatur vestibus laceratis et sordidis.
2. Mulieres evitent superfluum ornatum et maxime habitum immo­
destum vel indecentem. Quae nimis immodeste accederet, a communione
foret arcenda; at maxima cum prudentia procedatur.
3. Decet, milites armis depositis accedere.
4. « Si Sacerdotibus, vel aliis ex clero danda sit Communio, iis ad
gradus Altaris genuflexis praebeatur, vel si commode fieri potest, intra
sepimentum Altaris sint a laicis distincti. Sacerdotes vero cum stola com­
municent. » 1 Diaconi cum stola transversa super cottam, si privatim ad
sacram communionem accedant.1 Qui secus agerent, venialiter pecca­
rent (S. Alf. VI, 275-276).
Quoad ieiunium naturale plura notanda sunt:

187

I. Exsistentia praecepti. Praeceptum ieiunii naturalis olim consue­
tudine introductum et pluribus conciliis confirmatum, ’ hisce can. 858,
§ 1, stabilitum est: « Qui a media nocte ieiunium naturale non servave­
rit, nequit ad sanctissimam Eucharistiam admitti, nisi mortis urgeat
periculum, aut necessitas impediendi irreverentiam in sacramentum. »
Est autem praeceptum solius iuris ecclesiastici (S. Alf. VI, 278).

188

II. Obiectum praecepti consistit in eo quod communicans a media
nocte nihil, quod est digeribile et ab extrinseco provenit, in stomachum
*. Rit. Rom. tit. IV, cap. 2, n. 4. ----- ’. C. S. R. 4 Iui. 1879, n. 3499 ad II. -----1 Cone Hippon. art. 393, can. 28; Cone. Trull, can. 29; Cone. Constantiense, art
1415, scss. 13·

— 141

aliudve organum ciborum decoctioni inserviens traiecerit, ibique reti
nuerit. Itaque ut ieiunium naturale laesum sit, requiritur:

1. Ut aliquid sumatur post mediam noctem. Porro:
a) Media nox ex can. 33 § 1 computari potest secundum i° tempus
usuale; 2° tempus locale, tam verum quam medium ; 30 tempus legale,
tam regionale quam aliud extraordinarium (t. I, n. 167).
b) Media nox sumi debet physice, non moraliter; hora autem com­
pleta passim primo ictu horologii (S. Alf. VI, 282), subinde ultimo ictu
indicatur.
Hic quaeri solet, quid facere possit, qui inter comedendum vel bibendum pri­
mum ictum horologii audiat, scilicet num possit quis communicare, etiamsi non
exspuat, quod in ore habeat. Plures rccentiores affirmant, quia, inquiunt, Ecclesia
non censetur ad talem rusticitatem obligare. Sed Ecclesia non obligat ad eam,
etiamsi praecipiat : « Si absorbueris, non licet tibi communicare. » Hinc si, specta­
tis adiunctis, nequeas sine rusticitate exspuere, absorbeas, et a communione absti­
neas. Ita theoretice ; nam practice vix constabit de ieiunio laeso, quia vix deerunt
horologia probata, quae aliquanto serius indicant mediam noctem, quaeque sequi
fas est (S. Alf. 1. c.).
Quid, si quis ab uno loco transit in alium, in quo viget tempus differens; v. g.
aliquis Traiecti ad Mosam hora 11% manducat, dcin proficiscitur Aquisgranum
ibique communicat, quamvis hora nl/2 Traiecti ad Mosam sit hora 12% Aquisgrani. Puto, cum illicite agere, quia tempus ieiunii computandum videtur in ordine
ad tempus, quo communio sumitur ; tempus autem communionis computari debet
secundum tempus loci in quo quis communicat.

2. Ut aliquid sumatur, quod ab externo provenit. Hinc ieiunio non
obstat deglutitio sive salivae, sive sanguinis e gingivis, sive humoris ex
pustula, quae in ore exsistit, defluentis ; neque pelliculae labiorum, haec
enim pertinent ad interiora oris, quorum extrema et incurvatio sunt.
Secus, si quis v. g. sugit sanguinem e vulnere digiti, vel lacrymas ex
oculis manantes. Attamen non requiritur, ut aliquid post mediam noctem
ab externo in os immittatur, sed sufficit, ut post mediam noctem absor­
beatur. Hinc laeditur ieiunium, si quis noctu immittit saccharum in os,
post mediam noctem — utut partim — liquandum et deglutiendum
(S. Alf. VI, 279).
3 .Ut aliquid sumatur quod habet rationem cibi vel potus. Huc certo
non pertinet quod non est digeribile (S. Alf. VI, 281). Neque huc perti­
nere videtur, quod solum aliquatenus in stomacho alterari potest, et
secundum communem aestimationem non habet rationem cibi, ut ungues.
Ceterum non « refert, inquit S. Thomas (p. 3, q. 80, a. 8, n. 4), utrum
aliquid nutriat vel non nutriat;» nec quidquam refert, rem sumi per

— 142 —

modum medicinae.1 Quibus omnibus attentis, non laedunt ieiunium —
quamvis quaedam ex enumerandis secundum chemicos non excludantur
a qualibet in stomacho alteratione — vitrum, capillus, sericum, lana,
linum, metalli lapillus, ossicula fructuum omnino depurata, lignum,
palea, ungues. Laedunt illud ossa, cera, creta, metalli pulvis, sericum
artificiale.
4. Ut sumplum non in ore retineatur, sed in stomachum transmittatur.
Si res sumpta non traicitur in stomachum, neque habetur manducatio
vel potatio, neque — ut ponimus — nutritio. Perinde est autem, utrum
cibus vel potus modo naturali an artificiali (n. 171) in stomachum intro­
ducatur. Spectata hac conditione, non tenetur — nisi forte ratione peri­
culi — abstinere a communione, qui cibum sumptum integrum evomit,2
vel ope canalis stomachum lavat, atque aquam reicit ; abstineatur tamen
ab usu canalis olei uncti, quia aliquid olei vix non remanebit. Praeterea
videtur laedere ieiunium, qui clysterio nutritur, quia, etsi cibi non reci­
piantur in stomacho, tamen nutritio locum habet, ita ut Christus iam non
sit primus communicantium cibus. S. Off.’ quidem respondit, cum sa­
cerdos peteret facultatem ita procedendi : « supplicandum S. S.m0 pro
gratia, iuxta preces;» quae gratia postea a S. Pontifice concessa est.
Sed videtur dispensatio potius quam declaratio.

189

III. Ulterior determinatio obiecti. Ne lex ecclesiastica pharisaicam
superstitionem redoleat, admittuntur quaedam — ut ita dicam — excep­
tiones. Nimirum non laedit ieiunium :
1. Qui casu déglutit reliquias ciborum dentibus inhaerentes; constat
ex Miss. Rom. ‘ Idem satis probabiliter dicitur de eo, qui voluntarie ita
agit (S. Alf. VI, 279). ’
2. Qui casu aut voluntarie haurit fumum ciborum, tabaci, turis etc.
(S. Alf. VI, 280, dub. 2); item qui utitur medicamento, quod medicinam,
forma vaporis inducta, in bronchias immittit.
3. Qui casu aut voluntarie déglutit minimam quantitatem omnino
cum saliva comunctam, puta aquae, postquam quis os lavit et aquam
exspuit, vel succi minimaeve particulae tabaci, quae inseparabiliter sali­
vae immixta remanet, quum quis dentibus conterit tabacum et phlegmata
exspuit. Eiusmodi tamen masticatio ob irreverentiam sub levi prohibetur,
nisi iusta causa subsit (S. Alf. VI, 280, dub. 30).
' Miss. Rom. Dc defeci tit, IX, n. I.----- Sed haec mere thcorctica sunt, quia
non satis constabit, omnia evomita esse. ----- *. 23 April. 1890. ----- *. De defect.
tit IX η. 3 ----- Miss. Rom. 1. c. ita dicit: < Si reliquiae cibi manentes in ore
transglutiantur, non impediunt communionem, cum non transglutiantur per modum
abi, sed per modum salivae ».

— M3 —

4- Qui casu déglutit quantitatem satis parvam, puta muscam, pulve­
rem, nivem, pluviam, guttulam sanguinis e naso defluentem (S. Alt. 280,
dub. i°). Quod traiectio in stomachum mere advertitur, id non impedit
communionem.
5. Qui utitur tabaco nasali, et casu aliquid in stomachum traicit (S.
Alf. 280, dub. i°). Ceterum suadendum, ut usus tabaci tam nasalis quam
fumigationis ante communionem omittatur, quamvis non prohibeatur.
Ratio omnium est, quia lex humano modo est sumenda, ne, ut innui­
mus, pharisaicam superstitionem redoleat. Accedit quod secus continuis
anxietatibus ansam praeberet.
6. Denique aliquando ex dispositione Liturgiae habetur exceptio, sci­
licet si adultus baptizatur « sale, ita S. C. de Prop. Fid.1 a catechumenis
in collatione Baptismi praegustato, etsi ieiunium frangere videatur, adhuc
tamen nullum dubium est, quin ad sacram Communionem, suscepto
Baptismate, admitti possint (adulti), imo vero debeant. > Denique lex
non respicit casum, quo licite communicanti traditur ablutio vel una cum
hostia parum aquae vel vini, quamvis ante sacram speciem aliquid deglutiatur (S. Alf. VI, 288).
Coroll. I. Qui dubitat, num ieiunium laeserit — a. v. num aliquid sumpserit,
num illud sumpserit post mediam noctem, num id quod sumpserit ieiunio obstet
— potest communicare, quia in dubio facti fundantis legem melior est conditio
libertatis. Atqui in omnibus casibus allatis factum fundans legem dubium est
(S. Alf. VI, 282; I 38, 39)·
Coroll. II. Qui nocte ignorat, quota hora sit, et, hora non inquisita, manducat
cum intentione postea communicandi, peccat, quia temerarie admittit periculum
legis laedendae. Post factum tamen, si veritas iam inquiri nequeat, licet ei, positis
ponendis, communicare.

IV. Gravitas praecepti. Praeceptum grave est ex toto genere suo, 190
tam quoad tempus quam quoad rem sumendam. Patet tam ex omnium
auctorum consensu, quam ex finibus praecepti.
< Unus finis est mysticus, scilicet ut significetur, Christum esse primum hominis
cibum. Alii fines sunt, ut communicantes magis ad devotionem disponantur, atque
evitetur omne periculum, ne sacramentum evomatur ; quod quidem periculum
quandoque ex inordinato usu cibi vel potus oritur. Dicti autem fines non satis
certo obtinentur, nisi omnis usus cibi vel potus ante communionem absolute prohi­
beatur » (S. Thomas, p. 3, q. 8o, a. 8; S. Alf. VI, 278).

V. Causae, ob quas licet non ieiunum communicare, sunt:
191
i. Periculum mortis urgens (can. 858, 1), scilicet tale, ut communio
dari possit per modum Viatici; quod expositum est n. 158. Periculum
‘. 13 Fcbr. 1906.

— M4 —

mortis autem a lege ieiunii eximit, etiamsi quis eam sine incommodo
servare posset; siquidem canon cit. absolute loquitur. Idque valet quoad
omnes, tam quoad eos, quibus periculum mortis ab extrinseoo — puta ex
instanti proelio, ex sententia iudicis — imminet, quam quoad graviter
aegrotantes; canon enim non distinguit.
Coroll. I. Infirmus in periculo constitutus, quamdiu periculum perdurat, toties
quoties seu quotidie, non ieiunus communicare potest, idque etiamsi sanus raro
communicare consuevisset. Ratio est, quia constitutus in periculo mortis absolute
a lege eximitur (S. Alf. VI, 285; cfr. can. 864, § 3).
Coroll. II. Sicuti licet in periculo constituto communicare non ieiuno, ita etiam
sacerdos potest non ieiunus celebrare ad dandum sibi Viaticum, quia non plus est
celebrare quam communicare. Idem satis probabiliter licet ad dandum Viaticum
alteri, quia ex praecepto divino, cui cedat ecclesiasticum, tenetur sumere viaticum ;
sed casus parum practicus est, quia Eucharistia asservari solet (S. Alf. VI, 286).

2. Infirmitas diuturna. Infirmi tamen qui tam a mense decumbunt sine
certa spe ut cito convalescant, de prudenti confessarii consilio sanctissi­
mam Eucharistiam sumere possunt semel aut bis in hebdomada, etsi
aliquam medicinam vel aliquid per modum potus antea sumpserint (can.
858, § 2).1 Quoad huius canonis interpretationem advertas, in partem
benigniorem inclinandum videri, quia agitur de favore eoque universali
et per modum derogationis legi — non per modum dispensationis —
concesso. Quibus notatis, facultatem concessam paucis explano. Itaque
ut quis privilegio gaudeat, requiritur:
a) Ut sit infirmus seu ut aliqua aegritudine afficiatur. Sufficit tamen,
ut quis sit senio confectus, quia ipsa senectus infirmitas quaedam cense­
tur.
b) Ut sit decumbens. Id tamen ita intelligendum, ut privilegium etiam
competat infirmis, qui, ut S. C. C.3 respondit, « in lecto decumbere non
possunt, aut ex eo aliquibus horis diei surgere possunt. » Idem dicendum
videtur de eis, qui morbo chronico laborantes pro diversi morbi condi­
tione modo lecto decumbunt, modo aliquas domesticas operationes pera­
gunt, quin tamen sine notabili incommodo possint exire. Excluduntur
autem, qui domesticis curis vacare, atque satis commode exire valent.
Etenim vox decumbendi nequit praedictis satis applicari. Dein benignior
interpretatio ansam dare potest scandalo et laxiori applicationi ; timen­
dum scii., ne paulatim plures, necessitate praetexta, non ieiuni commu­
nicare velint.
c) Ut decumbat a mense. Nequit igitur infirmus privilegio uti, ante­
quam per mensem decubuerit.
*. Cfr. Beer. S. C C. 7 Dea 1906.

■ 6 Mart. 1907.

— 145 —

d) Ut, postquam per mensem decubuerit, absit certa spes i. e. mora­
lis certitudo de convalescentia cito consequenda, puta post tres quatuorve dies.
e) Ut procedatur de prudenti consilio confessorii. Attamen petitio
consilii atque confessarii approbatio non censentur esse conditio, qua
neglecta, infirmus non ieiunus communicando graviter peccaret; immo
puto, per se ne obligationem quidem esse petendi consilii, quamvis illud
maxime conveniat atque per accidens etiam necessarium esse possit,
scii, ut satis constet de conditionibus requisitis. Confessarius tam intra
quam extra confessionem consilium dare potest ; nulla enim in conces­
sione privilegii restrictio occurrit. Procedat tamen prudenter, scilicet
serio inquirendo, num conditiones requisitae adsint. Ceterum observes:
a) Expositis conditionibus impletis, infirmi induito uti possunt,
etiamsi ieiunium servare valerent; siquidem canon praeter conditiones
expositas nihil exigit. Accedit quod sententia severior anxietatibus an­
sam daret. Possunt autem communicare tam domi quam in ecclesia;
attamen posterius a decumbentibus passim fieri non poterit.
P) Vi concessionis « sanctissimam Eucharistiam sumere possunt se­
mel aut bis in hebdomada, etsi aliquam medicinam vel aliquid per mo­
dum potus antea sumpserint » (can. 858, § 2). Medicina sumi potest,
etiamsi sit solida, cuiusmodi est v. g. pastillus. Requiritur autem, ut
materia sumenda directe morbo curando inserviat, ita ut excludantur
c’bi solidi ad vires recuperandas usurpati. Praeter medicinam licet
aliquid per modum potus sumere. Non tamen requiritur, ut id quod
sumatur, habeat rationem potus, sed sufficit, ut sumatur per modum po­
tus, uti cibus liquidus. Itaque applicari potest responsum S. Off.1 quo
licet « sumere iusculum, caffeum, lac aut alium cibum liquidum, etsi ei
permixta substantia aliqua, ex gr. leves pastilli farinae (semolino). pa­
nis radula tritus (pangratto), ovum dilutum, etc. dummodo mixtio non
amittat naturam cibi liquidi. » Addi potest chocolatum, non autem sacharum, chocolatum solidum, ne tunc quidem, quum non deglutiuntur
nisi postquam in ore soluta sint ; patet enim, spectandam esse sumptio­
nem, quae ore fit. Praeterea infirmus ante communionem etiam pluries
aliquam medicinam vel aliquid per modum potus sumere potest.
'i) Nihil impedit, quominus ille, qui exposito privilegio uti possit et
ideo bis in hebdomade non ieiunus communicet, etiam aliis diebus, sus­
cepto onere ieiunii, communionem recipiat.
Quacr., num com munio paschalis recipienda a lege ieiunii excuset casu, quo quis
secus ea privaretur, ideo quia ex una parte sine gravissimo incommodo ieiunium
7 Sept. 1897.
W. Μ. T. Μ. II.

»0

— 146 —
servare nequit, etiamsi communio valde mane praeberetur, ex altera autem induito,
de quo diximus, uti non potest. Porro pluribus illud negandum videtur, quia ca­
non 858, § i edicit, ieiunium servandum esse, nisi mortis urgeat periculum, aut
necessitas impediendi irreverentiam in sacramentum. At can. cit. nequit ita urgeri,
ut alii casus, v. g. infamia et scandalum vitanda excludantur.1 Num casus noster
re vera excludi debeat, thcoreticc mihi dubium est ; sed, posito dubio, practice
stari potest pro bono spirituali communicaturi et lege aliquatenus divina commu­
nionis annuae, praetermissa lege ecclesiastica ieiunii naturalis. Praecaveantur ta­
men scandalum et abusus. Praeterea si difficultas evanesceret differendo com­
munionem, dilatio fiat. Denique in casu proposito etiam liceret noctu S. Eucha­
ristiam ministrare (can. 867, § 4).

3. Scandalum i. e. peccatum proximi vitandum, puta si Missa omitti
nequit sine periculo iudiciorum temerariorum, obloquiorum : item sine
periculo, ne plures cum gravi peccato omittant alii Missae assistere.
Advertas autem, solam rationem, quod populus die festivo carcat Missa,
non sufficere. Attamen satis probabiliter sufficit, quod moribundus
secus viaticum recipere non posset (S. Alf. VI, 286, 287). Scandalo
vitando saepe accedit :
4 Infamia vitanda. Haec ratio adest, si sacerdos iam est ad altare,
nisi sit notae probitatis (S. Alf. VI, 287); item, si laicus iam assidet
scamno communicantium.
5. Irreverentia erga SS. Sacramentum praecavenda (can. 858, § 1),
ut si periculum est, ne species pereant vel profanentur.
6. Sacrificium complendum ; quae ratio in triplici casu adesse potest,
scilicet: i° Si sacerdos post consecrationem recordetur, se non esse ieiunum, debet prosequi Missam. 2° Si post sumptionem hostiae vel calicis
advertat, materiam esse invalidam, debet iterum consecrare et communi­
care. ’ 30 Si sacerdos post consecrationem — etiam solius panis — mo­
riatur vel deficiat, neque ieiunus adsit, sacerdos non ieiunus debet Mis­
sam complere ex eo loco ubi prior desiit. ’
Denique partirn ob unionem moralem cum sacrificio completo, partim
ob irreverentiam erga Sacramentum vitandam, licet non ieiuno sumere
particulas speciei consecratae, prout n. 274 expositum est.
192

VI. Dispensatio; quae a S. Sede impetrari potest, et conceditur per
S. C de dise, sacr., si de saccularibus, per S. C. de Relig., si de religiosis4
agitur. 1’raeteiea Nuntii, Internuntii et Delegati Apostolici possunt con1 Idem ohm dicendum erat dc documentis ecclesiasticis ab adversariis allatis,
scii de Cone Const, sess. 13 et Const. Bened. XIV, Quadam de more. 24 Mart.
175(1
* Miss. Rom de defect, tit. Ill, n 5 et tit. IV, n. 5.
Miss. Rom.
de defect tit X, n. 3.
‘ Ita coetus Card. 7 Dec. 1922 (cfr. A. A. S. 1929.
P 39).

— 147 —
cedere decumbentibus, de quibus can. 858, § 2, ut etiam ante finem mensis
semel in hebdomada communicent, non servato ieiunio ad normam can.
cit. Idem concedere possunt infirmis non decumbentibus, qui tali morbo
laborant, quo iudicio medici ieiunium sine discrimine servare nequeant.
Denique facultates S. C. de Prop. Fide Episcopis, Vicariis et Praefectis
Apostolicis potestatem tribuunt, « concedendi infirmis decumbentibus, de
quibus certa spes non adsit ut cito convalescant, etiam ante finem mensis
a quo decumbunt, ut s. communionem sumere possint bis vel ter in heb­
domada, et si agatur de sacerdotibus vel religiosis, etiam cotidie, non
servato ieiunio: h. e. etsi aliquam medicinam, vel aliquid per modum
potus antea sumpserint. » ’

VI. Epikia etiam in hac materia admittitur, sed difficillime, ita ut 193
vix casus occurrat, in quo ex sola epikia communio a non ieiuno recipi
possit. Disputatur, num casus adesset, si neo-sacerdos primitias celebra­
turus ieiunium fregisset, atque ex Missa non celebrata, spectatis adiunctis, gravissima incommoda sequerentur. In casu ratio infamiae evitan­
dae non facile accedet, quia talis potius ridiculus erit quam infamatus.
Interdum ratio scandali non penitus deficiet. Advertas tamen « quod
scandalum tunc dicitur quando datur occasio detrahendi vel temere iudicandi, non vero quando datur solum occasio admirationis > (S. Alf.
VI, 257).
if ' ·

DISSERTATIO 111.
De SS. Eucharistia prout sacrificium est.
(S. Thom. 2. 2, q. 85 ; q. 86, a. i ; q. 100, a. 2, ad 2 ; p. 3, q. 22 ; q. 79,
a. 7, ad 2; q. 82; q. 83; q. 85; q. 86, a. 1 ; q. 100. a. 2, ad 2; S. Alf.
Theol. Mor. 1. VI, n. 304-424; Horn. Apost. tr. 15, n. 59-88).
I. Notio sacrificii. Sacrificium est oblatio rei sensibilis per aliquam 194
cius immutationem, Deo facta, idque legitime, ad testandum supremum
Eius dominium nostramque subiectionem (S. Alf. VI, 304).
1. Ipsa res sensibilis materia remota, oblatio rei sensibilis per aliquam
cius immutationem materia proxima sacrificii est. Finis profitendi su­
premum Dei dominium et nostram subiectionem est forma sacrificii,
quae scilicet totum actum informat.
2. Aliquam immutationem requiri, omnes admittunt. Disputatur vero,
utrum requiratur immutatio in deterius seu destructiva, an in melius,
Ver.mkersch, Connu, dc Formulis faciendis, n. 57.

— 148 —

quatenus scilicet res oblata per eius sacrificationem moraliter perfectior
Deoque gratior evadit.
3. Ex eis, qui immutationem destructivam requirunt, alii expostu­
lant immutationem realem, sive physicam, ut in occisione animalis; sive
moralem, qua scilicet res ad usum communem inepta fit, ut in effusione
olei; alii censent, sufficere immutationem mysticam.
195

II. Divisio sacrificii. Sacrificia distinguuntur:
1. Ratione materiae in victimas seu hostias, oblationes, et libamina»
prout offeruntur animale, vel inanimatum solidum, vel inanimatum liqui­
dum.
2. Ratione modi, in cruenta et incruenta.
3. Ratione finis in latreutica, eucharistica, propitiat oria seu expiatoria
et inipetratoria, prout principaliter offeruntur in obsequium Dei, vel in
gratiarum actionem, vel in remissionem culpae aut poenae, vel ad bona
obtinenda (S. Alf. VI, 304).

196

III. Sacrificia Veteris Testamenti praecipua erant:
1. Holocausta, quae principaliter offerebantur in obsequium Dei. In
hisce tota res igne consumebatur.
2. Hostiae pacificae, quae maxime offerebantur in gratiarum actionem
aut ad obtinenda beneficia. In hisce una pars igne consumebatur, altera
cedebat in usum sacerdotum, qui in atrio templi ea vescebantur.
3. Hostiae pro peccato, quae principaliter offerebantur in remissionem
culpae vel poenae. In hisce una pars igne consumebatur, altera cedebat
in usum sacerdotum, tertia in usum offerentium, qui eam consumebant
in signum unionis cum Deo.
Porro omnia sacrificia Veteris Testamenti praefigurabant

IV. Sacrificium Christi in cruce; quo Christus semetipsum in cruce
obtulit, quoque redemptionem generis humani perfecit, i. e. satisfactio­
nem pro peccatis et meritum ad comparandas quasvis gratias ita con­
summavit, ut satisfactio et meritum amplius augeri nequeant secundum
illud Apostoli : « Una enim oblatione consummavit in sempiternum
sanctificatos. » ‘
Attamen Sacrificium crucis non excludit sacrificium, quo satisfactio
et meritum in cruce completa iugitur applicantur, id est:
198 V. Sacrificium Eucharisticum seu Missam; de qua speciatim dicen­
dum. Agemus autem primum de sacrificio Missae in se spectato, deinde
de celebratione sacrificii Missae.

197

Hebr. X, 14

— M9 —
9

Pars I.
De Sacrificio Missae in se spectato.
Sacrificium Missae apte definitur: Sacrificium incruentum novi Tes- 199
tamenti, in quo Christus per sacerdotem seipsum sub speciebus panis
et vini Patri suo offert.1
Qua definitione tradita, breviter dicendum primum de exsistentia et
essentia, deinde de efficacia et effectibus sacrificii Missae.

SECTIO I.
De exsistentia et essentia sacrificii Missae.
I. Exsistentia sacrificii Missae. In Missa offertur verum et
dictum sacrificium; quae propositio est de fide ex hisce Cone.
Si quis dixerit, in Missa non offerri Deo verum et proprium
cium: aut quod offerri non sit aliud, quam nobis Christum ad
candum dari, anathema sit.

proprie 200
Trid.3:
Sacrifi­
mandu­

II. Essentia sacrificii Missae. Sufficit praecipua, quae huc spectant, 201
paucis notasse :
1. Victima sacrificanda est Christus ut exsistens sub speciebus. Dici­
tur:
;
a) Christus; quod Cone. Trid. hisce docet: « In divino hoc sacrificio,
quod in Missa peragitur, idem ille Christus continetur et incruente im­
molatur, qui in ara crucis semel seipsum cruente obtulit. » ’
b) Ut exsistens sub speciebus. Missa enim est sacrificium verum atque
proprie dictum, ideoque oblatio victimae visibilis, scilicet sacrificium
visibile. Atqui Christus non est visibilis nobis, nec visibiliter a nobis
sacrificari potest, nisi prout exsistit sub speciebus. Hinc Cone. Trid.:
« Dominus noster... in coena novissima, qua nocte tradebatur, ut dilectae
sponsae suae Ecclesiae visibile, sicut hominum natura exigit, relinqueret
sacrificium,... corpus et sanguinem suum sub speciebus panis et vini
Deo Patri obtulit, ac sub earundem rerum symbolis Apostolis... eorumque in sacerdotio successoribus ut offerrent praecepit. » ‘
Nota. Panis ct vinum sunt tantum materia, ex qua conficitur victima. Species
vero panis ct vini non sunt partes victimae constitutivae seu essentiales, sed sunt
conditio sine qua non datur victima.

2. Offerens brincipalis est ipsemet Christus, secundarius est sacerdos.3
Accedunt coofferentes, i. e. Ecclesia seu universus populus fidelis, mi­
nister et adstantes (S. Alf. VI, 307).
‘. Cfr. Cone. Trid. sess. 22, cap. 1. ----- *. Sess. 22, cap. 1. ----cap. 2.----- \ Sess. 22, cap. 2. ------ *. Sess. 22, cap. 2.

Sess. 22,

— ΐ5θ —

3. Quae sit actio sacrificalis, seu actus constitutivus, seu essentia pro­
frie dicta sacrificii Missae, non una est auctorum sententia. Porro :
a) Ad actionem sacrificalem omnium iam sententia pertinet consecra­
tio; et secundum sententiam communiorem consecratio utriusque spe­
ciei. Disputatur, utrum etiam communio ad essentiam pertineat. Qui
negant, admittunt, eam esse sacrificii partem integrantem.
b) Ex iis, qui censent, essentiam sacrificii Missae sola consecratione
constitui, alii actionem sacrificalem formaliter reponunt in consecratione,
in quantum Christum ponit in statu decliviori cibi et potus; alii in con­
secratione, in quantum in ea habetur mystica destructio, sive quia verba
ex se tendunt ad realem separationem corporis et sanguinis, sive quia
species sacramentalem repraesentationem istius separationis exhibent.
9

202

III. Indoles sacrificii Missae. Sacrificium Missae est sacrificium tam
absolutum quam relativum ; absolutum, quatenus in se consideratum om­
nia elementa veri sacrificii habet; relativum, quatenus essentialiter res­
pectum dicit ad sacrificium crucis, seu quatenus est essentialiter repraesentativum et commemorativum sacrificii crucis ’ (S. Thom. p. 3. q. 79,
a. 7;q. 83, a 1).

203

IV. Convenientia Missae cum Sacrificio crucis et discrepantia ab eo.
1. Utrumque sacrificium convenit quoad substantiam, scilicet quoad
victimam et principalem offerentem. Itaque Missa ratione substantiae
identificatur cum Sacrificio crucis, ita ut hoc revera iteretur, quoties
Missa celebretur.
2. Differunt:
a) In eo quod sacrificium crucis erat absolutum, ut dicitur, Missa
autem essentialiter etiam relativa est, seu refertur ad sacrificium crucis.
b) Ratione offerentis secundarii, scilicet in cruce habebatur solus
Offerens principalis, nimirum Christus; in Missa habentur Offerens
principalis, scilicet Christus, et secundarius, scilicet sacerdos.
c) Ratione modi offerendi, qui erat cruentus in cruce, incruentus est
in Missa.
d) Ratione finis et effectuum, quatenus Sacrificium crucis satisfactio­
nem et merita perfecit, Missa vero ea nobis applicat.
SECTIO II.
De efficacia et effectibus sacrificii Missae

204

Per efficaciam sacrificii Missae intelligitur ipsa virtus efficiendi,
quam habet ratione rei oblatae et principalis offerentis. Porro patet, eam
Cone. Trid. sess. 22, cap. 1.

— 151 —

esse infinitam. Quodsi quaeratur, utrum ipsi etiam effectus producti in­
finiti sint, distinguendum est. Effectus, qui directe Deum respiciunt,
nimirum latreuticus et eucharisticus infiniti sunt, a. v. sacrificium
Missae Deo exhibet infinitam seu condignam adorationem, laudem et
gratiarum actionem. Effectus autem, qui directe hominem respiciunt,
nimirum propitiatorius et impetratorius limitati sunt.
Quoad effectus autem Missae ulterius investigabimus, quinam sint
huius sacrificii effectus, quo modo producantur, in quanam mensura
diversi effectus diversis obveniant, et quid requiratur, ut alicui specialis
fructus obtingat.

I. Effectus Missae respondent finibus eius. Hinc sicut finis ita etiam 205
effectus quadruplex est, scilicet latreuticus, eucharisticus, propitiatorius
et impetratorius, a. v. i° Deo tribuit adorationem et laudem, 2° Deo
gratias refert pro beneficiis acceptis, 30 placat divinam iustitiam offen­
sam et remissionem culpae et poenae obtinet, et 40 alia bona spiritualia
et temporalia impetrat.
Ex dictis effectibus ii qui directe tendunt in utilitatem nostram, scilicet
propitiatorius et impetratorius nomine fructuum indicari solent.
II. Modus quo effectus producuntur. Effectus Missae intelligi pos- 206
sunt tripliciter produci :
i° Ex opere operato et ex opere operantis, prout effectus procedit
ratione ipsius sacrificii i. e. ratione victimae oblatae et principalis offe­
rentis, aut ratione operis coofferentium i. e. Ecclesiae, ministri et fide­
lium.
2° Immediate et mediate, prout effectus procedit non mediante effec­
tu intermedio, vel mediante eiusmodi effectu.
30 Infallibiliter et fallibiliter. Porro :
1. Effectus latreuticus et eucharisticus producuntur:
a) Ex opero operato, et quidem immediate et infallibiliter.
b) Ex opere operantis, et quidem immediate atque i° certo et infalli­
biliter ex opere Ecclesiae coofferentis; 20 utrum necne et in quantum
ex opere aliorum coofferentium, id pendet ab eorum dispositione.
2. Effectus propitiatorius et impetratorius producuntur:
a) Ex opere operato; praeterea ex opere operantis, scilicet Ecclesiae
coofferentis, quae speciali modo Deum movet; item aliorum (sacerdotis
et fidelium) coofferentium, qui pro maiori minorive dispositione ad
praedictos effectus conferre possunt.
b) Immediate producuntur placatio divinae iustitiae, relaxatio poenae
temporalis post remissam culpam, gratiae actuales et alia bona spiritualia

— 152 —

ct temporalia. Mediate producuntur remissio culpae, scilicet mediante
gratia poenitentiae; et augmentum gratiae habitualis, scilicet medianti­
bus gratiis actualibus.
c) Infallibiliter producitur aliqu-a remissio poenae temporalis post cul­
pam remissam, si Missa offertur pro iustis. Alii fructus producuntur
fallibiliter, quia potest aliquid obstare sive ex parte Christi, sive ex parte
subiccti obstaculum ponentis. Dici tamen potest, omnes fructus infalli­
biliter produci in actu primo, in quantum impetratio Christi ex se semper
exauditur.

207

ΙΙΓ. Mensura, secundum quam effectus obveniunt iis, pro quibus
Missa offertur.
Praen. I. Hic sermo est de effectibus, qui directe nostram utilitatem
respiciunt, a. v. de effectu propitiatorio et impetratorio, qui quidem
effectus, uti iam notavimus, fructus dicuntur.
Praen. II. Ratione eorum, quibus fructus Missae obveniunt, distingui­
tur triplex fructus, scilicet generalis, specialis seu medius seu ministeria­
lis et specialissimus seu personalis. Generalis est, qui obvenit toti Eccle­
siae; scilicet quum sacerdos semper nomine Christi et Ecclesiae pro
tota Ecclesiae offerat, fieri nequit, quin omne sacrificium producat
fructum toti Ecclesiae obvenientem. Specialis est, qui obvenit ei vel eis,
quibus sacerdos Missam specialiter applicat. Specialissimus est, qui
obvenit celebranti. Scilicet fieri non potest, quin digne offerenti etiam
ex opere operato peculiaris fructus obtingat. Censent autem communius,
sacerdotem eo cedere non posse. Ad hunc fructum refertur ille, qui ad
sacrifium conferentibus obvenit (S. Alf. VI, 312, 318). Quibus praeno­
tatis, dico:

1. Mensura, secundum quam fructus generalis distribuitur, diudicanda
videtur ex maiori minorive dignitate et sanctitate membrorum Ecclesiae,
atque ex commemoratione speciali facta a sacerdote.

2. Mensura fructus specialissimi, quatenus obvenit celebranti, eo
maior est, quo perfectior est sacerdotis dispositio et devotio. Quatenus
hic fructus obvenit coofferentibus, maior vel minor erit pro ratione
cooperationis ad sacrificium, dispositionis et devotionis. Neque hic fruc­
tus minuitur ex maiori numero coofferentium.
3. Mensura fructus specialis hisce determinatur:
a) Eo uberior erit, quo perfectior est dispositio eius, pro quo Missa
offertur. Quae dispositio quum in indefinitum augeri possit, ideo fruc­
tus specialis (aeque ac generalis et specialissimus) dicitur intensive inde­
finitus.

— 153 —

b) Disputatur, utrum fructus specialis sit extensive infinitus, a. v.
utrum eadem mensura singulis obveniat, sive pro uno sive pro pluribus
Missa offeratur. Porro alii simpliciter affirmant. Alii affirmant quoad
fructum impel ratorium, negant quoad propitiatorium. Alii simpliciter
negant ;1 quibus assentimur. Etenim Ecclesia approbat et commendat
praxim celebrandi pro determinata persona. Atqui si sententia adversa­
riorum vera esset, eiusmodi determinatio inutilis foret, quia in ea quoad
determinatam personam non refert, utrum celebretur pro una an pro
omnibus. Quin etiam omnino praestaret semper pro omnibus celebrare,
quia per applicationem determinatae personae ceteri fructu carerent,
sine utilitate pro determinata illa persona.

IV. Applicatio fructus specialis. Dixi fructus specialis; etenim fruc- 208
tus generalis et specialissimus applicatione non indigent; prior eo ipso
quod sacrificium offertur toti Ecclesiae, alter eo ipso quod digne offer­
tur sacerdoti offerenti obvenit. Fructus autem specialis indiget appli­
catione sacerdotis ; hinc de ea dicendum.
1. Notio et divisio applicationis. Applicatio est intentio sacerdotis
Missam specialiter offerendi pro aliqua vel pro pluribus causis aut per­
sonis. Applicatio distingui potest duplex, publica et privata. Publica ha­
betur, quum fideles publice monentur de Missa pro tali offerenda, vel
quum alicuius nomen orationibus inseritur. Privata, quum nec fideles
publice monentur nec nomen orationibus inseritur.
2. Potestas applicandi. Sacerdos potest fructum specialem applicare;
quod patet tam ex universali praxi, quam ex proscripta doctrina synodi
Pistoriensis.2 Si applicatio positive excluditur, fructus specialis remanet
in thesauro Ecclesiae. Si nulli diserte vel si incapaci applicatur, secun­
dum alios fructus manet in Ecclesiae thesauro, secundum alios obvenit
ipsi sacerdoti vel iis pro quibus tenetur specialiter offerre, quia censent,
sacerdotem ita implicite intendisse (S. Alf. VI, 336).
3. Personae, pro quibus applicatio fieri potest. Integrum est Missam
applicare pro quibusvis tum vivis, tum etiam defunctis purgatorii igne
admissa expiantibus, salvo praescripto can. 2262, § 2, n. 2. (can. 809).
Itaque :
a) Quoad vivos Missa pro omnibus applicari potest; attamen i° licet
‘. Quod spectat ad S. Alfonsum, hic in opere morali, n. 312, utramque senten­
tiam probabilem dicit, primam vero sibi videri probabiliorem. At in duobus pos­
terioribus operibus, nempe in opere : In Trident, sess. 22, n. 22, et in opusculo
De Missarum stipendiis, cui titulus: De abusibus in acceptandis Missis, n. 26-28,
absolute docet secundam sententiam, camque communem vocat ; unde videtur
sententiam mutasse (Aertnys-Damen. Theol. Mor. “ II, n. 185). ----Denz.Bannw. n. 1530.

— 154 —

tantum privatim (ac remoto scandalo) applicare pro excommunicatis;
quales externo Ecclesiae iudicio considerantur haeretici et schismatici,
non autem infideles. Hinc, si scandalum desit, pro hisce etiam publice
applicari potest ;1 a fortiori ab ea non excluduntur catechumeni ; 2° pro
excommunicato vitando licet tantum applicare privatim et pro sola eius
conversione (can. 2262, § 2, 2°).
b) Quoad defunctos, exclusis damnatis, Missa pariter pro omnibus
applicari potest; attamen pro exclusis ab ecclesiastica sepultura (can.
1240) licet privatim tantum applicare; hisce enim deneganda sunt tum
quaelibet Missa exsequialis, etiam aniversaria, tum alia publica officia
funebria (can. 1241).
Nota i. Caveat sacerdos, ne quid mali aut erroris aut superstitionis in infidelibus
eleemosynam offerentibus subsit. *
Nola 2. Etiamsi quis ab Ecclesia ab applicatione excluderetur, posset tamen
sacerdos in Memento vivorum privata intentione pro eo orare; item ei applicare
fructus, sacerdoti obvenientes ex opere operantis, quatenus hoc sacerdotis est;
non autem fructus ex opere operato, vel ex opere operantis, quatenus hoc nomine
Ecclesiae fit.
Nota 3. .Missae etiam i» honorem Sanctorum offerri seu applicari possunt; pa­
tet ex hisce Cone. Trid.’ «Si quis dixerit, imposturam esse Missas celebrare in
honorem Sanctorum et pro illorum intercessione apud Deum obtinenda, sicut
Ecclesia intendit, anathema sit. » — Quo sensu seu quo fine id fiat, hisce docet
idem Cone. :4 < Et quamvis in honorem et memoriam Sanctorum nonnullas inter­
dum Missas Ecclesia celebrare consueverit, non tamen illis Sacrificium offerri
docet, sed Deo soli, qui illos coronavit; unde nec sacerdos dicere solet: Offero
tibi Sacrificium, Petre vel Paule; sed Deo de illorum victoriis gratias agens,
eorum patrocinia implorat, ut ipsi pro nobis intercedere dignentur in coelis, quo­
rum memoriam facimus in terris. »

4. Requisita ad applicationem validam sunt:
a) Fiat ab ipso celebrante, qui cam nemini, ne Christo quidem, facien­
dam relinquere potest. Scilicet Christus, qui sacerdoti potestatem appli­
candi contulit, censetur eius exercitium soli sacerdoti commisisse. Hinc
invalida foret applicatio: Applico Missam ei cui eam applicat Christus.
Secus dicendum de applicatione hac: « Applico Missam ei, cui Christo
magis placet, ut applicetur » (S. Alf. VI, 334).
b) Fiat ante sacrificium quoad essentiam perfectum; hinc secundum
alios ante consecrationem sanguinis ; secundum alios ante omnem con­
secrationem. Practice, ut omne periculum frustrationis praecaveatur,
1 S. C de Prop. Fid. 11 Mart. 1S48 (Collect, η. 1028); S. Off. 12 Iui. 1848 (Col­
lect η 1274)
:· S. Off. 12 Iui. 1865 (Collect, η. 1274).----- Sess. 22, can. 5.
----- «. Sess. 22, cap. 3.

— 155 —

ante consecrationem fiat: immo praestat eam facere ante Offertorium
vel potius ante Missam, ut tam Offertorium quam ceterae orationes et
actiones liturgicac stipendium danti prosint.
c) Fiat per intentionem saltem habitualem, i. e. factam et non retrac­
tatam. Habitualis sufficit, quia applicatio fit per modum donationis,
quae effectum sortitur, etiamsi tempus vel actus intercedant inter inten­
tionem conceptam et exsecutioni datam (S. Alf. VI, 335). Suadetur
tamen, ut applicatio non extendatur ad tempus nimis diuturnum, utque
saltem aliquoties, puta initio mensis pro toto mense determinetur. Inten­
tio intcrpretativa, quippe quae vere non exsistat, non sufficit.
d) Sit determinata quoad personam vel causam; hinc si quis a quinque
personis acceperit stipendium aut quinque stipendia pro diversis defunc­
tis, non sufficit intentio applicandi uni ex quinque, nemine explicite vel
implicite determinato. Sufficit tamen determinatio implicita, puta inten­
tio: i° applicandi pro eo, qui stipendium obtulit, vel a celebrante pro
hac die in libello assignatus est; 20 applicandi secundum illius mentem,
qui stipendium transmisit, modo hic intentionem formaverit ; 30 appli­
candi secundum ordinem, ab alio, puta a superiore vel ab ecclesiae recto­
re constitutum. Non obstat quod celebrans forte ignoret intentionem vel
circa earn erret. Pariter sufficit determinatio disiunctiva, ut si quis
dicat: < Dico Missam ad intentionem parochi, si quam pro me statuerit,
secus ad illam intentionem » (S. Alf. λ7!, 335).
Si sacerdos cumulum stipendiorum collegit, neque scit, quo ordine collata fuerint,
sufficit intentio celebrandi secundum ordinem, quo de facto fuerunt collata vel
accepta, aut —quoad plura stipendia simul pro diversis collata—secundum ordinem
quo a conferente destinata sunt, si destinatio locum habuerit; secus pro rata iuris
uniuscuiusque numero comprehensi ; quae omnia saltem Deo nota sunt. Item sufficit
intentio omnes et singulas Missas applicandi pro rata iuris omnibus, pro quibus
data sunt. Scii, cum fructus Missae sit divisibilis, post omnes Missas celebratas
quisque suum obtinuit.
Si non ipse sacerdos Missas collegit sed ab alio, puta ab Episcopo vel ab adminis­
tratore loci pii, cumulum recepit, per se distributoris est ordinem praestituere; cele­
brantis secundum ordinem praestitutum applicare. Si vero distributor ordinem
non praestituit, potest sacerdos celebrare secundum alterutrum ordinem supra ex­
positum (S. Alf. VI, 335).

»

e) Non fiat sub conditione suspensiva, puta ad intentionem eius, qui
prior stipendium oblaturus est. Etenim applicatio ita facta respicit in­
tentionem futuram, ideoque effectus suspensionem involveret. Hinc can.
825, i°: Nunquam licet Missam applicare ad intentionem illius qui appli­
cationem, oblata eleemosyna, petiturus est, sed nondum petiit, et elee-

— 156 —

mosynam postea datam retinere pro Missa antea applicata. » Id tamen
non impedit, quominus Missa celebretur v. g. pro persona defuncta, pro
qua praevidetur, Missam petitum iri; et postea si Missa petatur, signi­
ficare, aliquam Missam dictam esse, et stipendium, si petenti placuerit,
accipere. Talis applicatio non pendet ab intentione futura, ideoque effec­
tum non suspendit (S. Alf. VI, 337), neque ab intentione applicationem
petituri. Ceterum semper valet intentio sub conditione de praeterito vel
de praesenti, excepto casu, de quo nunc dicturi sumus.
f) Non fiat sub conditione naturaliter non cognoscibili; siquidem
Deus, qui res conformiter humano modo agendi disposuit, non censetur
sacerdoti contulisse facultatem applicandi dependenter a tali conditione.
Hinc invalida videtur applicatio: «Applico Missam pro te, si es prae­
destinatus. >
Quid, si quis duas intentiones contrarias elicuerit?
Resp. i. Praevalet posterior, si eam prioris intentionis memor conceperit.
Rcsp. 2. Si posteriorem conceperit prioris intentionis immemor, pariter praeva­
let posterior, nisi, ut dicendum videtur, priorem ita fecerit, ut voluerit eam prae­
valere, etiamsi cx oblivione aliam eliciturus sit. Ceterum in dubio, utra intentio
praevaleat, postea celebretur ad intentionem, quae non praevaluerit, et sic omnia
salva sunt.

Pars II.
De oblatione sacrificii Missae.
(S. Thom. 2. 2, q. 100, a. 2, ad 2; 3 q. 82; S. Alf. Theol. Mor. 1. VI,
n. 3°7> 313-333; Hom. Apost. tract. 15, n. 59-88).

SECTIO I.
De persona offerente.

209

I. Minister principalis est Christus Dominus. « Idem, ita Cone Trid.
nunc offerens sacerdotum ministerio, qui seipsum tunc in cruce obtu­
lit. » 1

II. Minister secundarius est omnis et solus sacerdos. « Si quis dixerit
— ita idem Trid. — illis verbis : Hoc facite in meam commemorationem,
Christum non instituisse Apostolos sacerdotes, aut non ordinasse, ut ipsi
aliique sacerdotes offerrent corpus et sanguinem suum, a. s. »1
III. Aliquo sensu omnes fideles ministri sacrificii Missae dici possunt,
scilicet quatenus aliquid ad sacrificium conferunt; quod quidem praes­
tant in quantum sunt membra Ecclesiae, in cuius nomine sacerdos cele*. Sess. 22, cap. 2. ----- ’. Sess. 22, can. 2.

— 157 —

brat; in quantum sacrificio astant seseque conformant intentioni minis­
tri principalis ct secundarii, et in quantum causaliter ad sacrificium
concurrunt v. g. tribuendo stipendium, vel inserviendo sacerdoti cele­
branti (S. Alf. VI, 307).
Coroll. I. Plures sacerdotes possunt quidem simul offerre sacrifificiuin Missae, at illud illicitum est, praeterquam in Missa ordinationis
presbyterorum, et in Missa consecrationis Episcoporum secundum Pon­
tificale Romanum (can. 803, n. 20).
Coroll. II. Sacerdos extraneus ecclesiae (i. e. non ascriptus ecclesiae),
in qua celebrare postulat, admitti potest, prout sequitur :
1. Si exhibet authenticas et adhuc validas litteras commendatitias sui
Ordinarii, si sit saecularis, vel sui Superioris, si religiosus, vel Sacrae
Congregationis pro Ecclesia Orientali, si sit ritus orientalis, ad Missae
celebrationem admittatur, nisi interim aliquid eum commisisse constet,
cur a Missae celebratione repelli debeat (can. 804, § 1).
2. Si iis litteris careat, sed rectori ecclesiae de eius probitate apprime
constet, poterit admitti ; si vero rectori sit ignotus, admitti adhuc potest
semel vel bis, dummodo, ecclesiastica veste indutus, nihil ex celebratione
ab ecclesia in qua litat, quovis titulo, percipiat, et nomen, officium,
suamque dioecesim in peculiari libro signet (can. 804, § 2). Dicitur:
dummodo ecclesiastica veste indutus, i. e. dummodo extraneus per ves­
tis formam manifestet, se esse sacerdotem.
3. Peculiares hac de re normae, salvis huius canonis praescriptis, ab
Ordinario loci datae, servandae sunt ab omnibus, etiam religiosis exemp­
tis, nisi agatur de admittendis ad celebrandum religiosis in ecclesia suae
religionis (can. 804, § 3).

SECTIO II.
De obligatione offerendi.
Obligatio offerendi oriri potest ex Ordine suscepto, ex officio, ex
praecepto superioris, ex promissione et ex stipendio. Hinc :

CAPUT I.

De obligatione ratione Ordinis suscepti.

I

I. Christus Collegio Apostolorum et sacerdotum praeceptum imposuit 210
identidem celebrandi. Est de fide ex Cone. Trid.1 quod edixit : « Si quis
dixerit, illis verbis: Hoc facite in meam commemorationem, Christum
*. Sess. 22, can. 2.

I

- 158 -

non instituisse Apostolos sacerdotes, aut non ordinasse, ut ipsi aliique
sacerdotes offerrent corpus et sanguinem suum, anathema sit. »

II. Etiam singuli sacerdotes tenentur identidem celebrare, secundum
can. 805: Sacerdotes omnes obligatione tenentur Sacrum litandi pluries
per annum ; curet autem Episcopus vel Superior religiosus, ut iidem
saltem singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto divinis ope­
rentur. Dicitur pluries per annum, i. e. ter quaterve per annum.
Disputatur, utrum obligatio singulorum identidem celebrandi sit iuris divini an
ecclesiastici tantum. Porro plerique auctores cum S. Thoma (p. 3, q. 82, a. 10)
astruunt ius divinum, quia vera inordinatio videtur esse in eo, quod ordinatus ad
tantum Deo honorem tribuendum tantamque hominibus utilitatem praestandam,
eiusmodi finem frustrat (S. Alf. VI, 313; Examen Ordin. n. m).

III. Qui commode potest celebrare et ob desidiam non celebrat, se­
cundum plures leviter peccat, quia venialis deordinatio habetur in eo,
quod ordinatus ad celebrandum negligit tantum Dei et hominum bonum,
quod tanta facilitate praestare potest (S. Alf. VI, 359). Ceterum eadem,
quae fidelibus communionem quotidianam commendant, sacerdotibus
celebrationem quotidianam suadent.
CAPUT II.

De

obligatione ratione officii.

Qui curam habent animarum tenentur ex officio aut celebrare aut
curare, ut celebretur iis diebus, quibus populus ipsis commissus tenetur
sacrum audire. Hinc Cone. Trid.: « Curet Episcopus, ut ii... qui curam
animarum habuerint, tam frequenter, ut suo muneri satis faciant, Mis­
sam celebrent » 1
211

I. Fons obligationis est ius seu lex divina, ut diserte docet Cone.
Trid.1. Porro Episcopi tenentur iure divino absoluto seu immediato; eos
scii. Ipsemet Spiritus S. posuit regere Ecclesiam Dei, ita ut in organismo
Ecclesiae deesse nequeant. Muneri autem regendi et pascendi annexa
est obligatio applicandi. Parochi tenentur iure divino hypothetico seu
mediato, scii, in hypothesi quod a S. Pontifice vel ab Episcopis in
partem sollicitudinis pastoralis seu ad partem gregis regendam vocantur.
Ita ex Constit. Leon. XIII In suprema. Ex hisce etiam explicatur, cur
parochi facilius quam Episcopi aliquam obligationis moderationem obti­
neant (S. Alf. VI, 324, qu. 2°).
1 Scss 23. cap. 14 de reform
1882.

— ’. Sess. 23, cap. 1 de reform. ----- ’. 10 lun.

— 159 —
II. Subiectum et obiectum obligationis, i. Episcopi debent, post 212
captam sedis possessionem, omni exiguitatis redituum excusatione aut
alia quavis exceptione remota, omnibus dominicis aliisque festis diebus
de praecepto etiam suppressis, Missam pro populo sibi commisso appli­
care (can. 339. § i).
a) Festi dies, quibus applicatio praecipitur, ex declaratione P. C.1
sumendi sunt secundum catalogum ab Urbano VIII in Constit. Uni­
versa ’ statutum, et a S. C. C. * iterum promulgatum, addito ex Constit.
Clem. XI Commissi nobis,4 et vi can. cit. festo Iminac. Concept. B. M.
V. Sunt igitur. Natalis Domini, Circumcisionis, Epiphaniae, Paschatis
cum duobus diebus subsequentibus, Ascensionis, Pentecostes cum duo­
bus diebus subsequentibus, Trinitatis, Corporis Domini, Inventionis S.
Crucis, Purificationis, Annuntiationis, Assumptionis, Nativitatis Beatae
Virginis, Immac. Conceptionis, Dedicationis S. Michaelis, Natalis S.
loannis Baptistae, SS. Apostolorum omnium, S. Stephani, SS. Innocen­
tium, S. Laurentii, S. Silvestri, S. Joseph, S. Annae, Omnium Sancto­
rum, atque festum unius ex principalioribus patronis in quocumque
regno, sive provincia, et alterius pariter principalioris in quacumque
civitate, oppido vel pago, ubi hos patronos haberi et venerari contigerit.
— Adhaec si alicubi ex concessione S. Sedis festum particulare de
praecepto celebratur, in hoc quoque festo obligatio est applicandi pro
populo (can. 339, § 1).
Disputatur de obligatione in diebus festis, qui antea ex iure particulari
de praecepto erant, sed nunc vi Codicis suppressi sunt. Porro obligatio
astruenda videtur, tum ob responsum particulare editum, * tum quia
can. 466, § i generaliter edicit, festis diebus de praecepto etiam suppres­
sis obligationem persistere.
b) Licet Episcopus duas vel plures dioeceses aeque principaliter unitas
regat aut, praeter propriam dioecesim, aliam vel alias in administrationem habeat, obligationi tamen satisfacit per celebrationem et applica­
tionem unius Missae pro universo populo sibi commisso (can. 339, § 5).
Quoad Episcopos titulares statuit can. 348, § 2: Decet ex caritate,
citra tamen obligationem, ut aliquando Missae sacrificium pro sua dioe­
cesi applicent.
2. Vicarius Capitularis eadem ratione ac Episcopus tenetur Missam
pro populo applicare (can. 440).
3. Vicarii et Praefecti Apostolici Missae sacrificium pro populis sibi
‘. 17 Febr. 1918, ad II (Λ. A. S. 1918, p. 170). ----- ’. 13 Sept. 1642. ----- '. 28
Dec. 1919 (A. A. S. 1920, p. 42). ----- ‘. 6 Dec. 1708------ ’. Apud II Monit. Eccles
1920, p. 72.

— 16ο —

commissis applicare debent saltem in sollemnitatibus Nativitatis Domini,
Epiphaniae, Paschatis, /Yscensionis, Pentecostes, sanctissimi Corporis
Christi, Immaculatae Conceptionis et Assumptionis Beatae Mariae Vir­
ginis, Sancti Joseph eius sponsi, Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli,
Omnium Sanctorum (can. 306).
4. Administrator Apostolicus, si permanenter constitutus sit, tenetur
applicare uti Episcopus ; si ad tempus datus sit, non tenetur obligatione
applicandae Missae pro populo, quae Episcopum gravat (can. 315).
5. Parochi' post captam paroeciae possessionem, tenentur iisdem die­
bus eademque obligatione quibus Episcopi Missam applicare pro populo
sibi commisso (can. 466, § 1). Attamen:
a) Parochus, qui plures forte paroecias aeque principaliter unitas regat aut,
praeter propriam paroeciam, aliam vel alias in administrationem habeat, unam
tantum debet Missam pro populis sibi commissis diebus praescriptis applicare (can.
466, § 2). Idem valet de vicario oeconomo, qui tempore vacationis plures paroecias
regit.’ Si tamen agitur de festo Patroni loci, parochus qui, praeter paroeciam
propriam, alteram aut plures alias in administrationem habeat, tenetur Missam
applicare pro populo non tantum in die festo Patroni suae paroeciae, verum etiam
in festis Patronorum alterius vel ceterarum paroeciarum, nisi Patroni eodem die
iccolcndi occurrant, vel quia idem sit Patronus, vel quia Patronorum festum ex
legibus liturgicis eadem dic celebretur.’
b) Ordinarius loci lusta de causa permittere potest ut parochus Missam pro
populo alia die applicet ab ea qua iure adstringitur (can. 466, § 3) ; quae permissio
etiam habitualiter concedi potest.
c) Parochus Missam pro populo applicandam celebret in ecclesia paroeciali, nisi
rerum adiuncta Missam alibi celebrandam exigant aut suadeant (can. 466, § 4) ;
ut si propter speciale festum in aliquo sacello vel ecclesia succursali, intra limites
paroeciae, concursus populi fiat. Pariter qui per alium applicat per se curare debet,
ut alius in paroeciali ecclesia celebret. *
d) Non praescribitur missa sollemnis vel cantata, sed sufficit privata8

6. Quasi-parochi tenentur iisdem diebus quibus Vicarii et Praefecti
Apostolici (sub 3) Missam pro populo sibi commisso applicare (can.
466, § 1).
7. Vicarius oeconomus (vacante paroecia constitutus) tenetur ut pa­
rochus (can. 473, § 1).

213

III. Uberior expositio obiecti obligationis 1. In festo Nativitatis
Domini, et si quod festum de praecepto in diem dominicam incidat, satis
1 Quinam veniant nomine parochi et quasi-parochi, vide in tract, de matrim.
---- \ P C. 14 lui. 1922, ad VI (A. A. S. p. 528).
’. S. C. C. 12 Nov. 1927
(A. A S. 1928 p. 84)·
S. C. C. 23 Dec. 1872.----- ·. C. S. R. 27 Febr. 1847,
n. 2939, ad IV; 22 Iui. 1848, n. 2967.

— ι6ι —
est ut Missam unam pro populo applicent (can. 339, § 2). Si festum
ita transferatur ut in die ad quem non solum fiat officium cum Missa
festi translati, sed serventur quoque obligationes audiendi Missam et
abstinendi a servilibus, Missa pro populo applicanda est in die ad quem;
secus in die a quo (can. 339, § 3).

2. Qui tenetur obligatione applicandi, Missam per se ipse applicare
debet (can. 339, § 4, coll. can. 306 et 406, § 1). Attamen legitime absens
parochus potest Missam pro populo applicare vel ipse per se in loco in
quo degit, vel per sacerdotem qui eius vices gerat in paroecia (can.
466, § 5). — Si quis eodem die urgeatur onere utriusque Missae et pro
populo et conventuali, hanc ipse celebret applicetque per se, illam per
alium vel per se die sequenti (can. 419, § 2).
3. Parochus legitime absens, si non applicet per se ipse, item legitime
impeditus, quominus per se ipse Missam pro populo applicet, statis die­
bus applicet per alium.
Legitime impediunt: i° impotentia physica vel moralis; 2° obligatio
celebrandi missam conventualem, si parochus simul canonicus est (can.
419, § 2). Non autem impediunt legitime: i° sola consuetudo per alium
applicandi ;1 20 consuetudo applicandi modo per se modo per alium,
puta per sacellanum, si hic Missam solemnem celebrat ; " 30 praeceptum
liturgicum, quod vult, ut Missa pro populo sit conformis officio. Hinc
si solemnitas externa alicuius festi transfertur, et in translatione can­
tatur Missa votiva, nequit parochus, ut ipsemet illam Missam votivam
celebret, applicationem pro populo sacellano vel alii relinquere; 40 cele­
bratio Missae exsequialis, utut praesente cadavere. *

4. Qui neque per se ipse neque per alium statis diebus applicare potest,
quamprimum vel per se ipse vel per alium applicet alia die (can. cit.).
5. Obligatio rcalis i. e. aut applicandi pro populo aut curandi ut pro
eo applicetur, gravis est; obligatio applicandi per se, tempore praefixo
et, si de parocho agatur, in ecclesia paroeciali gravis est ex genere suo,
ita ut graviter peccaret, qui crebro ea negligeret.

6. Qui obligationi non satisfecerit, quam citius pro populo tot applicet
Missas, quot omisit (can. 339, § 6, coll. can. 306 et 460, §1).
7. Qui vice parochi Missam pro populo applicat, potest pro illa Missa
recipere stipendium ; parochus autem impeditus tenetur suis sumptibus
curare, ut pro populo applicetur.
. S. C. C. 22 Sept. 1847· ----- ’· S. C. C. 9 April 18S1. ----- ·. S. C C. 26
lan. 1771.*
W. M. T. M. n.

11

--- 102 --CAPUT III.
De obligatione ratione praecepti vel promissionis.

214

I. Celebratio Missae a superiore competente praecipi potest. Patet
ex dictis de obiecto legis et praecepti (t. I, n. 117).

II. Applicatio Missae praecipi potest, prout sequitur:
1. 5. Pontifex illud certo potest, quatenus determinat ius divinum, ut
si praescribat, ut animarum curam habentes quandoque pro populo
celebrent.
2. Superiores religiosi saltem vi potestatis dominativae idem possunt
respectu subditorum, modo votum in religione emissum ita intelligatur ;1
iidem possunt in subditos transferre obligationem iustitiae, stipendio
recepto annexam (S. Alf. VI, 317, q. 4).
3. Disputatur, num idem possint superiores ecclesiastici, qui sola
potestate iurisdictionis gaudeant; item superior religionis vi eiusdem
potestatis. S. C. C. in Viglevan.: sententiam affirmantem admittit (cfr.
t. I. n. 117).
III. Qui gratis promisit Missam, tenetur sub levi, scilicet ex fidelitate,
stare promissis, nisi intenderit se obligare sub gravi, vel ex iustitia (S.
Alf. VI, 317, qu. 4a ; t. I, n. 864).

CAPUT IV.
De obligatione ratione stipendii.

Articulus I.
De stipendio in se spectato.

215

I. Notio et origo. Stipendium est stips, i. e. pecunia vel res pretio
aestimabilis, quam aliquis sacerdoti offert, eo sub onere, ut hic fructum
specialem Missae ad eius, i. e. offerentis intentionem applicet. Hinc con­
tractus, stipendio acceptato, constitutus naturam induit contractus : do
ut facias (cfr. can 1544, § 2).
Origo remotissima habetur in oblationibus, quas antiquitus fideles, quum ad
sacra peragenda convcmebant, infra ipsam Missam (ad Offertorium) ferebant ad
altare, tum in signum communicationis cum ecclesia et participationis ipsius Sa­
crificii, tum etiam ad subveniendum pro necessariis impensis cultus divini et
sustentationis cleri (vitam communem ducentis) atque pauperum.
Trioribus quidem Ecclesiae saeculis eiusmodi oblationes in pane et vino tantum,
dein etiam in frugibus, oleo et incenso fiebant; at iam longe ante sacc VIII mos
invaluit, ut loco praedictarum oblationum, aut saltem coniunctim cum cis, 'n stipem

S. C. de Relig. 3 Maii, 1914. ----- 8 Maii, 1920 (A. A. S. 1920, p. 536).

— 103 —
pro sacrificio conferretur pecunia, arcae communi seu gazophylacio ecclesiae des­
tinata. Cessante vero paullatim vita communi clericorum et multiplicatis praesertim
Missis privatis singulorum sacerdotum, fideles coeperunt singulis sacerdotibus pro
sacrificio sibi speciatim applicando stipem quoque speciatim in pecunia elargiri. —
Cuius rei vestigia iam in saeculi VIII
*
documentis inveniuntur; usus autem uni­
versalis iam in saec. XII descendit.’

II. Divisio. Stipendia dividuntur in manualia, ad instar manualium 216
et fundata. Manualia sunt quae a fidelibus pro Missis offeruntur sive
ex propria devotione, veluti ad manum, sive ex obligatione etiam per­
petua a testatore propriis heredibus facta (can. 826, § 1). Posteriora
patrimonium alicuius familiae gravant. Ad instar manualium vocantur
stipendia Missarum fundatarum, quae applicari non possunt in proprio
loco, aut ab iis qui eas applicare deberent secundum tabulas fundationis,
et ideo de iure aut Sanctae Sedis induito aliis sacerdotibus tradendae
sunt ut iisdem satisfiat (can. 826, § 2). Itaque stipendia Missarum fun­
datarum evadunt ad instar manualium, quum ad alios, qui eis satisfa­
ciant, transmittuntur. Fundata appellantur quae ex fundationum rediti­
bus percipiuntur (can. 826, § 3 ; n. 233).
III. Liceitas. Secundum receptum et probatum Ecclesiae morem atque 217
institutum, sacerdoti cuilibet Missam celebranti et applicanti licet elee­
mosynam seu stipendium recipere (can. 824, § 1). Ratio est, quia stipen­
dium non datur et acceptatur per modum pretii, i. e. tanquam res, quacum Missa commutetur — quod foret simoniacum — sed tanquam
res, quae eatenus sacerdoti debita est, quatenus iustum est, eum qui
aliorum utilitati debeat inservire, ab illis aliis sustentari, secundum haec
S. Script. « Dignus est operarius cibo suo, » 2 Quis militat suis stipendiis
unquam » ’ (S. Thom. 2. 2, q. 100, a. 2 ; S. Alf. VI, 316, 320, dub. 4).
Itaque licet, etiam sacerdoti diviti, stipendium pro Missa accipere; atta­
men parum laudabile foret principaliter ob stipendium celebrare; immo
S. Alf. censet, eum qui ita agat non facile excusari a veniali, « cum sit
quaedam inordinatio dirigere spiritualia ad temporalia» (VI, 317; III,
55, quaer. 6°).
Nota i. Etiam licet, ut docet Bened. XIV,4 acceptare stipendium sacerdotibus
cum Episcopo celebrantibus, puta in Missa ordinationis. Pariter fas est neosacerdotibus recipere eleemosynam pro tribus Missis, ipsis ab Episcopo impositis
(S. Alf. VI, 829).
Nota 2. Qui pluries in die celebrat, si una vice ex titulo iustitiae applicet, prae-

’. Vlaming, Instit. lur. Eccles, n. 349.
— 4. De sacr. Miss. 1. Ill, c. 11.

’. Matth. X, 10. ----- *. i. Cor. IX, 7.

— 164 —
tcrquam in die Nativitatis Domini, pro alia eleemosynam reciperc nequit, excepta
aliqua retributione ex titulo extrinseco (can. 824, § 2). Dicitur:
1. lix titulo iustitiae, puta ob stipendium receptum, vel si parochus ex officio
pro populo applicet, quo casu igitur parochus pro neutra Missa stipendium recipere
potest. Ceterum perinde est, utrum Missa, quae stipendium annexum habeat, primo
an secundo loco dicatur.
2. Pro alia eleemosynam recipere nequit. Nihil tamen impedit — modo eleemo­
synam non recipiat — quominus aliam Missam dicat titulo fidelitatis, caritatis; vel
etiam iustitiae, modo titulus iustitiae non fundetur in stipendio vel in officio.1
3. Ex titulo extrinseco, puta cantus, Hora vel loci. ’
Nota 3. Ex can. 825 nunquam licet:
1. Missam applicare ad intentionem illius qui applicationem, oblata eleemosyna,
petiturus est, sed nondum petiit, et eleemosynam postea datam retinere pro Missa
antea applicata (n. 1 ; cfr. n. 208).
2. Eleemosynam recipere pro Missa quae alio titulo debetur et applicatur (n. 2).
Alio titulo, sive iustitiae, sive fidelitatis, sive obedientiae etc. Rationes sunt : tum
quia in casu qui dedit stipendium probabilius privatur aliquo fructu, ad quem
ius habet (n. 207) ; tum quia dans stipendium ex usu recepto censet, pro se solo
Missam applicari, sacerdos autem acceptans stipendium tacite ad illud se obligat.
3. Duplicem eleemosynam pro eiusdem Missae applicatione accipere (n. 3;
cfr. n. 207).
4. Alteram recipere eleemosynam pro sola celebratione, alteram pro applicatione,
nisi certo constet, unam stipem oblatam esse pro celebratione sine applicatione.

218

IV. lustum stipendium. Ordinarii loci est manualem Missarum sti­
pem in sua dioecesi definire per decretum, quantum fieri potest, in dioecesana Synodo latum; nec sacerdoti licet ea maiorem exigere (can. 831.
§ 1). — Ubi desit Ordinarii decretum, servetur consuetudo dioecesis
(can. 831, § 2). — Etiam religiosi, licet exempti, circa stipem manualem
stare debent decreto Ordinarii loci aut dioecesis consuetudini (can. 831,
§ 3). Porro :
1. Maius stipendium quam Ordinarius loci aut dioecesis consuetudo
‘. Cfr. S. C. C. 14 Sept. 1S7S (Collect, η. 1500),
’. Hisœ sublata est prohibitio,
S C. C (15 Oct 1915), quae dic 2 Novcmbr. exstabat (P. P C. 13 Dec. 1923,
A. A. S. 1924, p. 116).
Adhaec Pius IX per Decr. S. C. de Prop. Fid. 15 Oct. 1863 Ordinariis Missionum
facultatem tribuit indulgendi, ut, iusta et gravi causa intercedente, sacerdotes sibi
subditi etiam pro secunda Missa in eodem die celebranda stipendium percipere
possint.
Etiam extra terram Missionis interdum talia indulta conceduntur, sed tantum
conditionate, sub conditione scii, ut Missae applicentur ad mentem Episcopi, qui
eleemosynas accipiet ut eas eroget in causas pias. Si hac causae piae non ulterius
indicantur, licet etiam, immo praestat ut Episcopus eas eroget « in favorem Sacer­
dotum pauperum, non exclusis Sacrum iterantibus, quatenus subsidio indigeant. »
(Decr. S. C. C. 7 Aug. 1909. A. A. S. I. p. 767-771 ; cfr. praesertim relatio Con­
sultoris decisioni huic praemissa). In casu autem eleemosyna tota Episcopo mittend i est (S. C C. 27 Fcbr 1905 ; N. K. St. p. 134). Ita Aertnys-Damen, t. II,
n

202.

— 165 —

statuerit, exigi nequit. Attamen pinguioribus stipendiis passim proviso
non videtur illicitum dicere: «Non possum ipsemet stipendia tua exo­
nerare, nisi tantum tribuas, quantum alii tribuerunt. » ’ Praeterea per
se non est prohibitum, quominus requiratur compensatio pro labore vel
incommodo extraordinario, puta si petitur Missa cantanda, aut certo
tempore vel loco dicenda, aut si iter confici debet (S. Alf. IIT, 55).
Coroll. Qui statuto maius stipendium exigit, peccat contra religionem ; ex hac
enim virtute lex obligat ; item contra iustitiam, si congruo maius exigat ; non
autem simoniae reus est, nisi spirituale vendat, puta maius stipendium exigendo
ob indulgentiam altari annexam.

2. Maius stipendium ultro oblatum accipi potest (can. 832); neque
Episcopus potest prohibere, quominus maius offeratur.1
3. Pariter minus stipendium accipi potest, nisi loci Ordinarius prohi­
buerit (can. 832). Si prohibitio facta fuerit, non censetur prohibitum,
quominus minus stipendium accipiatur, si ratio misericordiae illud pos­
tulet.
4. Si quis pecuniae summam obtulerit pro Missarum applicatione, non
indicans earundum numerum, hic supputetur secundum eleemosynam
loci in quo oblator morabatur, nisi aliam fuisse eius intentionem legi­
time praesumi debeat (can. 830). Haec etiam testatori applicentur.

Articulus II.
De acceptatione stipendiorum deque obligatione ex ea oriunda.

1. Acceptatio stipendiorum. 1. Nemini licet tot Missarum onera per 219
se celebrandarum recipere quibus intra annum (intellige : a die susceptae
obligationis) satisfacere nequeat (can. 835), sive quia numerus oblatus
exsuperat anni dies, sive quia sacerdos iam tot onera suscepit, ut nova
intra annum implere non possit. Decretum Ut debita eandem dispositio­
nem continebat, addito: « salva tamen semper contraria offerentium vo­
luntate » ; quae additio cum in Codice omissa sit, libertas magis restricta
videtur. Neque tamen nova lex ita accipienda, ut pro illicito habeatur
v. g. recipere stipendium pro 12 Missis anniversariis.
2. In ecclesiis in quibus ob fidelium peculiarem devotionem Missa­
rum eleemosynae ita affluunt, ut omnes Missae celebrari ibidem debito
tempore nequeant, moneantur fideles, per tabellam in loco patenti et
obvio positam, Missas oblatas celebratum iri vel ibidem, cum commode
poterit, vel alibi (can. 836).
1

’. Aertnys-Damen, II, n. 207. ----- ’. S. C. C. 16 lan. 1649·

— 166 —
Π. Obligatio ex stipiendo oriunda respicit tam celebrationem et
applicationem ad intentionem dantis stipendium, quam circumstantias
ab eo intentas, et tempus sive ab eo sive ab Ecclesia determinatum. Est
autem obligatio iustitiae; neque huic obligationi obstat, quod dans sti­
pendium normas ab Ecclesia quoad tempus statutas ignorat. Sufficit, ut
intendat Missam, prout secundum Ecclesiam dicenda est; sacerdos au­
tem acceptando stipendium tacite ad normas ab Ecclesia statutas se
obligat.
221
i. Celebratio et applicatio ad intentionem dantis stipendium principa­
liter imponitur; atque quidem ob singula stipendia. Hinc can. 828: « Tot
celebrandae et applicandae sunt Missae, quot stipendia etiam exigua
data et accepta fuerint. » Porro omissio etiam unius tantum Missae certo
gravis est, si materia stipendii respectu dantis est gravis, neque agitur
de magno numero Missaium ad eandem intentionem celebrandis.
220

Disputatur 1, num gravis sit omissio unius Missae celebrandae ob stipendium,
cuius materia levis est. Plurcs negant, sed cum S. Alfonso (VI, 317, q. 3) et aliis
affirmamus. Etenim obligatio debili ex lustitia gravis est, si agitur de re gravi,
qualis est Missa. Quod autem ille, qui bono Missae privatur, levi stipendio aliam
Missam obtinere potest, id nullatenus impedit, quominus ille, qui teneatur ex iustitia
bonum giave praestare, sub gravi ad hoc teneatur.
Disputatur 2, num omissio unius Missae gravis sit, si agatur de magno numero
Missarum ad eandem intentionem celebrandarum. Sed argumentum supra allatum
etiam militare videtur pro sententia, quae docet, omissionem in isto quoque casu
gravem esse.
Disputatur 3, num qui stipendium leve receperit, teneatur sub gravi illud resti­
tuere casu, quo nec ipse Missam dicere nec curare potest, ut ab alio dicatur ; ad
haec enim tenetur. Porro omnino negandum videtur ; siquidem non apparet, obli­
gationem restituendi rem levem, esse gravem.

222

2. Circumstantiae debitae; quocirca primum notetur can. 833 : Prae­
sumitur oblatorem petiisse solam Missae applicationem; si tamen oblator
expresse aliquas circumstantias in Missae celebratione servandas deter­
minavit, sacerdos, eleemosynam acceptans, eius voluntati stare debet.
Speciatim notentur haec :
a) Circumstantia loci. Missae fundatae celebrari debent loco a fun­
datore designato. Grave peccatum foret saepe et sine iusta causa ab hac
regula recedere (S. Alt. VI, 329). Attamen beneficiarius non tenetur
ipsemet Missas celebrare, nisi fundator illud expresse statuerit (S. Alf
VI, 330). Ad haec potest Episcopus, interpretando voluntatem funda­
toris, dispensative permittere, ut Missa ob causam iustam alio loco cele­
bretur (S. Alf. VI, 329).
Quoad Missas manuales circumstantia loci sub gravi servari debet,
si spectatis adjunctis, locus censeri debet pertinere ad substantiam obii-

--- 167 --gationis, ut facile fit, si agitur de Missa nuptiali, exsequiali, vel de Missa
celebranda coram imagine miraculosa. Si locus assignatus non pertinet
ad obligationis substantiam, eius neglectus levis est, atque ob causam
iustam (non praevisam) licitus evadit.
b) Circumstantia altaris privilegiati; quocirca advertas:
a) Qui tenetur celebrare in altari privilegiato, non satisfacit aliam
indulgentiam plenariam defuncto applicando. ’
β) Sacerdos habens privilegium personale altaris privilegiati, satisfa­
cit, licet celebret in altari non privilegiato. ’
7) Qualitas Missae de Requie, de feria vel de vigilia, item additio
Orationis pro defuncto ad valorem indulgentiae iam non requiritur. ’
ύ) Qui circumstantiae altaris privilegiati non satisfecit, tenetur ad
compensationem, puta ad aliam indulgentiam plenariam animae defuncti
applicandam, quod peragere potest v. g. dicendo orationem En ego etc.
(S. Alf. VI, 329).
c) Circumstantia qualitatis Missae — puta Missae de Requie vel voti­
vae — si expresse determinatur, ‘ sub veniali servari debet, non autem
sub gravi, quia non agitur de substantia, sed solum de accedenti con­
tractus. Quodsi rubricae prohibeant, quominus qualitas Missae servetur,
passim ex consensu dantis stipendium praesumpto per aliam Missam
satisfit obligationi. Consultius tamen est, ut, si commode fieri possit,
alia die Missa petita dicatur.5 Si sacerdos praevideat, Missae qualitatem
petitam die assignato servari non posse, offerens praemoneatur.
(I) Circumstantia Missarum Gregorianarum secum fert, ut triginta
Missae pro eodem defuncto (ab uno vel a pluribus sacerdotibus) celebren­
tur, idque per triginta dies non interruptos. Porro qui voluntarie seriem
interrupit, tenetur eam denuo inchoare ; si quis illud involuntarie fecerit,
sufficit, ut numerum compleat atque detrimentum aliquo modo compen­
set v. g. applicando indulgentiam plenariam.
‘. S. C. Indulg. 2 Maii, 1852; 24 Iui. 1885 (A. S. S. t. 18, p. 94). ----- ’. S. C.
Indulg. 15 Mart. 1852.
’. S. Off. 19 Fcbr. 1913 (A. A. S. 1913, p. 122).
‘. Qualitas Missae expresse determinatur, si petatur Missa DE Requie vel Missa
votiva v. g. S. Gerardi ; non autem, si petatur ad certam intentionem. Disputa­
tur, utrum necne satis determinetur, si petatur Missa pro defuncto vel in hono­
rem S. Gerardi, vel pro vivo. Plcrique negant, immo iure censent, passim solam
applicationem, nullatenus vero qualitatem Missae intendi. Aliter alii, sed respon­
sum C. S. R. (3 Mart. 1761, n. 2461, ad VII), quo innituntur, quaestionem nostram
rite positam non dirimit; siquidem S. Congr. respondit; «Diebus quibus dici pos­
sunt Missae votivae privatae vel defunctorum, Sacerdos ad illas obligatus, ratione
fundationis vel accepti manualis stipendii, propriae obligationi non satisfacit dicen­
do Missam de dic occurrente; expressa enim voluntas testatorum vel postulan­
tium, dummodo sit rationabilis, debet adimpleri. > Sed quaerimus, quando ad
qualitatem Missae obligatus sit. ----- \ Cfr. S. R. C. 30 lun. 1896, n. 3922. Decr.
Gen. § IV. n. 3; 13 lun. 1899. ”· 4031. ad IV.

— 168 —

3. Tempus debitum. Missae fundatae et ad instar manualium celebrari
debent die et hora a tundatore designatis. Grave peccatum foret saepe
et sine iusta causa ab hac regula recedere (S. Alf. VI, 329). Potest
tamen Episcopus, interpretando voluntatem fundatoris, dispensative per­
mittere, ut Missa ob causam iustam alio die vel hora celebretur (S. Alf.
VI, 329). '
Quoad Missas manuales haec accipe:
a) Si oblator tempus expresse assignaverit, Missae eo omnino tempore
sunt celebrandae (can. 834, § 1). Dilatio diuturna grave peccatum est;
item levis, si talis est, ut Missa pro instanti necessitate petita, tempestive
non dicatur, secundum dicenda sub c.
b) Si oblator tempus expresse arbitrio sacerdotis reliquerit, sacerdos
poterit tempore quo sibi magis placuerit, eas celebrare, firmo praescripto
can. 835 (can. 834, § 3); quem canonem conferas n. 2JQ.
c) Si oblator nullum tempus pro Missarum manualium celebratione
expresse assignaverit:
a) Missae pro urgenti causa oblatae quamprimum tempore utili sunt
celebrandae (can. 834, § 2, i°). Temporis utilis neglectus graviter illicitus
est, atque obligationem restitutionis stipendii secumfert.
β) In aliis casibus Missae sunt celebrandae intra modicum tempus
pro maiore vel minore Missarum numero (can. 834, § 2, 20) ; qua in
causa pro norma assumi potest Decretum Ut debita quod statuebat,
« utile tempus ad manualium Missarum obligationes implendas esse
mensem pro Missa una, semestre pro centum Missis, et aliud longius vel
brevius temporis spatium plus minusve, iuxta maiorem vel minerem
numerum Missarum » n. 2). ’ Praeterea S. C. C.2 respondit, terminos
praescriptos intelligendos esse seorsim quoad quemlibet, qui stipendium
offert, non cumulative quoad omnes, qui offerunt. Ceterum dilatio iusto
maior, qualis (vi iuris naturae) videtur ea, quae tempus supra assigna­
tum egreditur, graviter vel leviter est illicita, prout notabilis vel levis
est. Porro dilatio mense amplior ultra tempus legitimum, immo etiam

223

‘. Quoad numeros intermedios S. C. C. 27 Febr. 1905 respondit : « rem relinqui
discreto iudicio et conscientiae sacerdotum juxta decretum et regulas a probatis
doctoribus traditas.» Hinc statui possunt:
2 menses pro 20 Missis.
< 40
<
3
<
< 60
<
4
< 80
<
<
5
<
IOO
<
6
12
<
< 200
< Praeterea ulterior dilatio a S. Sede concedi potest.
27 Febr. 1905, ad XI.

— 169 —

minor, si de recenter defunctis agitur, notabilis videtur. ' Denique aequum
est, aliquem numerum ex Missis pro recenter defunctis quantocius cele­
brari (S. Alf. VI, 317, qu. 2).
III. Cessatio obligationis. Licet sine culpa illius qui onere celebrandi 224
gravatur, Missarum eleemosynae iam perceptae perierint, obligatio non
cessat (can. 829). Ratio patet; etenim quod sacerdos re sua, i. e. stipendio
recepto privatur, id alium non privat iure, per traditionem stipendii
recepto et perfecto, ut ad eius intentionem Missa applicetur. Potest ta­
men qui eleemosynam v. g. amisit, curare, ut alius pro minore stipendio
Missam celebret.

Articulus III.
De distributione et transmissione Missarum.
I. Quatenus quis debeat vel possit Missas distribuere aut transmittere, 225
ex hisce eruas :
1. Qui Missas per alios celebrandas habet, eas quamprimum distri­
buat, firmo praescripto can. 841 ; sed tempus legitimum pro earundem
celebratione incipit a die quo sacerdos celebraturus easdem receperit,
nisi aliud constet (can. 837). Agitur v. g. de administratore causae piae,
de exsecutore testamenti, de herede. Distribuant autem Missas quampri­
mum, ne celebratio nimis differatur.
2. Qui habent Missarum numerum de quibus sibi liceat libere dispo­
nere, possunt eas tribuere sacerdotibus sibi acceptis, dummodo probe
sibi constet eos esse omni exceptione maiores vel testimonio proprii
Ordinarii commendatos (can. 838). ’ Dicitur sacerdotibus; hinc non licet
ei s tradere v. g. bibliopolis etc. Nihil tamen impedit, quominus tradan­
tur sacerdoti, qui eas inter alios sacerdotes distribuat. Tradi autem pos­
sunt eis quoque sacerdotibus, qui in alia dioecesi habitant vel degunt ;
siquidem Codex non distinguit atque solum requirit, ut sacerdos sit
omni exceptione maior, i. e. vere fidus vel a proprio (i. e. acceptantis
utut forte in alia dioecesi habitantis) Ordinario commendatus. Porro
dispositio aliquorum Conciliorum Provincialium, quibus vetatur, stipen­
dia sine licentia Ordinarii ad aliam dioecesim mitti, sustinetur tantum
— nisi privilegium *
accedat — quoad Missas fundatas, vel ad instar
manualium, vel manuales datas intuitu causae piae.4 Ex hisce deducas,
quid possit in hac re Ordinarius loci.
’. Cfr. S. C. C. 17 lub. 1655. ----Hisce sublatum est decretum S. C C. (22
Maii, 1897, Λ. S. S. t. 40, p. 344), quo sacerdotibus extra dioecesim commorantibus
stipendia non poterant transmitti nisi per eorum Ordinarium, aut ipso saltem audito
ct annuente. Item sublata videntur decreta, quae prohibebant directam transmis­
sionem Missarum ad sacerdotes orientales. ----- ’. Cuiusmodi Episcopis Hollandiae
ad tempus concessum est. ----- «. S. C. C. 19 Febr. 1921.

— 170 —

3- Omnes et singuli administratores causarum piarum aut quoquo
modo ad Missarum onera implenda obligati, sive ecclesiastici sive laici,
sub exitum cuiuslibet anni, Missarum onera quibus nondum fuerit satis­
factum, suis Ordinariis tradant secundum modum ab his definiendum.
— Hoc autem tempus ita est accipiendum ut in Missis ad instar manua­
lium obligatio eas deponendi decurrat a fine illius anni intra quem onera
impleri debuissent ; in manualibus vero, post annum a die suscepti oneris,
salva diversa offerentium voluntate (can. 841, § 1 et 2). Nimirum offe­
rentes manualia possunt concedere, ut Missae plus annum differantur.
226

II. Qui Missas a fidelibus receptas aut quoque modo suae fidei com­
missas aliis celebrandas tradiderint, obligatione tenentur usque dum
acceptatae ab eisdem obligationis et recepti stipendii testimonium obti­
nuerint (can. 839). Itaque ius positivum latius sese non extendit ; spectato
vero iure naturae, non foret ab obligatione immunis, qui Missam, cuius
celebrandae obligationem ipse susceperat, transmitteret, et postea comperiret, celebrationem Missae negligi (cfr. n. 224).

227

III. Qui Missas transmittit, tenetur stipendium transmittere, prout
sequitur:
i. Qui Missarum stif>cs manuales ad alios transmittit, debet acceptas
integre transmittere, nisi aut oblator expresse permittat aliquid retinere,
aut certo constet excessum supra taxam dioecesanam datum fuisse intui­
ti personae (can. 840, § 1). Itaque per se celebrans ius habet ad integrum
stipendium recipiendum, atque quidem aut in specie sua aut, si sacerdos
celebraturus consentiat, in aequivalenti,1 puta in libris ; item (etiam sine
consensu celebrantis), si agitur de vicariis in domo parochi degentibus,
communis stipendii excessus in victu et servitio ipsis tribui potest. ’
Denique quoad eosdem vicarios sustineri potest consuetudo, ut semper
ad intentionem parochi celebrent, qui ipsis concedat victum et servitium,
dum ex aerario ecclesiae aut a parocho determinatam pensionem reci­
piunt. ’ Potest qui stipem manualem transmittit, aliquid retinere: i° cum
oblator illud expresse permittit; 20 cum certo constat, excessum supra
taxam dioecesanam datum fuisse intuiti personae, puta quia ille, cui
Missa oblata est, pauper est, vel propinquus, amicus aut etiam parochus
offerentis;4 30 si excessus taxae consuetae pertinet ad iura stolae, ut si
’. Decretum Ut débita praescribebat, ut stipendia cx integro et in specie sua
traderentur (art o).----- ’. S. C. C. 25 Febr. 1905 in Bredan. ad I (A. S. S t. 38,
p 15); 25 Febr. 1910 in Luxcmb. (A. A. S. 1910, p. 203).
‘ S. C. C. in Bredan.
ad 111 (A. S. S 1. c.); to lan. in Montcss. (A. A. S. 1920, p. 70).
*. Cfr. S.
Poenit 6 April., 1742 (Collect, η. 336); S. C. C. 31 lan. 1880.

agitur de Missa nuptiali vel exsequiali.’ In ceteris casibus celebraturus
ius habet ad integrum stipendium. Nihil vero impedit, quominus ille,
omnino sponte iure suo cedendo, stipem vel partem eius transmittenti
relinquat. At nunc aeque ac antea illicitum videtur rogare celebraturum,
ut stipendium eiusve partem cedat. Nam, spectatis Const. Bened. XIV
Quanta cura, ‘ ubi eiusmodi rogatio exsecrabilis abusus dicitur, et can.
827, dubitari debet, num ius antiquum immutatum sit. In dubio’autem a
veteri iure non est recedendum (can. 6, 40).

2. In Missis ad instar manualium, nisi obstet mens fundatoris, legi­
time retinetur excessus et satis est remittere solam eleemosynam manua­
lem dioecesis in qua Missa celebratur, si pinguis eleemosyna locum pro
parte teneat dotis beneficii aut causae piae (can. 840, § 2). Utrum vero
necne conditio apposita locum habeat, eruatur: i° ex ipsis fundationis
tabulis, quando expresse testantur, integrum fructum annuum fundatio­
nis tamquam stipendium designatum esse; 2° ex indole beneficii, cui
fundatio annexa est; si nempe reditus beneficii omnes vel pro maxima
parte hisce stipendiis constant; 30 ex consuetudine, quando pinguiora
stipendia semper tamquam pars redituum habita sunt ; et 40 ex declara­
tione authentica Ordinarii.1
Cor. I. Licet alterutrius rogatu permutare intentiones, stipendio inaequali reten- 228
to, si fiat, ut officia permutentur;1 secus si principaliter fiat lucri capiendi causa. :
Ratio prioris est, quia omnis turpis quaestus abest. Ratio posterioris, quia quaestus
illicitus non videtur abesse; cfr. can. 827 (S. Alf. VI, 322, dub. 4).

Cor. II. Qui cx munere curam habet de stipendiis distribuendis moderatam
mercedem exigere potest ab iis, quibus Missae distribuuntur (S. Alf. VI, 322, dub.
8°) ; atque generatim, qui Missas transmittit, potest deducere expensas administrationis et translationis. ’ Administratores autem ecclesiarum nequeunt partem
stipendii retinere pro expensis altarium, inservientium, luminis, vini, hostiarum
etc. nisi ecclesiae inopia premantur.’ (S. Alf. 322, dub. 5). Neque licet ex
eleemosynis manualibus, quas fideles celebrioribus Sanctuariis tradere solent, quid­
quam detrahere ut ipsorum decori ct ornamento consulatur.M
‘. Cfr. S. C. C. 25 Iui. 1874 (Collect, n. 1422); n Maii, 1888.
:. 30 lun. 1741.
----- *. N. K. Stemmen, 1918, p. 9; Aertnys-Damen, IT, n. 212.
*. V. g. missionarius exercitiis spiritualibus vacans, Missam ct intentionem pro hora 6a annun­
tiatam in se suscipit, ut saccllanus satis infirmus senus celebrare possit; atque
huic suam intentionem persolvendam tradit, quin de permutandis stipendiis sermo
sit.----- '. V. g. aliquis habet Missam pingui stipendio hodie celebrandam. Sed cx
inopinato praepeditus, quominus celebret, arcessit alium sacerdotem, eique minus
stipendium habenti proponit Missas permutandas, ita scii, ut ipsemet alius sacer­
dotis intentionem postridie persolvendam in se suscipiat. ----- ‘. S. C. C. in Bre­
dan., 25 Febr. 1905, Mens est. ----Const. Innoc. XII, Nui’ER, Ad. VII. ----*. Decretum S. C. C. Ut debita (art. 11).

— 172 —
Cor. III. Qui indebite partem stipendii retinet, peccat contra strictam justitiam,
idcoquc ex eadem virtute ad restitutionem tenetur, prout sequitur :
1. Certo strictam iustitiam laedit exsecutor testamenti, qui retinet partem sum­
mae in Missarum stipendia erogandae. Idem secundum Const. Bened. XIV,
Quanta cura, § 1 sq. dicendum de iis, qui stipendia colligunt eo fine, ut Missae
alibi, ubi stipendia minora sunt, celebrentur.
2. Disputatur de aliis; at cum S. Alfonso (VI 322, dub. i°) omnino affirmandum
videtur. Etenim dominium stipendii non acquiritur nisi secundum intentionem
dantis. Atqui intentio dantis ea videtur esse, ut is, qui onus impleat, etiam stipen­
dium recipiat. Obi. Nihil impedit, quominus recipiens stipendium onus per alium
impleat. Resp. Cone.; sed ex intentione dantis stipendium, a. v. vi huius contractus,
ille alius, qui onus adimplet, videtur recipere ius in stipendium datum. E dictis
contra aliquos etiam deducitur, stipendium esse restituendum celebranti, non au­
tem danti eleemosynam (S. Alf. VI, 1. c.).

Articulus IV.
De abusibus vitandis in stipendiis acceptandis.
229

A stipe Missarum, ita can. 827, quaelibet etiam species negotiationis
vel mercaturae omnino arceatur. Quem canonem negligunt: i° qui sua
sponte partem stipendii retinent (n. 227) ; 20 qui alios rogant, ut trans­
latis Missis, partem stipendii retinere possint (n. 227) ; 30 bibliopolae vel
mercatores, qui stipendia colligunt, eorumque loco sacerdotibus Missas
celebraturis libros, periodica, aliasve merces tribuunt,1 sive cum lucro
(mercatura) sive sine lucro (species mercaturae). Auctor tamen stipendii
loco pecuniae alias res celebraturo offerre potest.

Articulus V.
De cautelis legis.

1. Invigilatio. Ius et officium advigilandi ut onera Missarum adim­
pleantur, in ecclesiis saecularium pertinet ad loci Ordinarium; in HPreligiosorum ecclesiis, ad eorum Superiores (can. 842).
231
IL Annotatio Missarum. 1. Rectores ecclesiarum aliorumquc piorum
locorum sive saecularium sive religiosorum in quibus eleemosynae Mis­
sarum recipi solent, peculiarem habeant librum in quo accurate notent
Missarum receptarum numerum, intentionem, eleemosynam, celebratio­
nem (can. 843, § 1). Ordinarii tenentur obligatione singulis saltem annis
huiusmodi libros sive per se sive per alios recognoscendi (can. 843, § 2).
Ordinarii, i. e. Ordinarii locorum vel Superiores maiores in religionibus
clericalibus exemptis (can. 198, § 1).

230

». Decretum Ut debita S. C. C. 11 Maii, 1904 (art. 8); cfr. S. C. C. 9 Sept 1874;
Dccr. Vigilanti studio, 23 Maii, 1893.

— 173 —
2. Ordinarii quoque locorum et Superiores religiosi, qui propriis sub­
ditis aliisve Missas celebrandas committunt, quas acceperint Missas
cum suis eleemosynis cito in librum per ordinem referant (curentque pro
viribus ut quamprimum celebrentur). — Immo omnes sacerdotes sive
sacculares sive religiosi debent accurate adnotare quas quisque Missa­
rum intentiones receperit, quibusve satisfecerit (can. 844). Sufficit ta­
men, ut quis Missas per alium annotet.
III. Poenae. Qui deliquerint contra praescriptum can. 827, 828, 840, § 1, ab 232
Ordinario pro gravitate culpae puniantur, non exclusa, si res ferat, suspensione
aut beneficii vel officii ecclesiastici privatione, vel si de laicis agatur, excom­
municatione (can. 2324). Poenae latae sententiae antea statutae abrogatae sunt.

SCHOLION 1
De piis fundationibus.
1. Notio et natura. Nomine piarum fundationum significantur bona 233
temporalia alicui personae morali in Ecclesia quoquo modo data, cum
onere in perpetuum vel in diuturnum tempus ex reditibus annuis aliquas
Missas celebrandi, vel alias praefinitas functiones ecclesiasticas explendi,
aut nonnulla pietatis et caritatis opera peragendi (can. 1544. § 1). Fun­
datio, legitime acceptata, naturam induit contractus synallagmatici : do
ut facias (can. 1544, § 2).
Nota. Loci Ordinarii (vel, si agitur dc piis fundationibus in ecclesiis etiam paroecialibus religiosorum exemptorum, Superioris maioris) est normas praescribere
dc dotis quantitate infra quam pia fundatio admitti nequeat, et de eius fructibus
rite distribuendis (can. 1545, coll. 1550).

II. Acceptatio fundationis. 1. Ut huiusmodi fundationes a persona 234
morali acceptari possint, requiritur consensus Ordinarii loci (vel, si de
religiosis exemptis agatur, Superioris maioris) in scriptis datus, qui eum
ne praebeat, antequam legitime compererit personam moralem tum novo
oneri suscipiendo, tum antiquis iam susceptis satisfacere posse ; maximeque caveat ut reditus omnino respondeant oneribus adiunctis secundum
cuiusque dioecesis morem. — In accceptatione, constitutione et administratione fundationis patronus ecclesiae nullum ius habet (can. 1546).
2. Fundationes, etiam viva voce factae, scripto consignentur. — Alte­
rum tabularum exemplar in Curiae (vel Superioris maioris) archivo, al­
terum in archivo personae moralis, ad quam fundatio spectat, tuto asser­
vetur (can. 1548).
Nola i. Pecunia ct bona mobilia, donationis nomine assignata, statim in loco tuto,
ab eodem Ordinario (vel Superiore maiore) designando, deponantur ad eum finem

— 1/4 —
ut eadem pecunia vel bonorum mobilium pretium custodiantur et quamprimum
caute et utiliter secundum prudens eiusdem Ordinarii arbitrium, auditis et iis
quorum interest et dioecesano administrationis (vel Superioris maioris) Consilio,
collocentur in commodum eiusdem fundationis cum expressa et individua men­
tione oneris (can. 1547).

Nota 2. Servatis praescriptis can. 1514-1517 et can. 1525, in qualibet ecclesia
onerum cx piis fundationibus incumbentium tabella conficiatur, quae apud recto­
rem in loco tuto conservetur (can. 1549, § 1). Pariter praeter librum de quo in
can. 843, § i, alter liber retineatur et apud rectorem servetur, in quo singula
onera perpetua et temporaria eorumque implementum et eleemosynae adnotentur,
ut de iis omnibus exacta ratio Ordinario loci (vel Superiori maiori) reddatur (can.
1549, § 2)·
Nota 3. Si agitur de ecclesiis, etiam paroecialibus, religiosorum exemptorum,
omnia supra exposita servari debent, ita tamen ut iura et officia assignata exclusive
competant Superiori maiori (can. 1550). Sed si sermo est de ecclesiis religiosorum
non exemptorum, iura exposita Ordinario loci reservantur, etiamsi paroecia pleno
iure domui religiosae unita sit (can. cit. coli, responso P. C.) 1

235

III. Obligatio fundationis, quod ad Missas attinet, est tam celebrandi
tot Missas quot statutae sunt, quam implendi alia a fundatore imposita,
puta quoad qualitatem Missae, locum, altare, horam etc. (n. 220). Obli­
gatio celebrandi toties, quoties in fundatione exprimitur, gravis est; obli­
gatio ceterorum adiunctorum quanta sit, eruatur ex dictis generatim de
obligatione ex stipendio oriunda (n. 222). Adiunctorum neglectus obliga­
tionem aliam Missam celebrandi, vel restituendi stipendium eiusve par­
tem non inducit, nisi sacerdos intuitu maioris incommodi excessum sti­
pendii acceperit; puta si maius stipendium accepit pro Missa cantanda,
et non cantavit. Ceterum notes:
i. Nisi aliter exprimatur, potest quis aut per se aut per alium onus
implere (S. Alf. VI, 330).
2. Si non determinatur, cui Missae applicandae sint, praesumitur obli­
gatio applicandi ipsi fundatori ;3 omniaque salva sunt, si applicatio fiat
ad intentionem fundatoris.
3. Si fundator non omnes Missas celebrandas, sed ex eis certum nu­
merum iusserit sibi vel ad suam intentionem celebrari, reliquarum appli­
cationem praesumitur liberam reliquisse (S. Alf. 1. c).
4. Beneficio quandoque annexum est onus sive quotidie celebrandi
sive quotidie celebrandi et applicandi. Porro:
a) Qui tenetur ipsemet celebrare, potest interdum ex iusta causa omit­
tere Missam ; tenetur tamen per alium supplere, si onus immediate in1 25 IuL 1926, ad IV (A. A. S. 1926, p. 393). ----- \ S. C. C. 18 Mart. 1668;
26 Mart. 1718.

— 175 —
cumbit ecclesiae, communitati ; secus si immediate beneficiato. Causae
iustae interdum omittendi Missam sunt:
«) Religio; scilicet beneficiatus potest reverentiae causa secundum
alios semel in hebdomade, secundum alios semel in mense a celebrando
abstinere.
Impedimentum rationabile, ut iter faciendum, exercitia spiritualia
peragenda, etc·; huc etiam refertur:
7) Infirmitas. Si haec brevis est, beneficiatus neque per alium supplere
tenetur; si diuturnior est, tenetur supplere per alium. Infirmitas autem
brevis censetur secundum alios quindenae, secundum alios unius mensis
secundum alios duorum mensium ; quae ultima sententia a S. Alfonso
pro satis probabili habetur’ (VI. 333).
b) Qui tenetur ipsemet celebrare et applicare, potest, aeque ac ille qui
tenetur tantum celebrare, interdum ex iusta causa omittere sacrum ; po­
test etiam aliquoties—puta sexies in anno—pro se vel pro aliis offerre,
non tamen accipere stipendium.' Si ipsemet non applicat, tenetur, ut
dictum est de eo, qui debet quotidie ipsemet celebrare, supplere per alium,
si onus immediate ecclesiae etc. impositum est; secus si directe benefi­
ciato.

IV. Cessatio vel mutatio obligationis. Causae cessationis assignan- 236
tur reductio, defectus totalis redituum et condonatio. Reductio est con­
cessio minuendi opera v. g- numerum Missarum a pia fundatione statu­
tum. Condonatio est concessio omittendi opera, puta Missas, quae tem­
pore praeterito celebrari debuissent. S. Sedem gaudere facultate condo­
nandi et reducendi Missas, patet ex C. 2, Clem., de religiosis domibus
(III, II), et ex praxi Ecclesiae. Ceterum S. Sedes potest damnum fun­
datoribus oriundum compensare, tam supplendo ex thesauro Ecclesiae,
quam iniungendo alia opera. Porro:
i. Reductio onerum, quae pias fundationes gravant, uni Sedi Apostolicae reservatur, nisi in tabulis fundationis aliud expresse caveatur (can.
1551, § 1); attamen, excepta Missarum reductione, valent haec can. 1517,
§2: «Si tamen exsecutio onerum impositorum, ob imminutos reditus
aliamve causam, nulla administratorum culpa, impossibilis evaserit,
tunc Ordinarius quoque, auditis iis quorum interest, et servata, meliore
quo fieri potest modo, fundatoris voluntate, poterit eadem onera aeque
imminuere ». Adhaec accidentalis mutatio ad tempus et ob iustam cauDeclarationes S. C. C. 4 lun. 1689 et 17 Nov. 1695 non videntur quaestionem
dirimere.----- *. S. C. C. 18 Sept. 1683 (Collect, η. 228).------ *. P. C. 14 Iui 1922
(A. Λ. S. 1922, p. 529)·

I

— 176 —

sain facta, puta translatio Missae ab una hora ad alteram, Episcopi fa­
cultatem videtur non excedere, nisi specialis ratio fuerit certam horam
assignandi.
« Causae autem ex quibus Sedes Apostolica solet Missas reducere
sunt: paucitas sacerdotum, stipendii tenuitas vel augmentum stipendii
currentis, extenuatio redituum monasterii, vel maiores expensae neces­
sariae ad victum, etc.; denique si urgeret necessitas fratrum, vel fabricae
ecclesiae aut monasterii » (S. Alf. VI, 331). Pro reductione recurratur
ad S. C. Cone.
Nola 1. Indultum reducendi Missas fundatas non protenditur nec ad alias Missas
ex contractu debitas nec ad alia onera piae fundationis. — Indultum vero generale
reducendi onera piarum fundationum ita intelligendum est, nisi aliud constet, ut
indultarius potius alia onera, quam Missas reducat (can. 1551, § 2 et 3).
Nota 2. Consulitur, ut fundator documento fundationis inserat facultatem im­
minuendi Missarum numerum, si reditus aequum stipendium pro singulis Missis
non praebeant.

2. Defectus totalis redituum; hisce enim deficientibus, corruit titulus,
cui onera innituntur.1 Quod reditus imminuuntur vel alia de causa
aequum stipendium non iam constituunt, per se non sufficit, ut onera
minuantur; quod sequitur ex dictis supra. Si vero fundator stipendium
pro singulis Missis assignavit, vel numerum Missarum non determinavit,
numerus utique pro rata minui potest iuxta stipendium pro singulis
Missis determinatum vel iuxta taxam dioeceseos.
3. Condonatio onerum 1 Sedi Apostolicae prorsus reservatur. Recurra­
tur autem pro foro externo ad S. C. Cone.; pro foro interno ad S. Poenitentiariam.

SCHOLION II.
De pluribus Missis eadem die offerendis.
237

I. Excepto die Nativitatis Domini et die Commemorationis omnium
fidelium defunctorum, quibus facultas est ter offerendi Eucharisticum
Sacrificium, non licet sacerdoti plures in die celebrare Missas, nisi ex
apostolico induito aut potestate facta a loci Ordinario (can. 0896, § 1).
Notes autem:
i. Quoad diem Nativitatis Domini: a) Qui unam tantum Missam
dicit, sumat eam, quae horae celebrationis respondet, i. e. in nocte pri­
mam, in aurora secundam, in die tertiam. ' Qui — quod licitum est4 —
’. Cfr. S. C. C. 7 Iui. 1686; 18 Aug. 1705. ----Notes ex can. 1509, 5", onera
Missarum ope praescriptionis non exstingui.----- ’. S. R. C. 19 lun. 1875, n. 3354 ;
13 Fcbr. 1892, n. 3767, ad 21. ----- ‘. S. R. C. 19 lun. 1875, n. 3355.

— *77 —

duas Missas tantum celebrat, si eas separet nec ambas in die dicat, ita
procedat, ut Missae horae celebrationis respondeant; si eas non separet
et ambas legat in nocte, sumat primam et alteram ; si in aurora vel in
die, alteram et tertiam celebret.
b) Qui ex induito apostolico quotidie Missam votivam vel defuncto­
rum potest celebrare, etiam die Nativitatis Domini ter eandem Missam
dicere potest,1 i. e. vel votivam, vel, uti videtur, unam ex tribus Missis
Nativitatis. *
2. Quoad diem Commemorationis omnium fidelium defunctorum:

a) Qui tres Missas dicit, debet unam gratis pro omnibus fidelibus de­
functis, alteram gratis ad intentionem S. Pontificis applicare; tertiam
pro stipendio celebrare potest. Etiam illicitum est, Missis pro defunctis
et ad intentionem S. Pontificis ad aliam diem translatis, in die Comme­
morationis tres Missas pro stipendio dicere. At non refert, quaenam e
tribus Missis pro defunctis ad intentionem S. Pontificis, vel pro stipen­
dio celebretur.2
b) Qui unam tantum Missam legit, sumat primam Missam diei, eamque pro stipendio applicare potest. « Eandem (i. e. primam Missam) ad
hibeat, qui Missam cum cantu celebraturus sit, facta ei potestate antici­
pandae alterius et tertiae. » 5 Qui duas tantum Missas celebrat, sumat
duas priores Missas diei, potestque unam applicare pro stipendio, et
tenetur alterutram dicere pro defunctis.4
c) Qui ex induito apostolico quotidie Missam votivam vel defuncto­
rum potest celebrare, etiam die Commemorationis omnium fidelium de­
functorum ter eandem Missam dicere potest. ’

II. Facultatem pluries in die celebrandi impertiri nequit Ordinarius, 238
nisi cum, prudenti ipsius indicio, propter penuriam sacerdotum die festo
de praescripto notabilis fidelium pars Missae adstare non possit; non est
autem in eius potestate plures quam duas Missas eidem sacerdoti permit­
tere (can. 8o6, § 2). Itaque:
1. Potestas Ordinarii respicit solos dies festos de praecepto, i. e.
quibus fideles de facto tenentur audire Missam ; excluduntur igitur dies
festi suppressi. *
2. Potestas Ordinarii respicit adiuncta, in quibus, binatione exclusa,
notabilis fidelium pars sacrum audire non posset. Casus adest: 1° si paro’. S. R. C. 26 lan. 1920, n. 4356. ----- S. C. C. 15 Oct. 1915, ad 1, 2 et 3. --------S. R. C. n. 4331. ----- *· S. R. C. 28 Fcbr. 1917, n. 4342. ------ ’. S. R. C. 29 lan,
1920, n. 4356. ----- ’. S. C. de Prop. Fid. 28 Sept. 1837.
W. Μ. T. Μ. II.

«

- 1/8 chus habet duas paroecias tam distantes unam ab altera, ut utriusque
populus in eandem ecclesiam commode convenire nequeat; nec adest
sacerdos, qui in altera paroecia celebret; 2° si parochus habet duos in
eadem paroecia populos praedicto modo distantes, nec adest sacerdos,
qui alteram Missam celebret; 30 si notabilis parochianorum pars — puta
viginti personas1 — nequit convenire ad unam eandemque Missam
audiendam, sive ob adiuncta domestica, sive ob ecclesiae angustiam ;
nec alius adest sacerdos, qui alteram Missam dicat. Nequit autem Ordi­
narius binationem concedere in favorem eorum, qui in oratoriis suis pri­
vatis praecepto satisfacere velint;1 neque sufficit mera consuetudo,’
nisi centenaria sit et Ordinarius iudicet, eam prudenter submoveri non
posse (can. 5). Praeterea cum facultas binandi concessa sit, ut necessi­
tati obveniatur, nequit exerceri, si forte alius adveniat sacerdos, qui
alteram Missam dicere possit et velit. Ceterum notes:
a) Facultas concessa, ut in determinata ecclesia bis ab eodem celebretur, localis
est, ita ut communicetur alteri, qui eius vices gerat. Secus dicendum dc facultate
alicui concessa, ut ea ob casum occurrentem modo hic modo illic utatur ; quae
facultas personalis est, et alii communicari nequit, nisi addita sit facultas subdelegandi.
b) In casu repentinae necessitatis, puta si alter sacerdos subito aegrotat, nec
alius arcessiri potest, licentia Episcopi praesumi potest,4 nisi statuta exigant, ut
iudicium vicarii foranei intercedat.

239

III. Denique satis probabiliter licet binare, si secus moribundus Via­
tico privaretur·

240

IV. Quoties quis pluries in die celebrat, si unam Missam ex titulo
iustiliae applicet, sacerdos, praeterquam in die Nativitatis Domini, pro
alia eleemosynam recipere nequit, excepta aliqua retributione ex titulo
extrinseco (can. 824, § 2); quae explicata videas n. 217.
SECTIO III.
Dc servandis in oblatione Missae.
Dicendum de dispositione offerentis, de loco, tempore et ritu offe­
rendi.
De dispositione offerentis.

Sacerdos celebraturus sit ieiunus a media nocte, in statu gratiae, et
rite praeparatus.
‘. Cfr. Instr. S. C. de Prop. Fide, ubi dicitur, concessionem satis benigne esse
interpretandam.
’. Instr. S. C. de Prop. Fid. 24 Maii, 1870, n. 6 (Collect,
n 192 ----Bened. XIV, Const. Declarasti nobis. ----Cfr. Instr. S. C. de
Prop. Fid. 24 Maii 1870, n. 13-17 (Collect, n. 792).

— 179 —

I. Ieiunium naturale. Sacerdoti celebrare non liceat, nisi ieiunio 241
naturali a media nocte servato (can. 808). Quae respiciunt ieiunium natu­
rale, exposita videas n. 187 sq. Adde can. 247, § 5: « Ipsa (i. e. Congre­
gatio S. Off.) una competens est circa ea omnia quae ieiunium eucharisticum pro sacerdotibus Missam celebrantibus respiciunt. » Denique S.
Off. declaravit,’ sacerdotes dispensatos a ieiunio eucharistico, ante 2am
missam sumere posse ablutionem in prima.

II. Status gratiae requiritur tam ad consecrationem digne peragen- 242
dam (n. 26), quam ad communionem recipiendam (n. 179).
1. Qui statum gratiae amisit, per se tenetur illum per confessionem
sacramentalem recuperare (can· 807); per accidens sufficit actus per­
fectae contritionis, scilicet si urgeat necessitas, et copia confessarii desit
(can. cit.); quae singula uberius explanata videas n. 179.
2. Quodsi sacerdos sibi conscius peccati mortalis, deficiente copia
confessarii et urgente necessitate, elicito tamen perfectae contritionis
actu, celebravit, quamprimum confiteatur (can. 807). ' Dicitur :
a) Sacerdos; itaque lex non astringit laicum vel clericum nondum
sacerdotio initiatum (S. Alf. VI, 268).
b) Deficiente copia confessarii et urgente necessitate, elicito tamen
perfectae contritionis actu; hinc lex non respicit sacerdotem, qui sine
confessione celebraverit, at aut copia confessarii non deficiente, aut
necessitate non urgente, aut actu contritionis neglecto. Qui ita celebrant,
sacrilegium committunt; ratio autem cur lex sacrilegos non compre­
hendat, est quia inutilis atque occasio novae transgressionis evaderet
(S. Alf. VI, 260).
c) Sine praemissa confessione sacramentali; itaque lege non tenetur
sacerdos, qui celebravit post confessionem, in qua inculpabiliter oblitus
est peccati mortalis; quia non celebravit sine praemissa confessione (S.
Alf- VI, 267).
d) Celebraverit ; excipitur igitur sacerdos, qui mere communicaverit.
Disputatur autem, num lex comprehendat sacerdotem, qui inter cele­
brandum gravis peccati recordetur, vel reus fiat. Plures negant, quia in
Rubrica * dicitur, quod sacerdos, qui ante Missam recordatur peccati, et
celebrat ex necessitate, non habens copiam confessarii, tenetur postea
confiteri cum primum. Sed de eo, qui meminit peccati in ipsa celebra­
tione, loquens, rubrica ' dicit: Conteratur cum proposito confitendi, abs­
que eo quod adiungatur: cum primum (cfr. S. Alf. VI, 267).
\ 16 Nov. 1923 (A. A. S. 1923, p. 584). ----- ’. Cone. Trid. sess. 43, cap. 7. -----’. Dc defect, tit. VIII, η. 3. ----- *. Dc defect, tit. VII, η. 4-

— iSo —

c) Quamprimum confiteatur. Porro:
aJHabctur hic verum praeceptum ; hinc Alexander VII damnavit propositio­
nem; «Mandatum Tridcntini factum sacerdoti, sacrificanti ex necessitate cum
peccato mortali, confitendi quamprimum, est consilium, non praeceptum, » 1 Adhaec
praeceptum illud omnium consensu ?nb gravi obligat.
β) Illud quamprimum ex communi sententia intelligitur intra triduum seu ita,
ut non liceat exspectare ultra triduum.1 Obligatio confitendi exsistit, etiamsi quis
non sil celebraturus nisi post longius tempus. Adhaec nequit sacerdos interim
iterum absque praevia confessione celebrare, nisi èt necessitas celebrandi adsit èt
copia confcssarii desit. Denique, si quis nunc confiteri potest et praevidet, postea
occasionem confitendi defuturam esse, tenetur nunc, puta iam primo die, confiteri
(S. Alf. VI, 266).

243

III. Praeparatio et gratiarum actio. Sacerdos ne omittat ad Eucha­
ristici sacrificii oblationem sese piis precibus disponere, eoque expleto,
gratias Deo pro tanto beneficio agere (can. 810).
CAPUT II.
De

244

loco offerendi.

I. Notio locorum sacrorum. L,oca sacra quae huc spectanda veniunt,
sunt ecclesiae et oratoria·
1. Ecclesiae nomine intelligitur aedes sacra divino cultui dedicata eum
potissimum in finem ut omnibus Christifidelibus usui sit ad divinum
cultum publice exercendum (can. 1161).
2. Oratorium est locus divino cultui destinatus, non tamen eo potissi­
mum fine ut universo fidelium populo usui sit ad religionem publice
colendam (can. 1188, § 1). Oratorium distinguitur triplex: publicum,
semi-publicum et privatum.
a) Publicum est, si praecipue erectum sit in commodum alicuius colle­
gii aut etiam privatorum, ita tamen ut omnibus fidelibus, tempore sal­
tem divinorum officiorum, ius sit, legitime comprobatum, illud adeundi
(can. 1188, § 2, i°).
b) Semi-publicum est, si in commodum alicuius communitatis vel
coetus fidelium eo convenientium erectum sit, neque liberum cuique sit
illud adire (can. 1188, § 2, 2°).
c) Privatum seu domesticum est, si in privatis aedibus in commodum
alicuius tantum familiae vel personae privatae erectum sit (can. 1188,
§ 2. 30).
*. Denz.-Bannw. n. 1138. ----- ;. Alexander VII damnavit propositionem: «Illa
particula quamprimum, intelligitur, cum sacerdos suo tempore confitebitur 3» (Denz.Bannw. n. 1139)·

— ι8ι —
II. Consecratio et benedictio locorum sacrorum, i. Consecratio eccle- 245
siae, quamquam ad regulares pertinentis, spectat ad Ordinarium terri­
torii in quo locus ipse reperitur, dummodo Ordinarius charactere episcopoli sit insignitus, non tamen ad Vicarium Generalem sine speciali
mandato, firmo iure S. R. E. Cardinalium consecrandi ecclesiam et
altaria sui tituli (can. 1155, § 1). Cardinales, etiam non episcopi, possunt
ubique cum consensu Ordinarii consecrare ecclesias (can. 239, § 1, 20°) ;
idem possunt Abbates et Praelati nullius (can. 323, § 2).
b) Ius benedicendi locum sacrum, si hic pertineat ad clerum saecu­
larem vel ad religionem non exemptam, vel ad laicalem, spectat ad Ordi­
narium territorii in quo locus reperitur ; si ad religionem clericalem
exemptam, ad superiorem maiorem ; uterque vero potest alium sacerdo­
tem ad hoc delegare (can. 1156).
Nota. Non obstante quolibet privilegio, nemo potest locum sacrum
consecrare vel benedicere sine consensu Ordinarii, sive territorii sive
religiosi, prout ferunt adiuncta (can. 1157); idque etiam valet pro Car­
dinalibus, si agitur de alia ecclesia ac ecclesia proprii tituli.

III. Loci, in quibus Missa celebrari potest. Missa potest celebrari : 246

1. In ecclesiis et oratoriis publicis consecratis aut sollemniter bene­
dictis (can. 822, § i ; 1165, § 1 ; 1191).
2. In oratoriis semi-publicis, legitime erectis omnia divina officia
functionesve ecclesiasticae celebrari possunt, nisi obstent rubricae aut
Ordinarius aliqua exceperit (can. 193). Oratoria S. R. E. Cardinalium et
Episcoporum sive rcsidentialium sive titularium, licet privata, fruuntur
tamen omnibus iuribus et privilegiis quibus oratoria semipublica gau­
dent (can. 1189).
3. In oratoriis privatis legitime erectis,1 prout sequitur:
a) Si erecta sunt ex induito Apostolicae Sedis, nisi aliud in eodem
induito expresse caveatur, celebrari potest — postquam Ordinarius per
se vel per alium oratorium visitaverit et decenter instructum repererit —
unica Missa, eaque lecta, singulis diebus, exceptis festis sollemnioribus;
sed aliae functiones ecclesiasticae ibidem ne fiant (can. 1195, § 1)- Ordi­
narius vero, dummodo iustae adsint et rationabiles causae, diversae ab
eis ob quas indultum concessum fuit, etiam sollemnioribus festis permit­
tere potest per modum actus Missae celebrationem (can· 1195, § 2).
b) Etiamsi non ex induito S. Sedis sed Ordinarii auctoritate erecta
sint. Ordinarius potest in casu aliquo extraordinario, insta et rationabili
Oratoria tam semi-publica quam privata debent esse divino tantum cultui re­
servata et ab omnibus domesticis usibus libera (can. 1196, § 2).

1

--- 182 --dc causa, unam Missam, per modum actus (etiam iteratim, sod no» habi­
tualiter) permittere (can. 1194).
c) In privatis coemeteriorum aediculis, de quibus in can. 1190, Ordina­
rius loci permittere habitualiter potest etiam plurium Missarum celebra­
tionem (can. 1194).
d) Nuntii, internuntii et delegati apostolici ex facultatibus ipsis con­
cessis concedere possunt sacerdotibus infirmis, durante infirma valetu­
dine, item sacerdotibus aetate devexis indultum oratorii privati, in quo
missam celebrent, servatis canonicis regulis. Idem possunt plures Epis­
copi.
e) Regulares vi communicationis privilegiorum gaudent privilegio,
quo Greg. XIII Societati lesu concessit, ut possint Provinciales per se
et absque Episcopi licentia in domibus et collegiis atque in aliis locis,
ubi aliqui ex societate residebunt, oratoria erigere, in quibus plures
Missae eodem die etiam ab extraneis celebrari et assistentes praeceptum
implere possunt. ’ Denique Regulares vi privilegiorum communicationis
habent facultatem, pluribus concessam, erigendi oratoria privata in gangriis seu domibus ruralibus: omnis autem, qui ibidem Missae assistit,
praecepto satisfacere potest.
4). Extra ecclesiam et oratoria licet celebrare prout sequitur:
a) Privilegium altaris portatilis importat facultatem celebrandi ubique
supra petram sacram, honesto tamen ac decenti loco, non autem in
mari (can. 822, § 3).
Hoc privilegium vel iure vel induito Sedis tantum Apostolicae conce­
ditur (can. 822, § 2). lure concessum est Cardinalibus et Episcopis qui
etiam permittere possunt, ut alia Missa, ipsis astantibus (ita) celebretur
(can. 239, § i, 7°; 349, § 1. 1°).
b) Loci Ordinarius aut, si agatur de domo religionis exemptae, Supe­
rior maior, licentiam celebrandi extra ecclesiam et oratorium super
petram sacram et decenti loco, nunquam autem in cubiculo, concedere
potest iusta tantum ac rationabili de causa, in aliquo extraordinario
casu et per modum actus (can. 822, § 4). Dicitur nunquam vero in cubi­
culo, i. e. in cubiculo, in quo aliquis actu decumbit.: Ceterum dicta facul­
tas restrictive interpretanda est. ’
*. Constit. Decet Rom. Pont. 3 Maii 1575.
*. S. C. de disc. sacr. 23 Dec.
1912
’· P C. 16 Oct. 1919, ad 12 (A. A. S. 1919, p. 478). Dein S. C. de disc.
Sac in suis litteris ad Ord. Italiae 26 Iulii 1924 declaravit, causam hanc iustam ct
rationabilem desumi debere cx bono cultus divini ct spirituali animarum bono (A.
A S. 1924, P· 3/0)
Ex eiusdem S. Congr. resp. 3 Maii 1926, Ordinarius etiam
celebrationem domi, praesente cadavere loco vulgo comere ardente, permittere
nequit, nisi m casu aliquo extraordinario, exstante iusta ct rationabili causa; qui

- i83 c) In viari vel in fluvio ut Missa dici possit, requiritur speciale indul­
tum S. Sedis, ita ut privilegium altaris non sufficiat (can. 822, § 3).
Speciale indultum competit S. R. C. Cardinalibus et Episcopis (can. 239,
§ i, 8°; can. 349, § 1, i°).
Indultum concedi solet ea lege, ut mare sit adeo tranquillum, ut
nullum adsit periculum effusionis sacrarum specierum e calice; ut alter
sacerdos, si adsit, assistat; utque, si in navi non habeatur capella propria
vel altare fixum, tamen locus electus nihil indecens aut indecorum prae
se ferat ; nec celebratio in cellis prohibetur, quando adiuncta omnia
removent irreverentiae pericula.1
d) Si necessitas urget, neque ad Ordinarium recurri potest, licet ex
epikia ubique, etiam sub dio celebrare, modo locus nihil indecori habeat
Necessitas urget, v· g. si ecclesia corruit, atque dies Dominica vel festum
de praecepto adhuc vigente instat ; si excercitus est in castris, atque
Missa ex praecepto audienda est : si secus viaticum ministrari nequit,
etc (S. Alf. VI, 356, 359).
IV. Loci, in quibus Missa celebrari nequit. Missa nequit celebrari 247
in templo haereticorum vel schismaticorum, etsi olim rite consecrato aut
benedicto (can. 823, § 1); neque in ecclesia vel oratorio publico exsecra­
to, violato vel interdicto, donec denuo consecrata vel benedicta aut re­
conciliata fuerint, aut interdictum cessaverit (can. 822, 1170, 1173, § 1
et 2270, § i, coll. can. 1191, § 1).
i. Exsecratio habetur, quando sanctitas ecclesiae vel oratorii puNici,
ex dedicatione eis inhaerens amittitur ; quod, spectato et explicato can.
1170, fit: i° cum totum aedificium simul destruitur vel corruit; 2° cum
maior parietum pars simul destruitur vel corruit ; 30 cum aedificium ab
Ordinario loci in usus profanos redigitur: non autem: i° quando crusta
partim vel ex integro e parietibus decidit vel aufertur;1 2° quando
corruit pars quae non est maior, puta solum tectum vel sola frons eccle­
siae; 30 quando parietes per intervalla collabuntur vel destruuntur et
restaurantur, etiamsi ecclesia integra nova evadat; modo tamen non
maior pars simul collabatur vel destruatur (S. Alf. VI, 367, 368)·
casus extraordinarius una cum iusta et rationabili causa eodem S. C. resp. habetur
occasione obitus loci Ordinarii aut personae c principe familia aut aliter insignis
ob merita et benefacta in Ecclesiam vel rempublicam, vel ob munificentissimas
elargitioncs in pauperes et egenos; quo in casu dummodo semper debitae exse­
quiae expleantur in ecclesia, Ordinarius permittere potest unius vel alterius Missae,
sed non plus quam trium Missarum celebrationem, abrogato induito S. R. Congr.
diei 29 Apr. 1894 (A. A. S. 1926, p. 388). Ita Aertnys-Damen, II, n. 232.
‘. Cfr. S. C. de Prop. Fid. i Mart. 1902, coll. 13 Mart 1902.
’. Crusta
renovata, cruces in testimonium consecrationis factae denuo depingantur vel
apponantur (S. R. C. 4 Maii, 1882, n. 3545).

— 184 —

Nota. Exsecrata ecclesia, perit Titulus et recitatio officii et comme­
morationis Patroni Titularis. Ecclesia exsecrata debet iterum consecrari
vel benedici ut nova.
2. Violatio consistit in eo, quod sanctitas ecclesiae vel oratorio publico
inhaerens non quidem amittitur, sed tamen contaminatur; quod fit per
aliquos actus criminosos vel saltem maxime indecentes Porro « Ecclesia
violatur infra recensitis tantum actibus, dummodo certi sint, notorii et
in ipsa ecclesia positi ; i° delicto homicidii; 2° iniuriosa et gravi sanguinis
effusione; 30 impiis vel sordidis usibus quibus ecclesia addicta fuerit;
40 sepultura infidelis vel excommunicat! post sententiam declaratoriam
vel condemnatoriam » (can. 1172, § 1); quae exposita videas t. I, n. 616.
Iam vero:
a) In violata ecclesia, antequam reconcilietur, nefas est divina celebra­
re officia (can. 1173, § 1); debet autem ecclesia violata, quam citissime
poterit, reconciliari (can. 1174, § 1).

b) Ecclesiam benedictam reconciliare potest rector eiusdem vel qui­
libet sacerdos de consensu saltem praesumpto rectoris (can. 1176, § 1).
Ecclesiae consecratae valida reconciliatio spectat ad Episcopum vel, si
pertineat ad religionem clericalem exemptam, ad superiorem maiorem ;
uterque potest alium sacerdotem ad hoc delegare (can. 1176, § 2, coll.
1156); in casu gravis et urgentis necessitatis, si Ordinarius adiri nequeat,
rectori ecclesiae consecratae eandem reconciliare fas est, certiore facto
postea Ordinario (can. 1176. § 3).
c) Reconciliatio ecclesiae benedictae fieri potest aqua lustrali commu­
ni ; reconciliatio vero ecclesiae consecratae fiat aqua ad hoc benedicta
secundum leges liturgicas; quam tamen non solum Episcopi, sed etiam
presbyteri qui ecclesiam reconciliant, benedicere possunt (can. 1177).

3. Interdictum ecclesiae quatenus celebrationem Missae impediat, ex­
ponitur in tract, de poenis ecclesiasticis.
CAPUT III.
De tempore offerendi.

248

I Dies oblationis. Missae sacrificium omnibus diebus celebrari po­
test, exceptis iis qui proprio sacerdotis ritu excluduntur (can. 820). Iam
vero, spectato ritu latino:

i. Ferio, quinta in Coena Domini et Sabbato Sancto permittitur una
Missa, et quidem sollemnis tantum. At:
a) Si quod festum de praecepto incidat feria V in Coena Domini,

— i85 —
« per Ordinarios locorum accurate providendum est, ut eo die aliquae
quidem Missae privatae, ante celebrationem solitae Missae Conventualis
celebrandae, pro praecepti implemento non desint ; sed tamen propterea
antiquus mos Communionis Cleri in Missa sollemni eius diei, quo Eccle­
sia SS. Eucharistiae Sacramenti institutionem et memoriam recolit, sum­
ma religione hactenus retentus nullatenus omittatur. » 1 Si festum iam
non est de praecepto, plures Missas celebrare non licet. ’
b) Cardinales et, dummodo non teneantur celebrare in cathedrali,
Episcopi gaudent privilegio celebrandi vel alii permittendi ut coram se
celebret unam Missam in feria V maioris hebdomadae (can. 239, § 1,
4°; 349 § i. 1)·
c) Apud Regulares, si sollemnes Hebdomadae Maioris functiones non
peraguntur, Superior potest per se vel per alium Missam sollemnem
vel privatam celebrare ad communionem subditis ministrandam, sed in
sacello domestico vel in ecclesia, ianuis *
clausis. « Immo, inquit Vermeersch, quamvis sollemnes instituantur functiones, concedunt scrip­
tores, ut eadem die una Missa legatur in oratorio vel in ecclesia ianuis
clausis, pro commodo infirmorum. Et patet ex privilegio quod Greg.
ΧλζΙ concessit Provinciae S. I. quae tunc dicebatur Germania superior,
4 Dec. 1841. » *
d) Expedit ut Feria V maioris hebdomadae omnes clerici, etiam sacer­
dotes qui ea die Sacro litando abstinent, sanctissimo Christi Corpore in
Missa sollemni seu conventual! reficiantur (can. 862).
2. Die Parasceves Missa celebrari nequit, nisi necesse foret ad viati­
cum conficiendum ; quo casu sumatur Missa de Passione Domini. Missa
autem, quae dicitur praesanctificatorum, non est sacrificium.

II. Hora oblationis. 1. Obiectum praecepti. Missae celebrandae initium 249
ne fiat citius quam una hora ante auroram vel serius quam una hora
post meridiem (can. 821, § 1). Aurora seu crepusculum matutinum inci­
pit fere, quum sol i8m gradum infra horizontem ingreditur. Diversa est
pro diversis regionibus, prout plus minusve ad polum accedunt ; passim
incipit duabus horis ante ortum solis, plus autem duabus horis ante
solis ortum in regionibus septentrionalibus; ibi scilicet aurora diutius
producitur. Ceterum tabellae calendariis insertae solent aurorae horam
indicare. Ubi aurora per aliquod anni tempus non apparet, licet per illud
tempus Missam incipere ab exordio vitae civilis, moralis et usualis i. e.

\ S. R. C. 13 Sept. 1692, n. 1883; 10 lan. 1693, ad VI, n. 1S90. ----- !. S. R. C.
26 Sept. 1868 n. 3179. ----- ’. S. R. C. 31 Aug. 1839, n. 2799. ------ ‘. De relig. instit.
et pers. ’ I, n. 467

— 186 —

tempore, quo homines mane surgere soient ad opera· ’ Idem applicandum
videtur tempori, quo aurora in aliquibus regionibus valde tarda est.
Denique ubi aurora per aliquam anni partem per totam noctem perdu­
rat, licitum videtur a media nocte incipere. Attamen non decet ante
horam matutinam secundam inchoare, quia Ecclesia vix unquam conce­
dit facultatem citius incipiendi. Exceptiones a regula ordinaria sunt:
*
a) In nocte Nativitatis Domini inchoari media nocte potest sola Missa conventualis vel paroecialis, non autem alia sine apostolico induito (can. 821, § 2).
b) In omnibus tamen religiosis seu piis domibus oratorium habentibus cum
facultate sanctissimam Eucharistiam habitualiter asservandi, nocte Nativitatis
Domini, unus sacerdos tres rituales Missas vel, servatis servandis, unam tantum
quae adstantibus omnibus ad praecepti quoque satisfactionem valeat, celebrare
potest et sanctam communionem petentibus ministrare (can. 821, § 3). Porro S
Off. 26 Nov. 1908 declaravit, dictas Missas non posse celebrari apertis Oratorio­
rum ianuis, neque in ecclesiis, quae publico fidelis populi usui inserviunt.
c) Cardinales et, dummodo non teneantur celebrare in cathcdrali, Episcopi
gaudent privilegio celebrandi vel alii permittendi, ut coram se celebret... tres
Missas in nocte Nativitatis Domini (can. 239, § 1, n. 4; can. 349, § 1, n. 1).
d) Privilegia Regularibus ante Cone. Trid. concessa num revocata sint, dis­
putatur. Sed disputatio mere thcoretica est, siquidem « hodie ex privilegio con­
cesso Congregationi Puritatis Neapoli erectae, regulares semper et ubique cele­
brare possunt duabus horis ante auroram et post meridiem.5 Pariter Gregorius
XVI, suo rescripto dici 13 Maii 1838, concessit ut Praepositus Generalis Societatis
Icsn facultatem dare possit Missionariis, ut sive itineris causa sive causa devo­
tionis, < pro se vel pro populo, sive causa dandae Communionis fidelibus cxpcctantibus, hora secunda post mediam noctem celebrent. »1

2. Gravitas praecepti. Obligatio praecepti gravis est ex genere suo,
ut eruitur tam ex Cone. Trid. ‘ quam ex Constit. S. Pii SW. in Christo
Pater.5 Porro grave peccatum foret absque ratione proportionata inci­
pere Missam una hora citius vel serius quam per legem aut privilegium
licet.
3. Causae anticipandi vel differendi Missam sunt:
a) Ut morituro detur viaticum; quo casu nulla hora excipitur.
b) Consuetudo rationabilis exsistens, puta ut opifices et famuli summo
mane possint audire sacrum ; pariter, si die festivo Missa sollemnis pro­
trahitur hora et amplius ultra meridiem, licet, si mos est, post Sacrum
sollemne Missam privatam celebrare, ne pars populi Missa careat.
c) Causa rationabilis v. g. iter faciendum, excusat, si de Missa, brevi,
puta per semihoram, anticipanda vel differenda agitur.
'. S. R. C. 2 Nov. 1634, n. 614. ----- !. Compend. Priv. Piorum Operar, part. 2,
cap. 5, § 7.----- ’. Ita Gaudé, Opera Mor. S. Alf. lib. VI, n. 342, nota.------ \ Sess.
22, Decr. de obsere, et evil.----- *. 29 Mart. 1566.

- i87 d) Denique Episcopus et Superior maior religiosorum clericorum
exemptorum possunt se suosque subditos in casu urgenti dispensare
(can. 8i ; S. Alf. VI, 343 et 344), immo, ut videtur, etiam ex causa
iusta.1

CAPUT IV.

De

ritu offerendi.

Articulus I.
De altari eiusque ornatu.

Ut Missa celebretur secundum ritum praescriptum, requiruntur:
I. Altare, illudque consecratum (can. 822, § 1). Debet autem conse- 250
crari vel totum, si agatur de altari immobili, vel ara tantum portatilis, si
de altari mobili sermo est (can. 1199, § 1)· Adhaec per se Missa cele­
brari debet in altari proprii ritus ; tali autem altari deficiente, sacerdoti
fas est ritu proprio celebrare in altari consecrato alius ritus catholici, non
autem super Graecorum antimensiis (can. 823, § 2).a Denique in altari­
bus papalibus nemo celebret sine apostolico induito (can. 823, § 3). Qui­
bus summatim notatis, plura de altari notanda sunt.
1. Notio altaris. Sensu liturgico intelligitur : i° Nomine altaris immo­
bilis seu fixi, mensa superior una cum stipitibus per modum unius cum
eadem consecratis ; 2° nomine altaris mobilis seu portatilis, petra, ut ·
plurimum, parva, quae sola consecratur, quaeque dicitur etiam ara
portatilis seu petra sacra; vel eadem petra una cum stipite qui tamen
non fuit una cum eadem consecratus (can. 1197, § 1).
In ecclesia consecrata saltem unum altare, praesertim maius, debet
esse immobile; in ecclesia autem benedicta omnia altaria possunt esse
mobilia (can. 1197, § 2).
2. Constructio altaris, a) Tum mensa immobilis tum petra sacra ex
unico constent lapide naturali, integro et non friabili (can. 1198, § 1).
b) In altari immobili tabula seu mensa lapidea ad integrum altare pro­
tendi debet, et apte cum stipite cohaerere; stipes autem sit lapideus vel
saltem latera seu columellae quibus mensa sustentatur sint ex lapide
(can. 1198, § 2).
c) Petra sacra sit tam ampla ut saltem hostiam et maiorem partem
calicis capiat (can. 1198, § 3).
*. S. R. C. 7 Iui. 1899, n. 4044, ad IV. ----- *. Antiinension est pannus consecra­
tus, in quo reliquiae sunt, quique in quavis mensa extensus ad Missam dicendam
adhiberi potest.

1

— 188 —
d) Tum in altari immobili tum in petra sacra sit, ad normam legum
liturgicarum, sepulcrum continens reliquias Sanctorum, lapide clausum
(can. 1198, § 4). Quocirca observes, ad consecrationem debitam requiri,
ut in sepulchro deponantur reliquiae e corporibus duorum saltem mar­
tyrum, eaeque aperculo lapideo recludantur. Attamen ad valorem con­
secrationis sufficiunt reliquiae unius tantum martyris.1 Ceterum addi
possunt reliquiae aliorum Sanctorum.
3. Consecratio altaris. Aras portatiles valide et licite consecrare pos­
sunt: Cardinales (can. 239, § 1, 20°), omnes Episcopi (can. 1199, § 2),
Vicarii et Praefecti Apostolici intra sui territorii fines ac perdurante
munere (can. 294, § 2), Abbates et Praelati nullius (can. 323, § 2). Altaria
immobilia iidem qui aras portatiles valide consecrant, exceptis tamen
Vicariis et Praefectis Apostolicis qui charactere episcopali carent. Ut
licite agant, Ordinarius territorii licentiam concedere debet, firmo
tamen iure Cardinalium consecrandi altaria sui tituli (can. 1155,1199, §2).
Consecratio altaris immobilis, quae fit sine ecclesiae dedicatione, quam­
vis omni die fieri possit, magis tamen decet ut fiat die dominico aliove
festo de praecepto (can. 1199, § 3).
4. Exsecratio altaris, a) Altare immobile amittit consecrationem, si
tabula seu mensa a stipite, etiam per temporis momentum, separetur; quo
in casu Ordinarius potest permittere ut presbyter altaris consecrationem
rursus perficiat ritu formulaque breviore (can· 1200, § 1). Non exsecra­
tur, si mensa, a stipite non separata, in aliam ecclesiam vel in alium eius­
dem ecclesiae locum transfertur.’
b) Tum altare immobile tum petra sacra amittunt consecrationem :
i° si frangantur enormiter sive ratione quantitatis fractionis sive ratione
loci unctionis (can. 1200, § 2, i°), non autem si mere abradantur; 2° si
amoveantur reliquiae aut frangatur vel amoveatur sepulcri operculum,
excepto casu quo ipse Episcopus vel eius delegatus operculum amoveat
ad illud firmandum vel reparandum vel subrogandum, aut ad visitandas
reliquias. Levis autem fractio operculi non inducit exsecrationem, et
quilibet sacerdos potest rimulam cemento firmare (can. 1200, § 2,
2° et 3°).
c) Exsecratio ecclesiae non secumfert exsecrationem altarium sive
immobilium sive mobilium; et vice versa (can. 1200, § 4).
5. Titulus altaris, a) Sicut ecclesia, ita quodlibet ecclesiae altare, sal­
tem immobile, proprium sibi titulum habeat. — Titulus primarius altaris
maioris idem debet esse ac titulus ecclesiae (can. 1201, § 1 et 2).
Decretum S. R. C. 3 Sept. 1879,
* S. R. C. 16 Febr. 1906, n. 4180, ad III.
n 3504, ad I., quod opponitur, videtur dicere de translatione solius mensae, seiunctac a stipite.

— i8ç —

b) Altaria Beatis, etiam in ecclesiis et oratoriis quibus eorum officium
et Missa concessa sunt, dedicari nequeunt sine Sedis Apostolicae induito
(can. 1201, § 4).
c) De Ordinarii licentia mutari quidem potest altaris mobilis, non
autem altaris immobilis titulus (can- 1201, § 3).
6. Necessitas altaris. Praeceptum consecrandi in altari consecrato,
nec exsecrato, grave est. ‘ Porro secundum alios nunquam licitum est
extra altare celebrare ; secundum alios illud licet in gravissima necessi­
tate, v. g. pro viatico conficiendo, quia, inquiunt, praeceptum viatici
recipiendi divinum, prohibitio autem extra altare celebrandi ecclesias­
tica est.
7. Notanda, a) /Ira, seu ara portalilis, seu petra inseri debet in altari ex ligno
vel ex alia materia confecto.’
b) Altare tum immobile tum mobile debet esse divinis tantum officiis et prae­
sertim Missae celebrationi reservatum, quolibet profano usu prorsus excluso (can.
1202, § 1).*
c) Subtus altare nullum sit reconditum cadaver; cadavera autem quae prope al­
tare sepulta forte sunt, distent ab eo saltem spatio unius metri ; secus Missam in
altari celebrare non licet, donec cadaver removeatur (can. 1202, § 2).

II. Mappae tres — aut duae, quarum una duplicata est — benedictae 251
ab Episcopo vel ab alio facultatem habente ; quae facultas competit
iisdem, qui gaudent facultate benedicendi vestes sacras (n. 266). Mappae
conficiendae sunt ex lino vel cannabe. ’ Mappa superior longa sit. utrim­
que ad terram descendens; consuetudo utendi mappa breviori servari
nequit. *
Grave peccatum est sine ulla mappa celebrare ; id tamen in gravi ne­
cessitate licet. Cetera sub veniali obligant, puta praeceptum plures map­
pas adhibendi, utendi mappis benedictis etc. Hinc causa respective iusta
ab omni peccato excusat (S. Alf- VI, 375).
III. Crux cum imagine crucifixi, posita inter candelabra atque ita 252
prominens, « ut sacerdos celebrans ac populus Sacrificio assistens eumdem Crucifixum facile et commode intueri possint; quod evenire nequit,
si exigua solum crux exhibeatur. » ’ Non requiritur altera crux, si in
altari est magna statua Crucifixi vel si imago Crucifixi depicta est in
tabula altaris tanquam primum locum obtinens ; ‘ neque praescribitur
crux benedicta. ' Si SSuin expositum est, potest adhiberi vel non adhiberi
\ Miss. Rom. Ruhr. gen. tit. XX ; De defect, tit. X, n. 1. ----- Miss. Rom. 1. c.
-----’. S. R. C. 18 Maii 1819, n. 2600.------ *. S. R. C. 9 lun. 1S99, n. 4029, ad I.-----’. Const. Bcned. XIV, Accepimus, 16 lui. 1746; S. R. C- 16 lun. 1663, η. 1270 et
17 Sept. 1822, n. 2621. ----- e. Const. Bcncd. XIV, cit. ----- T. S. R. C. 12 lui.
1704, n. 2143.

— 190 —

crux, prout fert consuetudo.1 Denique usus collocandi crucem in trono,
qui publicae expositioni SS. Sacramenti inservit, tolerari nequit.!
Obligatio adhibendi crucem levis est.

253

IV. Candelae duae accensae. ’ Praeterea secundum rubricam ’ iuxta
altare parandus est cereus, ad elevationem sacramenti accendendus; at
consuetudo contraria servari potest.4 Candelae debent esse confectae ex
cera.’
Attamen ad quaesitum: < An attenta etiam magna difficultate vel veram ceram
apum habendi vel indebitas cum alia cera commixtiones eliminandi, candelae super
Altaribus ponendae, omnino et integre ex cera apum esse debeant : an vero esse
possint cum alia materia seu vegetali seu animali commixtae > ? S. R. C. ‘ res­
pondit: « Attenta asserta difficultate, Negative ad primam partem; Affirmative ad
secundam et ad mentem. Mens est, ut Episcopi pro viribus curent, ut cereus pa­
schalis, cereus in aqua baptismati immergendus et duae candelae in Missis accen­
dendae sint ex cera apum, saltem in maxima parte ; aliarum vero candelarum, quae
supra Altaribus ponendae sunt, materia in maiori vel notabili quantitate ex eadem
cera sit oportet. Qua in re parochi aliique rectores ecclesiarum et oratoriorum tuto
stare poterunt normis a respcctivis Ordinariis traditis, nec privati sacerdotes, Mis­
sam celebraturi de qualitate candelarum anxie inquirere tenentur. » Praeterea
S. K. C. ’ missionariis in Oceania induisit, ut uterentur candelis ex adipe ceti cf for­
matis, quae in istis regionibus dicuntur « bougies à l’étoile. »

Candelae super altari positae sint oportet, non autem parieti altare
fere tangenti infixae.' Ceterum advertas:
a) Secluso induito, ratione personalis cuiusdam distinctionis non licet sacerdoti­
bus Episcopo inferioribus — neque Vicario generali — plures duabus candelis
adhibere ; ratione alicuius maioris solemnitatis festi aut Missae licitum est.0
b) Grave peccatum est celebrare sine ullo lumine ; quod solum licet ratione
viatici ministrandi vel ex speciali licentia. Pariter probabilius mortale est celebrare
sine ullo lumine cereo seu cum solis luminibus ex sebo vel oleo; id tamen licitum
est in casu necessitatis, puta ut viaticum ministretur vel ut populus die dominico
Missam audiat (S. Alf. VI, 394, dub. i°). Cetera obligant sub veniali; hinc v. g.
deficientibus duobus cereis, licet ob causam rationabilem, etiam ratione solius devo­
tionis celebrare cum uno cereo (S. Alf. VI, 394).
c) Si alterutrum lumen inter celebrandum exstinguitur, sacerdos, dum iterum
accenditur, pergere potest. Si omne lumen deficit, nec aliud haberi potest, si
quidem post consecrationem, Missa prosequenda, si vero ante eam, probabilius
abrumpenda est (S. Alf. VI, 394)'.

‘. S. R. C. 2 Sept. 1741, n. 2365.----- ’. S. R. C. 2 lun. 1883, n. 3576, ad III;
it lun. 1904, n. 413b, ad. II.
’. Miss. Rom. Ruhr. gen. tit. XX.----- *. S. R. C.
9 lun 1899, n. 4029, ad II.----- *. Miss. Rom. De defect, tit. X, n. 1.------ *. 14 Dec.
1904, n. 4147----- ’· 7 Sept. 1850, n. 2985. ------ '. S. R. C. 16 Sept. 1865, n. 3137.
-----·. S. R- C 12 Sept. 1857, ad IX, n. 3059.

cl) Illicitum est supra altare vel intra praeter candelas ex cero adhibere candelas
stearinas,1 illuminationem ex gas vel lucem electricam.’ Adhaec < lux electrica
vetita est non solum una cum candelis ex cera super altaribus, sed etiam loco
candelarum vel lampadum, * quae coram SS. Sacramento vel Reliquiis Sanctorum
praescriptae sunt.4 Pro aliis ecclesiae locis et ceteris casibus illuminatio electrica,
ad prudens Ordinarii indicium, permittitur, dummodo in omnibus servetur gravitas,
quam sanctitas loci et dignitas S. Liturgiae postulant. Nec licet tempore exposi­
tionis privatae vel publicae interiorem partem ciborii cum lampadibus electricis in
ipsa parte interiori collocatis illuminare, ut SS. Eucharistia melius a fidelibus
conspici possit ;· quae etiam applicentur candelis ex stcarina et illuminationi ex
</o-·

V. Antependium ; scilicet ex rubrica ‘ « Altare... pallio quoque ornetur 254
coloris, quoad fieri potest, diei Festo vel officio convenientis; » requiri­
tur autem probabilius sub veniali, nisi altare sit ex marmore vel alia
materia pretiosa, vel formam tumbae habeat (S. Alf. VI, 395). Non prae­
scribitur determinata materia, neque requiritur, ut benedicatur. Sunt
etiam, qui censeant, ex consuetudine posse sine antependio celebrari.

Articulus II.
De vasis sacris cum accessoriis.
Requiruntur :
1. Calix et patena; quae ambo consecrata esse debent.7

;.

1. Materia. Calix debet esse aureus vel argenteus, saltem quoad cup­
pam ; · ratione paupertatis permittitur stanneus, ’ et, sub quibusdam con­
ditionibus, confectus ex aluminio mixto aliis metallis;10 non autem
aereus, vitreus vel ligneus. Cuppa, nisi sit aurea, sub gravi inaurari debet
(can. 1305, § 2). Quoad formam calicis S. C. R.11 rescripsit: « ne diffe­
rant a formis traditionalibus ob periculum effundendi sacras species et
excitandi admirationem. »
Patena sit eiusdem materiae ac calix,12 atque nisi aurea sit. sub gravi
debet inaurari (can. 1305, § 2).
2. Consecratio. Calices et patenas consecrare possunt: i° Cardinales
(can. 239, § i, 200); 20 Episcopi (can. 1147, § I); 3° Vicarii et Praefecti
Apostolici, sed, si charactere episcopali carent, solum intra sui territorii
fines ac perdurante munere (can. 294, § 2) ; 40 Abbates et Praelati nul\ S. R. C. 4 Sept. 1875; n. 3376. ----- S. R. C. 4 lun. 1895, n. 3859; 16 Maii,
1902, n. 4097; 22 Nov. 1907, n. 4602; 17 lan. 1908, n. 4210, ad I; Secret. Stat, ad
Ep. Italiae, 3 Oct. 1923.---- ’. Ita scilicet, ut in eorum locum substituantur. -----‘. Scilicet occasione sollemnis earum expositionis. ----- ’. S. R. C. 24 lun. 1914,
n. 4322.----- ·. Rubr. gener, tit. XX. ------ 7. Miss. Rom. Rit. serv. tit. I, η. i. ----‘. Miss. Rom. 1. c.----- °. Miss. Rom. De defect, tit. X, n. 1.------ M. S. R. C. 9 Dec,
(A S. S. VI, p. 590). ----- S. R. C. 30 lun. 1922 (A. A. S. 1922, p. 437).
". Miss. Rom. Rit. serv. tit. I, n. 1 ; De defect, tit. X, n. 1.

255

— IÇ2 —

lius, sed si charactere episcopali non sint ornati, pro suis ecclesiis tantum
(can. 323. § 2).
a) Consecrationem amittunt. i° si tales laesiones vel mutationes subierint ut
pristinam amiserint formam, ct iam ad suos usus non habeantur idonea (can.
1305, § i, t"); v. g. quando calix in fundo vel prope fundum perforatur; quando
cuppa separatur a pede, nisi calix sit tornatilis; quando ita frangitur vel ictibus
infligitur, ut iam decenter sacrificio inservire nequeat. Consecrationem amittunt
2°, si ad usus indecoros adhibita vel publicae venditioni exposita fuerint (can.
1305, § b 2e).
b) Non amittunt consecrationem ob consumptionem vel renovationem auraturae,
salva tamen, priore in casu, gravi obligatione rursum ea inaurandi (can. 1305, § 2)

3. Grave peccatum est celebrare sine calice vel patena, item sine eis
consecratis, item cum calice vel patena confecta ex materia prohibita vel
non inaurata (cfr. can. 1305, § 2).
4. Abusus est vasa sacra exsecrare, antequam artifici reficienda vel
refundenda tradantur.1

256

II. Corporale benedictum.2 Confici debet ex lino vel cannabe.'
Grave peccatum est celebrare i° sine corporali ; 2° sine corporali bene­
dicto; 30 cum corporali enormiter immundo (S. Alf. VI, 387). Excusat
gravis necessitas celebrandi, puta ut populus Missam praeceptam audiat.
Si non est valde immundum, sacerdotes extranei excusantur.

257

III. Palla benedicta;4 confecta ex lino vel cannabe; licet tamen uti
palla, in superiori parte serico, aut auro vel argento intexto et acu picto
cooperta, modo materia superior non sit nigri coloris nec mortis signa
referat.1
Ad quaesitum: «Ex decreto S. R. C. n. 3832 Dubiorum resolutio 17 Iulii 1894
ad IV permittitur, ut palla calicis in parte superiori sit cooperta panno serico, aut
cx auro vel argento, et acu depicto, dummodo palla linea subnexa calicem coope­
riat ac pars superior non sit nigri coloris, nec cum aliquo mortis signo. Quaeritur:
An huiusmodi palla subnexa possit esse linum cruce munitum et subsutum, ad
modum pallae, nec amovibile ? » S. R. C. respondit: «Negative, et palla subnexa,
proprie dicta, sit linea, munda ct facile amovibilis. » ‘

Palla, item benedictio eius satis probabiliter sub levi tantum praescri­
buntur. Si deficit, calix purificatorio, bursa vel corporali tegatur (S. Alf.
VI, 388).
’. S. R. C. 20 April. 1822, n. 2620. ----- Miss. Rom. Rit. serv. tit. I, n. 1. --------». S. R. C. 18 Maii 1819, n. 2600. —Ex hoc decreto patet, linum ct cannabe aequipe­
rari. ----- *. Miss. Rom. Rit. serv. tit. I, n. 1. ----- ·. Miss. Rom. Rit. serv. 1. c.
coli. S. R. C. 17 lui. 1894, ad 4, n. 3832. ----- *. 24 Nov. 1905, n. 4174.

— 193 —

IV. Purificatorum; quod potest, sed non debet benedici.' Si purifica- 258
torium facile haberi nequit, cius loco adhiberi potest strophiolum, quod
postea ad alium usum non adhibeatur (S. Alf. VI, 389).
V. Velum calicis requiritur sub veniali ; potest, sed non debet bene- 259
dici.1 Si non habetur, sine eo celebrare licet (S. Alf. VI, 395).

VI. Bursa et manutergium, quae pariter possunt, sed non debent 260
benedici.’ Haec decet adhibere (S. Alf. VI, 390).
VII. Cochlear parvum; quo aqua immittatur in calicem, adhiberi po- 261
test. Non indiget benedictione, atque ex qualibet materia potest confici.

VIII. Ampullae per se debent esse vitreae,3 sed ex consuetudine legi- 262
lima permittuntur aureae et argenteae ; ’ decet eas benedicere.
IX. Campanula, qua signum detur, praescribitur sub veniali.

263

Nota i. Benedictiones, de quibus supra sermo fuit, impertiie possunt iidem qui 264
gaudent facultate benedicendi vestes sacras (n. 266).
Nota 2. Aliqui erronee censucrunt, vasa aliaque non indigere consecratione vel
benedictione, si in sacrificii celebratione adhibita sint, antequam consecrata vel
benedicta fuerint (S. Alf. VI, 380).
Qnacr. 1, quibus liceat tangere vasa ct linteamina sacra.
265
Resp. i. Dum S. Eucharistiam continent, a solis sacerdotibus et diaconis licite
tanguntur. Ceteris sub gravi prohibetur, excepto casu necessitatis.
Resp. 2. Dum actu S. Eucharistiam non continent, attendatur can. 1306, § 1 :
< Curandum ne calix cum patena et ante lotionem purificatoria, pallae et corpo­
ralia, quae adhibita fuere in sacrificio Missae, tangantur, nisi a clericis vel ab iis
qui eorum custodiam habent. »
Canon respicit: 1" calices et patenas, ubi primum consecrata sunt; 20 purifica­
toria, pallas et corporalia adhibita, nec deinceps lota; 30 ob paritatem rationis
ciboria et lunulas adhibitas i. e. postquam de facto S. Eucharistiam contigerint ;
non autem ostensoria, quippe quae S. Eucharistiam non immediate tangant.
Canon tactum permittit: i° clericis; 2° cis, qui carum rerum custodiam habent,
uti sacristae, tam viri quam feminae. Aliis tamen summum sub veniali prohibetur;
ct causa iusta excusat (S. Alf. VI, 382).
Queer. 2, quae observanda sint quoad lotionem linteaminum in Missa adhibi­
torum.
Resp. Praescribuntur tres lotiones. Prima fieri nequit nisi a clerico in maioribus
ordinibus constituto. Secunda autem et tertia etiam a laicis fieri possunt. Aqua
autem primae lotionis mittatur in sacrarium vel, si hoc desit, in ignem (can. 1306,
§ 2). Ceterum prima lotio summum sub veniali prohibetur, ita ut causa rationabilis
excuset (S. Alf. VI, 387).

’. S. R. C. 7 Sept. 1816, n. 2572, ad XII. ----- *. Miss. Rom. Rubr. gen. tit. 20.
---- ’. S. R. C. 28 April. 1866, n. 3149.
W. M. T. Μ. II.

13

— 194 —
Articulus III.
Dc vestibus sacris etc.

266

I. Vestes sacrae, spectato earum momento, distinguuntur in maiores
et minores. Maiores sunt alba, casula et probabilius etiam stola et mani­
pulum. Minores sunt amictus et cingulum (S. Alf. VI, 377). Exponenda
autem sunt :
i. Exsistentia et obiectum praecepti. «Sacerdos, ita can. 811, § 1,
Missam celebraturus, deferat vestem convenientem quae ad talos per­
tingat et sacra ornamenta a rubricis sui ritus praescripta. » Si talis vestis
haberi nequit, puta ab extraneo, adest ratio excusans. Quoad sacra orna­
menta praescribuntur amictus, alba, cingulum, stola, manipulum et casu­
la. Porro vestes sacrae sint:
a) Confectae ex debita materia; item integrae, decentes, mundae ac
pulchrae. ' Quod ad materiam attinet, amictus et alba sint ex lino vel
cannabe. ' Cingulum, non reprobata alia materia, potest esse laneum, '
item sericum, congruentius vero *
lineum; non sit fascia sed funis.'
Stola, manipulum et casula, quamvis non debeant esse confecta ex serico,
tamen ex materia pretiosa conficiantur, non ex gossypio, lino vel lana;
sufficit vero materia subserica vel tramoserica.8
b) Confectae secundum formam usualem. S. C. R.: declaravit, « rece­
dere non licere in conficiendis et adhibendis paramentis pro Missae
sacrificio sacrisque functionibus ab usu in Ecclesia recepto, aliumque
modum et formam etiam antiquam inducere. »
c) Benedictae.' Benedictionem impertire possunt: 1” S. R. E. Cardi­
nales et Episcopi omnes; 2° Locorum Ordinarii, charactere episcopali
carentes, pro ecclesiis et oratoriis proprii territorii ; 30 Parochus pro
ecclesiis et oratoriis in territorio suae paroeciae positis, et rectores eccle­
siarum pro suis ecclesiis; 4° Sacerdotes a loci Ordinario delegati, intra
fines delegationis et iurisdictionis delegantis; 50 Superiores religiosi —
itaque etiam non exempti — et sacerdotes eiusdem religionis ab ipsis
delegati, pro propriis ecclesiis et oratoriis ac pro ecclesiis monialium
sibi subiectarum (can. 1304).
Benedictionem amittit vestis sacra: i° si tales laesiones vel mutationes subierit ut
pristinam amiserit formam, et iam ad suos usus non habetur idonea (can. 1305,
§ 1, i°); idque valet etiamsi ex una veste alia conficiatur. Amittitur igitur bene-

’. Miss. Rom. Rit. scru. tit. II, n. 1. —— !. Linum et cannabe aequiperantur
(n. 257). ---- S. R. C. 23 Dec. 1862, n. 3118.---------*. S. R. C. 22 lan. 1701, n. 2067.
----- . S. R. C. 24 Nov. 1899, n. 4048. ----- Cfr. Ephem. liturg. I, 24, 32. --------9 Dec. 1925 (A. A. S. 1926, p. 58). ----- ’. Miss. Rom. Rit. Miss. tit. II, η. 2;
Dc defect, tit. X, η. i.

— 195 —
dictio, si cingulum ita rumpitur, ut neutra pars cingendo ministro sufficiat, si
alba manicam amittit, si ex stola conficitur manipulum etc. Vestis sacra benedic­
tionem amittit 2°, si ad usus indecoros adhibita vel publicae venditioni exposita
fuerit (can. 1305, § 1, 2°).

2. Gravitas praecepti, a) Mortale est celebrare sine ulla veste sacra;
immo ne viaticum quidem ministrandum pro causa excusante habetur.
Disputatur, num metus mortis excuset, seclusis scandalo et contemptu
(S. Alf. VI, 377).1 Pariter grave est celebrare sine ulla veste sacra bene­
dicta.
b) Mortale quoque est celebrare absque alba vel casula vel cum eis
non benedictis; item celebrare sine stola et sine manipulo, vel cum eis
non benedictis. Excusaret tamen causa gravissima, puta ne moribundus
viatico careat (S. Alt. 1. c.).
c) Probabilius mortale est celebrare sine stola aut sine manipulo aut
cum alterutro non benedicto. Ratio est, quia praedictae vestes ex mente
Ecclesiae videntur maioribus accensendae ; quae quidem Ecclesiae mens
patescit tam ex doctrina antiquorum theologorum, qui satis communiter
praedictas vestes pro maioribus habent, quam ex eo quod aeque ac
casula ex materia pretiosa confici debent. Excusat tamen causa gravis,
puta ut populus Sacrum praescriptum audiat (S. Alf. 1. c.).
d) Leve est celebrare sine amictu vel cingulo. Excusat causa iusta,
puta « fervor devotionis vel opportunitas eleemosynae sacerdoti non
diviti » (S. Alf. 1. c.).
e) Color a rubricis assignatus est dc praecepto, ut patet tam ex dicen­
dis de rubricis generatim (n. 270), quam ex responsis S. R. C.1 Obli­
gatio autem, secluso gravi scandalo, levis est, ita ut causa iusta excuset;
immo ut S. Alf. (VI, 378, dub. 5") cum Sporer docet, satius est « quo­
cumque die Sacrum facere in quocumque colore quam illud omittere. »
3. Notanda, a) Praeter vestes sacras praescribitur, ut sacerdos, Mis­
sam celebraturus, deferat vestem convenientem quae ad talos pertingat
(can. 811. § 1). Praeterea sit calceatus.1 Calcei tales sint, quibus publice
uti solent probati clerici dioecesis.' «Ad hoc tamen sufficit, ut sit
indutus crepidis vulgo dictis pianelle seu pantofele » (S. Alf. VI, 402).
b) Abstineat autem a pileolo et annulo, nisi sit S. R. E. Cardinalis,
Episcopus vel Abbas benedictus, aut nisi apostolicum indultum eorun­
dum usum in Missa celebranda eidem permittat (can. 811, § 2).
Porro mortale esset per totam Missam pileolo uti; extra canonem ve*. Cfr. Const. Bened. XIV /testas anni, 11 Oct. 1828. ----- *. S. R. C. 10 Dec. 1S29,
n. 2675; 12 Nov. 1831 ad 50, n. 2682.
Miss. Rom. Rit. seri'. tit. I, n. 2. ----‘. S. R. C. 31 Aug. 1872, n. 3268, ad 3.

—

iq6

—

niale est, secluso tamen scandalo. Hinc non est « illicitum sine dispensa­
tione celebrare cum pileolo (excepto canone et praeciso scandalo) ex
rationabili causa, si celebrandi adstantibus sit manifesta, puta ob senec­
tutem sacerdotis vel loci frigus, ita ut quis non posset celebrare capite
nudo sine notabili incommodo » (S. Alf. VI, 397, dub i°).
c) Usus comarum fictiliorum illicitus est.1 Notant tamen auctores,
hanc prohibitionem in pluribus regionibus obsolevisse.
d) Nulli sacerdoti celebranti, praeter Episcopos aliosque praelatos usu
pontificalium fruentes, licet, sola honoris aut sollemnitatis causa, habere
presbyterum assistentem (can. 812).

267

Π· Missale requiritur, licet sacerdos memoriter sciret Missam, quam
intendit dicere;’ immo, spectato periculo graviter errandi, passim sub
gravi praecipitur. Attamen satis probabiliter non peccat graviter cele­
brans sine missali, « si facile non posset habere et ob praeteritam expe­
rientiam abesset morale periculum errandi. Hinc probabiliter inferunt
licite celebrare Sacerdotem, qui ob visus debilitatem memoriter Missam
recitat, modo ad notam effugiendam habeat Missale in Altari vel alium
librum loco ipsius » (S. Alf. VI, 390).
III. Pulvillus vel parvum pulpitum pro missali, et tabellae secretarum
non sunt de praecepto; convenienter tamen adhibentur.

269

IV. Minister inserviens Missae requiritur, atque quidem masculus.
Deficiente viro, iusta de causa adhiberi potest mulier, ea tamen lege ut
ex longinquo respondeat nec ullo pacto ad altare accedat (can. 813).
Etiam sola devotio iustam causam adhibendi feminam involvit. Casu
autem occurrente, omnia, quae ad sacrificium requiruntur, prius com­
mode disponantur (S. Alf. VI, 392, dub. 2°). ’ Porro :
i. Mortale est celebrare sine ullo ministro: attamen gravis causa ex­
cusat, puta necessitas viatici ministrandi ; item probabilius, ut populus
Missam praeceptam audiat. — Praeterea satis probabiliter, « incoepta
Missa, maxime si sit facta oblatio, permittitur Celebranti pergere sine
ministro, si iste abeesserit et de brevi non revertatur » (S. Alf. VI,
391, dub i°). Quin etiam, quum hodiedum facile concedatur celebratio
sine ministro, si quis inveniri non potest, idque etiam in hebdomade et
sine muliere a longe respondente, ideo, si ex improviso sacerdos in casu
particulari careat ministro, licentia etiam ob solam devotionem praesumi
posse videtur.
1 S R. C. 4 April. 1699, n. 2027, ad 5, immo ab Innoc. XI sub poena suspen­
sionis prohibitus est (apud S. Alf. VI, 388). ----- ’. Miss. Rom., De defect, tit. X,
η. 1.----- *. Cfr. S. R. C. 27 Aug. 1836, n. 2745, ad 8; 18 Mart. 1899, n. 4015, ad 6.

— 197 —

2. Mortale quoque est adhibere feminam, quae immediate ministret;
neque excusat gravis necessitas, quia praestat celebrare sine ministro
quam cum femina immediate ministrante.
3. Cum ministro, qui nesciat respondere, facilius licet celebrare quam
sine ministro; non tamen ita facile ac cum muliere ex longinquo res­
pondente. Ceterum « celebrans non faciat scrupulum, si minister male
pronuntiet, nec facile corrigat errores, ne turbet seipsum vel circumstan­
tes vel ordinem Missae, quamvis moneat Croix cum Gobat quod Cele­
brans suppleat omissa a ministro » (S. Alf. λΠ, 391).

Articulus IV.
De rubricis servandis.
Can. 818 statuit : « Reprobata quavis contraria consuetudine, sacerdos
celebrans accurate ac devote servet rubricas suorum ritualium librorum,
caveatque ne alias caeremonias aut preces proprio arbitrio adiungat. »
Et can. 819: « Missae sacrificium celebrandum est lingua liturgica sui
cuiusque ritus ab Ecclesia probati. » Itaque Missa in universum celebran­
da est iuxta ritum seu rubricas ab Ecclesia in Missali Romano assigna­
tas. Sed auctores aliquatenus dissentiunt quoad solutionem quaestionis,
quis ritus seu quaenam rubricae re vera praescriptae sint. Hinc uberius
exponenda :

1. Obiectum praecepti; quocirca haec statuenda videntur.
270
1. Rubricae servandae intra Missam praeceptivae sunt. Hoc assertum,
quod recentiores communiter admittunt, patet ex Cone. Trid. ;l item
ex Bulla S. Pii V Quo primum tempore, ' in principio Missalis Romani
posita: « Mandantes ct districte omnibus... in virtute sanctae obedientiae
praecipientes, ut Missam iuxta ritum, modum ac normam, quae per
Missale hoc a Nobis nunc traditur, decantent et legant, neque in Missae
celebratione alias caeremonias vel preces, quam quae in hoc Missali con­
tinentur, addere vel recitare praesumant. » Accedit can. 818. Sententia,
quae quaedam minora excipit, cum verbis citatis aegre componitur
(S. Alf. VI, 399).
2. Disputatur, utrum necne rubricae, servandae extra, i. e. ante vel
post Missam, praeceptivae an mere directivae sint. Porro cum S. Alfonso
(λΠ, 399) et plerisque recentioribus dicendum videtur, eas generatim esse
mere directivas, nisi exhibeant ea, quae ex natura rei obligatoria sunt.
Ratio est, quia Bulla citata de solis rubricis in Missae celebratione ser­
vandis, et can. 818 de solo sacerdote celebrante dicunt.
‘. Scss. 6, can. 13; sess. 22, decret, de observ. ct evit.

’. 12 Iui. 1570.

— Kj8 —

3. Speciatim disputatur — etiam inter eos, qui asserta sub i et 2 admittunt — utrum necne vere praecipiantur:1
a) Orationes ante Missam assignatae in Miss. Rom. Satis communiter
et iure negatur, eas vere praecipi, quia dicuntur « pro opportunitate
sacerdotis dicendae » (S. Alf. VI, 410, dub. 20). Idem dicendum de ora­
tionibus post Missam assignatis.
b) Lotio manuum ante Missam. Haec videtur vere praecipi, scilicet
ob reverentiam erga sacrificium, et spectatis tam significatione eius
spirituali (nimirum spiritualis munditiae) quam praecepto in vetere Lege
flato. Obligat autem sub veniali ; sed ex natura rei sub gravi, si manus
valde immundae sunt. Post Missam vero omitti potest, cum non prae­
scribatur. (S. Alf. VI, 409).
c) Orationes recitandae, dum vestes induuntur. Communius docent,
eas vere praecipi, quia videntur moraliter pertinere ad Missam (S. Alf.
VI, 410, dub. 2).
d) Canticum Benedicite. Aliqui affirmant, illud imponi, quia in
Ordine Missae dicitur: Sacerdos dicit; sed satis probabiliter non vere
praecipitur, quia a rubrica (Miss. Rom.) 2 aequiperatur aliis orationibus
post Missam assignatis (cfr. S. Alf. VI, 410, dub. 2).
4. Caeremoniale Episcoporum obligat aeque ac Miss. Rom. Patet tam
ex tribus Bullis ei praefixis, quam ex declaratione S. R. C. (S. Alf.
Exam. Ordin. n. 112).
5. Responsa C. S. R. obligationem exhibent, si respiciunt rubricas
intra Missoni servandas; secus mere directiva sunt, nisi ex tenore con­
trarium eruendum sit.

6. Quoad consuetudinem contra rubricas notes :
a) Quaevis consuetudo rubricis contraria reprobatur (can. 818), ideoque
non est rationabilis (can. 27, § 2) ; attamen, mutatis adiunctis, probabi­
lius rationabilis evadere potest (t. I, n. 194).
b) Consuetudo nequit via praescriptionis derogare rubricis in libris
liturgicis contentis; bene vero via conniventiae seu vi personalis consen­
sus legislatoris (I. n. 193). Adhaec usus rubricis contrarius tolerari po­
test, donec commode ab Episcopo tolli possit (I. n. 193). Si decretum
C. S. R. consuetudini contrarium accedat, consuetudo per se abrogata
est ; ' si commode tolli nequeat. Ordinarius rem S. Congregationi pro­
ponat, atque responsum exspectet.
'. De recitatione Matutini cum Laudibus ante Missam vide tract, de officiis
clericorum, n. 2. ----- :. Rit. seru. tit. XII, n. 6. — ’ 17 Aug. 1894, n 3839. ----- ‘. S. R. C. 8 lan 1904 (A. S. S. t. XXXVI, p. 428).

199 —

IL Gravitas praecepti. Praeceptum seu obligatio rubricarum vere 271
praeceptarum gravis est ex genere suo. Gravitas autem materiae non
solum ex quantitate, sed etiam ex qualitate rituum diudicanda est, ut ex
corollariis magis patebit. Porro contra praeceptum peccari potest omis­
sione, additione, mutatione, abruptione et interruptione.
1. Omissio. Quocirca advertas cum S. Alfonso (VI, 404 sq.) : i° gra­
vius obligare partes ordinarias i. e. quae in omni Missa occurrunt (ut
orationes principales, epistola, evangelium etc.) quam partes extraordina­
rias (ut Gloria, Credo, Commemorationes) ; 2° ex partibus ordinariis
gravius obligare, quae dici vel peragi debent intra Canone m, maxime a
Consecratione ad Communionem. Quibus notatis, cum memorato Doctore resolvimus:
a) Grave est omittere partem essentialem aut intégraient; Confessionem cum
aliis precibus in pede altaris dicendis ; Epistolam ; Evangelium ; Orationes princi­
pales ; commixtionem aquae in calice; oblationem panis et vini; Praefationem;
Pater noster; Ubera nos; fractionem hostiae et illius mixtionem cum sanguine;
purificationem calicis post communionem ; item in canone omittere quamlibet ora­
tionem ; vel cius verba mutare, ita ut sensus varietur; vel aliquod verbum omittere,
quo sublato, reliqua verba sensum non faciunt ; vel omittere v. g. decem nomina
Sanctorum; aut denique omittere simul plures partes extraordinarias (S. Alf. VI,
404, 405)·
b) Leve est omittere lotionem manuum ante Missam cum precibus concomi­
tantibus; preces dicendas, dum sacerdos vestibus sacris se induit; Psalmum ludtci;
Kyrie; Gloria; Credo; Commemorationes; vel loco Praefationis, Communicantes
aut Hanc igitur proprii, sumere dictas preces, prout in communi occurrunt (S.
Alf. VI, 409).
c) Pars omissa semper suppleri debet, quando ad essentiam vel ad integritatem
Missae pertinet ; item commixtio aquae in calice, si animadvertatur ante conse­
crationem. Ceterum qui ex errore vel oblivione aliquid omisit: si quidem leve est,
pergat ; si grave est et error brevi post i e. post pauca verba advertitur, omissa
resumat. Hinc non sunt resumenda Gloria, Credo, si orationes subséquentes iam
inceptae sunt ; neque Epistola, Evangelium, Praefatio aut Communicantes, si
unum pro altero sumpserit, nisi v. g. ab initio falsae Epistolae errorem deprehen­
dat (S. Alf. VI, 403).
: ,ίΐ

2. sldditio. a) Grave peccatum est addere aliqua animo introducendi
novum ritum; irem — utut sine praedicto animo — addere aliquid nota­
bile (S. Alf. VI, 411).
b) Leve est addere i° collectam,’ Gloria, Credo, Pater, Ave vel quid
simile ; 2° in elevatione, utut submissa voce, pia quaedam verba ;1 secus,
si fit sola mente; 30 dum in Missa cantantur Gloria et Credo, e libro
Horam canonicam recitare’ (S. Alf. 1. c.).
’. S. R. C. 27 Mart 1779, ad VI, n. 2514. ----- 2. Cfr. S. C. R. 6 Nov. 1925, ad
I (A. A. S. 1926, p 21).----- ’. S. R. C. 20 Mart. 1869, ad IX, n. 3201.

I

--- 200 --3. Mutatio. Leve est: i° secluso scandalo, mutare officium, i. e· cele­
brare Missam, quae ea die celebrari nequit; 20 non cantare in Missa
sollemni, quae cantanda praecipiuntur; 30 verba alia voce ac praescripta
est pronuntiare: hoc tamen grave est: a) quando quis notabilem partem,
maxime Canonis, aut sola verba Consecrationis tam alta voce pronuntiat,
ut in magna distantia, v. g. quadraginta passuum audiri queant; b) quan­
do sacerdos verba Consecrationis tam secreto efformat, ut ne se ipsum
quidem audire possit, nisi forte surditas aut strepitus auditionem impe­
diat. Ratio est, quia sacramentum periculo nullitatis exponit (n. 24;
S. Alf. VI, 413-416). Secundum Missale Romanum:1 i° Ea, quae clara
voce dicenda sunt, pronuntiari debent « neque... voce nimis elata, ne
perturbet alios, qui fortasse in eadem ecclesia tunc temporis celebrant ;
neque tam submissa, ut a circumstantibus audiri non possit. » 20 « Quae
vero secreto dicenda sunt, ita pronuntiet, ut et ipsemet se audiat, et a
circumstantibus non audiatur· ■»
4. Abruptio consistit in eo, quod Missa incepta non continuatur sed
dimittitur. Porro abruptio potest et debet fieri :
a) Aule consecrationem: Γ’ si sacerdos ante consecrationem advertit, se non
esse iciunum, et sine infamia ut scandalo recedere potest ; 2° si ecclesia ante canonem polluitur; 3“ si ante canonem agnoscitur adesse excommunicatus vitandus,
nec potest expelli (S. Alf. VI, 353).
b) Ante et post consecrationem: i° si imminet, puta ob incursum hostium, peri­
culum mortis vel profanationis ; quo casu sacerdos pro adiunctis sacramentum
statim consumat vel fugiendo secum ferat ; 20 si, consecratione certo vel dubie
peracta, sacerdos deficit ; quo casu haec serventur : Si sacerdos, qui deficit, prae­
videatur post aliquod tempus — etiam sumpto cibo vel potu — vines resumpturus,
exspectetur, ut ille sacrificium compleat. — Si ille sacrificium complere nequeat,
alius quaeratur — etiam non ieiunus, si ieiunus desit2 — qui sacrificium perficiat,
incipiendo ubi alius desiit ; si alius adhuc vivat et possit communicare, nec praesto
sit alia Hostia consecrata, sacerdos qui Missam supplet dividat Hostiam, et unam
partem praebeat infirmo, aliam ipse sumat’ (S. Alf. VI, 355). Si tamen Missa intra
horam continuari nequeat, non debet compleri, quia probabiliter deest unio requi­
sita : potest tamen — etiam diutius — compleri, quia dicta unio etiam probabiliter
adest (S. Alf. 1. c.). Si sacrificium non compleatur, Hostia èt calix in tabernaculo
recondantur, atque postero die a celebrante ante purificationem sumantur.

5. Interruptio licita est: i° si instructio vel concio habenda est, vel
quaedam populo nuntianda sunt : quod fieri consuevit post Evangelium ;
2 si intra Missam professio religiosa emittitur, ’ vel ob aliam rationem
*. Ruhr. gen. tit. XVI, n. 2. -- ’. Irnmo, si alius praesto non est, etiam excom­
municatus, qui in casu debet, recuperata gratia, complere sacrificium. ----- ’. Miss.
Rom. De defect, tit. X, n. 3. ----- *. S. R. C. 27 Aug. 1894, n. 3836 ; 5 lun. 1896,
n. 3912.

201

lege liturgica permittitur; 30 si sacerdoti necessitas supervenit; 40 si
proximus in periculum mortis incidit, Quodsi hoc ante consecrationem
locum habeat, sacerdos potest morituro ministrare Baptismum vel Poe­
nitentiam, Viaticum et Extremam Unctionem. Si post consecrationem
accedat, potest ei conferre Baptismum vel Poenitentiam: Viatici et
Extrema Unctionis collationem debet differre, donec Missam perfecerit,
vel saltem SS. Sanguinem sumpserit; attamen Viaticum potest ministrari,
si moriturus ita prope sit, ut vestes sacras exuere non sit necesse1 (S.
Alf. VI, 353, 354). — Insuper, si necessitas proximi post consecratio­
nem urgeat, « curet sacerdos, ut Sacramentum interim custodiatur, vel
illud in tabernaculo occludat; et postquam redierit, Missam inde, ubi
eam intermisit, prosequatur. Si facta non fuerit Consecratio, et parva
mora intercesserit, v. g. infra horam, prosequatur ubi desiit; si autem
longior, ordiatur ab initio.3
III. Causa excusans. Qui ob infirmitatem aliamve causam nequit om- 272
nes rubricas servare, potest nihilo minus tam privatim quam publice cele­
brare, si quaedam tantum, quae minoris momenti sunt, omittere vel mu­
tare debet; puta inclinationes profundas, genuflexiones usque ad terramSi de re maioris momenti agitur, puta si sacerdos nequit sine baculo ad
altare accedere vel non potest celebrare nisi utroque brachio super altare
posito, privatim quidem celebrare fas est ; publice, modo populus monea­
tur (S. Alf. VI, 402). Denique, si de re prorsus extraordinaria sermo est,
puta si sacerdos nequit celebrare nisi sedendo vel Missam brevi inter­
rumpendo vel ab alio continuo fulcitus, dispensatio petenda est a S. Sede
vel pro casu transeunte ab Episcopo.
Curoll. /. Spectatis supra expositis, S. Alfonsus et plerique auctores iure docent 273
cum Bened. XIV,’ «Missam non breviorem triente, nec longiorem dimidia hora
debere esse, quia breviori spatio non possunt omnia debito decore peragi, et lon­
giori, taedio esset adstantibus. Hinc dicimus, difficulter posse excusari a mortali
sacerdotem, qui infra quadrantem Missam absolveret, etiamsi Missa sit cx breviori­
bus, vel de S. Maria in Sabbato ; quia in tam brevi spatio necessario committere
debet duos graves defectus, alterum gravis irreverentiae erga Sacramentum, alte­
rum gravis scandali erga populum... Impossibile autem cst} Missam perfici infra
quadrantem, quin omittantur aut verba aut caeremoniae ; vel saltem, quin notabili­
ter imminuatur decentia et gravitas tanto Sacrificio debita. Hoc sedulo animad­
vertendum ; quis enim forte dicet, quod ipse bene pronuntiet integra Missalis
verba cl bene adimpleat cunctas Missae cacromonias. Verum licet detur aliquis
ita lingua et motu expeditus, ut infra tale tempus satisfaceret omnibus Missalis
verbis et caeremoniis, attamen saltem est moraliter impossibile, quod iste celebret,
’. S. R. C. 19 Dec. 1829, n. 2672, ad 1. ----n. 259. ----- ’. De Sacrii. Missae, sect. 2, n. 217.

Aertnys-Damen, Theol. Mor. ”

— 202 —
quin notabiliter detrahat ex una parte reverentiae ab eo praestandae erga Sacrifictum, et ex alia, quin ipse sit causa, ut populus assistens non deficiat in venera­
tione, quae eidem Sacrificio debetur » (S. Alf. VI, 400).
Coroll. 11. Conformiter doctrinae enuntiatae S. Alf. (1 c.) cum aliis notat,
« episcopos et praelatos regularium teneri sub gravi turpem ac scandalosam cele­
ritatem exstirpare. >

SCHOLION.

De defectibus corrigendis tam in dispensatione S. Eucharistiae quam in
oblatione Missae.
274

I. « Si hostia consecrata, vel aliqua eius particula dilabatur in terram, reveren­
ter accipiatur et locus ubi cecidit, mundetur, et aliquantulum abradatur, et pulvis
seu abrasio huiusmodi in sacrarium immittantur. Si ceciderit extra corporale in
mappam, seu alio quovis modo in aliquod linteum, m^ppa vel linteum huiusmodi
diligenter lavetur, et lotio ipsa in sacrarium effundatur. ;> 1 Ablutio praescripta non
obligat sub gravi. Hinc potius omittatur, quoties admirationem excitaret, puta si
hostia ceciderit in barbam vel vestem communicantis. Si in sinum mulieris
delapsa sit, haec ipsa eam quaerat et sacerdoti porrigat, aut suis ipsa manibus in
os iniciat (S. Alf. VI, 250). Si hostia ceciderit intra clausuram Monialium, sacer­
dos clausuram ingrediatur.

II. Si per negligentiam aliquid de Sanguine Christi ceciderit, ita procedendum :
1. Si quidem super terram, seu super tabulam, lingua lambatur, et locus ipse
radatur quantum satis est, et abrasio comburatur; cinis vero in sacrarium recon­
datur.
2. Si vero super lapidem Altaris ceciderit, sorbeat Sacerdos stillamt et locus bene
abluatur, et ablutiu in sacrarium proiiciatur.
3. Si super linteum Altaris, et ad aliud linteum stilla pervenerit ; si usque ad
tertium, linteamina ter abluantur ubi stilla ceciderit, Calice supposito, et aqua
ablutionis in sacrarium proiiciatur.
4. Quod si in ipso solum corporali aut si in vestibus ipsis sacerdotalibus ceci­
derit, debet similiter ablui, et ablutio in sacrarium proiici. Si in substrato pedibus
panno, vel tapeto, bene abluatur, ut supra.s
Porro in effusione Sanguinis aliqua saltem ablutio sub gravi fieri debet.
III. Si in hieme Sanguis congeletur in calice, involvatur calix pannis calefactis;
si id non proficeret, ponatur in ferventi aqua prope altare, dummodo in calicem
non intret, donec liquefiat. ’

IV Si sacerdos « deprehendat post sumptionem Corporis et Sanguinis, aut
etiam post ablutionem, reliquias aliquas relictas consecratas, eas sumat, sive
parvae sint, sive, magnae, quia ad idem sacrificium spectant.»
*
Ita etiam faciat,
si sacerdos sit iam in sacristia, vestibus nondum exutis. Si vestes exuerit, frag­
menta in tabernaculo recondat aut reservet sacerdoti eodem mane celebraturo;
ecdemque modo procedat, si fragmenta sint reliquiae alterius sacrificii, quia
Rubrica permittit tantum sumere reliquias, quae ad idem sacrificium spectant
’. Miss. Rom. De defeci tit. X, η. ΐφ----- Miss. Rom. De defect, tit. X, η. 12.
Miss Rom. De defect, tit. X, n. 11.
'. Miss. Rom. De defect, tit. VII, n. 2.

~ 203 —
(S. Alf, VI, 251, qu. 3). — Si vero relicta sit Hostia integra consecrata, cam in
tabernaculo cum aliis reponat : si hoc fieri nequit, sequenti Sacerdoti ibi celebra­
turo, in altari supra corporale decenter opertam, sumendam una cum altera, quam
est consecraturus, relinquat : vel si neutrum horum fieri possit, in ipso Calice seu
Patena decenter conservet, quousque vel in Tabernaculo reponatur, vel ab altero
sumatur; quod si non habeat quomodo honeste conservetur, potest eam ipsemet
sumere. » 1
V. Si ciborium, quo alius sacerdos indiget, purificari debet, et minister ex obli­
vione ante illud purificatum purificationem calicis sumpsit, licet — utut ieiunium
naturale cessaverit — parvas reliquias in ciborio inventas sumere, quia sumptio
per modum unius cum communione computari potest. Difficilius licet integram
hostiam sumere, quippe quae in sequentem diem servari possit.’

VI. Si infirmus vel « Sacerdos evomat Eucharistiam, si species integrae appa­
reant, reverenter sumantur, nisi nausea fiat : tunc enim species consecratae caute
separentur, et in aliquo loco sacro reponantur, donec corrumpantur, et postea in
sacrarium proliciantur. Quod si species non appareant, comburatur vomitus, et
cineres in sacrarium mittantur. »3 Si aegrotus hostiam dcglutirc nequeat vel,
recepto viatico, statim decedat, hostia si adhuc in ore appareat, extrahatur et
servetur, donec corrumpatur.
’. Miss. Rom. De defect, tit. VII, n. 3. ----- ’. Tamburini, De methodo commun,
cap. 2, n. 37. ----- ’. Miss. Rom. De defect, tit. X, n. 14.

TRACTATUS V.
De Poenitentia.
(S. Thom. p. 3, q. 84-90; Suppi, q. 1-28;
S. Alf. Theol. Mor. 1. VI, n. 425-705 ; Horn. Apost. tr. 16).
Antequam de sacramento Poenitentiae disseramus, sermonem insti­
tuemus de ipso actu poenitendi, tum quia actus poenitendi et sacramen­
tum intime connectuntur, ita quidem, ut actus poenitendi partem sacra­
menti constituat ; tum quia, ipso poenitendi actu exposito, plura de sacra­
mento dicenda melius perspiciuntur. Hinc :

DISSERTATIO I.
De actu poenitendi.
(S. Thom. p. 3. q. 85; S. Alf. Theol. Mor. 1. VI, n. 433-442).

Dicemus de notione, necessitate et effectibus actus poenitendi; utique
actus salutaris, de quo solo agimus.

Pars 1.
De notione actus
275

enitendi.

Actus poenitendi essentialiter consistit in detestatione et dolore de
peccato commisso, ut est offensa Dei, cum proposito iam non peccandi,
a. v. in contritione. ' Itaque actus poenitendi requirit :
I. Detestationem ct dolorem. Statuitur contra butherum, qui docebat,
poenitentiam consistere in agnitione pristini erroris et mutatione propo­
siti, exclusis detestatione et dolore. Patet autem doctrina enuntiata :
i° Ex S. Scriptura, quae praeter vitae emendationem requirit detesta­
tionem et dolorem de peccato: « Convertimini ad me in toto corde ves­
tro, in ieiunio et in fletu et in planctu et scindite corda vestra » ' Iterum :
« Nunc gaudeo, non quia contristati estis, sed quia contristati estis ad
poenitentiam. » ' 2° Ex testimoniis Patrum. Ita Tertullianus,4 S. Cypria­
nus, 1 S. Augustinus, * S. Ambrosius. ’ 3°£x ratione. Homo peccando
Deo iniuriam intulit. Qui autem Deo iniuriam intulit, nequit exspectare
veniam, nisi iniuriam reparet, saltem detestando et dolendo de ea.

'. Cfr. Cone. Trid. sess. 14, cap. 4.----- s. loël, II, 12. ------ ’. 2 Cor. VII, ç. -----‘. De Poenitentia, c. 9. -----’. De lapsis, n. 35 (M. t. 4. coli. 492). ------ ·. Sermo
351. c. 5, n. 12 (Ed. G. 5, coi. 2019).----- De Poenitentia, 1. II, c. 10.

205 ---

II. De peccato commisso, ut est offensa Dci, a. v. de peccato formaliler sumpto, ita ut offensa Dci sit obiectum, quod peccator detestatur. Et
sane ut poenitentia sit salutaris, i. c. ut iuvet ad reconciliandum hominem
cum Deo, peccator debet ipsam suam a Deo aversionem, seu peccatum
formaliter sumptum detestari.

III. Propositum iam non peccandi. Hoc requiri patet tam ex S. Scrip­
tura,' quam ex eo, quod nequit quis cum Deo reconciliari, nisi voluntas
simpliciter repugnet offensae Dei. Atqui talis voluntas involvit proposi­
tum, saltem implicitum, iam non peccandi.
Coroll. I. Actus poenitendi procedere potest e motivo tam virtutis poenitentiae,
quam alius virtutis, cui peccatum opponitur. Porro aliquibus virtutibus, v. g.
caritati, religioni, gratitudini erga Deum — quae universales audiunt — omnia
peccata opponuntur ; hinc ex motivo istarum virtutum omnium peccatorum nos
poenitere potest. Aliis autem, quae particulares nuncupantur, particularia tantum
peccata opponuntur, v. g. castitati luxuria ; hinc ex istarum virtutum motivo nequit
elici actus poenitendi nisi de peculiari peccato.
Coroll. II. Actus poenitendi de peccato considerato sub ratione offensae Dei,
est simpliciter actus virtutis poenitentiae. Si autem dictus actus elicitur sub influxu
motivi alius virtutis, habetur actus elicitus virtutis poenitentiae, imperatus vero ab
illa virtute, cuius est motivum specifice proprium. Ratio prioris est, quia actus
specificatur ex obiccto formali quod ; in casu autem consideratur peccatum sub
ratione offensae Dei; quod est obiectum formale quod virtutis poenitentiae. Pos­
terius hisce exhibetur a S. Thoma : « Hoc interest inter elicere actum et imperare,
quod habitus vel potentia elicit illum actum, quem producit, nullo mediante ; sed
imperat actum, qui producitur mediante potentia vel habitu inferiori circa obiectum
illius potentiae » (3 D. 27, q 2, a. 4, sol. 3).

SCHOLION.
De virtute poenitentiae.
Virtus poenitentiae est habitus inclinans hominem ad destructionem 276
peccati proprii praeteriti, in quantum est offensa Dei (S. Thom. p. 3,
q. 85, a. 2). Porro :
Obiectum materiale remotum est peccatum personale omne, etiam
remissum. Obiectum materiale proximum sunt eius actus sive eliciti sive
imperati. Actus eliciti praecipui sunt : Detestatio, dolor et propositum
non amplius peccandi ; imperati sunt omnes illi actus aliarum virtutum,
quos poenitens e motivo poenitentiae ponit, seu quos dirigit ad expian­
dam offensam.
Obiectum formale remotum est ius divinum laesum ut reparandum per
satisfactionem ; formale proximum vero est specialis honestas elucens in
reparando per satisfactionem iure divino laeso.
*. Cfr. Ezcch. XVIII. 31 sq.

— 20Ô --Coroll l. Poenitentia est virtus specialis. « Species habituum, inquit Aquinas,
distinguuntur secundum species actuum; et ideo ubi occurrit specialis actus lauda­
bilis, ibi ncccsse est ponere specialem habitum virtutis. Mani festum est autem,
quod in poenitentia invenitur specialis ratio actus laudabilis, scii, operari ad
destructionem peccati praeteriti, in quantum est Dei offensa, quod non pertinet ad
rationem alterius virtutis. Unde ncccsse est ponere, quod poenitentia est specialis
virtus > (p. 3, q. 65, a. 2).
Coroll. //. Virtus specialis poenitentiae est pars potentiahs virtutis cardinalis
iustitiac, a. v. participat rationem iustitiae, non tamen perfecta iustitia est. Prius
patet ex eo quod iustitia respicit ea, quae sunt alteri debita (I. n. 755). Atqui
poenitentia respicit reparationem offensae alteri, i. e. Deo debitam. Alterum se­
quitur ex eo quod iustitia perfecta reddit debitum ad aequalitatem (I. n. 755).
Atqui homo reparationem offensae Deo debitam ad aequalitatem reddere nequit.

Pars II.
De necessitate actus ·:· enitendi.
Actus poenitendi necessarius est necessitate tam medii quam praecepti.
277

I. Necessitas medii. Non quaerimus, num Deus absolute loquendo
possit peccatum remittere non poenitenti; de quo disputatur: sed quae­
rimus, num in praesenti Providentiae ordine poenitentia peccatori ne­
cessaria sit. Iam vero: Aliqua poenitentia' lapsis in mortale necessaria
est necessitate medii. Patet i° Ex S. Script., quae poenitentiam exhibet
tanquam conditionem necessariam ad remissionem obtinendam. ' 2° Ex
Cone. Trid.: « Fuit quidem poenitentia universis hominibus, qui se mor­
tali aliquo peccato inqu i liassent, quovis tempore ad gratiam et iustitiam
assequendam necessaria, illis etiam qui Baptismi Sacramento ablui peti­
vissent. ut perversitate abiecta et emendata, tantam Dei offensionem
cum peccati odio et pio animi dolore detestarentur. » ’ 3° Ex SS. Patri­
bus. Ita docent v. g. S. Ambrosius,4 S. Aug.,5 S. Hieron. * 4" Ex ratione
convenientiae. Etenim non congruit, peccatum i. e. iniuriam Deo illatam
remitti, nisi peccator eam reparet — quod fit detestando eam — iamque
nolit nova Deum iniuria afficere (S. Thom. 3, q. 86, a. 2).
Qua ratione propositio probata componi possit cum doctrina certa,
quae docet, actum caritatis iustificare, exponitur n. 282.

278

H. Necessitas praecepti. Haec efficit, ut is, qui actum poenitendi
negligat, non solum iustificationem non obtineat, verum etiam novum
peccatum committat.
‘. Scilicet contritio perfecta, aut contritio imperfecta una cum sacramento vel
— ut alii addunt — una cum martyrio. ----- :. Cfr. Eccli. II, 22; Ezech. XVIII,
21-32; Luc. XIII, 5; Matth. Ill, 7; Act. Ap. Ill, 19.
’. Sess. 14, c. 1.
'. Epist 51, n. n (M. P. L. 16, coi. 1162).
’. Epist. 93, c. 13, n. 53 (Ed. G. 2.
coi 377)·----- *· Comm, in Eccles. 8 v. 12 (M. P. L. L. 23, coi. 1077 C).

— 207 ---

1. Exsistentia praecepti patet ex eo, quod poenitentia in Scripturis per
verba imperativa praescribitur. ’ Dein omnis actus necessarius necessitate
medii etiam praecipitur. Denique ratio dictat, iniuriam Deo illatam debere
reparari.
2. Obiectum praecepti. Praeceptum obligat aut ad actum contritionis
perfectae in defectu sacramenti, aut saltem ad attritionem cum sacra­
mento Poenitentiae (vel Baptismi quoad infidelem); item ad subeundas
poenas a Deo peccati causa inflictas. — Videtur per se non dari prae­
ceptum speciale auferendi vel minuendi debita poenae temporalis, ita ut
per se non peccet peccator, qui expiationem poenae temporalis debitae
in alteram vitam differat. Dixi per se, quia saepe aliunde obligatio est
faciendi opera, quae de facto poenam temporalem diminuunt.
3. Tempus obligationis. Praeceptum poenitendi peccatorem obligat:
a) Per se, i. c. ratione ipsius poenitentiae: i° in periculo mortis vel
amentiae, quia qui tunc poenitentiam negligit, censetur eam nullatenus
velle. 20 Disputatur, num per se sit obligatio post peccatum commissum
non diu differendi poenitentiam. S. Alf. sententiam negantem merito
pro satis probabili habet (VI, 437); nam si dilatio diuturna reparationis
debitae Deo iniuriosa est, idem eodem iure de omni dilatione dicendum
videtur. Atqui illud nemo admittit.
b) Per accidens, i. e. ratione alterius virtutis: i° quando quis debet
vel vult conficere sacramentum ; 20 quando quis debet vel vult recipere
sacramentum vivorum ; 3" quando quis graves pateretur tentationes,
quibus crederet se resistere non posse nisi actum contritionis eliciat ;
item 40 quando generatim dilatio poenitentiae quempiam exponeret gravi
periculo graviter peccandi. Quocirca notes haec S. Thomae: Sine gratia
sanctificante « quod diu maneat absque peccato mortali, esse non
potest » (i°, 2ae, qu. 109, art. 8): item haec D. Gregorii, « Peccatum...
quod (citius) poenitentia non diluit,... suo pondere mox ad aliud trahit ;
50 quando urget praeceptum caritatis erga Deum, et peccatori occurrit
memoria peccati (S. Alf. VI, 437). « Non nego tamen quod peccatores,
praesertim rudes, ab hoc peccato dilatae poenitentiae ob inadvertentiam
ut plurimum, immo fere semper excusari possunt » (S. Alf. 1. c. dub i°).
Coroll. 1 Qui negligit poenitentiam ex virtute poenitentiae obligatoriam, com- 279
mittit peccatum impoenitentiae ; qui poenitentiam aliunde praeceptam omittit,
peccat contra illam virtutem, ex qua poenitentia praecipitur.

’. Matth. IV, 17; Act. Ap. II, 38. ----- * Moral, lib. 25, cap. 9, η. 22; ap. Μ igne.
Patrol, lat. tom. 76, col. 334. S. Alfonsus, spectata hac causa, dilationem per spatium
unius anni nimiam censet (VI, 437, dub. i“).

--- 2θ8 --Coroll II Pidcles quidem doceri possum obligationem poenitentiam non diu
differendi; non tamen sermo fiat de spatio temporis, quod grave peccatum con­
stituat. Praeterea excitentur, ut quovis mane et vespere, necnon cito post peccatum
grave commissum contritionem perfectam eliciant.

Pars III.
De effectibus actus

III

enitendi.

Postquam exposuimus, actum poenitendi ad remissionem cuiuslibet
peccati esse necessarium, a. v. peccata sine poenitentia non remitti, vi­
dendum, num et quatenus ipsemet actus poenitendi peccata tam mortalia
quam venialia remittat, item num et quatenus alios effectus producat,
puta remissionem poenae temporalis superstitis etc. Integritatis et clari­
tatis gratia de singulis effectibus distinctis sectionibus agemus, omniaque
quae singulos effectus respiciunt, exponemus.
SECTIO I.
De remissione mortalium.

280

I. Mortalia remitti possunt sine remissione venialium. Ratio est, quia
potest quis detestari mortalia, quin detestetur venialia, et causa formalis
remissionis peccati mortalis, quae est gratia sanctificans, non opponitur
peccato veniali.

281

II. Unum mortale sine alio remitti nequit. Mortale enim formaliter
remittitur per infusionem gratiae, vel saltem in hoc ordine Providentiae
non remittitur sine illa infusione. Gratia autem sanctificans non exsistit
cum aliquo mortali.

282

III· /id infusionem gratiae sanctificantis proxime disponunt, atque
hoc sensu mortalia remittunt:
1. Contritio formalis, caritate perfecta. Patet: i° ex S. Scriptura;1
2° ex Cone. Trid. ; ' 3° ex propositione 71 Baii damnata. ’ Argumenta
autem proposita etiam probant, non requiri certum quemdam intensitatis
gradum, ut contritio perfecta proxime ad iustificationem disponat. Do­
cumenta enim allata absolute, nulla mentione facta de gradu intensitatis,
docent, contritionem perfectam iustificare.
2. /ictus caritatis, etiam sine formali peccati detestatione. Probatur:
Γ’ ex S. Scriptura4; 2° cx propositionibus 31, 32 et 70 Baii damnatis6;
3" ratione theologica. Etenim actus caritatis continet explicite totum illud
motivum, ex quo pendet dignitas contritionis perfectae, quae ut sub
i dictum est, proxime disponit ad iustificationem.
’ Ezcch. XVIII, 21; XXXIII, 14 sq. ----Scss. 14, cap. 4. ----Denz.Bannw. n 1071.----- ‘. I loan. IV, 7·------ ’· Denz.-Bannw. n. 1031, 1032, 1070.

— 209 —
Disputatur, qua ratione efficacia caritatis perfectae componi debeat cum neces­
sitate poenitentiae. Porro alii dicunt, caritatem non iustificare nisi dependenter a
poenitentia formali, seu nisi quatenus votum poenitentiae formalis continet. Illud
votum saltem implicite actu caritatis contineri, patet ex eo, quod qui diligit Deum,
vult quae vult Deus. Deus autem vult seu praecipit poenitentiam formalem. Alii
censent, caritatem iustificare, quia est virtualiter poenitentia formalis. Est enim
perfecta conversio animae ad Deum super omnia dilectum, et proinde vera, etsi
virtualis, detestatio peccati ex motivo perfectissimo. Quidquid sit, certum est,
baptizatum peccatorem non iustificari, neque per contritionem perfectam, neque
per caritatem, nisi dependenter a sacramento Poenitentiae, seu nisi quatenus ista
involvunt susceptionem sacramenti in voto; susceptio autem sacramenti non fit
sine poenitentia formali.

3. Contritio imperfecta una cum sacramento sive Baptismi (n. 61),
sive Poenitentiae (n. 357), ’ sive, ut alii addunt, una cum martyrio
(I, n. 418).
SECTIO II.

De collatione gratiae sanctificantis.
Poenitenti conferri gratiam sanctificantem, sequitur ex eo, quod re- 283
missio mortalium formaliter fit per infusionem gratiae, vel saltem in
hoc ordine non fit sine illa infusione.
Gratiam autem sanctificantem comitantur virtutes supernaturales et
dona Spiritus S*.

SECTIO III.

De remissione venialium.
I. Nullum veniale remittitur, manente mortali. Etenim qui permanet 284
in inimicitia divina nec congruam compensationem praebet pro iniuria
gravi Deo illata, indignus est, cui venia levioris iniuriae concedatur
(S. Thom. 3, q. 87, a. 4).
II. Unum veniale remitti potest, quin alterum remittatur. Ratio est,
quia potest quis unum veniale detestari, scilicet ob maiorem malitiam
vel e motivo proprio, quin alterum detestetur.
III. Venialia remittunt:
i. Actus contritionis perfectae secundum aliquos remittit venialia, ad
quae formaliter vel virtualiter sese extendit. Alii autem melius dicunt,
contritionem perfectam de uno veniali necessario ad omnia sese exten­
dere, ideoque omnia remittere. Etenim sicut relate ad mortalia contritio

\ Quoad sacramenta vivorum cfr. tr. de Sacramentis in genere (n. 6).
W. M. T. Μ. II.

210 ---

est detestatio et dolor de peccato, quatenus est offensa Dei dilecti super
omnia, et proin necessario ad omnia mortalia sese extendit: sic quoque
relate ad venialia, quae sunt offensa Dei secundum quid, contritio est
detestatio et dolor de peccato veniali, quatenus est Dei super omnia dilec­
ti offensa secundum quid, proindeque necessario ad omnia venialia sese
extendit. ‘
2. Actus caritatis perfectae remittit venialia, quorum virtualem poeni­
tentiam involvit. Hinc caritate omnia condonantur venialia, « cum aliquis
fertur hoc modo secundum affectum in Deum et res divinas, ut, quid­
quid sibi occurreret, quod eum ab hoc motu retardaret, displiceret ei,
et doleret se commisisse, etiamsi actu de illo non cogitet » (S. Thom p. 3,
q. 87, a. 1).
3. Quaelibet attritio sive formalis sive virtualis3 videtur sufficere ad
remissionem quorumdam venialium (S. Thom. 3, q. 87, a. 2 et ad 3
et art. 3): tum quia offensae leves amicorum facilius condonantur quam
iniuriae graves inimicorum, ita ut ad remissionem venialium non videa­
tur requiri contritio perfecta sicut — in defectu saltem sacramenti — ad
remissionem mortalium ; tum quia attritio haec, utpote actus meritorius
amici et filii, maiorem proportionem habet ad veniam quam actus iniusti
de mortalibus attriti. Disputatur tamen, num quaelibet attritio sufficiat
ad delenda omnia venialia, ad quae formaliter vel virtualiter se extendat,
an perfectior requiratur, si de graviori veniali agatur. *
4. Sacramenta. Quoad haec notes:
a) Certum est, Baptismum, Extr. Unctionem, Poenitentiam et S.
Eucharistiam aliquo saltem sensu remittere venialia. Nam baptismus est
perfecta ablutio; absolutio sese ad omnia extendit, quae clavibus subiciuntur; et forma extr. unctionis universalis est. Quoad S. Eucharistiam
constat ex Trid. ' Idem satis communiter docetur de tribus aliis sacra­
mentis (S. Thom. p. 3, q. 87, a. 2).
b) Sacramenta certo eatenus remittunt venialia, quatenus movent ad
actus sub i, 2 et 3 expositos, i. e. ad contritionem perfectam, ad carita­
tem perfectam atque ad attritionem.
Disputatur, num sacramenta praeterea alio modo venialia remittant. Porro alit,
qui negant, extra sacramentum quamlibet attritionem sufficere ad delenda venialia,
*. Cfr. Salmanticeiises, Comm, in 3, qu. 87, a. 1, n. 3-4, et De sacr. in comm. disp.
10, dub. 2, n. n.----- 3. Virtualem attritionem involvunt v. g. petitio veniae a Deo,
propositum non committendi iterum tale peccatum, actus virtutis oppositae et
quilibet actus meritorius ad obtinendam veniam relatus (cfr. S. Thom. p. 3 q
87. a- 3)· -----’· Sunt etiam, pauci tamen, qui ad remissionem venialium exigunt
actum poenitentiae formalis. Ita v. g. Durandus (IV Sent dist. 16, q. 2) ___
*. Sess. 13 de Eucharistia, cap. 2.

211
ad quae sese extendat, censent, in sacramento quamlibet attritionem sufficere, ut
sacramenta directe remittant venialia, ad quae attritio sese extendit. Alii — ut
Suarez et plures cx iis, qui docent, quamlibet attritionem ex se sola ad remissio­
nem venialium sufficere — autumant, in sacramentis, saltem in S. Eucharistia
satis esse, ut « accedat homo sine actuali complacentia peccati venialis et cum
desiderio recipiendi sacramentum et fructum eius, » 1 Alii denique docent, venia­
lia per sacramenta nunquam remitti immediate, sed tantum mediantibus piis moti­
bus, qui sive explicite sive implicite peccato veniali opponuntur; de quibus p. 209210, sub T, 2 et 3.

5. Sacramentalia. Ex his alia remittunt venialia, quia et quatenus
adiunctum habent actum remissivum venialium v, g. attritionem, ut tun­
sio pectoris, Confiteor. Alia eatenus ad eorum remissionem conducunt,
quatenus ex impetratione Ecclesiae Deus utentibus eis (v. g. aqua bene­
dicta) saepe — non infallibiliter — pium aliquem motum confert.
Nota. De modo, quo venialia remittantur eis, qui cum reatu culpae venialis e
vita cesserint, disputatur. S. Thomas, cui adhaeret S. Alf. (Op. Dogm. t. I, p. 675),
ita dicit : « Venialia remittuntur eis post hanc vitam etiam quantum ad culpam
per actum charitatis in Deum, repugnantem venialibus in hac vita commissis. Quia
tamen post hanc vitam non est status merendi, ille dilectionis motus in eis tollit
quidem impedimentum venialis culpae, non tamen meretur absolutionem vel diminutionem poenae, sicut in hac vita» (de Malo, qu. 7, art. 11).

IV. Venialia formaliter remittuntur per actum contrarium, non autem
per infusionem gratiae, quamvis haec remissio non fiat sine concomi­
tante infusione seu augmento gratiae, vel saltem sine iure ad hoc aug­
mentum. Ratio prioris est, quia nullus gradus gratiae sanctificantis repu­
gnat cum peccato veniali ; quod patet ex e>o, quod homo habens quantamcumque gratiam potest peccare venialiter, quin quidquam gratiae
sanctificantis deperdat. Ergo nullus gradus gratiae formaliter expellit
venialia. Posterius patet ex eo, quod nullum veniale remittitur sine ali­
qua poenitentia, adeoque sine opere meritorio augmenti gratiae, vel iuris
ad hoc augmentum.
SETIO IV.

De remissione poenae.
I. Homo peccando contrahit i° reatum culpae, quo formaliter consti- 285
tuitur peccator; 20 reatum poenae, quo ob reatum culpae obnoxius fit
poenis sustinendis. Porro, remanente culpa, nequit tolli poena, quae
culpam sequitur. Sublata autem culpa, necessario tollitur reatus poenae
aeternae, non autem poenae temporalis. Prior enim consistere nequit
‘. Suarez, disp. 12, s. 1, n. 9.

— 212 --cum amicitia Dei et iure in beatitudinem aeternam ; secus autem de
altera dicendum. Immo :

IL De facto cum culpa non semper remittitur tota poena temporalis.
Est de fide ex Cone. Trid.’ Patet autem ex S. Scriptura.2

III. Poenam post remissionem culpae remanentem remittunt vel sal­
tem diminuunt:
1. Ex opere operato, sacramenta, sacrificium, indulgentiae et satis­
factio sacramentalis, quae singula applicant satisfactionem Christi.
2. Ex opere operantis, satispassio et satisfactio. Satispassio consistit
in eo, quod quis patitur poenas, quas Deus per se statuit pro peccato.
Satisfactio in eo sita est, quod quis peragit opus vel opera poenalia, quae
Deus acceptat in compensationem poenae per se statutae. Satisfactio
autem per omnia opera bona praestari potest, quia omnia aliquatenus
poenalia sunt. — Praeterea unus iustus pro alio iusto ’ satisfacere potest,
uti deducitur: ic ex eo, quod possumus satisfacere pro animabus in pur­
gatorio; 2° ex communione Sanctorum, qua fit, ut membra Ecclesiae sibi
invicem succurrere possint. Attamen non est omnino certum, Deum
semper acceptare eiusmodi satisfactionem pro aliis.
3. Disputatur, num remissio poenae temporalis etiam per impetratio­
nem obtineri possit. Videtur affirmandum, quia ipsa Ecclesia in officio
defunctorum Deum rogat, ut per intercessionem B. Μ. V. aliorumque
Sanctorum animas e purgatorio liberet; patet autem, istorum opera non
esse poenalia.
Coroll. Peccata per poenitentiam ita remittuntur, ut nullo pacto propter subsequens peccatum redeant, neque quoad reatum culpae, neque quoad reatum poenae.
Non redit reatus culpae; quod patet: i° ex 5*. Scriptura;4 2° ex co quod peccatum
per justificationem vere remittitur et deletur; quod autem vere deletum est, iterum
imputari nequit. Neque redit reatus poenae; hic enim redire nequit, nisi redeat
reatus culpae.

SECTIO V.
De reviviscentia meritorum.

286

I. Opera distinguuntur in viva, mortifera, mortua et mortificato. Viva
sunt, quae fiunt in statu gratiae, ideoque e principio vivente procedunt,
et vitam aeternam merentur. Mortifera dicuntur, quae hominem vita
Sess. 24 de Poenitentia, can. 12.----- Num. XII, 14 sq. ; XX, 1 sq. ; XXVII,
12 sq. ; Deuter. XXIV, 1 sq. ; 2 Reg. XII, 13 sq. ----- ’. Requiritur, ut uterque sit
in statu gratiae; satisfaciens, ut opus cius sit satisfactorium ; ille, pro quo satisfit,
ut poena remitti possit. ----- 4 Is. II, 18; Ezech. XXXIII, 12, 16; Mich. VII, 19.

— 213 —

gratiae atque iure in vitam aeternam privant, a. v. mortalia ; item —
addunt alii-venialia, cum ad mortalia ducant. Mortua nuncupantur opera
bona, quae fiunt in statu peccati, ideoque non procedunt e principio
vivente, nec vitam aeternam merentur. Mortificata sunt, quae facta sunt
in statu gratiae, ideoque e principio vivente processerunt, et vitam aeter­
nam meruerunt, sed propter peccatum superveniens vi vitali seu valore
ad vitam aeternam privata sunt. Porro:
II. Opera mortificata, remisso per poenitentiam peccato, reviviscunt,
seu valorem ad vitam aeternam amissum recuperant. Deduciter: Γ e
5. Scriptura;1 2° e Cone. Trid.;2 et affirmatur a D. Thoma (3, qu. 89,
art. 5), qui docet, merita mortificata remanere quantum est de se, et de
facto non efficaciter ducere ad vitam aeternam propter impedimentum
peccati supervenientis ; hoc autem impedimentum per poenitentiam sup­
ponitur sepositum.
III. Quod ad modum seu gradum reviviscendi attinet, dicendum,
iustificatum statim recipere ius ad omnem gratiam prius habitam et
ad totale praemium essentiale. Disputatur autem, utrum gratia prius
habita statim animae infundatur — atque quidem sive tota, sive,
ut alii volunt, secundum mensuram praesentis dispositionis — an
tantum in primo instanti post mortem. Porro praeplacet sententia, quae
docet, totam gratiam habitam statim infundi. Haec enim sola sufficienter
salvat meritorum reviviscentiam, qualis ex argumentis deducenda vide­
tur, haecque sola congruit cum propria notione reviviscendae, secundum
quam poenitentia videtur sese habere ad reviviscentiam instar removen­
tis prohibens, non autem per modum dispositionis.

DISSERTATIO II.
De sacramento Poenitentiae.
(S. Thom. p. 3, q. 84-90; Suppi, q. 1-28; S. Alf.
Theol. Mor. 1. VI, n. 425-705; Horn. Apost. tr. 16).

Antequam de Sacramento Poenitentiae dicamus, lubet quaedam prae- 287
mittere de potestate Ecclesiae remittendi peccata. Idque praestamus tum
integritatis causa, tum ut pateat nexus totius de hac materia doctrinae
theologicae; siquidem ipsemet potestatis exponendae usus sacramenti
formam constituit, ita ut, potestate ista exposita, via naturali ad ipsum
sacramentum Poenitentiae exponendum transgressuri simus. Sint igitur
haec :
‘. Ezcch. XXIII, 12. ----- ’. Sess. 6, de lustificatione, can. 32.----- ’. Aliae
sententiae videntur minus probabiles.

— 214 —
I. Christus Apostolis concessit potestatem remittendi peccata. Est de
fide ex hisce Cone. Trid.: « Si quis dixerit, verba illa Domini Salvatoris:
Accipite Spiritum Sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis;
et quorum retinueritis, retenta sunt; non esse intelligenda de potestate
remittendi et retinendi peccata in sacramento Poenitentiae, sicut Eccle­
sia catholica ab initio semper intellexit; detorserit autem oontra institu­
tionem huius sacramenti ad auctoritatem praedicandi evangelium : ana­
thema sit. » 1
II. Potestas remittendi et retinendi peccata differt a potestate bapti­
zandi. Ista enim, uti statim dicemus, iudicialis est, ideoque non respicit
nisi subditos, i. e. baptizatos, seu eos, in quos potestas baptizandi iam
exercita est. Accedit quod potestas baptizandi denuo in eundem exerceri
nequit; secus ac potestas remittendi peccata.
III. Potestas remittendi peccata iudicialis est. Est de fide ex Cone.
Trid. : « Si quis dixerit, absolutionem sacramentalem sacerdotis non
esse actum iudicialem, sed nudum ministerium pronunciandi et decla­
randi remissa esse peccata confitenti... anathema sit. » 2 Et sane ad potes­
tatem iudicialem tria requiruntur: i° ut potestas sit a supremo societatis
principe instituta ; 2° ut per eam fiat applicatio legis ad casum particu­
larem ; 3° ut applicatio fiat pro merito causae. Atque haec omnia in po­
testate remittendi et retinendi peocata concurrunt. Etenim: i° dicta
potestas a Christo, Ecclesiae Principe, instituta est (n. i) ; 2° per eam
fit ad casum particularem applicatio legis divinae, qua Deus statuit pet
ministros suos modo remittere, modo retinere baptizatorum peccata;
3° haec applicatio fit pro merito causae, ita scilicet ut ministri non
pro libitu suo, sed secundum conditiones a Christo requisitas remittant,
vel retineant peccata.

IV. Potestas remittendi peccata ad omnia baptizatorum peccata sese
extendit. Patet ex amplitudine verborum Christi, quae supra allata sunt.
Dixi tamen baptizatorum, quia haec potestas, utpote iudicialis, in solos
subditos, i. e. baptizatos exerceri potest. Ceterum aliunde patet, peccata
ante Baptismum commissa per Baptismum remitti (n. 6i).
V. Potestas remittendi et retinendi peccata perennis est in Ecclesia.
Patet i° ex immutabilitate, qua Christus Ecclesiam suam instructam
esse voluit ; 2° ex eo quod usque ad finem mundi peccatores reconciliandi
in Ecclesia exsistent.
VI. Ecclesia tenetur uti potestate exposita, ita ut neminem rite dispo­
situm a beneficio veniae, per potestatem clavium consequendae, pro
‘ Sess. 14, can 3.

*. Sess. 14, can. 9.

215
libitu repelli liceat. De iure propter bonum publicum in determinatis
casibus quosdam peccatores repellendi disputant Theologi ; sicut quoque
controversia exstat inter dogmatico-historicos de exsistentia discipli­
nae universalis quasdam peccati species excludendi a venia, per clavium
ministerium obtinenda. ’
Hisce praemissis, dicemus primum de sacramento poenitentiae in se
spectato, deinde de ministratione, tum de susceptione sacramenti poeni­
tentiae.

Pars I.
De sacramento poenitentiae in se spectato.

Poenitentia est sacramentum, in quo per iudicialem absolutionem, a 288
legitimo ministro impertitam, fideli rite disposito remittuntur peccata
post baptismum commissa (can. 870).
Qua definitione tradita, agendum primum de exsistentia, deinde de
essentia, tum de effectibus, denique de necessitate sacramenti Poeniten­
tiae.
SECTIO I.
De exsistentia sacramenti Poenitentiae.

I. Poenitentia est verum sacramentum Novae Legis; quae propositio 289
est de fide ex Cone. Trid : « Si quis dixerit in Catholica Ecclesia Poeni­
tentiam non esse vere et proprie sacramentum... a Christo Domino nostro institutum, anathema sit. »1
Nota. Quoad tempus institutionis huius sacramenti docet Cone. Trid.:’ «Domi­
nus autem sacramentum Poenitentiae tunc praecipue * instituit, cum a mortuis exci­
tatus, insufflavit in discipulos suos dicens : Accipite Spiritum Sanctum, quorum
remiseritis... Quo tam insigni facto ct verbis tam perspicuis potestatem remittendi
ct retinendi peccata, ad reconciliandos fideles post Baptismum lapsos, Apostolis
et eorum legitimis successoribus fuisse communicatam, universorum Patrum con­
sensus semper intellexit. »

II. Poenitentia est sacramentum a Baptismi sacramento realiter dis­
tinctum; quae propositio pariter est de fide e Cone. Trid.: «Si quis

‘. Ned. Kath. Stemmen, 1909, p. 304 sq. ----- ’. Sess. 14, can. 1. ------ ’. Sess. 14.
cap. i. ----- ‘. Dicitur «praecipue», quia Christus iam antea (Math. XVI, 19 et
XVIII, 18) sacramentum promiserat.

-- 216 --

sacramenta confundens, ipsum Baptismum Poenitentiae sacramentum
esse, dixerit.... anathema sit. » 1
SECTIO II.
De essentia sacramenti Poenitentiae.

Sacramentum Poenitentiae supponit materiam remotam, eaque posita,
integre constituitur materia proxima, forma, et parte integrante. Iam
vero :
290

I. Materia remota Poenitentiae, i. e. circa quam actio sacramentalis
versari potest, sunt omnia peccata post Baptismum commissa (n. 293,
can. 902). ’

291

II. Materia proxima. 1. Materia proxima stricte dicta — i. e. quae
cum absolutione essentiam sacramenti constituit — sunt contritio et
confessio poenitentis. Ita S. Thom. (p. 3, q. 84, a. 2), S. Bonaventura, ’
S. Alfonsus (VI, 425), Thomistae, aliqui Scotistae et plerique recentiores. Scotus45*vero et plerique Scotistae docent, contritionem et confessio­
nem, externe manifestatas tamen, esse tantum conditiones, ad valorem
sacramenti requisitas. Aliqui3 denique pro probabili habent, solam inter­
nam contritionem vel attritionem esse conditionem, ad valorem sacra­
menti necessariam ; ceterum essentiam sacramenti sola forma absolvi,
quae quatenus est externa caeremonia materiam, quatenus habet vim
significandi, formam constituit; quae sententia fere communiter reicitur.
Ex sententiis expositis prior multo communior et probabilior est; eique
favent Rit. Rom.4 et Catechismus Romanus7. Ceterum notes :
a) Contritio et confessio fiunt materia sacramenti, quatenus a minis­
tro per absolutionem in partes seu materiam assumuntur vel elevantur.
Disputatur autem, num et quatenus praedicti actus ab ipso poenitente
ad sacramentum referri debeant ; de qua disputatione postea sermo erit.
b) Contritio, quae in se interna est atque spiritualis, non est pars
essentialis sacramenti, i. e. signi externi, nisi prout fit sensibilis per con­
fessionem aut petitionem vel exspectationem absolutionis (S. Alf. VI,
445. 459)·
c) Disputatur, num satisfactio in proposito seu voluntas satisfactio­
nem impositam implendi sit elementum essentiale, a. v. num pertineat ad
materiam proximam stricte dictam. Plures affirmant, quia Concilium
* Sess. 14, can. 2. ----- :. Rit Ram. tit. Ill, cap. 1, n. 1. -----4 Sent., dist. 17
part. 2, art. I, 3 Conclus.; dist. 22, art. 2, q. 1. Conclus.----- ‘. Disp. XVI, qu. 1, n.
5 sq. ----- V. g. Ballekini, Op. theol. De Poenit. n. 4 sq. --------- ·. Tit. Ill, cap.
I, η. i. ----- T. P. 2, cap. 5, q. 12.

— 217 —

Florentinum ct Tridentinum eodem modo loquuntur de satisfactione ac
de contritione et confessione, ita ut satisfactio saltem aliquo sensu dici
debeat elementum essentiale. Atqui satisfactio actu praestita certo non
est essentiale elementum. Restat ergo ut dicamus, eam saltem in proposi­
to essentialem esse. Alii negant, quia documenta ecclesiastica — praeter­
quam quod controversiam de materia proxima Poenitentiae non diri­
munt’ — voce satisfactionis sensu obvio intelligunt satisfactionem actu
praestitam aeque ac voce contritionis et confessionis designant contritio­
nem et confessionem actu exhibitam. Ergo ex praedictis documentis
nihil quoad satisfactionem in voto erui potest.
2. Materia proxima latius sumpta — i. e. quae ab absolutione infor­
mata sacramentum constituit integrum — est satisfactio actu praestita.
Dicta satisfactio non est pars essentialis sacramenti Poenitentiae, quia
non ordinatur ad effectum eius primarium, i. e. ad remissionem culpae;
est tamen ipsius pars integrans, quatenus efficit, ut sacramentum effec­
tum suum, qui est remissio non solum culpae, sed etiam poenae, plane
assequi possit.
Coroll. I. Contritio, confessio ct satisfactio non solum sunt materia proxima
sacramenti Poenitentiae, verum etiam cum absolutione effectum sacramenti pro­
ducunt. Contrarium docent non solum multi Scotistae, verum etiam aliqui ex iis,
qui actus poenitentis pro partibus essentialibus sacramenti habent, illudque etiam
S. Thomas aliquando docuit (D. 22, qu. 2, art. i, sol. i, ad 2 et 3); postea tamen
istam sententiam expresse correxit (p. 3, q. 86, a. 6). Propositio autem maxime
suadetur ex eo quod secundum Cone. Trid. ~ in absolutione tanquam forma < prae­
cipue » (ergo non totaliter, ut adversarii volunt) vis sita est sacramenti. Accedit
quod sicut in physicis ita etiam in moralibus effectus non soli formae, sed etiam
materiae a. v. toti tribui debet.
Coroll. II. Practice non refert, utrum actus poenitentis partes sacramenti, an
merae conditiones ad valorem requisitae dicantur;’ nec utrum effectus sacramenti
etiam praedictis actibus an soli absolutioni ascribatur. Bene vero aliquatenus re­
fert, ut ex postea dicendis patebit, utrum necne sola contritio vel attritio interna
fit conditio ad valorem requisita, ut docet Ballerini.

III. Forma Poenitentiae sunt verba absolutionis, ut diserte docent 292
Decretum Eugenii IV pro Armenis et Cone. Trid. *
Atque ita notione summaria sacramenti Poenitentiae tradita, essentiam
Pallavicini, Historia Cone. Trid. 1. 12, c. 16. ----Sess. 14, cap. 3. ----’. Plures quidem Scotistae per se non requirunt, ut contritio externa sit ; sed quia
etiam confessionem pro necessaria conditione habent, confessio autem de facto
contritionem manifestat, practice res eodem redit.----- \ Sess. 14 cap. 3; Kit. Rom.
tit. Ill, cap. i, n. I.

--- 2lS --huius sacramenti uberius exponemus, distinctim dicendo primum de
materia remota, deinde de materia proxima, tum de forma, denique de
parte integrante seu de satisfactione. Hinc:

CAPUT I.
De materia remota.

293

I. Obiectum. Materia remota seu ea, circa quam actio sacramentalis
versatur, sunt peccata post Baptismum commissa, eaque sola et omnia
(n. 287).
Quaer. 1, num susceptio sacrilega Baptismi sit materia remota Poenitentiae.
Resp. Plerique affirmant, quia susceptio sacrilega est, quatenus ponit obicem
infusioni gratiae. Atqui quod hic et nunc impedit sacramentum, quominus infundat
gratiam, videtur sacramento posterius esse. Alii negant vel dubitant, quia argu­
mentatio allata ipsos non convincit (S. Alf. VI, 427). Idem dicendum videtur de
aliis peccatis, ut odii, luxuriae, si forte in ipsa susceptione committantur. Ceterum
certum est, tam susceptionem sacrilegam quam alia peccata eatenus esse materiam
poenitentiae, quatenus, ut fieri solet, voluntas post baptismum susceptum actu eis
adhaerere pergit. Si ponas, susceptionem sacrilegam aliave peccata saltem natura
priora esse ipso Baptismo, dicendum est, ea remitti vi Baptismi postea reviviscentis.
Quaer. 2, num peccata commissa post Baptismum dubie validum, sed ante sacra­
mentum sub conditione iteratum, sint materia remota Poenitentiae.
Resp. Sunt vel non sunt materia remota, prout Baptismus de facto validus vel
non validus fuit. Aliud autem est quaerere, num sit obligatio ciusmodi peccata
confitendi ; de qua postea.

294

II. Divisio. Materia remota maxime distinguitur in necessariam et
liberam.
i. Materia necessaria dicitur ea, quae ex praecepto divino confitenda
est. Hanc constituunt peccata mortalia post Baptismum commissa, sed
nondum rite clavibus submissa, vel nondum absolutione directe remissa.
Porro peccatum directe remissum dicitur illud, quod — sive integre sive
non integre1 — clavibus subiectum, et absolutione remissum est ;
indirecte remissum est, quod non fuit clavibus subiectum, sed tamen ea­
tenus absolutione remissum fuit, quatenus infusio gratiae etiam pecca­
torum mortalium, quae potestati clavium non subiccta sunt, expulsionem
secum fert. Itaque materia necessaria sunt: Γ Peccata mortalia, nondum
clavibus submissa; perinde autem est, utrum culpabiliter an inculpabi* Puta, si quod peccatum (v. g. in casu necessitatis) gencrice tantum declaratur.
Attamen secundum aliquos auctores in casu absolutio directe cadit in rationem
gcnericam, non vero in rationem specificam peccati, ideoque ab eis non dicitur
directe remissum.

--- 219 --liter1 omissa sint; item utrum iam remissa sint (scilicet per contritionem
perfectam vel per attritionem una cum sacramento vivorum), annon sint
remissa; 2° peccata mortalia clavibus submissa, sed non integre declara­
ta, ut v. g. in casu necessitatis contingere potest ; 30 peccata mortalia
clavibus submissa, atque quidem integre, sed non a iudice remissa, v. g.
ob omissionem absolutionis, ob defectum contritionis (S. Alf. V, 425;
VI, 480).
2. Materia libera est, quae potest, sed non debet clavibus subici. Hanc
constituunt :
a) Mortalia post Baptismum commissa, et clavibus tum rite submissa
tum absolutione remissa. Haec iterum posse absolutione remitti, patet
tam ex traditione, ex consensu theologorum et praxi fidelium, quam
ex can. 902. Illud autem alii deducunt ex eo, quod non constat de
totali remissione poenae, ideoque peccatum iterum clavibus subici potest ;
alii ex eo quod quis potest iterum atque iterum iniuriam illatam remittere
(S. Alf. VI, 425, /427, dub 20) ; quae suo loco magis exponentur.
b) Venialia quaecumque, sive iam declarata et remissa, sive nondum
declarata vel nondum remissa. Etiam venialia esse materiam Poenitentiae
patet: i° ex Cone. Trid.’ et ex can. 902; 2° ex consensu theologorum
et praxi fidelium (S. Alf. VI, 425).
Coroll. I. Materia sufficiens est quodlibet peccatum post Baptismum commissum,
sive remissum, sive nondum remissum (can. 902).
Coroll. II. Materia haud sufficiens sunt defectus morales, qui carent ratione
peccati. Attamen « non debent reprehendi confessarii, quod poenitentes in iis
dicendis non impediant ; tum quia plura ex iis, quae videntur merae imperfectio­
nes, non fiunt sine aliqua culpa veniali, tum etiam quia non est necesse quod
omnia quae poenitens in confessione dicit, sint determinate et absolute materia
absolutionis. Multa quippe dicuntur, quia ad confcssarium magis spectat discer­
nere, quae sit, quae non sit absolutionis materia, et ut confcssarius magis per­
spectam habeat poenitentis conscientiam et eo melius de toto eius statu iudicare
possit in ordine ad debitum remedium adhibendum ». ’

CAPUT II.
De materia

proxima.

Materiam proximam constituunt contritio et confessio seu accusatio
poenitentis (n. 291). Hinc :

‘. Ab Alexandro VI1 damnata est propositio: Peccata in confessione omissa seu
oblita ob instans periculum vitae aut ob aliam causam non tenemur in sequenti
confessione sacerdotis absolutioni subicere (Denz.-Bannw. n. mi). ----- ’. Sess.
14, cap. 5 et cap. 7. ----- ’. De Lugo Disp. XVI, Sect. II, n. 103.

220 --

Articulus I.
De contritione.

Contritio integre sumpta complectitur detestationem, dolorem de pec­
cato et propositum. Agemus autem primum de contritione integre sump­
ta, deinde de proposito speciatim.

§ I. De contritione integre sumpta.
295

I. Notio. Contritio est « animi dolor et detestatio de peccato commisso,
cum proposito non peccandi de cetero. » 1 Dicitur de peccato commisso,
ita ut non sufficiat dolor de eo quod non doletur de peccato; quo casu
non pectatum sed defectus doloris est doloris obiectum. Attamen qui
dolet de defectu doloris, passim etiam de ipso peccato dolere censendus
est. Contritio tria complectitur, scilicet detestationem, dolorem et propo­
situm. Porro:
1. Detestatio est actus, quo voluntas peccatum commissum aversatur,
a peccato commisso sese avertit, omnem affectum ad peccatum expellit;
qui actus voluntatis ita exprimitur: Vellem non peccasse; displicet mihi
me peccatum commisisse. Detestatio pertinet ad essentiam contritionis.
Contritio enim debet formaliter peccato opponi ; quod fit per detesta­
tionem, qua peccator iam non vult, quod antea voluit (S. Alf. λζΙ, 435).
2. Dolor est tristitia quaedam voluntatis orta ex eo, quod malum pec­
cati apprehenditur ut praesens (S. Thom. 1. 2, q. 35, a. 8; q. 36, a. 1).
Dolor in homine viatore detestationem necessario sequitur, ita ut saltem
elementum necessarium contritionis dici debeat. Disputatur vero, num
dolor ad ipsam essentiam contritionis pertineat. Quidquid est, saltem
admittendum, contritionem principaliter consistere in detestatione, quae
est causa doloris, atque dolorem ex se indifferentem specificat, atque
honestum reddit (S. Alf. VI, 435).
Actus detestationis et doloris, etsi inter se distinguantur, moraliter
tamen ita sunt coniuncti in homine viatore, ut per modum unius repu­
tentur.
3. Propositum quid sit, exponitur n. 301.

296

II. Divisio. Contritio distinguitur in perfectam et imperfectam.
i. Contritio perfecta est, quae concipitur e motivo caritatis. Porro:
a) Certo concipitur e motivo caritatis, si elicitur ex amore Dei super
omnia dilecti ob bonitatem seu perfectionem divinam, prout haec com­
plectitur essentiam Dei cum omnibus attributis. Notes autem, ex eiusCone Trid. sess. 14, cap. 4.

--- 221
modi amore etiam elici contritionem, quae concipiur ex desiderio possi­
dendi Deum, non in quantum haec possessio poenitenti est bona, sed in
quantum est Deo grata, qui in possessione perfectissime diligatur (S.
Alf. II, 24, dubit. i°).
b) Non concipitur e motivo caritatis, si elicitur ex amore Dei dilecti
ob quoddam attributum relativum (v. g. ob beneficentiam) tanquam tale,
seu quatenus non consideratur ut perfectio divina, ad Deum pertinens.
c) Disputatur, num concipiatur e motivo caritatis, si eliciatur ex amore Dei
dilecti ob quoddam attributum divinum (sive absolutum sive relativum, modo hoc
consideretur ut perfectio divina, ad Deum pertinens), per abs tractionem formalem
seorsim consideratum. Plures affirmant: Γ quia S. Script, nos excitat ad carita­
tem per motivum bonitatis Dei erga nos. « Nos ergo diligamus Deum, quoniam
Deus prior dilexit nos » 1 ; ergo ob attributum Dei (relativum) ; 2" quia attributa
divina ab essentia eius realiter non distinguuntur, neque a nobis concipi possunt
cum praecisione cbiectiva a ceteris perfectionibus et essentia Dei ; 3" quia concionatores passim fideles ad caritatem exhortantur evolvendo attributum (relativum)
scilicet bonitatem Dei erga nos. Alii, quorum sententiam S. Alfonsus probabilio­
rem habet, docent, non sufficere aliquod attributum divinum seorsum sumptum,
ut ex amore Dei eliciatur actus perfectae contritionis, sed obiectum formale
amoris constitui cx essentia Dei una cum omnibus attributis eius. Etenim ut ali­
quis amet Deum ut summum bonum — quod ad actum caritatis requiritur — debet
antecedenter per actum intellectus ita Deum concipere iuxta notum illud: nil
volitum nisi cognitum. Porro in conceptu unius attributi seorsum sumpti v. g.
sapientiae, tantum virtuahler implicite Deus ut summum bonum continetur: quod
autem virtualiter implicite tantum cognoscitur, nondum cognoscitur in ordine ad
voluntatem in actum reducendam, decedit, quod iuxta veriorem sententiam actus
caritatis patriae ac viae est specifice idem ; constat autem, actum caritatis patriae
subiectivc ut motivum formale habere totam bonitatem divinam ; sequitur ergo,
hanc bonitatem totam etiam subiective requiri ad obiectum formale actus cari­
tatis viae (S. Alf. VI, 436). Attamen controversia non est practica, quia passim
casus qui supponitur non occurrit nisi specie tenus; a. v. videtur quandoque
Deus amari ob attributum seorsum consideratum, sed re vera ob summam bonita­
tem amatur ; quo fit, ut concionatores istius controversiae rationem non habeant
Coroll. /. Olim disputatum fuit, num sit contritio perfecta, quae eliciatur e mo­
tivo cuiusdam virtutis moralis, quae ad Deum habeat ordinem, v. g. gratitudinis,
religionis, obedientiae, poenitentiae. Verum haec sententia iam communissime
negatur, atque docetur, contritionem cx istarum virtutum motivis elicitam non
esse eam, quae proxime disponit ad iustificationcm, i. c. perfectam.5
Coroll. II. Potest quis contritionem perfectam elicere, etiamsi non explicite
addat, se Deum propter Deum ciusvc infinitam perfectionem amare, a. v. etiamsi
non dicat v. g. : Mi Deus, detestor peccata mea, quia Te ob infinitam Tuam boni­
tatem amo, sed tantum: Detestor peccata (offensas Tui), quia summa bonitas es.
— Neque ad actum contritionis perfectae requiritur, ut quis ad significationem

*. I loa. IV, 19.

’. Cone. Trid. sess. 14, cap. 4.

— 222
singulorum verborum formulae attendat; sufficit, ut generalem formulae sensum
intellectu capiat et animo velit.
Coroll. III. Praeterea ad contritionem perfectam non requiritur, ut quis pecca­
tum detestetur e metu gehennae aliove motivo inferiori.

2. Contritio imperfecta, quae passim attritio dicitur, ea est, quae con­
cipitur e motivo honesto a motivo caritatis distincto, v. g. e motivo spei,
gratitudinis, poenitentiae etc.
297

III. Contritio requisita. Non solum contritio perfecta, dc qua non
dubitatur, verum etiam imperfecta seu attritio ad sacramentum Poeni­
tentiae rite suscipiendum sufficit. Haec sententia, quae hodiedum fere
communiter admittitur,’ hisce probatur, i" Cone. Trid. contritionem
gcnericc sumptam dicit partem et quasi-materiam sacramenti,’ atque ita
satis insinuat, eam — sive dicatur sive non dicatur materia proxima —
ad sacramentum Poenitentiae sufficere. Atqui etiam contritio imperfecta
continetur tanquam species sub contritione generica a Cone, circum­
scripta. 2° Idem Cone, de contritione imperfecta ita dicit: «Quamvis
sine sacramento poenitentiae per se ad justificationem perducere pecca­
torem nequeat, tamen eum ad Dei gratiam in sacramento poenitentiae
impetrandam disponit. » ’ Itaque ex hisce Cone, attritio in sacramento
aliter disponit ad iustificationem, ac extra sacramentum. Iam vero extra
sacramentum disponit remote ad iustificationem. Restat ergo ut dicamus,
eam in sacramento proxime ad eam disponere. 30 Tum prorsus improba­
bile est, potestatem remittendi peccata actu nunquam exerceri in pecca­
tum nondum remissum. Atqui id locum haberet, si in sacramento Poeni­
tentiae non sufficeret attritio, sed requireretur contritio perfecta, i. e.
dispositio, quae ex se iam ante absolutionem peccati remissionem secumferret. 40 Denique cum opinio benignior iam a pluribus saeculis sit fere
communis, aegre intelligitur, cur non sit ab Ecclesia reprobata, si non
esset tuta; maxime cum hoc sacramentum sit usus adeo frequentis.
Obi. Cone. Trid. inter ea, quae ad recipiendam iustificationem in Baptismo re­
quiruntur, recenset : < Iliumque tanquam omnis iustitiae fontem diligere inci­
piunt;
quae merito etiam sacramento Poenitentiae applices.
Resp. i. Admitti nequit, a Cone, requiri actum verae caritatis ad iustificationem
in Baptismo recipiendam ; nam contraria sententia quoad Baptismum tam ante
(cfr. S. Thom. 4 Dist 6, q. 1, a. 3) quam post Concilium quasi communis erat.
Resp. 2, dilectionem initialem bene intclligi posse de bono aliquo affectu erga
Deum, qui est fons iustitiae nostrae; qui bono isto affectu erga Deum afficitur,
merito dicitur incipere diligere Deum, secundum haec S. Thomae, cuius doctrinam

*. Aliter Perinei, O. P. L’attrition d’après le Cone, dc Trente et S. Thomas
d’Aquin. ----- ’. Scss. 14, cap. 3 et can. 4. ----- ’. Scss. 14, cap. 4. ----- «. Sess. 6,
cap. 6.

— 223 —
Cone. Trid. tantopere attendit: « In quantum (vero) spes respicit illum, per quem
fit aliquid nobis possibile, sic amor causatur ex spe, et non e converso. Ex hoc
enim quod per aliquem speramus nobis posse provenire bona, movemur in ipsum,
sicut in bonum nostrum ; et sic incipimus ipsum amare » (i. 2. q. 40, a. 7; S. Alf.
VI, 442). Alii verba Cone, aliter exponunt.
Coroll. I. Ex dictis colligitur, quo sensu vera sit locutio sollemnis: Attritum vi 298
clavium fieri contritum. Scilicet fit aequivalenter contritus, quatenus nimirum attri­
tus cum sacramento e statu attriti transit ad statum contriti i. e. aeque ac perfecte
contritus iustificatur. Alii aliter.
Coroll. II. luvat, ut quae dicta sunt dc contritione imperfecta .magis evolvantur,
diversa motiva e quibus elici possit, assignare. Porro Cone. Trid. docet: «attri­
tionem ex turpitudinis peccati consideratione vel ex gehennae et poenarum
metu communiter concipi».1 Iam age addendo «communiter» satis innuit, praeter
motiva enumerata alia dari ; vel etiam dici potest, omnia motiva in motivis a Cone,
assignatis implicite contineri. Scilicet motivum turpitudini/ peccati cuncta motiva
virtutum a caritate distinctarum continet. Praeterea motivum spei continetur moti­
vo metus poenarum, quia perinde est, utrum quis e spe vitae aeternae, an e
timore gehennae seu vitae aeternae perdendae peccatum detestetur ; quae omnia
e dicendis magis patebunt. Itaque sufficit contritio concepta, v. g. :
1. E motivo obcdienliac: « Detestor peccata mea, quia peccando legem tuam
transgressus sum. >
2. E motivo poenitentiae specialis: «quia peccando ius tuum laesi;» «ut ius
tuum laesum compensem. »
3. E motivo religionis: « quia peccando cultum debitum Tibi denegavi. »
4. E motivo gratitudinis: «quia peccando adeo ingratum ergo Te me exhibui; »
« quia me beneficiis cumulasti. »
5. E motivo spei, puta:
a) E spe aeternae beatitudinis. « Doleo de peccatis meis, quia peccando ius in
aeternam beatitudinem amisi ; » « ut ius in aeternam beatitudinem recuperem. »
b) E spe iustificationis: «quia peccando gratiam sanctificantem amisi;» «ut
gratiam sanctificantem recuperem. »
c) E spe boni temporalis supcrnaturalis: « ut salutarem vitae statum amplectar. »
Huc etiam pertinet contritio concepta;
6. E metu (simpliciter servili)3 poenarum. Scilicet:
a) E metu gehennae, v. g. «quia peccando poenas aeternas merui;» seu: «ne
aeternum damner. » Hoc motivum sufficere, diserte docet Cone. Trid. (1. c.).
Idem dicendum dc metu purgatorii.
Scss. 14, cap. 4.----- *. Attritio c metu seu timore duplex est, attritio e timore
filiali, et attritio e timore servili. Attritio c timore filiali habetur, quando quis
detestatur peccatum, quia est offensa Dei, optimi Patris; e timore senili, quando
quis peccatum detestatur ob timorem poenae.
Attritio c timore servili pariter duplex est, attritio c timore simpliciter senili,
et attritio c timore serviliter senili. Prior est detestatio peccati ob timorem
poenae, natum ex amore boni proprii ordinato, i. e. ex amore subordinate vel saltem
subordinabili bono divino seu ultimo nostro fini. Altera est detestatio peccati ob
timorem poenae, natum ex amore boni proprii inordinato, i. c. natum ex amore
non subordinate bono divino seu ultimo nostro fini, a. v. natum ex amore boni
proprii tanquam ultimi finis. Prior honesta, altera inhonesta est.

--- 224 --b) E metu poenarum temporalium huius vitae; ut idem Cone, dicendo « ex
gehennae et poenarum metu» significare videtur; nam haec verba sensu non
composito, ut aliqui volunt, sed diviso videntur esse sumenda, quia Cone. 1. c.
allegat exemplum Ninivitarum, qui poena temporali plectebantur, scilicet excidio
civitatis. Ceterum poenae temporales spectari debent, ut inflictae a Deo, et quate­
nus quodammodo inchoant divinum supplicium, nisi emendemur. Secus enim
nequeunt fundare contritionem aestimative summam (n. 299). Neque tunc res extra
omnem controversiam est (S. Alf. VI, 443).

7. E motivo istius praecise virtutis, cui peccatum commissum opponitur, *v. g:
< Detestor peccatum luxuriae, quia castitas adeo pulchra est. » Huc etiam pertinet
attritio concepta
8. E speciali turpitudine peccati commissi, v. g. Detestor luxuriae peccatum,
quia luxuria adeo foeda est.» Pariter sufficit attritio elicita e generali turpitudine
peccati, v. g. «Detestor peccatum, quia nitore supernatural! me privavit; quia
anima mea per illud tantopere foedata est. »

Coroll. III. Attritio salutaris non ita difficile resolvitur in contritionem perfec­
tam. Etenim attritus iam tendit in Deum ; hinc facile apprehendit peccatum ut Deo
malum, seu ut Bonitatis infinitae laesivum, illudque etiam sub hoc respectu detes­
tatur. Haec praesertim valent de attritione concepta c motivo virtutis, quae ad
Deum refertur, scii, religionis, obedientiae, poenitentiae et gratitudinis. Maxime
autem valent de motivo gratitudinis; siquidem qui gratus est, facile benefactori
bonum vult, et consequenter de peccato, quatenus est malum Deo, dolet. Quum
vero gratitudo maxime excitetur considerando incarnationem, passionem, mortem
Christi, huiusque, qui et Ipse est Deus, in S. Eucharistia praesentiam, iJeo istorum
mysteriorum meditatio facillima via est perveniendi ad contritionem perfectam.
Coroll. IV. Oonfessarii poenitentes non satis dispositos passim quidem ad
attritionem exhortentur; huius enim motiva ciusmodi praesertim homines magis
movent. Attamen generatim non omittant ultimo atque aliquo modo motiva con­
tritionis perfectae eis atque etiam aliis proponere.

299

IV. Proprietates contritionis. Summa doctrinae haec est: i° Ad
sacramentum Poenitentiae valide et fructuose recipiendum requiritur
contritio: a) vera, b) interna, c) formalis, d) supernaturalis, e) aestima­
tive summa, f) universalis (quoad mortalia), g) externa ; 2° ad sacramen­
tum Poenitentiae valide recipiendum pariter requiritur contritio: a) vera,
b) interna, c) formalis, d) supernaturalis, e) externa ; sed disputatur, num,
spectato solo valore, requiratur aestimative summa et universalis. Singu­
la perpendemus.

i. I era seu non mere existimata. Contritionem mere, sed bona fide
existimatam, ad valorem — non tamen ad fructum — sacramenti suffi­
cere, antiquorum plures docuerunt. Verum ista sententia hodiedum com­
muniter et merito reicitur. Etenim Cone. Trid. docet, ad essentiam
sacramenti requiri contritionem (n. 297). Atqui eiusmodi doctrina mani­
feste intelligi debet de contritione vera, non autem de ea, quae mere

— 225 —
putative adest (S. Alf. VI, 433, 20). Notes tamen, plerosque, qui exis­
timent se dolere de peccatis, etiam vere de eis dolere.
2. Interna·, nam contritio, quae a Trid. dicitur pars et quasi materia
sacramenti, ab eodem Cone, definitur « animi dolor. »
3. Formalis, ita ut non sufficiat contritio virtualis, i. e. ea, quae conti­
netur maxime in actu caritatis. Plures antiquiores censuere, contritionem
virtualem ad valorem et fructum sacramenti sufficere. At: i° Haec sen­
tentia iam fere communiter reicitur: 20 Cone. Trid. docet, contritionem
esse partem et quasi materiam sacramenti. Porro vox ista sensu obvio
contritionem formalem, non autem virtualem significat (S. Alf. VI, 449).
Notes tamen: i° Contritio formalis bene concipi potest in ipsa recogitatione vel
confessione peccatorum ; hinc non requiritur, ut quis usus fuerit formula contri­
tionis. 2° Vix eveniet, ut sacramentum poenitentiae suscepturus, ideoque de
peccatis suis cogitans, actum perfectae caritatis eliciat, quin formaliter de Dei
offensis suis doleat.

4. Supernaturalis. Iam vero :
a) Certo debet esse supernaturalis ratione principii elicientis, a. v. elici
debet per auxilium gratiae, actum supra naturae ordinem elevantis. Patet
i° ex Cone. Trid.1; 20 constat, nullum posse fieri ab homine actum
salutarem, i. e. positive conducentem ad salutem, sine auxilio gratiae.
Ergo nec salutariter potest hominem sine gratiae auxilio poenitere.
b) Disputatur, num contritio debeat esse supernaturalis ratione niotivi, a. v. num
concipi debeat c motivo per fident apprehenso. Ceterum controversia minus practica est ; siquidem certum est, ad genesim contritionis, quae ad justificationem prae­
paret, requiri fidem et spem,2 quamvis non requiratur, ut quis reflexe actum
fidei et spei eliciat, sed sufficiat, ut illud exercite, ut dicitur, peragat (S. Alf VI,
439). Porro vix fieri potest, ut qui credat et speret, atque ceteras conditiones ad
contritionem salutarem requisitas adimpleat, non doleat e motivo per fidem appre­
henso.
.fc. * c Γ1

5. Aestimative summa. Contritio aestimative seu appretiative summa
consistit in eo, quod poenitens peccatum detestatur ex motivo, quo
persistente, ad peccatum induci nequit ; seu — ut alii doctrinam enun­
tiant — in eo, quod poenitens peccatum magis detestatur, quam quodvis
malum, cuius timore ad peccatum induci potest. Porro:
a) Omnium consensu requiritur ad fructum sacramenti. Nam ut
peccator cum Deo reconcilietur, requiritur voluntas, quae perfecte effi­
caciter, seu absolute, seu respectu omnis hypothesis possibilis aversatur
‘. Sess. 14, cap. 4 ; sess. 6, can. 3.
W. M. T. Μ. II.

:. Cone. Trid. sess. 6, cap. 6.
15

--- 226 --peccatum. Atqui eiusmodi voluntas deficit in eo, qui caret contritione
aestimative summa. Siquidem voluntas non ulterius sese extendit quam
motivum, cui innititur. Iam vero qui caret contritione aestimative summa,
caret motivo, quo persistente, ad peccatum induci nequit. Ergo caret
voluntate, quae absolute aversatur peccatum.
b) Disputatur, num requiratur ad valorem sacramenti. Negant vel saltem sen­
tentiam negantem pro probabili habent plures auctores; at affirmandum videtur.
Etenim i" Cone. Trid. contritionem, quae ab ipso proponitur tanquain necessaria
ad sacramenti exsistentiam seu valorem,1 ita definit : « Animi dolor et detestatio
de peccato commisso cum proposito non peccandi dc cetero. » 1 Atqui haec verba
sensu obvio significant voluntatem, quae absolute detestatur peccatum commissum,
atque absolute proponit a peccato abstinere ; a. v. contritionem aestimative sum­
mam. Ergo haec ad valorem requiritur. 2° Contritio, quae a Cone. Trid. exhibetur
tanquam necessaria ad valorem,
*
ex eodem Cone, cum sacramento4 sufficit ad
iustificationem seu ad fructum sacramenti. Atqui sola contritio aestimative summa
ad iustificationem seu ad fructum sacramenti sufficit. Ergo etiam ad valorem
requiritur (cfr. S. Thom. Suppi, q. 29, a. 8).8 30 Ad valorem sacramenti certo
requiritur vera contritio. Atqui contritio, quae non est appretiative summa, non
est vera contritio. Minor probatur ex eo, quod vera contritio consistit in actu
avertendi se ab omni habituali addictione peccato mortali. Atqui contritio, quae
non est appretiative summa, non involvit aversionem ab omni habituali addictione
peccato mortali, nisi conditionate, seu aversionem sub aliquo respectu.
Nam voluntas in tantum se avertit ab aliquo, in quantum motivum, quo impelli­
tur, obiectwe excludit conversionem ad illud; hinc si motivum tantum sit talis
obicctivae virtutis, ut, eo stante, voluntas adhuc cum peccato .mortali coniungi
queat, non habetur aversio nisi conditionate, seu aversio sub aliquo respectu. Atqui
contritio non appretiative summa habet motivum, quod est tantum talis obicctivae
virtutis, ut, eo stante, voluntas adhuc cum peccato coniungi queat. Ergo voluntas
in contritione non appretiative summa non est proprie aversio a peccato mortali,
seu non est vera contritio, sed tantum aversio seu contritio conditionate seu sub
aliquo respectu (S. Alf. VI, 433, 70).
Obi. i. Contritio eatenus tantum est materia sacramenti, quatenus sensibilis est
seu manifestatur. Atqui contritio non manifestatur, quatenus est aestimative sum­
ma. Ergo ut talis non est materia sacramenti.
Resp. Disling. mai.: Contritio eatenus tantum est materia sacramenti, quatenus
sensibilis est seu manifestatur, secundum se; conc.; secundum qualitates suas,
nego; secus enim etiam manifestari deberet ut supernaturalis.
Obi 2° : Sola illa poenitentia est obicctum iudicii in foro sacramentali, quae per
externum actum poenitentis potest satis certo cognosci. Atqui id de contritione
aestimative summa dici nequit.
Resp. Neg. min.; nam per se ipsa confessio sufficit, ut contritio requisita ad

\ Sess. 14, cap. 3. ----- *. Scss. 14, cap. 4. ----- ’. Sess. 14, cap. 3. ----- «. Sess.
14, cap. 4. ----- ’ be sententia S. Thomae vide Ter Haar, De occasionariis et reci­
divis, n. 237 sq.

--- 227 --sacramentum rite suscipiendum satis certo admittatur. Ad sacramentum autem
rite suscipiendum postulatur contritio aestimative summa.

Coroll. /. Ex eo, quod requiritur contritio aestimative summa, non deducas,
etiam requiri contritionem intensive, i. e. gradu vehementiae, summam. Id enim
non pertinet ad substantiam contritionis, quam sufficere ex Conc. Trid. constat.

Coroll. II. Neque requiritur, ut instituatur comparatio peccatum inter et mala
temporalia; quin etiam illud passim ne expedit quidem, atque periculosum est
(S. Thom. Quodl. i, a. 9; S. Alf. VI, 1. c).

6. Universalis. Universalitas contritionis consistit in eo quod ad om­
nia peccata commissa sese extendit. Id autem locum habet: i° quando
quis dolet c motivo universali, etiamsi poenitens singula peccata non
recogitet; 2° quando doletur e motivis particularibus, quae omnia pecca­
ta commissa comprehendunt. Iam vero universalitas contritionis:
a) Quoad mortalia commissa certo requiritur ad fructum sacramenti,
quum unum mortale non remittatur sine altero. Hinc deficiente contri­
tione quoad unum mortale, nullum remitteretur.
Disputatur, num universalitas requiratur ad valorem sacramenti. Alii affirmant,
ecrumque praecipua ratio illa nobis videtur, quam p. 226 iam allegavimus‘Contritio,
quae a Conc. Trid. dicitur quasi-materia sacramenti, ideoque ad valorem requiritur
et sufficit, ex eodem Conc., saltem cum sacramento, etiam ad iustificationem
sufficere videtur.’ Atqui contritio particularis non sufficit ad iustificationem.
Ergo neque ad valorem videtur sufficere. S. Alf. (VI, 444) et plerique alii aucto­
res negant, censcntque dolorem particularem — i. e. eum, qui sese non extendit ad
alia mortalia, sed ad unum vel ad quaedam tantum ex commissis — ad valorem
sacramenti sufficere. Ratio allegatur, quia in casu habetur vera contritio, ita ut
omnia ad valorem requisita videantur adesse. Casus esset, si quis (bona fide)
unice c turpitudine speciali alicuius peccati
e dolerct ; quod tamen rarissime continget, quia passim dolent sive ex solo, sive etiam ex motivo universali.
Notes denique: Si poenitens a confessario interrogatus peccata, de quibus antea
non cogitavit, exprimit, utile quidom, sed non necessarium est ad novum actum
doloris cum excitare, quia actus elicitus e motivo universali conceptus esse prae­
sumitur.

b) Quoad venialia contritio universalis eatenus tantum requiritur, qua­
tenus non remittitur veniale, ad quod dolor sese non extendit. Ceterum
cfr. Scholion de contritione et proposito quoad venialia.
Coroll. Ex dictis colligitur, quatenus sacramentum Poenitentiae possit esse
informe i. e. validum, sed non fructuosum. Plures illud negant, sed S. Alfonsus

*. Sess. ΰ, cap. 3 et 4.

Ί

--- 228 --(VI, 4-44) et plerique recentiores affirmant, scilicet casu, quo quis unice e motivo
particulari dc uno vel dc aliquibus mortalibus dolcrct.1 Alii addunt casum, quo
peccator careret contritione aeslimative summa (p. 226). Sacramentum autem
Poenitentiae informe, ablato obice, probabiliter reviviscit (n. 11).

7. Externa, i. e. aliquo modo manifestata seu sensibilis. Etenim contri­
tio probabilius est pars essentialis ipsius signi sacramentalis; id autem
esse nequit, nisi aliquo modo externe prodatur seu manifestetur. Mani­
festari autem potest v. g. per oralem contritionis recitationem, per con­
fessionem sive actu institutam sive — si confessioni successerit —
moraliter perdurantem, per expectationem absolutionis.
300 V. Relatio contritionis inter et ceteras partes sacramenti. Hic
advertas :
i. Contritio seu detestatio peccatorum debet, uti patet, praecedere
absolutionem ab eis; sed perinde est, utrum praecedat an sequatur
actum confitendi, quamvis praestet eam ante confessionem elicere, atque
post eam repetere (S. Alf. VI, 445).1
2. Disputatur, num contritio debeat a poenitente ad absolutionem referri. Alii
negant, tum quia ministri, non poenitentis est referre materiam sacramenti ad
formam ; tum quia ex Trid. ’ attritio, quae voluntatem peccandi excludit, in sacra­
mento ad justificationem sufficit, quin de aliqua relatione a poenitente facienda
sermo sit. Alii affirmant, quia minister nequit actus poenitentis in materiam assu­
mere, nisi a poenitente ad sacramentum relati sint. Accedit, addunt alii, quod sicut
suscipiens v. g. Ordinem debet tactum materiae ad sacramentum ordinare, ita
etiam suscipiens sacramentum Poenitentiae debet contritionem ad illud referre.
Neque opponatur, quandoque posse absolvi, qui sacramentum ignorent, idcoque
contritionem ad absolutionem non referant. Possunt enim, positis ponendis, absolvi
sub conditione, quia sententia, de qua dicimus, non est certa. S. Thomas videtur
sententiae affirmanti adhaerere (3 p. q. 86, a. 6). Quidquid est, practice partem
tutiorem sequaris (S. Alf. VI, 447); sed ipsa quaestio non videtur practica, quia
contritio eo ipso quod quis vult absolvi, videtur satis ad absolutionem ordinari.

’. Aliqui censent, sacramentum etiam hoc casu validum ct fructuosum esse, quia,
cum peccator doleat, ut gratiam recipiat, dolor eius, utut specie tenus particularis,
re vera virtualiter ad omnia peccata sese extendit. Accedit, inquiunt, quod dolor
particularis non sufficit sine proposito universali. Propositum autem universale
vix erit sine dolore universali. ----- :. Contrarium aliqui antiquiores docuerunt
hisce fere rationibus innixi :
i" Contritio debet manifestari per confessionem, idcoque hac prior esse. Resp.:
Contritio aliis quoque modis manifestari potest, puta recitatione orali. Praeterea
contritio post confessionem elicita bene manifestatur per confessionem, quatenus
hacc moraliter perseverat, vel saltem per petitionem seu exspectationem absolu­
tionis.
2° Confessio non debet esse mera peccatorum narratio, sed accusatio sacramen­
talis; hinc dolore informetur. Resp. Praeterquam quod confessio, quatenus post
contritionem elicitam moraliter perseverat, dolore informatur, haec sacramentalis
fit co quod instituitur in ordine ad absolutionem.
’ Sess. 14, de Poenit. cap. 4.

— 229 --3- Non requiritur, ut contritio actualiter vel virtualiter usque ad abso­
lutionem perduret, sed sufficit, ut habitualiter persistat, i. e. ut non sit
retractata, servatis tamen servandis, i. e. exponendis sub 4. Ratio est,
quia poenitens — utut actus cius sint materia sacramenti — tamen non
est minister sacramenti. Plures quidem videntur requirere, ut contritio
actualiter vel virtualiter (i. e. in aliquo effectu) perseveret; sed re vera
— plures saltem — non dicunt de perseverantia virtuali propria dicta
(cfr. S. Alf. VI, 446). Ceterum difficile determinatur, quamdiu contritio
virtualiter perduret. S. Alfonsus ita dicit: «Ego vero... non dubito
asserere, quoties confessio derivat ex peccatorum dolore, semper virtua­
liter perseverare dolorem saltem per unum aut alterum diem, dum illa
confessio est doloris effectus. Secus autem, si quis ex mera devotione,
aut ad votum, aut poenitentiam implendam confiteretur » (Horn. Ap.
tr. 16, n. 20).
4. Quoad temporis spatium, quod intercedere possit inter contritionem
actu elicitam (item inter confessionem) et absolutionem, aliqui censent,
posse tantum intercedere, quantum inter partes iudicii civilis, quia sacra­
mentum Poenitentiae per modum iudicii institutum est. Illud autem plerique reiciunt, neque ratio allata quaestionem dirimit, quia aliunde patet,
iudicium sacramentale esse indicium sui generis (S. Alf. VI, 446); cete­
rum temporis spatium, de quo sermo est, determinari nequit. Practice
vero non erit difficultas; quandoquidem qui diutius post contritionem
elicitam et confessionem institutam absolvitur, passim et contritionem
et aliquo saltem modo confessionem ante absolutionem iteraturus est.
Quaer., num nova absolutio requirat novum actum contritionis, ita ut, qui post
absolutionem receptam peccatum inculpabiliter omissum declaret, aut peccata
declarata denuo confiteatur, ut ille, inquam, debeat, ut denuo absolvatur, novum
actum doloris elicere.
Resp. Plerique recentiores contra S. Alf. (VI, 448) et alios sententiam negantem
pro moraliter certa habent; sed immerito. Ratio autem dubitandi haec est: Sicuti
ad novum iudicium novus requiritur actus confitendi, ita etiam, saltem probabiliter,
requiritur novus actus contritionis. Attamen passim non est obligatio novam poe­
nitentiam imponendi, sed sufficit, ut poenitentia imposita, quatenus respiciat pecca­
ta prius declarata, commutetur, ct quatenus respicere debeat peccata nunc decla­
rata, immutata relinquatur.
Obi. Habentur, etiamsi non eliciatur novus actus contritionis, omnia ad sacra­
mentum necessaria, scilicet absolutio, confessio et contritio moraliter perseverans.
Resp.: Dubium est, num contritio moraliter perseverans sufficiat; siquidem
probabiliter, ut probavimus, requiritur novus actus contritionis.
Ceterum controversia minus practica videtur, quia poenitens, confitendo pecca­
tum omissum vel denuo confitendo peccata iam declarata, passim, saltem in actu
exercito novum actum contritionis eliciet.

— 230 —
§ IL De proposito speciatim.

301

I. Notio. Propositum hic intelligitur deliberata voluntas non peccandi
in posterum. Propositum differt i° a promissioote stricte dicta, qua in­
tendimus contrahere obligationem praestandi suo tempore rem promis­
sam, dum per propositum demonstramus praesentem tantum animi dispo­
sitionem aliquid faciendi vel omittendi ; 2° a voto, quod est promissio
stricte dicta Deo facta. Id tamen non impedit, quominus et confessarius
et poenitens vocibus promittendi et promissionis utantur, scilicet sensu
lato, quin tamen ex eiusmodi promissione nova enascatur obligatio. Hinc
etiam peccator lato tantum sensu dicitur fregisse, violasse promissa.

302

II. Divisio. Propositum est duplex, explicitum et implicitum. Impli­
citum est, quod continetur in detestatione et dolore de peccatis commis­
sis. Qui enim vere detestatur peccatum commissum, implicite vult in
posterum abstinere a peccato.

303

III. Necessitas alicuius propositi ad recipiendum sacramentum Poe­
nitentiae patet ex eo, quod sine proposito non habetur contritio, quippe
quae a Cone. Trid. definiatur: «animi dolor et detestatio de peccato
commisso cum proposito non peccandi de cetero. » 1

3C4

IV. Propositum requisitum. Requiri videtur : propositum explicitum
casu, quo peccator dolet solum e motivo particulari ; secus enim non ha­
betur propositum universale, ne implicitum quidem ; nam dolor e motivo
particulari implicite continet solummodo propositum abstinendi a pecca­
tis, de quibus doletur. Auctores addunt casum, quo poenitens cogitat de
vita futura; siquidem hoc casu vix fieri potest, ut qui vere doleat, non
eliciat propositum explicitum, ita ut defectus propositi formalis demon­
straret defectum veri doloris.
Praeter casus allatos disputatur, quodnam propositum requiratur. Porro plerique
auctores pro moraliter certo habent, non exigi propositum explicitum, sed suffi­
cere implicitum. S. Alfonsus vero (VI, 450, quacr. i°) et alii merito docent, sen­
tentiam, quae docet, requiri propositum explicitum, non carere sua probabilitate.
Quod ut comprobemus, praenotamus haec: l° Quaestio non dirimitur argumenta­
tione a priori, cum tota res tandem pendeat a positiva institutione Christi ; 2° Cone.
Trid. — quod certo non intendit huic controversiae finem imponere — utitur
terminis, qui in utraque sententia satis explicantur, ita ut ex eo argumentum stric­
tum deduci nequeat Quibus positis, ita ratiocinamur : Contritio constat tribus ele­
mentis, scilicet detestatione, dolore et proposito, quorum priora ad vitam praeteritam,
tertium ad vitam futuram respicit. Porro duo priora debent esse exolicita, nec suffi­
ciunt implicita. Quo admisso, non perspicio, quo iure dicatur: Tertium, quod vitam

‘. Sess. 14, de Poenitentia, cap. 4. ----- Dico videtur ob dicta p. 228, nota ia.

— 23 T —
futuram attingit, ccrlo non debet esse explicitum, sed sufficit implicitum. Ita
praeter S. Alfonsum inter antiquiores maxime Suarez’ et S. Bcllarminus,2 inter
recentiorcs Haine5 et Augustinis.4
Obi. Cone. Trid. docet, ad iustificationem in sacramento disponere attritionem,
quae « voluntatem peccandi excludat. » 8 Atqui id praestat detestatio peccati com­
missi, e motivo universali concepta, etiam sine proposito explicite.
Rcsf>. Verba Trid. utique idem significant ac ea, quae in cius descriptione con­
tritionis occurrunt: «cum proposito non peccandi de cetero.»4 Hisce autem
Cone. — quod non intendit dirimere controversiam — in medio relinquit, utrum
necne requiratur propositum seu voluntas explicita an implicita.
Ceterum confcssarii poenitentes passim ad propositum explicitum excitent, sal­
tem ut uberiorem fructum ex confessione percipiant; post factum vero in dubio
iure praesumunt, propositum satis explicitum non defuisse.

V. Proprietates propositi. Propositum debet esse :

1. Firmum, i. e. eiusmodi, ut poenitens velit ob nullum commodum
obtinendum nullumque malum praecavendum in posterum peccare, sal­
tem non mortaliter. Porro firmitati propositi non obstat: i° quod quis
non sit certus, se non amplius esse peccaturum ; 2° quod quis graviter
timeat, ne sit relapsurus; immo 30 per se et speculative loquendo ne
obstat quidem, quod quis certo indicet, se denuo esse peccaturum. Prae­
sens scilicet voluntas non peccandi non solum cum timore, verum etiam
cum certitudine relapsus seu mutationis voluntatis oomponi potest. Si
tamen poenitens certus est de relapsu, practice timendum, ne firmo pro­
posito careat; eiusque voluntas confirmari debet. Dixi si certus est; quia
haec atque similia passim timorem potius quam veram certitudinem
significant. Hinc si poenitens, ceteroquin bonae voluntatis, dicat: « Xolo
amplius peccare, sed praevideo, me esse relapsurum ; » confessarius
passim, aucto pusillaminis animo, absolutionem impertiatur. Obstat autem
firmitati propositi vera desperatio; qui desperat, disponi debet, ut speret
(S. Alf. VI, 451).
2. Efficax, i. e, eiusmodi, ut poenitens velit etiam adhibere media
necessaria ad evitanda peccata, puta removere occasiones proximas
voluntarias.
3. Universale, scilicet quoad mortalia, non solum quoad ea, quae pa­
trata sunt, sed quoad omnia. Cone. Trid. enim exigit propositum « non
peccandi de cetero;» item contritionem, quae «voluntatem peccandi
excludit. » ’
’. Disp. 20, sect. 4, n. 32 et 33.----- ’. De Poenit. lib. 2, cap. 6 et 7.------ ’. Thcol.
Mor. ’ III, p. 242.----- *. De re sacramentaria, II, p. 253 sq. ----- ’. Sess. 14, de
Poenit. cap. 4.----- *. Sess. 14, de Poenit, cap. 4. ------ '. Sess. 14, de Poenit. cap. 4.

305

— 232 —

SCHOLION.
Dolor et propositum quoad venialia.
306

I. Si quis venialia una cum mortali confitetur, valide et fructuose
recipit sacramentum, etiamsi dolor et propositum solum mortale compre­
hendant.

II. Si quis sola venialia confitetur, dolor et propositum debent eisdem
proprietatibus gaudere quibus dolor et propositum de mortalibus; excep­
ta proprietate universalitatis (S. Thom. 3 p. q. 87, a. 1, ad 1 ; S. Alf. VI,
449, 451). Haec non requiritur, quia unum veniale sine altero remitti
potest. Sufficit igitur dolor et propositum:
1. De omnibus venialibus quae quis confitetur.
2. De aliquibus vel de aliquo ex eis quae confitetur, prout sequitur:
a) De solis plene deliberatis, quia potest quis detestari maiorem mali­
tiam, quin detestetur minorem (S. Thom. 1. c. ; S. Alf. 1. c.).
b) De solis venialibus determinatae speciei, quia possumus unam tur­
pitudinem detestari, quin detestemur diversam ab ea (S. Thom, 1. c. ;
S. Alf. 1. c.).
3. De multitudine vel frequentia venialium. Alii absolute docent, illud
sufficere, sed supponunt, tunc doleri de peccatis determinatis, scilicet
saltem de posterioribus, quae multitudinem constituunt. Alii denique
illud admittunt quoad semi-deliberata, non autem quoad plene deliberata
(cfr. S. Alf. VI, 1. c. et Prax. Conf. n. 71). S. Thomas edicit, sufficere
propositum « se praeparandi ad peccata venialia minuenda » (p. 3, q.
87, a. i, ad 1).
III. Dolor — quod integritatis causa noto — qui secundum modo
exposita sese non extendit ad omnia venialia, nequit esse contritio per­
fecta de aliquo veniali, quia contritio perfecta de uno veniali necessario
ad omnia venialia sese extendit, ut expositum est n. 284.
Coroll. I. Qui solum confitetur venialia, de quibus non dolet, graviter peccat,
quia sacramentum irritatur. Qui vero, salvo sacramenti valore, venialia sine dolore
confitetur, peccat leviter tantum; gravis enim irreverentia in eo non reperitur (S.
Alf. VI, 449, dub. 1).
Coroll. II. Poenitentibus, qui sola venialia committere consuevere, suadeatur, ut
addant mortale, si quod antea commiserint, vel veniale gravius vitae praeteritae
(S. Alf. Prax. conf. n. 71, 99, 188).

Articulus II.
De confessione.
Dicemus primum de confessione in se spectata, deinde de dotibus con­
fessionis generatim, tum de dote integritatis speciatim.

— 233 —

§ I. De confessione in se spectata.
I. Notio. Confessio, quatenus ad sacramentum pertinet, definiri po- 307
test : Accusatio suorum peccatorum post Baptismum commissorum,
facta sacerdoti jurisdictionem habenti ct — addunt plerique — in ordine
ad absolutionem sacramentalem. Dixi quatenus ad sacramentum pertinet,
nam paulo aliter dicendum, si agitur de confessione, quatenus obliget
ad sigillum; quaenam ad confessionem ita spectatam requirantur et
sufficiant, dicetur postea.

!

II. Divisio. Confessio distinguitur:
308
1. Ratione modi, in secretam seu auricularem et publicam, prout fit
soli sacerdoti, aut coram multitudine.
2. Ratione obiecti, in distinctam et gcncricam, prout quis peccatum
secundum infimam speciem, vel solum genus peccatorum confitetur.
Confessio autem generica tripliciter subdistingui potest, scilicet i° in
confessionem generis proximi, i. e. generis, quod sub se habet species
infimas, v. g. « me accuso de peccatis luxuriae contra naturam. Huic
fere aequiperatur confessio generis minus proximi, i. e. quod continet
plura genera proxima, v. g. « me accuso de peccatis luxuriae ; » 2° in
confessionem generis remoti, i. e. quod genera proxima et minus pro­
xima continet, v. g. « me accuso de peccatis mortalibus; » 30 in confes­
sionem generis supremi, i. e. quod omnia peccata continet, v. g. « me
accuso de peccatis meis. » Eiusmodi confessio, quae etiam dicitur om­
nino generica, etiam signo fieri potest, puta suspiriis, tunsione pectoris,
inclinatione capitis etc.

(

III. Necessitas confessionis patet primum ex Cone. Trid. quod di- 309
serte confessionis necessitatem docet.1 Deinde eruitur ex eo, quod sacra­
mentum Poenitentiae est institutum instar iudicii, ideoque, ut rite exer­
ceatur, requirit in indice notitiam rei, de qua agitur, i. e. peccatorum.
Atqui haec notitia ab ipso poenitente praebenda est, quippe qui solus
testis idoneus sit, nimirum actuum internorum, multorum actuum externorum, et saltem culpabilitatis.

I

I

Coroll. Confessio necessaria est necessitate medii. Etenim necessaria est, ut ex
dictis sequitur, ex co quod sacramentum Poenitentiae a Christo per modum iudicii
institutum est. Atqui quod requiritur ob naturam sacramenti necessarium est
necessitate medii, quia ipsum sacramentum necessitate medii requiritur (n. 358).

Quaer, quatenus confessio generica sufficiat.
310
Resp. i. Confessio, etiam omnino generica, sufficit tam ad valorem
'. Sess. 14, cap. 5 et can. 7.

— 234 —
quam ad liceitatem: i° in casu necessitatis, i. e. quando quis aliter confi­
teri nequit, sive ob defectum usus sensuum (puta in moribundo), sive ob
defectum temporis (puta, instante naufragio vel praelio) ;1 2° quando
quis noverit, se pecasse graviter, non autem recordatur neque speciem
neque genus proximum aut minus proximum; 30 quando quis ita rudis
est, ut nulla accusatio distincta possit extorqueri.
Quoad moribundum patet e Rit. Rom,! e Cone. Arausicano I, ’ c Cone.
Carthagenensi III4 et IV;5 scilicet dicta documenta declarant, esse ab­
solvendum sensibus destitutum, quamvis in casu de sola confessione om­
nino generica sermo esse possit (S. Thom. Opusc. 65, § de Sacr. Unctio­
nis; S. Alf. VI, 481).
Quoad alios casus enumeratos eadem ac in moribundo ratio valet,
scilicet impotentia distincte confitendi.
Rcsp. 2. Ex'ra casus modo assignatos confessio, etiam omnino gene­
rica, sufficit ad valorem, si quis non habeat materiam necessariam, sed
solum v. g. venialia vel mortalia iam distincte confessa et remissa.'
Etenim: i° Quod in casu necessitatis sufficit ad essentiam sacramenti,
id, positis ponendis,1 merito praesumitur, etiam extra casum necessitatis
sufficere. 2° Omnium consensu sufficit ad valorem confessio aliquatenus
generica, i. e. generis proximi immo et remoti, ita ut confessio formaliter
distincta non requiratur. Atqui si ponamus, non requiri confessionem
formaliter distinctam, sed sufficere aliquatenus genericam, iam non
apparet, cur confessio magis generica non sufficiat: eo magis quod
argumenta, quae afferuntur contra confessionem omnino genericam,
etiam contra confessionem aliquatenus genericam i. e. generis proximi
et minus proximi militare, ideoque minus probare videntur (cfr. S. Alf.
VI, 502, dub. 3).
Disputatur, num confessio omnino generica in casu, de quo dicimus,
etiam licita sit. Qui negant, arguunt ex natura iudicii, quod per se circa
materiam determinatam institui debet ; item ex praxi fidelium ; item ex
incommodis, ex admissa liceitate secuturis. Sacramentum exponeretur
\ In eiusmodi adiunctis confessarius omnes excitet, ut i° brevem actum contri­
tionis eliciant, atque mente repetant quod ipse dicturus sit; 20 signo v. g. inclina­
tione capitis voluntatem recipiendae absolutionis significent. Deinde dicat; Ego
vos absolvo ab omnibus censuris et peccatis vestris; in nomine P. et F. et Sp. S.
Arnen.----- *. fit. 3, cap. 1, n. 24.------ ’. Cap. 12. ap. Labbc, t. 4, coi. 703 et seq. ;
cfr. Decr. Gratian, can. Qui recedunt 7, caus. 26, qu. 6.
*. Cap. 34; ap. Labbe,
t. 2, coi., 1404.
*. Cap. 76; ap. Labbe, 1. c. coi. 1443; cfr. can. Is qui 8, caus.
26, qu. 6. ----- *. Si quis materiam necessariam habet, tenetur sub gravi distincte
confiteri, ideoque, si gcnerice tantum confiteretur, ob defectum dispositionis inva­
lide sacramentum reciperet. Excipe, si bona fide procederet.

— 235 —
periculo nullitatis ob defectum doloris; poenitentes carerent monitis et
consiliis etc. Sed cum omnes admittant, confessionem speciei infimae
vel etiam generis proximi, si de materia libera agatur, non praescribi,
iam non patet, notitiam omnino genericam non sufficere. Deinde praxis
fidelium non magis probat obligationem in hac materia quam v. g. quoad
accusationem peccatorum dubiorum. Denique confessario est invigilan­
dum, ne assignatum periculum persistat: monita denique et consilia, de
quibus hic sermo est, pertinent ad perfectionem, non autem ad necessita­
tem. Attamen ob rationes allatas praestat magis determinate sese accu­
sare, eaque consuetudo promoveatur.
Obi. I. Ex eo quod confessio omnino generica valet in casu necessitatis, non
necessario sequitur, eam etiam extra casum necessitatis valere ; quod patet ex eo,
quod confessio per nuntium facta in articulo mortis valet, alias non valet.
Rcsp. negando, confessionum per nuntium factam in articulo mortis valere; eam
non valere, probatum videas n. 312.
-<■
'
Obi. 2. Sacramentum Poenitentiae est institutum morale, scilicet sese halet
instar iudicii. Atqui institutum morale sese accomodat conditioni rerum et perso­
narum, scu pro adiunctis modo haec modo illa ad valorem requirit. Hinc ex eo
quod confessio omnino generica aliquando ad valorem sufficit, immerito deduci­
tur, eam semper sufficere.
Rcsp. Sacramentum Poenitentiae utique institutum est per modum iudicii ;
attamen iudicii, quod sui generis i. e. primarie reconciliativum est. Porro concedo,
etiam a tali instituto morali, a tali iudicio modo haec modo illa requiri, ut pru­
denter exerceatur. Quod autem ad valorem quoque modo haec modo illa requirit,
id probatione indiget; donec probetur, contrarium praesumere licet. Accedit quod
contrarium etiam positive potest demonstrari. Nimirum ex eo quod confessio
generis proximi immo et remoti a. v. confessio quasi-gcncrica etiam tunc ad valo­
rem sufficit, cum adiuncta confessionem magis determinatam ferunt, ex eo, in­
quam, iure deducitur, nequaquam pro adiunctis modo haec modo illa ad valorem
huius instituti moralis requiri
Obi. 3. Ad valorem iudicii requiruntur notitia magis distincta ; ergo etiam ad
valorem Poenitentiae, quae per modum iudicii instituta est.
Rcsp. Disling. mai. Ad valorem iudicii saecularis requiritur notitia magis dis­
tincta, cone.; ad valorem iudicii sacramentalis, quod primarie est reconciliativum,
requiritur notitia magis distincta, nego ob argumenta allata.
Obi. 4. Secundum Cone. Trid.’ indicium sacramcntale, incognita causa, institui
nequit.
Rcsp. Concilium de prudenti, non autem de valida huius iudicii institutione agit.
Dicit enim de notitia omnino distincta, i. e. de notitia peccatorum secundum spe­
ciem infimam; quam ad valorem requiri, nemo admittit.

\ Sess. 14, de Poenit. cap. 5.

— 236 —

§ II. Dc dotibus confessionis generating
Confessio debet fieri i° sacerdoti iudici; 2° sacerdoti praesenti;
3° secreto et 40 vocaliter. Fiat inquam :

311

I. Sacerdoti ceu iudici, ita ut non sufficiat v. g. confessio seu potius
narratio peccatorum sacerdoti ceu amico facta. Etenim vox « confes­
sionis, » qua Cone. Trid. utitur, spectato tam sensu obvio, quam ipsa
materia ibidem pertractata,1 significat expositionem peccatorum in indi­
cio sacramentali factam. Attamen ad valorem sufficit, si quis post ami­
cam narrationem factam dicat : « Me accuso de peccatis modo narratis ».
Quacr., num eiusmodi accusatio etiam ad liccitatem sufficiat.
Resp. i. Affirmative, si confessarius distinctam peccatorum narratorum me­
moriam servaverit. Ratio est, quia tunc accusatio subsecuta, utut specie indistincta,
re vera distincta est (S. Alf. Horn. Apost. tr. 16, n. 44).
Resp. 2. Secus disputatur. Iam vero cum S. Alfonso (VI, 502, dub. 1) dicendum
videtur, eiusmodi agendi rationem ad liceitatem non sufficere. Etenim Cone. Trid.
edicit, requiri confessionem, ’ eamque, ut iudicium prudenter exerceatur, secundum
speciem et numerum.’ Atqui in posita hypothesi non adest confessio secundum
speciem et numerum : eiusmodi non est prior narratio, quae non fuit confessio;
neque generalis accusatio subsecuta, quae non fuit confessio secundum speciem et
numerum. Accedit quod confessarius, antequam sententiam ferat, debet habuisse
notitiam iudicialem distinctam. Haec autem in nostro
casu non habetur : neque vi
*
prioris narrationis, utpotc quae facta sit, antequam confessarius munere indicis
relate ad hanc personam fungi poterat; neque vi confessionis subsecutae, utpote
quae non fuerit distincta, idcoquc notitiam iudicialem distinctam non praebuerit.
Aliqui quidem censent, notitiam iudicialem adesse, si sacerdos qua amicus narra­
tionem peccatorum excipiens iam aliquatenus suspicabatur, se posse hominem, qui
tum de confessione nihil cogitaret, ad confessionem sacramentalem perducere.
Verum eiusmodi suspicio vel etiam persuasio non sufficit, ut confessarius hic ct
nunc huius hominis iudex constituatur.

312

II. Sacerdoti praesenti. Etenim Clemens VIII * confixit propositio­
nem: «licere pei litteras seu internuntium confessario absenti peccata
sacramentaliter confiteri et ab eodem absente absolutionem obtinere ; »
simulque prohibuit, « ne unquam tanquam aliquo casu probabilis defen­
datur, imprimatur aut ad praxim quovis modo deducatur. » Porro ex eo
quod ista sententia nunquam, ne in casu necessitatis quidem, in praxim
deduci potest, merito deducitur, eiusmodi confessionem invalidam esse;
alia enim ratio absolutae istius prohibitionis assignari nequit. Neque
dicatur, particulam et in propositione damnata sensu copulativo, non
’. Sess. 14, dc Poenit. cap. 3 et 5 ----- -. Sess. 14, dc Poenit. cap. 3.
14, de Poenit. cap. 5. ----- ‘. 20 Iui. 1602 (Denz-Bannw. n. 1088).

’. Sess.

— 237 —
autem disiunclivo esse sumendam; quandoquidem S. Off.’ declaravit:
« Sanctissimus (scilicet Paulus V) decrevit, dictam interpretationem non
subsistere et ideo amovendam esse ab eius (Suarezii) libris » (S. Alf. VI,
428).
Neque ex eo quod moribundus sensibus destitutus, qui ante sensuum desti­
tutionem, sacerdote absente, desiderium confitendi manifestavit, postea a sacer­
dote praesente potest absolvi, neque, inquam, cx eo deducas, confessionem absenti
factam in articulo mortis esse validam. Nam eiusmodi moribundus absolvi potest,
sive quia testificatio dicti desiderii, a teste prolata, censetur esse ipsius moribundi
confessio; sive quia confessio moribundi, absente sacerdote facta, praesente sacer­
dote, moraliter perseverat, et qua talis hic et nunc praesenti sacerdoti fit ; sive
quia moribundus, sacerdote praesente, forte aliquo signo desiderium absolutionis
exprimit; quae suspicio sufficit, ut absolutio saltem conditionate concedatur (S.
Alf. VI, 481). Ex hisce patet, casum nostrum damnatione Clementis VIII non
comprehendi, scilicet quia non vel saltem probabiliter non habetur confessio absenti
facta.

III. Secreto, i. e. confessio soli sacerdoti fiat, spectato usu, qui vigore 313
non destituitur.'* Attamen qui aliter confiteri non possunt, non prohiben­
tur, si velint, per interpretem confiteri, praecavendo abusus et scandala
(can. 903). Ceterum confessio per interpretem ita fieri potest, ut hic
responsa a poenilente data non cognoscat; puta si confessarius poenitentem interrogat, interpres interrogationes in lingua poenitentis repetit,
atque poenitens signis, a solo confessario perceptis, ad eas respondet.

ΙλΛ Vocaliter. Praeceptum vocaliter confitendi consuetudine praeter 314
legem introductum,3 ideoque persistere * censetur. Communius etiam
docetur, praeceptum eatenus saltem sub gravi obligare, quatenus qui
sine causa excusante totam confessionem non vocaliter peragat, morta­
liter peccet. Causa mediocris sufficit, ut liceat confiteri per nutus, signa
vel scripturam, v. g. si quis ob verecundiam peccatum ore exprimere
nequeat, vel ob impedimentum linguae difficulter ore confiteatur; si
confessarius surdaster sit, ita ut confessio ore instituta ab aliis audiri
possit (S. Alf. VI, 493). Immo iusta causa sufficere videtur, ut quis,
scripta confessione tradita et a confessario lecta, addat: «Me accuso
de peccatis a te lectis. » Neque practice inquietentur, qui scripto confi­
tentur, nec confessarius inquirat, cur ita procedant.
’. 14 Iui. 1605; item 7 lun. 1603 et 24 lan. 1632 (Denz.-Bannw. n. 1089.
’. Cfr. Cone. Trid. sess. 14, de Poenit. can. 6; resp. S. C. C. 10 lan. 1920 (A. A S.
1920, p. 43) ; item Cone. Latcran. cap. Omnis utriusque sexus. ----- *. « Nisi (ita in
extrav. Inter eundas, de priv.) articulus necessitatis occurrat, sacerdoti facienda
oris confessio. s>----- 4. Cfr. Resp. S. C. C. 10 lan. 1920 (A. A S. 19-Ό. p· 43)·

— 238 —

§ III. De dote integritatis speciatim.
Agemus primum de notione, divisione et necessitate integritatis, dein­
de de ambitu integritatis materialis, tum de causis excusantibus ab inte­
gritate materiali, denique de medio procurandae integritatis seu de exa­
mine conscientiae.
PUNCTUM I.
De notione, divisione et necessitate integritatis.

315

I. Notio. Integritas consistit in eo, quod quis in confessione declarat,
quae ab ipso declaranda sunt.

316

H. Divisio. Integritas distinguitur duplex, materialis et formalis.
Materialis habetur, quando quis declarat, quae per se declarari debent,
a. v. omnia mortalia post Baptismum commissa et nondum rite declarata
et (directe) remissa (n. 294). Formalis est, quando quis declarat, quae
hic et nunc declarare tenetur.

317

III. Necessitas. 1. Per se requiritur integritas materialis. Patet pri­
mum ex hisce Cone. Trid.: «Ex institutione sacramenti Poenitentiae
iam explicata, universa Ecclesia semper intellexit institutam etiam esse a
Domino integram peccatorum confessionem, et omnibus post Baptis­
mum lapsis iure divino necessariam exsistere»1 (cfr. can. 901). Deinde
deducitur ex eo quod sacramentum Poenitentiae institutum est per
modum iudicii. Atqui iudicis est habere notitiam distinctam rei — in
casu peccatorum — circa quam sententia est ferenda ; tum ne caecum
constituatur instrumentum, tum ut poenam aequam imponere possit.
Coroll. Integritas materialis necessaria est necessitate medii. Etenim (ut applice­
mus confessioni integrae, quae de confessione ut tali diximus) necessaria est, ut
ex dictis sequitur, ex eo quod sacramentum Poenitentiae a Christo per modum
iudicii institutum est. Atqui quod requiritur ob naturam sacramenti a Christo insti­
tuti, necessarium est necessitate medii, quia ipsum sacramentum necessitate medii
requiritur.

2. Per accidens integritas materialis quandoque re non requiritur, ni­
mirum, si physice vel moraliter impossibilis est; quo casu sufficit inte­
gritas materialis in voto seu formalis Deducitur ex eo, quod secus
sacramentum Poenitentiae incongrue institutum esset. Hinc Cone. Trid. :
« Constat enim, nihil aliud in ecclesia a poenitentibus exigi, quam ut,
postquam quisque diligentius se excusserit, et conscientiae suae sinus
omnes et latebras exploraverit, ea peccata confiteatur, quibus se Domi*. Sess. 14, cap. 5.

— 239 —

num et Deum suum mortaliter offendisse meminerit; reliqua autem
peccata, quae diligenter cogitanti non occurrunt, in universum eadem
confessione inclusa esse intelliguntur. » ' Et iterum : « Si quis dixerit, in
sacramento Poenitentiae ad remissionem peccatorum necessarium non
esse iure divino, confiteri omnia ct singula peccata mortalia, quorum me­
moria cum debita et diligenti praemeditatione habeatur... anathema sit. »’
PUNCTUM II.
De ambitu integritatis materialis.

Praemittimus praecipua documenta ecclesiastica, quae huc spectant. 318
Porro Cone. Trid. ita dicit: « Constat enim, sacerdotes indicium hoc in­
cognita causa exercere non potuisse, nec aequitatem quidem illos in
poenis iniungendis servare potuisse, si in genere dumtaxat, et non potius
in specie ac singillatim sua ipsi peccata déclarassent. Ex his colligitur
oportere a poenitentibus omnia peccata mortalia... in confessione recen­
seri, etiamsi occultissima illa sint, et tantum adversus duo ultima prae­
cepta commissa.» Adhaec: «Colligitur praeterea, etiam eas circum­
stantias in confessione explicandas esse, quae speciem peccati mutant,
quod sine illis pecata ipsa neque a poenitentibus integre exponantur, nec
iudicibus innotescant, et fieri nequeat, ut de gravitate criminum recte
censere possint, et poenam, quam oportet, pro illis poenitentibus impo­
nere. »' Denique : « Si quis dixerit, in sacramento poenitentiae ad remis­
sionem peccatorum necessarium non esse iure divino, confiteri omnia
et singula peccata mortalia,... etiam occulta, et quae sunt contra duo
ultima decalogi praecepta, et circumstantias, quae peccati speciem mu­
tant,... anathema sit. » ’Idem docet can. 901 : Qui post baptismum
mortalia perpetravit, quae nondum per claves Ecclesiae directe remissa
sunt, debet omnia quorum post diligentem sui discussionem conscientiam
habeat, confiteri et circumstantias in confessione explicare, quae speciem
peccati mutent.
Quibus praemissis, concludimus :
I. Confitenda sunt peccata mortalia, post Baptismum commissa, et 319
nondum directe remissa. Sequitur ex documentis citatis.
Disp.i, num confitendum sit peccatum: a) in dubio num commissum
sit; b) in dubio, num grave fuerit.
Resp. i. Qui opinatur, sive peccatum commissum esse sive peccatum,
quod fuerit commissum, grave esse, tenetur illud confiteri. Nam secun*. Sess. 14, cap. 5. ----- ’. Sess. 14, can. 7. ----- *. Sess. 14, cap. 5. ----- ♦. L- c.
----Sess. 14, cap. 5, can. 7.

— 240 ---

dum Cone. Trid. * et can. 901 poenitentes debent confiteri mortalia,
« quorum post diligentem sui discussionem conscientiam habent. » Atqui
qui opinatur, se peccasse, aliquo modo conscientiam seu notitiam peccati
commissi habet (t I, n. 215). Accedit, quod quisque tenetur observare
legem, si opinatur, factum fundans legem locum habuisse (t. I, n. 232
et 233 in fine). Atqui qui opinatur, se graviter peccasse, opinatur, factum
(i. e. peccatum) fundans legem (scilicet confitendi) locum habuisse.
Denique qui opinatur, se graviter peccasse, opinatur, se obnoxium esse
medio ordinario ad obtinendam remissionem peccati, i. e. sacramento
Poenitentiae. Atqui qui ita opinatur, videtur teneri ad medium illud adhi­
bendum, seclusa libertate utendi solo medio supplente, i. e. contritione
perfecta vel caritate.

Resp. 2. Qui stricte dubitat, ita tenetur:
1. Si stricte dubitat de commissione peccati, non tenetur illud confi­
teri. Etenim, ut modo notavimus, Cone. Trid. et can 901 docent, confi­
tenda esse mortalia, quorum conscientia habetur, ita ut ulterior obligatio
saltem practice excludi debeat. Atqui in dubio stricto non habetur con­
scientia seu notitia peccati commissi. Ratio autem videtur haec esse:
Qui stricte dubitat de peccato commisso, dubie tantum obnoxius est
medio ordinario ad obtinendam remissionem peccati, in casu Poeniten­
tiae, immo dubie tantum illius medii relate ad illud peccatum capax est.
Talis autem satis probabiliter non tenetur ad illud medium adhibendum,
sed gaudet libertate utendi sive medio ordinario, sive medio extraordi­
nario seu supplente, i. e. contritione perfecta vel caritate. In casu, si
peccatum revera locum habuit, non remittitur independenter a sacra­
mento Poenitentiae.
2. Si stricte dubitat de gravitate peccati commissi, haec valent :
a) Qui dubitat de gravitate materiae, tenetur dubium suum confessario exponere, nisi ipsemet in re morali versatus sit.
b) Qui dubitat de pleno consensu in grave peccatum, debet illud con­
fiteri. si plene consentire consueverit, quia praesumitur plene consen­
sisse. Secus dicendum de timoratis et scrupulosis. Priores solum exhor­
tandi sunt, ut eiusmodi dubia exponant, posteriores ab eo prohibendi
sunt (S. Alf. VI, 473-476; Istruzione e Pratica, cap. 16, n. 30).
Disp. 2, num confitenda sint peccata gravia, commissa post baptis­
mum dubie valide collatum.
Resp. Affirmandum videtur. Nam primum S. Off. ad quaesitum,
num Carolus Wippermann, dubie valide baptizatus, « sit rebaptizandus;
Sess. 14, de Pocnit. cap. 5.

--- 241 —

et quatenus affirmative, an confessio praeponenda sit vel postponenda
baptismo conferendo sub conditione;» ad illud quaesitum, inquam, res­
pondit :1 « Sanctissimus, auditis votis Eoissimorum dixit : Carolum
Ferdinandum esse rebaptizandum sub conditione, et collate baptismo,
eius praeteritae vitae peccata confiteatur, et ab iis sub conditione absol­
vatur. » Praeterea eadem Congregatio ad postulatum Epp. Angliae,
« an debeat confessio sacramentalis a neo-conversis in Anglia exigi, et
an debeat esse integra;» respondit:»5 Affirmative et detur decretum
14 lun. 1715. » Porro S. Off. non solum idem respondendo, verum
etiam ad primum responsum referendo significare videtur, eam obliga­
tionem esse universalem. Confirmatur eo, quod Praefectus S. C. de
Prop. Fid. in responso ad Archiep. Quebec.1 edixit, decretum anni 1868
universalem legem continere, proindeque non solum in Anglia, sed in
aliis etiam regionibus obligare. Neque obstat, quod responsum illud ex­
plicita promulgatione caruit; nam ex jurisprudentia, praesertim ante
Codicem vigenti, sufficiebat, ut tales decisiones cognitae essent. ' Adhaec
S. Oft. in assignanda nonna reconciliandi haereticos sententiam affir­
mantem supponere videtur. Dein qui certo graviter peccavit—quod nunc
supponimus esse factum a dubie valide baptizato post Baptismum dubium
— tenetur, si possit, saltem moraliter certo uti medio aliquo ordinario ad
obtinendam remissionem istius peccati. Atqui recipiendo conditionate
baptismum, probabiliter tantum utitur medio ordinario ad istius peccati
remissionem obtinendam, quia peccatum istud probabiliter post Baptis­
mum validum commissum est, ideoque probabiliter a Poenitentia remit­
tendum est. Ergo restat, ut non solum conditionate baptismum, sed etiam
(conditionate) Poenitentiam relate ad illud peccatum recipiat.
Coroll. I. Lex exposita divina est, ut patet ex ratione intrinseca allata; praeter­
ea a priori aegre admittitur, Ecclesiam tulisse legem confitendi peccata, ad quo­
rum confessionem Christus non obligat.
Coroll. II. Quae dicta sunt dc dubie valide baptizatis, etiam applicanda sunt
dubie baptizatis, quum eadem formaliter ratio subsistat.
Coroll. III. Non sunt confitenda peccata commissa ante primum baptismum
dubie validum ; nam si baptismus re vera validus fuit, praedicta peccata per

’. 14 lun. 1715 (Collect, n. 286).----- 17 Dec. 1868 (Collect, η. 1338). ---------12 lui. 1869 (Collect, n. 1338, in nota). ----- \ Card. S. Off. Sccrctarius quidem
anno 1898 in consueta ad S. Apollinaris casuum conscientiae collatione declaravit,
responsum 17 Dec. 1868 generale non esse. Verum auctoritas dicti Secretarii —
utpotc qui alius esset ac ille qui anno 1868 sccrctarius esset, atque 30 annis post­
quam decretum latum est, sententiam suam protulerit — alia privata auctoritate
maior non est. Idem dicendum de d’Anibale, qui fuit post decretum latum S. Off.
Assessor, quique sententiam benigniorem pro probabili habet.
’.20 Iui. 1S59
(Collect, n. 1178); 2 Dec. 1874 (Collect, η. 1426)'.
W. Μ. T. Μ. Π.

»6

— 242 --primum baptismum remissa sunt ; sin invalidus, per alterum baptismum remitten­
tur. Neque denuo confitenda sunt peccata commissa et saeranientalilcr declarata
post primum baptismum dubie validum; etenim si primus baptismus validus fuit,
praedicta peccata per absolutionem remissa sunt ; sin invalidus, remittentur per
alterum baptismum.

320

II. Peccata confitenda declarari debent secund uni: i° speciem mora­
lem infimam, saltem in confuso cognitam; 2° numerum; 30 aliquas cir­
cumstantias; 4" actum externum; 5’ effectum, prout exponetur.
1. Species moralis infima, saltem in confuso cognita. Sequitur ex
Cone. Trid., ’ quod edicit, peccata esse « in specie » declaranda, quae
verba sensu obvio speciem moralem infimam significant. Ratio autem
patet ex dictis de necessitate integritatis (.n. 317). Dicitur:
a) Species moralis; siquidem non necesse est declarare speciem physi­
cam, ita ut qui furatus est v. g. 100 flor, et vaccam, satisfaciat confi­
tendo, se duo furta gravia commisisse.
b) Species infima, ita ut non sufficiat confiteri v. g. genus proximum
peccati, puta declarando: « Commisi peccatum luxuriae » vel « luxuriae
contra naturam ».
c) Saltem in confuso cognita; species enim prorsus ignorata non con­
trahitur.
Quaer., quid confiteri debeat, qui scit, se graviter peccasse, sed spe­
ciem infimam non recordatur.
Resp. Tenetur confiteri peccatum secundum rationem gencricam; nam
qui nequit integre satisfacere praecepto, tenetur satisfacere ei, quatenus
illud facere potest, nisi ratio praecepti in impletione manca non reperiatur (S. Alf. VI, 480).
2. Numerus. Etenim Cone. Trid.3 declarat, peccata esse « sigillatim »
confitenda. Ceterum eruitur vel ex eo, quod omnia peccata (mortalia)
confitenda sunt (n. 319; can. 901); quod locum non habet, si numerus
non assignatur. Porro:
a) Si de vero numero constat, hic declarari debet.
b) Si non constat de numero vero, constat autem de aliquo numero
(v. g. si quis certo octies peccavit, sed dubitat num pluries, puta duode­
cies peccaverit), aut solummodo numerum certum confiteatur, aut nume­
rum vero approximativum declaret addendo « circiter » vel « plus minusve » (dicendo v. g. in exemplo allato « circiter decies hoc vel illud
peccatum commisi »). Iam vero numero approximativo comprehenditur
excessus modicus, non autem notabilis. Quo maior autem est numerus
expressus, eo maior comprehenditur excessus. Ita v. g. dicendo « ter plus
rnmusve, » intelligi potest ad 4; dicendo « decies plus minusve, » ad 12;
' Sess. 14, de Pocnit. cap. 5. ----- *. Sess. 14, cap. 5.

— 243 —
dicendo « tricies plus minusve, » ad 33 ; dicendo « centies plus minusve,»
ad 105 (S. Alf. VI, 466).
c) Si neque numerus approximatwus assignari potest, declarentur
consuetudo peccandi, tempus, per quod illa perseveravit, et pro posse
frequentia lapsuum in die, hebdomada, mense (S. Alf. VI, 466). Quodsi
etiam illud nullatenus vel non sine magno errandi periculo fieri potest,
sufficit, declarato tempore consuetudinis, addere, se peccasse « quoties
occasio dabatur » vel « quoties illud desiderium obveniebat * (S. Alf.
VI, 466). Hinc passim satisfacit meretrix declarando, se per tantum
tempus meretricio deditam fuisse et quoties occasio fuit tam coniugatis
quam non coniugatis copiam corporis fecisse. Attamen magis determinet
numerum specierum minus usitatarum, si occurrerint, puta peccatorum
cum clericis commissorum. Immo si possit, debet numerum magis accu­
rate manifestare. — Qui solet obvias quasque mulieres concupiscere,
satisfacit declarando istam consuetudinem et tempus per quod in ea
persistit; addat, an frequenter coniugatas, an aliquando cognatas, sacras.
— Qui consuevit quavis occasione de rebus turpibus loqui, pariter satis­
facit manifestando tempus istiusmodi consuetudinis.
Coroll. Qui confessus est numerum approximativum, addendo « plus minusve >
vel « circiter, » non tenetur supplere, si postea modicum excessum supra nume­
rum expressum certo cognoverit. Ratio est, quia sacramentum Poenitentiae insti­
tutum est per modum indicii humano modo exercendi. Atqui, spectato humano
modo procedendi, in casu posito causa diudicanda ita declarata atque diudicata
videtur, ut, si poenitens bona fide processerit, obligatio supplendi neganda videa­
tur (S. Alf. VI, 466). — Idem ob eandem rationem dicendum videtur de eo, qui
magis generaliter et confuse confessus, postea magis distincte numerum recorda­
tur, nisi postea tanta multitudo peccatorum in mentem veniat, ut generali et con­
fusa confessione non fuerint comprehensa. — Denique patet, non teneri ad denuo
confitendum, qui bona fide numerum nimis magnum manifestaverit; siquidem
verus numerus in maiori inclusus fuit.
Quaer., num, qui uno actu physico plura numero peccata commiserit (puta
uno actu occidendo tres homines), possit ita confiteri: «Tres homines occidi »
Resp. Affirmandum videtur, quia vere numerum peccatorum confitetur.
Obi. In casu posito confessarius quoad numerum aeluum in errorem ducitur;
quod integritati obstat.
Resp. Confessarius inducitur in errorem quoad numerum actuum physicorum,
transeat: quoad numerum peccatorum seu malitiarum, nego: scilicet actus ille phy­
sice unus moraliter triplex est. Atqui error inductus quoad numerum actuum
physicorum non obstat integritati.

3. Circumstantiae peccati. Declarari debent:
a) Circumstantia mutans speciem theologicam, ut dicitur, i. e. quae
cx veniali efficit mortale aut vice versa; saltem quatenus hoc requiritur,

— 244 —

ne confessarius pro levi habeat, quod grave fuit, aut pro gravi, quod fuit
leve. Hijic declaranda v. g. circumstantia gravis materiae in furto, cir­
cumstantia semi-pleni consensus in actum graviter malum, si poenitens
— ad quod in casu non tenetur — consensum velit confiteri.
b) Circumstantia addens novam speciem peccati gravis seu, ut terminologia Cone. Trid.1 et Codicis (can. 901) utar, speciem peccati mutans,
ut si quis personam sacram occideret. Ita Cone. Trid. 1. c. et canon
codicis citatus; et sequitur ex dictis de obligatione confitendi peccata
secundum speciem infimam.
Queer., num qui uno actu physico plura specie peccata commiserit (puta si voto
castitatis ligatus sesc polluat) possit ita confiteri : « Votum grave transgressus
sum et pollutionem perpetravi »
Resp. Affirmandum videtur, modo re vera — ut in exemplo allato — species
infimas declaret; nihil enim integritati deesse videtur. Quodsi obiciatur, declaran­
dam esse circumstantiam peccati, quae huius speciem mutet seu quae huic novam
speciem addat, in casu autem peccatum contra votum non declarari tanquam circum­
stantiam peccati luxuriae, respondeo ita obiciendo nimis, ut videtur, liltera legis
insisti.

c) Circumstantiae, de quibus confessarius interrogat, ut melius de dis­
positione et obligationibus poenitentis indicet, quaeque maxime respi­
ciunt consuetudinem, relapsum et occasiones proximas. Hinc Innoc. XI
damnavit propositionem 58"1 : « Non tenemur confessario interroganti
fateri peccati alicuius consuetudinem. *
d) Per accidens declarari debent circumstantiae, a quibus pendet
censura aut reservatio peccati.
Quaer, num declarari .debeat circumstantia, quae peccatum grave in eadem specie
notabiliter aggravet. Dixi notabiliter, quia nemo docet, circumstantiam leviter
aggravantem esse manifestandam.
Resp. Alii simpliciter affirmant; alii affirmant quoad circumstantiam quid seu
obiecti seu quae respicit quantitatem rei, ut in furto excessivo, in incestu in gradu
valde propinquo. Alii absolute negant; quam sententiam cum S. Alfonso (VI, 468)
pro satis probabili habemus. Etenim i° Cone. Trid.’ uti et can. 901, de solis circum­
stantiis speciem mutantibus dicit, ita ut ulterior obligatio saltem practice exclu­
denda videatur. 2" Obligatio ulterior onus fere intolerabile imponeret, atque fons
esset scrupulorum et difficultatum. Benigniori sententiae etiam adhaerent S.
*
Antoninus,
S. Bonavcntura,s S. Thomas, ut videtur (4, dist. 16, q. 3, a. 2, sol. 5;
opusc. 12 ad lectorem Bisuntinum), et omnes recentiores.
Coroll. Confessarius generatim non inquirat in circumstantias aggravantes, fide­
libus tamen ad tranquillitatem conscientiae permittat, ut eas manifestent. Dixi
‘. Sess. 14, cap. 5.----- *. Df.nz.-Bannw. n. 1208.------ . Scss. 14, de Poenit. cap. 5
— \ S. Thcol. p. 3, tit. 14, cap. 19, § 7. ----- *. 4, dist. 17, p. 3, art. q. 3.

— 245 —
gcncratim; nam i° Quoad peccata contra castitatem non solum non inquirat in
circumstantias non exponendas, sed gcncratim etiam poenitentibus suadeat, ne quid
exponant praeter illud, quod exponi debeat. 2° Quoad peccata iniustitiae ut pluri­
mum inquirat in gravitatem rei ablatae aut damni illati ; tum quia fideles saepe
ignorant, quae materia gravis sit ; tum, ut dc obligatione restituendi indicare,
camque fideles edocere possit.

4. Actus externus, sive commissus ut fornicatio, sive omissus ut omis­
sio Sacri. Porro declarari debet actus externus, qui actum internum in
ratione peccati complet·, venit enim nomine peccati atque re vera legi
adversatur. Per se autem non debet declarari actus externus, qui est
mere manifestatio peccati, quod proprie internum est, v. g haereseos.
Excipe, si novam speciem v. g. scandali inducat, vel si ab eo pendeat
censura aut reservatio peccati (S. Alf. V. 42).
5. Effectus. Sermo est de effectibus gravibus qui in causa praevisi,
atque aut intenti aut sine ratione sufficienti permissi sunt. Eiusmodi
esse possunt v. g. blasphemiae in ebrietate prolatae, pollutio, mors ini­
mici e propinatione veneni secuta etc. Iam vero :
a) Effectus declarari debet: i° si confessarius de eo interrogat, ut
melius de poenitentis obligatione iudicet ; 2° per accidens, si ab eo pendet
censura aut reservatio peccati. Secus :
b) Effectus non debet declarari, si prava voluntas ante eventum sin­
cere retractata est; ea enim retractata, non est, unde effectui vera moralitas accedere possit, ita ut nequeat venire nomine peccati (tom. I, n. io).
Si prava voluntas non est retractata, disputatur. Porro ita dicendum
videtur: Declarandus est effectus, qui est peccati interni complementum
seu consummatio vel externa exsecutio, ut blasphemiae in ebrietate
prolatae atque praevisae. Ratio est, quia eiusmodi effectus, utpote actus
malitia voluntatis infectus (t. I, n. 60), venit nomine peccati (S. Alf. IV,
149; V, 10). Secus dicendum de effectu, qui peccati interni consummatio
vel exsecutio externa dici nequit, ut mors inimici a propinatione veneni
secuta.
Quaer., 1, num satisfaciat integritati, qui peccatum nondum confessum declaret
ut confessum.
Resp. Omnino negandum videtur, quia declarando materiam necessariam ut
liberam, istam non subicit indicio confessarii, sed solum iteratae absolutioni, vel
saltem confcssarium decipit quoad obligationem diudicandi peccatum ; quae decep­
tio gravis est: scilicet .materia necessaria debet subici iudicio confessarii atque ab
illo diudicari, quia indicium dc ea nondum locum habuit ; materia libera tantum
denuo subicitur absolutioni, quamvis liceat eam iterato iudicio subiccre.
Quaer. 2, num satisfaciat integritati, qui, conscio cinfessario, v. g. in confessione
generali omittit distinguere inter confessa et non confessa.

— 246 —
Resp. Affirmative, quia licet iam confessa una cum nondum confessis iterum
subicere iudicio confessarii, et non tantum absolutioni, uti fit, si tota confessio fit
de materia libera. Ln casu tamen confessarius debet de singulis indicare, ideoque
etiam speciem et numerum peccatorum antiquorum indagare, scilicet, ne aliquod
peccatum, quod nondum diudicatum fuerit, non diudicatum linquatur.
Quaer. 3, num satisfaciat integritati, qui peccatum confessum declaret ut non­
dum confessum.
Rcsp. Affirmative, quia licet materiam liberam iterum iudicio confessarii sub­
mittere. Committeret tamen mendacium et leve sacrilegium, itaque venialiter pec­
caret (n. 324).
Quaer. 4, num satisfaciat integritati, qui falso declaret tempus peccati commissi,
puta recens commissum declarando ut olim commissum.
Rcsp Alii negant, quia actus recens positus non est actus olim positus, ita ut in
casu actus positus non declaretur. Sed affirmandum videtur, modo non ea ratione
procedat, ut nondum confessum confiteatur ut confessum. Ratio est, quia actus
primarie declaratur ut positus, ita ut immerito dicatur, actum positum non decla­
rari. Dixi; «modo non ea ratione procedat, ut nondum confessum confiteatur ut
confessum;» quod faceret, si de peccato nondum confesso ita se accusaret:
« Insuper me accuso de hoc illove peccato vitae praeteritae. » Praeterea poenitens
iure interrogatus de tempore, veritatem aperire tenetur.
Coroll. Poenitens tunc tantum praecepto integritatis satisfecit, quum peccata
ita exposuit, ut prudenter iudicare possit, confessarium exponenda satis percepisse.
Hinc t" qui advertit, gravia quaedam a confessario aut non audita aut perperam
intellecta esse, tenetur supplere; 2" a fortiori ad id tenetur, immo sacrilege confi­
tetur, qui de industria eligit confessarium surdastrum, ne exponenda rite perci­
piantur. Ex altera tamen parte poenitens praesumere potest, confessarium expo­
sita satis percepisse, donec de contrario constet

321

111. Qui culpabiliter integritati non satisfecit, tenetur, prout exponitur
n. 332 sq. Qui inculpabiliter non satisfecit, tenetur supplere ; atque qui­
dem in prima confessione secutura, quia omnis confessio per se debet
esse materialiter integra. Attamen non requiritur, ut ideo confessio
anticipetur, neque ut interea a S. Eucharistia abstineatur (n. 179).
Quaer. 1, num is, qui peccatum tanquam dubium confessus est, et postea illud
tanquam certum agnoscit, teneatur illud ut certum repetere.
Resp. Plerique reccntiorcs negant ; sed cum antiquioribus et S. Alf. (VI, 478)
affirmandum videtur. Ratio est, quia declaratio causae, quae diudicanda est, ut
dubie exsistentis, itomque iudicium ciusmodi declaratione innixum, notabiliter
manca fuerunt; quod per se videtur patere, atque confirmatur eo, quod ista decla­
ratio et iudicium non sufficiebant ad imponendam poenitentiam congruam, i. e.
gravem; nam in dubio, num quis graviter peccaverit, non est imponenda poeniten­
tia gravis.
(Jbi i. Qui confessus est v. g. : «decies circiter illud feci,» et postea certo
noverit se undecies peccasse, non tenetur illud undecimum peccatum denuo con­
fiteri. Atqui habetur omnimoda paritas cum casu modo discusso.
Rcsp Dist. min.: Casus prior, scilicet modici excessus dubii, par est casui modo

— 247 —
discusso, si excessus dubius in se spectetur, cone.; si spectetur ut pars totius cau­
sae diudicandae, ncg.; etenim modus humanus, quo etiam in iudicio sacramcntali
procedendum est, secum fert, ut is, qui bona fide declaraverit, v. g. se circiter
decies in pravum desiderium consensisse, ab obligatione supplendi immunis sit,
etiamsi postea sciat, se undecies consensisse; quod eodem iure de eo, qui semel
consensit, illudquc ut dubium declaravit, dici nequit. Huic doctrinae conformiter
prior secundum communem aestimationem dicitur nioraliter integre confessus esse ;
non ita alter (S. Alf. 1. c.).
Obi. 2. Non est obligatio confitendi quod iam directe remissum est. Atqui pec­
catum, de quo dicimus, iam directe est remissum.
Resf>. Non est obligatio confitendi, quod iam directe remissum est, si etiam
fuerit recte declaratum, conc.; secus nego. Atqui peccatum, de quo dicimus, non
fuit recte declaratum. Neque ad distinctionem rciciendam provoces ad can. 901,
quippe qui non censeatur dirimere controversiam inter theologos de iure divino.1
Obi 3. Sufficit declarasse peccatum, prout erat in conscientia; quod in casu
posito locum habuit.
Rcsp. Sufficit declarasse peccatum, prout erat in conscientia recta, conc.;
prout erat in conscientia valde defectuosa, ita ut iudicium satis rectum de exsis­
tentia causae efformari non posset, ncg. Atqui posterius in casu posito locum
habuit.
Obi. 4. Sufficit declarasse peccata secundum speciem, numerum et circumstan­
tias supra expositas ; quod factum esse ponitur.
Resp. Sufficit declarasse peccata secundum speciem etc, modo ipsa peccati
commissio rite declarata sit. Atqui id locum non habuit.
Quaer. 2, num is, qui omiserit circumstantiam declarandam, teneatur postea
totum peccatum repetere.
Rcsp. Sufficit exponere circumstantiam omissam, si peccatum, ex circumstantia
ortum, in specie infima explicari potest, quin totum peccatum exponatur. Hinc
qui voto castitatis ligatus, fornicationem confessus est, sed circumstantiam voti
omisit, satisfacit postea confitendo, se votum laesisse; secus totum peccatum repeti
debet. Ita v. g. coniugatus, qui mere fornicationem confessus est, non satisfacit
postea addendo, se gravem iniuriam coniugi intulisse, quia hac ratione malitia iniuriae adulterio contentae non satis exponitur.
Nota. Qui post absolutionem receptam peccatum grave omissum confitetur,
in hac ipsa confessione iterum absolvatur. Quoad poenitentiam autom imponendam
servari possunt dicta p. 229.
· n · . /“i

IV. Qui dubitat, num peccatum grave confessus sit, a. v. num prae- 322
ceptum integritatis impleverit, ita tenetur:
i. Si opinatur, se peccatum declarasse, non tenetur illud iterum con­
fiteri (t. I, n. 229). Porro qui diligenter sacramentum suscepit, in dubio
passim praesumere seu opinari potest, se integre confessum esse.

Cod. lur. Can. (Praefatio).

— 248 —

2. Si, omnibus attentis, stricte dubitat, tenetur iterum declarare pecca­
tum (S. Alt. λΊ, 477). Sequitur ex dictis de dubia adimpletione legis
(t. I, n. 229). Excipe tamen scrupulosos, de quibus n. 327.
SCHOLION.
Dc laesione veritatis in confitendo.
323

324

I. Veritas, prout hic sumitur, consistit in eo quod poenitens ea, quae
respiciunt iudicium sacramentale, declarat prout sunt in conscientia.
Veritati opponitur mendacium, quo poenitens in materia, ad iudicium
sacramentale pertinente, negat quae pro veris, affirmat quae pro falsis
habet.
1. Non peccat contra veritatem, prout hic intelligitur : i° qui mentitur
circa ea, quae non pertinent ad sacramentale iudicium, v. g. si quis
falso dicit, se esse de hac illave paroecia; si falso respondet circa ea,
de quibus interrogandi iure caret confessarius; 20 qui peccata levia con­
fitetur confessario consueto, quoties vero grave peccatum commisit,
alium confessarium adit: hic si ita agit, ne se exponat periculo reticendi
peccatum, recte agit; male vero, si fit eo fine, ut liberius peccet.
2. Peccat contra veritatem: i° qui confitetur peccata, quae non com­
misit, vel negat ea quae patravit; 20 qui falso respondet circa ea, de qui­
bus iure a confessario interrogatur.

II. Quoad malitiam mendacii in confessione haec accipe: Mendacium
in re ad iudicium sacramentale pertinente duplicem malitiam involvit,
unam mendacii, alteram sacrilegii; sacrilegii quidem, quia iniuriam infert
sacramento. Malitia mendacii levis est. Malitia autem sacrilegii gravis
vel levis est, prout poenitens in re gravi vel levi confessarium decipit.
Hinc gravis est, v. g. si mortale non commissum ut commissum, vel certo
commissum ut dubie commissum, vel dubie commissum ut certum confi­
tetur. quamvis posterius potius ex simplicitate ad maiorem tranquillita­
tem fiat ideoque subiective a gravi peccato excusetur; item si non
confessum ut confessum declarat ; item si iure de re gravi interrogatus
falsum dicit; si falso asserit, se dolere de peccatis, quae confessus est,
etiamsi unum tantum veniale declaraverit, quia agitur de re (i. e. de
contritione) ad valorem pertinente, ideoque gravi. Levis est, si poenitens
v. g. mortale confessum declarat ut nondum confessum (S. Alf. VI,
495'497, qui tamen quoad malitiam mendacii non consentit).
Quaeritur, num liceat aliquando uti in confessione restrictione non pure mentali.
Resf. Neg., si agitur de re, de qua confessarius iure interrogat. Secus affirman­
dum: itaque si confessarius immerito roget, v. g. num poenitens alibi confessus sit,
poenitens respondere potest: «Negative,» subintelligendo v g. «ita ut illud tibi
dicere debeam. »

— 249 —
PUNCTUM 111.
De causis excusantibus ab integritate materiali.

Non excusat incommodum intrinsecum, ut v. g. verecundia (t. I, n.
169). De verecundia extraordinaria confer n. 327. Excusant;
1. Ignorantia legis et oblivio peccati, modo hic et nunc inculpabilis 325
vel summum leviter culpabilis sit, puta cum quis post examen sine gravi
negligentia factum alicuius peccati non recordatur. Dixi : sine gravi
negligentia, quia levis negligentia cum diligentia ordinaria componi po­
test.
II. Impotentia physica. 1. Moribundi ct infirmi, qui etiamsi a con- 326
fessario iuventur, nullatenus vel solum magna cum difficultate integre
confiteri possunt, excusantur.
2. Muti et surdi, qui tenentur integre confiteri, quatenus illud verbis
vel signis moraliter facere possunt. Disputatur, num muti teneantur uti
scriptura, si secus praecepto satisfacere nequeant. Porro plerique recentiores negant. Sed cum S. Thom. (In 4, dist. 17, qu. 3, art. 4, solut. 3,
ad 2) et S. Alf. (VI, 479) affirmandum videtur. Etenim solum incommo­
dum grave vel respectu poenitentis extraordinarium seu insolitum a prae­
cepto divino gravi excusat. Atqui usus scripturae neque incommodum
grave involvit, neque respectu mutorum medium extraordinarium seu
insolitum cum aliis communicandi censetur.
Obi... Nemo tenetur uti medio, quod periculum revelationis inducit. Atqui ejus­
modi est scriptura, quippe quae ob casum quemdam in manus aliorum venire
possit.
Resp. Nemo tenetur uti medio, quod periculum revelationis notatu dignum sccum
fert, conc.; secus nego. Atqui in casu periculum revelationis scripturae annexum
non est notatu dignum, ita ut nec onus illud subeundi mercatur notari. Ergo a
pi accepto gravi implendo non excusat.
Surdaster deducatur in locum remotum, nisi timendum sit, ne astantes suspicen­
tur, eum graviter peccasse. I.d autem locum non habet, si surditas initio confessio­
nis advertitur; secus plerumque, si in confessionis decursu (S. Alf. Horn. Apost.
tr. 16, n. 35).

3. Ignari idiomatis confessarii excusantur, si alius confessarius brevi et
commode haberi nequeat. Si confessarius solum dialectum poenitentis
non cognoscat, ita ut, saltem explicatione petita, plura vel etiam multa
intelligat, ob minorem causam licet poenitentis confessionem audire. Ce­
terum poenitens non tenetur uti interprete (can. 903) ; idque valet, etiamsi
facile unum alterumve peccatum per interpretem declarare possit, puta
peccatum, quod interpreti iam aliunde notum est (S. Alf. λζ1, 479).
4. Carentes copia temporis, puta instante praelio, naufragio. Idem

— 250 —

contingere potest in nosocomio, si omnes ob multitudinem moribundo­
rum tempestive integre confiteri nequeant. Pariter excusatur poenitens,
si timendum sit, ne confessarius moriatur vel grave aliquid ei accidat
ante confessionem integre peractam, et alius commode et brevi adiri
nequeat.
Magnus concursus poenitentium non excusat, uti sequitur ex prop.
59 ab Innoc. XI damnata.' «Licet sacramentaliter absolvere dimidiate
tantum confessos ratione magni concursus poenitentium, qualis v. g.
potest contingere in die magnae alicuius festivitatis aut indulgentiae. »
327

III. Impotentia moralis, quae habetur, quando poenitens integre con­
fiteri nequit sine damno probabili (sive spirituali sive temporali) con­
fessioni extrinseco, et praecepti gravitati proportionate. Dicitur sine
damno probabili; non requiritur damnum certum, quia iam grave incom­
modum est se gravi periculo exponere. Huc referuntur:
1. Periculum infamiae, puta si aegrotus v. g. in nosocomio nequeat
confiteri peccata, quin alii ea audiant; vel si quis nequeat sine nota vel
scandalo omittere vel différé S. Communionem vel Sacrum, et tot pec­
cata commiserit, ut nequeat integre confiteri, quin alii eius statum pra­
vum suspicentur. Extra hunc casum prolixa confessio raro periculum
infamiae secum fert, quia omnes sciunt, confessionem saepius nullatenus
ob multa gravia peccata confitenda, sed ad consilia petenda etc. protrahi.
2. Periculum, ne confessarius sigillum laesurus sit; item si poenitens
integre confitendo sigillum laederet. Haec vix locum habebunt.
3. Periculum lapsus e peccatorum diligenti examine et recogitatione
oriundum.
4. Periculum damni, quod scrupuloso ex integra confessione timendum
est (S. Alf. VI, 484-488).
Quaer., num verecundia extraordinaria excuset.
Resp. Omnes concedunt: i° non excusari eos, qui prae aliis verecundi sunt;
2" non excusare verecundiam, quae ex circumstantia communiter contingente pro­
venit. Aliqui vero censent, excusare verecundiam oriundam ex circumstantia extra­
ordinaria, puta si quis nepoti suo peccatum valde probrosum confiteri deberet. Sed
haec sententia omnino reicienda videtur, secundum dicta p. 135.

328

IV. Damnum confessarii vel tertii praecavendum, puta si poenitens
peste infectus est, atque integra confessio confessarium periculo conta­
gionis exponeret, vel si poenitens limet, ne integre confitendo confessario in luxuriam proclivi periculum lapsus creet (S. Alf. VI, 479;
484-488).
*. Denz-Bannw. n. 1209.

— 251 —
Quaer., num sit obligatio confitendi peccatum quod nequit manifestari
sine infamia coni /dicis vel cuiusvis tertii.
Resp. i. Affirmari debet, si poenitens indcpendenter a praecepto in­
tegritatis gaudet iure infamandi complicem vel tertium, puta si complex
quoad crimen, de quo agitur, a iudice damnatus est. Ratio est, quia in
casu lex naturalis servandi famam non opponitur praecepto integritatis.
Resp. 2. Extra positam hypothesim disputatur. Alii negant. Alii non
solum negant, verum etiam docent, sub levi' illicitum esse confiteri eiusmodi peccatum, quia lex naturalis servandi famam proximi praevalet
legi integritatis. Alii, quorum sententiam amplectimur, affirmant, censentque legem integritatis ex mente Christi praevalere. Etenim: i° Ad­
missa sententia adversariorum, saepe prudenti ministration! sacramenti
non foret provisum. Prudens enim ministratio passim, ut patet ex Trid.,’
exigit manifestationem omnium peccatorum secundum speciem, nume­
rum et circumstantias speciem mutantes. 2° Admissa ista sententia, lex
integritatis haud ita raro illusoria evaderet, cum in minoribus praeser­
tim locis confessarius facile suspicari possit, quis sit complex, et alius
confessarius commode adiri nequeat. Adde, antiquitus fuisse consuetu­
dinem. atque per se obligationem confitendi apud parochum, qui subdi­
tos eorumque adiuncta nosse consueverat. 30 Auctores et numero plures
et auctoritate praestantiores severiori sententiae adhaerent, v. g. S. Tho­
mas (in 4, dist. 16, qu. 3, art. 2), S. Alfonsus (\T, 489). S. Bernardus,’
S. Antoninus,4 S. Bonaventura,5 Caietanus, ' Suarez, ’ Lugo. '
Poenitens tamen sub levi9 tenetur, si commode fieri possit, adire
con fessa rium, cui complex ignotus est. Ab hac autem obligatione causa
iusta excusat, ut si poenitens secus aliquamdiu in statu peccati mortalis
permaneret, vel deberet abstinere a communione aut celebratione quam
quotidie instituere soleret; si hic confessarius poenitenti specialiter utilis
foret puta maiorem quietem vel consolationem ipsi praestando ; si poeni­
tens difficilius alteri quam consueto confessario confiteretur: etc. (S.
Alf. VI, 490). — Praeterea practice confessarius potest passim permit­
tere poenitentibus, ut peccata exponant, eosque de occasionibus et circum­
stantiis confitendis interrogare, etiamsi inde per accidens ad notitiam
complicis deveniat. Curet tamen generatim, ut poenitentes sua potius
quam aliorum peccata (v. g. viri aut uxoris) exponant.
’. Sub levi tantum, quia manifestatio peccati uni viro secretum servaturo levis
est, nisi agatur dc crimine enormi ; vel peccatum manifestetur ei, cui illud occul­
tari peccatoris spcciatim interest, v. g. superiori eius. ----- ’. Sess. 14. cap. & ----*. Varia et brevia documenta, n. t. ----- *. Part. 3, Ut. 14, cap. 19, § it.----°. In 4, dist. 21, part. 2, a. 1, q. 3. ----- Sum., v. Confessio, condit, 3. --------- ;. Disp.
34, sect. 2. assert. 2. ----- Disp. 16, sect. 7, an. 394. --------- ·. Sub levi, quia infamatio apud unum virum fidum per se venialiter mala est.

— 252 —
Coroll. I. Ut liceat ob causas excusantes supra expositas non integre confiteri,
requiritur:
1. Ut sit aliqua necessitas vel saltem mediocris causa confitendi, puta praecep­
tum communionis vel confessionis annuae, vel si quis sine nota communionem
omittere non posset; item incommodum permanendi, puta per diem, in peccato,
vel omittendi communionem, quam quotidie recipere consuevit (S. Alf. VI, 487).
2. Ut nequeat sine gravi incommodo haberi alius confessarius, cui confessio
integra fieri potest sine incommodo quod poenitens intendit vitare.
Coroll. II. Patet: 1° illud solum peccatum reticeri posse, cui declarando incom­
modum excusans annexum est ; ’ 2° peccata rcticita postea, si incommodum ex­
cusans cessaverit, esse declaranda.
PUNCTUM IV.

De medio procurandae integritatis seu de examine conscientiae.

I. Obligatio examinandae conscientae eatenus exsistit, quatenus re­
quiritur ad integre confitendum. Patet tam ex Cone. Trid.5 et can. 901,
quam ex eo quod qui tenetur ad finem, tenetur etiam ad media.
« <·
330 II. Diligentia requisita. Sufficit diligentia ordinaria seu mediocris,
i. e. talis qualem homo prudens in re seria adhibere solet. Sufficit autem,
etiamsi quis censeat, se diutius et diligentius examinando -conscientiam
plura recordaturum esse peccata. Diligentia tamen pendet a capacitate
poenitentis, a statu morali animae, a tempore de quo examen institui
debet, etc. (S. Alf. VI, 471).

329

Quaer., num poenitens teneatur scribere peccata, si secus gravi periculo non
integre confitendi expositus sit.
Resp.: Negative, quia sufficit diligentia ordinaria seu mediocris ad cognoscenda
et memoria retinenda peccata. Atqui scriptio limites diligentiae ordinariae excedit.
Praeterea plurimi homines, qui raro confitentur, in dicto periculo versantur, ideo­
que, admissa severiori sententia, ad scriptionem tenerentur. Iam vero ex frequenti
istius medii usu tot incommoda — maxime manifestatio confessionum scriptarum,
quae ex incuria etc. in manus alienas incident — sequerentur, ut usus ille pro
rraescnpto haberi nequeat.

331

III. Causae excusantes a diligenti vel saltem ab accuratiori conscien­
tiae examine satis patent ex dictis de causis excusantibus ab integritate.
Ita v. g. pro infirmis non idem ac pro sanis examen requiritur (S. Alf.
VI, 471). Adde, cum, qui conveniat de interrogando cum confessario,
*. Disputatur autem, utrum integrum peccatum an sola circumstantia possit reti­
ceri, ri soli circumstantiae declarandae incommodum sit annexum. Alii solam
circumstantiam posse reticeri, docent ; alii censent, in casu integrum peccatum
tunc reticeri posse, quum postea circumstantia reticenda non possit suppleri, quin
integrum peccatum exponatur. Secus enim, inquiunt, haberetur obligatio bis idem
confitendi. Sed controversia parum practica est. ----- :. Sess. 14, cap. 5 et can. 7.

— 253 —
minuere posse diligentiam in examinando, quia examen requiritur tan­
tum ut medium.
Coroll. 1. Scriptura generatim etiam dissuadenda est, nisi quandoque semel vel
iterum in vita, quando quis confessionem generalem instituturus est.
Coroll. II. Qui moraliter certus est, se non habere materiam necessariam, non
tenetur ad examen ; suadetur tamen, scilicet ut defectus veniales melius cognoscat
et exstirpet Adhaec poenitentes non diutius sese examinent sive circa peccata
dubia sive circa tentationes contra castitatem: praestat, ulteriori examine omisso,
peccata dubia qua dubia confiteri.
Coroll. III. Qui sub gravi ad diligens examen tenetur, coque neglecto, confite­
tur, invalide et sacrilege suscipit sacramentum, si ad gravem defectum satis adver­
tat ; quod raro accidit, ita ut confessiones ea praecise de causa raro repetendae sint.
Coroll. IV. Poenitentes rudes, qui in confessione reperiuntur negligenter exa­
minasse conscientiam, passim non remittantur, ut diligentius sese examinent, sed
ipse confcssarius eos examinet (S. Alf. VI, 471). Idem valet de poenitentibus qui
a confessario reperiuntur peccata reticuisse neque sese quoad peccata praeterita
examinasse.

SCHOLION I.

De repetendis confessionibus in genere.
Praen. I. Obligatio repetendi confessiones, in quibus agitur de mate- 332
ria necessaria, oriri potest ex defectu sive valoris sive integritatis, puta
si quis antea peccata sine specie et numero confessus est, vel si confessarius ob surditatem vel somnum confessa non audivit vel intellexit.1 Con­
fessio autem invalida potest esse aut simpliciter invalida aut invalida et
sacrilega. Est autem simul sacrilega, quando poenitens in ipsa sacramenti
susceptione graviter peccavit.
Praen. II. Defectus valoris provenire potest:
1. A confessario, v. g. si iurisdictione caruerit, si formam omiserit vel
substantialiter mutaverit.
2. A poenitente, v. g. si ignoraverit scienda et credenda necessitate
medii, si contritione vel proposito caruerit, si mala fide peccatum grave
reticuerit.
I. Obligatio repetendi confessiones habetur:

1. Si quis valde incomplete, i. e. sine specie et numero confessus est.
Id tamen non praesumitur, cum confessarius praesumendus sit poenitentem satis iuvasse.
2. Si moraliter certum est, aliquem invalide confessum esse, ut si quis
continuo atque eodem modo in habitum relapsus est.
*. In casu ut plurimum saltem confessio generica habetur, ita ut de valore serio
dubitari nequeat.

333

I

— 254 —
3. Disput. i, num teneatur repetere confessiones, qui dubitet, num
sit invalide confessus. Porro ita dicendum videtur:
a) Si dubium de valore provenit ex dubio de modo, quo quis confessus
est, v. g. num cum vera contritione, poenitens non tenetur confessiones
repetere, quia praesumere potest, se rite confessum esse secundum illud:
In dubio id quod factum est praesumitur recte factum (S. Alf. VI, 505).
b) Si dubium non provenit ex dubio de modo, quo quis confessus est,
sed ex eo quod dubitatur, num confessio isto modo instituta valida sit,'
poenitens videtur teneri ad confessionem repetendam. Tum enim non
est ratio praesumendi, confessionem fuisse validam, ita ut haec vere
dubie valida sit et maneat. Atqui qui, omnibus attentis, serio dubitat,
num valide confessus sit, videtur ad repetitionem teneri. Nam qui certo
graviter peccavit, debet curare, ut saltem moraliter certo fruatur medio
obtinendae veniae, per se praescripto i. e. directa a peccato absolutione,
seu absolutione tali, qualem sacramentum Poenitentiae confert ratione
sui, non catenas tantum, quatenus remissio unius mortalis necessario
aliorum expulsionem secum fert. Atqui in posita hypothesi directa a pec­
catis absolutio incerta est incertaque remanet, donec peccata denuo clavi­
bus subiciantur (S. Alf. II, 2; VI, 450).5 Utrum autem peccata in con­
fessione secutura iterum distincte declaranda sint, an sufficiat ea gene­
rarim confiteri, erue e dicendis n. 334.
4. Disput. 2, quatenus sit obligatio repetendi confessionem, si confessarius ob surditatem vel somnum confessa solum ex parte intellexerit.
Iam vero:
a) si poenitens sciat, quaenam peccata non fuerint intellecta, haec
repetere tenetur (n. 397).
b) si poenitens illud ignoret, tenetur confessionem repetere, si haec
brevis fuerit, quia quoad singula peccata dubitat, num intellecta fuerint;
‘. Puta, si quis v. g. duo peccata confessus unice c motivo particulari unius pec­
cati contritus erat, vel confessus fuerit, ignorans imystcria, quae probabiliter cog­
nosci debent ex necessitate medii. ----- ’. Quae S. Alf. hic docet optime cohaerent
cum dictis 1 VI, n. 595, ubi docet, fideles non esse cogendos ad repetendas con­
fessiones, nisi moraliter constet, eas fuisse invalidas. Posterius generatim verum
est, ideoque ita enuntiari potest; at in casu exccptionali, 1. II, n. 2 a S. Doctore
discusso, nequit — quod alias passim fieri potest — applicari principium: In dubio
standum est pro valore actus. « Si, addit Gaude, adfuerit inter utrumque locum
contradictio, praeferenda sane videntur, quae in praesenti loco traduntur, et liquet
S. Doctorcm suam de hac re sententiam immutasse. Nam quae hic asseruntur de
iteranda necessario confessione, in prioribus quinque Theologiae moralis editioni­
bus desunt, et primum in ûa editione anno 1767 typis impressa, reperiuntur ; dum
contra doctrina ex tract, de Poenitentia desumpta locum iam obtinuerat in priori­
bus Theologiae moralis editionibus > (nota i. h. 1.). At, ut notavi, contradictio
deest.

— 255 —
neque incommodum quod excuset habetur. Si vero confessio longa fuerit,
incommodum eam et consequenter multa peccata iam confessa et intel­
lecta repetendi videtur excusare ab integritate seu a renovanda distincta
confessione, et sufficit, ut poenitens in genere declaret, quaedam esse
peccata, quae confessarius non perceperit (S. Alf. VI, 499).

II. Modus repetendi confessiones. 1. Si repetitio fiat apud eundem 334
coftifessariuni, apud quem confessiones invalidae factae sunt, tunc:
a) Si confessarius retinuerit confusam saltem notitiam status poenitentis sufficit quoad peccata confessa, ut haec generali accusatione
clavibus subiciantur. In casu enim habentur seu potius antea habitae
sunt confessio et notitia iudicialis distincta; habentur praeterea hic et
nunc confessio saltem generica et notitia iudicialis confusa. Plus autem
requiri, communiter et satis fundate negatur. Notes adhuc, confusam
notitiam aliquando ex ipsa poenitentia imposita et memoria retenta col­
ligi posse (S. Alf. VI, 502).
b) Si confessarius ne confusam notitiam quidem retinuerit — neque
eam ex poenitentia imposita et nota colligere possit — sufficit, sed pro­
babilius etiam lequiritur, ut confusam notitiam resumat, seu ut poenitens
peccata antea confessa iterum in confuso exponat, puta dicendo, se pec­
casse contra castitatem, temperantiam, iustitiam, religionem. Illud suffi­
cere patet ex dictis sub a). Illud requiri cum S. Alf. (VI, 502) contra
plures recentiores’ pro probabiliori habemus, atque quidem 1", quia sen­
tentia non videtur pronuntianda, quin iudex notitiam saltem confusam
status poenitentis habeat, i. e. retinuerit vel nunc resumat ; 2° quia secus
poenitentia satis congrua imponi nequit.
2. Si repetitio fiat apud diversum confessorium, confessiones integre
repeti debent. Ratio est, quia confessarius, qui sententiam profert, debet
habere aut habuisse notitiam iudicialem distinctam peccatorum. Atta­
men aliquando sufficiet pocnitentem v. g. de ultimo anno interrogare;
nimirum si ob uniformem vitae rationem possit simul de praecedentibus
annis sufficiens indicium — i. e. aequale ac per confessionum repetitio­
nem compararetur — efformari. Idem applicandum, si confessarius,
post auditam ultimi anni confessionem, defectum confessionum praete­
ritarum detegat; quo casu sufficit, ut confessarius auditorum peccato­
rum notitiam retinuerit, atque ex ea notitia sufficiens de praeteritis
annis indicium efformet. In utroque autem casu poenitens de annis
praecedentibus generali modo se accuset (S. Alf. VI, 504).
Ili dicunt sufficere, ut confessarius recordetur, hunc pocnitentem confessum
et indicatum fuisse.

— 256 —
Coroll. I. Sive apud eundem sive apud diversum confessarium fiat repetitio,
semper a poenitente addi debent, quae forte in prioribus confessionibus integritati
defuerint. Praeterea, si priores confessiones fuerint sacrilegae, pocnitens declaret,
quoties sacramentum Poenitentiae ct S. Communionem, item num alia Sacramenta,
scii. Confirmationis, Matrimonii, Extremae Unctionis receperit; denique num
et quoties praecepta annuae Confessionis et Communionis laeserit, sive negligendo
sive sacrilege recipiendo sacramenta. ’
Coroll. II. Aliquando fit, ut priores non autem posteriores confessiones invali­
dae fuerint, puta si pocnitens primum sine contritione sed bona fide, deinceps
vero cum debita dispositione confessus est ; item si primum sacrilege, postea vero,
sacrilegii oblitus, valide sacramentum recepit. Iam vero patet, haec in confessio­
num repetitione esse attendenda.

SCHOLION II.
De confessione generali.
335

I. Notio. Confessio generalis est, qua plures confessiones antea insti­
tutae iterantur. Potest autem aut integram vitam aut notabilem eius par­
tem comprehendere.

336

II. Quatenus instituenda est? 1. Necessaria est eis, qui aut invalide
(sive simpliciter invalide sive simul sacrilege) aut valde incomplete
(n. 332) confessi sunt; item in dubio de valorc confessionis, n. 333 dis­
cusso.
2. Prohibenda est scrupulosis, et iis quibus peccatorum recogitatio
periculum relapsus vel gravium tentationum evaderet. Si tamen de
confessionis generalis necessitate constaret, prudenter instituatur. Cfr.
tamen quoad scrupulosos dicta n. 327.
3. Utilis est: i° in dubio de confessionum nullitate; 20 occasione
a) primae Communionis sollemnis; b) electionis status vitae, sive coniugalis sive religiosi sive clericalis per Ordines Maiores; c) exercitiorum
spiritualium vel Missionis/ saltem inde ab ultima confessione generali;
30 in morbo periculoso. Electio autem novi confessarii passim non est
ratio confessionem generalem instituendi. Praeterea facile permitti po­
test, ut peccata praeteritae vitae summatim repetantur.

337

Ill. Modus eam recipiendi. 1. Praemittenda. Primum inquirat confessarius, utrum necne confessio generalis sit necessaria, ’ ideoque amice
*. Plures tamen ignorant, se sacrilege recipiendo sacramenta duplex illud prae­
ceptum laedere. ----Postulantes, antequam novitiatum incipiant,... iuxta pru­
dens confessarii iudicium, praemittant generalem anteactac vitae confessionem
(can 541).-----'. Si confessio generalis non est necessaria, confessarius potest
interrogationes moderari; verum ita procedat, ut pocnitens illud non advertat;
hinc non studeat omnia celerrime perficere, ne poenitentem anxium et non con­
tentum relinquat.

— 257 —

petat a poenitente, ob quam rationem confessionem generalem instituere
cupiat. Dein inquirat in aetatem et statum poenitentis, maxime num coniugatus sit; num procetur; item aliquando de satisfactionibus impletis.
— Denique quaerat, utrum poenitens malit ipsemet confessionem facere
an interrogari.
2. Servanda in confessione. Inquiratur primum in peccata commissa
post ultimam confessionem. Quo facto:
a) Secundum alios praestat vitam in diversas epochas dividere (puta
ab infantia usque ad electionem status vitae etc.), deque singulis epochis
separatim interrogare. Secundum alios magis vel aeque expedit unico
tractu interrogare de peccatis, habita interim ratione diversarum epocharum Secundum alios de sexto praecepto secundum diversas epochas, de
aliis peccatis unico tractu interrogatio fiat.
b) In interrogando certus ordo servetur, puta successive inquirendo
in peccata contra *
i praecepta Decalogi ; 2° praecepta Ecclesiae; 30 offi­
cia status. Alii omnia peccata ad Decalogum referunt. Si tamen pateat,
poenitentem aliquod peccatum reticuisse, de hoc primum interrogetur.
Praeterea generatim praestat in initio confessionis inquirere in peccata
contra VIm praeceptum, maxime si confessarius suspicetur, poeniten­
tem vitam castam non duxisse.
Ceterum quisque confessarius certum ordinem, quem servet, sibi prae­
finiat. Quaestiones autem proponendae conferri possunt apud Aertnys.1
3. Addenda. In fine poenitentem roget, num quis conscientiae angor
supersit, eumque plane quietum reddat.
SCHOLION III.
De venialibus confitendis et de sola materia dubia confessa.

I. Quum venialia possint quidem (n. 294), sed non necessario debeant 338
declarari, neque obligatio est ea secundum speciem et numerum decla­
randi. Ea tamen ut saltem secundum speciem manifestentur, valde sua­
dendum ob rationes n. 310 allatas. Immo fieri potest, ut confessarius
debeat interrogare de specie et numero, scilicet ut de dispositione poeni­
tentis iudicet, vel ut sciat, num ob materiam coalescentem peccatum grave
commissum, vel obligatio gravis restituendi orta sit. Poenitens autem
iure interrogatus respondere tenetur.

II. Poenitens, qui unice materiam dubiam vel mortalia dubia confite- 339
tur, exquisita materia certa et plus minusve determinata, absolute absol­
vatur. Si materia plus minusve determinata obtineri nequit, poenitens,
‘. Theologia pastoralis, n. 247-256.
W. M. T. Μ. II.

17

exquisita confessione generica omnium peccatorum, absolutione donetur
(n. 310).
CAPUT III.
De forma

seu de absolutione.

340

Forma sacramenti Poenitentiae est : Ego te absolvo a peccatis tuis in
nomine Patris, et Filii,
et Spiritus Sancti. Amen. Haec autem una
cum adiungendis ita refertur a Rit. Rom.1
« Misereatur tui omnipotens Deus, et dimissis peccatis tuis, perducat
te ad vitam aeternam. Amen.
Deinde dextera versus poenitentem elevata, dicit: Indulgentiam, ab­
solutionem et remissionem peccatorum tuorum tribuat tibi omnipotens,
et misericors Dominus. Amen. Dominus noster, lesus Christus te absol­
vat, et ego auctoritate ipsius te absolvo ab omni vinculo excommunica­
tionis, suspensionis, et interdicti, in quantum possum, et tu indiges.
Deinde ego te absolvo a peccatis tuis, in nomine Patris, et Filii, ►p et
Spiritus Sancti. Amen.
Si poenitens sit laicus, omittitur verbum suspensionis. Episcopus au­
tem in absolvendis fidelibus ter signum crucis facit.
Passio Domini nostri lesu Christi, merita beatae Mariae Virginis, et
omnium Sanctorum, quidquid boni feceris, et mali sustinueris, sint tibi
in remissionem peccatorum, augmentum gratiae, et praemium vitae ae­
ternae. Amen.
Iusta de causa omitti potest Misereatur, etc. et satis est dicere: Domi­
nus noster lesus Christus, etc., ut supra, usque ad illud: Passio Domini
nostri, etc.
Urgente vero aliqua gravi necessitate in periculo mortis, Sacerdos
breviter dicere poterit: Ego te absolvo ab omnibus censuris, et peccatis,
in nomine Patris, et Filii,
et Spiritus Sancti. Amen. »
Quoad preces formulae absolutoriae adiunctas, ita can. 885 : « Etsi
preces, ab Ecclesia formulae absolutoriae adiunctae, ad ipsam absolu­
tionem obtinendam non sint necessariae, nihilominus, nisi iusta de causa,
ne omittantur. »

341

I. Essentialia formae. 1. Certo sufficiunt ad valorem: Te absolvo a
peccatis. Disputatur, utrum sufficiant: Te absolvo; et: Absolvo a pecca­
tis tuis. Verba ego, in nomine Patris et Filii et Spir. S. et Amen obligant,
sed solum sub veniali.
2 Formula, qua forma profertur, debet esse formaliter seu quoad
sensum indicativo, et non solum formaliter deprecativa, a. v. sacerdos
‘. T. Ill, cap. 2.

— 259 —

debet manifestare, se potestate ministerial! poenitenti remissionem im­
pertiri, non autem solum significare, se poenitenti remissionem a Deo
apprecari. Ratio est, quia absolutio est actus iudicialis, cuiusmodi non
est mera precatio.
Quacr., num formula grammatice (i. e. solis verbis spectatis) deprecativa possit
esse valida.
Resp. Affirmative ; nam i° Eiusmodi formula potest cx adiunctis — alii dicunt:
cx usu ab Ecclesia approbato — habere sensum indicativum, seu exhibere senten­
tiam iudicialem ; puta si est usus proferendi dictam formulam cum intentione
remittendi peccata. E nullo autem capite patet, plus requiri, a. v. requiri formulam
quae etiam grammatice indicativa sit. 2° Formula grammatice deprecativa in Eccle­
sia Orientali satis communiter adhibita fuit, atque etiam nunc adhibetur; idemque
usus per saecula in Ecclesia Latina viguit.
In Ecclesia Latina praescripta est formula indicativa; hinc formula grammatice
deprecativa illicita est. Num etiam invalida sit, cx supra dictis non liquet.

3. Sensus formae seu absolutionis a diversis diversimode exhibetur.
Alii sensum ita enuntiant : Ego tibi remitto peccata. Verum sensus debet,
si sacramentum valide suscipitur, semper verificari. Atqui sensus prae­
dictus non verificatur: i° si sacramentum informe remanet; 20 si abso­
lutio peccata iam remissa respicit. Repugnat enim, peccata iam remissa
seu deleta iterum remitti seu deleri. Id fieri nequit nisi specie tenus.
Equidem opponitur, patrem posse dicere filio: « Iterum tibi omnia remit­
to. » Verum dicta verba nihil efficiunt, suntque mere novum signum
remissionis peractae; quod, si de forma sacramenti agitur, non sufficit...
Alii sensum absolutionis hisce exhibent: Ego confero tibi gratiam de se
remissivam peccati. At etiam hic sensus in sacramento informi non veri­
ficatur. Alii ita dicunt: Sacramentalem titulum absolutionis tibi impendo.
Sed haec sententia nititur doctrina de causalitate intentionali, quae mi­
nus placet secundum dicta in tractatu de sacramentis in genere. Itaque
sensus esse videtur: Confero tibi quantum cx parte sacramenti absolu­
tionem a peccato, seu : Confero tibi sacramentum de se absolutivum a
peccato, seu, ut S. Thomas loquitur: Ego «sacramentum (intellige: de
se) absolutionis tibi impendo » (p. 3, q. 84, a. 3, ad 5). Hic sensus veri­
ficatur etiam in sacramento informi; item si agitur de peccato iam
remisso. Sacramentum enim potest esse de se absolutivum a peccato,
etiamsi peccatum actu non remittatur, ut in sacramento informi, vel
quando iam remissum est.

II. Accidentalia formae. 1. Acerba Misereatur, etc., Indulgentiam, 342
etc., et Passio Dni, etc. secundum Rit. Rom. supra citatum et can. 885
iusta de causa omitti possunt, puta, ut editiones Rit. priores habent, si

--- 200 ---

confessiones frcquentiores et breviores sunt; quin etiam ex eo quod
Trid.1 dicit, preces laudabiliter adiungi, satis probabiliter semper omitti
possunt sine peccato (S. Alf. VI, 430, dub. 30). Idem dici potest de
elevatione manus a verbo Indulgentiam usque ad Passio Dni protra­
henda, atque de signo Cnicis. Attamen passim a rubrica non discedatur.
2. Absolutio a censuris praemitti debet absolutioni a peccatis; atque
quidem sub gravi, si confessarius saltem pro probabili habeat, poenitentem ligari censura, quae sacramenti susceptionem prohibeat. Qui unica
formula a censuris et a peccatis absolveret, leviter tantum peccaret, modo
intenderet ordine prius a censuris absolvere ; immo satis probabiliter non
peccaret, si nulla adsit probabilis suspicio, quod poenitens in aliquam cen­
suram incurrent (S. Alf. VI, 430, dubit. 40).
3. Verbum suspensionis omittatur, si poenitens est laicus. — Vox
deinde, antea editionibus authenticis modo rubro, modo nigro charactere
impressa, in posterioribus editionibus charactere nigro impressa est, ita
ut iam pro mera rubrica haberi non possit, sed exprimi debeat. Eam
omittere veniale est, pariter ac omittere verba in nomine Patris, et Filii
et Spiritus Sancti. Anien. — Verba quidquid boni feceris etc. sint tibi
in remissionem peccatorum secundum S. Thomam (Quodlib. 3, art. 28)
et alios, aliis contradicentibus, omnia opera bona poenitentis elevant ad
satisfactionem sacramentalem, modo confessarius illud intendat, saltem
implicite, intendendo poenitenti prodesse quantum possit.
4. Ubi mos est, ut poenitens ante confessionem petat benedictionem,
confessarius eam impertiatur dicens: Dominus sit in corde tuo et in labiis
tuis, ut rite confitearis peccata tua.
343

III. Modus pioferendi formam. Requiritur:
i. Ad valorem, ut forma proferatur i° voce; 20 in praesentem physice
seu corporaliter.
a) Foce: « Forma huius sacramenti, inquit Synodus Florentina, sunt
verba absolutionis, quae Sacerdos profert, cum dicit... » Accedit univer­
salis Traditio. Itaque non valet absolutio data per litteras vel nutum.
b) In praesentem physice. Etenim ex decretis Clementis VIII et Pauli
V. de quibus n. 312 diximus, nullo in casu licitum est absolutionem
absenti dare ; cuius absolutae prohibitionis unica ratio esse potest quod
eiusmodi absolutio invalida est. Accedit quod indicium sacramentale
censetur institutum, prout iudicia humana exerceri solebant et solent.

’ Sess. 14 de Poenit. cap. 3.

--- 261 ---

caque exerceri convenit. Atqui humana iudicia solebant et solent exerce­
ri inter physice praesentes, eaque ita exerceri convenit.
Porro praesentia physica, quae requiritur, moraliter sumi debet, ita ut
sufficiat ea, intra quam homines communi voce, etsi altiori, inter se
loqui possint. Distantia viginti circiter passuum — sola distantia specta­
ta — secundum S. Alf. valori non obstat. Ceterum advertas: i° Proba­
bilissime non sufficit, ut poenitens a confessario videatur, quia ex eo
non constituitur praesens; 2° si poenitens et confessarius sunt in diversis
cubiculis, absolutio facilius invalida erit; 30 ut absolutio non sit certo
invalida sufficit talis praesentia, ut, si impedimentum non esset, poeni­
tens aliquo sensu percipi posset ; 40 si praesentia requisita adest, non
requiritur, ut confessarius poenitentem re ipsa videat, vel aliquo sensu
percipiat (S. Alf. VI, 428, 429) ; 50 si sermo est de absolutione multitu­
dinis continuatae, praesentia latiori sensu sumi potest; immo in casu
nihil impedire videtur, quominus multi longe absint, modo multitudo qua
talis prope sit.
Coroll. I. Si poenitens nondum absolutus c confessionali recesserit, absolvatur,
si prope aspiciatur vel sciatur non procul abesse. Praestat tamen, eum revocari, si
commode fieri possit — Si confessarius ob periculum infectionis vel ob aliam
causam cubiculum infirmi ingredi nequeat, e ianua eum absolvat. — Si quis videa­
tur e tecto ruere vel in flumen cadere, sub conditione absolvatur (S. Alf. VI, 429).
Coroll. II. Absolutio per telephonium data probabilissime invalida est. Etenim
vere et secundum communem aestimationem habetur locutio inter absentes physice.
Confirmatur eo, quod ne id quidem adest, quod secundum aliquos praesentiam
sufficientem constituit, a. v. quod ne ipsa vox quidem sed — aeque ac in phono­
graphe — sola vocis reproductio auditur. Attamen donec auctoritas Ecclesiae quae­
stionem diromerit,1 non damnaverim eum, qui in casu necessitatis ope telephonii
sub conditione absolvat.
Coroll. III. Absolutio per tubum auricularem data passim dubie valida est.
In casu vox quidem humana auditur ; verum dubium est, num coniunctio per
tubum auricularem ct vocem humanam satis praesentes reddat personas in diver­
sis cubiculis vel domus locis commorantes. Hinc in casu necessitatis absolutio
sub conditione concedatur.

2. Ad liceitatem requiritur, ut absolutio conferatur i° eis solis, qui 344
iure eam recipiendi gaudent, ut postea exponetur; 2° absolute aut sub
conditione, prout sequitur :
a) Absolutio, si conferatur, debet conferri absolute, quando saltem
moraliter certum est, requisita ad valorem sacramenti adesse. Sufficit
autem certitudo moralis latior (n. 398).
‘. S. Pocnitentiaria ad quaesitum : « utrum in casu extremae necessitatis dari
possit absolutio per telephonium, » d. 1 Iui. 1884 respondit : « nihil esse respon­
dendum. >

--- 202 --b) Absolutio potest et debet conferri sub conditione, si serio dubitetur,
num valide conferri possit, sed ex ea denegata grave damnum poenitenti
immineat; si minus damnum immineat, absolutio potest, sed non debet
dari (S. Alf. VI, 431).
c) Sacramentum conferatur potius sub conditione: si capax es, quam
sub conditione: si dispositus es. 1 Ratio allegatur, quia ita magis valeri et
reviviscendae sacramenti consulitur. Minora enim secundum plures re­
quiruntur ad capacitatem sacramenti recipiendi, quam ad dispositionem
requisitam, ut fructuose recipiatur (n. 299). Atque ita fieri potest, ut
sacramentum collatum sub conditione: si capax es, valide ministretur,
atque postea, dispositione requisita accedente, reviviscat; sacramentum,
inquam, quod collatum sub conditione: si dispositus es, invalide conferre­
tur, ideoque reviviscere nequiret. Porro haec vera sunt, si per conditio­
nem: si dispositus es, intelligitur : si dispositus es ad sacramentum fruc­
tuose recipiendum. Ceterum etiam sufficit sacramentum conferre: ad
mentem Christi vel Ecclesiae; neque requiritur, ut conditio verbis enun­
tietur, sed sufficit eam mente concepisse.
Coroll. I. slbsolutio sub conditione conferri potest ct debet:
1. Si confessarius dubitat, num absolverit poenitentem, qui peccatum grave vel
dubie grave confessus est. Si poenitens solum venialia confessus est, confessarius
potest, sed non debet eum (sub conditione) absolvere, a. v. potest aut commodum
poenitentis aut reverentiam per se sacramento competentem praeferre. Ceterum in
dubio de absolutione data passim praesumi potest, eam concessam esse.
2. In dubio, num poenitens adhuc vivat ; num moribundus, sensibus destitutus,
sit catholicus vel saltem sectae ascriptus, quae sacramentum poenitentiae admittat
3. In dubio de sufficienti usu rationis in pueris et semifatuis, si probabiliter gra­
viter peccaverint. Si hoc probabile non est, saltem aliquoties absolutio conferatur.
4. In dubio dc materia (remota) necessaria, v. g. si poenitens tantum confessus
est peccatum dubie grave, nec facile materia certa obtineri potest. Si dubitatur de
materia (remota) libera a. v. si poenitens tantum confessus est actum dubie peccaminosum, ct difficulter certa haberi potest, saltem aliquoties concedatur absolutio.
At hacc fere mere thcorctica sunt; siquidem, saltem mediante confessione gcncrica, passim materia satis certa obtineri poterit.
5. In dubio, num poenitens qui mortalia confessus est, sit dispositus, absolvatur,
prout postea exponetur.
6 In dubio dc praesentia requisita (S. Alf. VI, 432; Hom. Ap. tr. XVI, n. q).
7. In dubio, num confessarius gaudeat iurisdictione in pocnitcntem, secundum
postea dicenda.
Quaer. 1, num poenitens sub conditione absolutus, moneri debeat de iteranda
confessione.
' Ohm quidam docuere, absolutionem collatam sub conditione:
dispositus es,
semper invalidam esse. Verum haec sententia iam communiter reicitur (S. Alf.
VI, 432).

— 203 —
Resp. Affirm., si prudenter fieri potest. At passim ciusmodi monitio anxietatibus
poenitentis ct ambagibus confessarii ansam dabit. Peccata autem forte non remissa
in sequenti confessione valida remittentur. Subinde tamen prudenter fieri poterit,
si poenitens sub conditione absolvitur ob dubiam iurisdictionem confessarii.
Quaer. 2, num poenitens, sub conditione absolutus, ad S. Communionem admitti
possit.
Resp. Stricte loquendo ad S. Communionem admitti nequit, quia probabiliter
in statu mortali remanet. Prudentia tamen passim suadebit, ut confessarius taceat
(S. Alf. I, 51).

CAPUT IV.

De parte

integrante seu de satisfactione.

Dicemus primum de notione et efficacia satisfactionis, deinde de po­
testate et obligatione imponendi satisfactionem, tum de obligatione accep­
tandi et implendi satisfactionem.

Articulus I.

De notione et efficacia satisfactionis.
Sermo est de satisfactione actuali, non autem de satisfactione, quate­
nus tantum in proposito est.
I. Notio. Quid sit satisfactio generice sumpta dictum est t. I, n. 979. 345
Satisfactio autem sacramentalis est compensatio poenae temporalis, ob
peccata debitae, per opus afflictivum. Itaque satisfactio sacramentalis
non est precatio, quam quis facit loco poenitentiae, cuius oblitus est.
Neque sufficit, ut confessarius eam orationem postea ratam habeat; quia
satisfactio imponi debet, antequam praestetur.

II. Efficacia. Satisfactio sacramentalis compensat, sicque tollit poe- 346
nam temporalem non solum ex opere operantis, verum etiam ex opere
operato. Ratio est, quia dicta satisfactio non tantum est actus salutaris
et meritorius, de condigno satisfaciens pro aliqua poena superstite, sed
etiam pars integrans sacramenti; a. v. satisfactio efficit, ut sacramen­
tum sit signum efficax remissionis integrae, seu perfectioris, seu sese
extendentis ad debitum poenae superstitis. Tollitur autem per satisfac­
tionem sacramentalem tanta poena, quanta satisfactioni praestitae res­
pondet, ita ut graviori poenitentia plus, leviori minus poenae debitae
remittatur.
Disputatur, utrum necne actualis satisfactio etiam gratiam sanctifi­
cantem ex opere operato augeat (cfr. S. Thom. p. 3, q. 90, a. 2, ad 2).

— 264 —

Articulus II.
De potestate et obligatione imponendi satisfactionem.
347

348

I. Potestas et obligatio imponendi satisfactionem. Ministri sacra­
menti Poenitentiae possunt et per se debent satisfactionem imponere.
Patet: i° Ex Cone. Trid.’ et ex can. 887; 2° ex universali et constanti
praxi Ecclesiae, quae exhibetur libris poenitentialibus, ritualibus et testi­
moniis Conciliorum’ et SS. Patrum;’ 30 rationibus theologicis. Confessa­
rius enim debet tanquam index punire reum, tanquam medicus ei medici­
nam praebere ; quae fiunt per impositionem satisfactionis vindicativae et
medicinalis ‘ (S. Alf. VI, 506).
Dixi, confessarium per se debere satisfactionem imponere; quia per
accidens non tenetur, quando poenitens nequit ullam satisfactionem
praestare ; quod tamen vix accidit nisi in moribundo sensibus destituto,
vel impote mentis. Graviter aegrotantes passim saltem levissimam satis­
factionem possunt implere, ita ut rarissime sit causa ab omni satisfactione
excusans (S. Alf. VI, 507).

II. Quanta satisfactio imponenda est? Deduci potest ex hisce Cone.
Trid: « Debent ergo sacerdotes Domini, quantum spiritus et prudentia
suggesserit, pro qualitate criminum, et poenitentium facultate, salutares
et convenientes satisfactiones iniungere, ne, si forte peccatis conniveant,
et indulgentius cum poenitentibus agant, levissima quaedam opera pro
gravissimis delictis iniungendo, alienorum peccatorum partipices effi­
ciantur. » 5 Quibus respondent haec can. 887: « Pro qualitate et numero
peccatorum et conditione poenitentis salutares et convenientes satisfac­
tiones confessarius iniungat. » Itaque satisfactio debet esse aliquo modo
proportionate peccatis. Hinc:

i. Imponatur levis pro materia libera, i. e. pro venialibus et pro morta­
libus iam *
declaratis; gravis pro materia necessaria, i. e. pro mortali
nondum declarato. Ita saltem generatim: siquidem, si poenitens mortale
confessus ex oblivione grave peccatum omisit, videtur ob omissum pecca­
tum postea confitenti levis satisfactio posse imponi. Praeterea pro maio­
ri numero et gravitate peccatorum satisfactio augeatur, non tamen arith­
metice.
‘. Sess. 14, can. 15 et cap. 8. ----- ’. Cfr. Cone. Laodic. (372), can. 2 (Harduin.
t. i, coi. 1531); Cone. Carthag. III (397)» can. 31 (Harduin. t. 2, coi. 1404).
---- ’. Cfr. Dogmatici. ------ *. Cone. Trid. 1. c. ------ ·. Sess. 14, cap. 8. ------ *. Dis­
putatur, num confessarius possit aliquando satisfactionem gravem imponere pro
peccatis levibus, quae valde disponunt ad mortale ; item pro mortalibus iam remissis,
pro quibus digna poenitentû non est peracta (cfr. S. Alf. VI, 517). Quidquid est,
certo aliunde est obligatio adhibendi media necessaria ad vitandum mortale.

— 265 —

Grave censetur opus quod, si ab Ecclesia praeciperetur, sub gravi obli­
garet, v. g. auditio sacri, rosarium quinque decadum, Litaniae omnium
Sanctorum, abstinentia vel ieiunium unius diei. Aliqui censent, satisfac­
tionem gravem iam contineri oratione quae aequivalet Horae parvae offi­
cii divini, quia satisfactio sacramentalis maiorem dignitatem et vim habet
ratione sacramenti, cuius est pars integrans. Verum maior illa vis et
dignitas non videtur attendenda, quia satisfactio debet primarie iniuriam
Deo illatam compensare, seu primarie esse viadicativa seu punitiva, ita
ut primarie spectari debeat vis punitiva, non autem vis deletiva poenae.
Accedit quod fere omnes auctores pro satisfactione gravi graviorem ma­
teriam exigunt.
2. Quoad gravitatem obligationis imponendi satisfactionem proportionatam, haec accipe :
a) Omnium consensu graviter peccaret, qui pro gravissimis peccatis
nullam vel levissimam satisfactionem imponeret. Ratio est, quia propor­
tio notabiliter deficit.
b) Secundum plerosque graviter peccaret, qui pro mortali nullam
satisfactionem iniungeret. R^tio est, quia etiam hoc casu notabiliter
deficit proportio. Accedit quod sacramentum privatur parte integrante,
eaque gravi.
c) Magis disputatur, num graviter peccaret, qui pro gravi peccato
levem satisfactionem iniungeret. Porro affirmandum videtur, quia etiam
hoc casu proportio notabiliter deficit, immo moraliter loquendo aeque
vel fere aeque deest, ac casu, quo pro gravi peccato nulla satisfactio im­
poneretur.
Obi. Sententia benignior conformior est verbis Trid. supra citatis, quae innuunt,
tunc solum graviter peccari, quum pro gravissimis peccatis imponitur levissima
satisfactio.
Resp., verba Trid. l>cnc per modum exempli sumi posse.

d) Praeterea quaeritur, num graviter peccet confessarius, qui pro
levi materia nullam satisfactionem imponat. /Xliqui affirmant, quia sacra­
mentum privat parte integrante; quod grave videtur. Alii satis probabili­
ter negant, quia non videtur grave privare sacramentum complemento
seu parte integrante levi.
e) Denique per se leviter peccat, qui pro gravissimis peccatis imponit
satisfactionem simpliciter gravem.

III. Qualis satisfactio imponenda est? Cone. Trid. ’ ita docet: « Ha- 349
beant autem prae oculis, ut satisfactio quam imponunt nom sit tantum ad
’. Sess. 14, cap. 8

— 266 —

novae vitae custodiam, et infirmitatis medicamentum, sed etiam ad
praeteritorum peccatorum vindictam et castigationem. » Adde can. 887
n. 348 citatum. Itaque imponenda est satisfactio vindicative,, medicinalis
et poenitenti conveniens, a. v. talis, quae sit punitiva quoad peccata
commissa, praeservativa quoad futura, statui et adiunctis poenitentis
congrua. Ceterum:
i. Imponi possunt omnia opera bona, etiam:
a) Opera interna, quippe quae confessarii impositione et poenitentis
acceptatione sufficienter sensibilia sint, ut pars integrans sacramenti esse
possint (S. Alf. VI, 514, dub i°). Meditatio tamen non imponatur parum
assuetis, quia nimis difficilis est, et scrupulis ansam daret.
b) Opera pro defunctis vel pro aliis applicanda ; quo casu vis satisfactoria, quae dictis operibus inest ex opere operantis, conceditur defunc­
tis vel aliis ; quae inest ex opere operato, poenitenti obvenit (S. Alf. VI,
514, dubit 2°).
c) Opera aliunde debita; nihil enim impedit, quominus per absolutio­
nem ad satisfactionem sacramentalem eleventur. Attamen non expedit,
eiusmodi opera imponere nisi ob fragilitatem poenitentis. Praeterea prae­
sumitur in confessario intentio imponendi opus ultroneum, nisi ex cir­
cumstantiis contrarium intelligatur (S. Alf. VI, 513, dub. i°).
d) Abstinentia ab aliquo bono opere, quia abstinentia potest evadere
actus obedientiae vel alterius virtutis (S. Alf. VI, 514, dub. 30). Attamen
non imponatur abstinentia a communione; tum ne quis impediatur a
frequenti communione; tum quia fructus sacramenti praeferendus est
dictis actibus virtutum.
e) Opus implendum, si poenitens relabatur, num unice imponi possit,
disputatur. Curn S. Alf. (VI, 524) et aliis negandum videtur, quia satis­
factio certo seu absolute praestanda est. Adversarii quidem dicunt, in
casu ipsum maiorem conatum ad cavendum relapsum esse pro satisfac­
tione. Sed supponitur, imponi opus implendum, si poenitens relabatur;
non autem maiorem illum conatum, ita ut hic pro satisfactione esse ne­
queat. Concedit tamen S. Alf. cum aliis, ut satisfactioni proportionatae
addatur praeceptum implendi aliquod opus, si poenitens relabatur.
f) Opus de consilio tantum implendum num valide1 imponi possit,
pariter disputatur. Sed cum S. Alf. (VI, 518) negavimus, quia actus
imponendi satisfactionem primarie est actus punitivus seu vindicativus.
Atqui natura actus punitivi importat, poenam vere imponi, non mere
Id illicite fieri sequitur ex eo quod confessarii secundum Trid. (sess. 14, cap. 8)
et can. 887 debent iniungere — non mere consulere — satisfactionem.

— 267 —
consuli. Opponunt adversarii, actum designandi poenam, camque elevan­
di ad dignitatem sacramentalem, esse actum iurisdictionis. Transeat; sed,
ut ex dictis sequitur, non est actus iurisdictionis, qualem impositio satis­
factionis requirit, i. e. actus punitivus.
2. Nequeunt imponi vel saltem non imponantur quaedam opera, prout
sequitur :
a) Opus publicum, quod suspicionem peccati gravis patrati ingerat,
nequit imponi pro peccatis occultis; tum quia Rit. Rom. illud prohibet. ’
tum quia famae poenitentis nocet. Potest autem opus publicum imponi
pro peccatis publicis, ut docent Trid.3 et Cap. I de poenit. et remiss. Ne­
que opponatur, quod opus publicum ingerere possit suspicionem peccati
confessi ideoque violationem sigilli. Nam observatio sigilli vetat tantum
actum confessarii, qui suspicionem peccati confessi ingerat, non autem
cooperationem ad actum poenitentis, qui dictam suspicionem secum fe­
rat, atque, utpote ab ipso poenitente positus, sigillo adversari nequit.
(S. Thom. in 4, dist. 14, q. 1, a. 5, sol. 1 ; S. Alf. VI, 511, 521). « Ceterum,
si publica poenitentia non sit ita necessaria, merito dicunt..., non debere
confessarium illam imponere reluctanti ; cum aliter possit salus obtineri
poenitentis et scandalum reparari, nempe per publicam frequentationem
sacramentorum, visitationem ecclesiarum, auditionem Missarum, ingres­
sum in aliquam Congregationem, ubi pietatis opera exercentur, et simi­
lia » (S. Alf. VI, 512).
b) Status religiosus et matrimonium imponi nequeunt, quia omnimo­
dam libertatem requirunt. Praeterea statum religiosum imponere, poeni­
tenti periculosum esse potest. Attamen matrimonium multis valde con­
sulendum est (S. Alf. VI, 511).
c) Opera, quibus poenitens repugnat, vel quae omittendi periculum est;
hinc v. g. passim pueris non imponatur, ut veniam a parentibus petant
(S. Alf. Horn. Ap. tr. 16, 52-54).
d) Opera diuturniora (v. g. ad duos menses) vel implicita, vel incerta
et non satis definita, ut patienter tolerare adversa (S. Alf. 1. c.).
3. Opportune imponi possunt v. g. i° « Auditio Missae, Rosarium, via
Crucis, (duo posteriora tamen iis non iniungantur, |quibus insolita
sunt), eleemosyna, Psalmi poenitentiales, Litaniae, meditationes, piae
lectiones etc. 2° Singulis diebus per unam alteramve hebdomadem, per
mensem, certas preces persolvere, v. g. ter Salutationem Angelicam
mane et vespere. (Hanc poenitentiam cum invocatione: « Per immacu­
latam Conceptionem tuam, o Maria, redde purum corpus meum et sanc*. Tit. Ill, cap. 1, n. 22.

’. Sess. 24, cap. 8, dc reform.

S

— 268 —

tam animam meam, » solebat S. Alf. plerumque iniungere, aut saltem
consulere iis, qui preces illas frequentare non consueverant). Insuper
3° ad certum tempus omni vespere actum doloris elicere, et omni mane
propositum renovare abstinendi a tali peccato. 40 Praeter satisfactionem
absolute impositam aliquam poenitentiam implere, quotiescumque poeni­
tens in quoddam peccatum relapsus fuerit, v. g. Litanias B. Μ. V.,
5 Pater et Ave, aliquam eleemosynam ; multum enim iuvat ad coercen­
dam pravam consuetudinem. Haec tamen poenitentia iniungenda est
solum ad breve tempus, ob periculum neglectus, puta ad mensem, ad
proximam confessionem. 50 Intra determinatum tempus denuo confiteri,
et, si expediat, communicare; nisi tamen obstet periculum omissionis,
uti non raro eveniet; tunc satius est instanter hortari ad frequentationem
Sacramentorum. Quocirca prae oculis habendum est, quod, licet ex se
multum prodesset iniungere Sacramentorum frequentationem et eleemo­
synas, experientia tamen docet id iis damnosum evadere, qui haec bona
opera raro exercent. » ‘

350

IV. Causae excusantes ab imponenda satisfactione per se debita.
Porro :
i. Causae, ob quas licet imponere satisfactionem minus proportionatam
gravitati vel frequentiae delictorum, non tamen levem, sunt :
a) Vehemens, utut non vehementissima, contritio.
b) Occasio iubilaei vel indulgentiae plenariae, quam poenitens lucrari
intendit (S. Alf. VI, 510; Horn. Ap. tr. 16, n. 49).
c) Timor, ne poenitens ob proportionatam poenitentiam implendam
confessarios laxiores quaesiturus, vel ipsam satisfactionem satis propor­
tionatam omissurus sit; quae tamen pericula passim praecaveri possunt
addendo opus vel opera iam aliunde debita (S. Alf. VI, 509, 513; Horn.
Ap. tr. 16, n. 50; cfr. S. Thom. Suppi. 918, a. 4).
d) Spes minori satisfactione poenitentem ad frequentiorem confes­
sionem alliciendi (S. Alf. VI, 510).
e) Voluntas confessarii partem satisfactionis in se suscipiendi. Constat
enim ex doctrina de communione Sanctorum, posse unum pro alio satis­
facere. Dixi partem, quia, si totam satisfactionem in se susciperet, actio
sacramentalis ab ipso poenitente praestanda deesset. Praeterea notes,
confixam esse ab Alex. VII prop. 15 « posse poenitentem propria auc­
toritate substituere sibi alium, qui loco ipsius poenitentiam impleat. » ’
Confessarius tamen potest poenitenti concedere, ut alius pro ipso satis-

'. Aertnys-Damex, II, n. 322.----- !. Denz.-Bannw. n. 1115.

— 269 —

factionem iniunctam persolvat, quo casu satisfactio non est opus ab alio
praestitum, sed huius operis procuratio (S. Alf. VI, 526).
f) Verba: quidquid boni feceris, etc., num sint causa, ob quam satis­
factio minui possit, disputatur. Pauci affirmant, quia, inquiunt, confessarius probabiliter per verba illa omnia opera bona poenitentis ad satis­
factionem sacramentalem elevat, saltem si illud facere explicite vel im­
plicite intendat (n. 342). Verum etiamsi illa sententia admittatur, non
tamen videtur esse ratio minuendi satisfactionem; siquidem Trid., licet
nosset, praedictam formulam a confessariis adhiberi, nihilo minus serio
monet eos, ut satisfactionem peccatis convenientem imponant.1
2. Causae, ob quas licet pro culpis gravibus levem satisfactionem
imponere, sunt:
a) Vehementissima contritio.
b) Magna satisfactio iam praestita.
c) Timor, ne poenitens ob gravem poenitentiam implendam laxiores
confessarios quaesiturus, vel ipsam gravem poenitentiam omissurus sit ;
quae tamen pericula iterum passim evitari possunt imponendo opus iam
aliunde debitum (cfr. S. Alf. λ7Ι 509, 513; Hom. Ap. tr. 16, n. 50: cfr.
S. Thom. suppi, q. 18, a. 4).
3. Causa, ob quam licet sine satisfactione imposita absolvere, vix
occurrit nisi in mentis impote vel in moribundo sensibus destituto. Illud
licitum esse ob indulgentiam plenariam, reprobat Bencd. XIV in Constit.
Inter praeteritos. * Notes tamen:
a) Levissima satisfactio (v. g. actus brevissimus caritatis, invocatio
saltem mente nominum lesu et Mariae) imponatur in urgenti mortis
periculo (S. Alf. Horn. Ap. tr. 16, n. 49).
b) Quoad aegros monet Rit. Rom.,’ illis « non esse iniungendam gra­
vem, aut laboriosam poenitentiam ; sed indicendam tantum illam, quam,
si convaluerint, opportuno tempore peragant. Interim iuxta gravitatem
morbi, aliqua oratione, aut levi satisfactione imposita et acceptata, ab­
solvantur, prout opus erit. »
Denique si poenitens post absolutionem peccatum ex oblivione omis­
sum confitetur, debet quidem confessarius novam satisfactionem impo­
nere, at passim potest huic obligationi satisfacere minuendo satisfactio­
nem impositam, quatenus priorem confessionem respicit; immutatam
eam relinquendo, quatenus ad posteriorem spectat. Aliqui quidem cen­
sent, in casu novam satisfactionem non debere imponi ; verum sicut ad
novam absolutionem, practice saltem, novus actus doloris novaque
‘. Sess. 14, cap. 8.

2. 3 Dec. 1749.

*. Tit. 3, cap. i, η. 25.

— 270---

confessio requiruntur, ita etiam nova satisfactio debet imponi (S. Alf.
VI, 513). Haec sententia in praxi sequenda est, quia secus nova absolutio
exponeretur periculo, ne parte integrante privaretur.
Nota. Si satisfactio diminuatur, subinde utile est poenitentem de pau­
citate satisfactionis impositae monere, cumque excitare, ut sponte sup­
pleat.
351

V. Tempus imponendi satisfactionem. Satisfactio tam ante quam
post absolutionem valide imponi potest ; si post absolutionem imponitur,
non nimis longe post eam iniungatur, ut servetur unitas moralis iudicii
(p. 271). At expedit, ut imponatur ante absolutionem, tum quia illud
Rituali Romano * conforme est ; tum quia ordo iudicii consulit, ut satis­
factio iniungatur et acceptetur, antequam poenitens absolvatur (S. Alf.
vi, 514).
SCHOLION.
De commutatione satisfactionis.

352

I. Natura commutationis sacramentalis. Commutatio satisfactionis
est quaedam retractatio vel correctio iudicii, quatenus poenam imposuit;
quae sicut in aliis iudiciis, ita etiam in iudicio sacramentali a competente
iudice fieri potest.

353

II. Personae, quae possunt commutare, sunt confessorii; tam ille,
qui satisfactionem imposuit, quam alius eiusdem iurisdictionis. Qui non
sunt confessarii commutare nequeunt, quia commutatio est actus judi­
cialis, virtute clavium ponendus. Dixi « alius eiusdem iurisdictionis ; »
nam disputatur, num simplex confessarius possit commutare satisfac­
tionem, pro peccato reservato impositam. Cum S. Alf. (VI, 529, dubit.
2°) negandum videtur, quia confessarius caret potestate in indicium
institutum de causa, cuius pertractatio ei subtracta erat. Opponunt ad­
versarii, reservationem per absolutionem esse sublatam, ita ut confessa­
rius simplex iam habeat potestatem in causam praedictam seu in illa
peccata. Resp. concedendo assertum, sed caret potestate in indicium insti­
tutum de causa illa, ita ut illud moderari, a. v. satisfactionem iniunctam
commutare nequeat. Notes tamen, confessarium habere potestatem in
reservata, ideoque commutare posse satisfactionem, casu quo Superior
commode adiri nequeat.

354

III. Modus commutandi. 1. Ad valorem requiritur, ut commutatio
fiat in tribunali sacramentali seu ita, ut cum absolutione, a commutante
data vel danda, saltem moraliter unum constituat. Ratio est, quia satis­
factio vi absolutionis fieri debet sacramentalis; quod locum habere
‘. Tit. Ill, cap. 2, n. 1.

— 2γι —

nequit, nisi cum ea uniatur. Porro quod spectat ad unionem cum abso­
lutione requisitam, haec accipe :
a) Certo valida est commutatio, quae fit sive in decursu confessionis,
sive immediate post absolutionem, vel saltem dum poenitens adhuc in
confessionali versatur. Ratio est, quia iudicium adhuc moraliter perdu­
rat, ita ut actus commutandi moraliter unum cum absolutione constituat.
b) Disputatur, num maius et quantum temporis spatium confessionem
inter et actum commutandi intercedere possit. Iam vero alii facultatem
commutandi extendunt ad unum alterumve diem post peractam confes­
sionem. Alii censent, nullum temporis spatium coniunctioni requisitae
obstare. Alii cum S. Alf. (VI, 529) censent, commutationem fieri debere
immediate post absolutionem vel saltem, dum poenitens adhuc in confes­
sionali versatur. Ubi primum, recepta absolutione, discesserit, processus
iudicialis finitus est, ita ut actus iudicialis (in casu actus commutandi),
qui postea instituatur, nequeat cum ea unum constituere, sed ad novum
processum iudicialem dirigi debeat. Dixi, processum finitum esse, ubi
primum poenitens, absolutione recepta, discesserit. Quod quidem et in se
placet, èt confirmatur eo, quod in casu confessarius iam non posset
cum poenitente de facta confessione loqui, quin sigillum sacramentale
laederet.
Obi. Sicut satisfactio, post longum tempus impleta, ita et eiusdem nondum prae­
stitae commutatio semper faciet unum .morale cum praecedenti confessione.
Resp. negando paritatem; scilicet satisfactio non est actio iudicialis, sicut com­
mutatio. Actio autem iudicialis, ut cum iudiciaii processu saltem moraliter unum
constituat, poni debet, antequam processus finitus est. Accedit quod, obiectione
admissa, commutatio aeque longe ab absolutione separari i>otest ac satisfactio ;
quod pauci admittunt. Ceterum in dubio sententia S. Alf. sequenda est, ne valor
commutationis periculo exponatur.

2. Ad liccitatcm quod spectat, requiritur utique iusta causa. Non opus
est, poenitentem repetere peccata, sive eidem sive alii confessario con­
fiteatur. Ratio est, quia commutans non debet iudicare de peccatis iam
iudicatis, sed solum de ratione commutandi. Requiritur tamen confusa
quaedam status poenitentis notitia, quia etiam poenitentia, a confessario
commutante imponenda, debet esse (per se saltem) aliquatenus proportionata peccatis; item medicinalis. Sed ad dictos fines sufficit notitia,
quam confessarius ex ipsa poenitentia commutanda potest colligere;
iuxta eam et dispositionem poenitentis in commutando sese dirigat (S.
Alf. Horn. Ap. tr. 16, n. 61 ; Theol. mor. VI, 529, dub. i°).
Coroll. I. Confessarius etiam non rogatus satisfactionem commutare potest
(S. Alf. VI, 529, cub. 1°).

— 272 —
Coroll. H. Commutatio fiat in opus plus minusvc aeque grave, nisi secundum
supra exposita (n. 350) adsit causa minuendi satisfactionem.
Coroll. III. Disputatur, utrum poenitens post factam commutationem possit
redire ad priorem satisfactionem, an haec pro retractata haberi debeat. Communius
affirmatur, poenitenti remanere facultatem utramvis satisfactionem eligendi. Res
tamen dubia est, quia non liquet, confessarium ita posse procedere, ut ab electione
poenitentis pendeat, quisnam actus partem integrantem sacramenti constituturus sit.

Articulus III.

De obligatione acceptandi et implendi satisfactionem.
355

I. Obligatio acceptandi satisfactionem. Poenitens tenetur acceptare
satisfactionem, spectata hodierna disciplina, aequam (can. 887). Sequitur
ex iure et obligatione confessarii eam imponendi. Porro:
1. Obligatio acceptandi satisfactionem gravis videtur, si satisfactio
imposita est gravis. Neque opponatur, poenitentem sine gravi culpa posse
discedere, quia non tenetur sub gravi perficere sacramentem, seu quia
grave non est partem tantum ritus ponere. Nam etiamsi illud concedatur,
gravis tamen obligatio acceptandi sequi videtur ex iure et obligatione
gravi confessarii satisfactionem gravem imponendi.
2. Obligatio acceptandi satisfactionem levis tantum videtur, si satis­
factio imposita est levis. Ratio est, quia in casu non patet obligatio gravis
non discedendi.
3. Pariter poenitens tenetur sub gravi habere voluntatem implendi
satisfactionem impositam, si de satisfactione gravi agitur. Si satisfactio
levis est, alii voluntatem eam implendi sub gravi requirunt, quia secun­
dum eos voluntas implendi pertinet ad essentiam sacramenti (n. 291).
Alii dictam voluntatem sub levi tantum exigunt, ob rationem contrariam.
Quia prior sententia probabilis est, practice dici debet, sub gravi requiri
voluntatem levem satisfactionem adimplendi, ne, scilicet sacramentum
periculo nullitatis exponatur.
4. Per se poenitens non peccat acceptando satisfaqtionem cum inten­
tione commutationem petendi ab alio, quia petitio commutationis per se
nihil mali involvit.

Coroll. I. Si satisfactio manifeste iusto maior imponitur, poenitens potest diminutionem petere, atque, si haec denegatur, discedere (S. Alf. VI 516). Si non
discedit atque absolutionem recipit — quod ei etiam licitum est — secundum alios
tenetur satisfactionem implere, ne sacramentum parte integrante privetur; secun­
dum alios non tenetur ad satisfactionem implendam, atque confessario imputan­
dum, quod sacramentum parte integrante caret. At videtur teneri, si materia
poenitentiae bene divisibilis est, ad partem peccatis aequam implendam.
Coroll. II. Confessarius minorem aliamve satisfactionem petenti atque gravem
implere parato facile acquiescat (S. Alf. VI, 516).

— 273 —

II. Obligatio implendi satisfactionem, i. Persona obligata. Poeni- 356
tens, ut edicit can. 887 « ipse per se debet implere » satisfactionem. Id
tamen, ut notavimus, non impedit, quominus confessarius poenitenti
facultatem faciat alium sibi substituendi, qui satisfactionem impleat
(n- 350).
2. Gravitas obligationis. Obligatio implendi satisfactionem gravis est,
si i° pro materia necessaria imposita est, et 20 gravis, et 30 sub gravi
iniuncta est. Hisce conditionibus impletis, etiam grave est omittere par­
tem gravem ; id tamen ut plurimum locum non habet, si satisfactio habet
tractum successivum ; quo casu igitur passim grave non est una alterave
vice omittere quod v. g. pro singulis alicuius hebdomadae diebus iniunctum est. Una ex enumeratis conditionibus deficiente, obligatio implendi
satisfactionem levis est; et in casu, quo confessio invalida fuit, satisfactio
non obligat. Dixi :
a) Si pro materia necessaria imposita est, quia pro materia libera
saltem per se gravis satisfactio imponi nequit (n. 348; S. Alf. VI, 517).
b) Si gravis est; quia satisfactio levis nequit sub gravi iniungi.
c) Si sub gravi iniuncta est, quod fieri omnino expedit, et factum esse
praesumitur; quin etiam sunt, qui censeant, satisfactionem gravem non
posse sub levi iniungi, quia licet possit legislator in materia gravi obli­
gare tantum sub levi, tamen in hoc sacramento confessarius non repu­
tatur ut legislator, sed ut simplex minister, cum ibi agat nomine Dei.
Unde non potest materiam per se gravem sub levi imponere. Alii tamen
contrarium admittunt, hac ratione innixi : « Confessarius in hoc sacra­
mento non tantum fungitur vicibus Christi; sed etiam est a Christo con­
stitutus verus iudex et legislator, qui ex potestate sibi tradita solvit, re­
mittendo peccata; et ligat, praecepta imponendo circa obligationem satis­
factionis implendae» (S. Alf. VI, 118).
Circumstantia satisfactionis (v. g. via Crucis a poeni tente genu flexo
peragenda) sub gravi obligat, si aut in se aut respectu poenitentiae gra­
vis est et — quod, prima conditione impleta, praesumitur — sub gravi
imposita est (S. Alf. VI, 517).
3. Tempus implendi satisfactionem. Primum notes, satisfactionem im­
positam posse tam ante quam post absolutionem impleri. Eam posse
impleri post absolutionem, patet tam ex praxi iam communiter et per
tot saecula vigente, quam ex damnata doctrina contraria. * Potest tamen
etiam ante absolutionem impleri. Ratio dubitandi oriri posset ex eo, quod
poenitens ante absolutionem facile est in statu peccati mortalis, ideoque
*. Djsnz -Bannw. n. 728, 1306, 1437, 1535.
w. M. T. M. 11.

iS

— 274 —
satisfactio i. c. pars integrans sacramenti, effectum suum, i. e. remissio­
nem poenae, nondum sortiri potest, ita ut, donec status gratiae recupere­
tur, informis remaneat. Sed satisfactio tunc tantum evadit pars' integrans
cum coniungitur cum absolutione, eoque ipso momento effectum sorti­
tur, ita ut satisfactio qua pars integrans non fuerit informis. Ceterum
observes :
a) Si tempus a confessario statutum est, hoc servari debet. Tempore
praeterlapso, obligatio non cessat; tum quia confessarius principaliter
intendit opus, accessorie tempus; tum quia sacramentum parte integrante
privari non licet (S. Alf. VI, 525). Si tempus non est statutum, satis­
factio non diutius differatur, et conformiter menti confessarii impleatur,
quam primum commode impleri possit (S. Alf. VI, 521).
b) Dilatio gravis satisfactionis grave peccatum est: i° si grave peri­
culum oblivionis vel impotentiae secuturae secum fert; 20 si satisfactio­
nem fine frustrat vel notabiliter minuit, v. g. si confessio post mensem
instituenda ultra hebdomadem differatur. Disputatur, num dilatio per se
unquam grave peccatum sit. Porro cum S. Alf. (VI, 521) affirmandum
videtur, quia dilatio diuturna (puta sex mensium) obligationis gravis per
se prima opportunitate morali implendae gravem deordinationem vide­
tur involvere.
4. Modus implendi satisfactionem, a) Requiri videtur intentio satis­
faciendi, seu opus impositum pro satisfactione peragendi. Etenim sicut
requiritur intentio recipiendi sacramentum quoad essentialia, ita etiam
requiritur quoad integralia, ut sacramentum integre recipiatur. Sufficit
autem, ut poenitens habuerit et non retractaverit intentionem suscipiendi
sacramentum, quippe quae intentio integrum sacramentum respiciat.
Dicta autem intentio probabiliter quidem comprehendit opus a confes­
sario iniunctum, quod quis immemor satisfactionis debitae posuit (cfr.
S. Alf. III, 700, q. 2); verum cum de valore partis integrantis agatur,
opus denuo peragendum videtur (cfr. S. Alf. II, 2).
Obi. Non requiritur intentio satisfaciendi; siquidem sufficit posuisse actum a
confessario impositum.
Resp. E dictis sequitur, illud non sufficere, ut actus positus sit pars integrans
sacramenti.

b) Satisfactio videtur implenda in statu gratiae, si impletur post
absolutionem; nam illicitum est ponere obicem effectui utut secundario
sacramenti (S. Alf. VI, 523).
Obi 1. Finis praecepti, in casu remissio poenae superstitis, non cadit sub prae­
cepto.

— 275 —
Rcsf>. Transcal; sed finis sacramenti sub praecepto cadit.
Obi. 2. Satisfactio postea, sublato obice, reviviscet.
Rcs[f. Praeterquam quod haec sententia dubia est — ideoque pro praxi non valet,
quia remanet periculum, ne sacramentum effectu secundario privetur — illicitum
est satisfactionem informiter implere, sicut illicitum est sacramentum quoad essen­
tialia informiter recipere.

Si satisfactio impletur ante absolutionem, non requiritur, ut fiat in
statu gratiae ; tunc enim, uti iam notavimus, non evadit pars integrans
antequam absolutio conferatur ideoque, ut supponitur, status gratiae a
poenitente recuperetur: quo posito, pars integrans non remanet informis,
sed statim effectum sortitur.
c) Satisfactio impleri potest cum alio, si impositae sunt preces, quae
cum aliis recitari solent.
5. Cessatio obligationis provenire potest sive ex impotentia superve­
niente sive ex oblivione.
Qui satisfactionis impositae oblitus est, neque ex consuetudine confessarii hanc illamve poenitentiam imponendi, eam colligere potest, tenetur
adire confessarium, si commode fieri possit, et confessarius praesumatur
eam memoria retinuisse. Secus obligatio cessat. Neque dicas: Tenetur
redire, ut confessarius, si poenitentiae impositae oblitus sit. novam im­
ponat. Nam, cum processus iudicialis completus finitus sit, confessarius
novam poenitentiam imponere nequit, nisi poenitens novam confessionem
instituat; ad quod onus non tenetur (S. Alf. VI, 520).
Quid, si confessarius omisit satisfactionem imponere?
Rcs(>. In casu poenitens tenetur redire, si commode possit, ne sacramentum parte
integrante privetur ; cum enim processus iudicialis incompletus remanserit, videtur
moraliter perseverare, etiamsi poenitens confessionale reliquerit.

SECTIO III.
De effectibus sacramenti Poenitentiae.
Effectus sacramenti Poenitentiae sunt:
357
1. Gratia sanctificans sive prima, sive, si poenitens iam in statu gra­
tiae versatur, secunda.
II. Gratia sacramentalis; quae consistit in eo, quod gratia sanctificans,
quam sacramentum Poenitentiae confert, ius tribuit ad gratias actuales,
quibus peccata praeterita penitus tollantur, et futura praecaveantur.
III. Remissio poenae aeternae et reviviscentia meritorum.
IV. Remissio poenae temporalis, proportionata dispositioni poenitentis ;1 item vi satisfactionis sacramentalis.
’. Cfr. Trid. Sess. 14, cap. 2.

— 276 —
V. Conscientiae pax et serenitas, secundum haec Conc. Trid. : « Sane
vero res et effectus huius sacramenti, quantum ad eius vim et efficaciam
pertinet, reconciliatio est cum Deo, quam interdum in viris piis et cum
devotione hoc sacramentum percipientibus conscientiae pax ac serenitas
cum vehementi spiritus consolatione consequi solet. » 1

SECTIO IV.
De necessitate Sacramenti Poenitentiae.

Exploranda necessitas tam medii quam praecepti ; attamen solius prae­
cepti divini, quia de praecepto ecclesiastico dictum est t. I, n. 1104.
358 I. Necessitas medii.Sacramentum Poenitentiae eis,qui post Baptismum
graviter peccaverunt, necessarium est ad salutem necessitate medii. Pa­
tet: i° ex hisce Conc. Trid.: « Est autem hoc sacramentum Poenitentiae
lapsis post baptismum ad salutem necessarium, ut nondum regeneratis
ipse baptismus. » * 2° ex S. Scriptura. Christus enim edixit, peccata
retenta esse eis, quibus a indicibus ab Ipso constitutis retinentur. ’ Atqui
peccata non vere retinerentur, si peccatori aliud medium veniam obtinen­
di ac per dictos iudices suppeteret. Accedunt 30 testimonia SS. Patrum,
et 40 argumentum praescriptionis; quae una cum aliis argumentis con­
feras apud Dogmaticos.
Coruil. Ex dictis consequitur, contritionem perfectam et actum caritatis non
iustificare peccatorem, nisi quatenus sunt simul recursus ad sacramentum Poeni­
tentiae in voto, scu quatenus simul includunt propositum submittendi se indicibus
a Christo constitutis. Unde ita iustificato remanet obligatio postea recurrendi ad
iudiccm.

359

II. Necessitas vi praecepti divini. 1. Exsistentia praecepti sequitur
ex necessitate medii.
2. Tempus implendi praeceptum. Praeceptum obligat:
a) Per se: i° in articulo mortis; nam qui tunc legem divinam non im­
plet, temere se exponit periculo eam nunquam implendi ; 20 disputatur,
num aliquoties in vita; sed affirmandum videtur, quia aegre admittitur,
Christum instituisse tribunal, quo peccator cum Deo reconcilietur, simulque peccatori facultatem fecisse, dictum tribunal usque ad finem vitae
effugiendi (S. Alf. VI, 662, 663, 665). Ceterum certum est: i° praecep­
tum divinum non obligare statim post commissum peccatum ; 2° dicto
praecepto satisfieri per impletionem praecepti ecclesiastici (S. Alf. VI,
663).
‘. Sess. 14 c^p. 3.

*. Sess. 14 cap. 2.

·. loa. XX, 23.

— 277 —

b) Per accidens: i° si confessio habetur pro medio moraliter necessa­
rio vitandi peccatum (S. Thom. Suppl, qu. 6, art. 5) ; 20 secundum plures
ante Eucharistiae susceptionem, si quis graviter peccaverit (n. 179), quo
casu certo habetur obligatio, sive ex lege divina sive ex lege ecclesiastica.

Pars II.
De ministratione sacramenti Poenitentiae.

Minister sacramenti Poenitentiae est solus sacerdos; patet tam ex 360
Conc. Trid. quam ex can 871. Conc. Trid. edixit: « Si quis dixerit....
non solos sacerdotes esse ministros absolutionis.... anathema sit. » ’
Quibus praemissis, agemus primum de ministratione sacramenti Poe­
nitentiae generatim, deinde de ministratione aliquibus speciatim.
SECTIO I.
De ministratione sacramenti Poenitentiae generatim.
Dicemus primum de potestate requisita ad ministrandum sacramentum
Poenitentiae, deinde de recto usu istius potestatis.

CAPUT I.
De potestate requisita.

In ministro Poenitentiae duplex requiritur potestas, ordinis scilicet et
jurisdictionis (can. 872). Requiri potestatem ordinis, sequitur ex eo,
quod, ut supra probatum est, solus sacerdos est huius sacramenti minis­
ter. De potestate iurisdictionis (sacramentalis) uberius agendum, atque
quidem primum de iurisdictione sacramentali generatim, deinde de iurisdictione in aliquas personarum classes speciatim. denique de limitatione
iurisdictionis quoad peccata seu de reservatione peccatorum.

Articulus I.
De iurisdictione sacramentali generatim.
I. Notio. Jurisdictio sacramentalis est: Potestas iudicialiter audiendi 361
confessiones fidelium, eosque absolvendi aut ligandi. Iurisdictionis sacra­
mentalis collatio in novo Codice dicitur approbatio (cfr. can. 872, 881,
882), ita ut dicta vox iam non significet testimonium authenticum de
alicuius idoneitate ad confessiones audiendas.

II. Necessitas docetur a Trid.2 et Codice lur. Can. (can. 872), et 362
sequitur ex eo quod absolutio non solum actio sacramentalis, verum
‘. Sess. 14, caa. 10.----- :. Sess. 14, cap. 7.

— 278 —

etiam iudicialis est ideoque exerceri debet in subditum. ' Constituitur
autem aliquis subditus per jurisdictionem in ipsum.5 Hinc reicienda est
atque communiter reicitur sententia aliquorum, qui docebant, ad absol­
vendum a venialibus et a mortalibus iam directe remissis non requiri
iurisdictionem.
363

III. Divisio. lurisdictio sacramentalis dividitur in ordinariam et dele­
gatam, prout ipso iure officio adnexa vel personae commissa est (can.
197, § i ; t. I, n. 97).

364

IV. lurisdictio ordinaria. 1. Competit pro universa Ecclesia S. Ponti­
fici et S. R. E. Cardinalibus; pro suo cuiusque territorio Ordinario loci,
parocho et aliis qui loco parochi sunt ; * item canonico poenitentiario
ecclesiae cathedralis et collegiatae pro omnibus dioecesanis, etiam extra
dioecesim et pro extraneis qui in dioecesi versantur : quos omnes absol­
vere potest etiam a peccatis et censuris Episcopo reservatis ; denique
superioribus religiosis exemptis pro suis subditis, ad normam constitu­
tionum (can. 873, § i et 2).

2. Exerceri potest in subditos ubicumque exsistant, ita ut v. g. parochus
parochianos suos etiam extra paroeciam vel dioecesim absolvere possit
(can. 801, § 2). Praeterea parochi solent recipere iurisdictionem delega­
tam pro tota dioecesi.
3. Cessat amissione officii et post sententiam condemnatoriam vel
declaratoriam, excommunicatione, suspensione ab officio et interdicto
(can. 873, § 3.).

365

V. lurisdictio delegata. 1. Personae delegantes sunt:
a) Ordinarius loci, in quo confessiones excipiuntur, confert iurisdic-

‘. Ad quaestionem, quomodo confessarius possit habere iurisdictionem in suum
superiorem, ita respondendum: Superior per iurisdictionem fori externi, quam a
Christo (ut Papa) aliovc recepit, confert iurisdictionem fori interni confessario,
qui deinde hac iurisdictione, qua nomine Christi agit, absolvit Superiorem ut homi­
nem privatum. ----- ’. Ordinarius loci quamvis gaudeat iurisdictione ordinaria in
religiosos exemptos et in peregrinos in dioecesi versantes — siquidem facultas illos
absolvendi ipso iure officio eius annexa est — nequit tamen praedictos extra
dioecesim absolvere, quia non sunt cius subditi simpliciter dicti. Dixi < simpliciter
dicti » : quia quamdiu in dioecesi versantur, in ordine ad absolutionem ei sub­
duntur. Alii iurisdictionem Ordinarii loci in religiosos exemptos et in peregrinos,
in dioecesi versantes, dicunt delegatam a iure, praecise quia non extenditur ad
eosdem, extra dioecesim versantes. Religiosos non exemptos, qui in dioecesi habi­
tant, ubique absolvere potest, quia cius subditi sunt.----- Quinam veniant nomine
Ordinarii loci et parochi, fuse exponitur in tract, de Matrim. Loco parochi sunt
vicarii paroeciales, qui plena potestate parocciali praediti sint ; quinam sint, vide l.c.

tionem sacerdotibus, tam saecularibus quam religiosis etiam exemptis, ad
audiendas confessiones tam saecularium ' quam religiosorum etiam
exemptorum ; sacerdotes autem religiosi eadem ne utantur sine licentia
saltem praesumpta sui superioris (can. 874, § 1).
b) /h religione clericali1 exempta ad recipiendas confessiones profes­
sorum, novitiorum aliorumque familiarum1 iurisdictionem delegatam
confert quoque eorundem Superior, ad normam constitutionum; cui fas
est eam concedere etiam sacerdotibus e clero saeculari aut alius religionis
(can. 875, § 1). — In religione laicali' exempta Superior proponit confessarium, qui tamen iurisdictionem obtinere debet ab Ordinario loci,
in quo religiosa domus reperitur (can. 875, § 2.)
c) Ad confessiones quarumcumque religiosarum ac novitiarum valide
et licite recipiendas requiritur peculiaris iurisdictio, revocata qualibet
contraria particulari lege seu privilegio; hanc iurisdictionem confert loci
Ordinarius, ubi leligiosarum domus sita est (can. 876). De peculiari illa
iurisdictione plura n. 373.
Coroll. I. Cardinalis, canonicus pocnitentiarius et parochus iurisdictionem sacra­
mentalcm ordinariam, quae ipsis ex iure communi competit, delegare nequeunt.
Non enim enumerantur can. 874-876, quibus legislator manifeste recensere intendit
eos omnes, qui iurisdictionem sacramentalcm possunt delegare. Praeterea constat
quoad canonicum pocnitentiarium ex can. 401, § I, et quoad parochum ex responso
P. c.·
Coroll. II. Qui habet iurisdictionem sacramentalcm delegatam ab Apostolica
Sede, potest eam subdclegare, nisi electa fuerit industria personae aut subdclcgatio
prohibita (can. 199, § 2); qui vero iurisdictionem sacramentalcm delegatam habet
ab alio ac ab Apostolica Sede, nequit eam subdclegare, nisi ex concessione expressa
(can. 199, § 4).

2. Modus delegandi. Ad confessiones valide audiendas opus est iuris- 366
dictione scripto vel verbis expresse concessa (can. 879, § 1). Itaque ad
valorem requiritur, ut iurisdictio sit: i° vere concessa. Hinc non sufficit,
ut sit rogata, neque ut delegans praesumatur eam concessurus; 2° scrip'. Plures censebant, Regulares a S. Pontifice per Superiores recipere iurisdictio­
nem in sacculares. Quodsi privilegium istud exstiterit, iam nequit sustineri ----:. Religio clericalis est cuius plcrique sodales sacerdotio augentur (can. 488, 40).
----- ’. I. c. in religiosa domo diu noctuquc degentium causa famulatus aut educa­
tionis aut hospitii aut infirmae valetudinis (can. 514, § 1). ----- *. Religio laicalis
est cuius plcrique sodales sacerdotio non augentur (can. 488, 40).----- *. Can. 525
statuit ; « Si religiosarum domus Sedi Apostolicae immediate subiecta sit vel Ordi­
nario loci, hic eligit sacerdotes a confessionibus tum ordinarios tum extraordi­
narios; si Superiori regulari, hic confcssarios Ordinario praesentat, cuius est
eosdem pro audiendis illarum monialium confessionibus approbare et Superioris
negligentiam, si opus sit, supplere ».---- r 16 Oct. 1919, ad 3 (A. A. S. 1919. p. 476).

--- 28ο ---

to vel verbis expresse concessa ; quod tamen satis locum habet, cum
delegans telephonio vel télégraphe utitur. Non requiritur, ut concessio
jurisdictionis intimetur, quia collatio jurisdictionis est gratia facta seu
gratia, quae conceditur sine interiecto exsecutore. Eiusmodi autem con­
cessiones effectum habent a momento quo datae sunt litterae (can. 38).
Hinc sacerdos valide absolvit, postquam Ordinarius litteris subscripserit
vel mandatorio concessionem significaverit; valide et licite, postquam de
concessione utcumque vere certior factus sit, quamvis extra casum neces­
sitatis expediat authenticam intimationem exspectare.
Diximus, requiri, ut iurisdictio scripto vel verbis expresse concedatur.
Id tamen probabiliter non impedit, quominus consuetudo Ordinario nota
et tacite ab ipso approbata sufficiat. Aliud enim est iurisdictio tacite
concessa, quae a iure reprobatur; aliud consuetudo tacite approbata, ita
ut in casu iurisdictio saltem probabilis sit, atque ab Ecclesia suppleatur.
Ceterum delegans servet haec :
a) Locorum Ordinarii jurisdictionem ad audiendas confessiones habualiter ne
concedant religiosis qui a proprio Superiore non praesentantur ; iis vero qui a
proprio Superiore praesentantur, sine gravi causa eam ne denegent, firmo tamen
praescripto can. 874, § 2; qui canon nunc exhibetur.
b) Tum locorum Ordinarii lurisdictionem, tum Superiores religiosi jurisdictio­
nem aut licentiam audiendarum confessionem ne concedant, nisi iis qui idonei per
examen reperti fuerint, nisi agatur de sacerdote cuius theologicam doctrinam
aliunde compertam habeant. — Si post concessam jurisdictionem aut licentiam
prudenter dubitent, num probatus a se antea sacerdos pergat adhuc idoneus esse,
eum ad novum doctrinae periculum adigant, etsi agatur de parocho aut canonico
pocnitcntiario (can. 877). Hinc, ut quis ante iurisdictioncm elapsam ad novum
examen licite adigatur, requiritur fundatum dubium de idoneitate.
c) Iurisdictio delegata aut licentia audiendarum confessionum concedi potest
certis quibusdam circumscripta finibus (can. 878, § 1), puta ad certum tempus, pro
solis viris. — Caveant tamen locorum Ordinarii ac religiosi Superiores ne iurisdictionem aut licentiam sine rationabili causa nimis coarctcnt (can. 878, § 2). Irratio­
nabile foret excipere aliquod tempus, puta tempus paschale;1 item infirmos.5
d) Loci Ordinarius vel Superior religiosus iurisdictioncm vel licentiam ad au­
diendas confessiones ne revocent aut suspendant, nisi gravem ob causam. — At
graves ob causas Ordinarius potest etiam parocho aut pocnitcntiario confessario
munus interdicere, salvo recursu in devolutivo ad Sedem Apostolicam. — Non
tamen licet Episcopo, inconsulta Sede Apostolica, si de domo formata agatur,
omnibus alicuius religiosae domus confessariis una simul iurisdictioncm adimere
(can. 880). Secus si singulis successive adimatur.
e) Ordinarius, qui sine iusta causa iurisdictioncm revocat, illicite quidem agit,
’. Cfr. decr. S. C. C. 22 Sept. 1668; S. C. Episc. 3 April. 1584. ----- :. Cfr. Con­
stat Clem. X Superna, 13 Sept. 1641 ; S. C. Episc. et Regul. 22 Sept. 1645 ; S. C. C.
14 Dec. 1658.

--- 281 --sed non videtur agere invalide ; etenim contra revocationem intimatam parocho aut
pocnitcntiario, qui ordinariam habent iurisdictioncm datur tantum recursus in
devolutivo (can. 88) ; a fortiori pro illis, qui delegata tantum iurisdictione
potiuntur.
Coroll. /. Aliqui olim docuere, iurisdictioncm in venialia ct in mortalia iam
directe remissa in ipsa ordinatione a Christo conferri. Verum hacc sententia, quae
nullo solido fundamento nititur, iam dudum communiter rciccta est. Neque iam
sustineri potest sententia, olim ab aliquibus admissa, secundum quam praedicta
iurisdictio in ipsa ordinatione ab Ecclesia concederetur.1 Codex de eiusmodi dis­
positione silet, nec iam viget consuetudo, ad quam ab aliquibus provocabatur (S.
Alf. VI, 543, 582).
Coroll. II. Religiosi, qui iurisdictioncm ab Ordinario loci receperunt, ea non
utantur sine licentia saltem praesumpta Superioris (can. 519).

3. Cessatio delegationis. Iurisdictio sacramentalis delegata cessat mo- 367
dis expositis t. I, η. 101, ubi de iurisdictione generatim sermo fuit. Notes
quoque, eam per se non cessare sola mutatione domicilii. Si tamen iuris­
dictio collata erat propter munus (puta cappellani), quod confessarius
tamquam subditus in aliqua dioecesi obivit, non censetur, abdicato mu­
nere perdurare, nisi de mente contraria Ordinarii constet. Praeterea
attendantur statuta provincialia et dioecesana. Denique observes, vi can.
207, § 2 absolutiones, elapso tempore vel exhausto casuum numero, per
inadvertentiam concessas, validas esse.
Nota. Curent Superiores ut religiosi subditi, a sc designati, praesertim in dioe­
cesi in qua degunt, cum a locorum Ordinariis vel parochis eorum ministerium
requiritur ad consulendum populi necessitati, tum intra tum extra proprias eccle­
sias aut oratoria publica, illud, salva religiosa disciplina, libenter praestent. —
\7icissim locorum Ordinarii ac parochi libenter utantur opera religiosorum, prae­
sertim in dioecesi degentium, in sacro ministerio et maxime in administrando sa­
cramento poenitentiae (can. 608).

Articulus II.
De iurisdictione sacramentali in aliquas personarum classes speciatim.
I. Iurisdictio in milites. 1. Patet, milites confiteri posse sacerdoti, 368
qui iurisdictioncm habet ab Ordinario loci, in quo confessiones insti­
tuunt. Quid independenter ab Ordinario loci possint cappellani militares,
pendet a peculiaribus S. Sedis praescriptis (cfr. can. 451. § 3). Scilicet si
episcopus militaris constitutus est, vel saltem cappellanus maior toti exer’. Innoc. XI decreto 12 Febr. 1679 praecepit. < Non permittant (episcopi), ut
venialium confessio fiat simplici sacerdoti non approbato ab Episcopo aut Ordi­
nario ». Et Cone. Trid. Absolute — quin venialium confessionem exciperet —
statuebat, neminem posse confessiones audire, nisi parochiale beneficium aut
approbationem obtinuisset (S. Alf. Horn. Ap. tr. 16, n. 77).

— 282 —

citui praeficitur, hisce facile facultas conceditur aliis sacerdotibus Juris­
dictionem in milites conferendi.1
2. Milites convocati ad bellum seu mobilisati, ut dicitur, aequiperantur
constitutis in periculo mortis ; hinc pro eis valent quae dicemus de Juris­
dictione in moribundos (n. 370).5

369

II. lurisdictio in navigantes. Sacerdotes omnes maritimum iter arri­
pientes, dummodo vel a probrio Ordinario, vel ab Ordinario portus in
quo navim conscendunt, vel etiam ab Ordinario cuiusvis portus interiecti
per quem in itinere transeunt, facultatem rite acceperint confessiones
audiendi, possunt, toto itinere, quorumlibet fidelium secum navigantium
confessiones in navi excipere, quamvis navis in itinere transeat vel etiam
aliquamdiu consistat variis in locis diversorum Ordinandorum iurisdictioni subiectis. -- Quoties vero navis in itinere consistat, possunt con­
fessiones excipere tum fidelium qui quavis de causa ad navim accedant,
tum eorum qui ipsis ad terram obiter appellentibus confiteri petant, eosque valide ac licite absolvere etiam a casibus Ordinario loci reservatis
(can. 883). Quocirca observes :
1. Ordinarius proprius sacerdotis saecularis et religiosi non exempti
est Ordinarius loci, in quo praedicti domicilium vel quasi-domiciliuin
habent usque ad iter susceptum. Disputatur, utrum necne religioso
exempto iurisdictio etiam conferri possit a proprio Superiore maiore.
Alii affirmant, quia Codex dicit de Ordinario, non autem de Ordinario
loci. Atqui nomine Ordinarii etiam venit Superior maior. Attamen ne­
gandum videtur, spectata indole legislationis tam antiquae 5 quam novae,
quae collationem iurisdictionis in saeculares et religiosos non exemptos
continuo Ordinario loci adiudicat. Accedit quod in dubio a veteri iure
non est recedendum (can. 6, 40).
2. lurisdictio habetur toto itinere. Iter autem censetur incipi, ubi
primum navis a portu solverit. Perdurant autem iter atque iurisdictio
donec sacerdos, navi relicta, definitive ad terram appulerit.
3. Vox obiter comprehendit tres dies integros, non plures ; idque etiam
valet casu, quo confessarius ad idem iter prosequendum unam navem
relinquere debeat, ut alteram conscendat, si 111 portu hanc navem tamdiu
expectare debeat.4

370

III. Iurisdictio in moribundos. In periculo mortis omnes sacerdotes,
licet ad confessiones non approbati, valide et licite absolvunt quoslibet
poenitentes a quibusvis peccatis aut censuris, quantumvis reservatis et
*. Cfr. A. A. S. 1915, p. 217.
*. S. Pocnit. 18 Mart 1912; 29 Maii, 1915
(A. A. S. 1915, p. 282; cfr. S. Pocnit. 18 Dec. 1914 (A. A. S. 1914, p. 712); 4 Dec.
1915 (A. A. S. 1915. P 526)· ----- ’· S. Off. 23 Aug. 1905 (Collect, η. 2244). -----*. P. C. 20 Maii, 1923 (A. A. S. 1923, P- H2).

notoriis, etiamsi praesens sit sacerdos approbatus, salvo praescripto can.
884, 2252 (can. 882). Dicitur:
1. In periculo mortis. Non requiritur articulus, sed sufficit grave peri­
culum mortis, atque quidem, sive vere exsistens sive prudenter utut
falso existimatum, sive ortum sive mox oriundum. Casus igitur adest:
i° in morbo periculoso ;2° in partu valde difficili sive paulo ante 53° ante
operationem chirurgicam periculosam; 40 ante navigationem periculo
plenam; 50 tempore pestis; 6° in proelio sive paulo ante (S. Alf. VI.
561). In periculo mortis constitutis aequiperantur: i° milites ad bellum
convocati seu mobilisati ; ‘ 2° omnes viri et mulieres, non seclusis sorori­
bus religiosis, qui aliquo modo pertinent ad exercitus mobilisatos et in
castris versantur.: Haec tamen respiciunt sola regna, quae bellum ge­
runt, vel in imminenti periculo belli versantur, ut deducendum videtur
ex verbis « ad bellum vocatis » et « in castris versantur. » ’
2. Omnes sacerdotes, licet ad confessiones non approbati; etiam publi­
ce haeretici vel schismatici ; item excommunicat! tam tolerati quam vitan­
di (cfr. can. 2261, § 3).
3. Etiamsi praesens sit sacerdos approbatus ; hinc quoad valorem iam
nullus sacerdos excluditur; attamen per se illicitum est absolutionem
recipere ab haeretico vel schismatico, si alius adest.
4. Salvo praescripto can. 884; quo canone spectato, absolutio complicis
in periculo mortis valida quidem, sed extra casum necessitatis illicita est.
5. Salvo praescripto can. 2252; qui canon agit de recursu quandoque
post reconvalescentiam instituendo; de quo dicetur postea. Praeterea
notes :
a) Absolutio in periculo mortis quoad censuram limitatur ad forum internum;'
hinc pro omnibus effectibus poenalibus v. g. pro sepultura ecclesiastica recurren­
dum est ad iudiccm ecclesiasticum.
b) Absolutio, utut valida, potest tamen illicita esse ex eo, quod sacerdos impru­
denter agit, puta quia non satis versatus est in Theologia Morali ct alius doctior
adest; in casu requiritur causa excusans, puta si moribundus cupit a tali confessario determinato absolvi.

IV. lurisdictio in peregrinos et vagos. Omnes utriusque cleri sacer- 371
dotes ad audiendas confessiones approbati in aliquo loco, sive ordinaria
sive delegata iurisdictione instructi, possunt etiam vagos ac peregrinos
ex alia dioecesi vel paroecia ad sese accedentes, itemque catholicos cuius’. S. Pocnit. 18 Mart. 1912.
S. Pocnit. 21 Dec. 1914; 29 Maii, 1915.
----- *. S. Poenit. 11 Mart. 1915; 25 Maii, 1915. — *. P. C. 28 Dec. 1927 ad II
(A. A. S. 1928, p. 61).

— 284 —

que ritus orientalis, valide et licite absolvere (can. 881, § 1). Ex hisce
deducitur — quod etiam patet e can. 874, § 1 et e responso P. C. ’ —
jurisdictionem in peregrinos obtineri ab Ordinario loci. — Quatenus
peregrini absolvi possint a reservatis, postea dicetur.
V. lurisdictio in religiosos exemptos. Dicimus dc solis exemptis,
quia religiosi non exempti, quoad jurisdictionem in ipsos, aliis fidelibus
aequiperantur. In religiosos exemptos autem iurisdictionem habent:
i. In religiosos religionis clericalis exemptae:
a) Proprius religiosorum Superior, qui quidem jurisdictione ordinaria
in eos gaudet (can. 875, § 1).
b) Ordinarius loci, in quo versantur (can. 519); cuius iurisdictio in
eos videtur esse delegata a iure, potius quam ordinaria, quia sese exten­
dit tantum ad eos, si in ipsius territorio versantur (n. 362). Potest tamen
ipsos absolvere etiam a peccatis et censuris in religione reservatis (can.
519)·
c) li, quibus Superior vel Ordinarius loci iurisdictionem delegarunt
(can. 519 et 875, § 1); iurisdictio autem a Superiore delegata personalis
est, ita ut ubique exerceri possit; iurisdictio autem ab Ordinario loci
concessa non sese extendit ad religiosos extra territorium Ordinarii
versantes; quoad eos vero, qui in Ordinarii territorio versantur, iuris­
dictio concessa etiam complectitur peccata et censuras in religione reser­
vatas (can. 519).
Dicta de religiosis exemptis etiam valent pro eorum novitiis, alumnis,
convictoribus et aliis de quibus n. 164 (can. 874, § 1, 875, §1). Disputari
tamen potest, num Superior religiosus atque delegati ab eo iurisdictio­
nem retineant in alumnos tempore feriarum extra domum religiosam
degentes. Negandum videtur, quia alumni tunc temporis potestati Supe­
rioris non subduntur. Secus dicendum, si tempore scholarum excurrunt,
v. g. peregrinationis instituendae causa.
Religiosi exempti extra propriam domum versantes confiteri possunt
prout sequitur:
a) /Ictu itinérantes possunt confiteri — pariter ac domi degentes —
approbato sive ab Ordinario loci, in quo confessio fit, sive a proprio
suo Superiore; non vero socio aliive, qui a neutro approbatus est. lurisdictionem ab alterutro recipiendam esse, sequitur ex can. 519, 874, § 1,
875, § i, ita ut doctrina contraria, olim a pluribus admissa, reici debeat.
P)Itinerantes, qui in aliquo conventu ordinis sui commorantur, possunt
confiteri: Γ approbatis ab Ordinario loci; 20 approbatis a proprio Supe-

372

‘. 24 Nov. 1920 (A. A. S. 1920, p. 575).

— 285 —

riore; 30 Praelato istius conventus et approbatis ab eo; nimirum ex con
suetudine.
2. In sodales religionis laiealis exemptae iurisdictionem habent Ordi­
narius loci, in quo versantur, ct ii, quibus Ordinarius loci eam concessit
(can. 519 et 875, § 2).
3. Si religiosus, etiam exemptus, ad suae conscientiae quietem, confessarium adeat ab Ordinario loci approbatum, etsi inter designatos non
recensitum, confessio, revocato quolibet contrario privilegio, valida et
licita est ; et confessarius potest religiosum absolvere etiam a peccatis
et censuris in religione reservatis (can. 519). Porro:
a) Confessio fit ad conscientiae quietem, quotiescumque ex confessione sic facta
maior speratur conscientiae quies, sive propter magis candidam accusationem,
sive propter proximiorem confitendi occasionem, puta si ordinarius abest; causae
assignatae per se sunt accidentales, neque tali in casu religiosus deberet adhuc illa
vice ad ordinarium accedere; quod nullibi imponitur. Insuper si causa permanens
adesset, permanens quoque permitteretur exceptio. Melius tamen tunc fuerit diver­
sum istum confessarium, qui habitualis evadat, cum licentia Superioris expetere 1
b) Conditio sub a) exposita non censetur pertinere ad valorem ; tum quia con­
ditio adeo intima non praesumitur a legislatore ad validitatem intendi ; tum quia
illud dubiis et anxietatibus ansam praeberet ; attamen mere pro libitu accedere ad
confessarium non determinatum, illicitum est.
c) Religioso non licet, si constitutiones id vetent, sine licentia Superioris exire
confitendi causa.

VI. Iurisdictio in religiosas. Sacerdotes tum saeculares tum religiosi, 373
cuiusvis gradus aut officii, ad confessiones quarumcumque religiosarum
ac novitiarum valide et licite recipiendas peculiari iurisdictione indigent,
salvo privilegio Cardinalium, ’ et exceptis casibus a iure assignatis (can.
876, § 1). Hanc iurisdictionem confert loci Ordinarius, ubi religiosarum
domus sita est (can. 876, § 2). Porro:
i. Iurisdictio peculiaris, de qua canon dicit, requiritur etiam ad valo­
rem, ut auctores iam communiter admittunt atque deducunt ex ipsa voce
iurisdictionis, quae potestatem importat, atque ab ipso Codice a licentia
distinguitur (cfr. v. g. can. 877). Requiritur autem peculiaris iurisdictio
pro feminis religiosis earumque novitiis, non autem pro earum postulan­
tibus, quippe quae non nominentur. Disputari potest, num requiratur pro
mulieribus in communi viventibus sine votis. Ratio dubitandi eruitur ex
eo quod can. 675, ad quem aliqui provocant, refert quidem ad canones
499-530, non vero ad can. 876, qui necessitatem peculiaris iurisdictionis
statuit.
\ Cardinales gaudent facultate audiendi ubique terrarum confessiones etiam
religiosorum utriusque sexus (can. 239, § 1, i°).

— 286 —

2. Casus, in quibus ius commune iurisdictionem in religiosas confert,
sunt :
a) Si aliqua religiosa, ad suae conscientiae tranquillitatem, confessarium adeat ab Ordinario loci pro mulieribus approbatum, confessio in
qualibet ecclesia vel oratorio etiam semi-publico peracta, valida et licita
est, revocato quolibet contrario privilegio ; neque Antistita id prohibere
potest aut de ea re inquirere, ne indirecte quidem ; et religiosae nihil
Antistitae referre tenentur (can. 522). Dicitur:
a) Ad suae conscientiae tranquillitatem; quod non requiritur ad valorem, atque
n. 372 iam expositum est.
β) Adeat, i. c. ad eum recurrat; quod tam intra quam extra domum fieri
potest; hinc non requiritur, ut religiosa extra propriam domum versetur sed
potest etiam confcssarium arcessere.’
7) Confessorium pro mulieribus approbatum, i. e. approbatum pro mulieribus,
sive saccularibus, sive religiosis.1
Λ) In qualibet ecclesia vel oratorio etiam semi-publico; quibus P. C. addidit:
vel in loco ad audiendas confessiones mulierum3 vel religiosarum 4 legitime desti­
nato. Porro circumstantia loci non solum ad liceitatem, sed etiam ad valorem
requiritur. ‘
Disputatur, utrum ad locos legitime destinatos etiam pertineat locus, in quo
secundum can. 910, § 1 * aliquando confessiones mulierum licite audiuntur, nimi­
rum causa infirmitatis aliusvc verae necessitatis. Iam vero quamvis sensus obvius
legis (« in loco ad audiendas mulierum vel religiosarum legitime destinato ») sen­
tentiae neganti favere videatur, tamen aegre admittitur, eiusmodi medium absolu­
tionis pro religiosis excludi; puta religiosas, quae difficile adeunt locum, habitualiter ad audiendas confessiones mulierum vel religiosarum destinatum; hinc juris­
dictio probabiliter, et, supplente Ecclesia, certo habetur.
t)Neque Antistita id prohibere potest, i. c. nequit prohibere praecise, quominus
religiosa apud eiusmodi confcssarium confiteatur, quamvis non liceat sine licentia
domo exire.
Quaer., num confessarius, speciali jurisdictione carens, vi can. 522 possit valide
absolvere integram communitatem, puta in absentia confessarii ordinarii.
Resp. Negandum est, quia can. 522 supponit, casum esse particularem, quia
concedit jurisdictionem pro casu, quo aliqua religiosa talem confcssarium adit vel
arcessit.

b) Religiosae omnes, cum graviter aegrotant, licet mortis periculum

P. C. 28 Dec. 1927. (A. A. S. 1928, p. 61).----- P. C. 28 Dec. 1927 (A. A. S.
1928, p. 61).----- 24 Nov. 1920 (A. A. S. 1920, p. 573).---------*. 28 Dec. 1927 (A. A.
S. 1928, p. 61). ----- *. P. C. 28 Dec. 1927 (A. A. S. 1928, p. 61). ------ ·. Can. 910,
§ 1 statuit: Feminarum confessiones extra sedem confcssionalcm ne audiantur,
nisi cx causa infirmitatis aliave verae necessitatis et adhibitis cautelis quas Ordi­
narius loci opportunas judicaverit.

— 287 —

absit, quemlibet sacerdotem ad mulierum confessiones excipiendas ap­
probatum, etsi non destinatum religiosis, arcessere possunt eique, perdu­
rante gravi infirmitate, quoties voluerint confiteri, nec Antistita potest
eas sive directe sive indirecte prohibere (can. 523). Morbus gravis est,
qui valetudinem notabiliter infirmat; talis morbus facile periculosus
evadit. Cum canon edicat : quemlibet sacerdotem, ad mulierum confes­
siones excipiendas approbatum, secundum aliquos non requiritur, ut
approbatus sit ab Ordinario loci, in quo confessio fit, sed sufficit, ut ab
aliquo loci Ordinario iurisdictioncm in mulieres receperit, atque etiam
nunc ea fruatur. Haec tamen sententia, quamvis littera ei suffragetur,
non videtur admittenda, nimirum, spectata indole totius legislationis,
quae continuo requirit iurisdictioncm collatam ab Ordinario loci, in quo
instituitur confessio.
c) In periculo mortis pro mulieribus religiosis, aeque ac pro aliis fide­
libus, valet can. 822, expositus n. 370.
SCHOLION.

De confessoriis deputandis pro religiosis.
I.

Religio virorum clericalis.

I. In singulis religionis clericalis domibus deputentur plures pro soda- 374
lium numero confessarii legitime approbati, cum potestate, si agatur de
religione exempta, absolvendi etiam in casibus in religione reservatis
(can. 518, § 1).
Nota. j. Superiores religiosi potestatem audiendi confessiones habentes, pos­
sunt, servatis de iurc servandis, confessiones audire subditorum, qui ab illis sponte
sua ac motu proprio id petant, at sine gravi causa id per modum habitus
ne agant (can. 518, § 2). Gravis causa sunt v. g. penuria confessariorum, status
anxius conscientiae subditi, etc. At petitio sponte sua et motu proprio facta suf­
ficit, ut Superior per modum actus confessiones audiat.
Nota 2. Caveant Superiores ne quem subditum aut ipsi per se aut per alium, vi,
metu, importunis suasionibus aliave ratione inducant ut peccata apud se confitea­
tur (can. 518, § 3). Non excluduntur simplex consilium vel suasio in casu parti­
culari.

II. Firmis constitutionibus quae confessionem statis temporibus prae­
cipiunt vel suadent apud determinatos confessarios peragendam, si reli­
giosus etiam exemptus, ad suae conscientiae quietem, confcssarium adeat
ab Ordinario loci approbatum, etsi inter designatos non recensitum, con­
fessio, revocato quolibet contrario privilegio, valida et licita est; et

— 288 —
confessarius potest religiosum absolvere etiam a peccatis et censuris in
religione reservatis (can. 519); quae exposita sunt n. 372.

III. Quoad novitios valent haec:
i. Pro novitiorum numero unus vel plures habeantur ordinarii con­
fessarii (can. 566, § 2, i°); qui in ipsa novitiatus domo commorentur
(can. 566, § 2. 2°).
2. Praeter confessarios ordinarios, designentur aliqui confessarii, quos
novitii in casibus particularibus adire libere possint, nec Magister aegre
id ferre demonstret (can. 566, § 2, 30).
3. Quater saltem in anno detur novitiis confessarius extraordinarius,
ad quem omnes accedant saltem benedictionem recepturi (can. 566, § 2,
4°).
4. Etiam pro novitiis valent dicta n. 374, II.
Nola i. Magister novitiorum eiusque socius (Superior Seminarii collegiive)
sacramentales confessiones suorum alumnorum secum in eadem domo commoran­
tium ne audiant, nisi alumni ex gravi et urgenti causa in casibus particularibus
sponte id petant (can. 891). Itaque novitii ne ob causam gravem et urgentem quidem
possunt habitualiter apud Magistrum novitiorum confiteri. Prohibitionem confi­
tendi apud Magistrum novitiorum etiam ad postulantes extendendam esse, non
claret, cum Magister non per se praesit postulantibus.
Nota 2. Novitii possunt confiteri apud Superiorem domus ex iusta causa in
casibus particularibus; ex gravi causa habitualiter (cfr. can. 518, § 2).

IV. Quoad postulantes nihil speciale a Codice statuitur, ita ut tantum
communi religiosorum regimini subdantur.

II.

Religio virorum laicalis.
375

I. Etiam in laicalibus virorum religionibus deputetur confessarius
ordinarius et extraordinarius; et si religiosus aliquem specialem confes­
sarium expostulet, illum Superior concedat, nullo modo petitionis ratio­
nem inquirens neque id aegre se ferre demonstrans (can. 528).
Nola. In religione laicali exempta, Superior proponit confessarium,
qui tamen iurisdictionem obtinere debet ab Ordinario loci, in quo reli­
giosa domus reperitur (can. 875, § 2).
II. Etiam pro religiosis viris laicalibus valent dicta n. 374, II.

III. Quoad novitios valent dicta n. 374, Ill. Confessarii autem eorum
ordinarii aut in ipsa novitiatus domo commorentur aut saltem frequenter
ad domum novitiatus accedant, novitiorum confessiones audituri. Postu­
lantes communi tantum religiosorum regimini subduntur.

— 289 —
III.

Religio mulierum.
I. Diversi confessarii. Distinguuntur: ordinarius, specialis, extraor- 376
dinarius et particularis.
i. Confessarius ordinarius, a) Singulis religiosarum domibus unus
dumtaxat detur confessarius ordinarius, qui sacramentales confessiones
universae communitatis excipiat, nisi propter magnum ipsarum nume­
rum vel aliam iustam causam sit opus altero vel pluribus (can. 520, § 1). ’
(iJVerba: «qui sacramentales confessiones universae communitatis excipiat,»
magis indicant officium confessarii, quam obligationem religiosarum ipsum
adeundi casu quo intra tempus a regula statutum apud alium confessae fuerint. Per
se tamen suadendum, ut omnes cum confessario ordinario contentae sint, atque
ordinarie statutis temporibus apud eum confiteantur.
/fylusta causa plurcs confessarios ordinarios nominandi posset esse v. g. plura­
litas linguarum nationalium.

b) In munus confessarii ordinarii religiosarum deputentur sacerdotes,
sive e clero saeculari, sive religiosi de Superiorum licentia, morum inte­
gritate ac prudentia praestantes; sint insuper annos nati quadraginta,
nisi iusta causa, iudicio Ordinarii, aliud exigat, nullam potestatem in
easdem religiosas in foro externo habentes (can. 524, §1).
a;Si religiosarum domus Sedi Apostolicae immediate subiecta sit vel Ordinario
loci, hic eligit sacerdotes a confessionibus tum ordinarios tum extraordinarios; si
Superiori regqlari, hic confessarios Ordinario praesentat, cuius est eosdem pro
audiendis illarum monialium confessionibus approbare et Superioris negligentiam,
si opus sit, supplere (can. 525).
β) Religiosarum confessarius ordinarius suum munus ne exerceat ultra trien­
nium; Ordinarius tamen eum ad secundum, imo etiam ad tertium triennium
confirmare potest, si vel ob sacerdotum ad hoc officium idoneorum penuriam aliter
providere nequeat, vel maior religiosarum pars, earum quoque quae in aliis nego­
tiis ius non habent ferendi suffragium, in eiusdem confessarii confirmationem,
per secreta suffragia, convenerit; dissentientibus tamen, si velint, aliter providen­
dum est (can. 526). ’ Extra casus expositos confessarius ordinarius nequit rursus
deputari ordinarius in eadem communitate nisi post annum ab expleto munere;
extraordinarius vero immediate ut ordinarius renuntiari potest (can. 524, § 2).

’. S. C. de Relig. 3 Iui. 1916 declaravit, obligationem non esse nominandi con­
fessarium ordinarium pro communitate, quae sex saltem sorores non contineret.
At eadem Congr. pluries (v. g. 10 lan. 1920, 18 lan. 1921) iussit etiam pro parvis
domibus servare can. 520. Sed canon iste confessarios supponit, qui in ipsa sororum
domo confessiones excipiunt. Quare si sinantur adire ecclesiam, ut ibi more sae­
cularium confiteantur, confessarius nominandus non videtur (Vermeersch, Epi­
tome, 4 n. 590).
\V. Μ. T. Μ. II.

>9

— 290 -2. Confessarius specialis. Si qua religiosa, ad animi sui quietem, et ad
maiorem in via Dei progressum, aliquem specialem confessarium vel
moderatorem spiritualem postulet, eum facile Ordinarius concedat; qui
tamen invigilet ne ex hac concessione abusus irrepant; quod si irrepse­
rint, eos caute et prudenter eliminet, salva conscientiae libertate (can.
520, § 2). Itaque posset etiam concedi specialis director spiritualis sine
munere confessarii.
a) Confessarius specialis vel spiritualis moderator concedendus est non ad
tempus praefixum sed donec perduret iusta causa necessitatis vel utilitatis spiritua­
lis religiosae quae postulaverit.1
b) Etiam confessarius ordinarius communitatis potest deputari in conscientiae
moderatorem alicuius religiosae.1

3) Confessarius extraordinarius. Unicuique religiosarum communitati
detur confessarius extraordinarius qui quater saltem in anno ad domum
religiosam accedat et cui omnes religiosae se sistere debent, saltem bene­
dictionem recepturae (can. 521, § 1). In confessario extraordinario ea­
dem requiruntur ac in ordinario (can. 524, § 1). Eadem quoque valent
quod ad electionem eius attinet (can. 525), sed nominari potest ad tem­
pus indefinitum. Denique mens legislatoris esse censetur, ut qua talis
sine auctoritate Ordinarii non pluries quam quater in anno ad domum
religiosam accedat.
4. Confessarius particularis. Ordinarii locorum, in quibus religiosa­
rum communitates exsistunt, aliquot sacerdotes pro singulis domibus
designent ad quos pro sacramenti poenitentiae in casibus particularibus
recurrere eae facile possint, quin necessarium sit ipsum Ordinarium
toties quoties adire (can. 521, § 2). Dicitur i° pro sacramento poeniten­
tiae; ergo non ad directionem vel consilium tantum petendum. Dicitur
2° in casibus particularibus; ergo non habitualiter instar confessarii spe­
cialis, de quo sub 2.
Nola. Si qua religiosa aliquem cx iis confessariis expetit, nulli Antistitae
liceat ncc per se nec per alios, neque directe neque indirecte, petitionis rationem
inquirere, petitioni verbis aut factis refragari, aut quavis ratione ostendere se id
aegre ferre (can. 521, § 3). Haec paragraphus videtur respicere tam confessarium
extraordinarium par. I, quam particularem par. 2. Etenim primum can. 521 tractat
de utroque genere confessariorum, § 1 dc confessario extraordinario, § 2 de
confessariis particularibus; dein § 3 dicit: «Si qua religiosa, aliquem ex tw
confessariis expetat, > non ex his confessariis. Dein distincta paragraphus illud

*. S. C. de Relig. 20 April. 1913.

— 291 —
comprobat; si enim hoc monitum tantum respiceret confessarios particulares, debe­
ret hoc enuntiari in eadem paragraphe, non in paragraphe distincta eiusdem cano­
nis, qui etiam dc confessario extraordinario agit.1

II. Quoad confessarios novitiarum nominandos valent dicta de ipsis 377
religiosis (can. 566, §1); postulantes quoad hanc causam religiosis accensentur, quamvis disputari possit, num ad eas valide audiendas peculiaris
iurisdictio requiratur (n. 573).
III. Servanda a confessariis et a religiosis. 1. Confessarii religiosa- 378
rum tum ordinarii tum extraordinarii interno vel externo communitatis
regimini nullo modo sese immisceant (can. 524, § 3). Confessarii spe­
ciales, ad monasterium seu domum religiosam vocati, si intelligant reli­
giosas nulla iusta causa vel necessitatis vel utilitatis spiritualis ad ipsos
accedere, eas prudenter dimittant.1
2. Omnes religiosae de sociarum confessionibus nullo modo inter se
colloquantur, neve eas sorores carpere audeant, quae apud alium, quam
deputatum confessionem peragant. ’
3. Antistita quae contra praescripta can. 521, § 3,’ *522, 523 s se ges­
serit, a loci Ordinario moneatur; si iterum deliquerit, ab eodem officii
privatione puniatur, illico tamen certiore facta Sacra Congregatione de
Religiosis (can. 2414).
IV.

Societas tam virorum quam mulierum
in communitate viventium sine votis.
Dicta de viris religiosis etiam valent pro societatibus virorum in
communitate viventium sine votis; item dicta de mulieribus religiosis pro
societatibus mulierum, sine votis in communi viventium (can. 675).

Articulus III.
De limitatione iurisdictionis quoad peccata
seu de reservatione peccatorum.
I. Notio reservationis. Reservatio est actus, quo Superior, qui ordi- 379
nario iure potest concedere potestatem audiendi confessiones aut ferre
censuras, casum i. e. peccatum vel censuram ad suum iudicium avocat,
ideoque potestatem inferioris iudicis limitat (can. 893).
*. VermEERSCH, Periodica, IX, p. (3). ----- ’. Decr. Cum de sacramentalibus.
Dicta in textu, etiamsi forte vi Decreti citati iam nequeant urgeri, mentione tamen
digna sunt. ----- ’. Cfr. p. 290. ------ *. Cfr. p. 286. ----- ·. Cfr. p. 286.

— 292 —

380

II. Finis reservationis est tuitio ecclesiasticae disciplinae, ’ tum avo­
cando aliquas transgressiones ad iudicem, qui melius eas possit prae­
cavere, tuni — addunt alii — remissionem difficiliorem reddendo. Prius
primarie intenditur (cfr. can. 893, § 1 et can. 897); alterum seu ratio
poenae summum secundarie (S. Alf. VI. 581, dubit. Γ).

381

III. Divisio reservationis. Reservatio peccatorum tripliciter distingui
potest, prout directe respicit aut solam censuram, peccato annexam, aut
solum peccatum, aut peccatum et censuram. Si directe solam censuram
respicit, peccatum dicitur reservari ratione censurae, hacque ablata, ces­
sat reservatio peccati. Si directe respicit aut solum peccatum aut pecca­
tum et censuram, peccatum ratione sui dicitur reservari (S. Alf. VI, 580).
Agimus de peccatis reservatis ratione sui, de censuris in tractatu de
poenis ecclesiasticis dicturi.

382

IV. Potestas reservandi. 1. Agnoscenda est in Ecclesia, ut deducitur
ex Conc. *Trid., ex Constit. Pii VI Auctorem fidei,1 ex usu inde a
prioribus saeculis vigente, atque ex eo, quod Ecclesia, cui collatio iuris­
dictionis concredita est, potest aeque ac potestas saecularis eam cum
limitatione conferre.
2. Competit iis, qui ordinario iure possunt conferre iurisdictionem
sacramentalem vel statuere censuras, excepto Vicario Capitulari et
Vicario Generali sine speciali mandato (can. 893, § 1). Inter Superiores
religionis clericalis exemptae unus Superior generalis, et in monasteriis
sui iuris Abbas, cum proprio cuiusque Consilio, peccata, ut supra, subdi­
torum reservare possunt (can. 896). Intellige: Inter Superiores perso­
nales, ne excludatur Capitulum Generale, suprema auctoritate gaudens,
quod vi can. 893 § 1 etiam potest reservare peccata.
3. Respicit solos subditos, i. e. eos, quos absolvendi (vel censura plec­
tendi) potestatem quis potest aliis conferre.
Coroll. I. Vagi tenentur reservatione Ordinarii loci, in quo commorantur: si­
quidem istius Ordinarii subditi sunt (can. 94, § 2).
Caroll. H. Peregrini non tenentur reservatione proprii territorii, quamdiu ab eo
absunt; idque valet, etiamsi dumtaxat ad absolutionem obtinendam discesserint
(can. 900, § 3); tenentur vero reservatione loci, in quo degunt. Ratio prioris est,
quia ipsa iurisdictio in peregrinos non recipitur a proprio eorum Ordinario (n. 371).
Posterius declaratum est a P. C.,‘ ct deducitur ex eo, quod peregrini absolvuntur
vi iurisdictionis obtentae ab Ordinario loci, in quo confitentur. Atqui Ordinarius
loci respectu peregrinorum aeque ac respectu dioecesanorum iurisdictionem re­
stringit. Si peregrinus proprio parocho confitetur, hic eum absolvere potest a

' Sess 14, cap. 7. ---- *. Sess. 14, cap. 7 et can. 11.
— 24 Nov. 19-» (A. A. S. 1920. p. 573).

’. 28 Aug. 1794-

— 293 —
reservatis tam proprii territorii, cum ista reservatione extra proprium territorium
non teneatur, quam loci in quo degit, quia parochus iurisdictionem in propnum
parochianum non recipit ab Ordinario loci, in quo degit peregrinus.
Coroll. III. Religiosi exempti astringuntur reservatione Ordinarii loci, cum con­
fitentur approbato ab illo. Hic enim iurisdictionem in ipsos confert, ct consequen­
ter eam limitatam conferre potest (can. 874, § 1). Hinc qui cos absolvit vi iurisdic­
tionis ab Ordinario loci receptae, praedictae reservationis rationem habeat; potest
vero eos absolvere a peccatis et censuris in Religione reservatis (can. 519). Si
absolvuntur vi iurisdictionis a Superiore regulari concessae, non debet haberi ratio
reservationis Episcopalis.

V. Usus potestatis reservandi. 1. Locorum Ordinarii peccata ne 383

reservent, nisi, re in Synodo dioecesana discussa, vel extra Synodum
auditis Capitulo cathedrali et aliquot ex prudentioribus ac probatioribus
suae dioecesis animarum curatoribus, vera reservationis necessitas aut
utilitas comprobata fuerit (can. 895).
2. Casus reservandi sint pauci omnino, tres scilicet vel, ad summum,
quattuor ex gravioribus tantum et atrocioribus criminibus externis speci­
fice determinatis; ipsa vero reservatio ne ultra in vigore maneat, quam
necesse sit ad publicum aliquod inolitum vitium exstirpandum et collap­
sam forte christianam disciplinam instaurandam (can. 897). — Prorsus
ab iis peccatis sibi reservandis omnes abstineant quae iam sint Sedi
Apostolicae etiam ratione censurae reservata, et regulariter ab iis quoque
quibus censura, etsi nemini reservata, a iure imposita sit (ran. 898).
3. Statutis semel reservationibus quas vere necessarias aut utiles indi­
caverint, curent locorum Ordinarii ut ad subditorum notitiam, quo
meliore eis videtur modo, eaedem deducantur, nec facultatem a reser­
vatis absolvendi cuivis et passim impertiant (can. 899, § 1).
4. S. Pontifex unum solummodo peccatum — attamen cum censura
(can. 2303) — ratione sui ' sibi reservavit, scilicet falsam delationem,
qua sacerdos innocens accusatur de crimine sollicitationis apud iudices
ecclesiasticos (can. 894) ; de quo postea.

VI. Conditiones reservationis. Requiritur, ut peccatum sit :
384
i. Mortale, atque quidem objective, subiective, et quatenus reservatum
est. Objective, ideoque non solum ratione conscientiae erroneae; s-ubiec’. Peccatum dicitur ratione sui reservatum, quando reservatio immediate afficit
peccatum; ratione censurae, quando reservatio immediate afficit solani censuram,
ita ut a simplici confessario possit quidem (directe) remitti peccatum, non vero
auferri censura: remanente autem censura, absolutio a peccato passim graviter
illicita est. Denique habetur peccatum reservatum cum censura, quando peccatum
ratione sui reservatur, ct annexam habet censuram ; quo in casu, reservatio peccati
adesse potest, etiamsi censura non contrahatur vel cesset.

tive, ita ut non sufficiat v. g. actus cum semiplena advertentia positus;’
quatenus reservatum est; puta: si incestus reservatus est, non sufficit,
ut quis copulam habeat cum consanguinea, sed requiritur etiam, ut sciat,
istam personam consanguineam esse.
2. Externum et quidem externe mortale, quia Ecclesia non consuevit
reservare mere interna.1 Est tamen sufficienter externe mortale, si
internam malitiam gravem manifestat (S. Alf. Horn. Apost. tr. 16,
n. 132).
3. Completum secundum verba legis, a. v. sit illud opus, quod verbis
legis circumscribitur. Hinc si lex v. g. edicit, reservari homicidium, re­
quiritur, ut mors secuta sit. Secus, si statuitur, reservari attentationem,
machinationem etc. quo casu sufficit, istas ipsas actiones positas esse
(S. Alf. VI, 582).
4. Certum. Hinc reservatio censetur abesse: i° in dubio de actu com­
misso, item de conditionibus requisitis; 20 in dubio de gravi culpa subiectiva; 30 in dubio iuris de lege reservationis.
Quacr. 1, num ignorantia excuset a reservatione peccati.
Resp. Aliqui affirmant, quia reservationem habent pro poenali. Sed negandum
videtur, quia ratio poenae summum secundarie intenditur. Idque etiam valet quoad
unicum peccatum ratione sui S. Sedi reservatum, cuius reservationem plerique
poenalem esse censebant, innixi hisce Bened. XIV, Const. Sacramentum Poeniten­
tiae: < ut tam detestabile facinus metu magnitudinis poenae coerceatur » etc. At,
visis canonibus supra citatis, iam nulla reservatio videtur poenalis esse, saltem
primarie (S. Alf. VI, 581, dubit. l°).
Quacr. 2, num metus grains excuset a reservatione peccati.
Resp. Aliqui affirmant, quia reservatum intelligitur commissum, ut communiter
committi solet, itaque non c metu gravi. Sed negari debet, quia legis verba, ut
supponitur, absoluta sunt, adeoque etiam comprehendunt peccatum ex metu —
plenam deliberationem non tollente — commissum.

385

VII. Cessatio reservationis peccati.2 Quaevis reservatio, qua pecca­
tum ratione sui reservatur, cessat :
i. Cum confessionem pciagunt sive aegroti qui domo egredi non
valent, sive sponsi matrimonii ineundi causa (can. 900, i°). Aegroti
nomine videntur, spectata mente legislatoris, etiam venire omnes, qui ob
laesionem corporalem notabilem e domo egredi nequeunt, ut paralytici,
in carccre detenti, senes; valet autem dispositio, etiamsi aegrotus in
1 Posset tamen iurisdictio ab Ecclesia limitari etiam quoad venialia et mere
interna, ut communiter docetur contra Vasquez (S. Alf. VI, 582, dubit. i" ct 2°).
---- ‘ Alii olim censebant, simplicem confessarium posse prima vice a reservato
absolvere ; sed haec et similia nullo solido fundamento nitebantur.

— 295 —

eadem ac confessarius domo commoretur. Pro sponsis exceptio valet,
etiamsi pluries in ordine ad proximas nuptias confiteantur, puta aliquam­
diu ante matrimonium confessionem generalem, postea confessionem
ordinariam instituendo; vel nunc modo consueto in ordine ad matri­
monium confitendo, postea iterum confitendo in ordine ad matrimonium,
puta quia ex oblivione aliquid praetermissum, vel novum peccatum reser­
vatum commissum fuit. Adhaec confessio sacramentalis quandoque re­
servationem tollit, etiamsi confessio invalida fuerit, ita ut sponsi etiam
post matrimonium a reservato absolvi possint; quae n. 386 magis expo­
nuntur.
«
2. Quoties vel legitimus Superior petitam pro aliquo determinato
casu absolvendi facultatem denegaverit, vel, prudenti confessarii indi­
cio, absolvendi facultas a legitimo superiore peti nequeat sine gravi poenitentis incommodo aut sine periculo violationis sigilli sacramentalis
(can. 900, 20). Dicitur:
a) Quoties superior petitam pro aliquo determinato casu absolvendi facultatem
denegaverit. Reservatio cessat, etiamsi Superior iusta de causa facultatem dene­
gaverit, modo agatur de casu determinato ; nam ius non distinguit
b) Vel... facultas... peti nequeat sine gravi poenitentis incommodo ; puta si com­
munio vel celebratio Missae sine scandali vel infamiae periculo differri nequit,
donec facultus obtenta sit;1 si poenitens ad confessarium, licentiam petiturum,
difficile potest redire; si durum est poenitenti in statu gravis peccati remanere
per tempus requisitum ad facultatem obtinendam ct adhibendam ; quocirca obser­
vat S. Alfonsus: «Mihi videtur durum esse ei, qui est in mortali, manere sine
absolutione etiam per diem > (IV, 490). Satis probabiliter sufficit timor fundatus,
ne poenitens, dilata absolutione, a sacramentis arceatur.
c) Vel... facultas... peti nequeat sine periculo violationis sigilli sacramentalis,
i. e. sine periculo, ne Superior agnoscat vel suspicetur, pro quanam persona facul­
tas absolvendi petatur.

3. Extra territorium reservantis, etiamsi dumtaxat ad absolutionem
obtinendam poenitens ex eo discesserit (can. 900, 30 ; n. 382).
Coroll. I. Cum canon 900 edicat, quamvis reservationem in casibus expositis

‘. Non est necesse, imino ne expedit quidem facultatem ope telegraphi vel
telephoni expetere. « Attentis, ita Litt. Secr. Status 10 Dec. 1891, incommodis
reapse ortis et facile orituris ex eo quod libelli supplices per viam telcgraphicam
accipiuntur, S. Pater praescripsit ut pro regula ordinaria nec S. Congregationes
neque alia Officia Ecclesiastica Romana amodo acciperent instantias huiusmodi
per viam supradictam. Porro quia ct pro ipsis Curiis Episcopalibus eaedem
valent rationes, S. S. voluit, ut etiam Diocesum Pastores sese huic praescripto
conforment. » Et Pont. Comm. d. 12 Nov. 1922 respondit, censendum esse Ordina­
rium adiri non posse, si nonnisi per telegraphum vel telephonum ad eum recurri
possit (A. A. S. 1922, p. 661).

I

— 296 —
ccssarc, id etiam applicandum unico peccato ratione sui S. Sedi reservato, de quo
can. 894, i. e. de falsa delatione sacerdotis de delicto sollicitationis. Confirmatur
responso P. C. ‘
Coroll. II. Poenitens, qui commisit reservatum et versatur in adiunctis, in qui­
bus reservatio cessat, tenetur, si velit communicare, confiteri et quidem integre,
i. c. etiam per se reservata, etiamsi solus simplex confessarius adsit, quia hic ipsum
directe absolvere potest Ob eandem rationem non tenetur confiteri confessario
privilegiato, qui adsit, sed potest etiam apud confcssarium simplicem confessionem
peragere.
Coroll. III. Poenitens, qui commisit reservatum, et non versatur in adiunctis,
in quibus reservatio cessat, videtur teneri, si confessarius privilegiatus desit, ad
confessionem et communionem paulisper differendam. Tenetur differre confessio­
nem, quia a reservato indirecte tantum absolvi potest ; quod sine causa gravi
graviter illicitum est. Atqui causa gravis deest ; nam si illa adesset, reservatio
cessaret, et poenitens etiam a reservato directe absolvi posset. Tenetur differre
communionem; nam qui graviter peccavit, nequit sine confessione communicare;
nisi gravis causa urgeat.
Quodsi coroll. Ill non admittatur, exsurgit:
Quaestio, num qui commiserit reservatum et non versetur in adiunctis, in quibus
reservatio cesset, si velit communicare, teneatur, deficiente privilegiato, confessa­
rio simplici confiteri.
Resp. i. Neg., si sola reservata habet, quia haec respectu huius confessarii non
sunt materia absolutionis; hinc nequit esse obligatio ea confitendi. Per accidens
tenetur confiteri aliquod peccatum veniale vel mortale iam confessum, si timeat,
ne non sit contritus.
Resp. 2. Disputatur, si etiam mortalia non reservata habet. Pauci negant, quia
non est obligatio instituendi confessionem, quae ob defectum iurisdictionis con­
fessarii in reservata, necessario integritate destituetur. Multo communius affirma­
tur, quia praeceptum praemittendi confessionem communioni praevalet praecepto
integritatis materialis. — Si confiteatur, non tenetur declarare peccata reservata,
nisi sit recidivus in ea, vel in occasione proxima eorundem, et de eis a confessa­
rio interrogetur. Ratio est, quia confessarius habet ius et obligationem providendi
prudenti sacramenti ministrationi, et consequenter de praedictis interrogandi : cui
iuri in poenitente respondet obligatio respondendi (S. Alf. VI, 265, qu. i° et 2°;
585, dub. 2° et 30).
Coroll. IV. Si poenitens peccatum reservatum confitetur confessario simplici, nec
versatur in adiunctis, in quibus reservatio cessat, confessarius aut poenitentem
ad privilegiatum mittat, aut facultatem absolvendi petat.

386

VIII. Ablatio reservationis peccati. Quandoque, uti communiter
admittitur, sola reservatio peccati aufertur, sive per inferiorem confessarium privilegiatum, sive ut alii — qui censent hanc potestatem inferiori
deesse — volunt, per Superiorem (S. Alf. VI, 598, qu. 30) ; reservatione
autem ablata, iam simplex confessarius potest a peccato absolvere. Porro
' 10 Nov. 1925 (A. A. S. 1925, p. 582).

— 297 —

ablatio solius reservationis locum habet in confessione, facta habenti
facultatem absolvendi reservata, in casibus secuturis:
1. In confessione invalida (sive culpabiliter sive inculpabiliter), in qua
reservatum declaratum fuit. Ratio est quia, fine reservationis obtento,
reservatio censetur ablata. Atqui in casu posito finis reservationis ob­
tentus est; hic enim obtinetur eo, quod poenitens reservatum submittit
iudicio confessarii competentis, qui remedia assignet et poenitentiam
imponat (S. Alf. VI, 598). Excipe tempus lubilaei, si poenitens confite­
tur aut invalide (sive culpabiliter sive inculpabiliter), aut sine animo
implendi opera ad lubilaeum requisita, et confessionem peragit apud
confessarium, qui tantum occasione lubilaei facultatem habet absolvendi
a reservato. Deducitur ex hisce Const. Bened. XIV Inter praeteritos: ’
« Cum omnes quae tribuuntur facultates ad lubilaei consecutionem
directae ac veluti ipsius praeparatio sint, clare inde sequitur illarum usui
minime locum esse, nisi cum eo qui, èt ad consequendum lubilaeum
praeparatus sit, èt certum habeat propositum adimplendi opera ini unc­
ta » ; ad de § 86 (S. Alf. VI, 598).
2. In confessione valida, in qua reservatum (inculpabiliter) omissum
est; quia « probabiliter potest praesumi Superior consentire ut aufera­
tur reservatio semper ac poenitens (valide) confitetur apud habentem
facultatem » (S. Alf. VI, 597). Obstat tamen quod finis reservationis
non est obtentus. S. Alf. ob auctoritatem hanc sententiam non reprobat
(2 Elench. quaest. reform, qu. 18).
3. Secundum aliquos in confessione inculpabiliter invalida, in qua
reservatum omissum est; quia Superior probabiliter consentit in ablatio­
nem reservationis semper ac poenitens confitetur habenti facultatem,
modo confessio non sit culpabiliter invalida. Immo secundum aliquos
in confessione culpabiliter invalida seu sacrilega, modo defectus valoris
non proveniat praecise ex eo quod reservatum culpabiliter omissum est.
Sed hae sententiae plerisque non videntur satis tutae (S. Alf. 598).
IX. Absolutio a peccato reservato. Regula generalis haec est : Absol- 387
vere possunt: i° reservans eiusque successor; 20 reservantis eiusve suc­
cessoris in foro sacramentali Superior; 30 deputati vel delegati sive a
iure sive a supradictis (S. Alf. VI, 599). Speciatim notes:
i. Ab unico peccato (et censura) ratione sui *6. Sedi reservato i. e. a
falsa delatione sacerdotis de delicto sollicitationis absolvere possunt :
i° Cardinales inde a promotione sua (can. 239, § 1, i°); 2° sacerdos
quem Cardinalis vel Episcopus sive residentialis sive titularis sibi suis’. 28 Nov. 1749, § 62.

que familiaribus pro confessionibus elegit, scilicet si (electus) praedicto­
rum confessiones excipit (can. 239, § 1, 2°; 349, § 1, Γ).
2. A peccatis (et censuris) quae quoquo modo Ordinarii locorum sibi
reservaverint, absolvere possunt:
a) Cardinales, ut supra; item sacerdos ab Episcopo electus pro con­
fessionibus, ut supra.
b) Canonicus Poenitentiarius (can. 899, § 2; 401, § 1).1
c) Parochi, aliive qui parochorum nomine in iure censentur, toto
tempore ad praeceptum paschale adimplendum utili ; tum singuli missionarii quo tempore missiones ad populum haberi contingat (can. 899, § 3).
Porro :
a) Tempus ad praeceptum paschale utile est illud, quod sive iure com­
muni, sive iure particulari, sive per prorogationem alicui concessam sta­
tutum est. Facultas autem etiam adhiberi potest in confessione, quae
tempore paschali instituitur quidem, sed non in ordine ad implendum
praeceptum paschale.
Nomine missionum satis probabiliter etiam sumi possunt exercitia
spiritualia pro tota paroecia instituta.
Nota. Ordinarii locorum facultatem a reservatis absolvendi non cuivis el passim
impertiant (can.
1) ; sed liabitualiter impertiatur saltem vicariis foraneis,
addita, praesertim in locis dioecesis a sede episcopali remotioribus, facultate subdclegandi toties confcssarios sui districtus, si et quando pro urgentiore aliquo
determinato casu ad eos recurrant (can. 899, § 2).

3. A peccatis (ct censuris) a Praelato regulari reservatis absolvere
possunt :
a) Cardinales, ut supra; item sacerdos, quem Episcopus sibi suisque
familiaribus pro confessionibus elegit, nimirum si (electus) excipit con­
fessiones praedictorum, inter quos forte reperitur religiosus (can. 239,
§ i, ιθ; 349. § i, 10)·
b) Approbati ab Ordinario loci (can. 519).
Nota. In singulis religionis clericalis domibus plures deputari debent, cum potes­
tate, si agatur de religione exempta, absolvendi etiam a casibus in religione reser­
vatis (can. 518. § 1).

SCHOLION.
De iurisdictione sacramentali suppleta.

388

Conferantur dicta de iurisdictione suppleta generatim (t. I. n. 102 sq.).
‘. Hic gaudet potestate ordinaria, quam tamen delegare nequit (can qoi, § 1).

—

—

CAPUT II.
De recto usu potestatis.

Antequam de ipso usu potestatis dicamus, quaedam notanda sunt de 389
iis, quae ad usum rectum pracrequiruntur; quae quidem sunt: « bonitas,
scientia atque prudentia. » ’ De sola scientia pauca.
i. Necessitas scientiae probatione non indiget. Sufficit cum S. Alf.
notasse: «in statu damnationis esse eum confessarium, qui sine suffi­
cienti scientia ad confessiones excipiendas se exponit » (Prax. Conf.
n. 18). Scii, reus est omnium defectuum ex ignorantia secutorum et sal­
tem in confuso praevisorum.
II. Requiritur et sufficit scientia mediocris, maior tamen vel minor
pro diversitate locorum et poenitentium. Verbo: requiritur et sufficit,
ut confessarius casus in loco communiter occurrentes solvere, de diffici­
lioribus prudenter dubitare sciat (S. Alf. 1. c. et VI, 627). Maior tamen
scientia desideratur secundum haec Rit. Rom : « Ut recte iudicare queat,
discernens inter lepram et lepram, et tamquam peritus medicus anima­
rum morbos prudenter curare, et apta cuique remedia applicare sciat,
quantam potest maximam ad id scientiam atque prudentiam... studeat
sibi comparare » 3
III. Quoad media acquirendae et servandae scientiae debitae, noto cum
S. Alfonso :
« Qui ad hoc munus excipiendi confessiones inhiant, non facile sibi suadeant,
quod satis idoneos ad tantum munus se reddere possint sine diutumo studio
scientiae moralis; pro qua certe non sufficit aliquam percurrere summulam earum
quae circumferuntur; nec satis est generalia principia huius facultatis scire, ut
quidam, qui (casuistas contemnentes) litteratorum arrogant sibi nomen, autumant.
Moralis enim scientia non solum valde necessaria est Christianae reipublicae,
cum ex ea dependeat bonum regimen animarum; sed etiam est summopere diffi­
cilis. Tum quia ipsa generalem notitiam requirit omnium aliarum scientiarum,
officiorum et artium ; tum quia tot diversas complectitur materias inter se dissi­
tas ; tum quia in magna parte constat tot legibus positivis, quae nonnisi apud ca­
suistas allatae inveniuntur, et maxime apud recentiores, cum huiusmodi leges in
dies prodeant. Demum difficillima evadit propter innumeras casuum circumstan­
tias, ex quibus resolutionum pendet variatio : nam cx circumstantiarum diversitate,
diversa applicanda sunt principia; et in hoc difficultas consistit, cum nequeat id
fieri sine magna discussione, vel plurium accurata lectione librorum qui res exami­
nant et dilucidant > (VI, 628). Et in Praxi confessarii S. Doctor ita dicit: « Nullus
confessarius intermittere debet theologiae moralis studium ; quia cx tot rebus tam
diversis et inter sc disparibus, quae ad hanc scientiam pertinent, multa quamvis
‘. Rit. Rom. tit. Ill, cap. 1. η. i.-----L. c. n. 3.

— 3θθ —

lecta, quia rarius accidunt, toniporis progressu c mente decidunt ; qua dc re
oportet somper frequenti studio eas in memoriam revocare > (n. 18). Praeterea
omnes ad conferendas morales, ut dicuntur, bene se praeparent. Denique maxime
neo-confessani post difficiliorem confessionem auditam perpendant, num recte
egerint. Si dubia occurrant, libros vel doctiores consulant, ratione tamen habita
sigilli sacramentalis.
Coroll. I. Qui dubitat, num scientia debita gaudeat, acquiescat indicio Episcopi
\el Superioris (S. Alf. Prax. conf. n. 18).
Coroll. II. Destitutus scientia debita, et Episcopus vel Superior eo utens, excu­
santur ob gravem causam. Gravis autem causa adest in articulo mortis et gvncratim, si secus poenitentes diu carerent facultate confitendi, ut contingere potest
v. g. in captivis et in Missionibus ob penuriam sacerdotum (S. Alf. VI, 628).

Quibus notatis, dicemus primum de servandis in confessione, deinde
de vitandis in ea, denique de servandis post confessionem.

Articulus I.
De servandis in confessione.

Confessario incumbit officium interrogandi, instruendi, diudicandi
peccata, diudicandi et promovendi dispositionem, consulendi emendationi
vitae et ferendi sententiam. De singulis agendum.
§ I. Dc officio interrogandi.

390

I. Exsistentia obligationis. Confessarius tenetur interrogare poenitentem: i° si prudenter timet, ne integritas formalis deficiat, a. v., ne
poenitens reticuerit, quae sibi confitenda esse noverit ; 2° si prudenter
timet, ne integritas materialis desit, a. v. ne poenitens bona fide taceat,
quae per se confitenda sint.
Prius patet ex eo, quod confessarius nequit sacramentum periculo
nullitatis exponere. Adde argumenta pro altera parte afferenda.
Alterum probatur: i° Auctoritate Conciliorum, 55
*.
Pontificum et
Rit. Rom.
Concilium Later. IV: < Sacerdos sit discretus ct cautus... diligenter inquirens et
peccatoris circumstantias et peccati: >* Leo XII in Encycl Caritate Christi
*
docet, a confessario necessariam adhibendam esse in pocnitentibus interrogandis
diligentiam Bened. XIV in Constit. Afostolica: ’ « Primo loco monemus ut
meminerint, suscepti muneris partes non implere, immo vero gravioris criminis
reos c ssc cos omnes, qui, cum in sacro Poenitentiae tribunali resident, nulla tacti
sollicitudine poenitentes audiunt, non monent, non interrogant, sed expicta crimi-

*. Cap. 21. in cap. 12 dc poenit.

‘. 25 Dec. 1725

’. 26 lun. 1749.

— Joi —
num enumeratione, absolutionis ionnam illico proferunt. > Rit Rom.: < Si poeni­
tens numerum, et species, ct circumstantias peccatorum explicatu necessarias non
expresserit, cum Sacerdos prudenter interroget. »1

2° Consentiunt Doclorcs. S. Thomas: « Dicendum quod sacerdos debet
perscrutari conscientiam peccatoris quasi medicus vulnus et iudex cau­
sam; quia frequenter quae prae confusione confitens taceret, interro­
gatus revelat» (In IV, dist. 19). Idem docent S. Antoninus,’ S. Bonaventura, ’ S. Bernardinus Sen. * S. Carolus Borromaeus, ‘ S. Alfonsus
(VI, 607, 629). 30 Accedunt argumenta ex ratione; scilicet obligatio de­
ducitur a) ex eo quod confessarius tanquam minister sacramenti curare
debet, ut omnia peccata nondum directe remissa, directe remittantur,
a. v. ut confessio etiam materialiter integra sit; b) ex eo, quod ratio
indicii exigit, ut iudex integram causam cognoscat, antequam sententiam
proferat. Accedit c) quod confessarius tanquam medicus eniti debet, ut
omnes morbos detegat, eisque medicinam praebeat (S. Alf. VI, 629).

1

i

Quaer, 1, num confessarius debeat interrogare, si advertat, poenitentem post
sufficientem diligentiam adhibitam peccatum aliquod omittere.
Resp. Aliqui olim negarunt, quia sufficit integritas formalis, quae in casu poni­
tur adesse. At merito cum S. Alfonso affirmatur, quia confessarius — utut inte­
gritas formalis sufficiat ipsi poenitenti — tenetur ct tanquam minister sacra­
menti, ct tanquam iudex, èt tanquam medicus consulere (cum diligentia ordinaria)
integritati sacramenti per se requisitae i. c. materiali. Accedit quod « alias, ut dicit
Suarez, fere nunquam tenerentur confessores interrogare homines rudes et indoc­
tos, qui quantamcumque diligentiam praemittant, numquam per se possunt integre
confiteri, explicando circumstantias, species et numerum peccatorum... Consequens
est contra praxim Ecclesiae et contra intentionem cap. Omnis utriusque serus >
(S. Alf. VI, 629). Neque opponas, confcssarium non teneri ad maiorem diligentiam
quam ipsum poenitentem; qui supponitur iam requisitam diligentiam adhibuisse.
Respondeo enim, obligationem confessarii aliam esse ac obligationem pocnitentis :
hic tenetur rite sese examinare, ille vero debet, si prudenter timeat, ne quid inte­
gritati desit, supplere; in supplendo autem non tenetur ad maiorem diligentiam
quam poenitens in examinando. Dixi: .0 prudenter timeat, ne quid integritati desit;
quod passim locum non habet, si agatur dc poenitentibus, qui et satis instructi et
diligentes sunt in examinandis et confitendis peccatis; hinc passim non sunt inter­
rogandi sacerdotes, religiosi, personae piae (S. Alf. VI, 607).
Quaer. 2, quatenus sit obligatio interrogandi, si confessarius poenitentem non
intclligat, quia hic puta ob defectum organicum aliamvc rationem cogitata modo
intelligibili exprimere nequit.
Resp. In casu proposito ut plurimum expedit et sufficit, finita accusatione, in­
terrogare, num peccata gravia commissa sint.
‘. Tit. Ill, cap. i, n. 16. ----- ·. Summa Thcol. t. Ill, tit. 17, cap. 17, § 2. ----’. In IV, dist. 19, dub. 5. ----- *. T. II. serm. 27, a. 2, c. 3, p. 167.----- ·. Instruet,
Poenit. (Acta Eccl. Mediol. 16S3, p. IV, p. 431).

— 3θ2 —

391

II. Obiectum obligationis. Obligatio interrogandi, uti ex supra dictis
consequitur, passim solum respicit ea, quae pertinent ad integritatem, seu
quae debent declarari. Itaque passim non est obligatio interrogandi circa
species omnino ignoratas vel non satis attentas, proindeque non contrac­
tas, venialia, mortalia dubie commissa, dubie mortalia et circumstantias
gravem malitiam in eadem specie aggravantes. Aliquando tamen obli­
gatio est, ut de dispositione requisita vel de obligatione restituendi1 rite
judicetur.

392

III. Diligentia requisita. Requiritur et sufficit diligentia mediocris,
ut dictum est de obligatione poenitentis examinandi conscientiam. Nequit
enim maior exigi diligentia in confessario, qui solum secundarie, quam
in poenitente, qui primarie tenetur integritatem procurare. Ceterum dili­
gentia sit proportionata tam capacitati poenitentis, quam indoli confes­
sionis instituendae. Dicitur:
1. Capacitati poenitentis: « Debet ergo confessarius, ita Lugo, accom­
modare se poenitenti, et notitiam peccatorum a singulis petere iuxta
capacitatem singulorum; subtiliorem a subtilioribus, crassiorem a crassio­
ribus;
ex quibus concludit S. Alfonsus: « Cum poenitens, licet rudis,
videatur sufficienter instructus et diligens in confitendo peccata cum
circumstantiis suis, iuxta statum suum et capacitatem — alio enim modo
tenetur se examinare doctus et alio rudis — tunc confessarius nihil aliud
tenetur interrogare » (Horn. Ap. tr. i6 n. 103).
2. Indoli confessionis instituendae; ita v. g. confessio generalis dili­
gentiam relative minorem requirit quam confessio unius mensis.

393

IV. Gravitas obligationis. Obligatio, de qua diximus, gravis est,
quamvis obligatio poenitentis integritati consulendi gravior sit quam obli­
gatio confessarii. Ratio est, quia agitur de re gravi.
Quaer., num graviter peccet confessarius, qui advertenter unam alteramve inter­
rogationem necessariam de specie, numero etc. omittat. Dicitur advertenter i. c.
ex gravi incuria seu negligentia: siquidem patet, in ipsa negligentia parvitatem
materiae posse haberi, sed quaeritur, num in ipsa materia, i. e. in mortalibus
inquirendis, materiae parvitas admitti possit.
Res[>. Plures censent, praedictum confessarium non graviter peccare, saltem si
ita ageret in longa confessionum serie. Sed contrarium admittendum videtur,
quia confessarius (advertenter) in re gravi deficit. Neque oppones, hac sententia
onus nimis grave confessario imponi ; quandoquidem onus, hac sententia imposi­
tum, vix differt ab onere, ab adversariis imposito. Dicunt enim, tunc tantum non
peccari graviter, cum in longa confessionum serie una allerave quaestio necessaria

‘. Hinc v. g. passim inquiratur, quantam summam surripuerit fur. ----- s. De
Pocnit disp. 16, n. 594.

— 3°3 —
praetermittitur. Atqui eiusmodi diminutio oneris vix notari meretur (S. Alt
VI. 629).
Obi. Maior est obligatio poenitentis quam confessarii.
Resp.: Transeat; sed argumentum comprobat, etiam confessarii obligationem
gravem esse.

V. Modus implendi obligationem. Interrogationes sint:
394
1. Tempestivae seu opportuno tempore factae. Per se praestat poenitenti permittere, ut sese explicet, nec eum interrumpere. Practice ut
plurimum ita procedatur. Si confessio brevis esse praevidetur, confessa­
rius poenitentem non interpellat eum interrogando, sed finem confes­
sionis exspectet. Si de longa confessione agitur, facile quid necessarium
obliviscetur confessarius, nisi interrogationes confessioni immisceat
(S. Alf. VI, 629).
2. Aptae i. e. congruae capacitati, conditioni et statui psychologico
poenitentis. Generatim interrogationes sint breves, clarae et determina­
tae, non negativae (Utique non consensisti?) neque disiunctivae (Tecum
an cum aliis peccasti?). Numerus potius maior quam minor proponatur.
3. Benignae. Itaque evitet verba aspera (Turpissimum peccatum luxu­
riae patrasti?), item quae impatientiam significant (Quae plura? Finiisti?
Citius te expedias). Si confessarius advertit, poenitentem habere pecca­
tum, quod difficile declarat, dicat: Ne timeas; ego libenter te interro­
gabo.
4. Prudentes seu tales, ut poenitens ex eis non addiscat peccare (cfr.
can. 888, § 2) 1 Quod si timeatur, « ita debet a longinquo fieri interroga­
tio, ut (poenitens) si commisit, dicat, et si non commisit non addiscat >
(S. Thom. In IV dist. 19, in fine).
5. Castae. Generatim confessarius memor sit huius: In materia luxu­
riae melius est in pluribus deficere, quam in uno superabundare ; item
moniti S. Alfonsi : « Interrogationes in materia castitatis debent esse
paucae et cautae » (S. Alf. VI, 632). Speciatim:
a) Confessarius non descendat ad particulares modos vel circumstantias peccati,
neque ad species passim non occurrentes; idque ne i° poenitenti vel sibi sit causa
turpis tentationis ; 2° scandalum praebeat poenitenti utpote qui suspicari possit,
confcssarium inquisitione istarum rerum oblectari ; 30 confessionem traducat ;
scilicet periculum est, ne aliqui pocnitcntes aliis enarrent, eiusmodi res ita per­
tractatas esse (S. Alf. 1. c. ; cfr. can. 888, § 2).
b) Utatur terminis castis, talibusque qui peccatum non edoceant eos, qui illud
forte ignorent: hinc v. g. a pueris non exquirat, num adfuerit seminis effusio, etc.
(S. Alf. 1. c). Si modus verecundus interrogandi menti non occurrit, potius ab
interrogatione abstineat.

’. Cfr. Rit. Rom. tit. III. cap. 1. n. 17.

— 3°4 —

395

VI. Causae excusantes. Confessarius excusatur ab integre interro­
gando :
1. Quoties poenitens excusatur ab integritate, puta ob infirmam vale­
tudinem, ob scrupulos etc.
2. Quando et quatenus interrogationes forent nocivae, puta si fieri
non possent, quin poenitenti periculum crearetur (S. Alf. λΠ, 632).
3. Quando et quatenus interrogationes essent inutiles; hinc v. g. pas­
sim a poenitentibus non exquirat, utrum hoc vel illud pro gravi peccato
habuerint; neque nimis in numerum inquiratur, ut dictum est n. 320
(S. Alf. Prax. Conf. n. 20).
Coroll. Sicuti magnus numerus poenitentium non excusat poenitentem
ab integritate, ita neque confessarium ab obligatione supplendi defectum
(n. 326).

§ II. De officio instruendi.
396

I. Si ignorantia versatur sive circa ea, quae certo vel probabiliter sciri
debent necessitate medii, sive circa ea, quae requiruntur ad sacramentum
Poenitentiae fructuose recipiendum, confessarius, antequam poenitentem
absolvat, eum instruat vel curet, ut prius ea addiscat (S. Alf. VI, 608,
610). Passim praestabit eiusmodi poenitentem statim summatim1 in­
struere, ad actum fidei in scienda excitare, ’ et absolvere, imposita obli­
gatione postea Christianae fidei rudimenta diligentius addiscendi ’.
II. Si ignorantia versatur circa scienda necessitate praecepti, passim
poenitentem statim absolvat; moneatur tamen de obligatione postea am­
plioris instructionis capiendae.

III. Si ignorantia versatur circa obligationem aliquid faciendi vel
omittendi, monitio per se semper fieri debet, quia tam eiusmodi ignoran­
tia quam peccata materialia ex ea oriunda aliquod malum involvunt,
atque nociva evadere possunt. Practice autem hae regulae statuuntur:
i. Monitio semper facienda est, si bonum commune vel lex positiva
eam exigit. Dixi « semper », etiam si poenitens praevideatur monitioni
non obsecuturus. « Universe — ita Benedictus XIV in constitutione
Apostolica ' — monendus est poenitens, cum... in iis versetur facti cir­
cumstantiis, quae confessario dissimulante, peccatorem in pravo opere
obfirmant, non sine aliorum scandalo, cum quis arbitretur ea sibi licere,
quae ab iis, qui Ecclesiae Sacramenta frequentant, impune exerceri ani’. Non semper exigat, ut articulos propositos memoriter teneat. --- Puta in­
terrogando: Credisne esse unum Deum2 etc. ----Rit. Rom. tit. VII, cap. I,
n. 14. ---- 4. 26 lun. 1749.

— 3°5 —

madvertit. » Cuius doctrinae ratio hisce a S. Alfonso traditur: «Licet
confessarius teneatur ratione sui officii principaliter incumbere bono
poenitentis, nihilominus, cum ipse sit pars reipublicae et in bonum
reipublicae christianae minister constitutus, tenetur praeferre bonum
publicum bono privato poenitentis. Ita communiter» (VI, 615; Hom.
Ap. tr. 16, n. 116). Hinc generatim monendi sunt: i° qui munera publica
sive ecclesiastica sive civilia obeunt, atque circa officia muneris errant
(S. Alf. 1. c.) ; 20 qui nomen dederunt sectae damnosae, puta socialismo,
liberalismo vel sectae massonum ; 30 qui deputati sunt a factione liberalistarum vel socialistarum sive ad Comitia Legislativa sive ad Administrationem Provincialem vel Municipalem; 40 qui tenentur denuntiare
confessarium ratione sollicitationis, ut postea exponetur.
2. Extra casum boni communis vel legis positivae, seu, spectato solo
bono poenitentis, monitio facienda est, prout sequitur :
a) Fieri debet, si censetur utilis vel saltem non nociva fore poenitenti.
Hinc facienda est: i° si poenitens ex ignorantia pro peccato habet, quod
non est peccatum, vel pro gravi peccato, quod leve est; 20 si poenitens
actu dubitat de liceitate. Attamen si poenitens confessarium interrogat,
saepe « non plus respondere debet quam ab ipso interrogatur. Ex. gr. si
quis obstrictus voto castitatis interrogat, an matrimonium propter votum
fuerit validum, et an teneatur uxori reddere debitum: confessarius affir­
met utrumque, tacens de obligatione non petendi, etiamsi noverit matri­
monium ob aliquod impedimentum dirimens esse nullum » (S. Alf. VI,
616) ; 30 si ignorantia praevidetur brevi cessatura, ut si versatur circa
primas conclusiones legis naturalis, v. g. circa malitiam pollutionis, passim
statim moneatur poenitens; eo magis quod eiusmodi consuetudines eo
difficilius exstirpantur, quo diutius jwotractae sunt (S. Alf. III, 226);
4° si agitur de amovenda occasione proxima et voluntaria peccandi ;
attamen non negaverim, poenitentem in hoc casu in bona fide relinqui
posse, si vere timeatur, ne, monitione facta et neglecta, prorsus a sacra­
mentis alienetur; 50 si agitur de Praelatis, Superioribus, parochis, paren­
tibus; tum quia ignorantia passim non est perfecta; tum quia agitur de
bono communi. (S. Alf. VI, 615). Denique si poenitens censetur non
statim quidem, sed brevi monitioni obsecuturus, haec aliquatenus diffe­
ratur (S. Alf. Hom. Apost. tr. 16, n. 115).
b) Omitti debet, si censeatur poenitenti nociva fore.
c) Si dubitatur, utrum monitio profutura an nocitura sit, « confessa­
rius pensare debet damnum et utile, item gradum timoris damni ac spei
utilitatis, et eligere id quod iudicat praeponderare... Caeterum, in dubio
regulariter mihi videtur dicendum quod mala formalia potius evitanda
sunt quam materialia » (S. Alf. VI, 616).
w. M. T. M. II.

20

— 3θό —

§ III. De officio diudicandi peccata.

397

I. Ut confessarius valide absolvat, sufficit apprehendisse actum poe­
nitentis sub ratione peccati, etiamsi nullum neque de gravitate neque de
specie peccati iudicium efformet (S. Alf. VI, 627).
II. Ut confessarius ita absolvat, ut pocnitenti non remaneat onus
postea iterum confitendi peccatum, sufficit, ut poenitens confessario ad­
vertenti declaraverit peccatum, prout commissum est, etiamsi confessa­
rius èt quoad gravitatem èt quoad speciem erret (S. Alf. VI, 478).

III. Ut confessarius licite absolvat, generatim debet iudicasse, utrum
peccata accusata fuerint gravia an levia, et cuiusnam fuerint speciei
(S. Alf. VI, 627). Quae ut magis explicem, observes: Sufficit, ut confes­
sarius: i° habitualiter noverit gravitatem et species peccatorum magis
obvias;1 20 ea scientia instructus peccata audiat, etiamsi iudicium om­
nino explicitum de gravitate et specie non efformet; 30 modo exposito
de peccatis iudicaverit eo momento, quo poenitens ea declarat, atque ex
iudicio praehabito sententiam proferat, etiamsi, dum absolutionem con­
cedit, peccatorum declaratorum non recordetur.
Coroll. /. Confessarius, dum satisfactionem imponit, debet retinere vel reassumerc notitiam sufficientem — quae facile adest — ad congruam satisfactionem
imponendam.
Coroll. IL Si absolutio differtur, puta ad unam alteramve hebdomadem, requi­
ritur, ut confessarius in confessione secutura notitiam saltem confusam status
poenitentis retinuerit vel nunc réassumât (n. 334).

§ IV De officio diudicandi et promovendi dispositionem/

398

1. Ut confessarius licite absolvat, per se requiritur saltem certitudo
moralis lata de debita dispositione poenitentis, sed ea etiam sufficit.
Dicitur :
1. Per se; quia interdum absolutio (sub conditione) concedi potest,
etiamsi confessarius certitudine morali lata careat (n. 404).
2. Certitudo moralis lata, i. e. quae dubium strictum excludit seu sta­
tum opinantis importat.
3. Ea etiam sufficit; agitur enim de re interna, maxime de dolore
poenitentis, de quo maior certitudo difficile habetur, ita ut, si maior
requireretur, « administratio sacramenti fieret obnoxia nimiis scrupulis
et difficultatibus» (S. Alf. VI, 57). Hinc applices haec S. Thomae:
< Reliqua audiat ct absolvat » (S. Alf. VI, 627). ----- ’. Cfr. Ter Haar, De
occasionariis et recidivis, n. 391, sq.

— 3°7 —

« Certitudo non est similiter quaerenda in omnibus, sed in unaquaque
materia secundum proprium modum » (2. 2, q. 47, a. 9, ad 2).
Quibus notatis, necessitas certitudinis moralis latae hisce probatur:
Primum S. Congr. de Prop. Fide’ haec habet: « Confessarii absolu­
tionem denegent iis qui vel nulla vel fictae tantum poenitentiae indicia
praebent: illis vero differant, quorum poenitentia wcerta et suspecta
est. »
Deinde post propositionem i“m ab Innocentio XI damnatam' fere
omnes, tam antiquiores quam recentiores doctrinam enuntiatam admit­
tunt atque propugnant, ut testimoniis allatis comprobant Aertnys, * Be­
rardi4 et praesertim Ter Haar. ’
Denique reverentia sacramento debita prohibet, quominus ministretur
cum tanto periculo nullitatis, quantum defectus certitudinis moralis
latae importat. Sacramentum in casu probabiliter quidem validum erit,
probabiliterque peccatori veniam concedet ; at ob eam solam rationem
reverentiam per se sacramento debitam negligi, seu sacramentum ita
bono subiecti postponi posse, admitti nequit ; eo magis quod peccator
dubie dispositus iure expedito in absolutionem omnino caret: siquidem
debet curare, ut certo vel saltem satis certo dispositus sit (S. Alf. VI,
461 ; Horn. Apost. tr. 16, n. 117).
Obi. i. Catcchismus Romanus docet : « Si enim (sacerdos) audita confessione
iudicaverit, neque in enumerandis peccatis diligentiam, neque in detestandis dolo­
rem poenitenti omnino defuisse, absolvi poterit. » ’ Is igitur cui videatur non
omnino deesse contritio, absolvi potest: quod longe aliud est ac dicere absolvi
posse eum solum, de cuius contritione confessarius moraliter certus sit.
Resp. Unicus sensus verbis respondens seu naturalis hic est: Poenitens absolvi
poterit, si confessarius iudicaverit, aliquem verum dolorem non deesse. Atqui qui
vere dubitat, num dolor adsit, non iudicat, illum adesse (t. I, n. 215). Ergo Catechismus Romanus sententiaç a nobis propugnatae potius favet quam adversatur.
Obi. 2. Sufficit, ut confessarius prudenter et absque temeritate sacramentum
administret. Id autem locum habet, cum absolutionem impertit eis, qui probabiliter
contriti sunt.
Resp. Cone, mai.; nego min.: siquidem imprudenter et temerarie sacramentum
administrat, cum illud exponit gravi periculo nullitatis. Atqui ministratio facta eis,
qui solum probabiliter attriti sunt, sacramentum gravi periculo nullitatis exponit
Obi. 3. In eis, qui maxime sacramento Poenitentiae indigent, vix certitudo mo-

Aug. 1827. ----- ·. Dicta propositio haec est: Non est illicitum in sacramentis
conferendis sequi opinionem probabilem de valore sacramenti, relicta tutiore, nisi
id vetet lex aut conventio aut periculum gravis damni incurrendi (Denz.-Baxnw.
n. 1151).---- ’ Apud Nouv. Rev. Théol. 1900, p. 2S3-536. '. De Recidivis,
n. 19 sq.----- *. O. c. n. 408, sq. ------ *. De Poenit n. 60.

— 3°S —
rail's lata de dispositione debita habetur, ita ut, severiori sententia admissa, per se
fere semper iis differenda foret absolutio.
Resp. Nego assertum, illudquc negandum esse, ex dicendis sub II magis patebit.

399

Π. Ipsamet confessio vel assertio poenitentis sufficientem praebet cer­
titudinem de dispositione debita, nisi aliunde positivum contra dispositio­
nem debitam praeiudicium exoriatur (S. Alf. VI, 459). Tali praeiudicio
exorto, ad confessionem vel assertionem aliud quoddam signum speciale
dispositionis accedat, quo praeiudicium tollatur vel satis elidatur. Di­
citur:
1. Ipsa confessio sufficientem praebet certitudinem de dispositione
debita. Nemo enim praesumitur malus vel hypocrita.
2. Nisi aliunde praeiudicium contra debitam dispositionem exoriatur;
puta ex eo, quod poenitens est habituatus-reridiz/iw; item ex eo, quod
poenitens, qui pluries promisit, se occasionem voluntariam interruptam
esse evitaturum, nihilo minus eam adire, atque in ea peccare non desiit,
etiamsi non sit habituatus-recidivus ; quae singula postea magis evol­
ventur.

400

III. Praeiudicio exorto, aliud signum dispositionis accedat, quo praeiu­
dicium tollatur vel satis elidatur. Eiusmodi signa1 sunt, v. g. : i° Con­
fessio secuta ex extraordinario motivo, ut ex repentina morte, ex con­
cione; immo confessio, quae neque ex praecepto Ecclesiae, neque ex
auctoritate aliorum, neque ex sola consuetudine instituitur, sufficere
potest, v. g. confessio statim vel mox post lapsum instituta; 2° opera
bona (puta preces, ieiunium, eleemosyna, peregrinatio) non consueta,
ante confessionem praestita; 30 manifestatio peccati antea celati; 40 do­
lor expressus per suspiria, lacrimas, quamquam non semper iis fidendum
est; 50 verba, quae propositum magis firmum significant, quamquam
etiam hisce non semper fidi possit; 6° spontanea postulatio mediorum
sese emendandi etc. (S. Alf. VI, 460, 505).

401

IV. Confessarius, exorto contra poenitentis dispositionem praeiudicio,
conetur eum disponere atque signum quo praeiudicium tollatur, provo­
care. Ad haec autem sub gravi tenetur; tum quia tunc maxime urget
praeceptum correptionis fraternae, tum quia alia praxis valde damnosa
est. « Si enim absolutio (eiusmodi poenitentibus) statim denegatur aut
differtur, facile in desperationem aut in indifferentiam religiosam inci­
dent. » ' Hinc merito Rituale Romanum: « Audita confessione... oppor­
tunas correptiones et monitiones prout opus esse viderit, paterna caritate
adhibebit, et ad dolorem et contritionem efficacibus verbis adducere co­
nabitur. » ’
Dicuntur a multis signa extraordinaria; sed in ratione extraordinarii insisti
non debet.-----*. Ter Haar, O. c. n. 351. ------ ’. Tit. Ill, cap. 1, n. 18.

— 3θ9 —
Benedictus XIV in Constit. /Iposlolica 1 haec habet: «Eos potissimum, qui
aut raro aut non sine inultis criminibus ad Poenitentiae sacramentum solent acce­
dere, hortari non desinant ; vitam quam sub peccati iugo duxere miserrimam, illis
aperiant ; criminum turpitudinem explicent, ut nimirum ex corde doleant ac se
in posterum a peccatis recessuros serio proponant. Ratum quippe est, solida ac
gravia confessariorum hortamenta in Poenitentiae foro prolata longe efficaciora
esse sacris oratorum concionibus, ut poenitens animum a vitiis avocent... Nec
confessarii reponant id fieri non posse, si frequentior pocnitentium numerus sua­
deat brevitatem; iam enim difficultatem dissolvit aurea illa Sancti Francisci
Xavcrii sententia apud Furscllinium in eius Vita (lib. 6, cap. 17) hisce verbis con­
cepta; Confitentibus porro non festinatam, sed diligentem navandam curam cense­
bat, monens ut praeoptarent confessiones paucas rite factas audire quam multas
temere properatas» (n. 22). Eadem inculcat Leo XII in Constit. Charitate Christi '

§ V. De officio consulendi emendationi vitae.
Confessarius, audita confessione, poenitentem « ad vitam emendandam 402
ac melius instituendam inducet, remediaque peccatorum tradet. » 1 Hinc
inquirat in causas peccatorum (maxime num fuerit occasio quaedam)
atque remedia assignet. Media autem generalia sunt: i° Fuga occasio­
num; 20 oratio, maxime devotio erga B. Μ. V.; 30 frequentia sacramen­
torum; 40 exercitia spiritualia in aliqua exercitiorum domo instituta.
Quoad media particularia confer dicenda de ministratione sacramenti
aliquibus in specie.
§ VI. De officio ferendi sententiam.4

;

Distinguendum inter certo indispositos, dubie dispositos et satis certo
dispositos.
I. Certo indispositis (scilicet post paternam admonitionem) absolutio 403
denegari debet. Certo autem indispositi sunt, qui manifeste contritione
vel proposito carent, aut gravem obligationem implere nolunt. « Ne
absolvat eos, inquit Rit. Rom. qui talis beneficii sunt incapaces: quales
sunt qui nulla dant signa doloris; qui odia et inimicitias deponere, aut
aliena, si possunt, restituere, aut proximam peccandi occasionem dese­
rere, aut alio modo peccata derelinquere, et vitam in melius emendare
nolunt : aut qui publicum scandalum dederunt, nisi publice satisfaciant,
et scandalum tollant. » s
*. 26 lun. 1749. ----- ’. 25 Dec. 1825. ----- *. Rit. Rom. tit. Ill, cap. 1, n. 18.
---- ‘. Cfr. Ter IIaar, De conferenda absolutione sacramentali iuxta can. 886.
----- ’. Tit. Ill, cap. ι, n. 23.

— 310 —
404

II. Dubie dispositis per se absolutio differri debet (n. 398) ; ob gravem
autem rationem concedi potest vel etiam debet, sed sub conditione tan­
tum.
i. Dubie dispositi intelliguntur, qui — post paternam admonitionem
— non quidem pro certo indispositis habentur, sed tamen non ea affe­
runt poenitentiae signa, quae certitudinem moralem latam de dispositione
debita fundant.

2. Gravis ratio habetur: i° si quis versatur in periculo mortis; 2° si
poenitens censet, se dispositum esse, et prudenter timetur ne, dilata
absolutione, a sacramentis alienetur et in peccatis tabescat, vel (v. g.
communicando, matrimonium ineundo) aliud sacrilegium committat
(S. Alf. VI, 432. 4°).

405

III. Satis certo dispositis absolutio ex iustitia et regulariter quidem
statim concedi debet; in aliquibus tamen casibus potest vel etiam debet
differri, nisi specialis adsit ratio, absolutionem tunc quoque statim
impertiendi. Dicitur:
1. Absolutio ex iustitia et regulariter statim concedi debet. Etenim
poenitens rite confessus et dispositus ex contractu tacito ius habet, ut
statim absolvatur. Hinc can. 886: Si confessarius dubitare nequeat de
poenitentis dispositionibus et hic absolutionem petat, absolutio nec dene­
ganda, nec differenda est.

406

2. In aliquibus tamen casibus potest vel etiam debet differri,1 nimi-

'. Quoad originem huius praxis scribit Ter Haar : < Antiquitus praesertim usque
ad sacculum XIII, confessarii gcncratiin pro norma agendi sequebantur libros
pocnitentiales... Quo magis autem Theologia moralis et pastoralis progrediebatur,
theologi, praesertim post Concilium Tridentinuin, plurcs statuebant dc absolutione
conferenda aut differenda prudentiae et discretionis regulas... ut ita duplex huius
sacramenti finis, qui est praeterita peccata remittere et futura praevenire, effica­
cius obtineretur. Hinc saepius tunc magis magisque ex professo locuti sunt de
absolutionis dilatione. — Accedit haec ratio indicata a Francolini (dc Poenit.
discipl lib. 3, cap. 10, n. 5, 6), quod nimirum medio aevo peccatores raro et vix
semel in anno confiteri solebant ; quibus idcirco, si vere contriti erant, absolutionem
differre periculosum erat. Hinc etiam illius temporis theologi de absolutionis dila­
tione vix loquebantur. Quum vero inde a saeculo XVI usus sacramentorum mul­
tum invaluisset, theologi identidem de hac dilatione agebant, quo sacramenta cum
maiore fructu susciperentur, magisque ad pocnitentium emendationem inservirent.
— Notandum denique est, poenitentias canonicas et sacramentales antiquitus ut
plurimum fuisse giavissimas; idcoque, si acceptabantur, maxime medicinales erant,
valdeque efficaces contra relapsum in peccatum. Progressu vero temporis, quum,
frigescente fide, poenitentiae medicinales semper mitiores imponebantur, theologi
magis expresse dilationem absolutionis commendare coeperunt, etiam pro iis qui
verv contriti iudicabantur, ut hoc remedio, praecipue recidivi et occasionarii, inci-

— 3i i —

rum, si confessarius dilationem ad emendationem poenitentis necessa­
riam vel utiliorem esse iudicet. Haec doctrina nititur primum auctoritate
quasi communi theologorum. Ita docent v. g. S. Antoninus, S. Franciscus
Xaverius, S. Carolus Borromaeus, S. Leonardus a Portu Mauritio, S.
Alfonsus, Ven. Segneri, Fessius, Suarez, Lugo etc., quorum testimonia
citata reperias apud Ter Haar. * Accedit ratio theologica; scilicet confes­
sarius non solum iudicis, verum etiam medici munere fungi debet (can.
888, § i), cui utriusque muneri poenitens, ut patet, sese subicere debet.
Medici autem est adhibere media, quae necessaria vel utiliora censentur.
Porro dilatio absolutionis quandoque ad emendationem poenitentis neces­
saria vel saltem utilior est (S. Alf. VI, 462-464). Necessaria censetur, si
secus grave periculum est, ne poenitens propositum infringat; utilior, si
dilatio absolutionis efficacius relapsum praecavebit; «quod non ita
intelligendum est, ac si dilatio per se id efficeret, ut vires poenitentis
contra futuras tentationes et relapsus augerentur — id enim plane ab­
surdum esset — sed eo sensu quod poenitens haud raro occasione dila­
tionis, salutari perculsus timore, excitetur ut alia remedia, puta fugam
occasionum, orationem, debitam vigilantiam, Dei gratia actuali adiutus,
melius adhibeat et ita etiam in posterum peccata efficacius evitet » *
Coroll. Attentis supra expositis, per se absolutio pro axliunctis utiliter vel neces­
sario differtur:
1° Ei qui tenetur obligatione valde difficili, ut est obligatio restituendi rem
magni valoris, quam restituere potest ; denuntiandi confessarium, qui sollicitationis
reus est ; sese cum inimico reconciliandi ; physice deserendi occasionem proximam
continuam et voluntariam, cui quis valde addictus est ; adhibendi media praescripta,
ne relabatur in occasione proxima necessaria. In hisce casibus absolutio differa­
tur, donec obligatio impleta vel media praescripta adhibita sint. Ratio est. quia
secus periculum adest, ne poenitens, absolutione recepta, propositum impletu valde
difficile infringat (S. Alf. III, 682; VI, 454, 456).

2° Habituato recidivo ex occasione — i. c. ei qui habitum alicuius peccati con­
traxit, et a confessario monitus eadem ratione consuetudinem peccandi ob occa­
sionem continuavit — non autem recidivo ex fragilitate interna. Ratio est, quia
voluntas recidivi, nisi quid obstet, fortiori medio scilicet dilatione absolutionis
firmanda. Dixi nisi quid obstet, nam recidivo ex fragilitate interna animus facien­
dus et gratia sacramenti conferenda est (S. Alf. VI, 456, 459, 463, 464).
Obi. Canon 886 edicit: «Si confessarius dubitare nequeat de poenitentis disposi-

tarentur ad excutiendam socordiam spiritualem maioremque sibi inferendam vim,
qua occasiones vitarent, aliaquc media adhiberent > (Dc conferenda absolutione
sacramcntali iuxta canonem 886, n. 12).
’. De conferenda absolutione sacramcntali iuxta can. 886, n. 13 sq. ----TER
Haar, De occasionariis et recidivis, n. 437.

— 312 —
tionihus et hic absolutionem petat, absolutio nec deneganda nee differenda est. »
Ergo satis certo dispositis absolutio, si a poenitente petatur, nunquam differi
potest.
Resp., canonem cit. non esse ita interpretandum. Etenim : i° A priori valde
improbabile videtur, canonem repugnare doctrinae communiter, etiam a benigniori­
bus auctoribus admissae. Iam vero eiusmodi est doctrina, secundum quam abso­
lutio quandoque potest, vel etiam debet disposito differri.
2‘ Canon bene intclligi potest de nonna generali seu per se sequenda ; quod non
prohibet, quominus per accidens seu ob adiuncta specialia ab ea deflectatur. Atque
si illud minus placeat, observes: Canon dicit de dispositionibus, non autem de
dispositione pocnitentis, eaque ratione forte significat, absolutionem tunc poenitenti petenti eam non esse differendam, quum confessarius non dubitat de disposi­
tionibus, quae ipsi non solum tanquam iudici, verum etiam tanquam medico hic et
nunc exigendae videntur, ut absolutio sine gravi periculo propositi infringendi
possit concedi. Restat igitur, ut dicamus, can. citato nihil novi contineri. Canm
cum doctrina communi bene componi, satis communiter videtur admitti.1 Diximus
tamen, in casibus expositis absolutionem esse differendam:

407

3. Nisi specialis adsit ratio eam tunc quoque statim impertiendi. Spe­
cialem rationem involvunt: i° Periculum mortis, ut patet; 2° dispositio
extraordinaria talis, quae emendationem futuram satis praestet; talis
autem dispositio extraordinaria non facile praesumatur; 30 periculum
alienationis a sacramentis; 40 periculum infamiae; 50 gravis difficultas
redeundi ad eundem confessarium, modo poenitenti grave sit confessio­
nem apud alium iterare. Ratio 4* et 51 est, quia ipsa recipiendi absolutio­
nem necessitas, quae in dictis casibus adest, fundat spem acquirendi
gratias efficaciores (S. Alf. VI 454, 456). Accedit quod in casu dilatio
absolutionis facile aegre feretur, eaque de causa alienationem a sacra­
mentis secum ferre potest (S. Alf. VI, 454, 456).
Coroll. /. lis, qui in fide infirmi vel in praxi religiosa négligentes sunt, si satis
certo dispositi sint, absolutio passim non differatur.
Coroll. II. Occasione missionis vel exercitiorum spiritualium passim aliqua ex
enumeratis causis adest, ita ut tunc, ut plurimum saltem, satis certo dispositis
absolutio statim concedi possit, et fere etiam debeat.
Coroll. 111. Dilatio absolutionis si adhibeatur: i° non fiat ad longum tempus,
consultius ad unam tantum vel summum alteram hebdomadam; 2° significetur
humanissimis verbis, atque ita ut pateat, absolutionem differi non ex ira vel
odio, sed solum ob bonum pocnitentis (S. Alf. VI, 463) ; 3° operam det confessa­
rius, ut poenitens utilitatem dilationis capiat, atque libens in eam consentiat;
40 fiat una cum indicatione mediorum emendationis atque exhortatione, ut
sine metu redeat.
Quaer, quae sententia ferri debeat a confcssario, qui prudenter timeat, ne poe-

*. Cfr. Ter Haar, o. c. p. 63 sq.

— 3*3 —
nitens sacrilege taceat, vel neget peccatum commissum. Porro ut sacrilege illud
taceat vel neget, requiritur, ut poenitens: i° subjective graviter peccaverit;
2° peccatum nondum confessus sit; 30 peccati nunc recordetur; 40 censeat, causam
ab integritate excusantem deesse. Quibus notatis:
Resp. i. Si confessarius dubitat, absolutio passim concedatur, et quidem abso­
lute, secundum illud : Credendum est poenitenti tam pro quam contra se dicenti.
Si tamen, omnibus attentis, dubium persistit, distinguendum : Si persistit independenter a confessione alterius, puta e relatione aliorum, poenitens sub conditione
absolvatur. Si persistit dependenter ab alterius confessione/ secundum alios poe­
nitens absolvendus est, et quidem absolute, quia, inquiunt, non licet uti sacramentali
ista notitia. Secundum alios conditionate absolvendus.
Resp. 2. Si confessarius certus est — quod spectato statu quaestionis, vix locum
habebit — distinguendum : Si certus est independenter a confessione alterius, abso­
lutio denegetur. Si certus est ex confessione alterius/ secundum alios poenitens
absolvi debet, et quidem absolute, quia, dicunt, illicitum est uti sacramentali ista
notitia. Secundum alios absolutio debet negari; attamen ad celandam negationem
aliqua oratio recitetur (S. Alf. VI, 631).

Articulus II.
De vitandis in confessione.

Hic maxime tractandae sunt: i° Inquisitio nominis complicis; 2° abso­
lutio complicis; 30 sollicitatio ad turpia,

i
§ I De inquisitione nominis complicis.
Can. 888, § 2 statuit : « Caveat (confessarius) omnino ne complicis 408
nomen inquirat ; » qui canon est loco documentorum ecclesiasticorum, ’
quae ante Codicem hanc materiam moderabantur. Itaque per se prohi­
bitum est inducere poenitentem ad revelandum nomen complicis, atque
quidem sub gravi vel — quod passim obtingit — sub levi, prout, spec­
tatis regulis de diffamatione proximi (t. I, n. 1069), grave vel leve est,
peccatum tertii uni viro probo revelare. Accedere potest scandalum et
periculum, ne poenitens a sacramento aliquatenus alienetur. Praeterea

’. Hoc casu nequit magis vel aliter poenitentem interrogare ac faceret, si illud
non novisset, nisi expressam licentiam receperit. Quandoque expedit petere licen­
tiam utendi notitia sacramentali, ad alium poenitentem, puta complicem, iuvandum.
---- Documenta erant: Constitutiones Bened. XIV Suprema, 7 lui. 1745; Ubi
primum, 2 lun. 1746; Ad eradicandum, 28 Sept. 1746; et Constit. Pii IX .-Ipostolicac
Sedis, 12 Oct. 1869. Lex autem non solum prohibebat inquisitionem nominis com­
plicis, verum etiam, positis conditionibus, poenas statuebat; quae nunc sublatae
sunt.

— 3M —

per se semper grave peccatum est, inquirere nomen complicis sub denegatione absolutionis.
Atque ita res sese habet per se ; siquidem, accedente causa proportionata, inquisitio nominis licita evadit.
Coroll. I. Licet confessario inquirere nomen complicis, si poenitens aliunde tene­
tur complicem denuntiare, ct aut confessarius est superior, cui complex denuntian­
dus est, aut denuntiatio commode fieri nequit, nisi mediante confessario, de no­
mine complicis certiorato. At passim etiam in hisce casibus praestat, nomen extra
confessionem revelari. Si fit, mediante confessario, passim fieri potest, quin no­
men complicis confessario m«anifcstetur, scilicet praebendo ipsi chartularn clausam,
cui nomen complicis inscriptum est, vel etiam praebendo confessario chartulam
clausam, quae et facta manifestanda ct nomen complicis continet, et a confessario
traditur cui de iure.
Coroll. II. Confessarius potest ct debet poenitentem interrogare, quatenus inte­
gritas confessionis ct prudens sacramenti ministratio illud expostulant, etiamsi
exinde in notitiam complicis deveniat; prout illud expositum est n. 328 (S. Alf.
VI, 491, 492).

§ II. Dc absolutione complicis.1

Praecipua documenta huc spectantia sunt: Can. 884, qui remittit ad
Constitutiones Apostolicas; Const. Bened. XIV Sacramentum Poeniten­
*
tiae;
Breve Bened. XIV Apostoli muneris;
*
Const· Pii IX Apostolicae
Sedis; * can. 2367.
Porro, spectatis documentis allatis, duo hic distinguenda sunt, scii,
subtractio quaedam iurisdictionis et excommunicatio specialissimo modo
Sedi Apostolicae reservata. Prior statuitur in confessarium complicem,
qui alteram partem complicem absolvit.
409

1. Subtractio iurisdictionis. Can. 884 statuit: « Absolutio complicis in
peccato turpi invalida est, praeterquam in mortis periculo; et etiam in
periculo mortis, extra casum necessitatis, est ex parte confessarii illicita
ad normam constitutionum apostolicarum ct nominatim constitutionis
Benedicti XIV Sacramentum poenitentiae, 1 lun. 1741. » Dicemus pri­
mum de requisitis, ut subtractio iurisdictionis locum habeat, deinde de
ratione, qua subtractio iurisdictionis intelligi debeat, demum exceptiones
a regula generali assignabimus.
i. /Acquisita, ut subtractio iurisdictionis locum habeat. Requiritur pec­
catum :
a) Contra castitatem. Nihil autem refert, utrum sit peccatum operis,
an aspectus an colloquii ’ (S. Alf. VI, 554).
1 Cfr. De Smet, De absolutione complicis ct sollicitatione/ ----- *. I lun. 1741.
---- ‘. 8 Fcbr. 1745.------ ‘. 12 Oct. 1869.------ ’. S. Off. 28 Maii, 1873.

— 315

b) Cum allero commissum, sive cum masculo sive cum femina, sive
cum pubere sive cum impubère sive, ut S. Poenit. * respondit, ante sive
post sacerdotium receptum. Nec obstat, quod in casu posteriori periculum
relapsus fere evanuit; nam lex, quae fundatur in praesumptione peri­
culi communis, persistit, etiamsi in casu particulari periculum cessaverit.
Accedit quod praeter periculum relapsus vitandum alii quoque assignan­
tur fines legis, ut indecentia eiusmodi confessionis.
c) Grave, atque quidem subiective et externe. Est tamen sufficienter
externe grave, si gravem internam malitiam ostendit (S. Alf. VI, 554).
d) Ut grave alteri parti innotescens, et quidem eo tempore, quo pecca­
tum committitur. Secus enim non habetur complicitas, seu participatio
in eodem peccato externo gravi. Porro haec conditio praesumitur adesse,
si agitur de actu mutuo ex se graviter influente in commotionem veneream. Si vero sermo est de actu ex se non graviter influente, sed cum
intentione libidinosa vel cum commotione venerea posito, intentio illa vel
commotio ex adiunctis innotescere debet ; secus actus quidem communis
est, sed non est communis, in quantum involvit peccatum grave.
e) In utraque parte tale, quale descriptum fuit. Hinc casus non adest,
si altera pars non consensit, vel malitiam ignoravit, etiamsi a complice
in istum errorem inducta sit ; neque adest, si peccatum commissum est
cum dormiente, cum ebrio vel cum rationis nondum compote (S. Alf.
VI, 554).
f) Ut confessarius et poenitens sese ut complices noverint, sive antea,
v. g. tempore peccati, sive nunc. Hoc satis probabiliter requiritur, quia
secus contingere potest, ut confessarius debeat sese apud poenitentem
diffamare. Puta aliqua persona sistit se confessario, ignorans, se cum
illo sacerdote peccasse, confessarius vero advertit, adesse personam, cum
qua luxuriam perpetravit. Secus dicendum, si confessarius et poenitens
antea sese ut complices nossent, et solus poenitens non adverteret, se
confiteri confessario, cum quo peccavit.
g) Ut praedicta saltem moraliter certa sint. Dubium subinde versatur
circa gravitatem tactus etc.
Coroll. Conditionibus impletis, subtractio iurisdictionis locum habet :
aJEtiamsi confessarius ignoret legem, quae iurisdictionis substractionem statuit;
nam < ignorantia legum irritantium aut inhabilitantium ab eisdem non excusat,
nisi aliud expresse dicatur > (can. 16, § 1), aut inhabilitas tantum per modum
poenae statuatur ; quod in casu locum non habet, siquidem lex praecipue '.ala est,
ut praecaveantur relapsus.
3)Etiamsi confessarius poenitentem non agnoscat; nam si ignorantia legis
inhabilitantis ab ea non excusat, minus etiam ignorantia facti, a quo applicatio
legis pendet. Neque obicias, Benedictum XIV adimere iurisdictionem confessario.
’. 22 lan. 1879·

— 3i6 —
qui < confessionem sacramentalcm personae complicis.... excipere audeat, > ausum
autem temerarium in nostra hypothesi deesse. Nam S. Pontifex iurisdictionem
subtrahit confessario, < ne confessionem... excipere audeat. >
7) Etiamsi poenitens non advertat, se confiteri confessario, cum quo peccavit;
modo tamen confessarius et poenitens sese antea ut complices noverint. Hac enim
posteriori hypothesi impleta, confessarius monens poenitentem sese non diffamat.

2. Ratio, qua subtractio iurisdictionis intelligi debet.,
a) Confessarius certo nequit complicem directe absolvere a peccato
complicitatis, quamdiu alius confessarius nondum directe ab eo absolverit. Postquam peccatum directe remissum est, etiam confessarius com­
plex valide ab eo directe absolvit (S. Alf. VI, 555). Dixi valide, quia
passim illicite agit ; nam S. Sedes ei, qui, peccato complicitatis nondum
directe remisso, absolvit vel finxit absolvere complicem, iniungere solet,
ut audiendis confessionibus complicis in posterum abstineat.
b) Disputatur, num iurisdictio etiam sublata sit quoad alia peccata,
an quoad ea persistat, ita ut confessarius possit directe ab aliis (atque
ita indirecte a peccato complicitatis) absolvere. Alii simpliciter affirmant;
alii affirmant, si poenitens peccatum complicitatis declarat, secus negant;
alii simpliciter negant, seu censent, iurisdictionem quoad alia peccata
persistere. Haec sententia satis probabilis est, tum quia Const. Sacramen­
tum Poenitentiae edicit, sublatam esse iurisdictionem « ad qualemcumque personam ab huiusmodi culpa absolvendam; adeo quidem ut absolu­
tio, si quam impertierit, nulla atque irrita omnino sit ; » scilicet absolutio
ab isto peccato, utpote non directa, qua talis nulla est, ita ut peccatum
(lenuo confitendum et directe remittendum sit; tum quia S. Poenit. res­
pondit, 1 « privationem iurisdictionis... esse in ordine ad ipsum peccatum
turpe, in quo idem confessarius complex fuit. » Haec sententia saltem
probabilis est, ita ut Ecclesia ad cautelam suppleat.
411
3. Exceptiones, a) Confessarius valide absolvit etiam a peccato com­
plicitatis in mortis periculo; item in eodem periculo licite absolvit, si
necessitas urgeat (Docum. cit.). Dicitur:
a) In mortis periculo; quinam autem dicantur in mortis periculo ver­
sari, vide n. 370.
d) In mortis periculo etiam licite absolvit, si necessitas urgeat, i. e.
1° si alius, etiam non approbatus, adhiberi nequit sine periculo infamiae
vel scandali (can. 2367, § 1). ' Attamen timor infamiae apud unum illum
confessarium, in ipsa confessione incurrendae, non excusat. Praeterea
sacerdos complex tenetur, si fieri possit, sub gravi periculum infamiae
vel scandali removere vel antevertere, puta fingendo morbum, per ali­
quod tempus discedendo. Periculum tamen infamiae vel scandali facile
410

\ 16 Maii, 1877. ---- ’· Constit. Afiostolici muneris (§ 3).

— 317 —

aderit, si solum advocari possit non approbatus; magis etiam, si solum
superest suspensus vel excommunicatus ut tales cogniti : sunt etiam, qui
censeant, obligationem posteriores advocandi simpliciter abesse. Necessi­
tas urget: 2° si alius confessionem excipere renuit; 30 si poenitens alii,
v. g. consanguineo confiteri recusat, vel gravem repugnantiam illud
faciendi manifestat; quo casu habetur periculum sacrilegii (can. 2367,
§ 1). Ratio 21 et 31 est, quia tunc alius sacerdos moraliter abest.
Coroll. Qui incepit confessionem, licite pergit et complicem directe a peccato
complicitatis absolvit, etiamsi nunc alius sacerdos confessionem excipere possit:
1° si incepit licite, i. c. dum alius commode praesto esse non poterat, utut forte ex
praecidenti negligentia culpabili incipientis ; 2° satis probabiliter, si incepit illicite,
i. e. dum alius praesto esse poterat. — Quoad excommunicationem vero in casu ita
dicendum: si licite incepit, excommunicationem non incurrit, idque probabile est,
etiamsi culpabiliter neglexerit antevertere periculum, quod, dum inchoabat con­
fessionem, iam anteverti non poterat. Si illicite inccpig i. e. dum alius commode
praesto esse poterat, excommunicationem effugit vel non effugit, prout ante
absolutionem poenitet vel non poenitet eum peccati commissi.

b) Disputatur, num confessarius quandoque etiam extra mortis peri­
culum valide a peccato complicitatis absolvat, puta si complex diu vel
saltem diutissime careret occasione alii confitendi. Iam vero negandum
videtur. Nam lex diserte atque iteratim edicit, solum mortis periculum
excipi. Ita etiam can. 884. Pariter S. Off. declaravit,1 iurisdictionem
adimi, « nisi extrema prorsus urgeat necessitas, nimirum si in ipsius
mortis articulo alter sacerdos desit. » Denique finis legis, qui est, ut
sacerdotes a peccato et relapsu avertantur, suadet, ut lex urgenda sit,
etiamsi poenitens quandoque aliquod damnum inde patiatur ; ceterum
damnum illud vix notari meretur, quum poenitens in casibus hic suppo­
sitis directe ab aliis peccatis, sicque indirecte a peccato complicitatis
absolvi possit ; ut nunc notabimus.
c) Uti diximus, confessarius gaudet iurisdictionem in alia peccata
complicis (n. 410). Porro si ratio vere gravis subest, et alius sine gravi
incommodo adiri nequit, licet complicem absolvere, directe ab aliis pecca­
tis, indirecte a peccato complicitatis. Ratio vere gravis, spectata severis­
sima lege, quae absolutionem complicis vetat, est v. g. confessio annua
peragenda, communio paschalis, vel alia communio, quae sine periculo
infamiae vel scandali omitti nequit ;/attamen in casu poenitens etiam
contritione perfecta contentus esse potest, immo id per se praeferendum
est. Causa gravis a parte confessarii habetur, si poenitens confessarium
complicem vultu tantum, non autem nomine noscit, et absolutio negata
forte periculum inducit, ne postea nomen confessarii inquiratur.
‘. 20 Febr. 1867.

- 3iS II. Excommunicatio. Can. 2367 statuit : Absolvens vel fingens ab­
solvere complicem in peccato turpi incurrit ipso facto in excommunica­
tionem specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatam ; idque etiam in
mortis articulo, si alius sacerdos, licet non approbatus ad confessiones,
sine gravi aliqua exoritura infamia et scandalo, possit excipere monentis
confessionem, excepto casu quo moribundus recuset alii confiteri (§ 1).
Eandem excommunicationem non effugit absolvens vel fingens absol­
vere complicem qui peccatum quidem complicitatis, a quo nondum est
absolutus, non confitetur, sed ideo ita se gerit, quia ad id a complice
confessario sive directe, sive indirecte inductus est (§ 2). Dicemus de
requisitis, ut excommunicatio incurratur, deque absolutione ab ea, additis
aliquibus notandis.
413 i. Requisita, ut excommunicatio incurratur. Requiritur:
a) Ut quoad peccatum adsint supra n. 409, sub I, 1 exposita.
b) Ut peccatum complicitatis nondum (ab alio confessario) directe
remissum sit (cfr. can. 2367, § 2).
c) Ut confessarius aut absolverit vel finxerit directe absolvere com­
plicem a peccato complicitatis, aut absolverit vel finxerit complicem ab­
solvere, qui peccatum complicitatis reticet, sed ideo quia ad id a confes­
sorio sive directe sive indirecte inductus est. Dicitur:
412

a)Aut absolverit vel finxerit absolvere; hinc non sufficit, ut solum confessio­
nem exceperit. Fictio autem requiritur respectu poenitentis, a. v. requiritur, ut
respectu poenitentis ita egerit, ut ille censere debeat, se absolvi ; non requiritur,
neque sufficit, ut tantum alii debeant existimare, pocnitentem absolvi. At non
refert, utrum confessarius simulet absolutionem i e. formam proferat sine animo
absolvendi, an dissimulet negatam absolutionem, recitando aliquam orationem,
vel alia verba pronuntiando, vel etiam tacendo, ita tamen ut videatur ob signa vel
manuum gestus revera pocnitentem a peccatis relaxare.
/tyAut absolverit vel finxerit directe absolvere complicem a peccato complici­
tatis. Hinc non incurrit excommunicationem, qui, peccato complicitatis a poenitente declarato, significat poenitenti, se posse ab aliis tantum, non autem ab isto
peccato absolvere. Neque in excommunicationem incurrit absolvens vel fingens
absolvere complicem, qui peccatum complicitatis reticet, excepto casu nunc assig­
nando.
f)Aut absolverit vel finxerit absolvere complicem, qui peccatum complicitatis
reticet, sed ideo quia ad id a confessario sive directe sive indirecte inductus est;1
*. < Directe autem confessarius inducit poenitentem, quando positive et explicite
cutn praemonet de tacendo peccato complicitatis, quia v. g. illud iam novit ct
declaratio illius esset inutilis. Indirecte vero inducit, quando confessarius suadere
conatur poenitentem, sive quod actio turpis cum ipso commissa non est peccatum,
sive saltem non tam grave, ut de ipso inquietari debeat ; unde poenitens concludit
ipsi licere non declarare tale peccatum, et ab eo declarando revera abstinet. >
(S. Poenit. 19 Febr. 1896).

— 319 —
quamvis confessarius in casu neque directe absolvat, neque fingat directe absolvere
a peccato complicitatis, tamen excommunicatio contrahitur.

d) Ut confessarius, si complicem absolverit, obiective illicite egerit.
Porro supra expositum est, quandonam confessarius licite absolvat com­
plicem.
e) Ut confessarius èt subiective graviter peccaverit, 'et censuram nove­
rit, atque ad eam adverterit. Defectus gravis culpae subiectivae potest
oriri v. g. ex ignorantia legis absolutionem vetantis, ex eo quod ignorat,
sufficere peccatum non consummatum, vel nescit, personam confitentem esse complicem. Ignorantia censurae excusat, etiamsi vincibilis sit,
modo non sit affectata vel crassa vel supina (can. 2229).
2. Absolutio ab excommunicatione concedi potest, prout sequitur:
414
a) In casibus urgentioribus quilibet confessarius in foro sacramentali
ab hac excommunicatione absolvere potest, iniuncto onere recurrendi,
sub poena reincidentiae, intra mensem saltem per epistolam et per confessarium, si id fieri possit sine gravi incommodo, reticito nomine, ad
S. Poenitentiariam et standi eius mandatis (can. 2254, § 1 et 3). Dicitur :
a) Confessorius; i. c. omnis sacerdos ad confessiones audiendas approbatus.
β)Ιη casibus urgentioribus; casus urgentior habetur, si censura exterius ser­
vari nequeat sine periculo gravis scandali vel infamiae, aut si durum sit poenitenti
in statu gravis peccati permanere per tempus necessarium ut Superior competens
provideat (can. 2254, § 1).
γ) Confessarius debet sub poenae reincidentiae iniungere onus intra mensem ab
accepta absolutione recurrendi ad S. Poenitentiariam. Recursus autem semper
necessarius est, ita ut dispositio can. 2254, § 3, vi cuius quandoque absolvi potest
poenitens sine onere recurrendi, huic excommunicationi — ut can. cit. addit —
applicari nequeat: urget igitur obligatio recurrendi, donec impleta sit. Recursus
fit, reticito nomine, atque fieri potest aut per confessarium aut per ipsum poenitentoni. Si poenitens commode eundem confessarium possit adire, praestat, recur­
sum fieri per confessarium ; secus poenitens recurrat, nisi velit alium adire con­
fessarium, qui recurrere velit. Si confessarius renuit, poenitens tenetur, nisi tamen
morbo vel impossibilitate scribendi impediatur: quo casu excusatur, donec impedi­
mentum cessaverit.

b) In periculo mortis quilibet sacerdos, etiam non approbatus, potest
ab hac excommunicatione absolvere, remanente tamen pro aegroto, sub
poena reincidentiae, obligatione recurrendi, postquam reconvaluerit —
nisi absolutus sit a speciali facultate praedito — ad S. Poenitentiariam,
eiusque mandatis parendi (can. 882, coll. can. 2252). Obligatio recurrendi
urget inde a recuperata valetudine, ita ut recursus quam primum institui
debeat. Si diutius differatur, poenitens in censuram recidit. Ceterum
quoad recursum valent dicta supra sub a.

— 320 —
415

3· Notanda respiciunt tarn supplicam ad S. Poenitentiariam dirigen­
dam, quam exsecutionem rescripti recipiendi, atque clausulas, rescripto
contentas ; quibus addemus formulam recurrendi ad S. Poenitentiariam.
a) In supplica, adhibito ficto nomine poenitentis, exponatur: i° poenitentem in excommunicationem incidisse; 2° quot personas complices et
quoties eas absolverit; 30 utrum et quoties ab eodem delicto et excom­
municatione absolutus sit; 40 utrum unam vel plures ex violatione cen­
surae irregularitates contraxerit; quod tamen omitti potest, si a confes­
sario ab irregularitate iam dispensatum est; 50 poenitentem in periculo
mortis (in casu urgenti) absolutum esse, nunc autem recurrere ad S.
Poenitentiariam ; 6° pro adiunctis laudabiliter additur, peccatum complicitatis minus grave fuisse; occasionem relapsus remotam esse; longum
tempus inter gratiam obtentam et relapsum intercessisse, eumque per
intervallum bene se gessisse.
b) Si rescriptum conceditur in forma gratiosa, sufficit, ut poenitens
illud legat, atque obligationes impositas impleat. Si confessarius scrip­
serit, satis est, rescriptum acceptum poenitenti communicari, sive in
confessione sive extra eam. Si rescriptum conceditur in forma commis­
soria, exsecutio committitur confessario, a poenitente electo aut eligendo,
ita ut a quovis confessario, quem elegerit poenitens, exsecutioni mandari
possit. Exsecutio autem fieri debet in confessione sacramentali, ita qui­
dem ut primum detur absolutio a censura, deinde a peccatis, denique dis­
pensatio concedatur in irregularitate.
Si poenitens nonnisi difficulter ad confessarium redire potest, prae­
stat rescriptum peti in forma gratiosa.
c) Rescripto S. Poenitentiariae plures clausulae inseri solent, puta:
njReus poenitentem, si iterum ad ipsum accesserit, moneat de nullitate praeteritarum confessionum.
β) Abstineat, quatenus citra grave scandalum fieri potest, ab audien­
dis personae complicis confessionibus ; quae clausula sub gravi obligat.
γ) Moneatur reus quod, si aliud absolutionis crimen commiserit, similemque gratiam a S. Poenitentiaria obtinuerit, haec ei nequaquam pro­
futura est, nisi praesentis gratiae mentionem fecerit.
Ô) Quoad clausulam dimittendi officium confessarii, si addatur, haec
notes :
Haec clausula apponitur vel absolute; vel cum mitigatione, quatenus
scilicet ante terminum, pro dimittendo officio praefinitum, permittitur
novus recursus ad S. Poenitentiariam, si iudicetur, graves causas obstare
officii dimissioni.
Si apponitur cum mitigatione, recurri potest ad S. Poenitentiariam, eo

— 32* —

fine ut obtineatur clausulae relaxatio, rationibus expositis atque pro
adiunctis invocata etiam bona dispositione poenitentis eiusque morum
emendatione.
Si apponatur absolute, nihil prohibet, quominus confessarius iterum
recurrat, et aut relaxationem clausulae aut saltem termini prorogationem
impetret.1
d) Formula recurrendi ad S. Poenitentiariam.
Ementissime Princeps.
Titius sacerdos incurrit in excommunicationem Summo Pontifici spe­
cialissimo modo reservatam, quia semel (bis, ter) absolvit complicem
(finxit absolvere complicem). Cum sine absolutione dimitti non posset,
eam recepit. Nunc vero per me ad S. Sedem recurrit, paratus ad exse­
quenda mandata, quae Eminentiae Vestrae (in forma gratiosa) placuerit
imponere (Titius ante absolutionem celebrare perrexit. Officium quo
fungitur sine gravi incommodo dimitti nequit).
Eminentia Vestra dignetur responsum dirigere ad me infrascriptum.
Sacram purpuram reverenter deosculans, summa qua par est reveren­
tia subscribor.

Eminentiae Vestrae humillimus servus.
Notes: Nomen et domicilium confessarii clare notentur. Litterae au­
tem ita dirigantur: A sua Eminenza Reverendissima — II Cardinale
Penitenziere-Maggiore — Palazzo del S. Uffizio, Roma.

§ III. De sollicitatione ad turpia.
Praecipua documenta ecclesiastica, quae huc spectant, sunt :

416

I. Constit. Pii IV Cum sicut nuper; ' Constit. Gregorii XV Universi
gregis/ cui S. Officium ii Febr. 1661 sexdecim responsa addidit; Con­
stit. Bened. XIV Sacramentum Poenitentiae, 4 et Etsi Pastoralis, § 9.
n. 5*; Instructiones S. Off.6.
II. Canon 904 ita statuit : « Ad normam constitutionum apostolicarum
et nominatim constitutionis Benedicti XIV Sacramentum Poenitentiae
i lun, 1741, debet poenitens sacerdotem reum delicti sollicitationis in
confessione, intra mensem denuntiare loci Ordinario, vel Sacrae Congre­
gationi S. Officii; et confessarius debet, graviter onerata eius conscien­
tia, de hoc onere poenitentem monere. »
’. De Smet, De absolutione complicis et sollicitatione,2 n. 40.
'. 16 (17)
April 1561.
*. 30 Aug. 1622.
\ 1 lun. 1741.
·. 26 Maii, 1742.
·. 20 Febr. 1867 et 20 Iui. 1890.
W. M. T. Μ. II.

21

— 322 —

III. Canon 2368 has poenas in sollicitantes decernendas esse, edicit:
« Qui sollicitationis crimen de quo in can. 904, commiserit, suspendatur
a celebratione Missae et ab audiendis sacramentalibus confessionibus
vel etiam pro delicti gravitate inhabilis ad ipsas excipiendas declaretur,
privetur omnibus beneficiis, dignitatibus, voce activa et passiva, ct inha­
bilis ad ea omnia declaretur, et in casibus gravioribus degradationi quo­
que subiciatur. »
Lex etiam Ecclesiam Orientalem afficit, ’ non quidem vi Codicis (cfr.
can. 1), sed vi legislationis anterioris, quam Codex respectu Orientalium
in suo vigore reliquit.
Quibus praemissis, dicemus primum de iis, qui debent denuntiari,
deinde de iis, qui debent denuntiare, tum de modo denuntiandi, denique
de obligatione confessarii respectu poenitentis, qui tenetur denuntiare,
addito scholion de modo recipiendi denuntiationem.
PUNCTUM I.
De iis, qui debent denuntiari.

417

Denuntiari debent sacerdotes omnes et soli, qui ipsimet aliquem pro­
vocarunt ad turpia, aut cum aliquo illicitos et inhonestos sermones vel
tractatus temerario ausu habuerunt in aliquo ex adiunctis mox expo­
nendis. Dicitur:
I. Sacerdotes omnes, tam saeculares quam regulares, tam approbati
quam non approbati. Disputatur tamen, num etiam Episcopi denuntiari
debeant. Affirmandum videtur, quia Const. Bened. XIV Sacram. Poenit.
edicit, denuntiandos esse « omnes sacerdotes... cuiuscumque dignitatis et
praeeminendae » (S. Alf. VI, 685).
Obi. Denuntiatio fieri debet loci Ordinario vel Sacrae Congregationi
S Officii (can. 904). Atqui causae criminales Episcoporum secundum
can. 1557 § i, 3° et can. 2227, § 1 iudicari debent a S. Pontifice.
Resp. Legislator statuendo, omnes sacerdotes cuiuscumque dignitatis
denuntiandos esse, satis significare videtur, Episcopos quoad hanc cau­
sam S. Officio esse denuntiandos.

II. Et soli, ita ut excludantur laici et clerici inferiores, qui in confes­
sione sollicitant, simulantes se confessarios. Hi tamen sacramentalem
confessionem excipiendo secundum can. 2322, i° contrahunt excommu­
nicationem speciali modo Sedi Apostolicae reservatam ; insuper clericus
‘. S. Off. 13 lun. 1740; 25 April. 1838. (Collect, η. 1282): Constit. Bened. XIV
Etsi pastoralis; Instr. S. C. de Prop. Fide 26 Aug. 1775 (Collect, η. 1732).

— 323 —

deponatur, laicus privetur pensione aut munere ecclesiastico aliisque
poenis pro gravitate culpae puniatur.
III. Qui ipsimet etc. Itaque non debent denuntiari neque mandantes
aut consulentes sollicitationem ; neque interpretes, quippe qui nomine
alterius agant.1

IV. Aliquem; perinde est, utrum de mare an de femina agatur, et
cuiusnam sit aetatis.1
V. Provocarunt ad turpia; quocirca observes:
1. Requiritur provocatio ad venerea, proindeque ad grave peccatum,
« cum in rebus venereis non detur parvitas materiae. »1 Provocatio
autem, ut habet Const. Sacramentum Poenitentiae, fieri potest « sive
verbis, sive signis, sive nutibus, sive tactu, sive per scripturam. » Nec
obstat, quod provocatio fiat per modum consilii dati.
S. Pocnit.4 declaravit, crimen sollicitationis adesse in casu sequenti. Tibullus
excipiens confessiones mulierum, quarum viri saepe abesse solent, et quae non
facile se continent, docet et suadet, easdem mulieres non peccare in sequentibus
casibus: l° si desiderando proprium virum absentem, patiantur commotionem
sensualem seu pollutionem ; 2° si desiderent hanc eandem pollutionem in se expe­
riri ex ardendi amore viri absentis; 3° si pollutionem in se excitent tactibus secum
habitis, dummodo hos actus referant ad virum absentem. — S. Poenit. subiungit,
< iam bis hac super re ab hoc S. Tribunali responsum fuisse, et actus huiusmodi
esse graviter illicitos et confessarium eos probantem esse denuntiandum. >

Requiritur tamen, ut confessarius non solum obiective, verum etiam
subiective graviter peccaverit. Passim tamen culpa subiectiva praesumi­
tur respondere malitiae obiectivae (S. Alf. VI, 683).
2. Perinde est, utrum poenitens provocetur ad peccandum cum con­
fessario, an cum semetipso, an cum tertio. Pariter denuntiandus est
confessarius, qui poenitentem sollicitat, ut excitet alium ad peccatum
luxuriae, sive solitarie, sive cum alio perpetrandum (S. Alf. VI, 691)

VI. Aut illicitos et inhonestos sermones vel tractatus temerario ausu
habuerunt. Intelliguntur tractatus, sermones seu verba graviter inhones­
ta ; idque, etiamsi expressa ad venerea provocatio deficiat ; eiusmodi
enim sermones de se ad turpia movent (S. Alf. VI, 680). Hinc auctores
docent, denuntiandum esse confessarium, qui coniugatam personam,
aut se accusantem de reo opere carnali sciscitaretur, an in iis versari
’. S. Off. ii Febr. 1661, ad 6 ct 7. ----Constit. Cum sicut noster, § 4;
Constit. Sacramentum Poenitentiae, § 1 ; Instr. S. Off. 20 Febr. 1867, ad 1. ----*. S. Off. ii Febr. 1661, ad 3. ----- «. 2 Sept 1904.

— 324 —

placeret, quae alloquia peccans haberet, quos actus motusve exerceret et
huiusmodi. Temerario ausu deficiente, denuntiationi locus non est, cum
confessarius necessario, vel utiliter, vel saltem sine culpa gravi interrogat
de peccato turpi; caveat tamen ne inquirat in circumstantias peccati car­
nalis, quas declarandi nulla est obligatio. Ceterum quoad V et VI
observes :
1. Non requiritur, ut actus vel sermo peccaminosus consummatus sit,
sed sufficit, ut sit inchoatus, modo tamen confessarius, dum ea inchoet,
animum habeat postea etiam externe obiective graviter delinquendi ; ut
si confessarius poenitentem interrogat, ubi habitet, ea mente, ut postea
eum adeat et sollicitet; si poenitenti tradit chartam postea legendam, in
qua eum sollicitat,1 vel inhonesta tractat (S. Alf. VI, 676).
2. Non requiritur, ut poenitens provocationi aut turpi sermoni con­
senserit; immo ne id quidem requiritur, ut poenitens provocationem vel
turpem sermonis sensum perceperit; hinc S. Off.’ declaravit, « puellam
in simplicitate constitutam et absque notitia inhonestatis teneri denun­
tiare confessarium sollicitantem, postquam compos effecta fuerit et noti­
tiam praeteritae sollicitationis acquisiverit. »
3. Denique non requiritur, ut provocatio vel turpis sermo a confessa­
rio inchoatus sit; sufficit, ut sint incepta a poenitente, et confessarius
consenserit, modo tamen quid turpe fecerit aut dixerit, etiamsi statim
ab eo desistat.1 Nec obstat, quod confessarius metu inductus consen­
serit. ‘

418

VII. In aliquo ex adiunctis mox exponendis. Requiritur nimirum, ut
sollicitatio vel sermo inhonestus connexionem habeat cum sacramento
Poenitentiae, atque quidem, ut locum habeant « vel in actu sacramentalis
confessionis, vel ante vel immediate post confessionem, vel occasione
aut praetextu confessionis (« etiam ipsa confessione non secuta », addit
Const. Cum sicut nuper'), vel etiam extra occasionem confessionis in
confessionali, sive in alio loco ad confessiones audiendas destinato aut
electo, cum simulatione audiendi ibidem confessionem. » 6 Dicitur:
1. In actu sacramentalis confessionis, i. e. incepta accusatione poenitentis, etiamsi post sollicitationem vel sermonem turpem confessio non
perficiatur (S. Alf. VI, 676).
2. Ante vel immediate post confessionem. Vox immediate respicit tam
’ Constit. Sacr. Poenit., § 1 ; S. Off. 11 Febr. 1661, ad 1; Propos. 6 damnata
ab Alexandro VII (Denz.-Bannw. n. 1106) ----11 Maii, 1707. ----- S. Off.
ii Febr. 1661, ad 2; 20 Febr. 1867, ad 2 (Collect n. 1282).----- S. Off 11 Febr.
1661, ad 9 -----Constit. Sacrani. Poenit., § 1.

— 325 —

ante quam post, ita ut sensus sit « vel immediate ante vel immediate post
confessionem. » Id patet èt ex constructione grammaticali in Const.
Greg. XV, èt ex eo quod secus tempus confessionem antecedens non
foret determinatum. Praeterea praedicta vox sensu satis stricto intelligi
debet, ita ut confessionem inter et sollicitationem alia actio seria seu
negotium grave non intercedat (S. Alf. VI, 677).
3. Occasione confessionis; quod locum habet: i° si confessarius et
poenitens ad confessionem iam actu parati sunt, v. g. si confessarius
iam sedeat, et poenitens iam genuflexus sit vel in eo, ut genuflectat;
2° secundum S. Alfonsum et alios, aliis contradicentibus, si confessarius
invitat aliquem ad confessionem statim instituendam ; si poenitens petit
confessarium, ut statim excipiat eius confessionem; si confessarius ex
confessione audita, puta ex fragilitate poenitentis manifestata, ansam
sumit poenitentem postea sollicitandi. Ratio omnium est, quia in enume­
ratis casibus iure dicitur, sollicitationem fieri occasione confessionis,
quippe quae in duobus casibus prioribus proponatur ut statim instituen­
da, in casu autem posteriori1 sollicitationi ansam seu impulsum praebuerit
(S. Alf. VI, 678). Practice tamen vix aliquando denuntiandus erit con­
fessarius, qui ex confessione audita ansam sumpsit postea poenitentem
sollicitandi ; tum quia non facile patebit, eum ex notitia accepta ad
actum graviter inhonestum adductum fuisse; fieri enim potuit, ut ex
colloquio instituto vel conversatione protracta peccaverit vel saltem gra­
viter peccaverit ; tum quia denuntiatio in casu vix sine ipsius poenitentis
diffamatione fieri potest.
Casus, saltem practice, non censeatur adesse, si confessarius invitat,
vel poenitens petit confessionem non statim, sed postea instituendam. :
4. Praetextu confessionis; qui casus satis probabiliter tantum obtinet,
cum ipsemet confessarius respectu ipsius personae sollicitandae confes­
sionem proponit, animo sollicitandi. Casus non obtinet: i° si confessa­
rius, praetextu confessionis audiendae, a Superiore licentiam obtinet
invisendi personam, quam dein ad turpia sollicitat; quia praetextus non
fuit respectu personae sollicitatae; 2° si confessarius, ne domestici eum
comitentur, praetexit, se auditurum esse confessionem aegrotae, quam
deinde sollicitat. Ratio iterum est, quia praetextus solum fuit respectu
domesticorum ; 3” si mulier praetextu confessionis confessarium advocat,
atque deinceps cum ipso peccatum perpetrat; quia praetextus non a
‘. Santi-LeitnEr (Praei. lur. Can. * p. 230) provocant ad rescriptum S. Poenitentiariae a sc inspectum, in quo hic casus consideratur ut lege comprehensus. Cfr.
De Smet. o. c. p. 46.
’. S. Off. ii Febr. 1661, ad 4.

— 326 —
confessario exortus est. Videtur autem casus adesse, « si confessarius
extra confessionem sollicitaret, et femina renueret timens diffamatio­
nem; et ideo confessarius ei suaderet, ut fingens se aegrotam eum accerseret ad peccandum, tunc enim confessarius iure dicitur praetextu con­
fessionis sollicitasse feminam ad praestandum consensum » (S. Alf.
VI, 679).
5. Extra occasionem confessionis in confessionali, sive in alio loco ad
confessiones audiendas destinato aut electo, cum simulatione audiendi
ibidem confessionem. Ut quis vi huius clausulae denuntiandus sit, requi­
ritur: i° ut sollicitaverit vel turpem sermonem habuerit in confessionali,
sive in alio loco ad confessiones audiendas destinato vel electo ; et 2° ut
ea peregerit simulando confessionem. Porro :
a) Locus ad confessiones audiendas destinatus est locus, qui, utut
forma consueta confessionalis careat, tamen stabiliter ad audiendas con­
fessiones destinatus est, ut sunt v. g. cellula in qua habetur sedes pro
confessario et genuflexorium pro poenitente ; vel etiam, puta in sacristia
vel in locutorio, ipsum sessibulum pro confessario una cum genuflexorio
pro poenitente.
Locus ad confessiones audiendas electus est alius quilibet locus, puta
cubiculum aegroti, modo tamen saltem ab alterutra parte vere ad confes­
sionem instituendam electus sit.
b) Praeterea requiritur simulatio confessionis. Confessio autem simu­
lata habetur, si ii qui astant, ex adiunctis debent iudicare — vel qui
astarent ex adiunctis deberent iudicare — veram confessionem institui.
Iam vero aliqui censent, non requiri simulationem confessionis, si solli­
citatio fit in confessionali. Id autem merito reicitur; siquidem i° Regula
iuris est: « Clausula ultimo loco posita ad omnia antecedentia connexa
refertur»; 20 consonat S. *
Off. Hic autem notes, simulationem con­
fessionis per se (i. e. nisi positiva indicia contrarii habeantur) adesse, si
confessarius et poenitens sunt sive in confessionali, sive in loco ad con­
fessiones audiendas destinato ; per se (i. e. nisi indicia positiva contrarii
praesto sint) abesse, si sunt in loco ad confessiones audiendas solum
electo.
419

Quacr. 1, num denuntiari debeat, qui certo emendatus sit.
Rcsp. Affirmandum, tum quia lex non distinguit, neque declarationes authen­
ticae hanc exceptionem fundant ; tum quia lex intendit omnibus incutere timorem,
qui finis securius obtinetur, si etiam emendatus denuntiari debeat ; tum quia sen­
tentia benignior legi enervandae ansam dat. Attamen in denuntiatione emendationis
’. 11 Febr. 1661, ad 15.

— 327 —
mentio fiat (S. Alf. VI, 686). Itaque excipitur solus sacerdos defunctus.1 Id aliqui
extendunt ad sacerdotem, qui senectute confectus et morbis chronicis impeditus
iam nunquam confessiones auditurus est. At illud omnino reiciendum videtur ob
rationes modo allatas.
Quacr. 2, num aliquis debeat denuntiari in dubio, num sollicitatio requisita lo­
cum habuerit.
Resp. Negandum est, quia lex non obligat in dubio facti fundantis legem (t. I.
n. 228). Accedit, quod nemo in dubio fama privandus est. Itaque denuntiatio omitti
potest: i° in dubio, num adfuerit crimen hic requisitum; 2° in dubio, num crimen
commissum sit in adiunctis a lege requisitis; 30 in dubio, quis fuerit confessarius
sollicitans, nisi iudex cx adiunctis indicatis certus fieri possit de persona sollici­
tantis. Quandoque tamen adiuncta eiusmodi esse possunt, ut bonum commune
aliquam denuntiationem expostulet (S Alf. VI, 702).
Nota. Crimen sollicitationis non est iure communi reservatum.3
PUNCTUM II.

De iis, qui debent denuntiare.
I. Personae, quae tenentur denuntiare, sunt:
420
1. Ipsi sollicitati (can. 904 et 2368, § 2), etiam impuberes. Qui ob sim­
plicitatem sollicitationem non intellexit, tenetur, « postquam compos
effectus fuerit et notitiam praeteritae sollicitationis acquisiverit.»3 Porro
ipsi sollicitati — iique soli — tenentur sub poena excommunicationis
secundum haec can. 2368, § 2 : « Fidelis vero, qui scienter omiserit eum,
a quo sollicitatus fuerit, intra mensem denuntiare contra praescriptum
can. 904, incurrit in excommunicationem latae sententiae nemini reser­
vatam, non absolvendus nisi postquam obligationi satisfecerit aut se
satisfacturum serio promiserit. » Impuberes tamen excommunicationi
non sunt obnoxii (can. 2230). Dicitur intra mensem, i. e. intra mensem
a cognita obligatione. Tenetur autem sollicitatus, etiamsi crimen probare
nequeat (S. Alf. VI, 695).
2. Disputatur, num alii, qui crimen satis certo noverint, ad denuntia­
tionem teneantur. Porro reus certo non tenetur seipsum denuntiare. '
Pariter quoad alios — qui certo non tenentur sub censura — spectata
lege exposita, satis probabiliter negatur, quia canon 904 de solo poeniten­
te sollicitato dicit. Refert quidem Codex ad constitutiones apostolicas ;
sed praeterquam quod neque constitutiones apostolicae de aliis dicunt, ’
Codex edicit tantum, poenitentem ad normam dictarum constitutionum
‘. S. Off. 6. Mari. 1839; S. Pocnit. 24 April. 1884. ----- ’· S. Off. 15 Sept. 1859.
---- S. Off. n Maii, 1707.
4. S. Off. 17 Nov. 1626.
*. Alii tamen ante
Codicem tenebantur denuntiare (S. Off. 11 Fcbr. 1661, ad 14; 10 Mart. 1677).

— 328 —

teneri. Patet tamen, alios posse obligari ratione boni communis tuendi,
idque etiam vi can. 1935, § 2.
421

II. Causae excusantes ab obligatione. Ab obligatione excusant vel
saltem eam suspendunt :
1. Damnum vel incommodum grave extrinsecum, prudenter timendum.Casus adesse posset, si denuntiandus foret sacerdos, qui sollicitatum
sustineret; item, si infirmus ex isto onere ita perturbaretur, ut morbus
aggravesceret. Incommodo cessante, obligatio urget.
2. Secretum commissum, non vero naturale vel promissum. « Nemo,
ita S. Alfonsus, tenetur ad secretum, etiam iuramento promissum, quan­
do secretum vergit in damnum commune. Secus vero..., si sollicitatio sit
manifestata ad petendum consilium; nam propalatio secreti esset tunc
contra humanum commercium, et etiam contra publicum bonum, quod
certe in consiliis expetendis intervenit » (VI, 698).
3. Impossibilitas sine gravi incommodo adeundi Auctoritatem compe­
tentem excusat in regionibus longinquis. ’
Incommodum intrinsecum non excusat, ut verecundia personae sollici­
tatae, timor excitandi odium denuntiati.5 Timor tamen vere fundatus
propriae infamiae excusaret (S. Alf. VI, 681) ; attamen hic observes, cir­
cumstantiam quod denuntians prius sollicitavit, vel in sollicitationem
consensit, non excusaret ;attamen non potest de consensu interrogari, nec
tenetur eum manifestare, et si manifestatur, nequit in actis notari.’
Praeterea, « si persona, ipsi Ordinario nota, ex denuntiatione apud ipsum
facienda, quamdam infamationem reformidet, S. Poenitentiaria (con­
sulta) confessarium delegabit ut, nomine S. Sedis, denuntiationem reci­
piat, eidemque Sedi Apostolicae transmittat. ‘ »
PUNCTUM III.
De modo denuntiandi.

422

I. Denuntiatio fieri debet loci Ordinario vel S. Congregationi S. Offi­
cii (can. 904). Denuntiatio autem fieri potest Ordinario loci, sive denun­
tiantis, sive denuntiati, sive loci, in quo delictum commissum est. Dixi
potest, quia praestat, denuntiationem fieri Ordinario denuntiantis, i. e.
poenitentis sollicitati. Si fit Ordinario, qui non est Ordinarius denuntiati,
illius est actum transmittere ad Ordinarium denuntiati proprium, qui
‘. S. Off. 22 Ian. 1727 (Collect, n. 308); 20 Maii, 1842 (Collect, n. 949). ----’. Notes, nomen denuntiantis nunquam sacerdoti manifestari.----- ’. S. Off. 25 Iui.
1624; 20 Febr. 1867.---- *. Planchard, De Const. Bened. XIV quae incipit «Sacra
Pocn. > p. 48, nota.

— 329 —

possit processum instruere, vel ad S. C. S. Officii. Si Ordinarius denun­
tiationem acceptare recuset, poenitens ab ulteriori obligatione eximitur.
II. Spectatis normis per se praescriptis, persona denuntians persona­
liter appareat aut « coram Episcopo eiusve delegato cum interventu eccle­
siastici viri, qui notarii partes teneat, et cum iuramento et cum expres­
sione et subscriptione sui nominis; » * aut coram confessario aliove eccle­
siastico viro ab Episcopo deputato absque interventu notarii ;: deputatus
potest personam denuntiantem ad se advocare vel ipsemet ad eam acce­
dere.
III. Practice ita procedatur: i. Persona denuntiatura, si commode
fieri potest, adeat Ordinarium, ei causam exponat, eiusque mandata ex­
sequatur.
2. Si Ordinarium commode adire nequit, scribat ad eum litteras, in
quibus exponit factum sollicitationis, locum delicti, nomen et munus confessarii delinquentis et propriam directionem. Si persona sollicitata neque
postea Ordinario se sistere potest, id in litteris addatur, ut Episcopus
possit alium deputare, qui denuntiationem excipiat. Si gravis ratio obstet,
quominus alius ac confessarius deputetur, id pariter addatur, ut Episco­
pus, si placuerit, deputet confessarium, qui prout Ordinarius maluerit,
extra vel in confessionali (extra actum confessionis tamen) excipiat de­
nuntiationem.
3. Si persona denuntiatura neque Ordinarium adire, neque ad eum
scribere possit, illud faciat per aliam personam sibi benevisam. Confes­
sarius per se ad illud non tenetur; quodsi nihilo minus faciat, reticitis
nominibus tam denuntiandi quam denuntiaturi, Ordinarium certiorem
reddat de facto sollicitationis, deque sollicitati impotentia comparendi
ct scribendi. Addat, utrum sollicitatus commode possit et velit se sistere
delegato ab Episcopo, saltem si delegetur confessarius. Dixi, confessa­
rium per se ad illud non teneri ; attamen non negamus, « quod in aliquo
casu (puta si alicubi publicum immineret damnum, nec alia pateret via
ad illud vitandum) posset confessarius obligari ex lege caritatis ad
huiusmodi onus suscipiendum; sed hoc raro accidet » (S. Alf. VI, 699).
Immo S. Alfonsus 1. c. cum aliis observat, « in praxi non expedire, quod
confessarius assumat in se hoc onus deferendi denuntiationem vice poe­
nitentis vel eam excipiendi. »
4. Si poenitens nequit nec adire Ordinarium, nec ad ipsum scribere,
nec reperiri aliquem, qui alterutrum faciat, poterit occasionem exspec­
tare.
‘. Instr. S. Off. 20 Febr. 1867, n. 6.

’. Instr, cit. n. 8.

— 33° —

5- Superioribus religiosis districte prohibetur, quominus in his causis
se intromittant (can. 501, § 2).
PUNCTUM IV.

De obligatione confessarii respectu poenitentis, qui tenetur denuntiare.

I. Confessarius debet, graviter onerata eius conscientia, poenitentem
ab alio sollicitatum monere de obligatione denuntiandi; neque ab eo
monendo ipsius bona fides excusat, quamvis etiam hic quandoque epikiae locus sit. Patet c documentis ecclesiasticis citatis vel citandis. Di­
citur:
1. Confessarius (can. 904); et quidem omnis, non solum, qui habitualiter iurisdictione gaudet, verum etiam qui transeunter tantum ea potitur,
puta confessionem moribundi audiendo.
2. Poenitentem... sollicitatum. Alii, qui non sunt sollicitati, sed forte
lege caritatis tenentur denuntiare (n. 420), moneri debent secundum
communes monendi regulas.
3. Poenitentem ab alio sollicitatum. Nam confessarius non tenetur
monere poenitentem a se sollicitatum (n. 420). Attamen ideo poenitens
non liberatur ab onere denuntiandi, illudque cognitum implere debet.1
4. De obligatione denuntiandi. De excommunicatione, quam poenitens
incurrit, nisi intra mensem (a cognita obligatione) obligationi satisfecerit
(n. 424), moneri debet secundum communes regulas.
5. Neque ab eo monendo ipsius bona fides excusat.' Itaque monitio
de obligatione denuntiandi fieri debet, etiamsi poenitens praevideatur
non obtemperaturus. Ita scilicet Ecclesia statuit ob bonum commune;
eiusmodi enim dispositio magis deterret confessarios, magisque denun­
tiationi consulit (S. Alf. VI, 694).
6. Etiam hic quandoque epikiae locus est. Porro monitio omitti potest,
si poenitens in mortis periculo versatur, atque denuntiationem recusatu­
rus praevidetur ; item si periculum divulgationis et scandali timetur, puta
si agitur de persona valde levi et loquaci; item si poenitens sollicitatio­
nem non intellexit, et monitio sine scandalo fieri nequit. Si tamen postea
eam intelligit, moneri debet. Aliae causae excusantes, quae ab aliquibus
— paucis tamen — allegantur, cum legis severitate componi nequeunt,
atque disciplinae enervandae ansam dant. Advertas tamen, monitionem
differri posse, si spes est, fore ut poenitens alia vice facturus sit, quod
nunc frustra exigeretur.

423

‘. Prop. 7 damnata ab Alexandro VII (Denz.-Bannw. n. 1107). ------ *. Instr. S.
Off. 20 Febr. 1867, ad 3.

Γ
— 331 —

!

II. Poenit&ntes, admoniti ct omnino renuentes, absolvi nequeunt1; qui 424
vero ob iustam causam denuntiationem differre possunt, eamque, quo
citius poterunt, faciendam spondent serioque promittunt, possunt absolvi.
Ceterum advertas:
1. Poenitens, qui sine iusta causa omisit sollicitantem intra mensem
a cognita obligatione denuntiandi, incurrit in excommunicationem latae
sententiae, nemini reservatam ; neque ab eo absolvendus est, nisi post­
quam obligationi satisfecerit aut se satisfacturum serio promiserit (can.
2368, § 2).
2. Quodsi poenitens, « nullo impedimento detentus denuntiationem
omnino renuat, in hoc casu... laudandus est confessarius, qui operam
suam poenitenti non denegaverit, et vel Ordinarium vel Sanctam Sedem
pro opportunis providentiis consuluerit, suppresso tamen poenitentis
nomine » 3 ; nimirum subinde a S. Sede ab onere denuntiandi dispensatum
fuit.
III. Si casus occurrat, confessarius:
425
1. Perpendat: i° utrum omnia requisita tam a parte actus quam a
parte adiunctorum adsint ; 2° utrum poenitens fide dignus sit.
a) Quoad primum; si actus externus non est ambiguus, intentio sacer­
dotis censetur actui consentanea; si actus ambiguus est, passim etiam
intentio sacerdotis graviter prava dubia erit.
b) Quoad alterum; ratio dubitandi de sinceritate poenitentis subest,
si facile acquiescit denuntiationi ; item si, proposita obligatione, dubi­
tanter loqui incipit. Si dubium de sinceritate remanet, praestat solum
dicere : Si quae dicis vera sunt, debes monere Episcopum ; nec confessa­
rius servitia sua ipsi praestet.
2. In dubio obligationem imponere nequit, ad normam eorum, quae
n. 419 notavimus.

.

3. Gencratim, nisi res manifesta sit, antequam obligationem imponat,
prudenter doctiorem consulat, atque poenitenti iniungat, ut alia vice
de eadem re loquatur.

SCHOLION I.
De modo recipiendi denuntiationem, eaque recepta,
ulterius procedendi contra denuntiatos.

I. Denuntiatio fieri debet coram Episcopo eiusve delegato, cum inter- 426
ventu viri ecclesiastici, qui notarii partes teneat. Alii testes interesse ne'. Instruet, cit. ad 5.

’. Instruet, cit. 7.

— 332 —

queunt, atque ab interventu notarii Episcopus ex rationabili causa dis­
pensare potest. ' Ceterum deputatio delegati et notarii (si hic adhibeatur)
scripto fieri debet.

II. Si confessarius aliusve delegatur ad denuntiationem recipiendam
absque interventu notarii, ipsi ab Ordinario (vel a S. Officio) formula,
quam sequatur, traditur.

III. Qui denuntiationem recipit, videat, crimen falsae denuntiationis
S. Pontifici reservatum esse, eique significet, nullam de consensu prae­
stito inquisitionem institui. Ceterum regulariter hic ordo praescribitur:
Primo iuramentum de veritate dicenda, ad tactum SS. Evangeliorum
praestandum, a denuntiante petatur; dein interrogatur iuxta formulam,
ab Ordinario (vel a S. Officio) traditam, responsionibus statim non
solum quoad substantiam, sed etiam quoad
*
verba scripto redigendis;
tum integrum instrumentum denuntianti praelegatur, data facultate ad­
dendi, supprimendi, corrigendi, mutandi; denique exigatur denuntiantis
subscriptio vel, si scribere nequeat, signum crucis, eoque adhuc prae­
sente, addatur subscriptio recipientis et, si adhibitus fuerit, notarii; postremo a denuntiante exposcatur iuramentum de secreto servando, com­
minata, si opus fuerit, excommunicatione loci Ordinario vel S. Sedi
reservata. ’
e

Nota. « Aliquando cx gravi ratione permitti potest, ut una vel altera ex praecep­
tis formis, salva substantia, omittatur, ut v. g. tactus Evangeliorum. In casibus
difficilioribus permittitur etiam, ut denuntiatio (praevia denuntiantis venia, ne
sigillum sacramentale violari videatur), recipiatur a Confessario in sede confessionali. Immo, urgente gravi omnino ac prorsus extraordinaria causa, denuntiatio
etiam fieri poterit per relationem a denuntiante scriptam, dummodo tamen coram
loci Ordinario eiusve delegato ac notario, si adsit, iureiurando postea confirmetur
et subsignetur ».1

IV. Denuntiatione iuridice recepta (sive per se sive per delegatum),
Ordinarius sub gravi debet eam significare promotori iustitiae, qui decla­
ret, utrum crimen sollicitationis adsit necne. Quo facto :
i. Si Ordinarius a promotore iustitiae dissentiat, posterior intra decem
dies rem ad S. Officium debet referre.
2. Si Ordinarius promotori iustitiae assentiat, vel si promoter utcum­
que ad S. Officium non recurrat, ita procedatur:
a) Si Ordinarius censeat, crimen sollicitationis deesse, acta in archivo
‘. Instr. S. Off. 20 Febr. i860.-----:. Aertnys-Damen, Theol. Mor.11 II, n. 426.
— Aektnys-Damen, o. c. n. 427.

— 333 —
secreto deponat vel, spectata gravitate rerum denuntiatarum, iure suo
utatur, puta monendo vel puniendo denuntiatum, utut non reum criminis
sollicitationis.
b) Si Ordinarius censeat, crimen adesse, ad inquisitionem procedat
(cfr. can. 1939, §1).

IV. Inquisitio fiat modo in Instructionibus S. Off. 20 Febr. 1867,
n. 9 et 20 Iui. 1890 exposito.
V. Peracta inquisitione:
1. Si constet, denuntiationem omni fundamento carere, id referatur in
actis, et documenta accusationis destruantur.
2. Si praesto sunt indicia vaga vel incerta, acta in secreto archivo
reponantur, donec aliud quid supervenerit.
3. Si praesto sunt indicia satis gravia, sed non sufficientia ad actio­
nem accusatoriam, reus moneatur diverso modo pro diversitate casus.
4. Si habentur indicia certa vel saltem probabilia ad actionem accusa­
toriam, reus citari debet (cfr. can. 1946); ipsi tamen iusiurandum de
veritate dicenda deferri nequit (cfr. can. 1744).

VI. Reo citato et comparente, ita procedendum :
1. Si reus confitetur crimen, eiusque confessio saltem substantialiter
convenit cum accusatione, definitiva sententia pronuntiari potest ; atta­
men reus potest aut eam acceptare, aut regularem processus evolutionem
postulare.
2. Si non confitetur crimen vel eius confessio ne substantialiter quidem
cum accusatione convenit, acta inquisitionis tradantur promotori iustitiae,
qui libellum accusationis conficiat (can. 1954 et 1955) ; interim reus iam
potest a sacro ministerio vel a confessionibus audiendis usque ad iudicii
exitum suspendi. Dein interrogetur diligenter vitando manifestationem
denuntiantium vel sigilli sacramentalis. — Elapso tempore congruo, quo
defensor rei defensionem et promoter iustitiae libellum accusationis seu
iustitiae requisitoriam suam parent et exhibeant, index secundum acta
et probata sententiam definitivam pronuntiet, i. c. si certus est de crimine,
reum condemnet ; si certus est de innocentia, ipsum absolvat ; si dubius
est, eum dimittat.
3. A sententia pronuntiata tam reus quam promoter iustitiae possunt
intra decem dies ad S. Officium appellare. Appellatio est in suspensivo,
firma tamen rei suspensione forte ante sententiam definitivam lata. Si
appellatio fit, acta vel eorum exemplar authenticum ad S. Officium
transmittatur.1
’. Aertnys-Damen,

o. c. n. 428.

— 334 —

VIL Restant quaedam notanda:
1. Ordinarius tenetur denuntiationem iuridice receptam statim S. Offi­
cio manifestare. Adhaec si denuntiatus in alieno territorio habitat, huius
loci Ordinario authenticum denuntiationis exemplum cum inquisitioni­
bus et rei declarationibus mittat.
2. Ordinarius exitum causae iuridice receptae S. Officio et, si denun­
tiatus religiosus est, huius Superiori Generali significare debet.
3. Si sacerdos damnatus vel solum admonitus in aliud territorium
residentiam transferat, Ordinarius a quo tenetur quamprimum monere
Ordinarium ad quem de denuntiati praecedentibus et statu iuridico.
4. Si denuntiatus a confessionibus audiendis, non vero a praedicatione
suspensus, in alienum territorium se conferat ad praedicandum, denun­
tiati Superior, sive saecularis sive religiosus, alieni territorii Ordinarium
monere debet, illum non posse adhiberi ad confessiones audiendas.’
5. Qui ad has pertractandas vel defendendas causas assumuntur
(index, promoter iustitiae, rei defensor, notarius etc.), secreto S. Officii
tenentur ; Ordinarius vi muneris, administri ex iuramento ; alii absentes
ex praecepto eis imponendo; et quidem sub poena excommunicationis
latae sententiae, uni S. Pontifici reservatae, exclusa etiam S. Poenitentiaria. ’

6. Si exposita difficile adamussim servantur, S. Sedes interdum per­
mittit, ut res modo faciliori pertractetur. ’
7. Si rei pertractatio graves secum fert difficultates, res, transmissis
actibus, ad S. Officium referri potest, quod peculiares instructiones
tradere possit.4
SCHOLION II.

De falsa denuntiatione.
427

Praemitto canones, qui falsam denuntiationem respiciunt. Can. 894
statuit: «Unicum peccatum ratione sui reservatum Sanctae Sedi est
falsa delatio, qua sacerdos innocens accusatur de crimine sollicitationis
apud iudices ecclesiasticos. » Et can. 2363 decernit: « Si quis per seipsum vel per alios confessarium de sollicitationis crimine apud Superiores
falso denuntiaverit, ipso facto incurrit in excommunicationem speciali
modo Sedi Apostolicae reservatam, a qua nequit ullo in casu absolvi,
nisi falsam denuntiationem formaliter retractaverit, et damna, si qua
‘. Aertnys-Damen, o. c. n. 429. ----- ’. Aertnys Damen, 1 c.
n. 15.----- ‘. Instr. cit. n. 16.

-

Instr, cit.

— 335 —

inde secuta sint, pro viribus reparaverit, imposita insuper gravi ac diu­
turna poenitentia, firmo praescripto can. 894. » Itaque duo distinguenda
sunt, nimirum crimen falsae denuntiationis est: i° peccatum ratione sui
reservatum, et quidem Sanctae Sedi ; 20 peccatum ratione censurae reser­
vatum, seu quod annexam habet excommunicationem speciali modo Sedi
Apostolicae reservatam. Quibus notatis, sint :
I. Requisita, ut crimen ratione sui Sanctae Sedi reservatum sit. Requi­
ritur falsa delatio, qua sacerdos innocens accusatur de crimine sollicita­
tionis apud iudices ecclesiasticos. Dicitur:
1. Falsa delatio, facta sive per se sive per alium scilicet « sceleste pro­
curando ut id ab aliis fiat; »’ procurari potest mandato, minis, efficaci
consilio. Secundum communiorem et tutam sententiam requiritur, ut
denuntiatio fiat iuridice, i. e. aut personaliter et cum interventu eccle­
siastici viri, qui notarii partes teneat, et cum iuramento et subscriptione
sui nominis, aut personaliter sine interventu notarii/ Hinc non suffi­
ciunt litterae ad Ordinarium directae, etiamsi subscriptae sint; a for­
tiori excluduntur litterae anonymae, quae nullam vim habent. ’
2. De crimine sollicitationis, i. e. de crimine, quod si locum habuisset,
obligationem denuntiandi secum ferret.
3. Apud iudices ecclesiasticos, i. e. apud S. Congregationem S. Offi­
cii vel loci Ordinarium vel alium ab ipsis ad hoc negotium delegatum.
Sufficit autem, ut denuntiatio apud eos facta fuerit, sive ulteriorem
inquisitionem instituant, sive non instituant eam. Notitia reservationis
non videtur requiri (n. 384).

II. Requisita, ut crimen ratione censurae reservatum sit, seu ut an­
nexam habeat excommunicationem speciali modo Sedi Apostolicae re­
servatam. Requiruntur primum eadem, quae sub I exposita sunt, * deinde
notitia censurae et pubertas. Dicitur:
1. Notitia censurae; ignorantia ab ea excusat, nisi fuerit affectata
(can. 2229, § i), crassa vel supina (can. 2229, § 3, i°). Ignorantia solius
reservationis non excusat (can. cit).
2. Pubertas; siquidem « impuberes excusantur a poenis latae senten­
tiae » (can. 2230).
’. Const. Sacr. Poenil. § 3.
’. Cfr. Instr. S. Off. 20 Febr. 1867. — ’. Instr,
cit. n. 6.
*. Can. 2363, qui de censura crimim annexa agit, dicit quidem de
denuntiatione apud Superiores, dum can. 894 loquitur de delatione apud iudices
ecclesiasticos. Hinc aliqui censent, ad censuram sufficere, ut denuntiatio apud
Superiores ecclesiasticos fiat. Sed per Superiores intelligi videntur Superiores
hic competentes, i. c. iudices ecclesiastici, de quibus can. 894. Superiores maiores,
etiam religionum exemptarum, huic negotio sese imponere prohibentur (can.
SOI, § 2).

— 336 —

III. Absolutio a falsa denuntiatione, i. Absolutio a censura, si contrac­
ta fuerit, debet praemitti absolutioni a peccato ; quatenus autem a cen­
sura absolvi possit, exponitur in tract, de poenis ecclesiasticis.
2. Absolutio a peccato — quod etiam ratione sui reservatur — a quo
fieri possit, vide n. 387 ; sed notes, reservationem peccati cessare in casi­
bus n. 385 expositis.
Articulus III.
De servandis post confessionem.

Duo veniunt pertractanda, scilicet officium servandi sigillum sacramentale et obligatio reparandi defectus in confessione admissos.

§ I. De officio servandi sigillum sacramentale.
428

Lex sigilli sacramentalis ’ lato et strictiori sensu sumi potest. Sumpta
lato sensu est lex, quae vetat usum notitiae sacramentalis, qui natus est
cedere in gravamen poenitentis, ideoque, si licitus foret, confessionem
difficiliorem redderet. Dixi qui natus est etc., quia non refert, utrum
necne poenitens usum advertat; sufficit ut in se gravamen involvat.
Strictiori sensu sumpta est lex, quae vetat usum notitiae sacramentalis
una cum manifestatione vel periculo manifestandi poenitentem.
Usus prohibitus notitiae sacramentalis seu laesio sacramentalis sigilli
distinguitur duplex, directa et indirecta (cfr. can. 2369, § 2). Laesio direc­
ta est usus scientiae ex confessione acquisitae una cum manifestatione
peccatoris. Quocirca advertas, non requiri, ut persona poenitentis cogno­
scatur, sed sufficere, ut satis determinata sit, puta si de persona occur­
renti et tibi ignota dico, eam hoc vel illud confessam esse. Laesio indi­
recta censetur usus scientiae ex confessione acquisitae, qui annexum
habet periculum, ne prodatur peccator, vel involvit gravamen poenitentis
cum vel sine periculo manifestationis peccatoris.
Quibus notatis, dicemus primum de obligatione, deinde de obiecto,
tum de subiecto sigilli sacramentalis, denique quaedam corollaria ex
expositis deducemus.
PUNCTUM I.
De obligatione sigilli sacramentalis.

429

I. Exsistentia obligationis. Haec primum patet ex eo, quod Christus
instituendo et imponendo confessionem censendus est confessario im*. Ita dicta, quia illa lex instar sigilli obtegit audita in confessione.

— 337 —

posuisse obligationem, sine qua confessionis susceptio moraliter impossi­
bilis foret. Atqui eiusmodi est obligatio servandi sigillum. Adde, poeni­
tentem inter et confessarium tacitum intercedere contractum; cui accedit
obligatio confessarii servandi ius poenitentis in famam. Denique Ecclesia
obligationem sigilli confirmat, decernitque, tam laesionem directam quam
indirectam prohibitam esse. Sacramentale sigillum, ita can. 889, § 1,
inviolabile est; quare caveat dilligenter confessarius ne verbo aut signo
aut alio quovis modo et quavis de causa prodat aliquatenus peccatorem
(laesio directa).’ Et can. 890: Omnino prohibitus est confessario usus
scientiae ex confessione acquisitae cum gravamine poenitentis, excluso
etiam quovis revelationis periculo (§ i).‘ Tam Superiores pro tempore
exsistentes, quam confessarii qui postea Superiores fuerint renuntiati,
notitia quam de peccatis in confessione habuerint, ad exteriorem guber­
nationem nullo modo uti possunt’ (§2; S. Alf. VI, 635).
Coroll. I. Obligatio sigilli est iuris naturalis, quatenus promanat ex contractu
tacito et ex iure poenitentis in famam; iuris divino-naturalis, * ut dicitur, quatenus
sacramentum sequitur; iuris ecclesiastici, quatenus ab Ecclesia confirmatur (cfr.
S. Thom. Suppi, q. 11, a. 1, ad 2).
Coroll. II. Obligatio sigilli exsistit etiam in dubio: i° num aliquod obiectum
cadat sub sigillo; 2° num aliquid notitia sacramentali an alia sciatur; 30 num
quid dicendum vel faciendum adversetur sigillo. Ratio est, quia secus securitati
fidelium confitentium non satis provisum foret (S. Alf. VI, 633, 637).

II. Fons proximus obligationis. Obligatio sigilli oritur ex omni con- 430
fessione tali, ut usus notitiae ex ea acceptae fideles a confessione aver­
teret. Si confessio sacramentalis est, beneficium sigilli principaliter, si
non est sacramentalis, participative ei competit. Hinc oritur:
i. Ex confessione, facta in ordine ad potestatem clavium, sacerdoti,
qui potest et vult fungi munere iudicis seu uti iurisdictione. Talis con­
fessio certo sacramentalis est.
’. Ita etiam ius antiquum. In Dccr. Gratiani (c. 2, dist. 6 de poenit.) edicitur:
< Sacerdos ante omnia caveat, ne de his, qui ei confitentur peccata, alicui recitet..
Nam si hoc fecerit, deponatur et omnibus diebus vitae suae ignominiosus peregri­
nando pergat. » Cone. Later. IV : < Caveat autem omnino (sacerdos), ne verbo aut
signo aut alio quovis modo aliquatenus prodat peccatorem. Sed si prudentiori con­
silio indiguerit, illud absque ulla expressione personae caute requirat, quoniam,
qui peccatum in pocnitentiali iudicio sibi detectum praesumpserit revelare, non
solum a sacerdotali officio deponendum decernimus, verum etiam ad agendam
perpetuam poenitentiam in arctum monasterium detrudendum. > ----- ’. Ita pariter
Clemens VIII, 26 Maii 1503; et propositio damnata decreto S. Off. (18 Nov. 1682;
Denz.-Bannw. η. 1220). ----- ’. Sunt, qui censeant, obligationem talem, quae excep­
tionem excludat, a positiva lege Christi promanare.
W. M. T. Μ. II.

— 338 —
2. Ex confessione, facta in ordine ad potestatem clavium : i° sacerdoti,
qui iurisdictione gaudet, sed ea uti non vult ; 2° sacerdoti, qui jurisdic­
tione caret; 30 ei, qui non est sacerdos, sed a poenitente pro sacerdote
habetur; sive praedictae confessiones sacramentales dicuntur, sive non
dicuntur tales. Ratio est, quia usus notitiae ex eiusmodi confessione ac­
ceptae, si licitus foret, saltem redundaret in detrimentum sacramenti, seu
fideles aliquatenus averteret a confessione. Quodsi quaeratur, num dic­
tae confessiones sacramentales sint, respondeo, priorem, quae fit sacer­
doti, qui iurisdictione mere interne uti non vult, sacramentalem videri;
quoad posteriores ratio serio dubitandi sumitur ex eo, quod relatio objec­
tiva confessionis ad sententiam ferendam deesse videtur.
3. Disputatur, num oriatur ex confessione facta ei, qui neque sacerdos
est, neque a poenitente pro sacerdote habetur; puta si quis censeret,
laicum posse in casu necessitatis absolvere. Porro negandum videtur,
quia usus notitiae ex tali confessione haustae non avertit a confessione
apud sacerdotem facienda.
Ceterum obligatio sigilli sacramentalis oritur ex confessione tam per­
fecta quam solum inchoata, tam valida quam invalida; perinde quoque
est, utrum absolutio concedatur, an negetur, an differatur.
Coroll. I. Obligatio sigilli sacramentalis non oritur ex confessione facta sine
voluntate suscipiendi sacramentum, sed solum animo loquendi cum confessario,
eumvc irridendi vel seducendi (S. Alf. VI, 636) ; neque ex confessione facta ei,
qui a poenitente noscitur carere iurisdictione, quia tunc etiam deest accusatio
facta in ordine ad potestatem clavium.
Coroll. II. Quod quis extra confessionem aliquid manifestat « sub sigillo con­
fessionis, > ut dicunt, aliusquc illud ita recipit, nequit efficere, ut aliquid sigillo
confessionis sacramentalis tegatur (S. Alf. VI, 636). Attamen « aliquis non debet
de facili aliquid recipere hoc modo > (S. Thom. Suppi, qu. II, a. 2).
431

IU. Qualitas obligationis. Obligatio sigilli triplex est, scilicet: Ie
religionis, quatenus oritur ex significatione sacramenti, et lex ex reve­
rentia sacramenti lata est; 20 iustitiae ex tacito contractu confessarium
inter et poenitentem; 30 alius speciei iustitiae, nimirum illius, quae prae­
cipit servare famam proximi (S. Alf. VI, 635).

432

IV. Gravitas obligationis. 1. Obligatio legis, quatenus (ex religione)
prohibet laesionem sigilli directam, seu revelationem peccati una cum
revelatione peccatoris, gravis est ex toto genere suo. Ratio est, quia ma­
teria parva admissa graviter adversaretur fini sacramenti, cum fideles
averterentur a confessione venialium, quin etiam mortalium, timentes,,
ne confessarius pro levi haberet quod esset mortale.
2. Obligatio legis, quatenus prohibet laesionem sigilli indirectam, gra-

— 339 —

vis est ex genere suo, ita tamen, ut facile adsit materia satis gravis ad
grave peccatum constituendum. Hinc:
Sub gravi prohibetur: i° manifestatio rei sigillo clausae una cum peri­
culo gravi vel mediocri prodendi peccatorem; 2° usus notitiae sacramen­
talis, qui involvit gravamen notabile vel mediocre poenitentis.
Sub levi prohibetur: i° manifestatio rei sigillo clausae una cum peri­
culo omnimode levi prodendi peccatorem ; 2° usus notitiae sacramentalis,
qui involvit gravamen omnimode leve poenitentis.
Non prohibentur: i° manifestatio rei sigillo clausae una cum periculo
prodendi peccatorem, quod non meretur notari ; 2° usus notitiae sacra­
mentalis, qui involvit gravamen, quod non est notatu dignum.
V. Cessatio obligationis. Obligatio sigilli sacramentalis, saltem qua- 433
tenus laesionem directam vetat, nunquam cessat sine licentia poenitentis.
Poenitens vero licentiam concedere potest. Dicitur :
1. Obligatio sigilli sacramentalis, saltem quatenus laesionem directam
vetat, nunquam cessat. Patet ex traditione. Ratio autem videtur esse,
quia ob bonum spirituale et commune fidelium notitia sacramentalis ex
intentione et institutione Christi ad solum forum sacramentale seu ad
bonum poenitentis ordinata, atque ut talis communi hominum commer­
cio prorsus subtracta est (S. Alf. VI, 634). Disputatur tamen, num liceat
ad sigillum tuendum ponere actum, qui independenter a lege sigilli
intrinsece malus sit, puta, num liceat sacerdoti coniugato uti matrimonio,
quod ex confessione sacramentali iure naturae invalidum esse, certo
noverit. Res mihi dubia est : stante autem dubio, agi potest pro libitu.
2. Sine licentia poenitentis; eaque libere, expresse et certo concessa,
neque revocata. Dicentia praesumpta censetur non sufficere, quia confessarii hac in re decipi possunt, ita ut sufficientia licentiae praesumptae
confessionem odiosam redderet. Ceterum licentia concedi potest explicite
et implicite, puta eo ipso quod poenitens extra confessionem de re per
se sigillo clausa loqui incipit. Caveat tamen confessarius, ne concessio­
nem ultra intentionem poenitentis extendat. Praeterea poenitens conces­
sam licentiam pro libitu potest revocare. Denique notes, eiusmodi licen­
tiam non esse petendam nisi ex gravi causa, et ab eis solis, quorum
consensus omnino liber certo exspectari potest (S. Alf. 1. c.).
3. Poenitens licentiam concedere potest, quia in eius favorem sigillum
impositum est; cui favori potest renuntiare.
Coroll. I. Qui notitia tam sacramentali quam extra-sacramentali quidpiam nove- 434
rit, notitia extra-sacramentali licite utitur; attamen prudenter procedat et scandalum
evitet (S. Thom. Suppi, qu. 11, a. 5; S. Alf. VI, 638, 40).

— 340 —
Coroll. II. Qui interrogatur dc re sigillo clausa, per se interrogantem retundat.
Si autem aliter suspicionem contra poenitentem satis certo repellere nequit, etiam
aim iuramento respondeat, se nihil scire. « Homo, ita S. Thomas, non adducitur
in testimonium, nisi ut homo, et ideo sine laesione conscientiae potest iurare sc
nescire, quod scit tantum ut Deus» (S. Thom. Suppi, qu. ii, a. i, ad 3); atque
ita dicere vel iurare potest, etiamsi « rogatus fuerit ad respondendum non ut homo
sed praedpue ut minister Dei, » immo etiamsi « insuper rogetur ad respondendum
sine aequi vocatione > (S. Alf. VI, 646).

PUNCTUM II.
De obiecto sigilli sacramentalis.

435

Obiectum seu materia sigilli sunt omnia cognita ex confessione, quae
secundum exposita n. 430 obligationem sigilli secum fert, et quorum
revelatio vel usus confessionem difficiliorem redderet. Itaque obiectum
sigilli sunt:
I. Peccata mortalia, tam in specie quam in genere, scilicet talem poeni­
tentem graviter peccasse.

II. Peccata venialia, tam in specie quam alio modo aliquatenus deter­
minata, puta dicendo, talem poenitentem in hac confessione veniale de­
clarasse (S. Alf. VI, 640). Secus, si solum diceret, cum aliquando pec­
casse venialiter.
Etiam peccata notoria sunt materia sigilli; tum quia confessarius, qua­
tenus aliquid scit ut Deus, semper tacere debet; tum quia liceitas notoria
manifestandi confessionem difficiliorem redderet, quum poenitentes
facile timerent, ne confessarius pro notorio haberet, quod non esset
notorium. Accedit quod dicta peccata declaratione confessarii passim
magis notoria magisque certa redderentur.
III. Causae, obiectum et circumstantiae peccatorum, v. g. blasphemiae
patris, ob quas poenitens iratus est, homicidium, de quo gavisus est. Si
tamen de facto publico agitur, poenitens passim non censetur illud
sigillo claudere (S. Alf. VI, 641, dub. 2).
IV. Complex eiusque peccatum; nam liceitas ea revelandi confessio­
nem difficiliorem redderet (S. Alf. VI. 640). Licet tamen ex licentia
poenitentis monere complicem (S. Alf. 641, dub. 1).
;
I

V. Poenitentia imposita, nisi sit levissima (S. Alf. Horn. Apost. tr. 16,
Π. 153).
λ^Ι. Defectus naturales et morales obiectum sigilli sunt: i° si a poeni­
tente manifestantur ad exponenda peccata; 20 probabiliter, si confessario
innotescunt ex poenitentis modo confitendi vel agendi, et odiosi aut

— 341 —

occulti sunt; non autem, si non odiosi et publici sunt, ut balbuties, sur­
ditas, caecitas; cum hoc in casu, contra ac in prioribus, nullum ex
manifestatione confessioni exoriatur gravamen (S. Alf. Horn. Ap. tr. 16,
n. 154; VI, 642, 643).
VII. Conditio et status poenitentis eodem modo diudicentur ac defec­
tus. Hinc non est materia sigilli, quod quis est coelebs, coniugatus, ma­
gistratus, opifex. Caveat tamen confessarius, ne ita de istis loquatur, ut
innuat, poenitentem contra obligationes status peccasse (S. Alf. 1. c.).

VIII. Scrupuli sunt obiectum sigilli; declarantur enim a poenitente
ut peccata, saltem dubia. Pariter scrupulositas, quatenus designat — ut
passim fit — conscientiam confusam et nutantem, est obiectum sigilli,
idque valet, etiamsi scrupulositas publice nota sit: est enim defectus
odiosus seu rubori est (S. Alf. VI, 644).

IX. Virtutes et dona non sunt obiectum sigilli sacramentalis, nisi
« dicantur ad explicandum aliquem defectum vel propriam ingratitu­
dinem erga Deum » (S. Alf. VI, 641). Id tamen non impedit, quominus
possint esse obiectum secreti non-sacramentalis.
PUNCTUM III.
De subiecto sigilli sacramentalis.

Praeter confessarium, qui utpote minister sacramenti, cui sigillum 436
annexum est, primarie et principaliter obligatur, secundarie et partici­
pative « obligatione servandi sigillum sacramentale tenentur quoque in­
terpres aliique omnes ad quos notitia confessionis quoquo modo per­
venit » (can. 889, § 2). Excipe, si ipsemet poenitens a se confessa mani­
festat. Nomine autem confessionis venit omnis accusatio, cui secundum
dicta n. 430 principaliter vel participative beneficium sigilli sacramen­
talis competit.
Ratio regulae enuntiatae est, quia « alioquin non satis provisum esset
reverentiae huius sacramenti, nec satis odium confessionis amotum fuis­
set » (S. Alf. VI, 648). Poenitens, qui ab onere sigilli sacramentalis im­
munis est, etiam sine isto onere notitiam confessionis a se peractae trans­
fert.
Itaque praeter confessarium tenentur:
I. Interpres; hic quippe — aeque ac audiens confessionem, de quo
statim — notitiam confessionis ex ipsa poenitentis confessione accepit.
Idem ob eandem rabonem dicendum de eo, qui intra confessionem pecca­
ta pro poenitente scribit (S. Alf. VI, 647, 30 et 8°).

— 342 —

II. Qui audivit sive fortuito sive data opera confessionem alterius;
qui data opera audit, iam eo ipso actu secretum sacramentale violat. Non
tenentur ad sigillum, qui audierint confessionem, quam quis libere pu­
blice instituerit; talis quippe modus agendi natura sua confessionem
beneficio secreti sacramentalis privat.

III. Ii quibus res sigillo clausa sacrilege vel imprudenter revelata est;
item ille, cui confessarius cum licentia poenitentis, puta consilii petendi
causa rem revelavit, nisi — quod praesumi nequit — licentia indefinite
concessa sit, ita ut notitia extra-sacramentalis evaserit (S. Alf. VI, 647,
5°. 648).
IV. Superior aliusve legens litteras, in quibus petitur facultas absol­
vendi aliquem a reservatis vel quid simile, tenetur sigillo sacramentali,
prout sequitur:
1. Tenetur, si litterae conscriptae sunt a confessario post confessio­
nem saltem inchoatam; quia legens accepit notitiam confessionis, me­
diante confessario iam ad sigillum sacramentale astricto.
2. Pariter videtur teneri, si litterae a confessario in ordine ad confes­
sionem instituendam, vel a poenitente sive ante sive post confessionem
conscriptae sum. Ratio est, quia liceitas utendi notitia ita accepta videtur
redundare in detrimentum confessionis, quae sine facultate obtenta rite
institui nequit.
V. Consultus de confessione ipsi (i. e. consulto) facienda, probabiliter
tenetur sigillo sacramentali ; quia consultatio eius, cui ex intentione con­
sulentis confessio fiet, tam arcte cum ipsa confessione secutura unitur,
ut licentia utendi notitia ita accepta, in detrimentum sacramenti redun­
dare videatur. Secus dicendum, si quis consulitur de confessione apud
alium instituenda: cui solutioni casus communius adhaerent auctores
(S. Alf. λζΙ, 649). Secus quoque dicendum, si poenitens sacerdotem con­
sulat, puta de casu speciali, quin de confessione ipsi facienda cogitet, et,
accepto consilio, confessionem instituat. Sed confessarius caveat a scan­
dalo.

VI. Legens chartam, in qua poenitens scripsit confessionem :
1. Per se non tenetur sigillo sacramentali, quia eiusmodi charta neque
confessio est, neque medium necessarium faciendae confessionis, ita ut
liceitas utendi notitia confessionis ita accepta, non redundet in detrimen­
tum confessionis, a. v. non confessionem sed solam scriptionem odiosam
reddat (S. Alf. VI, 650).
2. Tenetur sigillo sacramentali: i° qui legit chartam, dum confessa­
rius eam legit; cum enim in casu ipsa scriptione peccata hic et nunc

— 343 —

confessario manifestentur, iure dicitur ex confessione poenitentis hau­
sisse notitiam confessionis; 2° qui legit chartam, dum poenitens ex ea
confessionem legit, quia saltem moraliter loquendo ope confessionis ad
notitiam confessionis pervenit ; 30 probabiliter, qui legit chartam post
confessionem a confessario relictam; quia in casu videtur dici posse,
mediante confessario, accepisse notitiam confessionis, ideoque tenetur
sigillo, ut assignati sub III ; 40 qui legit chartam casu, quo ea fuit me­
dium praescriptum faciendae confessionis, ut in muto contingere potest
(n. 326). Ratio est, quia liceitas utendi notitia confessionis, ex medio
necessario confitendi hausta, redundaret in detrimentum confessionis
(S. Alf. 1. c.).
VII. Legens litteras, a confessario ad poenitentem conscriptas, in qui­
bus de rebus sigillo clausis agitur, tenetur sigillo sacramentali, quia a
confessario accipit notitiam confessionis (cfr. n. III). Non autem tene­
tur sacramentali sigillo, qui legit litteras a poenitente ad confessarium
missas, in quibus materia confessa tractatur, sive id fiat confessionis
complendae gratia, sive non fiat eo fine. Ratio est, quia dictae litterae
nullatenus sunt confessio, neque illud (sic dictum) complementum con­
fessionis aliquid confessionis proprie dictae habet. Liceitas autem utendi
notitia, ex istis litteris hausta, non confessionem odiosam reddit, sed
solum illud (sic dictum) complementum extra (novam) confessionem
additum.
PUNCTUM IV.

Corollaria e doctrina tradita.

I. Laedit sigillum sacramentale:
437
1. Qui poenitentem alta voce aut arguit aut de peccatis interrogat.
2. Qui loquitur de peccato alicuius cum alio confessario, etiamsi poe­
nitens utrique idem illud peccatum confessus sit.
3. Qui v. g. de homicida notorio dicit, eum homicidium esse confes­
sum.
4. Qui, auditis paucorum confessionibus, dicit, se tale peccatum audi­
visse.
5. Qui unum poenitentem prae ceteris, quos audivit, laudat dicendo,
eum sola venialia confessum esse (S. Alf. Horn. Ap. tr. 16, n. 156).
6. Qui dicit, se in tali conventu audivisse peccatum grave; quia tunc
singuli illius conventus, ideoque etiam poenitens, detrimentum patiuntur.
Si quis idem diceret de tali Ordine, ab adiunctis pendet, utrum grave an
leve an quasi-nullum gravamen creetur, ideoque gravis an levis an nulla

— 344 —

laesio sigilli habeatur. Scilicet videndum: i° utrum Ordo numerosus sit;
2° utrum necne notorie relaxatus sit; 30 coram quibus illud dicatur;
40 num suspicio cadat in incolas paucarum domorum (cfr. S. Alf. ΑΠ',
654, dub. 2).
7. Qui sine poenitentis venia de auditis in confessione extra confes­
sionem cum ipso loquitur.
8. Qui post confessionem poenitentem torvis oculis aspicit, non allo­
quitur, ut prius solebat etc. Item qui ob audita in confessione famulum
dimitteret, eive claves auferret vel pecuniam ex arca tolleret, ne furare­
tur. Item qui ob nota ex confessione alicui suffragium denegaret (S.
Alf. VI, 657). Item qui ob declarata in anteriori confessione peccata,
vel ob defectum dispositionis tunc patefactum, recusaret alicuius con­
fessionem excipere (S. Alf. VI, 659).
438

Quaer. 1, num laedat sigillum, qui ex confessione poenitentis noverit, sibi insi­
dias strui, et sine poenitentis licentia, notitia accepta utatur ad sui defensionem.
Resp. Affirmative, si v. g. complices suspicari possent, peccatum illud a poenitente accusatum fuisse, aliudve gravamen inde poenitenti obveniret Nam liceitas
ita sesc (sine licentia poenitentis) dirigendi ex notitia confessionis, fideles ab ea
averteret (S. Alf. VI, 659). Si poenitens confessario mortem opportuno tempore
inferendam minitatur, nisi absolvatur, confessarius potest mortis periculum aver­
tere, quia ita faciendo neque peccatum poenitentis aliquo modo prodit (ut ponitur),
neque liceitas ita agendi ipsam confessionem odiosam reddit.
Quaer. 2, num laedat sigillum sacramentale, qui dicat, in aliquo loco tale vitium
grassari.
Resp. i. Non laedit sigillum, si vitium notorium et locus satis amplus est, puta
circiter 31 ; vel, si de vitio valde infamante (ut sodomia, bestialitas) agitur,
6000-7 •iri catholicorum. Ratio, quia gravamen, quod inde poenitentibus obvenit,
non meretur notari.
Resp. 2. Laedit sigillum, si vitium occultum est ; item si vitium notorium sed
locus satis angustus est, puta minus 3000; vel, si de vitio valde infamante agitur,
minus 6000-7
catholicorum (S. Alf. VI, 654, dub l° ; Horn. Apost. tr. 16, n. 158).
Si tamen dc vitio notorio sermo est, facile accidere potest, ut gravamen omni­
mode leve tantum, vel etiam tale sit, quod non mercatur notari, ita ut venialis
tantum vel etiam nulla culpa habeatur.
Nota. Uti supra iam indigitatum est, qui non diserte dicit, in aliquo loco tale
vitium vigere, sed ob audita in confessione vitia quaedam non insueta, puta ebrie­
tatem, luxuriam, inhonestas procationes, nervosius impugnat, non creat gravamen,
quod notatu dignum est, idcoque licite agit.
Quaer. 3, num laedat sigillum sacramentale, qui dicat, talem sibi confessum esse.
Resp. Per se negative. Si tamen confessarius eiusmodi manifestatione — puta
si poenitens secreto venerit — suspicionem gravis peccati ingereret, non solum
graviter peccaret, verum etiam sigillum sacramcntale violare videtur, quatenus
demum ex sola confessione actu instituta noverit factum confessionis, eaque noti­
tia innixus dictum factum aliis significaret, atque ipsa illa significatione suspi­

— 345 —
cionem gravis peccati ingereret (S. Alf. VI, 638). Si confessarius in casu posito
mere diceret, talem rogasse, ut confessionem instituere posset, secretum naturale,
non vero sigillum sacramentale violaret.
Quaer. 4, num laedat sigillum, qui dicat talem a se absolutum esse.
Resp. Negative, sed confessarius eo abstineat, ne gravamen creetur poenitenti,
de quo illud non potest testari.
In schedulis confessionum solum dc confessione mentio fiat. Sacristam autem
interrogantem, num quis velit communicare, ad poenitentem remittat (S. Alf. VI,
639).
Quaer. 5, num laedat sigillum, qui poenitenti indisposito schedulam confessionis
deneget.
Resp. i. Affirmandum: i° si denegatur petenti eam extra confessionem; 2" si
denegatur intra confessionem iis in adiunctis, in quibus dari consuevit, vel a
Superioribus aut parocho postulatur. Ratio est, quia denegatio, quamvis in con­
fessione locum habeat, tamen post confessionem effectum producit, seu gravamen
poenitenti creat. (S. Alf. VI, 639).
Resp. 2. Negandum, si schedula extra casus praedictos petatur; item, ut patet,
si confessio ficte instituta fuerit.
Obi. i. (contra resp. I). Confessarius denegando schedulam nihil dicit, sed tan­
tum non approbat testimonio positivo illam confessionem, ad quod non tenetur.1
Resp. Perinde est, utrum gravamen poenitenti ex actu positivo an cx omissione
actus sequatur. Si cx omissione, confessarius tenetur ad actum positivum ; sicuti
v. g. tenetur continuare colloquia cum poenitente, quocum antea confabulari con­
suevit, nec potest ab auditam confessionem in posterum eis abstinere.
Obi. 2. Neque obstat, quod obicit S. Alfonsus, eum teneri ad vitandam
indirectam revelationem, quae, negata schedula, vitari non potest. Nam eodem iure
dicendum esset laedi sigillum ab eo qui negat absolutionem : saepe enim, dum cerni­
tur poenitens a S. Communione abstinere, ex. gr. in collegiis, vix ulla alia ratio
eius abstinentiae menti spectantium occurrere potest quam negata absolutio.1
Resp. Nego paritatem; siquidem denegatio absolutionis non est sicuti denegatio
schedulae causa gravaminis ; causa gravaminis in casu absolutionis denegatae est
defectus dispositionis in poenitente, qui defectus prohibet, quominus S. Commu­
nionem recipiat.
Quaer. 6, num laedat sigillum, qui cx solis auditis peccatis in confessione ansam
sumat rogandi, quis fuerit ille poenitens.
Resp. J. Affirmative, ut patet, si ex quaestione instituta suspicio contra poeni­
tentem ingeratur.
Resp. 2. Exclusa suspicione ingerenda, pariter videtur affirmandum, quia ciusmodi inquisitio, notitia sacramcntali innixa, confessionem odiosam reddere videtur.

II. Non laedit sigillum sacramentale:
439
1. Qui recordatur peccata accusata; neque qui orat pro poenitente
vel benignius erga ipsum se gerit (S. Alf. VI, 657).
2. Qui consulit libros et doctiores, modo periculum, ne poenitens
dignoscatur, absit.
’. Ita aliqui adversarii.

— 346 —

3- Qui officia muneris sui melius implet, puta prudentius interrogando
et instruendo poenitentes, diligentius invigilando subditis; attamen caute
procedatur, ne poenitens gravetur vel implicite redarguatur (S. Thom.
in 4, dist. 21, q. 3, art. I, sol. 1, ad 1 ; S. Alf. I. c.).
4. In concione materiam non insuetam tractat, vel ab aliqua occasione
non insueta fortius audientes avertit (S. Alf. VI, 654, dub. i°).
5. Qui laudat conscientiam poenitentis, modo non ingeratur mala con­
tra alios suspicio (S. Alf. VI, 638, i°).
6. Qui post absolutionem in confessionali cum poenitente loquitur de
auditis in confessione; neque qui in confessione loquitur de iis, quae in
anteriori confessione declarata sunt (S. Alf. VI, 652, 653).
7. Qui coram aliis refert peccata etc, a poenitente accusata, non nomi­
nata persona, atque excluso periculo eam dignoscendi (S. Alf. VI,
638, 30). Hic tamen sedulo advertas, eiusmodi rationem agendi, si temere
fiat, quamvis non laedatur sigillum sacramentale, omnino improbandam
esse, ut sequitur ex Instructione S. Off. ad locorum Ordinarios et Reli­
gionum Moderatores;’ de qua Instructione quaedam notanda. Porro:
a) Laudata Instructio — < ut etiam species ct suspicio iniuriae sacramento illa­
tae evitetur, ut piae audientium aures non offendantur et diffidentia contra sacra­
mentum non excitetur» — i° improbat rationem agendi eorum, «qui, reficitis
quamquam omnibus quae poenitentis personam quomodocumque prodere qucanL
de submissis in sacramentali confessione clavium potestati, sive in privatis collo­
cutionibus sive in publicis ad populum concionibus (ad auditorum, ut aiunt, aedi­
ficationem) temere sermonem facere non vereantur » ; 2° praecipit locorum Ordi­
nariis et Religionum Superioribus, graviter onerata eorum conscientia, « ut huiusmodi abusus, si quos alicubi deprehendant, prompte atque efficaciter coercere
satagant ; utque in posterum tam in scholis theologicis quam in casus moralis quas
vocant confcrentiis et in publicis ct in privatis ad clerum allocutionibus et adhor­
tationibus Sacerdotes sibi subditos sedulo edoceri curent, ne quid unquam, occa­
sione praesertim sacrarum Missionum et Exercitiorum Spiritualium, ad confes­
sionis sacramentalis materiam pertinens, quavis sub forma et quovis sub praetextu,
ne obiter quidem et nec directe neque indirecte (excepto casu necessariae consul­
tationis iuxta regulas a probatis auctoribus traditas proponendae) in suis seu publi­
cis seu privatis sermonibus attingere audeant, eosque in experimentis pro eorum
habilitationc ad confessiones excipiendas hac super re peculiariter examinari iui:w. nt;> 3° «confidit, neminem ex Confessoriis huiusmodi praescriptionibus contraventurum; quod si secus acciderit, praedicti Ordinarii et Superiores transgresso­
res graviter moneant, recidivos congruis poenis percellant, ac in casibus graviori­
bus Supremo huic Sacro Tribunali rem quam primum deferant. »
b) Instructio certo praecipit Ordinariis locorum et Superioribus, ut abusus, si
exsistant, auferant. Disputatur vero i° utrum confessariis verum praeceptum im­
ponat, an mere normam directivam praebeat et inculcet ; 2° utrum necne vim
19 lun. 1915 (apud Monit. eccl. 1917, p 199).

— 347 —
legis habuerit ; 3" utrum, si illam habuerit, eam retinuerit. Nimirum praefata In­
structio nunquam promulgata fuit in Actibus Apostolicae Sedis, caret approbatione
S .Pontificis in forma specifica (quin etiam in forma communi), quae tamen secun­
dum Constitutionem Sapienti Consilio ’ requiritur, ut Congregationes legem ferant
Accedit quod Codex Instructionis dispositiones non retinuit, neque in fontibus
ad eam remittit, quodque Auctoritas ecclesiastica dictas dispositiones postea
nullatenus urgere consuevit. Quae difficultates, etsi debilitari ct partim solvi pos­
sint, tamen efficiunt, ut Instructio practice, saltem quoad confessarios, pro norma
mere dircctiva haberi possit.
Nota. (Ut incapaces arcentur a testimonio ferendo < sacerdotes, quod attinet
ad ea omnia quae ipsis ex confessione sacramentali innotuerunt, etsi a vinculo
sigilli soluti sint ; immo audita a quovis ct quoque modo occasione confessionis
ne ut in indicium quidem veritatis recipi possunt > (can. 1757, § 3, 20).

SCHOLION.

De poenis in transgressores statutis.
I. Confessarium qui sigillum sacramentalc directe violare (n. 428) praesumpserit, 440
manet excommunicatio specialissimo modo Sedi Apostolicae reservata (can. 2369,

§ ΟII. Confessarius, qui « indirecte tantum > (n. 428) sigillum sacramentale viola­
verit, cobnoxius est poenis, de quibus in can. 2368, § l> (can. cit), i. e. suspendatur
a celebratione Missae ct ab audiendis sacramentalibus confessionibus vel etiam pro
delicti gravitate inhabilis ad ipsas excipiendas declaretur, privetur omnibus bene­
ficiis, dignitatibus, voce activa et passiva, et inhabilis ad ea omnia declaretur, et
in casibus gravioribus degradationi quoque subiciatur.
III. Alii, qui sigillum sacramentale temere violaverint, pro reatus gravitate
plectantur salutari poena, quae potest esse etiam excommunicatio (can. 2369, § 2).

§ II. De obligatione reparandi defectus in confessione admissos.
Defectus in confessione commissus respicere potest sive valorem, sive
integritatem confessionis, sive aliam obligationem.
I. Defectus circa valorem committitur, si confessarius poenitentem 441
absolvendum non absolvit, vel non absolvit valide. Iam vero eiusmodi
effectus per se reparari debet, et quidem ex iustitia, quia confessarium
inter et poenitentem contractus tacitus intercessit (S. Alf. VI, 619).
Dixi per se, nam, spectato incommodo saepius reparationi annexo, obli­
gatio reparandi defectum saepius deest. Ceterum obligatio hisce magis
determinatur :
i. Si grave damnum poenitenti imminet — puta si periculum est, ne in
statu peccati moriturus vel diutius in eo permansurus sit — confessa­
rius debet defectum reparare atque quidem cum gravi incommodo: i° si
’. 29 lun. 1908.

— 348 —

cum culpa gravi eum commiserit; 2° si — utut culpa gravis absit —
confessarius parochus est, vel poenitens in gravi periculo aeternae dam­
nationis versatur (S. Alf. 1. c.).
2. Si grave damnum non imminet poenitenti — puta si alii confessa­
rio denuo confessus est, vel censetur brevi confessurus; si saltem attritus
(quae dispositio praesumi potest) S. Eucharistiam recepit — obligatio
reparandi defectum commissum, et monendi poenitentem de invaliditate
prioris confessionis fere eatenus tantum habetur, quatenus habetur obli­
gatio consulendi integritati confessionis secuturae, a. v. obligatio procu­
randi, ut poenitens in secutura confessione peccata prioris confessionis
iterum clavibus subiciat ; de qua obligatione sub II sermo erit.
Coroll. Si poenitens, non vel non valide absolutus, ad eundem confessarium
redit, hic non tenetur eum monere de invaliditate prioris confessionis, modo inte­
gritati confessionis consulat; ad quem finem obtinendum sufficit inducere poeni­
tentem, ut globatim se accuset de peccatis in priori confessione iam confessis.

442

II. Defectus circa integritatem ita reparari seu suppleri debet:
1. Si confessarius negative se habuit, non interrogando, dum interro­
gandi obligatio erat, non tenetur defectum supplere, nisi poenitens re­
deat, quo casu tenetur, quia secus nova haec confessio non foret integra
(S. Alf. VI, 620).
2. Si confessarius positive induxit poenitentem ad defectum integrita­
tis, tenetur ex iustitia ad reparationem, et quidem cum incommodo gravi,
si graviter, cum incommodo minori, si leviter peccaverit. Si non pecca­
verit, non tenetur, quia monitio extra confessionem sine incommodo fieri
nequit (S. Alf. 1. c.). Dixi supra: tenetur ex iustitia, quia mendacio poeni­
tenti ademit libertatem ita confitendi, ut ab onere integritatis immunis
sit.

443

III. Defectus circa obligationem, distinctam ab obligatione integrita­
tis, ita reparetur seu suppleatur:
i. Si confessarius negative se habuit, distinguendum:
a) Si ex defectu non correcto neque poenitenti neque tertio grave
damnum imminet, non tenetur defectum supplere, nisi poenitens redeat.
b) Si ex defectu non correcto grave damnum imminet sive poenitenti
sive tertio — puta si non monuit poenitentem de obligatione vitandi occa­
sionem vel restituendi — confessarius tenetur ex caritate defectum cor­
rigere, si commode fieri potest. Excusat incommodum gravius vel levius,
prout defectus cum culpa gravi vel levi vel sine culpa commissus est
(S. Alf. VI, 621).

— 349 —

2. Si confessarius positive errorem induxit, pariter distinguendum :
a) Si ex defectu non correcto neque poenitenti neque tertio grave
damnum imminet — puta si confessarius poenitentem immerito exemit
ab obligatione ieiunandi — tenetur quidem per se defectum corrigere,
quia tenetur prohibere, quominus maneat causa violandae legis. At
practice facile aderit ratio excusans, maxime si confessarius non fuerit
graviter culpabilis (S. Alf. 1. c.).
b) Si ex defectu grave damnum imminet sive poenitenti sive tertio —
puta si poenitentem immerito exemit ob obligatione vitandi occasionem
vel restituendi — tenetur ex iustitia defectum reparare, atque quidem
cum gravi incommodo, si cum gravi culpa defectum commisit, secus cum
minori incommodo (S. Alf. 1. c.).
Quatenus confessarius ob defectum commissum ipsemet ad restitutio­
nem teneri possit, vide t. I. n. 1005.
Coroll. Si poenitens discessit, sed praevidetur tempestive rediturus, sufficit ex­
spectare, atque defectum in confessione reparare. Extra hunc casum defectus
reparari nequit, quin pocnitens extra confessionem de eo moneatur. Iam vero
eiusmodi monitio, utpotc nata pudorem inicere, sine poenitentis licentia fieri nequit,
excepto casu, quo confessarius ex oblivione absolutionem omiserit ; huius enim
omissionis manifestatio nullum infert gravamen (S. Alf. VI, 622).

APPENDIX.
De circumstantiis externis servandis.

1. Locus, i. Sacramentalis confessionis proprius locus est ecclesia 444
vel oratorium publicum aut semi-publicum (can. 908) ; hinc per se prae­
stat, etiam virorum confessiones in aliquo ex locis assignatis excipi.
Quoad mulieres obligatio est, quatenus sedes confessionalis, in qua
debent audiri, generatim in tali loco collocanda est. At « confessiones
virorum etiam in aedibus privatis excipere licet » (can. 910, § 2).
2. Mulierum confessiones extra sedem confessionalem ne audiantur,
nisi ex causa infirmitatis aliave verae necessitatis et adhibitis cautelis
quas Ordinarius loci opportunas iudicaverit (can. 910 § 1). Ceterum
advertas :
a) Sedes confessionalis ad audiendas mulierum confessiones semper
collocetur in loco patenti et conspicuo, et generatim in ecclesia vel ora­
torio publico aut semi-pubblico mulieribus destinato (can. 909, § i).
Cum dicatur generatim, ob iustam causam licet in alio loco patenti et
conspicuo, puta in sacristia, vel in cubiculo, annexo ecclesiae vel oratorio,
sedem confessionalis erigere.

— 35° —

b) Sedes confessionalis crate fixa ac tenuiter perforata inter pocnitentem et confessarium sit instructa (can. 909, § 2).
c) Etiam virorum confessiones in tali sede excipi debent, si in ecclesia
vel oratorio publico excipiuntur.1
445

II. Vestitus. « Superpelliceo et stola violacei coloris utatur, prout
tempus, vel locorum feret consuetudo » ' Plures autem regulares sive
per directam concessionem sive per communicationem privilegiorum gau­
dent facultate sola stola in ecclesia utendi.
Quoad consuetudinem non adhibendi nisi solam stolam aut solum superpelliceum responsum fuit: « Servetur Rituale Romanum. »’ Et tan­
dem declaratum est : « Conveniens est, ut in ecclesia adhibeatur stola,
iuxta S. R. C. decreta. » 1

SECTIO II.

De ministratione sacramenti poenitentiae aliquibus speciatim.1
(S. Alf. Praxis Confessarii).
CAPUT I.
De confessione puerorum.
446

I. < Cum pueris adhibere debet omnem caritatem et modos suaviores,
quantum fieri potest » (Prax. n. 90) ; attamen confessarius, maxime
quoad puellas, semper gravitatis debitae memor sit.

II. Aliquando videndum, num sufficienti usu rationis gaudeant, quam­
vis qui confessario se sistant, passim praesumi possint satis instructi.

III. Curet confessarius, ut inde ab initio rite secundum speciem ct
numerum confiteri addiscant. — In interrogando cautus sit, ne puer
peccare discat ; praeterea conscientiam erroneam corrigat, cum pro pec­
cato vel pro gravi peccato habent, quod nullum vel leve tantum
peccatum est. — Confessarius maxime in id incumbat, ut puerum ad
‘. P. C. 24 Nov. 1920 (A. A. S. 1920, p. 573). ----- \ Rit. Rom. tit. III. c. I.
n. 10. ----- ’. S. R. C. 23 Mart. 1882 (n. 3542, ad 3); cfr. S. R. C. 7 Iui. 1877
(n. 3426, ad 4). ---- *. S. R. C. 31 Aug. 1867 (n. 3158, ad 2). ----- ·. Cfr.
Reuter, Ntoconfessarius; Berger, Pastoraltheologic ; Gaume, Manuel des con­
fesseurs; Aertnys, Theologia Pastoralis;’ Krieg, Wissenschaft der Seclenleitung; Schüch-Polz, Pastoraltheologic. ”.

I

— 351 —
veram contritionem excitet. — Si quis puer in peccatum magis nocivum,
puta in peccatum turpe proclivis reperitur, operam det, ut vitium tem­
pestive eradicetur (S. Alf. Prax. conf. n. 90 ct 91). — Monitio brevis sit.

IV. Quoad sententiam ferendam, hanc sequatur confessarius normam :
1. Satis certo dispositi absolvantur, etiamsi sola venialia confessi sint;
siquidem pueri dispositi aeque ac adulti ius habent in absolutionem.
Praeterea puero recidivo satis certo disposito non facile absolutionem
differat, ne scilicet a sacramento avertatur, vel peccata reticeat.
2. Dubie dispositi absolvantur sub conditione: i° si certo graviter pec­
carunt, absolvantur casibus n. 404 enumeratis; 2° in dubio, num gravis
peccati rei sint, semper absolvantur, sive dubium provenit ex materia
peccati, sive ex dubio de pleno usu rationis, sive ex suspicione conscien­
tiae erroneae, qua pro gravi habetur, quod grave non est ; 30 si aut solum
venialiter peccarunt, aut dubitatur, num aliquod peccatum adfuerit, in­
terdum absolvantur (S. Alf. Prax. Conf. n. 91 ; VI, 432). Si cum sola
benedictione dimittantur, id ipsis significetur.
Coroll. I. Etiam pueris relinquenda facultas confitendi cui maluerint; hinc
maxime reprehendendus, qui statueret, ut pueri apud eum solum, qui eos doctri­
nam christianam docuerit, vel puellae apud parochum, pueri apud vicarium confi­
terentur.
Corail. II. Recens quaestio mota fuit, num pueri (et puellae) ante annos puber­
tatis graviter peccare possint. Porro omnino affirmandum est. Etenim primum
Decretum Quam singulari a Pio X, mediante S. C. de Sacram, editum,1 edicit,
pueros circa septimum aetatis annum praecepto annuae confessionis teneri. Atqui
haec non ediceret, nisi censeret, pueros inde ab ista aetate capaces esse peccati
mortalis, quia ii soli, qui mortale commiserunt, de facto ad confessionem tenentur.
Accedit, quod Decretum cum Cone. Trid. ex una parte docet, pueros obligatione
communionis teneri, «quum gratiam peccando possunt amittere;» a. v. quum
graviter possunt peccare ; ex altera parte edicit, eos dicta obligatione astringi
septimo circiter anno. Ergo e mente ferentis Decretum ista aetate gratia amitti,
a. v. graviter peccari potest. Adhacc Decretum ideo dilationem communionis
improbat, quia pueros exponit periculo, ne primam innocentiam deperdant ; quod
demonstrat, cos pro gravis peccati capacibus haberi. Deinde tota puerorum ante
annos pubertatis agendi ratio satis patefacit, eos actuum plene deliberatorum
ideoque etiam actuum graviter pcccaminosorum capaces esse.

CAPUT II.

De confessione

rudium, hebetum ET SEMI - FATUORUM.

I Confessio rudium et hebetum. Quatenus et quomodo instruendi 447
sint, si forte ignorent scienda necessitate medii et praecepti, dictum est
‘. 8 Aug. 1910.

— 352 —
η 396. Ceterum in accusatione et elicienda contritione saepe a confessario iuvandi sunt. Si diligens examen conscientiae omiserint, non dimit­
tantur, ut conscientiam melius perscrutentur.
Nota. Quae dicta sunt de rudibus et hebetibus, applicentur quoque
surdo-mutis parum instructis; ceterum confer dicta n. 396.

448

II. Confessio semifatuorum 1. Si satis certo seniifatui tantum, ideoque actuum moralium capaces sunt, saepius ad sacramenta admitti pos­
sunt, puta singulis mensibus, modo tamen hic et nunc iudicentur posuisse
actus ad poenitentiam requisitos. Si aliquatenus probabile est, eos peccati
mortalis capaces et reos esse, necessitas absolvendi magis etiam urgenda
est.
2. Si dubitatur, num actuum moralium capaces sint, sub conditione
absolvantur: i° in periculo mortis. 20 in Paschate; 30 aliquoties in anno,
maxime si aliqualis timor est, ne forte graviter peccaverint (S. Alf.
VI, 432).
CAPUT III.

De
449

confessione habituatorum.

1

1. Notio habituati. Habituatus seu consuetudinarius est, qui habitum
alicuius peccati contraxit. Est autem habitus peccati : Qualitas de se
stabilis, qua quis disponitur ad peccatum (t. I, n. 333). Porro:
1. Habitus peccati obtinetur frequentia actuum. Attamen frequentia
per se sola non sufficit, sed requiritur, ut actibus peccaminosis ad habi­
tum ducentibus non opponantur actus contrarii, quibus origo habitus
praepediatur (t. I, n. 341). Hinc ii, qui committunt peccata, quae de se
potius ex fragilitate seu ex passione transeunte exoriuntur, non ita
facile habitum peccati contrahunt, ac ii, qui perpetrant peccata, quae
de se magis ex malitia procedunt. Ratio est, quia priores post peccatum
commissum facilius resipiscunt, atque actus contrarios exercent. Peccata
autem prioris generis sunt v. g. pollutio, blasphemiae; posterioris gene­
ris odium, furtum, onanismus coniugalis, transgressiones praeceptorum
Ecclesiae etc.
2. Habituatus habet voluntatem quodam modo in peccato firmatam,
ideoque peccat ex mala voluntate i. e. ex voluntate in malum constanter
inclinata, adeoque prompte et ex levi etiam concupiscentia, ac velut sine
conatu resistendi; unde difficulter resipiscit. «Quando quis, inquit
’. Cfr. Card van Rossum, Commentarius de iudicio sacramentali Ioan. B. Pighi
ad trutinam vocatus’; Berardi, De recidivis et occasionariis
;
*
Ter Haar, Dc
occasionariis ct recidivis.

— 353 —

S. 7'homas, peccat ex habitu, quod est cx malitia peccare, tunc voluntas
per scipsam tendit in actum peccati, quasi iam totaliter inclinata ex habi­
tu per modum naturalis inclinationis in actum peccati » (De malo, q. 3,
a. 13; cfr i. 2, q. 78. a. 2, 3 et 4; 2. 2, q. 156, a. 3 ; S. Alf. V, 4, 20, 30 ;
VI, 459; Prax. Conf. n. 70, 73).
3. Nequit accurate definiri, quaenam actuum frequentia, et quantum
tempus requiratur, ut quis censeri possit habitum peccati contraxisse.
a) Quoad ad frequentiam actuum, requiritur maior numerus pecca­
torum per certum tempus commissorum, si de internis — quibus aequi­
perantur peccata oris — quam si de externis sermo est; maior, si de
externis solitariis quam si de mutuis agitur. Ratio discriminis est, quia
habitus eo facilius efformatur, quo maior praecessit deliberatio, ut in
actibus externis, maxime in mutuis contingere solet ; et quo actus deli­
berati intensiores sunt, ut pariter in actibus externis, praesertim in mu­
tuis fieri consuevit. Hinc minor in hisce requiritur frequentia.
b) Quoad tempus, hoc pariter pendet ab intensitate actuum ; item a
ratione agendi magis vel minus uniformi; hinc v. g. facilius dixeris habituatum, qui per notabile tempus singulis hebdomadibus sese polluit, quam
eum, qui una alterave hebdomade frequenter peccat, aliis hebdomadibus
tentationi resistit.
Coroll. « Qui e. g. semel in mense fornicaretur pei annum, bene hic
habituatus dici potest » (S. Alf. Prax. Conf. n. 70); item qui per annum
semel in mense ebrietati se dederit ; item qui per notabile tempus aut
semel in hebdomade pollutionem committit, aut bis terve in hebdomade
delectationibus morosis indulget (S. Alf. 1. c.).

II. Divisio habituatorum. Habituati pro nostro scopo dividuntur in 450
habituatos non recidivos et habituatos recidivos.
1. Habituatus non recidivus a nobis intelligitur, qui aut post habitum
contractum nondum confessus est, aut confessus quidem, sed non serio
a confessario monitus est (S. Alf. VI, 459).
2. Habituatus recidivus est habituatus, qui confessus et a confessario
monitus eadem ratione consuetudinem peccati continuavit. Ita theoretice (S. Alf. VI 459; Prax Conf. n. 71 ; Selva, II, Istr. 4, n. 17). Practice
habituatus recidivus est habituatus, qui, non obstantibus confessione et
monitione confessarii, relapsus est: i° cito (S. Alf. V, 505), 20 frequen­
ter (S. Alf. λΠ, 459), 3° in eisdem fere ac antea adiunctis — non ob
singulares circumstantias — 40 nullo adhibito remedio assignato nullo­
que conatu vel quasi conatu seu resistentia (S. Alf. VI, 459, 505).
’. Ad monitionem etiam pertinet assignatio mediorum sese emendandi.
W. Μ. T. Μ. II.

23

— 354 —

451

III. Absolutio habituati. i. Habituatus non recidivus, etiamsi sola
ordinaria dispositionis signa praebeat, pro satis disposito haberi atque
absolvi potest. Signa ordinaria sunt ipsa confessio et assertio poenitentis
(n. 399). Propositio autem patet ex eo, quod multitudo peccatorum per se
non constituit rationem serio dubitandi de sinceritate poenitentis, sive
explicite sive implicite (ipsa scilicet accusatione sui in ordine ad absolu­
tionem obtinendam) suum de peccatis dolorem asserentis (S. Alf. VI,
459, Prax Conf. n. 70).
Coroll. Habituatus confessus, et post confessionem relapsus, haud raro
absolvi potest, etiamsi signum ordinarium tantum dispositionis praebeat;
quia, deficiente aliqua ex conditionibus n. 459 indicatis, saepius non est
stricto sensu recidivus.

452

2. Habituatus-recidivus, qui sola ordinaria signa dispositionis affert,
atque, licet monitus a confessario, sola signa ordinaria praestare pergit :
a) Nequit toties quoties absolvi. Etenim primum S. C. de Prop. Fid.
in Instructione 29 April. 1784 edicit, a confessario, antequam absolutio­
nem concedat, videndum esse, num poenitentes « remedia alias ipsis
proposita adhibuerint, quorum praesidio peccatum in necessariis atque
involuntariis occasionibus devitent ; num consuetudinem peccandi abiecerint; num si alias beneficium absolutionis obtinuerint, iterum in eadem
crimina ex propria malitia relapsi, in eodem fuerint coeno volutati >.
Haec autem manifeste significant, e mente Congregationis non posse
toties quoties absolvi habituatum recidivum, qui sola ordinaria signa
dispositionis afferat.

Deinde, ut statim dicemus, habituatus recidivus, qui sola ordinaria
signa dispositionis affert, per se ne prima quidem vice absolvi potest,
nimirum ob dubiam ipsius dispositionem. Quanto magis haec valent dc
habituato recidivo, qui iterum atque iterum recidivus est; quin etiam
eiusmodi recidivus, si non affert nisi signum ordinarium dispositionis,
non solum dubie dispositus, sed multo probabilius indispositus censendus
videtur (S. Alf. VI, 459, 505).
Accedit experientia, quae docet, « multos recidivos, sola signa ordina­
ria praebentes, non dispositos aut saltem valde dubie dispositos esse. »
< Rc sane vera; quicumque enim aliquam sacri tribunalis praxim habet fatebitur,
permultos non satis dispositos neque vere contritos ad Poenitentiae sacramentum
accedere, maxime ex iis qui in habitum peccandi eodem usque modo recidivi sunt.
Alii haud satis instructi sunt in rebus religiosis parumque edocti dc necessitate
aut dc conditionibus verae contritionis, quae iuxta Tridentinum ad poenitentiam
requiruntur. Externis religionis signis adeo assueti sunt, ut etiam confessionem
vclut caeremoniam quamdam externam habeant et, modo absolutionem carpant,

— 355 —
contenti sint. Alii levem quamdam displicentiam vel aliquam se emendandi vclleitatem pro sufficienti dolore et proposito habent. Alii magis ex quodam domes­
tico usu aut more patrio vel ex quodam respectu humano, licet sine pravo consilo,
ad sacramenta accedunt, quin ad mores corrigendos serio animum advertant. Alii
adeo leves animo sunt, ut vix de eliciendo vero actu doloris cogitent; vel simpli­
cem quamdam contritionis formulam mente potius distracta memoriter recitant aut
ex libro legunt, sine seria consideratione et interno actu detestationis ex motivo
supernatural! orto. Hos verae dispositionis defectus passim testari possunt concionatorcs et missionarii, qui seriem instructionum dc contritione et proposito ad
populum habent ; cosque non apud illiterates dumtaxat reperiunt, sed etiam apud
homines cultiores qui haud raro in materia religionis parum instructi sunt Quinim­
mo hac nostra aetate defectus illi saepe eo magis timendi sunt, quo spiritus huius
mundi, qui indifferentiam et levitatem in rebus supernaturalilms, summam autem
industriam in bonis terrenis prae se fert, suis maculis complures etiam consper­
serit catholicos qui usum sacramentorum nondum missum fecerunt. — Age vero,
hi generatim, a confessario interrogati num de peccatis vere doleant, responsum
dant affirmativum, idque non ficto sed, ut putant, sincero animo, adeoque signum
ordinarium dispositionis praebent ; ct tamen coram Deo vere contriti non sunt. > ’
Tristem hanc experientiam hisoe testimoniis confirmat Ter Haar2.
Leo XII : « Sistunt se quidem inulti sacramenti Poenitentiae ministris prorsus
imparati. > ’
Catechismus Romanus: < Ita caritas refrixit, ut iam pleriquc ex fidelibus ad
peccatorum veniam impetrandam nullum intimum animi dolorem atque gemitum
cordis necessarium putent, sed illud satis esse arbitrentur, si speciem tantum do­
lentis habeant. »4
Rener. Scgncri: « Quot sunt, inquit, qui ob defectum propositi confessiones
faciunt invalidas ct saepe etiam sacrilegas! Non unus est alterve, sed sunt inte­
grae generationes virorum ct mulierum, nobilium et plebeiorum, qui dicunt: sem­
per confessus sum malum quod feci; per tot quidem annos vivo in hac prava
praxi, sed cam semper accusavi. Credunt se mundos esse, sed non sunt, quia
confessi sunt sine vero proposito... Facile quidem est se proiicere ad pedes confes­
sarii, percutere pectus ct dicere: me poenitet. Caput autem rei est videre, num
propositum habeatis mutandi vitam. » 8
Directorium in exercitia spiritualia S. Ignatii, a Praeposito Generali S. I. Clau­
dio Aquaviva editum, de utilitate confessionis generalis edicit : < Si nulla alia
esset, haec certe satis esse deberet, quod experimur homines plerumque aut sine
examine sufficienti, aut sine debito dolore, nullo vel valde infirmo melioris vitae
proposito ad confessionem accedere. »4

Quoad doctrinam theologorum notamus : ’ Theologi antiqui quasi com­
muniter docent, recidivum formalem, solum signum ordinarium prae­
bentem, nequaquam toties quoties absolvi posse. Quam propositionem
Ter Haar, De occasionariis et recidivis, n. 264. ----- ’. O. c. n. 265. ----*. Constit. Charitate Dei, 25 Dec. 1825.----- 4. De Poenit. n. 67. ------ *. Penit. istr.
cap. cap. 8. ----- °. Cap. 16. -----S. Thomas haec habet : « Multa expediunt ad
spiritualem salutem rccidivanti... ut scilicet circa cum maior cautela adhibeatur. >
(IV. Sent. d. 32, a. I, a. 4).

— 356 —
ipsis antiquorum theologorum testimoniis comprobat Ter Haar.1 Ita, ut
aliquos nominemus, S. Thomas a Villanova, S. Carolus Borromaeus,
S. Bellarminus, S. Franciscus Salesius, Ven. Ludovicus Granatensis,
S. Leonardus a Portu M., Paulus Segneri, Lessius, De Lugo, quorum
testimonia videsis apud Ter Haar.1
453 b) Habituatus recidivus, qui sola signa ordinaria dispositionis affert,
atque, licet monitus a confessario, sola signa ordinaria praestare pergit,
fer se ne prima quidem vice absolvi potest. Id primum eruitur ex In­
structione S. Congr. de Prop. Fide supra citata; quae satis manifestat, e
mente S. Congr. ordinaria signa dispositionis ne quidem prima vice
sufficere, si de habituato recidivo agatur.
Deinde per se nequit absolvi, qui dubie dispositus est (n. 398). Atqui
poenitens, de quo dicimus, pro dubie disposito haberi debet.
Probatur minor. Nequit, cum eadem dispositionis signa praesto esse
ponantur, maior haberi certitudo de dispositione praesenti quam habetur
de dispositione in praeterita confessione habita; immo ob habitum con­
tinuatum et confirmatum potius minor de praesenti dispositione certitudo
haberi debet. Atqui iure dubitatur, num poenitens in praeterita confes­
sione bene dispositus fuerit.
Probatur minor subsumpta. Admissa recta in praeterita confessione
dispositione, poneremus poenitentem, qui contritionem aestimative sum­
mam atque propositum universale, firmum et efficax habuisset, praterea gratia sacramenti munitus fuisset; et, illis omnibus non obstantibus,
cito, frequenter, in eisdem moraliter adiunctis, nullo adhibito medio a
confessario assignato nulloque conatu seu resistentia, in eadem peccata
relapsus esset; quod quidem fieri potest, sed tamen merito dubitatur
num locum habuerit (S. Alf. VI, 459, 505; Prax Conf. n. 20). Quin
etiam, uti diximus, minor de praesenti quam de anteriori dispositione
certitudo haberi debet, quia habitus et culpabilitas inde a priori confes­
sione accreverunt, itaque vera a peccato aversio difficilior evasit.
Quoad doctrinam theologicorum notamus, permultos doctrinae
5. Alfonsi patrocinari, ut v. g. S. Thomas a Villanova, S. Franciscus
Salesius, Segneri, Benedictus XIII, Archiepiscopus Beneventanus etc.
etc. quorum testimonia affert Ter Haar. ’
Obi. I. Theologi S. Alfonso antiquiores communiter contrarium docent.
Resp. remittendo ad ea quae de doctrina theologorum supra notavimus.
Obi. 2. Poenitcnti credendum est, sive pro se sive contra se loquenti.
Rcsp. Principium enuntiatum certo nequit illimitate admitti, uti patet ex propo­
sitione 60 damnata ab Innocentio XI: « Pocnitenti habenti consuetudinem peccandi

’. 0. c. n. 295 sq.

’. L. c.

’. 0. c. n. 295 sq.

— 357 —
contra legem Dei, naturae aut Ecclesiae, etsi emendationis spes nulla appareat,
nec est neganda nec differenda absolutio, dummodo ore proferat sc dolere et
proponere emendationem. » Praeterea magis valet principium pro integritate quam
pro dispositione pocnitentis, cum poenitens quoad posteriorem facilius errare
possit. Denique principium minus urgeri potest, cum, ut in nostra hypothesi,
merito dubitatur de veritate testimonii praeteriti. Neque tamen poenitens ea de
causa mendacii reus dicatur : siquidem passim scipsum fefellit.
Obi 3. Redire cum iisdem peccatis de se non est signum, sive defuisse sive
deesse verum .dolorem ct propositum emendationis ; certe non magis quam si redi­
ret cum aliis peccatis ; sed solum est signum fragilitatis humanae.
Resp. Sermo est de habituato eoque tali, qui non solum redit cum iisdem pecca­
tis, sed admonitus, cito, nulloque adhibito medio a confessario assignato, nulloque
conatu seu resistentia praestita, relapsus est; quo casu non contendimus, haberi
signum (certum), defuisse dolorem, sed haberi rationem serio dubitandi, num recta
dispositio adfuerit, magis etiam, num adsit.
Inst.: «Quod aliquis, inquit S. Thomas, postea (i. e. post poenitentiam) peccat
vel actu, vel proposito, non excludit quin prima poenitentia vera fuerit, nunquam
enim veritas prioris actus excluditur per actum contrarium subsequentem ; sicut
enim vere cucurrit qui postea sedet, ita vere poenituit qui postea peccat > (3. q.
84, a. io, ad 4).
Rcsp. cum Billuart:1 « Eius (i. e. S. Thomae) verba non sunt ad rem; vult enim
ibi S. Doctor quod sequens peccatum non excludat poenitentiam praecedentem
supposito quod vera fuerit : quia, inquit, veritas prioris actus non excluditur per
actum contrarium subsequentem: unde sicut vere cucurrit, qui postea sedet, ita
vere poenituit, si revera poenituerit, qui postea peccat, quod enim factum est,
infactum fieri nequit ; id omnes fatentur ; at non negat S. Doctor, frequentes
relapsus sequentes esse indicia, priorem poenitentiam non fuisse veram, > vel sal­
tem de ea esse dubitandum.

Dixi, habituatum recidivum, qui sola signa ordinaria dispositionis affe­
rat, per se non posse absolvi ; siquidem, licet dubie dispositus sit, tamen
(sub conditione) absolvi potest, si adsit aliqua e causis n. 404 assignatis
3. Habituatus recidivus si aut ex se, aut a confessario monitus signum 454
extraordinarium dispositionis praebeat, pro satis certo disposito heberi
potest, ideoque a confessario qua indice, non tamen semper qua medico
potest absolvi (S. Alf. VI, 459). Dicitur:
a) Aut ex se, aut a confessario monitus. Confessarius scilicet poeni­
tentem dubie dispositum paterne moneat, coneturque provocare signum
dispositionis extraordinarium, quo praeiudicium contra eius dispositio­
nem tollatur (n. 401).
. ·’■
b) Signum dispositionis extraordinarium; quaenam sint signa extraor­
dinaria dispositionis, vide n. 400.
c) A confessario qua indice, non tamen semper qua medico potest
absolvi. Scilicet generatim statim absolvatur, si recidivus est ex fragili‘. Tract, dc Sacr. Pocnit. diss. 6. art. 10.

- 358 tate interna; secus, si ex occasione, praesertim continua (S. Alf. VI, 456,
450,463, 464; Prax. Conf. n. 76, 77). Dixi:
a) Generatim statim absolvatur, si recidivus est ex fragilitate interna;
quia quandoque dilatio expedit vel etiam necessaria est ad voluntatem
confortandam, ut si remedia diutius frustra adhibita sunt.
β) Secus, si ex occasione, praesertim continua; quo casu dilatio abso­
lutionis adhibeatur, nisi specialis ratio sit absolutionem statim conce­
dendi ; quaenam autem sint speciales rationes, vide n. 407.
Nota. Si occurrat habituatus recidivus in venialia, confessarius curet
aut signum extraordinarium contritionis excitare, aut pocnitentem « dis­
ponere ad dolendum praesertim de aliqua levi culpa, a qua ille magis
horreat, aut ei insinuare ut confiteatur de aliquo peccato graviori vitae
anteactae contra aliquod praeceptum (sufficit enim ut confiteatur in
generali absque numero); ut habeat materiam certam, super qua inniti
possit absolutio » (S. Alf. Prax. Conf. n. 71).

SCHOLION.
De confessione deditorum pollutioni vel onanismo.

Cfr. opusculum nostrum: De virtute castitatis et vitiis oppositis/
n. 138 sq. 114 sq.
CAPUT IV.

De

confessione occasio nariorum.

1

Articulus I.

De occasionariis in genere.

455

I. Notio occasionis. Occasio est persona vel res externa, quae homini
creat periculum peccandi.

456

II. Divisio occasionis. 1. Occasio distinguitur in remotam et proxi­
mam. Remota est quae creat periculum leve ; proxima quae creat pericu­
lum grave, i. e. tale, in quo quis certo, probabilius, vel probabiliter lap­
surus est. Eiusmodi sunt v. g. caupona bibulo, herus ancillae ab ipso
seductae. Ceterum occasionem proximam haberi, colligi potest tam a
priori quam a posteriori. A priori colligitur, quando, spectatis obiecti
illecebra atque subiecti dispositione, saltem probabile est, aliquem esse
lapsurum. A posteriori colligitur per experientiam seu frequentiam lap­
suum, scilicet si quis in quadam occasione, spectatis vicibus quibus occa­
sioni fuit expositus, ita frequenter lapsus est, ut probabile sit, eum, occa­
sione praesente, denuo esse lapsurum (S. Alf. VI, 452).
1 Cfr. Ter Haar, Dc occasionariis ct recidivis.

— 359 —
Plures occasionem proximam dicunt eam, in qua quis certo, vel fere
certo, vel valde probabiliter lapsurus est. Hinc ut ex experientia colliga­
tur, num occasio proxima sit, requirunt, ut quis semper, vel fere semper,
vel omnino frequentius in ea peccaverit. Sed definitionem S. Alfonsi
a nobis traditam rectam esse, ex dicendis patebit : siquidem iure iam dici­
tur, occasionem proximam esse eam, quam physice evitandi per se obli­
gatio est. Atqui, uti probabimus, per se est obligatio vitandi etiam eam
occasionem, in qua quis solum probabiliter lapsurus est.
2. Occasio proxima subdividitur in :
a) Absolutam et relativam, prout hominibus communiter vel certo
homini periculum creat.
b) Continuam et interruptam, prout habitualiter vel per intervalla
occurrit.
c) Voluntariam ct necessariam. Voluntaria est, quae sine gravi incom­
modo vitari potest. Necessaria, quae aut physice aut sine gravi incom­
modo vitari nequit. Ut autem occasio necessaria dici possit, eo gravius
requiritur incommodum, quo maiora sunt periculum damnationis, pericu­
lum peccandi, peccatum timendum atque scandalum ex occasione oriun­
dum. Quocirca notes duas propositiones damnatas, scii. prop. 62 ab
Innoc. XI proscriptam : « Proxima occasio peccandi non est fugienda,
quando causa aliqua utilis aut honesta non fugiendi occurrit » ;1 et prop.
41 ab Alex. VII confixam : « Non est obligandus concubinarius ad
eiiciendam concubinam, si haec nimis utilis esset ad oblectamentum
concubinarii, vulgo regalo, dum, deficiente illa, nimis aegre ageret vitam,
et aliae epulae taedio magno concubinarium afficerent, et alia famula
nimis difficile inveniretur.»' Itaque occasio non facile habeatur pro
necessaria. Adhaec notes, difficultatem renuntiandi occasioni a poenitentibus passim exaggerari (S. Alf. 452, 454).
111. Obligatio vitandi occasiones Primum notandum, occasionem 457
peccandi vitari posse physice vel moraliter; physice i. e. eam amovendo
vel deserendo; moraliter i. e. alia ratione efficiendo, ut periculum pec­
candi persistere desinat. Deinde animadvertendum, signanter agi de
occasionibus peccandi graviter. Iam vero:
i. Non est obligatio vitandi occasiones remotas peccandi graviter.
Ratio est, quia talis obligatio intolerandum onus per totam vitam tole­
randum continuasque anxietates secum ferret; eiusmodi quippe occasio­
nes homini continuo occurrunt. Atqui eiusmodi onus hominibus esse
impositum, nequit admitti. Aliqui quidem censent, per se esse obligatio’. Denz.-Bannw. n. 1212. — — s. Denz.-Bannw. n. 1141.

— 36ο —

nem venialem; verum argumentum istam quoque obligationem excludere
videtur.
458
2. Quoad occasiones proximas peccandi graviter, haec valent:
a) Obligatio gravis est physice vitandi occasionem proximam volun­
tariam peccandi graviter. Propositio ita enuntiata iam communiter ad­
mitti videtur, atque deducitur cx propositione 6i ab Innocentio XI dam­
nata: « Potest aliquando absolvi qui in proxima occasione peccandi ver­
satur, quam potest et non vult omittere, quinimmo directe et ex propo­
sito quaerit, aut ei se ingerit. » Iam vero verba omittendi, quaerendi et
ei se ingerendi omnino de vitatione physica intelligenda videntur. Deinde
propositio enuntiata eodem argumento probatur quo propositio nunc
enuntianda.
459
b) Obligatio gravis est vitandi physice occasionem proximam volun­
tariam, prout ea a nobis definita est, a. v. obligatio gravis est vitandi
physice eam quoque occasionem voluntariam, in qua quis probabiliter
tantum lapsurus est. Nam quisque tenetur vitare periculum, hic et nunc
grave, peccandi formaliter, seu hic et nunc ita procedere, ut non sit pro­
babiliter graviter peccaturus. Atqui qui non vitat physice occasionem
voluntariam, in qua probabiliter lapsurus est, non vitat periculum, hic et
nunc grave, peccandi formaliter.
Maior patet ex eo, quod ille, qui non vitat periculum, hic et nunc grave,
peccandi formaliter, non vere et simpliciter aversatur formalem Dei
offensam, nec vere et simplicitur aversatur summum proprium malum.
Minor ita probatur: Qui non vitat physice occasionem voluntariam,
in qua probabiliter lapsurus est, nequit vitare periculum, hic et nunc
grave, peccandi formaliter, nisi per auxilium Dei, quo periculum hic et
nunc desinat esse grave. Atqui qui non vitat physice occasionem volun­
tariam, i. e. occasionem, quam facile vitare potest, nequit sine temeritate
auxilium Dei exspectare.
Probatur minor subsunt pta. Auxilium Dei, utpote gratuitum, nequit
legitime exspectari nisi quatenus necessarium est. Iam vero nullo modo
necessarium est ubi occasio est voluntaria, quia haec facile physice evi­
tari potest; ea autem vitata, iam non requiritur auxilium ei resistendi
(S. Alf. V, 63; VI, 452). Accedunt haec Cone. Trid.: Deus impossibilia
non iubet, sed iubendo monet et facere quod possis, et petere quod non
possis, et adiuvat, ut possis.' Item haec S. Thomae: « In hoc tentatio
Dei consistit, quando praetermittit homo facere quod potest ad pericula
evadenda, respiciens solum ad auxilium divinum (2. 2. q. 97, a. 1).
Neque opponas, auxilium divinum posse exspectari, modo petatur.
'. Sess. 6, cap. π.

— 3Ôi —

Nam dictum auxilium tunc tantum a petente exspectari potest, quando
necessarium est. Quin etiam eiusmodi petitio ne honesta quidem est, ideo­
que nullum influxum in Deum exercere valet: petitio discedendi ex occa­
sione honesta est; inhonesta vero petitio vincendi, dum manes in occa­
sione.
Quoad doctrinam theologorum, noto, plerosque theologos antiquio­
res maioris notae sententiae propugnatae adhaerere, ut allatis testimoniis
probat Ter Haar. ’ S. Thomas haec habet: « Infirmi in fide, de quorum
subversione probaliter timeri possit, prohibendi sunt ab infidelium com­
munione » (2. 2, q. 10, a. 9). S. Alfonsus eandem sententiam locis citatis
strenue propugnat, eamque quam plurimi, etiam qui post S. Alfonsum
scripserunt, defendunt, ut iterum ostendit laudatus Ter Haar.5
Coroll. Genuina occasionis proximae definitio haec est: Est occasio, in qua
quis saltem probabiliter lapsurus est. Nam occasio proxima ea est, quam physice
evitandi per se obligatio est. Atqui ex dictis sequitur, per se esse obligationem
physice vitandi occasionem, in qua quis saltem probabiliter lapsurus est.
Obi. I. Non apparet, cur vere graviter peccet, qui habeat omnino notabilem
probabilitatem, se in hac occasione quam adit, non esse graviter peccaturum : non
enim iste eligit rem, quae morali necessitate peccatum secum trahat.
Resp. Sufficit, ut cx argumento allato sequitur, ut quis eligat rem, qua posita,
probabiliter peccatum commissurus sit.
Obi. 2. Si e rerum natura vel experientia patet, probabiliter peccatum vitatum
iri, signum est periculum vitari posse cum iis ordinariis gratiae auxiliis, quae a
quolibet homine prudenter exspectari et peti possint.
Resp. Nego consequens; siquidem auxilium divinum, de quo sermo est, nequit
in posita hypothesi prudenter exspectari et peti, quia non est necessarium, ut
diximus.
Obi. 3. Quia probabile ex hypothesi etiam est, peccatum non secuturum, temeri­
tatis accusari atque velle peccatum dici non potest, qui ob rationabilem causam
tali occasioni se committit.
Resp Nego consequens ; siquidem merito temeritatis accusatur, qui sine gravi
causa gravi periculo gravis mali se exponit. Atqui cum in posita hypothesi etiam
probabile sit, peccatum esse secuturum, agitur de grazn periculo gravis mali, i. e.
mortaliter peccandi.
Obi. 4. In pluribus auctorum textibus, a Berardi et Ter Haar in suum favorem
allegatis, quaestio est tantum de periculo probabili, neque constat AA. non intel­
lexisse probabilitatem, cui nihil opponatur, et quae proinde morali certitudini aequivalcat.
Resp. Eiusmodi interpretatio sensui verborum usitato non convenit.
Nola. Si quis sine causa sese confert in periculum, sed adhibet talia media, quae
ipsam impulsionem ad peccatum tollunt, non dicendus est se temere periculo ex-

’. O. c. n. 53-55 ; n. 63, 64. ----- *. O. c. n. 65.

ponere, sed potius periculum iam non adest ; v. c. si quis furatur semper quando
solus in aliqua domo versatur, potest eo se conferre, si homines praesentes sunt.

460

461

c) Non est obligatio vitandi physice occasionem proximam necessa­
riam. Nam qui ob gravem rationem sese exponit periculo gravi, nequit
temeritatis argui, ideoque iure sperare potest, fore ut, mediis adhibitis,
acquirat auxilium divinum, quo occasio proxima desinat esse talis. « Et
sic excusantur chirurgi si periculo se exponunt in medendis feminis, cum
aliquoties in praeteritum ob talem occasionem iam lapsi fuerint. Sicque
parochi qui in excipiendis confessionibus camdem misertam fuerint ex­
perti. Sic etiam excusantur alii qui proprium officium, puta curialis,
militis, cauponis aut mercatoris, non possunt deserere sine gravi detri­
mento» (S. Alf. V, 63; VI, 455). Idem dicendum de iis, quibus ob vehe­
mentem propensionem ad malum innumera occasioni proximae sunt. Te­
nentur utique medietis uti non peccandi, at non tenentur omnia ista
evitare; quod onus gravissimum foret, atque ex se solo iam excusat.

Quacr. 1, num teneatur etiam cum gravissimo damno deserere occasionem, qui
continuo negligat adhibere remedia, idcoque continuo relabatur.
Resp. Omnino affirmandum videtur; nam quisque tenetur vitare periculum,
hic et nunc grave, peccandi formalitcr, seu tenetur hic ct nunc ita procedere, ut
non sit probabiliter graviter peccaturus (S. Alf. VI, 457) Atqui ille, de quo
dicimus, probalitcr (ne dicam fere certo) (formaliter) peccaturus est, nisi occa­
sionem deserat. Ergo tenetur eam deserere.
Minor eruitur ex eo quod ille, qui continuo neglexerit remedia adhibenda, pro­
babiliter (ne dicam fere certo) denuo ea neglecturus, idcoque probabiliter denuo
peccaturus est.
Obi. Poenitens tenetur tantum aut media adhibere, aut occasionem vitare. Ergo
confessarius nequit ei imponere obligationem occasionem vitandi.
Resp. Poenitens in casu tenetur eligere medium vitandi occasionem, quia alterum
medium probabiliter (quin etiam fere certo) non est adhibiturus. Neque confessa­
rius, sed lex naturae eam obligationem ei imponit. Confessarius vero poenitentem
obligationem edoceat ; neque per se ideo a monitione abstineat, quia poenitens, qui
media negligit, neque difficilius medium deserendi occasionem adhibebit; nam ut
advertit Ter Haar, < saepe poenitenti rite disposito facilius est j>oncre unicum
actum valde difficilem et quasi heroicum, nimirum abrumpere occasionem morali­
ter necessariam, quam postea, quum fervor imminuerit et tentatio increverit, per
longum tempus, forte per menses et annos, quotidie adhibere illa remedia vigi­
lantiae ct orationis cum assidua luctatione contra proprias passiones ct insidian­
dum illecebras. >1
Quacr. 2, num teneatur etiam cum gravissimo damno deserere occasionem, qui,
quamvis remedia adhibeat, tamen eodem semper modo recidat.
Resp. Casus non facile occurret, quia poenitens, qui diligenter utitur mediis,
passim paulatim emendabitur. Si vero occurrat, affirmandum, quia, ut modo dixi'. Dc occasionariis et recidivis, n. 176.

— 363 —
nuis, quisque tenetur vitare periculum, hic ct nunc grave, peccandi formalitcr.
Atqui ille, dc quo dicimus, probabiliter (ne dicam fere certo) formalitcr peccaturus
est, nisi occasionem deserat. Accedit quod saltem in posita hypothesi urgent haec
Christi: < Si oculus tuus scandalizat te, erue cum, et proiice abs te: bonum tibi
est cum uno oculo in vitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehen­
nam ignis. » ’ (S. Alf. VI, 457). Denique S. Congregatio indicis in opere Pellizarü
De Monialibus contrariam opinionem decreto 21 April. 1693 suppressam voluit.

IV. Absolutio occasionariorum. Quoad occasionariorum absolutio- 462
nem haec speciatim veniunt notanda:
i. Qui versatur in occasione proxima, voluntaria et continua, cui valde
addictus est, non absolvatur, antequam occasionem physice vel quasiphysice ’ deseruerit, nisi specialis ratio sit absolutionem statim conceden­
di. Deducitur piimum ex eo quod « talis poenitens est indispositus ad
absolutionem, si petit eam, antequam occasionem removeat > (S. Alf.
Prax. Conf. n. 66). Est autem indispositus, quia exponit se periculo gravi
infringendi propositum i. e. non amovendi occasionem proximam; quod
ita exponit S. Alfonsus: « Ablatio occasionis est res magnopere ardua,
et non fit nisi quis magnam vim sibi inferat, ut avellatur ab illa occa­
sione, ad quam, propter praeteritam sui animi adhaesionem, remanet
valde propensus. Et ideo, si occasio non aufertur ante absolutionem, poe­
nitens de facili post absolutionem se decipiet, falso sibi suadendo quod
tentationibus resistet; et sic, occasione non dimissa, profecto redibit ad
vomitum » (VI, 454; III, 436). Quodsi poenitens ad periculum non ad­
vertat, per se a confessario monendus est ; monitus autem evadit indis­
positus, si nihilo minus velit statim absolutionem recipere. Accedit quod
confessarius qua medicus per se tenetur uti medio, sine quo poenitens
gravi periculo infringendi propositum expositus est (S. Alf. 1. c.). Deni­
que theologi longe communius propositionem enuntiatam admittunt. Ita
v. g. S. Carolus Borromaeus, S. Thomas a A illanova, S. Francisais
Xaverius, S. Leonardus a P. M., Ven. Paulus Segneri, Lehmkuhl. Bucceroni, Prümmer etc. etc. quorum testimonia affert Ter Haar. ’
Quae sint speciales rationes a regula recedendi seu absolutionem sta­
tim concedendi, vide n. 407.
Obi. J. Opinio S. Alfonsi nititur fundamento dubio, scilicet graviter peccare
eum, qui se tantum probabili peccato exponat.
Resl>. remittendo ad probationem illius doctrinae et refutationem eorum, quae
ei opponuntur (n. 468).
Obi. 2. Antiquiores theologi consulunt tantum, non praescribunt sententiam,
quam S. Alfonsus propugnat.

‘. Matth. XVIII, 9.---- ’. Puta, si de ancilla agitur, famulatui renuntiando,
etsi non statim discedat. ----- *. O. c. n. 117 sq.

— 364 —
Resp. ciusmodi interpretationem adversari sensui obvio et claro testimoniorum,
de quibus supra sermo fuit.

2. Qui versatur in occasione proxima, voluntaria et continua, non
absolvatur, antequam media assignata adhibuerit, nisi specialis ratio sit
absolutionem statim concedendi. Ratio est, quia, attentis maximis blan­
ditiis occasionis praesentis indeque exoriendo periculo negligendi media
assignata, voluntas poenitentis remedio dilationis sustinenda est. « Cen­
seo enim, inquit S. Alfonsus, quod confessarius tamquam medicus tene­
tur aptare suo poenitenti remedia opportuniora, ut ille suam faciat salu­
tem; reorque nullum aliud aptius antidotum ministrari posse ei qui est
in occasione proxiina, quam dilationem absolutionis: dum experientia
docet quod poenitentes, postquam absoluti discedunt, ut plurimum negligunt media praescripta adhibere, et sic facillime recidunt. Cum e conver­
so, quando ipsis absolutio denegatur, vigilantius satagunt remedia exse­
qui et tenration>bus obsistere, impulsi quidem a timore ne cum ad confessarium redibunt, iterum sine absolutione dimittantur » (VI, 456).
Quae sint speciales rationes a regula recedendi seu absolutionem statim
concedendi, vide n. 407.
464 3. Qui adit occasionem proximam voluntariam et interruptam, et bis
terve absolutus sine ulla emendatione revertitur:
a) Si ostendat sola signa ordinaria dispositionis, per se absolvi nequit;
cum enim iam pluries occasionem non vitaverit, quamvis facile eam
vitare potuerit, iure dubitatur de dispositione; (sub conditione) absolvi
potest, si adsit aliqua e causis n. 404 assignatis.
β) Si aut ex se, aut a confessario monitus ostendat signum extraor­
dinarium dispositionis, pro satis disposito haberi atque absolvi potest
(S. Alf. VI, 454; Prax. Conf. n. 66).
465
4. Occasionarius, qui est habituatus recidivus, tractetur, prout exposi­
tum est n. 461-463, ubi de habituatis recidivis diximus (S. Alf. VI,
455» 456).
463

Coroll. Confessarius non omittat poenitenti, qui in occasione proxima necessaria
versatur camve adit, assignare remedia non peccandi ; quae sunt :
i° Diminuere vim occasionis. Non raro pauca verba forti animo dicta, seria
comminatio aut exprobratio, hiatus oris ad clamandum, relatio rei alicui qui potest
remedium apponere, sufficiunt ut perfidus insidiator animo dciciatur et ab omni
molestia cesset. Deinde vitare debet, ne solus cum sola versetur, omnem familiari­
tatem fugere, et quantum fieri potest etiam aspectum complicis, de eo non loqui,
non cogitare, et similia. Adhaec, si occasio non est in esse, mansionem in ea,
quoad fieri potest, breviare, et negotia necessaria celeriter absolvere debet.
2° Diminuere vim passionis, nullum ei fomentum praebendo per otium, liberta­
tem sensuum, pravas cogitationes, pravas lectiones, intemperantiam etc. ; item
illam subiiciendo per laborem, ieiunia et alias macerationes, si possibile sit.

— 3^5 —
3° Augere vires spirituales oratione, frequentatione Sacramentorum, et aeter­
narum veritatum meditatione. Quotidie, mane praesertim, renovet propositum non
amplius peccandi, consultius coram Crucifixo. Si occasio non est in esse, semper
antequam eam adeat, idem propositum renovet.1

Articulus II.

De aliquibus occasionibus in specie.

§ I. De concubinatu.
Distinguendum inter concubinarios, qui in adiunctis ordinariis et eos,
qui in mortis periculo versantur.

1. Concubinarii in adiunctis ordinariis versantes, i. Si concubinatus 466
publicus est, tolli debet aut per matrimonium aut per separationem ; non
autem passim per media, quibus occasio remota evadat, quia ita pericu­
lum et scandalum vix removeri possunt ; si illud in casu rarissimo permit­
tatur, scandalum, quoad fieri possit, removeatur absolutam occasionis
necessitatem pervulgando, et vitam vere Christianam instituendo.
2. Si concubinatus occultus est, tolli potest et debet aut per matrimo­
nium aut per separationem aut, si ineluctabiles difficultates tam matri­
monio quam separationi obstant, per media, quibus occasio remota
evadat. Dicitur:
a) Aut per matrimonium ; quod quidem per se maxime suadendum.
Attamen passim non recurratur ad matrimonium secretum seu conscien­
tiae, nisi concubinarii publice censeantur matrimonio iuncti (cfr. tract, de
matrim.).
b) Aut per separationem. Si matrimonium moraliter est impossibile
vel saltem non eligitur, et separatio moraliter possibilis est, haec imponi
debet. Si separatio brevi fieri possit, concubinarii non absolvantur, ante­
quam separati sint, nisi sit specialis ratio absolutionem statim impertiendi
(n. 471). Si separatio brevi fieri nequeat, concubinarii operam dent, ut
quamprimum fieri possit ; neque tunc, nisi specialis adsit ratio, absolutio
concedatur, antequam adhibuerint media non relabendi (S. Alf. III, 436) ;
de quibus nunc dicetur:
c) Aut per media quibus remota evadat. Media autem praeter genera­
lia (n. 474) sunt :
u) Si concubinarii in eadem domo habitant: i° Uterque complici aper­
te denuntiet, se nolle amplius talem vitam ducere; 20 si concubinus noctu
ad illam divertit, ianuam ita claudat, ut aperiri nequeat.
’. Berardi, n. 79-83; Aertnys-Damen, II, n. 478.

— 366 —

β) Si concubifiarii in diversis domibus habitant: i° Concubina concu­
bino advenienti ianuain non aperiat; 2° curet, ut cum alia femina habitet
vel saltem sola non reperiatur; 30 quandoque suadeatur, ut mutet domi­
cilium.
467

II. Concubinarii in mortis periculo versantes. 1. Si concubinatus
publicus est, ita dicendum: a) si concubinarius iam sensibus destitutus
est, sub conditione absolvatur, atque etiam Extrema Unctione donetur
(cfr. tamen n. 485).
b) Si sensibus quidem utitur, sed tamen in extremis versatur, ita ut ne­
que matrimonium contrahendi neque separationem efficiendi tempus sup­
petat, concubinarius ad poenitentiam reductus absolvi debet, et reliquis
sacramentis muniri. Curandum tamen, quantum possibile erit, ut complex
non se ostendat, atque ut moribundus scandalum reparet, sive per seipsum sive per sacerdotem coram testibus veniam petendo. Si hic modus
scandali reparandi prudenter adhiberi nequeat, ipsa Viatici delatio suf­
ficientem scandali reparationem involvere videtur.
c) Si infirmitas moram patitur, occasio et scandalum per matrimonium
aut separationem dimoveantur. Si neque matrimonium neque separatio
locum habere possunt, hanc impossibilitatem coram testibus quampri­
mum divulgandam declaret, simulque promittat se, si forte convaluerit,
separationem effecturum ac nullum amplius cum complice commercium
habiturum ; adhaec adhibeantur media n. 475 assignata.
2. Si concubinatus occultus est, ita procedendum : a) Ut supra sub
a) dictum est.
b) Ut supra sub b) ; sed reparatio scandali, ut patet, non requiritur.
c) Ut supra sub c) ; sed notes in casu, aliquando ad matrimonium
conscientiae posse recurri (cfr. tract, de matrim.).

§ II. De procationibus.
468

I. Procationes seu visitationes adamantium intuitu matrimonii, spec­
tatis hodiernis moribus, pro necessariis haberi possunt. Attamen passim
non sine periculo fiunt, quamvis periculum magis ex procatione solitaria,
quam ex procatione qua tali exoriatur. Procatio solitaria intelligitur ea,
quae extra aliorum conspectum locum habet.
II. Procatio solitaria pluribus iam a priori, ut ita dicam, occasio pro­
xima est; multis occasio proxima evadere potest; atque, ubi primum
procantes graviter peccarunt, occasio proxima evasit, et ut talis a confessario pertractari debet.

III. Quo magis periculum diminuatur, adhibeantur cautiones quae
sequuntur :

— 3^7 —

1. Procatio iis solis permittatur, qui possunt et volunt matrimonium
inire intra rationabile tempus. Si qui iuniores procationem inceperint,
haec differatur; si spes satis cito ineundi nuptias ob aliam quam ob aeta­
tem rationem deest, et procatio commode interrumpi nequit, visitationes
minuantur.
2. Adamantes non habitent sub eodem tecto.
3. Quamprimum consensum parentum obtineant ; quod non impedit,
quominus aliquando, etiam insciis parentibus, initia quaedam amoris
tolerentur, nimirum, ut noverint, num reciprocus quidam affectus adsit.
4. Ne solus cum sola versetur, seu procatio ne fiat extra aliorum
conspectum, quod contingit, si fit in cubiculo clauso ; in domo dum nemo
adest vel omnes cubitum discesserint; cum puella pervesperi vel nocte
iuvenem ad ostium domus sequitur ; in loco remoto ; in obscuro, utut in
loco publico : minus, cum in cubiculo versantur et mater subinde per­
brevi ob negotia domestica discedit: vix vel nullatenus, cum iuvenis
interdiu puellam per viam publicam comitatur. Magis periculosum etiam
est, si procantes ex industria solitudinem quaerunt.
5. Ne visitationes sint nimis frequentes, neque nimis protractae.
6. Ne, si contingat eos solos versari, inter se appropinquent ; quod in se
periculosum et tactibus impudicis ansam dat.
7. Spiritualibus subsidiis, maxime frequentia sacramentorum se mu­
niant.
Coroll. Non facile ob sola peccata — scilicet si ceteroquin nihil proca­
tioni obstat — abruptio procationis imponatur; sed potius omni modo,
etiam relapsis absolutionem differendo, curetur, ne solus cum sola verse­
tur. Ita dixerim: i° quia procatio solitaria potius quam ipsa procatio
occasio est peccandi ; 2° quia procatio, cui ceteroquin nihil obstat, sine
incommodo satis gravi abrumpi nequit, et 30, etiamsi abrumpatur, postea
facile redintegratur. Quod si procantes, qui peccaverint, ob singularia
adiuncta soli tantum conversari possint, procatio iure occasio necessaria
dicitur; siquidem procationi, cui ceteroquin nihil obstat, renuntiare grave
incommodum est.
§ III. De periculis domesticis.

I. Ancilla, quae heri sollicitationi cessit vel ob fragilitatem gravi peri- 469
culo ei cedendi exposita est, tenetur alium famulatum quaerere, atque
si ad hunc finem opus sit, monere parentes, se periculo esse expositam.
« Haec tamen, addit S. Alfonsus, intelligcnda sunt, si huiusmodi per­
sona sit fragilis ct parum devota; nam si esset pietati dedita et cauta, et

- 368 —
opportuna adhiberet remedia ad tentationes repellendas ac passioni ob­
viandum, tunc eam non obstringerem ad occasionem auferendam » (VI,
452). Pariter ancilla debet alium quaerere famulatum, si filius familias
vel famulus ipsi est occasio proxima peccandi, nisi monendo herum vel
filii parentes, occasioni finem imponere possit et malit (S. Alf. VI, 439),
— Ipsemet herus tenetur, si fieri possit sine gravi incommodo — cuiusmodi esset suspicio uxoris — sub uno aliovc praetextu dimittere ancil­
lam.

II. Adolescens, cui frater in eodem lecto cubans, est occasio peccandi,
tenetur, si spes sit, lecti mutationem quaerere, atque, si ad hunc finem
necesse sit, parentes de fratris malitia monere. Si lecti mutatio sperari
nequeat, tenetur nihilo minus monere parentes, nisi frater a turpibus
omnino desistat.
§ IV. De choreis.

470

I. « Choreae secundum se non sunt malae, nec actus libidinis, sed
laetitiae» (S. Alf. III, 429), possunt tamen illicitae esse ratione finis,
puta libidinis quaerendae gratia, quod facilius quam in aliis obtingit in
choreis larvatis; ratione periculi, maxime ob modum quo fiunt; ratione
scandali; item ratione periculi oriundi ex eo, quod iuvenes et puellae
post actas choreas sine comitatu domum petunt. Ceterum choreae, etiam
honestae, ideo quoque quoad fieri possit arceantur, quia, maxime si
frequentiores evadant, animi levitatem cum iuvenum tum puellarum fo­
vent, eorumque devotionem diminuunt. Choreae iuniorum (bals d’en­
fants) pariter magnopere improbandae sunt.
Quoad periculum choreis annexum notes: Choreae, quae publice insti­
tuuntur, passim periculosiores sunt quam eae, quae inter paucas familias
ducuntur ; pariter maius periculum est in choreis, quae cum larvis agun­
tur; choreae opulentorum ratione vestitus, populares ratione levitatis
agendi et loquendi haud ita raro grave periculum secum ferunt ; atque
generatim res multum pendet a conditione sociali et educatione.

II. Quoad occasionem proximam, quam choreae constituere natae
sunt, ita dixerim:
1. Choreae valde inhonestae sive ratione vestitus seu nuditatum, sive
ratione modi quo aguntur, passim sunt occasio proxima peccandi.
2. Choreae satis inhonestae pluribus, maxime iuvenibus occasionem
proximam creant: hisce accensentur multae choreae hodiedum usitatae,
quae arctum saltantium amplexum postulant corporumque etiam contac­
tibus ansam praebent. Ratio cur dictae choreae, quamvis satis inhonestae,

— 369 —

pluribus tantum, — non autem, maxime quoad puellas, communiter —
occasionem proximam constituunt, haec est, quia mens inter saltandum
ad alia distrahitur, maximeque motibus rythmicis occupatur: quod ab
intensis cogitationibus impuris plures prohibet.
3. Choreae honestae ratione sui aliquibus occasioni proximae sunt.
Possunt vero facile esse — quod etiam aliis choreis applicandum —
occasio proxima ratione defectus comitatus in reditu.
Coroll. Choreae valde inhonestae prohibeantur. Quoad alias, quae poenitenti
occasioni proximae sint, videndum, num ratione sui an ratione defectus comitatus
periculum creent. Si prius locum habet, ipsae choreae omnino poenitenti prohi­
beantur, nisi ratio gravis, v. g. absoluta parentum vel mariti voluntas excuset;
quae prohibitio, si de choreis satis inhonestis agitur, magis etiam urgenda ob
scandalum ipsis annexum. Si alterum contingit, urgeatur obligatio non sine comi­
tatu domum petendi.

III. Facile graviter peccant introducentes choreas, sive eas promoven­
do, sive eas agendo, sive eis agendis domum cedendo. Si tamen usus in
omnibus vicinis paroeciis viget, fere exsistentiae in propria paroecia
aequivalet. Ceterum caupones tenentur curare, ut omnia honeste fiant.

IV. Ubi usus chorearum non exsistit, parochus et confessarii eas.
etiam honestas prudenter arceant. Ubi exsistit, nec prudenter aboleri po­
test, adlaborandum, ne nimis protrahantur, neque iuvenes et puellae sine
fido comite domum redeant. Ceterum parochi et confessarii, quoad pru­
denter fieri possit, fideles a choreis avertant.

§ V. De spectaculis theatralibus.
i. Spectacula theatralia periculosa esse possunt tam ratione sui, quam 471
ratione chorearum, quae interponuntur, saepiusque ob saltatricum ves­
titum, modum saltandi et gesticulationes lascivas valde ad venerea ex­
citant.

II. Quoad occasionem proximam, quam constituere nata sunt, haec
tene:
1. Spectacula et choreae valde inhonestae permultis occasio proxima
sunt. Pariter spectacula religioni notabiliter contraria multis grave peri­
culum creant.
2. Spectacula et choreae satis inhonestae occasio relativa sunt ; leviores
aliquibus gravi periculo sunt (S. Alf. III, 427).
3. Si spectacula praesertim ad musicam audiendam adeuntur, pericu­
lum facilius amovetur, modo theatra non nimis turpia sint. Et quoad
choreas notandum, spectatores earum occasione facilius egredi posse.
W. M. T. Μ. II.

24

— 370 —

III. In dubio, num spectaculum, quod exhibebitur, turpe sit vel reli­
gioni contrarium, illud adire per se illicitum est. Ceterum confessarius
poenitentes, praesertim a theatris publicis adeundis prudenter avertat,
ideo quoque, quia theatrorum frequentatio aeque ac chorearum animi le­
vitatem promovet et devotionem diminuit.
§ VI. De pravis scriptis.
472

I. Libri et diaria ex professo seu notabiliter religioni vel bonis moribus
contraria passim occasio proxima sunt. Eiusmodi sunt v. g. diaria socialistica et multa opera romanensia. Libri et diaria, quae non ita notabiliter
religioni vel bonis moribus adversantur, occasio relativa sunt. Huc refe­
runtur plura diaria liberalia, multaque opera romanensia, utpote erotica.
II. In dubio, num liber periculosus sit, eum perlegere illicitum est.
§ VII. De pravis consortiis.

473

I. Quoad societates proprie dictas, confer dicta t. I, n. 509.
II. Quoad periculum, quod creant socii in officina, in domibus milita­
ribus etc; hae occasiones passim necessariae sunt. Confessarius multus in
eo sit, ut versantes in occasione sacramenta frequentent.

III. Frequentatio incredulorum, si agitur de conversatione familiari
et habituali, facile periculum grave secum fert. Secus dicendum de
conversatione rara et interrupta; attamen magis periculosi sunt circuli,
ut dicuntur, maxime iuniorum, qui v. g. ludendi, artis musicae tractan­
dae gratia erecti sunt, sive iuvenes et puellae simul conveniunt, sive tam
catholici quam acatholici ipsis ascripti sunt.
§ VIII. De pravis scholis.
474

De hisce fuse dictum est t. I, n. 714 sq.
Articulus V.
De confessione moribundorum.

475

I. Absolvi potest moribundus, qui sacerdoti praesenti signum confes­
sionis praebet, puta nutu capitis, pressione manuum, oculis etc. Etenim
omnia ad valorem requisita, scilicet intentio, contritio manifestata et
confessio adsunt vel saltem adesse iure praesumuntur.1
‘. Cone Arausicanurn I, cap. 12 (apud Labbe, toni 4, coi. 703 sq) ; Cone. Carthaginense IV, cap. 7Ô (apud Labbe, 1. c. coi 1443; cfr. can. Is qui 8, caus. 26, qu. 6);
S. Leo Papa, Epist. 108 (al. 83) ad Theodor, cap. 5 (apud Migne, Patrol, lat. toin.
54, coi. 1013 sq) ; Rit. Rom. tit. Ill, cap. 1, n. 25.

— 371 —

II. Pariter absolvi potest moribundus sensibus destitutus, qui deside­
rium confessionis ostendit, antequam sacerdos accesserit. ’
Disputatur, utrum hoc casu moribundus absolute an sub conditione
absolvendus sit. Plures censent, eum absolvendum esse absolute, quia
Rit. Rom. 1. c. hunc casum aequiperare videtur casui priori nec de condi­
tione mentionem facit. Alii docent, absolutionem sub conditione dandam
esse- quia non certo habetur accusatio ad valorem sacramenti requisita,
atque subinde etiam de dispositione dubitari potest (S. Alf. VI, 4 81).
III. Moribundus sensibus destitutus, qui nec sacerdoti praesenti signum
confessionis manifestum praebet, nec ante adventum sacerdotis deside­
rium confessionis ostendit, sub conditione absolvi potest, quoties aliqua­
tenus probabile est, requisita ad valorem adesse. In extremis enim extre­
ma tentanda. Iam vero passim non certo deest intentio recipiendi sacra­
mentum, atque fortassis a moribundo exhibetur signum aliquod confes­
sionis ct doloris (puta suspirium), quamvis sacerdos illud non advertat.
Accedit quod non certo falsa est doctrina, quae docet, solam contritio­
nem vel attritionem internam esse conditionem necessariam ad valorem
sacramenti. Hinc absolvi possunt: 1° Catholicus, sive christiane vixit
sive non vixit christiane ; 2° catholicus, qui in ipso actu peccati (v. g.
ebrietatis, suicidii) sensibus destitutus est : 30 apostata, qui ante defec­
tionem non repulit sacerdotem, quia in extremo periculo constitutus forte
resipivit; 40 is, de quo dubitatur, utrum necne catholicus sit (S. Alf. VI,
482, 483).
Observes, auditum passim diutius persistere quam alios sensus; hinc
sacerdos moribundum alta voce alloquatur, eique generalem accusatio­
nem et actum contritionis suggerat.
Quacr. r, num absolvi possit qui, antequam sensibus destitutus sit, sacerdotem 476
repulerit.
Resp.: Spectata reverentia sacramento debita, praestat, ut videtur, eum non
absolvere, nisi sensuum destitutio diutius perduret, aut moribundus signum prae­
beat, quod cum aliqua probabilitate pro declaratione mutatae voluntatis haberi
possit.
Quacr. 2, quoties moribundus absolvi possit.
Resp. I. « Dum infirmus adhuc sensibus viget, absolutionem pluries ei conferri
post brevem reconciliationem iuvabit.
Resp. 2. « Si infirmus iam sensibus caret, non expedit saepius intra eumdem
diem Absolutionem ei impertiri. Verum in hoc sacerdos ex conscientia, quam
novent, infirmi se dirigere debet; nam si ille habituatus fuit in pravis cogitatio­
nibus, si aliquo vulnere moritur, aut aliqua odii vel impuri amoris passione est

*. Cone. Arausicanum I, cap. 12 (apud Labbe, torn 4, col. 703 sq) ; Cone. Carthaginense IV, cap. 76 (apud Labbe, 1. c. coi 1443; cfr. can. Is qui 8, caus. 26, qu. 6);
S. Leo Papa, Epist. 108 (al. 83) ad Theodor, cap. 5 (apud Migne, Patrol, lat. torn.
54, col. 1013 sq) ; Rit. Rom. tit. Ill, cap. 1, n. 25.

irretitus; si infirmitas est nimis acerba et ipse non libenti animo suffert, tunc
saepius Absolutio dari potest; sin autem, sufficit ut trium aut quatuor horarum
spatium intercedat; frequentius tamen, si iamiam moriturus est» (S. Alf. Prax.
Conf. n. 276).
Nota. < Non abs rc erit aegrotum, dum men te pollet, monere ut, si loqui non
possit, signum aliquod determinatum det, dum Absolutionem quaerit, aut dum
Sacerdos ipsi conferre vult: c. g. oculos claudat vel reseret, manum elevet, caput
inclinet et similia > (S. Alf. Prax. Conf. n. 276).

477

IV. Apparenter mortui.1 Instans mortis seu separationis animae a
corpore a nemine determinari potest. Quoad signa mortis secutae, ne
rigiditas cadaverica quidem, sed sola putrefactio progressa pro certo
mortis signo habetur. Fuerunt1 autem et sunt medici, qui censeant, non
solum in casu asphyxiae, verum etiam in aliis casibus vitam aliquamdiu
latenter persistere, postquam ordinaria vitae signa cessaverint; idque tam
in casibus repentinis, quam cum morbus ordinarium exitum habuerit.
Quoad casus repentinos plures apparenter mortui ad vitae activitatem
rediisse narrantur. Quoad morbum ordinarium nituntur praesertim expe­
rientiis in animalibus perfectis. Porro, spectatis eis, quae ab aliquibus
medicis aseruntur, nec pro certo falsis habenda sunt, ita dicendum
videtur:
1. Casu, quo quis (apparenter) defunctus est, sive ex accidenti repen­
tino, sive ex tnorbo quod per breve tempus duravit, valde suadendum,
ut sacramenta necessaria (consultius primum Extrema Unctio, deinde
Absolutio) sub conditione ministrentur, idque etiam duabus vel pluribus
horis postquam aliquis videtur mortuus.
2. Casu, quo quis modo ordinario defunctus videtur, dicunt vitam
latentem passim per brevius tempus puta per quadrantem vel semi­
horam persistere ; hinc per illud tempus sacramenta necessaria licet mini­
strare.
3. Ubi suspicio est, haberi casum asphyxiae, longius etiam tempus pro
ministrandis sacramentis admittitur. Dictus autem casus occurrere potest
post uraemiam, elepsiam et alios morbos, de quibus Antonelli ’ et Capellmann-Bergmann.4

Articulus VI.
De confessione acatholicorum baptizatorum.
478 Dicimus de acatholicis baptizatis, qui in bona fide vel saltem non certo
in mala fide sunt. Iam vero :
‘. Cfr. Ferreres-Geniesse, La mort réelle et la mort apparente, et leurs rapports
avec radministration des Sacraments; Revue dc Lille, 1905-1906, p. 442 sq. 481
Cfr. Lacroix, de
sq. ; Nouv. Rev. Théol. 19Κ·Ι· . p. 606 sq; 1907. p. 497 sq.
Medicina pastoralis, II, n. 6i2 sq. —— 4. PastoralPoenit. VI, n. 1104.
Mcdizin ”, S. 358 sq.

— 373 —

I. Extra penculum mortis acatholici baptizati licite absolvi nequeunt.
< Vetitum est, ita can. 731, § 2, Sacramenta Ecclesiae ministrare haere­
ticis aut schismaticis, etiam bona fide errantibus eaque petentibus, nisi
prius, erroribus reiectis, Ecclesiae reconciliati fuerint. »

II. In periculo mortis. Distinguimus inter acatholicos, qui confessio­
nem admittunt, et eos qui eam reiciunt.
i. Qui confessionem admittunt, ut v. g. schismatici, absolvi possunt,
prout sequitur :
a) Si iam sensibus destituti sunt, possunt absolvi, secundum haec
S. Off.1 «An schismaticis in mortis articulo sensibus destitutis abso­
lutio et extrema unctio conferri possit? Resp. Sub conditione, affirma­
tive, praesertim si ex adiunctis coniicere liceat eos implicite saltem suos
errores reiicere, remoto tamen efficaciter scandalo, manifestando scilicet
adstantibus Ecclesiam supponere, eos in ultimo momento ad unitatem
rediisse ».
b) Si non sunt sensibus destituti, per se absolvi nequeunt, quia per se
prius doctrinam revelatam doceri, atque obligationem eam amplectendi
implere debent. Accedit can. 731, § 2 supra citatus. λ·Ίdentur vero,
scandalo remoto, quasi per accidens absolvi posse, sive, monitione facta,
bona fide in errore perseverare censentur, sive non monentur, ne forte
bona fide destituantur. Nam primum quidem nullatenus perspicitur, quid
ex rei natura propugnatae sententiae obstet. Prohibitio autem mere posi­
tiva, ubi agitur de salute hominis in periculo mortis constituti, non
facile admittatur. Deinde S. Off.’ ad quaesitum « An aliquando absolvi
possint schismatici materiales, qui in bona fide versantur; » S. Off. in­
quam, ad illud quaesitum respondit : « Cum scandalum nequeat vitari ;
negative; praeterquam in mortis periculo; et tunc, efficaciter remoto
scandalo.
Obi. i. Can. 731, § 2 absolute vetat sacramenta ministrare schismaticis, nisi
prius, erroribus reiectis, Ecclesiae reconciliati fuerint ; ergo neque in periculo
mortis licitum est.
Resp. Λ priori aegre admittitur, canonem cum responso S. Off. componi non
posse. Et re vera canon bene ita intclligi potest, ut statuat, quid per se fieri
debeat ; quod non impedit, quominus ob causam valde gravem a regula recedatur ;
qualis causa in casu posito utique adest.
Obi. 2. S. Off. 17 Maii 1916 ad quaesitum II: «An schismaticis materialibus
in mortis articulo constitutis bona fide sive absolutionem sive extremam unctio­
nem petentibus, ea sacramenta conferri possint sine abiuratione errorum > ; res­
pondit: «.Negative, sed requiri ut meliori quo fieri potest modo, errores reiiciant

’. 17 Maii, 1916, ad 2 (apud Theol.-prakt. Quartalschrift, 1916, p. 692-695).
---20 Iui. 1898 (Collect n. 2012).

— 374 —
ct professionem fidei faciant. >1 Ergo schismatici, saltem antequam sensibus
destituantur, absolvi nequeunt.
Resp. Iterum a priori aegre admittitur, hoc responsum non posse cum responso
20 Iui. 1898 componi. Et sane responsum ita intclligi potest, ut schismatici per se
absolvi nequeam, nisi errores reiciant ct professionem fidei faciant. Immo S. Off.
addendo, ea peragenda esse < meliori quo fieri potest modo, » forte innuit, non
semper urgendam esse explicita»! reiectioncm errorum ct professionem fidei.

2. Qui confessionem reiciunt, non debent absolvi ; attamen non dam­
naverim eum, qui illos ad poenitentiam incitatos sub conditione absolvat,
secundum dicta n. 41 ; prudenter tamen procedas, maximeque ad con­
tritionem perfectam eos adducere concris.
Coroll. /.In dubio, num acatholicus moribundus et sensibus destitu­
tus confessionem admittat, potest sub conditione absolvi.
Coroll. II. Qui acatholico moribundo assistit, non omittat ipsum ad
contritionem perfectam atque ad actum caritatis cum aliis actibus prae­
viis adducere, quo securius salvetur.

Pars III.
De susceptione sacramenti Poenitentiae.

479

Cum actus poenitentis, positi in ordine ad susceptionem sacramenti
Poenitentiae, huius materiam proximam constituant, ea quae sacramenti
susceptionem respiciunt, supra expositis iam comprehenduntur. Hinc
sufficit per modum brevissimae repetitionis notasse haec:

I. Ut quis capax sit recipiendi sacramentum Poenitentiae requiritur,
ut sit baptizatus et post baptismum peccaverit. Si non peccaverit post
baptismum, deest materia, circa quam sacramentum versatur.
II. Ut quis valide sacramentum Poenitentiae recipiat, praeter inten­
tionem requiritur, ut sit contritus et peccata clavibus subiciat. Contritio
enim et confessio materiam proximam sacramenti costituunt.

III. Ut quis fructuose sacramentum recipiat, requiritur contritio aestimative summa et universalis; num talis contritio requiratur ad valorem,
disputatur (n. 299).
IV. Ut quis licite sacramentum Poenitentiae recipiat, requiritur, ut,
si sit excommunicatus vel personaliter interdictus, prius a censura absol­
vatur (cfr. tract, de poenis ecclesiasticis). Qui sacramentum illicite reci­
pit, ob defectum contritionis etiam invalide illud suscipit, nisi bona fide
procedat.
1 Apud Theol.-prakt Quartalschrift, 1916, p. 692-695.

— 375 —

APPENDIX.
De Indulgentiis.1

(S. Thom. Suppi, q. 25-27; S. Alf. Theol. Mor. 1. VI. n. 531-538;
Horn. Apost. tr. 16, n. 62-72).
Sacramentum Poenitentiae a Christo Domino institutum est ad remit- 480
tendam cum culpam tum poenam aeternam et temporalem, pro peccatis
commissis debitam. Contingit autem, non omnem poenam temporalem
per sacramentum remitti. Porro poena superstes remitti potest tum per
alia sacramenta, tum per bona opera — siquidem singulis inest valor
satisfactorius — tum per indulgentias. Hinc dissertatio de indulgentiis
apte annectitur tractatui de Sacramento Poenitentiae, quippe quod ad
integram peccatorum remissionem ordinetur.
Dicemus autem primum de indulgentiis generatim, deinde de aliquibus
indulgentiis speciatim.

Pars 1.
De indulgentiis generatim.
Disseremus primum de indulgentiarum notione seu essentia, exsistentia
et divisione, deinde de concessione, tum de consecutione, denique de
translatione, suspensione et cessatione indulgentiarum.

SECTIO I.

De notione, exsistentia et divisione indulgentiarum.
1. Notio. Indulgentia est remissio coram Deo poenae temporalis debi- 481
tae pro peccatis, ad culpam quod attinet iam deletis, quam ecclesiastica
auctoritas ex thesauro Ecclesiae extra sacramentum concedit pro vivis
per modum absolutionis, pro defunctis per modum suffragii (can. 911).
Dicitur :
1. Remissio poenae temporalis; non autem culpae sive mortalis sive
venialis ; neque poenae aeternae, sed temporalis tantum.
2. Coram Deo. Hoc patet tum e damnata propositione 19 Lulheri a
Leone X : « Indulgentiae his, qui veraciter eas consequuntur non valent
ad remissionem poenae pro peccatis actualibus debitae apud divinam
iustitiam ; » 3 tum ex authentica declaratione Pii λ7! edita contra Syno­
dum Pistoriensium propositiones 40 et 41.
*
\ Cfr. Beringer-Steinen, Dic Ablasse’4; Fanfani, Dc indulg. manuale theoretico-practicum ; Stein, Dc indulgentiis lucrandis. ----- ’. Denz-Bannw. n. 759
----- ’. Denz.-Bannw. n. 1540 et 1541.

— 376 —
Ceterum indulgentiae tantum valent coram Deo quantum Ecclesia verbis suis
exprimit, ita ut v. g. indulgentia plenaria ex se omnem poenam temporalem remit­
tat, indulgentia v. g. unius anni ex se tantum valeat quantum valeret unus annus
poenitentiae, secundum canones pocnitcntiales transactus, independenter a devo­
tione vel fervore subiecti. Ratio est, quia «quantitas effectus sequitur quantitatem
suae causae. Causa autem remissionis poenae in indulgentiis non est nisi abundandia meritorum Ecclesiae, quae se habet sufficienter ad totam poenam expiandam;
non autem causa effectiva est vel devotio, vel labor, vel datum recipientis indul­
gentiam, aut causa, pro qua datur indulgentia ; unde non oportet ad aliquid horum
proportionarc quantitatem remissionis, sed ad merita Ecclesiae, quae semper su­
perabundant > (S. Thom. Suppi, q. 25, a. 2). « Nec in hoc fit nimis magnum forum
de misericordia Dei (ut quidam dicunt), nec divinae iustitiae derogatur, quia
nihil de poena dimittitur, sed unius poena alteri computatur « (S. Thom. 1. c.).

3. Debitae pro peccatis ad culpant quod attinet iam deletis. Manente
enim reatu culpae, poena ipsi respondens remitti nequit. Remissa autem
culpa, non necessario omnis poena temporalis remittitur.
4. Ecclesiastica auctoritas, quippe cui soli competat disponere de the­
sauro communi. Quinam autem sint subiectum dictae potestatis, expo­
nitur n. 494.

5. Ex thesauro Ecclesiae. Per thesaurum Ecclesiae intelligitur cumu­
lus satisfactionum Sanctorum tam in coelis regnantium quam in terra
degentium, quas ipsi aliis non applicarunt. Scilicet omni operi bono ex
gratia procedenti inest triplex valor: meritorius, quatenus, aliis conditio­
nibus impletis, ius confert ad iustam mercedem; impetratorius, quatenus
vim habet a Deo deprecative obtinendi bona; satisfactorius, quatenus
ratione difficultatis ipsius operis et saltem ratione reluctationis nostrae
naturae satisfacere potest laesae Dei iustitiae. Porro satisfactiones Chris­
ti, infiniti utique valons; item satisfactiones sanctorum, quatenus neque
ad propriam poenam delendam necessariae, neque ab ipsis aliis personis
applicatae fuerint, thesaurum Ecclesiae, ut dicitur, constituunt.
6. Extra sacramentum ; quibus indulgentia distinguitur a remissione
poenae, quae fit vi clavium in sacramento Poenitentiae.
7. Concedit pro vivis per modum absolutionis, pro defunctis per mo­
dum suffragii. Scilicet:
a) Indulgentia vivis concessa est actus iudicialis, quo Ecclesia satis­
factiones Christi et Sanctorum subditis suis definitive applicat in substi­
tutionem poenae temporalis pro culpa remissa adhuc debitae. Fit igitur
per modum absolutionis seu est quasi-absolutio; non autem pura putaque
absolutio, quia habet solutionem annexam, quatenus fidelibus applicat
satisfactiones ab aliis praestitas. Hinc S. Thomas: « Ille qui indulgentias
suscipit, non absolvitur simpliciter loquendo a poena debita, sed datur
ei, ut debitum solvat » (Suppi, q. 25, a. 1, ad 2).

— 377 —

b) Indulgentia pro defundis — in quos Ecclesia iunsdictione caret —
involvit, Ecclesiam ex potestate suum administrandi thesaurum offerre
— seu lucranti indulgentiam ius concedere suo nomine offerendi — Deo
satisfactiones Christi et Sanctorum. Ipsum deprecando, ut velit eas accep­
tare in substitutionem poenae a defunctis luendae. Hinc eiusmodi indul­
gentia non valet nisi per modum suffragii.
Ex dictis consequitur, indulgentiam concessam vivis, servatis servandis, infalli­
bilem habere effectum. Dc effectu vero respectu defunctorum disputatur, utrum
necne infallibilis sit. Alii affirmant, quia Deus eo ipso quod S. Pontifici dedit
potestatem concedendi indulgentias pro defunctis, videtur quoque se promissione
obligasse ad indulgentias illis applicandas. Alii negant vel saltem censent, applica­
tionem totius valoris, atque animabus designatis non esse infallibilem, quia talis
promissio divina nullatenus probatur. Etenim potestas Ecclesiae concedendi indul­
gentias pro defunctis involvit tantum competentiam offerendi Deo pro defunctis
thesaurum spiritualem sibi (i. e. Ecclesiae) concreditum. Atqui eiusmodi compe­
tentia non arguit promissionem divinam acceptandi quod offertur. Huic sententiae
favet responsum S. C. Indulg (d. 28 Iui. 1840) sensu obvio sumptum. « Per indul­
gentiam altaris privilégiât!, si spectetur mens concedentis et usus clavium potestatis,
intelligendam esse indulgentiam plenariam, quae animam statim liberet ab omnibus
purgatorii poenis. Si vero spectetur applicationis effectus, intelligendam esse indul­
gentiam, cuius mensura divinae misericordiae beneplacito et acceptationi respon­
det > (S. Alf. VI, 534, sub 10).

II. Exsistentia indulgentiarum admittenda est, si probatur: i° ex- 482
sistere in Ecclesia thesaurum satisfactionum, quae in se sufficiunt ad
delendam coram Deo poenam temporalem pro peccatis debitam ; 20 istas
satisfactiones esse fidelibus applicabiles ; 30 Ecclesiam gaudere potestate
eas applicandi. Porro :
1. Exsistit in Ecclesia thesaurus satisfactionum, quae in se sufficiunt
ad delendam coram Deo poenam temporalem pro peccatis debitam. Se­
quitur e propositionibus damnatis Lutheri a Leone X. Nam, ut supra
notavimus, propositione 19 damnavit doctrinam Lutheri, quae docet,
indulgentias non valere ad remissionem poenae pro peccatis actualibus
debitae apud divinam iustitiam; propositione autem 17 idem S. Pontifex
damnat : « Thesauri Ecclesiae, unde Papa dat indulgentias, non sunt
merita Christi et Sanctorum. » 1 Unde exsistit in Ecclesia thesaurus satis­
factionum, quae in se sufficiunt ad delendam coram Deo poenam tempo­
ralem pro peccatis debitam. Exsistentia talis thesauri ceteroquin patet e
superabundant! et infinita satisfactione, quae operibus Christi utpote
Personae divinae inest, quamque pro nobis Deo Patri obtulit.
2. Dictae satisfactiones fidelibus applicabiles sunt. Patet e propositio’. Denz.-Bannw n. 757.

nibus damnatis citatis; quoad satisfactiones Christi insuper patet ex
opere redemptionis, quo Salvator pro nobis Deo satisfecit; quoad satis­
factiones superabundantes Sanctorum sequitur e dogmate communionis
Sanctorum, vi cuius mutua bonorum participatio in Ecclesia habetur.
3. Ecclesia gaudet potestate eas fidelibus applicandi; quod probatur
Sect. II.

483

III. Divisio indulgentiarum. Indulgentiae maxime dividuntur:
1. In plenarias et partiales, prout poenam pro peccatis debitam ex se
plane vel partialiter remittunt. Porro quum conceditur indulgentia v. g.
unius anni,sensus est. tantum poenae alicui remitti, quantum ei remittere­
tur, si per annum ageret poenitentiam, olim secundum canones pro pec­
catis imponi solitam (S. Alf. VI, 535). Per quadragenas1 autem quae
quandoque annis annectuntur — v. g. indulgentia septem annorum et
septem quadragenarum — non intelligitur aliquod tempus praeter ipsos
annos, sed ea pars anni, in qua durior poenitentia praescripta erat, sci­
licet tempus quadragesimae.
2. In personales, locales et reales, prout conceduntur certis tantum
personis, v. g. religiosis, membris confraternitatis ; aut affixae sunt cer­
tis locis, v. g. ecclesiae, altari i. e. earum piae visitationi etc ; aut annec­
tuntur certis rebus, v. g. rosariis, numismatibus etc. i. e. pio eorum
usui.
3. In temporarias et perpetuas, prout in perpetuum vel ad certum tan­
tum tempus conceduntur.
4. In indulgentias pro vivis tantum, pro defunctis tantum, et tam pro
vivis quam pro defunctis.
Coroll. /. Ex dictis consequitur, quam merito can. 911 statuat, indulgentias
magni faciendas esse, earumque usum — quod de fide est1 — esse maxime
salutarem. Indulgentiae enim, praeterquam quod remittunt poenam temporalem,
fideles excitant ad contritionem aliaquv opera salutaria, cum non concedantur
nisi pocnitentibus atque certis sub conditionibus.
Coroll. II. Qui quaestum faciunt ex indulgentiis, simoniae rei sunt (t. I, n. 621) ;
immo ex can. 2327 plectuntur ipso facto excommunicatione Sedi Apostolicae sim­
pliciter reservata.

SECTIO II.
De concessione indulgentiarum.
484

1. Exsistentia potestatis in Ecclesia concedendi indulgentias. Eccle­
siae competere potestatem indulgentias elargiendi, de fide est ex Trid. ; ’
‘. Cone. Trid. sess. 25, Decr. de Indulg.

2. Sess. 25, Decr. de Indulg.

— 379 —

et sequitur e potestate, quam Christus Ecclesiae contulit, remittendi pec­
cata et credentibus aperiendi regnum coelorum ;1 nam ad remissionem
perfectam peccati et ad aperiendum regnum coelorum etiam pertinet
ablatio poenae temporalis, remissa peccatorum culpa, adhuc residuae.
Hanc potestatem extra sacramenti collationem posse adhiberi, patet e
sensu generali verborum, quae etiam continent potestatem docendi et
leges ferendi ; quod utique extra sacramentum locum habet. Ceteroquin
omnis traditio inde a primis saeculis hanc potestatem in Ecclesia agnos­
cit. ’
II. Subiectum potestatis. Solus S. Pontifex proprio et pleno iure 485
indulgentias concedere potest (can. 912). Ratio est, quia ille illeque solus
de thesauro communi Ecclesiae disponere potest, cui regimen totius
Ecclesiae commissum est. Porro S. Pontifex dictam potestatem passim
exercet per S. Poenitentiariam, cuius est de iis omnibus indicare quae
spectant ad usum et concessionem indulgentiarum, salvo iure S. Officii
videndi ea quae doctrinam dogmaticam circa easdem indulgentias vel
circa novas orationes et devotiones respiciunt (can. 258, § 2). S. Pontifice
inferiores eatenus possunt potestate ordinaria indulgentias elargiri, qua­
tenus illud expresse a iure ipsis concessum est. Ius autem statuit:
i. Quoad indulgentiam plenariam. a) Benedictionem papalem cum indulgentia
plenaria, secundum praescriptam formulam, impertiri possunt Episcopi in sua
quisque dioecesi bis in anno, hoc est die sollemni Paschatis Resurrectionis et alio
die festo sollemni ab ipsis designando, etiamsi iidem Missae sollemni adstiterint
tantum (can. 914). Si quis Episcopus habet plures regendas dioeceses non potest
in altera earum benedictionem papalem, Paschati Resurrectionis adnexam, iure
proprio in alium diem transferre. *
b) Abbates vel Praelati nullius, Vicarii ct Praefecti Apostolici, etsi episcopali
dignitate carcant idem (scilicet benedictionem papalem cum indulgentia plenaria,
secundum praescriptam formulam impertiri) possunt in suis territoriis uno tantum
ex sollemnioribus per annum diebus (can. cit.).
c) Regulares, qui privilegium habent impertiendi benedictionem papalem, non
solum obligatione tenentur servandi formulam praescriptam, sed hoc privilegio
uti nequeunt, nisi in suis ecclesiis et in ecclesiis monialium vel tertiariorum suo
Ordini legitime aggregatorum ; non autem eodem die et loco * quo Episcopus
eam impertiat (can. 915).0
d) Parocho aliive sacerdoti qui infirmis assistat, facultas est eis concedendi
benedictionem apostolicam cum indulgentia plenaria in articulo mortis, secundum

’. Math. XVI, 18. ----- s. Cfr. Fanfani, o. c. p. 19-22 ----A. A. S. XXII,
p. 195.----- ‘. I. c. in civitate, oppido (Breve Leon. XIII, 2 Iui. 1882).------ *. Hic
autem non agitur de benedictione papali, quam in fine missionum vel similibus
adiunctis religiosis, rnissionariis impertire permittitur, sed de privilegio quo, sine
alia functionis conditione, regulares benedictionem istam impertire valent
(Aertnys-Damen, Theol. Mor ,s, II, n. 1112).

— 38ο —

formam a probatis liturgicis libris traditam, quam benedictionem impertiri ne
omittat (can. 468, § 2).

c) Episcopi, Abbates vel Praelati nullius, Vicarii ac Praefecti Apostolici ct
Superiores maiores religionis clericalis exemptae, possunt designare et declarare
unum altare privilegiatum quotidianum perpetuum, dummodo aliud non habeatur,
in suis ecclesiis cathedralibus, abbatialibus, collegiatis, conventualibus, paroecialihus, quasi-paroecialibus, non autem in oratoriis publicis vel semi-publicis, nisi sint
ecclesiae parocciali unita seu eiusdem subsidiaria (can. 916).

2. Quoad indulgentias partiales, a) Cardinales a sua promotione in Consistorio
facultate gaudent concedendi indulgentias ducentorum dierum, etiam toties quoties
lucrandas, in locis vel institutis ac pro personis suae iurisdictionis vel protectionis;
item in aliis locis, sed a praesentibus solummodo, singulis vicibus, lucrandas
(can. 239, § i, 240).
b) Metropolitae seu Archicpiscopi possunt tam in propria dioecesi quam in
dioecesibus suffragancis indulgentias centum dierum concedere (can. 274, 2°).
c) Episcopi residentiales a capta possessione dioecesis gaudent iure concedendi
indulgentias quinquaginta dierum in suae iurisdictionis locis (can. 349, § 2, 2°).
Verba autem in suae iurisdictionis locis non ita intelligenda sunt, ut Episcopi
prohibeantur concedere indulgentias religiosis exemptis vel in eorum ecclesiis.1

d) Vicarii et Praefecti Apostolici, etiam qui charactere episcopali carent, eadem
ac Episcopi residentiales facultate pollent (can. 294, § 2) ; 50 Episcopus consecra­
tor, cum consecratur ecclesia vel altare, licet iurisdictione in territorio careat, in­
dulgentiam concedit unius anni ecclesiam vel altare visitantibus in ipsa consecra­
tionis die; in die vero anniversaria quinquaginta dierum, si sit Episcopus; centum,
si Archiepiscopus ; biscentum, si S. R. E. Cardinalis (can. 1166, § 3). Vicarii
Capitulares et Vicarii Generales potestate ordinaria concedendi indulgentias carent;
siquidem Ius illos non enumerat. Ii igitur sicut et caeteri supra non enumerati
nequeunt indulgentias concedere nisi ex commissione seu delegatione S. Pontifias
vel alius, cui facultas delegandi expresse indulta sit

e) Nuntii quid possint, ex eorum litteris eruatur.
Nota. i. Inferiores Romano Pontifice nequeunt. i° facultatem concedendi in­
dulgentias aliis committere, nisi id eis a Sede Apostolica expresse fuerit indultum ;
2° indulgentias concedere defunctis applicabilcs ; 30 eidem rei seu actui pietatis
vel sodalitio, cui iam a Sede Apostolica vel ab alio indulgentiae concessae sint,
alias adiungere, nisi novae conditiones adimplendae praescribantur (can. 913).

Nota. 2, Generales Ordinum et Praelati Religiosorum, attento iure communi,
nulla gaudent potestate ferendi Indulgentias, at nonnulli eorum privilegium habent
reservandi sibi ct concedendi aliis facultatem impertiendi quasdam benedictiones
— e. g. benedictionem coronae SS. Rosarii — quibus sunt adnexae Indulgentiae. ’
4S6

III. Interpretatio potestatis concedendi indulgentias. Potestas tam
ordinaria quam delegata interpretanda est secundum propriam verborum

*. P C 6 Dec. 1930 (A. A. S. 1331, P- 25).

Fanfani, o. c. p. 17.

- 38i significationem et communem loquendi usum; in dubio vero late sumen­
da est (can. 49, 50; S. Alf. 534).

IV. Usus potestatis concedendi indulgentias. 1. Ut concessio valida 48Ί
sit, requiritur insta causa. Ratio est, quia S. Pontifex non est dominus
thesauri Ecclesiae, sed eius dispensator tantum constitutus est. Dispen­
satori autem non censetur concessa facultas de bonis pro libitu, i. e sine
iusta causa disponendi (S. Thom. Suppi. 9. 5, a. 2 ; S. Alf. n. 532).
2. Praeterea ad liceitatem requiritur causa proportionata quantitati
indulgentiae, ita ut pro maiori maior requiratur causa. Gravitas autem
causae diudicanda « non ex operis tantum difficultate sed ex fine inten­
to et operis ad ipsum utilitate » (S. Alf. 1. c.).
Disputatur, utrum proportio causae ad valorem requiratur. Porro cum S. Alfon­
so (1. c.) ct communiori sententia affirmandum videtur, quia dispensatori non
videtur concessa facultas prodige de bonis disponendi. Ceterum, indulgentia con­
cessa, causa proportionata semper praesumitur adesse. Praeterea, etiamsi causa
proportionata deficeret, certo tamen valerent privilegia indulgentiae annexa, v. g.
facultas absolvendi a reservatis, haec enim iuris ecclesiastici sunt.
Nota. Potest S. Pontifex vel Episcopus aliquando indulgentiam concedere sine
iniunctione operis alicuius ; quia potest adesse iusta ct rationabilis causa sic indulgendi, e. g. viro digno, vel in articulo mortis.1

V. Publicatio indulgentiarum concessarum. 1. Indulgentiae Romae 488
promulgatae nulla ulteriori indigent publicatione. Romae autem promul­
gatae intelliguntur indulgentiae concessae sive per Brevia, sive per de­
creta Act. Ap. Sed. contenta.
2. Novae indulgentiae, ecclesiis etiam regularium concessae, quae
Romae promulgatae non sint, ne pervulgentur, inconsulto Ordinario loci.
— In edendis libris, libellis, etc., quibus concessiones indulgentiarum pro
variis precibus aut piis operibus recensentur, servetur praescriptum can.
1388’
3. Qui a Summo Pontifice impetraverint indulgentiarum concessiones
pro omnibus fidelibus, obligatione tenentur, sub poena nullitatis gratiae
obtentae, authentica exemplaria earundum concessionum ad Sacram
Poenitentiariam deferendi (can. 920). Dicitur :
’. AërTNYS-Damen, Theol. Mor.11 II, n. 1113. ----- ’. Can. ille statuit: Indulgen­
tiarum libri omnes, summaria, libelli, folia, etc., in quibus earum concessiones
continentur, ne edantur sine licentia Ordinarii loci. — Requiritur vero expressa
licentia Sedis Apostolicae ut typis edere liceat, quovis idiomate, tum collectionem
authenticam precum piorumque operum quibus Sedes Apostolica indulgentias
annexuit, tum elenchum indulgentiarum apostolicarum, tum summarium indulgen­
tiarum vel antea collectum, sed nunquam approbatum, vel nunc primum ex diversis
concessionibus colligendum.

— 3§2 —

i. Concessiones pro omnibus fidelibus. Indulgentiae fro omnibus
fidelibus concessae intelliguntur eae quas omnes fideles semper et ubique
lucrari possunt, sine speciali usu rei benedictae vel participatione piae
confraternitatis vel visitatione determinatae ecclesiae.1
2. Authentica exemplaria, i. e. scriptum documentum, vel propria
S. Pontificis manu subsignatum vel subscriptum a S. R. E. Cardinali,
quod vivae vocis oraculum testetur. '
489

V. Interpretatio aliquarum indulgentiarum concessarum vel con­
cedendarum. i. Indulgentia plenaria concessa pro festis Domini Nostri
lesu Christi vel pro festis Beatae Mariae Virginis, intelligitur concessa
dumtaxat pro festis quae in calendario universali reperiuntur. — Con­
cessa indulgentia plenaria vel partialis pro festis Apostolorum, intelligi­
tur concessa dumtaxat pro eorum festo natali. — Indulgentia plenaria
concessa ut quotidiana perpetua vel ad tempus visitantibus aliquam eccle­
siam vel publicum oratorium ita intelligenda est ut quacunque die, sed
semel tantum in anno, ab unoquoque fideli acquiri possit, nisi aliud in
decreto expresse dicatur (can 921).
2. Indulgentia alicui Festo affixa acquiritur a fidelibus die fixo rite
constituto in Dioecesi sua; a Regularibus Ordinibus die fixo rite consti­
tuto in Calendario suo ; ab adseriptis sodalitati alicuius Regularis Ordi­
nis, die fixo rite constituto in Calendario Dioecesis vel in Calendario
Ordinis, non tamen in utroque die. Ita S. C. Indulg.2
3. Cum indulgentia plenaria semel in mense conceditur iis, qui quod­
dam bonum opus per integrum mensem perfecerint, mensis non necessa­
rio computandus est a die primo ad ultimum, sed intelligitur spatium
mensis continuum, i. e. triginta dierum. *

SCHOLION.

De facultate benedicendi res cum applicatione indulgentiarum.
490

I. Qui recepit facultatem benedicendi cruces, numismata, scapularia,
coronas etc. cum applicatione indulgentiarum, non tenetur eam exhibere
Ordinario, nisi exprimatur in concessione/ Qui obtinuit facultatem privatim benedicendi pias res cum applicatione indulgentiarum, non potest
ea facultate uti publice v. g. in ecclesia vel oratorio coram fidelibus inibi
congregatis et res benedicendas manu tenentibus. ’
’. Berincer-Stfjxen, o .c. I, n. 199-200.------J. 29 Aug. 1864; 12 Ian. 1878. ------Aertnys-Damen, II, n. 1120. ----S. C. Indulg. 5 Febr. 1841. ------ 8. S. C.
Indulg. 7 Jan. 1843.

II. Quoad formam seu ritum in benedictionibus servandum haec tene:
1. Forma ordinaria seu consueta — quae fit formando crucem super
rem benedicendam, sine pronuntiatione alicuius formulae et sine asper­
sione aquae benedictae — sufficit pro crucibus, numismatibus et coronis,
exceptis tamen coronis SS. Rosarii et Septem dolorum;’ sufficit quoque
pro crucifixis cum indulgentia plenaria in articulo mortis; item pro cru­
cifixo Viae Crucis in favorem fidelium impeditorum; atque semper vide­
tur sufficere, quando nulla forma propria praescribitur: quo casu certe
sufficit signum crucis cum verbis In nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti, una cum aspersione aquae benedictae super obiectum, cui indul­
gentiae annectendae sunt.3
2. Forma propria adhibenda est pro coronis SS. Rosarii et Septem
Dolorum, pro crucibus stationum Viae Crucis, pro indulgentia plenaria
in articulo mortis seu Benedictione Apostolica, ut dicitur, pro adseriptione Confratemitati sacri Scapularis, etc. *
Cardinales cx can. 239, § 1, 50 et 6° inde a sua promotione gaudent facultate
benedicendi ubique, solo crucis signo, cum omnibus indulgentiis a Sancta Sede
concedi solitis, rosaria, aliasque coronas precatorias, cruces, numismata, statuas,
scapularia a Sede Apostolica probata caque imponendi sine onere inscriptionis ;
item sub unica benedictione erigendi, in ecclesiis et oratoriis etiam privatis aliisque
piis locis, stationes Viae Crucis cum omnibus indulgentiis, quae huiusmodi
piutn exercitium peragentibus impertitae sunt : nec non benedicendi pro fidelibus,
qui causa infirmitatis vel alius legitimi impedimenti sacras stationes Viae Crucis
visitare nequeant, Crucifixi icones cum applicatione omnium indulgentiarum devoto
exercitio eiusdem Viae Crucis a Romanis Pontificibus adnexarum.

SECTIO III.

De consecutione indulgentiarum.
Dicendum primum de subiccto capaci consequendi indulgentias, deinde
de requisitis, ut subiectum capax indulgentias consequatur.
I

CAPUT I.

De

subiecto capaci consequendi indulgentias.

Ut quis capax sit sibi lucrandi indulgentias, debet esse baptizatus, non 491
excommunicatus, in statu gratiae saltem in fine operum praescriptorum,
subditus concedentis (can. 925, § 1). Dicitur:
Cfr. S. C. Indulg. 14 April. 1840; 7 Jan. 1843; 29 Febr. 1864; S, Off, 18 Maii,
1914 (A. A. S. p. 346).
s. Cfr. Beringer-SteinEN, o. c. I, n. 836.
’. S. C. Indulg. 5 Febr. 1841 ; 12 Mart. 1855; 29 Febr. 1864; 22 Mart. 1879.

— 3θ4 —

1. Sibi. Quatenus enumerata requirantur, ut quis indulgentiam de­
functis applicet, postea dicemus·
2. Baptizatus; quia Ecclesia caret jurisdictione in non-baptizatos, etiam
in catechumenos.
3. Non excommunicatus, quia concessio indulgentiarum pertinet ad
communionem Sanctorum, qua Ecclesia excommunicatos privat.
Disputari potest, utrum haeretici et schismatici materiales indulgentias acquirere
possint. Negandum videtur; nam tales haeretici et schismatici voluntate quidem
pertinent ad corpus Ecclesiae, sed pro foro externo ab Ecclesia videntur consi­
derari ut haeretici et schismatici formales; de internis enim non iudicat. Porro
Ecclesia actum suum iurisdictionis in casu non videtur extendere ad eos, qui ab
ipsa pro foro externo ut haeretici formales considerantur.

4. In statu gratiae saltem in fine operum. Ratio est, quia « membrum
mortuum non suscipit influentiam ex aliis membris vivis ; sed ille, qui
est in peccato mortali, est quasi membrum mortuum ; ergo per indulgen­
tias non suscipit influentiam ex meritis vivorum membrorum » (S. Thom.
Suppi, q. 27, a. 1). Accedit responsum S. C. Indulg.,1 quod declarat,
sensum clausulae « Corde saltem contrito » esse, ut contritio exigatur,
«quatenus aliquis in peccato mortali constitutus ac propterea incapax
lucrandae cuiusvis indulgentiae per perfectam contritionem cum propo­
sito confessionis ad statum gratiae restituatur et capax fiat indulgentias
assequendi. » Denique can. 925, § 1 absolute requirit statum gratiae, ut
quis sibi indulgentiam acquirat. Hinc etiamsi admitteretur, Ecclesiam
posse constituto in mortali concedere indulgentiam partialem, scilicet
remissionem poenae debitae ob peccata iam ante remissa, tamen illud de
facto obtingere, omnino negandum videtur (S. Alf. n. 534, sub. 9).
Quatenus requiratur status gratiae, ut quis indulgentiam defunctis applicet, sta­
tim indagabimus.
Hic autem locus est notandi haec S. Alfonsi. « Nemo consequitur plenariam
indulgentiam peccatorum omnium, nisi omni culpa, etiam veniali, liber sit, quando
ultimum opus explet,... (nam) certum est peccatum veniale non remissum quoad
culpam non posse remitti quoad poenam... Illud tamen veniale non impedit, quo­
minus remittatur poena debita aliis peccatis iam remissis > (n. 534, sub 19). Hinc
per se nihil prohibet, quominus qui carcat dispositione requisita ad indulgentiam
plenariam integre lucrandam, eam partialiter lucretur. Atque de facto can. 926
statuit: Plenaria indulgentia ita concessa intclligitur ut si quis eam plenarie
lucrari non possit, eam tamen partialiter lucretur pro dispositione quam habet.

5. Subditus concedentis, quia actus iurisdictionis, qualis est concessio
‘. 17 Dec 1870

- 385 indulgentae pro vivis, in solos subditos exerceri potest. Cum vero indul­
gentia ad modum privilegii concedatur, nihil impedit quominus, post­
quam fuerit concessa, etiam non subditi eam possint lucrari ad normam
can. 927: Nisi aliud ex concessionis tenore appareat, indulgentias ab
Episcopo concessas lucrari possunt tum subditi extra territorium, tum
peregrini, vagi, omnesque exempti in territorio degentes.

CAPUT II.
De requisitis, ut subiectum capax indulgentias consequatur.

Ut vero, ita can. 925, § 2, subiectum capax eas revera lucretur, debet 492
habere intentionem saltem generalem eas acquirendi et opera iniuncta
implere statuto tempore ac debito modo secundum concessionis tenorem.
Itaque requiritur primum intentio, quia Ecclesia beneficia sua non
tribuit nisi volenti. Sufficit autem intentio generalis, qua quis vult lucra­
ri omnes indulgentias, quas per opera exercenda poterit lucrari ; eaque
habitualis, i. e. semel elicita et non retractata (S. Alf. VI, 534, 140).
Ecclesia scilicet, a cuius mente benigna tota haec res pendet, non censetur
virtualem multo minus actualem requirere, immo can. 925, § 2, qui de
sola intentione sine addito dicit, satis significat omnem intentionem,
etiam habitualem sufficere. Suadetur tamen, ut quis quovis mane eliciat
intentionem lucrandi omnes indulgentias operibus per diem exercendis
forte annexas.1 Denique videtur sufficere intentio implicita i. e. ea, qua
quis vult, ut opera sua tantum prosint, quantum poterunt prodessePraeter intentionem requiritur impletio operum iniunctorum, de qua
uberius agendum. Dicemus primum de operibus implendis generatim,
deinde de aliquibus operibus speciatim, denique de commutatione operum.
I. Opera implenda generatim considerata. Impletio operum est con- 493
ditio, sine qua indulgentia acquiri nequit, ita ut neque ignorantia, neque
bona fides, neque impotentia aliquem invent. Nec iuvat opus aequivalens
vel etiam praestantius operi praescripto substituere. Opera autem im­
plenda sunt integre, personaliter, moraliter bene, statuto tempore et
debito modo. Dicitur:
1. Personaliter ; excipe tamen eleemosynam, secundum dicenda n. 566.
2. Integre. « Quodsi unum ex operibus iniunctis vel in toto vel in
parte notabili ex ignorantia, negligentia vel impotentia omittatur... ex­
cepto casu legitimae commutationis, indulgentia non acquiritur. » 1 Atta­
men omissio partis exiguae cum in se tum respectu operis praescripti,
\ Cfr. Raccolta, p. XI. ----- ’. Raccolta, VIII.
W. M. T. M. 11.

25

— 386 —
non obstat indulgentiae lucrandae, ut si parum comedas in ieiunio, vel
in recitatione Rosarii tria Ave omittas. Ratio est, quia opus censetur
moraliter positum. Secus si v. g. ex quinque Pater et Ave praescriptis
unum omittatur (S. Alf- n. 534 sub 14 et 16). Quaenam prae oculis
habenda sint, si peculiaris oratio assignetur,
vide n. 507.
*
3. Moraliter bene, secundum dicta t. I, n. 242; hinc actus ne partim
quidem bonus, ut actus ex sola vanitate positus, ad indulgentiam lucrandam ineptus est.
4. Statuto tempore. Porro determinatio temporis est ad inchoandum
et ad finiendum privilegium, ita ut impletio ante vel post assignatum
tempus peracta, invalida sit.
5. Debito modo, puta si oratio statuatur genuflectendo recitanda.
Non refert, quo ordine opera impleantur. ‘
Nota i. Opere cui praestando quis lege aut praecepto obligatur, nequit indul­
gentia lucrifieri, nisi in eiusdem concessione aliud expresse dicatur; qui tamen
praestat opus sibi in sacramentalem poenitentiam iniunctum et indulgentiis forte
ditatum, potest simul et poenitentiae satisfacere ct indulgentias lucrari (can. 932).
Hinc nequit quis horas canonicas debitas recitando indulgentiam lucrari. Exci­
piuntur sacramentalis poenitentia, ut habet can. cit. ; item communio paschalis, ut
declaravit S. C. Indulg.,’ excipiendo tamen casum, quo indulgentia conceditur in
forma iubilaei ; excipiuntur quoque imposita a regula, si haec non obligat sub
peccato. Nec quidquam impedit, quominus quis indulgentiam lucretur praestando
opus er voto vel promissione debitum, quia votum et promissio neque lex sunt
neque praeceptum.
Nota 2. Uno eodemque opere, cui ex variis titulis indulgentiae annexae sint,
non possunt plures acquiri indulgentiae, nisi opus requisitum sit confessio vel
communio, aut nisi aliud expresse cautum fuerit (can. 933). Ita v. g., cum expresse
cautum sit, simul acquiri possunt indulgentiae Apostolicae et SS. Rosarii, forte
coronae annexae, ’ item indulgentiae SS. Rosarii et Crucigerorum, annexae eidem
coronae. ‘

Π· Opera implenda speciatim considerata. Opera, quae ad indulgen­
tiam saltem plenariam lucrandam saepius praescribuntur, sunt: Confes­
sio, S. Communio, visitatio alicuius ecclesiae vel oratorii publici et oratio
ad mentem S. Pontificis. Haec designari per notam clausulam « suetis
conditionibus », patet ex nova collectione iussu S. Poenitentiariae edita
ac decreto 22 Febr. 1929“ approbata.
495 i. Confessio. Quoties indulgentia conceditur cum clausula « contritis
et confessis » vel simili, confessio sacramentalis tanquam conditio sta494

’. S. C. Indulg. 19 Maii 1759 (Decr. auth. n. 214). ----- ’. 13 Dec. 1841 ; 10 Maii
1844.----- ’. S. Poenit. 17 Febr. 1922 (A. A. S. 1922, p. 143); 14 lun. 1922 (A. A. S.
1922, p. 394).-----'. S. C- Indulg 12 lun 1907.------ ’. A. A. S. 1929, P- 200.

— 387 —
tuitur, etiam pro iis, qui .non habent mortale, quamvis pro hisce non
requiratur absolutio. ‘ Attamen :
a) Ad quaslibet indulgentias lucrandas confessio forte requisita peragi
potest intra octo dies qui immediate praecedunt diem cui indulgentia fuit
affixa, item intra subsequentem totam octavam (can. 931, § 1).
b) Ad lucrandas indulgentias, concessas pro piis exercitiis trium vel
plurium dierum, confessio etiam fieri potest intra octavam quae imme­
diate sequitur exercitium expletum (can. 931, § 2).
c) Actualis confessio ad nullam indulgentiam lucrandam necessaria
est eis qui solent, nisi legitime impediantur, saltem bis in mense ad sacra­
mentum poenitentiae accedere, aut sanctam ’ communionem in statu gra­
tiae et cum recta piaque mente recipere quotidie, quamvis semel aut
iterum per hebdomadam ab eadem abstineant (cfr. can. 931, § 3). Excipe
indulgentias sive iubilaei ordinarii et extraordinarii sive ad instar iubilaei (can. cit.).
2. 5. Communio. Haec in qualibet ecclesia etc. suscipi potest, etiamsi 496
visitatio determinatae ecclesiae praescribatur. Ceterum:
a) Communio suscipi potest in pervigilio diei, cui indulgentia est
affixa, et intra subsequentem totam octavam (can. 931, § 1).
b) Ad lucrandas indulgentias concessas pro piis exercitiis trium vel
plurium dierum, communio fieri etiam potest intra octavam quae imme­
diate sequitur exercitium expletum (can. 931, § 2).
3. Visitatio ecclesiae; quocirca advertas:
497
a) Visitatio ecclesiae requirit ingressum in eam, atque quidem animo
colendi Deum. ‘ Si quis tamen prae multitudine fidelium in eam ingredi
nequeat, sufficit sese multitudini adiungere (S. Alf. n. 538, q. io).Quodsi
visitatio ecclesiae processionaliter fiat, non sufficit, ad peragendam prae­
scriptam visitationem, ut clerus et populus coram Ecclesia orantes tran­
seant, nec ut clerus cum aliquibus ex processione ecclesiam ingrediantur
et communem orationem recitent, ceteris extra ecclesiam consistentibus ;
sed requiritur, ut omnes ecclesiam ingrediantur, qui in ea contineri pos­
sunt, ibique communem orationem recitent.4 Ingressus ecclesiae S. Com­
munionis recipiendae causa etiam pro visitatione computari potest.
b) Si praescribitur visitatio ecclesiae vel oratorii publici determinati,
haec visitanda sunt. Si praescribitur visitatio ecclesiae non determinatae,
‘. Clausula « corde saltem contrito >, in concessione indulgentiae si apposita sit,
id unum significat, requiri statum gratiae, ut indulgentia acquiratur; non exigit,
ut qui in statu gratiae versetur, actum contritionis eliciat (S. C. Indulg. 17 Dec
1870, Decr. auth. n. 427). Idem significatur, si indulgentia dicitur concedi < in
forma Ecclesiae consueta». -----’. S. C. Indulg. 19 Maii 1759 (Decr. auth n. 214);
20 /\ug. 1822 (Decr. auth. n. 253, ad II); 15 Dec. 1841 (Decr. auth. n. 295). ----’. Raccolta, p. XVI. ----- *. S. C. Indulg. 18 Oct. 1901.

- 388 sufficit visitare quamcumque ecclesiam vel oratorium publicum, non
autem semi-publicum vel privatum. Attamen:
i* Quoties ad lucrandas indulgentias praescribitur visitatio alicuius ecclesiae
non determinatae vel indeterminati alicuius oratorii publici, fideles utriusqnc
sexus, qui perfectionis studio vel institutionis seu educationis aut etiam valetudinis
causa in domibus ecclesia vel publico sacello carentibus,de consensu Ordinariorum
constitutis, vitam communem agunt, itemque personae omnes ad illis ministran­
dum ibidem commorantes, visitare queunt propriae domus sacellum in quo obliga­
tioni audiendi Sacrum iure satisfacere possunt, dummodo cetera opera iniuncta
rite praestiterint (cfr. can. 929).’ 20 Cardinales a sua promotione in Consistorio,
Archicpiscopi et Episcopi facultate gaudent lucrandi in propriis sacellis indulgen­
tias, ad quas acquirendas praescripta sit visitatio templi alicuius vel publicae aedi­
culae civitatis seu loci, in quo Cardinales actu commorentur, quo privilegio etiam
eorum familiares frui possunt (can. 239, § 1, ii°; can. 349, § I, to°). Denique si
praescribatur visitatio determinatae capellae vel altaris, non sufficit tantum ingredi
in ecclesiam, sed necesse est ad determinatam capellam \el altare sese conferre
vel saltem sese sistere in loco, ex quo capella vel altare conspiciantur. s

c) Ad lucrandam indulgentiam alicui diei affixam, si visitatio eccle­
siae vel oratorii requiratur, haec fieri potest a meridie diei praecedentis
usque ad mediam noctem quae statutum diem claudit (can. 923).
d) Qui vult lucrari plures indulgentias, quarum singulae visitationem
ecclesiae requirunt, tenetur tot visitationes instituere — scii, post quam­
libet visitationem egrediendo et denuo ingrediendo — quot intendit in­
dulgentias lucrari ; quod etiam valet, si quae indulgentia toties acquiri
possit quoties visitetur ecclesia. ’
498
4. Recitatio precum, quae, si ecclesiae visitatio praescribatur, in ipsa
visitatione facienda imponi solet. Ceterum advertas:
a) Si ad lucrandas indulgentias oratio in genere ad mentem S. Ponti­
ficis4 praescribatur, mentalis tantum oratio non sufficit; oratio autem
vocalis poterit arbitrio fidelium deligi, nisi peculiaris aliqua assignetur
(can. 934, § 1). Itaque in casu posito sola oratio mentalis non sufficit;
satis tamen est orationi mentali aliquam vocalem — non tamen minimam
— addere (S. Alf. n. 538, q. 10). *
Ex communi sententia sufficiunt quinque Pater et Ave vel aequivalentia
pro libitu eligenda, nisi peculiaris oratio praescribatur. At pro Indulgcn‘. Concessio nequit applicari indulgentiae Portiunculae, cum pro ea visitatio
determinatae ecclesiae praescribatur, nisi tamen aliquibus illud sit specialiter con­
cessum (A. A. S. XVI, p. 346, ad VI).
’. Adrianus VI, 1 April. 1523; Clemens
VIII, 4 April 1524; Fanfani, o. c. p. 47.
S. C. Indulg. 29 Febr. 1864
(Dccr. auth. n. 399, ad II et III). — — 4 S. Pontifex intendit prosperitatem
et exaltationem Ecclesiae, exstirpationem haeresum, peccatorum conversionem,
pacem denique populi Christiani. ----- *. Cfr. Bencd. XIV. Constit. Inter praeteri­
tos, § 83.

W.

— 389 —

I
!

Î

tia Portiunculae lucranda ex decreto S. Poenit. d. 10 Iuli 1924 requiritur
recitatio 6 Pater, Ave et Gloria1·, nec possunt recitari aliae preces aequivalcntes ’
b) Si peculiaris oratio assignata fuerit, indulgentiae acquiri possunt
quocunque idiomate oratio recitetur, dummodo de fidelitate versionis
constet ex declaratione vel Sacrae Poenitentiariae vel unius ex Ordina­
riis loci ubi vulgaris est lingua in quam vertitur oratio; sed indulgentiae
penitus cessant ob quamlibet additionem, detractionem vel interpolatio­
nem (can. 934, § 2). Hinc v. g. indulgentiae non acquiruntur, si in can­
tatis litaniis B. Μ. V. semel tantum cantatur Kyrie eleison, neque si post
singulos titulos non recitatur Ora pro nobis. ’ Mos autem annuntiandi
ante singulas decades mysterium meditandum, non videtur nocere, cum
in casu non habeatur interpolatio in ipsis precibus. Quoad usum vero
mysterium in media salutatione angelica in memoriam revocandi, S.
Poenit. privatim interrogata edixit,4 cum non posse servari et propagari,
intactis indulgentiis. Attamen eadem Congregatio censet, canone 934, § 3
nullatenus revocatum esse indultum, quo Pius IX anno 1859, pro locis
ubi mos iam involuerat, induisit, ut fideles tali ratione Rosarium recitan­
tes valeant eiusdem indulgentias lucrari ; quod indultum Bened. XV,
supplicante S. Poenit., extendit ad omnes, qui iuxta praedictum morem
in quibuslibet locis S. Rosarium recitare consueverint.5
c) Ad indulgentiarum acquisitionem satis est orationem alternis cum
socio recitare, aut mente eam prosequi, dum ab alio recitatur (can· 934,
§ 3).
d) Muti lucrari possunt indulgentias adnexas publicis precibus, si una
cum ceteris fidelibus in eodem loco orantibus mentem ac pios sensus ad
Deum attollant ; et si agatur de privatis orationibus, satis est ut eas
mente recolant signisve effundant vel tantummodo oculis percurrant
(can. 936). Denique ex concessione Bened. Χλζ mutilati indulgentias pro
quibus lucrandis recitatio precum una cum aliquo corporis actu iniungitur, quem peragere impares sunt, lucrari valent fusis dumtaxat precibus.
*
Denique noto, a fidelibus alicui sodalitati ascriptis, indulgentias sodalitati con­
cessas acquiri posse, etiamsi statuta societatis non servent, ’ dummodo opera pro
indulgentiis inposita impleant.
Quaer., num qui opera iniuncta perfectius, puta maiori iervorc peragat, maiori
mensura indulgentiae particeps fiat quam ille qui minus perfecte agat.

’. A. A. S. XVI, p. 343, ad IX. ----- ’. S. Poenit. 30 lan.
P· 43)· ----- 4 *· S. Poenit. 21 Iui. 1919, ----- \ 27 Iui. 1920.
lan. 1921 (A. A. S. 1921, p. 163). ----- ’. S. Poenit. 22 Oct.
P· 539)· ----- ’· S. C. Indulg. 25 lan. 1842 (Decr. auth. n. 298,

1930 (A. A. S. 1930,
----- ’. S. Poenit. 22
1917 (A. A. S. 1917,
ad II); cfr. can. 692.

— 39θ —
Rcsp. i. Per sc neg, quia Ecclesia communi fervore contenta est, atque in appli­
canda indulgentia cius, quod ultra debitum praestatur, rationem non habet.
Rcsp 2. Per accidens facile fiet, ut qui ultra debitum praestet, magis indulgen­
tiam participet, quatenus scilicet contritio ideoque remissio culpae magis univer­
salis sit.

499

500

III. Commutatio operum. Pia opera ad lucrandas indulgentias iniuncta, confessarii possunt in alia commutare pro iis qui, legitimo detenti
impedimento, eadem praestare nequeant (can. 935). Ad pia opera huc
non pertinent ea, quae constituunt causam seu occasionem indulgentiae,
ut v. g. usus crucifixi, qui Viam Crucis supplere debeat. Confessarius
intelligitur, qui in fidelem, cui commutatio concedenda videtur, iurisdic­
tione sacramentali gaudet, ita ut confessionem saltem valide audire pos­
sit. Commutatio autem non tantum intra, sed etiam extra confessionem
fieri potest (S. Ali. n. 534, 150).
Sodales alicuius confratemitatis, qui ob infirmitatem vel incarcerationem impediuntur, quominus ecclesiam visitent, possunt indulgentias confraternitati concessas lucrari, etiam omissa visitatione forte praescripta.’
Quacr., quatenus eodem die plures indulgentiae acquiri possint.
Rcsp. i. Indulgentia plenaria, nisi aliud expresse cautum sit, acquiri potest
semel tantum in die, etsi idem opus praescriptum pluries ponatur (can. 928, § i).
Rcsp. 2. Partialis indulgentia, nisi contrarium expresse notetur, saepius per
diem, eodem opere repetito, potest lucrifieri (can. 928, § 2).
Rcsp. 3. Ut satis per se patch eodem dic diversae indulgentiae acquiri possunt,
modo opera pro singulis iniuncta impleantur, vel si eadem praescripta sint, iteren­
tur, quatenus iterari debeant; porro una eademque confessio et communio sufficit
pluribus indulgentiis lucrandis (n. 502).s Facultas autem lucrandi diversas indul­
gentias eodem die respicit cum indulgentias in uno die concurrentes propter fes­
tivitatem, tum illas, quas quis ob suam devotionem tali diei in hebdomade aut
mense affixerit.’

SCHOLION.
De applicatione indulgentiarum animabus purgatorii.

501

Praen. Quamvis S. Pontifex possit concedere, ut pro aliis viventibus
indulgentias lucremur, de facto, ipso Pontifice sic disponente, nemo
indulgentias acquirens potest eas aliis in vita degentibus applicare (can.
’. S. C. Indulg. 20 Aug. 1887 (Collect, η. ι68ο). —— a. S. C. Indulg. 29 Febr.
1664; 12 lan. 1878 (Decr. auth. n. 434 ad 3). ----- ’. S. C. Indulg. 29 Febr. 1664.

— 391 —

93°) ’· Quoad applicationem vero indulgentiarum animabus purgatorii
haec notamus:
I. Potestas S. Pontificis concedendi indulgentias pro defunctis. 502
S. Pontificem gaudere hac facultate, est fidei proximum ob damnatio­
nem eamque pluries repetitam sententiae contrariae. ’ Constat autem e
praxi Ecclesiae, qua S. Pontifices varias indulgentias animabus in purga­
torio applicabiles statuerunt ; et sequitur e dogmate communionis Sancto­
rum, vi cuius mutua bonorum communicatio in Ecclesia locum habet.
Modus concedendi indulgentias pro defunctis supra (p. 377) expo­
situs est.

II. Requisita, ut acquirens indulgentias eas defunctis applicet. Re- 503
quiritur: i° ut .S’. Pontifex eas ut defunctis applicabiles concesserit;
siquidem, ut statuit can. 913, 20, inferiores Romano Pontifice nequeunt
indulgentias concedere defunctis applicabiles. Ceterum indulgentiae om­
nes a Romano Pontifice concessae, nisi aliud constet, animabus in pur­
gatorio applicabiles sunt (can. 930). Requiritur 20 intentio acquirentis,
qua velit, ut, et determinet in genere vel in specie, quibus indulgentia a
se acquisita applicetur. Ratio est, quia S. Pontifex indulgentias tantum
applicabiles reddit, ut sequitur ex can. 913. 20 et 930. Sufficit autem
intentio virtualis vel etiam, quia agitur de quasi-donatione, habitualis.
Disputatur, utrum necne requiratur in lucrante status gratiae. S. C. Indulg. hac
de re pluries interrogata d. 20 Aug. 1822 respondit: Dilata; et die 22 Februar.
1847: Consulat probatos auctores. Porro ex probatis auctoribus alii’ negant, quia
status gratiae requiritur tantum ut dispositio ad effectum indulgentiae (i. e.
remissionem poenae) consequendum. Ergo si effectus percipiendus est a defuncto,
sufficit ut hic in statu gratiae sit, non autem requiritur dictus status in vivente,
qui conditiones indulgentiae implet. Attamen cum S. Alfonso (n. 534, sub 10)
et aliis4 contrarium admittendum videtur. Etenim S. Pontifex concedendo indul­
gentias pro defunctis, eas applicabiles tantum constituit, ut sequitur cum ex con­
cessionibus S. Pontificis tum ex can. 913, 2° et can. 930; a. v. concedit fidelibus
quoddam ius in satisfactionibus Christi et Sanctorum vel saltem ius easdem
satisfactiones nomine Ecclesiae Deo offerendi. Porro, si de peccatore agitur, prius
admitti nequit, cum peccator nullam satisfactionem sibi mereri possit. Quoad

‘. Cum can. cit. non pugnat < privilegium altaris pro agonizantibus > quia
in casu sacerdos celebrans non acquirit indulgentiam, sed indulgentia S. Missae
annexa ab Ecclesia directe agonizanti applicatur per modum absolutionis. Hinc
S. Off. 9 Nov. 1922, ad 1 respondit: Affirmative, ad quaesitum: Utrum post
can. 930 novi Codicis adhuc perseveret existvutia altaris pro agonizantibus.
’. Ita v. g. prop. 42 damnata a Pio VI contra Synodum Pistoriensem (Denz.Bannw. n. 1542).—
S. BellarmiNus, IX' Indulg. 1. 1. c. 14; Billuart, De Indulg.
dissert, unie art. 6. —
De Lugo, Disput XXVII, n. 75; Tournely, De
Poenit, qu. ult. art. 6; Wignandt, Tribunal Conf. tr. 14, n. 96.

alterum pariter aegre admittitur, eiusmodi ius concedi subiccto, quod ctiarn in fine
operum ab ipso praestandorum in Dei inimicitia persistit : eo magis quod tunc
Ecclesia peccatori concederet facultatem pro aliis faciendi, quod pro semetipso
quoad peccata anteriora remissa facere nequit..
Quatenus indulgentiae defunctis applicatae infallibilem effectum producant,
supra (p. 377) expositum est.

504

III. Mensura, secundum quam indulgentia defunctis obvenit. 1. Si
indulgentia plenaria est, et uni applicatur, intelligitur (si ponamus, Deum
Ecclesiae suffraganti annuere) omnes poenas residuas animae remittere.
Si plenaria est, et pluribus vel omnibus applicatur — quod fieri *potest
— distributio Divinae Providentiae relinquitur·
2. Si indulgentia partialis est, puta unius anni, intelligitur remittere
tantum poenae, quantum alicui remitteretur, si per annum ageret poeni­
tentiam, olim secundum canones pro peccatis imponi solitam. Si partialis
est, et pluribus vel omnibus applicatur, distributio Dei Providentiae
relinquitur.
SECTIO IV.

De translatione, suspensione et cessatione indulgentiarum.
505

I. Translatio indulgentiarum in eo consistit, quod de uno loco in
alium vel de uno tempore ad aliud transferuntur. De sola translatione
quoad tempus quaedam notanda. Porro, spectato can. 922 :
1. Si transferatur sollemnitas externa festi, indulgentiae festo adnexae
transferuntur in diem, quo externa sollemnitas instituitur; secus, si Offi­
cium tantum et Missa transferantur, et externa sollemnitas die proprio
instituatur.
2. Si agatur de festis, quae sine externa sollemnitate celebrantur, tunc
indulgentiae transferuntur, si festum occasionaliter tantum transferatur.
3. Indulgentiae adnexae... sacris supplicationibus vel precibus noven­
dialibus, septenariis, triduanis, quae ante aut post festum vel etiam eius
octavo perdurante peraguntur, transferuntur vel non transferuntur,prout
transferuntur vel non transferuntur indulgentiae ipsi diei festo adnexae.
Nota. Advertas tamen, non posse bis, utut diverso tempore, eandem
indulgentiam acquiri ; ita qui v. g. in una dioecesi indulgentiam festo
Immaculatae Conceptionis annexam lucratus est, nequit eandem iterum
lucrari in alia dioecesi, si ibidem versetur die, quo in ea externa sollem­
nitas festi celebratur.2 Pro Indulgentia Portiunculae vero declaratum
’ Raccolta, p. XI -----a. S. C. Indulg. 12 lan. 1878 (Dccr. auth. n. 435, ad III),

est d. 13 Tan. 1930,
*
Christi fideles posse ipsam consequi d. 2 mensis in
una ecclesia et die dominico proxime sequenti in alia ecclesia, ubi hic
dies ad normam Decr. S. Pocnit. d. d. ro Tui. 1924, ad VTT substitutus
fuerit. *

II. Suspensio indulgentiarum consistit in eo, quod indulgentiae ad 506
tempus cessant, transacto autem tempore, sine novo superioris actu revi­
viscunt. Porro :
1. Indulgentiae annexae alicui ecclesiae suspenduntur, si ecclesia fun­
ditus evertatur; reviviscunt vero si intra quinquaginta annos aedificetur
in eodem vel fere eodem loco et sub eodem titulo (can. 924, § 1). Dicitur
fere eodem loco, i. e· in parva distantia, puta 20 vel 30 passum. Si eccle­
sia per successivas reparationes etiam totaliter renovetur, indulgentiae
persistunt.
2. Pariter suspenduntur indulgentiae altari annexae, si altare destrui­
tur; reviviscunt vero, si sub eodem titulo et in eadem ecclesia utut in
alio loco reaedificetur. ’ Indulgentiae cruci missionum annexae conti­
nuantur, si cruci collapsae vel destructae nova substituitur, modo nova
crux eodem vel fere eodem loco erigatur, cum consensu saltem tacito
Episcopi. *
III. Cessatio indulgentiarum locum habet:
507
1. Per lapsum temporis ad quod concessae sunt.
2. Per revocationem concedentis huiusve Superioris.
3. Per mortem concedentis huiusvo iuris resolutionem tunc tantum
cessant, si datae fuerint cum clausula: ad beneplacitum nostrum, vel alia
aequipollcnti ; non autem, si datae fuerint absolute, sine clausula vel cum
clausula: ad beneplacitum S. Sedis aut simili (cfr. can. 70 et 73).
4. Per mortem illius, cui indulgentiae concessae fuerunt, si agitur de
privilegio pure personali; item per exstinctionem Confratemitatis, si
exstinctio legitime locum habuit ; secus si illegitime, quo casu indulgen­
tiae, restaurata Confraternitate, reviviscunt.’
5. Per destructionem aut venditionem rei, indulgentiis ditatae; scii,
can· 924, § 2 statuit : Indulgentiae coronis aliisve rebus annexae tunc tan­
tum cessant, cum coronae aliaeve res prorsus desinant esse vel vendan­
tur. Venditioni autem aequiperanda videtur commutatio unius rei cum
altera. °
\ Λ. A. S. 1930. p. 23. ----A. A. S. 1924,
Sept. 1623 (Decr. auth. n. 317); 18 Iui. 1902 (A.
Indulg. 22 Febr. 1888 (cfr. Anal, cedes. 1902 ,ρ.
Indulg. 26 Aug. 1840 (Decr. auth. η. 285). -----·.
(Decr. auth. n. 78).

p. 346. -—
S. C. Indulg. 16
S. S. 1902, p. 62).
‘. S. C.
261) ; 20 Iui. 1901.
". S. C.
Cfr. S. C. Indulg. 4 lun. 1721

— 394 —
Itaque indulgentiae non cessant eo quod pretium solvitur, postquam corona vel
res benedicta est, modo venditio ipsa ante benedictionem locum habuerit; neque
cessant ex eo quod coronae, cruces etc. indulgentiis ditatae alii donantur vel com­
modantur ad indulgentias lucrandas: idque valet, etiamsi donans vel commodans
dictas coronas, cruces etc. ad acquirendas indulgentias iam adhibuerit.1 Neque
obstat quod aliquid recipiatur vel etiam petatur, modo ne fiat titulo venditionis.
Quoad coronas rotes, indulgentias globulis annexas esse ; hinc catena mutari
potest. Si globuli filo ligantur hocque rumpitur, ita ut globuli in unum colligantur,
indulgentiae suspendi atque, corona restituta, reviviscere videntur.

Pans II.
De aliquibus indulgentiis in specie.
SECTIO I.
De altari privilegiato.
508

I. Notio. Privilegium altaris est privilegium, vi cuius indulgentia
plenaria, sub certis conditionibus, celebrationi Missae annexa est. Haec
indulgentia maxime quidem pro defunctis, subinde vero etiam pro vivis
est concessa. Hodiedum vero pro solis defunctis concedi solet; quoad
eam S. C. Indulg. 28 Iui. 1840 respondit — quae ceteroquin principiis
generalibus congruunt — « per Indulgentiam altari privilegiato ad­
nexam, si spectetur mens concedentis et usus clavium potestatis, intelligendam esse indulgentiam plenariam, quae animam statim liberet ab
omnibus Purgatorii poenis; si vero spectetur applicationis effectus, intelligendam esse Indulgentiam, cuius mensura divinae misericordiae bene­
placito et acceptationi respondet.: » Porro haec indulgentia prae aliis
certius effectum sortitur, quatenus a parte sacerdotis nihil requirit nisi
applicationem Missae (n. 521).
Quoad sensum privilegii praeterea advertas: Indulgentia solum appli­
catur ei, pro quo Missa dicitur,1 atque quidem uni tantum, etiamsi
Missa pro pluribus celebretur4.

509

11. Divisio. Privilegium distinguitur locale, quod annexum est altari,
ita ut omnes in eo celebrantes privilegio gaudeant ; personale, quod ad‘. Cfr. S. Poenit. 18 Febr. 1921 (A. A. S. 1921, p. 164).----- !. Dccr. auth. n. 283.
Si haec indulgentia concessa est pro vivis atque defunctis, « interpretanda est ita
ut tam pro vivis, si in altari de quo agitur Missae sacrificium applicetur, quain pro
defunctis, si pro his S. Sacrificium applicetur, intelligatur concessa Plenaria
Indulgentia: pro vivis ad modum iurisdictionis, pro defunctis ad modum suffra­
gii > (S. C. Indulg. 25 Aug. 1897).
’. S. C. Indulg. 18 Dea 1885; 25 Aug. 1897.
----- ‘. S. C. Indulg. 29 Febr. 1864 (Dccr. auth. n. 402, ad I); 19 lun. 1880
(Decr. auth. n. 451, ad II).

— 395 —

haeret sacerdoti, ita ut, in quocumque altari celebret, privilegio fruatur;
mixtum, quod afficit tam altare quam sacerdotem, ita ut determinati
tantum sacerdotes, v. g. membra alicuius Confraternitatis in tali altari
celebrantes privilegio potiantur.
III. Privilegium locale, i. Primum notes haec, quamvis minus pro- 510
prie privilegium locale constituant : Die Commemorationis omnium fi­
delium defunctorum, omnes Missae gaudent privilegio ac si essent ad
altare privilegiatum celebratae (can. 917, § 1).
2. Omnia altaria ecclesiae per eos dies quibus in ea peragitur supplica­
tio Quadraginta Horarum, sunt privilegiata (can. 917, § 2); intelligas:
dummodo in ea supplicatione observentur, quae Pius X per decretum
S. Off. 22 lun. 19141 constituit .
3. Quinam praeter Romanum Pontificem et quatenus possint desi­
gnare aliquod altare privilegiatum, vide n. 494.
Nota. i. Ut privilegium alicui altari annectatur, altare debet esse fixum. Sufficit
tainen fixum lato sensu, seu tale, ut eius structura habeat aliquam firmitatem,
quatenus scii., utut muro non firmata, ordinarie tamen non dimovetur, quamvis
dimoveri posset.: Non obstat quod lapis consecratus possit amoveri vel alius ei
sufficiatur.’ Quatenus privilegium reviviscat, si altare destructum reaedificetur,
vide n. 515.
Nota. 2. Ut indicetur altare esse privilegiatum, nihil aliud inscribatur, nisi :
altare privilegiatum, perpetuum vel ad tempus, quotidianum vel non, secundum
concessionis verba (can. 918, § 1).

IV. Privilegium personale. Hoc privilegio vi iuris communis gaudent 511
Cardinales (can. 239 § 1, n. 10), Episcopi sive residentiales sive titu­
lares (can. 349, § i, i°), Vicarii ac Praefecti Apostolici (can. 294, § 1).
Nota i. Qui obtinet ab Apostolica Sede privilegium personale, non tenetur
exhibere dictam facultatem Ordinario, nisi aliter disponatur in obtenta conces­
sione. 4
Nota 2. Qui gaudet privilegio personali per tres aut quatuor vices in hebdomade,
et aggregatus est alicui Congregationi, quae etiam tali privilegio gaudet, potest
utroque uti, dummodo in induito aliter expresse non disponatur. ’

V. Conditiones implendae. 1. Pro Missis celebrandis in altari privile- 512
giato nequit, sub obtentu privilegii, maior exigi Missae eleemosyna (can.
918, § 2).

’. A. A. S. 1914, p. 74. ----- ’. S. C. Indulg. 18 Iui. 1902. ------ ’. S. C. Indulg.
27 Sept. 1843 (L)ccr. auth. n. 324). ----- 4. S. C. Indulg. 5 Febr. 1841 (Decr. auth.
n. 286, ad II). ----- “. S. C. Indulg. 27 Maii 1839 (Dccr. auth. n. 272).

— 396 —

2. Missa offerri debet pro solis defunctis, uno vel pluribus; siquidem
privilegium locum non habet, si Missa offertur pro vivis vel pro vivis
simul et defunctis· ’
3. Missa offeratur pro sola anima, vel, si pro pluribus celebretur, etiam
pro anima, cui sacerdos vult, ut indulgentia applicetur. Indulgentia
enim, ut dictum est n. 517, non applicatur nisi ei, pro quo celebratur.
Non requiritur, ut vel offerens eleemosynam, vel sacerdos intendat
applicare privilegium ; nam illud eo ipso quod celebratio locum habet
applicatur animae vel uni ex animis, pro quibus celebratur. Deducitur ex
responsis S. C. Indulg.: In casu Ecclesia ipsa videtur rogare Deum, ut,
si Missa pro uno celebretur, huic, si pro pluribus celebretur, ei cui Ipse
maluerit, indulgentiam applicet. Hinc dicendum videtur, in privilegio
altaris facultatem applicandi indulgentiam ipsi celebranti non competere,
Denique ad valorem iam non requiritur qualitas Missae de Requie, de
feria vel de vigilia, neque additio Orationis pro defuncto. ’
513

VI. Altare gregorianum; quocirca speciatim quaedam notanda. lamvero Altare Gregorianum intelligitur altare S. Gregorii in Monte Coeli
de Urbe. Porro S. Congr. Indulg. 15 Mart. 1884 respondit, fiduciam,
qua fideles tenent celebrationem triginta Missarum quae vulgo Gregorianae dicuntur, uti specialiter efficacem ex beneplacito ct acceptatione
divinae misericordiae ad animae e purgatorii poenis liberationem, piam
esse et in Ecclesia probatam. ‘ Et S. Off. 2 Dec. 1912 5 declaravit, dictum
Altare esse vere et proprie privilegiatum, i. c. tale cui indulgentia plena­
ria annexa est. Sunt etiam altaria dicta Gregoriana ad inslar, quae scili­
cet instar altaris Gregoriani privilegiata sunt ; haec tamen post decretum
S. Officii 11-12 Dec. 1912, ad VII,’ iam non conceduntur.
De Missis Gregorianis, ut dicuntur, verbum fecimus in tract, de SS.
Euch. n. 222.
SECTIO II.

De Via Crucis et de Crucifixo Viae Crucis.7

514

Via Crucis est: «Pium exercitium, quo tota Dominicae passionis
series pictis tabulis, ubi commode fieri potest, expressa inque plures
stationes distributa, eo modo, quo peregrini Civitatis S. Hierusalem loca
‘. S. C. Indulg. 23 lan. 1901. ----- 2. S. C. Indulg. 12 Mart 1855 (Dccr. auth.
n. 366, ad I); 19 lun. 1880 (Decr. auth. n. 451, ad III).----- ’. S. Off. 20 Mart. 1913.
----- ‘. A. S. S. XVI, p. 500. ------ ‘. A. A. S. V, p. 33, ad VII. ------- ". A. S. S.
1913, p. 33. ----- ’. Cfr. Sleutjes, Instructio dc Stationibus S. Viae Crucis.
*

— 397 —
ipsa, ubi Christus passus est, recolentes et frequentantes invisunt, con­
templanda proponitur. » 1
Dicemus primum de erectione Viae Crucis, deinde de indulgentiis ei
annexis deque eis acquirendis, tum de Crucifixo Viae Crucis.

CAPUT I.
De erectione Viae Crucis.

I. Potestas erigendi Viam Crucis competit:
515
1. Cardinalibus, qui inde a sua promotione in Consistorio gaudent
facultate sub unica benedictione erigendi, in ecclesiis et oratoriis etiam
privatis aliisque piis locis, stationes Viae Crucis cum omnibus indulgen­
tiis, quae huiusmodi pium exercitium peragentibus impertitae sunt (can.
239, § b 6°)·
2. Episcopis, etiam titularibus, qui inde ab accepta authentica notitia
peractae canonicae provisionis idem possunt quod Cardinales, ritibus
tamen ab Ecclesia praescriptis (can. 349, § 1, i°).
3. Vicariis ct Praefectis Apostolicis, in suo territorio (can, 294, § 1).
4. Superioribus Ordinis Fratrum Minorum, exclusis etiam Minoribus
Capuccinis et Conventualibus.3 Porro :
a) Minister Generalis per se (vel per alios) erigere Stationes potest
ubique terrarum, Minister Provincialis intra Provinciam, Guardianus vel
Praeses intra proprium guardianatum seu districtum, non tam rigorose
sumendum, cum Benedictus XIV arbitrio parochorum reliquerit electio­
nem religiosi viri, quem aptiorem judicaverint, ut cum licentia sui supe­
rioris localis ad erectionem faciendam pergat.1
b) Minister Generalis facultatem erigendi delegare potest intra et extra
Ordinem; concedere quoque potest auctoritatem subdelegandi: quo iure
ceteri Superiores omnino carent, qui praeterea ad erectionem Viae Cru­
cis tantum delegare valent proprios subditos, qui sint concionatores vel
confessarii approbati. ’
Nota. Auctoritas competens in Ordine Fratrum Minorum, a qua peti­
tur facultas, hanc passim restringit ad loca, ubi dictus Ordo non exsistit.
Nomine locorum autem hic veniunt civitas, oppidum (pagus) cum respectivis suburbiis sive locis eis adiacentibus, non autem paroecia vel uni­
versa dioecesis aut alia quaelibet dioecesis sectio seu pars.4
Const. Bcned. XIII Inter plurima, 9 Mart. 1726. ----Monita cit. η. I.----'■ Stein, p. 32. ----- *. S C. Indulg. 14 Dec. 1857 (Decr. auth. n. 382, ad I et II).

— 398 —

516

II. Loca erectioni apta sunt: Ecclesiae, oratoria publica et semipublica; item oratoria privata seu domestica, in quibus privilegium est
celebrandi Missam; item loci communes et decentes conventuum, semi­
nariorum, hospitalium, aliorumque locorum piorum ; denique loci publici
et decentes sub dio, uti in coemeteriis, in aditu ecclesiarum, in hortis, in
nemoribus. Pro oratoriis privatis seu domesticis, in quibus Missa dici
nequit, requiritur speciale indultum.1
Nihil quoque prohibet, quominus in eodem loco plures Viae Crucis
erigantur.3

517

III· Documenta requisita. Ante erectionem sub poena nullitatis in
scriptis requiruntur: i° Deputatio sacerdotis erigentis, nisi sit ipse Supe­
rior; 1 2° pro singulis casibus licentia Ordinarii loci, consensus parochi et
superiorum ecclesiae, monasterii, hospitalis, vel loci pii, ubi Stationes
S. Viae Crucis erunt constituendae. * Attamen :
1. Licentia Episcopi non requiritur, si agatur de loco exempto, uti sunt
ecclesiae, oratoria et loca interna religiosorum exemptorum ; ‘ non tamen
excipiuntur oratoria stricte domestica aliaque loca decentia domorum
privatarum. ‘
2. Neque consensus parochi requiritur, si agatur de locis, quae de iure
vel saltem de facto (puta vi statuti dioecesani) a iurisdictione parochi
exempti sint ; ’ in posteriori tamen casu consensus rectoris, cui locus con­
creditus est, requiritur. Neque consensus parochi exigitur pro oratoriis
stricte privatis aliisque locis decentibus domorum privatarum.
3. Sufficit, ut deputatio, licentia et consensus in scriptis exhibenda,
implicita sint. Hinc si v. g. Episcopus aliquem in scriptis deputaverit ad
erigendam Viam Crucis in loco determinato, non requiritur aliud docu­
mentum, quod licetntiam exprimat.
Peractae erectionis confici debet instrumentum ab erectore propria
manu subscribendum. ’ Praeterea postulatio ac concessio erectionis asser­
vandae sunt in archivo episcopali ; cetera documenta, ut instrumentum
C£r. Breve Clem. XII Exponi nobis, 16 lan. 1731, una cum Rescripto S. C.
Indulg. 15 Mart. 1884; Monita Clem. XII cit. η. III et IV. Ex praxi non tam
stricte sumendum videtur, quod praescriptiun legitur in cit. Decr. η. III: Ubi vero
Via Crucis erigi vellet extra ecclesiam... curandum erit semper, ut ea ab ecclesia
aut loco sacro ducat initium, vel usque ad ecclesiam vel locum sacrum finem
habeat (Sleutjes, n. 19). ’ . Cfr. Monita cit. η. IV.
’. Monita cit. η. III;
S. C. Indulg. 20 Jun. 1838 (Decr. Auth. n. 261), 30 lan. 1839 (Decr. auth. n. 270,
ad II), 23 Nov. 1878 (Decr. auth. n. 442, ad I). ----- «. Cfr. Clementis XII Breve
Exponi Nobis et Benedicti XIV Breve Cum tanta. ----S. C. Indulg. 26 Sept.
1892, ad IX.
*. S. C. Indulg. 26 Sept. 1892, ad VI.
’. S. C. Indulg.
21 lun. 1879 (Decr. auth. n. 445, ad I); 26 Sept. 1892,----- '. S. C. Indulg.
25 Sept. 1841 (Decr. auth. n. 294)'.

— 399 —

erectionis, de quo diximus, in archivo loci. ‘ Haec tamen non praescri­
buntur sub poena nullitatis. ’
IV. Materia erectionis. Ad valorem requiruntur quatuordecim cruces 518
ligneae, adstantibus visibiles. * Quamvis nullum decretum clare praescri­
bat, cruces debere esse visibiles qua ligneas, haec tamen est mens legisla­
toris. Crucibus iunguntur, non tamen necessario, ’ tabulae sive pictae sive
sculptae, quae repraesentent eadem passionis mysteria, quae Stationes
S. Viae Crucis Hierosolymitanae.
V· Forma erectionis constituitur crucium (et tabularum, si adhibean- 519
tur) benedictione et affixione, aliqua distantia servata.
1. Benedictio crucium ad valorem *
requiritur; tabulae, si adsint, pos­
sunt, * sed non debent benedici. Crucium benedictio fieri debet a minis­
tro legitimo, in loco ubi Via Crucis est erigenda. ' Si tamen Via Crucis in
monialium monasterio erigenda est, non requiritur, ut erigens clausuram
ingrediatur, sed sufficit, ut cruces benedicat ad crates.' Ceterum bene­
dictio fieri potest tam ante quam post earum affixionem. *
2. Affixio crucium (puta ad murum vel super scamna, modo haec inamovibilia et satis erecta sint) pariter pertinet ad valorem.10 Attamen
perinde est, utrum fiat ante an post benedictionem, ab ipso erectore an
ab alio; et si ab alio fiat, neque requiritur, ut erector praesens sit, ita ut,
facta benedictione, discedere possit.11
3. Aliqualis distantia inter diversas stationes requiritur, ita ut valor
deficeret, si totum iter paucis admodum passibus absolveretur.13 Nihil
autem refert, utrum iter a parte Evangelii an a parte Epistolae incipiat.

VI. Invalidatio erectionis locum habet:
520
i. 5: cruces primitus benedictae omnes vel saltem septem pereunt, sive
simultanée sive successive ’*. In casu requiritur nova erectio ; nova autem
’. S. C. Indulg. 3 Aug. 1748 (Dccr. auth. n. 175); 25 Sept. 1841 (Decr. auth.
n. 294).
’. S. C. Indulg. 6 Aug. 1890, ad IV. ----- *. Monita cit η. III; S. C.
Indulg. lun. 1838 (Dccr. auth. n. 261) ; 30 lan. 1839 (Dccr. auth. n. 270, ad II) ;
23 Nov. 1878 (Dccr. auth. n. 442, ad I). ----S. C. Indulg. 13 Nov. 1837 (Decr.
auth. n. 258) ; 20 Sept. 1839 (Dccr. auth. n. 275, ad I). ----- *. S. C. Indulg. 30 lan.
1839 (Decr. auth. n. 270, ad II). ----- *. S. C. Indulg. 28 Sept. 1838 (Decr. auth.
n. 246, ad IV) edicit quidein, imagines (seu tabulas) nunquam benedici ; at cum
formula eas benedicendi in Rit. Rom. retenta sit, dicta declaratio ita intelligatur,
ut non sit de necessitate imagines benedici. ----- ’. Cfr. S. C· Indulg. 26 Sept 1872.
---- ‘. S. C. Indulg. 21 lun. 1879 (Dccr. auth. n. 447). ------ ·. Monita cit η. VIII.
“. Cfr. S. C. Indulg. 16 Dec. 1760 (Dccr. auth. n. 223, ad II).
u. Cfr. S. C
Indulg. 22 Aug. 1842 (Dccr. auth. n. 311, ad I et II); 21 lun. 1879, n. 447; 26 Sept.
1892, ad II.
S. C. Indulg. 26 Aug. 1752 (Decr. auth. n. 194, ad I).
S. C. Indulg. 30 lan. 1839 (Decr. auth. n. 270, ad V).

— 4°° —

illa erectio seu renovatio (in eodem loco) fit sola benedictione novarum
crucium, quin denuo requirantur licentia Episcopi et consensus parochi,
modo ista praesumi possint perseverare. ‘ Delegatio tamen in scriptis
facienda est.5
Casu quo cruces in minore numero pereunt, erectio non invalidatur,
et sufficit crucibus perditis alias sine benedictione substituere.1
2. Si cruces definitive in alium locum transferuntur; * non autem si
removentur ad tempus, vel in eodem loco alio modo disponuntur. ‘
Casu quo cruces definitive transferuntur in alium locum, in quo \zia
Crucis nondum erecta fuerat, omnes et singulae conditiones implendae,
quae in priore erectione. Si vero in alio illo loco Via Crucis iam legitime
erecta fuerat, sufficit Viae Crucis translatae benedictio, praehabita dele­
gatione in scriptis concessa, et sine aliorum documentorum renovatione,
modo licentia Episcopi et consensus parochi praesumantur perseverare.
Privilegium Viae Crucis non cessat, si, vetere ecclesia destructa, nova
in eodem fere loco et sub eodem titulo aedificetur, ibique eaedem cruces
affigantur, quae in vetere ecclesia affixae erant.7
521

VII. Convalidatio erectionis seu sanatio eius invalidae pertinet ad
S. Poenitentiariam, quae conditiones implendas designare non omittet.
CAPUT II.
De indulgentiis Viae Crucis annexis, deque eis acquirendis.

522

I· Indulgentiae annexae. Ex Decreto S. Poenit. ‘ abrogatae sunt
omnes et singulae Indulgentiae antea concessae in peragenda Via Crucis,
et statutae sunt sequentes indulgentiae novae : Fideles omnes qui, sive
singulatim sive in comitatu, saltem corde contrito, pium exercitium Viae
Crucis, legitime erectae, ad praescripta Sanctae Sedis peregerint, lucrari
valent :
1. Indulgentiam plenariam toties quoties ipsum pium exercitium com­
pleverint.
2. Aliam indulgentiam plenariam, si eodem die quo memoratum pium
exercitium peregerint, vel etiam si infra mensem ab eodem decies peracto
ad Sacram Synaxim accesserint.
‘. S. C. Indulg. n lan. 1896.----- ’. Cfr. S. C. Indulg. 22 Aug. 1844 (Decr. auth.
n. 328). ------ ’. S. C. Indulg. 30 lan. 1839; 20 Sept. 1839 (Decr. auth. n. 270, ad
V ; n. 275, ad II). ----- *. S. C. Indulg. 30 lan. 1839 (Decr. auth. n. 270, ad IV).
----- ‘. S. C. Indulg. 20 Sept. 1839 (Decr. auth. n. 275, ad III); 22 Aug. 1842
(Decr. auth. n. 311, ad IV); 20 Aug. 1844 (Decr. auth. n. 328). ------*. S. C. Indulg.
n lan. 1896. ----- ’. S. C Indulg. 9 Aug. 1843 (Decr. auth. n. 323); 7 lun. 1905.
----- *. 20 Oct. 1931 (A. A. S. 1931, p. 522).

— 4° i —

3. Indulgentiam partialem decem annorum totidemque quadragena­
rum pro singulis stationibus, si forte incoeptum exercitium, quavis ratio­
nabili causa, ad finem non perduxerint.

II. Acquisitio indulgentiarum. Ut indulgentiae acquirantur, requi- 523
luntur :
1. Visitatio Stationum, eundo ab una statione ad aliam 1 Porro:
a) In exercitio privato seu peracto a singulis personis, semper requi­
ritur transitus ab una Statione ad aliam, «in quantum sinit aut multitudo
personarum, quae eas visitant, aut angustia loci, ubi sunt erectae. » ’
b) In exercitio publico seu peracto instar functionis sacrae publicae,
quando perturbatio excitari potest, sufficit ut, unoquoque de populo
suum locum tenente, sacerdos cum duobus clericis sive cantoribus cir­
cumeat, ac sistens in qualibet statione, ibi recitet peculiares consuetas
preces, ceteris alternatim respondentibus. ’ Casu autem, quo ob ecclesiae
amplitudinem aut alia loci adiuncta sacerdos, in qualibet statione recitans
preces, vix aut ne vix quidem intelligi queat, sufficit, ut eaedem reciten­
tur a sacerdote e suggestu, unde ab omnibus intelligatur, dummodo alius
sacerdos cum duobus clericis sive cantoribus circumeat, et in qualibet
statione sistat. *
c) In exercitio communi scilicet peracto a pluribus simul, non tamen
instar functionis publicae, transitus omnium requiritur, nisi obstet an­
gustia loci; quae si obstet, casu quo agitur de communitate religiosa,
sufficit, ut unus, etiam laicus vel femina, circumeat, ac sistens in qualibet
statione preces recitet. ’
2. Meditatio passionis D. N. I. *
Chr.; neque ulla praescribitur oratio
vocalis/ Sufficit autem meditatio passionis in genere, eaque quantumvis
brevis et pro unicuiusque capacitate. *
3. Exercitium moralitcr uno tractu peractum. * Interruptio brevis qua­
cumque de causa, immo longior ex causa religiosa non obstat.10

CAPUT III.
De Crucifixo Viae Crucis.

I. Notio. Crucifixi Viae Crucis intelliguntur cruces cum imagine 524
Mon. cit. η. VII. ----- *. S. C. Indulg. 26 Fcbr. 1841 (Dccr. auth. n. 287). -----S. C. Indulg. 23 Iui. 1757 (Dccr. auth. n. 210). ----- 4*. *i S.
* * C. de Prop. Fid.
i Mart. 1884. ----- e. S. C. Indulg. 27 Fcbr. 1901 ; 7 Maii, 1902. ----- *. Monit. cit.
n. 6. ----- ’. Cfr. S. C. Indulg. 2 lun. 1838 (Dccr. auth. n. 259); Raccolta, n. 88.
---- ". Cfr. Raccolta, n. 88. ------ *. S. C. Indulg. 22 lan. 1858 (Decr. auth. n. 385,
ad I).----- 10. S. C. Indulg. 16 Dec. 1760 (Decr. auth. n. 223, ad IV).
W. M. T. M. 11.

26

— 402 —

Redemptoris, cui indulgentiae Viae Crucis annexae sunt, prout sub III
exponetur. Porro indulgentiae affiguntur non cruci, sed imagini Christi,
ita ut haec sine indulgentiarum periculo ab una cruce in alteram trans­
ferri possit. ’ Ceterum :
1. Imago Crucifixi debet esse prominens, ita ut non sufficiat crux cum
imagine Redemptoris depicta vel impressa. Deducitur ex documento
authentico concessionis, quod asservatur in archivo conventus S. Bonaventurae in Urbe.3 Sufficiunt vero crucifixi ita aere cusi, ut imago
divini Redemptoris quidem tantillum sit prominens, at e cruce solvi seu
separari non possit.3
2. Imago debet esse ex aurichalco vel ex alia quacumque materia non
fragili.4 Nomine tamen materiae fragilis hic etiam venire videtur stan­
num et plumbum, aeque ac dicetur de obiectis, quibus indulgentiae papa­
les annexae sunt (n. 545). Crux videtur ex quacumque materia confici
posse.
525

II. Annexio indulgentiarum. 1. Potestas annectendi indulgentias Cru­
cifixis Viae Crucis competit:
a) Cardinalibus et Episcopis, prout n. 524 dictum est de ipsa Via
Crucis (can. 239, § 1, 6°; can. 349, § 1, i°).
b) Superioribus Ordinis Fratrum Minorum; ex iis solus Minister
Generalis facultatem sive subditis sive extraneis delegare potest.5
2. Ad annectendas indulgentias sufficit signum crucis factum cum
intentione applicandi indulgentias. ' Possunt etiam plures crucifixi in
globo unico signo crucis benedici ; ' item crucifixi, quibus aliae indulgen­
tiae iam annexae sunt * (n. 546).

526

III. Indulgentiae annexae earumque acquisitio. 1. Crucifixo viae
Crucis annexae sunt eaedem indulgentiae, quae Viae Crucis, i. e. èt
indulgentia plenaria ipsi Viae Crucis, èt indulgentia plenaria Viae Crucis
ratione Communionis annexa (n. 531)
.*
2. Ad acquirendas indulgentias expositas haec requiruntur:
a) Per se requiritur :
a) Ut quis infirmitate aliave causa impediatur, quominus stationes
Viae Crucis visitet.10 Videtur autem sufficere causa mediocriter gravis.
‘. S. C. Indulg. 24 Maii 1883. ----- ’. Docuni. auth. cit. ; S. C. Indulg. 8 Aug.
1859 (Decr. auth. n. 387, ad II).----- ’ S. C. Indulg. 24 Maii 1883. ------ *. Docum.
auth. cit ; S. C Indulg. 8 Aug. 1859 (Dccr. auth. n. 387, ad II).----- ·. Rescriptum
S. C Indulg. cit. 15 Mari. 1884. ----- *. S. C. Indulg. it April. 1840 (Decr. auth.
n 281, ad V); 7 lan. 1843 (Dccr. auth. n. 313, ad II et IV). ----- T. S. C. Indulg.
u Mart 1855 (Decr. auth. n. 363).----- ’. S. C. Indulg. 29 lan. 1820 (Dccr. auth.
n. 249, ad III). ----S. Pocnit. 20 Oct. 1931 (A. A. S. 1931. p. 522). ----Docum. authent. cit.

403 —
β) Ut Crucifixus, durante recitatione precum (de quibus statim), ma­
nu teneatur.1 Si preces recitentur in communi, sufficit, ut una persona
Crucifixum manu teneat, et alii, ceteris curis remotis, se componant pro
recitandis precibus praescriptis una cum persona, quae tenet Cruci­
fixum. ’ Dicitur ceteris curis remotis, i. e. iis saltem occupationibus
externis, quae internam attentionem impediunt. ’
7) Ut interim recitentur corde saltem contrito et devote 20 Pater, Ave
et Gloria scilicet unum pro qualibet statione, quinque in memoriam sanc­
torum Christi Vulnerum, unum iuxta mentem S. Pontificis. ‘
ύ) Ut in usu crucifixi habeatur Passionis Dominicae meditatio vel
saltem pia eiusdem recordatio. ’
Nota- Si quis, recitatione incepta, ex rationabili causa omnes prae­
scriptos Pater, Ave et Gloria recitare nequiverit, pro indulgentia plena­
ria indulgentiam partialem decem annorum totidemque quadragenarum
consequitur pro singulis Pater cum Ave et Gloria recitatis. '
b) Per accidens, ut ita dicam, haec valent:
a) Si quis infirmus absque gravi incommodo vel difficultate 20 Pater,
Ave et Gloria recitare nequeat, indulgentias lucrari potest vel osculando
vel etiam tantummodo intuendo, cum affectu et animo contrito, in ali­
quem Crucifixum ad hoc benedictum, ei vel a sacerdote vel ab aliqua
alia persona exhibitum, et recitando brevem aliquam orationem vel pre­
cem iaculatoriam in memoriam Passionis et Mortis I. C. D. Ni. '
fl) Si quis, vi morbi, vel tantum osculari vel intueri tantum queat in
Crucifixum ad hoc benedictum, non vero addere precem iaculatoriam,
indulgentias plenarias consequi non impeditur. ‘
SECTIO III.

De Benedictione papali seu Apostolica.
1. Notio. Benedictio papalis est benedictio a S. Pontifice vel eius no- 527
mine concessa. Est sacramentale, cui annecti solet indulgentia plenaria.
II. Concessio benedictionis. 1. Quinam eam iure communi concedere 528
possint, vide n. 494.
2. In concedenda benedictione formula praescripta adhibeatur (can.
*. Docum. authent. cit. ----- ’. S. C. Indulg. 19 lan. 1884. Documentum habetur
in archivo Curiae Generalitiac Ord. Fratrum Min (SleutjES, p. 67). ----- 3 S. C.
Indulg. 13 Nov. 1893.
4 S. C. Indulg. 8 Aug. 1859 (Decr. auth. n. 387, ad I).
-----‘. S. Poenit. 14 Dec. 1917, ad IV (A. A. S. 1917· P· 3θ). ------ *■ S. Poenit.
20 Oct. 1931 (A. A. S. 1931, P- 522). ----- ’. S. Poenit. 25 Mart. 1931 (A. A. S.
1931, p. 167). ----- ’. S Pocnit. 20 Oct. 1931 (A. A. S. 1931, P- 522).

— 404 —

914)· Porro: i° Episcopi aliique Praelati saeculares utantur ritibus et
formula a Clem. XIII, 5 Sept· 1762 praescriptis et appendici Pontif.
Rom. insertis. 2° Praelati Regulares utantur formula a Bened. XIV per
Encycl. Exemptis praedecessorum, 19 Mart. 1748 statuta, et relata in
Rit. Rom. tit. VIII, cap. 32, 3. Missionarii eam concedere possunt cum
solo signo Crucis et formula : « Benedictio Dei Omnipotentis, Patris, et
Filii, et Spiritus Sancti, descendat super vos et maneat semper.
R. Arnen ; »1 licet tamen uti formula Rit. Rom.
529 III. Acquisitio indulgentiae. Nisi expresse aliud statuatur, ad indul­
gentiam acquirendam sufficit, ut quis sit i° praesens benedicenti;
2° corde contritus seu in statu gratiae. ’

SECTIO IV.
De Benedictione papali seu apostolica in articulo mortis.
I. Notio. Benedictio, de qua dicimus, intelligitur benedictio a S. Pon­
tifice vel eius nomine moribundo concessa· Huic pariter annectitur indul­
gentia plenaria, quae effectum sortitur eo momento, quo anima a cor­
pore separatur ; et solis vivis applicabilis est. ’
531 II. Concessio indulgentiae. 1. Quinam eam concedere possint,
vide n. 494.
2. Concedatur « illis infirmis qui vel illam petierint, dum sana mente
et integris sensibus erant, seu verisimiliter petiissent, vel dederint signa
contritionis; impertienda (autem) iisdem est, etiam si postea linguae,
ceterorumque sensuum usu sint destituti, aut in delirium vel amentiam
inciderint. Excommunicatis vero, impoenitentibus, et qui in manifesto
peccato mortali moriuntur, est omnino deneganda. » 4 Neque excluduntur
pueri, etiamsi primam communionem nondum receperint, modo peccandi
capaces sint. * Pariter concedi potest iis omnibus, quibus mors ex causa
externa imminet, uti capite damnatis, militibus ante praelium. *
3. Concedi potest, ubi primum quis in tali periculo versatur, ut viati­
cum ei ministrari possit; mos autem est, isque in Rit. Rom. fundatur,
eam concedendi post recepta Sacramenta Poenitentiae, S. Eucharistiae
et Extremae Unctionis.

530

‘. S. R. C. 11 Maii, 1911, ad III. -----’. Cfr. Fanfani, p. 74. ------ ’. Raccolta,
I. p. XXII, 4 et 11, Avvertenzc, i°; cfr. A. S. S. 32 p. 238. ----- «. Rit. Rom. tit.
V, cap. 6, n. 1. Pariter S. C. Indulg. 23 Sept. 1775 (Decr. auth. n. 237, ad V)
respondit, benedictionem in articulo mortis cum applicatione indulgentiae plenariae
posse, si sit periculum in mora, concedi tum valide, tum licite iis, qui etiam culpa­
biliter non fuerunt ab incepto morbo Sacramentis refecti vel Poenitentiae, vel
Eucharistiae, vel Extremae Unctionis, vel nullo horum, subitoque vergunt in
interitum ---- ’. S. R. C. 16 Dec. 1826 (Decr. auth. n. 2650). ------ ·. S. C. Indulg.
18 Dec. 1SS5.

— 405

4- Concedenda est formula a Bened. XIV per Bullam Pia Mater
5 April. 1747 praescripta et Rit. Rom. tit- V, cap. 6 inserta, atque quidem
sub poena nulli tatis tam quoad ipsam formulam,1 quam quoad linguam
Latinam ’ adhibendam.
Praxis benedictionem pluribus infirmis simul impertiendi tolerari po­
test, dummodo benedictionis formula: « Dominus Noster lesus Christus»
usque ad verba « Spiritus Sancti, Arnen » singulariter super singulis pro­
nuntietur, etsi cetera omnia in plurali fuerint recitata.7
5. Cum indulgentia in ultimo vitae momento applicetur, benedictio
semel concessa in eadem infirmitate denuo concedi nequit;
*
idque valet
etiamsi pluribus titulis recipi possit, ' vel quis in statu peccati gravis eam
receperit vel post eam receptam in peccatum relapsus sit. Secus, si quis
e gravi periculo ereptus denuo in illud incidat.7
III. Acquisitio indulgentiae. Ut indulgentia acquiratur, requiritur ad 532
valorem :
1. Ut constitutus in periculo sit in statu gratiae, saltem in ultimo
vitae momento (n. 500).
2. Ut ore, si possit, secus corde SS. Nomen lesu invocet. '
3. Ut morbi dolores ipsamque mortem aequo ac libenti animo de
manu Domini suscipiat, in satisfactionem pro peccatis.
*
Nola i. Neque Bulla Pia Mater neque Raccolta (p 529) requirunt Confessio­
nem et S. Eucharistiae receptionem ; hinc non praescribuntur, nisi rescriptum, quo
alicui facultas benedictionem impertiendi conceditur, eas exigat ; quod hodicdum
contingere solet.10
Nota 2. Cum in articulo mortis conferuntur Viaticum, Extrema Unctio et Bene­
dictio papalis, Confiteor etc. ter recitari debent.11

SECTIO V.

De absolutione generali cum indulgentia plenaria.
I. Notio. Absolutio, de qua sermo est, consistit in deprecativa poena- 533
’. S. C. Indulg. 5 Febr. 1841 (Decr. auth. n. 286, ad VIII); 22 Mart 1879;
Decr. S. R. C. 7 Maii, 1882; Breve Leon .XIII, 7 Iui. 1882 (Decr. auth. n. 444,
ad III, p. 411 ct 491).----- Cfr. S. R. C. 3 lun. 1904 (A. S. S. XXXVIII, p. 34Ο,
ad I). ----- *. S. C. Indulg. 10 lun. 1886. ----- ‘. S. C. indulg. 23 Sept. 1775, ad 6
(Decr. auth. n. 237, ad VI); 20 lun. 1836 (Decr. auth. n. 237, ad VII); 24 Sept
1838 (Decr. auth. n 263, ad 11).
‘. S. C. Indulg. 12 Mart 1885.
S. C.
Indulg. 20 lun. 1836 (Decr. auth. n. 257, ad VII).-----S. C. Indulg. 10 lun. 1886.
---- ". S. C. Indulg. 23 Sept. 1775 (Decr. auth. n. 237, ad VII); 22 Sept. 1892
(A. S. S. XXV, p. 315).
*. Bulla Pia Mater iam citata. — ’°. BeringerSteinen, I, n. 1027 (A. A. S. IX, p. 54, 69).
u. S. C. Indulg. 5 Febr. 1841
(Decr. auth. n. 286, ad VII).

— jo6 —

rum peccati absolutione, quae certis diebus conceditur tribus Ordinibus
aliquarum familiarum religiosarum; cui absolutioni annexa est indulgen­
tia plenaria, etiam defunctis applicabilis.

534

II· Concessio absolutionis, i. Publice, i. e. extra confessionem, sive
uni sive pluribus, concedi potest: Religiosis primi Ordinis a proprio
Superiore eiusve delegato; Monialibus secundi Ordinis et Tertiariis cum
votis simplicibus a confessario monasterii vel alio delegato’ ab Epi­
scopo;’ Tertiariis saecularibus a directore confraternitatis, et si ipse
quacumque ex causa afuerit, a quolibet approbato pro confessionibus.’
Privatim seu in confessione concedi potest a quolibet confessario;'
neque, si poenitens est in statu gratiae, requiritur, ut confessio et abso­
lutio sacramentalis praecesserint, sed satis est, eam concedi in confessionali. *
2. Absolutio per se concedenda est ipso die, cui annexa est, scii, a
media nocte usque ad mediam noctem; sed Leo XIII declaravit, quem­
libet Tertiarium absolutionis generalis « participem fieri posse pridie
diei, quo ipsa in Indice indulgentiarum eiusdem Tertii Ordinis elargienda
recensetur, non tamen publice, sed privatim tantummodo, nempe post
expictam sacramentalem confessionem, » vel saltem in confessionali, ut
secundum dicta supra addi posse videtur. *
3. Formula absolutionis adhibenda reperitur in Rit. Rom. (ed. 1925);
nimirum:
a) Formula Absolutionis Generalis pro Regularibus cuiuscumque Or­
dinis hoc privilegio fruentibus (p. 276).
‘. S. C. Indulg. n Fcbr. 1903.----- ’. S. C. Indulg. 27 Maii, 1903. ------ ’. S. Off.
sect de indulg. 15 Dec 1910. — - 4. S. C. indulg. 10 lun. 1886; 30 lan. 1,896, ad I.
----- ·. S. C Indulg. 21 Iui. 1881. ------ *. Ordinibus S. Francisci haec praeterea
indulta concessa sunt:
i° Fratres et Moniales ex decr. 26 Aug. 1895 absolutionem recipere possunt in
pervigilio, seu die eas festivitates praecedente, quibus est concessa. — Immo ex
privilegio a Pio X concesso Ord. Min. Capucc. et hinc ad alias duas familias primi
Ordinis translato, religiosi qui legitimo detinentur impedimento, a Superiore
dignoscendo, quominus in die assignata Absolutionem generalem recipere possint,
uno ex septem diebus festum assignatum immediate sequentibus, illam accipere
valent (S. C. Indulg. d. 14 Dec. 1904).
2“ Moniales secundi Ordinis infirmitate impeditae eandem absolutionem reci­
pere valent in die infra octavam, quando proprius confessarius clausuram ingre­
ditur ad audiendam aegrotantium sororum confessionem (S. C. Indulg. d. 21 Mai.
1982).
3° Tertiariis S. Pontifex d. 16 lan. 1.886 induisit, ut si diebus profestis, seu qui
dc praecepto non sunt, legitime impediantur, quominus dictam absolutionem reci­
pere valeant, possint illam accipere aliquo die festo dc praecepto (etiam dic Domi­
nica) qui intra octidua dierum profestorum occurrit. (Stein, Tract, de Ind. lucr.
p. 60).

— 40/ -

b) Formula Benedictionis cum indulgentia plenaria pro Tertiariis Sae­
cularibus, ceterisque omnibus communicationem privilegiorum et gratia­
rum cum iisdem, vel cum Regularibus cuiuscumque Ordinis habentibus
(P· 278).
c) « Si haec indulgentia immediate post sacramentalem absolutionem
impertiatur, reliquis omissis, Sacerdos absolute incipiat a verbis : « Do­
minus noster lesus Christus etc. et ita prosequatur usque ad finem, plu­
rali tantum numero in singularem immutato » (p. 279). Immo in casu
sufficit formula haec: Auctoritate a Summis Pontificibus mihi concessa
plenariam omnium peccatorum tuorum indulgentiam tibi impertior, in
nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, Arnen. ’ (p. 505).
III. Acquisitio indulgentiae. Ut indulgentia acquiratur, requiruntur 535
confessio, communio et preces assignatae.

SETIO VI.

De indulgentiis realibus.

Agemus primum de indulgentiis realibus generatim, deinde de aliqui­
bus indulgentiis realibus speciatim.
CAPUT I.

De indulgentiis

realibus generatim.

Indulgentiae reales sunt, quae obiectis piis annectuntur. Nomine autem
obiectorum piorum hic veniunt : Coronae, rosaria, cruces, crucifixi, par­
vae statuae et sacra numismata. ’

I. Materia requisita. Obiecta pia debent esse confecta ex materia 536
solida, puta ex ferro, ex ligno maxime duriore, ex coralio, concha, ebore,
marmore etc. Excluduntur autem composita ex materia fragili, puta ex
stanno, plumbo, vitro ; ’ attamen coronae et rosaria possunt esse confecta
ex vitro solido atque compacto, ex stanno, plumbo vel cristallo, * ex
chalibe polita etc. * Pariter excluduntur imagines impressae vel depictae.
Ceterum imagines debent repraesentare Sanctos, consueta forma canonizatos vel martyrologiis rite probatis insertos. *
’. Cfr. S. R. C. 22 Mart. 1905.----- ’. Beringer-Steinen, I, n. 832. -----Cfr.
S. C. Indulg. 24 lan. 1846 (Dccr. auth. n. 333); S. Pocnit. 17 Febr. 1922 (A. A. S
1922, p. 143).----- 4. S. C. Indulg. 29 Fcbr. 1820 (Dccr. auth. n. 249, ad 1 et II);
8 Aug. 1859; S. Pocnit. 21 Dcc. 1925 (A A. S. 1926, p. 24). ----- ·. S. C. Indulg.
22 Mart. 1839 (Dccr. auth. n. 271, ad II).----- *. Decr. S. R. C. 16 lun. 1764
(Dccr. auth. n. 1520) ; cfr. S. Pocnit. 17 Fcbr. 1922 (A. A. S. 1922, p. 143).

— 4o8 —
537

II. Annexio indulgentiarum, i. Vi iuris communis Cardinales a sua
promotione in Consistorio, et Episcopi, etiam titulares, a dic qua authen­
ticam notitiam accipiunt peractae provisionis canonicae, rebus, de quibus
dicimus, indulgentias a S. Sede concedi solitas (i. e. indulgentias Apostolicas seu Papales, ut dicuntur) annectere possunt (can. 239, § 1, 50 ; can.
349, § i, i°). Alii quoque, qui a S· Sede accipiunt simplicem facultatem
benedicendi rosaria, coronas, cruces, crucifixos, parvas statuas, et nu­
mismata possunt (tantum) eis annectere indulgentias Apostolicas.1
Nota. Per se non requiritur iurisdictio sacramentalis, ut quis facultatem indul­
gentias annectendi recipere et exercere possit. Attamen S. C. Indulg. 14 lun. J901
edixit, facultatem benedicendi obiecta pia cum applicatione indulgentiarum Apostolicarum et S. Birgittae, non exerceri valide ab co, qui non sit approbatus ad
excipiendas confessiones, saltem virorum.

2. Annexio indulgentiarum fit in forma consueta i. e. per unicum
signum crucis super res benedicendas, cum intentione applicandi indul­
gentias, absque pronuntiatione formulae benedictionis et sine aspersione
aquae benedictae,’ idque valet, etiamsi plures res in globo benedicantur;
quod bene fieri potest (n. 499). Subinde tamen specialis forma prae­
scribitur, puta pro rosario S. Dominici et Septem Dolorum B. Μ. V.
3. Uni eidemque rei vel loco plures ex variis titulis adnecti possunt
indulgentiae (can. 933), modo tamen res formam habeat pro singulis
indulgentiis requisitam. Adhaec etiam plures istae indulgentiae unico
signo crucis eidem rei annecti possunt, nisi pro aliqua indulgentia specia­
lis forma praescripta sit. Ita v. g. uni eidemque crucifixo adnecti pos­
sunt indulgentiae Apostolicae et Viae Crucis ; uni eidemque coronae quin­
que decadum indulgentiae tum Apostolicae, tum S. Dominici, tum Crucigerorum. ’ Sed si agatur de numismatibus loco scapularium benedicen­
dis tot signa crucis facienda sunt quot sunt scapularia, ac benedictiones
probabilius respondeant oportet singulis scapularibus ; at haec benedictio
dari potest, etiam pubiice, unico signo crucis pro unoquoque scapulari
pluribus SS. numismatibus, etsi destinatis pluribus personis postea
adseribendis. ‘
538

III. Acquisitio indulgentiarum quomodo locum habeat, vide supra,
ubi de indulgentiis realibus in specie sermo erat. Id tamen recolas : Uno
eodemque opere, cui ex variis titulis indulgentiae adnexae sint, non pos­
sunt plures acquiri indulgentiae, nisi opus requisitum sit confessio vel
*. S. C. Indulg. 29 Maii, 1841 (Decr. auth. n. 291). ----S. C. Indulg. 7 lan.
1S43 (Decr Auth. n. 313, ad II).----- ’. Stein, o. c. p. 41. ------ 4. S. Off. 4 lun.
1913 (A A. S. 1913, P- 303).

— 409 —

communio, aut nisi aliud expresse cautum fuerit (can. 933) ; quae expo­
sita sunt n. 502.
IV. Cessatio indulgentiarum realium quomodo contingat, vide 539
n. 516.
Nola. Ex indulgentiis reatibus speciatim memorandae sunt indulgentiae aposto­
licae seu papales.
1. Indulgentiae apostolicae dicuntur, quae secundum catalogum a R. Pontifice
post electionem edi solitum, obiectis piis a S. Pontifice vel delegato annectuntur.
Dicitur obiectis piis, scii, iis, de quibus p. 407 sermo fuit, servata etiam materia,
de qua pag. cit. sub I diximus. Catalogum indulgentiarum praedictis a Pio XI
annexarum, vide apud Λ. A. S. 1922, p. 143.
2. Quinam dictas indulgentias rebus annectere possint, et quacnam in eis annec­
tendis forma adhibenda sit, vide n. 408.
3. « Ut quis valeat Indulgentias Apostolicas lucrari, necesse est ut aliquam ex
rebus benedictis ab ipso Summo Pontifice, vel a sacerdote facultate praedito, super
se deferat aut in domo sua decenter retineat > 1 Denique ut quis actu indulgentias
lucretur, debet preces vel opera pia ad quamlibet indulgentiam praescripta, im­
plere.

CAPUT II.
De

aliquibus indulgentiis realibus speciatim.

Articulus I.
De coronis.
I. Diversae coronae. Coronae praecipuae sunt: Corona B. Μ. V., 540
corona septem Dolorum, corona S. Birgittae, etc. Maxime coronae
B. Μ. V. competit nomen rosarii.
Quoad materiam requisitam vide dicta n. 545. Porro :
i. Corona B. Μ. V. debet constare quinque, decem vel quindecim de­
cadibus, 3 in quorum singulis recitantur unum Pater et decem Ave. Sal­
vis indulgentiis, singulae decades ab invicem separari possunt, modo
quinque saltem decades uno eodemque die recitentur. * In recitatione me­
ditanda sunt principaliora mysteria vitae, passionis et resurrectionis
I. Chr.4 Mos autem est, non tamen obligatorius, ut mysteria gaudiosa in
2a et 5a feria, dolorosa in 3a et 6a, gloriosa in 4a, sabbato et die Dominica
recolantur. ‘ Si quae persona meditandi incapax est, sufficit devote rosa­
rium recitare, modo curet assuescere mysteriorum meditationi. ’
‘. S. Pocnit. 17 Febr. 1922 (A. A. S. 1922, p. 143). ----- Corona constans quin­
decim decadibus etiam dicitur rosarium S. Dominici. — ’. Rescriptum S. C
Indulg. 8 Iui. 1908 (Anal. Ord. Praedia 1908, 634). ----- 4. S. C. Indulg. 13 Aug.
1726 (Decr. auth. n. 92). ----- 8. Raccolta, n. 194. —
Const. Pretiosus 26
Maii, 1727.

— 4ΐθ —

Indulgentiae coronae B. Μ. V. annexae dici solent indulgentiae S.
Dominici; inter eas autem habetur, modo quinque saltem decades reci­
tentur, indulgentia 100 dierum pro singulis Pater et Ave. Adhaec pro
recitatione tertiae partis coronae B. Μ. V. coram Sanctissimo sive expo­
sito sive in tabernaculo asservato concessa est indulgentia plenaria a
S. P. Pio XI, d. 4 Sept. 1927. ’
2. Corona Septem Dolorum constat septeni partibus, in quarum sin­
gulis dicuntur unum Pater et septem Ave, additis in fine tribus Ave in
honorem lacrymarum B. Μ. V· Meditatio Dolorum non est necessaria.
Pro singulis Pater et Ave tribuitur indulgentia 100 dierum.
3. Corona S. Birgittae constat sex decadibus ; in singulis dicuntur
unum Pater, decem Ave et unum Credo, additis in fine uno Pater et
tribus Ave. Meditatio mysteriorum non requiritur.
Pro singulis Pater, Ave et Credo tribuitur indulgentia 100 dierum,
modo quis habeat intentionem integram coronam dicendi. *
Etiam coronae quinque decadum indulgentiae S. Birgittae annecti pos­
sunt; tunc vero ad lucrandas indulgentias in fine cuiuslibet decadis
Credo addendum est. *
Nota. Inter indulgentias, quae praeter iam memoratas coronis annecti
possunt, praecipue mentionem merentur indulgentiae Apostolicae
(n. 548); item indulgentiae Crucigerorum, i. e. 500 dierum pro recita­
tione cuiusque Pater et Ave, etiamsi integra corona non recitetur.s
541

H. Annexio indulgentiarum. 1. Quoad formam adhibendam, vide
dicta n. 546.
2· Uni eidemque coronae plures indulgentiae annecti possunt, modo
corona formam habeat pro singulis indulgentiis requisitam (cfr. can.
933). Hinc coronae B. Μ. V. annecti possunt indulgentiae tum dictae
coronae propriae seu S. Dominici (n. 549), tum Apostolicae (n. 548),
tum Crucigerorum (n. 549), tum S. Birgittae (n. 549).

542

III. Acquisitio indulgentiarum. Notatis supra (n. 549 sub I) suffi­
ciat addere haec :
Ut acquirantur indulgentiae, quae recitationem quarumdum precum
requirunt, corona manu teneri et globuli successive percurri debent. '
Si vero duo vel plures simul coronam recitant, ad indulgentiarum acqui­
sitionem satis est orationem alternis cum socio recitare, aut mente eam

A. A. S 1927, p .376. ----- ’. Raccolta T. p. 206. ------- ’. S. C. Indulg. 29 Maii
1841 (Dccr. auth. n. 291, ad VIII). -----S. C. Indulg. 20 Maii 1886. ----. Raccolta, I, p. 348. ----- Raccolta, I, p. 350.

— 4i i —

prosequi, dum ab alio recitatur (can. 934, § 3).
* Dicitur mente eam pro­
sequi; hinc fidelibus ab iis tantum occupationibus exterioribus est absti­
nendum, quae internam attentionem impediunt ad devotam rosarii recita­
tionem pro lucrandis indulgentiis praescriptam.1
2. Una coronae recitatione nequeunt acquiri indulgentiae plurium
coronarum, nisi aliud expresse cautum fuerit (cfr. can. 933). Aliud autem
quandoque expresse cautum est. Ita v. g. qui recitat coronam, cui indul­
gentiae S. Dominici et Crucigerorum annexae sunt, una recitatione am­
bas indulgentias acquirit.1

IV. Cessatio indulgentiarum quomodo locum habeat, vide n. 516.

543

Articulus II.

De scapularibus.

Scapularia, quae fideles gestare solent, in sua origine et institutione 544
aliud non sunt quam scapularia variis Ordinibus religiosis propria, pro
maiori fidelium commoditate ad parvam formam redacta. * Sunt igitur
signum cuiusdam cum Ordine vel Congregatione coniunctionis. Scapu­
laria autem recentiora sunt mera emblemata seu signa peculiaris devo­
tionis, v. g. erga S. Cor etc.
I. Diversa scapularia. Praecipua sunt: Scapulare S5. Trinitatis (Or- 545
dinis Trinitariorum) ; B. Μ. V. de Monte Carmelo (Carmelitarum) ; Sep­
tem Dolorum B. Μ. V. (Servitarum) ; Immaculatae Conceptionis B
Μ. V. (Theatinorum) ; necnon Passionis D. N. I. C. (Congregationis
Missionis S. Vincentii dc Paulo).
II. Conditiones. Ut quis privilegiis scapularium fruatur, haec debent 546
esse rite confecta, a sacerdote habente facultatem rite benedici et imponi,
addita, si agatur de scapulari, quod sit insigne alicuius Confraternitatis
— cuiusmodi sunt v. g. Scap. B. Μ. V. de Monte Carmelo, VII Dolo­
rum ct SS. Trinitatis — debita inscriptione ; denique debent debito
modo deferri.
i. Sint rite confecta, nimirum ex lana texta. Nihil tamem impedit,
quominus scapulare intexta vel acu picta habeat ornamenta ex aha
materia, modo ornamenta talia sint, ut color praescriptus praevaleat. ’
Color praescribitur albus pro scapulari SS. Trinitatis, fuscus seu
*. Cfr. S. C. Indulg. 22 lan. 1858 (Dccr. auth. n. 384) ; 8 lan. 1898. ----- :. S. C.
Indulg. 13 Nov. 1893 (A. S. S. XXVI, p. 310). —
S. C. Indulg. 12 lun. 1907,
ad I. ----- *. Cfr S. C. Indulg. 18 Aug. 1868 (Decr. auth. n. 423).----- *. S. C.
Indulg. 18 Aug. 1868 (Decr. auth. n. /423). — *. Cfr. S. C. Indulg 12 Fcbr. 1840
(Dccr. auth. n. 278).

— 412 ---

tanneus pro scapulari B. Μ. V. de Monte Carmelo, niger pro scapulari
Septeni Dolorum, caeruleus pro scapulari Immaculatae Conceptionis,
ruber pro scapulari Passionis D. N. I. C. Forma sit quadrata vel oblonga
rectangularis, non autem rotunda, ovalis vel multangularis. ’
Lemnisci seu funiculi ex qualibet materia atque cuiuslibet coloris esse
possunt; exceptis funiculis scapularis rubri, qui debent esse confecti ex
lana rubra. Plura scapularia duobus funiculis communibus annecti pos­
sunt, ’ modo, si inter ea habeatur scapulare Passionis, funiculi confecti
sint ex lana rubra.
Denique diversa scapularia debent esse « distincta, i. e. vere (plura
v. g.) quinque scapularia, sive totidem sive duobus tantum funiculis
unita, et ita ut cuiuslibet scapularis pars una ab humeris, alia vero a
pectore pendeat, non vero unum tantum scapulare in quo assuantur diver­
si coloris panniculi. » ’ Hisce spectatis, panniculi non ita uniantur, ut
solum extremitates cuiusque scapularis visibiles sint; sufficit vero, si
singuli panniculi a sola parte superiore — puta duobus funiculis —
consuantur, de cetero soluti dependeant.
2. A sacerdote habente facultatem benedicantur et imponantur. Porro
facultas competit:
a) Cardinalibus, qui inde a sua promotione in Consistorio facultate
gaudent benedicendi, solo crucis signo... scapularia a Sede Apostolica
probata eaque imponendi sine onere inscriptionis (can. 239, § 1, 50).
b) Episcopis, etiam titularibus, qui inde ab accepta authentica notitia
peractae canonicae provisionis idem possunt quod Cardinales, ritibus
tamen ab Ecclesia praescriptis (can. 343, § 1, i°).
c) Superioribus Ordinum, ad quos scapulare pertinet (n. 554).
d) Ceteri sacerdotes facultatem recipere debent a S. Sede vel ab
Ordinum Superioribus; facultas autem recepta omnino personalis est,
ita ut non competat vices gerenti, neque aliis communicari possit, nisi
illud expresse significatum fuerit. ’
3. Rite benedicantur et imponantur; * quocirca advertas:
a) Per se pro scapularibus diversae speciei diversae praescribuntur
benedictio ct impositio. Dixi per se, cum pluribus concessum sit indul­
tum ex enumeratis scapularibus quatuor ‘ vel etiam quinque " simul i. e.
*. S. C. Indulg. 18 Aug. 1868 (Decr. auth. n. 423, ad V). ------ ’. S. C. Indulg.
27 April 1887, ad IV. ----- ’. S. C. Indulg. 22 Aug. 1872 (Decr. auth. n. 306);
24 April. 1843 (Decr. auth. n. 319).
‘. Cfr. S. C. Indulg. 18 Sept. 1862 (Decr.
auth. n. 394); 18 Aug. 1S68 (Dccr. auth. n. 421); 27 April. 1887.
Olim
semper ab induito excipiebatur scapulare B. Μ. V. de Monte Carmelo (S. C.
Indulg. 27 April. 1887). ----- ‘. Nouv. Rev. Théol. 1911, p. 430 sq.

— 413 —

sub unica formula benedicendi et imponendi. — Plura eiusdem speciei
scapularia simul benedici possunt (n. 546). — Benedictio fieri potest,
tam praesentibus quam absentibus personis induendis.
b) Impositio fieri debet ab eodem a quo facta est benedictio.1 Valida
est impositio uni tantum humero et non circa collum facta.’ Si plures
personae induendae sunt, sufficit unum idemque scapulare benedictum
pluribus illis alternis vicibus imponere, ita tamen, ut primum scapulare,
quod deinceps adseriptus induere debet, sit benedictum.’ Aliquibus etiam
concessum est, ut quisque fidelium scapulare benedictum sibi imponat.
— Si de pluribus agatur, sufficit formam impositionis semel in numero
plurali pronuntiare, idque sive ante sive post impositionem scapularis vel
scapularium, si plura sint.4
4. Personae indutae confraternitati aggregentur, si scapularis imposi­
tio cum dicta aggregatione connectitur (p. 411). Hinc sacerdos prose­
quitur: Ego auctoritate etc. Ut autem de aggregatione seu receptione
constet, inscriptio in albo associationis fieri omnino debet ; immo cum
confraternitates personam moralem constituant (cfr. can. 687, 708),
inscriptio est ad validitatem necessaria (can. 694, § 2).
Beringcr-Steinen merito censent, persistere Decretum S. Off. 23 April. 1914,
*
quod statuit: «Sanctitas sua in solita audientia die 23 aprilis 1914 R. P. D. Adsessori S. Officii, impertita praevia sanatione omnium defectuum hucusque admisso­
rum in inscriptione ct transmissione nominum Christi fidelium,qui ad quamcumque
piam Sodalitatem cooptati fuerint, declaravit, firma remanente in conscientia obli­
gatione inscribendi et transmittendi nomina iuxta decreta aliasque S. Sedis prae­
scriptiones, fideles eo ipso quo a legitime deputato admittuntur, rite adseriptos
censeri ad effectum tantummodo ut indulgentias lucrari aliarumque gratiarum
spiritualium participes fieri valeant, etiamsi eorum nomina quacumque ex causa
In album Sodalitatis relata non fuerint. Contrariis quibuscumque non obstanti­
bus. » ’ Adhacc ab onere inscriptionis eximuntur Cardinales, si agatur de rosariis,
numismatibus vel scapularibus cum quibus adncctitur associatio alicui sodalitati
(can. 239, § i. 5°).
Nota i. Etiam parvulis scapulare valide imponi potest, ita ut rationis usum
adepti, sine nova receptione indulgentiis ct privilegiis frui possint.’ Praeterea sibi
quoque quis imponere potest scapulare, modo receperit facultatem indiscriminatim,
minime vero taxative, v. g. pro aliqua Monialium communitate tantum etc. ’
Nota 2 Milites in Confraternitatem B. Μ. V. dc Monte Carmelo recipi possunt,
« dummodo praefatum scapulare iam prius rite benedictum sibimetipsis imponant,
nccnon aliquas fundant preces ad B. V. Mariam (e. g. recitando ter Ave, dum
*. S. C. Indulg. 16 lun. 1872 (Dccr. auth. n. 430). ----- ’. S. C. Indulg.
1887. ----S. C. Indulg. 18 Aug. 1868 (Decr. auth. n. 421 ad I). ----Indulg. 18 April. 1891 ; 18 lun. 1898 ad IV et V.
·. O. c. p. 49
*. A. A. s. VI, 307 sq.
’. S. C. Indulg. 29 Aug. 1864 (Decr. auth.
-----’. S. C. Indulg. 7 Mart. 1840 (Dccr. auth. n. 280).

27 Sept.
*. S. C.
sq.
n. 410).

— 414 —
sibi ipsis scapulare imponunt), sicquc in eiusdem B. Virginis protectione consti­
tuantur. > *
Nota 3. D. 24 Iui. 1884 sanatae sunt receptiones invalidae ad scapularia et res­
pectives sodalitates antea bona fide peractae. Praeterea receptiones in Confraternitatem B. Μ. V. de Monte Carmelo ultimo sanatae sunt d. 4 Febr. 1908, recep­
tiones autem in Confratcrnitatcm Septem Dolorum d. 12 Sept. 1911.’

5. Rite deferantur. Porro :
a) Deferri debent die noctuque, atque ita, ut una pars ab humeris,
altera a pectore pendeat ; ’ utrum immediate super corpus an super ves­
tes, perinde est.4
b) Plura scapularia per modum unius deferri possunt, ita scii, ut duo­
bus funiculis tantum suspendantur8 (p. 412).
c) Qui scapulare ad breve tempus dimisit, indulgentias lucratur; si
dimittatur ad longum tempus, suspenduntur indulgentiae. Si scapulare
detritum vel amissum fuerit, vel si quis illud dimiserit atque etiam per
longum tempus non detulerit, non tenetur ad novam impositionem, sed
sufficit scapulare resumere; neque illud quod resumitur scapulare neces­
sario benedicendum est. " Secus dicendum, si quis scapulare dimiserit ex
contemptu vel saltem cum animo illud iam non deferendi.
547

III. Numismata metallica scapularibus sufficienda. Quamvis Pius X
« vehementer exoptet, ut... fideles (scapularia) deferre prosequantur, t>
tamen benigne concessit, ut scapulari vel scapularibus, exceptis quae
Tertiorum Ordinum sunt propria, ' substituatur unicum numisma metal­
licum, ita ut, servatis propriis cuiuslibet scapularis legibus, favores om­
nes spirituales (sabbatino, quod dicunt, scapularis B. Μ. V. de Monte
Carmelo privilegio non excepto), omnesque indulgentiae singulis annexae
participari valeant. Porro:
1. Numisma a parte recta referat imaginem SS. D. N. I. C. suum
sacratissimum Cor ostendentis, a parte aversa effigiem B. Μ. V.’
2. Numisma benedicendum est; potest autem quis plura numismata
simul benedicere, sive quae coram se habet, sive « quae habent fideles
in ecclesia vel in quodam conventu, quin haec numismata videantur, nec
in individuo cognoscantur. » ’ — Praeterea numisma vel numismata tot
Pius X, 4 lan. ct 30 Mart. 1908. ----- ’. Beringer-SteinEN, II, pag. 207. ----S. C. Indulg. 12 Febr. 1840 (Dccr. auth. n. 277). ----- '. S. C. Indulg. 12 Mart.
1855 (Decr auth. n. 367, ad II). ----- °. S. C. Indulg. 26 Sept. 1864 (Dccr. auth.
n. 408, ad I). ----- ‘. S. C. Indulg. 27 Maii 1857 (Dccr. auth. n. 379). ----’. S. Off. 16 Dec 1910; S. C. de Rei. 25 Mart. 1922. Attamen, spectato decreto
cit. S. C de Rd. Superiores tertii Ordinis saecularis S. Francisci quoad Tertiarios
suos in singulis casibus, iusta gravique accedente causa, licentiam concedere pos­
sunt substituendi scapulari Tertii Ordinis saccularis S. Francisci numisma bene­
dictum. ---- '. S. Off. 16 Dec. 1910. ----- ’ S. Off. 5 lun. 1913, ad I.

— 415 —

distinctis benedictionibus (i. e. signis crucis) benedici debent, quot sca­
pularibus debent sufficere. At non refert, utrum necne in signis crucis
efformandis diversarum scapularium ordo servetur.1 « Ne tamen, inquit
Vernieersch, ista quinque crucis signa, confuse data, ad nullum definite
scapulare valeant, benedicens sacerdos vel mente suum cuique scapulari
signum deputabit. » ‘ Ita etiam Stein, ’ Beyersbergen.4 At non repugnat,
omnia et singula — v. g. quinque — crucis signa ad singula quinque
scapularia, mente sacerdotis determinata, ita valere, ut, quinque signis
efformatis, numisma quinque illa scapularia determinata suppleat. Cum
vero res dubia sit, pars tutior in praxim deducatur. — Denique plura
numismata etiam pro personis indeterminatis benedici possunt, sive iam
ascriptis scapulari, sive postea ascribendis: si pro nondum ascriptis, nu­
mismata gaudebunt favoribus scapularium tempore, quo personae erunt
ascriptae per regularem impositionem. ’ Milites tamen etiam ante impo­
sita scapularia loco scapularium numisma valide deferre possunt, atque
eo ipso Confraternitatibus ascribuntur. ’
3. Qui gaudet facultate benedicendi et imponendi determinata scapu­
laria, potest quoque benedicere numisma, quod eadem suppleat ; ’ neque
requiritur, ut idem, qui scapulare benedixerit et imposuerit vel benedic­
turus et impositurus sit, etiam numisma benedicat. "
4. De eo, qui numisma dimiserit, etc. idem dicendum quod dictum est
de eo qui dimiserit scapulare (p. 414).

IV. Privilegium sabbatinum. Inter favores scapulari B. Μ. V. de 548
Monte Carmelo, item numismati, annexos specialem mentionem meretur
privilegium Sabbatinum, ut dicitur; quod quidem privilegium a loanne
XII per Bullam promulgatum refertur.
Plcrique dictam Bullam pro spuria habent. Habetur vero Decretum S. Off. sub
Paulo V, 20 lan. 1613, quod haec habet: «Patribus Carmelitanis permittitur prae­
dicare quod populus Christianus possit pie credere de adiutorio animarum fratrum
et confratrum sodalitatis B. Μ. V. de Monte Carmelo, videlicet Beatissimam Vir­
ginem animas fratrum et confratrum in caritate decedentium, qui in vita habitum
gestaverint, et castitatem pro suo statu coluerint, Officiumque parvum recita­
verint, vel, si recitare nesciant, Ecclesiae ieiunia observaverint, et feria IV et
sabbato a carnibus abstinuerint (nisi in iis diebus Nativitatis Domini festum inci­
derit), suis intercessionibus continuis piisque suffragiis et meritis ac speciali pro­
tectione, post eorum transitum, praecipue in die sabbati, qui dies ab Ecclesia eidem
Beatissimae Virgini dicatus est, adiuturam. > Porro:

‘. S. Off. 16 Dec. 1910.
Periodica V, p. 269.
O. c. p. 54.
‘. N. K. Stemmen, 1923, p. 17.----- ·. S. Off. 5 lun. 1913, ad IL III.
*. Secre­
taria Status, 22 Mart. 1912 (Vcrmecrsch, Periodica VII, p. 224. ----- ’. S. Off.
16 Dec. 1910; 5 lun. 1913, ad I. ----- ·. S. Off. 16 Dea 1910.

— 4i6 —

1. Parvum officium privatim in qualibet lingua dici potest. Qui iam
ex alio titulo ad illud tenentur, unica recitatione satisfaciunt.
2. Facultas commutandi sive Officium sive abstinentiam feria IV et
sabbato confertur una cum facultate aggregandi fideles con fraternitati,
atque etiam extra confessionem exerceri potest. Denique Decreto S. C.
Indulg. 14 lun. 1901 1 cuilibet confessario concessa est potestas commu­
tandi abstinentiam feria ΙΛΖ ct sabbato.

Articulus III.

De actu heroico caritatis.
549

I. Notio. « Actus heroicus caritatis in eo consistit, quod Christifidelis
sive aliqua adhibita formula, sive etiam tantummodo mente offerat Deo
Ο. M. pro animabus Purgatorii omnia opera satisfactoria quae ipse,
quoad vixerit, peraget; item omnes indulgentias, tam concessas pro de­
functis quam pro vivis tantum, quas etiam defunctis applicare potest et
debet; denique omnia suffragia, quae post mortem quomodocumque ei
obvenire poterunt. ’ Dicitur:
1. Opera satisfactoria, i. e. operum suorum fructum satisfactorium,
qui fructus omni operi bono annexus est, atque ex se ordinatur ad tollen­
das vel minuendas poenas propriis peccatis debitas. Non autem ceditur
operum fructus meritorius, qui ita personalis est, ut abdicari nequeat;
neque opera ceduntur quatenus inipetratoria sunt sive pro se sive pro
aliis.
2. Offerat Deo; iam vero oblatio ista fieri potest Deo sive immediate
sive mediate, scilicet mediante B. Μ. V. in cuius manibus omnia opera
satisfactoria, ornnes indulgentiae omniaque suffragia deponantur, ab
Ipsa animabus in purgatorio, prout ei libuerit, distribuenda. ’ Denique
oblatio Deo facta non induit rationem voti, atque semper ad libitum po­
test revocari. *
Actum expositum valde commendandum esse, patet ex ipsa eius natu­
ra; est enim actus caritatis erga defunctos, quo quis sibi poenas quasi
eligit, ut animae purgatorii citius supplicium evadant. Accedit quod SS.
Pontifices memoratum actum privilegiis ditarunt.s

550

II. Privilegia/ 1. Sacerdotes, qui laudatum actum emiserunt, singulis
diebus induito privilegii altaris gaudent.
‘. A. S. S. XXXIV, p. 120. ----- ’. S. C. Indulg. 19 Dec. 1885. ----- \ S. C.
Indulg. 19 Dec. 1885, ad III et IV.----- *. S. C. Indulg. 19 Dec. 1885. — 4. Bene­
dictus XIII, 23 Aug. 1728; Pius VI, 12 Dec. 1788; Pius IX, 30 Sept. 1852. ---*. Raccolta, p. 531 ; S. C. Indulg. 19 Dec. 1885.

— 417 —

2. Fideles indulgentiam plenariam lucrari possunt: Γ singulis diebus,
quibus S. Communionem recipiunt; 2° singulis feriis 2ls, quibus Missam
in suffragium defunctorum audiunt, modo (in utroque casu) ecclesiam
vel oratorium publicum visitent, ibique ad intentionem S. Pontificis
orent. Quodsi quis impediatur, quominus feria 2 Missam audiat, sufficit
assistere Missae die Dominica ex praecepto audiendae. Dictas indulgen­
tias sacerdotes quoque lucrari possunt, etiamsi celebrent et celebrando
iam aliam indulgentiam lucrati fuerint; siquidem etiam communio occa­
sione celebrationis recepta, indulgentiae plenariae, immo pluribus indul­
gentiis plenariis acquirendis sufficit’ (can. 933).
3. Omnes indulgentiae, quas lucrantur qui actum heroicum caritatis
emiserint, sunt defunctis applicabiles. ’
Nota i. Indulgentia plenaria, quam sacerdos lucratur vi privilegii altaris, ob
actum heroicum caritatis concessi, debet applicari animae, pro qua celebratur: hofl
enim sensu privilegium a S. Pontifice conceditur.’
Nota 2. Quaesitum fuit, num ii, qui emiserint actum heroicum caritatis, indul­
gentiam plenariam in articulo mortis lucrandam possint seu potius debeant appli­
care defunctis. S. C. Indulg. quaestionem in suspenso reliquit, d. 23 lan. 1901 res­
pondendo: «Non esse interloquendum». At de se nihil obstat, quominus dicta
indulgentia possit abdicari ; illud fieri debere, deducendum videtur ex speciali
indole actus heroici caritatis, prout supra exposita est.

SECTIO VII.

De lubilaeo.4
Agendum prini uni de notione, divisione et interpretatione, deinde de
beneficiis lubilaei, denique de suspensione indulgentiarum et facultatum
occasione lubilaei.

CAPUT I.
De notione,

divisione et interpretatione

Iubilaei.

I. Notio. lubilaeum apud ludaeos annum remissionis et gaudii audie- 551
bat, secundum haec S. Script.: « Numerabis quoque tibi septem hebdo­
madas annorum, id est, septies septem, quae simul faciunt annos quadra­
ginta novem, et clanges buccina mense septimo, decima die mensis, pro­
pitiationis tempore in universa terra vestra. Sanctificabisque annum
*. S. C. Indulg. 10 Maii 1844 (Decr. auth. n. 327, ad II et III).
Raccolta,
p. 531.
*. S. C. Indulg. 19 Dec. 1885.
‘. Cfr. Navarrus, Commentarius
dc lubilaeo; Viva, Dc lubilaeo; Van de Burgt, De lubilaeo; Bastien. De lubilaeo.
W. M. T. M. 11.

27

4i8 —

quinquagesimum, et vocabis remissionem cunctis habitatoribus terrae
tuae: ipse est enim Jubilaeus.»' Apud Christianos Jubilaeum pariter
significat tempus remissionis, cui plura et specialia beneficia annexa
sunt, uti postea uberius exponemus.

II. Divisio. Jubilaeum distinguitur ordinarium et extraordinarium
(cfr. can. 931, § 3). Ordinarium seu maius est, quod vigesimo quinto
quoque anno recurrit; extraordinarium seu minus, quod conceditur ob
specialia adiuncta, puta post coronationem S. Pontificis.
Jubilaeum ordinarium primum Romae per integrum annum celebratur,
incipiendo a primis Vesperis Nativitatis Domini, quae praecedunt annum
251”, usque ad secundas Vesperas Natalis Domini sequentis anni; annus
autem ille annus sanctus vocari solet. Anno sancto elapso, iubilacum per
brevius tempus ad universum orbem extenditur.
Jubilaeum extraordinarium simul in Urbe et in Orbe, atque pro adiunctis per brevius longiusve tempus celebrari solet.
Distinguitur etiam iubilaeum universale et particulare, prout universo
orbi vel parti tantum conceditur.

552

553

III. Interpretatio. Nisi Bulla Jubilaei contrarium statuat, in iubilaeo tum ordinario tum extraordinario servandae sunt regulae traditae
a Bened. XIV. ’

CAPUT II.
De beneficiis Iubilaei.

Beneficia iubilaei sunt praeter indulgentiam plenariam lucrandam,
facultas eligendi confessarium, et speciales facultates confessariis con­
cessae. Pro hisce beneficiis quavis vice inspicienda est Bulla, qua iubi­
laeum conceditur. Pro ultimo iubilaeo vide A. A. S. 1927, p. 310, 317,
318, 336

Articulus I.

De facultate eligendi confcssarium.
554

I. Moniales, earumque novitiae, probandae et postulantes, quae ab
illis educantur et contubernales, omnes etiam religiosae sorores votorum
simplicium cum novitiis, probandis atque puellis educandis non tamen
’. Lev. XXV, S sq. ----- s. S. C. Indulg. 15 Mart. 1852. Cfr. Bulla Apostolico
indui ta, 3 Aug. 1744; Peregrinanles, 5 Maii 1749; Cum nos super, 17 Maii 1749;
Convocatis, 25 Nov 1749; Inter praeteritos, 3 Dec. 1749; Paterna caritas, 17 Dec.
1749; Benedictus Deus, 25 Dec. 1750; Celebrationem, 1 lan. 1751.

— 419 —

externis aliisque communi cum ipsis mensa utentibus, omnes etiam obla­
tae sine votis ab Ecclesiastica auctoritate probatae cum novitiis, proban­
dis, puellis aliisque communi cum ipsis contubernio utentibus sibi confessarium eligere possunt a suo Ordinario ad praescripta Codicis approba­
tum. Hic vero eas absolvere potest a quibusvis censuris ac peccatis etiam
speciali modo reservatis S. Apostolicae Sedi, excepto casu haeresis for­
malis et externae.1
II. Facultas, olim regularibus aliisque concessa, post novum Codicem
(cfr. can. 519) iam practico valore caret.

Articulis II.
De facultatibus specialibus confessoriorum.
1. Facultates concessae. Confessariis secundum dicta art. 1 legitime 555
electis competit :
i. Facultas absolvendi tam a peccatis quam — at in foro conscientiae
tantum — a censuris reservatis sive S. Sedi sive Ordinariis, exceptis
quae a Bulla forte excipiuntur, iniuncta tamen poenitentia salutari aliis­
que de iure iniungendis. Itaque, ut docet Bened. XIV, confessarius « non
praetermittat suam cuique poenitenti salutarem poenitentiam imponere
in sacramento, ne praetextu quidem Iubilaei per eumdem poenitentem
consequendi. » 2 Alia autem de iure iniungenda intelliguntur ea, quae
iure sive divino sive ecclesiastico poenitenti imponuntur.’ Porro:
a) Qui falso accusavit confcssarium de sollicitatione, nequit absolvi
nisi accusationem retractaverit aliaque damna accusato forte secuta
compensaverit vel accusationem retractare et damna compensare paratus
sit’
b) Qui haeresim propagarunt vel saltem externae haeresis rei sunt,
non absolvantur, antequam coram confessario haeresim abiuraverint, et
scandalum reparaverint, vel saltem reparare parati sint. *
c) Qui libros prohibitos retinent vel legant, non absolvantur, antequam
illos dimiserint vel dimissuri esse serio promiserint. *
d) Qui sectae occultae damnatae nomen dederint, non absolvantur nisi
ea conditione, ut a respectiva secta omnino se separent, eamque abiurent,
libros, manuscripta, ac signa sectam respicientia, si quae retineant, in
tuas (confessarii) manus tradant ad Ordinarium quam primum caute

‘. A. A. S. 1924, P- 3’7, 319· *'· Bella Convocatis, § 26. - Cfr. S. Poenit.
18 April. 1900. — - 4. A A. S. 1924, P- 338, sub IV.
·. A. A. S. 1924, p. 311,
sub IV.----- *. A. A. S. 1924, p. 339, sub VIII.

--- 420 —

transmittenda, aut saltem, si iustac gravesque causae id postulent, com­
burenda. *
e) Qui violavit clausuram Monialium ad malum finem, in casibus
etiam occultis, prohiberi a confessario debet, quominus accedat in pos­
terum ad quodeumque monasterium et ecclesiam Monialium ; atque mo­
neri, ita eum absolvi a censura, ut si impositam illam prohibitionem non
servaverit, relabatur eo ipso in eandem censuram. '
f) Qui complicem absolvit, a S. Poenit. obligari solet: i° « ut quatenus
(persona complex) denuo ad cum accesserit, monitam de nullitate prae­
teritarum absolutionum ad alium confessarium non complicem remittat;»
2° « ut ab audiendis in posterum cuiuscumque personae complicis con­
fessionibus, quatenus citra grave scandalum id fieri possit, abstineat;»
3° « ut officium confessarii curet dimittere, si duos complices semel aut
unum bis absolvit » ’ At Bullae reccntiores facultatem absolvendi con­
fessarium, qui complicem absolverit, restringere consuevere.
g) Qui nominatim excommunicati, suspensi, interdicti, seu alias in
sententias et censuras incidisse declarati vel publice denuntiati fuerint,
non absolvantur, nisi intra tempus Jubilaei satisfecerint, et cum partibus,
ubi opus fuerit, concordaverint.1 — Postea vero additum fuit: « Quodsi
intra praefinitum terminum, iudicio confessarii, satisfacere non potue­
rint, absolvi posse concedimus in foro conscientiae, ad effectum dum­
taxat assequendi indulgentias Jubilaei, iniuncta obligatione satisfaciendi
statim ac poterunt. »
2. Facultas dispensandi cum poenitente in sacris Ordinibus constituto
super occulta irregularitate ob censurae violationem contracta. 8
3. Facultas commutandi vota quaecumque, etiam iurata ac Sedi Apostolicac reservata, in alia pia et salutaria opera. Excipiuntur: i° Vota
reservata castitatis et Religionis; 20 vota in favorem tertii emissa et
acceptata, uti vota in quacumque Religione facta; 30 vota poenalia, quae
praeservativa a peccato nuncupantur, nisi commutatio futura iudicetur
eiusmodi, ut non minus a peccato committendo refraenet, quam prior
voti materia;' non excipitur votum non petendi commutationem (S. Alf.
VI, 537, qu. 4). Ceterum advertas :
a) Ad commutationem votorum (tempore Jubilaei) non requiritur spe­
cialis causa; sed sufficit causa illa communis ob quam Pontifex motus
est ad iubilaeum indicendum (S. Alf. II, 537, qu. 40).
*. A. A. S 1924, p. 311, sub IV. ----- ’. A. A. S. 1924, p. 339, sub VI.
A. A. S. 1924, P- 310, sub I.----- ‘. A. A. S. 1924, p. 310, sub IV. ------ Bulla
Benedictus Deus, n. 4 ct 5. ----- *. A. A. S. 1917, p. 311, sub VII, p. 320.

b) Potestas commutandi vota iurata satis probabiliter secum fert
potestatem commutandi iuramenta; nec contradicit S. Alfonsus quippe
qui tantum dicat de potestate commutandi vota (III, 190).
Disputatur, num confessario competat potestas commutandi iuramen­
tum castitatis et Religionis. At improbabile videtur, Ecclesiam, quae
denegat potestatem commutandi votum alicuius rei, concedere facultatem
commutandi iuramcntujn eiusdem rei.
4. Facultas commutandi ex iusta causa opera pro lubilaeo assignata
in alia opera pia;1 de quo vide n. 568.
Facultas dispensandi in aliquibus impedimentis matrimonii passim non
tribuitur; anno tamen 1925 aliqua facultas concessa erat, at pro foro
interno tantum.

II. Notanda. Quoad facultates supra expositas notanda veniunt haec: 556
1. Non licet eis uti nisi respectu poenitentium, qui habent intentionem
lucrandae indulgentiae lubilaei ideoque opera praescripta adimplendi.’
Quod autem quis peccaverit spe recipiendae absolutionis vi iubilaei, id
non impedit, quominus favoribus gaudeat, modo nunc doleat, atque
iubilaeum lucrari et opera pia implere velit (S. Alf. VI, 537, qu. 6).
Quodsi poenitens postea, mutato animo, opera ad indulgentiam lucran­
dam requisita non adimpleat, peccat, quia adversatur intentioni S. Ponficis qui facultates concessit ad lucrandum Iubilaeum. ’ At non constat
de gravi peccato. Praeterea favores concessi, v. g. voti commutatio persis­
tunt4 (S. Alf. VI, 537, qu. 3).
2. Facultates adhiberi debent in confessione sacramentali ;1 at non
requiritur, ut omnes facultates in eadem confessione vel ab eodem con­
fessario exerceantur. Ita v. g. qui in confessione pro lubilaeo omisit
petere commutationem voti, hanc in alia confessione et ab alio confes­
sario petere potest. Neque requiritur, ut absolutio sacramentaliter con­
fesso nunc concedatur. Hinc etiamsi confessarius censeat, absolutionem
esse differendam, potest nihilominus v. g. censuram auferre vel votum
commutare: quod si locum habuerit, valet etiam communis confessarius,
ablatis scii, censura et reservatione peccati, poenitentem a peccatis absol­
vere.
3. Quoad iteratum favorum usum haec accipe:
a) Poenitens qui favoribus concessis fruitus est, et omnia opera prae-*
i
*. A. A. S. 1927, p. 312 sq. ----- ’. Bullae Convocatis, § 24; Inter praeteritos,
§ 62; Benedictus Deus, § 6; Celebrationem, § 8; S. Poenit. 1 lun. 1869; 15 lan.
1886. ---- ’. Cfr. Bulla Inter praeteritos, n. 86.
4. Cfr. Bullae Convocatis,
n .34; Inter praeteritos, n. 86; Leo XIII Bulla Praesentes Litteras; S. Poenit.
i Nov. 1899 ----- ’. Bullae Convocatis, § 25; Inter praeteritos, § 62, coli. Con­
vocatis, § 40.

— 422 —

scripta implevit, nequit denuo favoribus frui, puta si novum votum emi­
serit; idque valet, etiamsi ipsa indulgentia pluries acquiri possit.1 Exci­
pitur facultas commutandi opera praescripta, qua pluries uti licet’
(n. 568).
b) Qui favoribus concessis fruitus est, at, antequam omnia opera
praescripta impleverit, denuo eis indiget, puta reincidendo in censuras,
potest, ut, spectata Bulla Convocatis n. 84 in fine, dicendum videtur,
denuo favoribus frui. Scii. S. Pontifex edicit, « illum, si semel illarum
(gratiarum) particeps est prima vice, qua iubilaeum consecutus fuit, ite­
rum earum participem fieri non posse, si post primam iubilaei acquisi­
tionem iterum in censuras incurrit etc. » Hisce innuitur, eum iterum
gratiarum participem fieri posse, si ante iubilaei acquisitionem seu ante
omnia opera impleta iterum in censuram incurrat. Ceterum menti Eccle­
siae magis consentaneum videtur, ut facultates concessae exerceri va­
leant, donec fidelis, omnibus operibus impletis, iubilaeum consecutus sit.’
4. Si quis peccati vel censurae reservatae in confessione ceteroquin
valida oblitus est, vel ex iusta causa ea omisit, secundum multos auctores
reservatio peccati et censura sublatae sunt. Ratio est, quia menti S. Pon­
tificis, qui in gratiam poenitentis speciales facultates confessario con­
cessit, congruum est, ut poenitens bene dispositus, quoad fieri possit,
dictis facultatibus fruatur (S. Alf. VI, 537, qu. 4). — Si quis vero cen­
suram vel peccatum reservatum confessario exposuit, at invalide confes­
sus est, censura reservata et reservatio peccati non sunt sublatae, si con­
fessio fuerit culpabiliter invalida, i. e. sacrilega; siquidem deest sincerus
animus iubilaeum acquirendi (p. 421). Praeterea « cum Pontifex conce­
dat facultatem absolvendi a reservatis, ut fideles iubilaeum lucrentur, non
praesumitur illam concedere pro iis qui nequeunt cum illa confessione
iubilaeum lucrari » (S. Alf. VI, 537, qu. 2). Porro ob posteriorem ratio­
nem eadem contra plures videtur admittenda solutio, si confessio incul­
pabiliter invalida fuerit (S. Alf. 1. c.).
5. Qui tempore iubilaei confessus est, potest, si absolutio ei differenda
et post iubilaeum concedenda videatur, etiam post tempus iubilaei a re­
servatis absolvi (S. Alf. VI, 537, qu. 4).
‘. Bullae Convocatis, § 52; Inter praeteritos § 84; S. Pocnit. 1 lun. 1869; S.
Poenit 18 Mart. 1886. ----- ’. S. Poenit. 18 Mart. 1886 (A. S. S. XVIII, p. 512).
----- Pro lubilaeo tamen anni 1875 S. Poenit. d. 25 lan. 1875 ex mandato S. Pon­
tificis edixit : « Declaravit (Sanctitas sua), vi praesentis iubilaei (fideles) una
tantum vice absolvi posse a censuris et casibus reservatis (et similiter semel tan­
tum acquiri posse ipsius iubilaei indulgentiam). Atque eadem die S. Pocnit. ad
quaesitum < An confessarii absolvere possint poenitentem, qui iam a reservatis
et censuris absolutus in ea denuo inciderit, antequam opera impleverit ad iubilaeum
acquirendum praecepta ;> respondit: «Virtute iubilaei posse una vice tantum
absolvi a reservatis et a censuris, seu negative. »

— 423 —

Articulus III.

De indulgentia.
lubilaeo annectitur indulgentia plenaria, una tantum vice lucranda,
nisi expresse pluries acquirenda concedatur. Porro in iubilaeo Anni sancti
in Urbe pluries conceditur iis, qui opera praescripta iterant. ’ De operibus
autem, quae ad lucrandam indulgentiam praescribi solent, nunc dicen­
dum.

I. Opera praescripta. In iubilaeo ordinario passim tantum praescri- 557
buntur: confessio, communio et visitatio ecclesiarum designatarum una
cum oratione ad mentem S. Pontificis; in iubilaeo extraordinario prae­
ter opera enumerata iniungi solent: ieiunium et eleemosyna. De singulis
pauca; ceterum confer dicta n. 503.
1. Confessio etiam eis necessaria est, qui non peccarunt graviter,
quamvis pro hisce non requiratur absolutio.*3 Si quis post peractam con­
fessionem iubilaei, at ante ultimum opus impletum, in mortale incidat,
tenetur iterum confiteri, nec sufficit contritio; non autem requiritur, ut
alia opera, utut in statu peccati iam impleta, repetat. ’ Non sufficit con­
fessio annua, qua satisfit praecepto, quo constitutus in mortali tenetur. *
2. Communio, utique digna; paschalis non sufficit:’ attamen anno
1925, si quis neglexerat sumere communionem paschalem, communio pro
lubilaeo etiam ad implendum praeceptum paschale valebat ; pro iubilaeo,
saltem anni 1900, viaticum sufficere, declaravit S. Poenit. 28 Mart. 1900,
ad 2.
3. Visitatio ecclesiarum. Quaenam et quoties ecclesiae visitandae sint,
determinant in Urbe S. Pontifex, extra Urbem Episcopus. Licet autem
in instituendis visitationibus diem computare sive more civili (a media
nocte ad mediam noctem) sive more ecclesiastico (a primis vesperis usque
ad solis occasum diei sequentis. * Cum plures visitationes praescriptae
sunt, non sufficit semel ingredi in ecclesiam ibique pluries preces recitare,
sed ex ecclesia egregiendum et denuo in eam ingrediendum est.: Cete­
rum visitationes fieri debent animo colendi Deum. ’
Etiam Regulares tenentur visitare ecclesias ab Episcopo designatas,
*. Bullae Convocatis, § 52; Inter praeteritos, § 84; Benedictus Deus, § 2.---3. Bullae Convocatis § 46; Inter praeteritos, § 77; cfr. S. C. Indulg. 19 Maii
1759 (Decr. auth. n. 214); 6 Maii, 1852 (Decr. auth n. 359, ad IV). ---Bullae
Convocatis, § 42; Inter praeteritos, § 79; cfr S. C. Indulg 28 Nov. 1759 (Decr.
auth. n. 217 ad I). ----- 4. S. C. Indulg. 10 Maii 1844 (Decr. auth. n. 327 ad I),
coll. S. Poenit. (A. A. S. VIII, p. 351). ----- ·. S. C. Indulg. 10 Maii 18L44 (Decr.
auth. n. 327 ad I)----- *. Bulla Inter praeteritos, § 13; S- Poenit. 24 lan. 1875. -----’. S. Poenit. 25 lan. 1875. ----- *. Bulla Inter praeteritos, § 13.

— 424 —

nisi speciali gaudeant privilegio; legitime impeditis tamen commutatio
concedi potest. ’
4. Preces recitandae. Recitari debent in loco visitando atque ad men­
tem S. Pontificis. Sufficiunt orales; non ita mere mentales, quibus igitur
oralis addenda foret. ’ Ceterum confer dicta n. 507.
5. Ieiunium sumendum sensu ecclesiastico stricto, i. e. coniunctum
cum abstinentia, atque quidem, spectato antiquo iure, cum abstinentia
non a came solum sed etiam ab ovis et lacticiniis. ‘ Sub novo tamen iure
ieiunium abstinentiam ab ovis et lacticiniis iam non comprehendit. leiunium etiam illos respicit, qui alias ad illud non tenentur, uti pueros et
senes (S. Alf. VI, 534, 30) ; attamen locus est commutationi (n. 568).
6. Eleemosyna si iniungatur, prout devotio suggeret, modica sufficit;
si praescribatur pro cuiusque facultate, maior a divitibus eroganda est.
Perinde est, utrum pecunia an alia res tribuatur. Religiosi, uxores et
filii familias satisfaciunt consentiendo in eleemosynam, quam Superior
vel pater in nomine totius communitatis vel familiae erogat. Possunt
tamen religiosi et vere pauperes commutationem petere (S. Alf. VI, 538,
qu. n).
558

II. Notanda quoad opera praescripta. 1. Non sufficiunt opera lege
vel praecepto debita, nisi S. Pontifex contrarium significet.4 Hinc non
sufficiunt, uti iam notatum est, confessio annua, communio paschalis etc.
2. Opera praescripta, etiam confessio et communio, fieri debent tem­
pore iubilaei;’ item cum intentione lucrandae indulgentiae; at sufficit
intentio habitualis (n. 501).
3. Opera iniuncta, sive omnia sive aliqua ex eis, etiam extra domici­
lium impleri possunt, dummodo observentur ordinationes Ordinariorum
locorum. *
4. Denique non refert, quo ordine adimpleantur, neque requiritur, ut
fiant in statu gratiae, ultimo opere excepto. ’

559

III. Relaxatio operum. Soli S. Pontifici competit facultas in aliquo
opere dispensandi; confessariis vero — non autem per se Superioribus’

’ Bullae Convocatis, § 51 ; Inter praeteritos, § 83. ------ ’. Bullae Convocatis,
§ 51 ; Inter praeteritos, § 83.----- ’. S. Poenit. 16 Mart. 1865; alias eiusdem Congr.
declarationes refert Bucceroni, Enchirid. n. 1065. ------ 4. Bulla Inter praeteritos,
§ 53 ; haec de debito utcumque dicit ; verum cum can. 932 de sola lege et praecepto
dicat, debita alio titulo, puta votum, iam sufficere videntur. ----- a. S. C. Indu'g.
9 Dec 1763 (Decr. auth. n. 231); 10 Maii 1844 (Decr. auth. n. 327 ad I); can. 931
§ 3. ----- *· S. Poenit. 15 lan. 1886, ad VI. ----- ’. Bullae Convocatis, § 47;
Inter praeteritos, § 73-76. ----- '. Cfr. S. Pocnit. 23 April. 1886, ad 11 et ITT.

— 425 —
— conceditur facultas commutandi pro moraliter impeditis opera prae­
scripta in alia opera pia ; quocirca advertas :
1. Commutationis facultas non comprehendit confessionem; neque
communionem nisi pro pueris, qui ad primam communionem nondum
sunt admissi ;1 neque preces ad mentem S. Pontificis recitandas. ’
2. Commutatio nequit fieri in opera aliunde debita, nisi illud expresse
concedatur;’ neque, ut ex natura commutationis sequitur, fieri potest
in opera notabiliter minora.
3. Commutatio per se, i. e. spectatis normis Bened. XIV, videtur fa­
cienda in confessione sacramentali. Ita enim Bened. XIV generatim
quoad usum facultatum statuit.4
4. Etiamsi indulgentia pluries acquiri possit, tamen operum iniunctorum commutatio, spectata Bulla Bened. XIV,’ semel tantum fieri potest:
at S. Poenit. 18 Mart. 18864 respondit, opera iniuncta pluries commutari
posse.
Nota. Qui praevidet, tempus complendi opera praescripta sibi non
suppetere, commutationem aut, si Bulla illud permittat, prorogationem
iubilaei petat.

CAPUT III.
De suspensione

indulgentiarum et facultatum occasione iubilaei.

Ut Urbs Roma tempore iubilaei maiore quo fieri potest frequentia 560
mortalium celebretur, durante Anno Sancto, i. e. anno quo iubilaeum
ordinarium in Urbe celebretur — non autem eo tempore, quo dictum
iubilaeum ad Orbem extenditur, neque in iubilaeo extraordinario —
indulgentiae et facultates extra Urbem temperantur, prout sequitur:

I. Omnes indulgentiae — etiam eae quae pro solis vivis concessae
sunt — acquiri possunt pro defunctis. Nullae indulgentiae acquiri pos­
sunt pro vivis, exceptis indulgentiis concessis: i° eis qui in articulo mor­
tis constituti sunt: 20 pro recitatione Angelus Domini vel Regina Coeh
pro tempore, et quibusdam aliis in Bulla assignandis. '
II. Suspenduntur facultates absolvendi a casibus er censuris reserva­
tis, commutandi vota, dispensandi ab irregularitatibus et impedimentis,
exceptis:
*
·’
‘. Id, spectata benigna mente Ecclesiae, fortassis extendi potest ad paucissimos
illos infirmos, qui ne domi quidem communicare possunt. ----- Benedictus Deus,
§ 3; Inter praeteritos, § 53. ----- Inter praeteritos, § 53. —
‘ Inter praeteritos
§ 63; cfr S. Pocnit. 30 lan. 1886. ----- 8. Bulla Convocatis, § 52 ct 39. ----‘. A. S. S. XVIII, p. 512.----- A. A. S. 1927, P· 306 sq.

— 426 —
Facultatibus per Codicem iuris canonici quovis modo concessis,
texceptis quae per privilegium concessae sunt.
2. Facultatibus pro foro externo Nuntiis, Internuntiis, Delegatis Apostolicis, tum Ordinariis locorum et Superioribus Religiosorum Ordinum
quoquo modo in subditos suos concessis.
3. Faculltatihus a S. Poenitentiaria pro foro interno concessis, in
quantum excercentur erga poenitentes qui Urbem adire nequeunt sine
gravi incommodo. '
1.

SCHOLION I.
De indulgentia plenaria in articulo mortis.
561

I. In articulo mortis una tantum indulgentia plenaria lucrifieri potest,
quamvis moribundus ad eam ius habeat ex variis titulis.2 Id autem valet,
etiamsi moribundus indulgentiam plenariam, quam acquirit, ob disposi­
tionem minus perfectam partialiter tantum acquirat.
Indulgentia haec, quae ultimo vitae momento acquiritur, defunctis
applicari nequit (n. 539). Excipe probabilius, si agatur de eo, qui actum
heroicum caritatis elicuerit; hic enim privilegio gaudet, omnes quas
lucretur indulgentias, defunctis applicandi (n. 559).

II. Quoad varios titulos, ex quibus moribundus ius in dictam indulgen­
tiam acquirere potest, iuvat notare haec :
1. Suadendum, ut moribundus plures titulos suos facere studeat; ete­
nim evenire potest, ut conditiones ad aliquem titulum requisitae non im­
pleantur, impleantur vero conditiones pro alio titulo statutae; quo fit, ut,
pluribus titulis positis, spes lucrandi indulgentiam augeatur. Accedit
quod plures tituli sine sacerdotis interventu obtingere possunt, quodque
conditiones pro diversis titulis implendae dispositionem ad indulgentiam
lucrandum requisitam maxime promovent.
Quando indulgentia conceditur sub conditionibus consuetis, requirun­
tur: confessio, communio, invocatio Nominis lesu ore, vel si illud fieri
nequeat, corde et prompta mortis acceptatio in satisfactionem pro pec­
catis.
2. Praecipui tituli sunt:
*
a) Benedictio apostolica in articulo mortis, de qua n. 539 sq. fuse dixi­
mus.
b) Ascriptio plerisque confraternitatibus.
A. A. S. 19-7. P 307, 308. ----- a. S. C. Indulg. 23 lan. 1901, ad II (Collect,
η. 2100). ----- ’. Cfr. N. K Stemmen, 1922, p. 72.

— 427 —

Ut indulgentiae lucrifiant, plerumque requiruntur conditiones consue­
tae (n. 503).
'
\
c) Ascriptio Ordini, Congregationi religiosae aut Tertio Ordini; id
saltem pro picrisque Congregationibus et Tertiis Ordinibus valet.
Requiruntur pro sodali Ordinis et Tertii Ordinis confessio et com­
munio, aut, si ea fieri nequeant, invocatio poenitens S. Nominis ore, vel,
si illud impossibile sit, corde.
d) Usus crucis alteriusve obiecti, cui indulgentiae papales annexae
sunt.
Ut quis indulgentiam acquirat: i° obiectum super se deferat aut in
domo sua decenter retineat ; 2" conditiones consuetas impleat.
e) Usus crucifixi (i. e. crucis cum imagine Christi crucifixi) cui an­
nexa est indulgentia plenaria in articulo mortis toties-quoties.1
Ut indulgentia lucrifiat, moribundus: i° crucifixum osculetur aut
utcumque tangat,: 20 conditiones consuetas impleat.
f) Recitatio actuum fidei, spei et caritatis. *
Requiritur tantum, ut quis frequenter in vita dictos actus elicuerit;
non refert, qua formula id fecerit.
g) Recitatio orationis: Domine Deus meus, iam nunc quodeumque
mortis genus prout Tibi placuerit, cum omnibus suis angoribus, poenis
ac doloribus de manu tua aequo ac libenti animo suscipio. *
Requiritur, ut quis die quo voluerit, post confessionem et communio­
nem receptam, dictum actum recitando cum caritate mortem a Deo
acceptet.
h) Subinde S. Pontifex moribundo nominatim indulgentiam plenariam
concedit, nulla conditione statuta.
SCHOLION II.

De indulgentiis t o t i e s-q u o t i e s.J
I. Indulgentia toties-quoties hic intelligitur indulgentia plenaria, quae 562
eodem die toties acquiri potest, quoties opus iniunctum (passim visitatio
determinatae ecclesiae cum oratione ad mentem S. Pontificis) iteratur.

II. Praecipue indulgentiae toties-quoties, servatis certis conditionibus,
'. Toties-quoties, quorum in hoc casu sensus est, ut quicumqque christifidelis in
articulo mortis constitutus (mediante usu huius crucifixi) plenariam indulgentiam
acquirere valeat (S. Off. 10 lun. 1914); quo sensu hoc decretum intelligendum sit,
edictum et confirmatum est dedar. S. Poenit. 23 lun. 1929 (A A. S. 1929, p. 510
sq.). -----’. S. Off. n lan. 1914. ------ ’. Raccolta, I, p. 18; S. C. Indulg. 22 lan.
1756. ----- ‘. Raccolta, I, p. 148; S. C. Indulg. 9 Mart. 1904.
.* Cfr. N. K.
Stemmen 1923, p. 68.

— 428 —

acquiri possunt: i° in festo SS. Trinitatis;1 2° in festo SS. Sacramenti;’
3° ultima Dominica mensis lunii ; * 40 in festo B. Μ. V. de Monte
Carmelo;4 50 in Portiuncula aut Dominica sequenti ;8 6° in festo B. Μ. V.
Septem Dolorum in mense Septembris, aut Dominica sollemnitatis. ‘ 70 in
festo SS. Rosarii aut Dominica sollemnitatis;’ 8° in Commemoratione
Omnium Fidelium Defunctorum. ’

TRACTATOS VI.
De extrema unctione.
(S. Thom. Suppi, q. 29-32; S. Alf. Theol. Mor. lib. VI,
n. 706-733; Horn. Apost. tr. 17, n. 1-13). *

Dicemus primum de Extrema Unctione in se spectata, deinde de ministratione, denique de susceptione Extremae Unctionis.

DISSERTATIO I.
De extrema Unctione in se spectata.
563

Extrema Unctio definiri potest: Sacramentum, quo infirmus per unc­
tionem olei benedicti et orationem sacerdotis secundum animam — et si
animae expediat etiam, saltem interdum, secundum corpus — allcviatur
(cfr. S. Thom. In 4, dist. 23, q. 1, a. 1, 2, 3, 4; q. 2, 1 et 2; S. Alf. VI,
706). Nuncupatur etiam simpliciter unctio vel unctio infirmorum, sacra­
mentum exeuntium, etc.
Qua definitione tradita, agemus primum de exsistentia, deinde de
essentia, tum de effectibus, denique de necessitate Extremae Unctionis.

Pars 1.
De exsistentia Extremae Unctionis.

564

1. Extrema Unctio est verum sacramentum; quae propositio est de
fide ex Conc. Trid.: < Si quis dixerit, Extremam Unctionem non esse
‘. S. C. Indulg. 10 Aug. 1904.
’. S. C. Indulg. 30 Iui. 1906; 10 Dec 1907.
----- S. C. Indulg. 8 Aug. 1906; ex aud Pii X, 26 lan. 1908; cfr. Collectio
Precum Piorumque Operum, p. 78-79). ----Breve Quo magis, 16 Maii 1892.
’ Motu proprio 9 lun. 1910; S. Off. 26 Maii 1911. ----- ‘. S. C. Indulg. 27 1888.
----- ’. S. C. Indulg. 7 Iui. 1885.------ ’. S. Off. 25 lun. 1914.------- ·. Cfr. Biixuart,
Dc Extrema Unctione, dissert, unica; Schmitz, De effectibus sacramenti Extre­
mae Unctionis; Kern, De sacramento Extremae Unctionis tractatus dogmaticus;
Heimijucher, Die heilige Olung.

_ 429 —

vere et proprie sacramentum a Christo Domino nostro institutum, et a
B. lacobo Apostolo promulgatum;... anathema sit. » 1
Nola. Disputatur, quo tempore Extrema Unctio instituta sit Aliqui censuerunt,
unctionem ab Apostolis peractam, de qua apud Marcum’ sermo est, fuisse Extre­
mam Unctionem. Sed haec sententia reicienda est, quia minister istius sacramenti
est sacerdos ; Apostoli autem postea, scilicet in Coena Domini, sacerdotes consti­
tuti sunt. Plerique censent, hoc sacramentum, quod est complementum Poeniten­
tiae, esse institutum post Christi resurrectionem una cum Poenitentia.

II. Extrema Unctio, etiam casu quo plures unctiones et orationes 565
adhibentur, est unum tantum sacramentum; secus enim non staret dogma
de numero septenario sacramentorum. Illud autem a diversis diverso
modo explicatur. Secundum alios diversae unctiones et orationes simul
sumptae significant et producunt unum integrum effectum; effectus
autem producitur sive per partes, ut docet Scotus ; ’ sive ultima unctione
peracta, ut censet S. Thomas (Suppi, q. 30, a. 1, ad 3; cfr. S. Alfonsus.
VI, 707, qu. 20). Secundum alios prima unctio una cum forma partiali
integrum effectum significat et efficit, cum aliae unctiones pro sacra­
mentalibus tantum habeantur (n. 577).

Pars II.
De essentia Extremae Unctionis.
SECTIO I.

De materia remota.
I. Ad valorem, ut hic indubius sit, requiritur: i° oleum olivarum; 566
2° benedictum aut ab Episcopo aut a presbytero, qui facultatem delega­
tam illud benedicendi obtinuerit ; idque 30 speciali benedictione olei infir­
morum. Ex praedictis certo requiruntur oleum olivarum et benedictio
peracta ab Episcopo vel a presbytero delegato ; probabiliter benedictio
specialis.
i. Certo requiritur oleum olivarum. Constat: i° e verbis S. lacobi:
< ungentes eum oleo. » 4 Oleum autem simpliciter dictum est oleum oli*. Sess. 14, can. 1. --- ’. « Et ungebant (Apostoli) oleo multos aegros et sana­
bant » (VI, 13). ----- *. luxta Mastrium Scotus supponit, singulas actiones suos
habere partiales effectus. Dicit enim Scotus, in 4. dist. 23, i. f., ad 2um, istud
quidem sacramentum unum esse unitate integritatis, sed non unitate indivisibilitatis, sicut effectus eius non est unus indivisibiliter, quia non remissio unius
venialis; sed unus unitate plenariae remissionis omnium venialium (Gaude, in
S. Alf. VI, 707)· ----- ‘ V. 14.

— 430 —

varum. 2° Ex Cone. Florent. ’ 30 E consensu et praxi Ecclesiae Orien­
talis et Occidentalis (S. Alf. VI, 709; cfr. can. 937 et 945).
2. Certo requiritur benedictio peracta aut ab Episcopo aut a presby­
tero, qui facultatem delegatam oleum benedicendi obtinuerit; a. v. bene­
dictio peracta a simplice sacerdote, qui non fuerit delegatus, non sufficit
Patet e responso S. Off., quod, approbante Gregorio XVI, ad quaesitum:
An in casu necessitatis parochus ad validitatem sacramenti Extremae
Unctionis uti possit oleo a se benedicto ; respondit : « Negative, ad for­
mam decreti Fer. V. coram SSmo, d. 13 Ian. 1611.»3 Idem S. Off.
d. 15 Maii 1878 edixit: « Oleum a presbytero, qui a Sancta Sede facul­
tate speciali instructus non est, benedictum, est materia prorsus inepta
Sacramento Extremae Unctionis, et ne in extrema quidem necessitate
valide potest adhiberi. » Patet praeterea ex eis quibus statim probabitur,
per se requiri benedictionem factam ab Episcopo, ideoque simplicem sa­
cerdotem per se ista facultate destitui atque delegatione indigere (cfr.
can. 745). Hinc integritatis causa ulterius observes:
a) Per se requiritur benedictio facta ab Episcopo. Constat i° E Cone.
Trid.;’ 20 e Cone. Florent.4; 30 ex decreto S. Off., approbante Paulo
V, edito. ’
b) S. Pontifex potest simplici sacerdoti potestatem consecrandi olei
conferre. Patet ex Decreto Clementis VIII, Sanctissimus *
Dominus; ex
Constit. Bened. XIV Etsi pastoralis;'' ex declaratione S. Off." supra
citata ; ex can. 945, atque ex eo quod sacerdotes Ecclesiae Orientalis et
Graeco-Itali hac facultate gaudent et utuntur. *
c) Dubium est, num etiam Episcopus per se i. e. sine delegatione S.
Pontificis facultatem consecrandi olei simplici sacerdoti conferre possit.
3. Omnino dubium est, num ad valorem requiratur benedictio specialis,
an sufficiat benedictio, qua consecretur chrisma Confirmationis vel
Oleum catechumenorum (cfr. can. 345). Hinc in casu necessitatis potest
vel etiam debet infirmus inungi — utique sub conditione — cum chris­
mate Confirmationis vel oleo catechumenorum. Si postea oleum infirmo­
rum haberi possit, sacramentum sub conditione iteretur (S. Alf. VI, 709,
dub 20).
567

II- Ad liceitatcm requiritur: i° ut adhibeatur materia certo valida;
2° ut oleum sit benedictum in Coena Domini, proxime superiore (can
‘. Denz.-Bannw. n. 700 ----- 14 Sept. 1842 (Coll, dc Prop. Fide, η. 956). ---------Sess. 14, de Sacram. Extr. Unct. cap. 1. ----Denz.-Bannw. n. 700. -----*. 13 lan 1611 (Coll, de Prop. Fid. n. 956, nota).------ *. 31 Aug. 1595.----- ’. 26 Maii
1742, § 4 ----- ’ 15 Maii 1878.-------- ·. Cfr. Kern. o. c. p. 124 sq.

— 431 —

734> § i)·' «Habeat igitur parochus, ita Rit. Rom/... sacrum Oleum
infirmorum, quod singulis annis, Foria V in Coena Domini ab Episcopo
benedictum, veteri combusto, renovandum est ; neque adhibeatur vetus,
nisi necessitas urgeat » (cfr. can. cit.). Si oleum benedictum videatur non
sufficere, « aliud oleum de olivis non benedictum adiiciatur, etiam ite­
rato, minore tamen copia » (can. 734, § 1).1 Itaque admixtio pluribus
vicibus fieri potest, etiamsi tandem maior sit quantitas olei non benedicti,
modo in singulis admixtionibus minor sit ‘. Attamen non licet in Coena
Domini partem SS. Oleorum benedicere ad illam statim cum oleis non
benedictis permiscendam.5 Praeterea advertas :
a) Olea vetera non adhibeantur, nisi necessitas urgeat (can. 734, § 1).
b) Parochus olea sacra a suo Ordinario petere debet; atque oleum
infirmorum loco nitido et decenter ornato in vase argenteo vel stanneo
diligenter custodiat, nec domi retineat, nisi propter necessitatem aliamve
rationabilem causam, accedente Ordinarii licentia (can. 946, coll. 735).
Causa rationabilis est v. g. domus parochialis maior ab ecclesia distantia.
*

SECTIO II.

De materia proxima.
1. Ad valorem, ut hic indubius sit, sufficiunt: i° unctiones diverso- 568
rum sensuum una cum formis partialibus; 20 in casu necessitatis unica
unctio in uno sensu cum praescripta forma breviore (mox alleganda).
Dicitur:
i. Sufficiunt unctiones diversorum sensuum una cum formis particu­
laribus. Porro ea sufficiunt, etiamsi unctio geminae partis, puta unius
oculi etc. omittatur.
2. In casu necessitatis sufficit unica unctio in uno sensu cum prae­
scripta forma breviori. Patet: i° ex can. 947, § I ; 2° ex Rit. Rom. ':
30 ex decreto S. Off. a Pio X approbato.
*
Decretum edicit : < Cum huic supremae Congregationi quaesitum fuerit, ut
unica determinaretur formula brevis in administratione sacramenti Extremae
Unctionis in casu mortis imminentis, E,nl ac Rcv.mi Patres Generales Inquisitores,
‘. Feria V in Coena Domini triplex oleum ab Episcopo benedicitur, scilicet:
l° oleum infirmorum ; 2° oleum catechumenorum ; 30 chrisma, quod constat oleo
olivarum ct balsamo. Oleum infirmorum in vasculo notatur litteris Ο.- Z. vel sola
littera I ; oleum catechumenorum litteris O. C. vel sola littera 0; chrisma littera
Ch. vel sola littera C. ----- *. Tit V, cap. 1, n. 3. ----- *. Rit. Rom. 1. c. ----*. Pius VI, i April. 1794; S. C. C. 25 Sept. 1862. ----- s. S. R. C. 7 Dec. 1744,
n. 2883; 28 lan. 1910 (A. A. S. 1910, p. 118).----- ·. S. R. C. Dccr. auth. n. 2650, ad
3 facti speciem; 3276 ad 5; 3739, ad 2; 3779, ad 7. ----- Tit. V, cap. i, n. 21. --------. 24 April. 1906.

— 432 —
maturrime rc perpensa, praehabitoque Rmorum Consultorum voto, decreverunt:
In casu verae necessitatis sufficere formam : < Per istam sanctam unctionem
indulgcat tibi Dominus, quidquid deliquisti. Arnen. » Decretum quidem explicite
de sola forma abbreviata dicit, sed implicite significat, unicam unctionem, quae
ei respondeat, sufficere. Praeterea advertas:

a) Pariter extra necessitatem sufficere videtur unica unctio in uno
sensu cum praescripta forma breviori; tum quia quoad valorem non
facile distinctio admittenda ; tum quia S. lacobus1 solum dicit de un­
gendo infirmo, sine mentione partium corporis. Denique suadetur ma­
xima varietate, quae quoad numerum et locum unctionum in Ecclesia
Graeca et Latina viguit. ’
b) Num unica unctio in uno sensu una cum forma particulari ad
valorem sufficiat, non est extra dubium. Si sufficiat, posteriores unctio­
nes videntur habendae pro sacramentalibus, quae effectum Extremae
Unctionis plane exprimunt. Si non sufficiat, dicendum, effectum in ulti­
ma necessaria unctione produci secundum haec 5. Thomae: « Quando
sunt multae actiones ordinatae ad eundem effectum, ultima est formalis
respectu omnium praecedentium et agit in virtute earum; et ideo in ulti­
ma actione gratia infunditur, quae effectum sacramento praebet (Suppi,
q. 30, a. i, ad 3).
569

II. Ad liceitutum extra casum necessitatis requiritur: i° ut ungantur
membra modo assignanda, idque 2° ordine praescripto ; 30 ipsa ministri
manu scii, pollice dextero, nulloque adhibito instrumento et 40 in modum
crucis (can. 947, coll. Rit. Rom.).
I. Membra ungenda. Ungi debent organa quinque sensuum, nempe
oculi, aures, nares, os et manus( can. 947, § 1, coli. Rit. Rom. tit. V, c. 1,
n. 15). Unctio renum semper omittatur (can. 947, § 2). ’ Unctio pedum ex
qualibet rationabili causa omitti potest (can. 947, § 3). Si quis sit aliquo
membro mutilatus, pars loco illi proxima inungatur, eadem verborum
forma.4 Si quis ipso sensu puta auditu careat vel semper caruerit, nihilo
minus organum ungatur. Quoad organa gemina unctio separatim in utro­
que organo, sed sub una forma fiat, inchoando a dextero : excipe labia,
quae unica unctione unguntur.
Unctio organorum quinque sensuum sub gravi praecipitur. Pariter
unctio utriusque ex organis geminis videtur sub gravi obligare, ita ut
solum gravis causa excuset, puta difficultas vertendi aegrotum et gemina
organa attingendi (S. Alf. VI, 710).
\ V, 14.----- ’. Kern, o. c. p. 131 sq. —— ’. Loco renum in aliquibus dioecesibus
permittebatur unctio pectoris. Porro renum unctione nunc prohibita, pectoris quo­
que unctio omittatur. ---- *. Rit. Rom. tit. V, cap. I, n. 19.

433 —

2. Ordo praescriptus obligat, ita ut omnis inversio peccatum sit, immo
inversio saltem plurium unctionum videatur gravis esse (S. Alf. VI 710).
Porro, spectato ordine praescripto, ungantur:
a) Oculi super ambas palpebras compressas.
b) Aures in imis auriculis.
c) Nares super utramque narem, et quidem a latere, ne sternutatio
excitetur.
d) Os super utrumque labium compressum ; unica unctione, qua am­
bo labia unguntur; quod si commode ita fieri nequeat, sufficit unum
labium ungere.
e) Manus in mediis palmis; sed manus Sacerdotis exterius unguntur.
f) Pedes in superiori parte vel in plantis pro consuetudine vigente. ’
3. Ipsa ministri manu, scii, pollice dextero fiant unctiones;1 non alio
digito neque penicillo similive instrumento: consuetudo contraria, si
alicubi vigeat, servari nequit.3 In casu tamen gravis necessitatis, puta si
ex contactu contagio timenda est — ut si quis infirmus laborat lepra,
peste, variolis — penicillo vel virgula uti licet4 (S. Alf. VI, 710).
4. In modum crucis, ut habet Rit. Rom. *
5. Denique maxime suadetur, ut ad singulas unctiones pollex in oleo
intingatur, eo magis quod aliqui dubitant, num una gutta pro omnibus
unctionibus sufficiat (S. Alf. VI, 709, dub. 40).

111. Ad liceitatem in casu necessitatis sufficit unica unctio in uno 570
sensu seu rectius in fronte cum praescripta forma breviore, salva oblitione singulas unctiones supplendi, cessante periculo (can. 947. § 1)
Dicitur :
1. In casu necessitatis. Casus autem necessitatis adest: i° quando
aliquod periculum est, ne infirmus moriatur ante singulas unctiones per­
actas; 20 quando plures ungendi sunt et timetur, ne, si singuli modo
ordinario ungantur, aliquis sine Extrema Unctione decedat ; 30 quando
ex singulis unctionibus peractis periculum contagionis oriri vel augeri
potest; si tamen periculum ex contactu exoritur, usu penicilli vel virgu­
lae praecaveatur ; 40 quando longior ministratio sacramentum irreveren­
tiae periculo exponit, ut in unctione v. g. amentis contingere potest.
2. Cessante periculo, singulae unctiones supplendae sunt. Scilicet sup­
pleri debent,si cessaverit periculum ob quod unica unctio adhibita fuerit.
Hinc supplendae sunt, si infimius supervixerit; si desierit periculum,
’. S R. C. 27 Aug. 1836, n. 2743.
s. Rit. Rom. tit. V, c. 2, n. 8
*. S. R
C. 9 Maii, 1857, n. 3051. ------ '. S. R. C. 9 Maii, 1857, ad II, n. 3051· -----". Rit. Rom. Tit. λΓ, C. 2, n. 8.
’. Cfr. S. Off. 31 Ian. 1907 (apud Ephcm
Liiurg. 1907, p. 437)·
W. M T. Μ. U

— 434 —

ne aliquis ex pluribus inungendis sine Extrema Unctione decedat; si
periculum contagionis cessaverit, puta ob penicillum allatum, quo singu­
lae unctiones peragi possint.
c) Singulae unctiones supplendae sunt; atque quidem absolute (non
conditionate) et, ut probabilissimum videtur, semper. Dixi absolute; ita
enim diserte S. Off. ' Dixi semper, quia tam can. 947, § 1 quam S. Off. ’
et Rit. Rom, ’ sine ulla restrictione statuunt, unctiones supplendas esse,
modo tamen periculum mortis perduret. Ratio autem ob quam praescri­
buntur suppleri, est, ne infirmus privetur sacramentalibus, quae unctio­
nibus supplendis contineri videntur, quaeque effectum Extremae Unc­
tionis plane exprimunt (n. 577).
Nota 1. Non omnes conveniunt in definienda natura unctionum supplendarum.
Alii censucre, unctione suppleta iterationem sacramenti contineri. Id tamen non
placet, tum quia in ista sententia unctiones sub conditione supplendae forent: du­
bium enim est, num Extrema Unctio in eodem periculo valide iterari possit ; quod
dubium neque a decretis supra allatis neque a Codice sublatum censetur; tum
quia ab ipso Codice sacramenti in eodem periculo iteratio severe prohibetur.
Alii autumant, suppletiones esse partes, quae cum unctione praecedente unum
totum constituunt ; sive tanquam sacramenta partialia, sive tanquam perfectio seu
extensio ipsius signi sacramentalis considerantur. Verum nec ea sententia recta
videtur ; tum quia supponit, praecedentem unctionem perfectione sacramenti carere,
quod aegre admittitur ; tum quia, hac sententia admissa, unctiones nequeunt sup­
pleri, si unio moralis eas inter et priorem unctionem cessaverit.
Alii docent, suppletiones esse partes integrantes sacramenti. Sed tunc quoque
unio moralis eas inter ct partem essentialem requiri videtur, eaque deficiente,
suppletiones omittendae forent.
,
Quibus positis, restat, ut videtur, dicendum, unctionibus suppletis contineri
sacramcntalia seu caeremonias ob concomitantes Ecclesiae preces valde efficaces. ‘
Nota 2. Quae dicta sunt de unctionibus post unicam unctionem supplendis,
etiam applicentur unctionibus in ordinaria ministratione v. g. ex oblivione neglcc
*
tis; quae igitur pariter supplendae sunt. Si tamen timeatur, ne ob temporis spa­
tium unio debita desit, sacramentum per se sub conditione iteretur.

SECTIO III.
De forma deque unione materiae et formae.
571

I. Forma ordinaria in Ecclesia Latina est precatio ad singulas unctio­
nes a Rit. Rom. praescripta, scilicet: « Per istam sanctam Unctionem,
et suam piissimam misericordiam, indulgeat tibi Dominus quidquid per
visum, sive per auditum, etc. deliquisti. Arnen. » 4 Verba et suam piissi­
mam misericordiam non requiri ad valorem, colligitur ex forma in casu
*. 9 Mart. 1917. ----- ’. 31 lan. 1907. ----- ’. Tit. IV, cap. 1, n. 21. ----- *. Cfr.
Ned. Kath Stcmmcn, 1917, p. 241 ; 1928, p. 92. ----- ·. Tit. V, cap. I, n. 20. E
novis editionibus Rit. Rom. vox /Inien a sacerdote dicenda est.

— 435 —

necessitatis adhibenda, in qua verba praedicta omittuntur. Omissio ta­
men extra casum verae necessitatis pro graviter illicita habetur (S. Alf.
VI 711, dub. 2°).
.Jl ÿ, ΐ
Apud Orientales adhibetur haec vel similis forma: «Sancte Pater,
animarum et corporum medice, qui Filium tuum unigenitum, D. N. I.
Chr, omnem morbum curantem et ex morte nos liberantem misisti, sana
quoque servum tuum N., a detinente illum corporis infirmitate, et vivi­
fica illum per Christi tui gratiam, intercessionibus N. N. et omnium
Sanctorum, Arnen. »

II. « In casu... necessitatis sufficit unica unctio in uno sensu, seu rec- 572
tius in fronte, cum hac forma breviori : « Per istam sanctam Unctionem
indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti. Arnen ». Ita Rit. Rom.’; can.
947, § i et Decr. S. Off.’ Praedictam formam breviorem — ut per
transennam norare iuvat — memoriter tenendi cuique obligatio est.
Nota. Ut cx verbis S. lacobi ’ colligitur, ad essentiam formae requiritur, ut sit
formaliter seu quoad sensum deprecative (S. Thom. Suppi, q. 29, a. 8; S. Alf.
VI, 711, dub. i°). Sed nihil impedire videtur, quominus forma, grammaticaliter
indicativa, sit formalitcr deprccativa, nim. ex intentione precandi Deum, ex inten­
tione dico, per ipsam naturam actionis satis manifestata.

III. Quoad unionem materiae et formae sufficit notasse: Ad valorem 573
sufficit unio, quam descripsimus in tractatu de Sacr. in genere (n. 22).
Quoad liceitatem serventur haec Rit. Rom. : « Dum oculos, aures, et alia
corporis membra, quae paria sunt, sacerdos ungit, caveat, ne alterum
ipsorum inungendo, Sacramenti formam prius absolvat, quam ambo
huiusmodi paria membra perunxerit. » *

SCHOLION.
De indole sfiecali extremae unctionis.

Extrema Unctio primarie est sacramentum vivorum, secundarie sacra- 574
mentum mortuorum (S. Alf. VI, 731). Dixi:
I. Extrema Unctio primarie est sacramentum vivorum, i. e. per se et
primarie ordinatur ad gratiam secundam seu ad gratiam augendam. Ete­
nim i° S. lacobus et Cone. Trid. conditionate tantum gratiam primam
tanquam effectum Extremae Unctionis proferunt; quo innuitur, dictum
sacramentum ad istum effectum non primarie ordinari; quo posito,
restat, ut dicamus, illud primarie ordinari ad gratiam secundam i. e. ad
gratiae augmentum. 20 Si extrema Unctio primarie ordinaretur ad
\ L. c. n. 21.----- ’. 24 April. 1906. ------ V, 14 sq. --------- *. Tit. V, cap. 1, n. 18.

— 436 —

gratiam conferendam, non autem ad gratiae auymentum, .sacramentum
Poenitentiae non foret omnibus post Baptismum lapsis medium necessa­
rium salutis, re vel voto adhibendum. Infirmis sufficeret ad Extremam
Unctionem recurrere. Idem docet Catechismus Romanus: « Neque enim
hoc sacramentum primario loco ad graviorum criminum remissionem
institutum est, sed baptismus tantum et poenitentia vi sua hoc effi­
ciunt. » '

II. Extrema Unctio secundarie est sacramentum mortuorum, i. e.
etiam per se, sed secundarie tantum ordinatur ad gratiam primam. Dixi
per se; etenim S. lacobus : et Tridentinum,5 quorum verba in nota allata
sunt, eo quod diserte edicunt, per Extremam Unctionem remitti peccata,
innuere videntur, dictum sacramentum natura sua ad istum etiam effec­
tum ordinari. Accedit quod forma quoque sacramenti peccatorum remis­
sionem, quin etiam eam solam exprimit. Dixi secundarie tantum; quod
sequitur ex eis, quibus probavimus, Extremam Unctionem primarie ordi­
nari ad gratiam secundam. Itaque hoc sacramentum differt ab aliis sa­
cramentis vivorum, quae solum per accidens conferunt gratiam primani.
Coroll. I. Quodsi ulterius quaeras, quid relate ad remissionem mortalium im­
portent illa; per se, sed secundarie, si de Extrema Unctione sermo sit; atque
illa: per accidens, si de aliis sacramentis vivorum agatur, ita dicendum: Si quis in
mortali constitutus sacramentum vivorum recipit, Christus in Extrema Unctione
intendit infundere gratiam sanctificantem, ut remittat peccatum; cum in aliis sa­
cramentis vivorum intendat infundere gratiam sanctificantem ad alium finem
singulis sacramentis proprium.
Coroll. II. Quoad modum, quo Extrema Unctio peccata remittit, dicendum
peccata mortalia directe remitti ; dc venialibus disputatur, utrum directe an indi­
recte remittantur (p. 2to).
,

Pars III.
De effectibus Extremae Unctionis.
575

De effectu primario, ad quem omnes alii effectus reducuntur, dispu­
tatur. Secundum Scotistas Extrema Unctio ordinatur ad finalem remis­
sionem venialium moribundi iam incapacis seipsum iuvandi ; cx hac
remissione venialium sequitur alleviatio moeroris et torporis, qui sunt
effectus peccati. Argumentantur autem e forma sacramenti, quae videtur
directe deletiva peccati. Secundum S. Thomam (Suppi, q. 30, a. 1) et
S. Alf. (VI, 721, 731) ordinatur primarie ad iuvandam et confor1 P. 2, c. 6, 9. 14. —
« Si, inquit, in peccatis sit, remittentur ci > (V, 15).----Delicta, ita Cone si quae sint expianda ac peccati reliquias abstergit v iSess.
14, cap. 2).

— 437 —

tandam animam aegrotantis, seu ad sanandam eius infirmitatem spiri­
tualem, quae in nobis relinquitur ex peccato originali ct actuali, quaeque
praesertim in ultima lucta sananda est. Peccata autem secundarie remit
luntur, quatenus ninirum obstant confortationi spirituali. Haec senten­
tia suadetur verbis S. lacobi. qui remissionem peccatorum ut effectum
secundarium videtur referre: «Et oratio fidei salvabit infirmum, et
alleviabit eum Dominus: et si in peccatis sit. remittentur ei >■. ' Speciatim enumerantur:
I. Gratia sanctificans, per se et primarie secunda seu augmentum
gratiae: item per se sed secundarie prirna. ut sequitur ex dictis supra
(n· 583)·
II. Gratia sacramentalis: quae consistit in eo quod gratia sanctificans,
quam auget Extrema Unctio, èt eo ordinatur, ut infirmus per morbum
non deprimatur, e contra in morbo roboretur, atque roboratus ultimas
tentationes strenue oppugnet ultimosque dolores alacriter perferat; èt
secum fert ius ad gratias actuales in ordine ad illos effectus recipiendas,
lain vero gratiam sacramentalem huius sacramenti esse eam. quam des­
cripsimus. suadetur primum hisce S. lacobi : « Et alleviabit (i. e. excita­
bit, confortabit) cum Dominus.»' Deinde Cone. Florentinum: «Effectus
huius sacramenti est mentis sanatio et, in quantum autem expedit, etiam
corporis. » 1 Et Cone. Trid. : « Clementissimus Redemptor noster, qui
servis suis quovis tempore voluit de salutaribus remediis adversus omnia
omnium hostium tela esse prospectum, quemadmodum auxilia maxima in
sacramentis aliis praeparavit, quibus Christiani conservare se integros,
dum viverent, ab omni graviore spiritus incommodo possint : ita Ext re
mae Unctionis Sacramento finem vitae, tanquam firmissimo quodam
praesidio, munivit. Nam etsi adversarius noster occasiones per omnem
vitam quaerat ct captet, ut devorare animas nostras quoque modo possit,
nullum tamen tempus est. quo vehementius ille omnes suae versutiae
nervos intendat ad perdendos nos penitus et a fiducia etiam, si possit,
divinae misericordiae deturbandos, quam cum impendere nobis exitum
vitae perspicit » « Accedit Traditio, cuius testimonia affert Kern (S.
Thom. suppi, q. 30, a. 1, ad 2; S. Alf. VI, 731).

III. Remissio mortalium ; quod clare colligitur ex verbis S. lacobi et
Tridentini supra allatis (S. Thom., Suppi, q. 30, a. 1 ; S. Alf. VI, 731).
Requiritur tamen, ut infirmus sit attritus, saltem habitualiter. Sed id
etiam sufficit; siquidem nequit exigi, quod iam cx se remittit mortalia,
nimirum contritio.
'. V. 15.
V. 15.
Dknz.-Bannw. n. 700.
Una. Prooemium. ----- *. O. c. p. 238.

Sess. XIV, De Extr.

— 438 —

IV. Remissio venialium. Etenim S. lacobus et Cone. Trid. non distin­
guunt inter mortalia et venialia. Ceterum non est ratio excludendi venia­
lia, quin etiam, cum facilius remittantur offensae minores, potius ratio
est ea includendi. Non tamen remittuntur, nisi infirmus saltem habitualiter de eis attritus sit.

V. Reliquiae peccatorum, ut diserte edicit Cone. Trid. supra allatum
(S. Thom. Suppi, q. 30, a. 1, ad 2; S. Alf. VI, 731). «Reliquiae
autem peccati non dicuntur hic dispositiones ex actibus relictae, quae
sunt quidam habitus inchoati, sed quaedam spiritualis debilitas in ipsa
mente exsistens, qua sublata, etiam eisdem habitibus vel dispositionibus
manentibus, non ita potest inclinari mens ad peccatum » (S. Thom. 1. c. ;
S. Alf. 1. c.).

VI. Remissio poenarum — quae ab aliquibus etiam refertur ad reli­
quias peccatorum de quibus modo dictum est — magis vel minus plena
pro dispositione suscipientis. Ita non improbabiliter docetur: cum enim
finis huius sacramenti sit quoque consummatio christianae vitae, ut lo­
quitur Cone. Trid.1 seu ultima dispositio animae, ut gloriam introeat,
etiam remittit poenam temporalem ; at vero, quia operatur Extrema
Unctio per modum medicinae, cuius effectus pendet a dispositione subiecti, maior minorve remissio poenae datur, prout dispositio subiecti est
magis minusve bona.
VII. Sanitas corporis. Patet tam ex verbis Cone. Florentini supra
citatis quam ex Cone. Trid. secundum quod inunctus « sanitatem cor­
poris interdum, ubi saluti animae expedierit, consequitur. » ‘ Ceterum
notes :
1. Extrema Unctio sanitatem corporis non confert, si ad salutem ani­
mae non expediat. « Ratio operans, inquit S. Thomas, nunquam inducit
secundarium effectum, nisi secundum quod expedit ad principalem; ideo
ex hoc sacramento non semper sequitur corporalis sanatio, sed quando
expedit ad spiritualem sanationem » (Suppi, q. 30, a. 2). Sed disputatur,
num hoc sacramentum sanitatem conferat semper ac saluti animae expe
diat, an interdum tantum seu iuxta ordinem divinae sapientiae et provi­
dentiae, ut dicitur. Aliqui negant, illum effectum semper ac animae pro­
dest produci. Id interdum tantum fieri, deducunt ex verbis Cone. Trid.
supra citatis. Alii contrarium docent, censentque sensum verborum
Cone. Trid. hunc esse: « interdum, scilicet, ubi saluti animae expedierit.»
2. Extrema Unctio sanitatem confert non per modum miraculi, sed
quatenus confortatio spiritualis in corpus redundat, et secumfert ius, ut
Sess. XIV, doctr. dc Sacr. Extr. Unet. ----- s. Sess. XIV, De Extr. Unet
cap. 2.

— 439 —
media sanitatis recuperandae speciali Dei Providentia dirigantur. « Unc­
tio, ut docet Cone. Trid., aegroti animam alleviat et confirmat, magnam
in eo divinae misericordiae fiduciam excitando, qua infirmus sublevatus
et morbi incommoda ac labores levius fert, et tentationibus daemonis,
calcaneo insidiantis, facilius resistit, et sanitatem corporis interdum, ubi
saluti animae expedierit, consequitur. » ’ Et S. Thomas docet, in Ex­
trema Unctione gratiam conferri, « nan solum ut tollat culpam, sed etiam
reliquias culpae et infirmitatem corporis » (Suppi, q. 29, a. 5), ita ut
sanatio secundum S. Doctorem dicenda sit effectus gratiae collatae. Hinc
praedicto effecui privantur, qui tamdiu susceptionem sacramenti diffe­
runt, ut sanitas sine miraculo exspectari nequeat (S. Alf. VI, 714).

Pars IV.
Λ

De necessitate Extremae Unctionis.
1. Necessitas medii neganda est, tum ob can. 944, qui eam negat, tum 576
ob rationes ob quas negavimus necessitatem medii Confirmationis
(n. 116).

II. Necessitas praecepti. 1. Obligatio est suscipiendi Extremam Une- 577
tionetn. Quod deducitur primum e can. 944: Nemini... licet illud negligere. Deinde videtur peccare contra caritatem sui, qui negligit medium
speciale, a Christo institutum, quo infirmus muniatur et confortetur in
gravissimis istis vitae momentis, a quibus proxime pendet aeternitas.1
2. Obligatio satis probabiliter levis tantum est. Intelligo obligationem
per se, quia qui negligit Extremam Unctionem, potest per accidens gravi­
ter peccare, puta ratione scandali vel contemptus. * Per se vero obli­
gatio gravis satis probabiliter deest. Ratio est, quia de tali obligatione
non constat « neque ex natura huius sacramenti, quod non est necessa­
rium ad salutem, sed tantum utile» (S. Alf. VI, 733); neque ex prae­
cepto positivo, quia non patet, verba S. lacobi : inducat presbyteros, de
praecepto, non autem de solo consilio esse intelligenda ; neque ex prae­
cepto caritatis sui, « caritas enim non obligat sub gravi praecepto ad id
quod melius est » (S. Alf. 1. c.). Denique Codex non dirimit hanc con­
troversiam ; neque quatenus ea versatur circa ius divinum, quippe quod
non intendat interpretari ;4 neque quatenus Legislator ecclesiasticus can.
944 praeceptum grave imponat. Si illud intendisset, utique verbis clario­
ribus et gravioribus usus fuisset.
*. L c. ----- 5. Cfr. Cone. Trid. sess. 14, de sacr. Extr. Unet, initio et cap. 2. -----‘. Cfr. Cone Tnd. 1. c. cap. 3. ----- 4. Cfr. Praefatio.

— 440 —
Obi. Cone Trid. edicit: c Jam vero, quod attinet ad praescriptionem eorum qui
et suscipere, et ministrare hoc sacramentum debent, » etc.
Resp. Cone, non intendit obligationem susceptionis urgere, sed potius signifi­
care, quibus susceptio, quibusque ministratio sacramenti competat.

DISSERTATIO II.
De ininistratione Extremae Unctionis.
I. Persona ministrans, i. I alidc Extremam Unctionem administrat
omnis ct solus sacerdos (can. 938, § 1). Est de fide ex Cone. Trid.’
Potest autem, ut ex Traditione ct praxi Ecclesiae constat, tam ab uno
quam a pluribus ministrari. ' Quodsi plures sacramentum ministrent,
quisque curet, ut ad materiam a se applicatam ipsemet formam respectivam pronuntiet, In Ecclesia Latina ab uno solo ministrari debet.
Quodsi minister inter ministrandum deficiat, atque alius statim
praesto sit, hic pergat ubi alius desiit. Si mora diuturnior, puta quadrans
intercesserit, alius unctiones a priori peractas sub conditione repetat,
scii, ob dubium, num unio inter unctiones particulares forte requisita
adsit; deinde alias perficiat (S. Alf. VI, 724).
Nota. Sacerdos nequit sibimetipsi valide Extremam Unctionem con­
ferre, ut deducitur ex constanti traditione et usu Ecclesiae, (n. 21).
2. Licite hoc sacramentum ministrant Ordinarius et parochus loci, in
quo degit infirmus, qui ea de causa dicuntur ministri ordinarii Extremae
Unctionis. Praeterea in casu necessitatis, item dc licentia data vel ratio­
nabiliter praesumpta eiusdem parochi vel Ordinarii loci, alius quilibet
sacerdos hoc sacramentum ministrare potest (can. 938. § 2). Adhaec
firma remanent praescripta can. 397. 30 et 514.
1-3; quae videas in
tract, de S. Euchar. n. 164.

578

579

II. Obligatio ministrandi. 1. Minister ordinarius tenetur i° cx iustitia ct sub gravi subditis petentibus ministrare, atque ouidem tempestive.
Extremam Unctionem ; 2° sub gravi prudentem diligentiam adhibere, ul
subditi salutis négligentes, tempestive moneantur (S. Alf. VI. 714,
729; cfr. can. 939). Quatenus minister ordinarius obligetur etiam cum
periculo vitae, vide in tract, dc Sacr in gen. n. 34. Ceterum ipsum prae
aliis respiciunt haec: Omni studio et diligentia curandum ut infirmi,
dum sui plene compotes sunt, illud recipiant (can. 944).
1 Sess. 14, de sacr. Extr. Unet. can. 4.
- :. In Ecclesia Graeca Extrema
Unctio confertur a septem vel saltem a tribus sacerdotibus (Papp-Sziggi, Enchir.
lur. cedes. orient p. 2. § 81).
Cfr. S C dc Prop. Fid. 23 Mart. 1844 (Col.
Icct. n 818).

— 441 —
2. Quilbct sacerdos in casu necessitatis tenetur ex caritate infirmo
Extremam 1 'nctionem procurare (can. 939). Casus necessitatis prout hic
sumitur iam adest, si minister ordinarius deficit ct periculum est in mora
Obligatio autem per se levis est : per accidens gravis, si aut ratio gravis
scandali accedit, aut infirmus probabiliter est in statu peccati mortalis,
nec satis secure per confessionem, puta quia sensibus destitutus est. sal­
vabitur. Scilicet ad E. U. fructuose recipiendam sufficit attritio, dum ad
confessionem etiam accusatio requiritur (S. Alf. VI, 729).
3. Qui ex caritate vel ex pietate tenentur providere saluti infirmi,
pariter per se sub levi tenentur curare, ut infirmus Extr. Unet, recipiat ;
sub gravi in casu, quo ceteri sacerdotes sub gravi eam ministrare debent,
ut sub 2 expositum est.

III. Servanda in ministrando. 1. Extremae I nclionis Oleum ad infir- 584)
mos deferatur modo simplici praescripto a Rit. Rom..1 non sollemniter
cum superpelliceo et luminaribus,: nisi simul deferatur S. Eucharistia.
Quodsi haec non deferatur simul, minister v. g. sacrista, vel ipsemet
-acerdos superpelliceum secumferat.
2. In ipsa ininistratione sub gravi praecipiuntur: 1° vestes sacrae, scii,
superpelliceum et stola: alterutrum omittere satis probabiliter veniale
tantum est; 2° orationes a Rit. pro sacerdote assignatae. Urgens neces
sitas a praedictis excusat.
3. Sub levi praecipitur, ut adhibeatur minister, isque masculus. Mas­
culo deficiente, femina videtur posse respondere.
4. Cereus accensus videtur esse de consilio tantum, nisi sacerdos eo
indigeat, cum dicatur accendendus, « ut ungenti lumen praebeat. » Pari­
ter videtur consilium potius quam verum praeceptum, ut astantes Psal­
mos poenitentiales ac Litanias recitent. Denique non constat, sub peccato
praecipi, ut contra antiquam consuetudinem Extrema Unctio post Viati­
cum ministretur (S. Alf. VI. 716. 726-728).

DISSERTATIO 111.
De susceptione Extremae Unctionis.
Dicendum primum de persona suscipiente, deinde de modo suscipiendi
Extremam Unctionem, denique de iterata susceptione Extremae Unc­
tionis.
Tit. V. cap. i, n. 13 ct cap. 2, n. 2

:. S. R. C. 23 lan. ii«6, n. i<X>-

Pars I.
De persona suscipiente.
I. Ut quis capax sit recipiendi Extremam Unctionem, requiritur:
i° ut sit baptizatus; 2° ut sit vel fuerit rationis compos; 30 ut valetudo
graviter afflicta sit, atque quidem eo saltem gradu, ex quo haud raro
intra tempus non ita longum mors sequatur; at talis gradus etiam suffi­
cit, saltem ad valorem. Dicitur:
1. Sit baptizatus (cfr. n. 38).
2. Sit vel fuerit rationis compos; hinc can. 940, § 1 edicit quidem,
Extremam Unctionem non posse praeberi nisi post adeptum usum ratio­
nis, non autem addit, requiri actualem vel habitualem rationis usum.1
Ratio autem videtur esse quod infirmus graviter aegrotans, qui neque
habet neque habuit usum rationis, est et fuit et erit saltem per se inca­
pax actualis confortationis, ad quam gratia sacramentalis Extremae
Unctionis ius praebet (S. Alf. VI, 718). Dixi « et erit incapax, » ut per­
petuo amens. Dixi « et erit, saltem per se incapax, i> ut infans graviter
aegrotans, qui per se aut reconvalescet aut morietur ante usum rationis,
dum per accidens eveniet, ut gravem infirmitatem protracturus sit,
donec usum rationis adepturus, sicque confortationis spiritualis capax
futurus sit. Itaque inungi nequeunt parvuli et perpetuo amentes. Capa­
ces autem sunt adulti, qui habent lucida intervalla vel saltem non fue­
runt perpetuo amentes ; item delirantes;2 item pueri ubi primum ad usum
rationis pervenerint. (S. Alf. VI, 720).
In dubio, num infirmus usum rationis attigerit (intellige: num aut usu
rationis potiatur, aut aliquando usu eius potitus sit), sacramentum minis­
tretur sub conditione (can. 941) ; puta : si capax es.

581

Quaer., num Extremae Unctionis capax sit, qui nunquam (personaliter)' pecca­
verit.

Resp. Videtur affirmandum, quia capax est primarii sacramenti effectus, i. e.
confortationis animi. Non requiri, ut quis peccaverit post baptismum, sequitur ex
co quod S. Off. ’ ct S. C. de Prop. Fid. * responderunt, ungendum esse paganum,
qui statim post baptismum receptum graviter aegrotet.
Disputatur, num B. M. Virgo capax fuerit Extremae Unctionis. Videtur negan­
dum, quia Extr. Unctio confortat per modum medicationis spiritualis Hinc Cone.
Flor, uti iam notavimus, docet: < Effectus huius Sacramenti est mentis sanatio.»
Atqui B. Μ. V. eiusmodi confortationis incapax fuit.

‘. Cfr. Rit. Rom. tit. V, cap. 1, n. 8. ----- ’. Cfr. Rit Rom. 1. c. n. ii ----‘. 10 Maii, 1703 (Collect, n. 256, ad 8). ----- 4. 26 sept. 1821 (Collect. 768).

— 443 —

3- Valetudo graviter afflicta sit, atque quidem eo saltem gradu, ex
quo haud raro intra tempus non ita longum mors sequatur; at talis gra­
dus etiam sufficit, saltem ad valorem. Dixi :
a) Valetudo graviter afflicta sit, sive ex morbo sensu strictiori sumpto,
sive ex causa simili, puta ex vulnere, ex partu difficili, ex veneno hausto,
ex senio. Id requiri, probatur primum verbis supra citatis S. lacobi, qui
monet aegrotum, ut accersat sacerdotes, qui eum salvent et animum
depressum confortent; quae levi morbo laboranti aegre applicaveris.
Deinde Bened. XIV in Bulla Ex quo primum, § 46 docet, Extremam
Unctionem ministrandam esse « solis fidelibus graviter aegrotantibus. »
Tum Cone. Trid. docet, hoc sacramentum a Christo institutum esse, ut
« finem vitae tanquam firmissimo quodam praesidio muniret » (p. 437).
Denique totus ritus Extremae Unctionis id unum agit, ut infirmum in
periculo mortis constitutum misericordiae divinae commendet. ' (S.
Thom. Suppi, q. 32, a. 2; S. Alf. VI, 713, dub. 2°).
b) Valetudo afflicta sit eo saltem gradu, ex quo haud raro intra tem­
pus non ita longum mors sequatur, seu eo saltem gradu, ut de morte non
ita remota timeri debeat. Deducitur ex eo, quod plura documenta eccle­
siastica diserte edicunt, Extremam Unctionem non esse conferen­
dam nisi iis, qui in periculo mortis versentur seu de quorum morte ti­
meatur. Ita v. g. can. 940. § 1 : «Extrema Unctio praeberi non potest nisi
fideli, qui post adeptum usum rationis ob infirmitatem vel senium in
periculo mortis versetur ». Item decretum Eugenii IV in Instructione ad
Armenos: « Hoc sacramentum nisi infirmo, de cuius morte timetur, dari
non debet. » Haec autem sensu obvio significant statum a nobis descrip­
tum (S. Thom. 1. c. ; S. Alf. 1. c.).
c) Talis gradus etiam sufficit, saltem ad valorem. Eruitur ex eo quod
S. C. de Prop. Fide respondit" «Affirmative» ad quaesitum: «Quando­
que Missionarii obvium habent quemdam hectica febri (i. e. specie
phtisis) aliove morbo laborantem qui, duce experientia, plures adhuc
menses victurus est, sed intra annum morietur: quaeritur, num in tali
casu possit Missionarius ei ministrare Viaticum et Extremam Unctio­
nem, propterea quod, quando reapse instabit tempus ea recipiendi. Mis­
sionarius in eodem loco adesse non poterit, sive ob magnam distantiam,
sive ob aliud impedimentum. » Dixi saltem ad valorem, quia ex responso
allato non sequitur, per se seu in ordinariis adiunctis sacramentum licite
conferri casu, quo mors satis abesse censeatur; quocirca ulterius obser*. Kern, o. c. p. 294.----- 20 Febr. 1801 (Collect, n 651).

— 444 —
ves: I. hi primum status modo descriptus adest, sacramentum valide qui­
dem confertur; quoad liceitatem vero haec accipe:
a) Si mors satis longe abesse censeatur, ut in casu modo exposito et a
S. C. de Prop. Fide soluto, dubitare licet, num sacramentum per se iam
licite conferatur.
β) Si mors magis quidem instare, at nondum imminere censeatur, sa­
cramentum licite confertur, quamvis collatio eius differri possit.
■/) Si mors imminere videatur, Extrema Unctio debet conferri ;1 neque
licet exspectare donec infirmus pleno usu rationis carere incipiat. « Ra­
tio, inquit S. Alfonsus, quia sic privatur uberiori fructu quem recepisset,
si suscepisset sacramentum dum erat rationis compos; cum magis tunc
se ad illud disposuisset. Item quia privatur spiritualibus viribus ad resis­
tendum daemoni et ad perferenda morbi incommoda. Item, quia infir­
mus, si forte esset in mortali, et compos rationis sacramentum recepisset,
auxilio attritionis gratiam forte fuisset adeptus, qua alioquin privatur.
Demum, quia virtute huius sacramenti forte consecutus fuisset sanita­
tem corporis, si tempore congruo collatum fuisset; licet enim hoc sacra­
mentum virtute quadam supernatural! operetur etiam salutem corpora­
lem, si animae saluti expedierit (ut loquitur Tridentinum), non tamen
per modum miraculi operatur, sed via quodammodo ordinaria, nempe
causas naturales adiuvando, ut communiter aiunt doctores. — Quae
omnia saltem simul congesta videntur grave damnum infirmo afferre»
(VI, 714). Hinc can. 944: Omni studio et diligentia curandum ut infirmi,
dum sui plene compotes sunt, illud recipiant. Et Catechismus Romanus:
c Gravissime peccant qui illud tempus aegroti ungendi observare solent,
cum iam. omni salutis spe amissa, vita et sensibus carere incipiat. »3
582

Coroll. 1. Extrema Unctio nequit conferri eis, quibus mors imminet ex cousu
mere externa, puta « praelium inituris, aut navigationem, aut peregrinationem,
aut alia pericula subituris, aut reis ultimo supplicio mox afficiendis. > * Neque
tunc ministrari potest, quum periculum mortis nondum praesens, brevi oriturum
est, puta ex ipsa operatione chirurgica periculosa subeunda, ex ipso partu difficili
secuturo; secus, si quis iam actu periclitetur.
Coroll. 11. Puerpera, quae < laborat in partu communibus tantum doloribus, non
poterit quidem ungi, etiamsi prima vice pariat, vel alias fuerit in periculo mortis;
quia tunc non adhuc periculosa laborat infirmitate »... < Secus vero, si mulier iam
coeperit gravissimis cruciatibus divexari, ita ut iam actu sit in proximo periculo
mortis; quia tunc revera iam periculose infirmatur » (S. Alf. VI, 713, dub 30).
,Ç. ii’.r ob solam provectam aetatem inungi nequeunt ; secus si accedat ea func-

Cfr. Conc frid sess. 14 de Extr. Unet, prooem. et cap. 3; Kit. Rom tit. V,
cap. j. n. 5. ----- ’. Part. 2, cap. 6, n. 9. ------- ’. Rit. Rom. tit. V. c. 1, n. 0.

445
tionum vcgetativanim debilitas, ut valetudo graviter afflicta dici debeat. Hinc
can. 040, § i dicit de senio, ob quod quis in periculo mortis versetur. Et Rit.
Kom. edicit: «Extremam «Unctionem ministrandam esse iis, qui prae sento defi­
ciunt, et in diem videntur morituri, etiam sine alia infirmitate. » 1
Subituri operationem periculosam, sed nondum in periculo mortis constituti,
nequeunt ante operationem inungi ; neque iidctn ungi possunt, ubi primum chloriformio sensibus destituti sunt, nisi status infirmi per chloriformium inductus pro
graviter periculoso habeatur. Si morbus lethalis est, ct medici per operationem
secutam periculum mortis arcere possunt, potest aegrotus inungi, si operationem
subire nolit; si velit eam pati, res dubia videtur.
Quodsi iure timeatur, ne quis, v. g. capite damnatus, e pavore moriturus sit.
certo valide inungitur, si pavor ita afflixerit valetudinem, ut, etiamsi pavor eva­
nesceret, nihilo minus grave periculum persisteret. Secus tantum dubie valide
videtur inungi posse, quia dubitatur, an pavor reipsa morbus dici possit.
Coroll. HI. Non sufficit periculum mortis mere existimatum; ea enim, quibus
probavimus periculum mortis requiri, sensu obvio periculum vere exsistens, non
autem mere existimatum significant. Addo haec; Sume, aliquem in terra iacentem
secundum circumstantes in periculo mortis versari atque a sacerdote inungi Acce­
dit medicus atque declarat, ipsum valere, at plane ebrium es·»
*.
Quis dixeri', cum
valide fuisse inunctum.
Coroll. IV. Quando dubitatur, num infirmus in periculo mortis reipsa verse­
tur vel num mortuus sit, hoc sacramentum ministretur sub conditione (can. 941)
Quatenus apparenter mortuus sub conditione (absolvi ct) inungi possit, expositum
est in tract, de Pocnit. n. 477.

II. Positis requisitis ad capacitatem recipiendi Extremam Unctionem. 583
haec praebenda est et quidem absolute non solum eis. qui eam hic et nunc
petunt, verum etiam « infirmis... qui cum suae mentis compotes essent,
illud saltem implicite petierunt aut verisimiliter petiissent, etiamsi deinde
sensus vel usum rationis amiserint » (can. 943).s Sed « hoc sacramentum
non est conferendum illis (pii impoenitentes in manifesto peccato mortali
contumaciter perseverant; quod si hoc dubium fuerit, conferatur sub
conditione» (can. 942). Dicitur:
1. Illud saltem implicite petierunt ; quae certo comprehendunt eos, qui
habuerunt et non retractarunt voluntatem seu intentionem implicitam in
sensu magis restricto, puta voluntatem Christiane decedendi (p. 33).
Quoad intentionem implicitam in sensu generalissimo—puta voluntatem
adhibendi media salutis—res dubia nec Codice dirempta videtur (p. 33).
2. Aut verisimiliter petiissent; nam qui sui compos Extremam Unc­
tionem verisimiliter peteret, praesumitur habuisse et non retractasse
voluntatem seu intentionem explicitant recipiendi Extremam Unctionem
vel saltem intentionem implicitam in sensu magis restricto.
'. Tit. V, cap. i. n. 5.----- Rit. Rom tit. V, cap. 1, n. 11.

— 446 —
3- Hoc sacramentum non est conferendum illis qui in manifesto pec­
cato mortali contumaciter perseverant.
Quid, si quis usque ad destitutionem sensuum sacerdotem repulit ?
Resp. i. Si non certo repulit ex prava voluntate, sed forte quia peri­
culi non satis conscius erat, accedente etiam animo indifferenti, Extrema
Unctio potest conferri.
Resp. 2. Si certo ex prava voluntate sacerdotem repulit, spectata
reverentia sacramento debita, praestat, ut videtur, eum non inungere,
nisi sensuum destitutio diutius perduret, aut moribundus signum prae­
beat, quod cum aliqua probabilitate pro declaratione mutatae voluntatis
haberi possit.
4. Quod si hoc (i. e. contumacia) dubium fuerit, conferatur sub con­
ditione, nimirum, spectato sensu magis obvio, sub conditione: Si iam
non contumaciter perseveras in peccato mortali. Attamen alicui videri
potest, hunc esse sensum can. : Si dubius fueris de contumacia, sacramen­
tum conferatur sub conditione, determinatione conditionis in medio
relicta; quo posito, canon non obstat, quominus apponatur conditio:
Si capax etc. Ceterum certo licet sacramentum ministrare : Ad mentem
Ecclesiae.

SCHOLION.

De inunctione acatholicorum baptizatorum.
584

Dicimus de acatholicis baptizatis, qui in bona fide vel saltem non
certo in mala fide sunt. Iam vero:

I. Extra periculum mortis acatholici baptizati licite inungi nequeunt,
secundum dicta in tractatu de Poenitentia (n. 478).

II. In periculo mortis. Distinguimus inter acatholicos, qui Extremam
Unctionem admittunt, et eos, qui eam reiciunt.
1. Qui Extremam Unctionem admittunt, ut v. g. schismatici, inungi
possunt, prout sequitur:
a) .Vi iam sensibus destituti sunt, scandalo remoto, inungi possunt,
secundum exposita in tractatu de Poenitentia (n. 478).
b) Si non sunt sensibus destituti, per se inungi nequeunt ; per accidcn
videntur inungi posse, prout diximus de concessione absolutionis (n. 478).
2. Qui Extremam Unctionem reiciunt, non debent inungi; attamen non
damnaverim eum, qui illos sub conditione inungat, secundum dicta in
bactatu de Poenitentia (n. 478).
Coroll. I. In dubio, num inungendus sit baptizatus, vel valide baptizatus, primum
sub conditione baptizari vel rebaptizari debet.

— 447 —
Coroll. II. Prudentia, spectato bono communi, facile prohibere potest, quo­
minus acatholicus inungatur. Ceterum, ut iam notavimus in tractatu de Poeniten­
tia, qui acatholico moribundo assistit, satagat ipsum ad actus contritionis et
caritatis adducere, quo securius salvetur.
Coroll. III. Expositis eis, quae subrectum Extremae Unctionis respiciunt, iuvat
paucis edicere, quibus moribundis sensibus destitutis Extrema Unctio conferri
possit. Iam vero potest conferri: i° Catholicis, etiamsi officia religiosa non imple­
verint vel in actu peccati sensibus destituti sint ; 2° eis, quos — examine, si
occasio suppetat, instituto — cum aliqua probabilitate catholicos esse suspicaris ;
3° apostatis ; 40 haereticis, qui Extremam Unctionem admittunt, vel propensionem
ad Ecclesiam catholicam ostenderunt ; item — addunt alii — cis, qui Extremam
Unctionem non admittunt, nec dictam propensionem ostenderunt ; nisi tamen
prudentia prohibeat, quominus inungantur.
Ex enumeratis ii soli excipiuntur, qui hic et nunc certo in peccato mortali con­
tumaciter perseverant

Pars II
De modo suscipiendi Extremam Unctionem.
Quoad receptionem tam validam quam licitam Extremae Unctionis, 585
remittimus ad ea, quae in tractatu de Sacramentis in genere notavimus.
Iuvat tamen, quae licitam receptionem respiciunt, paucis complere. Iam
vero :

I. Ad licitam susceptionem requiritur status gratiae. Etenim reverentia
sacramento debita exigit statum, qui respondet fini, ad quem primarie
ordinatur. Atqui Extr. Unet, primarie ordinatur ad gratiam augendam.
Ergo status gratiae iam adsit necesse est. Si quis tamen attritus et bona
fide sacramentum suscipit, gratiam recuperat (n. 6).
II. Status gratiae ab eo, qui in peccato mortali versatur, ratione
Extremae Unctionis recuperari potest aut per confessionem aut per
contritionem perfectam ; ratione vero communionis, si haec Extremae
Unctioni praemittatur, recuperari debet per confessionem (n. 43);
communio autem—attamen summum sub levi tantum—antemittenda est
Extremae Unctioni, secundum haec Rit. Rom. : « Ex generali Ecclesiae
consuetudine observandum est, ut, si tempus et infirmi conditio permit­
tat, ante Extremam Unctionem, Poenitentiae et Eucharistiae Sacramenta
infirmis praebeantur » ’ (S. Alf. VI, 716).
Nota. i. Si inungendus est excommunicatus, ab excommunicatione liberetur,
antequam a peccatis absolvatur atque sacra communione et Extrema Unctione
donetur.

’. Tit. V, cap. i, n. 2.

— 448 —
Nota. 2. Si infirmus phrenesi aut amentia laborat, curandam, ne quidqua.ni
laciat contra reverentiam sacramenti, puta, si opus est, ligando vel fortiter tenendo
infirmum (S. Alf. VI, 732).

Pars 111.
De Iterata susceptione Extremae Unctionnis.
586

Conc. Trid.' edicit: « Quod si infirmi post susceptam hanc Unctionem
convaluerint, iterum huius Sacramenti subsidio iuvari poterunt, cum in
aliud simile vitae discrimen inciderint. » Et can. 940, § 2 : « In eadem
infirmitate hoc sacramentum iterari non potest, nisi infirmus post sus­
ceptam Unctionem convaluerit et in aliud vitae discrimen inciderit. »
Ita quoque Rit. Rom.9 Quibus praemissis dico:

1. Extrema Unctio in alia infirmitate iterari potest, a. v. potest iterari:
1“ Quoties quis post infirmitatem expulsam seu post sanitatem recupe­
ratam iterum periculose aegrotat; 2° quoties in eadem infirmitate peri
culum mortis evanuit, et postea iterum exoritur (S. Thom. Suppi, q. 33.
a. 2; S. Alf. VI, 715). Sequitur e Conc. Trid. et can. 940 § 2 supra
citatis. Ratio autem est, quia Extrema Unctio praecise pro periculo
mortis institutum est; hinc tunc saltem iterari potest, cum iteratur peri­
culum.
Quacr., num Extrema Unctio iterari possit, si periculum grave augeatur, vel
periculo perduranti aliud disparatum accedat.
Resp. Omnino negandum videtur; nam Conc. Trid. (supra) et can. 940, § 2
requirunt, ut infirmus, postquam convaluerit, iterum graviter aegrotet. Aliqui qui­
dem permittunt, ut Extrema Unet, iteretur, si infirmus, postquam idem grave
periculum diu perduraverit, multo gravius periclitctur. Rationem allegant, quia in
hac hypothesi periculum secundum communem aestimationem moraliter aliud
censetur. Verum etiam haec sententia cum verbis Conc. Trid., ct can. cit. com­
poni nequit.
Obi. Can. 940, § 2 edicit: In eadem infirmitate hoc sacramentum iterari non
potest. > Atqui in posita hypothesi accedit nova infirmitas seu novum periculum.
Resp. Ex verbis Conc. Trid. citatis; item ex verbis canonis, quae verba opposita
sequuntur, sequitur, per eandem infirmitatem intelligi (eandem) conditionem
lethalem infirmi; quae conditio per novam infirmitatem seu novum periculum
aggravatur. Interim sacramentum pergit auxilia contra novum morbum conferre.
Coroll. Quoties Extrema Unctio secundum dicta licite iteratur, toties quoque
debet iterari. Id videtur communiter admitti, si quis post sanitatem recuperatam
iterum periculose aegrotat ; non ita, si in eodem morbo periculum mortis evanuit,
et postea iterum exoritur. Verum cum obligatio in periculo vitae quasi fundetur,
pariter obligatio iterandi videtur adesse, toties quoties iteratur periculum.

Sess. 14. dc Extrema Unctione, cap. 3.

·. Tit. V, cap. i, η. 8.

— 449 —

II. Extrema Unctio in eadem infirmitate licite iterari nequit; num
valide possit iterari, dubium est. Kern' et alii affirmant, maxime quia
per plura saecula in magna Ecclesiae parte viguit usus septies ’ iterandi
sacramentum in eodem periculo. Alii negant vel dubitant; et ad argu­
mentum adversariorum respondent, dubium videri, num dicta iteratio, de
qua Kern.habita luerit pro iteratione sacramenti.Scilicet secundum alios1
omnes unctiones simul sumptae pro uno sacramento habebantur ; secun­
dum alios * unctiones iteratae, i. e. eae quae primam ministrationem
sequebantur, erant instar sacramentalium. precibus liturgicis firmatorum.
Queer., num gravissima causa a prohibitione excuset, puta si quis post recep­
tam Extremam Unctionem certo vel probabiliter graviter peccaverit, et nondum
confessus sensibus destituatur.
Resp. Puto, in casu proposito sacramentum sub conditione iterari posse, nimirum
quia ita multo securius quam per absolutionem saluti moribundi providetur.

III. In dubio, num periculum abfuerit, potest infirmus, qui denuo
graviter aegrotat, iterum inungi, atque quidem sub conditione, si grave
dubium persistat; absolute, si satis constet, periculum abfuisse. Attamen
passim non satis constabit, nisi infirmus per notabile tempus, puta per
plures hebdomades, melius sese habuerit (cfr. S. Alf. VI, 715).
Nota practica.

luvat duo practica notare:

I. .Maxime per Extremam Unctionem saluti moribundi, imprimis sen- 587
sibus destituti, providetur. Scilicet: i° Ad Extremam Unctionem sufficit
attritio, ad Poenitentiam etiam confessio requiritur; *2 ad Extremam
Unctionem sufficit attritio habitualis; idem aeque absolute de Poenit.
dici nequit (n. 41) ; 30 Extrema Unctio sine attritione recepta, potest
reviviscere; Poenitentia ita recepta invalide recipitur, ita ut de revivis­
centia sermo esse nequeat.
II. Curandum est, ut Extrema Unctio tempestive praebeatur, tum ut
infirmus citius fructus spirituales sacramenti recipiat, tum ut, si animae
expediat, etiam corporis sanitatem recuperet.
’. O. c p. 338 sq. ----- ’. Scilicet hic septem diebus continuis unctiones itera­
bantur ; illic septem sacerdotes, unus post alterum, integrum ritum sacramentalem
ponebant. ----- ’. Schmid, apud Zeitschrift fur k. Théologie, t. XXV, p. 25S sq.
---- *. De Smet, apud Collationes Brugenscs, 1910, p. 192 sq.

W. M. T. M. 11.

19

— 45° —

TRACTATUS VII.

De ordine
(S. Thom. Suppi, q. 34-40; S. Alf. Theol. Mor.
I. VI, n. 734-830; Horn. Apost. tr. 17). *
588

I. Ex institutione Christi duplex in Ecclesia exsistit status, scilicet
clericorum et laicorum. Porro « qui divinis ministeriis per primam sal­
tem tonsuram mancipati sunt, clerici dicuntur » (can. 108, § 1).
II. Clerici « non sunt omnes in eodem gradu, sed inter eos sacra
hierarchia est in qua alii aliis subordinantur » (can. 108 § 2). Praedicta
hierarchia dicitur hierarchia Ordinis.1

III. Gradus distincti hierarchiae Ordinis ex Cone. Trid. ’ recensentur
octo, scilicet Ostiariatus, Lectoratus, Exorcistatus, Acolythatus, Subdiaconatus, Diaconatus, Presbyteratus et Episcopatus. *
1. « Ostiariatus est ordo quo confertur alicui specialis potestas ape­
riendi et claudendi ianuam ecclesiae, ac admittendi dignos excludendique
indignos » (S. Alf. VI, 735).
2. « Lectoratus est ordo quo confertur alicui specialis potestas legendi
psalmos et lectiones ex pulpito in ecclesia, ac populum catechizandi seu
instruendi in rebus fidei » (S. Alf. 1. c.).
3. « Exorcistatus est ordo quo alicui confertur specialis potestas eiciendi daemonia » (S. Alf. 1. c.).
4. « Acolythatus est ordo quo confertur alicui specialis potestas in
Missa solemni subdiacono inserviendi, accendendo cereos, praeparando
et porrigendo illi ampullas vini et aquae » (S. Alf. 1. c.).
5. « Subdiaconatus est ordo quo confertur alicui potestas in Missa
solemni inserviendi diacono et solemniter canendi epistolam » (S. Alf.
1. c.).
6. « Diaconatus est ordo quo confertur alicui specialis potestas in
*. Cfr. Bencd. XIV. De Syn. dioec. 1. 8, c. 9-11 et 1. 12, c. 3 et 4; Many,
De sacra ordinatione; Gasparri, De Sacra Ordinatione; Werz-Vidai., Ius ianonicum, t V ; Pbsch, Praelect. dogm. de Ord. ---- 3. Hierarchia ecclesiastica
universim sumpta est: Coetus clericorum, qui secundum varios gradus sacra
potestate in Ecclesia gaudent. Dinstinguitur in hierarchiam Ordinis et hierarchiam
Iurisdictionis, prout potestas sacra versatur circa cultus divini ministerium
(v. g. dispensationem sacramentorum, etc.) vel fidelium regimen. ----- ’. Sess. 23,
can. 2 et 4. ----- *. Apud Graecos quatuor tantum Ordines conferuntur, duo
maiores, scilicet Sacerdotium et Diaconatus, ct duo minores, scilicet Subdiaco­
natus ct Lectoratus. Maronitae vero habent ordinem Cantoralus. cui annexa est
tonsura; ct Armcni quatuor ordines minores sicut Latini.

Missa solemni immediate assistendi presbytero et solemniter canendi
evangelium » (S. Alf. 1. c.).
7. « Presbyteratus est ordo quo confertur alicui specialis potestas
consecrandi Corpus et Sanguinem Christi, absolvendi quoque a peccatis
et pascendi subditos opere ac doctrina. » (S. Alf. 1. c.).
8. « Episcopatus est ordo quo confertur alicui specialis potestas con­
firmandi fideles et ordinandi ministros sacramentorum (rô ministros
sumendo latius, id est non solum pro iis qui sacramenta conficiunt, sed
etiam pro iis, qui conficientibus ex officio ministrant), nec non conse­
crandi res ad divinum cultum pertinentes » (S. Alf. VI, 735).
a) Tonsura ordo non est, sed praeparatio ad illos seu «est ritus
solemnis ecclesiasticus, consistens in levi detonsione capillorum cum cer­
tis verbis, per ministrum idoneum celebratus, ex institutione Ecclesiae
significans masculum baptizatum a statu laicali in sortem Domini et
statum clericalem transferri » (S. Alf. 1. c.).
b) Episcopatus et Presbyteratus saepe uno nomine Sacerdotii desig­
nantur, indeque Episcopi sacerdotes primi, presbyteri sacerdotes secundi
ordinis dicuntur. Hinc plures septem tantum ordines enumerant. Porro
sacerdotium (quod, ut dictum est, complectitur Episcopatum et Presby­
teratum), Diaconatus et Subdiaconatus Ordines maiores vel sacri, alii
autem Ordines ntinores vocantur.
c) « In canonibus (ita can. 949) qui sequuntur, nomine ordinum
maiorum vel sacrorum intelligentur presbyteratus, diaconatus, subdia­
conatus; minorum vero acolythatus, exorcistatus, lectoratus, ostiariatus».
Et can. 950: « In iure verba: ordinare, ordo, ordinatio, sacra ordinatio,
comprehendunt praeter consecrationem episcopalem, ordines enumeratos
in can. 949 et ipsam primam tonsuram, nisi aliud ex natura rei vel ex
contextu verborum eruatur. »

IV. Episcopatus, Presbyteratus et Diaconatus sunt institutionis divi­
nae. Episcopatus autem iure divino est gradus a presbyteratu distinctus
coque superior.1 Subdiaconatus et ordines minores videntur non esse
institutionis divinae.
1. Episcopatum et presbyteratum una cum munere quorumdam minis­
trorum esse divinae institutionis, hisce definivit Cone. Trid. : « Si quis
dixerit in Ecclesia catholica non esse hierarchiam divina ordinatione
institutam, quae constat ex Episcopis, Presbyteris et Ministris; anathema
sit. » : Consonat can. 108, § 3.
2. Episcopos esse presbyteris superiores, pariter docet Cone. Trid.,
’. Episcopi tam ratione magisterii ac regiminis quam ratione Ordinis presbyteris
superiores sunt. Primum probatur in tract, de Ecclesia: de altero hic sermo est.
---- ’. Sess. 23, can. 6.

— 452

quamvis de iure divino expresse non dicat, « Si quis dixerit Episcopos
non esse Presbyteris superiores, vel non habere potestatem confirmandi
et ordinandi; vel eam quam habent illis esse cum Presbyteris commu­
nem anathema sit. » '
3. Ordines minores non esse institutionis divinae, praesertim probatur
ex eo, quod in antiquissimis documentis, ubi de diversis Hierarchiae
gradibus sermo est, soli Episcopatus, Presbyteratus et Diaconatus recen­
sentur. s
Quibus praemissis, dicemus primum de Ordine in se spectato, deinde
de ministratione, tum de susceptione Ordinis, denique de aliquibus,
quae tam miniStrationem quam susceptionem respiciunt.

DISSERTATIO I.
De Ordine in se spectato.

Pars I.
De exsistentia sacramenti Ordinis.
589

Hic Dogmatici primum inquirunt, num Ordo universim sumptus sit
sacramentum, deinde quibus gradibus ratio sacramenti competat. Porro:

I. Ordo sive sacra Ordinatio est verum et proprie dictum Novae Legis
sacramentum; quae propositio est de fide ex Cone. Trid.: «Si quis
dixerit, Ordinem, sive sacram Ordinationem, non esse vere et proprie
sacramentum, a Christo Domino institutum, vel esse figmentum quoddam
humanum, excogitatum a viris rerum ecclesiasticarum imperitis; aut esse
tantum ritum quemdam eligendi ministros verbi Dei, et Sacramentorum;
anathema sit. » 3
II. Quoad diversos gradus Ordinis, ratio sacramenti competit Presby­
teratui et Diaconatui et valde probabiliter Episcopatui; Subdiaconatus
probabilius, Ordines minores fere certo non sunt sacramenta. Dicitur:
i. Presbyteratus est sacramentum. Est fidei proximum ex hisce Cone.
Trid. : « Si quis dixerit, per sacram Ordinationem non dari Spiritum
S., ac proinde frustra Episcopos dicere: Accipe Spiritum S. ; aut per
eam non imprimi characterem; vel eum qui sacerdos semel fuit, laicum
rursus fieri posse : anathema sit. » ‘
Christus instituit presbyteratum, quoad potestatem consecrandi et offerendi
veri corporis et sanguinis Domini, in ultima coena. « Si quis dixerit, ita Cone.

*. Sess. 23, can. 7. ----- -, Gasparri, De sacra ordinatione, n. 41. --23, can. 3. ----- *. Sess. 23. can. 4.

Sess.

453
Trid., illis verbis: Hoc facile in meam commemorationem; Christum non instituisc Apostolos sacerdotes, aut non ordinasse, ut ipsi aiiiquc sacerdotes offerrent
corpus et sanguinem suum, anathema sit. > ‘ Quoad potestatem vero remittendo­
rum et retinendorum peccatorum, illam instituit post resurrectionem, quando
Apostolis tradidit hanc potestatem hisce verbis: «Accipite Spiritum S. Quorum
remiseritis peccata, remittuntur cis; et quorum retinueritis, retenta sunt. » ;

2. Diaconatus est sacramentum. Esi sententia communissima theolo­
gorum, et tam certa, ut sine temeritate negari non possit.1
3. lipiscopatus est sacramentum, a presbyteratu distinctum. Est sen­
tentia hodie communis et valde probabilis (S. Alf. VI, 738).
*
Episcopatum instituit Christus post resurrectionem suam, et ante
ascensionem, ut communiter admittunt theologi (S. Alf. Op. dogm .
7, p. 123 quarto et p. 124 sexto).

4. Subdiaconatus et ordines minores videntur non esse sacramenta
quia videntur a Christo non esse instituta (cfr. S. Alf. VI, 737). *
Iu scriptis ex antiquitate nobis relictis, prima horum ordinum, tamquam de
rc omnibus nota, mentio fit apud S. Cornelium Papam, anno circiter 252; qui
de Novatiano sic loquitur: «Ille ergo Evangelii vindex ignorabat, unum Episco­
pum esse oportere in Ecclesia Catholica, in qua non ei latebat (quomodo enim
latere posset) Presbyteros esse quadraginta sex, Diaconos septem, Subdiaconos
septem, Acolythos duos ct quadraginta. Exorcistas autem tt Lectores cum Ostiariis
quinquaginta duos?»
*
Anastasius Bibliothecarius etiam refert in historia S. Caii
Papae, qui Petri Sedem tenuit ab anno 283-296: «Hic constituit, ut Ordinationes
omnes in Ecclesia sic ascenderent : Si quis Episcopus esse mereretur, ut esset
Ostiarius, Lector, Exorcista, Sequens (Acolythus), Sulxliaconus, Diaconus. Pres­
byter, ct exinde Episcopus ordinaretur. > :

Ill. Quamvis ratio sacramenti pluribus Ordinibus competat, tamen
.simpliciter dicendum, esse unum tantum sacramentum Ordinis. Etenim
« divisio Ordinis non est totius integralis in suas partes, neque totius
universalis, sed totius potestativi, cuius haec est natura, quod totum
secundum completam rationem est in uno. in aliis autem est aliqua par­
ticipatio ipsius. Et ita est hic. Tota enim plenitudo Sacramenti huius
est in uno ordine, scii, sacerdotio, sed in aliis est quaedam participatio
ordinis. Et ideo omnes ordines sunt unum sacramentum » (S. Thom.
suppi, q. 37, i, ad 2).

'. Sess. 22, can. 2.
’. loa. XX, 22, 23. ’. Cfr. Prscu, o. c. n. 615. -----Cfr. Pesch, o. c. n. 614. ----- ‘. Pesch, o. c. n. 592. ------ * Epist ad Fabian.
Antioch, c. 3. ------ T. Hist, de Vit. Rom. Pont. c. 29.

— 454 —

Pars II.
De essentia sacramenti Ordinis.1

Sermo quoque erit dc essentia Ordinum, qui non sunt sacramenta.

590

I. Essentia seu materia et forma Ordinum, qui non annumerantur
inter sacramenta, i. Materia Ordinum minorum, omnium sententia, est
porrectio instrumentorum ; ’ forma sunt verba, quae respectivam porrec­
tionem comitantur.
2. Materia Subdiaconatus2 secundum alios est traditio calicis vacui
cum patena, ferma autem verba correlativa; secundum alios traditio
calicis cum patena et libri Epistolarum, forma verba respectiva; secun­
dum paucissimos denique materiam et formam constituunt omnia in
ordinatione praescripta.

Coroll. I. Porrectioni instrumentorum ex communiori sententia ad valorem
respondere debet acceptatio facta per contactum physicum, ita ut non sufficiat
acceptatio moralis v. g. per nutum. Ratio est, quia vox tangendi, qua Pontificale
utitur, tactum physicum designat. Attamen valori non obstat, quod acceptatio
fit per manum chirotheca obductam.
Coroll. II. Admissa sententia quasi moraliter certa, quae Ordines minores non
habet pro sacramentis, eosque institutionis ecclesiasticae esse docet, admissa,
inquam, hac sententia, S. Pontifex potest omnes defectus, etiam substantiales,
sanare in radice. Sunt etiam qui censeant, cos certo valide collatos esse, si secun­
dum probabilem interpretationem essentialia servata sint, cum Ecclesia censeatur
supplere, quatenus opus sit. Haec vero practice applicari nequeunt Sub dia co natui.
quippe cum sententia, quae illi Ordini rationem sacramenti denegat, valde probabi­
lis quidem, sed tamen certa non sit.

591

II. Essentia seu materia et forma Ordinum, qui sunt sacramenta.
1. Materia et forma Diaconatus. In ordinatione Diaconi: i° «Pontifex
manum dexteram extendens, ponit super caput cuilibet ordinando;...
dicens singulis: Accipe Spiritum S., ad robur, et ad resistendum diabolo,
et tentationibus eius in nomine Dotniiti. » ’ 2° Pontifex prosequitur
extensam tenens manum dexteram, usque in finem Praefationis:’ Emitte
in eos, quaesumus Domine, Spiritum S. etc. 30 Postremo tradit omnibus
librum Evangeliorum dicens: Accipe *etc. Porro:
a) Materia Diaconatus secundum alios est sola manus dexterae impo­
sitio ; secundum alios est sola traditio instrumentorum ; secundum alios
denique est utraque caeremonia (S. Alf. VI, 748, 737).
’. Cfr. G. Card, van Rossum, Dc Essentia Sacramenti Ordinis. * ----- s. In
Ecclesia Graeca impositio manuum extra ecclesiam peracta. ----- ’. Pontif. Rom.
P 41·

— 455 —
Coroll. Ut materia indubia sit, ultima sententia sequenda est. Adhaec m impo­
sitione manus requiritur (saltem ut omne dubium praecaveatur) tactus physicus,
quamvis sufficiat mediatus, v. g
ordinandi pileolum. ’

per manum chirothcca obvolutam vel supra

b) Forma Diaconatus secundum alios sunt sola verba Accipe Spiritum
S. etc., quae Episcopus pronuntiat imponens singulis manum dexteram ;
secundum alios sola praefatio seu oratio eucharistica ; secundum alios
verba Accipe potestatem, quae pronuntiat Episcopus tradendo omnibus
librum Evangeliorum ; secundum alios denique tum verba Accipe Spiri­
tum S.. tum praefatio, tum verba Accipe potestatem (S. Alf. VI, 748,
737)·
Coroll. Ut forma indubia sit, ultima sententia sequenda est. Adhaec si Diaco­
natus dubie valide collatus fuit, convalidationi provideatur (cfr. n. 594).

2. Materia ct forma Presbyteratus. In ordinatione Presbyteri : 592
i0 Episcopus « imponit simul utramque manum super caput cuiuslibet
ordinandi successive, nihil dicens. Idemque faciunt post eum omnes
Sacerdotes qui adsunt. » Dicitur a multis prima impositio. 2° Deinde
·.< tam Pontifex quam sacerdotes tenent manus dexteras extensas super
illos»; quae extensio a multis dicitur secunda impositio, sed potius
dicenda est continuatio prioris. Dum Pontifex manum extensam tenet,
dicit: Oremus, fratres carissimi etc. Postea « Pontifex, deposita mitra,
conversus ad altare, dicit : Oremus. Et ministri : Flectamus genua
R. Levate. Et mox conversus ad ordinandos dicit: Exaudi nos quaesu­
mus » etc. Tunc extensis manibus ante pectus dicit Praefationem.
3° Pontifex « tradit cuilibet successive calicem cum vino et aqua et
patenam 'superpositam cum hostia, et ipsi (ordinandi) illam accipiunt
inter indices et medios digitos, et cuppam calicis et patenam simul tan­
gunt, Pontifice singulis dicente: Accipe potestatem offerre Sacrificium
Deo Missasque celebrare, tam pro vivis quam pro defundis, in nomine
Domini. » 40 Denique ponit ambas manus super capita ordinandorum
dicens: Accipe Spiritum S., quorum remiseris peccata, remittuntur eis,
et quorum retinueris, retenta sunt.3 Dicitur ultima impositio. Porro:
a) Materia Presbyteratus secundum alios est sola impositio manuum
super singulos; secundum alios sola extensio manus versus omnes;
secundum alios impositio manuum super singulos et extensio manus,
quae extensio habetur pro continuatione primae impositionis, ita ut
ambae unam impositionem constituant ; secundum alios sola traditio in­
strumentorum ; secundum alios et impositio manuum super singulos, et
’. S. Off. 22 lun. 1892.

2. Pontif. Rom.

— 456 —
extensio manus, et traditio instrumentorum : alii censent, potestatem sa
crificandi conferri in traditione instrumentorum, potestatem absolvendi
in ultima manuum impositione (S. Alf. VI. 749). Iam veio:
a) Probabilissimum est. solam manuum impositionem esse materiam
Presbyteratus; quam sententiam solide comprobat Card, van Rosston'
Attamen, ut diximus, ulterius disputatur, utrum sola impositio manuum
super singulos, an subsequens extensio manus, an utraque materiam con­
stituat.
β) Qui etiam vel solam traditionem instrumentorum pro materia
habent, communius exigunt tactum istorum physicum, quamvis mediatus
seu tactus manu velata peractus sufficiat (S. Alf. VII, 742, 743).
Tangenda sunt tria: calix, patena et hostia; atque, ut omnis anxietas
praecaveatur, curandum, ut singula tangantur. Attamen ad valorem
sufficiunt: i° tactus calicis et hostiae, non tacta patena"; 2° tactus
calicis et patenae, non tacta hostia’ (S. Alf. VII 751, 752). Idem fere
dicendum videtur de tactu patenae et hostiae.4 Magis dubitatur: t° num
sufficiat tactus solius calicis, vel solius patenae, vel solius hostiae ;2° num
calix et patena debeant esse consecrata; 30 num sufficiant patena ct
calix sine hostia et vino * (S. Alf. VII, 750).
b) Forma Presbyteratus sunt verba, quae materiae respondent; in
forma autem designanda differunt auctores pro diversitate materiae,
quam admittunt. Ex eis. qui solam manuum impositionem pro materia
habent, alii formam reponunt in solis verbis, quae dicuntur sub exten­
sione manus, quae sequitur impositionem manuum super singulos, a. v.
in oratione Oremus, fratres etc.; alii in sola oratione Exaudi etc: alii in
sola Praefatione; alii in oratione Exaudi etc. et Praefatione; alii in
oratione Oremus fratres etc., et oratione Exaudi etc. et Praefatione.
Coroll. Ut Presbyteratus certo valide conferatur, requiruntur: i" Impositio
manuum super singulos ; 2’ extensio manus versus omnes una cum exhortationi
Oremus fratres, oratione Exaudi et Praefatione subséquente; 30 traditio calicis
ct patenae consecratorum, cum pane et vino, una cum verbis concomitantibus ;
Γ tactus physicus calicis, patenae et hostiae, vel saltem calicis et hostiae, au
calicis et patenae; 50 impositio manuum in fine Missae cum verbis Accipe Spiritui;

S Quorum etc.

593

3. Materia et forma Episcopatus. In ordinatione Episcopi: 1" Conse­
crator, adiuvantibus Episcopis assistentibus, librum Evangeliorum aper­
tum imponit super cervicem et scapulas consecrandi, nihil dicens. 2° ConDc essentia Sacramenti Ordinis,’ p. 62 sq
·. S. Off. 25 lui. 1866; 22 Nov.
1871 ; 0 lun. 1875. 22 lui. 1892.
’. S. Off. resp. modo citata.
*. S. Off.
17 Mart 1897; cfr. S. R. C. 3 Dec. 1661, n. 1221. ----- ·. S. C. C. 11 Febr. 1708;
S Off. 6 Iui 1898; n Ian. 1899

— 457 —

secrator et assistentes Episcopi ambabus inanibus caput consecrandi tan
gunt dicentes: decipe Spiritum S. Quo facto, Consecrator stans, deposita
mitra, dicit: Propitiare Domine etc. 30 Consecrator, extensis manibus
ante pectus, dicit Praefationem. 40 Consecrator tradit consecrato librum
Evangel i i clausum dicens: Accipe Evangelium etc.
a) Materia Episcopatus secundum alios est sola impositio manuum
Consecrantis ; secundum alios sola impositio trium Episcoporum ; secun­
dum alios impositio manuum et libri Evangeliorum super cervicem et
scapulas consecrandi1 ; secundum alios paucissimos praeter enumerata
etiam requiritur traditio libri Evangeliorum.
b) Forma Episcopatus secundum plurimos est sola praefatio a conse
crante dicta vel cantata ; secundum alios sunt verba solius Consecrantis
in impositione manuum prolata scii, .iccipc Spiritum S.; secundum alios
eadem verba a tribus Episcopis pronuntiata ; secundum alios verba citata
et oratio Propitiare etc. ; secundum alios verba citata et oratio Propitiare
etc. et Praefatio subsequens ; secundum paucissimos etiam verba in tra­
ditione libri pronuntiata ad formam pertinent.
Coroll. Ut Episcopatus certo valide conferatur, omnia requiruntur, quae curr
aliqua probabilitate ad materiam vel formam pertinere dicuntur.

SCHOLION.

De defectibus Ordinationum corrigendis.
I. Obligatio corrigendi defectus. Passim obligatio est corrigendi de- 594
lectus: i" si ordinatio dubie valida fuit, a. v. si defectus fuit circa certo
vel probabiliter essentiale ; 20 si fuit circa accidentale, quod maximi
momenti est. Dixi passim; nam post susceptum Ordinem superiorem non
est obligatio corrigendi defectus, utut essentiales, in collatione inferiorum
Ordinum admissos. Ratio est, quia qui Ordinem superiorem recipit, cen­
setur eminenter recipere inferiores. Attamen: i° Ordinatio dubie valida
Diaconatus, utpote Ordinis maioris momenti et sacramenti, etiam post
susceptum Presbyteratum convalidanda videtur; siquidem S. Off.1 ordi­
nationem Diaconatus iterandam esse resolvit respectu sacerdotis, cuius
caput Episcopus Diaconatum conferens non physice tetigerat. 2° Parite»·
ordinatio dubie valida Presbyteratus etiam post susceptum F^piscopatum
iteranda est; tum quia Presbyteratus Ordo maximi momenti et sacra­
mentum est ; tum quia valde dubium est, num Episcopatus contineat
'. Pontii. Rom.
. In impositione libri Consecrans nihil dicet; sed qui
eam pro partiali materia habent, verba in impositione manuum pronuntianda
etiam ad impositionem libri referunt.
‘ 20 lan. 1875 (Collect, n. 1431).

— 458 —

presbyteratum, immo num Episcopatus valide conferatur ei, qui non est
sacerdos (S. Alf. VI, 793). '

II. Modus corrigendi defectus. 1. Si defectus fuit circa certo vel
probabiliter essentiale, passim tota ordinatio reiteranda est. Dixi possim,
quia sunt exceptiones, puta si in ordinatione presbyteri ultima impo­
sitio omissa fuerit: quo casu sufficit eam supplere, ut statim expone­
mus.
2. Si defectus fuit circa accidentale, non est obligatio illud supplendi,
rusi agatur de accidentali permagni momenti. Eiusmodi respectu huius
materiae censetur unctio manuum ; non autem impositio manus presbyte­
rorum. Neque de aliis satis constat. Praeterea ex responso S. Off.: nihil
supplendum, si loco olei catechumenorum oleum S. Chrismatis fuit adhi­
bitum (S. Alf. VI, 758).
%

595

Coroll. I. Tota ordinatio iteranda: i° si in ordinatione Diaconi vel Presbyteri
omissa fuit prima impositio; 2° si in ea contactus physicus locum non habuerit;’
3" si ab Episcopo praetermissa fuit secunda manuum impositio, i. e. ea quae
sequitur primam, in qua nihil dicitur;
*
40 si omissa fuit instrumentorum traditio,
vel verba rcspcctiva non addita vel substantialiter corrupta fuerunt ; 5° si tradita
fuit calix sine vino vel patena sine hostia;’ 6° si dubitatur, num ordinandus phy­
sice tetigerit instrumenta vel unum eorum, quorum tactus secundum dicta p. 456
cum aliqua probabilitate necessarius reputatur.
Coroll. il. Sufficit defectum supplere, si in ordinatione Presbyteri omtssa
fuit tertia manuum impositio, vel si forma dictae impositioni respondens essentiali­
ter corrupta fuit. *
Coroll. Ill. Nihil repetendum: 1” si Episcopus post primam impositionem rite
peractam « manus extensas non tenuerit super ordinatum etiam per intervallum,
quod inter primam et secundum manuum impositionem intercedit ; > ’ 2° < si
Episcopus post tactum physicum capitis ordinandorum manum extensam habuerit
super ordinandos, saltem immediate ante recitationem Oremus etc. ? ’

596

III. Tempus corrigendi defectus. « Quoties ordinatio iteranda sit
vel aliquis ritus supplendus, sive absolute sive sub conditione, id fieri
potest etiam extra tempora ac secreto > (can. 1007).
Nota i. « Esto quis quiescere posset in prima ordinatione, propter aliquam
sententiam aestimatam moraliter certam ; tamen non peccabit, si stante sententia

’. Servetur praeterea can. 1004: Si quis, ritu orientali ad aliquos ordines iam
promotus, a Sede Apostolica indultum obtinuerit superiores ordines suscipiendi
ritu latino, debet prius ritu latino recipere ordines quos ritu orientali non rece­
perit. ----- ‘. 22 Iui. 1874 (Collect, n. 1421).
’. S. Off. 4 Tui. 1900 (Collect.
n. 2086); 7 Maii, 1902 (Collect, n. 2140). ----- *. S. Off. 30 Nov. 1898; cfr. resp.
S. Off. 19 lui. 1899 (Collect, n. 2058). ----- ·. S. Off. 20 lun. 1886; 1 Sept. 1892;
6 lui 1898 (Collect, n. 2008); 11 lan. 1899 (Collect, n. 2032);
(Collect n. 2075)· ----- ’· S. R. C. 22 Maii, 1841, n. 2836; S. Off. 4 Mart. 1874.
---- ’. S. R C 14 lun. 1893, n. 3307.------ '. S. Off. 12 Sept. 1877 (Collect, η. 1482);
30 Nov

1898.

— 459 —
opposita aliorum pro nullitatc sacramenti, ad maiorem animi qunctem iterum sub
conditione ordinatur; quod etiam episcopus licite in gratiam eius poterit facere
Et ratio videtur esse, quia ipsa anxietas dc dubio, modo sit vehemens, iusta est
causa ordinationem sub conditione iterandi » (S. Alf. VI, 751). Caveatur tamen
a scrupulis, qui facile obrepunt : scii, ordinandus anxius et agitatus post tantam
actionum seriem facile dubitat, num quid rite peregerit. Passim vero eiusmodi
dubia statim reiciantur, cumque in finem perpendatur, tam Episcopum quam minis­
tros sedulo attendere, ne quid sive ab ordinante sive ab ordinando omittatur,
maxime ex cis, quae forte ad valorem requirantur.
Nota 2. Si quod dc valore ordinationis dubium oriatur, recurrendum ad S. C.
de Sacr., quae, si dubium cum doctrina dogmatica connectatur, rem ad S. Off.
remittet. Religiosi adeant S. C. do Relig., quae ad S. C. dc Sacr. recurret. Si de
casu conscientiae sermo sit, adeatur S. Poenitentiaria.

Pars III.
De effectibus sacramenti Ordinis.

Effectus sacramenti Ordinis sunt:
597
1. Gratia sanctificans per se secunda, per accidens prima (n. 6).
II. Gratia sacramentalis; quae consistit in eo, quod gratia sanctifi­
cans, quam sacramentum Ordinis confert, èt eo spectat, ut ordinati vitam
ducant statui congruam, ministeriaque ei annexa fideliter impleant, èt
ius tribuit ad gratias actuales in ordine ad illos effectus obtinendos.
III. Character. 1. Exsistentia characteris patet ex dictis n. 8. Ex eo
autem, quod per sacramentum Ordinis imprimitur character, deducitur,
per omnes Ordines, qui sunt sacramenta, ideoque per Diaconatum,
Presbyteratum et Episcopatum imprimi characterem. Disputatur vero,
utrum singuli isti Ordines distinctum characterem imprimant, an unum
tantum, qui per sequentes Ordines amplietur.
2. Effectus- characteris est, ut homo recipiat potestatem sacra confi­
ciendi et administrandi atque ad ea deputetur. Attamen character et
potestas re non differunt, sed consistunt in eadem qualitate reali. Qualis
autem potestas a singulis Ordinibus conferatur, satis patet ex dictis
n. 588.

DISSERTATIO II.
De ministratione Ordinis.
Dicemus primum de persona ministrante, deinde de liceitate mini­
strandi.

Pars I.
De persona ministrante.
I. Sacrae ordinationis minister ordinarius est Episcopus consecratus 598
(can. 951) ; scii, hoc sensu, quod, posita sua consecratione, semper valide

— 4Ôo —

ordines confert. Solum disputatur, num valide agat Episcopus, qui,
praetermissa dispensatione apostolica, sine aliis duobus episcopis assis­
tentibus Episcopum consecret. Eiusmodi agendi rationem illicitam esse,
patet tarn ex can. 954, quam ex Pontificali Romano; attamen omnino
dicendum videtur, eam validam esse. Ita enim Pius IV in Brevi 11 Aug.
1562, S. Off.1 et S. C. de Prop. Fid. ’ Accedit, quod unus tantum Epis­
coporum in Pontif. Rom. dicitur consecrator, quodque in aliis etiam
sacramentis unus minister sufficit.
Coroll. Validae sunt ordinationes peractae ab Episcopis lanscnistis, Veterocatholicis et Russiacis. Ordinationes vero Anglicanorum invalidae sunt defectu
ministri, formae et intentionis, ut Leo XIII authentice declaravit.’

599

11. Sacrae ordinationis minister extraordinarius est, qui, licet charac­
tere episcopali careat, a iure vel a Sede Apostolica per peculiare indul­
tum potestatem acceperit aliquos ordines conferendi (can. 951). Porro a
iure dicta potestas collata est, prout sequitur:
1. Cardinales a sua promotione in Consistorio gaudent facultate con­
ferendi primam tonsuram et ordines minores, dummodo promovendus
habeat dimissorias proprii Ordinarii litteras (can. 239, § 1, 220).
2. Vicarius ac Praefectus .Apostolicus, Abbas vel Praelatus nullius,
si charactere episcopali careant, possunt nihilominus in proprio terri­
torio ct durante tantum munere, conferre primam tonsuram et ordines
minores tum propriis subditis saecularibus ad normam can. 956,4 tum
aliis qui litteras dimissorias iure requisitas exhibeant : ordinatio extra
hos fines ab eisdem peracta irrita est (can. 957, § 2).
3. Provicarius et Pro-praefectus, aliique ad quos vicariatus aut prae­
fecturae cura devenerit ad normam can. 309, potiuntur facultate, qua
Vicarius vel Praefectus pollebat (can. 310, § 2).
4. Abbas regularis de regimine, etsi sine territorio nullius, potest
conferre primam tonsuram et ordines minores, dummodo promovendus
sil ipsi subditus vi professionis saltem simplicis, ipse vero sit presbyter
et benedictionem abbatialem legitime acceperit. Extra hos fines, ordi­
natio, ab eodem collata, revocato quolibet contrario privilegio, est irrita,
nisi ordinans charactere episcopali polleat (can. 964, i°).
> ■

Quaer, num S Pontifex possit simplici sacerdoti conferre potestatem minis­
trandi Subdiaconatum et Diaconatum.

Resp i. Quoad Subdiaconatum communiter admittitur, tum quia non est sacra13 Mart. 1669 (Collect, η. 177).
-. i8 Maii, 1695 (Collect, η. 239).
Const. Apostolicae curae, 13 Sept. 1896.
\ Cfr. p. 462.

— 461 —
mentum ; tum quia S. Gclasius Papa in epistola ad Episc. Lucianum ’ illud impli­
cite docere videtur; tum quia S. Pontifices pluries hanc doctrinam in praxim
deduxerunt.5
Resp. 2. Quoad Diaconatum disputatur. Alii affirmant innixi Bullis, de quibus
mox sermo erit. Alii negant atque respondent ad ea, quae ab adversariis allegan­
tur: j" Bulla Innoc. VIII ad Abbates Cistercienscs directa (1489), saltem quatenus
facultatem diaconatum conferendi concedit, haud genuina videtur.’ 2° Bulla
Bonifacii IX ad Abbatem Augustinensem monasterii S. Osythac in prov. Londinensi (1400), qua praeter facultatem ministrandi Subdiaconatum ct Diaconatum
etiam conferebatur facultas ministrandi Presbyteratum, ab ipso, anno 1403, revo­
cata est *. Accedit quod dicta Bulla probabiliter nihil aliud conferebat praeter
licentiam recipiendi Ordines independenter ab Episcopo Londinensi, ita ut non
ageretur dc potestate Ordinis sed dc potestate iurisdictionis.

Pars II.
De liceitate ministrandi.

Primum notes haec specialia a Codice praemissa: i° Nemini licet 600
ordinatum a Romano Pontifice ad altiorem ordinem promovere sine
Sedis Apostolicae facultate (can. 952). 2° Consecratio episcopalis reser­
vatur Romano Pontifici ita ut nulli Episcopo liceat quemquam conse­
crare in Episcopum, nisi prius constet de pontificio mandato (can. 953).
Episcopus (autem) consecrator debet alios duos Episcopos adhibere, qui
sibi in consecratione assistant, nisi hac super re a Sede Apostolica dis­
pensatum fuerit (can. 954). Dispensatio ita datur, ut duo sacerdotes ex
dignioribus Episcopo consecranti assistant.
Praeter ista specialia, hoc quoad liceitatem ministrandi ordines valet
principium : Ut quis, potestate ordinandi gaudens, licite ordines ministret,
requiritur, ut aut Superior sit ordinandi, aut litteras dimissorias ab
ordinandi in hac materia Superiore receperit (can. 955, § 1); quae etiam
valent, si agatur de prima tonsura (can. 950; P. C. *). Quo principio
notato, seorsim dicemus de ordinatione saecularium et religiosorum.
I. Ordinatio saecularium. Codex statuit: Unusquisque a proprio 601
Episcopo ordinetur aut cum legitimis eiusdem litteris dimissoriis (can.
955, § *)· Itaque Episcopus licite ordinat: i° proprium subditum, nisi
hic sit ritus orientalis, quo casu eum, sine induito apostolico, licite ordi‘. Ni igne, P. L. LIX, p. 50 (in VI). ------ ’. Cfr. Many, De S. Ord. p. 146. ----Cfr. Gasparri, de Sacr. Ordin. t. II. p. 85; Wernz, Ius Decr. II, p. 48; Pastor,
Gcschichte der Pâpstc, III p. 253.----- *. Cfr. Gii.i.man, zur Lehre der Scholastik
vom Spender der Finnung und des Wcihesacramentes, p. 137; SÂGMÜLLER,
Kirchenrccht, I, p. 202 (Ed. 1914); Diet, de théol. catholique S. V. Ordre, la
théologie moderne col. 1386. ----17 Febr. 1930 (A. A. S. 1930, p. 195. ad I).

— 402 --nare non potest; 2° subditum alienum, qui legitimas litteras dimissorias
a proprio Episcopo receptas ipsi praesentat. Episcopo autem hic aequi­
perantur Vicarius ac Praefectus Apostolicus, Pro-Vicarius et Propraefectus aliique ad quos vicariatus aut praefecturae cura devenerit ad
normam can. 309, Abbas vel Praelatus nullius (can. 957; 310, § 2). Si
tamen episcopali charactere careant, eorum valide ordinandi potestas
limitata est. ut diximus n. 599.
Quo magis vero requisita ad licitam ordinationem patescant, uberius
dicendum tam de Episcopo proprio quam de litteris dimissoriis.
i. Episcopus proprius, quod attinet ad ordinationem saecularium, est
tantum Episcopus dioecesis in qua promovendus habeat aut: i° domici­
lium una cum origine;1 aut 20 simplex domicilium sine origine, sed
emisso iuramento, quo promovendus animum in dioecesi perpetuo ma­
nendi firmat; aut 30 simplex domicilium sine origine atque sine iura­
mento, scii, si agatur de promovendo ad ordines clerico, qui dioecesi per
primam tonsuram iam incardinatus est, vel de promovendo alumno, qui
servitio alius dioecesis destinatur ad normam can. 969, § 2, vel de promo­
vendo religioso professo, de quo in can. 964, n. 4 ’ (can. 956).
2. Litterae dimissoriae sunt litterae, quibus Episcopus vel competens
Superior subditum mittit ad ministrum ordinationis, ut ab eo ordinetur.
Porro :
a) Litteras dimissorias pro saecularibus dare possunt, quamdiu juris­
dictionem in territorio retinent: i° Episcopus proprius postquam posses­
sionem suae dioecesis legitime ceperit, licet nondum consecratus;
2° Vicarius Generalis, ex speciali tamen Episcopi mandato ; 30 De Capi­
tuli consensu Vicarius Capitularis post annum a sede vacante; intra
annum vero solis arctatis ratione beneficii recepti vel recipiendi, aut
ratione certi alicuius officii, cui propter necessitatem dioecesis sine
dilatione sit providendum ; 40 Vicarius ac Praefectus Apostolicus, Abbas
vel Praelatus nullius, licet episcopali charactere careant, etiam ad ordines
maiores (can. 958, § 1); 50 Provicarius et Propraefectus apostolicus, qui
totum regimen assumpsit (can. 310, § 2 coll. can. 958, § 1,4°; P. C.’).
Nota. Vicarius Capitularis litteras dimissorias ne concedat iis qui ab
Episcopo reiecti fuerunt (can. 958, § 2).
Supra enumerati pariter litteras dimissorias dare possunt: i° pro
religiosis non exemptis; 2° pro religiosis exemptis professis a votis
’. Locus originis filii, etiam neophyti, est ille in quo, cum filius natus est,
domicilium, aut, in defectu domicilii, quasi-domicilium habebat pater vel, si filius
sit illegitimus aut postumus, mater. — Si agatur dc filio vagorum, locus originis
est ipsemet nativitatis locus; si de exposito, est locus in quo inventus fuit. ---*. Cfr. n. 602. ----- ’. 20 Iui. 1929, ad I (A. A. S. 1929, p. 573).

— 463 —
temporariis et promovendis ad ordines maiores. Illorum enim ordinatio
regitur iure saecularium (can. 964, 40).
b) Litterae dimissoriae .ne concedantur, nisi habitis antea omnibus
testimoniis, quae iure exiguntur (can. 960, § 1) ; quaenam iure exigantur,
vide n. 650. Praeterea advertas: Si post datas ab Ordinario litteras di­
missorias nova testimonia necessaria sint ad normam can. 994, § 3
(n. 650), Episcopus alienus ne ordinet, antequam eadem receperit (can.
960, § 2). Quod si promovendus tempus sufficiens ad contrahendum im­
pedimentum ad normam mem. can. 994 (n. 650) transegerit in ipsa dioe­
cesi Episcopi ordinantis, hic testimonia directe colligat (can. 960, § 3).
c) Litterae dimissoriae mitti possunt ab Episcopo proprio (item ab
aliis enumeratis sub a), etiam a Cardinali Episcopo suburbicario,1 ad
quemlibet Episcopum, communionem cum Sede Apostolica habentem,
excepto tantum, citra apostolicum indultum, Episcopo ritus diversi a
ritu promovendi (can. 961) ; pariter litterae dimissoriae mitti possunt ad
cos, qui secundum dicta p. 462 Episcopo aequiperantur.
Nota. Episcopus proprius subditos ad alium non dimittat nisi iusta
causa impediat, quominus per se ipse eos ordinet (can. 955, § 2).

II. Ordinatio religiosorum. 1. Abbas regularis de regimine, etsi sine 602
territorio nullius, potest conferre primam tonsuram et ordines minores,
dummodo promovendus sit ipsi subditus vi professionis saltem simplicis,
ipse vero sit presbyter et benedictionem abbatialem legitime acceperit.
Extra hos fines, ordinatio, ab eodem collata, revocato quolibet contrario
privilegio, est irrita, nisi ordinans charactere episcopali polleat (can.
964, i°).
2. Religiosi exempti a nullo Episcopo ordinari licite possunt sine
litteris dimissoriis proprii Superioris maioris (can. 964, 2°). At:
a) Dicti Superiores professis a votis temporariis litteras dimissorias
concedere possunt tantum ad primam tonsuram et ordines minores (can.
964, 3°) ; professis autem a votis perpetuis etiam ad ordines maiores.
b) Litterae dimissoriae a Superiore religioso mitti debent ad Episco­
pum (vel quasi-Episcopum, puta Praefectum Apostolicum etc.) dioe­
cesis (vel quasi-dioecesis) in qua sita est domus religiosa, ad cuius fami­
liam pertinet ordinandus (can. 965). Tunc tantum Superior ad alium
Episcopum litteras dimissorias mittere potest, cum Episcopus dioecesanus licentiam dederit, aut sit diversi ritus (ac religiosus ordinandus),
aut sit absens, aut non sit ordinationem habiturus proximo legitimo
tempore, vel denique cum dioecesis vacet nec eam regat qui charactere
‘. Ante Codicem Cardinalis Episcopus suburbicarius litteras dimissorias ad
solum Cardinalem Urbis Vicarium dirigere poterat.

— 464 —

episcopali polleat (can. 966, § 1). At necésse est ut singulis in casibus id
Episcopo ordinaturo constet ex authentico Curiae episcopalis testimonio
(can. 966, § 2). Caveant autem Superiores religiosi ne in fraudem Epis­
copi dioecesani subditum ordinandum ad aliam religiosam domum mit­
tant, aut concessionem litterarum dimissoriarum de industria in id tem­
pus differant, quo Episcopus vel abfuturus, vel nullas habiturus sit
ordinationes (can. 967).
Nota. Privilegium Ordines a quocumque Episcopo catholico susci­
piendi, religiosis nomination· atque directe, non autem per communica­
tionem, post Cone. Trid. concessum esse debet, uti decreverat Ben. XIV,
Const. Impositi nobis. ’
c) Superior religiosus suis litteris dimissoriis non solum testari debet
promovendum professionem religiosam emisisse et esse de familia domus
religiosae sibi subditae, sed etiam de studiis peractis, deque aliis iure
requisitis (can. 995, § 1); quaenam testimonia iure requirantur, vide
n. 650. Ceterum Episcopus, acceptis iis litteris dimissoriis, aliis testimo­
nialibus litteris non indiget (can. 995, § 2).
3. Ordinatio: i° religiosorum non exemptorum; 20 religiosorum
exemptorum professorum a votis temporariis et promovendorum ad
ordines maiores regitur iure saecularium, revocato quolibet induito Su­
perioribus concesso dandi professis a votis temporariis litteras dimisso­
rias ad ordines maiores (can. 964, 40).
4. Novitii ad ordines, durante novitiatu, ne promoveantur (can. 567,
§2).
603

III. Notanda quoad ordinationem tam saecularium quam religio­
sorum. i. Qui potest litteras dimissorias ad ordines recipiendos dare,
potest quoque eosdem ordines conferre per se ipse, si necessariam ordinis
potestatem habeat (can. 959).
2. Quilibet Episcopus, acceptis legitimis litteris dimissoriis, alienum
subditum licite ordinat, dummodo ipse dc germana litterarum fide dubi­
tare nullatenus possit (can. 962).
3. Litterae dimissoriae possunt ab ipso concedente vel ab eius succes­
sore limitari aut revocari, sed semel concessae non exstinguuntur, reso­
luto iure dantis (can. 963).
*. 27 Fcbr. 1747.

— 4&5 —

DISSERTATIO HI.
De susceptione Ordinis.
Agemus primum de persona suscipiente Ordines, deinde de admissione
et praeparatione ad susceptionem Ordinum, denique de modo suscipiendi
Ordines.

Pars I.
De persona suscipiente Ordines.

Subiectum capax recipiendi ordinationem est omnis homo baptizatus, 604
masculus, qui eam nondum recepit (can. 968, § 1).
Dicitur omnis, etiam infantes et perpetuo amentes. « Concordi, inquit
Bened. XIV, theologorum et canonistarum suffragio definitum est, vali­
dam sed illicitam censeri hanc ordinationem, dummodo nullo laboret
substantiali defectu materiae, formae et intentionis in Episcopo ordi­
nante ; non attenta contraria sententia, quae raros habet asseclas, et quae
supremis tribunalibus et Congregationibus urbis nunquam arrisit. > ‘
Solum aliquatenus disputatum fuit, num Episcopatus ante usum rationis
adeptum valide recipi possit. Hodiedum vero illud communiter admitti­
tur (cfr. S. Thom. Suppi, q. 39, a. 2).
Attamen infans ita sine propria voluntate ordinatus, nulla obligatione
clericorum astringitur, nisi mentis suae plene compos post annum deci­
mum sextum completum ordinationem ratam habuerit.s
Neque, ut quis capax sit recipiendi ordinis superioris, requiritur, ut
ordinem inferiorem receperit. Excipitur tamen secundum sententiam
longe communiorem Episcopatus, qui, sacerdotio non iam suscepto,
valide conferri nequit (S. Alf. VI, 793).

Pars II.
De admissione et praeparatione ad susceptionem ordinum.

1. Nemo ex saecularibus ordinetur, qui iudicio proprii Episcopi non 605
sit necessarius vel utilis ecclesiis dioecesis. — Non prohibetur tamen
Episcopus proprium promovere subditum, qui in futurum, praevia legi­
tima excardinatione et incardinatione, servitio alius dioecesis destinetur
(can. 969).
‘. Instr. Eo quamvis tempore, § 20, 4 Maii, 1745.----- : Bened. XIV, Instr, cit.
§ 28 sq; Const. Anno vertente, § 7 sq. iq Maii 1750.
W. M. T. Μ. II.

30

— 406 —

II. Prima tonsura et ordines illis tantum confcrejidi sunt, qui propo­
situm habeant ascendendi ad presbyteratum et quos merito coniicere
liceat aliquando dignos futuros esse presbyteros (can. 973, § 1). Ordina­
tus tamen qui superiores ordines recipere recuset, nec potest ab Epis­
copo ad eos recipiendos cogi, nec prohiberi a receptorum ordinum exer­
citio, nisi impedimento canonico detineatur aliave gravis, iudicio Epis­
copi, obsit causa (can. 973, § 2).
III. Episcopus sacros ordines nemini conferat quin ex positivis argu­
mentis moraliter certus sit de eius canonica idoneitate; secus non solum
gravissime peccat, sed etiam periculo sese committit alienis communi­
candi peccatis (can. 973, § 3). Dicitur ex positivis argumentis; itaque non
sufficit quod nihil opponatur, quod ordinandus non commiserit pecca­
tum, quod iuridice probari possit. Ceterum haec neque sufficiunt ad
moralem certitudinem comparandam.

Neque ob penuriam sacerdotum ab hisce recedendum. « Praecaven­
dum, inquit Bened. XIV in litteris ad Episcopos Boliviae,1 ne minus
digni quoque, necessitatis causa, in sacerdotium admittantur... Itaque
non quot, sed quos sacrorum ministros assumanus, perpendere debemus;
omn iaque experti quae ad sacerdotii studium in iuventute fovendum
suadeat prudentia, diligenter rem Deo, cuius in manu est, commende­
mus. » Adde haec Cone. Lateran. IV : « Melius... est pauciores habere
ministros, sed probos... atque utiles, quam plures qui... nequidquam sint
valituri >.5 Item haec S. Thomae: « Deus nunquam ita deserit Ecclesiam
suam, (juin inveniantur idonei ministri sufficientes ad necessitatem
plebis, si digni promoverentur et indigni repellerentur. Etsi non possent
tot ministri inveniri quot modo sunt, melius esset habere paucos ministios bonos, quam multos malos » (Suppi, q. 36, a. 4, ad 1).

Quodsi postulantes superabundent, Episcopus ad praecavendam otio­
sitatem eligat meliores, et minus aptos relinquat ; quae, servatis servan­
dis, etiam applicare possunt Superiores religiosi quoad illos, qui ad
obeunda munia sacerdotalia in religione fere inutiles futuri esse prae­
videntur.

IV. Proprius Episcopus vel Superior religiosus maior potest suis
clericis ex quavis canonica causa, occulta quoque, etiam extraiudicialiter.
ascensum ad ordines interdicere, salvo iure recursus ad Sanctam Sedem,
vel etiam ad Moderatorem generalem, si agatur de religiosis quibus
ascensum interdixerit Superior provincialis (can. 970).
*. 4 Aug. 1918. ----- Cap. 27.

— 4^7 —

V. Curandum ut ad sacros ordines adspirantes inde a teneris annis
in Seminario recipiantur; sed omnes ibidem commorari tenentur saltem
per integrum sacrae theologiae curriculum, nisi Ordinarius in casibus
peculiaribus, gravi de causa, onerata eius conscientia, dispensaverit. —
Qui ad ordines adspirant et extra Seminarium legitime morantur, com­
mendentur pio et idoneo sacerdoti, qui eis invigilet eosque ad pietatem
informet (can. 972).

Pars III.
De modo suscipiendi ordines.

SECTIO I.

De requisitis ad susceptionem validam.
I. In infantibus et perpetuo amentibus nulla requiritur intentio; sequi- 606
tur ex eo quod intentionis eliciendae incapaces sunt et tamen, si ordi­
nentur, ordinationem valide recipiunt (n. 604).
II. In adultis requiritur intentio seu consensus; sufficit autem habi­
tualis. Sed aliquatenus disputatur, num requiratur consensus in ipsum
ordinem recipiendum, an sufficiat, ut ordinandus consentiat in applica­
tionem ritus externi, quamvis ordinem suscipere nolit (n. 40).
Qui consentit metu gravi, puta minis, terrore coactus, valide quidem
ordinatur; sed, ut habet can. 214: «Clericus qui metu gravi coactus
ordinem sacrum recipit nec postea, remoto metu, eandem ordinationem
ratam habuit saltem tacite per ordinis exercitium, volens tamen per
talem actum obligationibus clericalibus se subiicere, ad statum laicalem,
legitime probata coactione et ratihabitionis defectu, sententia iudicis
redigatur, sine ullis coelibatus ac horarum canonicarum obligationibus.
Coactio autem et defectus ratihabitionis probari debent ad normam can.
1993-1998. » ’ Haec, uti patet, non spectant ad eum, quem metus ab
intrinseco incussus — puta metus ne, statu laicali electo, vitam miseram
sit ducturus — ad ordines perduxit.
SECTIO II.

De requisitis ad susceptionem licitam.
Ut quis licite ordines recipiat, debet esse aliquibus requisitis praedi- 607
tus, atque immunis ab irregularitate aliove impedimento (cfr. can.
’. Cfr. A. A. S. 1931, p. 120 et 457 scq., ubi habentur: l° remedium praecavendi
ordinationes ex metu ; 2° regulae servandae in processibus super nullitate sacrae
ordinationis vel onerum sacris ordinibus inhaerentium.

468 —

96, § i). Qui vero irregularitate aliove impedimento detinentur, licet
post ordinationem etiam sine propria culpa exorto, prohibentur receptos
ordines exercere (can. 968, § 2). Dicemus primum de positive requisitis,
deinde de irregularitatibus aliisque impedimentis, a quibus ordinandus
immunis sit oportet.
CAPUT I.

De

608

609

positive requisitis.

Can. 974 statuit: < Ut quis licite ordinari (i. e. tonsuram et ordines
recipere) possit, requiruntur: i° Recepta sacra confirmatio; 20 mores
ordini recipiendo congruentes; 3" aetas canonica; 40 debita scientia;
50 ordinum inferiorum susceptio; 6U interstitiorum observatio; 70 titulus
canonicus, si agatur de ordinibus maioribus. Quod pertinet ad consecra­
tionem episcopalem, servetur praescriptum can. 331. » De singulis dice­
mus, praetermissis quae pertinent ad consecrationem episcopalem, prae­
missis quibusdam de vocatione, de statu gratiae deque intentione ascen­
dendi ad presbyteratum, additisque aliquibus de intentione, quacum ordi­
nes recipiendi sunt.

I. Vocatio;’ quocirca haec statuere iuvat.
1. Quaedam saltem vocatio omnino admittenda est,, ita ut nemini sua
sola sponte ad ordinationem accedere liceat. Patet ex hisce S. Scriptu­
rae: « Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tanquam Aaron ; »5 quae alii, spectato contextu, de vocatione ecclesiastica,
alii de vocatione divina intelligunt.
2. Requiritur vocatio duplex, ecclesiastica seu ab Episcopo profecta
et divina.
a) Requiri vocationem ecclesiasticam, nemo negat. Ceterum Card.
Secr. Status 2 Iui. 1912 significavit, probari a Pio X iudicium a Com­
missione Cardinalium de opere Lahitton prolatum; quod quidem iudi­
cium pronuntiat, opus « La vocation sacerdotale » nullo modo repro­
bandum, quin etiam quoad plura egregie laudandum esse, puta « qua
parte adstruit: i° neminem habere unquam ius ullum ad ordinationem
antecedenter ad electionem Episcopi, » etc. ’

‘. Cfr Lahitton, La vocation sacerdotale; Iansen, apud Ned. Kath. Stemmen,
1911, Ρ· 324 SQ· 1912, P· 270 S(l·; Hurtaud, La vocation au sacerdoce; Vermeersch,
De vocatione religiosa et sacerdotali. ----- *. Ad Hebr. V, 5 ; cfr. 1 ad Tim. III,
10; Catech. Rom. p. Il, c. 7, q. 3. -----’. A. A. S. 1912, p. 485.

_ 469 —
b) Requiritur quoque vocatio divina. Etenim: i° Can. 1353 edicit:
« Dent operam sacerdotes, praesertim parochi, ut pueros, qui indicia
praebant ecclesiasticae vocationis, peculiaribus curis a sacculi contagiis
arceant, ad pietatem informent, primis litterarum studiis imbuant divi­
naeque in eis vocationis germen foveant.» Et can. 1357, § 2 statuit:
« Potissimum studeat Episcopus frequenter Seminarium ipse per se visi­
tare, et de alumnorum indole, pietate, vocatione ac profectu pleniorem
sibi comparare notitiam, maxime occasione sacrarum ordinationum. »
Atqui hisce vocatio ecclesiastica, quippe quae nondum locum habuerit,
significari nequit. Accedit auctoritas SS. Patrum et Doctorum Ecclesiae.
Ita docent v. g. S. Cyprianus,’ S. Cyr. Alexandrinus,1 S. Bernardus,
*
S. Thomas (p. 3, q. 27, a. 4), et S. AUonsus (VI, 802).
Neque obstat indicium a Commissione Cardinalium de opere Lahitton prolatum,
quod opus praedictum laudat, < qua parte adstruit: i° (id quod iam notavimus)
neminem habere umquam ius ullum ad ordinationem antecedenter ad liberam
electionem episcopi ; 2° conditionum, quae ex parte ordinandi debet attendi,
quaeque vocatio sacerdotalis appe liatur, nequaquam consistere, saltem necessario
et de lege ordinaria, in interna quadam adspiratione subiecti seu invitamentis
Spiritus Sancti ad sacerdotium ineundum ; 30 sed e contra, nihil plus in Ordinando,
ut rite vocetur ab Episcopo, requiri quam rectam intentionem simul aim idoneitate
in iis gratiae et naturae dotibus reposita, et per eam vitae probitatem ac doctrinae
sufficientiam comprobata, quae spem fundatam faciant fore ut sacerdotii munera
recte obire ciusdemquc obligationes sancte servare queat. » Haec autem cum
sententia, quae admittit vocationem divinam, bene componuntur, si dicatur, in
praedictis sermonem esse dc eis, qitae ab Episcopo attendi debent, ut aliquem
rite ad ordinem vocet; sufficit attendere signa vocationis divinae. Accedit quod
recta intentio sine gratia Dei haberi nequit; quod stricte loquendo iam sufficit, ut
de vocatione divina dicere possimus.

3. Signa vocationis divinae sunt recta intentio et idoneitas. Recta in­
tentio consistit in voluntate amplectendi ordines intuitu gloriae Dei et
salutis animarum (S. Alf. VI. 802). Idoneitas constituitur debita scientia
debitaque vitae probitate, de quibus n. 613 et 615 dicetur.
Quandoque adsunt signa vocationis divinae extraordinaria, cum Deus
nimirum modo miraculoso. ut in S. Paulo obtigit, vel insolitis gratiae
motibus eam manifestat.
Coroll. /. Qui vocationem agnitam non sequitur, a peccato excusari nequit;
siquidem destitutus gratiis peculiaribus, vocationi praesertim annexis, gravi peri­
culo recedendi a via salutis sese exponit (cfr. dicta a S. Alf. de statu religioso,
IV. 78).
|

’. Epist. 55 ad Corn. Papam, n. 5, M. 3, 803. ----- .* De adoratione in Spiritu et
veritate, 1. II, M. 182, 585. ----- ’. Sermo 58, in Cant. n. 3, M. 183.

1

— 4/0 —
Coroll. II. Qui absque vocatione statum clericalem amplectitur, videtur graviter
peccare. Ratio est, quia obligationes ita difficiles, ut sine auxiliis peculiaribus
vix observentur, suscipit, sine fundata spe dicta auxilia recipiendi (S. Alf. V, 803).’
Coroll. III. Nefas est quemquam, quovis modo, ob quamlibet rationem, ad
statum clericalem cogere, vel canonice idoneum ab eodem avertere (can. 971).

610

II. Status gratiae sub gravi requiritur in suscipiendis ordinibus, qui
sunt sacramenta; quoad alios non est obligatio gravis.

611

III. Intentio ascendendi ad presbyteratum (can. 973, § 1); de gravi
obligatione directa non satis constat, at qui sine dicta intentione ordinem
maiorem recipit, Superiores suos passim graviter decipit.

612

IV. Recepta sacra Confirmatio, quam can. 974, § 1, i° praescribit, et
de qua Cone. Trid. « Prima Tonsura .non initientur, qui Sacramentum
Confirmationis non susceperint. »3 Porro obligatio recipiendi Confirma­
tionem ante Primam Tonsuram satis probabiliter levis tantum est, quia
Cone. Trid., a quo Codex non censetur recedere, mitius loquitur. Nec
nimis urgenda videntur verba S. C. Concilii,3 quod declarat, eum qui
Primam Tonsuram vel Ordines non confirmatus receperit, tanquam
male promotum non posse ad alios Ordines ascendere, nec recipere bene­
ficia sine Sedis Apostolicae dispensatione.

613

V. Mores ordini recipiendo congruentes (can. 974, § 1,2°; cfr. can.
973); quibus maxime intelliguntur pietas, castitas et sobrietas, utique
exercitae per actus, qui non mere externam speciem virtutis prae se
ferunt. Praescribuntur igitur dictae virtutes etiam lege ecclesiastica. Item
lege morali, atque quidem, maxime quoad sobrietatem et castitatem, sub
gravi ; tum ratione muneris sacri ac dignissimi ; tum ratione periculi,
ne ordinatus, vitae coniugalis quoque adminiculo destitutus, in multa
incidat peccata atque aliis etiam gravi scandalo sit (S. Alf. VI, 63 sq. ;
Hom. Apost. tract, ult. n. 16, 17). 5”. Thomas ita dicit: « Per S. Ordinem
ahquis deputatur ad dignissima mysteria, quibus ipsi Christo servitur in
sacramento altaris, ad quod requiritur maior sanctitas interior quam
requirat religionis status > (2. 2, q. 184, a. 8). Et alibi : « Qui est in ali­
quo vitio irretitus, non debet ad ministerium Ordinis admitti » (Suppi,
q. 35, a. i, ad 3). Iterum: «Ad idoneam exeeutionem Ordinum non
sufficit bonitas qualiscumque, sed requiritur bonitas excellens » (Suppi,
q. 35, a. i, ad 3). Et: « Illi qui in divinis mysteriis applicantur perfecti
in virtute esse debent (In 4 Sent. d. 24, q. 3, a. 1). Et: « Interior per­
fectio ad hoc requiritur, quod aliquis digne huiusmodi actus exerceat
(2. 2, q. 184, a. 6, cfr. 1. c. q. 189, a. 1, ad 3).
*. Cfr. Catech. Rom. p. 2. c. 7, qu. 3 et 4. ----‘. 27 Sept. ιόοι.

Sess. 23, cap. 4, de Reform.

— 471

Quantopere Episcopi aliique Superiores ecclesiastici ad mores ordini
suscipiendo congruentes attendere debeant, eruitur ex innumeris docu­
mentis ecclesiasticis, quorum praecipua lubet proferre. Innocentius III
in sua Decretali, quae incipit A multis, de Aetat. et Quantit. edicit:
« Nemo ad sacrum Ordinem permittatur accedere, nisi aut virgo aut
probatae castitatis exsistat.» Cone. Trid.: «Sciant... Episcopi non sin­
gulos in ea aetate constitutos debere ad hos Ordines assumi, sed dignos
dumtaxat, et quorum probata virtus senectus sil. » ' Catcchismus Roma­
nus: « In eo, qui sacerdos creandus est, vitae et morum integritas com­
mendetur magnopere oportet. » ' Idem inculcant Benedict. XIV in sua
Encyclica Ubi firimwn,' Leo XIII in Encyclica Etsi nos,
*
in sua ad♦
Episcopos Borussiae epistola, ' et in sua ad Episcopos Italiae Encyclica,'
Pius X in Motu proprio Sacrorum Antistitum.1
Coroll. I. Quae de lege morali diximus, perfecte quidem pro solo sacerdotio
valent, sed minus perfecte etiam pro subdiaconatu et a fortiori pro diaconatu ;
idque eo magis quod hodicdum vix quisquam Ordinem maiorem suscipit, quin
ad sacerdotium sit ascensurus.
Coroll. II. Indicium definitivum de moribus requisitis competit Episcopo. Hinc
can. 1357, § 2: «Potissimum studeat Episcopus frequenter seminarium ipse per
se visitare, in institutionem ecclesiasticam sedulo vigilare, et de alumnorum indole,
pietate, vocatione ac profectu pleniorem sibi comparare notitiam, maxime occa­
sione sacrarum ordinationum. » Etiam Superioribus, Directoribus et confessariis
gravis obligatio incumbit indignos, servatis servandis, ab Ordinibus arcendi.
« Qtiicumquc, ita Leo XIII in sua ad Episcopos Italiae Encyclica,5 in educationis
decursu inclinationes ostenderint, vocationi sacerdotali minus convenientes, aman­
dentur, atquv in admittendis clericis ad SS. Ordines summa adhibeatur pondera­
tio. » Et S. C. Episc. et Regul. in normis pro seminariis Italiae statuit: «Praeter
spiritualem directorem alumnorum quidam docti atque pii sacerdotes ad audien­
das eorum confessiones designabuntur, qui memores gravis suae obligationis et
ad tramitem probatorum auctorum, poenitentibus suis in eorum dubiis consilia
lutninaqiic praebebunt, imponendo obligationem se a statu ecclesiastico retrahendi
iis, qui se non. vocari ostenderint » (n. 2). *
Coroll. III. Habituatus in vitio, puta luxuriae vel ebrietatis, tenetur sub gravi
ah ordine sacro recipiendo desistere, donec mores ordini congruentes induerit,
inimo per notabile tempus, puta per sex menses, emendatum se gesserit, ita ut
diversos mores induisse dicendus sit, atque moralem certitudinem possit concipere,
se obligationes ordini annexas esse adimpleturum. Excipe casum, qui tamen non
facile praesumatur, quo quis extraordinario gratiae impulsu sanatur (S Alf.
VI, 802). Ita etiam Venerabilis Paulus Segneri, Lconardus a Portu Mauritio
aliique innumeri; cfr. quoque normae S. C Episc. et Reg. supra citatae.
Ceterum quoad peccata luxuriae, severius procedendum, si de peccatis cum
personis alterius sexus quam si de solitariis agitur; severius adhuc, si dc peccatis
cum personis eiusdem sexus sermo est. Si posteriora ex passione transeunte exo-

’. Sess. 23, cap. 12, de Reform. ----- 2. P. II. c. VII, q. 28. ----- ’. 3 Dec. 1714.
---- ‘. 25 Febr. 1884. ------ ‘. 6 lan. 1886. ------ *. 8 Dec. 1902. -----1 Sept 1910.
---- ’. 8 Dec. 1902. ------ ·. Apud Monit. cedes. 1910. p. 123.

— 4/2 —
riuntur, maior spes emendationis affulget; si vero e passione anormaliet perma­
nenti procedunt — quo casu affectus ad diversum sexum deest — spes emenda­
tionis practice pro nulla habeatur.
In dubio, num mores suscipiendo Ordini congruentes adsint, ordinatio differatur,
nisi, omnibus consideratis, praestet ordinando suadere ut a SS. Ordinibus reci­
piendis abstineat.
%

GI4

VI. Aetas canonica pro tonsura et ordinibus minoribus directe non
statuitur; sed, uti statuit can. 976, § 1 : « Nemo sive saecularis sive reli­
giosus ad primam tonsuram promoveatur ante inceptum cursum theolo­
gicum. » Quoad ordines maiores can. 975 edicit : « Subdiaconatus ne
conferatur ante annum vicesimum primum completum ; diaconatus ante
vicesimum secundum completum ; presbyteratus ante vicesimum quar­
tum completum. » In dubio, num quis ad aetatem requisitam pervenerit,
nequit ordinem recipere, quia prohibitio eum recipiendi, utpote prior,
melioris conditionis est (S. Alf. VI, 799; t. I, n. 229).

615

VII. Debita scientia tam religiosis quam saecularibus imponitur.
Porro :
1. Nemo sive saecularis sive religiosus ad primam tonsuram promo­
veatur ante inceptum cursum theologicum (can. 976, § 1).
2. Subdiaconatus ne conferatur, nisi exeunte tertio cursus theologici
anno; diaconatus, nisi incepto quarto anno; presbyteratus, nisi post
medietatem eiusdem quarti anni (can. 976, § 2).
3. Cursus theologicus peractus esse debet non privatim, sed in scholis
ad id institutis secundum studiorum rationem can. 1365 determinatam
(can. 976, § 3).
4. Ut quis ad Episcopatum promoveri possit, debet esse laurea doctoris vel saltem licentia in sacra theologia aut iure canonico potitus in
athenaeo aliquo vel in Instituto studiorum a Sancta Sede probatis, vel
saltem earundum disciplinarum vere peritus; quod si ad religionem ali­
quam pertineat, a suis Superioribus maioribus vel similem titulum vel
saltem verae peritiae testimonium habeat (can. 331, § 1, 50).

616

VIII. Ordinum inferiorum susceptio; scii, ordines gradatim confe­
rendi sunt ita ut ordinationes per saltum omnino prohibeantur (can. 977;
cfr. Conc. Trid.).’ Prohibitio suscipiendi ordines per saltum gravis est,
ut patet tam ex gravitate verborum, quibus can. et Conc. Trid. cit. utun­
tur, quam ex poena adiecta (cfr. can. 2374).

617

IX. Interstitiorum observatio maxime praecipitur, ut «promoti in
receptis ordinibus, secundum Episcopi praescriptum, sese exerceant »
(can. 978, § 1), semperque magis idoneos sese ostendant ad presbytera‘. Sess. 23, can. 2 et cap. n, 14, de ref.

lum suscipiendum ;1 quae tamen non de stricto praecepto intelligantur.
Serventur autem interstitia haec:

1. Interstitia primam tonsuram inter et ostiariatum vel inter singulos
ordines minores prudenti Episcopi iudicio committuntur (can. 972, § 2).
Attamen non licet: i° primam tonsuram conferre una cum aliquo ex
ordinibus minoribus; neque 2° omnes ordines minores una simul (cfr.
can. 978, § 3). Contraria tamen consuetudo non reprobatur, ut fit in
iis, de quibus nunc dicemus.
2. Inter acolythatum et subdiaconatum unus saltem annus, inter subdiaconatum et diaconatum, item inter diaconatum et presbyteratum tres
saltem menses intercedant oportet, nisi necessitas aut utilitas Ecclesiae,
iudicio Episcopi, aliud exposcat (cfr. can. 978. § 2). Annus interstitiorum
computari pote&t tam ecclesiastice, puta ab uno sabbato inter Octavam
Pentecostes ad alterum, quam civiliter, puta a die prima Martii ad eun­
dem diem anni proxime secuturi.
Ut ex can. cit. patet, Episcopus potest ob causam publicae necessitatis
vel utilitatis ab interstitiis dispensare, non solum saeculares verum etiam
religiosos, et quia nulla limitatio apponitur, potest etiam concedere, ut
ordines diebus continuis conferantur. Saeculares et religiosi non exempti
ab Episcopo proprio dispensantur; religiosi exempti ab eo, qui legitime
ordines ipsis ministrat. Attamen sine peculiari licentia Romani Ponti­
ficis nunquam licet: i° minores ordines cum subdiaconatu ; 20 duos
sacros ordines uno eodemque die conferre, reprobata quavis contraria
consuetudine (cfr. can. 978, § 3).
Nota. Regulares gaudent privilegio recipiendi ordines, interstitiis non servatis
Aliqui illud quidem negant, quia Gregorius XIII, qui Societati lesu prixilegmtn
concessit recipiendi Sacros Ordines singulis Dominicis, et tribus diebus festivis
etiam continuis, statuit, hoc privilegium incommunicabile esse. Sed verius et
communius affirmatur; quia alii Pontifices aliis Ordinibus dederunt tam amplam
communicationem privilegiorum Societatis lesu, ut etiam hoc privilegium conti­
neat; e. g. Urbanus λΓΙ 11 Constit. Redemptoris nostri ' Ordini SS. Trinit. ;
Alexander VIII Constit. Inscrutabili1 Ordini B. M. de Mercede (cfr S. All VI,
797, dub. 3; de Priv. 9). Adhaec Ferraris
*
refert, Clementem VIII ’ concessisse
Congregationi S. loannis Evangel istae in Lusitania eandem dispensationem ab
interstitiis, sine clausula excludente communicationem ; cuius privilegii participes
certe sunt caeteri Ordines Regulares. Deinde Leo XII Constit. Plura inter
*
Societati lesu denuo concessit facultatem accipiendi Ordines < interstitiis nequa­
quam servatis, » nulla addita clausula exclusoria.
Obi. Post Tridentinuin mos invaluit in Curia Romana non concedendi indulta
1 Conc. Trid. cap. 11-13, de ref.
n. 2.---- *. Interstitia, n 14-16.

:. 22 Mart. 1634, n. 2. ----- ’. 28 lui. ιός»,
23 Nov. 1596. ----- *. n Iui. 1826.

— 474 —
nisi cum apposita vel subintcllccta conditione, ut dies ordinationis essent dies
festi et quidem interpolati, non continui. ‘

Resp.: < Limitatio haec communiter respiciebat tantum indulta Ordinandis
concessa, non vero privilegia Regularibus vel etiam aliquando Episcopis tributa.
Appositio vero talis conditionis iterum probat, privilegia, quae sine talibus clausulis antea concessa erant, praefatis limitationibus non subiacere. > ’

i:.

X. Titulus canonicus, si agatur de ordinibus maioribus. Intclligitur
titulus sustentationis, i. e. cautio, qua consulitur congruae et de se per­
petuae sustentationi ordinandi. Requiritur autem, si agatur de recipien­
dis ordinibus maioribus (can. 974, § 1, 70), ’ ne ordinatus forte cogatur
mendicare aliove modo, qui cum dignitate vel officiis status componi
nequit, sibi providere. « Ordinatus in sacris, si titulum amittat, alium
sibi provideat, nisi, iudicio Episcopi, eius congruae sustentationi aliter
cautum sit (can. 980. § 1). Qui vero, citra apostolicum indultum, suum
subditum in sacris sine titulo canonico scienter ordinaverint aut ordinari
permiserint, debent ipsi eorumque successores eidem egenti alimenta
necessaria praebere, donec congruae eiusdem sustentationi aliter provisum fuerit (can. 980. § 2). Denique si Episcopus aliquem ordinaverit
sine titulo canonico cum pacto ut ordinatus non petat ab ipso alimenta,
hoc pactum omni vi caret (can. 980. § 3). Quoad titulum requisitum ob­
serves :
i. Pro clericis saecularibus titulus canonicus est titulus beneficii,
eoque deficiente, patrimonii aut pensionis. Hic titulus debet esse et vere
securus pro tota ordinati vita et vere sufficiens ad congruam eiusdem
sustentationem, secundum normas ab Ordinariis pro diversis locorum
et temporum necessitatibus et adiunctis dandas (can. 979). Si ne unus
quidem ex titulis modo assignatis praesto sit, suppleri potest titulo
scrzitii dioecesis, et, in locis Sacrae Congregationi de Prop. Fide subiectis, titulo missionis (can. 981, § 1). Porro:
a) Titulus beneficii est. qui fundatur in beneficio: requiritur autem
beneficium actu obtentum et pacifice possessum. Dimissio autem beneficii, cuius titulo clericus ordinatus fuit, irrita est, nisi expressa mentio
fiat clericum illius titulo promotum fuisse, eidemque, de concessu Ordi­
narii, alium legitimum ordinationis titulum substituisse (can. 1485).
b) Titulus patrimonii est, qui fundatur in patrimonio. Nomine autem
patrimonii hic intelliguntur bona ab ordinando possessa satisque ab
hypotheca aliove onere immunia. « Indifferens est, quod patrimonium

618

,

(

.
•

*. Cfr. Decr. Innoc. XII, 14 Dec. 1693; Giraldi, II, 95. ------ *. Aertnys-Damen,
II, 578; cfr. S. R. C. in una Marianapolit i8 Maii 1883 (n. 587 in antiqua coli.),
non assumptum in coli auth. n. 3574. ----- ’. Cone. Trid. sess. 21, cap. 2, de ref.

— 475 —

constituatur in bonis frugiferis stabilibus et certis, vel in rebus, quae
immobilibus aequiparantur. Ita potest esse titulus patrimonii capellania
laicalis. dummodo qui nominandi iure potiuntur, fidem suam, Episcopi
interposita auctoritate, praestiterint, se capellanum non esse revocaturos
donec de congruo beneficio vel patrimonio provideatur. » 1
c) Titulus pensionis est, qui fundatur in pensione. Nomine autem
pensionis intclligitur stipendium sustentationis ordinando assignatum
eique annuatim praestandum, sive ex beneficiis ecclesiasticis, sive ex
aliis bonis. Unde etiam pensio personalis. ’
Nota. Uti antea, ita etiam nunc insufficientia unius tituli alio titulo
suppleri potest.1
d) Titulus servitii dioecesis et missionis secum fert ut ordinandus,
iureiurando interposito, se devoveat perpetuo dioecesis aut missionis
servitio, sub Ordinarii loci pro tempore auctoritate. Ordinarius presby­
tero, quem promoverit titulo servitii ecclesiae vel missionis, debet bene­
ficium vel officium vel subsidium, ad congruam eiusdem sustentationem
sufficiens conferre (can. 981).
2. Pro religiosis statuitur titulus, prout sequitur:
a) Pro regularibus titulus canonicus est sollemnis religiosa professio
seu titulus, ut dicitur, paupertatis (can. 982, § 1) ; notes, solam sollemnem
professionem regularibus esse titulum.
b) Pro religiosis votorum simplicium perpetuorum (sive in Ordine
sive in Congregatione religiosa emissorum) est titulus mensae communis,
Congregationis aliusve similis, ad normam constitutionum (can. 982,
§ 2) ; i. e. prout constitutiones legitimae statuerunt vel in posterum sta­
tuent.
c) Ceteri religiosi, i. e. religiosi votorum temporariorum (sive in Or­
dine sive in Congregatione religiosa emissorum), item novitii, ad ordina­
tionis titulum quod attinet, iure saecularium reguntur (can. 982, § 3).
Hisce religiosis titulus mensae communis non competit, quia nondum ad
vitam religioni addicti sunt, ideoque iure carent perpetuam e bonis reli­
gionis sustentationem recipiendi.
f

XI. Recta intentio ; quocirca sufficit observasse haec :
619
1. Intentio mere naturalis, i. e. solo motivo naturali innixa, non suffi­
cit, ita ut quis ea de causa excludi possit.
2. Intentio saltem praedominanter vel aeque supernaturalis eatenus
sufficit, quatenus accedens cum eiusmodi intentione arceri nequit.
Gasparri, n. 606. ----- s. Aertnys-Damen, II, 590; cfr. S Alf. VI, 817. ----’. Cfr. Bened. XIV, Quacst. can. 46.

— 476 —

CAPUT II.
De irregularitatibus aliisque impedimentis.
(S. Alf. Theol. Mor. I. VII, c. 5; Hom. Apost. tr. 19, c. 3).

Dicemus primum de irregularitatibus et impedimentis in genere, deinde
de irregularitatibus et impedimentis in specie, denique de cessatione irre­
gularitatum et impedimentorum.
Articulus I.

Irregularitates et impedimenta in genere.
I. Notio. Irregularitas est impedimentum canonicum de se perpetuum,
quod ordinum susceptionem et exercitium prohibet (cfr. can. 968 et 983).
Dicitur impedimentum :
1. Canonicum, i. e. lege ecclesiastica statutum.
2. De se perpetuum, i. e. quod non aufertur nisi per dispensationem;
atque hac ratione differt a simplici impedimento.
3. Ordinum susceptionem et exercitium. Nomine autem ordinum hic
etiam venit prima tonsura (can. 950). Prohibentur autem susceptio et
exercitium ordinum, non autem exercitium seu actus solius iurisdictionis,
uti dispensare, a censura absolvere, facultatem dare absolvendi a pecca­
tis (S. Alf. VII, 342). Denique iam non prohibentur functiones acolythatus, utpote hodiedum etiam laicis permissae.
4. Prohibet; non autem invalidam reddit susceptionem et exercitium
ordinum. Prohibitio tamen gravis est, ut eruitur tam ex natura rei quam
ex gravibus poenis transgressori imponendis (can. 2374).
Simplex impedimentum est impedimentum canonicum de se tempo­
raneum, quod ordinum susceptionem et exercitium prohibet (cfr. can.
968 et 987). Dicitur de se temporaneum, i. e. quod sine dispensatione
seu ipso facto cessare potest.
Nota. Irregularitates et impedimenta statuta sunt, ut reverentiae
ordinibus debitae consulatur, non autem per modum poenae, nisi forte
secundarie, si de irregularitate ex delicto agatur (S. Alf. H. A. tr. 17,
n. 73)·
621 11. Origo irregularitatum est lex ecclesiastica (can. 983); idem valet
de simplicibus impedimentis. Praeterea can. cit. satis significat, irregu­
laritatem sola lege scripta, non autem consuetudine induci.
620

622

III. Interpretatio; quoad eam observes:
1. Leges, quae irregularitatem vel impedimentum constituunt, utpote
iura coarctantes, strictae subsunt interpretationi (cfr. can. 19).

- 477 2. Soli baptizati dictis legibus obstringuntur ; quod tamen non impedit,
quominus factum, quod ante baptismum locum habuit, post baptismum
irregularitatem inducere possit; ut si quis ante baptismum amens fuerit
Impuberes non eximuntur a lege.
3. In dubio iuris—i. e. in dubio num lex lata sit vel ad aliquem casum
sese extendat — lex non urget. In dubio facti — i. e. in dubio, num
factum, quod irregularitatem vel impedimentum secum ferat, locum
habuerit vel tale fuerit, quale a lege supponatur — lex pariter non
urget; agitur enim de dubio facti fundantis legem prohibentem (S. Alf.
VII, 422, 432; t. I, n. 228) ;1 adhaec in dubio posteriori Episcopus (ad
cautelam) dispensare potest (cfr. can. 15).
4. Ignorantia irregularitatum sive ex delicto sive ex defectu atque
impedimentorum ab eisdem non excusat (can. 988).
IV. Multiplicatio. Irregularitates et impedimenta multiplicantur ex 623
diversis eorundum causis, non autem ex repetitione eiusdem causae, nisi
agatur de irregularitate ex homicidio voluntario (can. 989). Dicitur:
1. E.v diversis eorundem causis; ut si quis sit illegitimus et homicidium
perpetret. Advertas tamen, sufficere causas formaliter diversas, plures
autem causas formaliter diversas uno eodemque actu physico posse
contineri ; ut si quis eodem ictu alium occideret, sibique vitam adimere
tentaret.
2. Nisi agatur de irregularitate ex homicidio voluntario. Nomine homi­
cidii non venit abortus procuratio ; haec enim can. 985, 40 ab homicidio
distinguitur, ct lex est strictae interpretationis. Comprehenduntur vero
eo nomine craniotomia similesque crudeles infantis occisiones.

Articulus II.
Irregularitates in specie.
Ex irregularitatibus aliae sunt ex defectu, aliae ex delicto.
§ I. Irregularitates ex defectu.

Vi can. 984 irregulares ex defectu sunt:
I. Ex defectu natalium: « Illegitimi, sive illcgitimitas sit publica sive 624
occulta, nisi fuerint légitimât! vel vota sollemnia professi » (can. cit.
n. 1). Porro:
1. Quinam sint illegitimi, vide in tractatu de matrimonio.
2. Irregularitas ex defectu natalium aufertur: i° per legitimationem,
de qua postea ; 20 per dispensationem (n. 644) ; 30 per sollemnem profes’. S. C. C. 27 lun. 1857 (A. S. S. L, p. 350).

— 4/8 —

sionem religiosam. Haec tollit irregularitatem, non vero légitimât; hinc
illegitimus sollemniter professus nequit constitui Superior maior in sua
Religione (can. 504).
Nota. Illegitimi in Seminarium admitti nequeunt (can. 1363, § 1);
sufficit tamen legitimatio per subsequens matrimonium parentum.’

II. Ex defectu corporis: « Corpore vitiati qui secure propter debili­
tatem, vel decenter propter deformitatem, altaris ministerio defungi
non valeant. Ad impediendum tamen exercitium ordinis legitime recepti,
gravior requiritur defectus, neque ob hunc defectum prohibentur actus
qui rite poni possunt» (can. cit. n. 2°). Itaque irregulares sunt:
i·
propter debilitatem nequeunt secure altaris ministerio defungi.
Huc pertinent: i° Carentes indice vel pollice, i. c. consuetis quibus hostia
frangitur digitis; item qui manus ita tremulas habent, ut sit periculum
effundendi sanguinem; item carentes alterutro brachio vel alterutra
manu ; 2° surdi, qui ministrum respondentem audire nequeunt ; surditas
autem sacerdotio superveniens celebrationi missae non obstat; 30 muti,
item ita balbutientes, ut verba integra proferre nequeant vel nonnisi
cum magna difficultate, ita ut risum moveant ;4° caeci, item caecutientes,
qui nequeunt legere nisi characteres valde crassos; non autem qui uno
tantum oculo caret, modo non sit oculus sinister seu canonis, et modo
deformitas per oculum vitreum tollatur.2 Si vero oculus canonis deest,
dispensari potest, si alter oculus est sufficienter aptus ad legendum
Canonem sine difformitate (S. Alf. VII, 404-409).
2. Qui propter deformitatem nequeunt decenter altaris ministerio
defungi. Huc pertinent: i° Privati membro conspicuo, nisi deformitas
per membrum fabrefactum auferatur. Qui carent tribus posterioribus
digitis, irregulares sunt ad suscipiendos, non autem ad exercendos
ordines; 2° habentes membrum conspicuum valde deforme, sive a natura
sive a morbo (puta a lepra) difformitas provenit. Difformitas crurium

625

’. P. C. 13 Iui. 1930 (A A. S. 1930, p. 365).----- *. Quoad sacerdotes caecutientes
haec d. 12 lan. 1921 statuit S. R. C. :
1. Sacerdos caecutiens seu tali visivae potentiae debilitate, sive accidcntalitcr
sive habitualiter, laborans, ut legere possit non nisi typos valde crassos, a Summo
Pontifice seu Sacra Rituum Congregatione, nisi Episcopus Apostolica facultate
fuerit inunitus, dispensationem obtinere potest celebrandi,... aut Missam votivam
de B. M. Virgine aut Missam, quam vocant, quotidianam Defunctorum.
2. Conditiones vero in huiusmodi privilegii instrumento appositae, non sunt
merae ritualitatis ct styli, sed obligatoriae in conscientia.
3. Si in privilegio dicatur: Dummodo Orator non sit omnino caecus, et interea
caecus evadat, tunc a celebrando Missam abstinere debet, donec novum indultum
impetraverit; coque obtento, sub gravi tenetur assistentia uti alterius sacerdotis,
quamvis forte haec obligatio in induito non expresse fuerit apposita. — Quibus
a S. Congregatione notatis, sequuntur regulae in celebratione sequendae (A. A. S
1921, p. 154-156).

— 479 —

passim veste talari satis tegi potest; 30 monstruosi, ut pigmaei, valde
gibbosi, hermaphroditi; posterior tamen defectus non inducit irregulari­
tatem, si est occultus ct praevalet sexus virilis. Item irregulares sunt
notabiliter claudicantes (S. Alf. VII, 410-412).
Nota i. Cum omnes ordines, etiam prima tonsura, ordinentur ad sacerdotium,
exclusus a sacerdotio etiam ab aliis ordinibus exclusus habendus est.

Nota 2. Ad impediendum exercitium ordinis legitime recepti gravior requiritur
defectus quam ad impediendam receptionem ordinis (can. 984, 20). Adhaec qui ob
aliquem defectum impeditur ab aliquo ordinis recepti exercitio, non ideo impeditur
ab actibus, qui rite poni possunt (can. 984, 2°) ; ita ut v. g. sacerdos caecus bene
possit audire confessiones.

Nota 3. In dubio, num aliquis defectus susceptioni vel exercitio ordinis obstet,
consulatur Ordinarius (S. Alf. VII, 414).

III. Ex defectu animi: «Qui epileptici vel amentes vel a daemone 626
possessi sunt vel fuerunt ; quod si post receptos ordines tales evaserint
et iam liberos esse certo constet, Ordinarius potest suis subditis recep­
torum ordinum exercitium rursus permittere » (can. 984, 30).

1. Epilepsia stricto sensu sumenda est, ita ut non comprehendatur
certus quidam morbus stomachi, qui quaedam epilepsiae signa secum
fert. Praeterea, si morbus sacerdotio supervenerit, et raro puta semel
tantum in mense recurrat, sine vocum emissione, spumatu et notabili
corporis contractione, poterit sacerdos privatim celebrare, adiuncto
sacerdote ieiuno, qui Missam perficiat, adveniente morbo (S. Alf. VIII,
399). Sunt etiam, qui censeant, non esse irregularem, qui ante pubertatem
ab epilepsia liberatus fuerit. At haec sententia aegre componitur cum
verbis legis, quae absolute statuit: «Qui epileptici sunt vel fuerunt.»
2. Amentia intelligitur, quae ex causa permanenti profluit; amens
autem irregularis est, etiamsi lucida intervalla habeat.
3. Daemonis possessio; de qua (t. I ; n. 700).
4. Sicuti sanati nequeunt sine venia S. Sedis recipere ordines, ita
neque sine eadem venia superiorem ordinem suscipere possunt.
5. Nomine Ordinarii, de quo can. cit. veniunt tam Ordinarius loci
quam Superior maior in religione clericali exempta (can. 198, § 1).

IV. Ex defectu sacramenti: « Bigami qui nempe duo vel plura 627
matrimonia valida successive contraxerunt» (can. 984, 40). «Dicitur:
cx defectu sacramenti, quia is qui duas duxit uxores, non potest apte
significare unionem Christi cum Ecclesia, unica eius sponsa » (S. Alf.
VII, 436). Haec irregularitas, saltem quoad aliquos ordines maiores, est
originis apostolicae, secundum haec S. Pauli : « Oportet ergo Episcopum

— 480 —

irreprehensibilem esse, unius uxoris virum... Diaconi sint unius uxoris
*
viri.»
Ad irregularitatem sufficit, ut plura matrimonia (valide) con­
tracta sint, non autem requiritur, ut fuerint consummata.
Nota. Qui ante Baptismum plura matrimonia valide successive contra­
xit, videtur post Baptismum receptum irregularis fieri.

628

629

V. Ex defectu famae: «Qui infamia iuris notantur» (can. 984, 50).
Dicitur irregularitas ex defectu, quia ipsa infamia, quae irregularitatem
inducit, non est delictum. Quid sit infamia iuris et quinam eam contra­
hant, vide in tractatu de poenis ecclesiasticis.

VI. Ex defectu lenitatis: « ludex qui mortis sententiam tulit »
(can. 984, 6°). Si sententia capitis collegialiter statuta est, irregulares
sunt iudices, qui poenae capitali adstipulati sunt, non alii, qui votum
contrarium emiserunt. Praeterea haec irregularitas non extendatur ad
regionem, ubi sententia mortis, utut pronuntiata, tamen exsecutioni iam
non mandatur; neque ad casum, quo belli dux aliquem, nullo consilio
militari inito, occidi iubet, quia non procedit qua iudex. Nec irregulares
sunt iurati, quippe qui solum de facti veritate sententiam ferant, non
autem poenam statuant.
Ex defectu lenitatis praeterea irregularis est: « Qui munus carnificis
susceperint eorumque voluntarii ac immediati ministri in exsecutione
capitalis sententiae (can. 984, 70). Hisce non accensentur: i° Milites,
qui in acie hostem occidunt, vel iussu ducis aut consilii militaris reum
occidunt, quia non dicuntur suscepisse munus carnificis; 2° qui v. g.
tabulatum erigunt vel capite damnatum ad locum supplicii deducunt,
quia non sunt carnificis ministri immediati ; bene vero, qui V. g.
caput damnati machinae supponunt etc. (S. Alf. VII, 461-468).

§ II. Irregularitates ex delicto.

630

Praenotanda. Ut delictum irregularitatem pariat, requiritur ut sit
peccatum grave, post baptismum perpetratum (excepto casu de quo
sub II) et externum (can. 986). Dicitur peccatum:
i. Grave; hinc quidquid excusat a peccato mortali, excusat etiam ab
irregularitate. Eiusmodi est ignorantia ipsius legis actum prohibentis.
Metus gravis, etiam relative tantum, necessitas, immo et grave incommo­
dum plerumque excusant a lege mere ecclesiastica servanda, ideoque
efficiunt, ut ab irregularitate immunis sit, qui ex metu gravi, necessitate
vel ob grave incommodum ponat actum, sola lege ecclesiastica vetitum
(cfr. can. 2205, § 2).
*. 1 ad Tim. 111, 2, 12.

— 481 —
2. Post baptismum perpetratum; siquidem non convenit, attendi pec­
catum, quod per baptismum plane deletum censetur.
Porro vi can. 985 sunt irregulares ex delicto:
I. Apostatae a fide, haeretici, schismatici (can. 985, i°); de quibus 631
dictum est t. I. n. 492. Qui bona fide haereticus est, irregularitatem non
contrahit; cum vero bona fides pro foro externo abesse censeatur, dis­
pensatione opus est.

II. Qui, praeterquam in casu extremae necessitatis, baptismum ab 632
acatholicis quovis modo sibi conferri siverunt (can. 985, 2°). Dicitur :
1. Ab acatholicis; quo nomine veniunt haeretici, schismatici, et secun­
dum aliquos etiam infideles, quippe qui, aeque ac haeretici ct schisma­
tici, vere acatholici sint. Alii et quidem plerique infideles excludunt.
2. Quovis modo, i. e. sive ritu aliquo (haeretico vel catholico) adhi­
bito, sive non adhibito.
3. Siverunt, i e. qui rogarunt vel saltem permiserunt, ut ab acatholico
baptismus sibi conferretur.
III. Qui matrimonium attentare aut civilem tantum actum ponere ausi 633
sunt, vel ipsimet vinculo matrimoniali aut ordine sacro aut votis reli­
giosis etiam simplicibus ac temporariis ligati, vel cum muliere iisdem
votis adstricta aut matrimonio valido coniuncta (can. 985, 30). Matrimo­
nium attentant, qui impedimenti dirimentis conscii Ecclesiae ministrum
adeunt; actum civilem ponunt, qui matrimonium civile, ut dicitur, ineunt.
Dicitur ausi sunt; hinc, cum verba legis nihil inutilis continere censean­
tur, quaelibet imputabilitatis imminutio ab irregularitate eximere videtur
(cfr. can. 2229, § 2) ; excipias tamen imminutionem imputabilitatis, quae
ex ignorantia irregularitatis profluat (can. 988). Itaque irregulares sunt:
1. Qui ipsimet vinculo matrimoniali aut ordine sacro aut votis religio­
sis (etiam simplicibus ac temporariis) ligati, matrimonium attentare vel
civilem tantum actum ponere ausi sunt.
2. Qui (utut vinculo matrimoniali aut ordine sacro aut votis religiosis
non ligati) matrimonium attentare aut civilem tantum actum ponere
ausi sunt, cum muliere votis religiosis (etiam simplicibus ac temporariis)
adstricta aut matrimonio valido coniuncta.

IV. Qui voluntarium homicidium perpetrarunt aut fetus humani 634
abortum procuraverunt, effectu secuto, omnesque coopérantes (can.
985» 4°).
1. Intelligitur homicidium positive et cum gravi culpa commissum;
non autem, utut sine sufficienti causa, mere permissum.
2. Quid intelligatur per abortus procurationem, vide in tractatu de
poenis ecclesiasticis.
\v. M. T. M. ii.

,,

— 4&2 —
3. Voces effectu secuto et cooperatores tam ad homicidium quam ad
abortus procurationem referuntur. Quoad effectum requiritur, ut hic
ex vi illata sequatur, non autem cx cura forte praetermissa. Quod
spectat ad cooperatores, sicuti ius antiquum ita etiam ius novum cense­
tur respicere solos cooperatores positivos seu eos, qui iussu, consilio,
consensu, auxilio ad homicidium vel abortus procurationem, item qui
falso testimonio iniustave sententia ad homicidium cooperantur; denique
qui in bello iniusto (voluntarie) praeliantur: quod posterius theoretice
dictum est, cum vix unquam de iniustitia belli satis constet. Cooperatores
negativi immunes sunt ab irregularitate, etiamsi ex iustitia homicidium
vel abortus procurationem impedire teneantur (S. Alf. VII, 367-376).

635

V. Qui seipsos vel alios mutilaverunt vel sibi vitam adimere lenta­
verunt (can. 985, 5°). Mutilatio intelligitur abscissio membri, non autem
eius debilitatio vel vulneratio tantum. Requiritur vero abscissio membri
objective (et subiective) graviter culpabilis ; quae quando habeatur, exposimus t. I. n. 526.

636

VI. Clerici medicam vel chirurgicam artem sibi vetitam exercentes,
si exinde mors sequatur (can. 985, 6°). Requiritur, ut clericus graviter
offendat in legem, quae medicam vel chirurgicam artem ipsi prohibet,
utque ex arte exercita tanquam ex causa mors sequatur; hinc irregulari­
tas abest, si mors v. g. malae curationi alius medici asciti tribuenda sit.

637

VII. Qui actum ordinis, clericis in ordine sacro constitutis reservatum,
ponunt, vel eo ordine carentes, vel ab eius exercitio poena canonica sive
personali, medicinali aut vindicativa, sive locali prohibiti (can. 985, 70)
Agitur de actu ordinis — non merae iurisdictionis — eiusque maioris
seu sacri. Spectato vero tenore canonis, perinde videtur, utrum actus
sollemniter ponatur an non, i. e. cum vel sine insignibus ordini propriis.
Si tamen sollemniter ponatur, facilius habebitur materia gravis, quae
in casu, aeque ac in omni irregularitate ex delicto, requiritur. Porro
irregularitatem contrahunt :
1. Omnes, tum clerici tum laici, qui ponunt actum ordinis sacri,
carentes ordine, cuius actum ponunt ; ut si simplex sacerdos clericum
ordinet.
2. Omnes, tum clerici tum laici, qui ponunt actum ordinis sacri, a
cuius exercitio poena canonica sive personali (medicinali aut vindicativa)
sive locali prohibentur; ut si sacerdos celebraret in loco interdicto. Re­
quiritur autem, ut quis vi poenae contractae, non mera prohibitione, ab
exercitio ordinis impediatur. Hinc qui v. g. bona fide ab acatholico
ordinatus, sine dispensatione ordinem exercet, irregularis non est, quam­
vis, donec dispensationem receperit, ab ordinis ita recepti exercitio prohi­
beatur.

— 483 —

Coroll. I. Irregulares sunt: Sacerdos, qui confirmationem ministret
vel consecrationes peragat, etc.; item diaconus, qui Missam celebret,
sacramentaliter absolvat vel Extremam Unctionem ministret ; item subdiaconus, qui sollemniter baptizet vel in Missa sollemni, utut sine stola,
diaconum agat vel cum stola evangelium cantet ; item clericus minor, qui
in Missa sollemni subdiaconum agat, i. e. ea omnia faciat quae propria
sunt subdiaconi, vel cum manipulo epistolam cantet. Si vero sine mani­
pulo epistolam cantat, etsi tunicella indutus assistat, non tamen agendo
quae propria sunt subdiaconi, non contrahit irregularitatem, quia talis
assistentia a S. R. C. licita declarata est.1 Propria subdiaconi sunt tria:
aquam infundere in calicem ante offertorium; tangere calicem vel pal­
lam removere et imponere; calicem abstergere post ablutionem.
Coroll. II. Irregulares non sunt: Sacerdos, qui sine iurisdictione con­
fessiones audiat, quia non ponit actum ordinis, quo caret; nec sacerdos,
qui facultate requisita destitutus, dispensationem concedat, quia ponit
actum merae iurisdictiones ; nec diaconus, qui sollemniter baptizet vel
sine requisita commissione S. Eucharistiam distribuat, quia, cum ordo
Diaconatus aliquo modo ad dictos actus ordinetur, non ponit actum
ordinis, quo caret; nec clericus minor, qui sine insignibus ordini propriis
ordinem minorem superiorem, praeter exorcistatum, excerceat; nec, ut
patet, clericus inferior, qui in Missa sollemni sine manipulo plures sub­
diaconi partes impleat, quae scii, ipsi permittuntur; nec denique, ut
pariter claret, laicus, qui acolythatum vel lectoratum exerceat, iuxta ho­
diernam praxim probatam.
Nota. S. C. Consist, decr. Magni semper' sacerdotibus demigrantibus
ex Europa vel ex mediterranei oris ad Americam vel Philippinas insulas
certas leges praestituit. Quas si temere violaverint, ex n. 16 eiusdem
decreti suspensi a divinis ipso facto maneant; violatione autem huius
censurae in irregularitatem incidunt, cuius absolutio eidem S. Congre­
gationi (i. e. S. Sedi) reservatur.1

Articulus III.
Impedimenta in specie.
Sunt simpliciter impediti :
I. Filii a catholic orum, quamdiu parentes in suo errore permanent (can. 638
987,IO).
'
1. Nomine filiorum intelliguntur tantum descendentes in primo gradu;
quod nunc etiam valet, si pater acatholicus est. *
'. 19 Mart. 1906 (A. S. S. XXXIX, p. 119). ------ s. 30 Dec. 191S. ----- ’. Vermeersch-Creusen, Epitome’, 11, n. 258.
*. P. C. 14 Iui. 1922 (A. A. S. 1922,
p. 528).

— 484 —

2. Nomine acatholicorum veniunt haeretici et schismatici ; plerique
auctores infideles excludunt.
3. Sufficit, ut alteruter parentum sit acatholicus, etiam si matrimo­
nium mixtum cum dispensatione contractum sit.1
4. Impedimentum cessat conversione parentum. Disputatur, num cesset
morte parentum ; sed negandum videtur, quia illud locum non habebat
in veteri lege, a qua in dubio non est recedendum.

639

II. Viri uxorem habentes (can. 987, 20). Hi sine dispensatione ne­
queunt, etiamsi perpetuo separati sint, ne ordinem minorem quidem vel
ipsam tonsuram recipere. Coniugatus autem, qui sine dispensatione apo­
stolica ordines maiores, licet bona fide, suscepit, ab eorundem ordinum
exercitio prohibetur (can. 132, § 3). Porro:
1. Coniugato dispensatio non conceditur, nisi uxor consentiat et para­
ta sit religionem ingredi vel votum castitatis emittere, saltem ad tempus
vitae compartis, aut nisi uxor ius in debitum conjugale in perpetuum
amiserit.8
2. Coniux, qui ordinem sacrum recepit, ab usu matrimonii prohibetur
(can. n 14).

640

TIT. Qui officium vel administrationem gerunt clericis vetitam cuius
rationes reddere debeant, donec, deposito officio et administratione
atque rationibus redditis, liberi facti sint (can. 987, 30). Tali officio
funguntur v. g. thesaurarii et depositarii aeris publici, notarii, tutores,
curatores (S. Alf. III, 838). Ordine suscepto, cum licentia tantum Ordi­
narii eiusmodi munera acceptari possunt (cfr. can. 139, § 3).

641

IV. Servi servitute proprie dicta ante acceptam libertatem (can
987. 4°)·
V. Qui ad ordinarium militare servitium civili lege adstringuntur,
antequam illud expleverint (can. 987, 50).
1. Ad servitium militare non dicuntur adstringi, qui ipsa lege ad
curandos infirmos vocantur.
2. Ad servitium militare ordinarium non pertinent exercitia annua,
ad quae cives post expletum servitium ordinarium tenentur. *
3. Lege ad servitium militare etiam ii adhuc adstricti censentur, qui
ad militiam forsan vocabuntur, sed nondum vocantur sive quia aetate
impares sunt, sive quia ad tempus inhabiles declarati sunt.4
’. P. C. 16 Oct. 1919 (A. A. S. 1919, p. 478). ------ ’. Ius eccl. c. 4-6 X, 3. 32;
Dccr. Grat. C. 27, Q. 2. C. 19-26.
’. S. C. de Rei. 1 lan. 1911 (A. A. S. 1911,
P· 37)*· P- C 2-3 lun. 1918 (A. A. S. 1918, p. 344-345).

— 485 —

VI. Neophyti dotnec iudicio Ordinarii, sufficienter probati fuerint 642
(can. 987, 6°). Neophyti dicuntur, qui in adulta aetate ad fidem conversi
et recenter baptizati sunt ; non autem haeretici recens ad fidem conversi,
qui saltem probabiliter valide baptizati erant. Huius impedimenti consti­
tutio respondet hisce S. Pauli : « Oportet ergo episcopum... esse... non
neophytum, ne, in superbiam elatus, in iudicium incidat diaboli. > '
VII. Qui infamia facti laborant, dum ipsa, iudicio Ordinarii, perdurat 643
(can. 987, 7°). Quando contrahatur infamia facti, vide in tractatu de
poenis ecclesiasticis (cfr. can. 2293, § 3).

Articulus IV.
Cessatio irregularitatum et impedimentorum.

Quaedam irregularitates, v. g. quae oritur ex defectu corporis (n. 625).
item impedimenta simplicia cessant, cessante causa. Irregularitas, quae
est ex defectu natalium, cessat sive per legitimationem sive per profes­
sionem religiosam sollemnem (n. 624). Omnes autem irregularitates
omniaque impedimenta simplicia cessare possunt per dispensationem ; de
qua uberius dicendum.
1. Potestas dispensandi. 1. Ordinarii possunt per se vel per alium 544
suos subditos dispensare ab irregularitatibus omnibus ex delicto occulto
provenientibus, ea excepta quae oritur ex homicidio vel abortu volun­
tario, aliave deducta ad forum iudiciale (can. OQO. § 1). Porro nomine
Ordinariorum veniunt tam Ordinarii locorum quam Superiores maiores
religionis clericalis exemptae (can. 488, 8°). Ad forum iudiciale dedu­
citur irregularitas, quando pars vel in ius vocatur seu citatur, vel sponte
coram iudice se sistit (can. 1711).
2. Quilibet confessarius potest dispensare ab irregularitatibus ex
delicto provenientibus in casibus occultis urgentioribus — exceptis tamen
homicidio vel abortu voluntario ct aliis deductis ad forum iudiciale — in
quibus Ordinarius adiri nequeat et periculum immineat gravis damni vel
infamiae, sed ad hoc dumtaxat ut poenitens ordines iam susceptos exer­
cere licite valeat (can. 990, § 2). Nomine confessorii venit omnis, qui
iurisdictione sacramentali gaudet. Potest autem dispensare illos, ad quos
iurisdictio eius sese extendit, idque, ut iam communiter admittitur,
etiam extra confessionem.
3. Ex privilegio communi: i° Praelati regulares quoad suos subditos
eadem facultate gaudent, quae Episcopis, secundum dicta sub 1, iure
’. i Tim. III, 2-6.

— 4^6 —

communi competit. ’ 2° Confessarii regulares simili potiuntur facultate
respectu saecularium (S. Alf. VI, 355; de Privil. n. 104).
4. Ex privilegio proprio vel communicato Ordinarii regulares suos
omnes ab omni irregularitate dispensare possunt. Haec potestas, quae
interdum Superiori Generali reservatur, non valet nisi pro solo foro in­
terno, si irregularitas ex homicidio voluntario orta sit.2 Immo singulis
annis, fer. II. post Dominicam primam Quadragesimae, possunt Supe­
riores locales (Regularium), per se ipsos, vel per confessarios, quibus
id commiserint, dispensare cum suis subditis, etiam novitiis, intra claus­
tra sub obedientia viventibus, in omni irregularitate, quavis occasione
vel causa contracta.3 Ita l^ermcersch-CrensenC
Notes tamen, si de excessu vel de defectu enormi agatur, ad S. Sedem
recurrendum esse, ad normam luris antiqui statuentis: In generali con­
cessione non « veniunt ea, quae quis non esset verisimiliter in specie
concessurus ». *
Nola. S. C. Consistorialis Decreto Redeuntibus statuit hacc :
< 1“ Omnibus Ordinariis locorum et religiosorum facultas conceditur dispen­
sandi ab irregularitate ex defectu corporis cum suis sacerdotibus c militari servitio
revertentibus, quoties ex testimonio scripto magistri caeremoniarum, qui sacer­
dotem examini subiecerit, plane constiterit ipsum posse sine alieno auxilio servare
cum decore omnes ritus necessarios in Missae celebratione praescriptos; onerata
super hoc ipsorum Ordinariorum conscientia. In casibus vero gravioribus vel
dubiis, et quoties agatur de non promotis ad sacerdotium, recurrendum erit ad
S. Sedem.
2° Pariter omnibus Ordinariis facultas conceditur dispensandi, saltem ad caute­
lam, ab irregularitate, quae a canonistis olim dicebatur ex defectu lenitatis, quoties
sacerdotes, clerici ct seminariorum seu religionum alumni in cam incurrerint
non ex facto proprio sed ex necessitate, coacti nempe ad arma capessenda et
mortem vel mutilationcm forte inferendam. Quoties vero agatur de clericis in
sacris qui, non legum necessitate coacti, sponte sua se obtulerunt ad arma susci­
pienda, aut ea susceperunt, pro disiænsationc ad S. Sedem erit recurrendum,
.firmo tamen praescripto can. 188, n. 6°».
*

Denique eadem S. Congr. respondit affirmative ad dubium : « An
clerici in sacris, militum vulneratorum vel infirmorum adsistentiae
addicti, qui ex huiusmodi ministerio sponte sua maluerunt transire ad
Sixtus VI, Constit. Regimini universalis, 31 Aug. 1474, n. 14; Iulius II. Constit.
Virtute conspicuos, 28 Iulii 1506, n. 27; Paulus III, Constit. Licet debitum, 18 Oct.
1549. n. 27; Gregor. XIV, Constit. Illius qui, 21 Sept. 1591. n. 27; Leo XII, Constit.
Plura ititer, 11 Iulii 1826, n 2.----- '. Cfr. Pius V, Const. Dum ad Congregationem,
13 lun. 1571. ----- *. Cfr. Paulus III, Breve Exponi nobis super, 12 Mart. 1545.
---- ‘ Epitome lur. Can. II, 261. ----- ’. Regula 81 in 6; cfr. Clem. IV. Const
Virtute conspicuos, 21 Iui. 1265. n. 11. -----*. 25 Oct. 1918. (Λ. A. S. 1918. p. 481).

— 4«7 —

militiam pugnantem, quin tamen mortem vel mutilationem intulerint,
teneantur, iuxta mentem decreti Redeuntibus, dispensationem a Sancta
Sede impetrare, ut ad sacri ministerii exercitium restituantur. » ’
Cum non pateat, in praedictis veram haberi irregularitatem, dispen­
satio non requiritur nisi ad cautelam ; ve’, etiam vox dispensationis sensu
latiori sumi potest, scilicet pro licentia ; quae quidem licentia praescri­
bitur, ne quis, qui in bello fortassis indignus evaserit, functiones eccle­
siasticas exerceat.

II. Petitio dispensationis. In precibus pro irregularitatum ac impe- 645
dimentorum dispensatione, omnes irregularitates ac impedimenta indi­
canda sunt;... Immo si agatur de irregularitate ex homicidio voluntario,
etiam numerus delictorum exprimendus est (can. 991). Casu, quo recur­
rendum est ad S. Sedem, preces dirigantur ad Congr. S. Off., si agatur
de irregularitatibus provenientibus ex delicto contra Fidem, contra
Baptismum, contra Matrimonium (excepto unico casu, quo quis nondum
clericus matrimonium attentavit cum muliere matrimonio valido coniuncta), et contra Ordinem, si agatur de illis, qui a S. Officio cum poena
canonica vel censura dimissi sunt eamque violaverint, vel de impedimen­
to filiorum ab acatholicis natorum et neophytorum. In ceteris casibus
preces dirigantur pro saecularibus ad Congr. de disc, sacram., pro reli­
giosis ad S. C. de Religiosis, pro omnibus autem casibus occultis ad
S. Poenitentiariam recurri potest.
• · ·

III. Interpretatio dispensationis. 1. Dispensatio generalis valet — 646
praeterquam pro irregulitatibus et impedimentis expressis — etiam pro
reticitis bona fide, excepta irregularitate ex homicidio vel abortu volun­
tario, ex cooperatione ad praedicta et ex alia deducta ad forum iudiciale ; excipitur etiam casus, quo numerus inferior homicidiorum quam
fuerint delicta, utut bona fide expressus est; quo casu dispensatio pror­
sus invalida est, seu nihil efficit, sive agitur de dispensatione generali
sive de particulari sermo est (can. 991, § 1 et 2).
2. Dispensatio generalis ad ordines valet pro ordinibus quoque maio­
ribus; et dispensatus potest obtinere beneficia non consistorialia etiam
curata,1 sed renuntiari nequit S. R. E. Cardinalis, Episcopus, Abbas vel
Praelatus nullius. Superior maior in religione clericali exempta 2
IV. Modus dispensandi. Dispensatio, in foro interno non sacramen- 647
tali concessa, scripto consignetur; et de ea in secreto Curiae libro consta28 Mart. 1910 (A. A. S. iqiq, p. 177). ------Beneficia ecclesiastica dicuntur
i" Consistorialia, quae in Consistorio conferri solent; cetera non consistorialia;..
5" Curata vel non curata, prout curam animarum adnexam habent vel non (can.
H". t°, 50)·

— 488 —

re debet (can. 991, § 4). Ceterum non refert, qua forma dispensatio
concedatur; quare haec vel similis adhiberi potest: Dispenso tecum in
irregularitate, quam vel quas, ob hanc vel illam causam contraxisti
(S. Alf. VII, 353).

DISSERTATIO IV.
De eis, quae tam ministrationem quam susceptionem
Ordinis respiciunt
Codicem secuturi agemus primum de eis, quae sacrae ordinationi
praeire debent, deinde de ritibus et caeremoniis, tum de tempore et loco
sacrae ordinationis, denique de adnotatione ac testimonio peractae ordi­
nationis.

Pars I.
De eis, quae ordinationi praeire debent

In exponendis eis, quae ordinationi debent praeire, ratio habenda est
tam Codicis quam Instruet. S. C. de Sacram.1 et S. C. de Religiosis. ’
nenda autem respiciunt petitionem ordinandi, inquisitiones, testi­
monia afferenda, examen, denuntiationes et exercitia spiritualia.
648

I. Petitio ordinandi. Omnes tum saeculares tum religiosi ad ordines
promovendi per se ipsi vel per alios Episcopo aliive qui Episcopi hac in
re vices gerat, suum propositum ante ordinationem opportuno tempore
aperiant (can. 992); quae in Instructionibus citatis ita magis determi­
nantur :
i. Ordinandi saeculares:
a) Appropinquante tempore, quo candidati erunt primam tonsuram
et Ordines minores recepturi, scriptam ipsi exhibeant, duos saltem ante
menses, moderatori seminarii petitionem, sua manu exaratam et sub­
scriptam, qua candide significent, se libera omnino voluntate atque spon­
tanea, primam tonsuram et postea Ordines minores postulare. Dicta
petitio, cui attestatio addenda erit de suscepto Baptismate et de recepto
Confirmationis sacramento, ab eodem Seminarii moderatore, una cum
sua personali informatione de oratoris idoneitate ad clericalem statum.
Episoopo exhibetur.
b) Ante subdiaconatum, item ante Diaconatum et Presbyteratum sua
‘. 27 Dec. 1930 (A. A. S. 193«. I»· »20 sq.).
P 74 sq.).

*. i Dec. 1931 (A. A. S. 1932

— 489 —

manu scribere debent declarationem, iuramento firmatam, qua fatentur,
se omnimoda libertate ad ordinem accedere riteque perspecta habere
omnia onera eidem annexa. Tenor declarationis scribendae et firmandae
habetur in A. A. S. 1931, p. 127.
2. Ordinandi religiosi:
a) Dum adhuc in noviliatu sunt, ante professionem votorum tempora­
lium, quae omnino praecedere debet promotionem ad tonsuram et ordines
minores, Superiori petitionem scripto deferant, in qua expressis verbis
testimonium ferant de sua ad statum religiosum et clericalem vocatione,
simulque firmum propositum pandant perpetuo se militiae clericali in
statu religioso mancipandi. Dicta petitio et declaratio in archivo asser­
vandae sunt.
b) Ante Sub diaconatum, et in Ordinibus votorum sollemnium ante
emissionem istorum votorum, testificationem, manu propria subscriptam,
et iurisiurandi fide coram Superiore firmatam, Superiori exhibere de­
bent; tenor dictae testificationis reperitur in A. A. S. 1932, p. 80.

II. Inquisitiones. 1. Quoad ordinandos saeculares Instructio S. C. 649
de Sacr. praescribit :
a) Ante collationem primae tonsurae et minorum ordinum Ordinarius
petitionem candidati ad Seminarii moderatorem aliumve remittet, cum
mandato inquirendi de idoneitate et qualitatibus oratoris. Eum in finem
moderator alumnorum praefectos et doctores non solum seorsum audiet,
sed etiam insimul convocatos. — Praeterea audiatur parochus candidati
eiusque familiae ; item alii, si opportunum ducatur, iuxta normas In­
structioni adiectas. — Denique candidatorum animus singulatim erit
explorandus ab Episcopo proprio vel, eo impedito, a Vicario generali,
vel a Seminarii moderatore, seu etiam ab iis qui totius seminarii disci­
plinae tutandae deputantur.
b) Ante Subdiaconatum nova instituatur investigatio, quae, ratione
tamen habita inquisitionis iam antea institutae, inquirat de candidati
moribus eiusque moralibus qualitatibus.
c) Ante Diaconatum et Presbyteratum ut plurimum sufficit prae ocu­
lis habere iam peractas inquisitiones, nisi interim novae perpendendae
sint circumstantiae, quae dubitare cogant de sincero proposito candidati,
aut de eius morali idoneitate servandi onera, obligationesque exsequendi
sacris Ordinibus susceptas. Quodsi Episcopus, antequam quis ad diaco­
natum aut ad sacerdotium initietur, pro certo habeat ex promovendi
confessionibus aut ex aliis certis indiciis et probationibus susceptis, ip­
sum sacra revera vocatione esse destitutum, S. Sedem adire non omittat,
candide et plane referens rerum statum, seu argumenta, quibus vehemens

— 49θ —

fovetur dubium de subdiaconi aut diaconi idoneitate ad onera maiora
digne et fideliter perferenda. Res quidem agitur tanti momenti, ut Ordi­
nariorum conscientia graviter onerata maneat de hac obligatione, ut
periculum amoveatur manus imponendi diacono vel presbytero, qui
gravissimo sacrorum Ordinum oneri sustinendo impar sit.
2. Quoad ordinandos religiosos S. C. de Relig. praescribit :
a) Ante ordines minores religiosorum Superiores inquisitionem
instituant de quovis candidato,, nec quemquam ad ordines ascen­
dere sinant, quamdiu de requisitis in promovendo per accuratum scruti­
nium sibi non constiterit. Ad quod certius obtinendum, testimonium
exquirant Magistri spiritus aliorumque, quibus ob specialem cum alum­
nis frequentiam, horum vitam moresque pernoscere contigerit. De factis
inquisitionibus deque scrutinii exitu, iustum condatur documentum in
archivo asservandum. Denique, Superior ipse, vel per se, vel per alium
scientia ac prudentia praeditum, sibique adolescentum fiduciae com­
parandae idoneum, hos interrogare curet, ut tandem aliquando certior
reddatur, ipsos libere ac scienter ordines in statu religioso appetere.
b) Ante Subdiaconatum novam Superiores inquisitionem de supradictis instituere debent. Ad quod praestandum documenta inquisitionis
iam peractae in archivo servata iterum videant, et nova testimonia de
moribus, deque spiritualibus qualitatibus cum antiquis comparent; ut
probe noscant quomodo iuvenes a prima professione, tum in disciplina
religiosa, tum in profectu in studiis clericalibus sese exhibuerint.
c) Ante Diaconatum ct Presbyteratum opus non est informationes
adeo amplas atque nova requirere testimonia; advigilent tamen Supe­
riores et videant utrum, in intervallo ab unius et alterius ordinis sacri
collatione, nova acciderint, quae vel patefaciant dubiam ad sacerdotium
vocationem, vel nullam prorsus commonstrent. Hoc in casu, perscrutatatione perquam diligenter peracta, adhibitoque virorum prudentum
consilio, novi ordinis susceptionem penitus interdicant, remque ad hanc
Sacram Congregationem referant, a qua pro singulis casibus, quod
opportunius in Domino visum fuerit, decernetur.

650

III. Testimonia afferenda, i. Saeculares aut religiosi qui, quod perti­
net ad ordinationem, saecularium iure reguntur, ex can. 993 afferant:
a) Testimonium ultimae ordinationis aut, si de prima tonsura agatur,
recepti baptismatis et confirmationis.
b) Testimonium de peractis studiis, pro singulis ordinibus, ad normam
can. 976 (n. 615) requisitis.
c) Testimonium rectoris Seminarii, aut sacerdotis cui candidatus extra
Seminarium commendatus fuerit, de bonis eiusdem candidati moribus.

— 491 —

d) Testimoniales litteras Ordinarii loci in quo promovendus tantum
temporis, moratus est, ut canonicum impedimentum contrahere ibi potue­
rit. Porro tempus quo promovendus potuit canonicum impedimentum
contrahere est, regulariter, pro militibus trimestre post pubertatem,
pro aliis semestre post pubertatem ; sed Episcopus ordinans pro sua
prudentia exigere potest litteras testimoniales etiam ob brevius commo­
rationis tempus, et ob tempus quoque quod pubertatem antecessit .—
Si loci Ordinarius neque per se neque per alios promovendum satis
noverit, ut testari possit eum, tempore quo in suo territorio moratus est,
nullum canonicum impedimentum contraxisse, aut si promovendus per
tot dioeceses vagatus sit ut impossibile vel nimis difficile evadat omnes
litteras testimoniales exquirere, provideat Ordinarius saltem per iuramentum suppletorium a promovendo praestandum. — Si post obtentas
litteras testimoniales et ante peractam ordinationem, promovendus
praedicto temporis spatio in eodem territorio rursus moratus sit, novae
litterae testimoniales Ordinarii loci necessariae sunt (can. 994).
e) Testimoniales Superioris maioris religiosi, si cui religioni promo­
vendus adseriptus sit.
2. Religiosi, gui non reguntur iure saccularium, pariter litteras testi­
moniales afferre debent, scii, litteras dimissorias, quae etiam testimonia­
les contineant, secundum haec can. 995 : « Etiam Superior religiosus
suis litteris dimissoriis non solum testari debet, promovendum profes­
sionem religiosam emisisse et esse de familia domus religiosae sibi
subditae, sed etiam de studiis peractis, deque aliis iure requisitis. Episco­
pus, acceptis iis litteris dimissoriis, aliis testimonialibus litteris non in­
diget ».
.1 *·'ί
IV. Examen. 1. Quilibet promovendus sive saecularis sive religiosus 651
debet praevium ac diligens examen subire circa ipsum ordinem susci­
piendum. Promovendi vero ad sacros ordines in aliis quoque de sacra
theologia tractationibus periculum faciant, (can. 99, § 1 et 2).
2. Episcoporum est statuere qua methodo, coram quibus examinatori­
bus et quibus in tractationibus sacrae theologiae promovendi periculum
facere debeant (can. <596, § 3). Nomine Episcoporum hic etiam veniunt
Abbas vel Praelatus nullius, Vicarius ac Praefectus Apostolicus (can
957, § 1)·
3. Hoc examen sive pro clericis saecularibus sive pro religiosis recipit
loci Ordinarius qui iure proprio ordinat, aut dat dimissorias litteras;
qui tamen potest quoque, ex iusta causa, illud Episcopo ordinaturo com­
mittere, qui id oneris suscipere velit (can. 997, § 1). (Ille autem) Epis­
copus alienum subditum sive saecularem sive religiosum ordinans cum

— 492 —
legitimis litteris dimissoriis, quibus asseritur candidatum examinatum
fuisse ad normam § i, et idoneum repertum, potest huic attestationi
acquiescere, sed non tenetur; et si pro sua conscientia censeat candida­
tum non esse idoneum, eum ne promoveat (can. 997, § 2). Dicitur:
a) Pro religiosis. Non excipiuntur regulares; at privilegium, quo
aliqui ab examine episcopali eximuntur, intactum remansit.
b) Qui iure proprio ordinat; scii, vi can. 956, 957 (n. 601) et 965
(n. 602). Examinis receptio tunc quoque spectat ad Episcopum dioece­
sis, in qua sita est domus religiosa, ad cuius familiam pertinet ordinan­
dus, cum agitur de religiosis, qui a Superioribus ad quemlibet Episcopum
dimitti possunt.
c) Aut dat dimissorias litteras: nim. secundum can. 958 (n. 601);
non autem qui eas dat vi can. 964, 20 et 2°, quia non venit nomine Ordi­
narii loci (can. 198, § 2).
d) (Ille autem) Episcopus etc: quo nomine hic quoque veniunt Abbas
vel Praelatus nullius, Vicarius ac Praefectus Apostolicus (can. 215, § 2;
957, § Ο·
652 V. Denuntiationes. 1. Nomina promovendorum ad singulos sacros
ordines, exceptis religiosis a votis perpetuis sive sollemnibus sive sim­
plicibus, publice denuntientur in paroeciali cuiusque candidati ecclesia
(can. 998, § 1). Publicatio (autem) fiat die festo de praecepto in ecclesia
inter Missarum sollemnia aut alia die et hora quibus maior populi
frequentia in ecclesia habeatur (can. 998, § 2); sed Ordinarius pro sua
prudentia potest tum ab hac publicatione dispensare ex iusta causa, tum
praecipere ut in aliis quoque ecclesiis peragatur, tum publicationi substi­
tuere publicam ad valvas ecclesiae affixionem per aliquot dies, in quibus
unus saltem dies festus comprehendatur (can. <998, § 1). Porro paroecialis ecclesia est ecclesia paroecialis paroeciae, in qua candidatus domici­
lium vel quasi- domicilium habet, vel, si vagus sit, actu commoratur. Si
quis plures paroecias proprias habeat, in pluribus paroecialibus ecclesiis
publicatio fiat.
2. Si sex intra menses candidatus promotus non fuerit, repetatur pu­
blicatio, nisi aliud Ordinario videatur (can. 998, § 2).
3. Omnes fideles obligatione tenenter impedimenta ad sacros ordines,
si quae norint, Ordinario vel parocho ante sacram ordinationem reve­
landi (can. 999).
4. Parocho qui publicationem peragit, et etiam alii, si id expedire
videatur, Ordinarius committat ut de ordinandorum moribus et vita a
fide dignis diligenter exquirat, et litteras testimoniales, ipsam investiga­
tionem et publicationem referentes, ad Curiam transmittat. — Idem

— 493 —

Ordinarius alias percontationes etiam privatas, si id necessarium aut
opportunum indicaverit, faceie ne omittat (can. 1000).

VI. Exercitia spiritualia, i. Qui ad primam tonsuram et ordines 653
minores promovendi sunt, spiritualibus exercitiis per tres saltem inte­
gros’ dies; qui vero ad ordines sacros, saltem per sex integros dies
vacent ; sed si qui, intra semestre, ad plures ordines maiores promovendi
sunt, Ordinarius potest exercitiorum tempus pro ordinatione ad dia­
conatum reducere, non tamen infra tres integros dies (can. ιοοι, § i).
Si qui, brevi intervallo, ordines maiores recipiant, praemittantur semper
ordini sacro, qui primum conferendus est, spiritualia exercitia per sex
integros dies ; ceteris ordinibus saltem una dies, si fieri potest. ’
2. Si, expletis exercitiis, sacra ordinatio qualibet de causa ultra se­
mestre differatur, exercitia iterentur; secus iudicet Ordinarius utrum
iteranda sint, necne (can. ιοοι, § 2). Ordinarius intelligitur Ordinarius
loci, et si de religione clericali exempta agitur, Superior maior (can. 198).
3. Haec spiritualia exercitia religiosi peragant in propria domo vel in
alia de prudenti Superioris arbitrio ; saeculares vero in Seminario aut
in alia pia vel religiosa domo ab Episcopo designata (can. 1001, § 3).
4. De peractis spiritualibus exercitiis Episcopus certior fiat testi­
monio Superioris domus, in qua peracta fuerint; vel, si de religiosis
agatur, attestatione Superioris maioris (can. 1001, § 4).

Pars II.
De ritibus et caeremoniis sacrae ordinationis.
I. In quovis conferendo ordine, minister proprios ritus in Pontificali 654
Romano aliisve ritualibus libris ab Ecclesia probatis descriptos, adamussim servet, quos nulla ratione licet praeterire vel invertere (can. 1002).
II. Missa ordinationis vel consecrationis episcopalis semper debet ab
ipsomet ordinationis vel consecrationis ministro celebrari (can. 1003).
III. Si quis, ritu orientali ad aliquos ordines iam promotus, a Sede
Apostolica indultum obtinuerit superiores ordines suscipiendi ritu latino,
debet prius ritu latino recipere ordines quos ritu orientali non receperit
(can. 1004).

IV. Neo-sacerdotcs debent una cum Episcop recitare Missam, inci­
piendo ab Oblatione seu a verbis Suscipe Sancte Pater. Quae ab Epis’ S. C. dc disc. Sacr. 27 April. 1928 (A. A. S. 1928, p. 359).

— 494 —

copo cantantur, ab ipsis leguntur.' De intentione ab ipsis efformanda
vide tractatum de S. Eucharistia, n. 160.
V. Omnes ad maiores ordines promoti obligatione tenentur sacrae
communionis in ipsa ordinationis Missa recipiendae (can. 1005). Itaque
ad minores ordines promoti obligatione non tenentur. Ceterum sacerdotes
certo tenentur sub gravi, cum agatur de complendo ab ipsis sacrificio;
quoad ceteros de gravi obligatione non satis constat (S. Alf. VI, 801).
VI. Obedientia, quam Sacerdotes in ordinatione Episcopo promittunt,
intelligitur ea quae debetur iuxta ca.nones. Remanet tamen ipsis libertas
statum religiosum amplectendi, nisi Ecclesia ex discessu grave detrimen­
tum passura sit (S. Alf. VI, 828)/ vel ordinandus ex instituto S. Sedis
iureiurando teneatur operam suam navare in bonum suae dioecesis vel
missionum (can. 542, i°).
λζΙΙ. Denique minister ordinationis in fine haec ordinatis iniungit:
« Singuli ad primam tonsuram vel ad quattuor minores ordines promoti,
dicite semel septem psalmos pocnitentiales cum Litaniis, versiculis et
orationibus. Ad subdiaconatum vel diaconatum, nocturnum talis diei.
Ad Presbyteratum vero ordinati, post primam vestram missam, tres
alias, videlicet, unam de Spiritu Sancto, aliam de Beata Maria semper
Virgine, et tertiam pro fidelibus defunctis dicite. » Porro hisce veram
imponi obligationem, ex ipso verborum tenore et accurata materiae assi­
gnatione deducendum videtur; at gravis obligatio non satis significatur
(S. Alf. VI, 829). Ceterum notes:
1. Per Nocturnum talis diei intelligitur unicus Nocturnus feriae vel
primus Nocturnus Dominicae aut festi, prout ordinatio feria, festo vel
Dominica locum habuerit ; potest tamen Episcopus etiam alium Noctur­
num ac primum assignare.’ Sufficiunt ad Nocturnum Psalmi cum antiphonis, sine lectionibus, invitatorio et hymno. *
2. Missae dicendae debent esse Missae votivae, nisi occurrat festum
B. Μ. V. vel Missa dicenda de Spiritu Sancto. Dici autem debent, ubi
primum eas dici licet. Cum vero sola qualitas Missae praescripta sit,
applicatio libera est ideoque pro eis stipendium recipi potest (S. Alf.
VI. 829).

Pars III.
De temf re et loco sacrae ordinationis.

655

1. Tempus. 1 Consecratio episcopalis conferri debet intra Missarum
sollemnia, die dominico vel natalitio Apostolorum (can. 1006, § 1).
‘. S. R. C. 12 Nov. 1831, ad 11, n. 2682; 20 Sept. 1749, n. 2404. ----- ’. Bcncd.
XIV, Constit. Ex quo dilectus, 14 lan. 1747. ----- ’. S. R. C. 27 lun. 1899, n. 4042.
------♦. S. R. C. το Iui. 1893·

— 495 —

2. Ordinationes in sacris celebrentur intra Missarum sollemnia sab­
batis Quatuor Temporum, sabbato ante dominicam Passionis, et Sab­
bato Sancto (can. 1006, § 2). Gravi tamen causa interveniente, Episcopus
potest eas habere etiam quolibet die dominico aut festo de praecepto
(can. 1006, § 3). Intelligitur dies festus de praecepto, sive locali sive
universali, etiamsi in loco ordinationis non vigeat ; excluduntur dies
festi suppressi, cum re vera non sint dies festi de praecepto.
3. Prima tonsura quolibet die et hora conferri potest; ordines minores
singulis diebus dominicis et festis duplicibus, mane tamen (can. 1006,
§4).
4. Reprobatur consuetudo contra ordinationum tempora praeceden­
tibus paragraphis praescripta ; quae servanda quoque sunt, cum Episco­
pus latini ritus ordinat ex apostolico induito clericum ritus orientalis
aut contra (can. 1006, § 5). Porro regulares gaudent, sive directe sive
vi communicationis, privilegio recipiendi ordines etiam sacros extra
tempora a iure statuta. '
Disputatur vero, num privilegium ad dies Dominicos et festos de praecepto
restringi debeat, an ad omnes dies extendi possit. Alii docent, privilegium sensu
restricto sumendum esse, tum quia « in generali concessione non veniunt ea, quae
quis non esset verisimiliter in specie concessurus ;>s tum quia ex responsis SS.
Congregationum eruitur, voces extra tempora, ubi de facultate vel induito (ideo­
que ob paritatem rationis etiam ubi de privilegio) sermo sit, eo sensu sumenda
esse, ut tamen eligendus sit dies Dominicus vel festum de praecepto, * non
excluso tamen festo abrogato.4 Dicta responsa, utpotc particularia nec publicata,
non ligant quidem directe alios omnes ; indirecte tamen cos ligare videntur, qua­
tenus scilicet cx illis sensus privilegii eruatur. Alii censent, privilegium ad omnes
dies extendi, cum ex una parte sensus obvius vocum extra tempora benigniori
sententiae manifeste faveat, atque cx altera parte sensus privilegii non satis
certo eruatur cx dictis SS. Congregationum responsis, quae particularia nec
publicata sunt, nec expresse de privilegio dicant. Stante dubio, cum de privilegio
agatur, sententiae benigniori practice adhaeremus (cfr. can. 68).
Disputatur praeterea, quales dies festi intelligantur, si privilegium aliquod
diserte ad dies festos restringatur. Alii opinantur, intclligi etiam quodlibet festum
duplex, tum quia etiam eiusmodi dies in Liturgia nomine festi veniunt. At proba­
bilius intclliguntur soli dies festi dc praecepto, inclusis tamen abrogatis. Ratio
est, quia ii soli in lurc Canonico dies festi audiunt, ut eruitur tam ex Cone.
Trid.,11 quam ex pluribus SS. Congregationum responsis
*
(S. Alf. VI, 797, dub. 4;
de Priv. n. 116).

Sixtus IV, Const. Sedes /Iposlolica, 1 Febr. 1746; Pius V, Const. Religionis
zelus, 30 Mart. 1571. ----- ’. Reg. lur. 81
* in 6. ----- ’. Cfr. Gasparri, o. c. n. 52
ct 72. ----- *. S. R. C. 2 Nov. 1831 ; S. C. de Prop. Fid. 19 Iui. 1838 (Collect η.
873). ----- ’. Sess. 24, cap. 1, dc ref. ----- *. Apud Nouv. Rev. théol. 1883, p. 387,
495: cfr. Akrtnys-Damen, Π, 578, qu. 2°).

— 496 —

II. Locus, i. Episcopus extra proprium territorium, sine Ordinarii
loci licentia, nequit ordines conferre, in quorum collatione .pontificalia
exercentur, salvo praescripto can. 239, § 1, n. 15 1 (can. 1008). Porro
exercere pontificalia in iure est sacras functiones peragere, quae cx
legibus liturgicis requirunt insignia pontificalia, idest baculum et mitram
(can. 337, § 3). Insignia autem pontificalia in collatione primae tonsurae
et ordinum minorum tunc requiruntur, cum conferuntur intra Missarum
sollemnia.
2. Ordinationes generales in cathedrali ecclesia, vocatis praesentibus­
que ecclesiae canonicis, publice celebrentur; si autem in alio dioecesis
loco, praesente clero loci, dignior, quantum fieri poterit, ecclesia adeatur. — Non prohibetur autem Episcopus, iusta suadente causa, ordina­
tiones particulares habere in aliis etiam ecclesiis itemque in oratorio
domus episcopalis aut Seminarii aut religiosae domus (can. 1009, § 1 et
2). Ordinationes generales sunt, quae pro idoneis omnibus, qui ordinari
cupiunt, locum habent statutis a iure temporibus, i. e. sabbatis Quatuor
Temporum, sabbato ante Dominicam Passionis, et Sabbato Sancto (can.
1006, § 2); item, ut aliqui, spectato can. 1006, § 3, addunt, quolibet die
dominico aut festo de praecepto. * Ordinationes particulares sunt, quae
fiunt extra tempora a iure statuta vel saltem non conferuntur pro omni­
bus idoneis, qui ordinari desiderant.
3. Prima tonsura et ordines minores conferri possunt etiam in
privatis oratoriis (can. 1009, § 3).

656

Pars IV.
De adnotatione ac testimonio peractae ordinationis.
657

I. Expleta ordinatione, nomina singulorum ordinatorum ac ministri
ordinantis, locus et dies ordinationis notentur in peculiari libro, in Curia
loci ordinationis diligenter custodiendo, et omnia singularum ordinatio­
num documenta accurate serventur (can. 1010, §1).

II. Singulis ordinatis detur authenticum ordinationis receptae testi­
monium ; qui, m ab Episcopo extraneo cum litteris dimissoriis promoti
fuerint, illud proprio Ordinario exhibeant pro ordinationis adnotatione
in speciali libro in archivo servando (can. 1010, § 2).
III. Praeterea loci Ordinarius, si agatur de ordinatis e clero sacculari,
aut Superior maior, si de religiosis ordinatis cum suis litteris dimisso’. Spectato can. cit. Cardinales facultate gaudent pontificalia cum throno et
baldachino peragendi in omnibus ecclesiis extra Urbem, Ordinario praemonito,
si ecclesia sit cathcdralis. ----- ’. VermEERSCH-CreüSEN, Epitome lur. Can. II, 270

— 497 —

riis, notitiam celebratae ordinationis uniuscuiusque subdiaconi trans­
mittat ad parochum baptismi, qui id adnotet in suo baptizatorum
libro (can. ion).
SCHOLION.
De sanctionibus poenalibus.

Statuuntur :

558

1. Quoad ministrum. In suspensionem per annum ab ordinum collatione Sedi
Apostolicae reservatam ipso facto incurrunt: i° Qui... alienum subditum sine
Ordinarii proprii litteris dimissoriis ordinaverint; 2° qui subditum proprium,
qui alibi tanto tempore moratus sit ut canonicum impedimentum contrahere ibi
potuerit, sine debitis litteris testimonialibus ordinaverint ; 3° qui aliquem ad
ordines maiores sine titulo canonico promoverint... ; 40 qui, salvo legitimo privile­
gio, religiosum, ad familiam pertinentem quae sit extra territorium ipsius ordi­
nantis, promoverint, etiam cum litteris dimissorialibus proprii Superioris, nisi
legitime probatum fuerit aliquem e casibus occurrere de quibus in can. 966 '
(can. 2373).
II. Quoad subiectum. 1. Suspensionem a divinis, Sedi Apostolicae reservatam,
ipso facto contrahunt, qui recipere ordines praesumunt ab excommunicato vel
suspenso vel interdicto post sententiam dcclaratoriam vel condcmnatoriam, aut
a notorio apostata, haeretico, schismatico; qui vero bona fide a quopiam eorum
sit ordinatus, exercitio careat ordinis sic recepti donec dispensetur (can. 2372).
Dispensatio ab hac suspensione petenda est a S. Off., sed vix vel ne vix quidem
conceditur.
2. Qui sine litteris vel cum falsis dimissoriis litteris, vel ante canonicam aeta­
tem, vel per saltum ad ordines malitiose accesserit, est ipso facto a recepto ordine
suspensus ; qui autem sine litteris testimonialibus vel detentus aliqua censura,
irregularitate aliove impedimento, gravibus poenis secundum rerum adiuncta pu­
niatur (can. 2374).
III. Quoad ministrum et subiectum. 1. Episcopus aliquem consecrans in Episco­
pum, Episcopi vel, loco Episcoporum, presbyteri assistentes, et qui consecrationem
recipit sine apostolico mandato..., ipso iure suspensi sunt, donec Sedes Apostolica
cos dispensaverit (can. 2370).
2. Omnes, etiam episcopali dignitate aucti, qui per simoniani ad ordines scienter
promoverint vel promoti fuerint aut alia sacramenta ministraverint vel receperint,
sunt suspecti de hacrcsi ; clerici praeterea suspensionem incurrunt Sedi Apostolicae
reservatam (can. 2371).

IV. Quoad alios. 1. Vicarius Capitularis concedens litteras dimissorias pro
ordinatione contra praescriptum can. 958, § 1, n. 3,· ipso facto subiacet suspen­
sioni a divinis (can. 2409).
2. Superiores religiosi qui, contra praescriptum can. 965-967, ’ subditos suos ad
Episcopum alienum ordinandos remittere praesumpserint, ipso facto suspensi sunt
per mensem a Missae celebratione (can. 2410).
Cfr. n. 602. ----- ’. Cfr. n. 601. ----- ». Cfr. n. 602.
W. M. T. Μ. II.

3-·

— 49« —

TRACTATUS VIH.
De Matrimonio.
(S, Thom. suppi, q. 41-68; S. Alf. Theol. Mor. 1. VI,
n. 831-1148; Horn. Apost. tr. 18).’
Dicemus primum de eis, quae matrimonio praemitti solent vel debent;
deinde de ipso matrimonio.

DISSERTATIO I.
De eis, quae matrimonio praemitti solent vel debent
Matrimonio praemitti solent vel debent: i° Sponsalia; 2° examen de
statu libero; 30 publicationes; 40 instructio antenuptialis; 50 susceptio
sacramentorum.

Pars I.
•iij

Agemus primum de notione, divisione, convenientia et regimine spon­
salium, deinde de forma, tum de effectibus, denique de dissolutione
sponsalium.

SECTIO I.
De notione, divisione et forma sponsalium.
659

I. Notio sponsalium. Sponsalia" sunt promissio mutua matrimonii
inter unum et unam habiles. Dicitur:
1. Promissio. Itaque non sufficiunt desiderium, merum propositum
aut simplex tractatus de matrimonio ineundo.
2. Mutua. Non sufficit igitur, ut una solum pars promittat, etiamsi
altera promissionem acceptet, sed requiritur etiam repromissio (can.
*. Cir. Encycl Leon. XIII Arcanum 10 Febr. 1880; Encycl. Pii XI Casti connu·
bii, 31 Dec. 1930; Sanchez, Disputationum de S. Matrimonio libri decem; FeyE,
De impedimentis et dispensationibus matrim. ; Gasparri. Tract, can. de matri­
monio’; Wernz-Vii)AL, Ius can. t. V, Ius matrim. ; Desmet, De sponsalibus et
matrimonio; VlaminG, Praelectiones iuris matrimonii1; ----- ’. Sponsalia dicta
sunt a spondendo, ex praxi scilicet Romanorum, qua qui puellam in uxorem
ducere volebat, patrem vel tutorem cius sollemni formula interpellabat : « Spondesne > ; ille autem respondebat : « Spondeo. » Quae spondebatur sponsa, i. c.
promissa; cui spondebatur sponsus; qui spondebat sponsor; totus contractus
sponsalia; dies quo iniebatur sponsalis dicebatur.

ιοί/ § i)· Ut ex dictis patet, sponsalia constituunt contractum eumque
onerosum ; hinc ad ea, aeque ac ad omnem eiusmodi contractum, requi­
ritur consensus :
a) Internus. Si non est internus, consensus seu volitio re ipsa deficit.
Itaque non sufficit promissio ficta, i. e. externe, sed sine animo promit­
tendi facta. Qui vult inire sponsalia, sed animum habet sese non obli­
gandi, videtur non inire sponsalia, quia excludit illud, sine quo contrac­
tus exsistere nequit (cfr. tom I, n. 834). Qui vero vult inire sponsalia,
valide agit, etiamsi animum habeat obligationem non implendi (cfr. 1. c.).
Adhaec qui ficte promisit, fraudis reus est, ideoque tenetur praecavere
vel compensare damnum ; etiam, si illud alio modo fieri nequeat, nunc
vere promittendo (S. Alf. VI, 832, 833).
b) Plene deliberatus ; nam solus eiusmodi actus obligationem et acqui­
sitionem iuris parere potest. Hinc invalida sunt sponsalia inita v. g. in
ebrietate, a semi-amente; pariter invalida esse possunt sponsalia facta
ex repentino passionis motu (S. Alf. VI, 831).
c) Satis immunis ab errore; quocirca sufficit notare:
«) Error circa personam, cum qua sponsalia ineuntur, haec reddit
invalida. Ratio est, quia in sponsalibus persona constituit obiectum con­
tractus. Atqui error circa obiectum contractus, irritat contractum (t. I,
n. 836).
β) Ob eandem rationem error circa qualitatem vel adiuncta personae,
cum qua ineuntur sponsalia, haec invalida reddit, si error redundat in
errorem circa personam. Secus non irritat ea, quia non deest consensus
in obiectum contractus ; attamen ea rescindibilia reddit, si, errore non
exsistente, sponsalia non fuissent inita; practice: si error versatur circa
defectum notabilem. Haec quidem per se non valent quoad omnes con­
tractus onerosos, sed quoad sponsalia iure admittuntur, ut postea expo­
netur (S. Alf. Horn. Ap. tr. 18, n. 2).
d) Satis immunis a metu. Metus, qui ita perturbat usum rationis, ut
actus non sit plene deliberatus, irritat sponsalia (t. I, n. 840). Hisce
sepositis :
a) Metus — sive ab intrinseco, sive a causa necessaria ortus, sive a
causa libera iuste vel iniuste incussus — non irritat sponsalia. Ratio est,
quia metus non impedit, quominus contrahens perfectum consensum
praestet. Atqui perfecto consensu omnis contractus intrinsece constitui­
tur (S. Alf. VI, 844; cfr. t. I, n. 840).
Obi. Metus gravis, incussus iniuste atque ad extorquendum consensum, saltem
ex iure canonico irritat sponsalia, aeque ac irritat matrimonium (can. 1087, § i\
secundum illud : Connexorum eadem debet esse ratio.

— 5°° —
Resp Assertum negandum videtur ; cum enim applicatio regulae assignatae in
se satis difficilis sit, Codex utique, si regulam applicatam voluisset, sponsalia
aeque ac matrimonium dicto metu irritari enuntiasset.

β) Metus rescindibilia reddit sponsalia, si èt iniuste èt ab altero con­
trahente incussus fuerit, èt causam dederit contractui. Si una e condi­
tionibus assignatis desit, metus non reddit sponsalia rescindibilia (t. I,
n. 840).
e) Bxternus, quatenus scilicet alteri parti intimari debet. Per se autem
perinde est, utrum verbis, scripto an signo, puta nutu manifestetur. Sed,
spectato iure positivo, requiritur, ut servetur forma legitima postea ex­
ponenda (S. Alf. VI, 838).
f) Alteri parti intimatus, prout expositum est t. I n. 834.
g) Intimatus a promittente vel huius nomine (t. I, 1. c.).
h) Simultaneus unus cum altero, quia secus non vere in unum conve­
niunt. Per se tamen sufficit, ut unus consentiat, alterius consensu antea
dato persistente (t. I, n. 834).
3. Matrimonii; alii dicunt matrimonii futuri, ut sponsalia magis diser­
te distinguantur a matrimonio nondum consummato, quod olim veniebat
nomine sponsalium de praesenti, dum sponsalia proprie dicta dicebantur
sponsalia de futuro.
4. Inter unum et unam. Hinc non haberentur sponsalia, si quis duabus
simul promitteret matrimonium.
•

I

5. Habiles, i. e. requiritur, ut promittentes èt actu habiles sint ad
matrimonium promittendum, èt saltem postea ad illud contrahendum;
haec tamen expositione indigent, quam in corollariis addituri sumus.

660

Coroil. I. Sponsalia inita ab iis, qui impedimento dirimente vel impediente
tenentur, ita diudicanda:
1. Si absolute incuntur, invalida sunt; tunc enim matrimonium non attingitur,
quatenus validum et licitum est. Idem dicendum, si referuntur ad tempus, quo
impedimentum nondum cessavit.
2. Si referuntur ad tempus, quo impedimentum cessavit:
a) Valida sunt, si incuntur sub conditione impedimenti sine dispensatione
sublati. Hinc si quis dicat: «Contraham tecum, si ad fidem catholicam conversus
fueris >, tenetur per rationabile tempus exspectare ; et, si alter ad fidem conver­
tatur, sponsalia evadunt absoluta. Spcciatim tamen disputatur, num haec etiam
valeant pro impedimento ligaminis, scii, quando coniugatus alicui matrimonium
promittit sub conditione vinculi matrimonialis (per mortem) soluti. Plures censent,
ciusmodi sponsalia esse invalida, quia sicuti matrimonium superveniens sponsalia
cum tertio inita exstinguit, ita matrimonium antecedens impedire debet, quominus
sponsalia valida cum tertio ineantur. Sed antecedens rciciendum videtur, ut
dicemus n. 677.
I

Soi
b) Si incuntur sub conditione impedimenti per dispensationem sublati — puta
si quis dicat: « Contraham tccum, si Ecclesia dispensaverit,» magis disputatur,
num valida sint, ct consequenter, dispensatione obtenta, eo ipso aUoluta evadant.
Iam vero :
a).lfiununidum videtur, si dispensatio rationabiliter possit exspectari, et
agatur de matrimonio, quod neque sub respectu morali periculosum, neque per sc
sacramento iniurtosum est ; ut si quis sponsalia iniret cum sobrina. Ratio est, quia
promissio respicit matrimonium, quatenus validum ct pleno sensu honestum est.
Ius positivum, quod, spectatis aliquibus declarationibus, olim obstitisse videtur,
silente Codice, iam non videtur urgendum.
tf).\!egandiu>i videtur, si agatur de matrimonio, quod remanet periculo plenum,
ct per sc sacramento iniuriam infert ; ut si quis sponsalia iniret cum haeretico.
Ratio est, quia nequit, ut videtur, enasci obligatio ad tale matrimonium ineundum.’

Coroll II. Sponsalia inita a filiis, insciis parentibus, per se illicite contra­
huntur; sunt tamen valida, nisi ipsum matrimonium ipsis illicitum sit Pariter
sponsalia contracta, invitis parentibus, valida vel invalida sunt, prout ipsum matri­
monium quod promittitur, pro licito vel illicito haberi debet (S. Thom 2. 2,
q. 104, a. 5; Suppi, q. 47, a. 6; S. Alf. VI, 849, 851).

Coroll. III. Sponsalia, aeque ac alii contractus, etiam per procuratorem iniri
possunt (n. i>66) ; item per litteras, spectato solo iure naturae, non autem, spectato
iure canonico (n. 666).

II. Divisio sponsalium. Sponsalia distinguuntur in:
661
t. Sollemnia ct non-solleinnia, prout servatur vel non servatur forma
legitima.
2. .Ibsolula ct conditionata, prout nec conditione de futuro suspendun­
tur, nec conditione resolutiva minus firma evadunt; vel sub aliqua ex
praedictis conditionibus ineuntur.
3. Firmata et nuda seu simplicia, prout accedunt vel non accedunt
iuramentum vel arrha aliaeve stipulationes, v. g. poenae contra resi­
lientes.
.

III. Convenientia sponsalium. Sponsalia non praescribuntur quidem; 662
sed. tamen decens « et conveniens est sponsalium contractus ante matri­
monii celebrationem. Etenim ita sponsi opportunitatem nanciscuntur
inores suos atque indolem explorandi. Nam cum de matrimonio ineundo
agatur, quod inducit vinculum perpetuum et indissolubile, summa cir­
cumspectione maturaque deliberatione opus est, ne, si qui dispares sunt
moribus, sibi in perpetuum coniungantur, matrimonia infelices sortian­
tur exitus. Porro nuptiarum celebrationi praeparationes quaedam prae­
cedant necesse est ; et ne dilatio inde oritura incertam reddat spem
'. S. Off. 12 Dec. 1888 respondit: « Sponsalia inter unam partem catholicam et
alleram schismaticam seu haereticam illicita sunt atque adeo invalida, nisi
praevia legitima dispensatione celebrentur » (Collect, n

— 5O2 —

matrimonii futuri, apte fides sponsalitia interponitur. Praeterea cum
sponsalia consiliantur, facilis habetur occasio, ut interveniat consensus
parentum vel eorum, qui auctoritatem in sponsos habent. Qui consensus
etsi saltem ad valorem non est necessarius, tamen summopere est utilis,
atque sponsalia clandestina aut tractatus inconsulti in sese iam offendere
solent parentes (cfr. cit. c. 1.3. CXXX. q. 5). Denique publice celebratis
sponsalibus iusto quodam tempore ante matrimonium, facilius detegun­
tur impedimenta, quae forte matrimonio obstant. » 1

663

IV. Regimen sponsalium. Quum sponsalia natura sua ad matrimo­
nium ordinentur, eorum regimen competit iisdem, quibus regimen
matrimonii, i. e., si de baptizatis agitur, Ecclesiae (n. 718). Porro solus
S. Pontifex gaudet potestate legislative in ea, ita ut Episcopi nequeant
v. g. statuere impedimenta sponsalium. Competit tamen iis potestas iudiciaria seu potestas iudicandi causas sponsalitias:. Quid competat pa­
rocho, exponitur n. 670.

SECTIO II.
De forma sponsalium.
664

Forma legitima sponsalium, item promissionis unilateralis hisce exhi­
betur: Matrimonii promissio sive unilateralis, sive bilateralis seu spon­
salitia, irrita est pro utroque foro, nisi facta fuerit per scripturam sub­
signatam a partibus et vel a parocho aut loci Ordinario, vel a duobus
saltem testibus (can. 1017, § 1). Si utraque vel alterutra pars scribere
nesciat vel nequeat, ad validitatem id in ipsa scriptura adnotetur et alius
testis addatur qui cum parocho aut loci Ordinario vel duobus testibus,
de quibus in § 1, scripturam subsignet (can. 1017, § 2).

665

1. Expositio formae legitimae. Ad formam legitimam sponsalium
requiritur: i° ut contrahatur per scripturam; 2° ut apponantur dies,
mensis et annus contractus initi ; 30 ut scriptura debite subsignetur.
i. Contrahatur per scripturam, a. v. alterutra vel utraque pars debet
scripto alteri promittere matrimonium. Quodsi promissio fiat sub condi­
tione, item si tempus addatur ad finiendam obligationem, ea necessario
exprimenda videntur ; ista enim ita immutant promissionem, ut haec,
iis omissis, non designetur secundum substantialia. Etiam aliae stipula­
tiones alicuius momenti utiliter exprimuntur. Ceterum non requiritur,
ut ipsae partes scripturam conficiant; nec quidquam prohibet, quominus
ad communem contrahentium usum determinata formula typis impri'. Wernz-Vidai., Ius can. t. V, n. 81.

·. Cfr. n. 670.

— 5°3 —

matur, aut lithographice aliave ratione conficiatur. Subsignatio tamen
fiat, prout mox exponetur.
2. Apponantur dies, mensis et annus, quibus sponsalia ineuntur. Ap­
positio datae falsae valori contractus obstat; quandoquidem in casu
data re vera non apponitur. Aliqui tamen, innixi analogia iuris civilis,
sponsalia valide esse censent, si falsae datae inscriptio ex errore invo­
luntario orta est, et vera data ex contextu erui potest.
Dubitatur, utrum necne etiam appositio loci, in quo promissio fit, ad valorem
requiratur. Pro sententia affirmante militat printunt, quod consuetudo subscrip­
tionem datae ita interpretatur, ut etiam locus apponatur. Deinde ubi agitur de
sponsalibus subsignatis a parocho vel ab Ordinario, appositio loci summopere
conducit ad documentum, quod valorem sponsalium possit firmiter probare;
siquidem ut praedicti valide subsignent, requiritur ut id peragant in loco territorii
sui... Quod S. C. Conc., quum datam addendam esse respondit, dc appositione loci
tacuit, id forte explicatur ex eo, quod dc ea interrogata non fuit. Quum res
dubia sit, appositio loci practice non omittatur.

3. Scriptura debite subsignetur. Quocirca observes:
a) Scriptura per se subsignari debet aut a partibus una cum parocho
vel loci Ordinario, aut a partibus una cum duobus testibus. — Si utraque
vel alterutra pars scribere nesciat vel nequeat, ad validitatem id in ipsa
scriptura annotetur et alius testis adhibeatur, qui aut ut testis secundus
parocho vel Ordinario, aut ut testis tertius aliis testibus adiungatur. Non
requiritur neque sufficit, ut pars, quae scribere nesciat vel nequeat, pro
nomine et cognomine signum apponat. — Sufficit, ut unus testis adda­
tur, sive utraque sive alterutra pars scribere nescit vel nequit; quando­
quidem lex solummodo de alio teste addendo dicit. Pars, quae sola
scribere potest, videtur non teneri ad subsignandum. Sensus enim obvius
legis satis insinuat, sufficere subsignationem parochi (vel duorum tes­
tium) et testis additi. Attamen ob aliquale dubium expedit partem tutio­
rem sequi.
Scribere nescii, qui litteras ignorat; scribere nequit, qui physice a scribendo
impeditur. Qui aliena manu ductus nomen apponit, videtur valide subsignare, si
iuvatur tantum, ita ut ipsemet causa principalis exsistat. Si quis autem mero
instrumento similis est, puta quia methodum scribendi nullatenus edoctus est vel
manum perfecta paralysi laborantem habet, is invalide nomen apponit. Pariter
invalide subsignat, qui utitur machina scribendi ; hic enim imprimere potius quam
scribere dici debet. Accedit quod ea ratio subsignandi omni signo authenticitatis
destituta est. Ob easdem rationes invalide subsignat, qui adhibet instrumentum,
quod nomen ad similitudinem characteris insculptum refert.

' S C C. 27 Iui. 190S, ad 11. Hoc ct similia responsa fuere merae explicationes
iuris antea exsistentis atque in Codicem inserti ; hinc censemus, ea persistere,
spectato can. 6, 20, et can. 23.

— 504 —
Quinam veniant nomine parochi et loci Ordinarii, vide n. 734. Porro parochus
videtur valide subsignare, etiamsi nondum adeptus sit possessionem beneficii;
siquidem lex, ubi dc promissione matrimonii dicit, dc eiusmodi requisito ser­
monem non facit, atque solum requirit, ut quis sit parochus. Idem ob eandem
rationem dicendum videtur dc parocho per sententiam excommunicato vel inter­
dicto vel suspenso ab officio vel tali declarato. Nequeunt autem parochus et lod
Ordinarius alteri, puta vicario vel secretario, facultatem facere, ut tamquam testis
auctorizabilis promissionem matrimonii subsignet. ’
Tanquam lestes adhiberi possunt quicumquc, spectato iure naturae, testimonii
ferendi capaces sunt.’ Hinc non excipiuntur infideles, haeretici, feminae, impu­
beres, quamvis, ubi catholici haberi possint, haereticos vel infideles adhiberi non
conveniat. Patet, etiam parochum et Ordinarium tanquam testes communes posse
assumi.

b) Parochus vel loci Ordinarius ut testis auctorizabilis assumptus
tenetur scripturam subsignare intra proprium territorium. Verum id
etiam sufficit. Itaque non requiritur, ut parochus vel Ordinarius, qui ad­
hibetur, sit alterutrius contrahentis proprius, puta ratione domicilii; sed
requiritur et sufficit tam ad valorem quam ad liceitatem, ut sit parochus
vel Ordinarius loci, in quo contractum subsignat. *
c) Partes tenentur subsignare scripturam unico contextu cum parocho
seu Ordinario, aut cum duobus testibus ;4 a. v. requiritur, ut singuli
omnibus aliis subsignantibus praesentes sint.

666

Ut fert consuetudo in contractibus civilibus, ita etiam expedit, contractum
sponsalitium alta voce legi, antequam subsignetur. Pariter iuvat, documentum
quod contractum continet, asservari apud parochum vel Ordinarium loci, qui
illud subsignaverit, utrique tamen parti tradi exemplar.
Coroll. Quum partes teneantur subsignare scripturam unico contextu cum paro­
cho aut loci Ordinario vel cum duobus testibus, sponsalia inter absentes contrahi
nequeunt nisi per procuratorem. Ea per procuratorem posse iniri, sequitur ex eo,
quod secus non foret provisum sponsalibus contrahendis ab eis, qui inter sc
congredi nequeunt. Deinde nisi contrarium statuatur, censendum est, quoad
contractus persistere facultatem per alium faciendi quod quis per se facere potest.
Ad modum vero adhibendi procuratoris quod attinet, expedit servare, quae
can. 1089 statuit quoad matrimonia per procuratorem contrahenda.5

’. S. C. C. 30 Mart.
, ad VI.
3. Cf. S. C. de Sacr. 12 Mart. 1910, ad IV.
S. C. C. 30 Mart. 1908, ad VH. ----- 4. S. C. C. 27 Tui. 1908, ad I. ----Ut matrimonium, ita can. cit., per procuratorem valide ineatur, requiritur
mandatum speciale ad contrahendum cum certa persona, subscriptum a mandante
et vel a parocho aut Ordinario loci in quo mandatum fit, vel a sacerdote ab
alterutro delegato, vel a duobus saltem testibus. — Si mandans scribere nesciat, id
in ipso mandato adnotetur et alius testis addatur qui scripturam ipse quoque
subsignet ; secus mandatum irritum est. — Si, antequam procurator nomine man­
dantis contraxerit, hic mandatum revocaverit aut in amentiam inciderit, invali­
dum est matrimonium, licet sive procurator sive alia pars contrahens haec ignora­
verint — Ut matrimonium validum sit, procurator debet munere suo per se ipse
fungi.

— 5°5 —

II. Necessitas formae legitimae, a) Promissio matrimonii, tam bila- 667
tcralis seu sponsalitia quam unilateralis, facta sine forma statuta pro
utroque foro irrita seu invalida est (can. 1017, § 1).
Itaque promissiones informes factae post formam statutam, utpote
omnino irritae, per se nullam obligationem neque iustitiae neque fideli­
tatis inducunt. Dixi per se; quandoquidem negari nequit, per accidens
ex promissione informi obligationem posse enasci. Ita v. g. teneretur
ad damnum restituendum, qui dolose iniret sponsalia cum persona legis
irritantis ignara, atque ita agendo causa foret, cur altera pars damnum
pateretur. Pariter restitutionis obligatione obstringeretur, qui dolose
copulam haberet cum desponsata censente, sponsalia privata a se inita
esse valida. Denique qui post sponsalia informia inita nollet amplius
matrimonium inire, teneretur monere alteram partem, quae expensa pro
futuro matrimonio factura esse praevideretur, etc.
Quaer., num etiam invalida sit promissio informis sponsalium
Resp. Negandum esse censemus, quia lex de sola promissione matrimonii dicit,
cuius argumenti vis augetur cx eo quod lex irritans stricte interpretanda est
(cfr. can. 19).
b) Quamvis promissio matrimonii informis invalida sit, tamen non videtur illi­
cita. Etenim, finis legislatoris satis obtinetur sola irritatione promissionis infor­
mis, quin prohibitio accedat. Adde, legem, quae non solum irritaret, verum etiam
prohiberet promissiones informes, innumeris atque continuis transgressionibus
ansam praebituram, ideoque ad bonum commune non esse conducturam.

Ill. Subiecti formae legitimae. Formae sponsalium subiciuntur
668
1. Catholici ritus latini, non ritus orientalis (can. 1), ut patet.
2. /Icatholici baptizati. Verum quidem est, haereticos et schismaticos
a lege Piana, etiam quatenus sponsalia respiceret, immunes fuisse; sed
Codex illam immunitatem quoad sola matrimonia iterat. Verum etiam
est, haeriticos et schismaticos secundum plures pluribus legibus eccle­
siasticis non teneri ; ’ at hanc immunitatem solum extendunt ad leges,
quae proxime ad animarum sanctificationem potius quam ad ordinem
publicum spectant. Denique specialis ratio, quae pro exemptione a forma
celebrationis matrimonii valet — scilicet concubinatus praecavendi —
hic urgeri nequit.
Coroll. Catholici (ritus latini) obnoxii sunt formae sive inter se, sive
cum catholico ritus orientalis, sive cum acatholico (baptizato vel non
baptizato) sponsalia ineunt. . Icatholici baptizati formae subiecti sunt,
sive inter se, sive cum catholico, sive cum acatholico (baptizato vel non
'. Abstrahimus a quaestione, utrum necne hacc sententia satis fundata sit (cfr.
t. I, n. 129).

— 5o6 —

baptizato) contrahunt sponsalia. Non baptizati non subiciuntur formae,
si sponsalia ineunt inter se ; bene vero, si cum baptizato.
FORMULAE SPONSALIUM.

669

Ί
Sponsalia subsignata a contrahentibus ct parocho.
lacobus.......... filius.......... et.......... natus die.......... mensis........
anni.......... et habitans in.......... et Anna.......... filia.......... et........
nata die.......... mensis.......... anni.......... et habitans in......... hisce
litteris sponsalia contrahunt.
Romae, die.......... mensis............ anni............
Subsignatio sponsi
Subsignatio sponsae
Subsignatio parochi
II.

Sponsalia subsignata a contrahentibus et duobus testibus.
lacobus.......... filius.......... et.......... natus die.......... mensis.........
anni.......... et habitans in.......... et Anna.......... filia.......... et.........
nata die.......... mensis.......... anni.......... et habitans in.......... hisce
litteris sponsalia contrahunt.
Romae, die.......... mensis............ anni............
Subsignatio sponsi
Subsignatio sponsae
Subsignatio primi testis.
Subsignatio alterius testis.

III
Sponsalia subsignata a parocho ct teste.
lacobus.......... filius.......... et.......... natus die.......... mensis.........
anni......... et habitans in.......... et Anna.......... filia.......... et......
nata die.......... mensis.......... anni.......... et habitans in.......... hisce
litteris sponsalia contrahunt. Contrahentes (unus e contrahentibus, N.N.)
scribere nequeunt. Hinc tanquam testis assumptus est N.N. filius.........
Romae, die.......... mensis............ anni............
V

(Subsignatio partis, quae scribere potest).
Subsignatio parochi
Subsignatio testis assumpti.

— 5°7 —

IV.
Sponsalia subsignata a Iribus testibus.
lacobus.......... filius.......... et.......... natus die.......... mensis..........
anni......... et habitans in.......... et Anna.......... filia.......... et..........
nata die.......... mensis.......... anni.......... et habitans in.......... hisce
litteris sponsalia contrahunt. Contrahentes (unus ex contrahentibus,
N.N.) scribere nequeunt. Hinc tanquam tertius testis assumptus est,
N.N. filius...
Romae, die.......... mensis.......... anni............
(Subsignatio partis, quae scribere potest).
Subsignatio primi testis
Subsignatio secundi testis
Subsignatio tertii testis.
SECTIO III.

De effectibus sponsalium.

CAPUT 1.
De sponsalibus

absolutis.

Effectus sponsalium distinguuntur in naturales et canonicos. Effectus 670
naturales sunt: Γ obligatio ineundi matrimonium; 2° inhabilitas valide
contrahendi sponsalia cum tertio ; 30 inhabilitas licite contrahendi matri­
monium cum tertio; 40 obligatio agendi sponsalitiam cum sponsa vel
sponso conversationem ; 50 obligatio evitandi conversationem sponsali­
tiam, magis etiam actus luxuriosos cum alio. Accedit 6° effectus cano­
nicus situs in eo quod datur actio, non quidem ad petendam matrimonii
celebrationem, sed ad reparationem damnorum, si quae debeatur (can.
1017» § 3)·
I. Obligatio ineundi matrimonium; atque quidem obligatio iustitiae
commutativae, eaque gravis. Obligatio autem debet impleri : Si tempus
implendi praefixum est, hoc tempore ; si non est praefixum, tempore
quo altera pars rationabiliter matrimonium petit. Si altera pars ex
pudore vel timore non petit, non licet ultra tempus rationabile exspectare
(S. Alf. VI, 845). Ita res per se sese habet; siquidem ob causam iustam
licet nuptias differre. Ceterum passim suadendum, ut sponsi quam pri­
mum commode fieri possit matrimonium ineant, ne scii, diutius in peri­
culo peccati remaneant.
Quid, si una pars matrimonium inire renuat, altera autem sponsalia
urgeat ?

- 508 Resp.i. Confessarius, si pars renuens vere causam iustam afferat,
potest pronuntiare, eam a sponsalibus posse resilire. Si causam plus
minusve dubiam seu — ut rem practice sumamus — si tamquam causam
afferat affectionem mutatam, accedet timor fundatus, ne matrimonium
malum exitum habeat; qui timor constituit causam resiliendi a sponsa­
libus (n. 680). Si causa resiliendi re vera desit, confessarius suadendo
potius quam praecipiendo procedat ; subinde quoque dispensatio a S.
Sede impetrari potest (n. 681).
Resp. 2. Parochus praeterea prae oculis habeat haec can. 1017, § 3:
« Ex promissione, licet valida sit nec ulla iusta causa ab eadem implenda
excuset, non datur actio ad petendam matrimonii celebrationem; datur
tamen ad reparationem damnorum, si qua debeatur. » Haec autem actio
est mixti fori ct non suspendit matrimonii celebrationem cum alio.1

II. Inhabilitas valide contrahendi sponsalia cum alia persona.
Eiusmodi igitur sponsalia non solum illicita sunt, verum etiam omni
valore destituuntur, nisi contrahantur sub conditione : « Si priora spon­
salia solvantur. » Ratio est, quia nemo potest alicui conferre ius in rem.
postquam ius in eam iam alteri concesserit. Quodsi sponsalibus cum alio
initis accesserit copula, prior sponsa ius suum non amittit. Attamen sua­
deatur ei, ut sponte iure suo cedat, nisi ipsamet notabile damnum inde
passura sit, vel ipsum matrimonium non contractum pro gravi damno
habeat (S. Alf. VI, 848).
III. Inhabilitas licite contrahendi matrimonium cum alio; quod
patet.
IV. Obligatio agendi sponsalitiam cum sponsa vel sponso conver­
sationem, nim. secundum adiuncta et mores honestos regionis ; quod
pariter patet.

V. Obligatio evitandi conversationem sponsalitiam, magis etiam
actus luxuriae, puta fornicationem, cum alio. Hic autem disputatur,
num fornicatio cum tertia persona per se induat rationem iniustitae eiusque gravis. Porro cum S. Alfonso (VI, 847) ratio iniustiae gravis satis
probabiliter negatur, quia argumenta adversariorum rem nullatenus
evincunt, ut patebit ex obiectionibus discutiendis.
Obi. i. Fornicatio rem promissam, i. c. corpus in ordine ad matrimonium nota­
biliter deterius reddit.
Resp. Primum merito in dubium vocatur id quod adversarii supponunt, scilicet
per sponsalia induci obligationem iustitiae tradendi corpus tale quale erat tem­
pore promissionis. Id, si de alia promissione agatur, aliquando ex adiunctis pate­
bit; verum in casu res dubia videtur. Deinde nequaquam patet, corpus per forni­
cationem reddi notabiliter deterius in ordine ad matrimonium.
P C. 2-3 lun. 1918 (A. A. S. 1918, p. 345).

— 5O9 —
Obi 2. Fornicatio saltem implicite excluditur contractu sponsalitio, ita ut for­
nicatio contractui idcoquc iustitiae adversetur.
Resp. Non patet, fornicationem excludi ipso contractu sponsalitio. Accedit quod,
asserto admisso, idem dicendum videtur dc tactibus impudicis cum alia persona
commissis, ita ut hi quoque iustitiae adversarentur.
Nola i. Ut supra dictum est, ex sponsalibus, etiamsi valida sint, et hic et nunc
obligent, non datur actio ad petendam celebrationem matrimonii, bene vero ad
reparationem damnorum, si qua delirantur (can. 1017, § 3; p. 508).
Nota. 2. Effectus promissionis unilateralis. Promissio matrimonii unilateralis
. praesumitur induxisse obligationem gravem iustitiae. Eiusmodi enim obligatio
censetur suscepta, si — ut supponimus locum habuisse
promissioni adduntur
testes vel scriptura publica. Quoad actionem vero ex promissione unilaterali
valent dicta sub nota dc actione ex sponsalibus, uti patet ex documentis ibidem
citatis.

CAPUT II.

De

sponsalibus conditionatis.

I. Sponsalia sub conditione de praeterito vel de praesenti valent 671
vel non valent, prout conditio impleta vel non impleta est. Dubitantes de
impletione tenentur inquirere in veritatem, atque interim a sponsalibus
et matrimonio cum tertia persona abstinere.

II. Sponsalia sub conditione de futuro ita diudicanda:
1. Si conditio résolut oria est, ' sponsalia ab initio valida sunt, sed,
impleta conditione, eo ipso dissolvuntur.
2. Si conditio suspensive et honesta est,: ita dicendum :
a) Conditione nec impleta nec definitive deficiente, sponsalia in sus­
penso haerent.Attamen tenentur partes exspectare nec malitiose impedire
imo honeste procurare conditionis eventum. Sponsalia cum tertio inita
invalida forent, nisi fierent sub conditione: « si definitive deficiant prio­
ra sponsalia conditionata. » Ratio est. quia eiusmodi sponsalia respice­
rent rem illicitam.
b) Conditione impleta, sponsalia eo ipso evadunt absoluta, salvis ta­
men dictis de conditione: «Si Auctoritas ecclesiastica dispensaverit»
(n. 660). Excipe, si alterutra pars ante conditionem impletam consensum
legitime revocaverit. Quid vero, si consensus ante impletam conditionem
illegitime revocatus est? In casu certo remanet obligatio ineundi matri­
monium, non tamen vi sponsalium, quae cessante voluntate perfici ne­
queunt, sed vi obligationis reparandi iniuriam (t. I, n. 848).
c) Conditione definitive deficiente, corruunt sponsalia. Qui tamen
malitiose impedivit impletionem conditionis, tenetur ius laesi reparare;
laesus autem habet ius ad verum consensum.
‘. Promitto tibi matrimonium, sed, si res ista non succedat, liber ero. -----*. Promitto tibi matrimonium, si parentes consentiant.

— 5ÏO —

3· Si conditio suspensiva et turpis est, ’ haec valent :
a) Conditione nondum impleta, sponsalia probabilius in suspenso hae­
rent. Attamen utraque pars potest et debet consensum revocare; consen­
su autem ab alterutra parte revocato, contractus plane evanescit.
b) Conditione impleta, nec consensu revocato, sponsalia probabilius
evadunt absoluta (t. I, n. 849, coli. .n. 833).
SCHOLION.
De sponsalium accidentalibus.
672

I. Poena sponsalibus additur, si partes conveniunt, a resiliente aliquid
esse solvendum. Stipulatio poenae, solvendae a iuste resiliente, illicita
et invalida est, utpote laedens libertatem matrimonii. Poena autem
statuta contra iniuste resilientem valida et licita est (S. Alf. VI, 853,
q. I). Ad ius positivum, ex quo plures, aliis contradicentibus, contrarium
eruebant, iam provocari nequit, Codice de eo tacente.

II. Modus est onus contractui sponsalitio perfecto adiectum ab uno,
et ab altero acceptatum.’ Modus differt a conditione suspensiva. Haec
enim efficit, ut contractus ante impletam conditionem non perficiatur,
dum modus adiectus contractum perfectum supponit. Attamen modus
adiectus ita intendi potest, ut, si altera pars eum non impleat, nec prior
teneatur sustinere sponsalia.
III. Arrha est res alteri parti data in pignus futuri matrimonii. Secuto
matrimonio, arrhae repeti possunt, nisi mens sponsorum contraria fuerit.
Matrimonio non secuto, restitui debent ab iniuste resiliente, ab altera
vero parte possunt servari. Si iuste a sponsalibus resilitur, usus habet, ut
utraque pars arrhas receptas restituat (S. Alf. VI, 852).

IV. localia sunt munera alteri parti data non in pignus matrimonii
futuri, sed in signum amaris et sub spe nuptiarum. Secuto matrimonio,
possunt retineri. Matrimonio non secuto, restitui debent ab eo, cuius
culpa matrimonium non contrahitur — excipe si parva sunt et ab alia
parte non repetuntur — ab altera vero parte possunt retineri. Si nullius
culpa matrimonium praetermittitur, usus habet, ut utraque pars iocalia
recepta restituat, minoribus forte exceptis.
V. luramentum sponsalibus (vel promissioni unilaterali) validis adiec­
tum obligationi iustitiae addit obligationem religionis. Corruentibus spon­
salibus, corruit obligatio iuramenti (can. 1318, § 1).
‘. Promitto tibi matrimonium, si copulam admiseris. ------’. Promitto tibi matri­
monium ; tu vero hoc vel illud facere debes.

— 511 —

luramentum adiectum sponsalibus (vel promissioni unilaterali) invali­
dis — puta ex defectu formae legitimae — invalidum est, quia accesso­
rium sequitur principale (can. 1318, § 1).

SECTIO IV.
De dissolutione sponsalium.

Praen. Ex causis dissolvendi sponsalia aliae sua vi ea dissolvunt seu
exstinguunt, aliae utrique vel uni parti ius ea dissolvendi seu rescindendi
praebent. Adhaec causae valent, etiamsi sponsalia iuramento firmata
sint. Sunt autem :

I. Consensus mutuus, satis immunis ab errore, fraude et metu (S. 673
Alf. VI, 855, 856).
II. Defectus notabilis sponsalibus praeexsistens et postea detectus; 674
item mutatio notabilis sponsalibus superveniens, quae matrimonium
magis onerosum reddunt, et, si cognita vel praevisa fuissent, a sponsali­
bus deterruissent. Ratio petitur ex eo, quod sponsalia — utpote ordi­
nata ad matrimonium, quod perpetuam vitae societatem secum fert
— censentur contracta esse sub conditione : « modo res sit sicuti apparet,
nec in deterius mutetur » ; vel saltem cum iure retento ea solvendi, si
praedicta conditio non imp!eatur(S. Thom. Suppi, q. 43, a. 3, ad 3 ;
S. Alf. VI, 86). Quin etiam sufficit prudens et persistens suspicio de
defectu vel mutatione notabili, quia grave incommodum est cum tali
suspicione contrahere.
In casibus expositis solutio sponsalium fieri potest ab una vel ab
utraque parte, prout una vel utraque incommodum pateretur, si, non
obstante mutatione, matrimonium contraheretur. Passim vero incommo­
dum non sequetur parti, quae mutationem passa est, sed soli alteri.
Defectus et mutatio versari possunt circa bona: i° corporis; ut si
detegatur vel superveniat gravis et incurabilis morbus vel oris olentia,
notabilis deformitas, amissio visus vel auditus etc.; 2° animi; ut si
sponsus detegatur vel evadat irreligiosus, ebriosus, aleator, prodigus,
asper moribus etc. ; 30 fortunae; ut si sponsus vel sponsa detegatur vel
evadat pauper, aut frustretur magna hereditate vel munere lucrativo
exspectatis etc. Atque haec quidem ab omnibus admittuntur, quia in casi­
bus expositis defectus detectus et mutatio superveniens matrimonium
magis onerosum reddunt. Sed
Disputatur, num praebeat ius resiliendi mutatio notabilis superveniens,
quae, si fuisset praevisa, sponsalia quidem impedivisset, sed tamen ma­
trimonium non reddit magis onerosum, puta si alicui obveniat inex-

— 512 —

spectata et pinguis hereditas. Porro sententia satis probabilis affirmat,
quia quisque praesumitur sponsalia contraxisse sub conditione: « Modo
nulla superveniat notabilis mutatio. » Accedit quod secundum commu­
nem aestimationem neglectus magni lucri gravi damno aequiperatur: quo
posito, ex acceptatione hominum mutatio, de qua dicimus, moraliter
eadem est ac ea, quae matrimonium difficilius reddit. Denique in casu,
quo pinguis alicui obvenit hereditas, subintrat disparitas conditionis,
quae ut sub III dicetur, causam solvendi sponsalia involvit. 5. Alfonsus
non quidem laudaret, sed neque damnaret eum qui, oblato coniugio cum
sponsa excedenter meliori, hanc eligeret (VI, 876).
Nota. Pars laborans defectu occulto tenetur hunc ante sponsalia vel,
sponsalibus contractis, ante nuptias alteri parti manifestare, prout sequi­
tur: i° «Si defectus redderet nuptias perniciosas, ut esset infamia,
lepra, morbus gallicus aut alius contagiosus, tenetur manifestare vel a
nuptiis desistere : nisi altera pars eodem defectu laboret. Ratio, quia,
sicut peccat contra iustitiam qui alteri vendit merces noxias credenti bo­
nas: ita a fortiori, qui cum pernicioso defectu vult matrimonium con­
trahere. 20 Si vero defectus non redderet nuptias noxias, sed tantum
minus appetibiles (nempe si sponsa esset pauper, quae reputatur dives;
ignobilis, quae nobilis; deformis, quae pulchra; corrupta, quae virgo):
tunc, esto ipsa non possit virum decipere fingendo se immunem a tali
defectu, tamen non tenetur defectum manifestare; sed potest etiam
interrogata dissimulare aequi voce respondendo » (S. Alf. VI, 864-865).
Ita fert consuetudo. Si tamen grave periculum est, ne defectus postea
detegatur et graves discordias provocet, suadendum, ut manifestetur
(S. Alf. 1. c.).
Ad causam expositam partim referuntur disparitas conditionis et
dissensus parentum.
675
III. Disparitas conditionis sive ex disparitate status, sive ex nobili­
tate, sive ex disparitate fortunae proveniens :
a) Si tanta est, ut matrimonium propter dedecus familiae illicitum sit,
sponsalia inde ab initio nulla sunt.
b) Si tanta non est, sed tamen notabilis, sponsalia valida atque per se
irrescindibilia sunt, si partes disparitatis consciae ea contraxerint. Si
postea detegitur vel post sponsalia contracta supervenit, haec passim
rescindi possunt.
676 IV. Dissensus parentum ita operatur:
i. Dissensus debitus, ideo scilicet, quia matrimonium illicitum est,
arguit, sponsalia inde ab initio fuisse nulla (S. Alf. III. 644; VI,
851. 877).

— 513 —
Hic quaeri solet, num prodiga matrimonii promissio qua talis (i. e quae fit
sponso vel sponsae multo inferioris conditionis vel fortunae, sed sine dedecore
familiae) sit illicita atque invalida, utpotc de re illicita. Ad quod quaesitum res­
pondemus cum S. Alfonso (VI, 851): Si nulla ratio eiusmodi promissionem
cohonestat, respicit rem vcnialiter malam, idcoque nulla est. < Verumtamen,
cum culpa prodigalitatis non sit plus quam venialis, quaevis mediocris iusta causa
vitium prodigalitatis auferre potest. Hinc satis excusabitur sponsus feminam dis­
parem ducens, si noverit in ea aliquam specialem praerogativam, nimirum provi­
dentiae, devotionis, magnae honestatis, vel etiam alicuius dotis naturalis, propter
quam putet sponsus cum illa quietam ducere vitam. Hinc infertur, vix casum acci­
dere posse quod sponsus eam ducere non teneatur, quia rarissime deerit aliqua
ex his causis, quae culpam prodigalitatis excusabit. >

2. Dissensus rationabilis, etsi non debitus, saepe ratio erit, cur liceat
sponsalia rescindere. Idem fere dicendum de dissensu minus rationabili
et perduranti, ita ut spes eum auferendi desit: quo casu filii saepe pote­
runt — maxime, si dissensus non fuerit praevisus — a sponsalibus resi­
lire, scii, ob incommoda eorum exsecutioni annexa et mala timenda.
Attamen passim ad hoc non tenentur, eo magis quod, matrimonio con­
tracto, incommoda haud ita raro evanescunt.
V. Violatio fidei parti innocenti praebet ius resiliendi, dum pars 677
nocens ligata manet, donec innocens iure suo usa sit. Huc referuntur:
1. Procatio cum tertio seu frequentatio intuitu matrimonii. A fortiori
2. Sponsalia cum tertio attentata, vel etiam promissio gratuita matri­
monii tertio facta.
3. Matrimonium cum tertio initum. Hic autem disputatur, utrum per
eiusmodi matrimonium obligatio sponsalitia ex utraque parte exstingua­
tur, an ,pro sponso infideli obligatio solum suspendatur, scii, durante ma­
trimonio. Porro cum S. Alfonso (VI, 875) et aliis contra plures dicendum
videtur, obligationem pro parte infideli solum suspendi. Ratio est, quia
obligatio contracta, (si impedimentum illegitime apponitur), non exstin­
guitur nisi per impedimentum natura sua simpliciter indissolubile. Atqui
matrimonium non est natura sua simpliciter indissolubile. Nequit quidem
natura sua propria coniugum auctoritate solvi, sed potest alio modo, puta
morte coniugis. Confirmatur eo quod matrimonium non exstinguit, sed
solum suspendit obligationem voti religionis, ita ut vovens, mortuo coniuge, teneatur votum implere (S. Alf. 1. c.).
Obi.: Tn casu voti vinculum superveniens est diversae rationis, dum vinculum
matrimonii est eiusdem rationis ac vinculum sponsalium.
Pesp.: Id nihil referre videtur, a. v. solum videndum, utrum necne vinculum
subsequens sit natura sua simpliciter indissolubile; quia natura obligationis qua
talis sccum fert, ut impleri debeat semper ac possit impleri. Hinc si vinculum
subsequens est temporale, obligatio solum suspenditur.

W. M. T. Μ. II.

33

— 5M —

4- Fornicatio; quocirca plura notari debent.
a) Fornicatio antecedens sponsae, postea detecta, sponso dat ius
resiliendi ; idque valet, etiamsi sponsa oppressa sit, quia secundum com­
munem aestimationem vilior est quam reputabatur. Fornicatio antece­
dens sponsi, post sponsalia detecta, sponsae confert ius recedendi: i° si
sponsus detegatur ita frequenter egisse; 2" si prolem ex alia susceperit
3° si sponsae respectivae durum sit nubere viro, qui vel semel fornicatus
est (S. Alf. VI, 861). Dixi « sponsae respectivae » ; scii, videndum, qua
ratione sponsa censenda sit sponsalia contraxisse. Porro sponsa, cuius
parum refert, utrum necne sponsus antea fornicatus sit, non censetur
sponsalia iniisse sub conditione : « modo sponsus non detegatur fornica­
tionem commisisse. »
b) Fornicatio subsequens alterutrius dat alteri parti ius resiliendi.
Idque valet, etiamsi sponsa vi oppressa sit ; siquidem secundum commu­
nem aestimationem facta est vilior, ita ut supervenerit mutatio notabilis,
quae matrimonium magis onerosum reddit. Si utraque pars fornicata est,
sponsus, ut iam communiter admittitur, potest resilire. Disputatur vero,
num per se idem liceat sponsae. Plerique antiquiores negant hac ratione
innixi : Fornicatio sponsae èt longe foedior èt consequenter etiam gravius
delictum censetur, quam fornicatio sponsi, ita ut excessus non compen­
satus soli sponso faveat. Sunt tamen qui censeant, in pluribus tractibus
secundum communem aestimationem sponsum per fornicationem fere
aeque vilescere ac sponsam, infima plebicula forte excepta: quo admisso,
fornicatio subsequens utriusque etiam sponsae ius resiliendi praebet.
Coroll. Dicta dc fornicatione fere etiam valent de tactibus impudicis cum tertio,
maxime si frequentiores sint, vel cum pluribus fiant. Immo familiaritas cum tertio
potest esse talis, ut praebeat alteri parti ius resiliendi, eo magis quod in integra
hac materia etiam attendi debet fundatus timor, ne postea fides violetur. —
Denique praedicta applicentur etiam aliis gravioribus criminibus a sponso vel
sponsa patratis, puta homicidio, bcstialitati, haeresi (S. Thom. Suppi, q. 43, a. 3,
ad 6; S. Alf. VII, 860).

5. Discessus alterutrius in regionem longinquam, unde reditus brevi
sperari nequit, si fiat, altera parte inscia vel invita, huic dat ius alteri
nubendi. Ratio est, quia diuturna alicuius boni exspectatio notabilem
felicitatis diminutionem involvit (S. Alf. VI, 860).
6. Dilatio matrimonii haec efficit:
a) Si terminus praefixus est unice ad urgendam obligationem, pars
parata potest resilire: 1° si altera pars sine iusta causa matrimonium
differt; quia ita agendo violat fidem; 20 si iuste differt, sed cum partis
paratae gravi incommodo, quod resiliendo praecaveri potest.
b) Si terminus praefixus est ad finiendam obligationem: i° Si utraque

— 515 —

pars fuerit in culpa, utraque pars libera est, tum ob stipulationem con­
tractui additam; tum quia utraque pars videtur iure suo cessisse; 2°
λ neutra pars fuerit in culpa, utraque libera videtur, scilicet spectata
stipulatione contractui addita; 3°n una pars fuerit in culpa, certo libera­
tur altera pars; disputatur vero, num prior quoque pars libera sit, si
altera matrimonium urgeat. Porro passim negandum videtur, quia nemo
censetur se ita obligasse, ut obligatio cesset, etiamsi ipsemet causa sit,
cur non sit impleta (S. Alf. VI, 867, 868).
Terminus passim praefigitur ad urgendam obligationem ; subinde ta­
men contrarium ex tenore vel ex adiunctis erui potest.
VI. Electio status perfectioris ; quocirca exponenda sunt tam liceitas 678
eligendi statum perfectiorem quam effectus electionis factae.
1. Liceitas eligendi statum perfectiorem. Non obstantibus sponsalibus,
licet eligere statum perfectiorem, prout sequitur:
a) Licet eligere statum religiosum. Ratio petitur ex eo, quod sponsali­
bus inest tacita conditio: «Nisi religiosum statum elegero > ’ (S. Alf.
VI, 870, dub. 1). Pariter licet emittere votum eligendi statum religiosum;
licet enim vovere, quod licet peragere.
b) Disputatur, num liceat: i° eligere statum clericalem; 20 emittere
votum privatum castitatis perpetuae. Satis probabiliter affirmatur, quia
sponsalibus probabiliter inest tacita conditio ; « Nisi perfectiorem statum
elegero » (S. Alf. VI, 873). Illicitum est eligere mere coelibatum sine
voto castitatis perpetuae; nam qui promisit matrimonium, non censetur
retinuisse ius non nubendi.
Praetere^ electio per se licita status perfectioris illicita est: i° si quis
copulam obtinuerit sub promissione matrimonii ; 20 si quis teneatur
reparare damnum, quod per solum matrimonium reparari potest ; 30 si
quis non procedat sincere, scii, ex desiderio status perfectioris, sed
fraudulenter, v. g. ut a sponsalibus liberetur et, obtenta dispensatione,
alii nubat (S. Alf. VI, 873 ; III, 649).
2. Effectus electionis factae, a) Electio cuiusvis status perfectioris —
etiam meri coelibatus — alteram partem liberat ; tum quia eligens statum
perfectiorem renuntiat sponsalibus; tum quia, una parte voluntarie disce­
dente, altera pars eo ipso libertatem recuperat (S. Alf. VI, 873).
b) Ipsa professio religiosa ipsaque Ordinis maioris susceptio exstin­
guunt sponsalia seu utramque partem liberant. Ratio est, quia constituunt
statum, qui cum sponsalium exsecutione componi nequit et de se perpe­
tuus est. Disputatur num idem efficiant, an pro parte recedente solum
suspendant obligationem: i° Emissio voti castitatis perpetuae in saeculo
‘. Cfr. cap. 2 ct 7. de convcrs. coniug.

— 5ï6 —
servandae; 2° solus ingressus in Religionem; 30 solus ingressus in semi­
narium; 4° susceptio Ordinis minoris; 50 sola vota ingrediendi Religio­
nem vel amplectendi Ordinem maiorem vel emittendi votum privatum
castitatis perpetuae. Attamen dicendum videtur, saltem ingressum in
Religionem vel seminarium, item susceptionem Ordinis minoris et sola
vota ingrediendi Religionem, suscipiendi SS. Ordines vel emittendi vo­
tum castitatis, solum suspendere sponsalia pro ingrediente vel vovente,
quia per ista nondum suscipitur status de se perpetuus (S. Alf. VI, 870873)·
679 VII. Impedimentum dirimens superveniens. 1. Si supervenit impe­
dimentum indispensabile et perpetuum, i. e. in quo nequit dari vel spe­
rari dispensatio — puta impotentiam — sponsalia pro utraque parte
corruunt. Attamen pars, quae impedimenti orituri conscia illud causavit,
debet compensare damnum alteri parti secuturum.
2. Si supervenit impedimentum indispensabile quidem sed temporale
— scii, impedimentum ligaminis — solvuntur pro parte, cui fides vio­
lata est ; pro altera parte probabilius suspenduntur tantum, ut dictum est
n. 677. Interim haec tenetur ad reparationem damni alteri parti illati.
3. Si supervenit impedimentum dispensabile, liberatur pars, quae im­
pedimentum non induxit. Pars, quae causam dedit impedimento, si qui­
dem impedimenti orituri conscia egerit, debet procurare dispensationem,
etiam cum gravi incommodo; si vero impedimentum ignoraverit, instar
debitoris inculpabilis ex contractu probabilius tenetur ad petendam dis­
pensationem, si commode impetrari possit; immo etiam cum gravi incom­
modo, si reparandum sit damnum deflorationis vel praecavenda infamia
(S. Alf, 857, 858).
De impedimento supervenienti prohibenti puta de voto etc. satis dictum
est n. 678.
680

VIII. Timor fundatus, ne matrimonium infaustum futurum sit.
Nemo enim ad eiusmodi onus se obligasse censetur. ’

681

IX. Dispensatio a S. Pontifice concedi potest, uti patet tam ex eo
quod solvere potest vinculum magis firmum matrimonii rati (can. 1119),
quam ex praxi S. Sedis. Praelati inferiores hac potestate carent; possunt
tamen, causa examinata et patenti, declarare seu iudicare, sponsalia esse
invalida vel soluta vel rescindibilia. Ad dispensationem requiritur iusta
causa; quae in genere dici potest adesse, si ex dispensatione maiora bona
praevidentur quam ex sponsalium exsecutione.
Nota. Qui sine iusta causa resilit vel causam resiliendi iniuste adduxit,
tenetur compensare damnum ex iniusta actione sua emergens; non au’. Instr. Austr 2 Febr. 1856.

— 517 —

tem lucrum, ad quod altera pars solum post contractas nuptias ius acquisivisset.

Pars II.
Examen, praesertim de statu libero.

« Antequam matrimonium celebretur, constare debet nihil eius validae 682
ac licitae celebrationi obsistere :> (can. 1019, § 1). Porro « in periculo
mortis, si aliae probationes haberi nequeant, sufficit, nisi contraria
adsint indicia, affirmatio iurata contrahentium, se baptizatos fuisse et
nullo detineri impedimento » (can. 109, § 2). Extra vero periculum de
istis constare debet ad normam ordinariam iuris, atque quidem tam iuris
communis, quam iuris particularis per statuta vel legitimam consuetu­
dinem constituti (cfr. can. 1020, § 3).
Spectato iure communi, praescribitur examen, quod dici solet de statu
libero, quia istum praesertim respicit.
I. Necessitas examinis patet ex can. 1020, § 1 : « Parochus, cui ius
est assistendi matrimonio, opportuno antea tempore, diligenter investi­
get, num matrimonio contrahendo aliquid obstet. »

II. Examinator est parochus, cui ius est assistendi matrimonio (can.
1020, § 1); cum vero parochus sponsae generatim matrimonio assistat,
hic practice examinatorem agit.
III. Materia examinis. Parochus investiget:
1. In sponsorum habitationem — si quod dubium supersit — nimirum,
ut iudicet, num re vera ipsi competat matrimonio assistere, spectato
can. 1097 (n. 736); in quibus paroeciis publicationes faciendae sint
(n. 686); num alteruter vagus sit; quo casu licentia assistendi ab Ordi­
nario petenda est (n. 695).
2. In impedimenta, quae forte matrimonio obstent. « Tum, ita can.
1020, § 2, sponsum tum sponsam etiam seorsum et caute interroget, num
aliquo detineantur impedimento. » 1 Haec inquisitio etiam peragenda vi­
detur, si parochus de immunitate ab impedimentis moraliter certus sit :
spectat inquisitio maxime impedimenta publica ; investigatio occulto­
rum, quae cum peccato cohaerent, videtur confessario relinqui posse.
3. In consensum, scilicet. « nam ipsum libere, praesertim mulier,
praestent. » (can. cit.).
'. Rit. Rom. tit. VII, c. I, n. 1.

- 518 4. In baptismum; nam « nisi baptismus collatus fuerit in ipso suo
territorio, parochus exigat baptismi testimonium ab utraque parte, vel
a parte tantum catholica, si agatur de matrimonio contrahendo cum
dispensatione ab impedimento disparitatis cultus. » (can. 1021, § 1).
Excerptum e registro baptismal· permultum inservire potest dete­
gendis impedimentis, si quae sint, puta ligaminis, consanguinitatis, etc.;
qui finis ut securius obtineatur, maxime suadendum, ut testimonium
baptismi sit datae recentioris.
5. In confirmationem ; nam sponsi « catholici qui sacramentum con­
firmationis nondum receperunt, illud, antequam ad matrimonium
admittantur, recipiant, si id possint sine gravi incommodo. » (can. 1021
§2).’
6. In requisita a lege civili; videat nempe, utrum sponsi requisita a
lege impleverint vel implere possint.
7. In consensum eorum, quorum consensus requiritur, etiam spectato
solo iure civili. Ceterum « parochus graviter filiosfamilias minores hor­
tetur ne nuptias ineant, insciis aut rationabiliter invitis parentibus;
quod si abnuerint, eorum matrimonio ne assistat, nisi consulto prius loci
Ordinario » (can. 1034). Ius civile praesertim attendatur quoad minorennes et milites.
8. In doctrinam Christianam, « an in doctrina Christiana sufficienter
instructi sint, nisi ob personarum qualitatem haec ultima interrogatio
inutilis appareat » (can. 1020, § 2).5
Nota. « Ordinarii loci est peculiares normas pro huiusmodi parochi
investigatione dare » (can. 1020 § 3).

Pars III
Publicationes.
683

Publicationes intelliguntur denuntiationes publicae, quibus fideles cer­
tiorantur de nuptiis a certis personis contrahendis, eo fine factae, ut qui
impedimentum matrimonii noverit, illud parocho aperiat. — Publica­
tiones etiam dicuntur denuntiationes, proclamafiones, banna.1 Conside­
randa sunt:

684

I. Exsistentia legis. « Publice a parocho denuntietur inter quosnam
matrimonium sit contrahendum » (can. 1022).4 Attamen « publicationes
*. Rit. Rom. tit. VII, c. 1, n. 14
:. Rit. Rom. tit. VII, c. 1, n. 1; Const.
Bened. XIV .Vimtam licentiam, 18 Maii 1743, n. 10; Instr, dc disc. Sacr. 7. Iui.
1921 (A. A. S. p. 348). ----- ’. Banntim est vox Germanica, quae significat:
i' locum iurisdictionis, v. g. bannum Romae; 2° exercitium iurisdictionis per pu­
blicum edictum, puta per proclamationem matrimonii. ------ \ Rit. Rom. tit. VII,
c. I, n. 6.

— 519 —

ne fiant pro matrimoniis quae contrahuntur cum dispensatione ab impe­
dimento disparitatis cultus aut mixtae religionis, nisi loci Ordinarius pro
sua prudentia, remoto scandalo, eas permittere opportunum duxerit,
dummodo apostolica dispensatio praecesserit et mentio omittatur reli­
gionis partis non catholicae » (can. 1026).

II. Obiectum legis exhibent canones 1023-1025 incl. maxime can. 685
1024: « Publicationes fiant tribus continuis diebus dominicis aliisque
festis de praecepto in ecclesia inter Missarum sollemnia, aut inter alia
divina officia ad quae populus frequens accedat. » Exponenda:
i. Paroecia publicationum. Publicationes fieri debent in paroecia spon- 686
sorum, ut deducitur ex eo quod faciendae sunt a parocho proprio (can.
1023, §1). Paroecia autem sponsorum ea est, in qua habent domicilium,
vel quasi-domicilium (can. 94, § 1), vel — si agatur de vagis aut de eis,
qui non habent nisi dioecesanum domicilium vel quasi-domicilium —
actualem commorationem (can. 94, § 2 et 3). — Si pars alio in loco’
per sex menses commorata sit post adeptam pubertatem,1 parochus rem
exponat Ordinario, qui pro sua prudentia vel publicationes inibi facien­
das exigat, vel alias probationes seu coniecturas super status libertate
colligendas praescribat (can. 1023, § 2). ’ Si aliqua sit suspicio de con­
tracto impedimento, parochus etiam pro breviore commoratione consulat
Ordinarium, qui matrimonium ne permittat, nisi prius suspicio, ad nor­
mam § 2, removeatur (can. 1023, § 3). — Denique serventur statuta
particularia, quae publicationes respiciunt, et iuri communi non adver­
santur : haec passim maxime respiciunt matrimonia militum et vagorum.

a) Si sponsi ad unam eandemque paroeciam pertinent, in ea sola pu­
blicationes fiant.
b) Si sponsi pertinent ad diversas paroecias, in utraque publicationes
faciendae sunt. *
‘. Non dicitur alm in Paroecia, ita ut praeceptum non vigeat, si agatur de alia
paroecia eiusdem loci.
Minor, si masculus, censetur pubes a decimoquarto,
si femina, a duodecimo anno completo (can. 88, § 2).
*. P. C. 2-3 lun 1918
ad dubium : — Si pars post adeptam pubertatem plusquam per sex menses com­
morata fuerit in longissimis ct dissitis oris, a quibus ut habeatur regularis attes­
tatio libertatis status . longius tempus requiritur, cum tamen urgeat celebratio
matrimonii, sufficitne in casu ad certiorandam libertatem status iuramentum
partis cum testimonio duorum, vel si non possint haberi duo, saltem unius, qui
secum commorati fuerint illis in regionibus? — respondit, rem remitti prudenti
indicio Ordinarii, qui alias probationes, non excluso iuramento suppletorio, prae­
scribere potest ad normam canonis 1023, § 2 (A. A. S. 1918, p. 345); cfr Instr.
S. C. de Disc. Sacr. 4 lun. 1921, sub 40 (A. A. S. 1921, p. 348). ---- ·. Rit Rom
tit. VII, c. T, n. 7.

— 52° —

c) Si alteruter vel uterque ad plures paroecias pertinet, in singulis
paroeciis publicationes fieri debent.
d) Filiorum minorennium matrimonia proclamantur tam in quasidomicilio, quod fortassis acquisiverint, quam in domicilio illorum, quo­
rum potestati subiciuntur; hoc enim necessario retinent (can. 93, § 1).
e) Filiorum maiorennium matrimonia etiam publicentur in domicilio
parentum, nisi huic renuntiaverint. De ista autem renuntiatione saepe
difficile constat, ita ut dubium remaneat, utrum necne in domicilio pa­
rentum denuntiandi sint. Practice tutus sit, qui praxim vigentem sequi­
tur.
f) Fagorum matrimonia — praeterquam in paroecia in qua actualem
commorationem habent — in aliquibus locis vi iuris particularis etiam
denuntianda sunt in paroecia originis vel saltem in ea, in qua diutius
commorati sunt.1
g) Militum matrimonia — praeterquam in propria eorum paroecia —
in aliquibus locis vi iuris particularis etiam proclamanda sunt in paroecia,
in qua actu morantur.
687 2. Persona publicans. Matrimonii publicationes fieri debent a parocho
proprio (can. 1023, § 1). Hic vero etiam per alium legi satisfacere potest,
puta per vicarium, per omnem alium sacerdotem, per diaconum etc
Minus tamen convenit uti laico vel etiam simplici clerico.
688 3. Numerus publicationum. Publicationes ter fieri debent, ut patet
ex dicendis sub 4.
689 4. Tempus publicationum. Fieri debent:
a) Diebus dominicis aliisque festis dc praecepto sive generalibus sive
particularibus, idque etiamsi forte sola obligatio audiendi Missam per­
sistat. Dubium vero est, num festis generalibus publicationes fieri pos­
sint iis in locis, ubi dicta festa non vigeant. Festis suppressis per se
publicationes fieri nequeunt, sed sicut loci Ordinarius potest ex legitima
causa a publicationibus dispensare (can. 1028), ita potest etiam ex iusta
causa in casibus particularibus permittere, ut fiant festis abrogatis, modo
officia sollemnia fieri debeant ut antea, et frequens sit populi ad eccle­
siam accessus’
b) Continuis diebus dominicis aliisque festis dc praecepto: i. e. ita sibi
succedentibus,ut alius dies dominicus vel festus non interponatur.Quoad
praxim faciendi publicationes solis diebus dominicis, omissis festis intra
hebdomadam occurrentibus, si est immemorabilis, ab Ordinario potest
’. Ia v. g. in Neerlandia (Conc. Prov. Ultrai. p. 123). ----- ’. Cfr. S. C. C. 17
lun. 1780; 19 April. 1823.

— 521
tolerari, si prudenter submoveri nequeat (can. 5). Si autem tres dies
festivi immediate sibi succederent, praxis videtur licita, ut istis diebus
summum duae publicationes fierent. Quum enim secus tempus revelan­
dis impedimentis adeo breve sit, littera legis merito non urgenda cense­
tur. Si tamen omnes denuntiationes tribus diebus continuis et aptis fie­
rent, obligationi satisfit (cfr. S. Alf. VI, 992).
Nota. Publicationes tempore clauso non prohibentur.
c) Inter Missarum sollemnia i. e. inter Missam paroecialem seu princi­
palem, ut communiter docebant, aut inter alia divina officia, ad quae
populus frequens accedat v. g. in Missa privata, in Vesperis vel Laudi­
bus, ut dicuntur; non autem, ut videtur, in officiis, quibus determinata
fidelium species (v. g. membra alicuius Congregationis) potius quam
« populus » interest. Ceterum sufficit, ut publicationes in uno ex officiis
aptis fiant.
5. Locus publicationum. Fieri debent in ecclesia (can. 1024); quo 690
nomine hic primarie venit ecclesia paroecialis, ut sequitur ex eo, quod
peragi debent a parocho (can. 1023, § 1). Videntur tamen etiam fieri
posse in ecclesia filiali, quae habet territorium a territorio ecclesiae ma­
tricis separatum, scii, pro iis qui ad territorium istius ecclesiae pertinent.*1
Denique per accidens fieri possunt in ecclesia vel capella, quae ad tem­
pus tenet locum ecclesiae paroecialis vel in qua extraordinaria divina
officia pro parochianis celebrantur.s
6. Modus faciendi publicationes. Formula exhibetur Rit. *Rom. quae 691
saltem quoad substantiam servari debet. Denique patet, denuntiationes
faciendas esse in lingua vernacula, atque viva et clara voce.
Nota. Potest loci Ordinarius pro suo territorio publicationibus substi­
tuere publicam, ad valvas ecclesiae paroecialis, aliusve ecclesiae, affixio­
nem nominum contrahentium per spatium saltem octo dierum, ita tamen
ut, hoc spatio, duo dies festi de praecepto comprehendantur (can. 1025).

III. Gravitas legis. Praeceptum obligat, etiamsi parochus certus sit 692
de statu libero nupturientium. Fundatur enim in praesumptione commu­
nis periculi, ita ut non cesset, etsi in casu particulari de absentia periculi
constet. Obligatio autem gravis est ex genere suo. Itaque grave peccatum
est: i° omittere omnes denuntiationes; 2° omittere duas seu negligere
maiorem partem praecepti. Leve est omittere unam (S. Alf. VI. 990),
item v. g. duas denuntiationes facere extra ecclesiam etc., modo tamen
sat magnus sit concursus populi.

S. C. C. in causa Colon, (apud Rev. Théol. franc. 1901, p. 117)
1 Iui. 1724. ------*. Tit. VII, c. i, n. 8.

S. C. C.

— S22 —

IV. Dispensatio, i. Persona competens ad dispensandum est praeter
S. Pontificem loci Ordinarius proprius, qui potest dispensare a publica­
tionibus etiam in aliena dioecesi faciendis (can. 1028, §1). — Praeterea
pluribus in dioecesibus ex delegatione Episcopi Decanis concessa est
facultas dispensandi saltem ab una vel etiam duplici publicatione. — Si
plures sint Ordinarii proprii — puta si nupturientes pertinent ad diver­
sas dioeceses — ille ius habet dispensandi, in cuius dioecesi matrimonium
celebratur; quod si matrimonium extra proprias ineatur dioeceses, quili­
bet Ordinarius proprius dispensare potest (can. 1028, § 2).
2. Causa dispensandi utique requiritur atque quidem, si dispensans
S. Sede inferior est, ad valorem (can. 84, § 1). Cum lex sit gravis, gravis
etiam et urgens :equiritur causa; facilius autem licet ab una vel a duabus
quam ab omnibus publicationibus dispensare. Ut ab omnibus dispense­
tur, gravissima requiritur causa.1
Causae autem distingui solent necessariae, i. e. tales, in quibus debet,
et gratiosae, i. e. tales, in quibus potest, sed non debet concedi dispen­
satio.
a) Causae necessariae a S. Alfonso (VI, 1005) enumerantur: i° «Si
adsit probabilis timor ne matrimonium malitiose impediatur;... 2° si
matrimonium sit necessarium ad vitandum damnum sive infamiam con­
trahentium vel prolis: nempe si praecesserit defloratio, et timeatur ni
vir mutet voluntatem. Item, si alter sponsorum esset in articulo mortis,
et esset proles legitimanda ;... 30 si immineat periculum animae, corporis
aut fortunae;... 40 si sponsus statim sit longe profecturus, et urgeat ne­
cessitas contrahendi ob unam ex causis supra descriptis; 50 si parentes
vel tutor praetendant, ut virgo nubat indigno; » 6° si instat tempus clau­
sum, et ex una parte nuptiae tunc sine scandalo iniri nequeunt, ex altera
autem parte matrimonium commode differri non potest, etc.
b) Causa gratiosa adest, si dispensatio utilis vel rationabilis videtur,
ut si agitur de matrimonio magnorum principum; si dispensatio petitur
a viro magni meriti, cui eam negare grave foret; si nupturientes senes
vel conditionis valde disparis sunt, immo in casu erubescentia tanta esse
potest, ut sit causa dispensandi necessaria (S. Alf. VI, 1006). Ceterum
generatim manentur Episcopi, ne facile dispensent.1
3. Servanda in petitione dispensationis. Petitur a Parocho, qui matri­
monio assistit ; a confessario autem, si matrimonium secreto contrahi vel
convalidari debet. Petitio autem fit nomine nupturientium. In supplica
exprimantur: i° nomina, cognomina, paroecia et passim etiam dioecesis

693

‘. Cfr. Constit. Bcned. XIV Nimiam licentiam.
vobis, 17 Nov. 1741.

*. Const. Bened. XIV Satis
’ r

— 523 —

oratorum: quoad viduos expedit, addi nomen et cognomen coniugis
praemortui ; 2° quid petatur, scii, utrum dispensatio ab una, duabus vel
omnibus denuntiationibus; 30 causa, cur dispensatio petatur; 40 Ordina­
rius certioretur de veritate causae, in quam nim. ipsemet, qui dispensa­
tionem petit, inquirere tenetur. ’

V. Causa excusans a denuntiationibus habetur, quando ex una parte 694
adest vera necessitas ineundi matrimonium, ex altera autem parte dis­
pensatio tempestive obtineri aut sine periculo sigilli sacramentalis lae­
dendi peti nequit. Porro necessitas ineundi matrimonium passim adest,
si habetur una ex causis necessariis dispensandi supra enumeratis. Caute
tamen et prudenter agatur, et, si dispensatio tempestive obtineri potest,
haec petenda est (S. Alf. VI, 1003 sub 7, ιοογ dub. 20).
λ^Ι. Notanda. Peractis investigationibus et publicationibus, attendenda 695
sunt quae sequuntur :
1. Parochus matrimonio ne assistat, antequam omnia documenta ne­
cessaria receperit (can. 1030, § 1), scii, testimonium baptismi alibi forte
collati (p. 518), testimonium investigationum et publicationum alibi forte
institutarum (n. 686), testimonium licentiae Ordinarii eiusve delegati,
si de vago agatur (p. 524), et pro adiunctis, testimonium obitus compartis prioris etc. Documentum Confirmationis non exigitur, quamquam
catholici, antequam ad matrimonium admittantur, illud sacramentum
recipere debent, si id possint sine gravi incommodo (can. 1021, § 2).
Si, instante die nuptiali qui commode differi nequit, litterae testimo­
niales nondum acceptae sunt, parochus quoad fieri possit, curet, ut reci­
piantur. Si tempus deficit, recurratur, si fieri possit, ad Ordinarium;
secus parochus ex epikia procedat, modo de statu libero certus sit.
2. Parochus praeterea ne assistat, nisi rationabilis causa aliud postulet,
antequam tres dies decurrerint ab ultima publicatione (can. 1030).
Secundum can. 34, § 3, 30 dies ultimae publicationis in hisce tribus non
computatur. — Si intra sex menses matrimonium contractum non fuerit,
publicationes repetantur, nisi aliud loci Ordinario videatur (can, 1030.
§ 2).
3. Exorto dubio de exsistentia alicuius impedimenti: i° parochus rem
accuratius investiget, interrogando sub iu ramento duos saltem testes fide
dignos, dummodo ne agatur de impedimento ex cuius notitia infamia
’. Sit formula supplicae: Excellentissime ac Reverendissime Domine, — Petrus
N. et Anna N. ab Excellentia Vestra humiliter petunt dispensationem ab una (a
duabus, ab omnibus) denuntiatione. Causa est... Quae exposita sunt vera esse,
post diligens examen repperi ac testor Excellentiae Vestrae humillimus famulus.
N.N. parochus ad N.

— 524 —

partibus oriatur, et, si necesse fuerit, ipsas quoque partes; 2° publica­
tiones peragat vel perficiat, si dubium ortum sit ante inceptas vel exple­
tas publicationes; 30 matrimonio ne assistat, inconsulto Ordinario, si
dubium adhuc superesse prudenter iudicaverit (can. 1031, § 1).
4. Detecto impedimento certo, ita procedendum :
a) Si impedimentum sit occultum, parochus publicationes peragat vel
absolvat, et rem deferat, reticens nomina, ad loci Ordinarium vel ad
Sacram Poenitentiariam (can. 1031, § 2, i°). Si autem omnia iam sunt
parata ad nuptias nec matrimonium sine probabili gravis mali periculo
differri potest usque dum a S. Sede dispensatio obtineatur, et ne loci
quidem Ordinarius adiri possit vel nonnisi cum periculo violationis
secreti, parochus procedat ad normam can. 1045, ut postea exponetur.
b) Si impedimentum sit publicum ct detegatur ante inceptas publica­
tiones, parochus ulterius ne procedat, donec impedimentum removeatur,
etsi dispensationem pro foro conscientiae tantum obtentam norit; si
detegatur post primam aut secundam publicationem, parochus publica­
tiones perficiat, et rem ad Ordinarium deferat (can. 1031, § 2, 2°).
5. Demum si nullum detectum fuerit impedimentum, nec dubium nec
certum, parochus, expletis publicationibus, ad matrimonii celebrationem
partes admittat (can. 1031, § 2, 30).
Quid, si parochus vel Ordinarius solus noverit impedimentum, et matrimonium
publice petatur?
Resp. 1. Parochus nequit assistere matrimonio, ne concurrat ad matrimonium
invalidum ct gravia incommoda inde forte secutura ; quae magis etiam a parocho
quam ab aliis praecavenda sunt (S. Alf. VI, 1002).
Resp. 2. Ordinarius oh eandem rationem nequit ferre sententiam in favorem
matrimonii. Neque obstat, quod praecavendo matrimonium indicem ct testem
agit ; < quia bene potest esse aliquis index et testis, quando agitur dc peccato
impediendo > (S. Alf. VI, 1002).
Quid, si impedimentum detegatur in confessione sacrantenfali?
Resp i. Si impedimentum publicum sit, confessarius poenitentem moneat de
necessitate dispensationis, ipsumque ad parochum remittat; vel, si confessarius
parochus est, poenitentem moneat, ut extra confessionem sibi impedimentum
manifestet.
Resp. 2. Si impedimentum occultum sit, confessarius generatim pariter poeni­
tentem dc necessitate dispensationis moneat, camquc pro foro conscientiae ipse­
met impetrare potest. Dixi generatim, quia poenitens aliquando in bona fide relin­
qui potest, secundum dicta n. 396.
*

6. Quo magis consulatur valori matrimonii a vagis contrahendi, can.
1032 statuit: « Matrimonio vagorum de quibus tn can. 91, parochus,
excepto casu necessitatis, nunquam assistat, nisi, re ad loci Ordinarium

|

vel ad sacerdotem ab eo delegatum delata, licentiam assistendi obtinue­
rit. » Porro
a) Nomine vagorum certo veniunt, qui incertas habentes sedes, domi­
cilio, quasi-domicilio et menstrua commoratione carent.
Disputatur, num ii quoque comprehendantur, qui domicilio ct quasi-domicilio,
non autem menstrua commoratione destituti sint. Iam vero comprehendi viden­
tur, quia can. 1032 diserte dicit de « matrimonio vagorum, de quibus in can. 91. >
Porro, spectato can. 91, ii, de quibus dicimus, vagi sunt.
Obi. Can. 1097, § i, 2° cos, qui menstrua commoratione gaudent, a vagis distin­
guit.
Resp. Spectatis can. 1032 ct can. 1097, § 1, 2° concedendum et dicendum
videtur, vocem vagorum in can. 1032 sensu latiori, in can. 1097, § 1. 2° sensu magis
restricto adhiberi.

b) Ordinarius, cuius licentia requiritur, est Ordinarius loci, in quo
matrimonium contrahitur.
c) Praedicta licentia requiritur, etiamsi una tantum pars vaga sit.
Deducitur e fine legis, scilicet praecavendi matrimonia invalida ; qui
finis urget, sive uterque sive unus tantum vagus est.
d) Licentia non requiritur in casu necessitatis, puta si periculum est,
ne partes, si licentia exspectetur, mere civiliter contrahant ; si adsit ne­
cessitas adeundi itineris longinqui, quod adeo urget, ut tempus licen­
tiae obtinendae non supersit, etc.
SCHOLION I

De obligatione fidelium.

I. Omnes fideles tenentur impedimenta, si qua norint, parocho aut 696
Ordinario, ante matrimonii celebrationem, revelare (can. 1027); quae
obligatio, ut ex rei praeceptae natura eruitur, per se gravis est. Dicitur:
1. Si qua norint, i. e. si certam vel probabilem notitiam habent impe­
dimenti sive dirimentis sive prohibentis. Itaque non tenetur, qui rem au­
divit a persona fide non digna ; nisi spes sit ulterius detegendi veritatem
(S. Alf. VI, 994)·
;·
2. Tenentur impedimenta ante matrimonii celebrationem parocho aut
loci Ordinario revelare. Qui autem monet nupturientes de dispensatione
petenda vel matrimonio non ineundo, praevidens monitionem esse pro­
futuram, obligationi satisfacit. Immo, si agitur de impedimento infa­
mante, debet praedictam monitionem praemittere, nisi desit spes fructus,
vel adsit alia causa a monitione excusans (S. Alf. 1. c.).

— 52ό —

II. Excusantur ab exposita obligatione:
1. Qui scit, dispensationem obtentam vel petitam esse, vel saltem
petitum iri.
2. Qui nequit impedimentum revelare sine gravi incommodo suo vel
suorum vel communi, ab onere revelationis excusatur, quamvis teneri
possit ad monendos nupturientes.
3. Qui novit impedimentum sub secreto, ita excusatur:
a) Si secretum naturale est vel promissum, non excusatur, quia reve­
rentia sacramento debita et vitatio malorum e matrimonio invalido
oriundorum praevalent obligationi, dictis secretis per se annexae. Idque
valet, etiamsi iuramentum accesserit (S. Alf. VI, 994).
b) Si secretum commissum est, et agitur de eo, qui non tenetur vi
officii secretum servare, ob rationem supra allatam non excusatur. Ex­
cusatur vero, qui vi officii tenetur servare secretum, quia bonum com­
mune, cuius maxime interest tale secretum servari, praevalet reverentiae
per se sacramento debitae et vitationi malorum, quae matrimonio inva­
lido annexa sunt.

SCHOLION II.
De obligatione confessorii.
697

I. Si confessarius detegit impedimentum, quod requirit dispensatio­
nem pro foro externo, poenitentem remittat ad parochum. Si ipsemet
confessarius est parochus poenitentis, hunc hortetur, ut impedimentum
extra confessionem sibi aperiat.

II. Si confessarius detegit impedimentum occultum, generatim poeni­
tentem moneat de necessitate dispensationis, eamque, si poenitens con­
sentiat, pro foro conscientiae potest impetrare. De facultate confessarii
quandoque dispensandi postea dicetur.

Pars IV.
Instructio antenuptialis.

698

I. Necessitas et materia instructionis exhibentur can. 1033: «Ne
omittat parochus, secundum diversam personarum conditionem, sponsos
docere :
i. « Sanctitatem sacramenti matrimonii, > i. e. naturam et dignitatem
matrimonii, et modum se digne ad susceptionem sacramenti praeparandi ;
quare « eosdem vehementer adhortetur, ut ante matrimonii celebratio-

— 527 —

nem sua peccata diligenter confiteantur, et sanctissimam Eucharistiam
pie recipiant. »

2. «Mutuas coniugum obligationes,
monii.

speciatim usum licitum matri­

3. « Obligationes parentum erga prolem, » praeprimis modum con­
ferendi Baptismum in casu necessitatis. Item:

4. Prima saltem doctrinae christinae elementa, si sponsus vel sponsa
inveniantur ignari : « quodsi renuant (hanc instructionem), non est locus
eos respuendi a matrimonio, ad normam can. 1066 » i. e. assistat tantum,
si gravis urgeat causa, de qua si fieri possit, consulat Ordinarium. ’

II. Instructor et tempus instruendi. Instructio fiat a parocho (can.
1033), puta occasione examinis sponsorum, et generatim antequam ad
publicationes procedatur. Instructio autem quoad usum matrimonii et
modum baptizandi in casu necessitatis, paulo ante vel immediate post
matrimonium contractum fiat. Specimen instructionis confer ir. opusculo
nostro, cui titulus: « De virtute castitatis et de vitiis oppositis' >

Pars V.
Susceptio sacramentorum.

I. Spectato iure divino, per se non est obligatio ante matrimonium 699
confitendi. Sufficit statum gratiae forte amissum per actum contritionis
perfectae recuperasse (n. 43). Pariter, uti patet, per se non est obligatio
recipiendi S. Eucharistiam. Per accidens quoad utrumque sacramentum
potest esse obligatio, maxime ratione scandali vitandi. ’

II. Spectato iure ecclesiastico communi, pariter obligatio deest. Dedu­
citur ex can. 1033, qui edicit tantum: (Parochus sponsos) « vehementer
adhortetur ut ante matrimonii celebrationem sua peccata diligenter con­
fiteantur, et sanctissimam Eucharistiam recipiant. » Ita etiam Rit.
Rom. : *
Notetur tamen can. 1066: Si publicus peccator aut censura notorie in­
nodatus prius ad sacramentalem confessionem accedere aut cum Eccle­
sia reconciliari recusaverit, parochus eius matrimonio ne assistat, nisi
gravis urgeat causa de qua, si fieri possit, consulat Ordinarium.
Rit. Rom. tit. VII, c. 1, 11. 14.----- '. I’. C. 2-3 lun. 1918 (A. A. S. 191S»
p. 345). ----- ». Cfr. S. C. de Prop. Fid. 17 April. 1820; S. C. C. 28 Aug. 1852.-----Tit. VII, cap. 1, n. 14.

- 528 -

III. Disputatur, utrum necne lus particulare sacramentorum suscep­
tionem imponere possit. ' At certo nequit neglectum susceptionis in ipsius
matrimonii impedimentum convertere; haec enim potestas soli potestati
ecclesiasticae supremae competit (can. 1038, § 2).
IV. Quoad Confirmationem statuit can. 1021, § 2: Catholici qui sacra­
mentum confirmationis nondum receperunt, illud, antequam ad matri­
monium admittantur, recipiant, si id possint sine gravi incommodo.

DISSERTATIO II.
De ipso Matrimonio
Matrimonium potest esse tam solum contractus, ut matrimonium non
baptizatorum, quam contractus, qui simul est sacramentum, ut matri­
monium a baptizatis initum. Christus nimirum ipsum contractum, qui ab
initio generis humani exstitit, ad dignitatem sacramenti elevavit. Porro
plura ex dicendis valent tam de matrimonio, quod solum contractus,
quam de eo, quod etiam sacramentum est. Hinc antequam de matrimonio,
quatenus sacramentum est, speciatim dicamus, primum de matrimonio
in genere disseremus. Sit igitur:

Pars I.

■

De matrimonio in genere.
Dicemus primum de natura, deinde de divisione, tum de institutione,
finibus, bonis, honestate et regimine, denique de proprietatibus, postremo
de effectibus matrimonii.

SECTIO I.
De natura matrimonii ’

CAPUT I.
Expositio

summaria.

Matrimonium considerari potest in fieri et in· facto esse.

700

I· Matrimonium in fieri est contractus onerosus, quo vir et femina
habiles tradunt et acceptant ius in corpus, exclusivum et perpetuum, in
ordine ad actus per se aptos ad generationem (cfr. can. 1081). Dicitur:
*. Cfr. De Smet, O. c. n. 193; Ned. Kath. Stcmmcn, 1905, p. 12 sq. ; Revue du
clergé français, t. 1, p. 745 sq. -----Matrimonium derivatur: secundum alios a
vocibus mater et munus, quia matris praecipue munus est generare et educare pro-

— 529 —

1. Contractus onerosus; quibus indicatur actus constitutivus matrimo­
nii, secundum haec can. 1081, § i : « Matrimonium facit partium consen­
sus inter personas iure habiles legitime manifestatus; qui nulla humana
potestate suppleri valet. >
2. Vir et femina habiles; quibus assignatur subiectum matrimonii, sci­
licet vir et femina, qui actu rationis usu gaudent, neque impedimento
dirimente ligantur (cfr can. ιο8ί, § i).
3. Tradunt et acceptant ius in corpus, exclusivum et perpetuum, in
ordine ad actus per se aptos ad generationem; quae suo loco magis evol­
ventur. En obiectum essentiale contractus matrimonialis, in quod igitur
voluntas necessario ferri debet. Dato autem in istud obiectum consensu,
eo ipso matrimonium constituitur, quin
quod olim plures censebant —
accesserit copula. Ita Nicolaus I in Resp. ad Consulta Bulgarorum, * Innoc. Ill in c. 22 de Spons.,7 Eugenius IV in Decreto pro Armenis’ etc.
Ita quoque can, 1080, § 1 modo citatus. Et confirmatur ex eo, quod certo
verum matrimonium contractum est inter B. Μ. V. et S. losephum, quin
tamen copula accesserit (S. Alf. VI. 879).
'

Coroll. Ius reciprocum in corpus compartis, illudque exclusivum et perpetuum,
est verum et solum obiectum essentiale contractus matrimonialis. Hinc matrimo­
nia, quae dicuntur ad tempus, aut ad experimentum, aut amicale, non sunt vera
matrimonia. 4
Communio mensae, tori et habitationis pertinent tantum ad integritatem, unio
animorum ct bonorum ne ad integritatem quidem, sed solum ad bonum exitum
seu ad melius esse.

II. Matrimonium in facto esse est ipsamet coniunctio seu vinculum 701
permanens,quod ex contractu exsurgit.
Matrimonii haec tradi solet definitio, ex Iure Rom. fere desumpta:
Maritalis coniunctio viri et feminae habilium individuam vitae societa­
tem retinens seu secum ferens. In qua definitione vox coniunctio active
sumpta matrimonium in fieri, passive sumpta matrimonium in facto esse
denotat. Per individuam autem vitae societatem unitas et indissolubilitas matrimonii designantur.
i

I

i

lem; secundum alios a sola voce mater, «nam m onium mera vocis productio est.
ut a « pater » patrimonium, a « sanctus > sanctimonia » (Forcellini, Totius latinitatis lexicon, ad vocem Matrimonium), Denominatur autem a matre potius quam
a patre, quia onera matrimonii, scilicet conceptio et partus prolis, ad matrem
spectant, item potissimum saltem educatio. Matrimonium etiam dicitur coniugium a coniugcndo, consortium a cum ct sorte, nuptiae et connubium a nubendo,
quia puellae olim caput obnubebant seu velabant, antequam viro tradebantur.
‘. Denz.-Bannw. n. 334----- ’. Denz.-Bannw. n. 404.------ ’ Denz,-Bannw. n. 703.
----- \ Encycl. Casti connubii (A. A. S. 1930, p. 558).
W. M. T. Μ. II.

34

— 53° —
Coroll. Afalrimonium, etiam abstraciione facta a ratione sacramenti, non solmn
pertinet ad ordinem iustitiae ct temperantiae, verum etiam ad ordinem religionis.
Ita docet Leo XIII in Encyclica Arcanum,' ubi matrimonium dicitur · sua natu­
ra, sua vi, sua sponte sacrum.» Ita etiam docet Bened. XV.: Idem eruitur ex
eo, quod finis matrimonii non est sola procreatio ct educatio liberorum ut sic, sed
tanquam servorum Dei. Quin etiam Deus inde ab initio supernatural! ordinatione
primitiva omni matrimonio indidit rationem adumbrationis unionis supernatural
’ tam Verbi Divini cum natura humana quam Christi cum Ecclesia; quod docent
Innocentius III, ’ Honorius III,4 Leo XIII, * et Boned. XV ·.

CAPUT II.

Expositio

uberior.

Expositio uberior maxime continetur evolutione proprietatum ipsius
consensus matrimonialis. Porro ex utraque parte requiritur consensus
verus, plene deliberatus, satis immunis ab ignorantia, errore, vi et metu,
externus, alten parti intimatus et simultaneus. Dicitur:
702

I. Verus seu internus, a. v. requiritur actus voluntatis contrahendi
matrimonium (cfr. can. 1081 et 1086).
In foro interno asserenti, se ficte tantum consensisse, credendum pro
personae veracitate. In foro externo fictio non admittitur, nisi probetur
(can. 1086, § 1); quod passim admodum difficile erit.
Qui ficte consentit, peccat contra iustitiam nisi iniuste cogatur ad matrimonium;
at satis probabiliter non committit sacrilegium, nisi adsit abusus ritus sacri. Ratio
est, quia ob defectum consensus decst sacramentum, quod possit violari (S. Alf.
VI, 62). Tenetur vero: i° abstinere ab eis, quae solis coniugibus licent; 2” cum
alio non contrahere matrimonium, antequam iudex ecclesiasticus secundum nor­
mam a iure praescriptam declaraverit, priores nuptias fuisse nullas; 30 reparare
damnum per fictionem causatum, nisi quis iniuste ad matrimonium coactus sit.
Porro passim damnum reparare nequit nisi nunc vere consentiendo. Ratio est,
quia pars decepta passim aliud matrimonium inire nequibit, eo quod fictio, ideoque
nullitas priorum nuptiarum passim probari non poterit. Atque ex hoc ipso accedit
alia ratio nunc vere consentiendi, scilicet periculum incontinentiae secus ex cohabitatione protrahenda oriturum. Denique, si forte proles suscepta sit, etiam huius
bonum exigit matrimonium. Excusatur tamen qui ficte consensit, a vero consensu
praestando: i° si iniuste ad matrimonium coactus est; quo casu ne damnum repa­
rare quidem tenetur ; 2° si etiam altera pars ficte consensit, vel si ista iuri suo
renuntiavit; 30 si ex vero matrimonio damna multo maiora oriunda praevidentur;
quo casu damnum alio modo reparari debet (S. Alf. VI, 887, 1113).

703

Π· Plene deliberatus; ut dictum est de contractibus generatim (t. 1.
10 Febr. 1880. ----Encycl. Casti connubii (A. A. S. 1930, p. 570. ---Cap. Gaudemus, Dc divortiis (Decretal. 1. 4, tit. 19, c. 8). ----- 4. Cap. Ex parte
tua. Dc transactionibus (Decretal. 1. 1, tit. 36, c. 11. ----- *. Encycl. Areanum.
-----*. Encycl. Casti connubii (A. A. S. 1930, p. 552).
’ «'i

— 531 —

n. 834). Hinc invalidum foret matrimonium contractum ab amente, dor­
miente vel plane ebrio. Quoad semi-ebrios et plus minusve fatuos valor
facile dubius erit. Amentes, qui lucida habent intervalla, quandoque isto
tempore satis rationis compotes sunt; attamen, ut docet S. Thomas
(Suppi, q. 58, a. 2), « non est tutum quod matrimonium contrahat, quia
nesciret prolem educare ». Quandoque tamen eiusmodi matrimonium
recte commendatur, v. g. ad legitimandam prolem. Facilius interim huiusmodi matrimonium suadebitur, ubi vir taliter amens est. quam ubi femi­
na, ob maius periculum prolis ex parte feminae amentis. Si uterque sit
taliter amens, vix aut ne vix matrimonium inter illos licitum esse potest.
Si iusta quaedam causa taliter amentem ad matrimonium admittendi
subesse videatur, res prudenter ad Ordinarium deferetur.1
ill. Satis immunis ab ignorantia; quocirca observes, ignorantiam 704
differre ab errore. Ignorantia est mere defectus scientiae, et opinionem
seu iudicium non importat ; error vero importat opinionem seu iudicium,
illudque falsum. Iam vero ignorantia obiecti matrimonialis irritat consen­
sum, quia voluntas non fertur in incognitum. Hinc:
Curuli. I. Qui ignorant, matrimonium esse societatem permanentem inter virum
et mulierem ad filios procreandos, invalide contrahunt (can. 1082, § 1). Haec
ignorantia post pubertatem non praesumitur (can. 1082, § 2). Dicitur permanen­
tem; qua voce non intelligitur indissolubilitas proprie dicta seu proprietas essen­
tialis matrimonii ; secus Codex etiam mentionem faceret aliarum proprietatum
aeque essentialium, v. g. unitatis; sed intelligitur aliqua permanentia, quae plus
minusve durare debet, et in omni societate supponitur.
Corull. II. Qui ignorant, procreationem prolis obtineri, mediante unione corpo­
rali, videntur invalide contrahere, quia habetur ignorantia obiecti, i. e. iuris m
corpus, in ordine ad filios procreandos.
Coroll. III. Qui ignorant solum modum unionis seu copulam, habent sufficien­
tem obiecti notitiam, quia dicta ignorantia non impedit, quominus, explicite tra­
dendo ius in corpus in ordine ad procreationem, saltem implicite tradant ius in
actus de se aptos ad generationem. Ita etiam S. C. C. ’ Praedicta autem valent,
etiamsi quis, cognita veritate, matrimonium non iniisset, siquidem non quaeritur,
quid quis fecisset, sed quid fecerit.

1V. Satis immunis ab errore. Error respicere potest obiectuni matri- 705
monii huiusve proprietates, personam huiusve qualitates, denique valo­
rem matrimonii. Iam vero:
i. Error circa obiectuni matrimonii irritat contractum matrimonialem,
quia tunc voluntas fertur in obiectuni diversum ab obiecto contractus
matrimonialis, ita ut consensus in obiectuni matrimonii desit.
’. Ita fere Dens, De matrimonio, n. 97.

’. 15 Mart. 1856; 18 Dec. 1869.

— 532 —
Coroll. I. Invalide contrahunt: i° qui censent, matrimonium non ordinari ad
filios procreandos; 2° qui censent, filios alio modo ac per unionem corporalem
procreari, puta per unionem animorum.
Coroll. II. Valide contrahunt, qui errant circa solum modum unionis corporalis.

2. Simplex error circa matrimonii unitatem vel dissolubiliiatem aut
sacranientalem dignitatem, etsi det causam contractui, non vitiat consen­
sum (can. 1084). Ratio est, quia in casu non habetur error circa obiectum
contractus matrimonialis simpliciter sumptum, sed tantum circa illud,
quod in obiecto quasi secundarium seu consequens est ; a. v. non erratur
circa ius in corpus compartis, sed aut circa ius exclusivum vel perpe­
tuum, aut circa dignitatem consensui matrimoniali insitam. Atqui talis
error non impedit, quominus consentiens in ius in corpus, saltem impli­
cite consentiat in ius exclusivum et perpetuum, atque in dignitatem con­
sensui insitam (cfr. S. Thom. Suppi, q. 51, a. 2, ad 2). Dictum est:
a) Simplex error; nam invalide contrahitur, si alterutra vel utraque
pars positivo voluntatis actu excludat essentialem aliquam matrimonii
proprietatem (can. 1086, § 2), vel, si de baptizatis agitur, matrimonii
sacramentalitatem. Hinc S. Sedes pluries invalida declaravit matrimonia
illorum haereticorum, qui, spectato eorum ritu ineundi nuptias, explicite
vel implicite stipulantur, matrimonium in casu adulterii solutum iri. ’
b) Etsi det causam contractui; etenim quaeritur tantum, quid quis
fecerit, non autem, quid, errore deficiente, fecisset.
3. Error circa personam invalidum reddit matrimonium (can. 1083, §
1); idque valet, sive invincibilis sive vincibilis est error, sive antecedens
seu dans causam contractui sive mere concomitans. Ratio est, quia in
casu consensus fertur in obiectum, diversum ab obiecto contractus prae­
sentis : nam consensus respicit ius in corpus v. g. Petri, cum obiectum
contractus praesentis sit ius in corpus v. g. Pauli. Deest igitur consensus
in obiectum huius contractus.
4. Error circa qualitatem ' personae passim non irritat matrimonium ;
idque valet, etiamsi error dederit causam contractui et dolo inductus sit.
Ratio est, quia talis error non impedit, quominus consentiatur in sub­
stantiam obiecti. Consonat can. 1083, § 2.

Dixi passim non irritat matrimonium; nam irritat illud:
a) Si error qualitatis redundet in errorem personae (can. 1083, § 2. i°).
Id autem locum habet, quando qualitas, circa quam erratur, personam
’. s. Off. 6 Apri) 1843 (Collect, n. 965). ----- ‘. Si errans consensum suum alligat
qualitati tanquam conditioni sine qua non, matrimonium utique invalidum est; non
tamen ratione erroris, sed ob conditionem deficientem.

— 533 —

ab omni alia distinguit, et contrahens personam, quacum contrahere in­
tendit, praecise per illam qualitatem sibi determinat; ut si quis intendit
contrahere cum primogenita principis, et externe contrahit cum alia,
quam primogenitam esse erronee putat (S. Alf. VI, 1010, 1013, 1015).
b) Si persona libera matrimonium contrahat cum persona quam libe­
ram putat, cum contra sit serva, servitute proprie dicta. Ita vi iuris posi­
tivi ecclesiastici (can. 1083, § 2, 2°). Requiritur autem servitus proprie
dicta, i. e. quae cousque sese extendit, ut homo velut animal irrationale
(secundum operas) emi et vendi possit (S. Alf. VI, 1017, 1018; t. I,
P· 537)·
Quaer., num valeat matrimonium, si persona infidelis libera cx errore personam
fidelem, quae sit serva, duxerit.
Resp. Plures negant, quia lex non distinguit. Alii affirmant, quia impedimentum
in casu nullam partem afficere videtur; non partem infidelem, quia non subditur
Ecclesiae; neque partem fidelem, cum impedimentum in favorem solius partis
liberae errantis constitutum videatur.

5. Denique scientia aut opinio nullitatis matrimonii consensum matri­
monialem necessario non excludit (can. 1085). Ratio est, quia talis scien­
tia aut opinio non necessario impedit, quominus quis, quantum est ex se,
habeat voluntatem contrahendi. Si casus occurrat, videndum, utrum contrahens de facto, quantum erat ex se, intenderit matrimonium. Quodsi
illud locum habuerit, matrimonium statim valebat, si opinio erat falsa; si
vera erat, matrimonium postea convalidari potest. — Si autem contra­
hens cum scientia aut opinione nullitatis, intendat concubinatum vel sim­
plicem caeremoniam civilem, deest consensus. Dixi intendat, quia valori
non obstat, quod quis mere censet, ’ esse concubinatum vel meram caere­
moniam. Practice facilius dubitatur de intentione veri matrimonii con­
trahendi, si agitur de catholicis bene instructis, qui ob aliquam causam
mere civiliter contrahunt, in eiusmodi matrimonio meram caeremoniam
vident, et ideo facilius non quaerunt matrimonium proprie dictum sed
tantum commodum legale. Catholici indifferentes et non bene instructi
facilius praesumuntur valide contrahere, a fortiori acatholici.:
V. Satis immunis a vi et metu. Quocirca can. 1087: «Invalidum quo- 706
que est matrimonium initum ob vim vel metum gravem ab extrinseco
et iniuste incussum, a quo ut quis se liberet, eligere cogatur matrimo­
nium. — Nullus alius metus, etiamsi det causam contractui, matrimonii
nullitatem secumfert. » Itaque:
’. S. C. de Prop. Fid. 1 Oct. 1785 (Collect, η. 580). ----ad Archiepisc. Colonienscni.

S. Off. 2 lui. 1897,

— 534 —

i. I is absoluta invalidum reddit matrimonium ; cum in casu actus ex­
ternus ponatur sub coactione physica, animo prorsus reluctante, deest
consensus voluntatis. Quoad vim seu violentiam secundum quid (t. I,
n. 28) sufficiunt dicta de plena deliberatione requisita, atque dicenda
de metu.
2. Quoad metum * valent haec :
a) Metus gravis, ab extrinseco et iniuste incussus, a quo ut quis se
liberet, eligere cogatur matrimonium, hoc dirimit (can. 1081. § 1), saltem
ex iure canonico. Dicitur :
a) Metus gravis; sive absolute sive relative ad personam, cui metus
incussus est. Non refert, utrum quis sibi an intime sibi iunctis grave
malum timeat.
β) Ab extrinseco incussus; i. e. a causa libera; hinc v. g. validum
foret matrimonium initum e metu, ne secus dura agatur vita.
y) Iniuste incussus. Iam vero metus certo iniuste incutitur, si quis
medio iniusto utitur, seu medio iniusto extorquet matrimonium sive de­
bitum sive non debitum, seu—ut alii idem enuntiant—si incutiens metum
non habet ius exsequendi, quod minatur; ut si pater, qui deprehendit
iuvenem turpiter agentem cum filia, illi mortem minatur, nisi eam ducat.
Disputatur, num metus iniuste incutiatur, si quis medio in se non iniusto ex­
torqueat matrimonium indebitum, seu si incutiens metum habeat quidem ius exse­
quendi quod minetur, sed non habeat ius in matrimonium ; ut si puella iuveni
homicidae comminetur, se eum esse denuntiaturam iudici, nisi ipsam ducat; vel si
medicus, qui tenetur tantum ex caritate puellae aegrotae curam suscipere, auxi­
lium suum deneget, nisi puella ipsi nubat.
Resp. Alii affirmant, quia iniuste agit, qui per metum gravem obtinere conatur
id — puta matrimonium — ad quod ius non habet. Alii negant, quia non agit
iniuste, qui alii offert medium — puta matrimonii electionem — quo evitet dam­
num, quod sine iniustitia ei inferri potest. Sed distinguendum videtur ita: Si evi­
tatio mali imminentis — v. g. denuntiationis iudici vel curae medicae denegatae —
tanti valons aestimatur, quanti est matrimonii electio, negandum videtur, quia non
habetur pactio iniusta. Secus si evitatio mali imminentis tanti non valet ; tunc enim
pactio iniusta est (cfr. S. Alf. VI. 1051, 1053).

d) A quo ut quis sc liberet, eligere cogatur matrimonium. Haec certo
verificantur, ideoque certo invalidatur matrimonium, si metus incutitur
ad extorquendum matrimonium cum metum incutiente. Pariter invali­
dum videtur, si metus incutitur ad extorquendum matrimonium cum
alio ac metum incutiente, quia habetur re vera coactio ad ipsum matri­
monium.
‘. Quid sit metus et quotuplex distinguatur, vide t. T, n. 838 ct 839.

— 535 —
Controvertitur vero, utrum ncccssc sit, ut metus incutiatur ad extorquendum
matrimonium, an sufficiat intentio matrimonii a parte timentis malum, qui in ma­
trimonio videt remedium necessarium contra maius malum vitandum. Alii negant
requiri metum incussum ad extorquendum matrimonium, et rationem petunt ex
tenore Codicis « a quo ut quis etc. » Sed affirmandum videtur, quia ante Codicem
satis communiter docebatur, requiri metum incussum ad extorquendum matrimo­
nium. Codex autem non praesumitur a veteri dispositione recessisse, nisi tenor
legis illud Satis significet; quod posterius locum non habet, cum canon bene cum
veteri dispositione componi atque ita intelligi queat : « a quo ut quis se liberet,
eligere cogatur matrimonium », nimirum quia metus incutitur praecise ad extor­
quendum matrimonium. Si metus alio fine incutitur, non ita proprie cogitur ad
electionem matrimonii (S. Alf. VI, 1049).

f) Saltem ex iure canonico. Disputatur, num etiam ex iure naturali,
ita ut metus descriptus etiam infidelium matrimonia irritet. Alii ne­
gant, quia metus non impedit consensum simpliciter voluntarium in
contractum. Alii affirmant, quia contractus, a metu graviter iniurioso
causatus, et irrescindibilis (ideoque talis, ut gravis iniuria, quae causa
fuit contractus, reparari nequeat), excludendus videtur. Atqui, admissa
priori sententia, haberetur talis contractus, scilicet matrimonium, quippe
quod rescindi nequeat. Posteriorem sententiam admittit .Ç. Thomas
(Suppi, q. 47, a. 3; cfr. S. Alf. VI. 1054: Horn. Ap. tr. 18. n. 64).
Obi. Admissa posteriori sententia, etiam metus non incussus ad extorquendum
matrimonium, illud invalidaret, quia talis metus etiam iniuriam involveret, quae
iam non posset reparari.
Resp. Metus non incussus ad extorquendum matrimonium involvit quidem iniu­
riam, sed independentem a matrimonio, cuius occasio tantum, non causa fuit;
iniuria autem a matrimonio independens reparari potest, etiamsi matrimonium va­
lidum sit, atque iam rescindi nequeat.
Quaer., num, spectato solo iure canonico, valeat matrimonium, si pars metum
passa sit infidelis.
Resp. Plurcs negant, quia lex non distinguit. Alii affirmant, quia impedimentum
in casu nullam partem afficere videtur. Non partem infidelem, quia non subditur
Ecclesiae ; neque partem fidelem, cum impedimentum in favorem solius partis
metum passae constitutum videatur.
Spectato iure naturali, dictum matrimonium a pluribus pro invalido habetur,
secundum exposita.

•
b) Nullus alius metus (puta: levis, gravis, sed iuste incussus), etiamsi
det causam contractui, matrimonii nullitatem secumfert (can. 1087. § 2)
Patet, si sermo est de metu iuste incusso : si de metu leviter iniusto agi­
tur, deducitur ex eo, quod ex una parte metus non impedit consensum
simpliciter voluntarium, ex altera parte iniuriae levis reparatio non tanti
facienda est, ut ob eam exclusam contractus invalidus dici debeat (S. Alf.
VI, 1055). Praeterea notes:

— 536 —
a) Qui per nictum gravem et iniustum alium ad matrimonium cogit, peccat
graviter tam contra iustitiam quam — ob nullitatem sacramenti — contra reli­
gionem. Tenetur igitur iniuriam reparare etiam — si alia ratione reparari nequit—
convalidando matrimonium, ad nutum metum passi (S. Alf. VI, 1057).
β) Ecclesia in impedimento metus nunquam dispensat, quia dispensatio firmaret
iniuriam parti metum passae illatam, efficeretque, ut metum incutiens ex suo cri­
mine commodum perciperet.
Quomodo matrimonium ex metu contractum convalidari possit, postea expo­
netur.

707

VI. Externus seu manifestus (can. 1081, § 1); quae qualitas requiritur
tam quia matrimonium contractus est (t. I, n. 834), quam ut sacra­
mentum sit : sacramentum enim sine signo sensibili non subsistit. Si quis
externe non autem interne consensit, ad matrimonium revalidandum
sufficit postea consensum internum supplere. Ceterum ad valorem non
refert, utrum consensus verbis an alio signo puta nutu exprimatur. Im­
mo per se etiam silentium, v. g. ex parte sponsae, spectatis adiunctis,
pro manifestatione consensus esse potest.
Quoad liceitatem autem ex praecepto Ecclesiae requiritur, ut « sponsi
matrimonialem consensum exprimant verbis; nec aequipollentia signa
adhibere ipsis licet, si loqui possint » (can. 1088, § 2). Haec obligatio
gravis videtur.

708

VII. Alteri parti intimatus; atque quidem a contrahente vel huius
nomine, prout expositum est t. I, n. 834.

709

VIII. Simultaneus, quia secus non vere in unum consentiunt. Sufficit
tamen, ut unus consentiat, alterius consensu persistente (t. T, n. 834).
Coroll. I. Matrimonium, ut alii contractus, etiam infer absentes — puta per
merum nuntium, per litteras, ope telephoni vel telegraplii — contrahi potest. Ab iis
autem, qui forma ecclesiastica astringuntur, hoc iam fieri nequit, nani « ad ma­
trimonium valide contrahendum ncccssc est, ut contrahentes sint praesentes sive
per se ipsi sive per procuratorem (can. 1088, § τ).
Coroll. II. Matrimonium, aeque ac alii contractus, etiam per procuratorem iniri
potest (can. cit.). At ex can. 1089. firmis dioecesanis statutis desuper additis,1 ut
matrimonium per procuratorem valide ineatur, requiritur:
i° Ut procurator habeat mandatum speciale ad contrahendum cum certa per­
sona (§ 1).
2° Ut mandatum sit subscriptum a mandante et vel a parocho aut Ordinario
loci in quo mandatum fit, vel a sacerdote ab alterutro delegato, vel a duobus
saltem testibus. — Si mandans scribere nesciat, id in ipso mandato adnotetur ct
alius testis addatur, qui scripturam ipse quoque subsignet ; secus mandatum irri­
tum est (§ 2).
3° Ut, antequam procurator nomine mandantis contraxerit, hic mandatum non
revocaverit nec in amentiam inciderit : quia tunc invalidum est matrimonium,
licet sive procurator sive alia pars contrahens haec ignoraverint (§ 3).
’. Statuta desuper addita non respiciunt valorem.

— 537 —
*4 Ut procurator munere suo per se ipse fungatur (§ 4). Hinc procurator alium
delegare nequit, nec, ut videtur, ista facultas a mandante ci concedi potest.
Nota. Matrimonio per procuratorem vel per interpretem contrahendo parochus
ne assistat, nisi adsit iusta causa et de authenticitatc mandati vel de interpretis
fide dubitari nullo modo liceat, habita, si tempus suppetat, Ordinarii licentia
(can. JO91).

SCHOLION.
De matrimonio conditionali.

Ex conditionibus, quae contractui matrimoniali adici possunt, aliae
substantiae matrimonii non repugnant,1 aliae repugnant ei utpote re­
stringentes iura matrimonio essentialiter annexa.3 De singulis seorsim
dicemus, eisque pertractatis, quaedam addemus de matrimonio sub mo­
do, causa vel demonstratione.
1. Conditiones non repugnantes substantiae matrimonii. 1. Matri- 710
monium sub conditione de praeterito ’ vel de praesenti ' valet vel non
valet, prout conditio impleta vel non impleta est (can. 1092, 40). Usus
autem licitus matrimonii suspenditur, donec de impletione constet (S.
Alf. VI, 890).
2. Matrimonium sub conditione de futuro ita diudicandum :
a) Si conditio est de futuro necessario 3 (ut tali cognito) statim valet,
nisi contrahentes intendant matrimonium suspendere usque ad conditio­
nis eventum. In foro externo haec conditio pro non adiecta habetur (can.
1092, i°), i. e. matrimonium statim validum censetur, nisi intentio suspensiva probetur (S. Alf. VI, 891).
b) Si conditio est de futuro impossibili ' (ut tali cognito), matrimonium
nullum est, si serio apponatur. In foro externo haec conditio pariter pro
non adiecta habetur (can. 1092, i°). seu contrahens praesumitur matri­
monium voluisse, donec contrarium probetur (S. Alf. VI. 891).
c) Si conditio est de futuro contingente, ita dicendum :
a) Si conditio licita est,7 valor matrimonii suspenditur (can. 1092,
3° ; S. Alf. VI, 892).
g) Si conditio turpis est * et serio apponitur, matrimonium secundum
plures simpliciter nullum est, sed probabilius valor tantum suspenditur
(t. I, n. 849). In foro externo etiam haec conditio pro non adiecta habe­
tur (can. 1092, i°; S. Alf. VI, 891).
'. Contraho tccum, si virgo es.
‘. Contraho tecum, si a copula abstineas.
----- *. Contraho tecum si hoc vel illud fecisti.
\ Contraho tecum, si nobilis
es. ----- *. Contraho tecum, si sol crastina dic orietur.
‘. Contraho tecum, si
solem exstinguas. ------’. Contraho tccum, si parentes mortui fuerint.------ *. Con­
traho tccum, si copulam admiseris.

II. Conditiones repugnantes substantiae matrimonii. De hisce ita
can. 1092, 2°: « Conditio semel apposita et non revocata, si sit de futuro
contra matrimonii substantiam, illud reddit invalidum. » Fusius eandem
doctrinam tradit Greg. IX, « Si conditiones contra substantiam coniugii
inserantur, puta si alter dicat alteri : Contraho tecum, si generationem
prolis evites, vel : donec inveniam aliam honore vel facultatibus ditiorem,
aut : si pro quaestu adulterandam te tradas, matrimonialis contractus,
quantumcumque sit favorabilis, caret effectu.»1 Itaque:
1. Conditiones contra substantiam matrimonii eae sunt, quae repu­
gnant obiecto contractus matrimonialis, i. e. :
a) Sive iuri in corpus com partis, a. v. iuri ad actus de se aptos ad
generationem, ut si dicas: Contraho tecum, si copula abstineas; si eam
onanistice peragas.
b) Sive iuri exclusivo in corpus com partis seu unitati matrimonii, ut
si dicas: Contraho tecum, si pro quaestu adulterandam te tradas.
c) Sive iuri perpetuo in corpus com partis seu indissolubilitati matri­
monii, ut si dicas : Contraho tecum, si post unam alteramve prolem pro­
creatam copula eave recte facta abstineas ; vel : Contrahimus, donec vita
domestica perturbetur vel alii nubamus, et similia (S. Alf.
881, 882).

711

Coroll. /. Non sunt contra substantiam matrimonii, ideoque illud non invalidam
conditiones, quae adversantur bono prolis morali seu religioso; ut si dicas: Con­
traho tccum, si prolem in infidelitate, in hacresi educes. Ratio asserti est, quod
dicta conditio non repugnat obiccto contractus matrimonialis. Accedit quod Eccle­
sia eiusmodi matrimonia reprobavit quidem, sed nunquam invalida declaravit. Dcnique, admissa sententia contraria, etiam invalida forent matrimonia contracta
sub conditione prolem educandi in aliis delictis ; quod quoad sciam nemo admi­
serit.
Coroll. 11. Neque sunt contra substantiam matrimonii conditiones, quae adver­
santur bono prolis physico, ut si dicas : Contraho tecum, si abortum procures, si
prolem natam abicias vel interficias. Ratio iterum est, quia nec eiusmodi conditio
obiccto contractus repugnat.
'’Tv

2. Conditiones sub 1 expositae repugnant substantiae matrimonii, si
vere auferunt vel diminuunt ipsum ius ex contractu matrimoniali exo­
riendum, seu si apponuntur tanquam ex iustitia implendae, seu si in
pactum deducuntur, vel saltem ita intenduntur, ut contrahens positive
intendat tali, non autem alia ratione contrahere. Ratio autem est. quia
dictae conditiones ita intellectae impediunt, quominus consentiatur in
obtectum contractus matrimonialis (n. 700).
Si praedictae conditiones non deducuntur in pactum, neque alterutra
‘. C. ult. dc condit, appos. in desp. vel in aliis contr. ; cfr. Collect, de Prop. Fid.
η 222, Joo. 1327 ad dub. 3, 1465.

— 539 —
pars alia ratione consensum in obtectum contractus matrimonialis re­
stringit, matrimonium validum est. Itaque valori non obstant:
a) Mera voluntas seu propositum vel etiam quaedam sine pacto con­
ventio sive a copula abstinendi, sive eam onanisticc peragendi, sive unam
alteramve prolem procreandi, dc cetero matrimonio abutendi, sive a co­
pula recte facta abstinendi, donec ad meliorem fortunam pervenerint,
etc.
b) Merum propositum servandi in matrimonio perpetuam continen
tiam.
c) Simplex promissio, qua contrahentes e sola fidelitate sese obligant
ad continentiam servandam.
d) Potum servandi castitatem, quo alterutra vel utraque pars soli Deo
sese obligat vel obligare attentat.
Quaer. I, num repugnet substantiae matrimonii, ideoque illud invalidet conditio
pacta servandi perpetuam continentiam.
Resp. Alii affirmant, quia matrimonium essentialiter tradit ius in usum corpons
compartis. Atqui hoc ius praedicto pacto excluditur. Ergo tale pactum destruit
obicctum contractus matrimonialis. ’
Alii censent matrimonium eiusmodi posse esse validum, quia pactum illud ita
intendi potest, ut relinquat ius radicale seu ligatum, excluso solo iure expedito in
usum corporis. Atqui, inquiunt, prius tantum, non alterum pertinet ad substantiam
matrimonii ; quod autumant, eruendum esse ex eo quod salvo vinculo coniugali,
ius expeditum amittitur per adulterium, vel etiam per pactum castitatis servandae
initum post matrimonium contractum (cfr. S. Alf. VI, 881, i°, 882, t°).
Quaer. 2, num repugnet substantiae matrimonii ideoque illud invalidet, conditio
pacta a copula abstinendi ad tempus, puta donec ad meliorem fortunam pervene­
rint ; vel copulam tunc solum habendi, cum conceptio minus probabilis est.
Resp. Theoretice loquendo responderi potest, quod responsum est ad quaestio­
nem praecedentem. Sed practice observandum : i° casu, quo verum pactum
habetur, illudque — ut fieri solet — non adicitur c motivo virtutis, matrimonium
invalidum esse, cum (practice) ius tam expeditum quam radicale limitetur.
Nola. < Parochi sine urgent issima causa nunquam admittere debent haec matri­
monia conditionalia, propter plura inconvenientia et difficultates quae deinde oc­
currere possunt contra ipsorum validitatem > (S. Alf. VI. 892).

III Matrimonium initum sub modo validum est. Modus enim sup- 712
ponit contractum, in suo esse completum, cui apponitur. Attamen matri­
monium invalidum est: iu si modus seu potius quasi-modus adicctus
repugnat substantiae matrimonii, et in pactum deducitur, ut : < Contraho
'. Aliqui immerito hanc sententiam probare conantur ex eo, quod B Μ. V quae
virginitatem perpetuam voverat, ut licite cum S Tosepho contraheret, debuit inire
pactum castitatis servandae. Etenim ad licite contrahendum sufficiebat, ut certo
novisset, sive naturaliter, sive per revelationem, puta de virginitate nunquam
amittenda, coniugcm non esse usurum matrimonio.

540
tecum, sed debes abstinere a copula recta » ; 2° si utraque vel alterutra
pars positive intendit, se ista tantum ratione, non alia obligare. Ratio est,
quia tunc quid substantiale obiecti excluditur, ita ut consensus in illud
deficiat. Sed in hisce casibus non agitur de modo proprie dicto, quippe
qui, ut dictum est, contractum completum supponat.
Nota. Consensus matrimonialis praestitus perseverat, donec revocetur;
et praesumitur perseverare, donec de eius revocatione constiterit; quod
valet, etsi matrimonium invalide ratione impedimenti initum fuerit (can.
1093).

SECTIO II.
De divisione matrimonii.
713

Matrimonium maxime dividitur:
I. In validum seu verum et invalidum. Matrimonium invalidum dici­
tur putativum, si in bona fide ab una saltem parte celebratum fuerit,
donec utraque pars de eiusdem nullitate certa evadat (can. 1015, § 4)’

II. In legitimum, ratum et ratum et consummatum.
1. Legitimum dicitur: Matrimonium validum inter non baptizatos
(can. 1015, § 3).
2. Ratum est : Matrimonium validum inter baptizatos, nondum con­
summatione completum (can. 1015, § 1).2 Nomine matrimonii rati etiam
videtur venire matrimonium inter non-baptizatos valide contractum, et
post utriusque coniugis baptismum persistens. At non videtur in iure
canonico nomine matrimonii rati venire matrimonium valide contractum,
sive inter partem baptizatam et partem non baptizatam, sive inter partes
non baptizatas, quarum alterutra tantum baptizatur. Utrum dicta matri­
monia sint an non sint sacramentum, non videtur referre, quia agitur
dc notione canonica potius quam de facto theologico.
3. Ratum et consummatum dicitur matrimonium validum inter bapti­
zatos, si inter coniuges locum habuerit coniugalis actus, ad quem natura
sua ordinatur contractus matrimonialis, et quo coniuges fiunt una caro
(can. 1015, § 1). Ut autem notio consummationis magis evolvatur, haec
noto :
a) Solum matrimonium validum consummari potest, seu consummatio
praesupponit matrimonium validum.
Codex non dicit de matrimonio, quod antea praesumptum dicebatur; hinc iam
evanuisse censetur. ----- ’. Ratum dicitur, i. e. ratificatum seu firmatum sacra­
mento (Cap. 7 de divort.; S. Thom. suppi, q. 59, a. 5, ad 1).

— 541 —
b) Matrimonium certo consummatur per copulam i. e. per penetratio­
nem — sive perfectam sive partialem — vasis muliebris una cum effu­
sione seminis in eo.
c) Disputatur, num matrimonium consummetur, si semen virile ad
vulvam deponatur et intra vas muliebre recipiatur. Aliqui affirmant,
praesertim, si proles enascatur, quia ita coniuges una caro efficiuntur.
Sed omnino negandum videtur, quia consummatio fit per actum coniugalem, ad quem natura sua ordinatur contractus coniugalis ; eiusmodi
autem actus in posita hypothesi deest: siquidem actus ex quo generatio
non sequitur nisi per accidens — cuiusmodi est depositio seminis ad
vulvam — nequit dici actus coniugalis, ad quem contractus coniugalis
natura sua ordinatur : verbo : deest actus de se aptus generationi (S.
Thom. in 4. dist. 41, q. un. a. 1, sol. 4. ad 2).
d) A fortiori matrimonium non consummatur, si semen mere fortuito,
puta occasione pollutionis vel ope foecundationis artificialis, ut dicitur,
in vaginam immittitur.
e) Celebrato matrimonio, si coniuges simul cohabitaverint, praesumi­
tur consummatio, donec contrarium probetur (can. 1015, § 2).

III. In publicum et secretum seu conscientiae. Publicum est, quod
celebratur « in facie Ecclesiae », ut dicitur, seu cum solita publicitate.
Secretum seu conscientiae est, quod celebratur, omissis denuntiationibus
et secreto, ad normam canonum 1105-1107 (can. 1104); de quibus postea
dicetur. Notes etiam, matrimonium clandestinum, ut olim dicebatur, i. e.
matrimonium quod, non adhibita forma legitima seu sine parocho et tes­
tibus contrahebatur. Hodiedum eiusmodi matrimonium valide contrahi
nequit nisi inter acatholicos (can. 1099, § 2)·
ΙλΓ. In ecclesiasticum et civile. Ecclesiasticum est, quod initur secun­
dum leges ecclesiasticas ; civile, quod contrahitur secundum leges civiles
Posterius dicitur mere civile, si matrimonium ecclesiasticum prorsus negligitur.
Denique — quod integritatis causa notare invat — matrimonium
morganaticum dicitur, quod vir nobilis contrahit cum persona inferioris
conditionis eo pacto ut uxor et proles ex ea suscipienda certam tantum
ex bonis viri partem recipiant, a ceteris autem bonis atque a titulis et
dignitatibus viri excludantur. Eiusmodi matrimonium apud Germanos
praesertim locum habebat : dicebatur, ut videtur, ad morganaticam, ob
portionem bonorum, quae altero matrimonii die uxori concedebatur,
quaeque gcrmanice dicitur Morgengabe.1
*. Cfr. Staatslexikon s. v. « Ebcnbürtigkeit >

— 542 —
SECTIO III.
De institutione, finibus, bonis, honestate
et regimine matrimonii.

1. Institutio matrimonii. Deus O. M. matrimonium prout solum con­
tractus est in ipsa maris et feminae creatione instituit. Voluit enim — id
quod vel ex ipsa maris et feminae capacitate et inclinatione generandi
patet — ut genus humanum conservetur et propagetur, idque convenien­
ter, i. e. ita ut conservationi et educationi prolis per se provisum sit.
Atqui id non fit convenienter nisi per eos qui vinculo matrimoniali
iuncti sunt. — Adhaec Deus matrimonium, in ipsa creatione institutum
et per lumen rationis promulgatum, etiam lege positiva promul­
gavit, nim. per os Adami, qui divino instinctu ductus edixit: «Hoc
nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea ; haec vocabitur Virago,
quoniam de viro sumpta est. Quamobrem relinquet homo patrem suum
et matrem, et adhaerebit uxori suae; et erunt duo in carne una.»' —
Denique ipse Deus, postquam matrimonium iam instituerat, solemniter
significavit, illud ad propagandum genus humanum ordinari : « Crescite
et multiplicamini. » 3
De institutione matrimonii, prout sacramentum est, vide n. 729.
Nota. Quatenus Deus vult, ut genus humanum per matrimonium pro­
pagetur, eumque in finem naturae humanae capacitatem et inclinationem
generandi communicavit, matrimonium dici solet officium naturae.

714

715

II. Fines matrimonii. Matrimonii tinis primarius est procreatio atque
educatio prolis; secundarius mutuum adiutorium et remedium concu­
piscentiae (can. 1013. § 1). Fines assignati sunt fines matrimonii intrin­
seci, quibus addi possunt plures fines extrinseci, qui a contrahentibus
possunt intendi. Itaque:
i. Fines intrinseci sunt:
a) Procreatio atque educatio prolis; quae constituunt finem principa­
lem. Educatio autem intelligitur educatio tam secundum corpus quam
secundum animam, eaque in cultum Dei (S. Thom. Suppi, q. 59, a. 21 ;
n. 701).
*
b) Mutuum adiutorium, quod est cum fine sub c) assignando finis
secundarius.
c) Remedium concupiscentiae seu istius dominatio; quem finem hisce
assignat Apostolus · « Propter fornicationem autem unusquisque suam
uxorem habeat;»4 et: «Melius est enim nubere quam uri. » * Hunc
finem matrimonium consequitur tum concupiscentiam sedando per actus
Gen. II, 23, 24.----- Gen. I, 28. --------- ’ Encycl. Casti connubU, 31 Dec. 1930
(A. A. S. 1930, p. 144)· ----- *· i Cor. VII, 2. ------ *. 1 Cor. VII, 9.

— 543

coniugales, tum, quatenus sacramentum est, virtute gratiae sacramentalis,
qua coniuges recte matrimonio utantur atque illicita tam in quam extra
matrimonium praecaveant.1
2. Fines extrinseci multiplices a contrahentibus licite intenduntur, puta
heredes relinquendos, generis splendorem,·1 pacem conciliandam, sanita­
tem corporis etc (S. Alf. VI, 881-883).
III. Bona matrimonii. Triplex matrimonii bonum assignari solet, 716
atque etiam a Bened. XV ’ assignatur, scilicet :
1. Bonum prolis, quod consistit in prolis conceptione, partu et educa­
tione tam quoad corpus quam quoad animam, atque, quod ad animam
spectat, tam spirituali quam religiosa (S. Thom. Suppi, q. 59, a. 2).
2. Bonum fidei seu fidelitatis, quod situm est in eo quod debitum
comparti neque ei denegatur neque cuivis alii permittitur, quodque nec
ipsi comparti conceditur quod, utpote divinis legibus contrarium et a
fide coniugali maxime alienum, concedi nunquam potest.
3. Bonum sacramenti, quo denotatur et vinculi indissolubilitas et elatio
contractus matrimonialis in efficax gratiae signum.

IV. Honestas matrimonii; quocirca notes:
717
1. Matrimonium obiective honestum est. Patet primum ex eo, quod
Deus illud instituit, Christus illud ad dignitatem sacramenti evexit, et
S. Scriptura illud commendat.4 Patet deinde ex eo, Guod est unicum
medium convenienter obtinendi propagationem generis humani a Deo
volitum (n. 714) ; item ex eo quod matrimonium ordinatur « non modo
ad propagandum genus humanum, sed ad ingenerandam Ecclesiae sobolem, cives sanctorum et domesticos Dei ; ut nimirum populus ad veri Dei
et Salvatoris nostri Christi cultum et religionem procrearetur atque edu­
caretur. » ‘
Coroll. Omnes (matrimonii capaces) possunt matrimonium contrahere,
qui iure non prohibentur (can. 1035). Quod etiam valet de iis, qui ne­
queunt procreare nisi prolem miseram. « Fas profecto non est. ita Pius
*
XI,
homines, matrimonii cctcroqui capaces, quos, adhibita etiam omni
cura et diligentia, nonnisi mancam genituros esse prolem conicitur, ob
eam causam gravi culpa onerare, si coniugium contrahant, quamquam
saepe matrimonium iis dissuadendum est. »
Nec praedicti per se (saltem practice) levis culpae argui possunt ; nam
* “■
·
’. Buys, Ned. Kath. Stcinmen. 1930, p. 326 ct 333.----- ‘. Cfr. Catech. Rom. q. 13.
----- ’. Encycl. Casti connubii (A. A. S. 1930, p. 543).
\ 1. Cor. VII. 9, 28,
36, 39; i Tim. IV, 1-3; V, 14; ad Eph. V, 22-23; ad Hebr. XIII, 4.
1 Encycl.
Leon. XIII Arcanutn, 10 Febr. 1880; Encycl. Pii XI Casti connubii, 31 Dec. 1930
(A. A S. 1930, P· 544)·
’ Encycl. Casti connubii (A. A. S. 1030, p. 565).

— 544 —
quoad prolem, huic semper melius est, sic esse quam non esse;
*
quoad
incommoda societati et familiae exoriunda, non constat, ius validissi­
mum contrahendi matrimonii vitationi istorum incommodorum non prae­
valere. Accedit, quod etiam ii, de quibus dicimus, procreando prolem,
utut miseram, ad bonum speciei conducunt (t. I, n. 740). Confirmatur
praxi Ecclesiae, quae dictos homines nullo modo a matrimonio arcet
(S. Thom. Suppi, q. 64, a. 1, ad 4; S. Alf. VI, 951).
Num Status aliquibus matrimonium interdicere possit, sub V expo­
nemus.
2. Matrimonium, etsi obiective honestum sit, non obligat singula indi­
vidua; quia illud tantum praeceptum obligat singula individua, quod per
se primo respicit bonum singulorum. Atqui praeceptum matrimonii per
se primo non respicit bonum singulorum, sed bonum multitudinis seu
speciei (S. Thom. Contra Gent. I. 3, cap. 137; 2. 2, q. 152, a. 2). Per
accidens potest esse obligatio puta si quis ex aliqua prolem procreaverit.
Sunt qui censeant, generi humano legem matrimonii impositam esse;
quod aliis non placet, quia capi nequit praeceptum, quod non obligat per­
sonas determinatas, atque a communitate qua tali non potest impleri. Ce­
terum Deus sine praecepto finem volitum, i. e. propagationem generis
humani attingere potest atque attingit, scilicet indendo naturae humanae
capacitatem et vehementem inclinationem generandi.
Obi.: Ex eo quod homini aliqua virtus confertur, iure deducitur obligatio ca
utendi. Atqui singulis confertur vis generandi.
Resf>.: Maior, praeterquam quod multipliciter distingui debet, certo neganda est,
si agitur dc virtute collata ad bonum speciei, quia sufficit, ut multi ca utantur.
< Ex divina scilicet providentia, inquit 5*. Thomas, dantur homini ea, quae sunt
toti speciei necessaria, nec tamen oportet quod quilibet homo quolibet illorum
utatur. Data est enim homini industria aedificandi et virtus ad pugnandum, nec
tamen oportet quod omnes sint aedificatores aut milites. Similiter, licet sit homini
divinitus provisa virtus generandi et ca quae ad actus eius ordinantur, non tamen
oportet quod quilibet actui generationis intendat » (Contra Gent. 1. 3, c. 136).

3. Matrimonium, utut honestum, tamen virginitati et casto coelibatui
postponi debet; item casta viduitas secundis nuptiis.
Prius probatum et contra obicctiones vindicatum est in tractatu de
officiis clericorum (t. I, n. 1168) alterum patet ex can. 1142, atque
eisdem principiis innititur.

718

V. Regimen matrimonii ut distincte exponatur, distingui debent:
i° matrimonia baptizatorum et non baptizatorum; 20 ipsum vinculum
(scilicet ipsius valor et liceitas) et effectus eius n. 724 expositi.
‘. Cfr. Opusculum nostrum < De virtute castitatis ct vitiis oppositis > ’ n. 98.
----- ’. Cfr. Opusculum nostrum « De virtute castitatis’ etc. n. 18-19.

— 545 —

1. Matrimonia baptizatorum. Baptizatorum matrimonium regitur iure
non solum divino, sed etiam canonico (can. 1016), non autem civili. Pa­
tet tam ex innumeris documentis ecclesiasticis,1 quam ex eo, quod matri­
monium baptizatorum est sacramentum. Atqui sacramentorum regimen
ad solam Ecclesiam pertinet.
Coroll. I. Ecclesia potest impedimenta dirimentia et impedientia statuere (can
1016, 1038), et iure proprio pertractare causas, quae respiciunt vinculum (i. e.
huius valorem et liccitatem), eius effectus inseparabiles, item separabiles eccle­
siasticos (can. 1960), et, si incidenter ct accessorie agantur, etiam effectus mere
civiles (can. 1961).
Coroll. 11. Status civilis tenetur iura Ecclesiae ct quae ab ea statuta sunt agnos­
cere. Ipse autem nequit, quoad matrimonia baptizatorum, statuere impedimenta
dirimentia vel prohibentia ; neque pertractare causas, quae istorum matrimoniorum
vinculum, effectus inseparabiles et separabiles ecclesiasticos respiciunt. Competens
est tamen circa mere civiles matrimonii effectus (can. 1016), et circa causas de
iisdem, si principaliter agantur (can. 1961). Pariter potest — non quidem ratione
matrimonii in se spectati, sed ordinis socialis tuendi causa — certas formalitates
(v. g. registrationem matrimonii in registris status civilis) praefinire, atque poenis
civilibus (v. g. mulctis pecuniariis, subtractione quorumdam effectuum mere civi­
lium) punire coniuges, qui eas formalitates neglexerint ; nequit tamen conditiones
statuere, sine quibus impletis, matrimonium (a baptizatis) iniri nequit.
Coroll. III Legislator civilis nequit alicui baptizato simpliciter interdicere matri­
monium. Sequitur ex dictis supra. Valet tamen exigere, ut v. g. servitio militari
addicti ad tempus a matrimonio abstineant ; neque ideo statui civili facultas con­
ceditur statuendi impedimenta proprie dicta seu directe impedientia matrimonium ;
nam eiusmodi dispositio fieri nequit ratione ipsius matrimonii, sed ut ordini
sociali consulatur: hinc qui eas transgreditur non peccat contra religionem, sicuti
qui statuta ecclesiastica non servat. Ad haec Status civilis potest quandoque ali­
quem indirecte a matrimonio arcere, puta reum in carcerem coniciendo.
Coroll. IV. Per se non est obligatio servandi leges civiles, quae potestatem
civilis legislatoris excedunt. Per accidens passim adest, scilicet ut praecaveantur
perturbatio et damna secus coniugibus et proli secutura.

2. Matrimonia non-baptizatorum. Matrimonium non baptizatorum re­
gitur iure non solum divino, sed etiam civili, non autem ecclesiastico. Pa­
tet tam ex documentis in Coroll. 1 assignandis, quam ex eo quod bonum
commune exigit, ut contractus matrimonialis lege positivo - humana
regatur. Atqui regimen contractus matrimonialis, a non baptizatis initi,
non pertinet ad Ecclesiam, quia caret potestate in non baptizatos. Ergo
testât, ut pertineat ad legislatorem civilem, non autem ad Ecclesiam.
Caveat tamen, ne limites potestatis excedat puta aliquibus matrimonium
simpliciter interdicendo, etc., quae in corollariis fusius exponemus.
’. Cfr. Cone. Trid. sess. 24, can. 3, 4, 9, 12; constit. Pii VI Auctorem fidei, Syll.
Pii IX (prop. 68-70, 74); constit. Leon. XIII Arcanum.
W. M. T. Μ. Π.

35

— 546 —
Coroll. /. Legislator civilis multo probabilius potest statuere impedimenta, tam
prohibentia proprie dicta quam dirimentia, inter personas non baptizatas; item
causas istas matrimonia respicientes pertractare. ' Etenim primum quidem bonum
publicum exigere videtur, ut leges eo spectantes ferri possint. Atqui praeter prin­
cipes civiles nequit assignari legislator competens, qui eiusmodi leges condere
queat.
Maior palet: a) ex eo quod ipsamet Ecclesia quoad matrimonia suorum subdito­
rum eiusmodi leges necessarias esse duxit ; b) ex communi praxi populorum
aliquatenus excultorum ;2 c) cx eo quod maxime convenit, quaedam matrimonia
illicita ct invalida esse, quae, spectato solo iure naturae, valida forent, puta matri­
monia inita ante aetatem nubilem vel sine aliqua forma publica.
Minor prunum sequitur ex eo, quod legislator competens non est Ecclesia, cui
infideles non subiciuntur ; neque alia auctoritas religiosa, quippe quae non exsistat
vel saltem non sit legitima. Restat igitur, ut dicamus legislatori civili dictam
potestatem competere. /Uterum argumentum deducitur ex solutionibus S. Off.
*
et
S. C. de Prop. Fid. ‘ Potestas exposita dici solet devolutiva, quia potestas in ma­
trimonium, utpote rem sacram, per se soli potestati religiosae competit.
Coroll. II. Legislator civilis nequit non baptizato, qui matrimonii capax est,
matrimonium absolute interdicere, puta ob rationes eugcnicas,
*
ut dicuntur. Ita
Leo XIII’ ct Pius XI.’. Ratio autem est, quia ius contrahendi matrimonii ipso
statu antiquius est, ideoque a statu, utpote ad bonum civium destinato, potius tegi
debet, non autem ab eo potest exstingui. Accedit, quod auctoritas humana nequit
directe impedire bonum speciei, i. e. legem ferre eo fine ut impediatur procreatio.
Atqui prohibitio, si locum habeat, practice eo fine fit. Maior deducitur ex eo,
quod bonum speciei non subordinatur fini Status civilis.
Coroll. III. Legislator civilis nequit aliquem, utut non baptizatum, matrimonii
incapacem reddere, puta mediis in nota 5 assignatis. Ita Pius XI ’ et S. Off. ’
Adde rationes modo (coroll. II) allatas. Accedit quod nec auctoritas r publica potest
directe mutilare innocentem (t. I, 740) ”.
·
Quatenus vero Legislator civilis possit malefactorem in poenam facultate generativa privare, expositum est t. I, n. 742.
Coroll. /E. Legislator civilis nequit, ut opinamur, praescribere inspectionem me­
dicam, ante nuptias peragendam, nisi abusus gravis illud suaderet. Res enim, quae
libertati in hac materia impedimento est, ct negotium individualc tam intime affi­
cit, non debet imponi nisi ob causam gravissimam, practice ob verum abusum.
Verus autem abusus — non dico dc casibus particularibus — non facile locum ha­
bebit, nec facile de eo constabit. Hinc ea relinquantur parentibus vel etiam nuptu­
rientibus, qui, si placeat, testimonium medici probati possunt expostulare.

*. Cfr. Resemans, De competentia civili.----- Cfr. Esmein, Le Mariage, I,
p. 343· ----- ’· 29 Oct. 1739; 20 Sept. 1854. ------ ’. 8 Oct. 1631 ; 26 lun. 1820. ----·. Systema eugenicum amcliorationem genens intendit, utque istum finem obtineat,
promovet leges, quae aliquibus matrimonium interdicunt, cosvc generandi incapa­
ces reddunt, puta per vasectomiam (apud viros), tubcctomiam vel sapingeetomiam
(apud mulieres), etc. -----‘ Encycl. Rerum novarum 15 Maii, 1891. ------ ’. Encycl.
Casti connubii (A. A. S. 1930. p. 564).
*. Encycl. Casti connubii (A. A. S- 1930,
p. 564 et 565).
*. 31 Mart. 1931.
‘°. Encycl. Casti cinnubii, 1. c.

— 547 —

SECTIO IV.
De proprietatibus matrimonii.
Duae praesertim assignantur matrimonii proprietates, scilicet unitas et
indissolubilitas; quae quidem essentiales sunt atque in matrimonio Chris­
tiano peculiarem obtinent firmitatem (can. 1013, § 2).

CAPUT I.
De

unitate matrimonii.

Unitas matrimonii consistit in coniunctione unius tantum viri cum una 719
tantum muliere (Monogamia). Unitati adversantur polyandria simulta­
nea, quae est coniunctio simultanea unius mulieris cum pluribus viris,
et polygamia simultanea, quae est coniunctio simultanea unius viri cum
piuribus mulieribus. Porro:
I. Polyandria simultanea iure naturae prohibita est ; tum quia ius
naturae repugnat pluribus capitibus in eadem societate; tum quia pessumdatur prolis educatio, quae pertinet ad fines primarios matrimonii.
Etenim ad educationem prolis requiritur cura tam patris quam matris.
Iam vero ex eo quod plures viri eadem utuntur uxore oritur incertitudo,
quis sit pater prolis nasciturae; quae incertitudo efficiet, ut nullus curam
eius habeat (S. Thom. Suppi, q. 65, a. 1. ad 8).

II. Polygamia iure naturae prohibita est. Quod prohibita est Chris­
tianis, est de fide ex Cone. Frid. quod omnibus prohibita est. patet ex
S. Scriptura.1 Quod autem omnibus prohibita est iure naturae, eruitur
ex eo quod adversatur finibus secundariis matrimonii ; nimirum mutuo
adiutorio, quod detrimentum capiet ex defectu pacificae cohabitationis ;
et sedationi concupiscentiae a parte uxorum, quibus singulis debitum non
satis reddetur. Accedunt Instr. S. Off.,’ et can. 1013 § 2, qui unitatem
inter essentiales matrimonii proprietates accenset.
Polygamia in Veteri Lege — praeterquam ob rationem a Christo alle­
gatam, i. e. ob duritiam cordis — a Deo etiam concessa fuit, ut genus
humanum et praesertim gens iudaica citius multiplicaretur (cfr. S.
Thom. Suppi, q. 65, a. 2). Dicta autem concessio etiam ad gentes extensa
videtur. At Christus Dominus praedictam concessionem sustulit.1 ita ut
in lege evangelica polygamia simultanea omnino et ubique prohibita sit.
\ Sess. 24, can. 2. ----- ’. Matth. XIX, 4 sq.----- ‘. 20 lun. 1866 (Collect. 1354)
— *. Matth. XIX, 4 sq.

— 54« —

CAPUT II.
DE 1NDISSOLUB1LITATE MATRIMONII.

720

Indissolubilitas est proprietas, vi cuius vinculum matrimonii, viventi­
bus coniugibus, solvi nequit.
Indissolubilitas distinguitur duplex, intrinseca et extrinseca. Intrinseca
consistit in eo, quod matrimonium solvi nequit per causam, per quam
exortum est, i. e. per consensum contrahentium. Extrinsece indissolu­
bile dicitur matrimonium, quatenus per Deum non solvitur, et per aliam
causam externam solvi nequit. Est igitur matrimonium extrinsece solu­
bile, quatenus Deus aut statuerit, illud in quodam casu ipso facto solu­
tum iri, aut alicui potestati facultatem illud solvendi tribuerit. Porro:
I. Omne matrimonium est intrinsece omnino indissolubile, i. e. per
consensum contrahentium nunquam dissolvi potest. Patet ex S. Scrip­
tura, 1 ex Cone. Trid.,5 ex propositione 67 proscripta a Pio IX in Syllabo
errorum,’ et ex Encycl. Pie XI Casti connubii;
*
item ex ratione. Matri­
monium, utpote societas naturalis, debet esse de se aptum ad fines ma­
trimonii, ad quos pertinet educatio. Atqui matrimonium solubile non est
de se aptum ad educationem ; siquidem tale matrimonium multum noce­
ret educationi, quae requirit unionem parentum protractam, atque ex­
postulat, ut parentes bona filiis relinquant. Accedit quod solubilitas ob­
stat amicitiae strictissimae, matrimonio propriae, atque mores coniugatorum periculis exponit (S. Thom. Contra Gent. 1. 3, cap. 123; Suppl,
q. 67, a. i ; S. Alf. VI, 956). Accedit praeterea, quod matrimonium Chris­
tianorum eo, quod ad sacramenti dignitatem evectum est, novam firmi­
tatem recepit.

TT. Quoad indissolubilitatem extrinsecam, primum notes, nulli potes­
tati humanae competere facultatem propria auctoritate solvendi quodcumque- matrimonium ; siquidem nulla potestas humana valet propria
auctoritate solvere ius a superiore potestate constitutum, quale est ius
naturale, vi cuius matrimonium solvi nequit. Hinc si quae potestas hu­
mana quaedam matrimonia solvere possit, id facere nequit nisi nomine
Dei seu potestate vicaria, ut dicitur. Quibus praenotatis, quoad indisso­
lubilitatem extrinsecam matrimonii, statuuntur haec :
i. Matrimonium inter baptizatos:
a) Si est consummatum, omnino indissolubile est. Patet i° ex docu­
mentis ecclesiasticis, i. e. ex canonibus Conciliorum et Synodorum, ex
‘. Marc. X ,11 ; Luc. XVI, 18; 1 Cor. VII, 10, 11.------Sess. 24. ---------- ’. Denz,Bannw. n. 1767. ----- t A. A. S. 1930, p. 550-556, 558, 572-576.

— 549

decretis S. Sedis,' et ex can. 1118, qui edicit: « Matrimonium validum
ratum et consummatum nulla humana potestate nullaque causa, praeter
quam morte, dissolvi potest. » Deducitur 2° ex eo, quod Ecclesia tali
potestate nunquam usa est. Ratio autem est, quia matrimonium ratum
et consummatum ex ordinatione Dei perfecte repraesentat indissolubilem
Christi cum Ecclesia unionem (p. 553).
Obi.: Christus Dominus promulgans in Evangelio indissolubilitatem matrimonii
christiani tamen exceptionem fecit pro casu adulterii : < Dico autem vobis, quia
quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, moe­
chatur » (Matth. XIX, 9). Ergo in casu adulterii unius compartis matrimonia
etiam baptizatorum dissolvi possunt. Ita Graeci schismatici et plerique Protes­
tantes.
Resp.: Uti patet e contextu et e locis parallelis (Marc. X, 11; Lua XVI, 18 ;
i Cor. VII, 10, 11), Christus proclamavit absolutam indissolubilitatem vinculi
matrimonialis, etiam pro casu adulterii. Ideo addidit absolute : < Et qui dimissam
duxerit, moechatur. >
Quare dicendum est, clausulam exceptivam < nisi ob fornicationem > afficere
tantum priorem partem sententiae < Quicumque dimiserit uxorem suam, moecha­
tur (vel : facit eam moechari, Matth. V, 32), > non vero alteram partem senten­
tiae: «Quicumque aliam duxerit, moechatur.»
Christus ergo Pharisaeis interrogantibus: < Si licet homini dimittere uxorem
suam quacumque ex causa? » respondet, licitum quidem esse dimittere uxorem
ob causam fornicationis ; numquam tamen licere tali modo dimittere uxorem, ut
quis aliam uxorem ducat, vivente priore. Aliis verbis: docet Christus, in casu
adulterii unius compartis licitam esse separationem, uti dicunt, quoad torum et
cohabitationem, non tamen Solvi ipsum vinculum matrimoniale.

.b) Si non est consummatum, dissolvitur tum ipso iure per sollemnem
professionem religiosam, tum per dispensationem a Sede Apostolica ex
iusta causa concessam, utraque parte rogante vel alterutra, etsi altera
sit invita (can. 1119). Dicitur:
a) Per sollemnem professionem religiosam ; quod agnoscitur in iure
Decretalium tam ab Alexandro III,’ quam ab Innocentio ITT;' quodque
de fide est ex Cone. Trid.
*
Ceterum bene notes, dictam vim non com­
petere professioni simplici, utut in Societate lesu vel a monialibus emis­
sae, nec ipsi Ordinis susceptioni, nec voto castitatis in susceptione Ordi­
nis sollemnizato.5 Denique cum matrimonium non solvatur nisi ipso mo­
mento professionis sollemnis, altera pars ante eam emissam ad novas
nuptias convolare nequit.
Disputatur, utrum sollemnis professio religiosa iure ecclesiastico, * an iure
’. Cfr. De SmET, De spons, et matrim. ‘ n. 358, 359.-----*. C. 2 (4) et 7, X, III,
32. -----’· C. 14· X. HI, 32. ------ ‘. Sess. 24, can, 6. ------ ‘. Cfr. De Smet, 0. c. n
336. 337· ----- *· Intelligas tamen ius ecclesiasticum vicarium — ut ita dicam —
quia Ecclesia nequit solvere matrimonium nisi potestate vicaria p. 548.

— 55° —
divino positivo1 matrimonium solvat. Iam vero videtur illud solvere iure eccle­
siastico, non autem iure divino positivo. Etenim primuni sententia, quae ius divi­
num positivum astruit, non probatur, quamvis tale assertum probandum videatur.
Deinde a priori parum probabile videtur, rei, quae solius instituti ecclesiastici est,
scilicet sollemnitati votorum,3 iure divino competere vim solvendi matrimonium.
Tum votum sollemne ct simplex natura seu substantia videntur non differre;’
quo posito, aegre admittitur, priori iure divino inessc vim irritativam matrimonii,
cum dc altero idem affirmari nequeat. Denique sollemnis professio, spectato solo
iure divino positivo, non dirimit matrimonium contrahendum, ita ut posterius,
spectato dicto solo iure, cum sollemni professione componi possit ; quo posito,
vix admitti potest, matrimonium contractum, attento solo iure divino positivo,
sollemni professione dissolvi.

Obi.: Cone. Trid. edicit: «Si quis dixerit matrimonium ratum non consumma­
tum per sollemnem religionis professionem alterius coniugum non dirimi, ana­
thema sit. > ’ Hinc solutio dicti matrimonii per sollemnem professionem est veri­
tas dogmatica, immutabilis. Atqui si admittas ius ecclesiasticum, professio sollem­
nis privilegio privari potest.
Resp.: Canon Cone. Trid. oppositus non magis probat ius divinum, quam can. 9,
sess. 13 et can. 2, sess. 23 comprobant, praeceptum paschale et Ordines minores
esse iuris divini. Canones citati damnant errores haereticorum quoad statuta
Ecclesiae; nimirum qui dictis statutis vim denegant, Ecclesiae potestatem negant;
quod haereticum est.4

Nota. Sollemnis professio religiosa non videtur solvere matrimonium initum
inter non baptizatos, et consummatum in infidelitate, etiamsi post conversionem
non fuerit consummatum ; quandoquidem nullo e documento ecclesiastico patet,
eiusmodi vim dictae professioni inessc, quamvis ii, qui censeant, matrimonium iure
naturali vel divino positivo per sollemnem professionem solvi, maiori iure quam
alii vim praedictam ci ascribant. ‘

β) Per dispensationem a Sede /Ipostolica et iusta causa concessam.
Patet ex constanti praxi Ecclesiae. ' Requiritur tamen causa iusta, quia
Ecclesia potestate vicaria procedit ; causae autem iustae sunt e. g. nota­
bilis error qualitatis in matrimonio contrahendo ; voluntaria et nimis pro­
tracta unius coniugis dilatio ad matrimonium consummandum, extraor­
dinariae et implacabiles coniugum inimicitiae ; superveniens morbus, ille
praesertim qui usum matrimonii impedit ; superveniens crimen, maxime
si delinquenti diuturna poena carceris infligitur; probabilis unius coniu­
gis impotentia, quam tamen aut antecedentem fuisse aut perpetuam esse
probari non potest: asserta sed sufficienter non probata matrimonii nullitas (e. g. ex capite vis ct metus), coniuncta cum certitudine inconsummationis. ’ Si casus et causa occurrere videantur, res deferatur ad Ordi’. S, Beli.arm inus (dc monachis, 1. 2. c. 38) ct alii censent, matrimonium sol­
lemni professione solvi vi iuris naturae, i. e. ex ipsa natura professionis sollemnis.
’ De officiis religiosorum, t. I. n. 1218. ------ ’. Sess. 24, can. 6. ----- \ Aertnys-Da.mEN, o. c. II, n. 924; Gasparri, o. c. n. 1082. * Cfr. De Smet, o. c. n. 339
----- * Cfr De Smet, o. c. n. 328, 332.----- Vlaming, o. c. n. 606

— 551 —

narium atque per ipsum recurratur ad S. Sedem, ut scilicet inutiles
ambages evitentur.
Nota. Data a Sancta Sede dispensatio super matrimonio rato et non consum­
mato vel facta permissio transitus ad alias nuptias ob praesumptam coniugis
mortem, sccumfert semper dispensationem ab impedimento proveniente ex adul­
terio cum promissione vel attentatione matrimonii, si qua opus sit (can. 1053).

2. Matrimonium inter partem baptizatam et partem non baptizatam:
a) Si non est consummatum, dissolvitur — ut dictum est de matri­
monio inito inter baptizatos — tum ipso iure per sollemnem professio­
nem religiosam, tum per dispensationem a Sede Apostolica ex iusta causa
concessam (can. 1119).
b) Si est consummatum pariter probabilissime a S. Sede dissolvi po­
test, secundum doctrinam mox tradendam, qua a S. Pontifice solvi
potest quodvis matrimonium, quod non fuerit post utriusque partis
baptismum consummatum, excepto solo matrimonio, cuius neutra pars
baptizata est.
3. Matrimonium inter non baptizatos:
a) .Si nulla pars ad fidem convertitur i. e. baptizatur, etiam extrinsece
indissolubile est. Eiusmodi enim matrimonium solvi nequit ; neque per
potestatem civilem, quippe quae nequeat solvere ius naturale (p. 548) ;
neque per S. Pontificem, quippe qui potestate, etiam vicaria, in infideles
careat; neque vi alicuius legis, qua Deus statuit, matrimonium in aliquo
casu solutum iri. In Lege Veteri quidem ludaeïs concessa erat facultas
dandi libellum repudii ad dimittendas uxores; quae facultas etiam ad
gentes extensa videtur. ’ Sed Christus Dominus libellum repudii revoca­
vit, et matrimonio primitivam suam indissolubilitatem restituit, ut patet
ex Matth. ’
b) Si una pars ad fidem convertitur:
a) Solvitur, positis ponendis, in favorem fidei ex privilegio Paulino
(can. 1120. § 1) seu in casu Apostoli, ut dicitur ; de privilegio Paulino
speciatim dicetur in scholion.
Pariter solvi potest a S. Sede: certo quidem, si matrimonium post
conversionem non fuerit consummatum ; probabilissime, etiamsi post
conversionem consummatum fuerit. Sequitur ex dicendis sub c).
’. In Veteri Lege erat divortium quoad vinculum. Etenim: t° Uxor repudiata
poterat alteri viro nubere. 2° Altero viro mortuo, prior vir non poterat eam in
uxorem recipere, sed ipsa alteri nubere non prohibetur (Deuter: XXIV, 1-4)
* Cap. XIX, 3 «Q-

— 552 -

c) Si utraque pars ad fident convertitur, solvi potest a S. Sede: certo,
si matrimonium non fuerit consummatum post conversionem seu bap­
tismum unius ex conversis; probabilissime, etiamsi post conversionem
unius ex conversis consummatum fuerit; non autem, si fuerit consum­
matum post utriusque conversionem. Dicitur:
a) Certo, si non fuerit consummatum post baptismum unius ex con­
versis. Nam ex documentis ecclesiasticis, maxime ex Constitutione
Gregorii XIII Populis ac nationibus1 deducitur, eiusmodi matrimonia
solvi posse. Atqui non solvuntur vi privilegii Paulini, quod non respicit
matrimonium duorum infidelium conversorum (n. 721).
Probatur maior: Constitutio Gregorii XIII decernit : «Attendentes
huiusmodi connubia inter infideles contracta, vera quidem, non tamen
adeo rata censeri, ut necessitate suadente dissolvi non possint... conce­
dimus facultatem dispensandi,.... ut matrimonium cum quovis fideli...
contrahere... valeant, dummodo constet,... coniugem absentem moneri
legitime non posse.... Quae quidem matrimonia, etiamsi postea innotue­
rit coniuges priores infideles suam voluntatem iuste impeditos declarare
non potuisse, et ad fidem etiam tempore transacti secundi matrimonii
conversos fuisse, nihilominus rescindi nunquam debere, sed valida el
firma esse. » Atqui haec saltem valere debent, si matrimonium non fue­
rit consummatum post baptismum unius ex conversis.
β) Probabilissime, etiamsi post conversionem unius c conversis con­
summatum fuerit. Ita auctores iam satis communiter. Ratio autem vide­
tur esse, quia in casu matrimonium — utpote nondum èt utriusque par­
tis sacramento elevatum, èt post sacramentum, ab utraque parte recep­
tum, consummatum — non perfecte repraesentat unionem Christi cum
Ecclesia, ideoque plena firmitate caret. ’
γ) Non autem, si fuerit consummatum post utriusque partis conver­
sionem seu baptismum; quod deducitur primum ex eo, quod in casu
videtur haberi matrimonium ratum (n. 713) et — quod ponitur — con­
summatum : deinde ex eo, quod Ecclesia eiusmodi matrimonia nunquam
solvit. Accedit consensus theologorum et canonistarum.
Conclusio. S Pontifex, dummodo unus saltem coniugum sit baptizatus, dissol­
vere potest potestate vicaria ex proportionata causa omne matrimonium, quod
non fuit consummatum post utriusque partis baptismum.
In eis, quae praedictam conclusionem fundant, probandis, solum documentis
divinis (S. Scriptura) et ecclesiasticis innixi sumus. Rationem autem intrinsecam
hisce illustrare iuvat: Indissolubitas matrimonii ex duplici oritur fonte, ex

' 25 lun. 1585. ----- ’. Cfr. Encycl. Pii XI Casii connubii (A. A. S. 1930, p. 552).

— 553 —
iure naturali et cx iure divino positivo; cx iure naturali, quatenus tam bonum
prolis quam bonum contrahentium indissolubilitatem exigit; ex iure divino posi­
tivo, quatenus matrimonium a Deo statutum fuit adumbratio divinae illius et indis­
solubilis unionis inter Christum et Ecclesiam ; quae quidem adumbratio seu
mystica significatio non tantum sacramento matrimonii, sed, testibus SS. Pontifi­
cibus 1 et theologis, omni matrimonio indita est. Perfectius autem indita est sa­
cramento matrimonii quam matrimonio, quod non est sacramentum, quia sacrum,
quod sacramento matrimonii magis inest, magis natum est rationem repraesen­
tandi sacram illam unionem recipere
*.
Porro perfectius indita est matrimonio,
quod non est sacramentum, consummato, quam non consummato ; item matrimo­
nio sacramentali consummato, quam non consummato, * quia vinculum, quod
reali carnis traditione ratificatum fuit, magis natum est recipere rationem adum­
brandi perfectam illam Christi cum Ecclesia unionem; quin etiam matrimonium
sacramentale, nondum consummatum, secundum auctores magis dissolubilem
Christi cum anima unionem repraesentat. Atque haec rationem diversi gradus
indissolubilitatis satis exhibere videntur.

SCHOLION I.
De privilegio Paulino.

Legitimum inter baptizatos matrimonium, licet consummatum, solvi- 721
tur in favorem fidei ex privilegio Paulino (can. 1120. § 1) seu in casu
Apostoli, ut dicitur; de quo uberius agendum.
I. Notio summaria privilegii. Consistit privilegium in eo. quod coniux, qui in infidelitate cum alio infideli matrimonium iniit, potest, sus­
cepto Baptismo, si altera pars in infidelitate persistit et discedit, ad no­
vas nuptias transire. Novis autem nuptiis prius matrimonium, etiamsi
consummatum sit, dissolvitur.
II. Exsistentia privilegii patet cx hisce S. Pauli: «Si quis frater
uxorem habet infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat
illam. Et si qua mulier fidelis habet virum infidelem, et hic consentit
habitare cum illa, non dimittat virum : sanctificatus est enim vir infide­
lis per mulierem fidelem, et sanctificata est mulier infidelis per virum
fidelem : alioquin filii vestri immundi essent, nunc autem sancti sunt.
Quodsi infidelis discedit, discedat : non enim servituti subiectus est fra­
ter aut soror in huiusmodi : in pace autem vocavit nos Deus. > ’
Disputatur, utrum Apostolus privilegium a Deo constitutum promulgaverit tan­
tum, an vi specialis facultatis, a Christo Apostolis concessae, illud instituerit.
‘. Leo XIII, Encycl. Arcanum; Pius XI, Encycl. Casti connubii (A A. S. 1930
P· 570)· ----- ’· Eph. V, 32. ----Encycl Pii XI Casti connubii (A A S. 1930,
P· 552. 570) ----- *· i Cor. VII, 12-15.

— 554 —
Priori sententiae, quam S. Alfonsus (VI, 955) et pleriquc auctores amplectuntur,
favent S. C. de Prop. Fide1 et S. Off., quod pluries docuit, originem privilegii» a
Christo Domino concessi et per Apostolum i'auIum promulgati. > ’

III. Conditiones privilegii. Ut vi privilegii Paulini ad novas nuptias
transire liceat, requiritur: i° ut matrimonium contractum sit inter duos
infideles; 20 ut unus e coniugibus ad religionem Christianam converta­
tur; 30 ut alter coniux usque ad novas nuptias persistat in infidelitate;
40 ut alter coniux post Baptismum partis fidelis ab hac physice vel moraliter discedat ; 50 ut per interpellationem de discessu constet, nisi Sedes
Apostolica aliud declaraverit. Dicitur:
1. Ut matrimonium contractum sit inter duos infideles (can. 1120,
§ j).’ Hinc privilegio non est locus: i° si baptizatus in Ecclesia catholica,
obtenta dispensatione ab impedimento disparitatis cultus, cum infideli
contraxerit (can. 1120, § 2) ; 20 si acatholicus baptizatus cum infideli
nuptias contraxerit ; quod valet etiamsi dictus acatholicus ad Ecclesiam
catholicam convertatur (cfr. can. 1120. § 1). Aliqui quidem censent, acatholicum baptizatum, qui religionem catholicam amplectatur, privilegio
frui posse, quia vere convertitur.4 Sed negandum videtur, quia conversio
semper intellecta fuit de Baptismo. ’
Obi. i. Can. 1120 § 2 edicit: « Hoc privilegium non obtinet in matrimonio
inter partem baptizatam et partem non baptizatam inito cum dispensatione ab
impedimento disparitatis cultus. j> Ergo obtinet in matrimonio inter partem bap­
tizatam et partem non baptizatam inito sine dispensatione ab impedimento dispa­
ritatis cultus, ut si pars schismatica vel haeretica cum parte non baptizata contra­
hit.
Resp. Ex eo quod prius non obtinet, non necessario deducitur, alterum obtinere;
illud de facto deduci non posse, sequitur ex eis, quibus probatur, requiri, ut matri­
monium contractum sit inter duos infideles, i. e. ex S. Scriptura, * ex responsis
S. Off.’ et ex sensu obvio can. 1120. § 1.
Obi. 2. Ecclesia dc facto dispensavit in matrimonio inter partem non baptizatam
et partem baptizatam in schismate vel in hacresi.
Resp. Transeat; siquidem non quaeritur de dispensatione ab Ecclesia concessa,
sed de privilegio Paulino.

2. Ut unus e coniugibus ad religionem christianam convertatur, i. e.
baptizetur, idque sive in Ecclesia catholica sive in aliqua secta Christiana.
Dicitur :
*. Collect, n. 1305 sq.----- ’. V. g. in Instruet, ad Vie. Apost. Natal, 11 Iui. 1866
(Collect n. 1295). ----- ’. S. Off. ad Episc. Coccin. 5 aug. 1759 ad 4 (Collect, n.
421); In Nankin. 5 Mart. 1852 (Collect, η. 1070). *. Ami du Clergé, 1921, p. 69 sq.
et p. 234 sq.
’· Cfr. GrEGOrianum, 1923, p. 241 sq. et p. 329 sq.
* 1 Cor.
VII, 12-15. ---- ’· 5 Aug. 1759. ad 4 (Collect, n. 421); 5 Mart. 1852 (Collect, η.
1070).

— 555 —

a) Baptizetur; hinc etiam catechumeni ante baptismum privilegio frui
nequeunt
b) Sive in Ecclesia catholica sive in aliqua secta Christiana. Pauci hoc
negant, censentque requiri, ut coniux infidelis ad fidem catholicam con­
vertatur; innituntur autem tam verbis Pauli frater, soror, fidelis, quam
cap. 6 de divortiis, ubi dicitur: Si alter « ad fidem catholicam converta­
tur. » Sed Traditio docet, fundamentum privilegii esse sacramentum
fidei seu Baptismum.3 Si Baptismus partis conversae dubius est, ut plu­
rimum difficultas iteratione Baptismi (sub conditione) auferatur; nam
in casu Baptismi dubii non potest fieri locus privilegio Paulino. ’ Si
dubium de Baptismo eiusve valore exsurgit post novum matrimonium
contractum, ad S. Officium recurratur.
3. Ut alter coniux usque ad novas nuptias persistat in infidelitate,
i. e. non baptizetur. Ubi primum etiam alter coniux baptizatur, iam no­
vum matrimonium iniri nequit. *
4. Ut alter coniux post Baptismum partis fidelis ab hac physice vel
moraliter discedat. Itaque non sufficit, ut pars infidelis non baptizetur,
sed praeterea requiritur discessus; atque quidem discessus post Baptis­
mum partis fidelis ; discessus ante Baptismum non valet. Ceterum suf­
ficit discessus tam physicus quam moralis.
a) Physice discedit: i° qui ob quamcumque causam non vult cohabitare. Hic
tamen discessus non sufficit, si pars fidelis post Baptismum receptum causam
iustam discedendi parti infideli praebuerit (can. 1123).1 Dixi post Baptismum.
quia Baptismus omnia praeterita abluit. Physice discedit: 2° qui vult quidem coha­
bitare, sed physice ab eo impeditur, modo non impediatur ob causam a parte
fideli post Baptismum positam. Casus adest, v. g. si pars infidelis in carcere deti­
netur, nec spes est, fore ut brevi liberetur. Id ab aliquibus negatur, qui scilicet
malitiosum discessum exigunt ; sed huic sententiae obstat responsum S Off ‘
b) Moraliter discedit: i° qui non vult cohabitare sine contumelia Creatoris,
puta si pars infidelis formalem religioni iniuriam infert, vel partem fidelem ad
peccata irreligiositatis, luxuriae etc. importune excitat, vel eam a praeceptis reli­
gionis implendis impedit, vel prolem religiose educari recusat. Moraliter discedit:
2° qui non vult pacifice cohabitare, puta si pars infidelis compartem sine iusta
causa saeve tractat, vel concubinatui non renuntiat, vel
ut addendum videtur
— saepius adulterium committit aut aliis vitiis continuatis vitam coniugalem in
servitutem redigit (S. Alf. VI, 956).
’. S. C. de Prop. Fid. ιό Ian. 1803 (Collect, n. 665). S. Off. 13 Mart. 1901. ----Cfr. Gregorianum, 1. c. ---S. Off. 8 Mart 1911. Potest tamen S. Pontifex,
positis ponendis, vicaria potestate matrimonium prius initum solvere (n. 722).
\ C. Gaudemus, 8. De Divortiis. ----- ’· S. Off. 5. Aug. 1759, ad 2 (Collect,
n. 42i); S. C. de Prop. Fide, 30 Ian. 1807 (Collect, η. 690). — ‘ 8 Iui. 1891
(Collect, η. 1760). ----- ’. S. Off. 14 Bec. 1848, ad 2 (Collect, η. 1036).

— 556 —
Quod coniux infidelis prius sine contumelia Creatoris et pacifice cohabitavit,
non impedit, quominus locus sit privilegio, st infidelis postea physice vel moralitcr discedat, idque valet, etiamsi coniux fidelis post baptismum denuo cum parte
infideli matrimonium consummaverit, (can. 1124).
*

5. Ut per interpellationem de discessu constet, nisi Sedes Apostolica
aliud declaraverit (can. 1121).
a) Dubium est, quo iure interpellatio requiratur;’ item, num ne­
cessaria sit ad valorem novi matrimonii. Sententiae affirmanti favent
haec can. 1121, § 1: « Antequam coniux conversus.... valide contrahit,
debet... partem non baptizatam interpellare. » ’ — Porro interpellationes
regulariter fieri debent post Baptismum ‘ — Pars autem infidelis rogari
debet: i° an velit et ipsa converti ac Baptismum suscipere; 20 an saltem
velit secum cohabitare pacifice sine contumelia Creatoris (can. 1121, § 1,
i° et 20).
b) Interpellationes fiant regulariter, forma saltem summaria et extraiudiciali, de auctoritate Ordinarii coniugis conversi, a quo Ordinario
concedendae sunt quoque coniugi infideli, si quidem eas petierit, indu­
ciae ad deliberandum, eo tamen monito, fore ut, induciis inutiliter prae­
terlapsis, responsio praesumatur negativa. — Interpellationes etiam pri­
vatim factae ab ipsa parte conversa, valent, imo sunt etiam licitae, si
forma superius praescripta servari nequeat ; hoc tamen in casu de ipsis,
pro foro externo, constare debet duobus saltem testibus vel alio legitimo
probationis modo (can. 1122). — Unica interpellatio sufficit, ita ut ite­
ratio merae caritatis sit.5 Imo interpellatio ne tunc quidem iterari debet,
quum coniux infidelis prius pacifice habitavit, postea vero discedit.
c) Interpellatio facienda est. nisi Sedes Apostolica aliud declaraverit.
Adhaec Episcopis. Vicariis et Praefectis Apostolicis concedi solet facul­
tas in certis adiunctis dispensandi.
.
Nota. Ea quae matrimonium respiciunt in constitutionibus Pauli III Altitudo,
i lun. 1537; S. Pii V, Romani Pontificis, 2 Aug. 1571; Grcgorii XIII, Populis,
25 lan. 1585, quaeque pro peculiaribus locis scripta sunt, ad alias quoque regiones
in eisdem adiunctis extenduntur (can. 1125). Dicitur ad alias regiones, i. e. ubique
terrarum, in eisdem adiunctis. Porro :
I
i° Paulus TII decernit, « ut polygami qui ante conversionem plures itixta eorum
mores habebant uxores, et non recordantur, quam primo acceperint, conversi ad
fidem, unam ex illis accipiant, quam voluerint, ut cum ea matrimonium contra-

*. S. Off. 5- Aug. 1759 (Collect, η. 924); 4 Iui. 1855 (Collect, η. 950).
’. Cfr.
S. Off. 16 Sept. 1824 (Collect n. 784); 12 lun. 1850 (Collect, n. 1044).
’. Cfr.
S. C. de Prop. Fid. 17 Ian. 1836. ad 1 (Collect, n. 845). ----- 4. S. Off. 13 April.
1859 (Collect, n. 1175): 3 lun. 1874 (Collect, n. 1415).----- ·. Off. 12 lun. 1850, ad
i (Collect, n. 1044)·

— 557 —
hanl per verba de praesenti, ut mons est ; qui vero recordantur quam primo acce­
perint, aliis dimissis, eam retineant. Ac eis concedimus, ut coniuncti etiam in
tertio gradu tam consanguinitatis, quam affinitatis, non excludantur a matrimo­
niis contrahendis. » Idem valet dc muliere, quae in polyandria vixit.
2U Pius V declarat, quod iidem, etiamsi recordantur, quaenam fuerit prima uxor,
cum uxore, quae cum ipsis fuerit baptizata, remanere valeant, aliis dimissis. Atta­
men prima uxor, si cognoscatur aliquibus, prius interpellanda videtur, num velit
converti. Textus Pii V illud quidem non expresse edicit, sed suadetur formula
*
m
S. C. de Prop. Tid., n. 23, ubi in eodem casu Ordinariis conceditur facultas
dispensandi sub hac conditione, quod legitima uxor conversi expresse recusaverit
conversionem. Sufficit autem priorem uxorem, si cognoscatur, interpellare, an
velit converti; altera interpellatio quoad pacificam cohabitationem potest omitti.
3° Gregorius XIII locorum Ordinariis, parochis et confcssariis 1 Societatis lesu
concedit facultatem dispensandi cum infidelibus conversis, ut, coniuge infideli
relicto, cuivis fideli nubant, consensu infidelis minime requisito aut responso non
exspectato, « dummodo constet, etiam summarie et extraiudicialiter, coniugem, ut
praefertur, absentem moneri legitime non posse, aut monitum intra tempus in
eadem monitione praefixum suam voluntatem non significasse. > Plures ex variis
responsis S. Off. concludunt, has facultates extendi posse ad casum ubi constat,
interpellationem inutilem fore. ‘ Addit S. Pontifex : < quae quidem matrimonia,
etiamsi postea innotuerit coniuges priores infideles suam voluntatem iuste impe­
ditos declarare non potuisse, et ad fidem etiam tempore contracti secundi matri­
monii conversos fuisse, nihilominus rescindi nunquam debere, sed valida et firma,
prolemque inde suscipiendam legitimam fore decernimus. »

IV. Usus privilegii. 1. Si infidelis interpellatus negat aut conversio­
nem et debitam cohabitationem, aut solam debitam cohabitationem. non
conversionem ; item si respondet, se velle quidem pacifice cohabitare, sed
impeditur, quominus voluntatem exsequatur, coniux fidelis potest ad
novas nuptias transire (can. 1123), modo tamen, si coniux infidelis ad­
mittat conversionem, ante huius Baptismum nuptias ineat. Praeterea ad
liceitatem requiritur, ut Ordinarius eiusve delegatus declaraverit, ad
usum privilegii posse procedi.
2. Si infidelis nihil respondet, videndum, num interpellatio ad ipsum
pervenerit et facile potuerit respondere, ita ut ex negato responso dis­
cessus colligi possit. Si res dubia manet, nec ex iterata interpellatione
fructus speratur, impetretur dispensatio ab interpellatione.
3. Coniux fidelis potest novas nuptias inire cum persona catholica
tantum (cfr. can. 1123, 1124). Nisi dispensatio obtineatur, matrimonium
cum persona haeretica illicitum ; cum infideli, ob disparitatem cultus
invalidum erit. Ceterum notes:
’. «Spectato canone 1125, facultas nunc ad omnes confessarios extendenda
videtur» (Aertnvs-Damen, II, 922, qu. 1°). ----- ’. Cfr. Vermeersch, De casu
Apostoli, n. 77.

- 558 a) Si infidelis admittit et conversionem et debitam cohabitationem,
fidelis, ut patet, tenetur cum eo cohabitare.
b) Si infidelis admittit debitam cohabitationem, non autem conversio­
nem, fidelis quidem novum matrimonium contrahere nequit; potest ta­
men — aeque ac coniux fidelis, cuius compars in hacresim incidit — di­
vortium a toro et cohabitatione instituere, postquam, monitione prae­
missa, per rationabile tempus conversionem exspectaverit. Haec est doc­
trina et praxis Ecclesiae. ’
4. Novis nuptiis solvitur prius matrimonium, ita ut pars infidelis post
istas contractas, non antea, valide novum matrimonium contrahere possit
(can. 1126; S. Alf. VI, 957)’· Per professionem sollemnem, quam con­
iux fidelis forte emittat, prius matrimonium solvi, satis communiter
negatur. Denique novae nuptiae ab Ecclesia habentur pro primis, ita
ut coniux fidelis non censeatur bigamus.
SCHOLION II.

De privilegio fidei.
722

Privilegium fidei in re dubia gaudet favore i uris (can. 1127). Dicitur:
I. Privilegium fidei. Iam vero privilegium fidei est privilegium, quod
vi potestatis Ecclesiae solvendi quaedam matrimonia conceditur conver­
so ad fidem, in ordine ad matrimonium.

II. In re dubia i. e. dubia post diligens examen institutum; quo insti­
tuto, casus adest:
1. Si dubitatur de facto vel de valorc matrimonii ante baptismum
initi.
2. Si dubitatur, quaenam fuerit prima uxor ex pluribus ante baptis­
mum assumptis.
3. Si dubitatur, num adsint requisita, ut conversus vi privilegii Paulini
novum matrimonium cum persona catholica contrahere possit. Si tamen
dubium respicit interpellationes, et ex earum iteratione fructus non spe­
ratur, dispensatio ab interpellationibus impetranda est.
4. Si dubitatur de facto vel de valore baptismi, ab una parte recepti;
non vero, si utraque pars dubie valide baptizata est. Etenim legislator
enuntiando principium, can. 1127 statutum, non distinguit inter matri­
monia consummata et non consummata, ita ut, si in posteriori hypothesi
matrimonia consummata non respiciat, nec alteram speciem, a. v. nulla
*. Cfr. Wernz-Vidal, n. 702. ----- ’. Constit. Bcncd. XIV, Postremo mense,
28 Fcbr. 1747.

— 559

matrimonia respicere censendus sit. Atqui in hypothesi posteriori non
respicit matrimonia consummata, quia haec in ista hypothesi probabili­
ter rata ct consummata, i. e. omnino indissolubilia sunt. Ergo in poste­
riori hypothesi nulla matrimonia respicit, seu principium applicari ne­
quit.
III. Gaudet favore iuris, i. e. in casibus expositis parti conversae ius
est eligendi, quod ipsi in ordine ad matrimonium favet. Hinc:
1. In dubio de valore matrimonii, ante baptismum contracti, potest
novum matrimonium inire.
2. In dubio, quaenam fuerit prima uxor, potest ex uxoribus, quas ante
baptismum assumpsit, accipere quam maluerit.
3. In dubio de requisitis, ut conversus possit novum matrimonium
cum parte catholica inire, ius habet illud faciendi.
4. In dubio de facto vel de valore baptismi, in Ecclesia Catholica re­
cepti, potest novum matrimonium contrahere.
Nota. In singulis tamen dubiis expositis recurrendum est ad S. Offi­
cium, quod causam cognoscat (can. 247, § 3) vel ad alium, cui ista facul­
tas forte concessa est.

SCHOLION III.

Dc favore iuris, quod matrimonio competit.

Matrimonium gaudet favore iuris ; quare in dubio standum est pro 723
valore matrimonii, donec contrarium probetur, salvo praescripto can.
1127 (can. 1014). Dicitur:
I. Gaudet favore iuris, i. e. favor, quo matrimonium gaudet, est favor
iuris, non iuris et de iure, ita ut demonstratio contrarii admittatur,
autem favor iuris involvat, nunc exponetur.
II. Quare in dubio standum est pro valore matrimonii, donec contra­
rium probetur. Intelligas dubium, post diligens examen persistens. Quo
posito :
1. In dubio iuris, i. e. in dubio, num matrimonium celebratum vali
dum sit, habendum est ut validum, donec nullitas probetur.
2. In dubio facti standum est pro inito matrimonio, quando vincu­
lum inter partes nomine et possessione matrimonii gaudet, a. v. publice
pro matrimonio habetur.
Ratio autem est, quia bonum prolis et commune expostulat, ut matri­
monia persistant, quamdiu non certo nulla sunt (S. Alf. VI, 003 sq.).

— 560 —
3- Salvo praescripto can. ii2J\ quo canone spectato, si alteruter ex
coniugibus infidelibus convertatur, et dubitetur de valore matrimonii
ante baptismum initi, novum matrimonium ab autoritate competente per­
mitti potest (n. 722).

SECTIO V

De effectibus matrimonii.
724

I. Divisio effectuum. Effectus matrimonii dividuntur:
1. Ratione connexionis, in inseparabiles et se parabiles. Inseparabiles
sunt, qui sponte et necessario ex matrimonio (valido) profluunt. Eius­
modi sunt v. g. quod veri coniuges pro talibus haberi debent; quod
enascitur inter coniuges vinculum natura sua perpetuum et exclusivum
(can. ii 10); quod utrique comugi ab ipso matrimonii initio aequum ius
et officium est quod attinet ad actus proprios coniugalis vitae (can. un),
etc. Scperabiles sunt, qui accidentaliter seu extrinsece matrimonio acce­
dunt; atque dicuntur ecclesiastici vel civiles, prout ex iure canonico vel
ex iure civili ortum ducunt. Effectus ecclesiastici sunt v. g. quod, nisi
speciali iure aliud cautum sit, uxor circa canonicos effectus particeps
efficitur status mariti (can. 1112), ius patronatus ecclesiastici patrifamilias concessi etc. Effectus civiles sunt v. g. nobilitatis comparti vel
proli obveniens, ius suffragii politici patrifamilias competentis.
2. Ratione participantium, in effectus utrique coniugi communes, et
in effectus marito, uxori vel filiis proprios.

II. Diversi effectus matrimonii 1. Effectus utrique coniugi commu­
nes sunt :
a) Vinculum natura sua perpetuum et exclusivum (can. itio).
b) Aequum ius et officium quod attinet ad actus proprios coniugalis
vitae (can. mi).
c) Obligatio prolis educationem, tum religiosam et moralem, tum
physicam et civilem pro viribus curandi, et etiam temporali eius bono
providendi (can. 1113).
2. Effectus marito proprii sunt: potestas maritalis in uxorem, et pa­
tris in filios.

3. Effectus uxori proprii sunt: subiectio marito; item participatio sta­
tus mariti circa effectus canonicos, nisi iure speciali aliud cautum sit
(can. 112), puta quod gaudet domicilio mariti (can. 93. § 1) etc.
4. Effectus filiis proprius praesertim est legitimitas; de hac autem
deque materiis huic affinibus, quippe quae toties recurrant, speciatim
dicemus in scholion.

— 5ôi —
SCHOLION.
Dc legitimitate ’ et materiis ei affinibus.
Dicemus de legitimitate, de legitimis, de illegitimis et de legitimatione.
I. Legitimitas est prolis legitimae vel legitimatae qualitas, quae deter- 725
minatos quosdam effectus postea exponendos producit.
II. Legitimi. Spectato iure naturae, legitimi sunt filii concepti ex 726
matrimonio valido. Spectato autem iure canonico, legitimi sunt, exceptis
excipiendis :
1. Concepti ex matrimonio valido vel putativo.3 Dicitur ex matrimo­
nio, i. e. ex matre iuncta matrimonio et viro, cui matrimonio iuncta est
(can. n 14).
2. Nati ex matrimonio valido vel putativo, etiamsi parentes tempore
conceptionis nondum matrimonium iniissent.
3. In utero gestati, stante matrimonio inter gestantem et patrem pro­
lis, etiamsi conceptio ante matrimonium locum habuerit, et pater (vel
mater) ante nativitatem prolis moriatur, ita ut proles nec concepta nec
nata sit ex matrimonio. Praedicti legitimi dicendi sunt ob paritatem ra­
tionis vel, si malis, ob formalem aequalitatem huius casus cum casu
prolis mere natae ex matrimonio; hinc canon 1114 etiam illos compre­
hendere censetur.
Dixi exceptis excipiendis, quia illegitimi sunt illi, qui concepti aut nati
sunt ex matrimonio valido vel putativo parentum, quibus ob sollemnem
professionem vel susceptum ordinem sacrum usus matrimonii antea
contracti tempore conceptionis prohibitus erat (can. 1114). Notes: antea
contracti; hinc proles nata e matrimonio inter astrictum voto sollemni
et aliam, sed cum dispensatione inito, etsi forte concepta sit ante
matrimonium, non est illegitima, quia non agitur de matrimonio ante
votum contracto. Ceterum notes :
a) Concepti aut nati in matrimonio (i. e. ex matre matrimonio iuncta)
habentur concepti aut nati ex matrimonio (i. e. ex matre et viro, cui
matrimonio iuncta est), ideoque legitimi habentur, nisi contrarium evi­
dentibus argumentis probetur (can. 1115, § 1). Probatur v. g. monstran­
do, copulam tempore utili ad conceptionem (i. e. a die 300 usque ad
diem 180 ante nativitatem)’ puta ob infirmitatem, ob absentiam locum
’. Cfr. Schmitz, Die Stellung der unchlichen Kindern im gcltcnden kan. Recht;
Mui,dBRS apud Ned. Kath. Stemmcn, 1931, p. 15 sq. et p. 33 sq. ----- *. Matri­
monium invalidum dicitur putativum, si in bona fide ab una saltem parte celebra­
tum fuerit, donec utraque pars de eiusdem nullitate certa evadat (can. 1015, § 4).
Disputatur, num matrimonium invalidum ob defectum formae unquam pro puta­
tivo haberi possit. ----- *. Tempus utile ita computatur, quia nativitas locum ha­
bere solet inter 180-300 dies post conceptionem.
W. M. T. Μ. II.

36

non habuisse. Declaratio viri vel mulieris, etiamsi iuramento firmetur,
non sufficit. Dixi: legitimi habentur, non tamen per se ex ordinaria
praesumptione iuris, quippe quae ad aliquos tantum restricta sit. Scilicet:
b) Concepti aut nati in matrimonio praesumuntur concepti aut nati ex
matrimonio, et consequenter praesumuntur legitimi, si nati sunt saltem
post sex menses a die celebrati matrimonii, vel intra decem menses a
die dissolutae vitae coniugalis (can. 1115, § 2). Si filius intra sex menses
a die dissolutae vitae coniugalis nascitur, ct vir prolem natam suam esse
statim negaverit, atque alia quoque pro asserti veritate militant, prae­
sumptio viro patrocinatur, et alii parti incumbit onus probandi, ipsum
i e. virum esse patrem.
c) In dubio, num proles concepta aut nata sit in matrimonio — puta
filios expositos — habenda videtur legitima ; siquidem habenda videtur
concepta et nata in matrimonio, itemque ex matrimonio, quia delictum
non praesumitur; quo posito, etiam habenda est legitima, nisi contrarium
probetur.

727

III. Illegitimi. 1. Notio. Illegitimi sunt: i° qui nec concepti nec nati
sunt ex matrimonio valido vel putativo, nec in utero gestati sunt, stante
matrimonio inter gestantem et patrem prolis ; 2° concepti aut nati ex
matrimonio valido vel putativo parentum, quibus ob sollemnem profes­
sionem vel susceptum ordinem usus matrimonii antea contracti tempore
conceptionis prohibitus erat.
2. Divisio. Illegitimi distinguuntur in naturales et spurios. Naturales
dicuntur, qui procreati sunt a parentibus, qui tempore aut conceptionis
aut nativitatis aut medio inter utrumque matrimonio valido iungi potue­
runt ; sufficit autem, ut illud potuerint ex dispensatione obtenta.
Spurii vocantur, qui procreati sunt a parentibus, qui ob impedimentum
dirimens non sublatum, toto tempore a conceptione usque ad nativitatem,
matrimonium validum inter se contrahere non potuerunt.
Spurii subdividuntur in adulterinos, sacrilegos, incestuosos, nefarios
ct simpliciter spurios. Adulterini sunt, qui ex adulterio, sacrilegi, qui ex
sollemniter professo (vel professa) vel ex clerico in sacris constituto,
incestuosi, qui ex consanguineis vel affinibus in gradibus prohibitis, ne­
farii, qui ex consanguineis in linea recta procreati sunt. Ceteii dicuntur
simpliciter spurii.
3. Effectus illegitimitatis sunt :
a) Illegitimi sunt irregulares ex defectu (can. 984, i°), ideoque neque
ordines (sive maiores sive minores) neque tonsuram licite recipere pos­
sunt, et receptos exercere prohibentur (can. 968) ; hinc etiam ab Ordi­
nario in seminarium admitti nequeunt, (can. 1363, § 1).

— 5^3 —

b) Illegitimi arcentur a Cardinalatu (can. 232, § 2, in), ab Episcopatu
(can. 331. § i, 1”), a munere Abbatis vel Praelati nullius (can. 320, § 2)
vel Superioris maioris in religionibus (can. 504; cfr. can. 488, 8°).
c) Illegitimi ad sacerdotium destinati, utpote irregulares, in novitiatum
admitti nequeunt (can. 542, 2").

IV. Legitimatio. 1. Modi legitimandi. Legitimatio fit vel fieri potest, 728
prout sequitur :
a) Per subsequens parentum matrimonium sive verum sive putativum,
sive noviter contractum sive convalidatum, etiam non consummatum,
legitima efficitur proles, dummodo parentes habiles exstiterint ad ma­
trimonium inter se contrahendum tempore conceptionis, vel praegnatio­
nis, vel nativitatis (can. 1116), a. v. legitima efficitur proles naturalis;
quocirca observes, prolem etiam legitimari, si parens post aliud matri­
monium nuptias contrahit cum allero prolis parente. Requiritur tamen,
ut uterque sit prolis parens : consensus vero prolis non exigitur, quin
etiam legitimatio locum haberet, etiamsi ipsa proles suae legitimation!
obstaret.
b) Per dispensationem super impedimento dirimente concessam sive
cx potestate ordinaria, sive ex potestate delegata per indultum generale,
legitimatur eo ipso proles simpliciter spuria et incestuosa, si qua iam
nata vel concepta fuerit; non legitimatur per dispensationem concessam
ex potestate delegata per rescriptum in casibus particularibus (can. 1051).
Dicitur :
a) Per dispensationem concessam sive ex potestate ordinaria, sive ex
potestate delegata per indultum generale. Casus obtinet, si S. Sedes in
forma gratiosa (i. e. sine exsecutore) dispensat ; item si Ordinarius dis­
pensat vi can. 1043, ve^ can. 1045, vel facultatum quinquennalium: item
si parochus dispensat vi can. 1044 vel can 1045, § 3 · *tem s’ S. Sedes
dispensat quidem in forma commissoria, sed requisito exsecutore neces­
sario, quia tunc etiam ipsa S. Sedes dispensat (t. T, n. 209); in casu
tamen, spectatis formulis, quibus S. C. de Sacr. utitur, exsecutori im­
ponitur, ut prolem « legitimam decernat atque declaret. »
β) Legitimatur proles simpliciter spuria et incestuosa. Excipitur adul­
terina et sacrilega; nefaria non legitimatur. quia in tali matrimonio non
conceditur dispensatio.
y) Si qua iam nata vel concepta fuerit: intelligas, uti patet, prolem
quae vere illegitima est ; hinc per prolem iam conceptam intelligenda est
proles iam concepta, sed nec nata nec gestata post matrimonium (cum
dispensatione) contractum vel convalidatum : nam si enascitur vel saltem
gestata est post matrimonium ita contractum vel convalidatum, proles

— 564 —
legitima est, ideoque non legitimatur. Legitimatur vero per dispensatio­
nem proles nata ante dispensationem ; item proles nata post dispensatio­
nem, sed ante matrimonium, sive hoc postea contrahitur, sive non con­
trahitur aut ob mortem, aut — ita alii — ob causam independentem a
voluntate oratorum, aut — ita alii — ob quamcumque causam. Postre­
mae sententiae favet sensus obvius legis, quae edicit, prolem legitimari
per dispensationem ab impedimento.
Ô) Non legitimatur per dispensationem concessam e.r potestate dele­
gata per rescriptum in casibus particularibus ; quod obtinet v. g. si S.
Sedes dispensat in forma commissoria, requisito exsecutore voluntario;
tunc enim exsecutor delegatur ad dispensandum per rescriptum particu­
lare.
Corail. I. Si impedimentum dirimens matrimonium sine dispensatione aufertur
(puta tractu temporis, si impedimentum aetatis obstabat), proles non legitimatur
eo ipso quod matrimonium convalidatur ; sed opus est speciali rescripto ‘.
Coroll II. Ubi matrimonium sanatur in radice, proles illegitima legitimatur vi
matrimonii sanati, si de prole naturali ; vi dispensationis (quam sanatio in radice
sccumfert), si dc prole simpliciter spuria vel incestuosa sermo est.

c) Per speciale rescriptum S. Sedis quaevis proles illegitima legitimari
potest. Eiusmodi rescriptum conceditur pro foro externo a S. Congr. de
sacramentis vel, si unus acatholicus est, a S. Officio; pro foro intento a
S. Poenitentiaria.
2. Effectus legitimations. a) Filii légitimât! per subsequens matrimo­
nium ad effectus canonicos quod attinet, in omnibus aequiparantur legi­
timis, nisi aliud expresse cautum fuerit (can. 1117). Iam vero expresse
cautum est, filios, etiamsi per subsequens matrimonium légitimât! fue­
rint, arceri a Cardinalatu (can. 232, § 2, t°), ab Episcopatu, et a dignitate
Abbatis vel Praelati nullius (can. 331, § 1, i° ; 320, § 2).
b) Filii légitimât! per dispensationem vel per speciale rescriptum S.
Sedis in omnibus aequiparari videntur legitimis, nisi aliud a iure com­
muni vel in concessione dispensationis vel in rescripto speciali cautum
fuerit. Porro a iure communi cautum est, filios legitimates per dispen­
sationem vel per speciale rescriptum arceri a Cardinalatu, ab Episcopatu,
et a dignitate Abbatis vel Praelati nullius (can. 331, § 1, i°; can. 320,
§ 2). Id deducendum ex eo quod can. 331, § 1, i° edicit: « legitimates
etiam per subsequens matrimonium » ; hinc a fortiori, si filius alio modo
legi limatus fuerit.
c) Si illegitimus legitimatur per sanationem in radice, omnes illegitimiP. C. 6 Dec. (A. A. S. 1931, p. 25)

— 5<>5 —

tatis effectus tolluntur, nisi in scripto aliud cautum fuerit. Etenim sana­
tio in radice secum fert, ut per fictionem iuris matrimonium inde ab ini­
tio censeatur validum fuisse, quoad effectus canonicos (can. 1138), quo­
rum unus utique est legitimitas prolis. Hinc ita légitimât! per se ne a
Cardinalatu, Episcopatu et dignitate Abbatis vel Praelati nullius quidem
arcentur.
Nota i. Effectus particulares illegitimitatis, v. g. irregularitas in ordine ad
Ordines suscipiendos, etiam per dispensationem auferri possunt. Praeterea aliqui
effectus particulares alia quoque ratione tolluntur: ita v. g. irregularitas ad Ordi­
nes suscipiendos etiam aufertur per professionem religiosam sollemnem, non
tamen inhabilitas v. g. ad munus Superioris maioris (can. 504).
Nota 2. Magnopere expedit, legitimationem prolis ct modum, quo haec con­
cessa sit, a parocho in libro baptismali notari, ideoque ab eo qui legitimationem
impetraverit, parocho respectivo significari.
,

Pars II.
De matrimonio, prout sacramentum est, speciatim.

Dicemus primum de sacramento matrimonii in se spectato, deinde de
ministratione ct forma celebrationis, denique de susceptione sacramenti
matrimonii.
SECTIO I.

De sacramento matrimonii in se spectato
Agendum de exsistentia, essentia ct effectibus sacramenti matrimonii

CAPUT I.
De exsistentia sacramenti matrimonii
Matrimonium est verum sacramentum ; quae propositio est de fide, 729
puta ex Cone. Trid.: « Si quis dixerit, matrimonium non esse vere ct
proprie unum ex septem legis evangelicae Sacramentis, a Christo Do­
mino institutum, sed ab hominibus in Ecclesia inventum ; neque gratiam
conferre, anathema sit » ’
Nota J. Tempus institutionis huius Sacramenti a Christo incertum est. Alii
aestimant, illud institutum esse in nuptiis Canae;
*
alii, cum Christus Matrimonii
indissohibilitatcm stabilivit;’ alii demum, post resurrectionem, quo tempore Do­
minus cum discipulis suis conversatus est, loquens de regno Dei. ’
Nota 2. Matrimonium in Veteri Lege non solum non fuit signum efficax gra’. Sess. 24, can. 1. ------ ’. loa. II. ------ *. Matth. XIX, 4. ----- «. Act. I. 3

— Se­
tiae, sed neque accensendum videtur Legis Veteris sacramentis, i. e. signis gra­
tiae tunc exsistentibus, c Matrimonium autem, inquit S. Thomas, fuit quidem in
veteri lege, prout erat in officium naturae, non autem prout est sacramentum
coniunctionis Christi ct Ecclesiae, quae nondum erat facta; unde ct in veteri lege
dabatur libellus repudii, quod est contra sacramenti rationem » (1. 2, q. 102, a. 7,
ad 3).

CAPUT II.
De
730

essentia sacramenti matrimonii.

I. Contractus el sacramentum in matrimonio Christiano separari ne­
queunt, ita ut contractus matrimonialis inter Christianos exsistere ne­
queat, quin sit sacramentum. Ita docent Pius VI in epistola ad Episco­
pum Motulensem ;1 Pius IX in litteris Apostolicis ad regem Sardiniae/
Eco XIII in encyclica Arcanum; idemque eruitur e Conc. Trid. 1 et ex
can. 1012, § 2.

II. Contractus matrimonialis totam rationem sacramenti constituit, ita
ut neque benedictio sacerdotis, immo ne istius praesentia quidem ad
essentiam eius pertineat. Sequitur ex can. 1012, § 1 ; item cx Conc. Trid
quod declaravit, matrimonia clandestina i. e. non contracta coram paro­
cho et testibus rata et vera esse matrimonia, quamdiu Ecclesia ea irrita
non fecits (S. Thom. In 4, dist. 26, q. 2, a. 1, ad i ; S. Alf. VI, 897, 898).
III. Materia et forma sacramenti matrimonii sunt:
1. Materia remota sunt corpora contrahentium, seu potius ius mutuum
in corpus alterius: quod ius eo sensu dicitur materia remota, quod est
materia circa quam versatur contractus matrimonialis (S. Alf. VI, 880).
2. Materia proxima et forma est ipsemet consensus verbis aliove signo
expressus. Hic nempe materia proxima est, quatenus significat mutuam
traditionem, forma quatenus exprimit mutuam acceptationem. Ita Bened.
XIV in epistola Paucis abhinc, ad Archiepiscopum *Goanum. Et sane
cum ipsemet contractus matrimonialis, ut probatum est, constituat ma­
trimonium, materia, i. e. pars determinabilis et forma i. e. pars determi­
nans in ipso contractu seu in consensu expresso reperiantur necesse est.
Porro in omni contractu traditio rei, utpote inchoatio contractus, est
pars determinabilis seu materia, acceptatio autem, utpote consummatio
contractus, est pars determinans seu forma (S. Alf. VI, 880, 897).
Coroll. Ratio sacramenti est in matrimonio in fieri, i. c. in contractu, qui nunc
ponitur vel effectum sortitur Sequitur ex dictis. Disputatur, num ratio sacramenti
». 16 Sept. 1788.
e. 19 Sept. 1852.
’. 10 Febr. 1880.
Decr. de reform. Matrim. cap. 1. ». Sess. 24. De ref. matr. c. 1.
<758.

*. Sess. 24,
*. 19 Mart.

— 5^7 —
etiam sit in matrimonio in facio esse, i. c. in vinculo, a. v. num matrimonium
post initum contractum in suo esse sacramenti persistat, instar S. Eucharistiae; de
qua sententia Pius XI in Encycl. Casti connubii' ita dicit: < Meditentur idcirco
(coniugcs) haec Sancti Cardinalis Roberti Bellamini verba, solidi profecto solatii
plena, qui cum aliis magnae notae theologis ita pie sentit ct scribit: < Coniugii
Sacramentum duobus modis considerari potest: uno modo, dum fit; altero modo,
dum permanet postquam facium est. Est enim Sacramentum simile Eucharistiae
quae non solum dum iit, sed etiam dum permanet, sacramentum eSt ; dum enim
coniuges vivunt, semper eorum societas sacramentum est Christi et Ecclesiae. >
Quaer.
num matrimonium inter duos infideles post susceptum ab utroque
coniuge baptismum evadat sacramentum.
Resp. Alii simpliciter negant; alii affirmant, sed ex cis alii requirunt, ut coniu­
ges novum eliciant consensum vel priorem verbis, nutibus vel copula maritali
approbent; alii opinantur sufficere, ut consensus non retractetur; alii abstrahunt
a consensus influxu, censentque matrimonium eo ipso quod suscipitur baptismus,
evadere sacramentum. Iam vero dicendum videtur, dictum matrimonium vere
evadere sacramentum ; tum quia ex una parte admittendum est, Ephesios coniugatos, ad quos Paulus epistolam direxit, vere sacramentum matrimonii susce­
pisse5, ex altera parte admitti nequit, cos non iniisse matrimonium nisi post
susceptum baptismum ; tum quia matrimonia infidelium, consummata post baptis­
mum ab utraque parte receptum, videntur omnino indissolubilia esse (p. 552);
quod etiam eorum sacramentalitati ascribendum videtur (p. 552 et 553). Cete­
rum praeplacet sententia, quae docet, ipsam baptismi susceptionem sufficere, ut
matrimonium evadat sacramentum, seu ut sacramentum, quod iam in potentia
aderat, transeat in actum (cfr. S. Thom. Suppi, q. 59, a. 2, ad 1 ; S. Alf. VI, 897).
Quaer. 2", num matrimonium partis infidelis baptizatae evadat sacramentum,
si altera pars non baptizetur; item num sacramentum sit matrimonium, quod fide­
lis cum infideli (valide) contrahit.
Resp. IDc utroque casu disputatur. Alii negant, quia sicuti contractus, ita et
sacramentum aut in utraque aut in nulla parte erit_ Atqui non est in parte infi­
deli ; ergo nec in fideli. Alii probabiliter affirmant, quia eorum sententia non
repugnat, unum eundemque contractum esse signum collativum gratiae pro eo,
qui capax est sacramenti, non autem nisi potcntialiter pro eo, qui ob defectum
contractui extrinsecum nondum sacramenti capax est.

CAPUT III.

De

effectibus sacramenti matrimonii.

Effectus sacramenti matrimonii sunt:
I. Gratia sanctificans, per se secunda seu augmentum gratiae, per acci
dens probabilius prima (n. 6). Annectitur augmentum virtutum et do­
norum Spiritus Sancti.

II. Gratia sacramentalis, scilicet gratia, quam sacramentum matrimo­
nii confert, est uniti va animorum et refrenativa concupiscentiae, anA. A. S. 1930» P· 583· ----- ’· Eph. V.

731

— 568 -

nexam habens exigentiam gratiarum actualium ad officia matrimonii
rite implenda, signanter ad excitandam et educandam prolem in hono­
rem Dei
SECTIO II.

De ininistratione sacramenti matrimonii et forma celebrationis eius.’
732

I. Ministratio sacramenti; quocirca sufficit notasse: Ministri sacra­
menti sunt i/>si contrahentes. Constat ex Cone. Flor, quod ita dicit:
* Causa efficiens matrimonii regulariter est mutuus consensus per verba
de praesenti expressus » . Ratio autem est, quia contractus et sacra­
mentum identificantur. Hinc qui conficiunt contractum, etiam sacra­
mentum conficiunt (S. Thom. Suppi, q. 45, a. 1 ; S. Alf. VI, 897).

733

II. Forma celebrationis sacramenti. Sacerdos, quamvis non sit
minister sacramenti, dicitur tamen minister celebrationis, quatenus tan­
quam testis qualificatus matrimonio contrahendo assistit, aliaque ad
valorem necessaria peragit.
S. Tridentina Synodus formam sollemnem, ad valorem necessariam,
Cap. Tametsi, hisce statuerat : « Qui aliter quam praesente parocho, vel
alio sacerdote, de ipsius parochi seu Ordinarii licentia, et duobus vel
tribus testibus, matrimonium contrahere attentabunt, eos S. Synodus
ad sic contrahendum omnino inhabiles reddit, et huiusmodi contractus
irritos et nullos esse decernit. ’ — Quae legislatio perstitit usque ad 19
April 1908,4 qua die vigere incepit decretum Ne temere « de sponsali­
bus et Matrimonio », ex speciali mandato Pii X a S. C. Cone. d. 2 Aug.
1907 editum. — Dein a die 19 Maii 1918 valet novus Codex Iuris
Canonici, qui Ius Pianum quoad pleraque intactum reliquit, quoad quae­
dam vero immutavit. Patet autem, matrimonia (et sponsalia) sub ante­
riori legislatione contracta, secundum istam legislationem esse diudicanda'. Porro modum celebrandi matrimonii exposituri, dicemus pri­
mum de forma iuridica, deinde de forma liturgica celebrandi matrimo­
nii, addito scholion de forma servanda in celebrando matrimonio a
comparte catholica cum comparte acatholica, tum de tempore et loco
celebrationis matrimonii, denique de servandis post celebrationem ma­
trimonii i. e. de matrimonii celebrati inscriptione.
Cfr. Encyc. Casti comiubit A. A. S. p. 554)· ----Cfr. opusculum nostrum
Dc forma promissionis et celebrationis matrimonii, » cd. 5 ----- ’. Sess. 24, dc
ref. matr. c. 1. ----- 4 Pro regionibus sinensibus usque ad n April 1909 (S. C. C.
29 Fcbr. 1908).
-^S

— 5^9 —

CAPUT I.
De forma iuridica.
Forma iuridica distinguitur duplex, ordinaria et extraordinaria. Hinc
agemus primum de forma iuridica ordinaria, deinde de forma iuridica
extraordinaria, tum de iis. qui praedictis formis subiciuntur.

Articulus I.

De forma iuridica ordinaria.
Trademus primum expositionem summariam. deinde expositionem
uberiorem formae iuridicae extraordinariae.

§ I. Expositio summaria.

Forma iuridica ordinaria, ad valorem matrimonii requisita, est, ut 734
contrahatur coram parocho vel loci Ordinario vel sacerdote ab alteru­
tro delegato et duobus saltem testibus (can. 1094). Assistentium autem
praesentia debet esse simultanea. physica et moralis. Dicitur:
I. Contrahatur coram parocho vel loci Ordinario vel sacerdote ab
oiterutro delegato. Porro:
I. Parochi nomine hic veniunt:
a) Sacerdos, cui paroecia collata est in titulum cum cura animarum
sub Ordinarii loci auctoritate exercenda (can. 451. § 1).
b) Vicarius paroecialis actualis, qui vices supplet personae moralis,
cui cura habitualis incumbit (cfr. can. 471).
c) Quasi-parochi, qui quasi-paroecias regunt. ’
d) Cappellani militum sive maiores sive minores quatenus parochis
aequiparentur, ex peculiaribus Sanctae Sedis praescriptis eruatur (can.
4SI. § 3)·
e) Cappellani vel rectores piorum cuiusvis generis locorum a paroeciali cura exemptorum, modo plena potestas paroecialis ipsis commissa
sit, parochis accensentur, sed pro personis ipsis concreditis et in loco,
cui praesunt, tantum. ’ Potestas autem rectori exclusive competit, si
locus omnino exemptus est ; secus cumulativa est cum parocho loci
(cfr. can. 464. § 2).
’. Partes vicariatus apostolici, ac praefecturae apostolicac, si peculiaris rector
eisdem fuerit assignatus, appellantur quasi-paro ociae (can. 216, § 3). Erectio au­
tem quasi-paroeciae fit decreto Ordinarii, in quo clare describuntur limites terri­
torii ; ea autem constituta, statim oriuntur iura et obligationes quasi-parochi.
----- !. S. C. C. 1 Fcbr. 1908, ad X.

— 57° —

f) Vicarii paroeciales, qui plena potestate paroeciali sunt praediti,
scilicet :
a) Vicarius substitutus in omnibus locum tenens parochi absentis
ultra hebdomadam, ab Ordinario probatus (can. 465, § 4 et 5; can. 474Ί.
Substitutus, si sit vicarius parochi religiosi, etiam a Superiore religioso
probari debet, sed hoc non requiritur ad valorem assistendae. '
β) Sacerdos supplens in omnibus vicem praestans parochi repentina
et gravi de causa discedentis ultra hebdomadam (can. 465, § 5; can.
474) ;: non autem sacerdos supplens parochi ad brevius tempus disce­
dentis.
γ) Sacerdos supplens ab Ordinario designatus et in omnibus vices
exercens parochi ex sententia beneficio privandi, sed S. Sedem adeun­
tis (can. 474; can. 1923, § 2).
Ô) Vicarius oeconomus, scilicet, vacante paroecia, constitutus, olim
deservitor dictus (can. 472. i°).
€) Vicarius cooperator (primus aut munere antiquior) vel parochus
vicinior; item domus superior, qui ante oeconomi institutionem paroe­
ciae regimen, nisi aliter provisum fuerit, interim assumit (can. 472, § 2).
η) Vicarius adiutor ab Ordinario loci constitutus, qui in omnibus
vices supplet parochi, muniis suis rite obeundis imparis (can. 475).
Nota 1. Vicarius cooperator (dc quo can. 476) per se non venit nomine parochi,
quamvis generali delegatione gaudeat. Nam, ut cx ipsis terminis patet, destitutus
est potestate parocho propria, i. c. ordinaria, ct solum habet delegatam.
Nota 2. In regionibus missionum, ubi non sunt quasi-parocciac, omnes missionarii sunt cooperatores Vicarii vel Praefecti, proindeque cum delegatione eius sive
generali sive particulari valide ct licite matrimonio assistere possunt.5
Nota 5. In regionibus missionum, ubi plures missionarii aliquam partem terri­
torii inter se dividunt in stationes distinctas, quas sub uno Superiore stationis
centralis administrant, ille superior non habetur ut quasi-parochus totius terri­
torii, nisi ipsi vere immediate committatur cura animarum totius districti.

2. Ordinarii loci nomine in iure veniunt, nisi quis expresse excipia­
tur, praeter Romanum Pontificem, pro suo quisque territorio Episco­
pus residentialis, Abbas vel Praelatus nullius eorumque Vicarius Gene­
ralis, Administrator, Vicarius et Praefectus Apostolicus, itemque ii
qui praedictis deficientibus interim ex iuris praescripto aut ex probatis
constitutionibus succedunt in regimine (can. 198).
3. Sacerdos ab alterutro delegatus; de quibus speciatim dicitur n. 737
sq.
'. Cfr. P. C. 14 lui. 1922, V, ad 1-3 (A. A. S. 1922. p. 527). ----- s. Cfr. P. C.
14 Iui. 1922, V, ad 4 (A. A. S. 1922, p. 527).----- * S. C. de Prop. Fid. 25 Iui 1920

— 571

4- Pt duobus saltem testibus. Iam vero:
a) Quod spectat ad valorem, tanquam testes assumi possunt perso­
nae qualescumque, modo actu rationis usu gaudeant et testandi capaces
sint. Nec obstat can. 1757, § i, qui excludit quidem impuberes, sed dicit
tantum de testibus in iudicio. Haeretici, excommunicat! et infames non
adhibentur licite. Speciatim quoad haereticos S. Off.' declaravit; « eos
non esse adhibendos ; posse tamen ab Ordinario tolerari ex gravi causa,
dummodo non adsit scandalum. »
b) Neque ad valorem, neque per se ad liceitatem requiritur, ut testes
designati de matrimonio contrahendo praemoniti vel rogati sint. Prac­
tice tamen ante matrimonium determinentur et rogentur, quia post
nuptias initas eorum nomina a parocho describenda sunt Quod testes
coacti sunt, non officit valori.
c) Non videtur requiri, ut testes formaliter assumantur, a. v. ut con­
trahentes eos ut tales adhibeant, vel saltem conscii eorum praesentiae
contrahant; sed sufficit, ut testes de contracto matrimonio possint tes­
tari. Huic enim sententiae favet tam textus legis, quae solum requirit,
ut matrimonium coram testibus contrahatur, quam finis eius qui est,
ut testes contractum matrimonium testificari possint; qui quidem finis
etiam per testes, qui non sunt formaliter adhibiti, obtinetur. Accedit
tesponsum S. C. de Prop. Fid.5

II. Assistentium praesentia debet esse simultanea, physica et moralis
Dicitur:
1. Simultanea. Requiritur enim, ut omnes unum eundemque actum
nubendi testari possint. Ceterum eiusmodi praesentiam requiri, satis
significatur verbis: «Coram parocho... et duobus saltem testibus».
2. Physica seu corporalis. Statuitur enim, contrahendum esse « co­
ram parocho et duobus saltem testibus ». Praesentia autem physica non
constituitur per commercium, ope telephonii vel telescopii institutum.
3. Moralis seu talis, ut saltem ex circumstantiis percipiant, matri­
monium inter tales contrahi. Id autem fieri potest etiamsi quis auditu
aut visu careat ; non autem, si èt visu èt auditu destitutus est.
§ II. Expositio uberior.

Expositionem uberiorem exhibebimus dicendo primum de requisitis,
ut parochus vel loci Ordinarius valide assistant matrimonio, deinde de
requisitis, ut licite assistant, denique de delegatione alius sacerdotis ad
assistendum.
.
19 Aug. 1891 (Collect, η. 1765).

*. 2 Iui. 1827, ad II (Collect, n. 794),

— 572
PUNCTUM I.
De requisitis, ut parochus vel loci Ordinarius valide assistant matrimonio.

735

Ut parochus vel loci Ordinarius valide matrimonio assistant, requiri­
tur: i° ut possessionem canonicam beneficii adepti sint vel officium
inierint; 2° ut non sint per sententiam excommunicati vel interdicti vel
suspensi ab officio, aut tales declarati; 3° ut assistant intra fines sui
territorii, in quo tamen valide intersunt matrimoniis tam subditorum
quam non subditorum ; 40 ut neque vi neque metu gravi constricti re­
quirant excipiantque contrahentium consensum (can. 1095, § 1). Dicitur:

I. Ut possessionem canonicam beneficii adepti sint vel officium inie­
rint. Porro:
1. Episcopi residentiales canonicam dioecesis possessionem capiunt si­
mul ac in ipsa dioecesi vel per se vel per procuratorem apostolicas
litteras Capitulo ecclesiae cathedralis ostenderint, praesente secretario
Capituli vel Cancellario Curiae, qui rem in acta referet (can. 334, § 3).
2. Quoad parochus attendatur can. 1444, § 1 : « Missio in beneficii
possessionem fiat secundum modum iure peculiari praescriptum, vel
legitima consuetudine receptum, nisi iusta ex causa Ordinarius ab eo
modo seu ritu expresse in scriptis dispensaverit ; quo in casu haec dis­
pensatio locum tenet captae possessionis. »
Nota. Possessio beneficii etiam per procuratorem, speciale mandatum
habentem capi potest (can. 1445).
3. Qui non habet beneficium sed solum officium, ut Vicarius Gene
ralis, officium suum init eo ipso quod illud exercere incipit.

II. Ut non sint per sententiam excommunicati, vel interdicti, vel
suspensi ab officio, aut tales declarati. Itaque non sufficit, ut quis ali­
quam ex poenis enumeratis contraxerit, sed requiritur, ut aut a iudice
ad eam condemnatus, aut eam contraxisse declaratus sit. Quoad sus­
pensionem notes, facultatem per solam suspensionem ab officio, non
vero per aliam auferri. Attamen suspensio generaliter lata etiam sus­
pensionem ab officio includit, nisi aliud constet (can. 2278, § 2).
ITT. Ut assistant intra fines sui territorii, in quo tamen valide inter­
sunt matrimoniis tam subditorum quam non subditorum. Itaque com­
petentia parochi et Ordinarii, quod ad validam assistentiam attinet, ita
territorio annexa est, ut intra territorii sui fines omnium, etiam non
subditorum, extra eos nullius, neque subditorum matrimonio valide
intersint. Praeterea observes:
i Ordinarius loci et parochus valide assistit in domibus et ecclesiis utut exetnp-

— 573 —
tis religiosorum, quae in eorum territorio sitae sunt, quia praedictae domus et
ecclesiae tantum ratione personarum exemptae sunt. * Ad licitam assistentiam
requiritur licentia Praelati regularis.
2. Parochi, qui cum alio vel cum aliis parochis habent territorium commune,
intra territorium, quod ipsis cum aliis commune est, omnium matrimonio valide
assistunt. ’
3. Qui in territorio aliis parochis assignato nonnullas personas vel familias vel
personas determinati ritus vel coetum personarum (v. g. militum) sibi subditum
habent, possunt in toto territorio alieno subditorum, non autem aliorum matri­
moniis intéressé ;1 quin etiam videntur ubique subditorum matrimonio assistere
posse. Num etiam alii parochi intra suum territorium illud possint, eruatur ex
S. Sedis statutis.
4. Cappellani seu rectores piorum cuiusvis generis locorum a parochiali cura
exemptorum, modo plena potestas parochialis ipsis commissa sit, parochis accensentur, sed pro personis ipsis concreditis ct in loco, cui praesunt, tantum.4 Quate­
nus dicta facultas rectori exclusive an cumulative cum parocho competat, deduca­
tur ex praescripto auctoritatis (cfr. can. 464, § 2).

IV. Ut neque vi neque metu gravi constricti requirant excipiantque
contrahentium consensum; quocirca notes:
1. Metus gravis intelligitur metus gravis damni, isque ab extrinseco
i e. a causa libera incussus; non refert, utrum ab ipsis partibus, an ab
alio incutiatur. Videtur autem requiri metus incussus ad extorquendam
assistentiam ; sed non videtur referre, utrum iuste an iniuste incussus
sit, quia lex non distinguit inter metum iustum et iniustum. Excipe ta­
men metum iuste incussum, qui versatur intra sphaeram seu in linea
ipsius legis, quique ad ipsam legem tuendam ordinatur. Hinc valet as­
sistentia praestita, sive quia Episcopus parochum invitum per poenas
ad debitam assistentiam cogit, sive quia nupturientes minantur, se pa­
rochum qui iniuste assistentiam deneget, esse denuntiaturos Ordinario.
Nequit enim admitti, eiusmodi metum ex mente legislatoris lege com­
prehendi.
2. Requirant contrahentium consensum. Itaque non sufficit, ut nup­
turientes consensum matrimonialem coram ministro emittant, sed re­
quiritur, ut hic praevie et formaliter consensum requisiverit. Attamen
ad valorem non refert, utrum illud peragat per se an per interpretem,
per verba an per scripturam, nutum aliudve signum. Ceterum quoad
matrimonia hic et nunc illicita observes, requisitionem consensus ex se
non involvere invitationem ad matrimonium ineundum, sed meram in­
vestigationem, num nupturientes matrimonium contrahere velint, ita ut
cooperatio materialis tantum praestetur.
’. S. C. de Sacr. 12 Mart 1910. ad VIII - :. S. C. C 1 Fcbr. 1908. ad VIII.
- ’. S. C. C. I Fcbr. 1908 ad IX. ----- 4. S. C. C. 1 Febr. iqo8 ad X.

— 574 —

3- Excipiantque contrahentium consensum. Id autem contingit eo
ipso quod nupturientes post institutam requisitionem consensum emit­
tunt, ministro sciente, eum emitti.
Si matrimonium per procuratorem celebratur, parochus ab eo con­
sensum requirat et excipiat.
PUNCTUM II.
De requisitis, ut parochus vel loci Ordinarius licite assistant matrimonio.

736

Ut parochus vel loci Ordinarius licite assistant, requiritur: i° ut
constet et quidem ad normam iuris de libero statu contrahentium; 2° ut
constet de domicilio vel quasi-domicilio, aut menstrua commoratione,
aut, si de vago agatur, actuali commoratione alterutrius contrahentis
in loco matrimonii.
Si neuter in loco matrimonii, sed uterque vel alteruter contracturus
alibi domicilium vel quasi-domicilium aut menstruam commorationem
habeat, opus est licentia parochi vel Ordinarii domicilii vel quasi-domicilii aut menstruae commorationis. Si neuter alibi domicilium vel
quasi-domicilium aut menstruam commemorationem habeat, nullius licen­
tia requiritur; idque valet, etiamsi uterque vel alteruter alibi actualem
commorationem habeat.
In quolibet casu pro regula habeatur ut matrimonium coram spon­
sae parocho celebretur, nisi iusta causa excuset; matrimonia autem
catholicorum mixti ritus, nisi aliud particulari iure cautum sit, in ritu
viri et coram eiusdem parocho sunt celebranda.
Denique parochus, qui sine licentia iure requisita matrimonio assistit,
emolumenta stolae non facit sua, eaque proprio contrahentium parocho
remittat (can. 1097). Dicitur:
1. Ut parochus vel loci Ordinarius licite assistant, requiritur: i° uf
constet, et quidem ad normam iuris de libero statu contrahentium; de
quibus conferas dicta n. 682; requiritur 2° ut constet de domicilio vel
auasi-domicilio, aut menstrua commoratione, aut, si de vago agatur,
actuali commoratione alterutrius contrahentis in loco matrimonii. Dici­
tur:
i. Domicilium vel quasi-domicilium. Notio, divisio, acquisitio et amis­
sio tam domicilii quam quasi-domicilii exposita sunt t. T, n. 123. Iuvat
hic addere quae sequuntur:
a) Potest quis habere duo imo plura domicilia propria, scilicet aequa­
liter in diversis locis habitando cum intentione ita perpetuo agendi.
Utrum vero necne aliquis aequaliter in pluribus locis habitet, id magis
aestimandum ex ratione, qua sese hic illieve instruxit, quam ex aequa-

— 575 —

litate temporis quo in diversis paroeciis versatur. Certum est commora­
tionem mathematice aequalem non requiri.
b) Potest quis habere domicilium et quasi-domicilium proprium, puta
si ob causam saltem sex menses expostulantem alio proficiscitur, cum
animo, negotio finito, in locum perpetuae habitationis revertendi.
c) Potest quis probabilius habere duo quasi-domicilia propria; puta
si quae persona Romam petit, ut ibi per quatuor annos studiis operam
det; interim sese confert in alium locum cum animo ibi per septem
menses permanendi, deinde Romam revertendi. In casu habet quasidomicilium in alio isto loco, ut patet ; item retinet quasi-domicilium
Romae, quia illud non amittitur nisi discessione a loco cum animo non
revertendi.
d) Uxor et minor infantia egressus possunt habere domicilium le­
gale in uno loco et quasi-domicilium proprium in alio.
c) Uxor post mortem mariti et minor maior factus retinent: prior
domicilium mariti, alter domicilium illius, cui subiciebatur ; retinent, in­
quam, illud domicilium (antea legale) qua voluntarium, quamdiu animum servant ibi remanendi.
2. Menstrua commoratio ; quocirca advertas:
a) Requiritur sed etiam sufficit factum commorationis menstruae.
Intentio commorationem per mensem protrahendi nec sufficit nec re­
quiritur: solum factum, nullatenus autem mens attenditur, uti et ex
indole huius legislationis et ex verbis adhibitis deducitur. Neque requi­
ritur habitatio, sed sufficit commoratio, eaque sive per modum habi­
tantis sive per modum hospitis, operarii etc. Ad haec commoratio sumi
debet secundum aestimationem communem. Porro: i° Qui habitat in
aliquo loco, puta in domo paterna, secundum communem aestimationem
ibidem commoratur, etiamsi quotidie aut interdiu aut nocte alibi degat,
ut si per diem aut per noctem in fabrica alius municipii operatur.
2° Qui nullibi habitat, sed interdiu in uno loco, nocte autem alibi de­
gere consuevit, potius commorari dicitur ubi solet pernoctare. Denique
perinde est, utrum quis tanquam catholicus an tanquam acatholicus in
loco commoretur.1
b) Tempus commorationis menstruae ita supputetur. Quum terminus
a quo assignatus sit, mensis sumatur prout est in calendario, v. g. a
die i Febr. usque ad diem 28 vel 29 Febr. Et quia terminus a quo non
coincidit vel saltem (a iure) non censetur coincidere cum initio dici.
Cfr. responsum S. C. de Sacr. 28 lan. 1906, quo illicita declaratur assistentia
a quodam parocho praestita, non quia una pars ante conversionem in eius
paroecia commorata erat, sed quia commoratio erat interrupta.

— 576 —

primus dies non computetur, et tempus finiatur, expleto ultimo die
eiusdem numeri, v. g. a die 25 Mart, usque ad diem 25 April, expletum.
Quodsi mensis die eiusdem numeri careat, tempus finiatur, expleto
ultimo die mensis, v. g. a die 30 lan. usque ad diem 28 vel 29 Febr.
expletum (can. 34, § 3, ι°, 30, 4°).
c) Commoratio debet esse continua, saltem moraliter. Porro absentia
unius alteriusve diei et noctis non videtur continuitati obstare. Idque
satis probabiliter valet, etiamsi quis abierit cum intentione non redeundi ;
intentio enim ut supra dictum est. nullatenus attendenda videtur. Ad
haec si absentia unius alteriusve diei continuationi non obstat, neque
per alios dies additos compensari debet.
d) Denique patet, commorationem continuandam esse usque ad ma­
trimonium contrahendum. Secus non habetur, sed habita fuit commo­
ratio menstrua.
3. Actualis commoratio. Per eam intelligitur, ut elucet e can. 1097,
§ i,3°, commoratio per tempus alicuius momenti, ita ut quis dici possit
alicubi sedem commorationis habere. Porro eiusmodi alterutrius contra­
hentis commoratio sufficit, si de vago agatur, i. e. de eo, qui nullibi
domicilium vel quasi-domicilium habet. Si vero agatur dc vago, suffi­
cit, sive utraque sive una solum pars vaga est. Advertas tamen in casu
requiri ad assistendum licentiam Episcopi eiusve delegati, de qua can.
1032 (n. 695).
4. Locus matrimonii respectu parochi est paroecia ipsi commissa;
respectu Episcopi, Vicarii et Praefecti Apostolici tam quaevis dioecesis
paroecia (resp. vicariatus vel praefecturae quasi-paroecia) quam dioe­
cesis (vicariatus, praefectura) qua talis.
II. Si neuter in loco matrimonii, sed uterque vel alteruter contractu­
rus alibi domicilium vel quasi-domicilium aut menstruam commoratio­
nem habeat, opus est licentia parochi vel Ordinarii domicilii vel quasidomicilii aut menstruae commorationis. Si neuter alibi domicilium vel
quasi-domicilium aut menstruam commorationem habeat, nullius licentia
requiritur, idque valet, etiamsi uterque vel alteruter alibi actualem com­
morationem habeat. Dixi:
1. Nullius licentia requiritur; excepta tamen illa licentia, de qua
can. 1032 (n. 695).
2. Idque valet, etiamsi uterque vel alteruter alibi actualem commora­
tionem habeat. Nam in casu non requiritur licentia parochi vel Ordina­
rii domicilii, quasi-domicilii aut menstruae commorationis, quia non
habentur; neque licentia parochi vel Ordinarii actualis commorationis,
quia nullibi praescribitur. Itaque licite assistit parochus loci, in quo

— 577 —

vagus esi, salva semper licentia, de qua can. 1032 (n. 695). Ceterum
advertas :
”, - i
a) Licentia requisita tain oretcnus quam scripto, tam expresse quam tacite con­
cedi potest. Sufficit etiam licentia rationabiliter praesumpta, si commode peti
nequit; quo casu tamen decet post factum parochum proprium monere. Denique
in casu gravis necessitatis nulla licentia requiritur, puta si sine gravi incommodo
licentia tempestive obtineri nequit. Ratio est, quia licentia, dc qua dicimus, non
est delegatio, quae ad validitatem necessaria est.

b) Nihil prohibet, quominus parochi alicuius civitatis commodi gratia alii aliis
generalem assistendi licentiam conferant.

III. In quolibet casu pro regula habeatur, ut matrimonium coram
sponsae parocho celebretur, nisi iusta causa excuset; matrimonia au­
tem catholicorum mixti ritus, nisi aliud particulari iure cautum sit, in
ritu viri et coram eiusdem parocho sunt celebranda. Iam vero lex
celebrandi matrimonium coram sponsae parocho non obligat sub gravi,
quin etiam sunt, qui, nisi ius particulare rem magis urgeat, nullam
obligationem stricte dictam agnoscant. Quaevis autem iusta causa ex­
cusat ; quae si adsit, non est obligatio petendi licentiam a parocho sponsae,
quamvis deceat eum monere.

IV. Denique parochus, qui sine licentia iure requisita matrimonio
assistit, emolumenta stolae non facit sua, eaque proprio contrahentium
parocho remittat.
Emolumenta stolae intelliguntur ea, quae parocho qua tali ex celebra­
tione matrimonii in illa paroecia debentur ; ad quae non pertinent stipen­
dium Missae, dona ex amicitia a contrahentibus data, etc.
Haec poena latae sententiae, quae incurritur etiam ante sententiam dedaratoriam, respicit solos parochos, non vero sacerdotes delegatos; neque haec poena
incurritur a parocho, qui interfuit matrimonio vagorum sine recursu ad Episco­
pum; neque a parocho, qui matrimonio interfuit, praetermisso sine iusta causa
parocho sponsae.
Si plures parochi proprii habentur, parochus sponsae praeferendus videtur
parocho sponsi. Si sponsa plures parochos habet, iura stolae inter diversos
dividantur (cfr. can. 1236, § 2).
Denique non tenetur ad restitutionem, qui emolumenta stolae sine iusta causa
partirn aut integra remisit. Non tenetur vi legis ecclesiasticae, quae non intelligitur
dc fructibus non perceptis. Neque tenetur vi legis naturalis; siquidem alium non
impedivit neque a bono, in quod iam ius habebat, neque medio iniusto a bono,
in quod nondum habebat ius. Debet tamen restituere qui « eo usque fraudaverit,
ut quae emolumenta stolae a contrahentibus darentur, ea sub alio titulo, v. gr.
stipendii Missae, sibi exhibenda curaverit, quia sic virtualiter emolumenta stolae
W. M. T. Μ II.

37

- 578 accepisse merito aestimatur; et ideo parocho contrahentium proprio remittere te­
netur. > *

PUNCTUM III.
De delegatione alius sacerdotis ad assistendum matrimonio.

737

I. Notio delegationis. Delegatio seu concessio licentiae valide assis­
tendi matrimonio est actus, quo testis matrimonii auctorizabilis (i. e.
testis, qui actui cui interest auctoritatem legalem praestare potest) alium
sibi substituit. Sicuti autem assistentia ab ipso substituente praestita non
est vere actus iurisdictionis, ita etiam concessio licentiae assistendi non
involvit verae iurisdictionis communicationem seu delegationem. Dicitur
tamen passim delegatio, quia fit ad normam delegationis, eique eadem
fere ac verae delegationi applicantur principia.

II. Quis potest delegare? Delegare valent parochus et loci Ordina­
rius, qui possunt ipsimet valide matrimonio assistere (can. 1095, § 2).
Dicitur:
1. Parochus ct loci Ordinarius; quinam veniant nomine parochi et
loci Ordinarii, vide n. 734; omnes ibidem assignati possunt alium dele­
gare. 3
2. Qui possunt ipsimet valide matrimonio assistere. Hinc nequeunt
alium delegare, antequam canonicam possessionem beneficii adepti sint
vel inierint officium; neque illud possunt, si per sententiam fuerint ex­
communicat! vel interdicti vel suspensi ab officio aut tales declarati.
Praeterea parochus ct loci Ordinarius valent tantum alii concedere fa­
cultatem, ut intra fines sui territorii assistat : siquidem extra fines prae­
dictos neque ipsimet valide assistunt.
ΙΓΙ. Quatenus delegatus potest subdelegare? Dubium est, num re­
gulae delegationis can. 199 assignatae hic applicari possint, quia can. cit.
agit de delegatione iurisdictionis proprie dictae, hic autem sermo est de
nudo ministerio. Certa autem haec sunt :
1. Vicarius cooperator, qui a parocho vel Ordinario loci generaliter
delegatus est ad assistendum matrimoniis, potest alium determinatum
sacerdotem subdelegare ad assistendum matrimonio determinato.1
2. Sacerdos delegatus ad assistendum matrimonio determinato, potest
a parocho vel a loci Ordinario ipsum delegante recipere licentiam suboelegandi alium sacerdotem determinatum ad assistendum eidem matri­
monio. *
*. Van

de

Burct-Schaepman, n. 241.------ ’. P. C. 20 Maii, 1923, ad V (A. A. S.

1924. p 114)· ----- ·.. P. C. 28 Dec. 1927, ad IV (A. A. S. 1928, p. 61).
28 Dec. 1927, ad IV (A. A. S. 1928, p. 61).

«. P. C

— 579 —

IV. Persona deleganda vel subdeleganda. Delegatio vel subdelcgatio
fieri debet sacerdoti determinato ad matrimonium determinatum. Vica­
rius tamen cooperator pro paroecia, cui addictus est, generaliter delegari
potest (can. 1096, § 1). Dicitur:

1. Sacerdoti, sive approbatus est, sive non est approbatus ad curam
animarum, ad praedicandum, ad confessiones audiendas.
2. Determinato. Hinc invalida foret licentia concessa sacerdoti prorsus
indeterminato, puta, si parochus statueret : « Facultatem assistendi ma­
trimonio facio uni e vicariis meis, » nullo vicario in individuo determinato. Neque valeret licentia data sponsis eligendi sacerdotem, quem ma­
luerint. Pariter invalide ageret parochus, qui delegaret v. g. unum e
membris communitatis a Superiore designandum, ’ vel sponsis faculta­
tem faceret contrahendi coram Petro et Paulo, prout unum vel alium
electuri sunt. Designatio fieri potest aut per designationem officii (puta:
Facio facultatem assistendi huic vel illi matrimonio Rectori Ecclesiae
succursalis in N.). aut per designationem nominis. Ceterum :
a) Non requiritur, ut delegandus notus sit deleganti, modo sit in se
determinatus.
b) Nihil impedit, quominus plures sacerdotes designentur; legislator
solummodo intendit excludere delegationem personae indeterminatae.
Ita parochus delegare potest v. g. omnes suos vicarios vel etiam omnes
sacerdotes nunc curam habentes in decanatu. Difficile tamen determina­
tur, quousque ca extendi possint ; cavendum igitur, ne matrimonium peri­
culo nullitatis exponatur.
3. Ad matrimonium determinatum. Hinc invalida foret licentia data
v. g. ad assistendum omnibus vel certae categoriae matrimoniis, vel eis,
quae v. g. hoc vel illo mense forte contrahenda erunt. \7aleret autem
delegatio facta ad plura matrimonia determinata.

4. Vicarius tamen cooperator pro paroecia, cui addictus est. genera­
liter delegari potest, puta ad assistendum omnibus vel certae cuiusdam
categoriae matrimoniis. Advertas tamen, ipsum non ipso iure communi
delegari.1

V. Servanda in delegatione vel subdelegatione. T. lTt delegatio vel
subdelcgatio valida sit, requiritur actus vere positus, liber, expressus:
atque a delegando vel subdelegando cognitus et acceptatus, prout expo­
nemus. Dicitur:
‘. Cfr. S. C. de disc. sacr. 12 Mart. 1910, ad VI, b.
Mart 1910, ad VI, b. ct c.

’. Cfr. S. C. de Sacr. t’

— 58° —
a) Vere positus. Itaque non sufficit concessio praesumpta vel interpretativa, ne­
que mera tolerantia, quippe quum tolerantia qua talis actum concedendi non in­
volvat.
b) Liber, i. c. deliberate positus. Advertas tamen, melum non obstare libertati,
neque ex novo iure delegationem gravi metu extortam invalidam esse. Verum
quidem est, assistentiam a parocho vel delegato cx gravi metu praestitam, valore
destitui ; at ex eo non sequitur, delegationem ex gravi metu factam, invalidam
esse. Error tunc tantum delegationis valori officit, quando substantialis est, i. c.
quando versatur circa personam delegandi vel nupturientium ; neque tunc impedit
valorem, si delegans habet voluntatem utcumque concedendi licentiam. Ceterum
error non est substantialis, si solum nomen, non ipsam personam respicit. Prae­
terea notari solet, errorem circa qualitatem personae delegandae vel nupturientis,
item circa causam concessionis valori obstare casu, quo qualitas vel causa intenta
fuerit tamquam conditio sine qua non delegationis; verum in ista hypothesi
defectus conditionis potius quam error valori officit.
c) Expressus (can. 1096, § 1), sive oretenus sive in scriptis sive aliis signis posi­
tivis acquivalentibus. Itaque licentia tacite data iam non sufficit.
d) A delegando cognitus et acceptatus, prout sequitur: Cognitio et acceptatio
non requiruntur, si delegatio vel subdelegatio concedantur statuto vel lege; neque
probabilius, si delegatus vel subdclegatus subditur deleganti vel subdeleganti. Secus
res magis dubia est. Alii negant, requiri cognitionem et acceptationem, quia,
spectato can. 37, rescriptum valet ante eius acceptationem, nisi aliud constet; sed
concessio facta ab eo, qui non est Ordinarius, non est rescriptum. Alii affirmant,
quia delegatio est instar donationis, quae debet acceptari.

2. Ut delegatio vel subdelegatio licita sit. parochus vel loci Ordinarius
licentiam ne concedat, nisi expletis omnibus quae ius constituit pro liber­
tate status comprobanda (can. 1096 § 2). Haec tamen non applices dele­
gationi generali, quae fit vicario cooperatori.1
VI. Servanda a delegato et subdelegato. 1. Ut delegatus vel subdelegatus valide nuptiis intersit, eodem modo quo parochus procedat. Itaque
non sit per sententiam excommunicatus, vel interdictus, vel suspensus ab
officio, aut talis declaratus; assistat matrimonio intra fines territorii de­
legantis; neque vi neque metu gravi constrictus requirat excipiatque con­
trahentium consensum. Satis patet, haec servanda esse, quamvis lex ea
diserte delegato non applicet.
2. Ut licite assistat ea, quae parochus vel loci Ordinarius servare tene­
tur, observet, quatenus ipsi committuntur.
Coroll. Quamvis facultas assistendi non sit jurisdictio proprie dicta,
tamen adeo affinis ei est, ut iure admittatur, ea quae de iurisdictionc
suppleta dicta sunt (t. I, n. 103), etiam praedictae facultati applicanda
esse.
’. Cfr. S. C. de Sacr. 12 Mart. 1910, ad VI, c.

— 58i -

Articulus H.
De forma iuridica extraordinaria.

Spectato can. 1098, matrimonium in duplici casu coram solis testibus
contrahi potest; nimirum: i° si adsit mortis periculum et sacerdos com­
petens haberi vel adiri nequeat sine gravi incommodo; 2° si sacerdos
competens sine gravi incommodo haberi vel adiri nequeat, et prudenter
praevideatur, eam rerum conditionem esse per mensem duraturam.

I. Prior casus habetur, si adsit mortis periculum et sacerdos com- 738
petens haberi vel adiri nequeat sine gravi incommodo. Itaque requiritur:
1. Ut adsit mortis periculum. Satis est periculum grave seu tale quod
sufficiat ad viaticum ministrandum. — Perinde est, utrum periculum
e morbo oriatur, an ex alia causa immineat, puta e naufragio, ex opera­
tione periculosa subeunda. — Denique sufficit, ut periculum alterutri
parti immineat.
2. Ut sacerdos competens haberi vel adiri nequeat sine grati incom­
modo. Dicitur :
a) Sacerdos competens i. e. Ordinarius, vel parochus istius territorii,
vel sacerdos ab alterutro delegatus.
b) Haberi vel adiri nequeat, i. e. ut sacerdos competens nec accedere
nec adiri possit, vel etiamsi accedat vel adeatur, tamen (sine gravi in­
commodo) matrimonio assistere nequeat. 1*V
c) Sine gravi incommodo, i. e. requiritur, ut dicta sub b) physice vel
moraliter impossibilia sint. Porro:
a) Impossibilitas enasci potest ex defectu sacerdotis, ex eorum penu­
ria, ex distantia, ex persecutione, ex lege, quae ministro assistenti poe­
nam minatur, ex epidemia, ex negligentia ministri, qui consuetas visi­
tationes instituere detractat, vel etiam accedere seu assistere recusat,
ex fama poenitentis servanda. *
β) Sufficit et requiritur impossibilitas personalis. Sufficit, ita ut non
requiratur communis seu localis: requiritur, ita ut non sufficiat commu­
nis seu localis, personali exclusa. ’.
1 P. C. 25 lui. 1931 (A. /V S 1931, p. 388) ; hac declaratione dirimitur quaestio,
quae, spectatis declarationibus S. C. de disc. Sacr. (31 Jan. 1916) et P. C. (10
Mart. 1928) nondum decisa erat. ----- \ V. g. confessarius in confessione poeniten­
tis reperit, cum relationes perversas fovere cum persona, a qua non potest vel non
vult separari, ita ut expediat, cos matrimonio iungi. In casu poenitens non tenetur
concedere, neque confessarius a poenitente petere licentiam impetrandi delega­
tionem, si conditio poenitentis ignoretur, ct ex delegatione impetrata suspicio
contra poenitentem deleganti incidere possit. ---Cfr. S. C. C 21 Iui. 1908, ad
V ; S. C. de Sacr. 13 Mart. 1910, ad I et IT.

— 582 —

y) Adhaec casus adesset, si deficientibus Ordinario, parocho et sacer
dote delegato, alius sacerdos facultatem assistendi solo medio minus
'onsueto obtinere posset ; ad eiusmodi autem media pertinent teleeraphus, telephonium et automobile. Dixi de facultate assistendi obtinenda:
nam si sacerdos in tali loco facultate praeditus facile arcessi potest,' hoc
fieri debet, etiamsi v. g. solo telephonio tempestive posset arcessi.
ôj Denique notes, casum locum habere, etiamsi occasio habendi sa­
cerdotem competentem culpabiliter neglecta sit, modo hic et nunc occasio
desierit.
Coroll. Casus adest, si adsit mortis periculum, et sacerdos competens
assistendo nuptiis, spectata lege civili, poenae sese exponeret.

739

II. Alter casus habetur, si sacerdos competens sine gravi incommodo
haberi vel adiri nequeat, et prudenter praevideatur, eam rerum condi­
tionem esse per mensem duraturam. Dicitur:
1. Ut minister competens sine gravi incommodo haberi vel adiri ne'queat; quae sub I. 2 exposita sunt.
2. I It prudenter praevideatur, etc. ; i. e. moralis certitudo, saltem lata,
habeatur de perduratione eiusdem rerum conditionis; factum absentiae
ministri non sufficit.
*
3. Eam rerum conditionem esse per mensem duraturam. Iam vero
cum in casu terminus a quo assignatus sit, mensis sumitur, prout est in
calendario. Et quia terminus a quo non coincidit, vel saltem (a iure) non
censetur coincidere cum initio diei, primus dies non computatur, et tem­
pus finitur, expleto ultimo die eiusdem numeri. Ouodsi mensis dic
eiusdem numeri careat, tempus finitur, expleto ultimo die mensis. Hinc
si v. g. nupturientes inde a die 25 Mart, inciperent versari in adiunctis
requisitis et praeviderent, missionarium esse adventurum die 25 April.,
non possent valide contrahere coram solis testibus (can. 34 § 3, ι°, 30. 40).
Coroll 1 Casus iterum adest, si minister competens, assistendo nuptiis, spectata
lege civili, poenae sese exponeret.
Coroll. II. Etiam ille matrimonium coram solis testibus contrahere potest, qui
in fraudent legis sese confert in regionem, ubi ministrum competentem habere
vel adire nequit, modo ea rerum conditio prudenter praevideatur per mensem
duratura. Immo per se ne illicite quidem agere videtur, quia fas est ponere cau­
sam, qua quis a lege eximatur.

74(1

III. In utroque casu servanda. 1. Ad valorem requiritur, ut praesen­
tia testium sit simultanea, physica et moralis (n. 734).
’. S. C. C. 27 lui. 1908, ad V.

’. P. C.

jo

Nov. 1925 (A. A. S. 1925, p. 582).

- 583 -

2. In utroque casu, si praesto sit alius sacerdos, qui adesse possit, hic
vocari et una cum testibus matrimonio assistere debet, salva coniugii
validitate coram solis testibus (can. 1098, 2°).
3. Sponsi emittant consensum matrimonialem ; sed non est necesse, ut
testes (vel sacerdos) consensum requirant. ’
Quid, si ex una parte necessitas urgeat, cx alia autem ne forma extraordinaria
quidem adhiberi potest ?
Resp 1. Si mortis periculum adsit, potest dispensari in forma, ut postea expo­
netur.
Resp. 2. Extra mortis periculum, et etiam in mortis periculo, si deficiat qui
possit in forma dispensare, adiuncta eiusmodi esse possunt, ut matrimonium ex
epikia etiam sine testibus celebrari possit, puta si quis secus semper aut diutissime
a matrimonio ineundo abstinere deberet, vel gravis infamiae periculo exponeretur,
vel, uti plures volunt, in gravissimo aeternae damnationis periculo versaretur
(S. Alf. VI, 613).

Articulus III.
De iis, qui formis iuridicis subiciuntur.

I. Subiecti formis iuridicis. Formis iuridicis subiciuntur:
741
i. Baptizati in Ecclesia catholica, etiamsi postea ab ea defecerint (can.
1099, § b T°)· Excipe in Ecclesia catholica baptizatos, sed ab acatholicis
natos, qui ab infantili aetate 3 in haeresi vel schismate aut infidelitate
vel sine ulla religione adoleverunt (can. 1099, § 2)· Dicitur:
a) Baptizati in Ecclesia catholica. Iam vero tales censentur, qui baptizati sunt ea intentione, ut Ecclesiae catholicae ascribantur; quod fit. si
baptizantur in ordine ad catholicam Ecclesiam sive i° ex propria inten­
tione, sive 2° ex intentione etiam mere interpretativa utriusque vel alte­
rutrius parentis aut alius, cui subditur infans baptizandus, etiamsi forte
intentio baptizantis diversa sit; ut si infans parentum catholicorum in
casu necessitatis ab obstetrice haeretica baptizaretur. Idem 30 videtur
dicendum si infans baptizatur in ordine ad Ecclesiam catholicam ex sola
intentione legitime seu licite baptizantis, etiamsi qui infanti praesunt,
dissentiant; ut si ancilla catholica baptizaret infantem infidelium in peri­
culo mortis constitutum.
b) Ab acatholicis natos. Porro:
a) Nomine acatholicorum hic etiam veniunt apostatae. *
β) Sufficit, ut alteruter parens acatholicus sit; idque valet, etiamsi
‘. Cfr. S. Poenit. 23 lun. 1830 (Collect, n. 816). ---- ’. I. e. iam ante septennium
completum (can. 88, §
P- C. 17 Febr. 1030 (A. A. S. 1930. p. 195)·

— 5^4 —

cautiones ad normam canonum ιοόι el 1071 praestitae sint. Ita ex decla­
ratione P. C. quam declarationem declarativam esse, non extensivam,
respondit eadem P. C. *
2. Baptizati in secta haeretica vel schismatica, sed ad Ecclesiam ca­
tholicam conversi, etiamsi postea ab ea defecerint (can. 1099, § ’· ,0)·
Qui in secta haeretica vel schismatica baptizati, sed ab infantili aelate a
parentibus interim conversis in fide catholica educati sunt, lege tenentur,
ubi primum rationis usum adepti catholicos sese ostenderint. Secundum
alios simul cum parentibus ad Ecclesiam catholicam convertuntur.
Coroll. Qui formis iuridicis subiciuntur, eis tenentur, sive inter se contrahunt,
sive contrahunt cum aliquo, qui (per se) a praedicta forma immtini:· est. Idque
valet, etiamsi cum acatholico nuptias ineant post obtentam dispensationem ab
impedimento mixtae religionis vel disparitatis cultus (can. 1099).1 Sequitur igitur,
iam non valere principium, quod ante legem Pianain passim vigebat: Pars iintnunis communicat cum altera parte suam immunitatem : valere autem illud: Pars
ligata communicat cum altera parte suum ligamen.

742

II. Immunes a formis iuridicis. A formis iuridicis (per se) immunes
sunt :
1. Non baptizati.
2. Baptizati in secta haeretica vel schismatica (etiam ritus Orienta­
*lis), nec ad Ecclesiam catholicam conversi.
3. Baptizati in Ecclesia catholica, sed ab acatholicis nati, et ab infan­
tili aetate in haeresi vel schismate aut infidelitate vel sine ulla religione
educati.
4. Catholici ritus Orientalis.'
■
Coroll. Qui a formis iuridicis immunes sunt, tunc tantum ad easdem non
tenentur, quando contrahunt cum aliquo, qui pariter immunis est ; ‘ secus, si
contrahunt cum persona, quae formis iuridicis astringitur (can. 1099).
20 lui. 1929 (A. A. S. 1929. P- 5'3)-----’· 25 lui. 1931 (A. A. S. 1931, p. 388).
---- ’. Cfr. S. C. C. 28 Mart. 1908, ad I —- i S. C. C. 28 Mart. 1908, ad II. —
‘. Can. t ; S. C. C. 1 Febr. 1908, ad I. Excipiuntur Rutheni, qui pertinent ad dioe­
ceses provinciae Galicianac, nempe Lcopolitanam, Premisicnscm ct Stanislaopolitanam ; ad quos S. C. de Prop. Fide 5 Maii 1911 decretum Ne temere extendit;
item ex decreto S. C. de Prop. Fid. 18 Aug. 1913 Rutheni Canadenses, scilicet a
dic indicato ad decennium. Adhaec advertas, non omnes catholicos qui habitant
in Oriente, esse catholicos ritus Orientalis ---- *. Si tamen cum eiusmodi persona
contrahunt, semper a formis iuridicis immunes sunt. Lex quidem edicit, ad ma­
trimonii formam non teneri: r° acatholicos, si inter se contrahant; 2° ab aca­
tholicis natos, etsi in Ecclesia catholica baptizatos, qui ab infantili aetate in
haeresi vel schismate aut infidelitate vel sine ulla religione adoleverunt, quoties
cum parte acatholica contraxerint; verum ista non ita ad litteram sumantur, ut
matrimonium, a praedictis v. g. cum caholico ritus Orientalis sine forma catho
lica initum, pro invalido habeatur.

— 5^5 —
Hic aliqui quaerunt, num validum sit matrimonium, quod post obtentam dis­
pensationem in disparitate cultus contractum est, neglecta forma legis civilis, ipse
facto irritantis matrimonium sine forma initum.

Plcrique negant, quia pars non baptizata, utpote legi civili obnoxia, sine forma
adhibita valide contrahere nequit. Iam vero, ut matrimonium validum sit, requi­
ritur, ut utraque pars illud valide inire possit. Attamen contraria sententia,
utut nullatenus certa, probabilitate non destituitur. Cum enim matrimonium fidelis
prorsus subdatur Ecclesiae, atque ab ea plane regi possit, non improbabiliter
dicitur, impedimentum legis civilis, quatenus respicit matrimonium infidelis cum
fideli contrahendum, non valere vel saltem ab Ecclesia tolli posse. Verbo: Potes­
tas Ecclesiae in fidelem redundat in infidelem, quatenus hic cum fideli contractu­
rus est *.

Nola. Exemptio a lege olim vigens pro Germania et Hungaria vi Const. «Provi­
da » abrogata est a dic 19 Maii 1918, utpote lex particularis contraria canoni 1099.
Ita, spectato can. 6. *i * Accedunt responsa Pracsidis P. C.2 et simile ipsius P C.’

CAPUT II.
De forma

LITURGICA.

Formam liturgicam constituunt tam ritus celebrationis, quam ritus
benedictionis seu benedictio nuptiarum sollemnis, ut dicitur. Hinc:
Articulus I.
De ritu celebrationis.

Extra casum necessitatis in matrimonii celebratione serventur ritus in 743
libris ritualibus ab Ecclesia probatis praescripti aut laudabilibus consue­
tudinibus recepti (can. 1100).1 Dicitur:
I. Serventur; quibus verbis vera obligatio intelligitur. conformiter
Cone. Trid.’ Est autem obligatio gravis ex genere suo; quocirca notat
S. Alfonsus, omissionem verborum Ego vos coniungo etc. satis probabi­
liter levem esse (VI, 899, 1094).

II. Ritus... recepti. Ritus autem ex Rit. Rom. ' servandus hic est:
Parochus superpcllicco ct alba stola ’ indutus virum et mulierem de consensu
interroget, utrumque singillatim in hunc modum vulgari sermone: Λ'. Eis accipere

N. hic praesentem in tuam legitimam uxorem iuxla rihtm sanctae matris Eccle*. Hanc sententiam propugnant Resemans, Dc competentia civ. in vine. coni,
infid. p. 2; Gasparri, n. 306.
a. 30 Mart. 1918 —
Apud Vlaming, o. c. n.
226, nota.
\ Rit. Rom. tit VII, cap. 2 n. 6.
*. Sess. 7, can. 13, dc Sacr.
in genere.------*. Tit. VII, cap. 2, n. 1-3. ------ ’. Si immediate post absolutum cele­
brationis ritum Missa sequitur, sacerdos praeter albam et stolam etiam planetam
induat (S. R. C. 31 Aug. 1867, ad IIT, n. 3158).

star' Respondeat sponsus: Volo. Mox sacerdos sponsam interroget: N. vis acci­
pere N. hic praesentem in totum legitimum maritum iuxta ritum sanctae niatris
Ecclesiae? Respondeat sponsa: Volo.
.
‘3
Mutuo consensu intellecto, sacerdos iubeat eos invicem iungere dexteras dicens:
Ego contango vos in matrimonium. In nomine Patrisset Filii, ct Spiritus Sancti.
Arnen. ’ Postea eos aspergat aqua benedicta.
Mox benedicat anulum. * Deinde sacerdos aspergat anulum aqua benedicta in
modum crucis; ct sponsus acceptum anulum de manu sacerdotis, imponit in
digito anulari sinistrae manus sponsae, sacerdote dicente: in nomine Patris ψ,
et Filii ct Spiritus Sancti. Arnen. Mox subiungat versiculos et Orationem < Rcs*nice ».
His expletis, si benedicendae sint nuptiae, Parochus Missam pro Sponso et
Sponsa, ut in Missali Romano, celebret, servatis omnibus, quae ibi praescribun­
tur. ’ De ritu dictae benedictionis nunc dicendum.

Arti culus II.

Dc ritu benedictionis seu dc benedictione nuptiarum sollemni. ’
744

I. Notio benedictionis sollemnis. Benedictio nuptiarum sollemnis,
quae reperitur in Missa inscripta « Missa pro sponso et sponsa ». con­
stat tribus orationibus scilicet «Propitiare», «Deus qui potestate»,
« et Deus Abraham ». Duae priores dicuntur immediate post » Pater
noster», tertia ante orationem « Placeat tibi, S. Trinitas ».

II. Nuptiae, quae possunt benedici. Omnes nuptiae benedici possunt,
exceptis: i° matrimoniis inter partem catholicam et partem acatholicam
(can. IIO2, § 2) ; 2° si agitur de muliere, cui semel benedictio sollemnis
data est (can. *1143)
:
30 si sermo est de viro, qui semel benedictionem
sollemnem recepit, nisi contraria vigeat consuetudo; haec quippe ser­
vanda est ; ‘ 40 si agitur de matrimonio cum notorie excommunicato. ’
'. « Vel aliis utatur verbis iuxta receptum uniuscuiusque loci ritum » (Rit
Rom. 1. c n. 2). « Quando plures simul copulantur, accepto primum singulorum
consensu, et rite celebratis singulis Matrimoniis, dictoque pro singulis a Parocho
Ego contango vos in matrimonium etc., benedictiones plurali numero semel
fiunt » (Rit. Rom. 1. c. n. 5).---- ’. Benedictio anuli non est omittenda in secun­
dis nuptiis (cfr. S. R. C. 27 Aug. 1836, ad II, n. 2743), etiamsi idem anulus iam
fuisset adhibitus ct benedictus in ordine ad aliud matrimonium. < Quando plures
simul copulantur... nihil obstat, quominus benedictiones anulorum et reliquae be­
nedictiones fiant in communi per verba generalia, » (S. Off. 1 Sept. 1841, 7,
Collect, η. 938)· Si anulus nuptialis amittatur vel frangatur, novus eadem Ritual’s
Rom. forma benedici potest. In non paucis aliis dioecesibus, v. g. in Germania
ct in Oriente pro unoquoque coniuge anulus benedicitur.----- ·. Rit. Rom. 1. c. n. 4.
-----\ Sequimur opusculum nostrum « De form. prom, ct cclebr. matrimonii.’----Rit. Rom tit VII, cap. 1, n. 18. S. Sedes tamen quandoque permittit, ut preces
speciales recitentur super viduam iam benedictam ; formulam vide in Rit. Rom
App. de Matrim. II. ---- ·. Rit. Rom. 1. c. ----Resc. Pii VI ad Card, de
Franckcnberg, 13 Iui 1782; S. Pocnit. 10 Dcc. i860.

— w—
III. Obligatio benedictionis sollemnis. Fidelibus videtur esse obliga­
tio benedictionem sollemnem requirendi occasione matrimonii vel postea.
Parocho autem incumbit obligatio curandi, ut fideles eam tempore nup­
tiarum vel brevi post recipiant. I triusque tamen obligatio levis tantum
est; immo si coniuges iam diu in matrimonio vixerint, vera obligatio
videtur abesse.
1. Fidelium obligatio videtur deducenda ex responso S. Off. quod
dicit de « Ecclesiae praecepto. » ’
2. Parochi obligatio sequitur ex can. 1101, § i, ex Rit. Rom., ' ex
pluribus responsis SS. Congregationum 3 et ex obligatione fidelium.
3. Levem tantum esse obligationem, satis communiter admittitur (S.
Alf. VI 984, 988). Abesse obligationem, si coniuges iam diu in matrimo­
nio vixerint, deducendum videtur ex hisce can. 1101. § 1: «quae dari
eis potest etiam postquam diu vixerint in matrimonio. » Si tamen peta­
tur, parochus tenetur eam concedere.4
IV. Quo tempore benedictio sollemnis impertiri potest? 1. Bene­
dictio sollemnis dari nequit nisi infra Missam (can. not, § 1).’
2. Impertiri potest omnibus diebus, exceptis:
a) Tempore feriato (can. not, § 1). i. e. a prima dominica Adventus
usque ad diem Nativitatis Domini inclusive, et a feria IV Cinerum usciue ad dominicam Paschatis inclusive (can. 1108 § 2). Ordinarii tamen
locorum possunt, salvis legibus liturgicis, etiam praedictis temporibus
eam permittere ex iusta causa, monitis sponsis ut a nimia pompa absti­
neant (can. 1108 § 3).' Si nuptiae celebrantur tempore feriato, benedic­
tione nuptiali ab Ordinario non concessa. Missa cum propria benedic­
tione differtur ad diem, quo extra tempus feriatum Missa pro sponso et
sponsa vel eius commemoratio permittitur. '
b) Die Comm. Omn. Fid. Def. *
c) Si una tantum Missa celebratur in die. quo dici debet Missa fune
ralis, quae differri nequit.
a) Tempore interdicti localis generalis (can. 2271. 2°); item in ecclesia
paroeciali, tempore interdicti localis particularis in istam ecclesiam lati
(can. 2272, § 3, 2°).
\ 6 Iui. 1817 (Collect, n. 725). ----Rit. Rom. 1. c n. 16 ----- ’. S. C. de
Prop, Fid. 21 sept 1843 ad II (Collect n. 071); S. Off. 31 Aug. 1881 (Collect,
n. >557)· — *· S. Off. 31 Aug. 1881 (Collect, n. 1457). ----- *. Rit Rom. tit.
VII, cap. I, n. 16; S. R. C. 23 lun. 1853 (n. 1557); 14 Aug. 1858 (n. 3079); S.
Off. 31 Aug. 1881. S. Sedes quandoque permittit, ut, quando Missa non dicatur,
benedictio nuptialis extra Missam concedatur, secundum formulam Rit. Rom
de Matrim. I.----- ‘. S. R. C. 25 Sept. 1875, ad I (n. 3380).----- ’. Miss Rom
Add. ei Far. II, n. 2. ----- ’. Miss. Rom. Ruhr. in Missa vot. pro sponso et sponsa
----- *. S. Off. 3 Sept. 1817 (Collect, η. 726·

— 588 —

V. Quis potest benedictionem sollemnem impertiri? Sollemnem
benedictionem ille tantum sacerdos per se ipse vel per alium dare potest,
qui valide et licite matrimonio potest assistere (can. not, § 2). Ceterum
non prohibetur, quominus unus matrimonio intersit, alter Missam cele­
bret idemque — non alius v. g. diaconus — benedictionem sollemnem
impertiat.

VI. Notanda. 1. Diebus, quibus Missa « pro sponso et sponsa» per
mittitur, haec dici debet/ atque illicitum est benedictionem nuptialem
Missae officii diei adiungere ; cum vero dicta Missa prohibetur, benedic­
tio nuptialis adiungitur Missae officii diei.
2. Infra eandem Missam plures benedictionem nuptialem recipere pos­
sunt, formulis benedictionis immutatis et semel tantum prolatis. ’
3. Quamvis non sit obligatio communicandi intra Missam nuptiarum,
tamen coniuges adhortandi sunt, ut in dicta Missa vel saltem eo die
communicent. *
SCHOLION.
De fornta servanda in matrimonio inter
partem catholicam et partem acatholicam.

745

I. Forma iuridica. Matrimonia inter partem catholicam et partem
acatholicam eidem formae iuridicae subiciuntur ac matrimonia inter
catholicos, non exclusa interrogatione de consensu (n. 735).
Dispositio inducta per Decretum, d. 21 lan. 1912 a S. Off. prolatum, d. 23 lun.
1912 a Pio X approbatum, et d. 1 Iui. eiusdem anni tn Act. Apost. Sed. promul­
gatum, dispositio illa, inquam, vi cuius requisitio et exceptio consensus in ali­
quibus locis aliquando a ministro assistente omitti poterant, sublata est ; atque
quidem a can. uo2, coll. can. 1095, § 1 Ita etiam responsum privatum S. Off. ‘
et P. C. *.

746

II· Forma liturgica seu ritus sacri ex integro praetermitti debent.
Potest tamen Ordinarius ad graviora mala praecavenda aliquam ex con­
suetis caeremoniis ecclesiasticis permittere, exclusa semper Missae cele­
bratione (can. 1102, § 2). Itaque:

1. Prohibentur i. a. i° Usus vestis sacrae v. g. superpellicci et stolae,
non autem togae talaris, cinguli serici et vestium consuetarum praelati‘. S. Off. 1 Sept. 1841, 5° (Collect, η. 938)· ----- ’. S. R.
(n. 3016); 30 lun. 1896, ad VI (n. 3922).
·. S. Off. 1
(Collect, n. 938).
*. S. R. C. 21 Mars. (n. 3329); 30 lun.
----- ·. 26 Nov. 1919 (apud Linz. Quart, p. 249). ----- e. 10
1928 p. 120).

C. 23 lun. 1853, ad I
Sept. 1841, n. 4 et 7
1896, ad VI (n. 3922).
Mart. 1928 (A. A. S.

— 5θ9 —
tiarum. 2° Concio, non autem quaedam verba hortatoria per modum
merae allocutionis. 30 Benedictio anuli. 40 Benedictio nuptiarum.
2. Ordinarius potest aliquam permittere caeremoniam ad graviora
mala vitanda, puta si secus timendum foret, ne sponsi adirent ministellum haereticum, ne cautiones negligerent, ne pars catholica ad sectam
haereticam transiret. ’ At Missae celebratio semper excludi debet. No­
mine autem celebrationis Missae non tantum venit Missa « pro sponso
et sponsa » cum suis orationibus et benedictionibus, sed etiam Missa
privata, quae post matrimonium coram sponsis et comitibus eorum ita
celebretur (licet sponsis non datur distincta sedes), ut ea haberi debeat
tanquam complementum caeremoniae matrimonii. » ’

CAPUT III.

De tempore et

loco celebrationis matrimonii.

1. Tempus. Matrimonium quolibet anni tempore contrahi potest (can. 747
ιϊο8, § 1). Quando tamen sollemnis nuptiarum benedictio vetetur, vide
n. 744.

II. Locus i. Matrimonium inter catholicos celebretur in ecclesia pa- 748
roeciali ; in alia autem ecclesia vel oratorio sive publico sive semi-publico,
nonnisi de licentia Ordinarii loci vel parochi celebrari poterit (can. 1109,
§ Ο·
2. Matrimonium in aedibus privatis celebrari Ordinarii locorum in
extraordinario tantum aliquo casu et accedente semper iusta ac rationa­
bili causa permittere possunt ; sed in ecclesiis vel oratoriis sive Seminarii
sive religiosarum, Ordinarii id ne permittant, nisi urgente necessitate, ac
opportunis adhibitis cautelis (can. 1109, § 2).
3. Matrimonia vero inter partem catholicam et partem acatholicam
extra ecclesiam celebrentur; quod si Ordinarius prudenter iudicet id
servari non posse quin graviora oriantur mala, prudenti eius arbitrio com­
mittitur hac super re dispensare, firmo tamen praescripto can. 1102.
§ 2’ (can. nex), § 3).
'. S. C. de Prop. Fid. 4 Dec. 1862. ----- ’. S. Off. 17 Tan. 1872 (Collect, n. 1379);
P. C. IO Nov. 1925, ad VIII (A. A. S. 1925. P· 583Ϊ ----Can. cit. excludit
Missae celebrationem.

— 590

CAPUT IV.

De servandis post celebrationem matrimonii
SEU DE MATRIMONII CELEBRATI INSCRIPTIONE.

Inscriptio fieri debet in libro tam matrimoniorum quam baptizatorum.
749

I. Inscriptio in libro matrimoniorum (can. 1103, § 0· Can. cit. indi­
cat, quinam inscribere debeant, quando et quid debeat inscribi.
1. Inscribere debent parochus eiusve vices gerens, atque quidem paro­
chus loci seu paroeciae, in qua matrimonium contractum est. Itaque obli­
gatio non incumbit Ordinario, qui matrimonio asstitit, neque parocho
proprio, qui in alius paroecia nuptiis subditi interfuit, neque alii, qui ad
assistendum delegatus fuit. Ex eo autem quod verba manu sua' in lege
iam non reperiuntur, deducendum videtur, ea pro regula directiva
potius quam praeceptiva habenda esse. Regula tamen maxime commen­
datur
2. Inscriptio fieri debet quamprimum *, i. e. ut vox illa intelligi consue­
vit, saltem intra tres dies. Praestat tamen, eam fieri eodem die, immo
immediate post matrimonii celebrationem vel missam subsecutam.
3. Inscribi debent nomina atque agnomina coniugum et testium, locus,
paroecia, annus, mensis et dies matrimonii, nomen parochi vel alius
qui astitit; et alia secundum formulam a Rit. Rom. ’ vel a proprio Ordi­
nario assignatam. luvat quoque postea notare convalidationem vel solu­
tionem matrimonii, si forte locum habuerint. Denique expedit annum
et diem conscribere non signis arithmeticis, sed integris verbis, ut plures
codices civiles statuunt. Inscriptio autem fieri debet in libro matrimonio­
rum, non in foliis plane separatis.
4. Denique quod spectat ad gravitatem obligationis, obligatio inscri­
bendi matrimonia, atque quidem in libro, gravis est, ita ut sola physica
vel moralis impossibilitas ab ea excuset ; ut si parochus in casu particu­
lari verum nomen coniugati scire nequeat.8 Hinc graviter quoque pecca­
ret parochus, qui gravi periculo inscriptionem praetermittendi se expo­
neret. Obligatio perficiendi eam quam primum per se levis est. ita ut,
*. Tit VII. c. 2, n. 7 haec habet: < Celebrato matrimonio, Parochus ve! qui cius
vices gerit describat in libro matrimoniorum nomina coniugum, et testium, ct alia
iuxta formulam praescriptam ; idque, licet alius sacerdos, vel a se, vel ab Ordinario
delegatus, Matrimonium celebraverit. » -----*. S. C. de Sacr. 12 Mart. 1910, ad IX
Episcopo Mangalorcnsi, qui postulabat facultatem permittendi, ut matrimonium
a delegato describeretur, respondit : « Pro gratia prudenti et conscientiae Epis.copi >; quae utique momentum regulae directivae significant ----- ’. Haec vox
substituta est voci statim, quae «n Decreto Ne temere occurrebat. ----- *. Tit. XII,
cap. 4. ----- *. S. C. dc Sacr. ad Episc. Rosensem, 12 Mart. 1910, ad 9.

— 591

excluso periculo illam omittendi, etiam longior dilatio gravem culpam
non videatur involvere.
11. Inscriptio in libro baptizatorum (can. 1103, § 2). Finis huius legis 750
est, ut facilius detegantur matrimonia a nupturientibus antea forte con­
tracta, atque inde sequens impedimentum ligaminis et affinitatis. Anno­
tatis enim matrimoniis in baptizatorum libris, persona olim coniugata
nequibit afferre testimonium baptismi, quin simul afferat testimonium
sui olim contracti matrimonii, saltem, si afferatur extractum e baptiza­
torum libro quod est recentis datae (n. 682). Inscriptio autem in libro
baptizatorum ita fiat :
1. Si uterque vel alteruter coniugum baptizatus fuerit in eadem paroe­
cia, in qua nuptiae ineuntur, in margine loci, ubi baptismus notatus est,
inseratur, illum vel illam in hac paroecia tali anno, mense et die matri­
monium contraxisse, additis — addunt alii — nominibus, cognominibus
et aetate compartis, cum qua nuptias iniit, item nominibus et cognomi­
nibus tam parentum compartis quam testium matrimonii. Sufficeret quo­
que in margine loci, ubi baptismus notatus est, addere: Nuptias iniit cum
N. N. Cfr. liber matrimoniorum. Qui censent, praedicta omnia addenda
esse, nituntur Instructione S. C. de Sacr. 6 Mart. *1911, quae parocho
matrimonii imponit obligationem ea omnia denuntiandi parocho baptis­
mi, eo quidem fine, ut « matrimonium in baptizatorum librum refera­
tur » ; ex quo deducunt, cuncta in baptizatorum libro inserenda esse. Alii
autumant, omnia enumerata parocho baptismi denuntianda esse, eo fine
ut matrimonium in baptizatorum libro rite assignari possit ; ut autem rite
assignetur, non requiritur, ut omnia denuntiata addantur.
2. Si uterque vel alteruter coniugum alibi baptizatus est:’
a) Parochus matrimonii sive per se sive per curiam episcopalem (pro­
priam aut parochi qui baptizavit) matrimonium contractum denuntiabit
parocho (parochis) tam baptismi sponsi quam baptismi sponsae. Ea au­
tem denuntiatio « coniugum eorumque parentum nomina et agnomina
descripta secum ferat, aetatem contrahentium, locum diemque nuptiauim, testium qui interfuerunt nomina et agnomina, habeatque parochi
subscriptum nomen cum adiecto parochiali sigillo, s 1 Adhaec parochus
denuntians laudabiliter rogabit, ut dc denuntiatione accepta certior red­
datur. Denique denuntiatio transmittatur per cancellariam Ordinarii loci/
• · —— · ♦ · · ·
'. 6 Mart. 1911 (A. Λ. S. iqii, p. 102). Instructio illa, quae edita est, «ut quae
η. IX, § 2 memorati Decreti (Ne temere) praescripta sunt rite serventur, > illa
Instr., intiuam, probabiliter habenda pro determinativa legis exsistentis potius
quam pro nova lege. Hinc censemus, eam persistere, spectatis can. 6, 4" ct 23.---■*. « Vel si liber baptizatorum ab alio parocho asservatur, v. g. a parocho eccle­
siae matricis ob dismembrationem paroeciae » (Van de Burct-Schaepmann 237).
·. Instr, cit S. C. de Sacr. ----- 4. Instr. S. C. de Sacr. 27 Iui. 1921 (A. A. S.
1921, p 348).

—

—

-Iff

b) Parochus baptismi, ad quern denuntiatio transmissa est, omnia
accurate in libro baptizatorum inserat vel saltem matrimonium rite
annotet, atque « si forte accidat, ut... baptismi parochus in recipienda
denuntiatione matrimonii comperiat alterutrum contrahentium aliis nup­
tiis iam esse alligatum, rem quantocius significabit parocho attentati
matrimonii. » 1
« Observes, si matrimonium mixtum fuerit, de sola parte catholica
curandum esse ut matrimonium in libro baptizatorum inscribatur.
« Si locus baptismi ignoretur, exploretur saltem dioecesis in qua
baptismum collatum esse vel resciscatur, vel ex nativitate aut aliis
adiunctis rationabiliter praesumatur. Ordinarius istius dioecesis, de ma­
trimonio certior factus, poterit tunc inquisitionem perficere, et curare
ut in tabulas baptismales matrimonium referatur. »
Ceterum inscriptio matrimoniorum in libro baptizatorum, item lex
curandi, ut inscriptio a parocho baptismi fieri possit, non est consilii tan­
tum, sed praecepti eiusque gravis ut colligitur tam ex fine legis gravi
quam ex Instr, cit. *
751

III. Inscriptio matrimonii contracti in forma extraordinaria (can.
1 Io3> § 3)· Matrimonia contracta ad normam can. 1098 (n. 738 sq.) pari­
ter in libro tam matrimoniorum quam baptizatorum annotari debent.
Porro :
%
1. Sacerdos, si matrimonio astiterit, tenetur in solidum cum contrahen­
tibus curare, ut debitae inscriptiones fiant. Eodem modo tenentur testes
cum contrahentibus, si soli testes matrimonio interfuerint.
2. Ut obligationi satisfiat, matrimonium modo supra exposito denun­
tiari debet: i° parocho loci, in quo matrimonium contractum est; secun­
dum alios parocho, qui regulariter in casu ordinario assistere debuisset,
i. e. parocho domicilii utriusque sponsi aut domicilii sponsae;4 2° paro­
cho baptismi coniugum.
Si matrimonium contrahatur in loco, ubi nulla est paroecia vel quasiparoecia, denuntiatio fiat Ordinario loci.4
Nota. Si lex sigilli sacramentalis prohibeat, quominus matrimonium
in publicis matrimoniorum et baptizatorum libris annotetur, et bonum
prolis legitimatae exigat, ut in foro externo probari possit, matrimonium
cum consensu eorum, quorum interest, inscribatur ut matrimonia con­
scientiae, de quibus nunc dicendum.
Instr. S. C. dc Sacr. 6 Mart. 1911. ----- ’. VermeerSCH, o. c. n. 8’. ---Instruet, haec habet ; « Ordinarii sedulo advigilent ut haec praescripta religiose
serventur, ut transgressores, si quos invenerint, curent ad officium revocare, adhi­
bitis etiam, ubi sit opus, canonicis poenis. > ----- «. Choupin, n. 73, nota 2. ---·. Vermeersch, n. 83.

— 593 —

SCHOLION.
De matrimonio conscientiae.

Huc spectant canones 1104-1107, qui exhibent ius constitutum in Con- 752
stitutione Bened. XIV Satis vobis,1 ideoque ad normam huius Constitu­
tionis interpretandi sunt. Cum vero agatur de liceitate, conditiones in
dicta Constitutione relatae potius ut normae directivae prudentiae Ordi­
nariorum relinquuntur.
1. Notio. Matrimonium conscientiae est, quod contrahitur omissis
denuntiationibus et secreto (can. 1104). Contrahitur autem secundum
formam iuridicam ordinariam vel extraordinariam, prout ferunt adiuncta.
II. Liceitas. Matrimonium conscientiae non permitti potest nisi de
licentia Ordinarii loci et nonnisi ex gravissima et urgentissima causa.
Vicarius Generalis hanc licentiam dare nequit, nisi habeat speciale man­
datum (can. 1104). Ratio est. quia ex eiusmodi nuptiis gravissima incom­
moda sequi possunt, ut periculum polygamiae vel adulterii, periculum
scandali ex publica cohabitatione, periculum, ne proles pro illegitima
habeatur et tractetur.
Causa gravissima et urgentissima aderit, si vir et mulier concubinarii
reputantur veri coniuges ; si vir nobilis cupit contrahere cum muliere
ignobili, et ex matrimonio noto gravissima incommoda imminent ; si vir
et femina civiliter contrahere nequeunt et. matrimonio praetermisso, in
gravi salutis periculo versantur etc. Si periculum est in mora, puta si
dc occulto concubinario moribundo agatur, sine licentia Ordinarii potest
procedi.
III. Servanda 1. Matrimonio assistere debet alterutrius contrahentis
parochus, aut, si gravi dc causa alius sacerdos loco ejus deputandus sit,
ab Episcopo talis eligatur, qui probitate, doctrina et obeundi muneris
peritia commendetur. Praeterea eligendi sunt duo vel tres testes fideles,
ne ulla celebrationis notitia vel rumor oriatur. ‘
2. Parochus aut sacerdos deputatus, priusquam matrimonio intersit,
nupturientes monere tenetur de eorum obligationibus erga sobolem pro­
creandam, tam quoad Baptismum huiusque denuntationem. quam quoad
religiosam educationem et bonorum temporalium fruitionem.3
3. Celebrato matrimonio, scriptum celebrati coram se matrimonii do­
cumentum Episcopo sine mora exhibere debet, cum nominibus contra­
hentium, testium, loci et temporis.1
’. 17 Nov. 1741. ----- ’. Const. Boned. XIV Satis vobis, 17 Nov. 1741
W. M. T. Μ. II.

38

— 594 —

4- Permissio celebrationis matrimonii conscientiae secumfert promis­
sionem et gravem obligationem secreti servandi ex parte sacerdotis assis­
tentis, testium, Ordinarii eiusque successorum, et etiam alterius coniugis,
altero non consentiente divulgationi (can. 1105). Huius promissionis
obligatio ex parte Ordinarii non extenditur ad casum, quo vel aliquod
scandalum aut gravis erga matrimonii sanctitatem iniuria ex secreti ob­
servantia immineat, vel parentes non curent filios ex tali matrimonio
susceptos baptizari aut eos baptizandos curent falsis expressis nomini­
bus, quin interim Ordinario intra triginta dies notitiam prolis susceptae
et baptizatae cum sincera indicatione parentum praebeant, vel Christia­
nam filiorum educationem negligant (can. 1106).
5. Coniuges tenentur intra triginta dies a nativitate per se vel per
alium (v. g. per parochum) certiorare Ordinarium dc prole nata et baptizata. Ordinarius autem debet curare, ut in libro secreto et distincto a
libro matrimoniorum notetur, talem prolem tali die et loco baptizatam
esse legitimam (Bened. XIV Satis vobis; can. cit.).

IV. Inscriptio. Matrimonium conscientiae non est adnotandum in
consueto matrimoniorum ac baptizatorum libro, sed in peculiari libro
servando in secreto Curiae archivo (can. 1107).
SECTIO III.
De susceptione sacramenti matrimonii.
753

Ut sacramentum matrimonii valide et licite suscipiatur, praeter usum
rationis et sufficientem notitiam contractus matrimonialis (p. 531 sq.),
requitur, ut suscipiens sit in statu gratiae et immunis ab impedimentis.
Quare « parochus ne omittat populum prudenter erudire de matrimonii
sacramento eiusque impedimentis » (can. 1018).
1. Status gratiae. 1. Statum gratiae requiri, patet ex eo quod matri­
monium est sacramentum vivorum seu ordinatur ad gratiam augendam,
ideoque gratiam supponit (n. 43).1
.1’·
2. Status gratiae forte amissus recuperari potest sive per confessio­
nem sive per actum contritionis (n. 43).

II. Immunitas ab impedimentis; quocirca primum iuvat praenotare
haec :
i. Valor matrimoniorum diudicandus est secundum ius vigens eo tem­
pore, quo contracta sunt.
\ In procuratore vel interprete non requiritur status gratiae, ut patet, quia non
recipiunt sacramentum.

2. Matrimonia invalida ob impedimentum ante Codicem vigens, et
Codice abrogatum, ipsa Codicis promulgatione non sunt convalidata, sed
pro adiunctis convalidari debent aut per convalidationem simplicem aut
per sanationem in radice;’ quae postea exponentur. Attamen non requi­
ritur, ut ex natura rei eruitur, dispensatio, si agatur de impedimento
abrogato.3
Hisce notatis, dicemus primum de impedimentis in genere, deinde de
impedimentis impedientibus speciatim, tum de impedimentis dirimentibus
speciatim, denique de dispensatione impedimentorum.

CAPUT I.
De impedimentis

in genere.

I. Notio. Impedimentum sensu latiori sumptum est circumstantia, 754
quae impedit, quominus matrimonium licite vel etiam valide contrahi
possit. Sensu stricto est circumstantia, quae ex lege — non ex mero
praecepto — illud impedit. Praeceptum particulare vel vetitum potest
quidem alicuius matrimonium illicitum reddere, sed non dicitur impedi­
mentum in Iure Canonico (cfr. can. 1039, § 1 et 2).
II. Divisio. Impedimenta dividuntur:
755
1. Ratione causae, in impedimenta iuris divini et iuris humani, huiusque sive ecclesiastici sive civilis.
2. Ratione ambitus, in absoluta et relativa, prout matrimonium cum
quacumque vel cum certis tantum personis impediunt. Prioris generis
sunt v. g. ligamen, aetas etc.; alterius generis v. g. consanguinitas, affi­
nitas etc.
3. Ratione effectus, in impedientia et dirimentia. Impediens continet
gravem prohibitionem contrahendi matrimonium; quod tamen irritum
non redditur si, non obstante impedimento, contrahatur (can. 1036, § 1).
Impedimentum dirimens et graviter prohibet matrimonium contrahen­
dum, et impedit quominus valide contrahatur (can. 1036, § 2). Quam­
quam impedimentum ex una tantum parte se habet, matrimonium tamen
reddit aut illicitum aut invalidum (can. 1036, § 3).
4. Ratione durations, in temporanea et perpetua. Priora sunt, quae
decursu temporis cessant, ut aetas; vel saltem sine dispensatione cessare
possunt, ut mixta religio. Posteriora sunt, quae aut nequaquam aut non
sine dispensatione possunt cessare, ut consanguinitas.
P. C. 2-3 lun. 1918 (A. A. S. 1918, p. 346). ----- ’. Ita responsum Praesidis
P. C. (cfr. Periodica IX p. 154).

— 596 —
5- Ratione demonstrabilitatis, in publica et occulta. Publicum censetur
impedimentum, quod probari in foro externo potest ; * secus est occul­
tum (can. 1037).
impedimentum publicum dicitur tuitura sua publicum, quatenus nititur facto
dc sc publico; cuiustnodi sunt v. g. impedimentum aetatis, consanguinitatis legiti­
mae etc. Dicitur facto publicum, quatenus factum, cx quo oritur impedimentum,
legitime probari potest, vel ex luris praescripto probatione non indiget Dicitur
factum ; ad factum autem, si de delicto impedimentum secum ferente sermo est
pertinet etiam culpabilitas ; non autem requiritur, ut notum sit, cx aliquo facto
impedimentum enasci. !
Impedimentum natura sua occultum est impedimentum, quod nititur facto de se
occulto, cuiusmodi sunt v. g. impotentia, consanguinitas illegitima etc. Eiusmodi
impedimentum tunc tantum pro vere occulto haberi debet, quando factum legi­
time probari nequit.

6. Ratione gradus cognitionis in certa et dubia, prout excluditur vel
non excluditur prudens dubium. Dubium autem potest esse dubium turn
tantum, aut dubium facti tantum, aut dubium iuris et facti. Adhaec du­
bium iuris versari potest circa ius divinum, aut humanum sive ecclesias­
ticum sive civile.

7. Ratione gravitatis, in impedimenta gradus mitioris et gradus maio­
ris (can. 1042) ; de quibus suo loco dicetur.

8. Ratione dispensationis, in dispensabilia et indispensabilia, prout
saepius vel saltem interdum ab Ecclesia auferuntur, aut ab ea auferri
nequeunt vel saltem vix unquam tolluntur.
9. Ratione fori, in quo dispensatio conceditur saltem per se, in impe­
dimenta fori externi et fori interni. Dixi saltem per se, quia in aliquibus
adiunctis impedimenta, quae pertinent ad forum externum, etiam in foro
interno auferri possunt, ut suo loco exponetur.

756

III. Subiectum, cui competit potestas circa impedimenta. 1. Su­
premae tantum auctoritatis ecclesiasticae est authentice declarare, quandonam ius divinum matrimonium impediat vel dirimat (can. 1038. § 1).
‘. Quoad probationem attendatur can. 1791 : Unius testis depositio plenam
fidem non facit, nisi sit testis qualificatus qui deponat de rebus cx officio
gestis. — Si sub iuramenti fide duae vel tres personae, omni exceptione maiores,
sibi firmiter cohaerentes, dc aliqua re vel facto in iudicio testificentur dc scientia
propria, sufficiens probatio habetur; nisi in aliqua causa iudex ob maximam
negotii gravitatem, vel ob indicia quae aliquod dubium de veritate rei assertae
ingerunt, necessariam censeat pleniorem probationem (can. 1791). ----- ’. P. C.
25 lun. 1932 (A. A. S. 1932, p. 284).

— 597 —

2. Eidem supremae auctoritati privative ius est alia impedimenta ma­
trimonium impedientia vel dirimenta pro baptizatis constituendi per mo­
dum legis sive universalis sive particularis (can. 1038, § 2).
Nola. Ordinarii locorum omnibus in suo territorio actu commorantibus et suis
subditis etiam extra fines sui territorii vetare possunt matrimonia in casu peculiari,
sed ad tempus tantum, iusta de causa eaque perdurante. — Vetito clausulam irri­
tantem una Sedes Apostolica addere potest (can. 1039). Dicitur « iusta de causa ; ;
causae autem iustae sunt: fundata suspicio impedimenti dirimentis vel impedientis;
fundatus timor, ne matrimonium inimicitiis, scandalo, aliisve incommodis ansam
daturum sit, etc. (S. Alf. VI, 982). — Parochus matrimonium neque in casu parti­
culari vetare potest : si autem matrimonium illicitum est, potest et debet ab assis­
tentia abstinere atque interim rem ad Ordinarium deferre.

3. Praeter Romanum Pontificem, nemo potest impedimenta iuris
ecclesiastici sive impedientia sive dirimentia abrogare, aut illis derogare ;
item nec in eisdem dispensare, nisi iure communi vel speciali induito a
Sede Apostolica haec potestas concessa fuerit (can. 1040). 1 Quatenus
potestas dispensandi iure communi Ordinariis et sacerdotibus sit con­
cessa, postea dicetur (cfr. can. 15. 1313, 1043-1045, 81).
Nola. Consuetudo novum impedimentum inducens aut impedimentis exsistenti­
bus contraria reprobatur (can. 1041). Quare: 1" si in praesens vigeat consuetudo
impedimentibus exsistentibus contraria, ut iuris corruptela corrigenda est neve
sinatur in posterum reviviscere (can. 5); 2° si in. posterum exsurgat consuetudo
novum impedimentum inducens aut impedimentis exsistentibus contraria, non est
rationabilis (can. 27, § 2), ideoque non potest vim legis obtinere neque impedi­
menta abrogare aut illis derogare.

IV. Subiectum passivum impedimentorum 1. Impedimentis iuris 757
divini naturalis vel positivi ligantur omnes homines.
2. Quoad impedimenta iuris ecclesiastici haec valent:
a) Impedimentis iuris ecclesiastici generatim ligantur omnes baeticati;
etiam acatholici, ut patet ex Const. Bened. XIX’ Matrimonia ' et Singu­
lari nobis;1 item ex praxi Ecclesiae revalidandi matrimonia, ab haere­
ticis cum impedimento in haeresi inita ; denique ex eo quod exemptio
nullo c capite patet, neque a Codice Iuris Canonici insinuatur; id autem
eo magis urget, quod Codex acatholicos diserte eximit a formo matri­
monii.
b) Infideles post baptismum non solum ligantur impedimentis, quo­
rum causa post baptismum posita est (quod patet), verum etiam iis
impedimentis, quorum causa posita est ante baptismum, si fundamentum
’. Const. Pii VI Auctorent Fidei, 28 aug. 1794 (prop. 59, 60); Pius IX. Syllabus
errorum (prop. 58). ----- 4 Nov. 1741. ---------9 Febr. 1749.

— 598 —

impedimenti est vinculum naturale, ut consanguinitas. Secus dicendum,
si in mente Ecclesiae reponendum est, ut in impedimento cognationis
spiritualis. Si fundamentum impedimenti est quoddam vinculum civile,
ut in cognatione legali, res dubia videtur.
c) Certo sed dubie valide baptizati videntur teneri impedimentis eccle­
siasticis; quod deducitur ex argumento t. I, n. 130 proposito. Accedit
responsum S. Off. ‘ quod sensu obvio huic sententiae favet, quamvis
alii illud intelligant de praesumptione, qua baptismus dubie validus prae­
sumitur rite collatus.1 Si factum baptismi dubium est, quaestio difficilius
solvitur (t. I. n. 130).
Coroll. I. Matrimonium inter fidelem, impedimento ecclesiastico ligatum, et
infidelem, illicitum vel invalidum est, prout est impedimentum impediens vel diri­
mens, quia sufficit ad effectum impedimenti, ut ex una tantum parte sc habeat
(can. 1036, § 3).
Coroll. II. Matrimonium inter infidelem, impedimento civili dirimente ligatum,
et fidelem, secundum plures, etiam post dispensationem in disparitate cultus, inva­
lidum est; cum enim una pars inhabilis sit, valet ratio supra allata. Attamen sen­
tentia contraria fundamento non caret, secundum dicta n. 742.

758

V. Causae excusantes ab impedimento dirimente. 1. Ignorantia, utut
invincibilis, non eximit ab impedimento dirimente. Etenim can. 16, § 1
edicit: « Nulla ignorantia legum irritantium aut inhabilitantium ab eis­
dem excusat, nisi aliud expresse dicatur. » ’ Disputatum fuit de impedi­
mento criminis ignorato; cum vero aliud non dicatur, omne dubium sub­
latum est.
2. Neque incommodum grave seu necessitas ab impedimento dirimen­
te excusat. Ratio est, quia bonum commune exigit, ut leges irritantes
vim retineant, etiamsi (irritatio ignoretur, vel) actus sine gravi incom­
modo vitari nequeat (S. Alf. VI, 1079). Attamen non patet, in casu om­
nino extraordinario non esse locum epikiae, puta, si, urgente impedimen­
to disparitatis cultus, fideles in aliqua regione non possent matrimonium
inire.4
Quaer., quatenus liceat matrimonium inire cum impedimento dirimente dubio.
Resf>. T. Non licet, si agitur de impedimento iuris divini naturalis aut positivi,
sive dubium iuris est sive facti. * Ratio est, quia contractus matrimonialis, quippe

‘. 4 Febr. 1891 (Collect, n. 1746). ----Cf. S. Off 14 Iui. 1880 (Collect η
1536). ----- ’. S. Off. 4 Iui. 1855 (Collect, η. 1114); o Dec. 1874 (Collect, n. 1427);
4 Febr. 1891 (Collect, n. 1746).---- ' Cfr. S. Off. 4 lun. 1851 (Collect, n. 1062).
. Dubium iuris est, quod respicit ipsam legem impedimenti, v. g. num haec
vel illa conditio requiratur ad inducendum impedimentum. Dubium facti est, quod
respicit factum, a quo pendet ortus impedimenti huiusve perduratio.

— 599 —
qui contractus sacer, atque, si a fidelibus incatur, sacramentum sit, periculo nulli
tatis exponi nequit (S. Alf. VI, 902, q. 3). Itaque v. g. frater et soror infidelis —
quamvis impedimento consanguinitatis, quatenus illud ecclesiasticum est, non
teneantur — matrimonium inire nequeunt, quia habetur dubium iuris de impedi­
mento naturali; pariter etiam infidelibus nuptias inire non licet in dubio facti, v. g.
num partes sint consanguineae in aliquo gradu lineae rectae aut primo gradu
lineae collateralis. Accedit quoad fideles, quod dictis matrimoniis certo obstat im­
pedimentum dirimens matrimonium, a quo nunquam dispensatur (can. 1076, § 3). '
Excipitur tamen casus impotentiae dubiae, sive dubio iuris sive dubio facti (can.
i
, § 2) ; dubio iuris, v. g. ubi deficiunt organa, quae probabiliter ad validum
matrimonium requiruntur; dubio facti, scilicet, si nescitur, utrum necne copula
inter tales personas possibilis sit. Ratio autem exceptionis est, quia ius (theoretice)
probabile nubendi praevalet reverentiae, per se contractui matrimoniali debitae, seu
quia incommodum non nubendi tantum est, ut ad illud evitandum liceat negligere
reverentiam, dicto contractui per se debitam (S. Alf. VI, 1102).
Resp. 2. Si agitur de impedimento iuris ecclesiastici, distinguendum
i" In dubio iuris licet contrahere: siquidem «leges, etiam irritantes et inhabilitantes, in dubio iuris non urgent > (can. 15). Quod certo valet, si communiter vel
satis communiter de exsistentia impedimenti dubitatur. Num valeat regula: Quo­
tiescumque non-exsistentia probabilis est, impedimentum non urget, utut multi
probabilitatem negent ; num regula illa, inquam, valeat, alicui dubium videri po­
test. Ratio autem dubitandi desumitur ex eo, quod eiusmodi regula matrimoniis
invalidis ansam datura esset : periculum enim est, ne plures pro probabili habeant,
quod non est vere probabile, itaque mente dispositi permittant, ut matrimonium
sine dispensatione contrahatur.s

2° In dubio facti non licet contrahere, sed peti debet dispensatio, saltem ad
cautelam. Secus enim matrimonium periculo nullitatis exponitur. Ecclesia autem
Ordinariis concedit facultatem in eiusmodi dubiis dispensandi, si agitur de impedi­
mentis, in quibus Romanus Pontifex dispensare solet (can. 15); quae etiam valent,
uti patet, si agitur de matrimonio contracto convalidando. Si tamen dubium ver­
satur circa baptismum, attendantur dicenda de disparitate cultus.

CAPUT II.
De impedimentis impedientibus speciatim (can. 1058-1066).

Impedimenta impedientia tria in Iure Canonico enumerantur, scilicet
votum simplex, cognatio legalis et mixta religio.
J. Cfr. S. Off. 6 April. 1906. Si infideles eiusmodi matrimonium inierint, fac­
tum tenet : nec post conversionem per se obligatio separationis imponi potest
Potest tamen S. Sedes novas nuptias permittere, sive, si unus tantum conversus
est, declarando libertatem a priori vinculo in favorem fidei, sive dispensando
ad cautelam a vinculo in infidelitate contracto, modo matrimonium non fuerit
post utriusque Baptismum consummatum.
Ita v. g. aliqui pro probabili
habent, impedimentum cognationis spiritualis inter patrinum et baptizatum non
oriri ex baptismo privato Ita multi auctores pro probabili habebant, Constit.
Provida etiam post Codicem hir. Can. persistere; certum autem videtur, matri­
monia inde a Codice vigente ad normam dictae Constit. inita, invalida esse

— 6oo —

Articulus I.

Votum simplex.

759

Matrimonium impedit votum simplex virginitatis, castitatis perfectae,
non nubendi, suscipiendi ordines sacros et amplectendi statum religio­
sum. Nullum votum simplex irritat matrimonium, nisi irritatio specia­
li Sedis Apostolicae praescripto pro aliquibus statuta fuerit (can. 1058);
ut quoad matrimonium contrahendum statuit Greg. XIII ' pro votis sim­
plicibus in Societate lesu emissis. Itaque :

I. Quinque vota impediunt matrimonium, i. e. illud graviter illicitum
reddunt: scilicet:
1. Votum virginitatis presse sumptae; eiusmodi voto obstrictus ne­
quit matrimonium inire, quia se exponit periculo proximo laedendi vo­
tum, immo eius adimpletionem sibi practice impossibilem reddit.
2. Votum simplex' castitatis perfectae, sive privatim sive in Congre­
gatione vel Ordine emissum. Hoc votum efficit, ut omnis actus tam ex­
ternus quam internus castitati contrarius religioni adversetur. Qui tale
votum emisit, nequit nuptias contrahere, quia aeque ac obstrictus voto
virginitatis se exponit proximo periculo votum violandi, immo eius exse­
cutionem reddit impossibilem.
3. Votum non nubendi seu coelibatus, ut patet.
4. Votum suscipiendi ordines sacros; quia matrimonium eiusmodi voti
exsecutionem impossibilem reddit: coniugati enim a sacris ordinibus
arcentur (can. 987, 20).
5. Votum amplectendi statum religiosum sive in Ordine sive in Con­
gregatione: reddunt enim nuptiae exsecutionem voti impossibilem, quia
coniugati invalide ad novitiatum admittuntur (can. 542, i°).
Nota. Vota non nubendi, virginitatis et castitatis a voventibus saepius
confunduntur; ita quidem, ut qui aliquod ex istis votis emiserint, ut
plurimum votum castitatis intellexerint. In dubio vovens interrogetur,
quid intenderit. Si dubium perseverat, inquisitio in motivum, quod ad
vovendum moverit, lucem affundere potest. Qui ex voluntate declinandi
onera matrimonialia, caelibatum ; qui ex desiderio comparandi aureolam
virginum, virginitatem ; qui ex amore puritatis impulsus fuit, castitatem
vovisse praesumitur.

II. Si quis sine dispensatione a voto impediente matrimonium con­
traxit:
*. Constit Ascendente Domino, 25 Maii, 1584. ------ '. Votum sollemne castitatis
- item votum castitatis simplex in Societate lesu emissum — constituit impedi­
mentum dirimens matrimonii.

— 6οι —

1. Practice praestat quamprimum dispensationem procurare.
2. Theoretice haec valent:
a) Qui vovit virginitatem, nequit petere debitum quaindiu virginitas servata est
tenetur tamen statim illud reddere comparti legitime petenti. Debito semel reddito,
potest etiain petere; similiter, soluto matrimonio post virginitatem deperditam,
novas nuptias contrahere potest : utroque enim casu virginitas amittitur, et corruit
votum.
b) Qui vovit castitatem perfectam, nequit petere debitum, nisi compars sit in
periculo incontinentiae. Tenetur reddere debitum, quamdiu compars ius expeditum
in compartem retinet, et licite petit; non potest reddere, si compars ius expeditum
in compartem amisit, sive per voluntariam cessationem sive per adulterium. Si
compars illicite petit, quia ipsamet voto castitatis ligata est, potest, sed non
tenetur debitum reddere (S. Alf. VI, 944). Soluto matrimonio, nequit novas nup­
tias inire, si votum fuerit perpetuum nec per dispensationem totaliter ablatum.
c) Qui emisit votum non nubendi, potest petere et reddere debitum, quia voti
iinpletio impossibilis evasit. Soluto matrimonio, votum reviviscere videtur.
d) Qui vovit susceptionem SS. Ordinum vel ingressum in statum religiosum,
tenetur votum exsequi, si compars consentiat, vel iure petendi in perpetuum desti­
tutus fuerit, et voti exsecutio moraliter possibilis est. Secus potest petere et red­
dere debitum.

Articulus II.

Cognatio legalis.
I. Notio. Cognatio legalis est propinquitas personarum, quae provenit 760
ex adoptione legitima i. e. facta ad nonnam legis civilis.

II. Exsistentia impedimenti. In iis regionibus ubi lege civili legalis
cognatio, ex adoptione orta, nuptias reddit illicitas, iure quoque canonico
matrimonium illicitum est (can. 1059). Ad sciendum autem, utrum et in­
ter quosnam hoc impedimentum exsistat, recurrendum est ad leges civiles
patriae, atque ad earundem normam decidendum.
Ubi lex civilis aut adoptionem non admittit, aut nihil de impedimento
statuit, impedimentum non habetur.
Coroll. Nullum impedimentum exsistit in Hollandia, Austria. Lusitania.
Dania, Succia, Norvcgia, Anglia et in genere in eius coloniis (inclusa ditione Canadensi, Australia, India, Transvaal etc.), rcpublica Aequatoris, Argentina, Costariccnsi, Chilensi (ut videtur), Mexicana, de Nicaragua, S. Salvatoris, de Uru­
guay. — Impedimentum mere impediens habetur in Germania, Hungaria, Helvitia.
Venezuela; item (saltem practice) in Gallia. Belgio, Luxemburg© et Romania'; si
res dubia est, practice impedimentum abest. '
\ Cfr. Aerïnys-Damen, Theol. Mor. II, n 703; De Smet, o. c. n. 499;
Wernz-Vidal, o. c. n. 191 ; Gury-Ferreres, II, n. 1051

--- 6O2 ---

Articulus III.
Mixta religio. ‘
761

i. Notio impedimenti. Impedimentum mixtae religionis intelligitur
impedimentum, quod exsistit inter duas personas baptizatas, quarum
una catholica est, altera vero sectae haereticae vel schismaticae adseripta
(can. 1060). Matrimonia inter tales personas contracta, dicuntur mixta
Dicitur :
1. Inter duas personas baptizatas. Si una baptizata est in ecclesia
catholica, altera pars non est baptizata, habetur impedimentum disparitatis cultus; si una pars baptizata est, sed non in ecclesia catholica, altera
vero non est baptizata. nullum habetur impedimentum canonicum.
2. Quarum una pars catholica est; sive in ordine ad Ecclesiam catho­
licam baptizata. sive ad eandem conversa fuit. Ceterum catholicus ad­
huc censetur, qui fidem catholicam etiam externe abiecit, sed sectae
acatholicae non est ascriptus.
3. Altera vero sectae haereticae vel schismaticae ascripta est; non
sufficit, ut sit ascripta sectae v. g. atheisticac.
Coroll. Qui fidem catholicam etiam externe abiecit, sed sectae acatholicae
non est ascriptus, non tenetur impedimento canonico mixtae religionis, si vult
inire matrimonium cum catholica; tenetur, si vult contrahere cum parte sectae
haereticae vel schismaticae ascripta.1

762

II. Exsistentia impedimenti. Matrimonia mixta iure ecclesiastico
severissime prohibentur : atque saepissime ipsa etiam lege divina vetan­
tur (S. Alf. VI, 56, 1044; Horn. Ap. tr. 14, n. 6).
1. Iure ecclesiastico severissime prohibentur ; quod patet ex innumeris
documentis ecclesiasticis, ’ atque diserte edicitur can. 1060.
2. Saepissime ipsa etiam lege divina vetantur: nimirum, quia i° in­
volvunt communionem in sacris cum haereticis : 2° passim creant peri­
culum religioni partis catholicae ; ' 30 passim impedimento sunt bonae
educationi filiorum11. Accedit quod favent indi f ferenti smo et obstant
desideratae coniugum unioni. ‘

763

III. Cessatio impedimenti. 1. Prohibitio divina cessat, cessante peri‘. Ter Haar, Dc matrimoniis mixtis eorumque remediis.
3. Ter Haar, o. c.
p 1-2. — ’. Cfr. Litt Ap. Clem. XIII, 16 Nov. 1763 (Collect, η. 1421); Litt. Ap.
Pii VIII, 25 Mart. 1830 (Collect, n. 1426); Litt. Ap. Greg. XVT, 30 April. 1841
(Collect, n. 1428); Constit. Leon. XIII Arcanum (§ 26), 10 Fcbr. 1880; Encycl.
Pii XI Casti comtubit, 31 Dec. 1930 (A. A. S. 1930, p. 570), et alia citata a Ter
Haar, o. c. ----- *. Encycl. cit ------ ’. Encycl. cit. ------ *. Encycl. cit.

— (χ>3 - -

culo proximo, quod ex matrimonio mixto religioni partis catholicae et
educationi prolis imminet, atque occurrente causa quae cohonestet ;
i° communionem in sacris cum haeretico, quam matrimonium mixtum
involvit, quatenus scilicet ambo simul sacramentum conficiunt et susci­
piunt ;1 2° petitionem sacramenti ab indigno ; et 30 administrationem
eius indigno. ' Periculum proximum, de quo diximus, deficere vel cessare
potest, spectatis v. g. indole nupturientium, singularibus adiunctis, quae
religiosae conditioni partis catholicae atque educationi catholicae prolis
maxime favent, causa tali appetendi matrimonii, quae efficiat, ut peri­
culum non temere adeatur.
2. Prohibitio ecclesiastica cessat per dispensationem. Potestas autem
dispensandi per se soli S. Pontifici competit, non autem Episcopis, nisi
specialiter ipsis concessa sit (can. 1040).

IV. Requisita, sine quibus dispensatio non conceditur, can. 1061 764
exhibentur: Ecclesia super impedimento mixtae religionis non dispensat,
nisi: i° Urgeant iustae ac graves causae: 20 cautionem praestiterit con­
iux acatholicus de amovendo a coniuge catholico perversionis periculo,
et uterquc coniux de universa prole catholice tantum baptizanda et edu­
canda ; 30 moralis habeatur certitudo de cautionum implemento. 40 Cau­
tiones regulariter in scriptis exigantur. Tria igitur absolute, quartum
legulariter exigitur. Itaque:
i. Urgeant iustae et graves causae. Ita can. cit. et alia documenta
ecclesiastica \ Ratio autem est, quia ut gravibus fidei et morum periculis,
etiam sub opportunis cautionibus, fideles sese exponere permittantur,
grave aliquod incommodum ceteroquin haud devitandum immineat necesse est.4
Causa debet esse proportionata legi huic valde gravi, attento etiam
bono communi, quod ex matrimonio mixto inito facile detrimentum pas­
surum est ex eo, quod ita aliis mixtis matrimoniis ansa praebetur. Quin
etiam Bened. XIV docet, dispensationem non esse concedendam, nisi
« intercedente gravi aliqua ac plerumque publica causa » * ; quod tamen
\ Plures communionem in sacris non admittunt. At Gregorius XVI in sua ad
Episcopos Hungariae epistola d. 30 April. 1841 rescripsit: «Exploratum satis
superque est, quid Ecclesia dc matrimoniis catholicos inter et acatholicos perpe­
tuo senserit. Ipsa nimirum tanquam illicitas planequc perniciosas semper habuit
eiusmodi nuptias, tum ob flagitiosam in divinis rebus communionem, tum > etc.
Ratio est, quia pars haeretica, utut cautiones praestiterit, praesumenda est
ipsamet haeretica intentione contrahere. ----- *. De ministratione huius sacra­
menti indigno vide n. 769 sq.
*. Pius VII in litteris ad Archiepiscopum
Moguntinum, 8 oct. 1803; Pius VIII in litteris ad Episcopos Rhcnaniae et Westphaliac, 25 Mart. 1830; S C. dc Prop. Fide. 11 Mart. 1868 (Collect, η. 1324).---Cfr. Instr. Sccretariae Status, 27 Mart. 1830 (Collect, n. 8n, nota) — *. De
Synod. Dioec. I. o, c. 3. η. 5;
Λ;'·.

— 6o4 —
hodiedum, quoad causam publicam, mitigatum est. Practice ita dici
potest :
a) « Causae, quae privata commoda magis respiciunt, v. gr. aetas su­
peradulta, angustia loci, dotis incompetentia, bonum pacis, sponsalia bona
fide contracta, ob quae timenda foret ut innupta ac diffamata remaneret
sponsa, de sensu S. Sedis non facile per se sufficiunt; » *1 neque — addi
potest — magnus erga alteram partem affectus, altiorve conditio socia­
lis per matrimonium mixtum comparanda. Attamen « ex praxi nostra
earumdem causarum ratio habetur, dummodo aliae rerum circumstantiae
concurrant, quibus illis pondus accrescat. » :
b) Inter causas sufficientes annumerari solent: i° Si princeps acatholicus, adhibitis cautionibus, ducere velit catholicam, indeque magna
religionis catholicae commoda forent speranda ; 2° si probabilis adsit
spes, quod familia aliqua acatholica, ad veram fidem inclinans, per ma­
trimonium mixtum ad Ecclesiam revertatur; 30 si matrimonium mixtum
sit unicum remedium ut liberi, ex alio matrimonio mixto iam procreati,
in religione catholica educentur; 40 si magna scandala, ex diffamatione
puellae ab haeretico iam gravidatae vel alio modo oritura, nequeant nisi
per mixtum matrimonium evitari; 50 si in aliqua regione catholici sunt
pauci, et simul tuti ac liberi ad fidem profitendam, heterodoxi autem
plurimi ; 6° si pars haeretica in scriptis vel coram testibus, promissione
iuramento firmata, promittere parata est, se post initas nuptias catholi­
cam amplexuram fidem ; item si pars haeretica iam solet adire magis­
trum vel magistram, qui eam fidem catholicam doceat, idque videtur
facere sincero desiderio cognoscendi veritatem; 70 si matrimonium mix­
tum finem imponet turpi concubinatui nubere cupientium ; 8° si per
matrimonium mixtum obtineri poterit, quod proles, ex partium fornica­
tione sive iam nata, sive nascitura, catholice baptizetur et educetur:
90 si prudens adsit timor, ne pars catholica ad haereticos transeat, aut
matrimonium mere civile vel coram ministello acatholico contrahat. ’
Attamen in casu postremo non facile habebitur certitudo moralis de
cautionum implemento.
c) Quod aliqua e causis citatis praesto est, non impedit, quominus
Ordinarius possit, vel etiam debeat dispensationem denegare, si ex ea
concessa bonum commune detrimentum passurum sit.4 Attamen praxis
nunquam, qualiscumque causa habeatur, dispensandi menti Ecclesiae
adversari videtur.
‘. Bangen, Praclect. iur, matrim. I. 217
- *. Bangen, Praelect. iur. matrim. 1
1 c---- Vlaming. Praclect. iur. matrirn.*, I, n. 217.--------- Cfr. Instr. Secretariat
Status, 27 Mart. 1830 (Collect, n. Sir nota).

— 6o5 —
Coroll. 1. Dispensatio sine causa gravi ab Ordinario data invalida est secundum
haec can. 84, § i : A lege ecclesiastica ne dispensetur sine iusta et rationabili causa,
habita ratione gravitatis legis a qua dispensatur ; alias dispensatio ab inferiore
data illicita et invalida est.
Coroll. II. Qui sine causa gravi vult inire matrimonium mixtum, utut dicat se
aliter quam cum dispensatione non velle contrahere, saltem obiective graviter pec­
cat. Nam < Ecclesia super impedimento mixtae religionis non dispensat, nisi ur­
geant iustae ac graves causae» (can. J061, § 1, i°). Hinc ille, de quo dicimus,
vult rem ab Ecclesia sub gravi prohibitam. Accedit quod in casu vix cessabit peri­
culum grave, quod passim e matrimonio mixto parti catholicae ct proli imminet,
ideoque etiam prohibitio divina persistit. Idem dicendum dc eo, qui vult inire
matrimonium mixtum, dum unica causa gravis, cui innitur Ecclesia, est timor
matrimonii sine dispensatione contrahendi. Ratio est, quia Ecclesiam ad dispen­
sandum in re adeo gravi illegitime moraliter cogit. Adde, in hac praesertim hypothesi, periculum proximum damni spiritualis tam pro parte catholica quam
pro prole vix defuturum esse.

2. Praestentur cautiones praescriptae. Cautiones autem praestandae
sunt: i° ut pars acatholica emittat promissionem amovendi a coniuge
catholico perversionis periculum ; 20 ut uterque coniux promittat, univer­
sam prolem catholice tantum baptizatum et educatum iri. Cautiones au­
tem regulariter in scriptis exigantur. Dicitur:
a) Praestentur cautiones praescriptae ; ita quidem, ut nunquam omit­
tantur, 1 ne in mortis articulo quidem (can. 1043). *
b) Uterque coniux promittat, universam prolem catholice tantum bap­
tizatum et educatum iri; quae intelligas tam de prole nascitura, quam
dc prole antea ex hisce iisdem personis nata. Si proles iam nata procrea
ta est sive ex antecedenti matrimonio, sive ex concubitu illegitimo cum
tertia persona, agatur secundum rescriptum S. C. de Prop. Fide ’ ad Epm
Harlemensem: «Licet pro viribus sit curandum, ut filii, si adsint ex
praecedenti matrimonio partis acatholicae nati, in catholica religione in­
stituantur, tamen haud absolute hoc exigendum pro concedenda dispen­
satione, nisi iidem filii ex altero matrimonio mixto sint orti, et parens
priores conditiones non observaverit. »
c) Cautiones regulariter in scriptis exigantur; ut habet can. 1061, § 2.
Semper « cautionum exhibitio notoria sit vel saltem talis esse possit ad
omne scandalum removendum. » 4
S. Off.
*
ad quaesitum: « An sufficiat assertio partis catholicae sub
iuramento data, partem acatholicam de conditionibus implendis sibi fi’. Secret. Stat. 15 Nov. 1858 (Collect, η. 1169). ----- ’ S. Off. 18 Mart. 1891
(Collect, n. 1750; cf. 21 lun. 1912). ----- ’. 20 Mart. 1899. ----- ’ S. Off. 29 lui.
1880. ----- ’. 10 Dec. 1902 (Collect, n. 2155).

— 6o6 —

dem praestitisse» — respondit: « Per se et generatim negative, et ad
mentem. Mens est : quod si in aliquo casu extraordinario talia concur­
rant adiuncta. ut Episcopus valeat sibi comparare moralem certitudinem
tam de huiusmodi cautionum sinceritate pro praesenti, quam de earum
adimplemento pro futuro, specialesque omnino adsint rationes impedien­
tes, ne consueto modo cautiones praestentur, ipsius conscientiae et pru­
dentiae. Ceteroquin, non obstante decreto regio, opportunae exhibeantur
in scriptis cautiones, sicut hucusque factum est ; neque detur dispensatio,
nisi Episcopus moraliter certus sit eas impletum iri. » Praeterea obser­
ves:
a) In eis regionibus, in quibus cautiones etiam in foro civili valent, modo in
forma civili praestentur, dispensatio non concedatur, nisi cautiones in dicta
forma praestitae sint ; secus dispensatio concessa ab eis, qui ex induito dispen­
sant, invalida est.1
fi) Cautiones exigantur, antequam dispensatio petatur.
■/) Dispensatio sine cautionibus ab Ordinario concessa invalida est. Etenim can.
1061 edicit : Ecclesia non dispensai, nisi etc. ; quo posito, nequit admitti, eam in­
feriori concessisse facultatem sine cautionibus dispensandi. Deinde S. Off.’ dis­
pensationem in disparitate cultus sine cautionibus concessam invalidam declarat;
quod merito dispensationi in mixta religione applicaveris; eo magis quod can.
1071, quoad requisita ad dispensationem in cultus disparitate, remittit ad can.
1061, qui dc requisitis ad dispensandum in mixta religione dicit. Accedit decretum
S. Off.’ modo citatum.

3. Moralis habeatur certitudo de cautionum implemento. Ita can cit.
aliaque documenta ecclesiastica. ‘ Certitudo autem moralis requisita in­
telligitur certitudo moralis lata, seu status opinantis, ita ut dubium stricte
dictum non sufficiat. Ecclesia autem certitudinem expositam requirit,
quia suam prohibitionem non aufert, nisi indicet, prohibitionem divinam
cessasse. Atqui nequit ita indicare, nisi de cautionum implemento mora­
liter certa sit. Praeterea notes:
a) Certitudo requisita comparatur, spectatis una cum promissione, sive
speciali indole promittentium, sive adiunctis. quae impletioni cautionum
favent, sive utroque. Cum vero èt agatur de promissione, quae utpote
fere totam vitam respiciens, valde difficile implebitur, èt, uti tristis experienta docet, valde magna promittentium pars non stet promissis,
promissio nude sumpta (i. e. abstractione facta ab indole nupturientium,
atque ab adiunctis sive personarum, de quibus agitur, sive locorum etc.)
certitudinem moralem fundare nequit.
' S. Off. 20 lan. 1932 (A. A. S. 1932. p. 25). Huiusmodi regiones sunt Bavaria
ct Hungaria (Wernz-Vidal, 0. c. n. 170, nota 33). ----- :. 21 lun. 1912. ------ 5 20
lan 1932 (A. A. S. p. 25). — *. S. Off. 17 Febr. 1875; 6 lun. 1879 (Collect,
n. 1433); 29 Iui. 1880; 10 Dec. 1902.

b) Disputari potest, num dispensatio concessa ab Ordinario, qui non
sit moraliter certus de cautionum implemento, valida sit. Ex una enim
parte aegre admittitur, valorem dispensationis a statu mentis ipsius
dispensantis pendere. Ex altera autem parte concessioni facultatis dis­
pensandi Ordinariis additur clausula: «dummodo prius regulariter ad
praescriptum Cod. I. C. can. 1061, § 2 cautum omnino sit conditionibus
ab Ecclesia requisitis, et Ipse R. P. D. Ordinarius moraliter certus sit
easdem impletum iri. » Vox autem dummodo denotat, valorem respici.
Ceterum quod dispensatio invalida foret, non impediret, quominus ma­
trimonium valide contraheretur.
c) Parochus, qui ipsemet de cautionum implemento non est moraliter
certus, nequit simpliciter commendare dispensationem, sed, si ulterius
procedat, dubium suum Ordinario proponere tenetur.
V. Obligationes partium 1. Coniux catholicus obligatione tenetur 765
conversionem coniugis acatholici prudenter curandi (can. 1062), puta ora­
tione, exemplo vitae vere religiosae.
2. Etsi ab Ecclesia obtenta sit dispensatio super impedimento mixtae
religionis, coniuges nequeunt, vel ante vel post matrimonium coram
Ecclesia initum, adire quoque, sive per se sive per procuratorem, minis­
trum acatholicum uti sacris addictum, ad matrimonialem consensum
praestandum vel renovandum (can. 1063, § 1). Secus non tantum com­
mittunt grave peccatum sacrilegii, scilicet ob communionem in sacris cum
haereticis, sed pars catholica etiam in excommunicationem incidit Ordi­
nario reservatam.1 Non improbatur tamen quod, lege civili iubente, con­
iuges se sistant etiam coram ministro acatholico, officialis civilis tan­
tum munere fungente, idque ad actum civilem dumtaxat explendum,
effectuum civilium gratia (can. 1063, § 3).
Nota. Qui ab excommunicatione, de qua diximus, absolutus est in foro
interno, potest uti talem se habere etiam in actibus fori externi ; sed, nisi
concessio absolutionis probetur aut saltem legitime praesumatur in foro
externo, censura potest a Superioribus fori externi, quibus reus parere
debet, urgeri, donec absolutio in eodem foro habita fuerit (can. 2251) :
quare si delictum manserit occultum, absolutio in foro conscientiae certo
tuta est.
’. Non abs re est hic addere totum canonem 2319: «Subsunt excommunica­
tioni latae sententiae Ordinario reservatae catholici: i° qui matrimonium ineunt
coram ministro acatholico contra praescriptum can. 1063; 2° qui matrimonio
uniuntur cum pacto explicito vel implicito, ut omnis vel aliqua proles educetur
extra catholicam Ecclesiam ; 30 qui scienter liberos suos acatholicis ministris
baptizandos offerre praesumunt; 40 parentes vel parentum locum tenentes qui
liberos in religione acatholica educandos vel instituendos scienter tradunt. Ii, de
quibus in § 1, nn. 2-4, sunt praeterea suspecti dc haeresi >.

— 6o8 —

VI. Obligatio animarum pastorum praecavendi matrimonia mixta.
i. «Ordinarii aliique animarum pastores fideles a mixtis nuptiis, quan­
tum possunt, absterreant» (can. 1064, 1°). Media autem absterrendi
fideles sunt:
a) Instructiones opportunae, tam publicae quam privatae ; publicae,
puta: instructiones Dominica vel Dominicis determinatis in singulis
Missis fixis institutae; monita in Catechismi expositione addita, item
in conventibus sodalitatum ; conciones de mixtis connubiis in Missioni­
bus aliisque exercitiis spiritualibus ; — privatae, puta in sacramento
Poenitentiae, in paroeciae visitatione; denique si quem de talibus nuptiis
contrahendis cogitare noverint, ipsum monendo atque sedulo adhortando,
ne id exsequatur. ’
b) Avertere catholicos a nimia cum haereticis familiaritate ; « Secus
enim facilius eveniet, ut amici heterodoxi amicos catholicos domi invi­
sentes, horum etiam sorores primum aliqua necessitudine attingant, dein­
de amore prosequantur ac demum sibi uxores ducere cupiant. Similiter
dicendum quoad amicas heterodoxas filiarum familias » \
c) Erectio associationum socialium mere catholicarum.
d) Series instructionum de catholica religione sponso acatholico tra­
dita ; qui usus in statibus Foederatis Americae Septentrionalis inceptus
est, et magno cum successu continuatur ‘.
2. « Si (Ordinarii aliique animarum pastores) eas (i. e. mixtas nup­
tias) impedire non valeant, omni studio curent ne contra Dei ct Eccle­
siae leges contrahantur » (can. 1064, 2°)· Quin etiam, si adiuncta dioe­
cesis vel paroeciae ea sunt, ut denegando dispensationem vel concursum
ad eam obtinendam, matrimonia mixta magnam partem impediri possint,
hoc quoque medium adhibeatur, eo magis quod in casu, attento bono
communi — id quod, ita dictante iure naturae, attendi debet — causa
satis iusta ac gravis dispensandi deest.

766

Ita etiam Cardinales Gasf>arri et van Rossum;
*
scilicet secundum praedictos
viros sensus can. 1064, 20 hic est: Si animarum pastores neque mediis particula­
ribus neque praxi severa mixtas nuptias impedire valeant, omni studio curent,
ne contra Dei ct Ecclesiae leges contrahantur. « Saltem dicendum est, addit Ter

Cone. Prov. Ultrai. p. 127. ----- *. Vlaminc, Praelect. iur. mate.1 I, 230. -----' Cfr. libellus: Efficax antidotum ad matrimonia mixta praecavenda, aucto­
ribus Μ. V. Kelly et J. B Geniesse; praesertim vera Tf.r Haar, o. c. n. 91-117.
— Vicarius Generalis Epi Buscoduccnsis ab Em. Cardinali Van Rossum quae­
sivit: « Num dimittenda sit praxis hucusque in dioecesi nostra servata, num·
quam nisi in casibus admodum extraordinariis dispensationem petendi in impe­
dimento mixtae religionis?» Ad quae Eminentia sua haec respondit: «Praxis
illa hucusque servata, qua adeo fortiter ct tam felici successu mixta matrimonia
cohibentur, in Hollandia etiam in posterum tuta conscientia servari poterit. Eam

— 6o9 —
Haar1 praxim severiorem ex epikcia et iuxta mentem legislatoris huic canoni
non obstare. Vult enim Ecclesia, ut superiores facultate dispensandi prudenter
tantum et ad bonum commune utantur >.

Vll. Obligatio confessarii. Confessarius poenitenti, quem matrimo-767
nium mixtum appetere noverit, passim omni studio illud matrimonium
dissuadeat. Si pocnitens consilio morem gerere renuit, ita procedendum
1. Si quae causa a parte poenitentis exsistit, caque talis est. quae ab
Ordinario loci agnoscatur, poenitens, positis ponendis, absolvatur, atque
ad parochum remittatur. Idem dicendum, si confessarius ignoret, utrum
necne causa a poenitente allegata ab Ordinario agnoscatur.
2. Si causa, quae a parte poenitentis exsistat, ab Ordinario loci non
agnoscitur, distinguendum :
a) Si, denegata dispensatione, non est timor matrimonii civilis, poeni­
tens moneatur, et, si a matrimonio non desistat, non absolvatur.
b) Si, denegata dispensatione, timor est matrimonii civilis, ita dicen­
dum :
a) Si ista causa ab Ordinario agnoscitur, poenitens per se quidem
monendus est de gravi peccato, quod commissurus est (p. 605) ; sed si
spes fructus non speratur, in bona fide relinquatur, positis ponendis
absolvatur, et ad parochum remittatur.
β) Si ista causa ab Ordinario (ob bonum commune) non agnoscitur,
poenitens moneatur, et, si matrimonio mixto renuntiare velit, positis
ponendis, absolvatur; si renuat, absolutio concedi nequit.
Diximus iteratim de causa ab Ordinario loci agnita; nam illius est
iudicare, quaenam quoad causas norma agendi in sua dioecesi sequenda
videatur.
Diximus pariter iteratim, poenitentem. positis ponendis, exre absol­
vendum atque ad parochum remittendum. Hisce intendimus, absolutio­
nem non esse denegandam ; ultro enim admittimus, saepius absolutionem
melius differri, donec poenitens rem cum parocho composuerit.
VII. Assistentia matrimonio mixto praebenda. 1. Si parochus certo
noverit, partes iam contraxisse coram ministro haeretico tamquam tali
seu ut sacris addicto, vel ita contracturas esse, earum matrimonio ne
dimittere perinde foret ac connubia illa infausta promovere. Quod a sensu dicti
canonis alienum est. Ad maiorem certitudinem in hoc gravissimo puncto Reve­
rentiae Vestrae parandam, egomet ipse adii Praesidem Commissionis interpre­
tando Codici praepositae, quocum Vestras hac dc re litteras communicavi. Emi­
nentia autem Sua Card. Gasparri plene mihi assentiebat hoc brevi utens argu­
mento: Numquid praxis illa matrimonia mixta impedit? (Respondebam: Procul
dubio). Si ita est, res perfecte quadrat praescripto canonis 1064, 2° : Si impedire
non valeant > (Ned. Kath. Stemmen, 1919, p. 13).
’. O. c. n. 139.
W. M. T. Μ. II.

39

— όιο —
assistat, nisi ex gravissimis causis, remoto scandalo, et consulto prius
Ordinario (can. 1063, § 2). Si autem nupturientes neque intentionem
pravam manifestant, neque aliunde certo praevidentur coram ministello
haeretico tamquam tali contracturi, neque parochum interrogant, hic,
si non habetur spes fructus, silere potest.1
2. Denuntiationes omitti debent, nisi loci Ordinarius pro sua pruden­
tia, remoto scandalo, eas permittere opportunum duxerit, dummodo apostolica dispensatio praecesserit et mentio omittatur religionis partis non
catholicae (can. 1026; p. 605).
768

IX. Obligationes implendae post matrimonium mixtum contrac­
tum. « Mixtis nuptiis celebratis sive in proprio sive in alieno territorio,
sedulo invigilent ut coniuges promissiones factas fideliter impleant. »
(can. 1064, 3°). Quodsi pars catholica forte obiciat, se pacto impediri,
quominus universam prolem catholice baptizandam ct educandam curet,
edoceatur, eiusmodi pactum invalidum esse. Praeterea observentur haec:
i. Si matrimonium mixtum illicite sed valide contractum est — quod
praesertim ante decretum Ne temere de forma matrimonii locum habere
poterat :
a) Pars catholica ad sacramenta non admittatur, nisi prius doleat de
peccato commisso, atque a poenis forte contractis absoluta sit ; de poe­
nis postea sermo erit.
S. Off. ita: «Quoad matrimonia valida, ad sacramenta percipienda posse ad­
mitti sine praevia renovatione consensus, sed ab iisdem percipiendis arcendos,
donec vera dederint resipiscentiae signa, et promiserint se curaturos totis viribus
tam conversionem partis haereticae, quam educationem in religione catholica pro­
lis universae natae et forsan nasciturae, et tandem donec obtinuerint absolutionem
a censuris incursis una cum poenitentiis salutaribus, casu quo contraxerint coram
ministro haeretico. > ’

b) Parochus curet, ut saltem pars catholica in foro externo cautiones
praestet, utque eae ad Episcopum mittantur. ’
c) Pater catholicus utatur patria potestate, quam lex civilis ipsi super
filios et filias minorennes concedit.4
d) Mater catholica pariter potestate patria utatur, si, spectatis adiunctis (puta, quia pater dicta potestate privatus est) ipsi ista potestas com­
petit. 4
e) Com pars catholica utatur i° iure, quod forte specialis conventio ini­
ta ipsi tribuit ; 20 iure, a lege ‘ vel conventione forte concesso, nominandi
personam catholicam, quae, ipsa mortua, tutelam liberorum gerat.
*. Instr. S. Off. 17 Febr. 1864 (Collect, η. 1247); 12 Dec. 1888 (Collect, η. 1696).
J. 23 Aug. 1877 (Collect n. 1478). ----- ’. S. Off. 12 Mart 1881. ----- \ Ita v. g.
Lex Neerlandica.

— 6i i —

2. Si matrimonium invalide contractum est — puta ob formam iuridicam non servatam
positis ponendis, convalidandum est; de conva
lidatione autem postea sermo erit.
Coroll. Pars catholica, quae non facit, quod necessarium et moraliter
possibile est, ut universa proles catholice educetur, absolutione indigna
est; tum quia graviter officio deest; tum quia grave scandalum praebet

SCHOLION.
De matrimonio cum indigno.

Restat, ut agamus de prohibitionibus, quae impedimentis proprie dic­
tis non accensentur, sed Ordinarii et parochi iudicio committuntur.
I. Notio. Nomine indignorum hic intelliguntur ii, de quibus canones 769
1065 et 1066, i. e. i° qui notorie catholicam fidem abiecerunt, etsi ad
sectam acatholicam non transierint ; 2° qui societatibus ab Ecclesia dam­
natis ascripti sunt ; 30 publici peccatores ; 40 censura notorie innodati.
1. Fidem catholicam abicit, qui nomen suum e registris catholicorum
expungi voluerit ; qui impugnationibus repetitis se fidei dogmata reicere
profitetur etc. ’
2. Societates ab Ecclesia damnatae sunt sectae massonicae aliaeve eius­
dem generis associationes quae contra Ecclesiam vel legitimas civiles
potestates machinantur (can. 2335), non autem societates mere prohibi­
tae vel periculosae.
3. Quinam veniant nomine publicorum peccatorum vide n. 28.
4. Censura notorie innodati sunt personaliter interdicti, et notorie ex­
communicat! vel suspensi.

II. Matrimonium cum indigno. Absterreantur quoque fideles a ma­
trimonio contrahendo cum iis qui notorie aut catholicam fidem abiece­
runt, etsi ad sectam acatholicam non transierint, aut societatibus ab
Ecclesia damnatis adscript! sunt (can. 1065, § 1) ; quae etiam applicentur
publicis peccatoribus et censura notorie innodatis, nisi convertantur.
III. Assistentia matrimonio indigni 1. Parochus nuptiis eorum qui
fidem catholicam abiecerunt vel societati damnatae adscript! sunt, ne
assistat, nisi consulto Ordinario, qui, inspectis omnibus rei adiunctis, ei
permittere poterit ut matrimonio intersit, dummodo urgeat gravis causa
et pro suo prudenti arbitrio Ordinarius iudicet satis cautum esse catho­
licae educationi universae prolis et remotioni periculi perversionis alte­
rius coniugis (can. 1065, § 2)·
’. VermEERSch, Epitome lur. Can. II, n. 335.

--- 612 ---

2. Si publicus peccator aut censura notorie innodatus prius ad sacra­
mentalem confessionem accedere aut cum Ecclesia reconciliari recusa­
verit, parochus eius matrimonio ne assistat, nisi gravis urgeat causa, de
qua, si fieri possit, consulat Ordinarium (can. 1066). Quoad publicos
peccatores Ordinarius licentiam passim concedat, si alteruter tantum
publice in peccato remanet. Si uterque publicus peccator est et confessio­
nem denegat, Ordinarius assistentiam permittat, quando ex denegatione
graviora mala timenda sunt, ut concubinatus inchoandus vel continuan­
dus, matrimonium mere civile, etc.
CAPUT III.
De impedimentis dirimentibus

in specie.

Impedimenta dirimentia tredecim in Iure Canonico statuuntur, scili­
cet: Aetas, impotentia, ligamen, disparitas cultus, Ordo sacer, vota sol­
lemnia et quandoque simplicia, raptus, crimen, consanguinitas, affinitas,
publica honestas, cognatio spiritualis, cognatio legalis.
Articulus I.

rictas.
770

I. Iure naturae ad valorem matrimonii non requiritur determinata
aetas, sed sufficit, ut quis ad usum rationis pervenerit, naturam matri­
monii satis noverit, et potentiam coeundi suo tempore habiturus sit
(S Alf. VI).

II. Iure canonico « vir ante decimum sextum aetatis annum comple­
tum, mulier ante decimum quartum item completum, matrimonium vali­
dum inire non possunt » (can. 1067, § 1). Anni sumantur, prout sunt in
calendario; et cum terminus a quo a iure censeatur non coincidere cum
initio diei, primus dies ne computetur, et tempus finiatur, expleto ultimo
die eiusdem numeri (can. 34, § 3).
Impedimentum autem ab Ecclesia statutum est, quia praesumit ante
annos aetatis indicatos deesse discretionem saltem maturiorem, quacum
nuptias inire decet.
Coroll. I. Valide contrahit, qui aetatem assignatam attigerit, etiamsi actualem
potentiam ad copulam nondum habeat: sufficit ex iure naturae potentia, quae
suo tempore aderit; sed usus matrimonii prohibetur, donec utraque pars actualem
potentiam coeundi obtinuerit, vel saltem spes sit rite coeundi (S. Alf. 1. c.).
Coroll II. In dubio de aetate — quod in regionibus Missionum facile occurrit
- recurratur ad Ordinarium, qui in dubio facti dispensare potest. Quandoque
ipsi missionarii facultatem dispensandi recipiunt.

— 6i3 —
Coroll. JU. Licet matrimonium post praedictam aetatem contractum validum
sit, curent tamen animarum pastores ab eo avertere iuvenes ante aetatem, qua.
secundum regionis receptos mores, matrimonium iniri solet (can. ÎO67, § 2).
Quare in regionibus frigidioribus raro expedit, ut iuvenis ante 2Oum aetatis annum,
puella ante i8um nuptias contrahat, immo praestat aetatem maturae nubilitatis
(passim inter annum 20 et 24) exspectare, quia secus coniugcs sibi et proli nocere
possunt. Matura nubilitate obtenta, per se a nimia nuptiarum dilationi abstinen­
dum.

Articulus II.
Impotentia. '
I. Notio. Impotentia est incapacitas perficiendi copulatn vel copulam 771
de se aptam ad generationem. Copula autem de se apta ad generationem
consistit in eo, quod vir vaginam muliebrem naturali vi (i. e. virga
erecta, non artificiose) ingressus ibi verum semen effundit. Itaque vir
impotens est, quando nequit in vaginam muliebrem naturaliter ingredi,
atque in eam verum semen immittere; mulier autem quando non valet
semen vagina sua recipere (S. Alf. VI, 1095).
Impotentia differt a sterilitate, quae est incapacitas generandi, seu
quae relinquit possibilem copulam de se aptam ad generationem, sed dc
facto ob defectum physicum necessario infecundam. Steriles sunt:
i° Viri, qui possunt quidem conficere et emittere semen, sed illud spermatozoidis privatum, ideoque non proli ficum, ut locum habet apud iu­
venes usque ad annum circiter decimum septimum aut octavum, apud
senes, et apud viros certis morbis laborantes: 20 mulieres, quae semen
virile recipere quidem possunt, sed nihil seminis valent retinere; item
passim mulieres, quae aetatem criticam, ut dicitur (ann. 45-50), egressae
sunt. Dc aliis autem disputatur, utrum impotentes, an steriles sint, ut
mox exponetur.
II. Divisio. Impotentia distinguitur:
772
1. In naturalem et accidentalem, prout provenit ex vitio naturali, ut
cx defectu genitalium ; vel ex causa extrinseca, ut ex maleficio.
2. In antecedentem et supervenientem, prout antecedit, vel supervenit
matrimonio contracto.
3. In perpetuam et temporaneam Perpetua est, quae aut sine mira­
culo, aut sine peccato, aut sine gravi periculo mortis tolli nequit. Tempo­
ranea est. quae aut decursu temporis cessabit, aut medio honesto et sine
gravi mortis periculo auferri potest.
*. Cfr. Eschbach, Disputationes physiologico-theologicac
TONEUJ, De conceptu impotentiae.

ilisp. 1. cap. 7; An-

4- In absolutam et relativam, prout capacitatem coeundi cum quacum­
que, vel solum cum determinata aut determinatis personis excludit (S.
Alf. VI, 1095).
5. In certam et dubiam; dubia autem potest esse dubia dubio iuris
aut facti (n. 758, nota Γ).

773

III. Exsistentia impedimenti. 1. Impotentia antecedens et perpetua,
sive ex parte i*ri sive ex parte mulieris, sive alteri cognita sive non, sive
absoluta sive relativa, matrimonium ipso naturae iure dirimit (can. 1068,
§ 1); et quidem absolute seu cum omnibus personis, si absoluta est; si
est relativa, cum determinata vel determinatis personis. Ratio est, quia
talis impotens nequit comparti reddere ius matrimonio essentiale i. e.
ius in copulam de se aptam ad generationem (S. Alf. VI, 1095).
I

2. Impotentia temporanea non dirimit matrimonium, quia talis impo­
tens potest tradere ius in copulam cum obligatione eam admittendi, ubi
impotentia cessaverit (S. Alf. 1. c.). Hinc matrimonia impuberum non
dirimuntur iure naturae, sed solo iure ecclesiastico. Hinc matrimonium
initum v. g. a muliere, quae ob arctitudinem copulam habere nequit, vali­
dum est, si mulier per incisionem vel operationem non periculosam, vel
per usum frequentem apta reddi potest; secus, si id sine periculo vitae
fieri nequit (S. Alf. VI, 1096). *
3. Sterilitas matrimonium nec dirimit nec impedit (can. 1068. § 3).
Ratio est, quia non aufert obiectum contractus matrimonialis, i. e. ius
ad copulam de se aptam ad generationem (S. Alf. VT, 1095).
774

TV. Casus impotentiae. Impotentes sunt:

1. Vir, qui caret virga.
*
2. Qui utroque testiculo orbatus est. * Huiusmodi enim quamvis, sal­
tem quandoque, vaginam penetrare et aliquod liquidum eiaculare pos­
sint, nequeunt tamen verum semen conficere. Idem dicendum de eo,
Fac, mulierem operationem medicam subi isse, ct aptam evasisse: valetne
matrimonium?
Resp i. Si operatio illa fuit vere periculosa, non convaluit matrimonium, sed
necessaria est consensus renovatio (S. Alf. V, 1096).
Rest
Si indubie levis erat operatio, matrimonium fuit et manet validum.
Rest 3. Si (id quod non raro locum habere potest) dubium est, utrum adfuerit
periculum, necne ; saltem ad cautelam privata fiat consensus renovatio (Lehmkuhl, TheoL Mor. ”, II, n. 976).
Dicitur cctomus, si virga ei excisa est. ----Constit. Sixti V Cum frequen­
ter 22 lun. 1587. Ab utroque testiculo orbatis distinguendi sunt apparenter tales
seu cryptochidac, qui testiculos m inguinibus gestant, et verum semen, utut
infecundum, conficere possunt.

— 6i5 —
qui testiculos confractos, contusos vel omnino atrophicos seu exsiccatos
habet, quia semen elaborare nequit.
3. Qui adeo frigidus est, ut virgam erigere nequeat, vel ita calidus, ut
semper totum semen effundat, antequam vas foemineum penetrare pos­
sit. Sed praedictae impotentiae raro perpetuae sunt, ita ut passim non
dirimant matrimonium.
4. Qui semen non in extrema virga sed prope huius radicem effundit,
ita ut in vas muliebre ingredi quidem valeat, non autem semen in illud
inicere.
5. Qui vasectomiam ' passus est. Etenim impotens est, qui nequit
ponere actum de se aptum ad generationem, a. v. qui nequit penetrare
vaginam una cum effusione seminis in ea. Atqui vasectomiam passus
eiusmodi actum ponere nequit, ut sequitur e natura eius, in nota de­
scripta.
6. Mulier, quae caret vagina vel cani in ipso introitu occlusam habet.
Disputatur de muliere, quae habet vaginam prope uterum ita occlusam.
Sed dicenda videtur impotens, quia vagina est instar flaccidi canalis ex
utraque parte aperti, ita ut vagina prope uterum clausa substantialiter
vitiata sit, ideoque in posito casu vagina proprie dicta deesse videatur.
Favent responsa S. C. C. in Salernitana/ in Verulana/ in Vfonasteriensi * Ista scilicet responsa nullum declarant matrimonium mulieris, quae
utero carebat at vaginam habebat brevem et prope uterum occlusam.
Porro carentia uteri non videtur obstare potentiae, ut dicetur sub 8 :
restat igitur, ut occlusio vaginae obstet. Ceterum dictae impotentiae, si
sine gravi periculo curari possint, temporaneae tantum sunt.
7. Mulier, quae habet quidem vaginam apertam sed ita arctam, ut
membrum virile in eam ingredi nequeat. Pauci quidem censent, in casu
impotentiam deesse, a. v. sufficere, ut vir semen virile deponere possit
ad partem exteriorem vulvae vel saltem, penetrata vulva, ad orificium
seu introitum vaginae. Sed hae sententiae omnino reiciendae videntur.
Etenim primum cap. 6, tit. 15 de frig, et tnalef. declarat, impotentiae
impedimentum haberi, si vir mulieris vaginam penetrare nequeat. Deinde
ad potentiam requiritur aptitudo ad consummandum matrimonium eo
\ Vasectomia consistit in eo, quod, facta incisione per scrotum, organum de­
ferens semen a testiculis elaboratum, resecatur, ita ut semini abrumpatur via
ad ejaculationem. Potest quidem vasectomiam passus conficere semen, at nequit
illud in vaginam infundere (neque interne secernere); siquidem a corpore absor­
betur (cfr. Desmet, De spons, et Matrim. ‘ n. 550). Potest praeterea servare
erectibilitatcm virgae et vaginam penetrare, quin etiam liquidum quoddam ciaculare, at hoc liquidum non est, ut ex dictis sequitur, verum semen, sed humor
aliquis aquosus a glandula prostrata secretus (cfr. Desmet, o. c. n. 550). ----’. 21 Mart. 1863.----- *· 24 lan. et 22 lun. 1871. ------ *. 16 Dec. 1899.

— 6ι6 —

rnodo, quo per se et non solum per accidens sequi possit generatio (cfr
can. 1081, § 2). Atqui ex depositione seminis sive ad partem exteriorem
vulvae sive ad orificium vaginae generatio non videtur sequi nisi per
accidens. Denique haec sententia suadetur ex eo, quod in casu posito
deest facultas consummandi matrimonii secundum modum a natura in­
stitutum, i. c. penetrando vaginam. Ita sentit 5. Thomas (In 4, dist 41,
qu. un. a. 1, sol. 4, ad 2); eamque saltem implicite docet S'. Alfonsus
(VI, 1075-1097). Quod autem vagina partialiter tantum penetrari potest,
non constituit impotentiam seu non impedit, quominus habeatur actus
seu copula dc se apta ad generationem ; quod quidem primum deducitur
ex eo quod copula, quae quoad substantiam sequitur modum a natura
indigitatum, de se ad generationem apta censenda est. Atqui copula, de
qua diximus, quoad substantiam modum a natura indigitatum sequitur;
involvit enim aliquam penetrationem vaginae, perfectior autem et minus
perfecta penetratio non differunt nisi secundum maius et minus, seu
substantialiter inter se similes censentur. Accedit quod nemo hucusque
theologus docuit, eos qui perfectius coire nequeant, impotentes esse;
quin etiam praxis Curiae Romanae eos potentes esse supponit.
8. Mulier, quae laborat vaginismo, i. e. nervorum vaginalium hype­
raesthesia, qua viri contactum pati nequit.
9. Disputatur, num impotens sit mulier, quae careat utero vel ovariis,
aut praedicta omnino atrophica 1 seu exsiccata habeat. Iam vero eiusmodi mulier videtur esse potens, quia ad potentiam sufficit, ut quis capax
sit copulae de se aptae ad generationem. Atqui copula, cuius dicta mulier
capax est, de se apta est ad generationem, a. v. ex se seu natura sua
ad generationem ordinatur, quamvis haec, ob defectum alius organi ad
eam requisiti, dc facto sequi nequeat. Adsunt igitur omnia, quae requi­
runtur ad generationem, quatenus haec pendet ab actione humana; qua
actione posita, incipit actus naturae. Haec sententia confirmatur eo quod,
admissa opinione contraria, seu requisita ad potentiam capacitate gene­
randi, etiam admittendum foret — id quod aegre admittitur — multos
viros multasque mulieres, utpote totaliter impotentes generandi, ad ma­
trimonium inhabiles esse; ut viros, qui semen irremediabiliter vitiatum
et mulieres, quae ovaria irremediabiliter inertia habent : cuiusmodi in
aetate provecta multos esse, nequit negari, quamvis, quinam tales sint,
non possit certo determinari.3
Controversia haec auctoritate dirimi nequit. « Cum disputent auctores — ita

Notes, de omnimoda atrophia vix constare ; hinc etiam in sententia eorum,
qut perfectam ovariorum atrophiam pro causa impotentiae habent, vix aliquis
a nuptiis arceri potest ----- ’. Cfr. Coli Brugenses, 1910, p. 701.

— 6i7 —
S. C. C. * — utrum validum necne sit matrimonium initum cum muliere ovariis ca­
rente, et cum ecclesiae auctoritas hanc quaestionem adhut non definierit, quinimmo
S. Officii Congregatio saepius in casibus particularibus edixerit, quando agebatur
de matrimonio contrahendo, illud non esse impedimentum, 2 quando vero agebatur
de contracto, coniuges non esse inquietandos, iam in re practica processum insti­
tuere ad nullitatcm matrimonii declarandam ex defectu ovariorum in muliere,
non videtur opportunum. > S. C. dc sacr ' permisit quidem matrimonium mulieri,
cui, visis expositis ct expressa chirurgi attestatione, certo ct complete excisa
erant ovaria ; sed dici potest, stante dubio theoretico, matrimonium pro practice
licito declaratum esse, quin ideo quaestio theoretica dirempta sit.

*)(uae dicta sunt de muliere ovariis privata, etiam applices mulieri
quae oophorectomiam passa est, i. e. resectionem seu divisionem canalis,
quo semen virile ad ovaria, ovula autem ad matricem deferuntur.

io. Denique patet, impotentem esse mulierem quae nequeat fecundari
nisi artificialiter, supposita fecundatione artificiali proprie dicta. '
n. Hermaphroditi'' seu androgyni quatenus et secundum quemnam
sexum possint contrahere, medicorum est decernere (S. Alf. VI. 1095).
V. Effectus impotentiae. Sermo est de impotentia perpetua, quippe 775
quae sola matrimonium dirimat. Distinguendum autem inter impotentiam
certam et impotentiam dubiam

i. Effectus impotentiae (perpetuae) certae sunt:
a) /lute matrimonium initum. Si impotentia certa est. a matrimonio,
utpote certo nullo, abstinendum.
b) Post matrimonium initum. Si impotentia (perpetua et certa) matri­
monio certo praeexstiterit, certo nullum est. in casu per se statim institui
debet separatio a toro; at praestare potest, partes in bona fide relinqui.
Separatio a cohabitatione privata auctoritate institui nequit, ideoque
causa iudici ecclesiastico submittenda est. nisi permitti possit — id quod,
periculo peccati absente, permitti potest — ut cohabitent tanquam frater
et soror (S. Alf. VT, 1101). Causa ad iudicem delata, proceditur ad nor’. 16 Dcc. 1905
a. S. Off. 3 Febr. 1887; 23 Tui. 1890 (Collect, n. 1733);
31 lui. 1895 (Collect, n. 1007).---- ’. 2 April. 1907.
Consistit in eo quod
medicus semen virile, a viro solitarie vel onanistice effusum, vasculo excipit, atque
ope syphunculi genitalibus mulieris infundit. In casu copula deest, ita ut mulier,
quae nequit nisi tali modo fecundari, copulae incapax idcoque impotens sit. — -’. 1. e. qui praeter organa unius sexus perfecta, aliquod ex essentialibus alterius
prae se ferant, aut qui utriusque sexus organis incomplete ct monstruose donen­
tur. Communius autem contingit, homines nasci apparenter hermaphroditos,
pueros scilicet, qui cum adhuc testiculos in abdomine latentes habeant, ex parte
femineum sexum aemulantur, vel puellas, quae clitoridem extensiorem sortitae
virili membro videntur esse donatae (cfr. F.scbach, o. c. p. 53).

— 6ι8 —
mam can. 1975-1981 ; si certo constat de impotentia, nullitas matrimonii
pronuntiatur; si non omnino constat de ea, constat autem de non-consummatione matrimonii, S. Sedes matrimonium ratum et non consumma­
tum, positis ponendis, ad cautelam solvere consuevit.

2. Effectus impotentiae (perpetuae) dubiae sunt :
a) .Inte matrimonium initum: In dubio sive iuris sive facti matrimo­
nium permittitur (can. 1068, § 2). In dubio facti i. e. in dubio de facto,
quo constito, certo impotentia adesset, veritas, si commode fieri possit,
investiganda, puta peritos consulendo. Dubio persistente licet, monita
tamen comparte de probabili impotentia, nuptias inire (can cit.), at sub
conditione tantum (S. Alf. VI, 1102; n. 758).
b) Post matrimonium initum: In dubio iuris usus matrimonii conti­
nuari potest. In dubio facti (nondum investigati) per se veritas investi­
ganda, nimirum si spes sit eam inveniendi ; quamvis passim praestet
obligationent tacere. Practice quoad coniugem, qui queritur de impossi­
bilitate copulam rite peragendi, haec valent : Licet ei experimentum fa­
cere quamdiu spes est rite coeundi, effusione seminis extra vas, si locun’
habitura sit, permissa. ’ Interim ei suadeatur, ut medicum consulat. Spe
rite coeundi prorsus deficiente, causa, servatis servandis, ad Ordinarium
deferatur, si notum sit, coniuges velle separationem et declarationem
nullitatis matrimonii. Si coniuges separationem nolunt, èt in bona fide
versantur, saepius praestabit eos in bona fide relinquere ; si non sunt in
bona fide, èt periculum peccati deest vel amoveri potest, permitti poterit,
ut vivant tanquam frater et soror2 (S. Alf. VT, not).
Coroll. Confessarius in impotentiam non inquirat, nisi dubio fundato
exorto; interrogationes autem valde moderate et prudenter instituantur,
ne bonam fidem poenitentis quoad valorem et usum matrimonii prae­
propere perturbet.
Articulus IIT.

Vinculum.

776

1 Notio. Impedimentum vinculi intelligitur vinculum matrimonii vali­
di, quo scilicet perdurante, aliud matrimonium valide contrahi nequit.

II. Exsistentia impedimenti. l inculum iure divino tam naturali qttatn
positivo matrimonium dirimit; quod sequitur ex dictis de unitate et
’. Cfr. cap 5 de frig, et malef. ----- ' Cfr. cap. 5 de frig, et malef.; S. C. C.
15 Dcc 1877

— 6i9 —
indissolubilitate matrimonii (S. Thom. Suppl. q. 65, a. 1 ; S. Alf. VI,
1060). Impedimentum firmatur iure ecclesiastico (can. 1069).
111. Cessatio impedimenti. Cessat impedimentum per solutionem
vinculi matrimonialis ; quod quibus modis, praeterquam per mortem
compartis, fieri possit, vide n. 720 sq.

IV. Requisita, ut liceat ad novas nuptias transire. Quamvis prius ma- 777
trimonium sit irritum aut solutum qualibet ex causa, non ideo licet aliud
contrahere, antequam de prioris nullitate aut solutione legitime et certo
constiterit (can. 1069, § 2). Requiritur igitur, ut de prioris matrimonii
nullitate aut solutione: i° constet certo 2° constet legitime. Constet certo,
quia non licet se exponere periculo neque inferendi iniuriam matrimonio
priori seu possidenti, neque matrimonium novum invalide contrahendi
(S Alf. VI, 981, 1060). Constet legitime, quia, cum agatur de re forum
externum respiciente, privata certitudo non sufficit. Porro:
i. In casu nullitatis matrimonii requiritur sententia iudicis ecclesiastici
competentis, servato ordine iuris, prolata et denuntiata. Coniugibus au­
tem ius est, decem diebus a secundae sententiae denuntiatione elapsis,
novas nuptias contrahendi (can. 1987).
« Cum cx certo ct authentico documento, quod nulli contradictioni vel excep­
tioni obnoxium sit, constiterit de exsistentia impedimenti disparitatis cultus, ordi­
nis, voti sollemnis castitatis, ligaminis, consanguinitatis, affinitatis aut cognationis
spiritualis, simulque pari certitudine apparuerit dispensationem super his impe­
dimentis datam non esse, hisce in casibus, praetermissis sollemnitatibus hucusque
recensitis, poterit Ordinarius, citatis partibus, matrimonii nullitatem declarare.
cum interventu tamen defensoris vinculi» (can. 1090; cfr. etiam can. topi et
1992). Immo si coniunctio ne speciem matrimonii quidem habet, ut matrimonium
mere civile, initum a personis formae iuridicae ecclesiasticae obnoxiis, Ordinarius
vel etiam parochus, consulto Ordinario, possunt novas nuptias permittere, prae­
termissa omni iuridica formalitate et sine interventu defensoris vinculi.1 Denique
si primum matrimonium indicio Ordinarii certe nullum est, ct in loco ab omnibus
ignoratur, censemus pro foro interno coniuges in altero matrimonio bona fide
contracto non esse inquietandos. ’
Nota. S. Off. ad Episcopos Tonkinenses respondit:’ < Quodsi. factis opportunis
investigationibus, constet infideles matrimonium iniisse non servatis iis, quae
lege vel consuetudine regni ad validitatem requiruntur, eorumque alteruter ad
baptismum veniat et nuptias cum fideli inire velit, eae nuptiae non permittantur
nisi licentia obtenta a S. C. S. O vel nisi facta interpellatio prioris coniugis in
irritum cesserit. >·

2. In casu solutionis matrimonii per dispensationem Pontificiam vel
per professionem religiosam requiritur authenticum documentum dis’. P. C. 16 Oct. 1919· ad XVII (A. A. S. 1919, 476).---- ’. Gasparri, I, n. 633.
----- *. 24 Sept. 19’5·

--- 020 ---

pensationis concessae vel professionis peractae; si de professione religio­
sa agitur, etiam legitime pateat non-consummatio matrimonii.
3. in casu solutionis matrimonii per mortem alterius partis, certitudo
requisita primum quidem comparatur per evidentiam facti publici. Quo­
modo vero acquirenda sit in casu, quo dicta evidentia deest, exponit
Instr. S. Off. 1 Qua attenta, primum notes, probationes mere negativas,
ut solam absentiam quantumvis diuturnam, non sufficere, ' secus ac,
quoad plures nationes, in iure civili. Requiruntur igitur probationes
positivae. Porro :
a) Prae aliis « documentum authenticum diligenti studio exquiri om­
nino debet: exaratum scilicet ex regestis paroeciae vel xenodochii vel
militiae, vel etiam, si haberi nequeat ab auctoritate ecclesiastica, a guber­
nio civili loci in quo, ut supponitur, persona obierit » (Instr, cit. n. 2;
cfr. can. 1813, § 1,4°)
b) Deficiente documento, videndum utrum haberi possint duo testes,
qui sint fide digni, iurati et qui de facto proprio deponant, defunctum
cognoverint, ac sint inter se concordes quoad locum et causam obitus
aliasque circumstantias substantiales (Instr, cit. n. 3; cfr. can. 1791 et
1828).
c) Defectu duorum testium admittitur etiam unus testis. « dummodo
ille testis sit conditionibus n. 3 recensitis praeditus, nulli exceptioni ob­
noxius, ac praeterea eius depositio aliis gravibusque adminiculis fulcia­
tur, et saltem nihil in eius testimonio reperiatur quod non sit congruum
atque omnino verisimile (Instr, cit. n. 4).
d) Defectu cuiuscumque testis, « probatio obitus ex coniecturis, indi­
ciis et adiunctis quibuscumque, sedula certe et admodum cauta investiga­
tione. curanda erit, ita nimirum ut pluribus hinc inde collectis, eorumque natura perpensa..., prudentis viri iudicium ad mortem affirmandam
probabilitate maxima seu morali certitudine promoveri possit » (Instr,
cit. n. 6)
e) Fama quoque aliis adiuta adminiculis argumentum de obitu consti­
tuit, hisce tamen conditionibus, nimirum : quod a duobus saltem testibus
fide dignis et iuratis comprobetur, qui deponant de rationabili causa
ipsius famae: an eam acceperint a maiori et saniori parte populi, et an
ipsi de eadem fama recte sentiant; nec sit dubium illam fuisse concita­
tam ab illis in quorum commodum inquiritur (Instr, cit. n. 8).
Re dubia remanente, si sit spes successus. Ordinarius ad S. Sedem re­
currat.
». 13 Maii. 1868. ----- ’. Rescriptum Pii VI ad Archiepiscopum Pragcnsem τι
lui 1788; cfr. S. C de Prop. Fid. 22 Mart. 1865, ad i ^Collect, η. 1272).

--- 621
Coroll. /. Si quis, reditu compartis per plures annos frustra cxpcctato, mala
fide alii nupserit, coniuges separandi sunt. ‘
Coroll. 11. Si qui, reditu compartis frustra expectato, ccnsuerint, eam mortuam
esse, et bona fide novas nuptias inierint, coniuges in bona fide relinquantur, donec
nuntius de compartis vita habeatur.3
Coroll. III. Si mors prioris coniugis legitime ac certo constat, parochus sine
recursu ad Ordinarium novis nuptiis assistere potest, nisi agatur de vagis. Si
quod dubium supersit, consulatur Ordinarius, quod quidem regulariter faciendum
est, si mors nequeat probari nisi modo sub d vel e exposito.

4. Facta (a S. Sede) permissio transitus ad alias nuptias ob praesump- 778
tam coniugis mortem, secumfert semper dispensationem ab impedimento
proveniente ex adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii,
si qua opus sit, minime vero dispensationem ab impedimento de quo
in can. 1075, nn. 2, 3 (can. 1053). '
V. Poena contra bigamos. Bigami, idest qui, obstante coniugah vinculo, aliud 779
matrimonium, etsi tantum civile, ut aiunt, attentaverint, sunt ipso facto infames ;
et si, spreta Ordinarii monitione, in illicito contubernio persistant, pro diversa
reatus gravitate excommunicentur vel personali interdicto plectantur (can. 2356).
Ex infamia oritur insuper irregularitas (can. 984, 50) ; copula secuta, oritur
impedimentum criminis (can. 1075) ; filii sunt adulterini vel, defuncta legitima
comparte, illegitimi: bigami ipsi — si crimen est publicum — sunt publici pecca­
tores, idcoque, nisi resipuerint, arcendi sunt a sacramentis (can. 855), a munere
patrini (can. 765), a sepultura ecclesiastica (can. 1240) ; adhaec puerpera benedic­
tione post partum careat.

Articulus IV.
Disparitas cultus.
1. Notio. Disparitas cultus intelligitur diversitas religionis, quae ex- 780
sistit inter partem baptizatam in Ecclesia catholica vel ad eandem ex
haeresi aut schismate conversam, et partem non-baptizatam. Non refert,
utrum pars non-baptizata sit pagana, iudaica, mahumetana. aut etiam
catechumena (cfr. can. 1070, § 1). Quid intelligatur per verba: « baptizata in Ecclesia catholica », vide n. 741.
II. Exsistentia impedimenti. 1. Iure divino matrimonia inter partem
baptizatam et non-baptizatam prohibentur ob easdem rationes ac matri­
monia mixta (n. 762; S. Thom. Suppi, q. 59, a. 1).
2. /ure ecclesiastico nullum est matrimonium contractum a persona
*. S. Off. 22 Mart. 1865 (Collect, η. 1272, ad 1).
’. S. Off. 22 Mart.
1865 (Collect, n. 1272, ad 1).
’. Can. 1075 nn. 2, 3 agit de adulterio cum
coniugicidio et de solo coniugicidio.

--- 622 --non baptizata cum persona baptizato in Ecclesia catholica vel ad eandem
ex hacresi aut schismate conversa (can. 1070, § 1). Itaque inde a novo
Codice vigente, i. e. die 19 Maii 1918 impedimentum non exsistit inter
partem, quae baptizata est, sed non in Ecclesia catholica, neque ad eam
ex haeresi aut schismate conversa est, et partem non baptizatam ; ' idque
valet, etiamsi pars non baptizata sit catholica seu potius pro catholica
habeatur.
Coroll. I. Baptizati in Ecclesia catholica impedimento obnoxii sunt, etiamsi nati
sint ab acatholicis et acatholice educati. Etenim Codex tales quidem eximit a
forma iuridica matrimonii (n. 742), sed ex eo non sequitur, eos etiam ab impedi­
mento disparitatis cultus eximi. Accedit responsum S. Off. — in litteris S. C. de
Prop. Fid. d. 1 April. 1922 publicatum ’ — quod sententiae propugnatae favet.
Coroll. 11. Prohibitio divina naturalis ulterius sese extendit quam impedimen­
tum dirimens ecclesiasticum; prior omnes baptizatos, posterius solos baptizatos
in Ecclesia catholica aut ad eandem ex haeresi vel schismate conversos respicit.
Dixi : < prohibitio divina -naturalis; siquidem disputatur, num ius divinum posi­
tivum matrimonia fidelium cum infidelibus prohibeat (cfr. S. Thom. Suppi, q. 59,
a. i, ad 1).
Coroll. ///. Impedimentum dirimens disparitatis cultus ubique viget, etiam in
regionibus, quae recens ad fidem catholicam conversae sunt. ’

III. Cessatio impedimenti. Prohibitio divina cessat fere ut dictum est
de mixta religione (n. 763). Impedimentum ecclesiasticum dirimens ces­
sat per dispensationem. Potestas autem dispensandi extra loca missio­
num raro Episcopis confertur.
IV. Requisita, ut dispensatio concedatur, sunt eadem ac ea quae
requiruntur ad dispensationem in mixta religione (can. 1071 ; n. 764).
Quando matrimonium cum parte Hebraica contrahendum est, S. Off.
dispensationi addit clausulam : « Et dummodo neque ante neque post
matrimonium coram parocho catholico initum partes adeant rabbinum
ad matrimonium iudaico ritu celebrandum. »
Nota i S. Off. d. 21 lun. 1912 declaravit: i° Dispensationem super impedi­
mento disparitatis cultus nunquam concedi, nisi expressis omnibus conditionibus

‘. Inde etiam liquet, quomodo resolvendus sit hic casus sat frequens: Caius
et Titia, coniugcs acatholici, divortio civili ab invicem separantur. Titia, ut cum
Sempronio catholico denuo nubat. Ecclesiae catholicae et ipsa cupit aggregari.
Ad seponendum impedimentum vinculi, quo Caio adhuc ligata videtur, in foro
Ecclesiae probat, se in sua secta certo non baptizatam (aut certo invalide bapti­
zatam) fuisse, Caium vero baptizatum. Potestne tali casu index ecclesiasticus
prius matrimonium invalidum decernere ob cultus disparitatem inter Caium et
Titiam? Respondeo: si horum matrimonium ante diem 19 Maii 1918 celebratura
fuit, affirmative ; sin vero postea, negative (Vlaming, o. c. I, n. 289). ----- ’. Cfr.
Archiv fur kath Kirchenrecht, 1927, p. 180.---- Constit. Bened. XIV Singu­
lari nobis, 9 Febr. 1749.

— 623 —
< seu cautionibus » ; 2° invalidam esse dispensationem super impedimento dispa­
ritatis cultus, ab habente a Sancta Sede potestatem, non requisitis vel repudiatis
praescriptis cautionibus, impertitam; 3" matrimonii nullitatem per ipsum Ordina­
rium posse declarari, cum de dispensatione sic invalide concessa evidenter constat.
Nota 2. Ecclesia dispensando super impedimento disparitatis cultus, iam non,
uti antea, 1 intelligitur dispensare ab impedimentis, a quibus exempta est pars
acatholica ’ ; quin etiam iam inde a novo Codice haec valuisse videntur. ’
Nota 3. Quoad declarationem mdlitalis matrimonii ob disparitatem cultus, va­
lent dicta de impedimento ligaminis (p. 619; can. iiyjo).'

V. Obligationes nupturientum etc. Quoad obligationes nupturien­
tium, pastorum animarum praecavendi eiusmodi matrimonia, confessarii
respectu poenitentis tale matrimonium appetentis, item quoad assistentiam praestandam eiusmodi matrimoniis, et quoad obligationem respectu
matrimonii contracti, eadem observentur ac si agatur de matrimonio
mixto (can. 1071 ; n. 765 sq).

VI. Casus baptismi dubii. Agitur aut de matrimonio contrahendo seu 781
nondum contracto, aut de matrimonio iam contracto.
i Matrimonio nondum contracto, ita procedendum :
a) Si agitur de matrimonio contrahendo a catholico dubie valide bap­
tizato cum persona non baptizata, catholicus, servatis servandis, sub
conditione rebaptizetur, et petatur dispensatio in impedimento dispari­
tatis cultus. Si ob adiuncta ad reiterationem (conditionatam) baptismi
procedi nequit, habetur impedimentum dubium dubio facti, in quo Ordi­
narius potest dispensare (can. 15).
b) Si agitur de matrimonio contrahendo a catholico cum persona aca­
tholica dubie vel dubie valide baptizata, ita agendum:
Si acatholicus vult converti, servatis servandis, sub conditione rebap­
tizetur; quo facto, impedimentum iam non subsistit.
Si acatholicus non vult converti, non licet ipsum sub conditione rebap­
tizare ‘, atque ita impedimentum forte exsistens auferre. Quid ergo
faciendum? In casu adsunt duo impedimenta dubia dubio facti — scili­
cet mixtae religionis et disparitatis cultus — in quibus Ordinarius potest
dispensare (can. 15). Sed. spectata praxi probata, non licet ita finem
imponere causae. In eiusmodi adiunctis primum veritas inquirenda, ut
sciatur, utrum opus sit dispensatione a mixta religione, an a disparitate
cultus. Dubio non satis soluto, petatur dispensatio a mixta religione et
ad cautelam a disparitate cultus; quin etiam, sufficit petere dispensatio’. S. Off. 16 Sept. 1824 (Collect, η. 1235). ----- S. C. dc Prop. Fid. 20 Maii.
1931 (apud Periodica dc rc morali ctc. 1932, p. 16). ---- *. Cfr. responsum S. C.
dc Prop. Fid. cit. ----- *. Cfr. P. C. i6 Oct. 1919, ad 17 (A A. S. 1919, p. 476 sqY
----- 5. S. Off. 3 April. 1878.

— 624 —
nem a mixta religione, quia S. Sedes dispensationi ab isto impedimento
adiungit dispensationem ad cautelam ab impedimento disparitatis cultus.
In inquirenda veritate, primum videatur, utrum res directe probari possit; ni­
mirum per documenta aut per testes.1 Si argumenta directa desunt vel plenam
fidem non faciunt, ad indirectam probationem ex praesumptionibus desumptam
recurratur; in quo negotio perficiendo valent normae, quae sequuntur:
a) In dubio dc facto baptismi ex responso S. Off.’
1" Baptismus non praesumatur, si pars acatholica parentes habuerit, pertinentes
ad sectam, quae Baptismum respuit, vel in qua non confertur nisi adultis; item
si parentes habuerit, qui profitebantur, se nolle ad ullam sectam pertinere, seque
Ens supremum honestis potius, ut aiunt, moribus quam speciali aliquo cultu hono­
rare.
2° Baptismus praesumatur, si parentes pertinuerint ad sectam, quae Baptismum
habet necessarium, vel in qua saltem ordinarie pueris confertur, iidemque paren­
tes fuerint in sua secta zclosi ; item, si unus tantum parentum, qui in educatione
primas habuit partes, in sua secta Baptismum uti necessarium habente, zelosus
fuerit, dummodo tunc alter coniux non cognoscatur collationi Baptismi positive
contrarius fuisse.
30 Quodsi uterque parens socors fuerit in secta, aut pertinuerit ad sectam, quae
Baptismum retinet quidem, sed non tamquam necessarium habet ; item si, facta
inquisitione, ignoretur aut non satis constet, utrum primas educationis partes
unus ille parens habuerit, qui in sua secta Baptismum necessarium habente, zelo­
sus fuit, in his casibus recurrendum est ad S. Sedem.
β)1η dubio dc valorc baptismi ex responso S. Off.1:
Ie Quoad haereticos, quorum Ritualia praescribunt collationem Baptismi absque
necessario usu materiae et formae essentialis, debet examinari casus particularis.
2° Quoad alios, qui iuxta sua Ritualia baptizant valide, validum censendum est
Baptisma. Quodsi dubium persistat etiam in primo casu, censendum est validum
Baptisma in ordine ad validitatem matrimonii.
3° Si autem certo cognoscatur nullum Baptisma ex consuetudine actuali illius
sectae, nullum est matrimonium.

2. Matrimonio contracto, ob favorem iuris standum est pro valore
matrimonii, donec certo probetur, alteram partem baptizatam esse, alte­
ram vero non baptizatam (can. 1070, § 2, coll, etiam can. 1014); intelligas : alteram partem baptizatam esse in Ecclesia catholica, vel ad eandem
ex haeresi aut schismate conversam. Hinc validum praesumatur matri­
monium :
a) Inter partem certo (catholice) baptizatam et partem dubie bapti­
zatam.
Ad collatum baptismum comprobandum, si nemini fiat praejudicium, satis
est unus testis omni exceptione maior, vel ipsius baptizati iusiurandum, si ipse
in adulta aetate baptismum receperit (can. 779). ----1 Aug. 1883 (Collect,
η, 662). ----- ’. 17 Nov. 1830 (Collect, η. 649)·

— 625 —

b) Inter duas partes dubie (catholice) baptizatas.

c) Inter partem dubie (catholice) baptizatam et partem certo non
baptizatam.
Obi. Si una pars dubie (catholice) baptizata est, et altera certo non est baptizala,
nequit stari pro valore matrimonii. Nam baptismus dubius in ordine ad matri­
monium praesumitur validus. ’
Resp. Assertum de baptismo dubio, quatenus agitur de matrimonio contracto,
videtur non posse componi cum claro textu can. 1070, § 2 et can 1014, ideoque
iam non valere.

Articulus V.

Ordo sacer.

I. Ordines maiores seu sacri, i. e. episcopatus, presbyteratus, diaco- 792
natus et subdiaconatus, dirimunt matrimonium (can. 1072, coll. can. 949
ct 950).1 Disputatur de iis, qui sine sufficienti notitia obligationis coeli­
batus vel metu gravi coacti ordinem sacrum susceperunt. Ceterum can.
214, § i statuit : « Clericus qui metu gravi coactus ordinem sacrum rece­
pit nec postea, remoto metu, eandem ordinationem ratam habuit saltem
tacite per ordinis exercitium, volens tamen per talem actum obligatio­
nibus clericalibus se subiicere, ad statum laicalem, legitime probata coac­
tione et ratihabitionis defectu, sententia iudicis redigatur, sine ullis coeli­
batus ac horarum canonicarum obligationibus. »
Clerici minores possunt quidem nuptias inire, sed, nisi matrimonium
fuerit nullum vi aut metu eisdem incusso, ipso iure e statu clericali
decidunt (can. 132, § 2).
IT. Ordo sacer qua talis non dirimit matrimonium iure divino sive
naturali ’ sive positivo, sed mere iure ecclesiastico. Non iure divino natu­
rali, i. e. vi naturae Ordinis sacri. Hic enim non est absolute incompatibilis cum obligationibus Ordini sacro essentialibus, ut patet ex praxi
probata in Ecclesia Orientali et dispensationibus ab Ecclesia concessis:
quae dispensationes novum argumentum praebent, quia Ecclesia nequit
dispensare in iure divino naturali. Neque iure divino positivo, i. e.
fundato in speciali dispositione Christi. Pariter deducitur ex praxi pro­
bata et dispensationibus, de quibus modo sermo fuit. Restat igitur, ut
dicemus, Ordinem sacrum qua talem solo iure ecclesiastico dirimere ma’. S. Off. 9 Sept. 1868: 7 Tui. 1880; i Aug. 1883 etc.
24, can. 9. ----I. e. ratione indolis ipsius Ordinis.
W. M. T. Μ. II.

3. Cone. Trid. sess
40

— 020 —

trimonium. Dixi qua talem; etenim disputatur, utrum votum sollemne
castitatis, quod secundum plures ordini sacro annectitur, iure divino
matrimonium dirimat, de quo vide infra (n. 784), ubi adhaeremus sen­
tentiae, quae vim irritantem voti sollemnis a solo iure ecclesiastico repe­
tit.

III. Ecclesia impedimentum dirimens statuit ratione ipsius ordinis,
a. v. impedimentum ipsi ordini annexuit; num etiam voto, disputatur.
Ratione ipsius ordinis, ut patet ex eo, quod can. 1072 constitutos in
ordine sacro absolute inhabiles constituit, ita ut ii etiam, qui votum ex­
cluderent, impedimento tenerentur. Disputatur, num Ecclesia impedi­
mentum etiam voto, si emittatur, annexuerit. Porro affirmandum vide­
tur, spectatis tum iis, quae statuit Bonifacius VIII in cap. unie, de vot.
el vot. red. Hl. 15 in Sext.; tum auctoritate aliorum Pontificum in cap.
unie, tit 6, de vot. in Extravg. loannis XXII; tum Const. Bened. XIV
Inter praeteritos, § 41, 5 Dec. 1749, collata etiam prop. 72 1 in Syllabo Pii
IX proscripta. Dixi « si emittatur » (S. Alf. VI, 808, 809). Nam:
Disputatur r, num lex emittendi votum in. susceptione ordinis sacri exstiterit.
Iam vero ad eius exsistentiam comprobandam ita IVerns-Pidal: * Certe ex
antiqua traditione Ecclesiae occidentalis inde a Gregorio M. non fuerunt admissi
ad ordines maiores, nisi praevie profiterentur castitatem. Quae professio secun­
dum sensum obvium continet verum votum perfectae castitatis. At nullo solido
argumento demonstrari potest illud factum iam ex sese parum credibile, quod
Ecclesia latina, derelicta antiqua et perfectiore sua praxi etiam ex voto perfectae
castitatis exigendi coelibatum, adoptarit disciplinam imperfectiorem Graecorum,
qui sola lege ecclesiastica imponunt clerico coelibi ad ordines maiores accedenti
obligationem castitatis. Neque adversarii probabili quadam ratione possunt assi­
gnare tempus, quo tandem aliquando mirabilis illa mutatio disciplinae antiquae
facta sit. Quare singularis praerogativa et dignitas cleri saecularis Ecclesiae latinae, qua consilium evangelicum castitatis sequitur in forma modoque perfectiori
voti, omni vi et constantia est retinenda. »2
Disputatur 2, num lex emittendi votum in susceptione ordinis sacri post novum
Codicem vigere perrexerit. Id alicui dubium videri potest, quia dicta lex ex
Codice aegre eruitur, ideoque, spectato can. 6, 6°, abolita videtur.
Attamen lex videtur persistere; tum quia can 6, 6° dictae legi, utpote consue­
tudine introductae, non videtur applicandus ; * tum quia vox sacrilegii in can.
132, § 1 occurrens, etiam votum ordini annexum atque annectendum respicere po­
test ; quo admisso, lex saltem implicite Codice continetur ; tum quia saltem ob
dubium a veteri iure non est recedendum (can. 6, 40).

IV. Poenae statutae in clericos maiores matrimonium attentantes,
sunt :
i. Excom manica lio latae sententiae Sedi .■I postolicae simpliciter re’. « Bonifacius VIII, votum castitatis in ordinatione emissum nuptias nullas
reddere, primus asseruit. >---- ’. O. c. n. 284 ------ ’. Cf. S. C. C. 10 lan. 1920.

— 627 —

servata; clerici praeterea, si moniti tempore ab Ordinario pro adjunc­
torum diversitate praefinito, non resipuerint, degradentur (can. 2388,
§ 1)·
2. Irregularitas (can. 985, 30).
3. s1 missio officii (can. 188, 5").
Nota. Poenae expositae etiam in eos statutae sunt, qui mere civiliter
contrahunt, utut eiusmodi actus etiam specie matrimonii careat (can.
cit.).
V. Ecclesia in impedimento Ordinis cum Episcopis nunquam, cum
presbyteris vix unquam, cum diaconis et subdiaconis non facile dis­
pensat.
Quoties vero dispensatio conceditur, iniungitur clerico, ut in statum
laicalem redactus, ordines susceptos nullatenus exerceat. Qua iniunctione servatur principium fundamentale Ecclesiae Latinae, quod scii.
« simul voluptatibus et carnalibus desideriis et ecclesiasticis obsequiis
(clerici) vacare non valeant. » Ita c. 3 dc conv. coniugatorum (TII.32).
Obligatio autem officii divini recitandi in alia pietatis opera commu­
tatur. 1 ·
SCHOLION.
Dc ordine sacro in Ecclesiis Orientalibus.
I. Ordo sacer seu maior etiam in Ecclesiis Orientalibus constituit impediment 783
tum matrimonii ; a. v. clerici maiores (post ordinationem): matrimonium inire
nequeunt, neque primum, neque, mortua prima uxore, alterum. ’ Excipe quoad
Maronitas et Syros Subdiaconatum, quippe quem inter Ordines maiores non re­
censeant.
II. Ordo sacer constituit impedimentum dirimens: t° pro Italo-Graecis 4 2° pro
Ruthenis, saltem quoad presbyteros;' 3" pro Maronitis et Syris quoad diaconos
et presbyteros;’ 40 pro Rumenis ;1 50 probabilissime, ne dicam certo, pro ceteris
ecclesiis. Etenim primum huic sententiae adhaeret Bened. XIV in Const. Eo quam­
vis. * Deinde stylus Curiae Romanae hanc sententiam amplectitur: scilicet, ut
Bened. XIV in Const. .Ίηηο *
vertente 19 lun. 1750 fatetur, haec opinio iam suo
tempore apud tribunalia Romana erat recepta eaque nunc viget. Tum in Instr.
S. C. de Prop. Fide ad Episcopum prov. Alba. Iui. ’° matrimonium post subdiaconatum dicitur attentari, i. c. invalide contrahi. Denique accedit consensus ipsorum

Vi.aming, I, n. 301. ----Attamen coniugati possunt Ordines sacros subdiaconatus, diaconatus et presbyteratus suscipere, atque, cis receptis, matrimonio
(ante ordinationem) inito uti. Ad episcopatum vero coniugati sine dispensatione
admitti nequeunt, neque Episcopi facti matrimonio antea forte contracto uti
(can. 13 Conc. Trullani ; Bened. XIV Const. Etsi pastoralis). — *. Can. 6 Conc.
Trullam (692). — 4. Synodus Libani (1736); Synodus Sciarf. (188). ----- *. Sy­
nod. Ruthenis. 1720). -— e. Synod. Mont. Liban, et Sciarf. cit. ----- ’. Synod.
Prov. Rumcnos. 1883· ----- ”· 4 Maii 1745. - ’. 19 lun. 1750. ----- M. 24 Mart.
1858.

— 628 —
Orientalium tam catholicorum quam schismaticorum. Quod autem Bened. XIV
in Const Anno vertente pronuntiat, controversiam hanc nullo adhuc apostolico
decreto esse definitam, non impedit, quominus opinio propugnata quasi certa
dicatur. ‘

Articulus VI.

Religio.
784

I. Invalide' matrimonium attentant religiosi qui vota sollemnia pro­
fessi sint, aut vota simplicia, quibus ex speciali Sedis Apostolicae
praescripto vis addita sit nuptias irritandi (can. 1073) Eiusmodi vis
addita est votis simplicibus emissis a scholasticis in societate lesu, ut
constat ex Constitutionibus Greg. XIII Quanto fructuosius' et Ascen­
dente Domino. * Quatenus in susceptione Subdiaconatus emittatur vo­
tum sollemne castitatis, quod matrimonium dirimat, vide n. 782.
Disputatur, utrum votum sollemne iure divino, sive naturali, i. e. vi sua, sive
positivo, an iure ecclesiastico matrimonium dirimat. Porro videtur illud dirimere
solo iure ecclesiastico; tum quia prior sententia nullo argumento probatur, quam­
vis talis vis voti sollemnis sine argumento non sit asserenda; tum quia Leo
XIII, ‘ impedimentum religionis inter impedimenta ecclesiastica recensendo, sensu
obvio ius divinum excludit ; tum quia votum sollemne et simplex natura seu sub­
stantia non videntur differre (t. I, n. 1218); quo posito, aegre admittitur, priori
inessc vim irritativam matrimonii, cum idem dc altero affirmari nequeat.

II. Poenae statutae in religiosos matrimonium attentantes, sunt:

1. Excommunicatio. « Regulares aut moniales post votum sollemne
castitatis, itemque omnes cum aliqua ex praedictis personis matrimo­
nium etiam civiliter tantum contrahere praesumentes, incurrunt in ex­
communicationem latae sententiae Sedi Apostolicae simpliciter reser­
vatam... Quod si sint professi votorum simplicium perpetuorum tam
in Ordinibus quam in Congregationibus religiosis, omnes, ut supra,
excommunicatio tenet latae sententiae Ordinario reservata (can. 2388).

2. Irregularitas pro iis, qui votis religiosis etiam simplicibus ac tem­
porariis ligati sunt (can. 985, 30).
3. Dimissio e religione. Ipso facto habendi sunt tamquam legitime
’. Weknz-Vidai., o. c. n. 286. ----- *. Votum est sollemne, si ab Ecclesia ut tale
fuerit agnitum, secus est simpler (can. 1308, § 2). Ecclesia autem ut sollemnia
agnoscit vota perpetua in aliquo Ordine religioso (sive a regularibus sive a monialibus) emissa ; attamen vota monialium quamvis ex instituto sollemnia sunt, pro
aliquibus locis cx Apostolicae Sedis praescripto sunt simplicia (can. 488, 2° et 70).
I Febr 1583 —— *1 2 Maii, 1584. —
’. Litterae S. Off. 20 Febr. 1888
(Collect, n. 1685).

--- 029 —
dimissi religiosi... attentantes aut contrahentes matrimonium aut etiam
vinculum, ut aiunt, civile (can. 646, § 1, 30).

4. Si religiosi in sacris constituti sunt, praeterea eos tenet amissio
officii (can. 188, 50), et si moniti, tempore ab Ordinario pro adiunctorum diversitate praefinito, non resipuerint, degradentur (can 2388,
§ 0·
Nota. Poenae expositae etiam in eos statutae sunt, qui mere civiliter
contrahunt (can. cit.).

III. Ecclesia hodiedum non solum ob causam, quae bonum publicum
concernit, verum etiam ob causam gravissimam bonum privatum respi­
cientem in professione religiosa sollemni dispensat. Attamen votum sol­
lemne castitatis a S. Sede passim non totaliter aufertur, sed ita ut dis­
pensatus extra usum licitum matrimonii etiam contra votum delinquat,
atque facultas nubendi ad unum matrimonium restringatur.
IV. Notanda. 1. Qui, impetrato saccularisationis induito, religionem relinquit...
a votis liberatus manet, firmis oneribus ordini maiori adnexis, si in sacris fuerit
(can. 640, § i, 2°); itaque praedictum indultum non aufert impedimentum diri­
mens ordinis sacri.
2. Sollemnitas votorum in eo, qui legitime vota simplicia in alia Congregatione
religiosa nucupat, eo ipso exstinguitur, nisi aliud in apostolico induito expresse
caveatur (can. 636) ; eo autem quod sollemnitas votorum exstinguitur, cessat etiam
vis irritandi matrimonium.

Articulus VII.

Raptus.
Attento can. 1074. duplex raptus distingui potest, proprie dictus et 785
minus proprie dictus; uterque dirimit matrimonium.
I. Notio raptus proprie dicti. Raptus proprie dictus qua impedimen­
tum est: Abductio violenta mulieris, intuitu matrimonii, eiusque sub po­
testate raptoris retentio.

II. Exsistentia impedimenti. Inter virum raptorem et mulierem, in­
tuitu matrimonii raptam, quamdiu ipsa in potestate raptoris manserit,
nullum potest consistere matrimonium (can. 1074. § 1).

III. Conditiones requisitae ex notione tradita patent. Requiritur sci­
licet:
i. Abductio, scilicet de loco in locum; puta de civitate in civitatem,
de platea in domum, de una domo in aliam (S. Alf. λζΙ, 1107), vel etiam
de uno cubiculo in aliud, si domus amplissima est et plurium familiarum
domicilium.

— 630 —

2. Violenta; sufficit autem vis moralis iniusta seu metus iniustus
mulieri incussus. Itaque requiritur abductio mulieris invitae seu repu­
gnantis. Attamen impedimentum etiam adesse videtur, si mulier fraude
decepta vel dolosis sollicitationibus circumventa, sequitur quidem virum,
sed nescit, et non vult, se abduci matrimonii ineundi causa.1 Non adest
impedimentum, si mulier consentit in abductionem, ut libere possit nup­
tias cum abducente inire; idque valet, etiamsi adhuc parentibus vel tuto­
ribus subdatur, iique inviti sint: (S. Alf. VI, 1107).
Hic autem quaeri potest, num metus incussus eo fine, ut mulier ma­
trimonii causa abducatur, semper iniustus sit, scilicet etiam si agatur de
sponsa, quae sine iusta causa matrimonium inire renuat. Plures affir­
mant. quia praedicta agendi ratio saltem quoad modum iniusta est, qua­
tenus scilicet nemo privata auctoritate tali modo sponsam ad nuptias
cogere potest. Verum id universim dici nequit, seu contingere potest, ut
illud sine iniustitia fiat, puta si sponsus metu mali, quod inferre licet,
sponsam iniuste renuentem abducit, quo tandem ad matrimonium sibi
debitum perveniat.
3. Mulieris, sive honestae sive corruptae, sive virginis sive viduae.
At non habetur impedimentum, si mulier abducat virum (S. Alf. VI,
1107).
4. Matrimonii contrahendi causa. Itaque non habetur impedimentum
raptus, si mulier abducitur v. g. pecuniae acquirendae vel unice libidinis
explendae gratia (can. 1074, § 1).
5. Eiusque sub raptoris potestate detentio; scilicet perdurat impedi­
mentum quamdiu mulier remanet in potestate raptoris, etiamsi nunc li­
bere in ipsas nuptias consentiat.

IV. Cessatio impedimenti. Quodsi rapta, a raptore separata et in
loco tuto ac libero constituta, illum in virum habere consenserit, impe­
dimentum cessat (can. 1074, § 2). *
V. Notio raptus minus proprie dicti. Raptus minus proprie dictus
aua impedimentum est: Retentio violenta mulieris in loco, ubi commo­
ratur vel ad quem libere accessit, intuitu matrimonii.

VI. Exsistentia impedimenti. « Quod ad matrimonii nullitatem atti­
net, raptui par habetur violenta retentio mulieris, cum nempe vir mulie­
rem in loco ubi ea commoratur vel ad quem libere accessit, violenter in­
tuitu matrimonii detinet » (can. 1074, § 3).
‘. Cfr. S C. C 25 lun. et 27 Aug. 1864 ----- ’. S. C. C. 20 Aug. 1769; 14 Mart.
1772.----- ’. Cone. Trid. sess. 24 de ref. matrim. c. 6.

— 6.31 —

VII. Conditiones requisitae post dicta vix aliqua expositione indigent.
Requiritur scilicet: 1° retentio violenta, i. c. sive per vim physicam sive
per vim moralem, scilicet metum iniustum ; 2° mulieris, ut dictum est de
laptu proprie dicto; 30 in loco ubi commoratur vel ad quem libere acces­
sit. Si retinetur in loco, ad quem violenter deducta est, subsistit impe­
dimentum raptus proprie dicti ; 40 intuitu matrimonii.
VIII. Cessatio impedimenti eodem modo locum habet, ac cessatio
impedimenti raptus proprie dicti.
Nota i." Nihil refert, utrum quis per se an per alium mulierem violenter abdu­
cat an detineat.
Nola 2°. Impedimentum raptus tam proprie quam minus proprie dicti, quamvis
directe attingat solam partem fidelem, indirecte tamen etiam partem infidelem
afficit: itaque exsistit etiam inter infidelem et fidelem, idque sive rapta fidelis
sive infidelis est.
IX. Poenae statutae sunt: Qui intuitu matrimonii vel explendae libidinis causa
rapuerit mulierem nolentem vi aut dolo, vel mulierem minoris aetatis consentien­
tem quidem, sed insciis vel contradicentibus parentibus aut tutoribus, ipso iure
exclusus habeatur ab actibus legitimis ecclesiasticis et insuper aliis poenis pro
gravitate culpae plectatur (can. 2353). Advertas imprimis, poena non attingi rap­
tum minus proprie dictum, attingi tamen plures, qui impedimentum raptus pro­
prie dicti non contraxerunt.
X. Dispensatio. Quamvis impedimentum raptus et quasi-raptus sit iuris eccle­
siastici, Ecclesia tamen rarissime tantum in eo dispensat, permittendo scii, ut
raptor vel quasi-raptor nuptias ineat cum rapta vel quasi-rapta nondum in loco
tuto constituta. Praeterea si impedimentum cessaverit, cx communi sententia non
licet parocho matrimonio assistere, nisi dc licentia Ordinarii, cuius est de cessa­
tione impedimenti indicare.

Articulus VIII.

Crimen.
Impedimentum criminis oritur ex duobus criminibus, scii, adulterii et 786
coniugicidii, atque quidem, impletis certis conditionibus, in quatuor ca­
sibus. Casus autem secundum can. 1075 sunt: i° Adulterium cum pro­
missione mutua matrimonii ; 20 adulterium cum attentatione matrimonii ;
3° adulterium cum coniugicidio ; 40 solum coniugicidium.
§ I. Adulterium cum promissione matrimonii.

Can. 1075, Ί° statuit: «Valide contrahere nequeunt matrimonium. 787
qui. perdurante eodem legitimo matrimonio, adulterium inter se consum­
marunt et fidem sibi mutuo dederunt de matrimonio ineundo ». Duo
igitur debent concurrere, adulterium et promissio matrimonii, atque qui­
dem concurrere seu coniungi, perdurante eodem legitimo matrimonio.

— 032 —

1. Adulterium debet esse:
i. Ferum. Hinc requiritur, ut alteruter saltem coniux valido matri­
monio iunctus sit. Ceterum non refert, utrum matrimonium consumma­
tum sit an ratum tantum.
2. Consummatum, scilicet per copulam dc se aptam ad generationem.
3. Formale ex utraque parte, idque ita, ut ab utroque, coniuge saltem
uni eidemque matrimonio iniuria illata sit. Hinc requiritur, ut utraque
pars noverit saltem unius eiusdemque statum matrimonialem ; non autem,
ut uterque utriusque matrimonium cognoscat: sed neque sufficit, ut
uterque sciat, se matrimonio iunctum esse.
Sint casus: Petrus solutus rem habet cum Anna coniugata, huius confugium
ignorans. Non habetur adulterium utrinque formale.—Paulus coniugatus copulam
habet cum Rosa coniugata ; sed neuter alterius coniugium noverat. Non infertur
iniuria uni eidemque coniugio. — Henricus coniugatus et Bertha coniugata adul­
terium committunt. Henricus Berthae coniugium novit, Bertha vero matrimonium
Henrici ignorat. Utraque pars eidem matrimonio iniuriam infert (S. Alf. VI,
1036). Ratio autem, cur ab utroque coniuge eidem matrimonio iniuria inferri
debet, haec est, quia impedimentum statutum est, ne spes matrimonii perducat
ad mortem coniugis communi utriusque consilio machinandam.

II. Promissio debet esse:
1. Fera. Itaque non sufficit desiderium, neque, ut communius docetur,
promissio ficta. Exigitur enim « fides data » ; porro, cum versemur in
odiosis, lex stricte interpretanda est, ideoque de promissione proprie
dicta (S. Alf. VI, 1039).
2. Kite intimata et acceptata. Ita enim promissio perficitur seu com­
pletur Hinc per se non sufficit alterius partis silentium (S. Alf. VI,
TO37)·
3. .Ibsoluta vel, si non est absoluta, conditionata, prout sequitur: Si
promissio facta est sub conditione de praesenti vel dc praeterito, requi­
ritur, ut conditio exsistat. Si facta est sub conditione suspensiva de
futuro, conditio debet esse impleta, atque quidem, ut communius docetur,
ante mortem coniugis innocentis. Ratio, cur conditio debet exsistere vel
impleri, haec est, quia secus non habetur simpliciter promissio; qualis
tamen, cum versemur in odiosis, requiri censenda est (S. Alf. VI, 1040).
Debet autem conditio suspensiva impleri ante mortem coniugis innocen­
tis, quia secus non habetur simpliciter promissio, quae ansam dat morti
coniugis machinandae.
4. Mutua: etenim can. 1075, i° edicit: «et fidem sibi mutuo dede­
runt. >
5. Satis probabiliter requiritur, ut sit promissio de matrimonio ineun-

— 633 —

do post mortem coniugis. Etenim can. cit. dicit de matrimonio ineundo.
Atqui promissio de nubendo, vivente priore coniuge, potius est promissio
de matrimonio attentando. Hinc censemus, impedimentum non subsis­
tere, si v. g. Petrus Annae coniugatae promittat matrimonium ineundum,
postquam illa divortium civile acquisiverit.
6. Denique satis probabiliter requiritur, ut aut uterque, dum promittat,
noverit, alterutrum esse coniugatum, aut promissio post acceptam illam
notitiam expresse vel tacite’ confirmata sit. Ratio est, quia èt promissio
èt adulterium debent ansam dare captandae morti coniugis innocentis.

Ill. Coniunctio adulterii et promissionis. Adulterium et promissio
debent locum habere, perdurante eodem legitimo matrimonio; debent
igitur simul exstitisse, idque, persistente eodem legitimo coniugio. Non
autem refert, utrum promissio praecedat adulterium an vice versa.
1. Debent simul exstitisse. Hinc si promissio praecesserit adulterium,
requiritur, ut non fuerit ante illud revocata. Quod autem revocatur post
adulterium commissum, nihil efficit, quia iam simul exstiterunt.
2. Debent simul exstitisse, vivente eodem coniuge. Hinc impedimen­
tum non enascitur, si v. g. Petrus, stante priori suo matrimonio, copu­
lam habuit cum Anna soluta, eique tempore secundi sui matrimonii ma­
trimonium promittit.

§ II. Adulterium cum attentatione matrimonii.
Can. 1075, 2° statuit : « Valide contrahere nequeunt matrimonium, 788
qui, perdurante eodem legitimo matrimonio, adulterium inter se consum­
marunt et.... ipsum matrimonium, etiam per civilem tantum actum atten­
tarunt ». Requiruntur igitur:

I. Adulterium; idque quale expositum est n. 787.
II. Attentatio matrimonii; qua hic-intelligitur actus, quo duo scien­
tes, se ob impedimentum ligaminis non posse alterum matrimonium va­
lidum inire, vere consensum coniugalem sibi praestant. Requiritur, ut
uterque impedimenti conscius sit. quia uterque debet attentare matrimo­
nium. Ceterum quoad consensum praestandum perinde est. utrum prae­
stetur in forma a iure requisita an sine illa, etiam si mere civiliter fiat.
Merus concubinatus qua talis consensum matrimonialem non involvit,
quamvis ei praestando ansam dare vel etiam, spectato usu *loci. eum
secum ferre possit.
’. V. g. Petrus matrimonium promittit Annae, huius matrimonium ignorans.
Postea, cognito Annae matrimonio, motus promissione facta adulterium cum ea
committit.----- *. S. C. de Prop. Fid. 14 Ian. 1844.

— 634 —

III. Coniunctio inter adulterium et attentationem matrimonii debet
esse eadem ac inter adulterium et matrimonii promissionem (n. 787).
Coroll. Omnes illi, qui, post matrimonium valide contractum, petunt et
obtinent civile divortium, et deinde aliud matrimonium civile contrahunt
et consummant, hoc impedimentum incurrunt : ideoque, soluto licet priori
coniugio. non possunt sine dispensatione matrimonium inire.1

§ III. Adulterium cum coniugicidio.
789

Can. 1075, 2° statuit : « Valide contrahere nequeunt, qui, perdurante
pariter eodem legitimo matrimonio, adulterium inter se consummarunt
eorumque alter coniugicidium patravit». Requiritur igitur:

I. Adulterium. Hoc autem non solum debet esse, ut n. 787 expositum
est, verum, consummatum, utrinque formale et eidem coniugi formaliter
iniuriosum, sed etiam tale respectu istius praecise coniugis, qui occiditur,
a. v. hic non sufficit, ut status matrimonialis alterutrius sit utrique no­
tus, sed praeterea requiritur, ut utrique notus sit status matrimonialis
illius, cuius coniux interficitur. Etenim, spectato fine legis, ’ requiri vi­
detur, ut adulterium, atque quidem utriusque partis, in occisionem con­
iugis influat. Atqui id locum non habet, si alterutra pars ignorat statum
matrimonialem coniugis occisi. Accedit quod ius antiquum dicit de adul­
terio iniurioso respectu coniugis occisi (S. Alf. Hom. Apost. tr. 18, n. 63,
ubi requirit, « ut uterque adulter sit conscius prioris matrimonii. » i. e.
matrimonii, quod per occisionem unius coniugis solutum est).
II. Coniugicidium; quocirca observandum:
1. Sufficit machinatio mortis ab alterutro adulterii complice perpe­
trata, sive physice sive moraliter.
2. Mors vere secuta sit, idque ex ista machinatione.
3. Machinatio processerit ex intentione nubendi complici adulterii.
« Hinc infertur quod si vir uxorem occidat ut liberius adultera fruatur,
vel ob aliam causam, etiamsi ista consenserit ad homicidium, sed absque
intentione matrimonii, impedimentum non contrahitur » (S. Alf. VI,
1036). Ceterum hic certo non necesse est, istam intentionem in utroque
adultero adesse; siquidem non requiritur utriusque machinatio. Dispu­
tatur autem, num dicta intentio debeat adulterii complici manifestari.
Porro negandum videtur, quia in hoc casu ius non exigit conspirationem
mutuam. Videtur tamen intentio extentanda, ut dicitur, quia Ecclesia
nequit vel saltem non solet leges ferre circa actus mere internos (S. Alf.
VI, 1034).
Vlaming, I. n. 318. ----- '. Finis legis est, ne adulterium ansam praebeat
parandae ncci coniugis innocentis.

— 635 —

Ili. Coniunctio inter adulterium et coniugicidium i. Adulterium et
coniugicidium committi debent, stante eodem legitimo matrimonio.
2. Disputatur, num adulterium debeat praecessisse non tantum mor­
tem coniugis, sed etiam machinationem physicam mortis, puta veneni
propinationem, vulneris inflictionem. Porro satis probabiliter affirmatur,
quia, spectato fine legis, impedimentum statutum videtur, ne adulterium
utriusque influat in occisionem coniugis innocentis (p. 634); quo posito,
adulterium ipsam physicam mortis machinationem praecedat necesse est
(S. Alf. VI, 1036, 20). Dixi tamen « machinationem physicam », quia
impedimentum enascitur, etiamsi adulterium sequatur machinationem
moralem, modo praecedat physicam.
§ IV. Solum coniugicidium.

Can. 1075, 3° statuit: «Valide contrahere nequeunt matrimonium. 790
qui mutua opera physica vel morali, etiam sine adulterio, mortem coniugi intulerunt ». Itaque requiruntur:
I. Opera seu machinatio mortis coniugis; eaque mutua Perinde est.
utrum utraque pars physice an moraliter, an una physice altera moraliter
in mortem influxerit. Sufficiunt igitur etiam mandatum, suasio, appro­
batio. non autem approbatio coniugicidii iam patrati; sunt etiam qui
censeant simplicem consensum in coniugicidium patrandum non suffi­
cere, quia vox operae moralis non satis verificatur1 ; alii tamen aliter
ob contrariam rationem.

II. Opera seu machinatio facta ex intentione nubendi, idque com­
plici. Licet enim in iure non exprimatur praedicta conditio, ipsa tamen
colligitur ex fine legis, nimirum ne spe matrimonii cum complice deve­
niatur ad coniugicidium (S. Alf. VI, 1033). At
Disputatur 1, num praedicta intentio debeat esse in utroque machinante. Plerique negant, quia finis legis in hoc consistit, ut tollatur occasio machinandi contra
vitam coniugis legitimi. Quae occasio sufficienter sumitur, si vel unus ex machinantibus habuerit in machinatione intentionem ducendi complicem. Huic senten­
tiae aperte favet Instr. Austr. § 37. Pauci affirmant, quia sicut ulerque debet ad
coniugicidium cooperari, ita quasi consequenter requiri videtur, ut uterque spe
matrimonii ad crimen deveniat. Huic sententiae videtur favere Instr, pastoralis
Eystettensis.
Disputatur 2, num intentio nubendi debeat ante coniugicidium alteri parti mani­
festari Porro satis probabiliter affirmatur, quia secus intentio illa non influeret
in hoc, ut mutua machinatio fieret spe matrimonii Manifestatio autem fieri potest
tam per verba quam per munera, familiaritates et similia (S. Alf. VI. 1034).

’. Ita v. g.

d’Annibale,

HI. § 44”·

— 636 —

III. Mors secuta, idque cx machinatione exposita. Non sufficit, ut
mors, utut attentata, secuta sit v. g. ex negligentia vulnerati, ex imperi­
tia vel incuria chirurgi.
Quaer. /, quomodo impedimentum criminis multiplicetur.
Resp. Multiplicatur: i“ si una c speciebus impedimenti verificatur quoad plura
matrimonia,· 2° si plures impedimenti species verificantur quoad unum matri­
*
monium,’ quamvis aliqui censeant casu, quo cum adulterio concurrunt promissio
et attentatio matrimonii, accedere tantum circumstantiam exprimendam, non
vero multiplicari impedimentum ; 3" si plures species impedimenti verificantur
quoad plura matrimonia; 1 40 si, adulterio ad constituendum impedimentum
concurrente, ulerque coniugatus est, * quamvis aliqui iterum censeant, in casu
accedere tantum circumstantiam exprimendam, non. vero multiplicari impedimen­
tum.

Quaer. 2, quatenus infideles impedimento criminis ligentur.
Resp. i. Si uterque complex infidelis est, impedimentum non oritur, etiamsi
postea convertantur. *

Resp. 2. Si unus complex fidelis est, alter infidelis, oritur impedimentum, si
etiam fidelis posuit ea, quae ad impedimentum requiruntur. Exsurgit igitur:
ia species impedimenti, si fidelis, promisso matrimonio, adulterat cum infideli;
2a species, si fidelis adulterat et attentat matrimonium cum infideli ; 3a species, si
fidelis caedem perpetrat ; 4® species, si fidelis machinationis particeps fuit (S. Alf.
VI, 1037).

Resp. 3. Si unum ex requisitis ad impedimentum locum habuit in infidelitate,
alterum post Baptismum, impedimentum non oritur Excipe, si promissio vel
attentatio matrimonii contigit in infidelitate, sed partes post Baptismum in ea
perseverant et adulterantur.
Quaer. 3, quatenus obtineri possit dispensatio in impedimento criminis.
Rest'. Dispensatio, accedente causa proportionata, conceditur. Attamen si impe­
dimentum oritur ex coniugicidio publico, sive uno sive utroque machinante, extra
periculum mortis dispensatio vix sperari potest. *
Nota. Data a S. Sede dispensatio super matrimonio rato et non consummato
vel facta permissio transitus ad alias nuptias ob praesumptam coniugis mortem,
secumfert semper dispensationem ab impedimento proveniente ex adulterio cum
promissione vel attentatione matrimonii, si qua opus sit, minime vero dispensa­
tionem ab impedimento, de quo in can 1075 ηπ· 2, 3 > (i. c. ab impedimento crimi­
nis 3«e et 4ae speciei) (can. 1053).
Monitum. Impedimenti contracti « suspicionem nonnunquam movere possunt
’. V g. Petrus primum, stante suo matrimonio cum Anna. Titiae matrimonium
promittit, et cum ea adulteratur ; deinde, stante suo matrimonio cum Bertha,
iterum Titiae matrimonium promittit, et cum ea adulteratur.
3 V. g. Petrus,
stante matrimonio suo cum Anna, Titiae matrimonium promittit, et cum ea
adulteratur; deinde Annam occidit
V. g. Petrus, stante matrimonio suo
cum Anna, Titiae matrimonium promittit, et cum ea adulteratur; deinde Annam
occidit Idem Petrus, stante matrimonio suo cum Bertha, iterum Titiae matrimo­
nium promtttit. et cum ea adulteratur ; deinde Bertham occidit. ------ 4. V. g.
Petrus et Titia coniugati sibi invicem matrimonium promittunt, et adulterantur.
— *S. C. de Prop. Fid. 23 Aug. 1852, ad 5 (Collect, η. 1079)
*· Bened.
XIV, Constit Pastor Bonus, 13 April. 1744

— 637 —
jlli, qui durante priori matrimonio adulteria commiserint ; qui paulo post mortem
prioris coniugis ad secundas nuptias convolant, maxime si prior coniux ante
mortem diu aegrotavit ; famulus, qui matrimonium initurus est cum domina sua
recenter vidua; vel recenter viduus, qui cum famula sua vel cum sorore uxoris
suae matrimonium contracturus est, etc.
Quoad modum inquirendi, caute procedendum est. De occulto adulterio rogari
potest e. g. num iam consuetudinem cum illa persona habuerit, vivente priori
coniuge ; an unquam nimiam familiaritatem cum ea sibi indulserit. Si adulterium
cum ea locum habuerit, ultra rogetur, num iam tum sermo inter eos fuerit de
futuro coniugio, etc. — Dc occulto comugicidio rogari potest, an aliquando prioris
coniugis mortem desideraverit ; num causam aliquam eius morti dederit. Ex res­
ponsis prudens confessarius reatum vel innocentiam facile deteget. > ’

Articulus IX.

Consanguinitas.
Dicemus primum de consanguinitate secundum se, deinde de consan­
guinitate quatenus est impedimentum matrimonii.
§ I. De consanguinitate secundum se.

1. Notio. Consanguinitas est propinquitas inter personas proveniens 791
ex eo, quod per carnalem generationem vel una ab altera vel coniunctim
ab eodem stipite proximo descendunt. Dicitur «proximo:» etenim re­
mote omnes homines ab uno Adamo vel Noë descendunt, nec tamen ea
de causa dicuntur consanguinei. Consanguinitas computatur per lineas
et gradus (can. 96, § 1) ; quare ut definitio tradita magis evolvatur tria
in consanguinitate attendenda sunt, nimirum stipes, linea et gradus.
1. Stipes est illa persona, a qua aliae procedunt tanquam a communi
radice proxima. Stipes passim constat duabus personis (scilicet parenti­
bus), aliquando una sola persona, nimirum si quis ex pluribus prolem
procreavit.
2. Linea est series personarum ab eodem stipite proximo descenden­
tium. Distinguitur duplex, recta et obliqua.
Linea recta est series personarum, quarum una ab altera procedit,
sive immediate sive mediate. Vocatur desc en dentalis vel ascendentalis,
prout series numeratur descendendo a genitoribus ad genitos, vel ascen­
dendo a genitis ad genitores.
Linea obliqua (transversa, collateralis) est series personarum, quae a
communi stipite proximo, non autem una ab altera procedunt, ut frater
et soror, avunculus et neptis. Distinguitur in aequalem et inaequalem,
prout duae personae pari gradu seu distantia (ut frater et soror), vel
dispari (ut avunculus et neptis) a communi stipite proximo distant.
*. Aertnys-Damen, IT, n 745.

3- Gradus est mensura distantiae unius personae ab altera. Computan­
tur autem gradus ita :
a) In linea recta tot sunt gradus quot generationes seu quot personae,
stipite dempto (can. 96. § 2). Ita v. g. filius a patre uno gradu, ab avo
duobus gradibus distat. Atque hunc modum computandi gradus in linea
recta tam ius civile quam ius ecclesiasticum sequuntur. Secus dicendum
in linea collaterali.
b) In linea collaterali aequali tot sunt gradus quot generationes in
uno tractu lineae, seu tot sunt gradus quot personae in uno tractu, demp­
to stipite. Hinc v. g. duo fratres consanguinei sunt in primo gradu, duo
consobrini in secundo gradu lineae collateralis aequalis.
c) In linea collaterali inaequali tot sunt gradus quot generationes in
tractu longiore, seu tot sunt gradus quot personae in tractu longiore,
dempto stipite. Ita v. g. avunculus et neptis consanguinei sunt in secundo
gradu lineae collateralis inaequalis.1 Gradus computantur secundum
longiorem seriem, quia ratio propinquitatis et distantiae consanguineo­
rum collateralium desumitur ex eo quod uniuntur in communi stipite
proximo. Hinc nequeunt magis uniri inter se quam uniuntur cum
stipite. Id autem contingeret, si computatio fieri deberet secundum se­
riem breviorem.
Ut autem consanguinitas perfecte exhibeatur, tam propinquior quam
remotior gradus indicari debet, quod fit v. g. si agitur dc avunculo et
nepte, dicendo: Consanguinei sunt in gradu secundo mixto cum primo
seu attingente primum.
Nota. lura civilia, quae pro linea recta eundem ac ius ecclesiasticum sequuntur
modum computandi, in linea collaterali computant generationes utriusque tractus,
seu personas utrituque tractus, dempto stipite. Hinc v. g. duo fratres consanguinei
sunt in secundo, duo consobrini in quarto, avunculus et neptis in tertio gradu.
Hic computandi modus attendi debet, quando agitur dc materia civili, v. g. dc
effectibus civilibus matrimonii, ut dc successione hereditaria.

II. Divisio. Consanguinitas dividitur:
i. In legitimam et illegitimam, prout oritur a copula coniugali vel
concubitu illicito. Sed cum in utroque casu habeatur naturalis communio
sanguinis, haec divisio in ordine ad matrimonium contrahendum non
attenditur.
2. In plenam et minus plenam. Prior exsistit inter eos, qui genitorem
et genitricem : altera inter eos. qui tantum genitorem vel genitricem ha’ Gradus inaequalis in linea collaterali dicitur gradus mixtus.

— 639 —

bent communem stipitem. Priores dicuntur germani; posteriores consan­
guinei vel uterini, prout genitor vel genitrix tantum communis est eo­
rum stipes. At neque haec distinctio quoad impedimentum attenditur.
3. In agnationem et cognationem, prout communio sanguinis traduci­
tur per lineam masculinam vel femineam. Priori modo coniuncti agnati,
posteriori modo coniuncti cognati dicuntur.
4. In simplicem et multiplicem. Prior habetur, quando duae personae
unum tantum communem stipitem habent, unaque tantum via ad stipi­
tem ascendunt. Altera exsistit, quando utraque pars duplicem vel multi­
plicem stipitem communem habet, vel utraque aut alterutra pars duplici
vel multiplici via ad eundem stipitem ascendit.
5. In consanguinitatem lineae rectae et lineae obliquae, ut p. 637 expo­
situm est.
III. Modus reperiendi gradus. Gradus consanguinitatis reperitur
conficiendo arborem geneologicam ; quod ita fit: Si cognitus est stipes
communis, scribas illius nomen in charta, deinde infra eum hinc inde
nomina per utramque lineam ab eo descendentium, usquedum pervenias
ad personas, quarum gradus consanguinitatis quaeritur.
Si ignotus est stipes, primo scribas nomina eorum, quorum consan­
guinitas detegi debet, deinde supra utriusque nomen apponas nomina
ascendentium, donec pervenias ad stipitem communem. Sit schema:

Benedictus

1 Henricus
Maria τ
2 Robcrtus
Rosa 2
3 Petrus
Tacoba 3
Petrus et lacoba consanguinei sunt in tertio gradu lineae collateralis
aequalis. Petrus et Rosa in tertio gradu lineae collateralis inaequalis
seu — ut consanguinitas undequaque determinetur — in tertio gradu
mixto cum secundo, seu in tertio gradu tangente secundum.

IV. Multiplicatio consanguinitatis duplici modo occurrere potest : 792
i° ratione duplicis vel multiplicis viae, qua alteruter vel uterque consan­
guineorum ab uno communi stipite descendit: 2° ratione duplicis vel
multiplicis stipitis communis.
Causae multiplicationis assignantur tres:
i. Prima causa multiplicis consanguinitatis inter duas personas est,
quod quis in carum ascendentibus prolem habet ex persona sibi consan­
guinea. Ex qua quidem causa multiplex consanguinitas tum primo, tum
altero modo sequi potest : altero nempe, quatenus praeter communem
stipitem propinquiorem datur et alius communis stipes remotior, ad

— 640 —

quem ascenditur, quin utraque linea transeat per stipitem communem
propinquiorem. ’

Sit schema pro duplici consanguinitate cum uno communi stipite:
Petrus

1
2 Lucas

1
1
(1) Marcus
Rosa 1
1
1
(2) Andreas........ X ........ Clara 2

3 Maria

(3) Lucius 3

1,
1 Nilus

Quaeritur, quonam gradu, quotuplici consanguinitate et quonam mul­
tiplicationis modo Lucius et Maria sint coniuncti. Ex hoc schemata pa­
tet, Andream et Claram, seu patrem et matrem Lucii, fuisse sibi coniunctos in secundo gradu aequali e communi stipite Petro. Sed hinc fit,
eorum filium Lucium in tertio gradu aequali ligari cum Maria, non
unica, sed duplici consanguinitate, ea tamen non duplicis sed unius tan­
tum communis stipitis.
Pro duplici consanguinitate cum duplici communi stipite ex eadem
causa sit schema :
Marcus

i Lucas

2 Maria

Jacobus i

.......... X ..........
I
3 Petrus (2)

2 Paulus (1)

(1) Vincentius 2
I
(2) Flavia 3

Quaeritur, quonam gradu, quotuplici consanguinitate et quonam mul­
tiplicationis modo Petrus et Flavia sint coniuncti. Ex hoc schemate
patet, Paulum et Mariam, patrem nempe et matrem Petri, fuisse sibi
coniunctos in secundo gradu aequali e communi stipite Marco. Hinc fit,
ut eorum filius Petrus in tertio gradu aequali ligetur cum Flavia, quate­
nus Petrus per Mariam et Lucam, Flavia vero per Vincentium et lacobum a communi stipite Marco descendit. lidem tamen simul in secundo
‘. Cfr. S. Off. ii Mart. 1896, ct 24 Febr. 1899 (Coli. Brug. I. 376, et IV, 422 sq.)

— 641 —

gradu aequali coniuncti sunt ex communi stipite lacobo, quatenus Pe­
trus per patrem Paulum, Flavia vero per Vincentium a communi stipite
lacobo descendit. Quum autem Petrus ad remotiorem stipitem Marcum
ascendat non tantum per stipitem communem propinquiorem lacobum,
sed etiam per aliam viam (per Mariam et Lucam) quae non transit
per propinquiorem illum stipitem lacobum, ideo inter Petrum et Flaviam
datur duplicis stipitis consanguinitas.
Causae subséquentes semper secum ferunt multiplicationem consangui­
nitatis ratione duplicis vel multiplicis stipitis.
2. Altera causa est, quod personae inter se consanguineae prolem pro­
creaverunt ex personis inter se consanguineis. V. g.

Antonius

Carolus

i Lucretia ...χ... Paulus 1

i Petrus ...χ... Maria 1

2 lacobus (2)

(2) Flavia 2

3 Robertas (3)

(3) Magdalena 3

In hoc schemate sunt duo fratres, Petrus et Paulus, qui matrimonium
contraxerunt respective cum Maria et Lucretia, duabus sororibus. Hinc
fit, ut utriusque illius matrimonii descendentes sint invicem dupliciter
consanguinei, ratione duplicis stipitis communis, scii, ratione tum An­
tonii qui illorum avus (proavus) est ex parte patris (avi), tum Caroli qui
eorundem avus (proavus) est ex parte matris (aviae). Et sic lacobus et
Flavia consanguinei sunt in duplici secundo aequali. Robertus et Magda­
lena in duplici tertio aequali.
3. Tertia causa est, quod quis successive prolem habuit ex pluribus
personis inter se consanguineis. V. g.

loannes

i Maria

...χ... Petrus ...χ... Anna 1
I
I
2 Andreas (1)
(1) Robertus 2
I.
I
3 Rosalia (2)
(2) Aloysius 3

w. M T m. 11.

41

In hoc schemate Joannes est pater Mariae et Annae sororum, quas
Petrus successive cognoscit, et inde ceteri descendunt. Proinde Rosalia
et Aloysius sunt dupliciter consanguinei, primo quidem in secundo ae­
quali lineae collateralis ex communi stipite Petro, deinde etiam in tertio
aequali lineae collateralis ex communi stipite loanne.

V. Modus detegendi omnem consanguinitatem, quae inter duas per­
sonas exsistit, hic est : Conficiatur utriusque genealogia per omnes ascen­
dentes, tam patres quam matres usque ad tertium gradum incl. Deinde
applices haec:
1. Personae, quae in utraque genealogia occurrunt, constituunt singu­
lae stipitem communem eorum, quorum consanguinitas quaeritur. Obser­
ves tamen, patrem et matrem communes unum constituere stipitem.
2. Quoties eadem persona in eadem genealogia recurrit, toties multi­
plicatur consanguinitas, quia totidem viis ad illum stipitem ascenditur.

SCHOLION.
No>ntua consanguineorum.

793

Habentur:
I. In linea recta ascendenlali.
i. Pater (vader, padre, pero, father, Vater) et Mater (moeder, madré, mère,
mother, Mutter).

2. Avus (grootvadcr, nonno seu avolo, aïeul seu grand-père, grand-father, Grossvater) et Avia (grootmoeder, nonna seu avola, aïeule sen grand’mère, grand­
mother, Grossmutter).
3. Proavus (overgrootvader, bisnonno scu bisavolo, bisaïeul, great grand-father,
Urgrossvater) et Proavia (overgrootmoeder, bisnonna scu bisavola, bisaïeule,
great grand-mother, Urgrossmutter).
4. Abavus (bet-overgrootvader, trisnonno seu trisavolo, trisaïeul, grand great
grand-father, Ururgrossvater) et Abavia (bet-overgrootmoeder, trisnonna seu
trisavola, trisaïeule, grand great grand-mother, Ururgrossmutter).
II. In linea recta descendcntali
1. Filius (zoon, figlio, fils, son, Sohn) et Filia (dochter, figlia, fille, daughter,
Tochtcr).
2. Nepos (kleinzoon, nepote, petit-fils, grandson, Enkel) et Neptis (klcindochter, nepote, petite-fille, granddaughter, Enkclin).
3. Pronepos (achtcrklcinzoon, pronepote, arrière petit-fils, great grandson,
Urenkel) et Proneptis (achterkleindochter, pronepote, arrière petite-fille, great
granddaughter, Urenkelin).
4 Abnepos ' (abnepote, bisarrière petit-fils, grand great grandson, Ururenkel)
et Abneptis1 (abnepote, bisarrière petite-fille, grand great granddaughter, Ururenkclin).

' Neerlandice circumscriptione indicatur.

— 043 —
III. In Unca collaterali aequali.
1. Frater et soror. ’
2. Patrueles = liberi fratrum (volk nevcn en nichten, cugini carnali, cousins
germains, first cousins, Gcschwistcrkinder scu Vcttern scu Bascn).
Consobrini = liberi sororum (ut supra).

3. Sobrini (achtcrnecf, nipote in sccondo grado, arrière neveu scu petit-neveu,
great nephew, Urneffc) et Sobrinae (achtcrnicht, nipote in secondo grado, arrièrenièce seu petite-nièce, great-niecc, Urnichte).

IV. in Unca collaterali inaequali.
1. In gradu 2° attingente primum habentur:
a) Ex una parte (scilicet in gradu primo) :
a) Patruus = frater patris (oom van vaderszijde, zio paterno, oncle paternel,
paternal uncle, Onkel).
β) Amita = soror patris (tante van vaderszijde, zia paterna, tante paternelle,
paternal aunt, Tante).
y) Avunculus = frater matris (oom van moederszijdc, zio materno, oncle
maternel, maternal uncle, Ohcim).
ô)Matertera = soror matris (tante van moederszijdc, zia materna, tante ma­
ternelle, maternal aunt, Muhme).
b) Ex altera parte (scilicet in gradu secundo) :
a) Nepos = filius fratris aut sororis (neef, nipote, neveu, nephew, Neffc)
β) Nepos = filia fratris aut sororis (nicht, nipote, nièce, niece, Nichte).

2. In gradu 3” attingente primum habentur:
a) Ex una parte (scilicet in gradu primo):
a) Patruus magnus = frater avi (oud-oom van vaderszijde, fratello dell’avolo,
grand-oncle paternel, great uncle, Grossonkcl).
#)Xmita magna = soror avi (oud-tante van vaderszijde, sorella dell’avolo,
grand’tantc paternelle, great aunt, Grosstante).
y) Avunculus magnus = frater aviae (oud-oom van moederszijdc, fratello
dcll’ avola, grand-oncle maternel, grandmother’s brother, Grossoheim).
ύ) Matertera magna = soror aviae (oud-tante van moederszijdc, sorella dell’
avola, grand’tante maternelle, grandmother’s sister, Grossmuhmcï
b) Ex altera parte (scilicet in gradu tertio).
a) Pronepos = filius nepotis (achternecf, nipote in sccondo grado, arrière
neveu seu petit-neveu, great-nephew, Urneffc).
β) Pronepos = filia nepotis (achtcrnicht, nipote in sccondo grado, arrière nièce
seu petite-nièce, great-niecc, Urnichte).

’. Fratres ct sorrores dicuntur: i° germani, si ex eodem patre et ex eadem
matre nati sunt, 2° consanguinei, si cx eodem patre, sed ex diversa matre ;
30 uterini, si cx eadem matre, sed ex diverso patre.

— 644 —

§ II, De consanguinitate, quatenus est impedimentum matrimonii.

I. Rationes impedimenti statuti sunt:
i. Reverentia consanguineis debita: « Naturaliter homo debet quam­
dam honorificentiam parentibus, et per consequens illis consanguineis,
qui ex eisdem parentibus de propinquo originem trahunt;... Manifestum
est autem secundum praedicta (q. 142, art. 4, et q. 151, art. 4), quod
in actibus venereis maxime consistit quaedam turpitudo honorificentiae
contraria; unde de his homines verecundantur; et ideo incongruum
est, quod talis commixtio venerea fiat talium personarum ad invicem »,
(S. Thom. 2. 2, q. 154, a. 9).
2. Periculum luxuriae praecavendum. « Personas sanguine coniunctas
necesse est ad invicem simul conversari ; unde si homines non arcerentur
a commixtione venerea, nimia opportunitas daretur hominibus venereae
commixtionis ; et sic animi hominum nimis emollescerent per luxuriam >
(S. Thom. 1. c.).
3. Amicitia promovenda. « Dum enim homo uxorem extraneam acci­
pit, iunguntur sibi quadam speciali amicitia omnes consanguinei uxoris,
ac si essent consanguinei sui » (S. Thom. 1. c.).
4. Damna physica a prole avertenda. Iam vero alii censent, consan­
guinitatem per se solam effectus nocivos producere1; alii illud negant',
concedunt vero, qualitates morbidas, quae instar cuiusdam hereditatis
in familiis reperiuntur, per matrimonia inter consanguineos facilius et
vehementiori gradu transmitti. ’

794

‘. Iuxta Dr RiLLET istorum matrimoniorum effectus sunt: sterilitas, abortus,
monstruositas, epilepsia, imbecillitas, surdo-mutitas, paralisis etc. — Auctore Dr
Boudin in civitate Bcrlinensi ex 10000 catholicis inveniuntur 3 surdomuti, ex tot
protestantibus 6, ex tot iudaeis 27. Porro apud hos consanguineos magis coniungi,
ac protestantes plus quam catholicos omnes sciunt (Eschbach, o. c. p. 100; cfr.
Garnier, Le Mariage, p. 81; DevEy, Des dangers des mariages consanguins; De
Katholiek, 1884, p. 30, 173 sq. -----’. Ita Dr Surbled, qui argumenti causa hacc
enarrat : « Les observations très précises recueillies à l’ilc de Batz, isolée, au large
de Roscoff (Bretagne), dont les habitants, presque tous parents, ne forment vrai­
ment qu’une même famille sous le même clocher, démontrent sans réplique que
les unions consanguines donnent une race forte, robuste, remarquablement féconde
et douée de longévité » (La morale dans scs rapports avec la médecine de l’hy­
giène, t. I, chap. XVI). -----’. Dr. Garnier: « La consanguinité ne doit... pas être
confondue avec l'hérédité ou la transmission des maladies, des affections et des
vices constitutionels, apparents ou cachés... Ce danger existe pour toutes les unions
entachées d'un vice héréditaire quelconque, car les parents transmettent à leurs
enfants, par la génération, les prédispositions morbides dont ils sont atteints,
comme leurs qualités et leurs défauts, leur ressemblance physique et morale. Mais
des différences notables se remarquent à cet égard dans les résultats. Dans les
alliances entre étrangers, la réaction des éléments contraires, opposés, tend à
neutraliser, annihiler les germes morbides, tous les grands médecins ont observé.

— <M5 —

11. Exsistentia et ambitus impedimenti hisce statuuntur:
1. /n linea recta consanguinitatis matrimonium irritum est inter omnes
ascendentes ct descendentes tum legitimos tum naturales (can 1076. § 1).
Quoad ius naturale, consanguinitas certo dirimit matrimonium in primo
gradu lineae rectae, probabilius in omni gradu. Etenim matrimonium,
quod quandam aequalitatem inducit, repugnat relationi superioritatis et
inferioritatis, quae inter ascendentes et descendentes exsistit.
2. In linea collaterali matrimonium irritum est usque ad tertium gra­
dum inclusive (can 1070, § 2).
Quoad ius naturale, consanguinitas ultra primum gradum matrimonium non
dirimit. 1 De ipso primo gradu (frater et soror) disputatur. Plures censent, talia
matrimonia invalida essq, seclusa necessitate propagationis generis humani per
filios et filias Adami. * Ita autem censent, tum quia talia matrimonia obstant
fini primario matrimonii, cum ex cis proles depravata soleat enasci ; tum quia
valor admissus ansam daret luxuriae inter personas in eadem domo conversantes.
Alii contrarium admittunt, vel saltem rem in dubium vocant, atque respondent,
integritatem prolis accidcntaliter tantum pertinere ad bonum speciei, ad quod
matrimonium ordinatur, alteram autem rationem non ita urgendam videri, ut
ex ea ad defectum valoris concludatur..
Quod ad ius pôjûtivwn attinet, sunt qui censeant matrimonium inter fratrem
et sororem iure positivo divino dirimi. Alii tamen potius illud negant, quia ius
Mosaicum abrogatum est, ius autem Evangclicum de eo non dicit.
Coroll. Matrimonium inter infideles, consanguineos sive in primo gradu lineae
collateralis, sive in uheriori quam primo gradu lineae rectae, dubie validum est.
Hinc si uterque vel alteruter ad fidem convertitur, S. Sedes adeunda est.

3. Impedimentum consanguinitatis a Leone XIII’ pro Indis et Nigritis4 in America Latina et in Insulis Philippinis ad secundum gradum
en effet, que les affections chroniques, héréditaires, les difformités d’une famille,
s’éteignent et disparaissent dans les générations successives par des croissements
bien faits. » (Le Mariage, art. Mariages consanguins). Dr. Surbled : < Opérée
entre diathésiques ou dégénérés, l’union consanguine est indubitablement perni­
cieuse, déplorable ct ne peut donner que dc mauvais fruits; elle réunit les consti­
tutions affaiblies, malades, déviées... Les maladies graves des ancêtres, les diathè­
ses constitutionnelles n’ont, on le sait, qu’une tendance trop manifeste à se trans­
mettre dans les familles. Or la consanguinité morbide vient fortifier cette ten­
dance et accumuler les éléments de destruction dans les générations qui se succè­
dent » (1. c.).
l. Cap. 8 dc divort. ----- *. In casu non habetur dispensatio in iure naturae,
quia debitus ordo requirit, ut bonum inferioris ordinis cedat bono ordinis su­
perioris. ----- ". Constit. Trans oceanum, 18 April. 1897. ----Quinam veniant
nomine Indorum et Nigritarum, docet S. C. Neg. Extr. d. 24 Maii 1S98: «Sub
nomine Indorum et Nigritarum, praeter ipsos Indos ct Nigritas, comprehendi
etiam eos, qui ex Indo et Nigrita et ex muliere Europaea (vel Europaei sangui­
nis) necnon qui ex Europaeo viro et India vel Nigrita muliere sunt progeniti,
ideoque Mixti, Mcstitii vel Mulaii vocantur, ct absolutam medietatem sanguinis

— 646 —

lineae collateralis restrictum est. Quod ex declaratione 16 Aug. 1898
etiam valet pro omnibus Antillis et caeteris insulis maris Caraibici. —
Censemus, praedictam dispositionem ex intentione Legislatoris lege pri­
vilegii potius quam legis particularis regi, ideoque, quamvis legi generali
contraria sit, persistere.
795

III. Multiplicatio impedimenti. Ante Codicem vigentem impedimen­
tum toties multiplicabatur, quoties ipsa consanguinitas; nunc autem ma­
trimonii impedimentum toties tantum multiplicatur, quoties communis
stipes multiplicatur, seu tot sunt impedimenta quot stipites communes
(can. 1076, § 2).
IV. Dispensatio. Ecclesia nequit dispensare in primo gradu lineae
rectae, quippe qui constituat impedimentum iuris naturae. Dubium est,
num possit dispensare in aliis gradibus lineae rectae et in primo gradu
lineae collateralis. Practice in praedictis nunquam dispensat. Hinc can.
1076, § 3: « Nunquam matrimonium permittatur, si quod subsit dubium
num partes sint consanguineae in aliquo gradu lineae rectae aut in primo
gradu lineae collateralis. » Inde sequitur: i° nunquam alicui v. g. Petro
permitti posse, ut nubat : sive personae, cum cuius matre copulam habuit
eo tempore ante nativitatem filiae, ut omne periculum ducendi propriam
filiam non excludatur; sive personae, cum cuius matre pater eius (i. e.
Petri) copulam habuit eo tempore ante nativitatem filiae, ut omne
periculum ducendi propriam sororem non excludatur ’. 20 Episcopum
vel sacerdotem, qui in periculo mortis vel si omnia sint parata ad nuptias
dispensare possunt in impedimentis ecclesiasticis, non posse ab his im­
pedimentis dispensare. — In aliis gradibus lineae collateralis Ecclesia
dispensat, si causa proportionate gravis adest.

Articulus X.
Affinitas.

796

I. Notio. Affinitas est propinquitas, quae oritur ex matrimonio vali­
do, sive rato tantum, sive rato et consummato, inter virum et consaneuropaei habent. Non autem comprehendi eos, qui originem ab Indis vel Nigritis ducunt peravum tantum vel aviam, quique Quart erones dicuntur, utpote
quartam solummodo partem sanguinis Indici vel Nigritiei habentes; et multo
minus qui per proavum vel proaviam dumtaxat ab Indis vel Nigritis originem
trahunt ct vulgo Puchucles vel Pucuelles appellantur. Insuper Indorum ct Nigritarum nomine intelligi etiam Africanos, Asiaticos ct Occanicos, dummodo ex
Europaeo sanguine non sint, ac in America Latina commorentur, quamvis in ea
nati non fuerint. >
P. C. 2-3 lun. 1918, ad 5 (A. A. S. 1918, p. 346).

— 647 —

guineos mulieris, itemque mulierem inter et consanguineos mariti (can.
97, § i et § 2). Dicitur:
1. Ex matrimonio valido. Itaque non enascitur affinitas ex matrimonio
utcumque invalido. Attamen affinitas pro foro externo praesumitur
adesse, si invaliditas matrimonii non probatur (cfr. can. 1086, § i ; 1972).
2. Sive rato tantum sive rato et consummato. Itaque ut affinitas oria­
tur, requiritur et sufficit, ut matrimonium sit ratum.
Coroll 1. Affinitas canonice sumpta non oritur e matrimonio legitimo, 1. e.
infidelium, quia, spectato can. 1015, § 1, non est matrimonium ratum. Infideles
non teneri impedimento affinitatis, patet, quia non subduntur Ecclesiae.
Coroll. 11. Affinitas canonice sumpta non videtur oriri neque c matrimonio
inter partem fidelem et partem infidelem; neque e matrimonio contracto inter
duas partes infideles, quarum alterutra tantum baptizatur. Ratio est, quia prae­
dicta matrimonia non videntur venire nomine matrimonii rali (n. 713); saltem
habetur dubium iuris de exsistentia impedimenti.
Coroll. 111. Affinitas canonice sumpta oritur e matrimonio contracto inter
duas partes infideles, et post utriusque baptismum persistente, quia venit nomine
matrimonii rati (n. 713).

3. Inter virum et consanguineos uxoris, itemque mulierem inter et
consanguineos mariti. Itaque: i° non sunt affines inter se, qui matri­
monium inierunt. 2° Consanguinei viri et consanguinei mulieris non sunt
affines inter se: quod exprimi solet hisce: Affinitas non egreditur copu­
latos. 30 Vir evadit affinis erga solos consanguineos, non igitur erga
affines mulieris; pariter mulier affinis fit erga viri consanguineos, non
autem erga eius affines: quod solet exprimi hisce: Affinitas non parit
affinitatem (S. Alf. VI, 1069). Ceterum, dato matrimonio sive rato
tantum sive rato et consummato, affinitas etiam exsistit relate ad coinpartis consanguineos infideles. Hinc v. g. viduus ex matrimonio rato,
nequit sine dispensatione nuptias inire cum infideli, intra determinatos
gradus consanguinea defunctae uxori catholicae.

II. Linea et gradus affinitatis. Affinitas ita computatur ut qui sunt
consanguinei viri, iidem in eadem linea et gradu sint affines mulieris, et
vice versa (can. 97, § 3). Hinc v. g. qui matrimonium validum inierit
cum Anna, matre Rosae, hic Rosae fit affinis in primo gradu lineae
rectae, quia Rosa in eadem linea eodemque gradu consanguinea est
Annae; qui contraxit cum Titia, amita Clarae, hic Clarae affinis est in
secundo gradu attingente primum in linea collaterali, quia Clara in ea­
dem linea eodemque gradu consanguinea est Titiae.
‘. Ante Codicem I. C. affinitas oriebatur, non e matrimonio qua tali, sed ex
copula perfecta, sive libera, sive violenta, sive licita seu coniugali, sive illicita, ut
fornicaria, adulterina.

— 648 —
Coroll. Ex dictis consequitur, duas personas posse esse consanguineas
simul et affines. Ita v. g. qui matrimonium iniit cum Bertha, consangui­
nea sua, sorori Berthae consanguineus et affinis est.

III. Exsistentia et ambitus impedimenti. Affinitas in linea recta
dirimit matrimonium in quolibet gradu ; in linea collaterali usque ad se­
cundum gradum inclusive (can. 1077, §
* Unde hodie viduus hoc im­
pedimento in linea collaterali non ligatur nisi quoad uxoris defunctae
sorores (gr. 1), amitas, materteras, fratris vel sororis filias (gr. 1 et 2),
patrueles, amitinas et consobrinas (gr. 2) ; similiter vidua nonnisi quoad
mariti defuncti fratres (gr. 1), patruos, avunculos, fratris vel sororis
filios (gr. i et 2), patrueles, amitinos et consobrinos (gr. 2). ’ Notes au­
tem, gradum remotiorem trahere ad se propinquiorem; quare affinitas
non contrahitur ab una parte cum alterius partis consanguineis in gradu
30, licet hic gradus forte mixtus sit cum 2° vel 1°.
Coroll. I. < Duo fratres ducere possunt duas sorores ; pater et filius ducere
possunt matrem et filiam. — Privignus ducere potest matrem, filiam, aut soro­
rem novercae suae; ct vicissim privigna nubere potest patri, filio, aut fratri
vitrici sui. — Fratris ct sororis defunctorum superstites coniuges possunt ma­
trimonium inter se contrahere. — Filius mariti ct filia uxoris, ex prioribus ma­
trimoniis procreati, possunt inter se matrimonium inire. — Potest quis successive
ducere duas viduas, quarum defuncti mariti erant fratres germani. » (S. Alf. VI,
1069). ’
Coroll. II. Impedimentum affinitatis perdurat, etiamsi matrimonium morte vel
alia causa solvatur.

797

IV. Multiplicatio impedimenti affinitatis. Impedimentum multiplica­
tur: i° quoties multiplicatur impedimentum consanguinitatis a quo pro­
cedit ; 2° iterato successive matrimonio cum consanguineo coniugis de­
functi (can. 1077, § 2). Dicitur:
1. Quoties multiplicatur impedimentum consanguinitatis a quo proce­
dit; intelligas quoties seu quando aliqua persona priori coniugi multi­
pliciter consanguinea erat ob multiplicem stipitem communem. Casus
obtinet v. g. quando defuncta viri coniux erat simul matertera et amita
vel matertera et neptis illius personae, cum qua vir nuptias inire intendit.
2. Iterato successive matrimonio cum consanguineo coniugis defuncti;
v. g. Petrus successive valide duxit Mariam et Annam, sorores Rosae:
nunc Rosae est dupliciter affinis in primo gradu lineae collateralis.
Ante Codicem I C. affinitas cx copula matrimoniali, dirimebat matrimo­
nium ad quartum gradum utriusque lineae inclusive; ex copula fornicaria, ad
secundum gradum utriusque lineae inclusive ----- *. Vlaminc, n. 349. ----’ Aertnys-Damkn, II, n. 763

— 649 —

V. Ius, quo affinitas matrimonium dirimit. Affinitas dirimit matri­
monium solo iure ecclesiastico; idque — quod antea ab aliquibus in du­
bium vocatum est — valet etiam dc affinitate in primo gradu lineae rec­
tae, immo etiamsi consummatio matrimonii accesserit. Probatur: i° ex
can. 1043, qui dictam affinatem inter impedimenta iuris ecclesiastici
annumerat; 2° ex eo quod S. Off.1 absolute edixit: Affinitatem quae
in infidelitate naturaliter contrahitur ex copula tum licita, tum illicita,
non esse impedimentum pro matrimoniis quae in infidelitate ineuntur ;
30 ex eo quod Ecclesia etiam in dicta affinitate iam dispensavit.
VI. Dispensatio in affinitate lineae collateralis conceditur ob causas
proportionatas postea assignandas. In affinitate autem lineae rectae, sal­
tem in primo gradu, ordinarie non conceditur. Factum dispensationis
concessae — post contractum tamen matrimonium — supra memoravi­
mus.
SCHOLION.
Nomina affinium.

I. In linea recta:
798
1. Socer = pater mariti vel uxoris (schoonvader, suocero, beau-père, fatherin-law, Schwiegcrvater).
Socrus = mater mariti vel uxoris (schoonmoeder. suocera, belle-mère, motherin-law, Schwiegennutter).
2. Gener = maritus filiae (schoonzoon, genero, gendre, son-in law, Schwiegersohn).
Nurus = uxor filii (schoondochtcr, nuora, bclle-fille, daughter-in-law, Schwiegertochtcr).
."
3. Vitricus = maritus matris (sticfvader. padrigno, beau-père, step-father.
Stiefvater).
Noverca = uxor patris (sticfmoeder. inadrigma, belle-mère (marâtre), step­
mother, Stiefmutter).
4. Privignus = filius ex priori matrimonio compartis (stiefzoon, figliastro,
bcau-fils, step-son, Stiefsohn).
Privigna = filia ex priori matrimonio compartis (stiefdochtcr, figliastra, bellefille, step-daughter, Stieftochter).

II. In linea collaterali
i. Levir = frater compartis (zwager seu schoonbroeder, cognato, beau-frère,
brother-in-law, Schwager).
Glos = soror compartis (zwagerin seu schoonzuster seu snaar, cognata, bellesœur, sister-in-law, Schwâgcrin).

26 Aug. 1891 (Collect, η. 1766); cfr. S. Off. 4 Sept. 1743; 20 Febr. 18S8 (Col­
lect. n. 1685). ----- *. Resc. S. Poenit. 2 Dec. 1911 (Nouv. Rev. Théol. 1912,
p. 528).

— 650 —
2. Sororius = maritus sororis (ut dictum est de leviro).
Fratria = uxor fratris (ut dictum est de glore).

Articulus XI.

Publica honestas.

799

I. Notio. Publica honestas est quaedam propinquitas orta ex matri­
monio invalido, sive consummato sive non, ct ex publico vel notorio con­
cubinatu, inter virum et consanguineas mulieris, itemque inter mulierem
et consanguineos viri (can. 1078).’ Dicitur:
1. Ex matrimonio invalido, i. e. quomodocumque invalido, sive ex
impedimento dirimente, sive ex defectu formae legitimae, sive — ut
videtur — ex defectu consensus. Ratio est, quia canon non distinguit.
Dixi tamen, quod ad defectum consensus attinet, ut videtur, quia legisla­
tio antiqua, secundum quam matrimonium ob defectum consensus inva­
lidum impedimentum non inducebat, aliquibus rationem dubitandi in­
gerit.
Matrimonium mere civile independenter a cohabitatione non sufficit,5
quia ex mente Ecclesiae etiam specie matrimonii caret. ’ Si cohabitatio
accedat, exsurgit impedimentum, quatenus accedit publicus vel notorius
concubinatus. Quatenus autem iste accedat, ex nunc dicendis patebit.
2. Ex publico vel notorio concubinatu. Concubinatus mere praesump­
tus (cfr. can. 133, § 4) non sufficit; neque occultus. Ceterum advertas:
a) Concubinatus intelligitur relatio instar coniugii inter virum et mu­
lierem. Porro ad concubinatum requiruntur:
a)
Relatio
permanens seu stabilis; ad eam autem certo sufficit, si cohabitant;
item si femina habitat sumptibus viri idque in loco, ubi is cam facile adire po­
test ; item inter duas personas, inter quas tam frequens et exclusivum est com­
mercium, ut acquivaleat casui modo assignato. Non sufficit, si commercium, utut
frequens, non est exclusivum a parte feminae (scortum); neque sufficit commer­
cium carnale quidem per longum tempus protractum, sed identidem tantum
exercitum.
β) Relatio speciem relationis coniugalis prae se ferens; qualis relatio habetur
v. g. in eis, qui matrimonium amicale, ut dicitur, inierunt.
y) Disputatur, utrum necne requiratur commercium carnale. Sed sententia
negans admittenda, atque eruenda videtur cx analogia cum matrimonio invalido,

*. Ante Codicem I. C. publica honestas oriebatur e sponsalibus et e matrimonio
rato. Orta e sponsalibus, dirimebat matrimonium in primo gradu utriusque li­
neae ; e matrimonio rato, usque ad quartum gradum inclusive utriusque lineae.
----- ’. P. C. 12 Mart. 1929, ad 2 (A. A. S. 1929, p. 170). ------ 1 Cfr. S. C. C. 13
Mart. 1879 (A. S. S. XII, p. 147; XIII, p. 126).

— 651 —
in quo etiam a copula abstrahitur; item ex comparatione cum impedimento
affinitatis, quod oritur ex vero matrimonio qua tali.1

b) Publicus est concubinatus, si divulgatus est aut talibus contigit seu
versatur in adiunctis, ut prudenter iudicari possit et debeat facile divul­
gatum iri (can. 2197, i°).
c) Notorius est concubinatus uotorietalc iuris, post sententiam iudicis
competentis quae in rem indicatam transierit, aut si reus id in scriptis
vel oretenus confessus sit coram indice competente, sive sponte sive
a iudice interrogatus (can. 2197, 20). Notorius est concubinatus notorietate facti, si publice notus est et in talibus adiunctis commissus, ut nulla
tergiversatione celari nulloque iuris suffragio excusari possit.
Nota. Impedimentum hoc publicae honestatis audit, quia publicae ho­
nestati convenit ; siquidem minus honestum est, virum nuptias contra­
here cum consanguineis compartis, quacum matrimonium, utut invali­
dum, contraxit vel in publico concubinatu vixit.

II. Linea et gradus publicae honestatis. Propinquitas illa ita com­
putatur, ut qui sunt consanguinei viri, iidem in eadem linea et gradu
sint propinqui mulieris, et vice versa.
III. Exsistentia et ambitus impedimenti. Publica honestas dirimit
nuptias in primo et secundo gradu lineae rectae inter virum et consan­
guineas mulieris, ac vice versa (can. 1078). Ita v. g. vir contrahere
nequit cum matre vel avia, neque cum filia vel nepti mulieris, quacum
in matrimonio invalido vel publico concubinatu vixit.
IV. Multiplicatio impedimenti. Quamvis Codex de impedimenti mul­
tiplicatione sileat — aeque ac silet de multiplicatione impedimenti cri­
minis — ea tamen admittenda videtur, multiplicatis titulis, i. e. matri­
monio vel concubinatu ; puta si Petrus successive in publico concubinatu
vixerit cum Anna et Maria, filiabus Christinae, impedimentum publicae
honestatis Petrum inter et Christinam multiplicatum est.

V. Dispensatio impedimenti. Publica honestas in secundo gradu est
impedimentum minoris gradus; secus maioris gradus est, ideoque diffi­
cilius ab impedimento dispensatur.
Coroll. 1. Impedimentum perdurat, etiamsi matrimonium invalidum vel concu- 800
binatus publicus vel notorius desierit.2
Coroll. II. Matrimonio invalido convalidato, item concubinatui in matrimonium
converso, accedit impedimentum affinitatis, persistente probabilius etiam iinpeCfr. Mulders apud Ned. Kath. Stemmen 1927, p. 181. ----- ’. S. C. C. 6 Iui.
1658 ; 3 Dec. 1167; 28 Febr. 1885.

— 652 —
dimcnto publicae honestatis,’ practice tamen, utpote affinitate inferius, ininus
attendendo.1
Coroll.III. Quatenus impedimentum publicae honestatis c matrimonio invalido
vel concubinatu infidelium oriatur, hisce determinatur;
i° Impedimentum non exsurgit ex matrimonio vel concubinatu duorum non
baptizatorum, quia « legibus mere ecclesiasticis non tenentur qui baptismum non
receperint » (can. 12). Exsurgit vero, si matrimonium invalidum vel concubinatus
post utriusque partis baptismum perdurant. Disputatur inter auctores, num
impedimentum oriatur, si uterque baptizetur, postquam matrimonium invalidum
vel concubinatus cessaverint.3 Stante autem dubio publico, saltem vi can. 15
impedimentum pro non orto haberi potest.
20 Impedimentum exsurgit ex matrimonio vel concubinatu partis, sive ab
initio unionis, sive, adhuc perdurante unione, baptizatae, cum parte non baptizata.
Ita auctores fere communiter docent, hoc innixi principio, quod dispositio di­
recte afficiens partem baptizatam etiam indirecte partem non baptizatam afficit,
nisi contrarium expresse statuatur. Accedit quod S. C. de Prop, ita declaravit
quoad impedimentum criminis. ’
Notes, ut matrimonium contrahendum de facto dirimatur, requiri, ut unus
saltem eorum, qui matrimonium ineant, per Baptismum Ecclesiae subiectus sit.
Hinc recte statuitur: Impedimentum publicae honestatis:
a) Directe dirimit matrimonium partis baptizatae cum persona consanguinea
in primo vel secundo gradu lineae rectae alterius partis non baptizatae, sive
illa persona consanguinea sit ipsa baptizata sive non sit baptizata.
b) Indirecte dirimi matrimonium partis non baptizatae cum persona consan­
guinea baptizata alterius partis baptizatae.
c) Non dirimit matrimonium partis non baptizatae cum persona consanguinea
non baptizata alterius partis baptizatae ; in casu enim neuter contrahentium
Ecclesiae subiectus est. ‘.

Articulus XII.

Cognatio spiritualis
801

I. Notio. Cognatio spiritualis est quaedam propinquitas, quae prove­
nit ex ministratione et susceptione Baptismi et Confirmationis: scilicet
quum homo in Baptismo spiritualiter procreetur, et in Confirmatione
spiritualiter perficiatur, ideo ab iis, qui ad ista sacramenta concurrunt,
i e. a ministro Baptismi et a patrinis in utroque sacramento contrahitur
paternitas spiritualis respectu baptizati vel confirmati (can. 768, 769,

797)·
II. Exsistentia et ambitus impedimenti. Sola cognatio spiritualis ex
Baptismo dirimit matrimonium; et quidem: i° inter baptizantem et baptizatum; 2° inter patrinum baptismi et baptizatum (can. 1079). Qui mu‘ S. C. C in causa Brixiensi, 3 Dcc. 1667.
’. Cfr. Mulders, apud Ncd.
Kath Stemmen, 1927, p. 183.
*. 23 Aug. 1852 (Collect, η. 1079).
* Mulders 1. c

— 653 —
nus patrini per procuratorem obit, ipse solus, non procurator, impedi­
mentum contrahit.' Itaque impedimentum non exsistit inter baptizan­
tem et patrinos, neque inter patrinos inter se. Ceterum viget solo iure
ecclesiastico.
III. Conditiones requisitae sunt:
I. A parte baptismi requiritur, ut vere et valide conferatur. Itaque
non oritur ex caeremoniis suppletis (can. 762, § 2), neque e Baptismo
invalide collato.
Quaer. 1, num impedimentum oriatur e baptismo privato.
Resp. Quoad baptizantem affirmant omnes. Disputatur vero vel saltem dispu­
tatum fuit quoad patrinos. At pariter omnino affirmandum videtur. Etenim:
i° Lex non distinguit inter baptismum privatum et sollemnem (can. 768). 2° Can.
cit. haec habet. « Ex baptismo spiritualem cognationem contrahunt tantum cum
baptizato baptizans et patrinus. » Porro voces ex baptismo respectu baptizantis
intelligcndae sunt de baptismo tam sollemni quam privato ; ergo idem respectu
patrini dicendum. 30 Can. 762, § 2 ita dicit: < Etiam in baptismo privato patrinus,
si facile haberi queat, adhibeatur; si non interfuerit, adhibeatur in supplendis
baptismi caeremoniis, sed hoc in casu nullam contrahit spiritualem cognationem.»
Ergo in priori casu, i. e. si patrinus baptismo privato interfuerit, cognationem
spiritualem contrahit. 4° Etiam ex Baptismo privato oritur regeneratio spiritualis,
quae est impedimenti fundamentum Accedunt responsa S. C. C. ’
Quaer. 2, num impedimentum oriatur e baptismo dubie vel dubie valide collato.
Resp. Quoad patrimum negari debet, nisi, iterato baptismo sub conditione, idem
patrinus in utroque baptismo adhibitus fuerit. Extra hunc casum neque patrinus,
qui priori baptismo adfuit, neque qui posteriori, cognationem spiritualem contra­
hit (can. 763, § 2) ; idque valet, etiamsi postea de unius baptismi nullitate, de
alterius autem valore constet. Idem ob analogiam de baptizante dicendum vide­
tur, quamvis can. cit. de solo patrino dicat.

2. A parte baptizantis requiritur, ut ipsemet baptizatus sit: secus
enim impedimentum ecclesiasticum ipsum non afficit ; nec alteram par­
tem afficere videtur: cum enim cognatio spiritualis in mutua relatione
sita sit, aut utramque aut nullam partem videtur afficere. Neque impe­
dimentum exsurgit, si quis nondum baptizatus alicui Baptismum con­
tulit, et postea ipsemet Baptismum recipit (n. 757).
Ante Codicem I. C. impedimentum vigebat: i° Inter baptizantem vel confir­
mantem et baptizatum vel confirmatum huiusque parentes; 2" inter patrinum
Baptismi vel Confirmationis et baptizatum vel confirmatum huiusque parentes.
---- ’. 17 April. 1603; 28 Maii, 1677; 5 Mart. 1678. Conc. Trid. dicit quidem de iis,
qui de sacro fonte suscipiunt; quo aliquibus videbatur solus Baptismus sollemnis
significari. At nihil impedit, quominus ista voce Baptismus qua talis intelligatur:
eo magis quod Conc. in praecedentibus dixerat de iis, qui de Baptismo suscipiunt.
Quod si negaveris, dixerim adversarios nimis institisse in littera legis, contra
mentem legislatoris, ex argumentis allatis iam ante Codicem I C. satis claram.

— 6$4 —
3· A parte patritiorum requiruntur ea, quae ad valorem patrinatus
necessaria sunt secundum exposita n. 84.
IV, Multiplicatio impedimenti tantum oriri potest ex eo, quod quis
eundem baptizat, èt (per procuratorem) suscipit.
V. Dispensatio impedimenti. Sufficit notare, quod impedimentum
cognationis spiritualis inter impedimenta minoris gradus annumeratur
(can. 1042).
Notu. Cognatio spiritualis ante diem Pentecostes anni 1918 contracta ultra
terminos nunc a novo Codice definitos in can. 768, a praefata Pentecostes die
non ipso facto cessat quoad omnes effectus, sed tantum desinit esse impedimen­
tum ad matrimonium.1 (cfr. n. 86).

Articulus XIII.
Cognatio legalis.
802

I. Notio exposita est n. 760.
II. Exsistentia impedimenti. Qui lege civili inhabiles ad nuptias inter
se ineundas habentur ob cognationem legalem ex adoptione ortam, ne­
queunt vi iuris canonici matrimonium inter se valide contrahere (can.
1080). Ad sciendum, utrum et inter quosnam hoc impedimentum exsis­
tat, recurrendum est ad leges civiles patriae, atque ad earundum nor­
mam decidendum.
Impedimentum dirimens viget in Italia, Hispania, Brasilia, Bolivia,
Columbia, Guatimalem, Peruvia. *

CAPUT IV.
De dispensatione

impedimentorum.

Dicemus primum de potestate, deinde de causis dispensandi, tum de
petitione, denique de exsecutione dispensationis.
Articulus I.

De potestate dispensandi.

§ I. De potestate S. Pontificis. ’

803

I. S. Pontifex potest dispensare in omnibus impedimentis iuris eccle­
siastici ; immo quum sit ipsemet legislator, etiam sine causa valide in eis
1 P. C. 2-3 lun. 1918 (A. A. S. 1918).----- ·*. Wernz-Vidae, o. c. n. 191 ; Aertnysdamen, o. c. II. n. 771. ----- ·. Quamvis Concilium Occumcnicum quoque potes­
tate dispensandi gaudeat, de eo tamen sermo non instituitur, quia de facto a
Concilio non exercetur.

— 655 —

valet dispensare. Nequit dispensare in impedimentis iuris divini absoluti,
sive naturalis sive positivi, puta in impedimento impotentiae. Potest ta­
men ex potestate vicaria auferre quaedam impedimenta iuris divini coti
ditionati i. e. orti ex voluntate humana, puta in votis, sponsalibus, ma­
trimonio rato (S. Alf. VI, n 18-1120).
II. De facto S. Pontifex dispensat: i° nunquam in impedimentis, de
quibus dubitatur, num sint iuris divini : ne scilicet probabiliter in ius
superius impingatur. Dicta autem impedimenta sunt : consanguinitas in
linea recta ultra primum gradum (p. 645) ; et consanguinitas in primo
gradu lineae collateralis (p. 645). Praeterea Ecclesia nunquam dispensat
in impedimento Episcopatus ; vix unquam in impedimentis Presbytera­
tus, raptus et coniugicidii publici. In caeteris difficilius vel facilius pro
natura impedimenti, ut postea exponetur.
III. S. Pontifex dispensat per diversa organa pro diversis impedi­
mentis, scilicet :
1. Congregatio S. Officii dispensat in impedimentis disparitatis cultus
et mixtae religionis (can. 247, § 3); 249, § 1); item in eis, quae cum
praedictis forte concurrant. ’ Praeterea ipsa sola cognoscit, quae sive
directe sive indirecte, in iure aut in facto, circa privilegium Paulinum
versantur (can. 247, § 3).
2. Congregatio dc disciplina Sacramentorum pro foro externo dispen­
sat in impedimentis publicis, nec facto occultis: item in impedimentis
publicis, facto occultis, sed periculo manifestationis expositis ; item (pro
adiunctis) in impedimentis publicis, facto occultis et periculo manifesta­
tionis non expositis.
2. 5. Poenit entiaria pro foro interno dispensat in impedimentis occul­
tis; item (pro adiunctis) in impedimentis publicis, facto occultis et peri­
culo manifestationis non expositis ; ' item convalidat dispensationem a
S. C. de disc, sacram, concessam, sed invalide, ob reticitam circumstan­
tiam necessario manifestandam, atque etiamnum occultam. Adhaec S.
Poenit. etiam est tribunal competens pro fidelibus rituum orientalium. ’
Denique ad S. Poenit. etiam recurri potest casu quo dispensatio facul­
tates ordinarias Maioris Poenitentiarii egreditur; hic quippe extraordi­
nariam potestatem a S. Sede impetrare potest.4
4. S. Congregatio dc Prop. Fide dispensationes pro utroque foro
procurat pro locis sibi subiectis (cfr. can 252), quamvis etiam in his
locis pro foro interno recurri possit ad S. Poenitcntiariam.
*. S. C. Consist. 21 lan. 1910 (A. A. S. iqio, p. 56). ----- *. Cfr. Arch, für
kath. Kirchcnrecht, 1922, S. 1 sq. —— ’. S. C. pro Eccl. orient. 26 lun. 1930 (A.
A. S. 1930, p. 394)· ----- 4· Aertnys-Damen, II, n. 787.

— 656 —
5. *5. Congregatio pro Ecclesia orientali « omnibus facultatibus poti­
tur, quas aliae Congregationes pro Ecclesiis ritus latini obtinent, inco­
lumi tamen iure Congregationis S. Officii ad normam can. 247» (can.
257, S 4
6. Casu, quo matrimonio obstat duplex impedimentum, publicum et
occultum (vel circumstantia occulta necessario manifestanda), duplex
supplica conficiatur, una pro impedimento publico ad Congr. de disc.
Sacram., altera ad S. Poenit., ut postea exponetur.
§ II. De potestate Ordinariorum locorum.
Praenot. Praeter Romanum Pontificem, nemo potest impedimenta
iuris ecclesiastici sive impedientia sive dirimentia abrogare, aut illis
derogare; item nec in eisdem dispensare, nisi iure communi vel speciali
induito a Sede Apostolica haec potestas concessa fuerit (can. 1040).
Porro :
804

I. Vi iuris communis Ordinarii locorum dispensare possunt, prout
sequitur :

1. Ordinarius loci dispensare potest in impedimentis dubiis dubio
facti, si agatur de impedimentis, in quibus Rom. Pont, dispensare solet
(can. 15). Hac facultate uti poterit quoad subditos ratione domicilii vel
quasi-domicilii ubivis degentes ; item quoad vagos in eius territorio actu
commorantes (can. 201 et 94).
2. Urgente mortis periculo, Ordinarii locorum possunt dispensare ad
consulendum conscientiae et, si casus ferat, legitimationi prolis: i° super
forma in matrimonii celebratione servanda ; 20 super omnibus impedi­
mentis iuris ecclesiastici, exceptis impedimentis sacri presbyteratus et
affinitatis in linea recta, consummato matrimonio; possunt autem dis­
pensare proprios subditos ubivis commorantes et omnes in proprio ter­
ritorio actu degentes; requiritur tamen, ut scandalum removeatur, atque
si dispensatio concedatur super cultus disparitate aut mixta religione,
consuetae cautiones ante dispensationem praestentur (can 1043). Dici­
tur:
a) Urgente mortis periculo. Non requiritur mortis articulus seu gra­
vissimum eius periculum, sed sufficit grave, i. e. tale quale requiritur ad
ministrandum viaticum. Neque refert, utrum periculum e morbo oriatur,
an ex alia causa immineat, puta e naufragio, ex operatione periculosa
subeunda. Denique sufficit, ut periculum immineat alterutri contrahenti,
sive ei qui impedimento astringitur sive alteri ‘. Non iam requiritur, ut
olim, impossibilitas adeundi S. Sedem; siquidem ista limitatio iam non
apponitur.
». S. Off. i Iui. 1891 (Collect, dc Prop. Fide. η. 1758).

— 657 —
b) Possunt dispensare ; atque quidem tam ad contrahendum quam ad
convalidandum matrimonium; nequeunt vero (vi iuris communis) matri­
monium in radice sanare (can. 1141).
c) Ad consulendum conscientiae et, si casus ferat, legitimationi prolis.
Itaque requiritur, ut aut conscientiae aut legitimationi prolis aut utrique
consuli possit. Sufficit causa alterutra seorsim sumpta, quod iam patet
ex verbis canonis: « et, si casus ferat, legitimationi prolis. » Dixi:
a)Aul conscientiae consuli possit; nimirum utriusque vel alterutrius partis.
Porro haec ratio ut plurimum obtinget, si nupturientes matrimonio mere civili
coniuncti sint vel saltem in concubinatu vivant. Pariter adest, si, esto neque
in concubinatu vivant neque mere civiliter coniuncti sint, tamen eiusmodi inter
cos malae relationes habeantur, ut separatio impossibilis vel difficilis evaserit.
Neque tamen ex eo deducendum, in casu sola peccata carnis esse attendenda ;
etenim ratio consulendi conscientiae etiam aliunde oriri potest, puta si speretur
fore ut moribundus, contracto matrimonio, odium in compartem vel compartis
consanguineos deponat, etc. * Immo iure dicitur, casum adesse quotiescumque per
se contracta sit obligatio nubendi — puta sponsalia contrahendo, seducendo alte­
ram partem sub promissione matrimonii — etiamsi per accidens obligatio
deessct. S. C. dc Sacr.3 declaravit, facultatem, quam d. 14 Maii 1909 concesserat,
non tantum de concubinariis valere, sed etiamsi alia adsit causa ad consulendum
conscientiae.
/?) Aut legitimationi prolis consuli possit Legitimationi sive in foro ecclesias­
tico, sive — addunt pauci — in solo foro civili. Prolis, 1. e. sive natae sive con­
ceptae tantum. Consuli possit; iam vero ex matrimonio contrahendo proles iam
concepta ct nondum nata nascitur legitima (can 1116); per dispensationem ab
impedimento consulitur proli natae, excepta adulterina vel sacrilega (can. 1031).
Sunt tamen, qui in casu neque adulterinam vel sacrilegam a legitimationc exclu­
dant.

d) Super forma et super omnibus impedimentis iuris ecclesiastici, tam
dirimentibus quam mere impedientibus, tam publicis quam occultis, atque
etiam multiplicibus, exceptis impedimentis sacri presbyteratus et affini­
tatis in linea recta, consummato matrimonio. Pariter dispensare nequeunt
in impedimentis, de quibus dubitatur, utrum necne iuris divini sint, i. e.
in consanguinitate in linea recta ultra primum gradum, et in consangui­
nitate in primo gradu lineae collateralis (p. 645). Adhaec :
a) Potestas collata respicit utrumque forum, seu dispensatio concessa
pro utroque foro valet (can. 203, § 3).
0) Potestas etiam sesc extendit ad vota v. g. non nubendi, virginitatis,
’. Cfr. S. C. de disc. Sacr. 14 Maii, 1919 (A. A. S. 1909. p. 1909) ct 16 Aug.
[909 (A. A. S. 1209, p. 656).
4. 16 Aug. >909 (A. A. S. 1909, p. 656).
’. Haec magis notamus ratione parochi, sacerdotis assistentis ad normam can
1098, n. 2, ct confcssarii, dc quibus mox sermo erit, quam ratione Ordinarii loci,
qui etiam in ordinariis adiunctis in picrisque votis potest dispensare.
W. M. T. Μ. II.

42

- 65S —
castitatis perfectae etc., quamvis etiam iuris divini impedimenta sint,
fundata tamen in actu humano. Ratio est, quia ipsamet Ecclesia potes­
tatem in vota habet, eamque in hisce adiunctis contulisse censetur.
Votum sollemne qua dirimens iuris mere ecclesiastici est.
γ) Denique potestas etiam sese extendit ad sponsalia, quia Ecclesia
in hisce adiunctis non immerito praesumitur moribundo consuluisse, qua­
tenus prudenter ei consulere potest; quo posito, rationabiliter affirma­
tur, etiam potestatem, quam Ecclesia in sponsalia habet, collatam esse.
Ceterum sponsalia in posita hypothesi passim non obligant, quia ut plu­
rimum altera pars praesumi potest cedere iure suo.
e) Proprios subditos ubivis commorantes, i. e. subditos ratione sive
domicilii sive quasi-domicilii.
f) Et omnes in proprio territorio actu degentes, sive vagas sive pere­
grinas.
Si nupturientes sunt diversae dioecesis, et agitur de impedimento
utrique communi, ut de consanguinitate, sufficit ut alterutra pars dis­
pensanti subdatur ratione domicilii vel quasi-domicilii aut in dispensan­
tis territorio commoretur (S. Alf. VI, 1142). *
g) Scandalum removeatur ; quae circumstantiam tantum concedendae
dispensationis involvunt, ideoque non censentur requiri ad valorem.
h) Consuetae cautiones ante dispensationem praestentur, si dispen­
satio concedatur super cultus disparitate aut mixta religione. Cautiones
autem ad valorem dispensationis requiruntur (p. 606).
Quid, si pars acatholica renuat praestare cautiones?
Resp. Dispensatio ab impedimento exclusa videtur, spectatis, praeter
tenorem can. 1043, eis, quae notavimus p. 605 ; non autem recursus
ad epikiam ; qua admissa, si pars catholica promittat, se universae proli
catholice educandae pro viribus esse provisuram, licet, praetermissis
cautionibus partis acatholicae, ad matrimonium procedere Ita salvo me­
liori.
805 3- Quoties impedimentum detegatur, cum iam omnia sunt parata ad
nuptias, Ordinarii locorum possunt dispensare, positis ponendis, super
omnibus impedimentis, de quibus in can. 1043, easdem personas et sub
eisdem clausulis, de quibus in can. cit. (can. 1045, § τ). Dicitur:
a) Quoties impedimentum detegatur, cum iam omnia sunt parata
ad nuptias. Intelliguntur nuptiae ecclesiasticae, celebrandae ad normam
Iuris ecclesiastici, praemissis publicationibus, examine sponsorum etc.;
non autem nuptiae civiles vel coram ministello a«catholico ineundae. Cete­
rum non requiritur, ut impedimentum ante omnino ignotum fuerit, sed
’ S. C. de Prop. Fid 9 Sept. 1861 (Collect, η. 1222).

fl

— 659 —
sufficit, ut tum primum ad notitiam parochi aut Ordinarii delatum sit.
Nec deficit potestas dispensandi casu, quo nupturientes mala fide impe­
dimentum reticuerint, etiam ad facilius obtinendam dispensationem in
ultimo momento. Finis enim legis non est solum bonum nupturientium,
verum etiam evitatio gravis mali publici.
b) Possunt dispensare ; atque quidem tam ad contrahendum quam,
ut can. 1045, § 2 statuit, ad convalidandum matrimonium.
c) Positis ponendis; scilicet requiritur, ut matrimonium sine probabili
gravis mali periculo non possit differri, usque dum a S. Sede dispensatio
obtineatur. Dicitur :
a) Gravis mali; intclligitur autem malum cuiuscumque generis: infa­
mia, scandalum matrimonii mere civilis, impossibilitas obtinendi separa­
tionem, si agitur de concubinariis, etc.
/9 Usque dum a S. Sede dispensatio obtineatur ; quocirca recolas, non
esse obligationem recurrendi per telegraphum vel telephonium/ aut uten­
di automobili vel aeroplano, tempus autem aptum haberi posse pro Ita­
lia circiter 15 dies, pro aliis regionibus Europae 20-30. pro regionibus
ultra-marinis 40-50 dies.
d) Super omnibus impedimentis de quibus in can. 1043 (p. 657). Dis­
putatur, num etiam super forma possint dispensare. Alii negant, tum
quia clandestinitas a Codice non annumeratur inter impedimenta; tum
quia praecedentes canones (1043 et IO44) formam ab impedimentis dis­
tinguunt. Alii affirmant; primum quia clandestinitas olim impedimentis
accensebatur ; deinde quia can. 1045 non videtur esse nisi applicatio can.
81, vi cuius Ordinarius potest dispensare ab omnibus legibus ecclesias­
ticis, ubi difficilis est recursus ad S. Sedem et simul in mora est pericu­
lum gravis damni, modo agatur de dispensatione, quae a S. Sede concedi
solet. Haec sententia satis probabilis est, ideoque saltem supplet Ecclesia.
e) Easdem personas, dc quibus can. 1043, i. e. tam proprios subditos
ubivis commorantes, quam omnes in proprio territorio actu degentes.
Quoad posteriores disputatur quidem de peregrinis; sed satis probabiliter
affirmatur, quia potestas videtur respicere omnes, quorum matrimonio
Ordinarius valide assistit ; eo magis quod in posita hypothesi nuptiae
instant. Atqui valide assistit matrimonio peregrinorum.
f) Sub eisdem clausulis, de quibus can. 1043, ’· e· requiritur ut scan­
dalum removeatur, utque cautiones praestentur, si dispensatio conceda­
tur super cultus disparitate aut mixta religione (p. 658).
’. P. C. i Mart. 1921 (A. A. S. 1921, p. 178). ----- ’. Secret. Stat. 16 Dec. 1891 ;
S. Off. 14 Aug. 1892; P. C. 12 Nov. 1922 (A. A. S. 1922, p. 662).

— 66ο —

4· In ordinariis adiu netis Ordinarius loci vi iuris communis:
a) Potest dispensare in impedimento voti non reservati, dummodo
dispensatio ne laedat ius aliis quaesitum (can. 1313). Iam vero vota non
reservata impedientia matrimonium sunt : votum virginitatis, non nu­
bendi, suscipiendi ordines sacros et amplectendi statum religiosum
(can. 1058, § 1); item votum privatum perfectae castitatis et votum
ingrediendi in religionem votorum sollemnium, quae non fuerint emis­
sa èt absolute èt post completum decimum octavum aetatis annum
(can. 1309). Loci autem Ordinarius hac facultate uti potest quoad subdi­
tos ubivis degentes, et quoad peregrinos et vagos actu in eius territorio
comn-forantes (can. 1313, n. 1, coli. 94, § 2 et 201, § 3).
b) Potest dispensare ex quadam epikia — sed solum quatenus neces­
sarium est — in votis privatis reservatis, « si non sit facilis accessus ad
Papam, et in mora sit periculum gravis damni ; vel spiritualis, prout vio­
lationis voti, scandali, rixarum aut alius peccati ; vel periculum tempo­
ralis proprii aut alieni, nimirum gravis infamiae mulieris, et similium»
(S. Alf. III, 258; cfr. can. 81). Diximus quaternis necessarium est; hinc
« si dispensetur cum adstricto voto castitatis, ut nubat cum aliqua ad
reparandum eius honorem, nequit ille cum alia nubere » (S. Alf. 1. c.).
Vota autem privata Sedi Apostolicae reservata sunt tantummodo votum
perfectae ac perpetuae castitatis, et votum ingrediendi in religionem
votorum sollemnium, quae emissa fuerint absolute et post completum
decimum octavum aetatis annum (can. 1309). Potestas autem sese exten­
dit ad eosdem, quos sub a) designavimus.

806

H. Vi specialium indultorum quid possint Ordinarii locorum, e te­
nore ipsorum indultorum sive generalium sive particularium eruatur.
Indulta generalia conceduntur pro foro interno per pagellam S. Poenitentiariae, quae generatim sunt ad quinquennium : pro foro externo a
S. Off. pro mixta religione, disparitate cultus et sanatione in radice;
pro aliis impedimentis a S. Congr. Consistoriali, vel mediante S. Congr.
de Prop. Fide pro huius subiectis.
Queer, num Ordinarius loci possit facultates alteri delegare, sive in toto sive
in parte, sive habitualiter sive ad actum.
*.
Rest
1: Certo potest delegare facultates, induitis specialibus, sive generalibus
sive particularibus concessas, nisi electa fuerit industria personae aut subdclcgatio prohibita (can. 199, § 2).
Rcs[>. 2: Disputatur quoad facultates iuris communis. Alii negant, quia dictae
facultates, utpote non promanantes cx natura officii, non sunt formaliter officio
annexae, ideoque non ordinariae, sed a iure delegatae. Sed affirmandum videtur,
quia, spectato can. 197, § i, sufficit, ut facultas ipso iure officio annexa sit,
sive dicatur promanarc sive dicatur non promanare ex natura officii. Atqui
facultates, de quibus agitur, ipso iure officio annectuntur. Saltem supplet Ecclesia.

— 661 —

§ III. De potestate parochi et sacerdotis
assistentis matrimonio ad normam canonis 1098, n. 2. *
I. Urgente mortis periculo, tum parochus, tum sacerdos, qui matri- 807
inonio ad normam can. 1098, n. 2, assistit, possunt dispensare, positis
ponendis, super forma et omnibus impedimentis, de quibus in can. 1043;
possunt dispensare, inquam : parochus proprios subditos ubique commo­
rantes ct omnes in proprio territorio actu degentes ; sacerdos assistens
eos, quorum matrimonio assistit ; ab utroque tamen servatis servandis
(can. 1044). Dicitur:
1. Possunt dispensare, atque quidem tam ad contrahendum quam ad
convalidandum matrimonium.
2. Positis ponendis; scilicet requiritur ut ne loci Ordinarius quidem
adiri possit. Si Vicarius Generalis possit adiri. hoc faciendum est, quia
venit nomine loci Ordinarii. Si alius adsit vel adiri possit delegatus ab
Ordinario, qui possit dispensare, non tenentur ad eum recurrere, quia
non est Ordinarius loci.
3. Ab utroque tamen servatis servandis, i. e. possunt dispensare, re­
moto scandalo et praestitis cautionibus, si dispensatio concedatur super
cultus disparitate aut mixta religione (p. 658).
Nota. Parochus aut sacerdos assistens dispensat pro foro tam externo quam
interno.
Si impedimentum publicum est, dispensatio publice concedatur, i. e. saltem
coram testibus, nisi concedatur super forma; et tunc parochus aut sacerdos
assistens de concessa dispensatione Ordinarium loci statim certiorem faciat ;
caque adnotetur in libro matrimoniorum (can. 1046).
Si impedimentum occultum est, parochus aut sacerdos assistens dispensant in
foro interno non sacramcntali ; atque concessa dispensatio adnotetur in secreto
libro matrimoniorum, servato in curia episcopali, nec alia dispensatio pro foro
externo est necessaria, etsi postea occultum impedimentum publicum evaserit
(can. 1047).

II. Quoties impedimentum detegatur, cum iam omnia sunt parata
ad nuptias, parochus, itemque sacerdos assistens matrimonio ad normam
can. 1098, n. 2, possunt dispensare, positis ponendis, super omnibus im­
pedimentis, dc quibus in can. 1043, se^ solum pro casibus occultis; pos­
sunt dispensare, inquam, easdem personas, dc quibus can 1044, ab utro­
que tamen servatis servandis (can. 1045, § 3> co^· IQ45· § 1 et 2).
i. Possunt dispensare, tam ad contrahendum quam ad convalidandum
matrimonium (can. 1045, § 3» co^· IO45· § 2)·
’. Sermo est de casibus, quibus matrimonium coram solis testibus contrahi
potest (n. 738 sq.).

--- 602 ---

2. Positis ponendis; scilicet requiritur, ut matrimonium sine probabili
gravis mali periculo non possit differri, et Ordinarius loci aut adiri ne­
queat, aut adiri nequeat sine periculo violationis secreti.
3. Super omnibus impedimentis, de quibus in can. 1043; item satis
probabiliter super forma (p. 657).
4. Sed solum pro casibus occultis. Per casus autem occultos intelligunlur casus, in quibus impedimentum, qualiscumque naturae sit, saltem
facto occultum est. '
5. Ab utroque tamen servatis servandis, i. e. possunt dispensare, re­
moto scandalo et praestitis cautionibus, si dispensatio concedatur super
cultus disparitate aut mixta religione (p. 658).
Nota. Parochus aut sacerdos assistens dispensat pro foro tam externo quam
interno. Cum vero agatur dc casibus occultis, dispensatio concedatur in foro
interno non sacramentali ; atque concessa dispensatio annotetur in secreto libro
matrimoniorum, servato in curia episcopali, nec alia dispensatio pro foro externo
est necessaria, etsi postea occultum impedimentum publicum evaserit (can. 1047).
Quaer. 1, num sacerdos a parocho delegatus ad assistendum matrimonio habeat
eandem ac ipse parochus dispensandi facultatem.
Resp.: Alii affirmant, quia delegatus quasi personam induit delegantis, ideoque
in hisce adiunctis ipsi eadem potestas praesumitur concessa. Alii melius negant,
quia canones 1044 et 1045 de co silent, quin etiam implicite cum excludunt, deter­
minando, cui facultas dispensandi conceditur. Practice parochus, delegando ali­
quem ad assistentium, ad cautelam facultatem dispensandi ipsi concedat.
Quaer. 2. num parochus possit facultatem suam alteri delegare.
Resp.; Ali: negant, quia dicta facultas non promanat cx ipso officio, ideoque
ipsi non est formalitcr annexa, sed est delegata a iure. Sed affirmandum vide­
tur, quia, spectato can. 197, § 1, ad potestatem ordinariam sufficit, ut facultas
ipso iure officio annexa sit, sive ex co promanct sive non promanct ex eo. Sal­
tem supplet Ecclesia.
Quaer 3, num sacerdos assistens ad normam can. 1098, n. 2 facultatem suam
alteri possit delegare.
Resp.: Negandum est, quia ut talis caret officio, ideoque habet tantum potes­
tatem delegatam ; et quia a iure delegatur, non potest subdclcgare.
Ceterum ciusmodi facultas delegandi ipsi non usu veniret, quia etiam alius
sacerdos ita assistens ex iure facultatem recipit; quae etiam valent dc confes­
sario.

§ IV. De potestate confessarii.
808 Confessarius satis probabiliter eadem dispensandi potestate gaudet ac
parochus et sacerdos assistens matrimonio ad normam can. 1098, n. 2.
Ratio desumitur ex eo quod can. 1044 edicit : « Eadem dispensandi fa­
cultate pollet, tum parochus, tum sacerdos qui matrimonio, ad normam
can. 1098, n. 2, assistit, tum confessarius ». Et can. 1045, § 3: « In eisI’ C 28 Dee. 1927. ad III (A. A. S. 1928. p. 6t).

— 663 —

deni rerum adiunctis, eadem facultate gaudeant omnes de quibus in
can. 1044. » Secundum hanc igitur sententiam confessarium inter et pa­
rochum et sacerdotem assistentem id unum discrimen habetur, quod con­
fessarius in solo foro interno eoque sacramentali dispensare potest (can.
1044). Haec sententia ob rationem allatam saltem probabilis est proba­
bilitate iuris, ideoque, supplente Ecclesia, practice tuta. Observes tamen :
1. Dispensatio concessa in foro interno sacramentali non valet pro foro exter­
no, etiamsi forte impedimentum publicum evadat. Hinc:

2.

Si impedimentum facto publicum est; item si natura publicum, facto \ero
occultum esi, sed timetur divulgatio, confessarius curet, ut poenitens petat
dispensationem pro foro externo, ideoque ad parochum vel eius delegatum
recurrat, nisi ipsemet confessarius aliqua ratione totum negotium componere
possit, puta manifestationem impedimenti extra confessionem petendo: quo facto,
poterit ipsum dispensare sive ut parochus, sive, petita delegatione, ut delegatus
a parocho, sive pro adiunctis ut sacerdos assistens ad normam can. 1098, n. 2.

3. Si impedimentum facto occultum est, nec timetur divulgatio, confessarius
saltem efficiat, ut. poenitens permittat certiorationem Ordinarii et annotationem
matrimonii in libro secreto, in curia episcopali servato. Praestat vero totum ne­
gotium componere, ut sub 2 dictum est.
4. Denique confessarius nequit facultatem suam alteri delegare, quia ut talis
caret officio canonico, ideoque potestate ordinaria, ut dictum est de sacerdote
assistente ad normam can. 1098, n. 2.

SCHOLION.
Notanda quoad potestatem dispensandi.

1. Quoad interpretationem potestatis. 1. Potestas dispensandi ordt- 809
naria et ad universitatem negotiorum delegata, late interpretanda est ;
alia quaelibet stricte (can. 50, 66, § 1. 200. §1).
2. Cui delegata potestas est, ea quoque intelliguntur concessa, sine
quibus eadem exerceri non posset (can. 200. § 1) ; quare in facultate
dispensandi includitur etiam potestas absolvendi a poenis ecclesiasticis,
si quae forte obstent, sed ad effectum dumtaxat dispensationis conse­
quendae (can. 66, § 3). Attamen, lata sententia declaratoria vel condemnatoria, excommunicatus, personaliter interdictus vel suspensus nequit
gratiam ullam pontificiam valide consequi, nisi in pontificio rescripto
mentio de excommunicatione fiat (can. 2265, § 2, 2275, 30. 2283 Y
3. In matrimoniis sive contractis sive contrahendis, qui gaudet induito
generali dispensandi super certo quodam impedimento, potest, nisi in
ipso induito aliud expresse praescribatur, super eo dispensare etiamsi
idem impedimentum multiplex sit (can. 1049, § 1).
4. Qui habet indultum generale dispensandi super pluribus diversae

speciei impedimentis, sive dirimentibus sive impedientibus, potest dis­
pensare super iisdem impedimentis, etiam publicis, in uno eodemque
casu occurrentibus (can. 1049, § 2)·

II. Quoad usum potestatis. 1. Potestas collata pro foro interno exer­
ceri potest etiam in foro interno extra-sacramcntali, nisi sacramentale
exigatur (can. 202, § 2).
2. Si forum, pro quo potestas data est, expressum non fuerit, potestas
intelligitur concessa pro utroque foro, nisi ex ipsa rei natura aliud con­
stet (can. 202, § 3).
3. Si quando cum impedimento seu impedimentis publicis super qui­
bus ex induito dispensare quis potest, concurrat aliud impedimentum
super quo dispensare nequeat, pro omnibus Sedes Apostolica adiri debet ;
si tamen impedimentum seu impedimenta super quibus dispensare potest,
comperiantur post impetratam a Sancta Sede dispensationem, suis fa­
cultatibus uti poterit (can. 1050).
4. Si petitio dispensationis ad Sanctam Sedem missa sit, Ordinarii lo­
corum suis facultatibus, si quas habeant, ne utantur (can. 1048), nisi ex
gravi urgentique causa ; et hoc in casu statim Superiorem de re mo­
neant (can. 204, § 2).
5. Si Ordinarius dispensat ex induito /Ipostolico, omnes regulas obser­
vet, quas Curia Romana observare consuevit. '
6. Qui ex potestate a Sede Apostolica delegata dispensationem conce­
dunt, in eadem expressam pontificii indulti mentionem faciant (can.
IOS?)·
7. Nisi aliud ferat S. Poenitentiariae rescriptum, dispensatio in foro
interno non sacramentali concessa super impedimento occulto, adnotetur
in libro diligenter in secreto Curiae archivo de quo in can. 379 asser­
vando (can. 1047).
III. Quoad forum, pro quo valet dispensatio. Dispensatio concessa
pro foro externo valet quoque pro interno; non autem c converso (cfr.
can. 202. § 1). Attamen can. 1047 Post ver^a modo citata, « Nisi aliud
ferat S. Poenitentiariae rescriptum, dispensatio in foro interno non
sacramentali concessa super impedimento occulto, adnotetur in libro
diligenter in secreto Curiae archivo de quo in can. 379 asservando » ;
post haec verba, inquam, ita pergit : » nec alia dispensatio pro foro ex­
terno est necessaria, etsi postea occultum impedimentum publicum eva­
serit ; sed est necessaria, si dispensatio concessa fuerat tantum in foro
interno sacramentali. »
1 S. Poenit

1 lun. 1858.

- 66.5 —

IV. Quoad cessationem potestatis. Nisi in carum concessione electa
fuerit industria personae aut aliud expresse cautum sit, facultates habi­
tuales, Episcopo aliisvc de quibus in can. 198, § 1 ab Apostolica Sede
concessae, non evanescunt, resoluto iure Ordinarii cui concessa sunt,
etiamsi ipse eas exsequi coeperit, sed transeunt ad Ordinarios qui ipsi
in regimine succedunt (can. 66, § 2). Addit can. cit.: Item concessae
Episcopo competunt quoque Vicario Generali.
Arti culus II.
De causis dispensandi.
I. Notio. Causa dispensandi generatim sumpta est ratio, quae supe- 810
riorem movet ad dispensandum. Causa autem canonica est, quae ab ipso
iure sive scripto sive consuetudinario agnita est.

II. Necessitas causae. Dispensatio sine iusta causa — utut ab ipso
legislatore — concessa semper illicita, atque, si ab inferiore conceditur,
etiam invalida est (can. 84, § 1).
III. Divisio causarum. Causae dividuntur:
1. In canonicas et non canonicas, prout tanquam verae causae legitime
agnitae sunt, vel non sunt agnitae, quamvis forte ad dispensandum im­
pellere possint.
2. In finales et imfulsivas. Finales sunt, quae ex se sufficiunt seu
quae efficaciter movent superiorem, et sine quibus dispensatio aut nulla­
tenus aut in alia forma seu sub quibusdam conditionibus et limitationibus
concederetur. Impulsivae sunt, quae ex se non sufficiunt, et sine quibus
dispensatio tamen, et quidem in eadem forma, concederetur.
3. In honestas et infamantes, prout non nituntur vel nituntur delicto
aut saltem diffamatione nupturientium.

IV. Enumeratio et expositio causarum maxime continentur Instr. 811
S. C. de Prop. Fide.1 Sunt autem praecipuae :
i. «Angustia loci sive absoluta, sive relativa (ratione tantum oratri­
cis), cum scilicet in loco originis vel etiam domicilii cognatio feminae ita
sit propagata, ut alium paris conditionis, cui nubat, invenire nequeat, nisi
consanguineum vel affinem, patriam vero deserere ei sit durum. »
Porro :
a) Locus oratricis sit angustus. Hinc causa haec nequit allegari simpliciter, si
solum exsistat ex parte viri. Praeterea oratrix debet esse honesta, etsi forte sit
pauper vel inferioris conditionis.
’.9 Maii, 1877 (Collect. 1470); Instruet, laudata 16 causas enumerat; 28 vero
causas recenset elenchus, qui continetur documento inscripto: < Formulae Apost
Datariae pro matrim. itissu F.m. Card. Caietani Aloisi Masella reformatae ».

— 666 —
b) Locus non intelligitur paroecia vel communitas civilis, sed quaelibet agglomeratio habitantium (urbs, suburbium, oppidum, pagus, vicus), ab aliis vicinis
agglomerationibus satis distincta, ita ut unus locus plures paroecias, una paroecia
plura Joca continere possit. Quodsi agglomeratio nomine et facto a vicinis dis­
tincta sit, non officit quod ab aliis parum distat. Secus — ut si agitur dc subur­
bio — requiritur, ut viginti circiter minutis ab urbe vel pago distet.1 Adliacc
in distantia computanda etiam ratio habenda est difficultatis viarum
c) Locus censetur angustus, quando non continet ultra 1500 incolas2 catho­
licos. Scilicet infideles, haeretici et schismatici non computantur; computari vero
debent catholici impii et increduli. Quodsi locus amplior sit, sed femina ob
altiorcs qualitates nequit facile virum paris conditionis obtinere, angustia loci
non quidem simplicter allegetur, sed exprimatur ipsa ista altior qualitas, addito
numero approximativo virorum eiusdem qualitatis in loco habitantium.
d) Sufficit, ut angustus sit locus originis vel domicilii. Si imus ab altero differt
ct uterque angustus est, item si locus sponsi est idem ac locus sponsae vel saltem
angustus, id utiliter exprimitur. Non sufficit si locus quasi-domicilii est angustus
et oratrix simul alibi domicilium habet ; quando vero alibi domicilium non habet,
aut alibi domicilium habens in eo non habitat, potest sufficere, si habitatio in
loco quasi-domicilii est notabilis et satis firma: exprimatur igitur in supplica
haec angustia loci quasi-domicilii, facta mentione domicilii.
e) Requiritur, ut femina in loco (originis vel domicilii) alium paris conditio­
nis invenire nequeat. Dicitur 1" ύι loco, ita ut causa subsistat, etiamsi vir ex
alio loco haberi possit ; 2“ alium ('aris conditionis ; quod inlelligatur late, de
statu, aetate, divitiis, mente religiosa, moribus etc. 3" invenire nequeat. Sufficit,
ut nunc a nemine paris conditionis rogetur, etiamsi antea rogata fuerit. Quodsi
unus tantum altcrve paris conditionis sese offerat, S. Sedes facile dispensabit,
quamvis causa non exsistat simpliciter.

2. « Aetas feminae superadulta, si scii, vigesimum quartum aetatis
annum iam egressa hactenus virum paris conditionis, cui nubere possit,
non invenit. Haec vero causa non suffragatur viduae quae ad alias
nuptias convolare cupiat. »
a) Oratrix non sit vidua (cfr. tamen causa 5a).
b) Requiritur, ut tempore quo dispensatio conceditur, annum 24™ compleverit.
Si solum attigerit, causa qua talis non subsistit ; sed potest tamen S. Sedes ex
benignitate dispensare. Si aetatem requisitam notabiliter excedat, id exprimatur,
quo facilius dispensatio concedatur. Aliqui tamen censent, aetatem supra annum
4Om non constituere causam, quae per se sufficiat.
c) Quod oratrix alium virum paris conditionis invenire potuerit, iam non
impedit, quominus causa allegetur. ’

3. « Deficientia aut impotentia dotis; si nempe femina non habet actu
tantam dotem, ut extraneo aequalis conditionis, qui neque consanguineus
neque affinis sit, nubere possit in proprio loco, in quo commoratur. Quae
* S Datar. ad. S. C. C. 8 Mart. 1884; cfr. S. C. C. 8 Iui. 1876 --- \ S. Data­
ria, 30 Aug. 1847; 8 Mart. 1884. ----- S. Poenit. 5 April. 1902.

— 667 —

causa magis urget, si mulier penitus indotata exsistat, et consanguineus
vel affinis eam in uxorem ducere aut etiam convenienter ex integro
dotare paratus sit. »
4. « Lites super successione bonorum iam exortae, vel carundem grave
ct imminens periculum. Si mulier gravem litem super successione bono­
rum magni momenti sustineat, neque adest alius, qui litem huiusmodi in
se suscipiat, propriisque expensis prosequatur, praeter illum, qui eam in
uxorem ducere cupit, dispensatio concedi solet ; interest enim reipublicae,
ut lites exstinguantur. Huic proxime accedit alia causa, scii, dos litibus
involuta, cum nimirum mulier alio destituta est viro, cuius ope bona
sua recuperare valeat. (Verum huiusmodi causa nonnisi pro remotio­
ribus gradibus sufficit.) »
5. « Paupertas viduae, quae numerosa prole sit onerata, et vir eam
alere pollicetur. Sed quandoque remedio dispensationis succurritur vi­
duae ea tantum de causa, quod iunior sit, atque in periculo incontinen­
tiae versetur. »
a) Si liberi plures sunt et iuniores, praestat numerum et aetatem exprimere,
quo facilius dispensatio obtineatur. Si vidua est infirma, iunior, parentibus orbata
etc., ea ab eandem rationem aperiantur.
b) Quando vidua non est onerosa prole onerata, causa haec non exsistit. Atta­
men si iunior est (30 ann.) aut aetate quidem provectior, sed in incontinentiae
periculo versatur, spes dispensationis obtinendae non deest. Neque deest, si agi­
tur de viduo, etiam unicam tantum prolem habente.

6. « Bonum pacis; quo nomine veniunt non tantum foedera inter
regna et principes, sed etiam exstinctio gravium inimicitiarum, rixarum
et odiorum civilium. Haec causa adducitur vel ad exstinguendas graves
inimicitias, quae inter contrahentium consanguineos vel affines ortae
sunt, quaeque matrimonii celebratione omnino componerentur: vel quan­
do inter contrahentium consanguineos vel affines inimicitiae graves vi­
guerint, et, licet pax inter ipsos inita iam sit, celebratio tamen matrimo­
nii ad ipsius pacis confirmationem maxime conduceret. »
a) Nomine biifnicitiarum etiam comprehendi possunt lites graviores.
b) Intelliguntur inimicitiae ct lites ortae aliunde quam cx causa matrimonii
intenti. Attamen etiam evitatio inimicitiarum vel litium praevisarum et matri­
monio praecavendarum allegari potest.

7. « .Mimia, suspecta, periculosa familiaritas, necnon cohabitatio sub
eodem tecto, quae facile impediri non possit. »
Haec non ita intelligenda videntur, ut familiaritas vel cohabitatio pe­
riculosa. quae non sit suspecta, non censeatur causa petendi dispensa-

— 668 —

tionem ; eo magis quod secus haec septima causa non satis distinguitur
a causa nona. Prior maxime periculo peccandi niti videtur, altera in
infamia fundatur.
8. « Copula cum consanguinea vel affini vel alia persona impedimento
laborante praehabita, et praegnantia ideoque légitimât™ prolis, ut nempe
consulatur bono prolis ipsius, et honori mulieris, quae secus innupta ma­
neret. Haec profecto una est ex urgentioribus causis. »
a) Hacc passim intelliguntur de copula publica vel brevi divulganda. Attamen
etiam copula occulta allegari potest, si mulieris intersit nubere viro, quocum
copulam habuit, puta ob ulteriora pcricùla incontinentiae vel iurgia inter orato­
rum familias praecavenda.
b) Dicitur < quae secus innupta maneret : » addi potest : vel virum paris
conditionis non obtineret.

9. « Infamia mulieris ex suspicione orta, quod illa, suo consanguineo
aut affini nimis familiaris, cognita sit ab eodem, licet suspicio sit falsa;
cum nempe, nisi matrimonium contrahatur, mulier graviter diffamata
vel innupta maneret, vel disparis conditionis viro nubere deberet, aut
gravia damna orirentur ».

10. « Revalidatio matrimonii, quod bona fide et publice, servata... forma, contracta est; quia eius dissolutio vix fieri potest sine publico scan­
dalo et gravi damno, praesertim feminae. At si mala fide sponsi nuptias
inierunt, gratiam dispensationis minime merentur, sic disponente Cone.
Trid. »
a) Dicitur bona fide, scilicet saltem ex alterutra parte. »
b) Hodiedum in casu malae fidei facilius quam olim dispensatio con­
ceditur.

n. « Periculum matrimonii mixti, vel coram acatholico ministro cele­
brandi. Quando periculum adest, quod volentes matrimonium in aliquo
etiam ex maioribus gradibus contrahere, ex denegatione dispensationis
ad ministrum acatholicum accedant pro nuptiis celebrandis, spreta Eccle­
siae auctoritate, iusta invenitur causa dispensandi, quia adest non modo
gravissimum fidelium scandalum, sed etiam timor perversionis et defec­
tionis a fide taliter agentium et matrimonii impedimenta contemnentium,maxime in regionibus, ubi haereses impune grassantur. » Item dispen­
satio concedi potest « iis catholicis, qui nullum aliud praetexunt motivum quam vesanum amorem, et simul praevideatur, dispensatione dene­
gata. eos coram iudice infideli coniugium inituros... Tantundem dicen­
dum de periculo, quod pars catholica cum acatholica matrimonium cele­
brare audeat. »

— Ut) —

zXgitur de periculo peculiari — puta spectata indole nupturientium —
non de communi tantum, quod exsurgit ex eo quod alicubi multi sunt
haeretici multaque matrimonia mixta iam contracta. Attamen periculum
commune potest esse causa impulsiva. Indicetur, unde exsistentia peri­
culi deducatur.
12. « Periculum incestuosi concubitus. Ex superius memorata instruc­
tione anni 1822 elucet, dispensationis remedium, ne quis in concubinatu
sordescat cum publico scandalo atque evidenti aeternae salutis discri­
mine, adhibendum esse. »
13. « Periculum matrimonii civilis. Ex dictis consequitur, probabile
periculum, quod illi, qui dispensationem petunt, ea non obtenta, matri­
monium dumtaxat civile, ut aiunt, celebraturi sint, esse legitimam dis­
pensandi causam. »
14. « Remotio gravium scandalorum »; quo nomine non solum pecca­
ta luxuriae, verum etiam alia, ut odia etc. comprehenduntur.
15. « Cessatio publici concubinatus».
16. « Excellentia meritorum, cum aliquis aut contra fidei catholicae
hostes dimicatione, aut liberalitate erga Ecclesiam, aut doctrina, virtute
aliove modo de religione sit optime meritus. »
a) Intelliguntur merita magna, quorum species indicanda est. Ad dubium,
utrum causa legitima et sufficiens, in aliarum defectu, haberi possit... oblatio ali­
cuius eleemosynae in favorem pauperum ct ecclesiae? > S. C. de Prop. Fide,
i April. 1816, respondit: Negative. Ceterum etiam merita progenitorum allegari
possunt: immo etiam extranei sua merita prodere possunt, ut dispensationem
pro cliente obtineant.
b) Huc referri potest casus, quo oratores nobiles aut saltem familiae valde
honestae, nullam causam canonicam allegare valentes aut volentes, simpliciter
allegant suum statum et familiae qualitatem, petentes ut secum dispensetur « ex
certis rationabilibus causis animum suum moventibus. Quando huiusmodi oratoribus dispensatio (quae ob defectum alicuius causae expressae vocatur < sine
causa ») conceditur, imponitur cis maior quaedam compositio pecuniaria, in
pios usus a S. Pontifice impendenda. Non potest tamen dispensatio hoc modo
peti a S. Pocnitentiaria, neque ab Episcopo, quamvis hic delegatis facultatibus
sit munitus. ’

Instr. cit. hisce concluditur: « Hae sunt communiores potioresque
causae, quae ad matrimoniales dispensationes impetrandas adduci solent :
de quibus copiose agunt theologi ac sacrorum canonum interpretes. »
Sunt igitur etiam aliae causae, quarum aliae minus communes sunt,
aliae minus valentes quidem, sed tamen impulsivae censentur, immo
simul sumptae sufficere possunt.
’. Vlaming II, n. 438.
9

— 6/0 —

Causae minus communes sunt v. g. dignitas regia ; prerogativa princi­
palis; conservatio familiae illustris in eodem sanguine; conservatio bo­
norum in eadem familia illustri. Etenim boni publici interest, ne familia
illustris intereat vel a statu suo decidat. '
Causae minus valentes, at impulsivae tamen sunt v. g. conservatio bo­
norum in familia non-illustri ; orbitas puellae i. e. puella alterutro vel
utroque parente orbata; puella, quae cum consanguineo contrahens, sub­
venire posset parentibus pauperibus vel infirmis; puella quae propter
deformitatem, infirmitatem physicam, illegitimam nativitatem, vel fami­
liae suae infamationem virum sibi non coniunctum vix inveniat; condi­
tio pupillae i. e. puellae, cuius interest ut viro sibi coniuncto nubat;
angustia loci vel patrimonii insufficientia quoad virum; aetas super­
adulta quoad viduam ; notabilis fortunae melioratio quoad puellam caeteroquin sufficienter dotatam; oratorum parentes praeter oratorem vel
oratricem adhuc pluribus aliis prolibus gravati ; mixtio bonorum seu
incommoda quae sequerentur bonorum hucusque mixtorum divisionem;
bona oratorum confinia; vehemens desiderium parentum; specialis inter
oratores conditionis aequalitas; nuptiae cum impedimenti ignorantia iam
paratae. ’

812

V. Causa requisita ad dispensationem. Gencratim facilius dispensa­
tur in affinitate quam in consanguinitate, facilius in publica honestate
quam in affinitate. Ceterum:
1. Causam gravissimam vel plures causas graves requirunt: aetas
iure ecclesiastico requisita; crimen utroque vel alterutro machinante;
gradus consanguinitatis, cui primus admixtus est; primus gradus affi­
nitatis in linea transversa. ’
2. Causae minus graves immo quaelibet ex causis canonicis sufficit
pro impedimentis gradus minoris quae sunt: i° Consanguinitas in tertio
gradu lineae collateralis: 2° affinitas in secundo gradu lineae collatera­
lis; 3° publica honestas in secundo gradu; 4“ cognatio spiritualis; 50
crimen ex adulterio cum promissione matrimonii vel attentatione matri­
monii etiam per civilem tantum actum (can. 1042, § 1).
Omnia impedimenta hic non recensita gradus maioris sunt, tam diri­
mentia quam mere impedientia ; et cum nullum impedimentum impediens
inter impedimenta gradus minoris annumeretur, omnia gradus maioris
sunt (cfr. can. 1042. § 3).
Plures quidem auctores censent, distinctionem inter impedimenta gra­
dus maioris et gradus minoris solis impedimentis dirimentibus esse ap­
plicandam. Id autem parum probatur, cum totum caput, ad quod perti­
net can. 1042, de impedimentis in genere agat.
‘. Pompen, n. 50.

1 Vi.AMlNG, II, n. 439.----- ’. Vlaming, II, n. 440.

— 671 —

3- Causam ijravcm requirunt cetera impedimenta.
Nata. Suadendum, ut qui dispensationem petat, omnes causas, quae
pro dispensatione concedenda militant, exponat.

Articulus 111.
De petitione dispensationis.

§ 1. De persona petente.

Quamvis oratores immediate ad Superiorem recurrere possint, ’ passim 813
tamen dispensatio eorum nomine petitur per parochum vel confessarium;
per parochum, si dispensatio petenda est pro foro externo, per confesso­
rium, si pro foro interno peti debet. Hinc confessarius, qui impedimen­
tum detegit, cuius dispensatio pro foro externo petenda est, poenitentem
ad parochum remittat. Dixi :
I. Parochus petat dispensationem pro foro externo petendam; quando
autem dispensatio pro foro externo petenda sit expositum est p. 655.
Casu quo oratores ad diversas paroecias — sive eiusdem sive diversae
dioecesis — pertinent, dispensatio petatur:
1. Si impedimentum uni vel utrique parti proprium est — puta si
unus vel uterque voto publico tenetur — per respectivum parochum.
Hic autem, si oratores ad diversas dioeceses pertinent, recurrat ad re­
spectivum eorum Episcopum.
2. Si impedimentum commune seu correlativum est — ut si agitur
de consanguinitate, affinitate etc. — ex communi more parochus spon­
sae dispensationem petere solet, qui tamen non omittat rogare parochum
sponsi, num quid animadvertendum censeat. — Quodsi oratores diver­
sae dioecesis sint, sufficit dispensatio unius Epi, quia, sublato impedi­
mento ab una parte, etiam pars altera libera evadit. ’ Denique si una
pars acatholica est, dispensatio petatur a parocho partis catholicae, atque
ad huius Episcopum recurratur.

II. Confessarius petat dispensationem pro foro interno petendam.
Quando vero dispensatio pro foro interno petenda sit, expositum est
p. 655. Ceterum:
t. Si impedimentum uni vel utrique parti proprium est — puta si
unus vel uterque voto privato tenetur — dispensatio petatur per respectivum confessarium, ideoque ab eodem, si uterque orator eundem con­
fessarium adit.
‘. Cfr. S. Poenit. 4 Sept. 1839.

—672 —

HI

2. Si impedimentum commune est — ut si agitur de impedimento
criminis — dispensatio petatur a confessario, qui impedimentum detegerit, nisi confessarius alterius partis illud negotium iam susceperit.

III. Parochus vel confessarius petant dispensationem nomine nuptu­
rientium, atque quidem: i° si impedimentum uni parti proprium est,
nomine huius solius; 2° si utrique parti proprium est, nomine sponsi et
nomine sponsae singulariter. 30 si commune seu correlativum est, no­
mine utriusque partis simul. Si tamen una tantum pars catholica est,
huius solius nomine petatur.
Denique dispensatio etiam peti potest, partibus insciis; attamen ita
non petatur, nisi praestet, impedimentum ipsis non manifestari nisi una
cum dispensatione obtenta (S. Alf. VI, 1145).
§ II. De persona (pro petitione) adeunda.
814

I. Si agitur de dispensatione pro foro publico concedenda, ct ea ab
Ordinario concedi potest, ab eo petatur. Si ab Ordinario concedi nequit,
supplica nihilo minus ad Ordinarium expediatur, qui cam ad S. Sedem
transmittat.

II. Si sermo est de dispensatione pro foro interno concedenda, eaque
ab Ordinario dari potest, pariter ab eo impetretur. Excipe casum, quo
obstat infamia oratorum vel sigillum sacramentale, et deest consensus
eorum, quorum interest (n. 817) ; quo casu recurratur ad S. Poenitentiariam.
III. Si dispensatio pro utroque foro petenda est, procedatur, prout
exponitur n. 817.
Nota. Supplica ad Congr. dc disc. Sacr. vel ad Congr. dc Prop. Fid. dirigenda
incipiat: « Beatissime Pater»; dirigenda ad S. Pocnitentiariam : « Beatissime Pa­
ter», vel: «Eminentissime ac Reverendissime Domine», vel etiam: «Eminen­
tissime Princeps.» Inscriptio exterior sit: Pro litteris ad Congr. de disc. Sacr.:
Emincntissimo ac Reverendissimo Domino Cardinali N. Congregationis de disc.
Sacr. Praefecto, Romae (haec lingua viva enuntientur) ; pro litteris ad Congr. de
Prop. Fid. : Emincntissimo ac Reverendissimo Domino Cardinali N., Congre­
gationis de Prop. Fid. Praefecto, Romae (haec pariter lingua viva) ; pro litteris
ad S. Pocnitentiariam : Emincntissimo ac Reverendissimo Domino N., Cardina­
li Maiori Pocnitcntiario, Romae (denuo lingua viva). Denique litterae transmit­
tantur, solutis expensis postae.

§ III. De supplica conficienda.

815

Litterae ad S. Congregationes dirigendae componi possunt lingua
latina, italica, gallica, germanica, hispanica, anglica et lusitana ; litterae

— ô73 —

ad S. Pocnitentiariam qualibet lingua possunt componi. Praestat tamen
uti lingua latina.
Quibus notatis, speciatim dicemus de eis, quae, spectato stylo Curiae
(i. e. spectatis voluntate ct praxi Congregationis, ad quam supplica diri­
gitur) exprimi debent, quaeque maxime continentur Instr. S. C. de Prop.
Fid. <1. d. 9 Maii, 1877. Dicemus autem primum de supplica, qua petitur
dispensatio pro foro externo, deinde de supplica, qua impetratur dispen­
satio pro foro interno, denique de supplica, quae respicit matrimonium
invalide contractum.
PUNCTUM I.

De supplica, qua petitur dispensatio pro foro externo.
—·

- «r

Exprimenda respiciunt: 1° personas oratorum; 20 impedimenta;
30 varias circumstantias ; 40 causam vel causas dispensandi ; 50 statum
fortunae oratorum.

I. Personae
1. Nomen et
ulla litterarum
2. Dioecesis

oratorum. Exprimantur:
816
cognomen oratorum, utrumque distincte ac nitide ac sine
abbreviatione scribendum.
originis vel actualis domicilii oratorum.

II. Impedimenta. Exprimantur:
817
1. « Species etiam infima impedimenti; an sit consanguinitas vel affi­
nitas; in impedimento publicae honestatis, utrum originem duxerit ex
matrimonio invalido aut ex publico vel notorio concubinatu; in impedi­
mento criminis, utrum provenerit ex coniugicidio cum promissione ma­
trimonii, aut ex coniugicidio cum adulterio, vel ex solo adulterio cum
promissione vel attentatione matrimonii; in cognatione spirituali, utrum
sit inter patrinum et baptizatum an inter baptizantem et baptizatum » .*
2. Gradus consanguinitatis aut affinitatis aut publicae honestatis... et
an sit simplex vel mixtus, non tantum remotior, sed etiam propinquior,
uti et linea, an sit recta an transversalis, item an oratores sint coniuncti
ex duplici vinculo consanguinitatis, tam ex parte patris, quam ex parte
matris. ’
3. Numerus impedimentorum, e. g. si adsit duplex aut multiplex con­
sanguinitas vel affinitas, aut aliud quodeumque impedimentum sive diri­
mens, sive impediens. Itaque si plura concurrant impedimenta, passim
omnia in una eademque supplica exprimi debent. ’ Ratio est, quia quo
plura sunt impedimenta, eo difficilius conceditur dispensatio; quare
Instr, cit. ----- ’. Instr, cit. -----W M T. M. 11.

Cfr. S. Pocnit. 15 April. 1853 et can. 1050
43

— 674 —
omnia uni saltem dispensanti aperiri debent (S. Alt. VI, 1139). Conformiter huic doctrinae :
a) Si ex impedimentis vel unum a sola S. Sede relaxari potest, pas­
sim pro omnibus S. Sedes adiri debet (can. 1050). Dixi « passim ». nam,
spectato can. citato: i° Si cum impedimento, a quo sola S. Sedes dis­
pensare potest, concurrat sive impedimentum publicum, a quo Ordina­
rius ex potestate ordinaria, sive impedimentum occultum, a quo utcum­
que dispensare potest, tunc Ordinarius in impedimento suae competen­
tiae separatim dispensare valet, recursu pro altero impedimento ad S.
Sedem instituto. 2° Si impedimenta super quibus Ordinarius dispensare
potest, comperiantur post impetratam a S. Sede dispensationem, Ordi­
narius suis facultatibus semper uti poterit, i. e. etiamsi cum impedimen­
to a S. Sede relaxando concurrat impedimentum publicum, in quo Ordi­
narius ex induito dispensare potest. Dicitur « post impetratam dispen­
sationem », i. e. postquam rescriptum dispensationis acceptum est, sive
in forma gratiosa, sive, ut addendum videtur, in forma commissoria,
quia etiam hoc casu dispensatio videtur dici posse impetrata a S. Sede.
b) Si matrimonio obstent impedimentum publicum et impedimentum
occultum, quod nequit aperiri sine infamia vel laesione sigilli, duplici
opus est supplica, una pro foro externo, altera pro interno (nisi oratores
permittant, ut omnia pro foro externo manifestentur). Tn ista hypothesi in supplica pro foro externo sola impedimenta publica, in supplica
pro foro interno tam publica quam occulta exprimantur, addendo dis­
pensationem ab impedimentis publicis petitam esse vel petitum iri pro
foro externo.
Si utraque supplica ad (eundem) Ordinarium mitti nequeat sine infa­
mia oratorum vel laesione sigilli, aut petatur consensus omnia expri­
mendi in supplica pro foro externo, quo casu addatur id fieri ex con­
sensu dato’; aut supplica pro foro interno directe mittatur ad S. Poenitentiariam *.
III. Circumstantiae. I Circumstantiae aetatis et conditionis non sunt
exprimendae, nisi quatenus allegantur ut causa dispensandi.
*. V1.AMING notat: Praxis illa, scii, faciendi mentionem impedimenti occulti in
supplicatione pro foro externo, ideo praesertim parum mihi placet, quia non video,
quomodo futurum non sit ut impedimenti occulti mentio tunc etiam in rescripto
occurrat ; rescripta autem fori externi solent in archivo paroeciali vel alias
asservari; sic igitur impedimentum occultum, ex peccato plerumque ortum (cri­
men) vel saltem ad forum conscientiae pertinens (votum privatum), quodammodo
traditur posteritati (II, n. 447). ----- ’. Secundum dicta sub a, in supplica non
necessario exprimuntur impedimenta publica, in quibus Ordinarius dispensare
potest ex potestate ordinaria: quin etiam disputatur, utrum necne illud unquam
ad valorem requiratur.

— 675 —

2. Idem dicendum de copula forte admissa, idque vi decreti S. Off.
a die 25 lun. 1885 etiam valet dc copula incestuosa, quae olim expri­
menda erat, etiamsi non allegabatur ut causa. Ex eodem decreto iam
non debet exprimi spes seu malitiosa intentio per copulam aliudve cri­
men facilius obtinendi dispensationem, saltem si copula ut mera circum­
stantia allegatur ; si allegatur ut causa, disputatur, num malitiosa inten­
tio exprimi debeat. Alii affirmant, quia Decretum anni 1885 explicite
solum dicit de copula et malitiosa intentione ut meris circumstantiis, non
vero dc casu, quo copula ut causa dispensationis allegatur. Alii negant,
spectatis tam mente benigna S. Sedis, quam dispensationum formulis,
in quibus de malitiosa intentione sermo non est, etiamsi copula ut causa
allegata sit. Quidquid est, vi decreti S. Off. a die 18 Mart. 1891 « dis­
pensationes matrimoniales super quovis impedimento, sive agatur de
matrimoniis invalide contractis, sive de contrahendis, sunt validae, etiam­
si copula vel consilium et intentio per eam facilius gratiam impetrandi
reticita fuerint. »
3. Circumstantia prolis sive iam natae sive conceptae tantum eatenus
exprimi debet, quatenus illud ad legitimandam prolem necessarium est.
a. v. exprimi debet: i° si est proles iam nata vel nascitura ante matri­
monium subsequens, et agitur de prole adulterina vel sacrilega, quia
non legitimatur neque per subsequens matrimonium (can. it 16) neque
per dispensationem (can. 1031); 2° si est proles iam nata vel nascitura
ante dispensationem fulminatam, et agitur de dispensatione concedenda
per rescriptum in casu particulari, quia etiam in casu proles non legiti­
matur neque per subsequens matrimonium neque per dispensationem
(canones citati).
4. Circumstantia matrimonii contrahendi vel iam (invalide) contracti.
Si iam contractum est, plura addenda, prout n. 822 exponitur.
IV. Causae dispensandi clare et breviter exponantur.

819

V. Status fortunae aliquando exprimi debet, puta ut Congregatio 820
iudicare queat, in quanam forma dispensare debeat, in forma pauperum
an in forma divitum, an, neglecta forma, omnino gratis. Si conceditur
in forma pauperum, exigitur taxa seu componenda’ minima — quae
determinatur, spectatis natura et gradu impedimenti — una cum agentia
proportionata taxae. Si conceditur in forma divitum, exigitur taxa,
quae determinatur, spectatis natura et gradu impedimenti et fortuna
oratorum, una cum agentia taxae proportionata. Si oratores sunt mise­
rabiles, ut dicitur, nihil omnino exigitur. Taxa autem seu componenda
*. Distinctio taxam inter et componendam practice sublata est; item distinctio
inter vere pauperes et fere pauperes.

— 676 —

■RW

imponuntur tum per modum mulctae ad recompensandum vulnus, per
dispensationem legi inflictum, tum ut S. Sedes stipendia officialium
solvere aliave bona opera promovere possit. Porro :
1. Status fortunae debet exprimi in impetrandis dispensationibus a
Congr. de disc. Sacr., quae servat distinctionem inter rescripta in forma
divitum et in forma pauperum. Exponatur autem, quantum orator et
oratrix re possideant, atque ex successione ascendentium sperent, de­
ductis vero debitis ; non tamen scrupulose procedendum. Adhaec dispen­
satio concessa in forma pauperum valida est, etiamsi oratores non sint
pauperes'; tenentur tamen iura defraudata solvere vel supplere.
Nota. Status fortunae practice saepius exprimitur in litteris directis
ad Ordinarium, quo mediante dispensatio a S. Sede impetratur.
2. Status fortunae non exprimitur pro dispensationibus obtinendis a
*5. C. de Prop. Fide, vel a S. Poenitentiaria; quae Congregationes taxam
seu componendam non imponunt2 — Solum solvi debent expensa pos·
talia et — nisi rescriptum obtineatur per personam Romae degentem
et negotia Episcopi agentem — iura Agentis. Neque status fortunae
exprimendus est pro dispensationibus petendis a S. Officio, quod
taxam fixam requirit, et pro adiunctis etiam reductionem concedit.
Porro quamvis in casibus expositis status fortunae exprimi non debeat,
quin etiam paupertas erronee vel falso allegata valori dispensationis
non obstet, tamen oratores, ut supra notavimus, iura defraudata solvere
vel supplere debent.
3. Neque status fortunae exprimi debet, si dispensatio ab Episcopo
impetratur; nimirum, « excepta modica aliqua praestatione ex titulo
expensarum cancellariae in dispensationibus pro non pauperibus, loco­
rum Ordinarii eorum ve officiales, reprobata quavis contraria consuetu­
dine, nequeunt, occasione concessae dispensationis, emolumentum ul­
lum exigere, nisi haec facultas a Sancta Sede expresse eis data fuerit;
et si exegerint, tenentur ad restitutionem (can. 1056) ’
PUNCTUM II.
De supplica, qua petitur dispensatio pro foro interno.

821

Eadem exprimenda sunt, quae in supplica pro foro externo, exceptis
hisce. Oratores nominibus fictitiis designantur, v. g. Titius et Bertha.
Dioecesis oratorum et status fortunae omittuntur; sed accurate indice­
tur locus, quo rescriptum mittendum sit.
*. S. C. C. 9 sept. 1679; S. Poenit. 7 Aug. ct 3 Dcc. 1852; Ordo serv. pars 1,
cap. XI. 3°.
s. Ordo serv. pars 1, cap. XI, 150 ; pars altera, cap. VIII, a. 1, 30.
----- *. Privilegium hac in re forte concessum etiam post Codicem inductum
perseverat (can. 4).

— 677 —

Commodi gratia sequuntur:
Formulae supplicarunt.

I.
(Pro foro externo).

(Excellentia Reverendissima).1
Petrus N., dioecesis N. et Anna N. parocciana mea matrimonium inire cupiunt :
verum ligantur impedimento consanguinitatis in secundo gradu, attingente pri­
mum. Humiliter supplicant, ut dispensatio sibi concedatur. (Prole nata vel
concepta, addatur: Impetrant quoque prolis legitimationem).
Causae sunt:
Et Deus....
N. N. parochus ad..... Dioecesis....
II.

(Pro foro interno).
Eminentissime ac Reverendissime Domine.

Caius et Caia matrimonium inire cupiunt ; verum ligantur impedimento con­
sanguinitatis in secundo gradu attingente primum (cuius impedimenti dispensatio
in alia supplica pro foro externo petitur). Praeterea detinentur impedimento
occulto, contracto ex adulterio ct promissione sibi invicem facta futuri matri­
monii durante matrimonio, quo alterutra (utraque) pars prius ligabatur. Humiliter
supplicant, ut dispensatio sibi concedatur.
Impedimentum est omnino occultum.
Causae sunt:
Eminentia Vestra responsum dirigere dignetur ad me infra scriptum confessa­
rium.
PUNCTUM III.
De supplica, quae respicit matrimonium invalide contractum.

I. Primum haec valent : Si petitur dispensatio pro foro externo, ex- 822
primi debent, quae exprimenda esse diximus in supplica pro foro exter­
no ; si petitur dispensatio pro foro interno, indicari debent, quae in sup­
plica pro foro interno indicanda esse notavimus.
II. Deinde quoad ipsum matrimonium varia exprimenda sunt, prout
agitur de convalidatione simplici vel de sanatione in radice (n. 830 sq.
et 833).
i. Si agitur de convalidatione simplici, aperiri debet, an oratores vel
alteruter bona an mala fide matrimonium contraxerint : an praemissis
’. Si Ordinarius dispensare valeat.

— 6/8 —

— vel si omissae — an rite dispensatis denuntiationibus; an secundum
formam iuridicam; demum an uterque vel alteruter bona vel mala fide
matrimonium consummaverit. '
2. Si agitur de sanatione in radice, indicetur — praeter indicanda ad
obtinendam convalidationem simplicem — num adsint conditiones re­
quisitae ad acquirendam sanationem in radice (n. 833).

SCHOLION.
De vitiis dispensationis sanandis.
823

T. Dispensatio potest vitiari i. e. irritari sive per subreptionem seu
reticentiam veri, sive per obreptionem seu expositionem falsi.
II. Dispensatio de facto irritatur vel non irritatur, prout sequitur:
1. Nulla dispensatio fit irrita ob errorem in nomine personae cui vel
a qua conceditur, aut loci in quo ipsa moratur, aut rei de qua agitur,
dummodo, iudicio Ordinarii, nulla sit de ipsa persona vel re dubitatio
(can. 47).
2. Dispensatio a minore impedimento (n. 812) concessa, nullo sive
obreptionis sive subreptionis vitio irritatur ; idque valet, etiamsi unica
causa finalis in precibus exposita falsa fuerit (can. 1054). Pariter et a
fortiori dispensatio valida est, etiamsi unica causa finalis in precibus ex­
posita cessaverit ante concessionem vel fulminationem dispensationis.
Adhaec cum nulla obreptio vel subreptio valori obstet, dispensatio ab
impedimento minore etiam tunc valida est, cum aliud impedimentum sive
eiusdem sive alterius speciei reticitum fuerit : hinc in casu requiritur tan­
tum dispensatio suppletiva pro alio isto impedimento.
3. Dispensatio ab impedimento consanguinitatis vel affinitatis, con­
cessa in aliquo impedimenti gradu, valet, licet in petitione vel in conces­
sione error circa gradum irrepserit, dummodo gradus revera exsistens
sit inferior, aut licet reticitum fuerit aliud impedimentum eiusdem spe­
ciei in aequali vel inferiore gradu (can. 1052).
Coroll. Si dispensatio data est in impedimento maioris gradus et impe­
dimentum sive alterius speciei, sive eiusdem speciei in superiore gradu
reticitum fuerit, dispensatio invalida est, et nova omnium impedimento­
rum dispensatio requiritur.
4. Etiamsi de impedimento maioris gradus agatur, reticentia veri seu
subreptio non obstat valori dispensationis, dummodo expressa sint, quae
’. Instr, p 673 cit.

— 679 —

de stylo Curiae sunt ad validitatem exprimenda ; nec obstat expositio
falsi seu obreptio, dummodo vel unica causa proposita vel ex pluribus
proposita una saltem motiva vera sit (can. 42). In dubio, utrum causa
falso allegata motiva an impulsiva, item utrum causa motiva vera an
falsa sit, standum est pro valore dispensationis (S. Alf. VI. 1133). Deni­
que, ut dictum est sub 2, dispensatio a minore impedimento valet, etsi
unica causa motiva in precibus exposita falsa sit.
5. Dispensatio in impedimento occulto irrita est, si impedimentum non
est occultum, excepta dispensatione in impedimento gradus minoris.
Nota. Ut dispensatio valida sit, sufficit ut ea. quae ad valorem expri­
menda sunt, adsint : in rescriptis sine exsecutore, tempore quo rescriptum
datum est ; in ceteris rescriptis, tempore exsecutionis (can. 41).
III. Detecto vitio dispensationis, petantur, si obtineri possint, litterae 824
Perinde valere, i. e. litterae, quibus sanatur vitium et declaratur, litteras
dispensationis valere perinde ac si ab initio fuissent validae. Dixi « si
obtineri possint » ; quocirca advertas, eiusmodi litteras non concedi, si
causa finalis falso allegata est, nisi et causa falsa et ea quae vere exsistit
in eundem finem tendant. Secus requiritur simpliciter nova dispensatio.
Ceterum quoad petitionem litterarum Perinde valere observes:
1. In petitione: i° prior supplica quoad substantiam vel integre repetitur, addita
quoque substantia prioris gratiae; 2° causa nullitatis indicatur addendo, si forte
matrimonium interim initum fuerit ; 3" impetretur convalidatio dispensationis,
et nova dispensatio, si aliud impedimentum additum sit.
2. Petitio fieri debet pro foro externo vel pro interno vel pro utroque foro,
prout sequitur:
a) Etiamsi prior dispensatio petita fuerit pro solo foro externo, sed vitium
pertinet ad forum internum, convalidatio in foro interno petatur, eo quidem
modo quo petitio fit, si matrimonio obstat impedimentum publicum et occultum
(n. 817).
b) Si prior dispensatio petita est pro solo foro interno: i® si vitium ad idem
forum pertinet, convalidatio pro eodem foro interno petatur; 2° si vitium per­
tinet ad forum externum, dispensatio pro hoc eodem foro, convalidatio autem
dispensationis obtentae pro foro interno petatur.
c) Si prior dispensatio petita est pro utroque foro, vitium publicum pro utro­
que foro, occultum pro solo interno sanari debet.
3. Episcopus nequit concedere litteras Perinde valere pro convalidanda dispen­
satione a *S. S'ede concessa, etiamsi ipsemet dispensationem concedere potuisset
(cfr. can. 1050). Excipe: i° quando et quatenus indultum speciale receperit;
2° casum urgentis necessitatis, ita ut ad S. Sedem recurri nequeat (cfr. can.
1045, § i, can. 81).

IV. Si litterae Perinde valere invalidae sunt, peti debent litterae Perinde valere
super alio perinde valere.

— 68ο —
Monitum.
Cone Trid.
*
ita: «In contrahendis matrimoniis vel nulla omnino detur dis­
pensatio, vel raro, idque ex causa ct gratis concedatur. > Porro quamvis haec
praxis mitigata sit, sunt tamen dispensationes vulnera ecclesiasticae disciplinae
inflicta’ Hinc parochus ct confessarius servent haec Cone. Prov. Ultrai : Caveant
in primis ne ad matrimonia inter impeditos ipsi ansam praebeant, dispensationem
petendi consilium ac spem illam obtinendi nimis facile suggerentes. ’

Articulus IV.
De exsecutione dispensationis.
825

Dispensationes concedi possunt sive in forma gratiosa, sive in forma
commissoria. Dicitur concedi in forma gratiosa, quando superior, ad
quem supplica directa est, ipsemet dispensationem concedit seu oratori­
bus applicat; hinc eiusmodi concessio fit sine exsecutore, atque effec­
tum habet a momento quo datae sunt litterae (can. 38). Dispensatio
dicitur concedi in forma commissoria, quando superior alteri committit
exsecutionem dispensationis. Persona, cui exsecutio committitur, dicitur
exsecutor, totum negotium ab ipso implendum exsecutio, pars negotii,
quae in applicatione dispensationis consistit, fulminatio vocatur. Quoad
exsecutionem valent haec:

I. Exsecutor dispensationis invalide munere suo fungitur, antequam
litteras receperit earumque authenticitatcm et integritatem recognoverit,
nisi praevia earundem notitia ad eum fuerit auctoritate rescribentis
transmissa (can. 53). Praeterea advertas:

1. Dispensationum exsecutor potest alium pro suo prudenti arbitrio
sibi substituere, nisi substitutio prohibita fuerit, aut substituti persona
praefinita (can. 57, § 1).

2. Dispensationes quaelibet exsecutioni mandari possunt etiam ab
exsecutoris successore in dignitate vel officio, nisi fuerit electa industria
personae (can. 58).
3. Per Apostolicae Sedis aut dioecesis vacationem nulla eiusdem Sedis
Apostolicae aut Ordinarii dispensatio perimitur (can. 61).
4. Ordinarius oratorum, cui dispensatio super publico impedimento
commissa est, dispensationem exsequatur, etiamsi sponsi ante dispensa­
tionis exsecutionem in aliam dioecesim discesserint, non amplius rever-

‘. Sess. 24 de ref. matrim. c. 5.
19 Fcbr. 1809 ----- ·. P. 179.

Cfr. resc. Pii VII ad Epos Galliae,

— 68ι —

suri, monito tamen Ordinario loci in quo matrimonium contrahere cu­
piant (can. 1055).

II. Si in dispensationis rescripto committatur merum exsecutionis
ministerium, exsecutio rescripti denegari non potest, nisi aut manifeste
pateat rescriptum vitio subreptionis aut obreptionis nullum esse, aut in
rescripto apponantur conditiones quas exsecutori constet non esse im­
pletas, aut qui rescriptum impetravit adeo, iudicio exsecutoris, videatur
indignus ut aliorum offensioni futura sit gratiae concessio; quod ulti­
mum si accidat, exsecutor, intermissa exsecutione, statim ea de re cer­
tiorem faciat rescribentem (can. 54, § 1). Quod si in dispensationis res­
cripto concessio gratiae exsecutori committatur, ipsius est pro suo pru­
denti arbitrio et conscientia gratiam concedere vel denegare (can. 54,
§2).

III. Exsecutio dispensationis complectitur verificationem precum, 826
clausulas implendas, et alia quaedam servanda.
1. Verificatio precum; haec consistit in eo quod exsecutor indagat,
utrum necne contenta in rescripto dispensationis conveniant casui, prout
tempore exsecutionis sese habet (can. 38), et quidem eatenus conveniant,
quatenus illud ad valorem rescripti requiratur. Quatenus autem requi­
ratur ad valorem rescripti, patet ex dictis n. 823. Verbo: Ad valorem
sufficit veritas eorum, quae ad validitatem exprimenda erant. Ceterum
advertas :
a) Verificatio ad solam liceitatem requiritur; quin etiam non urget,
si, ut fit, iam antea locum habuit, et exsecutor certus est de rebus non
mutatis : in casu sufficit indagare, num tenor rescripti respondeat ex­
positis in supplica.1
b) Verificatio instituitur: pro foro externo, v. g. interrogando ora­
tores ct testes, consulendo libros paroeciales etc; pro foro interno, in­
terrogando poenitentem. \rerificatio pro foro externo etiam per alium
institui potest.
2. Clausulae implendae; praecipuae autem clausulae sunt:’
a) In rescriptis S. Officii, si dispenset in impedimento disparitatis
cultus vel mixtae religionis, apponitur clausula: dummodo prius regula­
riter, ad praescriptum can. 1061, § 2 cautum omnino sit conditionibus ab
Ecclesia requisitis, et ipse Ordinarius moralitcr certus sit easdem imple­
tum iri, scilicet ex parte coniugis non catholici dc amovendo a parte
catholica perversionis periculo, et ab utroque nupturiente de universa
*. Cfr. S. Poenit. 27 April. 1886; S. Off. 28 Aug. 1895.
Dz\men II, n. 802 sq.

s. Cfr. Aertnys-

— 682 —

prole utriusque sexus in catholicae religionis sanctitate omnino bapti­
zanda et educanda; quae clausula essentialis est. Clausula de obligatione
monendi nupturientes, se ministrum quoque acatholicum ad matrimo­
nialem consensum praestandum vel renovandum adire non posse, iam
non est essentialis, sed praeceptiva tantum.
b) In rescriptis Congr. de disc. Sacr.:
a)Si vera sint exposita. Hacc clausula catenas essentialis est, quatenus requi­
ritur veritas corum, quae ad valorem exprimenda erant (n. 823).
β) Servatis canonicis praescriptionibus ; quae clausula essentialis vel mere prae­
ceptiva est, prout ipsae praescriptiones essentiales vel praeceptivae sunt, secun­
dum dicta ct dicenda.
,
y) Dummodo nullum scandalum intercedat; clausula non videtur essentialis
esse. Porro occasio continua, removeatur per separationem, si est voluntaria; si
necessaria est, reddatur remota.1
ό) Imposita oratoribus salutari poenitentia ; clausula mere praeceptiva.
t) Dummodo nullum subsit dubium quod coniux posset esse proles ab allero
contrahentium genita·, clausula essentialis, et in dispensatione in impedimento
publicae honestatis subintellecta, si non exprimatur (cfr. can. 1076, § 3)/

c) In rescriptis S. Poenitentiariae:
aj.ludita prius cius confessione vel in sacramcntali confessione tantum. Haec
clausula importat, ad valorem requiri, ut confessio sacramentalis instituatur, at­
que in confessione dispensatio fulminetur. Attamen dispensatio non est invalida
eo quod confessio sacrilega vel invalida est; neque absolutio requiritur’ (S. Alf.,
II43).
fl)Dummodo impedimentum occultum sil; clausula essentialis.
y)Dummodo super publico impedimento dispensationis litterae obtentae fuerint
et nullitas earum ex praemissis proveniens occulta remaneat (scilice
*
usque ad
nuptias). Clausula essentialis est, atque apponitur, quando impedimentum publi­
cum concurrit cum occulto.
ύ) Iniuncta gravi (vel longa vel perpetua) poenitentia salutari. Clausula mere
praeceptiva ; intclligitur autem poenitentia distincta a sacramcntali. Poenitentia
longa est v. g. poenitentia unius anni; perpetua totam vitam respicit (S. Alf. VI,
1143)·
♦ In praefiniendae poenitentiae qualitate, gravitate, duratione etc., neque severi­
tatis neque humanitatis limites excedat rationemque habeat conditionis, aetatis,
infirmitatis, officii, sexus etc. eorum quibus poena irroganda iniungitur. > 4 Si
poenitens poenitentiam non acceptet, impetretur commutatio; et si illud praevi­
deatur, id in supplica manifestetur.

S. Poenit. 27 April. 1886.
3 Cfr. P. C. 2-3 lun. 1918 (A. A. S. 1918,
p. 346). — ’ S. C. de Prop. Fid. 6 Ian. 1797 (collect, η. 633); 18 Dec, 1878;
S Poenit 19 Maii, 1834; 4 Ian. 1839. ----- 4. S. Pocnit. 8 April. 1890.

683 —
t) Jniunctis aliis, quae dc iure im ungenda sunt, i. c secundum Theologiae
moralis principia, puta scandalum removendum, restitutionem faciendam etc.
Haec clausula pariter mere praeceptiva est.

3. Aliaque quaedam servanda, a) Absolutio praevia a censuris non
requiritur ad valorem dispensationis, nisi quis censuratus sit per sen­
tentiam declaratoriam vel condemnatoriam latam (can, 36, § 2) ; neque
patet, eam ad liceitatem requiri. Si sententia intercesserit, censuratus
nequit valide dispensationem recipere, nisi in rescripto pontificio de
censura mentio fiat (can. 2265, § 2 ; 2275, η· 3 î 22&3)· Ceterum casu,
quo absolutio a censura locum habet, sufficit forma consueta absolven­
di a censuris et peccatis, i. e. ea quae in iudicio sacramentali adhibetur.
Si absolutio a peccatis dari nequeat (puta quia poenitens indispositus
est), omissa absolutione a peccatis, sola absolutio a censuris praemit­
titur.
Nota. In facultate dispensandi includitur etiam potestas absolvendi a
poenis ecclesiasticis, si quae forte obstent, sed ad effectum dumtaxat
dispensationis consequendae (can. 66, § 3 ; n, 809).
b) Exsecutor ipsam fulminationem pro foro externo debet scripto
perficere (can. 56); item praestat eam ita perficere, si fulminatio in
foro interno non-sacramentali fiat. In foro interno sacramcntali fiat viva
voce et in personam praesentem. Fit autem in unam tantum personam,
si impedimentum unam solum partem afficit, puta votum; si impedi­
mentum utrique parti commune est, fiat in utramque partem, sive idem
sive diversus confessarius ab oratoribus eligitur.’ Si diversus confessa­
rius eligitur, « prior confessarius post dispensationem uni ad formam
litterarum concessam, debet litteras S. Poenitentiariae (clausas) poenitenti tradere, ut per illum alteri parti tradantur, quae similiter easdem
litteras secum exequi faciat per alium confessarium, cuius erit in huiusmodi casu, confecto negotio, litteras lacerare.»’ Attamen etiam in hac
hypothesi fulminatio in alteram partem ad solam liceitatem requiritur.2
et ob gravem causam, puta quia altera pars confiteri renuit, omitti po­
test. ’
Forma determinata, qua fulminatio fiat, non requiritur. Si quis ta­
men ex potestate a Sede Apostolica delegata dispensationem concedat,
expressam pontificii indulti mentionem faciat (can. 1057).
c) Post fulminatam dispensationem, si in documento de legitimatione
mentio fiat, sequitur legitimatio prolis; quae quavis forma fieri potest.
Convenienter adhibetur pro fulminatione et legitimatione una ex hisce,
desumptis ex Bened., XIV.1
’.S. Pocnit 15 Nov. 1778. —
n. 81.

’. Resp. S. Poenit. cit. —

* Tnstit. eccl. 87,

— 684 —
Pro matrimonio contrahendo: Post formam consuetam absolutionis, confes­
sarius ita prosequi potest: «Et insuper Auctoritate Apostolica (aut: Remi Epis­
copi N.) mihi specialiter delegata, dispenso tecum super impedimento (quod hic
exprimit, c. g. secundi gradus affinitatis), ut, praefato impedimento non obstante,
cum muliere, cui nubere intendis, Matrimonium publice, servata forma ecclesias­
tica contrahere, consummare ac in co remanere licite valeas ; et eadem Auctori­
tate Apostolica prolem susceptam (si qua sit) ct suscipiendam exinde legitimam
nuncio. In nomine Patris ct Filii et Spiritus Sancti. Arnen ».
Pro matrimonio contracto convalidando (n. 829 sq.) : « Insuper Auctoritate
Apostolica (vel: per Reverendissimum Epûm N.) mihi specialiter delegata dis­
penso tecum super impedimento..., quo ligatus Matrimonium nullitcr contraxisti,
ut praefato impedimento non obstante, denuo Matrimonium cum putata tua
coniuge, renovato consensu, contrahere, consummare ac in co remanere licite
possis, prolemque susceptam et suscipiendam exinde legitimam nuncio. In no­
mine », etc.
Pro matrimonio in radice sanando (n. 833) : « Insuper Auctoritate Apostolica
etc.... Matrimonium a te cum N. contractum in radice eius sano, prolemque sus­
ceptam ct suscipiendam exinde legitimam nuncio. In nomine », etc.

d) Post fulminationem peractam haec serventur :
a) Rescripta dispensationum pro foro externo concessa in archivo dioecesano
(cfr. can. 375, § 1), litterae exsecutoriae in paroeciali deponantur.
β) Nisi aliud ferat S. Poenitentiariae rescriptum, dispensatio in foro interno
non sacramentali concessa super impedimento occulto, adnotetur in libro diligen­
ter in secreto Curiae archivo de quo in can. 379 asservando, nec alia dispensatio
pro foro externo est necessaria, etsi postea occultum impedimentum publicum
evaserit ; sed necessaria, si dispensatio concessa fuerat tantum in foro interno
sacramentali (can. 1047).
γ) Rescripta, quibus dispensatio pro foro interno sacramentali concessa est,
lanianda vel comburenda sunt, idque secundum rescripta S. Poenitentiariae
< sub excommunicatione latae sententiae ». Obligatio saltem infra triduum post
dispensationis exsecutionem implenda (S. Alf. VI, 1143). Non tamen prohibetur,
quominus confessarius textum transcriptum retineat: quo casu diem ct annum
omittat.

APPENDICULA I.
De matrimonio invalido.

827

Si quod matrimonium invalidum reperiatur, casui pro adiunctis di­
versimode consuli debet; nimirum aut partes in bona fide relinquendo,
aut permittendo, ut vivant tanquam frater et soror, aut nullitatem ma­
trimonii declarando, aut matrimonium convalidando. Quisnam modus
elegi debeat, ex dicendis patebit. Passim vero aut ad declarationem nullitatis matrimonii, aut (atque maxime quidem) ad convalidationem ma­
trimonii recurrendum. Hinc:

- 685 —
Pars 1.
De declaratione nullitatis matrimonii invalidi.

I. Ad declarationem nullitatis matrimonii invalidi regulariter proce- 828
dendum: i° si convalidatio locum habere nequit, quia impedimentum
non potest auferri; 2° si, omnibus attentis, praestat, partes separari.

II. ludex competens in hac causa est iudex loci in quo matrimonium
celebratum est, aut in quo pars conventa vel, si una sit acatholica, pars
catholica domicilium vel quasi-domicilium habet (can. 1964). Attamen
etiam ad S. Sedem recurri potest.
1. Tribunal ab Ordinario constituendum constat tribus iudicibus (can.
1576, § 1), quibus adiunguntur < defensor vinculi », ut dicitur, et actua­
rius.
2. Tribunal collegialiter procedere debet, et ad maiorem suffragiorum
partem sententiam ferre (can. 1577, § 1).
3. Si sententia feratur pro nullitate matrimonii, appellatio fiat ad
superius tribunal, diversum pro adiunctis (can. 1986. <coll. can. 1594,
§ i et 2).1
4. Post secundam sententiam, quae matrimonii nullitatem confir­
maverit, si defensor vinculi in gradu appellationis pro sua conscientia
non crediderit esse appellandum, ius coniugibus est, decem diebus a
sententiae denuntiatione elapsis, novas nuptias contrahendi (can. 1987).
5. Quando sollemnitates recensitae omitti possint, statuit can. 1990:
« Cum ex certo et authentico documento, quod nulli contradictioni vel
exceptioni obnoxium sit, constiterit de exsistentia impedimenti disparitatis cultus, ordinis, voti sollemnis castitatis, ligaminis, consanguinitatis,
affinitatis aut cognationis spiritualis, simulque pari certitudine appa­
ruerit dispensationem super his impedimentis datam non esse, hisce in
casibus, praetermissis sollemnitatibus hucusque recensitis, poterit Ordi­
narius, citatis partibus, matrimonii nullitatem declarare, cum interventu
tamen defensoris vinculi. » Conferantur tamen canones 1991 et 1992.
6. Matrimonium inter duos catholicos vel inter partem catholicam et
partem acatholicam, sive mere civiliter sive ritu acatholico contractum,
potest ab Ordinario, vel a parocho, consulto Ordinario, nullum decla­
rari, praemissa sola investigatione, de qua can. 1019 sq.1
’. Etiam appellari potest ad S. Rotam (can. 1599, § 1, r°). ----- ’. P. C. ιό Oct.
1919, ad 17 (A. A. S. 1919, p. 479) ; 23 Mart. 1919 (Arch. f. k. Kirchenr. 1919,
p. 64).

— 686

Pars II.
De convalldattone matrimonii invalidi.

829

Convalidatio matrimonii invalidi duplici modo fieri potest, per
convalidationem simplicem et per sanationem in radice, nt dicitur;'
quae in co praesertim differunt, quod convalidatio simplex contra ac
sanatio in radice renovationem consensus, saltern ab una parte prae­
standam, exigit ; ut cx dicendis patebit.

SECTIO I.
Convalidatio simplex.
Convalidationis tres casus distingui possunt pro triplici causa nulli
tatis matrimonii, scilicet ob impedimentum dirimens, ob defectum con­
sensus, et ob defectum formae juridicae.

CAPUT I.
De convalidatione matrimonii invalidi
OB IMPEDIMENTUM DIRIMENS.

830

1. Requisita ad convalidationem. Ex can. 1133, § 1, ad convalidan
dum matrimonium irritum ob impedimentum dirimens, requiritur:
1. Ut cesset, vel per dispensationem auferatur impedimentum.
2. Ut consensum renovet saltem pars impedimenti conscia. Porro:
a) Renovatio consensus iure ecclesiastico requiritur ad validitatem,
etiamsi initio utraque pars consensum praestiterit nec postea revocave­
rit (can. 1133, § 2).
b) Renovatio consensus solo iure ecclesiastico, non autem iure natu
rae requiritur; quod patet tam ex praxi Ecclesiae aliquando renovatio­
nem consensus remittendi, quam ex eo quod consensus matrimonialis
praestitus et perdurans per se eo ipso, quod impedimentum scu obex
removetur, efficax evadere debet.
Aliqui excipiunt matrimonium seu consensum matrimonialem, cui obstabat im­
pedimentum iuris naturalis vel divini, ccnsentque eiusmodi matrimonium non
posse convalidan tusi novo ulnnsquc frartis consensu. At primum omnis ratio
intrinseca praedictam exceptionem admittendi deest. Deinde S. Poenit. in Pa
riensi, 25 April. 1895, matrimonium, cui obstabat impedimentum iuris naturalis,

’. Notes, matrimonia, si quae nulla sint ex capite impedimentorum, a novo
Codice abrogatorum, nullatenus ipsa promulgatione Codicis esse convalidata. Ita
P C 2-3 lun 1918, IV, 7 (Λ Λ S. 1918, p. 346).
' Cessare possunt impedi­
menta aetatis, raptus, vinculi, disparitatis cultus.

68/ —
post cessationem impedimenti m radice sanavit Petitur tamen difficultas <x eo
quod S. Off. 2 Mart. 1904 edixit «Matrimonium contractum cum impedimento
ruris natui alis vel divini, non posse sanari in radice > Sed responderi potest, illud
ex mente S. Officii cateuus fieri non posse, quatenus Ecclesia nequit eiusmodi
impedimentum auferre; quae ablatio est conditio sim qua sanatio locum habere
nequit Ceterum </<· facio, si matrimonium contractum fuerit cum impedimento
iuris naturalis vel divini, etiamsi postea impedimentum cessaverit, Ecclesia con
sensus renovationem non remittit, m a momento quidem cessationis impedimenti
(can. 1139, § 2).

c) Renovatio consensus debet esse novus voluntatis actus m matri
monium quod constet ab initio nullum fuisse (can. 1134) Itaque requi
ritur actus voluntatis novus, isque independens a priori consensu a v.
non mere confirmatorius consensus prioris, sed positus cum notitia
nullitatis matrimonii.

11. Forma servanda. 1 Si impedimentum sit publicum, consensus ab
utraque parte renovandus est forma iure praescripta (can 1135. § 1)
Si una pars denegat renovationem in forma praescripta, petatur dispen
satio a forma; si una pars denegat ipsam renovationem consensus, pe­
tatur. aut ut una tantum pars debeat renovare consensum, aut ut con
cedatur sanatio in radice. In singulis tamen casibus removeatur scan
datum, divulgando convalidationem matrimonii

2, Si sil occultum ct utrique parti notum, satis est, ut consensus ab
utraque parte renovetur privatim et secreto (can 1135. § 2) Si una pars
denegat renovationem consensus, petatur aut ut una tantum pars debeat
renovare consensum, aut ut concedatur sanatio in radice.
3. Si sit occultum et uni parti iqnotum, satis est, ut sola pars impe
dimenli conscia consensum privatim et secreto renovet, dummodo altera
in consensu praestito perseveret (can. 1135. § 3). Porro, ut habet can
i<>)3, etsi matrimonium invalide ratione impedimenti initum fuerit, con
sensus praestitus praesumitur perseverare, donec de eius revocatione
constiterit.
CAPUT II.
Di

CONVALIDATIONE MATRIMONII

INVALIDI OB DEFECTUM CONSENSUS

Praenot. Huc pertinent matrimonia nulla ob defectum discretionis, 831
errorem, metum, fictionem, conditionem repugnantem substantiae ma
trimonii.

I. Requisita ad convalidationem. Matrimonium irritum ob defectum
consensus convalidatur, si pars quae non consenserat, iam consentiat,

— 688 —

dummodo consensus ab altera parte praestitus perseveret (can. 1136,
§ 1). In casu non requiritur, ut pars quae consenserit, consensum reno­
vet, quia ad contractum sufficit, ut consensus utriusque moraliter coexsistat: quod obtinet, si consensus unius perseverat, donec alter consen­
sum praestiterit (S. Thom. Suppi, q. 47, a. 4, ad 2; S. Alf. VI, 1114).

II. Forma servanda. Ex can. 1136, § 2 et 3 :
1. Si defectus consensus fuerit mere internus, satis est, ut pars quae
non consenserat, interius consentiat.
2. Si fuerit etiam externus, necesse est consensum etiam exterius
manifestare, atque quidem hoc modo:
a) Si defectus fuerit secretus, sufficit consensum privato et secreto,
i. e. inter solas partes, manifestare.
b) Si defectus fuerit publicus, consensus manifestari debet forma iure
praescripta. Si in casu pars, quae non consensit, renuit manifestare con­
sensum forma iure praescripta, petatur dispensatio a forma, et scanda­
lum dimoveatur divulgando matrimonii convalidationem.

CAPUT III.
De convalidatione matrimonii invalidi ob
832

defectum formae.

Praen. Huc pertinent v. g. matrimonia mere civiliter inita ab eis,
qui ad formam ecclesiasticam tenentur. Porro:
Matrimonium nullum ob defectum formae, ut validum fiat, contrahi
denuo debet legitima forma (can. 1137); atque quidem, quoad liceitatem,
publice vel occulte, prout nullitas publica vel occulta est.
Si nullitas publica est, et utraque vel alterutra pars renuit publice
seu in fax:ie Ecclesiae renovare consensum, ab Ordinario permitti potest,
ut matrimonium v. g. in domo parochi coram solo parocho et testibus
contrahatur; scandalum autem removeatur divulgando convalidationem
matrimonii.
Si una pars renuit consensum renovare legitima forma, petatur dis­
pensatio a forma.
Si una pars renuit consensum renovare, petatur sanatio in radice. In
omni autem casu scandalum, si adsit, dimoveatur, convalidationem ma­
trimonii divulgando.
Si utraque pars renuit renovare consensum vel eum renovare legitima
forma, Ecclesia sanationem in radice non concedit.
Nota. Quoad supplicam pro convalidatione matrimonii conficiendam,
vide n. 822. Commodi gratia sequuntur:

— 689 —
Formulae supplicarum.
I.

(Pro foro externo).

Beatissime Pater.
(Excellentia Reverendissima).1
Petrus N. dioecesis N. et Anna N. paroeciana mea in forma iure praescripta
matrimonium inierunt. Postea innotuit impedimentum publicum affinitatis in
secundo gradu lineae collateralis. Humiliter postulant dispensationem, ut con­
validetur matrimonium invalide contractum (Prole nata vel concepta, addatur
Impetrant quoque prolis legitimationem).

Et Deus...
N. N. parochus ad.... Dioecesis....

II.
(Pro foro interno).

Eminentissime ac Reverendissime Domine.
Caius et Caia bona fide matrimonium in forma iure praescripta inierunt. Postea
vero in foro interno innotuit impedimentum occultum, contractum ex adulterio et
promissione sibi invicem facta futuri matrimonii durante matrimonio, quo alte­
rutra (utraque) pars prius ligabatur.
Ut convalidetur matrimonium, cuius nullitas utrique (alterutri) parti nota est,
confessarius humiliter postulat, ut impedimentum auferatur.
Eminentia vestra responsum dirigere dignetur ad me infra scriptum confessa­
rium.

SECTIO II.

Sanatio in radice.
I. Notio. « Matrimonii in radice sanatio est eiusdem convalidatio, 833
secum ferens, praeter dispensationem vel cessationem impedimenti, dis­
pensationem a lege de renovando consensu, et retrotractionem per fic­
tionem iuris, circa effectus canonicos, ad praeteritum (can. 1138, § 1).
Itaque sanatio in radice tria involvit:
1. Aufert impedimentum, nisi iam cessaverit.
t
2. Dispensat a lege renovandi consensus seu permittit, ut matrimo­
nium convalidetur vi prioris consensus i. e. quamvis neutra pars consen­
sum renovet. ’ Convalidatio autem fit a momento concessionis gratiae
(can. 1138, § 2).
3. Efficit, ut effectus canonici, praesertim legitimitas prolis, matri• · I - . — - ■■

M

‘. Si Ordinarius dispensare valeat.-----:. Sanat igitur radicem i. e. consensum
ab initio vitiatum seu ob impedimentum inefficacem.
W. M. T. Μ. II.

44

— 6cjo —

monio sanato non solum nunc conveniant, sed per fictionem iuris ita ei
attribuantur, ac si matrimonium iam in praeterito validum fuisset; im­
mo retrotractio.... intelligitur facta ad matrimonii initium, nisi aliud ex­
presse caveatur (can. 1138, § 2).
Differt igitur sanatio in radice a convalidatione simplici: i° quod ista
a neutra parte consensus renovationem exigit ; haec autem requirit, ut
consensus saltem ab una parte renovetur; 2° ista effectus canonicos
matrimonio sanato ita attribuit, ac si iam antea ei annexi fuissent; haec
autem ea efficacia destituitur.
Nota. Dispensatio a lege de renovando consensu concedi etiam potest
vel una tantum vel utraque parte inscia (can. 1138, § 3).
II. Possibilitas sanationis in radice. Quodlibet matrimonium initum
cum utriusque partis consensu naturaliter sufficiente, sed iuridice inef­
ficaci ob dirimens impedimentum iuris ecclesiastici vel ob defectum
legitimae formae, potest in radice sanari, dummodo consensus perse­
veret (can. 1139, § 1). Idem dicendum de matrimonio invalido ob impe­
dimentum dirimens iuris naturalis vel divini (n. 830). At matrimonium
contractum cum impedimento iuris naturalis vel divini, etiamsi postea
impedimentum cessaverit, Ecclesia non sanat in radice, ne a momento
quidem cessationis impedimenti (can. 1138, § 2).
III. Requisita ut matrimonium possit in radice sanari. Requiritur
ad valorem:
1. Ut utraque pars consensum eum que vere matrimonialem praesti­
terit (can. 1140, § 1). Itaque non sufficit consensus mere fornicarius,
neque matrimonium civile, si pro mera caeremonia civili, non autem
qua matrimonium initum fuerit. Quodsi consensus ab initio quidem de­
fuerit, sed postea praestitus fuerit, sanatio concedi potest a momento
praestiti consensus (can. 1140, § 2).
2. Ut utraque pars in consensu perseveret seu ut neutra pars cum
revocaverit (can. 1140, § 1). Quod autem una vel utraque pars revocaret
consensum, si nullitatem matrimonii nosceret, nondum est revocatio;
immo ne separatio a toro et mensa quidem necessario revocationem in­
volvit. 1

IV. Subiectum potestatis sanandi in radice. Sanatio in radice con­
cedi unice potest ab Apostolica Sede (can. 1141). Sedes autem Apostolica eam concedit per S. Off., vel Congr. de disc. Sacr. vel per S. Poenitentiariam. prout fert casus (n. 803). Attamen etiam aliis indulta
’. Quaerunt aliqui, num consensus datus a compote mentis perseveret, post­
quam consentiens in perpetuam amentiam inciderit. Porro negandum videtur,
quia consensus in eiusmodi persona videtur deficere, ut in mortuo (cf. can.
1089. § 3).

— 6g i —
specialia concedi solent ’ ; potestas vero dispensandi in aliquo impedi­
mento non importat potestatem sanandi in radice.
V. Petitio sanationis in radice. Petenda est, si ex una parte convalidationi alicuius matrimonii omnino consulendum videtur, ex altera
autem parte a convalidatione simplici abstinendum est. Petatur igitur:
i° si in aliquo loco multa matrimonia invalide inita fuerunt, ita ut
renovatio consensus multis incommodis obnoxia foret ; 2° si quae ad
convalidationem simplicem requiruntur, defutura esse praevidentur,
puta si pars, quae secundum leges convalidationis simplicis teneatur
renovare consensum, vel illum renovare forma legitima, renuat illud
peragere, modo altera pars bene disposita sit.
Si utraque pars in bona fide est, et neutra sine incommodo moneri
potest, petitio sanationis omitti atque partes in bona fide relinqui pos­
sunt, quamquam, si nullitas matrimonii ex culpa aliorum v. g. parochi.
Ordinarii provenerit, Ecclesia facile sanationem concedat, ita ut tum
expediat eam expetere (cfr. can. 1138, § 3).
Nota. Quoad supplicam pro sanatione in radice conficiendam vide
n. 822. Commodi gratia sequuntur:
Formulae supplicaram.

I.
(Pro foro externo).

1

Beatissime Pater.

Petrus N., dioecesis N. et Anna N. paroeciana mea bona fide in forma iure
praescripta matrimonium inierunt. Postea detectum est atque utrique parti inno­
tuit impedimentum publicum consanguinitatis in tertio gradu lineae collateralis.
Utriusque consensus perdurat. Cum vero vir renuat renovare consensum in forma
iure praescripta, mulier humiliter expostulat sanationem in radice. (Prole nata
vel concepta, addatur: et prolis susceptae legitimationem).
Et Deus...

-

N. N. parochus ad... Dioecesis...
II.
(Pro foro interno).

'

Beatissime Pater.

i

Caius et Caia bona fide in forma iure praecripta matrimonium contraxerant
Postea vero in foro interno innotuit impedimentum occultum, contractum ex adul­
terio et promissione sibi invicem facta futuri matrimonii durante matrimonio, quo
alterutra (utraque) pars prius ligabatur. Caia timet, ne Caius, qui impedimentum

‘. Cfr. Form. II, minor fac. S. C. de Prop. Fid. η. 15 (Vermeersch, Comment
η. 93)·
I

— 692 —
ignorat, consensum renovare, etiam privatim et secreto, renuat. Hinc humiliter
postulat, ut Sanctitas Vestra sanationem in radice praesentis matrimonii conce­
dere ct responsum ad me infra scriptum confessarium dirigere velit. (Prole nata
vel concepta, addatur post verbum matrimonii: et prolis susceptae legitimationem).
Et Deus...

SCHOLION I.

De convalidatione matrimonii invalidi inter partem catholicam et
partem acatholicam.
834

Supponimus, matrimonium invalidum esse sive ob disparitatem cul­
tus et defectum formae, sive ob solum defectum formae. Iam vero ut
eiusmodi matrimonium convalidetur :

I. Primum, positis ponendis, petatur dispensatio sive ab impedimento
dirimente disparitatis cultus, sive ab impedimento impediente mixtae
religionis. Deinde matrimonium contrahatur legitima forma, atque qui­
dem, quoad liceitatem, publice vel occulte, prout nullitas publica vel
occulta est.
Si nullitas publica est, et pars acatholica renuit publice renovare con­
sensum, Ordinarius permittere potest, ut matrimonium coram solo pa­
rocho et testibus contrahatur.
Si pars acatholica renuit consensum renovare legitima forma, petatur
dispensatio a forma.
Si pars acatholica renuit consensum renovare, petatur sanatio in ra­
dice, si spes sit eam obtinendi, secundum mox dicenda.
II. Dixi, positis ponendis petendam esse dispensationem ab impedi­
mento disparitatis cultus vel mixtae religionis. Nam ut dicta dispensa­
tio obtineri possit, èt cautiones praestandae sunt, et moralis certitudo de
cautionurn implemento haberi debet.
Quid vero, si aut pars acatholica renuit praestare cautiones, aut moralis certi­
tudo non habetur dc cautionum implemento?
Rcsfi. In casu dispensatio (ordinaria) exclusa est ; atque etiam in periculo
mortis exclusa videtur1 ; hinc recurrendum ad sanationem in radice, si spes sit
eam obtinendi, a. v. si moraliter certum sit, partem acatholicam universae prolis
tam natae quam nasciturae catholicam educationem non esse impedituram. Ete­
nim, quamvis sanatio in radice expectari possit, etiamsi pars acatholica cautiones
praestare renuat,' tamen, deficiente praedicta morali certitudine, sanatio in radice
expectari nequit ’
Quid igitur, si ista etiam moralis certitudo deficiat?
Resp. 1. Extra periculum mortis, causa desperata est.
l. Cfr. can. 1043, 1061; item quae notavimus p. 605. ----- :. S. Off. T2 April.
1899 (Collect, η. 2042); 22 Dec. 1916 (A. A. S. 1917, P- 13)· ----- ’· S. Off.
i lui. 1930 (apud Ned. Kath. Stemmen. 1931, p. 168; 1932, p. 68). Patet praeterea

— ^93 —
Resp. 2. hi periculo inor/is dispensatio ct sanatio in radice pariter exclusae vi­
dentur, * non autem recursus ad cpikiam ; nimirum si pars catholica promittat, se
pro viribus catholicae educationi universae prolis esse provisuram, ad matrimo­
nium convalidanduin procedatur, renovato saltem consensu partis catholicae (cfr
S. Alf. VI, 613).

SCHOLION II.
Dc inscriptione matrimonii convalidati.
Inscriptio matrimonii convalidati ita fiat:

835

I. Convalidatio in foro externo in consueto registro matrimoniorum et
in libro baptizatorum annotetur. Si prius matrimonium iam modo sueto
inscriptum fuerit, aut de novo annotari potest cum remissione ad prius
matrimonium, aut ad marginem prioris inscriptionis omnia notari
posΛ
sunt.

II. Convalidatio in foro interno annotetur in registro secreto Cancellariae episcopalis, nisi obstet sigillum sacramentale. Si illud obstet et
bonum prolis inscriptionem postulet, cum licentia poenitentis vel poenitentium annotatio locum habeat.

SCHOLION III.
De modo pertractandi casum convalidationis.

Si parochus vel confessarius detegat, matrimonium aliquod certo 836
invalidum esse, ita procedatur:
I. Si ambo nullitatis inscii sunt, passim ob periculum incontinentiae
alteriusve incommodi ad tempus in bona fide relinquantur. Interim, si
impedimentum cessavit, vel dispensabile est, procuretur pro adiunctis
convalidatio simplex vel sanatio in radice.

II. Si utraque pars nullitatis conscia est. ita procedatur :
1. Si nullitas aliis occulta est, coniuges statim separandi sunt a toro.
Interim, si impedimentum cessavit vel dispensabile est, quamprimum
procuretur convalidatio. Si impedimentum indispensabile est, recurra­
tur ad Ordinarium, qui iudicet. qualis separatio procuranda videatur.
2. Si nullitas publica est, coniuges illico separari debent etiam a cohaex eo quod facultatibus Congr. dc Prop. Fid. quoad sanationem in radice matri­
monii mixti iam additur clausula: «dummodo moraliter certum sit, partem
acatholicam universae prolis tam natae (piam nasciturac catholicam educationem
non esse impedituram ».
’. Ceterum quoad sanationem in radice, quae etiam in periculo mortis sine
induito speciali concedi nequit, facile occasio responsum tempestive recipiendi
deficiet

bitationc: interim recurratur ad Ordinarium sive pro convalidatione,
sive pro declaratione nullitatis, si impossibile est vel non expedit convalidationem procurare. Quod coniuges ad tempus separari nolunt, non
impedit, Quominus convalidatio obtineri possit.
III. Si una tantum pars nullitatis conscia est, altera pars, si sine gravi
incommodo fieri possit, monenda, atque coniuges saltem a toro separan­
di sunt; deinde quamprimum convalidatio procuretur. Si altera pars
sine gravi incommodo moneri nequeat, monitio omitti potest, sed redditio
debiti usque ad procuratam convalidationem vitari debet, puta iter sus­
cipiendo, sub aliquo praetextu se excusando.
Quid vero, si sola uxor novit nullitatem, et ex una parte convalidatio, etiam
spectato can. 1045, tempestive obtineri nequit, cx altera autem parte copula sine
gravissimo incommodo caveri non potest?
Resp. In casu secundum plures ex epikia censeri potest, impedimentum (eccle­
siasticum) cessasse, ita ut coniux renovando consensum sive explicite sive exer­
cite (per copulam) matrimonium convalidarc et debitum reddere possit. Attamen
ad cautelam quantocius ad potestatem competentem recurratur (S Alf. VI. 613).

APPENDICULA II.
De separatione coiiiugum.

837

Separatio coniugum seu divortium distinguitur triplex, scilicet solutio
ipsius vinculi seu divortium plenum ; separatio a toro et copula, et sepa­
ratio a toro, mensa et cohabitatione. Posterior divortium senti-plenum
vocatur.

Pars I.
De divortio pleno.
Quatenus ipsum vinculum matrimoniale solvi possit, diximus n. 720
sq. Duos vero casus 1. c. theoretice expositos, praxeos causa magis
dilucidabimus. Ecclesia nimirum ex iusta causa solvere potest: i° ma­
trimonium inter baptizatos, non consummatum ; 20 matrimonium inter
partem baptizatam et partem non baptizatam ; puta si pars baptizata,
reiccta liaeresi vel schismate, vel pars non baptizata per baptismum ad
Ecclesiam catholicam convertitur.
SECTIO I.
De solutione matrimonii inter baptizatos, non consummati.

838

I. Rationes petendi solutionem matrimonii inter baptizatos, non con­
summati, sunt v. g. : impotentia dubia vel dubie antecedens, aut dubie

— 695 —

perpetua ac aegre curanda, impotentia superveniens, infirmitas usum
matrimonii impediens, error gravis quoad qualitatem personae, post
matrimonium detectus, discordiae graves et continuae inter partes, de­
lictum infamans ab una parte perpetratum, maxime si sententia iudicis
secuta sit, periculum perversionis, divortium civile, maxime cum novi
matrimonii civilis celebratione, nullitas matrimonii probabilis, sed quae
satis probari nequit, puta ob metum adhibitum, ob conditionem consen­
sui adiectam, malitiosus discessus
*.

II. Modus obtinendi solutionem hisce summatim exhibetur:-5
1. Soli coniuges ius habent petendi dispensationem super matrimonio
rato et non consummato (can. 1973).
2. Supplica ad S. Pontificem dirigenda transmittatur ad Congr. de
disc. Sacram. ; dirigatur autem mediante Ordinario proprio.
3. Ordinarius nequit processum instruere nisi Sedes Apostolica fa­
cultatem ei fecerit (can. 1963. § 1).
4. Ordinarius curabit tribunal, cum primum poterit, constituere, ad id
adhibendo ministros in sua Curia constitutos, aut alios etiam. Non re­
quiritur tribunal collegiale trium iudicum ; requiruntur vero iudex in­
structor, defensor vinculi et actuarius.
5. Tribunal maxime inquirat: i° in causas legitimas dispensationis;
20 in non-consummationem matrimonii.
6. Processu finito, acta omnia una cum voto Episcopi et defensoris
vinculi ad Congregationem transmittantur, atque sententia ipsius S.
Pontificis exspectetur.
SECTIO II.

De solutione matrimonii inter partem
baptizatam et partem non baptizatam.
I. Supplica ad S. Pontificem dirigenda, transmittatur ad S. Off., cui 839
haec causa commissa est.

II. Conditiones requisitae, ut matrimonium inter partem baptizatam
et partem non baptizatam solvatur, sunt :
i. Si pars non baptizata cupit ad Ecclesiam catholicam converti, prius
baptizetur, ut iurisdictioni Ecclesiae subiciatur. Praeterea requiritur, ut
post baptismum receptum copulam non habuerit cum comparte ; secus
enim haberetur matrimonium post utriusque partis baptismum consum­
matum, quod ab Ecclesia solvi nequit. Adhaec postulatur argumentum
‘. De Smet, o. c. n. 330; Vlatning, o. c. Π, n. 606. ----- ’. Dccr. Congr. de disc.
Sacr. d. d. 7 Maii 1923 regulas servandas statuit (A. A. S. 1923, p. 389-436)

— 6</> —

juridicum, quo probetur, baptismum antea nullatenus vel invalide col­
latum esse.
2. Si pars baptisata ad Ecclesiam vult converti, prius de facto ad
eam converti debet.
3. Denique alia supplicae inserenda sunt, quae quidem ab eo, cui haec
res committitur, indagabuntur ct inserentur.

Pars II.
De divortio semi-pleno.

Divortium semiplenum seu separationem a toro, mensa ct cohabita
*
tione per se illicitum, ob iustam vero causam licitum esse, hisce docet
can. 1128: « Coniuges servare debent vitae coniugalis communionem,
nisi iusta causa cos excuset ». Ex causis autem iustis, ob quas licet in­
stituere vel petere divortium semiplenum, aliae conferunt ius perpetuae
separationis, aliae per se ius separationis temporaneae tantum. Singulas
utriusque speciei causas expendemus.

840

I. Causae separationis perpetuae sunt adulterium, et consensus
mutuus coniugum in conversionem ad statum perfectiorem.
1. Adulterium coniparti innocenti praebet ius separationis perpetuae.
Patet ex .S’. Scriptura, 1 quae, exclusa solutione vinculi, (n. 720) sepa­
rationem perpetuam indigitat. Patet praeterea ex Traditione,
*
atque cx
eo quod quis frustra postulat sibi fidem servari ab eo, cui fidem a se
praestitam servare recusat.’ Hinc can. 1129, § 1: «Propter coniugis
adulterium, alter coniux. manente vinculo, ius habet solvendi, etiam in
perpetuum, vitae communionem, nisi in crimen consenserit, aut eidem
causam dederit, vel illud expresse aut tacite condonaverit, vel ipse quo­
que idem crimen commiserit. » (S. Thom. Suppi q. 62, a. 1 ; S. Alf. VI,
960). Adulterium autem debet esse: consummatum, formale, moraliter
certum, non approbatum, non compensatum, non condonatum. Dicitur:
a) Consummatum per copulam de se aptam ad generationem, non
mere inchoatum per oscula, tactus, amplexus etc. ; neque, cum hic atten­
datur carnis unio cum tertio, sufficit merus concubitus seu unio cor
porum vel copula onanistica.
b) Formale, non ex oppressione vel bona fide commissum (S. Thom.
Suppi, q. 62, a. 1 ; S. Alf. VI. 960; Horn. Ap. tr. 18. n. 95).
c) Certum moraliter. Eiusmodi autem certitudo etiam exoriri potest
’. Matth V, 32; XIX, 9; Marc X, n; Luc. XVI, 18; 1 Cor. V1Î, 11-J2. ----*. Conferantur Dogmatici----- ’ Reg. iur. 75 in VI"

— ^97 —

cx indiciis, contecturis cl praesumptionibus vehementibus (S. Alf. VI,
961 ; Hom. Λρ. tr. 18, η. 93),
d) Non approbatum, i. e. requiritur, ut alter non consenserit in adul­
terium neque directe causam ei dederit : non autem ut neque causam
indirectam ei praebuerit, puta debitum negando, compartem male trac­
tando (S. Thom. Suppi, q. 62, a. 1 ; S. Alf. VI, 966).
c) Non compensatum per adulterium, ab altera parte commissum
ante sententiam divortii a Indice ecclesiastico prolatam. Non refert
quod unus pluries quam alius adulteravit, vel unius crimen occultum,
alterius publicum est. Quodsi tamen post adulterium ab utroque com
missum, unus resipiscit, alter vero in adulterio pergit, emendatus satis
probabiliter potest instituere divortium (S. Alf. 1. c.).
f) Non condonatum sive expresse sive tacite. « Tacita condonatio
habetur, si coniux innocens, postquam de crimine adulterii certior fac­
tus est, cum altero coniuge sponte, maritali affectu, conversatus fuerit;
praesumitur vero, nisi sex intra menses coniugem adulterum expulerit
vel dereliquerit, aut legitimam accusationem fecerit» (can. 1129, § 2).
Adulterio aequiperantur sodomia cum tertio et bestialitas, quia habe­
tur, quod hic attenditur, scilicet carnis unio cum tertio. Secus dicendum
de sodomia patrata cum comparte (S. Thom. q. 62, a 1. ad 4; S \lf
VI, (/>2, qu. 2°).
Cor. I. Coniux innocens per se iimi tenetur instituere divortium ; per accidens
potest teneri sive ob spem emendandi reum, sive oli vitandum scandalum oriun­
dum ex eo, quod quis videretur consentire adulteriis continuatis compartis Prae
tice tamen vix aderit obligatio, spectatis etiam incommodis secuturis (S Thom
Suppi, q. 62, a. 2; S. Alf. VI. 963, 964).
Cor II Pars innocens, sive indicis sententia sive propria auctoritate discesserit,
nunquam tenetur adulterum utut emendatum recipere vel ad eum redire (can.
1130), nisi ipsa adulterium committat, antequam sententia divortii a indice eccle­
siastico prolata est . hac prolata, obligatio satis prohabiliter deest secundum illud
« Quod bene semel definitum esi... nulla debet iteratione retractari » (S Alf VI.
965 ; <X»7 dub. 2; Horn. Ap. tr 18, n. <j6). Attamen laudabile semper est poeniten­
tem in gratiam recipere.
Cor III Coniux innocens potest partem adulteram admittere aut revocare, nisi
cx ipsius consensu ille statum matrimonio contrarium susceperit (can 1130), scii
Ordines sacros vel Religionem Si tamen uxor adultera prudenter timet saevitias,
non tenetur redire (S. Alf. VI, 976).

2. Mutuus consensus ius perpetuae separationis confert in duplici casu r
a) Si una vel utraque pars professionem religiosam perpetuam emit­
tit, altera parte consentiente; ut autem professio religiosa valida sit.
requiritur dispensatio S. Sedis (can 542, 1°). Professione religiosa ita

emissa, iam neuter unquam ius habet redeundi ad alterum eumve advo­
candi.
b) Si vir SS. Ordines suscipit, uxore consentiente ; ut autem susceptio
licita sit, requiritur dispensatio S. Sedis (can. 987, 20). Susceptio Ordi­
nis sine consensu coniugis pariter illicita est ; ita quidem, ut vir cogi
possit ad redeundum et ad abstinendum ab omnibus actibus Ordinis.
Casibus occurrentibus, S. Sedes potest statuere conditiones, pro altera
parte, quae Religionem non ingreditur vel pro uxore, cuius vir SS.
Ordines suscipit; ius commune iam nihil praescribit.
841

II. Causae separationis temporaneae. 1. Causae huius generis com­
prehenduntur can. 1131, § i : Si alter coniux sectae acatholicae nomen
dederit ; si prolem acatholice educaverit ; si vitam criminosam et igno­
miniosam ducat ; si grave seu animae seu corporis periculum alteri fa­
cessat; si saevitiis vitam communem nimis difficilem reddat, haec alia­
que id genus, sunt pro altero coniuge totidem legitimae causae disce­
dendi. Dicitur:
a) Si sectae acatholicae nomen dederit. Requiritur igitur, ut sectae
sive infidelium sive haereticae sive schismaticae formaliter aggregatus
sit, idque post matrimonium initum.
b) Si prolem acatholice educaverit.
cj Si vitam criminosam et ignominiosam ducat; ut si latronum globo
se adiungat.
d) Si grave seu animae seu corparis periculum alteri facessat. Pericu­
lum animae, v. g. si sollicitet ad haeresim, veneficium, etc. Adde, si vir
alios in domum introducat cum periculo quod tentent ad adulterium.
Vel si velit exercere sodomiam cum uxore, etsi ipsa consentire renuerit
(S. Alf. VI, 973). Periculum corporis, quo spectat v. g morbus conta­
giosus compartis, nisi — quod hodiedum facilius locum habet — peri­
culum alio modo amoveri possit (S. Alf. VI, 973).
e) Si saevitiis vitam communem nimis difficilem reddat, v. g. consor­
tem crudeliter tractando. Sola autem verberatio, nisi gravis sit et pluries
accidat, passim apud plebeios non censetur iusta causa recedendi. Cete­
rum sufficit, ut grave malum prudenter timeatur (S. Alf. VI, 970, 971,
qu. 30). Huc etiam referri possunt amentia, ex qua comparti periculum
imminet; item valde molesta cohabitatio, scii, ob gravia et frequentia
convicia vel rixas, maxime si iustum timorem maioris mali ingerunt.
Hic tamen, pariter ac dictum est de saevitia, conditio personarum atten­
datur (S. Alf. VI, 971, qu. 30).
f) Aliaque id genus, v. g. malitiosa compartis desertio.
2. Omnes hae causae per se tantum praebent ius separationis tempo-

— 699 —

raneae. Quare can. 1131, § 2: In omnibus his casibus, causa separatio­
nis cessante, vitae consuetudo restauranda est; sed si separatio ab Ordi­
nario pronuntiata fuerit ad certum incertumve tempus, coniux innocens
ad id non obligatur, nisi ex decreto Ordinarii vel exacto tempore.
111. Auctoritas, qua separatio instituenda est. 1. Adulterium, modo 842
certum sit, confert ius propria auctoritate separationem instituendi (cfr.
can. 1129 § i, 1130). Attamen scandali vitandi causa passim iudicis
ecclesiastici auctoritas invocanda est, nisi adulterium sit iure vel facto
notorium, quamvis etiam tum passim expediat interventum iudicis eccle­
siastici petere. Idque eo magis suadendum, quod, adulterio nec notorio
nec legitime probato, iudex coniuges ad cohabitationem potest compel­
lere; iudici autem obtemperandum, non tamen comparti adulterae debi­
tum reddendum (S. Alf. VI, 968).
2. Mutuus consensus requirit interventum Auctoritatis ecclesiasticae,
ut dictum est n. 840.
3. Aliae causae exigunt auctoritatem Ordinarii loci, nisi de eis certo
constet et periculum sit in mora ; quo casu separatio propria auctoritate
institui potest (can. 1131, § 1).
Denique separatio a solo toro fieri potest aut mutuo consensu, secun­
dum haec Apostoli: «Nolite fraudare invicem nisi forte ex consensu
et ad tempus, ut vacetis orationi » ' aut. si iusta causa exsistat, v. g.
morbus contagiosus, propria unius coniugis auctoritate. Idem dicendum
de separatione non diuturna a toro et cohabitatione, puta ad iter insti­
tuendum.
Nota i Iudex ecclesiasticus in causis separationis, de quibus can. 1131, § 1,
procedere potest sine processu iudiciali, etiam in secundo gradu seu instantia.
Nota 2. In pluribus dioecesibus vicariis foraneis concessa est facultas separa­
tionem a toro ct cohabitatione ad tempus concedendi.
Nota. 3. Qui indebite propria auctoritate separationem instituerunt, in bona fide
relinqui ct ad sacramenta admitti possunt, si spes fructus absit, neque scandalum
timeatur. Praeterea notes, uxorem a viro illegitime expulsam non accenseri eis,
qui propria auctoritate separati sunt.

TV. Sequelae separationis legitime institutae. I. Instituta separatione, 843
filii educandi sunt penes coniugetn innocentem, et si alter coniugum sit
acatholicus, penes coniugem catholicum, nisi in utroque casu Ordinarius
pro ipsorum filiorum bono, salva semper eorundem catholica educatione,
aliud decreverit (can. 1132).
2. Coniux innocens, separatione perpetua legitime instituta, potest
‘. i Cor. VII, 5.

’. P. C. 25 Tui. 1932 (A A S. 1Q32. η. 284Ï

— /<» cum dispensatione S. Sedis ingredi Religionem vel SS. Ordines susci­
pere; reus id peragere nequit, nisi alter aut statum iam mutaverit Reli­
gionem profitendo vel SS. Ordines suscipiendo, aut expresse consentiat,
aut tacite, puta recusando reconciliationem pluries requisitam (S. Alf.
VI, 969).
3. Coniuges separati possunt privata auctoritate vitam communem
restaurare, idque valet, etiamsi sententia separationis a indicé eccle­
siastico lata sit.
844

Quaer. 1, num unquam liceat petere divortium civile. '
Resp.r. Si matrimonium ex quacumque causa invalidum, et talc a competente
auctoritate ecclesiastica declaratum est, licet petendo intendere et obtinere liber­
tatem civilem. *
Resp. 2: Si matrimonium validum est, positis ponendis, pariter licet, si lex
vigens non intendat solutionem vinculi. Si vinculi solutionem intendat, disputa­
tur; sed sententia satis probabilis affirmat, quia petens potest abstrahere ab in­
tentione legislatoris, et utpotc catholicus (de eo enim dicimus) censendus est ab
ea abstrahere: quo posito, petens, ut statim (licemus, non petit aliquid, quod a
indice sine peccato praestari nequit. Dixi positis ponendis, i. e. praemissa appro­
batione competentis auctoritatis ecclesiasticae, quatenus haec secundum dicta
n. 842 requiratur. Dixi potest abstrahere ab intentione legislatoris, aeque ac ab­
strahere potest et debet, si agatur dc matrimonio invalido.
Quaer 2, num iudex unquam possit sententiam divortii ferre, si agatur de ma­
trimonio valido.
Resp. r: Si lex vinculi solutionem intendat, disputatur; sed sententia satis pro­
babilis affirmat. Etenim iudex potest abstrahere ah intentione legislatoris et, utpote catholicus (nam de eo dicimus) censetur ab ea abstrahere : quo posito, actio
eius non est in sc mala ; neque involvit approbationem (ideoque nec cooperationem
formalem) actionis petentium, forte non abstrahentium ab intentione legislatoris
seu intendentium solutionem vinculi. Dixi potest abstrahere ab intentione legis­
latoris, aeque ac abstrahere potest ct debet, si agatur dc matrimonio invalido.
Ceterum iusta causa admittendi cooperationem materialem iam habetur ex eo,
quod secus boni viri a munere tanti momenti fere abstinere deberent.
Controversia videtur auctoritate dirimi non posse. Aliqui fautores sententiae
benignioris provocant ad responsum a S. Off. datum Nuntio Apostolico Belgii,
d 14 Sept. 1866. Sed, si admittas lege Belgica primitus solutionem vinculi res­
pectam fuisse, sensus legis per usum iam diu ita mutatus videtur, ut lex po­
tius permittat agere ac si vinculum solutum esset, quam ipsa vinculum solvere
intendat Fautores sententiae severioris maxime allegant responsa S. Off. 25
lun. 1885 et 27 Maii 1886; sed respondent adversarii, ea probabiliter ratione pecu­
liarium circumstantiarum data esse. *
Coroll. I. Advocati per se eatenus tantum licite dicunt pro divortio, quatenus
coniuges illud licite petunt. Si illicite petunt, advocatus non excusatur nisi ob
gravissimam causam.
Cfr. DuYNSTEE, Burgcrlijk Rccht en zielzorg, ’, n. 76
1824. ----- ’. De Smet, o. c. n. 399.

S. Off. 9 Sept.

— 7° i —
Coroll. 11. Ubi separatio a toro ct cohabitatione ad finem intentum sufficit,
per sc divortium peti nequit. Licitum tamen est ob causam valde gravem, puta si,
petito divortio, integra proles comparti religiosae, eo non petito, pars Ii tie rorum
certo vel probabiliter comparti irreligiosae committetur.
Coroll. Ill Parochus et confessarius ut plurimum satagant fideles a proposito
divertendi avertere, separatos autem exhortari ad restaurandam vitam commu­
nem, nimirum ob periculum incontinentiae, quod saepius utrique parti imminet
Accedit quod educatio prolis facile detrimentum patitur: immo timor, ne proles
integra vel partim coniugi pernicioso adiudicetur, potest esse ratio, ob quam a
divortio vel separatione minore abstineri debeat.

APPENDICULA IU.

De matrimonio civili.
I. Notio. Matrimonium civile stricte sumptum est matrimonium ve- 845
rum, iuxta legem civilem coram Officiali civili contractum vel attenta­
tum. Late sumptum est formalitas coram Officiali civili peracta, vel
notificatio matrimonii iam contracti Officiali civili, facta in ordine ad
effectus civiles matrimonio comparandos.

II. Moralitas. Dicimus de matrimonio Christianorum; nam quoad
matrimonium infidelium, quod potestati civili subest, nulla est difficul­
tas.
1. Lex matrimonii civilis eatenus inhonesta est, quatenus ex mente
legislatoris praecipiat, ut .christiani coram officiali Status verum consen­
sum emittant, utque matrimonium civile matrimonio ecclesiastico prae­
mittant. Ecclesia enim praescribit, ct quidem ad valorem, ut christiani
coram suo ministro consensum praebeant ; ad liceitatem praecipit, ut
ante coram suo ministro quam coram magistratu contrahant. 1 Attamen
practice :
2. Nupturientes possunt actum civilem ponere, iliumque actui eccle­
siastico praemittere modo nihil aliud intendant nisi civilem caeremoniam
peragere; quin etiam passim obligatio est ita agendi, nimirum ut sibi,
comparti ct proli provideant2 (S. Alf. IT, 16).
3. Officiales et testes licite actui civili assistunt, prout sequitur;
a) Communiter affirmatur, si legislator non intendat attingere vincu­
lum.
b) Pariter licitum est, modo causa proportionata subsit, etiamsi legis­
lator vinculum attingere intendat. Idque valet etiamsi nupturientes, qui
*. Cfr. Litterae Leon. XIII ad Episc. Veronensem, 8 Fcbr. 1893. ------ s. Const.
Bened. XIV Redditae stint nobis, 17 Sept. 1746; Instr. S. Poenit. 15 Ian 1S66;
Encycl. Leon. XIII Arcanum ; S. C. de Sacr. 1 Iui. 1917.

--- 702 —
impedimento dispensabili tenentur, praevideantur nec postea verum ma­
trimonium contracturi. * Imo idem satis probabiliter affirmatur, etiamsi
nupturientes ne possint quidem matrimonium validum contrahere, ob
impedimentum indispensabile — puta ligaminis — quod obstat. Ratio
est, quia officialis et testes possunt abstrahere ab intentione legislatoris,
ideoque intentione non assistere vero consensui ; quod in se malum non
est. Et cum possint abstrahere, ideoque, utpote catholici (de quibus
nunc dicimus) vere abstrahant et censendi sint abstrahere, actio ipsorum
non involvit approbationem (ideoque non cooperationem formalem)
actionis nupturientium, forte non abstrahentium ab intentione legisla­
toris seu intendentium verum consensum. Dixi possunt abstrahere ab
intentione legislatoris, aeque ac ipsi nupturientes ab ea abstrahere pos­
sunt et debent.
Quaestio haec, si matrimonio obstat impedimentum indispensabile, signanter
ligamen, acriter disputatur; videtur autem auctoritate dirimi non posse. Patroni
severioris sententiae provocant ad S. Pocnit. (28 Nov. 1883), et ad S. Off. (11 Dec.
1830 et 27 Maii 1886). At Congregationes « illam assistendam non notant ut
intrinsece malam, quae nullo in casu tolerari possit. Praeterea prima agit dc
missionariis, non de laids; altera data est pro Gallia mox post introductam legem
divortii; S. Poenitentiaria vero Episcopo Italiae respondit, ubi divortium in foro
civili nondum viget, et novum matrimonium evidenter contractum est post ma­
trimonium religiosum legitime celebratum.»2 Verbo: SS. Congregationes ita
forte responderunt, quia censucre, ob specialia adiuncta non dari causam proportionatam, qua cooperatio materialis cohonestetur.
Qui severiorem sententiam admittit, officiales in bona fide relinquat, atque
interrogantes ob rei momentum ad Ordinarium remittat.
*. Cfr Instr. S. Pocnit 15 lan. 1866, quae in casu respondit, « Officiales diri­
gendos esse iuxta regulas a probatis auctoribus, ac praesertim a S. Alfonso de
Liguori circa cooperatores traditas»; Instr. 29 Mart. 1885. ----- Wernz-Vidal,
o. c. n. 591.

LIBER IV.

De sanctione vitae Christianae seu de
poenis ecclesiasticis·
(S. Alf. Theol. Mor. 1. VII, n. 1-340; Hom. Apost. tr. 19, n. 1-71). ’

Postquam in Theologia morali speciali egimus de debito cultu virtu­
tum deque praecipuis mediis comparandi gratias necessarias ad hunc
cultum exercendum, restat exponendum, qua ratione Ecclesia virtutum
et mediorum observantiam sancire seu praescriptorum transgressiones
poenis statutis coercere studeat. Dicemus autem primum et praevie de
eis, quae punit Ecclesia seu de delictis, deinde de poenis, quibus punit
delicta.

TRACTATUS I.
De delictis.
Agemus primum de delicto in se spectato, deinde de effectibus juri­
dicis delicti ; quibus addemus scholion de conatu delicti.

DISSERTATIO I.
De delicto in se spectato.

Pars I.
Expositio summaria.
I. Natura. Nomine delicti iure ecclesiastico intelligitur externa et 846
moraliter imputabilis legis violatio cui addita sit sanctio canonica saltem
indeterminata (can. 2195, § 1). Hisce indicantur tres partes constitu­
tivae delicti, nempe i° violatio legis canonice sancitae (pars legalis); 2 °
externa (pars obiectiva seu socialis) ; 30 moraliter imputabilis (pars for­
malis seu subiectiva).
i. Violatio legis, i. e. legis aut naturalis aut divino-positivae aut eccle­
siasticae. Violationi (externae et moraliter imputabili) praecepti cano’. Wernz, Ius Décret. VI; HollwECk, Die kirchl. Stnifgesctze ; Cheeodi, Ius
poenale; S01.E, Dc delictis et poenis; Lega, Dc delictis et poenis; Noedin-Schônegger, Dc poenis ecclesiasticis ; Vermeersch-CrEvsen, Epitome lur. Can. * III,
η. 382 sq.

— 7°4 —

nice sanciti eadem applicentur, quae dicuntur de delictis, nisi ex adiunctis aliud appareat (ibid. § 2). Requiritur autem violatio legis canonice
sancitae, quia secus Ius non loquitur de delicto, sed de mera transgres­
sione (cfr. can. 2222, §1).
2. Externa; nam externum tantum peccatum violat (ratione damni,
ut dicitur, i. e. aut scandali aut damni materialis) ordinem socialem
Ecclesiae, quem solum respicit legislatio mere ecclesiastica. Quod actus
externus sed occultus, uti v. g. secreta prolatio haeresis, non percipitur
in ordine sociali, ideoque nullum forte damnum infert societati, est per
accidens.
3. Moraliter imputabitis; quid sit imputabilitas moralis, vide t. I,
n. 58. Per hanc proprietatem delictum canonicum differt a civili, quod
admittit culpam mere iuridicam. Quando et quatenus delictum sit iinputabile, dicetur in parte II.

II. Qualitas et quantitas. Qualitas delicti desumenda est ex obiecto
legis (can. 2196); leges autem specifice differunt secundum diversa
motiva formalia, e quibus latae sunt; quare delicta specifice differunt
secundum diversum motivum formale legum poenalium violatarum (cfr.
Theol. Fund. p. 299). Quantitas delicti dimetienda non solum ex diversa
gravitate legis laesae, sed etiam ex maiore minorive im putabititate aut
damno illato (can. 2196); i. c. ex tribus partibus constitutivis delicti
(cfr. p. 703).
III. Divisio. Delictum ex can. 2197 est:
i. Publicum, si iam divulgatum est, aut talibus contigit seu versatur
in adiunctis ut prudenter indicari possit et debeat facile divulgatum iri.
a. v. si in eo est, ut innotescat (saltem qua factum externum, sin minus
qua imputabile), spectatis indole et proposito personarum, quae cognos­
cunt delictum.
2. Notorium notorietate iuris, post sententiam iudicis competentis
quae in rem indicatam transierit,1 aut post confessionem delinquentis
in iudicio factam ad normam can. 1750.2
3. Notorium notorietate facti, si publice notum sit ct in talibus adiunc­
tis commissum, ut nulla tergiversatione celari nulloque iuris suffragio
excusari possit.
’. Res ex can. 1902 iudicata habetur :
1° Duplici sententia conformi;
2° Sententia intra utile tempus non appellata ; aut quae, licet appellata coram
iudice a
deserta fuit coram iudice ad quem;
3° Sententia definitiva unica, a qua non datur appellatio ad normam can. 1880.
---- ’ Can. 1750 edicit: Assertio dc aliquo facto, in scriptis aut orctcnus ab una
parte contra se et pro adversario coram iudice, sive sponte, sive iudice interro­
gante peracta, dicitur confessio judicialis.

‘T

— 7Ο5 —

4. Occultum, quod non est publicum ; occultum materialiter, si lateat
delictum ipsum ; occultum formaliter, si eiusdem imputabilitas.
Nota. Delictum quod unice laedit Ecclesiae legem, natura sua, sola ecclesiastica
auctoritas persequitur, requisito interdum, ubi eadem auctoritas necessarium vel
opportunum judicaverit, auxilio brachii saecularis; delictum quod unice laedit
legem societatis civilis, iure proprio, salvo praescripto can. 120, punit civilis aucto­
ritas, licet etiam Ecclesia sit in illud competens ratione peccati ; delictum quod
laedit utriusque societatis legem, ab utraque potestate puniri potest (can. 2198).
At in delictis mixti fori Ordinarii regulariter ne procedant cum reus laicus est
et civilis magistratus, in reum animadvertens, publico bono satis consulit (can.
1933, § 3).

Pars II.
Ex( sitio uberior.

Expositio .uberior delicti consistit in uberiori explanatione praecipui
elementi, quo delictum constituitur, scii, imputabilitatis.

I. Causae formales imputabilitatis sunt i° dolus delinquentis; 847
2° culpa delinquentis sive in ignorantia legis sive in omissione diligentiae
requisitae, ut lex observetur (can. 2199).
i. Dolus heic est deliberata voluntas violandi legem, eique opponitur
cx parte intellectus defectus cognitionis et ex parte voluntatis defectus
libertatis. Posita externa legis violatione, dolus in foro externo praesu­
mitur, donec contrarium probetur (can. 2200).
Coroll. I. Delicti sunt incapaces qui actu carent usu rationis (can. 2201, § 1).
Ratio, quia abest deliberatio.
Coroll. II. Habitualiter amentes, licet quandoque lucida intervalla habeant, vel
in certis quibusdam ratiocinationibus vel actibus sani videantur, delicti tamen
incapaces praesumuntur (can. 2201, § 2). Ratio, quia in cis deliberatio abesse prae­
sumitur, donec probetur adesse.
Coroll. III. Delictum in ebrietate voluntaria commissum aliqua imputabilitate
non vacat (can. 2201, § 3); quod patet, si ebrietas usum rationis non adimat ex
toto; si cum ex toto adimat, delictum imputatur, si saltem aliquatenus praevisum
fuerit (t. I. n. 60). Ceterum imputabilitas delicti in ebrietate voluntaria commissi
minor est, quam cum idem delictum committitur ab co qui sui plene compos sit,
nisi tamen ebrietas apposite ad delictum patrandum vel excusandum quaesita sit;
violata autem lege in ebrietate involuntaria, imputabilitas exsulat omnino, si
ebrietas usum rationis adimat cx toto; minuitur, si ex parte tantum. Idem dicatur
dc aliis similibus mentis perturbationibus (can. 2201, § 3) v. g. ex morphio.
Coroll. IV. Debilitas mentis delicti imputabilitatem minuit, sed non tollit omnino
(can. 220T, § 4).

2. Ignorantia legis violatae ita influit in imputabilitatem transgres­
sionis :
W. M. T. M. 11.

45

— /θ6 —
a) Ignorantia inculpabilis tollit imputabilitatem transgressionis et con­
sequenter delictum (can. 2201, §1).
b) Ignorantia culpabilis minuit imputabilitatem plus minusve pro
ignorantiae ipsius culpabilitate (can. cit.). Disputatur tamen de igno­
rantia affectata, utrum imputabilitatem augeat an minuat (t. I, n. 32).
Nota i. Ignorantia solius poenae imputabilitatem delicti non tollit, sed aliquan­
tum minuit (can. 2202, § 2).
Nota 2. Quae dc ignorantia (sive legis sive poenae) statuuntur, valent quoque
dc inadverlentta' et dc errore 1 (can. 2202, § 3) ; item de ignorantia facti, puta si
quis percutit clericum, quem pro< certo vel pro probabili hal>et esse laicurn.
Nota 3. Ignorantia (vel inadvertentia vel error circa legem aut poenam aut
factum) generatim non praesumitur (can. 16, § 2).

3. Omissio diligentiae debitae. Si quis legem violaverit ex omissione
debitae diligentiae, imputabilitas minuitur pro modo a prudenti iudice
ex adiunctis determinando; quod si rem praeviderit, et nihilominus
cautiones ad eam evitandam omiserit, quas diligens quivis adhibuisset,
culpa est proxima dolo (can. 2203, § 1). Casus autem fortuitus qui prae­
videri vel cui praeviso occurri nequit, a qualibet imputabilitate eximit
(can. 2203, § 2).
848

II. Causae modificantes imputabilitatem a Codice enumerantur:
1. Minorennitas. Minor aetas, nisi aliud constet, minuit delicti impu­
tabilitatem eoque magis quo ad infantiam propius accedit (can. 2204).
Porro personae morales (can. 100, § 1 et 2) etiam quoad imputabilitatem
aequiperantur minoribus (can. cit. § 3).
2. Vis physica quae omnem adimit agendi facultatem, delictum pror­
sus excludit (can. 2205, § 1).
3. Metus gravis, etiam relative tantum, necessitas, immo et grave in­
commodum, plerumque delictum, si agatur de legibus mere ecclesiasticis,
penitus tollunt. Dictae autem causae delicti imputabilitatem minuunt qui­
dem, sed non auferunt, si actus sit intrinsece malus aut vergat in con­
temptum fidei vel ecclesiasticae auctoritatis vel in animarum damnum
(can. 2205, § 2 et 3).
4. Iusta defensio. Causa legitimae tutelae contra iniustum aggresso·
rem, si debitum servetur moderamen, delictum omnino aufert; secus
imputabilitatem tantummodo minuit, sicut etiam causa provocationis
(can. 2205, § 4) ; scii, qui provocat aggressorem etiam excedit modera’. Est ignorantia actualis in eo, qui notitia habituali gaudet. ----- '. Est igno­
rantia positiva, seu coniuncta cum admissione falsi.

— 7°7 ~
men tutelae. Ceterum in excessu defensionis non ita raro omnis culpa
deest.
5. Passio, si fuerit voluntarie et deliberate excitata vel nutrita, impu­
tabilitatem potius auget ; secus eam minuit plus minusve pro diverso
passionis aestu ; et omnino tollit, si omnem mentis deliberationem et
voluntatis consensum praecedat et impediat (can. 2206).
6. Praeter alia adiuncta * aggravantia, delictum augetur: i° pro maiore
dignitate personae quae delictum committit, aut quae delicto offenditur;
2° ex abusu auctoritatis vel officii ad delictum patrandum (can. 2207).
7. Reincidentia in delictura. Recidivus sensu iuris est qui post con­
demnationem rursus committit delictum eiusdem generis et in talibus
rerum ac praesertim temporis adiunctis ut eiusdem pertinacia in mala
voluntate prudenter coniici possit (can. 2208, § 1). Porro qui pluries
deliquerit etiam diverso in genere, suam auget culpabilitatem (can.
2208, § 2).

III. Imputabilitas cobperantium. Ut cooperatio canonice imputetur, 849
requiritur aliquis dolus aut culpa et aliquis influxus externus in factum
externum delicti. Quoad dolum et culpam applicentur supra dicta;
quoad influxum externum animadvertendum est, hunc esse physicum
vel moralem, necessarium vel non necessarium, principalem vel acces­
sorium, positivum vel negativum. Porro pro vario influxu in delictum
varia est imputabilitas cobperantium, prout sequitur:
1. Qui communi delinquendi consilio simul physice concurrunt ίη
delictum, omnes eodem modo rei habentur, nisi adiuncta alicuius culpa­
bilitatem augeant vel minuant (can. 2209, § 1).
2. In delicto quod sua natura complicem postulat (ut v. g. duellum),
unaquaeque pars est eodem modo culpabilis, nisi ex adiunctis aliud
appareat (can. 2209, § 2).
3. Per se non minorem ac exsecutor delicti imputabilitatem contra­
hunt tum mandans, qui est principalis delicti auctor, tum alii qui ad
delicti consummationem inducunt (suadendo, consentiendo, aliave ra­
tione moraliter influendo) vel in hanc quoquo modo concurrunt (puta
physice cooperando), si delictum sine eorum opera commissum non
fuisset (can. 2209, § 3), a. v. si influxus necessarius fuerit.
4. Si praedictorum influxus non fuerit necessarius sed tantum faci­
lius reddidit delictum, utpote quod etiam sine eorundem concursu com­
missum fuisset, minorem imputabilitatem secumfert (can. 2209, § 4).
5. Qui suum influxum in delictum patrandum opportuna retractatione
’. Itaque enumeratio non est taxativa.

,

'

— /θ8 —
abduxerit plene, ab omni imputabilitate liberatur, etiamsi exsecutor
delictum ob alias causas sibi proprias nihilominus patraverit; si non
abduxerit plene, retractatio minuit, sed non aufert culpabilitatem (can.
2209, § 5). Dicitur opportuna retractatione, quae scii, fit opportuno
tempore modoque efficaci. Disputatur, num retractatio argumentis ro­
borata, influxum consilii vestiti satis destruat. Probabiliter affirmatur
(t. I, n. 1000); quare in casu exsecutor censendus est delinquere ob
causas sibi proprias. Quodsi improviso influxus abduci nequit, tamen
retractatio inculpabiliter inefficax tollit participationem culpabilem de­
licti consummati ct consequenter huius imputabilitatem ; manet vero
culpabilis conatus delicti (cfr. n. 851), et (si casus ferat) aliqua imputabilitas damni et scandali secuti (can. 2213, § 3, 2235).
6. Qui in delictum concurrit suum dumtaxat officium negligendo,
imputabilitate tenetur proportionata obligationi qua adigebatur ad delic­
tum suo officio impediendum (can. 2209, § 6).
7. Delicti patrati laudatio, fructuum participatio, delinquentis occul­
tatio et receptatio aliive actus delictum iam plene absolutum subséquen­
tes: i° nova delicta constituere possunt, si nempe poena in lege plectan­
tur; praeterea 2° secumferunt delicti patrati imputabilitatem, si cum
delinquente ante delictum de illis actibus conventum fuerit (can. 2209,
§7).

DISSERTATIO II.
De effectibus iuridicis delicti.
850

I. Ex delicto, spectato can. 2210, oritur :
1. Actio poenalis ad poenam declarandam vel infligendam et ad sa­
tisfactionem petendam.

2. Actio civilis ad reparanda damna, si cui delictum damnum intulerit.
De hisce rebus latius tractant canonistae iuxta can. 1552-1959 de Judi­
ciis; tantum notetur can. 2210, § 2: Idem iudex in criminali iudicio po­
test ad instantiam partis laesae civilem acionem ad examen revocare et
definire.

II. Omnes qui in delictum concurrunt ad normam 2209, § 1-3 (n. 849,
i. 2. 3) obligatione tenentur in solidum expensas et damna resarciendi
quae ex delicto quibuslibet personis obvenerint, licet a iudice pro rata
damnati (can. 2211).

7°9

SCHOLION.
De conatu delicti.
1. Notio. Conatum delicti committit quicumque actus posuerit vel 851
praetermiserit qui ad exsecutionem delicti natura sua conducunt, sed
delictum non consummaverit, sive quia consilium suum deseruit, sive
quia delictum propter insufficientiam vel ineptitudinem mediorum per­
ficere non potuit (can. 2212, § 1). Dicitur actus qui natura sua condu­
cunt; quare actus mere praeparatorii (ut emere venenum, removere im­
pedimenta) non sunt conatus delicti : ad quem scii, requiritur incepta
ipsius delicti exsecutio, ut dicitur in can. 2213, § 3. Si, omnibus actibus
positis vel omissis qui ad exsecutionem delicti natura sua conducunt et
ad delictum perficiendum sufficiunt, ex alia causa, praeter voluntatem
agentis, effectus non est secutus, delicti conatus dicitur proprio nomine
delictum frustratum (can. 2212, § 2). Denique conatui delicti accedit
(et iuridice aequiperatur) actio illius qui alium ad delictum committen­
dum inducere studuerit, sed inefficaciter (can. 2212. § 3). Porro conatus
delicti non semper est delictum, sed tantum, si conatus delicti peculiari
poena in lege mulctetur (ib. § 4). Puniri tamen potest etiam simplex
conatus delicti et delictum frustratum, vi can. 2235. ut infra dicetur.
II. Imputabilitas conatus est minor quam delicti; crescit autem quo
magis ad consummationem accedit (can. 2213, § 1) ; item delictum frus­
tratum magis culpabile est, quam simplex delicti conatus (can. 2213 S 2).
— Sed ab omni imputabilitate liberatur qui sponte ab incepta delicti
exsecutione destiterit, si nullum ex conatu damnum aut scandalum or­
tum sit (can. 2213, § 3); secus hoc ei imputatur. Item incepti delicti ex­
secutio, quae vi sanctionis legalis est delictum, etiam ut sic imputatur
(can. 2212, § 4); quare, non obstante cessatione ab exsequendo facto
poena latae sententiae iam contracta est.

TRACTATUS Π.
De poenis delicti.
Agemus primum de poenis in genere, deinde de poenis in specie, tum
de poenis statutis in singula delicta.

DISSERTATIO I.
De poenis in genere.
852

1. Ecclesiae competit ius illudque nativum et proprium, atque independens a qualibet humana auctoritate, coercendi delinquentes sibi sub­
ditos poenis tum spiritualibus tum etiam temporalibus (can. 2214, § 1).
Eruitur ex S. Scriptura ; ' ex praxi Apostolorum ‘ et Ecclesiae, etiam
quoad poenas temporales; ex Cone. Trid. ;4 ex natura Ecclesiae, quae
est societas perfecta, ideoque gaudet potestate legislativa. Atqui potestas
legislativa secum fert potestatem coercitivam seu potestatem sanciendi
leges, cum sine ea ad finem secure assequendum inepta foret.

II. In usu potestatis coercitivae prae oculis habeatur monitum Cone.
Trid. :8
« Meminerint Episcopi aliique Ordinarii se pastores non percussores esse, atque
ita praeesse sibi subditis oportere, ut non in eis dominentur, sed illos tanquam
filios ct fratres diligant elaborcntque ut hortando et monendo ab illicitis deter­
reant, ne, ubi deliquerint, debitis cos poenis coercere cogantur; quos tamen
si quid per humanam fragilitatem peccare contigerit, illa Apostoli est ab eis
servanda praeceptio ut illos arguant, obsecrent, increpcnt in omni bonitate ct
patientia, cum saepe plus erga corrigendos agat benevolentia quam austeritas,
plus exhortatio quam comminatio, plus caritas quam potestas ; sin autem ob delic­
ti gravitatem virga opus erit, tunc cum mansuetudine rigor, cum misericordia
indicium, cum lenitate severitas adhibenda est, ut sine asperitate disciplina, popu­
lis salutaris ac necessaria, conservetur ct qui correcti fuerint, emendentur aut, si
resipiscere noluerint, ceteri, salubri in eos animadversionis exemplo, a vitiis de­
terreantur >. (can. 2214, § 2).

Quibus praenotatis, dicemus primum de notione, divisione irroga­
tione et interpretatione poenarum, deinde de Superiore habente potes­
tatem puniendi, tum de subiecto potestati puniendi obnoxio, denique de
remissione poenarum.
‘. Matth. XVIII, '7. >8. ----- ’ I Cor. V. 3-5; 2 Thcss. XTV, etc. ---- - ’. Num
Ecclesia morte vel mutilalionc punire possit aliqua delicta gravissima, disputatur.
Communius negatur, nec in suo foro unquam usa est hac potestate. ----- *. Sess.
7. can. 14; sess. 14, can. 4; sess.25, cap. 14, etc. ----- ·. Sess. 13, cap. 1.

— 711 —

Pars I.
De notione, divisione, irrogatione et interpretatione poenarum.

I. Notio. Poena ecclesiastica est privatio alicuius boni ad delinquentis 853
correctionem ct delicti punitionem a legitima auctoritate inflicta (can.
2215). Dicitur:
1. Alicuius boni, i. e. sive spiritualis, sive temporalis, sive mixti, ut
est beneficium.
2. Ad delinquentis correctionem et delicti punitionem. Emendatio de­
linquentis non est semper finis primarius poenae ecclesiasticae, quamvis
Ecclesia ultimo semper intendat salutem animarum, et consequenter
etiam emendationem delinquentium ; proxime autem intendit praeter
emendationem : reparare ordinem laesum, vindictam sumendo de delicto ;
delinquentem reddere inhabilem ulterioris damni; efficere ut ceteri
timorem habeant.

II. Divisio. Poenae distinguuntur:
1. Ratione finis primarii, in poenas medicinales seu censuras, in poe
nas vindicativas et in remedia poenalia et poenitentias (can. 2216).
Poenae medicinales seu censurae primarie intendunt emendationem
delinquentis. Vindicativae primarie spectant ultionem de delicto. Reme­
dia poenalia intendunt praecavere vera delicta vel ulteriora delicta ; inde
vel supponunt tantum transgressionem, quae tamen ad rationem delicti
non pertingat, vel respiciunt delictum forte patrandum, non autem pa­
tratum. Praecipue ex hoc capite non sunt poenae proprio sensu.
2. Ratione determinationis poena dicitur determinata, si in ipsa lege
vel praecepto taxative statuta sit ; indeterminata, si prudenti arbitrio
indicis vel Superioris relicta sit sive praeceptivis sive facultativis verbis
(can. 2217, § i, i°).
3. Ratione modi, quo infligitur, poena dicitur: latae sententiae, si
poena determinata ita sit addita legi vel praecepto ut incurratur ipso
facto commissi delicti (i. e. sine sententia condemnatoria aut novo prae­
cepto inflictionis; subinde tamen additur sententia declaratoria, ut infra
dicetur; ferendae sententiae, si a indicé vel Superiore infligi debeat
(can. 2217, § i, 2°), scii, per sententiam condemnatoriam vel ad modum
praecepti particularis. Patet, poenam indeterminatam semper esse fe­
rendae sententiae.
4. Ratione auctoris poena dicitur: a iure, si poena determinata in
ipsa lege statuatur, sive latae sententiae sit sive ferendae; ab homine,
si feratur per modum praecepti peculiaris vel per sententiam iudicialem
condemnatoriam, etsi in iure statuta. Quare poena (determinata) feren-

— 712 —

dae sententiae, legi addita, ante sententiam condemnatoriam est a iure
tantum, postea a iure simul et ab homine, sed consideratur tanquam
ab homine (can. 2217, § 1, 30). Ab hac consideratione pendet competentia
remittendae poenae, ut explicabitur. Poena latae sententiae, cui addita
sit sententia declaratoria, manet a iure.
Quaestio, utrum poena neque a lege neque per moduin praecepti peculiaris, sed
per praeceptum generale statuta, sit a iure an ah homine, a Codice non solvitur
Communior sententia tenet, eam esse a ture; quod ideo etiam praeplacet, quia
est benignior interpretatio (cfr. can. 2219, § 1).
Nota. Poena intelligitur semper ferendae sententiae, nisi expresse dicatur eam
esse latae sententiae vel ipso facto seu ipso iure contrahi, vel nisi alia similia
verba adhibeantur (can. 2217, § 2).

1Π. Irrogatio poenae. 1. In poenis decernendis servetur aequa pro­
portio cum delicto, habita ratione imputabilitatis, scandali et damni ;
quare attendi debent non modo obiectum et gravitas legis, sed etiam
aetas, scientia, institutio, sexus, conditio, status mentis delinquentis,
dignitas personae quae delicto offenditur, aut quae delictum committit,
finis intentus, locus et tempus quo delictum commissum est, num ex
passionis impetu vel ob gravem metum delinquens egerit, num eum
delicti poenituerit eiusdemque malos effectus evitare ipse studuerit,
aliaque similia (can. 2218, § 1).
2. Non solum quae ab omni imputabilitate excusant, sed etiam quae
a gravi, excusant pariter a qualibet poena tum latae tum ferendae sen­
tentiae etiam in foro externo, si pro foro externo excusatio evincatur
(can. 2218, § 2), i. e. probetur.
3. Non infligatur poena in casu mutuae iniuriae aequalis; nam, ut
habet can. 2218, § 3: Mutua iniuria compensatur, nisi una pars propter
maiorem iniuriae ab eadem illatae gravitatem damnari debeat, deminu­
ta. si casus ferat, poena.
IV. Interpretatio poenae. In poenis benignior est interpretatio facien­
da (can. 2219, § 1). Et can. 19: Leges quae poenam statuunt... strictae
subsunt interpretationi.. Hinc :
i. In dubio iuris dc exsistentia poenae, scii., utrum quaedam lex poe­
nalis respiciat factum hic et nunc patratum, illa poena, si sit latae sen­
tentiae, non incurritur; si ferendae, non infligatur. Tn dubio iuris de
qualitate poenae, scii., utrum lex contineat poenam latae an ferendae
sententiae, intelligatur poena ferendae sententiae; utrum sit a iure an
ab homine, intelligatur a iure. ‘ Tn dubio iuris dc quantitate unius poe‘. Dubium iuris hac in re exsistit de praecepto poenali generali, ut dictum est
supra.

I

— 7!3 —
nae, nempe utrum ius praecipiat poenam graviorem an leviorem, mitior
potius decernenda. In dubio iuris de numero poenarum, nempe utrum
una an plures poenae applicandae sint, una tantum poena applicetur.
At si dubitetur, utrum poena, a Superiore competente inflicta, sit iusta,
necne, poena servanda est in utroque foro, excepto casu appellationis in
suspensivo (can. 2219, § 2). Sed poena manifeste iniusta (quoad sub­
stantiam), ideoque manifeste invalida, in neutro foro sustinenda est
De dubio facti vide n. 858.

Pars II.
De Superiore habente

testatem puniendi.

Ius poenale ecclesiasticum solum agit de Superiore, qui gaudet iuris- 854
dictione in foro externo Ecclesiae exercenda1. Ista autem iurisdictio, qua­
tenus poenas respicit, distinguitur duplex, non-iudicialis seu voluntaria
et iudicialis seu necessaria. Prior in Iure poenali confert potestatem
statuendi poenas easque applicandi extra iudicium; altera praebet potes­
tatem ad normam Iuris applicandi, et quidem in indicio, poenas legitime
statutas (cfr. can. 2220, § 1).! Quibus notatis, dicemus primum de
Superiore iurisdictionem non-iudicialem, deinde de Superiore iurisdictionem iudicalem habente.
SECTIO I.

De Superiore habente iurisdictionem non-iudicialem.
I. Superiores iurisdictione non-iudiciali gaudentes sunt ii omnes 855
et soli qui pollent potestate leges ferendi vel praecepta imponendi (can
2220, § 1). Eiusmodi est v. g. Ordinarius loci; non autem Vicarius
Generalis sine mandato speciali. Utrum necne etiam Superior religiosus
iurisdictione non-iudiciali gaudeat, pendet a quaestione, utrum necne
ex potestate jurisdictionis' possit praecepta imponere: de quo confer
t. I, n. 108.

II. Ambitus iurisdictionis non-iudicialis. 1. Superior iurisdictione
non-iudiciali gaudens potest legi vel praecepto a se vel a decessoribus
'. In foro interno Ecclesia indicat potestate non propria, sed vicaria.
Haec
tamen non ita intclligas, ac si ille, qui iurisdictione non-iudiciali gaudeat, per se
iurisdictione iudiciali careat.
‘. Potest illud sine dubio ex potestate domina
Jiva, cui potestati etiam competit potestas coactiva seu puniendi ; at haec puniendt
potestas in Iure poenali ecclesiastico non attingitur.

— 7M —
Jato poenas adnectere (can. 2220, § 1). Praeterea qui gaudent potestate
legislative possunt insuper intra limites suae iurisdictionis, ob pecu­
liaria adiuncta, legem tam divinam, quam ecclesiasticam a superiore po­
testate latam et in territorio vigentem, congrua poena munire aut poe­
nam lege statutam aggravare (can. 2221).
2. Etiamsi nulla poena legi annexa sit, legitimus tamen Superior juris­
dictione non-iudiciali gaudens, potest etiam sine praevia poenae commi­
natione, legis transgressiones aliqua iusta poena punire, si scandalum
forte datum vel specialis transgressionis gravitas id ferat; secus reus
puniri nequit, nisi prius monitus fuerit cum comminatione poenae latae
vel ferendae sententiae in casu transgressionis, et nihilominus (cum
gravi culpa iuxta can. 2218, § 2) legem violaverit (can. 2222, § 1). Idem
(licendum de infligenda poena graviori quam statuto vel comminatione
indicata est; scii, infligi nequit, nisi in casu scandali vel specialis gravi­
tatis.

3. Etiamsi probabile tantum sit delictum fuisse commissum, aut delic­
ti certe commissi poenalis actio praescripta sit (cfr. can. 1703), tamen
idem legitimus Superior non solum ius, sed etiam officium habet non
promovendi clericum de cuius idoneitate non constat, et, ad scandalum
evitandum, prohibendi clerico exercitium sacri ministerii aut etiam eun­
dem ab officio, ad normam iuris, amovendi; quae omnia in casu non
habent rationem poenae (can. 2.222, § 2). Secus in casu delicti tantum
probabilis (can. 2233, § 1) aut praescriptae actionis poenalis (can. 1703)
poenam infligere nequit.
4. Denique idem legitimus Superior potest poenam applicare: aut
Γ’ extra iudicium per praeceptum secundum haec can. 1933, § 4: Poenitentia, remedium poenale, excommunicatio, suspensio, interdictum,
dummodo delictum certum sit. infligi possunt etiam per modum prae­
cepti extra iudicium ; aut 2° in iudicio per sententiam iudicialem. Ut au­
tem delictum cadat sub criminali iudicio, debet esse publicum (can. 1933,
§ i); sed cum procedendum est contra clericos iuxta can. 2168-2194.
fiat extra iudicium. quamvis delicta sint publica (can. 2225).
Nota. Si poena latae vel ferendae sententiae inflicta sit ad modum
praecepti particularis, scripto aut coram duobus testibus ordinarie de­
claretur vel irrogetur, indicatis poenae causis, salvo praescripto can.
2193 (can- 2225); ’· e· n’s’ infligatur «suspensio ex informata con­
scientia » (cfr. n. 888).

— /i5 —

SECTIO II.

De Superiore habente iurisdictionem iudicialem.
Primum recolas, iurisdictionem iudicialem exercendam esse in iudicio. 856
Porro :

I. In poenis applicandis iudex nequit poenam determinatam augere
nisi extraordinaria adiuncta aggravantia id exigant (can. 2223, § 1).
Ita regula generalis. Speciatim vero:
II. Si poena est ferendae sententiae, haec serventur;
1. Si lex in statuenda poena ferendae sententiae facultativis verbis
utatur, committitur prudentiae et conscientiae indicis eam infligere, vel,
si poena fuerit determinata, temperare (can. 2223, § 2).
2. Si vero lex utatur verbis praeceptivis, ordinarie poena infligenda
est; sed conscientiae et prudentiae indicis vel Superioris committitur:
irt poenae applicationem ad tempus magis opportunum differre, si ex
praepropera rei punitione maiora mala eventura praevideantur ; 20 a
poena infligenda abstinere, si reus perfecte fuerit emendatus, et scan­
dalum reparaverit, aut sufficienter punitus sit vel puniendus praevi­
deatur poenis auctoritate civili sancitis ; 30 poenam determinatam tem­
perare vel loco ipsius aliquod remedium poenale adhibere aut aliquam
poenitentiam iniungere, si detur circumstantia imputabilitatem notabi­
liter minuens, vel habeatur quidem rei emendatio aut inflicta a civili
auctoritate castigatio, sed iudex vel Superior opportunam praeterea du­
cat mitiorem aliquam punitionem (can. 2223. § 3; cfr. can. 2309, § 4).’
Nota. Quando inflicta est determinata poena vindicativa per senten­
tiam condemnatoriam, iudex aliquando potest suspendere eius exsecu­
tionem ad normam can. 2288 (n. 889). Unde in iure canonico assumitur
institutum « condemnationis conditionalis ».

III. St poena est latae sententiae, statim quidem contrahitur, sed ali­
quando datur sententia, quae dicitur declaratoria, qua auctoritative de­
claratur. delictum patratum ac consequenter poenam contractam esse.:
’. Si delinquens non commisit peccatum grave, tantum per remedium poenale
in eum procedi potest, ut praecaveantur vera delicta, aut ei aliqua poenitentia
imponi. ----- :. Cuius utilitatem cl. Weknz bene demonstrat (o. c. n. 62): < Im­
primis in certis poenis obligatio in aliis inducitur erga reum» (v. g. non rccipien
di ab eo Sacramenta) « aut saltem reus privatur certis iuribus, quae ad alios
dicunt respectum ; quae obligatio erga reum urgeri non potest, nec suorum iurium
exercitium ipsi est denegandum aut impediendum, nisi de poena ab illo incursa
certe constet» in foro externo; insuper quia aequum non esset, ut delinquens
occultus deberet seipsum prodere per observationem poenae, huius observandae
obligatio saepe non urget sine sententia declaratoria.

Porro poenam latae sententiae declarare generatim committitur pruden­
tiae Superioris
; sed sive ad instantiam partis cuius interest,
sive bono
*
4
communi ita exigente, sententia declaratoria dari debet (can. 2223, § 4).

IV. Quoad numerum poenarum statuit Codex:
i. Ordinarie tot poenae quot delicta (can. 2224, § 1). Porro, etiam
spectato Iure poenali ecclesiastico, multiplex delictum committit: i° qui
violat diversas leges poenales, sive unico actu, sive pluribus; non vero
qui violat semel legem, a pluribus Superioribus latam ; 20 qui violat
legem poenalem per actus moraliter distinctos (t. I, n. 253 sq.).
Disputatur: 1" de co, qui violat legem poenalem per actum moraliter unicum,
physice multiplicem, erga diversas personas, v. g. qui ex eodem proposito succes­
sive, sed sine interruptione (morali) furatur a pluribus; 2° dc eo, qui violat
legem poenalem per actum moraliter unicum, physice multiplicem, saepius per­
fecte consummans ipsum delictum, v. g. qui ex eodem impetu passionis pluries
cum eadem persona committit sacrilegium carnale per copulam 1 ; 3" de eo, qui
violat legem poenalem per unicum actum physicum erga diversas personas, v. g.
qui unico actu physico plures clericos occidit. Quum vero, ubi dc poenis sermo
sit, pars benignior praevaleat, in casibus disputatis poenae non sunt multipli­
candae.

2. Si tamen propter numerum delictorum nimius esset poenarum in­
fligendarum cumulus, prudenti iudicis arbitrio relinquitur aut poenam
omnium graviorem infligere, addita, si res ferat, aliqua poenitentia vel
remedio poenali, aut poenas intra aequos terminos moderari, habita
tatione numeri et gravitatis delictorum (can. 2224, § 2).
3. Denique si poena constituta sit tum in conatum delicti tum in de­
lictum consummatum, hoc admisso, infligi tantum debet poena in con­
summatum delictum statuta (can. 2224, § 3). Dicitur infligi, nam quan­
do propter conatum poena iam contracta est, et post interruptionem
moralem consummatur delictum, etiam contrahitur poena in hoc delic­
tum statuta; secus vero, si conatus et consummatio in unum coalescunt.
Nota. Si poena declaretur vel infligatur per sententiam iudicialem,
serventur canonum praescripta circa sententiae iudicialis pronuntiatio­
nem ; si vero (ut p. 714 iam notatum est) poena latae vel ferendae sen­
tentiae inflicta sit ad modum praecepti particularis, scripto aut coram
duobus testibus ordinarie declaretur vel irrogetur, indicatis poenae cau­
sis, salvo praescripto can. 2193 (can. 2225).
*. Aliquando unum delictum consistit in tractu continuo, v. g. concubinatus,
bigamia.

— 7'7 —

Pars III.
De subiecto

testati puniendi obnoxio.

Videbimus primum, quinam et quatenus subiciantur legi aut praecep­
to poenali ; deinde, quaenam requirantur, ut quis de facto contrahat
poenam latae sententiae ; tum, quaenam requirantur, ut quis hic et nunc
puniri possit poena ferendae sententiae; denique, quae, qualis et quanta
sit obligatio observandae poenae.
I. Subiecti legi vel praecepto poenali. Poenae adnexae legi aut 857
praecepto obnoxius est qui lege aut praecepto tenetur, nisi expresse
eximatur (can. 2226, § i). Quatenus aulem quis lege vel praecepto
teneatur, praesertim peregrinus et vagus, vide t. I, n. 126 sq. Attamen:
1. Si post delictum patratum mutatur lex poenalis, applicanda est lex
reo favorabilior (ibid. § 2).
2. Si post delictum patratum cessat vel lex violata vel adnexa poena
per legem posteriorem, etiam poena inflicta vel incursa statim cessat,
excepta vero censura iam contracta (ibid. § 3), quia secus censurae fi­
nis non attingeretur.
3. Poena (contracta vel inflicta) reum ubique terrarum tenet, etiam
resoluto iure Superioris, nisi aliud expresse caveatur (ib. § 4) ; non vero
poena ad omnes locos semper se extendit (cfr. can. 2281, 2282). Si ta­
men, resoluto iure Superioris, cessat etiam eius praeceptum, cui addita
fuit poena, etiam poena cessare dicenda est, nisi sit censura iam con­
tracta.
4. Denique quidam luri poenali non omnino subiacent; scii, quamvis
delictum commiserint, poena nonnisi a Romano Pontifice infligi aut
declarari potest in cos, dc quibus in can. 1557. § 1 (can. 2227, § 1), i. e.:
a) « In eos, qui supremum tenent populorum principatum horumque filios ac
filias, eosve quibus ius est proxime succedendi in principatum. > Intelliguntur
personae physicae monarchicae vel reipublicae praesides, aliive qui verum princi­
patum excreent, corumquc coniuges; non vero personae morales, quamvis habeant
legiferam potestatem, nec Status Ministri.1 Priores igitur poenam latae sententiae
iuris comntunis, utpote a Romano Pontifice statutam, quidem contrahunt, sed in
cos non potest declarari nisi a Romano Pontifice/
b) In Cardinales; qui praeterea, nisi expresse nominentur, sub lege poenali
non comprehenduntur (can. 2227, § 2).
c) In Legatos Sedis Apostolicae, dc quibus valet quod dictum est sub a).
'. Cfr. Nov al, o. c. p. 37. ----- 2. Neque poenae latae sententiae iuris particu­
laris eos tenent, quia infligi etiam dicitur dc poena latae sententiae per modum
praecepti inflicta (cfr. can. 2225).

d) In Episcopos, etiam titulares, qui praeterea excipiuntur a poenis latae sen­
tentiae suspensionis et interdicti, nisi expresse nominentur. Quare excommunica­
tionem latae sententiae iuris communis quidem contrahunt, sed idem valet ac
sub a).
Nota i. Religiosi exempti non tenentur statutis poenalibus dioccesanis, nisi,
extra domum illegitime degentes, deliquerint contra legem particularem dioecesis
(can. 616, § i) ; si deliquerint legitime extra domum degentes, etiamsi reversi fue­
rint, possunt tamen ab Ordinario loci puniri (can. 616, § 2) ; tandem subsunt
potestati coactivae Ordinarii loci in omnibus, in quibus religiosi ei subsunt (cfr.
can. 619 et can. 2269, § 2), nisi obstent specialia privilegia.
Nota 2. Hoc Ius poenale vi can. 1 non respicit Ecclesiam Orientalem ; contro­
versiae ordine iudiciario tractandae, quae eam spectant, vi can. 257, § 3, a Congreg. pro Ecclesia Orientali remittantur ad tribunal, ab ipsa assignatum, nisi
agatur de delictis quae Congregationi S. Off. reservata sunt (can. 247, § 2).

858

II. Requisita, ut quis de facto contrahat poenam latae sententiae.
1. Requisita a parte delicti. Poena lege statuta non incurritur, nisi de­
lictum fuerit in suo genere perfectum secundum proprietatem verborum
legis (can. 2228). Haec conditio respicit partem externam delicti (n. 846) ;
cum conatus delicti in lege punitur, requiritur consummatio in genere
conatus. 'Pandem animadvertendum, proprietatem verborum requirere
strictam interpretationem; v. g. delictum homicidii, quod a lege punitur,
non adest, nisi mors secuta sit. In dubio sive facti externi, sive *imputa
bilitatis, poena non incurritur, quia ex causa dubia nemo iure certo priva­
tur (cfr. can. 2232, § 1 : « qui delicti sibi sit conscius »).

2. Requisita a parte delinquentis respiciunt partem formalem delicti
seu imputabilitatem. Quocirca primum recolas, requiri 1 (can. 2218, § 2),
at non semper sufficere imputabilitatem gravem, ut quis poenae ob­
noxius sit. Quibus attentis, quaedam a Codice notantur vel etiam sta­
tuuntur, quorum alia generalia sunt atque respiciunt ignorantiam et si­
milia, quae in imputabilitatem influunt, alia impuberes et cooperatores
spectant.
a) Generalia. a) Ignorantia affectata sive legis sive solius poenae a
nullis poenis latae sententiae excusat (can. 2229, § 1).
β) Si lex habeat verba : praesumpserit, ausus fuerit, scienter, studiose,
temerarie, consulto egerit aliave similia quae plenam cognitionem ac
deliberationem exigunt, quaelibet imputabilitatis imminutio sive ex parte
intellectus sive ex parte voluntatis eximit a poenis latae sententiae (can.

'. Eatenus saltem, quatenus defectus imputabilitatis gravis a qualibet poena
excuset in foro interno, et etiam in foro externo, si pro foro externo defectus
evincatur (can. cit.).

— 719 —

2229, § 2). Dicitur quaelibet imputabilitatis imminutio; hinc etiam igno­
rantia poenae, nisi sit affectata (cfr. can. 2202, § 2); item metus quoque
levis.
γ) Si lex verba illa non habeat :
i° Ignorantia crassa vel supina legis aut etiam solius poenae a nulla
poena latae sententiae eximit. Ignorantia legis aut etiam solius poenae
quae non fuerit crassa vel supina excusat a poenis medicinalibus latae
sententiae ; non autem, si imputabilitas delicti gravis sit. a poenis vindicativis latae sententiae (can. 2229, § 3, i°, coll. can. 2218, § 2).
2" Ebrietas, omissio debitae diligentiae, mentis debilitas, impetus pas­
sionis, si, non obstante imputabilitatis deminutione, actio sit adhuc gra­
viter culpabilis, a poenis latae sententiae non excusant (can. 2229, §
3. 2°).
3° Metus gravis, si delictum vergat in contemptum fidei aut eccle­
siasticae auctoritatis vel in publicum animarum damnum, a poenis latae
sententiae nullatenus eximit (can. 2229, § 3, 30). Quibus attentis, metus
gravis extra casus enumeratos saltem ob dubium a poenis latae senten­
tiae excusat; dubium ingeritur can. 2218, § 2.
Nota. Licet reus ad normam § 3, n. 1 censuris latae sententiae non
teneatur, id tamen non impedit quominus, si res ferat, congrua alia
poena vel poenitentia affici queat (can. 2229, § 4).
b) Impuberes excusantur a poenis latae sententiae, et potius punitio­
nibus educativis, quam censuris aliisve poenis gravioribus vindicativis
corrigantur ; puberes vero qui eos ad legem violandam induxerint vel
cum eis in delictum concurrerint ad normam can. 2209, §§ 1-3 (n. 849)
ipsi quidem poenam lege statutam incurrunt (can. 2230). Notes, ab im­
puberibus irregularitatem tamen ex delicto contrahi posse (can. 985).
c) Cooperatores. Si plures ad delictum perpetrandum concurrerint,
licet unus tantum in lege nominetur, ii quoque de quibus in can. 2209,
§§ 1-3, tenentur, nisi lex aliud expresse caverit, eadem poena; ceteri
vero non item, sed alia iusta poena pro prudenti Superioris arbitrio
puniendi sunt, nisi lex peculiarem poenam in ipsos constituat (can. 2231).
Quaer., quatenus, si de poena latae sententiae sermo sit. requiratur sententia
declaraloria.
Resp. Poena latae sententiae, sive medicinalis sive vindicative delinquentem,
qui delicti sibi sit conscius, ipso facto in utroque foro tenet; ante sententiam
tamen dcclaratoriam a poena observanda delinquens excusatur quoties eam ser­
vare sine infamia nequit, et in foro externo ab eo eiusdem poenae observantiam
exigere nemo potest, nisi delictum sit notorium, firmo praescripto can. 2223,
§ 4 (can. 2232, § i ; η. 856).
Sententia declaratoria poenam ad momentum commissi delicti retrotrahit (can.

— 72° —
2232, § 2); quod practicum est v. g. in casu restitutionis faciendae fructuum
perceptorum, qui igitur computandi sunt a momento patrati delicti (cfr, can.
2280)

859

III. Requisita, ut quis hic et nunc puniri possit poena ferendae
sententiae. Nulla poena infligi potest, nisi i° certo constet, delictum
commissum fuisse; 2° certo constet, delictum non esse legitime prae­
scriptum ; 30 reus, si agatur de infligenda censura, in contumacia per­
sistat (can. 2233). Dicitur :
1. Certo constet, delictum commissum fuisse; qua autem ratione fac­
tum et imputabilitas delicti diudicanda sint, vide in Codice, lib. IV, tit.
XIX, de iudicio criminali.
2. Certo constet, delictum non esse legitime 'praescriptum. Quomodo
delictum praescribatur, exponit can. 1703, coll, tamen can. 1555, § ι.:
3. Si agatur de infligenda censura, reus reprehendatur ac moneatur
ut a contumacia recedat, dato, si prudenti eiusdem iudicis vel Superio­
ris arbitrio casus id ferat, congruo ad resipiscentiam tempore; contu­
macia persistente, censura infligi potest (can. 2233, § 2). Quid sit con­
tumacia, vide n. 862. Monitiones antea saltem tres praescribebantur, at
ex iusta causa una sufficiebat (cfr. nunc can. 649, 660). Hodierno iure
vero remittitur prudentiae Superioris, quot monitiones et etiam quonam
temporis intervallo eas peragat. Monitiones autem requiruntur ad validi­
tatem censurae; unde censura ferendae sententiae delinquenti valide ap­
plicari nequit, nisi post monitiones remaneat contumax. De forma ca­
nonica cfr. can. 2143.

Nota i. Qui plura delicta commisit, non modo gravius puniri, sed si, prudenti
iudicis arbitrio, res id ferat, subiici etiam debet vigilantiae vel alii remedio poe­
nali (can. 2234).
Nola 2. Delictum frustratum aut conatus delicti, nisi tanquam distincta delicta
lege plectantur, possunt congrua poena pro gravitate puniri, nisi delinquens ab
omni imputabilitate liberetur, quia sponte ab incepta delicti exsecutione destitit,
et nullum ex conatu damnum aut scandalum secutum sit (can. 2235, coll. 2213,
§3).

860

IV. Obligatio poenae observandae. Poena videtur obligare ex moti­
ve legis, cui sanctio addita est. Obligatio autem gravis est ex genere
suo. Attamen metus damni extrinseci et proportionati excusat ; hinc, si
*. E contra, si quis incurrat excomm. 1. s., et ante sententiam acquirat officium,
post eam acquisitio non fit invalida, ut putat Cerato p. 20; nam sola acquisitio post
sententiam est invalida (cfr. can. 2265, § 1, 2°, 2266, 2296, § 2). ----- Quid possit
ac debeat peragere Superior in defectu huius et prioris conditionis, vide n. 855;
cfr. can. 2222, § 2.

T

— 721 —
delictum non est notorium, etiam infamia excusat ab observanda poena
latae sententiae; tunc enim infamia est incommodum extrinsecum.

Pars IV.
De remissione poenarum.

I. Actus remissionis. Poenae medicinales remittuntur per absolutio 861
nem, vindicativae per dispensationem (can. 2236, § 1).

II. Persona competens. Remissio poenae in genere concedi potest
ab eo qui poenam tulit, vel ab eius competente Superiore aut successore,
vel ab eo cui haec potestas commissa est (can. 2236). Dicitur competens
Superior, quia superioritas praecedentiae per se non includit potestatem
in iurisdictionem inferioris (cfr. can. 271, can. 2236, § 1). Praeterea
potestas eximendi a lege etiam secum fert potestatem remittendi poe­
nam legi adnexam (can. 2236, § 2). Iudex vero qui ex officio applicat
poenam a Superiore constitutam, eam semel applicatam remittere nequit
(can. 2236, § 3). Quoad eos, quibus potestas remittendi poenam (sive ut
ordinaria sive ut delegata) commissa est, notamus ex Codice:
1. Ordinarius potest (potestate ordinaria ; hinc etiam per habitualiter
delegatum): i° in casibus publicis poenas latae sententiae iure communi
statutas remittere, exceptis : a) casibus ad forum contentiosum deductis ;
b) censuris Sedi apostolicae reservatis; c) poenis inhabilitatis ad bene­
ficia, officia, dignitates, munera in Ecclesia, vocem activam et passivam
eorumve privationis, suspensionis perpetuae, infamiae iuris, privationis
iuris patronatus et privilegii seu gratiae a Sede Apostolica concessae
(can. 2237, § 1); 2° in casibus occultis easdem poenas remittere, excep­
tis censuris specialissimo vel speciali modo Sedi Apostolicae reservatis
(can. 2237, § 2).
2. Quid potestate a iure delegata quilibet confessarius vel etiam qui­
libet sacerdos possit, vide n. 865.
3. Praeterea pluries datur Nuntiis aliisve potestas delegata ex privi­
legio stricte dicto, ad poenas (sed tantum medicinales) remittendas. De
privilegio late dicto Cardinalium circa censuras reservatas, dicitur suo
loco.
Sunt tandem, qui absolvere possunt a poenis cum hoc unico effectu,
ut erga punitos uti possint aliquo privilegio dispensandi, iuxta can. 66,
§ 3 : « In facultate dispensandi includitur etiam potestas absolvendi a
poenis ecclesiasticis, si quae forte obstent, sed ad effectum dumtaxat
dispensationis consequendae » (cfr. can. 200. § 1). Quae vocatur abso­
lutio ad effectum.
w. M. T. M. II.

46

11 J. Modus remittendi. I. Ad valorem requiritur, ut poenae remissio
non sit vi aut metu gravi extorta (can. 2238). Praeterea error actum
irritum reddit, si versetur circa id quod constituit substantiam actus vel
recidat in conditionem sine qua non (can. 104).
2. Poena valide remitti potest praesenti vel absenti, absolute vel sub
conditione, in foro externo vel interno tantum (can. 2239, § 1). Dicitur:
a) Praesenti vel absenti; attamen remissio in foro interno-sacramentali facta, requirit absolvendum vel dispensandum praesentem.
b) Absolute vel sub conditione; etiam sub conditione suspensiva:
v. g.: remitto poenam, quod effectum habebit, cum restitueris. Potest
remissio etiam concedi ad reincidentiam, v. g. : si tunc non restitueris,
reincides in poenam, quam nunc efficaciter remitto.
c) In foro externo vel interno tantum; de effectu remissionis in foro
interno tantum vide can. 2251 (p. 730, V, 2).
3. Licet poena etiam oretenus remitti possit, si tamen scripto inflicta
fuerit, expedit ut etiam eius remissio scriptis concedatur (can 2239, § 3).
Nota. Delinquens potest non tantum liberari a poena per remissionem,
sed etiam effugere poenam infligendam per praescriptionem actionis
poenalis, de qua can. 1703 (can. 2240).

DISSERTATIO II.
De poenis in specie.
Ad normam Codicis heic sermo erit tum de poenis proprio sensu
sumptis, tam medicinalibus quam vindicativis, tum de mediis disciplina­
ribus. seu de remediis poenalibus et poenitentiis.

Pars I.
De

enis medicinalibus seu de censuris.

Dicemus primum de censuris in genere, deinde de censuris in specie.

SECTIO I.
De censuris in genere.

Agemus primum de notione, multiplicatione et divisione censurae,
deinde de reservatione, denique de remissione censurae.

7^ —
CAPUT 1.

De notione,

multiplicatione et divisione censurae.

I. Notio. Censura est poena qua homo baptizatus delinquens et con- 862
tumax, quibusdam bonis spiritualibus vel spiritualibus adnexis privatur,
donec a contumacia recedens, absolvatur (can. 2241, § 1). Dicitur.
1. Baptizatus, quia Ecclesia caret iurisdictione in non baptizatos; in
haereticos ct schismaticos censuras ferre potest.
2. Delinquens ct contumax; quae sub II uberius exponentur.
3. Donec a contumacia recedens absolvatur. Nimirum censura est
poena medicinalis, idcoque primarie intendit rei emendationem ; hinc
ubi primum delinquens a contumacia recedit, absolvendus est (S. Alf.
VII, i).
Nota. Censurae, praesertim latae sententiae, maxime excommunicatio,
ne infligantur, nisi sobrie et magna cum circumspectione (can. 2241,
§ 2), « <cum, ut dicit Cone. Trid.,1 experientia doceat, si temere aut levi­
bus ex rebus incutitur, magis contemni quam formidari, et perniciem
potius parere quam salutem. »

II. Expositio uberior notionis exhibebit, quaenam requirantur a parte
tam delicti quam delinquentis, ut poena censurae decernatur ; quaenam,
ut delinquens absolvatur.
1. Requisita a parte delicti. Censura punitur tantummodo delictum
externum (n. 846), grave (n. 858), consummatum (n. 858; S. Alf.
VII, 31-34, 36; can. 2242, § 1). Notes, requiri delictum grave non solum
quoad actum externum, verum etiam quoad internum, ita ut quidquid
excuset a mortali, etiam excuset a censura (n. 858), saltem in foro in­
terno, quia in foro externo dolus praesumitur.
2. Requisitum a parte delinquentis est contumacia (can. cit.). Porro:
a) Si agatur de censuris ferendae sententiae, contumax est qui. non
obstantibus monitionibus de quibus in can. 2233. § 2 (n. 859), a delicto
non desistit vel patrati delicti poenitentiam cum debita damnorum et
scandali reparatione agere detractat (can. 2242. § 2).5
b) Ad incurrendam vero censuram latae sententiae sufficit transgres­
sio legis vel praecepti, cui sit adnexa latae sententiae poena, nisi reus
legitima causa ab hac excusetur (can. cit.). Disputatur, num casu, quo
agatur de censura, quae non incurratur nisi effectu secuto, requiratur
transgressio moraliter persistens, donec effectus secutus sit, ita ut cen’. Sess. 25, cap. 3.----- ’. Delinquens ignotus ante censuram infligendam mone­
ri debet per edictum, ad normam can. 1724, coll. can. 1720. 1 et 2 (cfr. et can.
1717· 3)·

— /24 —

sura non contrahatur ab eo, quem transgressionis ante effectum poeniteat. S. Alfonsus (VII, 40) et alii affirmant, quia censura non videtur
contrahi ab eo, qui eo momento quo secundum legem contrahitur, iam
non est contumax.
Nota. Censura etiam in delinquentes ignotos ferri potest (2242, § 1),
dummodo tamen sint aliquo modo determinati ; uti fit v. g. in statuen­
dis censuris latae sententiae. Invalida vero esset censura lata in perso­
nam incertam seu indeterminatam, v. g. : « Excommunico unum ex tri­
bus auctoribus huius criminis. »
3. Requisitum, ut delinquens absolvatur est, ut contumacia desierit.
Porro contumaciam desiisse dicendum est, cum reum vere delicti com­
missi poenituerit et simul ipse congruam satisfactionem pro damnis et
scandalo dederit aut saltem serio promiserit ; indicare autem utrum
poenitentia vera sit, satisfactio congrua aut eiusdem promissio seria,
necne, illius est, a quo censurae absolutio petitur (can. 2242, § 3). Quare
absolvens aliquando requirere potest cautiones, ut certus sit de seria
conversione poenitentis.
Quaestio. Quando censura effectum suum producit, et quatenus appellatio vel
recursus circa censuram inflictam vel comminatam admittitur?
Resp. 1: Censurae inflictae per sententiam iudicialem, statim ac latae fuerint,
exsecutionem secumferunt, nec ab eis datur appellatio, nisi in devolutivo; item
a censuris ad moduni praecepti inflictis datur recursus, sed in devolutivo tan­
tum 1 (can. 2243, § 1).
Resp. 2: Appellatio vero vel recursus a sententia iudiciali vel praecepto com­
minante censuras etiam latae sententiae nondum contractas, nec sententiam aut
praeceptum nec censuras suspendunt, si agatur dc re in qua ius non admittit ap­
pellationem vel recursum etiam cum effectu suspensivo ; secus censuras suspen­
dunt, firma tamen obligatione servandi id quod sententia aut praecepto mandatur,
nisi reus appellationem vel recursum interposuerit non a sola poena, sed ah
ipsa quoque sententia vel praecepto (can. 2243, § 2).

111. Multiplicatio censurae. Quoniam pluribus titulis aliquis potest
privari eodem bono, « non solum diversae, sed etiam eiusdem speciei
censura potest in eodem subiccto multiplicari. » (can. 2244, § 1). Porro
secundum adagium: Tot poenae quot delicta. Codex statuit:

i. Censura latae sententiae multiplicatur: i° si diversa delicta, quo­
rum singula censuram secumferunt. eadem vel distincta actione commit­
tantur (p. 716, IV, i, i°); 20 si idem delictum, censura punitum, pluries
repetatur, ita ut plura sint delicta distincta (p. 716, IV. 1. 20) : 30 si delic‘. Recursus latius se extendit quam appellatio, cum ille possit esse extra-iudicialis, non autem haec in lure hodierno.

— 725 —
tum, diversis censuris a distinctis Superioribus punitum, semel aut plu­
ries committatur (can. 2244, § 2, I" 2°, 30).
2. Censura ab homine (inflicta) multiplicatur, si plui a praecepta vel
plures sententiae vel plures distinctae partes eiusdem praecepti aut sen­
tentiae suam quaeque censuram infligant (can. 2244, § 3).

IV. Divisio. Censura, ut dictum est de poena in genere (n. 853), est
determinata vel indeterminata, latae vel ferendae sententiae, a iure vel
ab homine. Ceterum censurae dividuntur:
1. Ratione privationis bonorum, in excommunicationem, suspensio­
nem et interdictum; de quibus seorsim infra.
2. Ratione potestatis remittendi, aliae sunt reservatae, aliae non re­
servatae (can. 2245, §1). De reservatione speciatim dicemus.
CAPUT II.
De reservatione censurae.
1. Notio reservationis. Reservatio censurae est avocatio eius ad iudi- 863
cium Superioris; limitat igitur inferioris potestatem absolvendi (can.
893, § i et 2).

II. Potestas reservandi. Censuras reservare possunt iidem qui pos­
sunt eas ferre (can. cil ). Attamen, « si censura Sedi Apostolicae reser­
vata sit, Ordinarius nequit aliam censuram sibi reservatam in idem de­
lictum ferre» (can. 2247. § I)· Adhaec can. 2246, § 1 monet: « Ne re­
servetur censura, nisi attenta peculiari gravitate delictorum et necessitate
aptius providendi disciplinae ecclesiasticae et medendi conscientiis fide­
lium. »

III. Censurae reservatae. 1. Censura ab homine (inflicta)’ est reser­
vata (et quidem) ei qui censuram inflixit aut sententiam tulit, eiusve
superiori competenti, vel successori aut delegato (can. 2245. § 2).
2. Censurae latae sententiae, a iure vel a praecepto statutae, reserva­
tae sunt, si in lege vel praecepto id expresse dicatur (can. 2245, § 4).
Porro ex censuris a iure reservatis aliae sunt reservatae Ordinario,
aliae Apostolicae Sedi (can. 2245, § 2). E reservatis Apostolicae Sedi
aliae sunt reservatae simpliciter, aliae speciali modo, aliae specialissimo
modo (can. 2245, § 3).
’. Inflicta; nam censura latae sententiae, praecepto particulari addita, est qui­
dem ab homine, non vero semper est reservata, ut dicitur sub III, 2

— 726 —

IV. Interpretatio reservationis. Reservatio strictam recipit interpre­
tationem (can. 2246, § 2). Itaque reservatio non habetur in dubio, num
adsint requisita, ut applicari debeat.

V. Effectus reservationis censurae respectu peccati. Reservatio
censurae impedientis receptionem sacramentorum (n. 864) importat reservationem peccati cui censura adnexa est (can. 2246, § 3). Eiusmodi
autem peccatum dicitur ratione censurae, non ratione sui reservatum:
hinc « si quis a censura excusatur vel ab eadem fuit absolutus, reser­
vatio peccati penitus cessat » (can. cit.).

VI. Limites reservationis. Reservatio censurae in particulari terri­
torio vim suam extra illius territorii fines non exserit, etiamsi censuratus ad absolutionem obtinendam e territorio egrediatur ; censura vero
ab homine est ubique locorum reservata ita ut censuratus nullibi absolvi
sine debitis facultatibus possit (can. 2247, § 2).
CAPUT III.
De remissione censurae.

864

1. Actus remittendi. Quaelibet censura, semel contracta, tollitur tan­
tum legitima absolutione (can. 2248, § 1). Ceterum notes:
i. Censura per absolutionem sublata, non reviviscit, nisi in casu quo
onus impositum sub poena reincidentiae impletum non fuerit (can. 2248,
2. Si quis pluribus censuris detineatur, potest ab una absolvi, ceteris
minime absolutis (can. 2249, § 1).
3. Petens absolutionem debet casus omnes indicare ; secus absolutio
(particularis) valet tantum pro casu expresso ; quod si absolutio, quam­
vis particularis petitio facta sit, fuerit generalis, valet quoque pro refi­
citis bona fide, excepta censura specialissimo modo Sedi Apostolicae
reservata, non autem pro reticitis mala fide (can. 2249, § 2).
4. Quoad connexionem remissionis censurae cum absolutione sacra­
mentali observes :
a) Si agatur de censura, quae non impedit Sacramentorum receptio­
nem (v. g. de suspensione), censuratus, rite dispositus et a contumacia
recedens, potest absolvi a peccatis, firma censura (can. 2250. § 1).
b) Si vero agatur de censura, quae impedit Sacramentorum receptio­
nem, censuratus nequit absolvi a peccatis, nisi prius a censura absolutus
fuerit (can. 2250, § 2). Dicitur nequit absolvi, i. e. nequit absolvi licite;
absolvitur autem valide, nisi poenitens norit, sese licite absolvi non posse,
idcoque indispositus sit. Si censura reservata est. etiam peccatum, cui

— 727 —

censura annectitur, reservatum est; attamen, cum non sit ratione sui
reservatum, confessarius non caret iurisdictione in illud; hinc absolutio,
utut mala fide concessa, poenitentem etiam a peccato reservato directe
absolvit, nisi iterum poenitens norit, se non posse licite absolvi, ideoque
indispositus sit (S. Alf. VII. 158, 159).
II. Potestas absolvendi: 1. In adiunctis ordinariis absolutio concedi 865
potest, prout sequitur:
a) A censura non reservata, in foro sacramentali quilibet confessarius
absolvere potest ; extra forum sacramentale quicumque iurisdictionem
in foro externo habeat in reum (can. 2253, n. 1).
b) A censura ab homine absolvere potest ille qui censuram inflixit
aut sententiam tulit, eiusve Superior competens, vel successor, aut dele­
gatus; ipse autem potest absolutionem concedere, etiamsi reus alio domi­
cilium vel quasi-domicilium transtulerit (can. 2253, 2°).
c) A censura a iure reservata absolvere potest ille qui censuram con­
stituit vel cui reservata est ; eorumque successores aut competentes
superiores aut delegati. Quare :
a) A censura reservata Episcopo vel Ordinario, quilibet Ordinarius
absolvere potest subditos ; loci vero Ordinarius etiam peregrinos.1
A censura reservata Sedi Apostolicae, absolvere potest tum ipsa
Apostolica Sedes, tum alii, qui absolvendi potestatem ab ea impetrave­
rint sive generalem, si censura simpliciter reservata sit,: sive specialem,
si reservata speciali modo, sive denique specialissimam, si reservata
specialissimo modo (can. 2253, n. 3).
Nola. Cardinales vi privilegii ubique terrarum valide absolvunt quoslibet /o«t.itcntcs ab omnibus peccatis ct censuris etiam reservatis, exceptis tantum cen­
suris Sedi Apostolicae specialissimo modo reservatis et illis, quae adnexae sunt
revelationi secreti S. Off. (can. 239, § 1, 1° ct 2°). 1 — Poenitenliarius canonicus
tum ecclesiae cathedralis tum ecclesiae collegiatis obtinet a iure potestatem ordi­
nariam, quam tamen aliis delegare non potest, absolvendi etiam a peccatis et a
censuris Episcopo reservatis, in dioecesi extraneos quoque, et dioecesanos extra
territorium quoque dioecesis (can. 401, § t). — Denique, sacerdos, a Cardinali
pro se suisque familiaribus in confessarium electus, eos ab iisdem peccatis et cen­
suris absolvere potest, a quibus illud possunt Cardinales (can. 239, § 1, 2°). Idem
dicendum, etiam quod spectat ad casus Ordinario loci reservatos, de sacerdote,

’. Hanc potestatem, sed delegatam vi privilegii babent confessarii regulares,
etiam qui non sunt Ordinarii aut loci Ordinarii.-----!. Hanc potestatem ordina
rtant habent Ordinarii in casibus occultis, ut dictum est n. 861.----- 1 Ex can.
239, § t, 2° sequi videtur, Cardinales hanc potestatem delegare non posse; secus
hic numerus 2“s superfluus esset; utique, quia privilegia can 239 censenda sunt
personalia (cfr. II Monit. eccles. 1919, p. 308).

--- 72$ —

I
quem Episcopus sibi suisque familiaribus in confessarium elegit (can. 349, § 1,
i»}.

2. In casibus urgentioribus quilibet confessarius in foro sacramcntali
a censuris latae sententiae quoquo modo reservatis absolvere potest,
iniuncto sub poena reincidentiae onere recurrendi, reticito nomine, ad
superiorem et standi eius mandatis (can. 2254, § 1). Dicitur:
a) In casibus urgentioribus. Casus urgens est, si censurae latae sen­
tentiae exterius servari nequeant sine periculo gravis scandali vel infa­
miae, aut si durum sit poenitenti in statu gravis peccati permanere per
tempus necessarium ut Superior competens provideat (can. cit.).
b) z/ censuris latae sententiae quoquo modo reservatis; quocirca du­
bitatur, num facultas sese extendat ad censuram ab homine, contractam
vi praecepti peculiaris, si sit latae sententiae. Iam vero negandum vide­
tur ; nam si ad eam censuram sese extenderet, utique — aeque ac in
(an. 2252 — èt expresse nominaretur, èt explicite de ea mentio fieret
in recursu post absolutionem instituendo.
c) Iniuncto onere, sub poenae reincidentiae, recurrendi. Recursus au­
tem fieri debet intra mensem, saltem per epistolam et confessarium, si id
fieri possit sine gravi incommodo (can. cit).
d) Ad Superiorem, i. e. ad S. Poenitentiariam vel ad Episcopum
aliumve superiorem praeditum facultate (can. cit). Advertas autem,
etiam ad Episcopum tunc solum recurri posse, si facultate praeditus sit?
Recursus fieri nequit ad quemvis subdelegatum.2
e) Et standi eius mandatis; quod pariter sub poena reincidentiae im­
positum videtur. ’
Nota /. Nihil impedit, quominus poenitens, etiam post acceptam, ut supra,
absolutionem, facto quoque recursu ad superiorem, alium adeat confessarium
facultate praeditum, ab coque, repetita confessione saltem delicti cum censura,
consequatur absolutionem ; qua obtenta, mandata ab eodem accipiat, quin teneatur
postea stare aliis mandatis cx parte Superioris supervenientibus (can. 2254, § 2).
Nota 2. Quodsi in aliquo casu extraordinario hic recursus sit moraliter impossi­
bilis, tunc ipsemet confessarius (excepto casu censurae contractae cx absolutione
vera aut ficta complicis) potest absolutionem concedere sine onere de quo supra,
iniunctis tamen dc iure iniungendis, ct imposita congrua poenitentia ct satisfac­
tione pro censura, ita ut poenitens, nisi intra congruum tempus a confessario
praefiniendum poenitentiam egerit ac satisfactionem dederit, recidat in censuram
(can. 2254, § 3).

P C. 12 Nov. 1922, ad VIII (A. A. S. 1922, p. 663).---- 2. Cfr. S. Off. 19 Dec.
JQOO.
’ Resp. S. Sedis 30 Mart. 1892, ad 3 (A. S. S. XXIV. p. 746).

— 729 Dicitur: Quodsi... hic recursus sit moraliter impossibilis F’orro moraliter im­
possibilis est: i° quando «neque confessarius neque poenitens epistolam ad S.
Poenitentiariam mittere possunt ct durum est poenitenti adire alium confcssarium » * ; immo 2° quando solus confessarius scribere potest, sed poenitenti moralitcr impossibile est ad eum redire, et durum est alium confessarium adire. *
Dicitur: Excepto casu censurae contractae ex absolutione complicis. Hinc con­
fessarius sacerdoti ita delinquenti absolutionem sine onere recurrendi concedere
nequit; remanet igitur obligatio, donec impleta sit. Si vero tam confessarius
quam poenitens hic et nunc obligationi physice vel moraliter satisfacere nequeant
— puta ob morbum vel impossibilitatem scribendi — poenitens excusatur, donec
impedimentum cessaverit (n. 414).
Formulam recurrendi vide n, 415.

3. In periculo mortis (ex quacumque causa procedat) omnes sacer­
dotes, licet ad confessiones non approbati, valide et licite absolvunt
quoslibet poenitentes a quibusvis peccatis aut censuris, quantumvis re­
servatis et notoriis, etiamsi praesens sit sacerdos approbatus; excepto,
tantum quoad liceitatem, casu absolutionis complicis, praesente alio sa­
cerdote (can. 882), Attamen :
a) Qui in periculo mortis constituti, a sacerdote, specialis facultatis
experte, receperunt absolutionem ab aliqua censura ab homine vel a
censura specialissimo modo Sedi Apostolicae reservata, tenentur obliga­
tione recurrendi (can. 2252).
b) Recursus fieri debet ad illum qui censuram tulit, si agatur de
censura ab homine; ad S. Poenitentiariam vel ad Episcopum aliumve
facultate praeditum, si de censura a iure (can. cit,).
c) Recursus obligat sub poena reincidentiae (can. cit.) ; videtur autem
urgere inde a recuperata valetudine. Denique standum est mandatis in
recursu acceptis (can. cit.), atque quidem, ut videtur, sub poenae rein­
cidentiae. s
Nota. Si absolutus a censura ab homine reservata malit post recupe­
ratam sanitatem iterum petere absolutionem v. g. a delegato (can. 2245.
§ 2), quam recurrere ad eum. qui censuram tulit, id ei certo licitum est.
4. Denique quoad absolutionem a censura notentur haec de iurisdic­
tione suppleta:
a) In errore communi aut in dubio positivo et probabili sive iuris
sive facti supplet Ecclesia pro foro tum externo tum interno (can. 209).
b) Potestate absolvendi pro foro interno concessa, actus per inadverS. Off. 5 Sept. 1900, coll 7 Inn.
’. S. Off. 9 Nov. 1898 (Collect, η. 2023).
1899 (Collect, n 2095, 2052)· A recursu non excusat periculum, ne litterae aperian­
tur, cum per suppressionem nominis ct pronominis incommoda satis praecaveantur.
—
Resp. S. Sedis 30 Mart. 1892, ad 3 (A. S. S. XXIV, p. 746).

— 73° —

tentiam positus, elapso tempore vel exhausto casuum numero, validus
est (can. 207, § 2).
c) Si confessarius, ignorans reservationem, poenitentem a censura ac
peccato absolvat, absolutio censurae valet, dummodo ne sit censura ab
homine aut censura specialissimo modo Sedi Apostolicae reservata
(can. 2247, § 3).
866

III. Obligatio absolvendi. Absolutio denegari nequit cum primum
delinquens a contumacia recesserit ad normam can. 2242. § 3 (n. 862) ;
a censura autem absolvens, potest, si res ferat, pro patrato delicto con­
gruam vindicativam poenam vel poenitentiam infligere (can. 2248, § 2).

867

IV. Forma absolvendi. Absolutio censurae in foro sacramentali con­
tinetur in consueta forma absolutionis peccatorum, in libris ritualibus
praescripta;1 in foro non sacramentali quolibet modo dari potest, sed
ad excommunicationis absolutionem regulariter formam adhiberi con­
venit in eisdem libris traditam 2 (can. 2250, § 3).

868

V. Effectus absolutionis in ordine ad forum, pro quo valet .1. Si
absolutio censurae datur in foro externo, utrumque forum afficit (can.
2251).
2. Si in interno, absolutus, remoto scandalo, potest uti talem se ha­
bere etiam in actibus fori externi ; sed, nisi concessio absolutionis pro­
betur aut saltem legitime praesumatur in foro externo, censura potest a
superioribus fori externi, quibus reus parere debet, urgeri, donec abso­
lutio in eodem foro habita fuerit (can. cit.).

SECTIO II.
De censuris in specie.
869

Praenot. 1. Censurae sunt: i° Excommunicatio; 20 interdictum;
30 suspensio (can. 2255, § 1).
Praenot. II. Excommunicatio afficere potest tantum personas physi­
cas, et ideo, si quando feratur in corpus morale, intelligitur singulos af­
ficere qui in delictum concurrerint’ ; interdictum et suspensio, etiam com­
munitatem, ut personam moralem; excommunicatio et interdictum etiam
Dominus noster I. Chr. te absolvat, ctc. ----- :. Rit. Rom. tit. HI. c. 3, n. 7.:
< Dominus noster 1. Chr. te absolvat; ct ego auctoritate Ipsius ct sanctissimi Do­
mini nostri Papae (si a Papa fuerit delegatus), vel: reverendissimi Episcopi N.,
vel talis superioris) mihi commissa, absolvo tc a vinculo excommunicationis, in
quam incurristi (vel : incurrisse declaratus (a) es), propter tale factum (vel : ta­
lem causam, etc.) ; restituo te communioni et unioni fidelium, ct sanctis Sacra­
mentis Ecclesiae, in nomine Patris, et Filii, -p ct Spiritus Sancti. Arnen. » ----*. Videtur intendi concursus ad normam can. 223t.

— 731

laicos ; suspensio, clericos tantum ; interdictum, etiam locum ; excom­
municatio est semper censura; interdictum et suspensio possunt esse vel
censurae vel poenae vindicativae, sed in dubio praesumuntur censurae
(can. 2255, § 2).
Praenot. III. In canonibus qui sequuntur:
1° Nomine divinorum officiorum intelliguntur functiones potestatis
ordinis, quae de instituto Christi vel Ecclesiae ad divinum cultum ordi­
nantur et a solis clericis fieri queunt (can. 2256, i°). Enumerantur
Missa, cantus horarum in choro, publica processio, sollemnes benedic­
tiones ct consecrationes, benedictio cum Sanctissimo aliaque id genus ;
(etiam concio est divinum officium, cui tamen assistere nemo prohibetur
unquam; cfr. can. 2275, can. 2259, § 1).
2° Nomine autem actuum legitimorum ecclesiasticorum significantur:
munus administratoris gerere bonorum ecclesiasticorum ; partes agere
iudicis, auditoris et relatoris, defensoris vinculi, promotoris iustitiae et
fidei, notarii et cancellarii, cursoris et apparitoris, advocati et procura­
toris in causis ecclesiasticis ; munus patrini agere in sacramentis baptis­
mi et confirmationis; suffragium ferre in electionibus ecclesiasticis;
ius patronatus exercere (can 2256, 2°).

CAPUT I.
De excommunicatione.

I. Notio. Excommunicatio est censura qua quis excluditur a com- 870
munione fidelium cum effectibus qui in canonibus, qui sequuntur, enu­
merantur, quique separari nequeunt (can 2257, § 1). Illa exclusio a
communione ecclesiastica (i. e. a participatione bonorum, quorum dis­
pensatio commissa est Ecclesiae) est una e maximis inter poenas, et
nonnisi cum magna circumspectione infligenda (can. 2241. § 2); quae
cum in iudicio infligitur aut declaratur, reservatur tribunali collegiati
trium indicum (can. 1576. § 1. i°). Dicitur quoque anathema. praeser­
tim si cum sollemnitatibus infligatur, quae in Pontificali Romano1 de­
scribuntur (can. 2257, § 2).

II. Divisio. Etsi cx una parte effectus excommunicationis sint inter 871
se inseparabiles, i deoque non possint arbitrio infligentis poenam sepa­
rari, ipso tamen iure excommunicationis effectus augentur post senten­
tiam condemnatori am vel declaratoriam. Insuper in commodum fide­
lium introducta est distinctio inter excommunicatos toleratos et vitan­
dos (cfr. can. 2258, §1).
’. Pont. Rom. tit. Ordo excommunicandi et absolvendi.

— 732 —
i. Tolerati vocantur, quibuscum licet fidelibus in profanis plene,' et
in aliquibus sacris communicare, iuxta regulas tradendas. Est tolerantia
in commodum fidelium, quia exclusio a communione fidelium etiam ci­
vilem cum iis communicationem per se comprehendit.

2. Vitandi vocantur, quos baptizati et in profanis et in sacris vitare
tenentur intra limites iure statutos. Nemo autem vitandus est nisi:
a) qui violentas manus iniecerit in personam Romani Pontificis; et est
ipso facto vitandus (can. 2343, § 1, i°); b) qui fuerit nominatim a Sede
Apostolica excommunicatus, cum excommunicatio fuerit publice denun­
tiata, et in decreto vel sententia expresse dicatur ipsum vitari debere
(can. 2258, § 2).
872

HI. Effectus enumerantur novem ; prohibentur autem ad normam
iuris:

i. Assistentia divinis officiis. Porro assistentia duplex est, activa et
passiva. Active assistit qui aliquo modo participat in celebrandis divinis
officiis; unde etiam minister inferior aut recitans in publica psalmodia;
cantores vero et organoeda non censentur concelebrare. Passive assistit,
qui praesens non participat in celebrando. Tamvero :
a) Excommunicatus quilibet caret iure assistendi (sive active sive pas­
sive) divinis officiis, non tamen praedicationi verbi Dei (can. 2259. § 1).
Ipse tamen praedicare non potest. Porro toleratus occultus per quamlibet
assistentiam per se venialiter tantum peccat, vel etiam, secundum plures
nullatenus, si de assistentia passiva agatur. Toleratus post sententiam aut
alioquin notorius leviter peccat per assistentiam passivam ; graviter per
activam, si materia gravis sit. Vitandus per quamlibet assistentiam gravi­
ter peccat, si materia sit gravis (S. Alf. VII, 173, 175, 177).
b) Quoad expulsionem excommunicati notes:
a) Ab assistentia activa repellatur non solum vitandus, sed etiam
quilibet post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam aut alioquin
notorie excommunicatus (can. 2259, § 2).

β) Ab assistentia passiva toleratus potest (siquidem iure assistendi ca­
ret), sed non debet repelli. Vitandus expellendus est, aut. si expelli ne­
queat, ab officio cessandum, dummodo id fieri possit sine gravi incom­
modo (can. cil.). Unde S. Alfonsus (VII, 177) de Sacrificio Missae di­
cit: «Si (vitandus) expelli non possit, omittendum est officium, etiam
die festo; et celebrans, nondum inchoato canone, debet abrumpere Mis­
sam; si inchoavit (canonem), potest ceteris abeuntibus sacrum prosequi
'. Salva lege naturali, quae iubet vitare periculum perversionis.

— 733 -

vel abrumpere: ob sententiae utriusque probabilitatem'; si consecravit
debet solo ministro manente pergere usque ad communionem inclusive
et reliqua perficere in sacristia vel alio decenti loco » (cum ecclesia
coniuncto).
Coroll. I. Ignorantia, quae non est graviter culpabilis, metus gravis ct in
genere grave incommodum extrinsccum excusat ab expositis servandis.

Coroll. II. Prohibita assistentia passiva continet pro excommunicato dispensa­
tionem a praeceptis audiendi sacrum, adeundi chorum, paschalis confessionis,
quod ultimum tamen urget obligationem petendi absolutionem a censura. Tene­
tur tamen privatim (et si vitandus, solus) recitare horas canonicas, si est clericus
(aut regularis iuxta can. 610, § 3).

Coroll. III. Non prohibetur excommunicatus tempore, quo non celebrantur
officia divina. Ecclesiam ingredi ad orandum privatim (S. Alf. VII, 174).

2. Receptio sacramentorum ct sacramentulium.
a) Excommunicatus quilibet non potest (licite) sacram enta recipere
(can. 2260, § 1); generatim vero valide ea recipit. Dixi generatim, nam
quoad sacramentum Poenitentiae valent quae dicta sunt n. 864.
b) Excommunicatus post sententiam declaratoriam vel condemnato­
riam 2 nequit licite recipere sacramentalia. Toleratus occultus et facto
notorius non prohibentur, sed neque his prosunt sacramentalia, saltem
ex impetratione Ecclesiae, cuius orationis participes non sunt. Exorcis­
mus vero potest fieri (licite et valide) a legitimis ministris in quoslibet
excommunicates (can. 1152). Item videntur semper valide recipere sacra­
mentalia constitutiva ; pro ordinibus minoribus hoc sequitur ex can. 968,
§ I·
3. Sepultura ecclesiastica. Haec consistit in cadaveris translatione ad
ecclesiam, exsequiis super illud in eadem celebratis, illius depositione
in loco legitime deputato fidelibus defunctis condendis (can. 1204). lamvero nonnisi post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam excom­
municato haec ecclesiastica sepultura deneganda est. nisi ante mortem
aliqua dederit poenitentiae signa (can. 1240, § 1, 20). Insuper excluso ab
ecclesiastica sepultura deneganda sunt tum quaelibet Missa exsequialis,
etiam anniversaria, tum alia publica officia funebria (can. 1241); de
Missa privata pro eo celebranda cfr. n. 208. Si cadaver excommunicatt
post sententiam vel vitandi contra canonum statuta in ecclesia vel coe*. Vide tamen, quomodo casus parallelus solvatur in can. 1173, § 2. ----Quae
valent de excommunicato post sententiam, intelligenda sunt etiam de vitando,
quamvis per decretum Sedis Apostolicae damnato, non vero de notorio per factum.

— 734 —

meterio sepulturam obtinuit, exhumandum est de licentia Ordinarii, si
id fieri possit sine gravi incommodo et cadaver ab aliis corporibus certo
discerni queat (can. 1172, § 1, 40, 1175, 1207, 1242).
Quodsi sepultura ecclesiastica prohibita ab aliis etiam minis gravibus
pertinaciter exigatur, tamen « curandum ut cuncta ad normam sacro­
rum canonum fiant ; quatenus vero absque turbarum et scandali periculo
id obtineri nequeat, parochus neque per se neque per alios sacerdotes
ad exsequias et ad sepulturam ullo modo concurrat. » '
4. Confectio et administratio sacramentorum et sacramentalium. Pro­
hibetur excommunicatus licite Sacramenta et Sacramentalia conficere
et ministrare, salvis exceptionibus quae sequuntur (can 2261, § 1):
a) Fideles possunt ex qualibet iusta causa ab excommunicato Sacra­
menta et Sacramentalia petere, maxime si alii ministri desint, et tunc
excommunicatus requisitus potest eadem ministrare neque ulla tenetur
obligatione causam a requirente percontandi (can. 2261, § 2).
b) Sed ab excommunicatis vitandis necnon ab aliis excommunicatis,
postquam intercessit sententia condemnatoria aut declaratoria, fideles
in solo mortis periculo possunt petere tum absolutionem sacramentalem
ad normam can. 882 (n. 370), 2252 (p. 729), tum etiam, si alii desint
ministri, cetera Sacramenta et Sacramentalia (can. 2261, § 3).
Quod attinet ad validitatem : Sacramenta a quibuslibet potestate or­
dinis requisita gaudentibus semper valide ministrantur, nisi specialis
ad hoc iurisdictio requiratur; item Sacramentalia, nisi ad ea facultas
specialis requiratur; hac autem excommunicatus frui non potest, ut
infra dicetur ad can. 2263, quamvis valide ea utatur.

5. Participatio indulgentiarum etc. Excommunicatus non fit particeps
indulgentiarum, suffragiorum, publicarum Ecclesiae precum (can. 2262.
§ 1). Dicitur:
a) indulgentiarum, sive earum, quae applicantur vivis per actum iu­
risdictionis, sive earum quae conceduntur defunctis per modum suffra-

•·
g»·

b) Suffragiorum ; quo nomine hic intelligi videntur preces et ritus
liturgici, qui a sacris ministris, sive solis sive una cum fidelibus, fiunt
pro defuncto vel pro omnibus defunctis.
c) Publicarum Ecclesiae precum, i e. earum, quae a sacris ministris,
sive solis sive una cum fidelibus, funduntur nomine Ecclesiae, uti sunt
canonicae recitationes divini officii, Litaniarum, etc.
Attamen non prohibentur; i° fideles privatim pro excommunicato
’. S. Poenit. 10 Dee. i860 (A. S. S. I, p. 563, qu. 21).

- 735
orare; 2° sacerdotes Missam privatim ac remoto scandalo pro eo appli­
care; sed, si sit vitandus, pro eius conversione tantum (can. 2262, § 2).
Praeterea per modum exceptionis Ecclesia pro iis orat Feria VI in Parasceve in oratione pro haereticis et schismaticis.
6. Exercitium aliquorum acinum, functionum et privilegiorum; sci­
licet vi can. 2263 :
a) Removetur excommunicatus ab actibus legitimis ecclesiasticis intra
fines suis in locis iure definitos (cfr. can. 2256, n. 2; n. 869, praen.
III, 2°).
b) Nequit in causis ecclesiasticis agere nisi ad normam can. 1654.
c) Prohibetur ecclesiasticis officiis seu muneribus (stricte dictis, can.
145) fungi; concessisquc antea ab Ecclesia privilegiis frui. Quare non
amittit munera (nisi sit vitandus, cfr. infra can. 2266) et privilegia.
Privilegia intelliguntur personalia (stricte vel late dicta) personae phy­
sicae concessa, aut religioni vel generatim personae morali in commo­
dum personarum physicarum ; non vero privilegia status clericalis (can.
123) aut alia concessa principaliter in commodum ipsius religionis vel
personae moralis (v. g. privilegium exemptionis) ; et quidem concessa a
quolibet ecclesiastico iure vel Superiore. Privilegiis autem (praeter ius)
accensentur facultates habituales, quae conceduntur vel in perpetuum
vel ad praefinitum tempus aut certum numerum casuum (can. 66. § 1) ;
v. g. facultas dispensandi in impedimentis matrimonialibus aut facultas
specialis per benedictionem indulgentias rebus sacris annectendi. Qui­
bus facultatibus excommunicatus quidem valide, sed illicite uteretur.
7. Exercitium iurisdictionis fari interni ct externi. Excommunicatus
ante sententiam iurisdictionem valide exercet, sed illicite, nisi requisitus
a fidelibus ex iusta causa. Post sententiam eam exercet invalide et illi­
cite, nisi requisitus ad normam can. 2261, § 3 (p. 734); tunc agit valide
et licite. Quare non requisiti, excommunicati illicite aut invalide leges
ferunt, alios delegant, etc. (S. Alf. VII, 185). Notetur tamen, aliquando
invaliditatem actus iurisdictionis non impedire validitatem actus externi
positi, v. g. in distributione Sacramentorum.
8. Exercitium et acquisitio aliquorum iurium specialium. Vi can. 2265
et 2266:
a). Excommunicatus ante sententiam :
n) Valide, sed illicite exercet ius eligendi, praesentandi, nominandi.
β) Valide, sed illicite acquirit dignitates, officia (stricta dicta), be­
neficia, pensiones ecclesiasticas, aliudve munus (late dictum) in Ecclesia.
y) Valide, sed illicite promovetur ad Ordines etiam minores et primam
tonsuram (can. 950, 968, § τ).

— 73() —

b) Excommunicatus post sententiam:
a) Illicite et invalide exercet ius eligendi, praesentandi, nominandi.
β) Illicite et invalide acquirit dignitates, officia (stricte dicta), bene­
ficia, pensiones ecclesiasticas, aliudve munus (late dictum) in Ecclesia.
γ) Valide, sed illicite promovetur ad Ordines etiam minores et pri­
mam tonsuram.
Ô) Nequit valide ullam gratiam ’ pontificiam consequi, nisi in ponti­
ficio rescripto mentio de excommunicatione fiat.
f) Manet privatus fructibus dignitatis, officii, beneficii, pensionis,
muneris, si quod habeat in Ecclesia.
c) Vitandus patitur eosdem effectus, quos excommunicatus post sen­
tentiam; sed praeterea manet privatus ipsamet dignitate, officio, bene­
ficio, pensione, munere.
9. Communio In profanis. Communionem in profanis cum excom­
municato vitando fideles vitare debent, nisi agatur de coniuge, paren­
tibus, liberis, famulis, subditis, et generatim nisi rationabilis causa ex­
cuset (can. 2267). Ex posterioribus verbis sequitur, prohibitionem sub
levi tantum urgere. Notes tamen can. 2338, § 2: Impendentes quodvis
auxilium vel favorem excommunicato vitando in delicto propter quod
excommunicatus fuit, ipso facto incurrunt in excommunicationem Sedi
Apostolicae simpliciter reservatam.

873

IV. Violatio excommunicationis est grave vel leve peccatum, prout
excommunicatus ponit actum, excommunicatione exclusum, gravis vel
levis momenti. Adhaec clericus in ordinibus sacris excommunicatus, qui
ponit actum ordinis, clericis in ordine sacro constitutis reservatum, irre­
gularis est (can. 985. 70). Denique si quis, obdurato animo, per annum
insorduerit in censura excommunicationis, est de haeresi suspectus (can.
2340, § i)·

CAPUT II.
De

874

interdicto.

1. Notio. Interdictum est censura qua fideles, in communione Eccle­
siae permanentes, prohibentur sacris quae in canonibus qui sequuntur,
*. Sunt etiam dispensationes et privilegia, iuxta can. 36. § 2; cfr. Ordo servan­
dus in S. Congr. 20 Sept. 1908, Pars altera, c. III, n. 6“. Si mentio poenae fit,
additur absolutio ad effectum.
Favorem praestat, qui, licet delicti conti­
nuati nullimode particeps fiat, propter illud tamen delinquenti commodum aliquod
materiale seu morale comparat (CiiELoni, o. c. p. 80, 2).

— 737 —

enumerantur (can. 2268, § 1). Dicitur censura, sed potest insuper infligi
ut poena vindicativa (n. <890). Dicitur sacris; sunt autem; Divina officia.
Sacramenta ct Sacramentalia aut sepultura ecclesiastica. Insuper pcrso
naliter interdicti quaedam iura aliquando exercere nequeunt. Ef lectus
interdicti possunt separari, ita ut arbitrio Superioris relinquatur, quas­
nam privationes praecipiat, nisi sit interdictum iure communi statutum.
II. Divisio. Interdictum est i° personale vel locale,’ 2° generale vel 875
particulare, prout differunt poenae subiecti.
1. Interdictum est personale, cum directe personis ipsis usus sacro­
rum interdicitur ; locale, cum indirecte personis usus sacrorum interdi­
citur, eo quod certis in locis sacrorum dispensatio vel perceptio vetatur
(cfr. can. 2268, § 2).

2. Generale est, cum fertur in personarum coetum (et est generale
personale); vel in aliquod territorium, cuius afficit omnia loca sacra et
profana (et est generale locale). Particulare est, cum fertur in personas
particulares expresse designatas (et est personale particulare) ; vel in
loca sacra particularia scii, ecclesias, altaria, coemeteria (et est locale
particulare).
Tandem interdictum personale potest ferri simul et in communitatem
ut talem, et in singulas personas delinquentes alicuius communitatis, ita
ut interdictum sit simul generale et particulare.

III. Auctor, i. Interdictum generale in dioecesin (sive in territorium, 876
sive in populum) ferri tantum potest a Sede Apostolica vel de eius
mandato (can. 2269, § 1).
2. Interdictum generale in paroeciam, et etiam omne interdictum parti­
culare in subditos homines vel locos ferre potest Episcopus (can. cit.).
Superior religiosus non potest ferre interdictum locale, quia eius iuris­
dictio est personalis tantum.

IV. Interpretatio. I. Interdicta civitate, interdicta quoque manent 877
loca accessoria etiam exempta et ipsa ecclesia cathedralis : interdicta
ecclesia, interdicta sunt sacella contigua, non vero coemeterium : inter­
dicto sacello, non est interdicta integra ecclesia nec, interdicto coemete­
rio, interdicta est ecclesia ipsi contigua, sed interdicta sunt omnia ora­
toria in coemeterio erecta (can. 2273).
2. Interdictum personale sequitur personas, quae interdicto tenentur,
ubique, ita ut in quocumque loco effectus poenae patiantur (can. 2269,
’. Antea exsistebat interdictum mixtum, seu ambulatorium, quod tenebat quem­
libet locum durante praesentia personae interdictae; nunc abolitum est.
W. M. T. M. II.

47

— 738 —

§ 2); at interdictuni personale generale non tenet infantes aliosquc iuri
poenali non obnoxios, neque advenas peregrinos et vagos ; quidem vero
innocentes, immo et absentes, qui (v. g. per domicilium) sunt membra
communitatis. Insuper ex communi et benigniore interpretatione, inter­
dicto populo, per se non censetur interdictus clerus ; et etiam e conver­
so, ita ut, interdicto clero, populus non interdictus possit advocare alios
clericos; item, interdicto clero, non censentur interdicti religiosi, nisi
saeculare beneficium habeant (S. Alf. VII, 331).
3. Interdictum locale non urget extra locum interdictum ; sed in loco
interdicto omnes, etiam exteri aut exempti, excluso speciali privilegio,
illud servare debent (can. cit.). Ratio est, quia directe afficit territo­
rium, indirecte vero personas; attamen pro innocentibus et peregrinis,
sive etiam pro infantibus tale interdictum non habet rationem poenae,
sed privationis disciplinaris, idem valet de innocentibus in interdicto
personali.
878

V. Effectus interdicti localis. Interdictum locale (sive generale sive
particulare) prohibet in loco quodlibet divinum officium vel sacrum ri­
tum, exceptis sequentibus (can. 2270, § 1):
1. In omni interdicto locali: i° Morientibus omnia sacramenta et sacramentalia ministrari possunt, servatis servandis ; quorum praecipua
sunt ut ministri non sint impediti atque sollemnitates omittantur (can.
2270 § 1, coll. can. 2271, 20). 20 Interdictum locale suspenditur in die
Nativitatis Domini, Paschatis, Pentecostes, sanctissimi Corporis Christi
et Beatae Mariae Virginis in coelum assumptae,1 et prohibetur tantum
collatio ordinum et sollemnis nuptiarum benedictio (can. 2270, § 2).
Dicitur in die, ita ut excludatur octava.
2. In interdicto locali generali, nisi decretum aliud expresse caveat:
a) Permittitur clericis, dummodo non sint ipsi personaliter interdicti,
omnia divina officia et sacros ritus in quacumque ecclesia aut oratorio
privatim obire, ianuis clausis, voce submissa et campanis non pulsatis
(can. 2271, i°).
b) In ecclesia vero cathedrali, ecclesiis paroecialibus vel in ecclesia
quae unica sit in oppido, in iisque solis, permittuntur unius Missae cele­
bratio, asservatio sanctissimi Sacramenti, administratio baptismatis, Eu­
charistiae, poenitentiae, assistentia matrimoniis, exclusa benedictione
nuptiali, mortuorum exsequiae, vetita tamen quavis sollemnitate, bene­
dictio aquae baptismalis et sacrorum oleorum, praedicatio verbi Dei. In
Insuper in Hispania in die Immac. Conceptionis B. Μ. V. cx privilegio
Leonis X.

— 739 —

Ins tamen sacris functionibus prohibetur cantus et pompa in sacra su­
pellectili et sonitus campanarum, organorum, aliorumve instrumento­
rum musicalium; sacrum autem Viaticum ad infirmos privatim defera­
tur (can. 2271, 2°).
3. In interdicto locali particulari:
a) Si interdictum fuerit altare vel sacellum alicuius ecclesiae, nullum
sacrum officium seu sacer ritus in eisdem celebretur (can. 2272, § 1).
b) Si interdictum fuerit coemeterium, fidelium quidem cadavera se­
peliri ibidem possunt, sed sine ullo ecclesiastico ritu (can. 2272, § 2).
c) Si interdicta fuerit ecclesia vel oratorium alicuius Capituli (nec
interdictum sit Capitulum, quia tunc illi nihil agere licet), permittitur
Capitulo omnia divina officia et sacros ritus sui muneris privatim (iuxta
can. 2271, i°), in quacumque ecclesia aut oratorio, etiam in propria in­
terdicta, perficere, nisi interdicti decretum praecipiat, in alia ecclesia
vel oratorio Missam conventualem celebrari et horas canonicas (publice)
recitari (can. 2272, § 3, ιϋ).
d) Si interdicta fuerit ecclesia paroecialis, licet omnia peragere in ea.
quae supra (can. 2271, 2°) dicta sunt de ecclesia cathedrali et aliis paroecialibus sub interdicto generali, nisi interdicti decretum aliam eccle­
siam pro interdicti tempore eidem substituat (can. 2272. § 3, 20).
VI. Effectus interdicti personalis. Personaliter interdicti vi can. 879
2275:
a) Nequeunt divina officia celebrare eisve, excepta praedicatione ver­
bi Dei, assistere; passive assistentes non est necesse ut expellantur; sed
ab assistentia activa, quae aliquam secumferat participationem in divi­
nis officiis celebrandis, repellantur interdicti post latam sententiam condemnatoriam vel declaratoriam, aut alioquin notorie interdicti (can.
cit. i°).
b) Prohibentur Sacramenta et Sacramentalia ministrare et conficere,
nisi interdictus ante sententiam sit requisitus a fidelibus, quibus id petere
licet ex iusta causa, maxime si alii ministri desint ; aut nisi post senten­
tiam fuerit requisitus, ut in periculo mortis vel sacramentaliter absol­
vat fideles (quamvis alius adsit sacerdos), vel det cetera Sacramenta et
Sacramentalia, si alii desint ministri.
c) Prohibentur Sacramenta recipere; et post sententiam etiam Sacra­
mentalia illicite recipiunt, excepto exorcismo (can. 1152); sed interdic­
tus etiam Sacramentalia valide recipit, quia communicat cum oratione
Ecclesiae.
d) Tenentur etiam praescripto can. 2265 ; quare illis applicanda sunt
dicta p. 735. 8. a) et b),a-ô.

— 74° —
e) Post sententiam privantur ecclesiastica sepultura (cfr. can. 1204),
nisi ante mortem aliqua dederint poenitentiae signa; et (sub eadem re­
strictione) deneganda sunt illis tum quaelibet Missa exsequialis, etiam
anniversaria, tum alia publica officia funebria.
f) Tandem, post sententiam invalide assistit matrimonio per se vel
per alium parochus vel loci Ordinarius (can. 1095). Ante sententiam
etiam licite assistit.

880

881

VII. Effectus interdicti lati, quia communitas seu collegium delic­
tum perpetravit. Eiusmodi interdictum ferri potest vel in singulas per­
sonas delinquentes, vel in communitatem, uti talem, vel in personas de­
linquentes et in communitatem (can. 2274, § 1). Iam vero:
1. Si interdictum latum sit in singulas personas delinquentes, istae per­
sonae (non autem innocentes) personaliter interdictae sunt, ideoque te­
nentur expositis sub VI (can. 2274, § 2).
2. Si interdictum latum sit in communitatem ut talem, communitas
seu collegium nequit ius ullum spirituale exercere quod ei competat
(can. 2274, § 3). lura spiritualia censentur: ius eligendi, praesentandi,
beneficia conferendi, celebrandi ex officio divinum officium,1 etc.; non
vero ius bona administrandi et similia.
3. Si interdictum latum sit in delinquentes et in communitatem, effec­
tus sub i et 2 assignati cumulantur (can. 2274, § 4).

Quaer. 1, quatenus interdictum in innocentes redundet.
Resp. 1: Qui interdicto localt subest, quin eidem causam dederit, nec alia cen­
sura prohibeatur, potest, si sit rite dispositus, Sacramenta recipere sine absolu­
tione ab interdicto aliave satisfactione ; et quidem in ipso loco interdicto ea
sacramenta, quae ibidem licite administrantur (can. 2276; cfr. can. 2271, n. 878),
aut in alio loco non interdicto cetera sacramenta. Potest item libere alios locos
adire, ut assistat divinis officiis, ceterisque liberetur privationibus interdicti lo­
calis.
Resp. 2: Innocens, si feretur interdictum in singulos delinquentes communitatis
cuius membrum est, nonnisi indirecte subit effectus personaliter interdictorum,
eo quod ab his sacramenta aliave recipere non potest ; ipsemet liber est in omni­
bus, et ne pro foro externo quidem indiget absolutione, ut Sacramenta recipiat
(can. 2276).
Resp. 3: Innocens, substans interdicto in communitatem ut talem, nequit exer­
cere iura communia communitatis, sed, quia non tenetur censura (quippe quae
supponat delictum), non eget absolutione, ut Sacramenta recipiat (can. 2276).
Resp. 4: Si posita sub resp. 2 et 3 cumulantur, serventur ibidem dicta (can.
cit.).

‘. V. g. celebrandi Missam conventualem et horas canonicas communiter reci­
tandi, si agitur dc Capitulo, uti tali interdicto (can. 2272, § 3, i°).

— 741 —
Nota Qui causam dederunt interdicto locali aut interdicto in communitatem
seu collegium, sunt ipso facto personaliter interdicti (can. 2338, § 4).
Quaer. 2, quid importet interdictum ab ingressu ecclesiae.
Resp.: Interdictum ab ingressu ecclesiae, quae est pars quaedam interdicti per­
sonalis specialis, non privat iis bonis quae sub VI indicavimus, sed ex can. 2277
secumfert prohibitionem ne quis in ecclesia offici? divina celebret vel eisdem
excepta praedicatione, assistat, aut eclcsiasticam sepulturam habeat. Potest igitur
(dummodo rite dispositus sit) Sacramenta recipere, etiam in ecclesia, cum divina
officia non celebrantur; aut divina officia celebrare eisve assistere extra eccle­
siam (stricto sensu sumptam iuxta can. 1161). Si autem (in ecclesia active vel
passive) assistat, non est neccssc ut expellatur; nec si sepeliatur (in loco sacro),
oportet ut cadaver removeatur.
Hodierno Iure in tribus tantum casibus statuitur (can. 2329, can. 2338, § 3,
can. 2339) ; potest ferri ut poena vindicativa.

VIII. Cessatio interdicti. Proprium est interdicto, quod, praeter 882
modos omnibus poenis communes, insuper cessat, destructo loco inter­
dicto. vel exstincta interdicta communitate. Per se autem liquet, abso­
lutionem in foro interno datam, nunquam tangere ipsum interdictum
locale, aut generale personale ut sic. Qui sine culpa subest interdicto in
communitatem, ipso facto liberatur ab hoc interdicto, cum cessat esse
membrum communitatis; nec indiget absolutione.
IX. Violatio interdicti est grave vel leve peccatum, prout actus, in- 883
terdicto exclusus, gravis vel levis momenti est (cfr. S. Alf. VII, 336).

CAPUT III.
De suspensione.

I. Notio. Suspensio est censura qua clericus officio vel beneficio 884
vel utroque prohibetur (can. 2278, § 1). Dicitur:
1. Censura; sed potest infligi ut poena vindicativa (can. 2255. § 2).
2. Clericus, quia ille tantum est subiectum suspensionis ; et quidem
suspensio potest ferri in communitatem et membra simul.
3. Officio; intelligitur stricte didunt (can. 145, § 2) et definitur:
Munus ordinatione sive divina sive ecclesiastica stabiliter constitu­
tum, ad normam sacrorum canonum conferendum, aliquam saltem
secumferens participationem ecclesiasticae potestatis sive ordinis, sive
iurisdictionis (can. 145, § 1). Sed quia effectus suspensionis sunt maxi­
me divisibiles (can. 2278). clericus per suspensionem potest prohiberi
etiam parte tantum potestatis aut ordinis aut iurisdictionis, ut explicabi­
tur.
4. Beneficio; beneficium autem ecclesiasticum definitur: Ens iuridi-

— 74^ —

cum a competente ecclesiastica auctoritate in perpetuum constitutum seu
erectum, constans officio sacro et iure percipiendi reditus ex dote officio
adnexos (can. 1409). Atvero in poena suspensionis a beneficio considera­
tur tantum ius percipiendi reditus, prout distinguitur ab officio adnexo,
ut etiam infra patebit.
885

886

II. Divisio. Suspensio distingui potest in totalem et partialem, prout
omnes vel non omnes suspensionis effectus comprehendit. Partialis ma­
xime dividitur in suspensionem a solo officio, et a solo beneficio. Sus­
pensio ab officio est vel ab officio simplicitur vel a quadam parte officii,
puta a iurisdictione, a divinis etc.; quae ex dicendis de effectibus sus­
pensionis magis patebunt.

111. Effectus. Suspensionis effectus sepatari queunt, sed nisi aliud
constet, suspensio generaliter lata comprehendit omnes effectus, qui in
articulo de suspensione enumerantur; secus dicendum de suspensione
ab officio vel a beneficio, quae comprehendit tantum effectus alterutrius
speciei. Quoad effectus in specie statuuntur haec:
i. Suspensio ab officio simpliciter,' nulla adiecta limitatione, vetat
omnem actum tum potestatis ordinis et iurisdictionis, tum etiam merae
administrationis ex officio competentis, excepta administratione bono­
rum proprii beneficii (can. 227g, § 1). Administratio enim bonorum be­
neficii potest tantum per expressam clausulam adimi, ut can. 2280 nota­
tur.
Vi can. 1095 parochus vel loci Ordinarius suspensus ab officio, post
sententiam invalide assistit matrimonio per se vel per alium ; ante sen­
tentiam certo valide assistit, sed fortasse illicite (per seipsum), quia
videtur esse actus administrationis, ex officio competentis. Ob eandem
rationem videntur prohiberi alii actus, ut administratio Viatici, Baptis­
mi sollemnis etc. Praedicatio non est actus iurisdictionis stricte dictae,
nec, ut videtur, administrationis, sed fortasse suspenso ab officio pro­
hibetur ut exercitium magisterii, quod ei competat ex concessa iurisdic­
tione.
2. Suspensio ab officio partialiter haec secumfert:
a) Suspensio a iurisdictione generatim, vetat omnem actum potestatis
iurisdictionis pro utroque foro, tam ordinariae quam delegatae (can.
2279, § 2, 1°). ' Iurisdictio sumatur stricto sensu, ita ut non comprehen' Aliquando prohibitio non urget, scii, cum suspensus requisitus est, iuxta can.
2284, de quo vide infra p. 68-69 »ota 3 ---- ’· Quid, si a fidelibus requiratur
suspensus, infra dicetur; ibidem sermo erit de validitate prohibitorum (can.
«84).

— 743 —

dat actus qui tantum missionem aut licentiam requirant (can. 1328, 848,
748) ; item assistentia matrimonio contrahendo non est actus verae iu­
risdictionis.
b) Suspensio a divinis, vetat omnem actum potestatis ordinis quam
quis sive per sacram ordinationem sive per privilegium obtinet (can.
2279, § 2, 20). Dicitur per privilegium, puta privilegium ministrandae
Confirmationis (can. 782, § 3). '
c) Suspensio ab ordinibus, vetat omnem actum potestatis ordinis re­
ceptae per ordinationem (can. cit. 30) (sive maiorem sive minorem).
« Qui ita est suspensus, potest exercere omnes actus iurisdictionis, qui
actualem usum ordinis non requirunt ; propterea Episcopus suspensus
ab ordinibus tantum, potest Confessarios approbare, quamvis ipse a
peccatis absolvere nequeat : » s scii, agit illicite aut invalide iuxta can.
2284.
d) Suspensio a sacris ordinibus, vetat omnem actum potestatis ordi­
nis receptae per ordinationem in sacris (can. cit. 40) ; idem valet quod
sub c).
e) Suspensio a certo ct definito ordine exercendo, vetat omnem ac­
tum ordinis designati ; suspensus autem prohibetur insuper eundem
ordinem conferre et superiorem recipere rcceptumque post suspensio­
nem exercere (can. cit. 50).
f) Suspensio a certo et definito ordine conferendo, vetat ipsum ordi­
nem conferre, non vero inferiorem nec superiorem (can. cit. 6°).
g) Suspensio a certo et definito ministerio, ex. gr.. audiendi confes­
siones, vel officio, ex gr., cum cura animarum, vetat omnem actum eius­
dem ministerii vel officii (can. cit. 70).
h) Suspensio ab ordine pontificali, vetat omnem actum potestatis
ordinis episcopalis (can. cit. 8°), v. g. benedictionem oleorum sanctorum,
collationem Ordinum, etiam Tonsurae, ecclesiae consecrationem. Con­
firmationem, cet. ; permittitur vero Missa Pontificalis.
i) Suspensio a pontificalibus, vetat exercitium actuum pontificalium
(can. cit. 90), scii, earum sacrarum functionum, quae ex legibus liturgids requirunt insignia pontificalia, idest baculum et mitram (can. 337,
§ 2). Tali modo suspensus indirecte prohibetur exercere actus ordinis,
qui sine pontificalibus exerceri nequeunt. Quare suspensio haec directe
vel indirecte prohibet: Missam et \zesperas pontificales, sollemnem
assistentiam Missae, collationem Ordinum (excepta Tonsura, quae pro­
babiliter sine baculo et mitra potest conferri), consecrationem Episcopi.
’. Denuo videas limites can. 2284

\ Aertnys-Damen. o. c. I) 1023.

— 744 —

benedictionem Abbatis, benedictionem et consecrationem sollemnem vir­
ginum, benedictionem et coronationem regum, benedictionem aut conse­
crationem campanae ecclesiae, consecrationem ecclesiae, altaris, vaso­
rum sacrorum, benedictionem sollemnem primarii lapidis et coemeterii,
reconciliationem sollemnem ecclesiae et coemeterii, Confirmationem sol­
lemnem

3. Suspensio a beneficio privat fructibus beneficii, excepta habitatione
in aedibus beneficialibus, non autem iure administrandi bona beneficialia, nisi decretum vel sententia suspensionis ipsam administrandi potes­
tatem suspenso expresse adimat et alii tribuat (can. 2280, § 1). Fructus
intelliguntur omnes reditus temporales, qui remanent, deductis necessa­
riis expensis beneficii (scii, pro Missarum oneribus, vectigalibus cet.).
Quaenam comprehendantur fructibus beneficii, pendet ab ipsa huius
erectione, iuxta can. 1410; quare nequit generatim solvi quaestio (quam
ex antiquo iure plures auctores hodie retinuerunt), num v. g. distribu­
tiones quotidianae fructibus comprehendantur, sed potius a locorum
consuetudine atque ab expressa voluntate poenam ferentis, quid iuris
sit, erit colligendum.3 A’ide etiam can. 1412.
Tali modo suspensus retinet ius administrandi bona beneficialia, nisi
decretum vel sententia suspensionis ipsam administrationem suspenso
expresse adimat et alii tribuat (can. 2280, § 1). Quodsi suspensus vere
indigeat, potest retinere ea. quae sunt necessaria ad suam sustentationem,
si poena eius est vindicativa; nam haec videtur benigna mens Superioris
(cfr. casum parallelum can. 2303, § 2) ; non vero si poena sit censura,
quia duratio eius pendet a delinquentis conversione (cfr. S. Alf. VII,
316, dub. 1).
Fructus illicite perceptos suspensus debet restituere (cfr. can. 2232,
§ 1 et 2) ; et ad hanc restitutionem cogi potest canonicis quoque, si opus
sit, sanctionibus (can. 2280, § 2).
4. Suspensio generaliter lata vel suspensio ab officio aut a beneficio:
a) Si lata est a loci Ordinario, afficit omnia officia aut beneficia quae
clericus habet in dioecesi Superioris suspendentis, nisi aliud appareat
(can. 2281); at loci Ordinarius nequit clericum suspendere a determi­
nato officio vel beneficio, quod in aliena dioecesi reperiatur (can. 2282).
Diserte dicitur : a determinato officio vel beneficio, quia suspensiones
sfeciales v. g. ab ordinibus, reum ubique tenent (can. 2226, § 4) ; sed si
’. Saepius additur sollemnem, quia simplex sacerdos potest aliquando delegari,
ut sine pontificalibus simpliciori modo plures functiones peragat (can. 1156, 1163,
1170. § 2, 1205. § 1, 1207). Cfr. diam can. 294, § 2; quas functiones Episcopo non
licet peragere sine pontificalibus, excepta confirmatione et tonsura. ----- :. ChElodi, o. c. p 51.

— 745 —
agatur de suspensione a iurisdictione, solummodo quatenus haec pendet
a superiore, qui poenam inflixit.
b) Si est latae sententiae, iure co numini irrogata, afficit omnia officia
vel beneficia in quacumque dioecesi possideantur (can. 2282).
Nota. Quae de excommunicatione can. 2265 statuuntur, etiam suspen­
sioni sunt applicanda (can. 2283). Hinc cuilibet suspenso applicentur
dicta p. 735, n. 8. a) et b), a-d.

5. Si incursa fuerit censura suspensionis, quae vetat administiationem Sacramentorum et Sacramentalium, haec prohibitio non urget, cum
ante sententiam requisitus est a fidelibus, quibus id petere licet ex iusta
causa, maxime si alii desint ministri ; aut cum post sententiam est re­
quisitus, ut in periculo mortis vel sacramentaliter absolvat fideles (quam­
vis alius adsit sacerdos), vel det cetera Sacramenta et Sacramentalia,
si alii desint ministri. Ceterum applicentur dicta p. 734, 4, excepta ultima
clausula, quae additur ex can. 2263 (can. 2284).
Si incursa fuerit censura suspensionis, quae prohibet actum iurisdictionis in foro seu interno seu externo, valent dicta sub 6; attamen
actus iurisdictionis aliquando etiam est invalidus, scii, si sententia declaratoria vel condemnatoria lata sit, aut Superior declaret, se ipsam
iurisdictionem revocare; et cum hoc ultimum locum habuerit, etiam in
periculo mortis tantum fideles possunt a suspenso petere actum iuris­
dictionis, qui tunc est validus et licitus, salvo semper can. 884 de abso­
lutione complicis (can. 2284).
6. Si communitas seu collegium clericorum delictum commiserit, sus­
pensio ferri potest vel in singulas personas delinquentes vel in commu­
nitatem uti talem, vel in personas delinquentes et communitatem (can.
2285, § 1). Porro :
a) Si primum, serventur huius articuli .canones (can. 2285, § 2), i. c.
canones hoc capite explicati.
b) Si alterum, communitas prohibetur exercitio iurium spiritualium
quae ipsi, uti communitati, competunt (can. 2285, § 3). Qui desinit
esse membrum communitatis suspensae, ipso facto liberatur a suspen­
sione, nec indiget absolutione.
c) Si tertium, effectus cumulantur (can. 2285, § 4).

IV. Violatio suspensionis est grave vel leve peccatum, prout suspen 887
sus ponit actum, suspensione exclusum, gravis vel levis momenti. Adhaec suspensus, prohibitus ab exercitio Ordinis sacri, qui ponit actum
Ordinis, clericis in Ordine sacro constitutis reservatum, irregularis est
(can. 985, 7°).

— 746 —

SCHOLION.
De suspensione ex informata conscientia.
888

I. Notio. Suspensio ex informata conscientia est suspensio ab officio,
sive toto sive partiali, quae ab Ordinario infligitur simplici decreto, via
extra-iudiciali ct sine canonicis monitionibus praeviis (cfr. can. 2186, §
1, 2187). Extraordinarium hoc remedium adhibere non licet, si Ordina­
rius potest sine gravi incommodo ad iuris normam in subditum proce­
dere (can. 2186, § 2).

II. Modus procedendi. Huiusmodi decretum detur in scriptis, nisi
adiuncta aliud exigant, designato die, mense et anno; in eoque:
1. Expresse dicatur suspensionem ferri ex informata conscientia seu
ex causis ipsi Ordinario notis;
2. Indicetur tempus durationis poenae ; abstineat autem Ordinarius
ab ipsa infligenda in perpetuum. Potest vero infligi etiam tanquam cen­
sura, dummodo hoc in casu clerico patefiat causa propter quam sus­
pensio irrogatur;
3. Clare indicentur actus qui prohibentur, si suspensio non in lotum
sed ex parte infligatur (can. 2188).
Nota. Si clericus suspensus sit ab officio in quo alius in locum sub­
stituendus est, ut ex. gr., oeconomus in cura animarum, qui substituitur
mercedem ex fructibus beneficii percipiat secundum prudens Ordinarii
iudicium determinandam (can. 2189, § 1). Clericus suspensus, si se
gravatum senserit, potest imminutionem pensionis petere ab immediato
Superiore qui in via iudiciaria esset iudex appellationis (can. 2189, § 2).

UT. Causa ita procedendi est delictum clerici i° adeo grave, ut eiusmodi poena coercendum sit ; 2° moraliter certum : scii. Ordinarius de­
bet ex peractis investigationibus tales collegisse probationes, quae eum
certum reddant clericum delictum revera perpetrasse (can. 2190). Quoad
delictum vero observes:
1. Iusta et legitima causa est delictum occultum (can. 2191. § 1, n. 846)·
2. Ob delictum notorium suspensio ex informata conscientia nunquam
ferri potest (can. 2191, § 2) ; at suspensio ex informata conscientia valet
si ex pluribus delictis unum tantum fuerit occultum (can. 2192).
3. Ut delictum publicum (n. 846) suspensione ex informata con­
scientia plecti possit, occurrat necesse est aliquod ex adiunctis quae
sequuntur: i° Si testes probi et graves delictum quidem Ordinario pate­
faciant. sed nulla ratione induci possint ut de eo testimonium in iudicio
ferant, neque aliis probationibus delictum iudiciali processu evinci pos-

— 747 -

sit; 2° Si ipsemet clericus minis aut aliis adhibitis mediis impediatur ne
processus iudiciarius instituatur aut inceptus perficiatur ; 30 Si proces­
sui iudiciali conficiendo ferendaeque sententiae impedimenta exorian­
tur ex adversis civilibus legibus aut gravi scandali periculo (can. 2191,
§ 3)·
IV. Patefactio causae reo. 1. In casu censurae, i. e. poenae medici­
nalis clerico patefiat causa propter quam haec suspensio irrogatur, ut
sciat quanam in re corrigatur, correctusque absolutionem petere possit.
2. In casu poenae vindicativae prudenti Ordinarii arbitrio relinquitur
suspensionis causam seu delictum clerico patefacere aut reticere, pas­
torali tamen adhibita sollicitudine et caritate, ut. si delictum clerico ma­
nifestare censuerit, poena, ex paternis quae interposuerit monitis, ne­
dum ad expiationem culpae, verum etiam ad emendationem delinquentis
et ad occasionem peccati eliminandam inserviat (can. 2193).

V. Recursus a censura datur tantum in devolutivo (can. 2243, § 1),
a poena vindicativa etiam in suspensivo (can. 2287).
Si clericus recursum a suspensione sibi inflicta interponat, Ordina­
rius ad Sedem Apostolicam mittere debet probationes quibus constet
clericum delictum revera perpetrasse quod extraordinaria hac poena
puniri queat (can. 2194).

Pars II.
De

•1L

enis vindicativis.

SECTIO I.

De poenis vindicativis in genere.
I. Notio. Poenae vindicativae illae sunt, quae directe ad delicti ex- 889
piationem tendunt ita ut earum remissio e cessatione contumaciae delin­
quentis non pendeat (can. 2286).

II. Divisio. Poena vindicativa distinguitur:
1. Ratione privationis, in spritualent vel mixtam vel etiam mere tem­
poralem, quia aliquando privat bonis mere temporalibus; secus ac cen­
sura (n. 862).
2. Ratione subtecti, in communem omnium fidelium vel specialem
clericorum.
3. Denique sicut censura, ita et poena vindicativa est latae aut feren­
dae sententiae, a iure aut ab homine, determinata aut indeterminata.

— 74§ —
Nota i. /\b inflictis poenis vindicativis datur appellatio seu recursus in suspensivo, nisi aliud expresse in iure caveatur (can. 2287).
Nota 2. In iure canonico assumitur sic dicta condemnatio conditionalis ; siqui­
dem can. 2288 statuit: Si reus talis sit ut prima vice post vitam laudabiliter per­
actam deliquerit, prudentiae iudicis remittitur suspendere exsecutionem poenae
ordinariae per sententiam condemnatoriam inflictae; ea tamen conditione ut, si
reus intra proximum triennium aliud delictum eiusdem vel alterius generis com­
miserit, poenam utrique delicto debitam luat (can. 2288). Triennio sine crimine
elapso, reus liber est ab effectu damnationis. Attamen non admittitur haec dam­
natio conditionalis: l° in poenis degradationis, depositionis, privationis officii
aut beneficii ; 2° si urgeat necessitas reparandi scandalum (can. cit.).

III. Cessatio. Poena vindicativa finitur:

1. Eius expiatione (can. 2289), et ^ic modus correspondct eius natu­
rae.
2. Dispensatione (can. cit.); ad quam requiritur causa proportionata
gravitati legis poenalis, quia dispensatio in poena vindicativa est contra
legis intentionem ; certo requiritur etiam ut reus sit emendatus et pro
viribus reparaverit damna ct scandalum. Neque, denegata dispensatione
quaesita, reus potest appellare, sed solum cx gravi causa extra-iudicialiter recurrere ad Superiorem.
Dispensationem concedere possunt: i° qui legem poenalem vel poe­
nam tulit; 2° eius competens Superior vel successor; 30 persona cui po­
testas commissa est dispensandi a poena vel a lege poenali (can. 2236,
2237, 80). Haec autem potestas commissa est, prout sequitur:
a) Ordinarius vi can. 2237 potest ordinaria potestate: i° in casibus
publicis remittere poenas vindicativas latae sententiae iure communi sta­
tutas, exceptis casibus ad forum contentiosum deductis, et poenis inhabilitatis ad beneficia, officia, dignitates, munera in Ecclesia, vocem
activam et passivam eorum ve privationis, suspensionis perpetuae, infa­
miae iuris, privationis iuris patronatus et privilegii seu gratiae a Sede
Apostolica concessae ; 2° in casibus occultis remittere poenas vindicativas
latae sententiae iure communi statutas, et quoquo modo reservatas.
b) Quilibet confessarius potest in foro sacramentali in casibus occul­
tis urgentioribus, scii, si ex observatione poenae vindicativae latae sen­
tentiae reus seipsum proderet cum infamia et scandalo: r° suspendere
obligationem observandae poenae, iniuncto onere recurrendi saltem in­
tra mensem per epistolam et per confessarium, si id fieri possit sine
gravi incommodo, reticito nomine, ad S. Poenitentiariam vel ad Episco­
pum facultate praeditum, et standi eius mandatis ; 20 dispensare, si in
aliquo casu extraordinario praedictus recursus sit impossibilis, iniunctis
tamen de iure iniungendis et imposita congrua poenitentia et satisfac-

- 749
bone pro poena, ita ut poenitens, nisi intra congruum tempus a confes­
sario praefiniendum poenitentiam egerit ac satisfactionem dederit, reincidat in poenam (can. 2290, § 2, <co!1. 2254, § 3) ; scii, reincidentia, quam­
vis suapte natura censuras respiciat, tamen per se nihil impedit, quo­
minus Praelatus poenam dispenset sub conditione ut dispensatus, si ali­
quid non praestet, iterum vinculo eiusdem poenae adstringatur. ’

SECTIO II.
De * poenis vindicativis communibus.
Ex can. 2291 poenae vindicativae quae omnes fideles pro delictorum 890
gravitate afficere possunt, in Eccesia praesertim’ sunt.
I. Interdictum locale et interdictum in communitatem seu collegium
in perpetuum vel ad tempus praefinitum vel ad beneplacitum Superioris.

II.

Interdictum ab ingressu ecclesiae in perpetuum vel ad tempus
praefinitum vel ad beneplacitum Superioris.
III. Poenalis translatio vel suppressio sedis episcopalis vel paroecia­
lis; quocirca advertas: i° Poenalis suppressio aut translatio sedis epis­
copalis est Romano Pontifici reservata; 20 sedis autem paroecialis, a
locorum Ordinariis decerni nequit, nisi cum consilio Capituli (cfr. can.
248, § 3, 1421, 1428).

IV. Infamia iuris; quocirca notes:
1. Infamia est vel iuris vel facti (can. 2293, § 1). Infamia iuris illa
est quae casibus iure communi expressis statuitur (can. 2293, § 2). Infa­
mia facti contrahitur, quando quis, ob patratum delictum vel ob pravos
mores, bonam existimationem apud fideles probos et graves amisit, de
quo iudicium spectat ad Ordinarium (can. 2293, § 3). ’ Neutra afficit
delinquentis consanguineos aut affines; attamen infamia facti ex facto
familiarium aut consanguineorum quibuscum parochus inamovibilis
vivit, huic potest esse causa canonica amotionis (can. 2293, § 4).
2. Qui laborat infamia iuris, non solum est irregularis ex defectu, sed
insuper est inhabilis ad obtinenda beneficia, pensiones, officia et digni­
tates ecclesiasticas, ad actus legitimos ecclesiasticos perficiendos,4 ad
Lega, o. c. n. 135. ----- *. Unde eruitur, enumerationem non esse taxativam;
quare Superior, servatis servandis, potest infligere congruam poenam non con­
tentam hac serie. ----- *. Sola infamia iuris est vera poena, non vero infamia
facti, ut patet etiam e modo cessationis. ----- «. Subintclligitur < ad normam
iuris > (cfr. can. 2263), quia v. g. ante sententiam infamis infamia iuris solum
illicite, post eam vero invalide esset patrimis in Sacramentis (cfr. can. 765, 766.
795, 796) ; dc iure patronatus vide can. 1470, § 4.

— 750 —
exercitium iuris aut muneris ecclesiastici, et tandem arceri debet a
ministerio in sacris functionibus exercendo (can. 2294, § 1). Qui laborat
infamia jacti, dum iudicio Ordinarii perdurat, est simpliciter impeditus
ab ordinibus recipiendis, et repellendus est etiam a dignitatibus, benefi­
ciis, officiis (stricte dictis) ecclesiasticis, ab exercendo sacro ministerio
et ab actibus legitimis ecclesiasticis (can. 2294, § 2) ; inhabilis tamen non
est; quare valide acquirit et agit.

3. Infamia iuris desinit sola dispensatione a Sede Apostolica concessa ;
infamia facti, cum bona existimatio apud fideles probos et graves, om­
nibus perpensis adiunctis et praesertim diuturna rei emendatione, fue­
rit, prudenti Ordinarii iudicio, recuperata (can. 2295).
V. Privatio sepulturae ; quocirca observes :

1. Quid importent tam sepultura ecclesiastica quam eius privatio,
dictum est p. 733.
2. Omnes baptizati sepultura ecclesiastica donandi sunt, nisi eadem
a iure expresse priventur, (can. 1239, § 3). Catechumeni qui nulla sua
culpa sine baptismo moriantur, baptizatis accensendi sunt (can. 1239,
§ 2).
3. Ad sepulturam ecclesiasticam non sunt admittendi qui sine bap­
tismo decesserint (can. 1239, § I)i quod tamen in illis non habet latio­
nem poenae. Per modum poenae vero ex can. 1240, § 1 ecclesiastica
sepultura privantur, nisi ante mortem aliqua dederint poenitentiae si­
gna:1
a) Notorii apostatae a Christiana fide, aut sectae haereticae vel schismaticae aut sectae massonicae aliisve eiusdem generis societatibus notorie addicti.
b) Excommunicati vel interdicti post sententiam condemnatoriam vel
declaratoriam ; ex eo patet, privationem sepulturae ecclesiasticae pen­
dere non tantum a iure communi, sed etiam a iure particulari, nam
Ordinarius has poenas statuere potest.
c) Qui se ipsi occiderint deliberato consilio ; quod consilium in dubio
praesumitur, secundum can. 2200, § 2.
d) Mortui in duello aut ex vulnere inde relato.
e) Qui mandaverint suum corpus cremationi tradi.
f) Alii peccatores publici et manifesti, v. g. qui per longum tempus
Sacramentorum receptionem contempserunt.
* Non sufficit, quod sensibus destitutus acceperit absolutionem sub conditione,
quippe quae dari possit, quamvis signa poenitentiae non appareant.

— 751

Nota. Occurrente praedictis in casibus aliquo dubio, consulatur, si
tempus sinat, Ordinarius; permanente dubio, cadaver sepulturae eccle­
siasticae tradatur, ita tamen ut removeatur scandalum (can. 1240, § 2) :
cfr. quoque decisio S. Poenit. p. 734 tradita.
VI. Privatio Saeramen talium.

VII. Privatio vel suspensio ad tempus pensionis quae ab Ecclesia vel
ex bonis Ecclesiae solvitur, vel alius iuris seu privilegii ecclesiastici
(cfr. can. 1429, 2161, 2299, § 3).

VIII. Remotio ab actibus legitimis ecclesiasticis exercendis.
IX. Inhabilitas ad gratias ecclesiasticas aut munia in Ecclesia, quae
statum clericalem non requirant, vel ad gradus academicos auctoritate
ecclesiastica consequendos; quocirca advertas:

1. Si agatur de rebus ad quas assequendas capacitas iure communi
statuitur, ’ inhabilitatis poenam infligere una Sedes Apostolica potest
(can. 2296, § 1).
2. lura iam quaesita non amittuntur ob supervenientem inhabilitatem,
nisi huic addatur poena privationis (can. 2296, § 2).
Nota. Dicta sub 1 et 2 generatim dicuntur, ac proin applicanda sunt
inhabilitati, sive ut est effectus infamiae iuris, sive ut est poena commu­
nis fidelium (sub IX), aut peculiaris clericorum (can. 2298, 50).
X. Privatio vel suspensio ad tempus muneris, facultatis vel gratiae
iam obtentae.

XI. Privatio iteris praecedentiae (can. 106) vel vocis activae et pas­
sivae vel iuris ferendi titulos honoris, vestem, insignia, quae Ecclesia
concesserit.

XII. Mulcta pecuniaria. Muletas pecuniarias iure communi inflictas,
quarum erogatio non sit eodem iure praefinita, aliasque iure peculiari
statutas vel statuendas, Ordinarii locorum erogare debent in pios usus,
non vero in commodum mensae episcopalis aut capitularis (can. 2297).
SECTIO III.

De poenis vindicativis peculiaribus clericorum.

Ex can. 2298 poenae vindicati vae quae clericis tantum applicantur, 891
sunt :
I. Prohibitio exercendi sacrum ministerium praeterquam in certa
ecclesia.
’. V. g. capacitas acquirendi gratias (can. 36)

— 752 —

II. Suspensio in perpetuum vel ad tempus praefinitum, vel ad bene­
placitum Superioris.
III. Translatio poenalis ab officio vel beneficio obtento ad inferius;
quocirca notes : Si clericus beneficium inamovibile obtineat, eodem in
poenam privari potest solum in casibus iure expressis; si amovibile,
etiam ob alias rationabiles causas (can. 2299, § 1).

IV. Privatio alicuius iuris cum beneficio vel officio coniuncti; quocir­
ca statuit can. 2299, § 2: Clerici obtinentes beneficia, officia, dignitates,
possunt etiam aliquo tantum ministerio cum iisdem .coniuncto, ex. gr.,
ministerio praedicandi, confessiones audiendi, etc., prohiberi ad certum
tempus.
V. Jnhabililas ad omnes vel ad aliquot dignitates, officia, beneficia
aliave munera propria clericorum (cfr. can. 2296).
VI. Privatio poenalis beneficii vel officii cum vel sine pensione;
quocirca observes can. 2299, § 1 sub III citatum.
Nota. Circa numeros III, IV ct λζΙ notes can. 2299, § 3: Nequit cle­
ricus privari beneficio aut pensione cuius titulo ordinatus fuit, nisi aliun­
de cius honestae sustentationi provideatur, salvo praescripto can. 2303,
2304.

VII. Prohibitio commorandi in certo loco vel territorio. Ordinarius
potest in poenam praecipere, ut subditus clericus remaneat extra certum
locum vel territorium atque commoretur in certo loco vel territorio suae
dioecesis ; nequit autem praescribere, ut clericus certo in loco, extra
fines suae dioecesis, commoretur, nisi accedat consensus Ordinarii illius
loci vel agatur de domo poenitentiae seu emendationis clericis non so­
lum dioecesanis, sed etiam extraneis destinata, aut de domo religiosa
exempta, Superiore eiusdem consentiente (can. 2301). Attamen tam
praescriptio quam prohibitio certo in loco commorandi et collocatio in
domo poenitentiae aut in domo religiosa, praesertim si diu duraturae
sint, imponantur tantum in casibus gravibus, in quibus, prudenti Ordi­
narii iudicio, eae poenae necessariae sint ad clerici emendationem aut
scandali reparationem (can. 2302).
VIII. Praescriptio commorandi in certo loco vel territorio. Vide dicta
sub VII.

IX. Privatio ad tempus habitus ecclesiastici. Si clericus gravia scanda­
la praebet et monitus (cum poenae comminatione) non resipiscat, nec
scandalum queat aliter removeri, potest interim privari iure deferendi
habitum ecclesiasticum: quae privatio, dum perdurat, secumfert prohi­
bitionem exercendi ministeria quaevis ecclesiastica et privationem privi­
legiorum clericorum (can. 2300).

— 753 —

X. Depositio; quocirca notamus:
1. Depositio, firmis obligationibus e suscepto ordine exortis et privi­
legiis clericalibus, secumfert tum suspensionem ab officio, et inhabilitatem ad quaelibet officia, dignitates, beneficia, pensiones, munera in
Ecclesia, tum etiam privationem illorum quae reus habeat,1 licet eorum
titulo fuerit ordinatus (can. 2303, § 1). Sed hoc ultimo in casu, si cleri­
cus vere indigeat, Ordinarius pro sua caritate, quo meliore modo fieri
potest, ei providere curet, ne cum dedecore status clericalis mendicare
cogatur (can. 2303, § 2).
2. Poena depositionis infligi nequit, nisi in casibus iure expressis
(can. 2303, § 3) ; infligi autem debet coram tribunali quinque iudicum
(can. 1576 § i, 2°).
Poena depositionis est semper ferendae sententiae; quare depositus
subicitur effectibus suspensionis post sententiam, quoad validitatem actuum officii.
XI. Privatio perpetua habitus ecclesiastici est specialis poena clerici
depositi; nam si .clericus depositus non det emendationis signa et prae­
sertim si scandalum dare pergat monitusque non resipiscat. Ordinarius
potest eum perpetuo privare iure deferendi habitum ecclesiasticum
(can. 2304, § 1) ; sed tantum coram tribunali quinque iudicum (can. 1576,
§ i, 2°). Haec privatio (can. 2304. § 2) secumfert privationem privile­
giorum clericalium et cessationem praescripti quo Ordinarius pro sua
caritate, si clericus vere indigeat, ei providere curet. Tenetur tamen obli­
gatione observandi caelibatum et horas canonicas.

XII. Degradatio ; quocirca statuit codex:
1. Degradatio in se continet depositionem, perpetuam privationem
habitus ecclesiastici et reductionem clerici ad statum laicalem (can. 2305
§1). Clericus maior degradatus non tenetur ad horas canonicas reci­
tandas, quidem vero ad observandum caelibatum (can. 135, 213, § 2);
omnis degradatus praeterea prohibetur deferre tonsuram (can. 213, § 1).
2. Haec poena ferri solummodo potest propter delictum in iure ex­
pressum, aut si clericus, iam depositus et habitu clericali privatus, grave
adhuc scandalum per annum praebere pergat (can. 2305, § 2). Obligatio
autem post annum statim ita procedendi non est.: Ceterum eodem modo
infligenda ac depositio et privatio perpetua habitus ecclesiastici.
Ubicumque, nam est poena iuris communis (can. cit. § 3).---- : Contra
clericos minores Ordinarius faciliori modo procedere potest, scii, per decretum;
cfr. can. 211 § 2, ubi poena degradationis ne commemoratur quidem (cfr. § 1)
Clericus minor ita dimissus potest ab Ordinario iterum admitti iuxta can 212,
§ i, secus ac clericus maior (can. 212, § 2).
W. M. T. m. 11.

48

— 754 —

3- Degradatio alia est verbalis seu edictalis, quae sola sententia irro­
gatur, ita tamen ut omnes suos effectus iuridicos statim habeat, sine ulla
exsecutione; alia realis, si serventur sollemnia praescripta in Pontificali
Romano (can. 2305, § 3). Sed haec degradatio realis nullum effectum
juridicum addit poenae iam inflictae.
4. Dispensatio a poena degradationis, clerico maiori inflicta, S. Sedi
reservata est (can. 212, § 2); quoad dispensationem a poena depositionis
idem non constat.

Pars III.
De remediis poenalibus et

enitenti is.

Haec sunt media disciplinaria coercendi delicta, quae rationem poenae proprio sensu non attingunt.
SECTIO I.

De remediis poenalibus.
892

I. Notio. Remedium poenale est medium canonicum, praecavendi vera
delicta vel ulteriora delicta. Quia important aliquam poenalitatem, supponunt aliquam legis transgressionem, quae tamen ad rationem delicti
non pertingat, et aliquam culpam, licet non gravem. Casus est, cum
transgressio pro transgressore occasio sit seu periculum veri delicti
committendi, vel suspicionem illius delicti contineat et inde fidelium
scandalum, v. g. visitationes aut familiaritates clerici cum personis di­
versi sexus. ’ Insuper aliquando substituitur aut additur poenae reme­
dium poenale, ut praecaveantur ulteriora delicta (can. 2223, § 3, 30. 2224,
§ 2, 2234).

II. Remedia poenalia ex can. 2306 sunt: i° Monitio; 20 correptio:
30 praeceptum ; 40 vigilantia ; quae enumeratio videtur esse taxativa.
1. Monitio. Eum qui versatur in proxima occasione delictum com­
mittendi vel in quem, ex inquisitione peracta, gravis suspicio cadit delic­
ti commissi, Ordinarius per se vel per interpositam personam moneat
(can. 2307).

2. Correptio. Si ex alicuius conversatione scandalum vel gravis ordi­
nis perturbatio oriantur, est locus correptioni, ab Ordinario per se vel
per interpositam personam, etiam per epistolam faciendae, peculiaribus
accommodatae conditionibus personae et facti de quo agitur (can. 2308).
’ Wernz,

o. c.

n. 253.

— 755 —
Quoad modum monitionis ct correptionis faciendae statuit Codex;
a) Tam monitio quam correptio potest esse vel publica vel secreta
(can. 2309, § 1).
b) Correptio vel monitio publica fiat vel coram notario aut duobus
testibus, vel per epistolam ita tamen ut de receptione et tenore epistolae
ex aliquo documento constet (can. 2309, § 2; cfr. can. 2143, § 3).
c) Correptio publica fieri tantum potest adversus reum de delicto
convictum vel confessum; et est iudicialis, si fiat a iudice pro tribunali
sedente vel ab Ordinario ante processum criminalem ; extraiudicialis,
si fiat per modum praecepti extra iudicium (can. 2309, § 3, 1933. § 4).
Haec recursum, illa appellationem admittit.
d) Correptio iudicialis 1 vel habetur loco poenae vel fit ad augendam
poenam, praecipue si agatur de recidivo (can. 2309, § 4).
e) De monitione et correptione, etsi secreto factae fuerint, constare
debet ex aliquo documento in secreto archivo Curiae asservando (can.
23°9, § 5)·
f) Tam correptio ' quam monitio fieri potest semel vel pluries, pro
Superioris arbitrio et prudentia (can. 2309, § 6).

3. Praeceptum accurate indicare debet, (idque cum poenae commi­
natione in casu transgressionis), quid agere quidve evitare praeventus
debeat. Dandum est, monitionibus et correptionibus incassum factis, vel
si ex eisdem effectum sperare non liceat (can. 2310); quare si non est
spes fructus, omitti possunt monitiones aut correptiones.

4. Vigilantia. Si casus gravitas ferat et praecipue si agatur de eo qui
in periculo versatur relabendi in idem crimen, eum Ordinarius sub­
mittat vigilantiae (can. 2311, § 1). Vigilantia praecipi quoque potest ad
augendam poenam, praecipue in recidivos (can. 2311, § 2; cfr. can. 2234,
2224, § 2).
SECTIO II.

De poenitentiis
I. Notio. Poenitentiae in foro externo imponuntur ut delinquens vel 893
poenam effugiat, vel poenae contractae absolutionem aut dispensatio­
nem recipiat (can. 2312, § 1). Ut poenitentia imponi possit, nullibi requi­
ritur imputabilitas gravis delicti commissi ; neque ut adsit delictum pro­
prio sensu. Sufficere transgressionem quae ad rationem delicti non per’. Cfr. can. 1947-1953, quos canonists explicandos relinquimus.----- Correptio
iudicialis non potest fieri tertio contra eundem reum (can. 1949, § 1); quando
omitti debeat, vide can. 1948.

— 756 —
tingat, patet primum ex eodem canone § 2, ubi hoc insinuatur per verba
delictum aut transgressionem ; dein ex can. 1313, § 2, iuxta quem poe­
nitentia ab Ordinario adiungi potest monitioni; haec autem non praerequirit delictum. Unde ratione scandali dati aut periculi delicti, atque in
aliis casibus ubi emendatio v. g. clerici desideratur, Ordinarius potest
eum obligare praecipue ut peragat exercitia spiritualia, quae enim etiam
remedii praeventivi rationem habent.1
II. Divisio. Poenitentiae sunt publicae vel secretae, quatenus modo
aliis facile cognoscibili implendae sunt, v. g. peregrinatio insolita, aut se­
creto possunt impleri, v. g. preces recitandae. Porro ob delictum aut
transgressionem occultam nunquam poenitentia publica imponatur (can.
2312, § 2).

III. Applicatio. Poenitentiae non tam secundum quantitatem delicti,
quam secundum poenitentis contritionem moderandae sunt, pensatis
qualitatibus personarum et delictorum adiunctis (can. 2312, § 3); nam
sicut poena proprio sensu respicit magis delictum, coercendum vel vin­
dicandum, ita poenitentia disciplinaris magis dispositionem poenitentis,
sive corrigendam, sive confirmandam.
IV. Poenitentiae praecipuae ex can. 1213, § 4 sunt praecepta:

1. Recitandi determinatas preces.
2. Peragendi piam aliquam peregrinationem vel alia pietatis opera.
3. Servandi peculiare ieiunium.

4. Erogandi eleemosynas in pios usus.

5. Peragendi exercitia spiritualia in pia aut religiosa domo per ali­
quot dies.
Has vel alias poenitentias Ordinarius pro sua prudentia addere potest
poenali remedio monitionis et correptionis (can. 2313, § 2), scii, ut reus
per earum impletionem suam emendationem ostendat.

DISSERTATIO III.
De poenis statutis in singula delicta.
Praenoto can. 6, n. 5 : Quod ad poenas attinet, quarum in Codice
nulla fit mentio, spirituales sint vel temporales, medicinales vel, ut vo­
cant, vindicativae, latae vel ferendae sententiae, eae tanquam abrogatae
habeantur.
Quibus notatis, maxime dicemus de poenis medicinalibus seu de cen­
‘. Wernz,

o. c.

n. 251.

— 757 —

suris, eisque latae sententiae; ceterae confessariis minus usu veniunt.
Agendum igitur primum de excommunicationibus, deinde de interdictis,
denique de suspensionibus.

Pars I.
De excommunicationibus.
SECTIO I.
Excommunicationes specialissimo modo R. Pontifici reservatae.
Hanc excommunicationem contrahunt :

I. Qui species consecratas abiecerit vel ad malum finem abduxerit
aut retinuerit (can. 2320). Dicitur:

1. Species consecratas, sive panis sive vini, sive plures sive unam
sive particulas consecratas.
2. Abiecerit, puta proiciendo species in terram; non autem incurrit
excommunicationem, qui species consecratas deponit super pallam, ut
pyxidem auferat.
3. Ad malum finem abduxerit vel retinuerit, puta ad eas profanandas.
Sufficit etiam, ut quis species ab alio abductas retineat ad malum fi­
nem. Non autem excommunicatur, qui species abducit vel retinet v. g.
ad eas domi adorandas.
Nota. Delinquens est suspectus de haeresi. ipso facto infamis, et cle­
ricus praeterea est deponendus (can. 2320).
II. Qui violentas manus in personam Romani Pontificis iniecerit (can.
2343). Hic canon late interpretandus est, quippe quum respiciat privile­
gium canonis, ut dicitur, quatenus illud Romano Pontifici competat ;
interpretationem vide p. 766.
Nota. Delinquens est ipso facto infamis, et clericus praeterea degra­
dandus est (can. 2343).

HI. Absolvens vel fingens absolvere complicem in peccato turpi in­
currit ipso facto in excommunicationem specialissimo modo Sedi Apo­
stolicae reservatam ; idque etiam in mortis articulo, si alius sacerdos,
licet non approbatus ad confessiones, sine gravi aliqua exoritura infamia
et scandalo, possit excipere morientis confessionem, excepto casu quo
moribundus recuset alii confiteri. Eandem excommunicationem non
effugit absolvens vel fingens absolvere complicem qui peccatum quidem
complicitatis, a quo nondum est absolutus, non confitetur, sed ideo ita
se gerit, quia ad id a complice confessario sive directe sive indirecte
inductus est (can. 2367); cuius canonis interpretationem vide n. 412 sq.

894

- 758 -

IV. Confessarius qui sigillum sacramentale directe violare praesump­
serit (can. 2369, § 1). Pauci censent, hanc censuram esse ferendae sen­
tentiae, quia verbum manet ambiguum videtur ; in poenis autem beni­
gnior est interpretatio facienda (can. 2219, § 1 ; p. 712). Contrarium vero
omnino admittendum videtur, tum quia censurae S. Pontifici reservatae
semper erant latae sententiae; tum quia, admissa sententia contraria,
Episcopus posset ferre censuram, de qua dicimus, non autem ab ea
utpote S. Pontifici reservata, absolvere; quod admitti nequit secundum
dicta p. 727, r, c.
Quid sit directa violatio sigilli sacramentalis, vide n. 428.
Nota i. Confessarius qui sigillum sacramentalc indirecte tantum (n. 418) violare
praesumpserit, suspendatur a celebratione Missae et ab audiendis sacramcntalibus
confessionibus vel etiam pro delicti gravitate inhabilis ad ipsas excipiendas de­
claretur, et in casibus gravioribus degradationi quoque subiiciatur (can. 2369, § 1).
Nota 2. Quicumque praescriptum can. 889, § 2 temere violaverit, * pro reatus
gravitate plectatur salutari poena, quae potest esse etiam excommunicatio (can.
2369. § 2).

V. Huc referri possunt:
1. Excommunicationes statutae in delicta, quae in eligendo Summo
Pontifice committi possunt, quaeque continentur Const. Pii X Vacante
Sede Apostolico, 25 Dec. 1904. Scii, eiusmodi delicta perpetrantes « a
nullo, ne a Maiori quidem Poenitentiario cuiuslibet facultatis vigore,
praeterquam a Rom. Pontifice, nisi in mortis articulo absolvi possunt »
(Const, cit. § 51).

2. Excommunicatio annexa revelationi secreti S. Officii (can. 239,
§ i. i°, coll. can. 243). Ex decreto autem S. C. Consist. 25 April. 1917
sequitur, idem secretum servandum esse ab iis, qui de informationibus
requiruntur circa promovendos ad Episcopatum. ’

SECTIO II.
Excommunicationes speciali modo R. Pontifici reservatae.

895

Hanc excommunicationem contrahunt :

·

I Omnes a Christiana fide apostatae ct omnes et singuli haeretici aut
schismatici (can. 2314, § τ, τ° et § 2). Haec excommunicatio eatenus
*. I. e. interpres aliique omnes, ad quos notitia confessionis quoquo modo per­
venerit, qui verbo aut signo aut alio quovis modo et quavis de causa produnt
aliquatenus peccatorem.
*. A. A. S. 1917, p. 232; Aertnys-DamEN, o. c. II,
n 1044, nota 2.

— 759 —
tantum speciali modo Sedi Apostolicae reservatur, quatenus absolutio
in foro conscientiae est impertienda (can. cit. § 3; cfr. 3, b). Quinam
veniant nomine apostatarum, haereticorum et schismaticorum, vide can.
1325, § 2 et t. I, n. 492. Notes tamen requiri, ut apostasia, haeresis vel
schisma externe manifestentur. Ceterum advertas:
1. Quoad apostatas. Huc pertinent tum ii qui omnem religionem reiciunt, ut athei, pantheistae, naturalistae, liberi cogitatores, ut dicuntur ;
tum ii qui v. g. ad iudaismum, mahumetanismum, paganismum tran­
seunt; non vero ii, qui solum practice indifferentes sunt.
2. Quoad haereticos. Non requiritur, ut quis alicui sectae haereticae
ascriptus sit. Ascripti autem sectae pro foro externo censentur censu­
ram contraxisse, quamvis forte interne non sint haeretici formales, ideoque censuram de facto non contraxerint (n. 862).
3. Schismatici. Non requiritur, ut quis coetui schismatico ascriptus
sit, at neque sufficit, ut quis utut habitualiter specialia mandata S. Pon­
tificis transgrediatur. Ceterum notes :
a) Nisi (apostatae, haeretici aut schismatici) moniti resipuerint, pri­
ventur beneficio, dignitate, pensione, officio aliove munere, si quod in
Ecclesia habeant, infames declarentur, et clerici, iterata monitione, de­
ponantur (can. 2314, § i, 20). Si sectae acatholicae nomen dederint vel
publice adhaeserint, ipso facto infames sunt, et clerici ipso facto et sine
ulla declaratione quaelibet officia amittunt, atque, monitione incassum
praemissa, degradentur (can. 2314, § 1, 30).
b) Quoad absolutionem ab excommunicatione exposita, observes:
a) Absolutio in foro conscientiae impertienda, est speciali modo Sedi
Apostolicae reservata (can. 2314, § 2). Facultas autem absolvendi quos­
cumque poenitentes (exceptis haereticis haeresim inter fideles e propo­
sito disseminantibus) a quibusvis censuris et poenis ecclesiasticis ob haereses tam nemine audiente vel advertente quam coram aliis externatas
incursis, concedi solet per Folium S. Poenitentiariac. Attamen exerceri
nequit nisi in actu sacramentali confessionis et pro foro conscientiae
dumtaxat, praemissa secreta abiuratione coram confessario. Praeterea
iniungenda poenitentia salutaris cum frequentia sacramentorum et obli­
gatione illata scandala reparandi. Pro foro conscientiae nulla forma
abiurationis praescripta videtur: hinc sufficiunt v. g. haec verba Pro­
fessionis Fidei, in fine: « Haereses quascumque ab Ecclesia damnatas
ego pariter damno et reiicio. »
βϊ Si delictum apostasiae, haeresis vel schismatis ad forum externum
Ordinarii loci quovis modo deductum fuerit, etiam per voluntariam
confessionem, idem Ordinarius, non vero Vicarius Generalis sine man-

— γβο --

dato speciali, resipiscentem, praevia abiuratione iuridice peracta aliis­
que servatis de iure servandis, sua auctoritate ordinaria in foro exte­
riore absolvere potest ; ita vero absolutus, potest deinde a peccato absol­
vi a quolibet confessario in foro conscientiae. Abiuratio vero habetur
iuridice peracta, cum fit coram ipso Ordinario loci vel eius delegato et
saltem duobus testibus (can. 2314, § 2). Quoad formam abiurationis
practice sufficit Professio Fidei, quae initio Codicis apposita est.
Quacr., num excommunicationi subiaceant dubie vel dubie valide baptizati, qui apostasiae, haeresis, schismatis rei sint.
Resp.: Excommunicationi subjacent vel non subjacent ei, prout de
facto valide vel non valide baptizati sunt ; quod cum hic et nunc dubium
sit, absolutio ad cautelam concedenda, si ad Ecclesiam convertantur. Si
opponas, dubie vel dubie valide baptizatos non subiacere legibus Eccle­
siae, respondeo : Si agitur de legibus, quae aliquem aliquo bono privant,
eis subjacent vel non subjacent, prout baptismus validus locum habuit
vel non habuit locum ; si sermo est de legibus, quae actum respiciunt,
vide t. I, n. 130.

II. Suspectus de haeresi, qui monitus et punitus ad normam can. 2315,
intra sex menses a contracta poena completos sese non emendaverit
(can. 2315 Porro suspecti de haeresi sunt:
1. Qui quoquo modo haeresis propagationem sponte et scienter iuvat
(can. 2316).
2. Qui communicat in divinis cum haereticis, active eorum sacris as­
sistendo (can. 2316; p. 732).
3. Qui matrimonium ineunt cum pacto explicito vel implicito, ut om­
nis vel aliqua proles educetur extra catholicam Ecclesiam (can. 2319,
§ i, n. 2, § 2).

4. Qui scienter liberos suos acatholicis ministris baptizandos offerre
praesumunt (ibid. n. 3).

5. Parentes eorumve locum tenentes, qui liberos scienter tradunt edu­
candos vel instituendos in religione acatholica (ibid. n. 4).
6. Qui species consecratas abiecerit vel ad malum finem abduxerit
aut retinuerit (can. 2320).

7. Appellantes a legibus vel mandatis et decretis Romani Pontificis ad
universale Concilium (can. 2332).

8. Qui obdurato animo per annum insorduerit in excommunicatione
(can. 2340, § 1).
9. Omnes, etiam episcopalis dignitatis, qui per simoniam scienter ad
Ordines promoverint vel promoti fuerint, aut alia Sacramenta ministra­
verint vel receperint (can. 2371).

— /6i —

ΠI. Opere publici iuris facto, editores librorum apostatarum, haere­
ticorum et schismaticorum, qui apostasiam, haeresim, schisma propu­
gnant, itemque eosdem libros aliosvc per apostolicas litteras nominatim
prohibitos defendentes aut scienter sine debita licentia legentes vel reti­
nentes (can. 2318, § 1). Primum notes, requiri, ut opus publici iuris fac­
tum sit, a. v. ut sit multiplicatum ad usum satis communem, non autem
ad usum paucorum, puta discipulorum tantum; a fortiori excluditur
manuscriptum. Ceterum non refert, utrum opus typis an polygraphice
vel lithographice multiplicatum sit. Deinde requiritur, ut opus publici
iuris factum, librum constituat. Vox autem libri sumenda, ut antea
sumebatur (cfr. can. 6, n. 2-4), i. e. pro opere litterario, quod est certae
molis certaeque unitatis. Dicitur certae molis, puta, ut mediam inter
diversas sententias seligamus, circa 80 paginarum in 8°. Excluduntur
igitur epistola vel concio seorsim edita, libelli exigui, diaria seu ephe­
merides 1 ; non autem publicationes periodicae, sive seorsim sumptae,
modo sufficientis molis sint; sive in fasciculos ligatae,' sicque requisi­
tam unitatem constituentes. Porro excommunicantur:
1. Editores librorum apostatarum, haereticorum et schismaticorum,
qui apostasiam, haeresim, schisma propugnant. Dicitur:
a) Editores, scii, proprie tales, ita ut non comprehendatur auctor libri
qua talis, bene vero quatenus editionem procurat (can. 2209, § 3) ; neque
excommunicantur dominus officinae, typos collocantes pielumve versan­
tes; siquidem non concurrunt ad editionem formaliter sumptam, i. e. ad
multiplicationem, quatenus haec ordinatur ad usum satis communem,
vel saltem non tales sunt, ut sine eorum opera editio locum non habuis­
set (cfr. can. 2209, § 3).
b) Apostatarum etc. Itaque non comprehenduntur libri infidelium
vel catholicorum, utut forte apostasiam etc. propugnent. Qui tamen apo­
stasiam etc. propugnat, praesumitur apostata etc: neque requiritur, ut
auctor libri sectae apostaticae etc. ascriptus sit.
c) Propugnant, i. e. additis argumentis defendunt vel suadent; non
tamen requiritur, ut liber ex professo de religione tractet.
2. Defendentes aut scienter sine debita licentia legentes vel retinentes
sive libros de quibus sub 1, sive alios per apostolicas litteras nominatim
prohibitos. Quoad posteriores aliqui requirunt, ut apostolicae litterae
cos prohibuerint sub poena excommunicationis S. Sedi reservatae At
neque Constit. Apostolicae Sedis, quae primum eam censuram statuit
neque canon citatus et clarus permittunt, ut ea conditio apponatur.
’. S. Off. 21 April. 18S0 (Collect η. 1533)·
η. 1777).

’· S. Off. 13 Ian. 1S92 (Collect,

- /02 a) Defendentes sunt v. g. qui impediunt, quominus liber destruatur vel
denuntietur, qui laudat doctrinam libro .contentam, vel eius damnatio­
nem improbat; non autem qui laudat stylum vel ingenium auctoris, vel
bonam doctrinam, quae in libro invenitur (S. Alf. VII, 297).
b) Scienter (n. 858) sine debita licentia legentes; quocirca advertas:
i° Requiritur lectio formalis, ita ut non comprehendatur, qui mere
audiat legentem (S. Alf. VII, 292); qui olim lecta memoriter recitet, vel
ignarus idiomatis librum perlegat ; bene vero caecus, qui typos digitis
percipiat. 2° Requiritur lectio materiae notabilis, spectatis sive sola quan­
titate. ut si legas duas vel tres paginas, sive qualitate i. e. periculo; quo
casu etiam paucae lineae sufficere possunt, quia in ipsis potest esse
periculum perversionis (S. Alf. VII, 284, 292).
c) Retinentes, scii, scienter et sine debita licentia; praeterea per nota­
bile tempus, puta per tres quatuorve dies (S. Alf. VII, 295). Ceterum
observes: Perinde est, utrum quis librum proprium an alienum retineat;
utrum librum retineat penes se an penes alium, qui non habeat faculta­
tem ; utrum librum retentum intelligat necne. Excusatur vero, qui depo­
nit librum penes alium habentem facultatem, idque cum pacto illum non
repetendi nisi post obtentam licentiam ; item qui librum retinet, quia
expectat sive veniam requisitam sive occasionem illum tradendi Supe­
riori (S. Alf. VII, 295-298).
Bibliopega accensetur quidem retinentibus, at facile excusatur, si
libros compingit pro habente facultate eos legendi, vel aliam iustam
causam habet. Pariter custos bibliothecae alienae excommunicationem
effugit, nisi libros in cubiculo vel domo propria retineat. Denique ubi, ut
in domibus religiosis, bibliotheca communis habetur, licet libros prohi­
bitos in armario clauso custodire.

IV. Ad ordinem sacerdotalem non promotus, si Missae celebrationem
simulaverit aut sacrantentalem confessionem exceperit (can. 2322, i°).
Dicitur :

1. Ad ordinem sacerdotalem non promotus. Itaque censura respicit
tam laicum quam clericum, qui nondum sacerdotio auctus est, non autem
sacerdotem utut suspensum vel degradatum.
2. Si Missae celebrationem simulaverit ; i. e. si ita se gesserit, ut alii
censeant. Sacrum celebrari.
3. Aut sacramcntalem confessionem exceperit. Quid sit sacramentalis
confessio, vide n. 430. Sufficit confessionem sacramentalem excepisse,
etiamsi absolutio omittatur.
Nota. Si delinquens, de quo sub IV, laicus sit, privetur pensione aut
munere, si quod habeat in Ecclesia, aliisque poenis pro gravitate culpae

— 763 —
puniatur ; clericus vero deponatur (can. cit.) ; uterque, si alia munia
sacerdotalia usurpaverit, ab Ordinario pro gravitate culpae puniatur
(can. 2322, § 2).
V. Omnes et singuli cuiuscumque status, gradus seu conditionis etiam
regalis, episcopalis vel cardinalitiae fuerint, a legibus, decretis, mandatis
Romani Pontificis pro tempore exsistentis ad Universale Concilium
appellantes (can. 2332).

1. Omnes et singuli. Excommunicatio respicit solas personas physicas,
non autem morales.
2. A legibus etc. Romani Pontificis pro tempore exsistentis, non au­
tem a legibus etc. Sacrae Congregationis, nisi ordinatio de expresso seu
speciali mandato S. Pontificis lata vel ab eodem in forma specifica ap­
probata fuerit; neque sufficit appellatio a legibus etc. S. Pontificis
defuncti.
3. Ad universale Concilium, sive praesens sive futurum; non autem
sufficit appellatio ad Concilium Provinciale vel ad futurum Pontificem.
Nota. Ii de quibus sub V sermo est, sunt etiam suspecti de haeresi.
Universitates vero. Collegia, Capitula aliaeve personae morales, quocum­
que nomine nuncupentur, interdictum speciali modo Sedi Apostolicae
pariter reservatum incurrunt (can. 2332).

VI. Recurrentes ad laicam potestatem ad impediendas litteras vel acta
quaelibet a Sede Apostolica vel ab eiusdem Legatis profecta, eorumve
promulgationem vel exsecutionem directe vel indirecte prohibentes, aut
eorum causa sive eos ad quos pertinent litterae vel acta sive alios lae­
dentes vel perterrefacientes (can. 2333). Nomine Sedis Apostolicae ve­
niunt etiam Congregationes. Tribunalia, Officia, per quae Romanus
Pontifex negotia Ecclesiae universae expedire solet (can. 7). Nomine
Legatorum S. Sedis comprehenduntur Legati a latere (cfr. can. 266).
Nuntii et Internuntii (cfr. can. 267) et Delegati Apostolici (cfr. can. 267)·
Porro excommunicantur :
i. Recurrentes ad laicam potestatem ad impediendas litteras vel acta
quaelibet a praedictis profecta. Perinde est, utrum quis recurrat per se
an per alium, scripto an viva voce. Quantum ad laicam potestatem ad
quam recurratur, certo intelliguntur qui potestate iurisdictionis gaudent,
ut Gubernium, magistratus et iudices. Idem dicendum videtur de recur­
rentibus ad cos, qui sola potestate administrativa pollent, uti sunt prae­
fecti urbium ; lex enim non distinguit. Denique requiritur, ut agatur de
litteris vel actis iam editis, ita ut non excommunicetur, qui impediat,
quominus edantur.

— 7^4 —

2. Prohibentes directe vel indirecte promulgationem vel exsecutionem
dictarunt litterarum vel actorum. Prohibentes intelliguntur, qui aucto­
ritate publica gaudent.1 Promulgatio autem sumitur sensu proprio; hinc
bene distinguenda a divulgatione. Exsecutio respicit omnia necessaria,
ut litterae vel acta effectum habeant, ut confectio instrumentorum a
tabellionibus, eorumque partibus intimationem.
3. Laedentes vel perterrefacientes dictarum litterarum vel actorum
causa sive cos, ad quos directa sunt, sive alios, i. e. eos, ad quos promul­
gatio aut exsecutio eorum spectat. Dicitur laedentes, scii, graviter atque
quidem in bonis .corporis. Disputatur, num comprehendantur laedentes
in bonis fortunae vel animae seu in honore vel fama. Negantes eo nitun­
tur quod laesio proprie sumpta corpus respicit. Stante controversia, par­
tem negantem sequimur. Perterrefacientes dicuntur, qui alicui metum
valde gravem inferunt.
,
Communius docetur, perterrefacientes non excommunicari, nisi ef­
fectu secuto, i. e. litteris vel actis reipsa impeditis. Disputatur de laeden­
tibus; at sine ratione discrimen laedentes inter et perterrefacientes ad­
mittitur.
VII. Qui leges, mandata, vel decreta contra libertatem aut iura Eccle­
siae edunt (can. 2334, § 1).

1. Edentes leges etc; qua voce comprehenduntur qui efficaciter con­
currunt ad leges etc. .condendas, ut ministri, qui leges proponunt, depu­
tati, qui eis suffragantur, princeps, qui eas confirmat vel promulgat;
item rectores provinciarum vel civitatum, qui decretum ferunt, consilia­
rii, qui ei assentiuntur. Contrahitur autem censura, lege promulgata,
decreto edito, mandato intimato. Excommunicationem non incurrunt
neque tabelliones, qui leges etc. in acta referunt, neque indices, qui eas
observandas curant.
2. Contra libertatem aut iura Ecclesiae; quae verba sensu latissimo
sumi debent. Excommunicantur ergo edentes leges etc. contra ius v. g.
docendi doctrinam evangelicam (can. 1322, § 2), eos instituendi qui eccle­
siasticis ministeriis sese devovere cupiant (can. 1352), scholas cuiusvis
disciplinae non solum elementarias, sed etiam medias et superiores con­
dendi (can. 1375), exigendi ne libros, quos ipsa iudicio suo antea non
recognoverit, fideles edant, et a quibusvis editos ex iusta causa prohi­
bendi (can. 1384, § 1). libere et independenter a civili potestate acqui‘Antea disputabatur, utrum excommunicationem incurrerent, qui privala auc­
toritate promulgationem vel exsecutionem prohiberent. Cum vero legislator con­
troversiae gnarus, tenorem legis non immutaverit, benignior i. e. negans sententia
sequenda videtur.

— 765 —

rendi, retinendi et administrandi bona temporalia ad fines sibi proprios
prosequendos (can. 1495, § 1), quod ius etiam competit ecclesiis singu­
laribus aliisque personis moralibus quae ab ecclesiastica auctoritate in
iuridicam personam erectae sint (can. 1495, § 2), exigendi a fidelibus
quae ad cultum divinum, ad honestam clericorum aliorumque ministro­
rum sustentationem et ad reliquos fines sibi proprios sint necessaria
(can. 1496), possidendi propria coemeteria (can. 1206, § 1), coercendi
delinquentes sibi subditos poenis tum spiritualibus tum etiam temporali­
bus (can. 2214, § 1) etc.
Nota. Clerici qui delictum commiserint, de quo dictum est, poena
suspensionis vel privationis ipsius beneficii, officii, dignitatis, pensionis
aut muneris, si qua forte in Ecclesia habeant; religiosi autem privatione
officii et vocis activae ac passivae aliisque poenis ad normam constitu­
tionum plectantur (can. 2336, § 1).
VIII. Qui impediunt directe vel indirecte exercitium iurisdictionis
ecclesiasticae sive interni sive externi fori, ad hoc recurrentes ad quam­
libet laicalem potestatem (can. 2334, § 2). Ut haec excommunicatio in­
curratur requiritur:
1. Ut impediatur exercitium iurisdictionis ecclesiasticae; non sufficit
impedire exercitium sive solius potestatis ordinis, sive potestatis mere
administrativae, sive iuris naturalis. At perinde est. utrum impediatur
exercitium iurisdictionis fori interni an externi, utrum impediatur di­
recte, puta agendo v. g. in Episcopum, an indirecte, puta vexando offi­
ciales.
2. Ut exercitium iurisdictionis ecclesiasticae impediatur, mediante
recursu ad quamlibet laicalem potestatem. Quare haec excommunicatio
non afficit privatum, qui sine recursu impedit, neque Superiorem vel
iudicem, qui legem exsequitur vel applicat, bene vero Superiorem qui
impedit, mediante recursu ad potestatem laicalem altiorem. Ceterum
non refert, utrum recurratur ad potestatem legiferam, an ad iudicialem
vel exsecutivam tantum.
3. Ut effectus secutus sit; quod indicat ipsa vox impediendi. 1
Nota. Clerici qui delictum commiserint, de quo sermo fuit, poena
suspensionis vel privationis ipsius beneficii, officii, dignitatis, pensionis
ad normam constitutionum plectantur (can. 2336, § 1).

IX. Qui contra praescriptum can. 120 ausus fuerit ad iudicem laicum
trahere aliquem ex S. R. E. Cardinalibus vel Legatis Sedis Apostolicae,
vel Officialibus maioribus Romanae Curiae ob negotia ad eorum mu’. P. C. 25 Iui. 1926 (A A. S. 1926, p. 394).

— /66 —
nus pertinentia, vel Ordinarium proprium (can. 2341). Praescriptum
can. 120. quatenus hic prae oculis habendum est, statui!, S. R. E. Car­
dinales, Episcopos, etiam titulares, Legatos Sedis Apostolicae et Offi­
ciales maiores Romanae Curiae, ob negotia ad ipsorum munus perti­
nentia, apud iudicem laicum conveniri non posse sine venia Sedis Apo­
stolicae, nisi alicubi speciali concessione partim saltem privilegio fori
derogatum fuerit (cfr. t. I, n. 1153). Ceterum advertas:

1. Quid significent verba ausus fuerit, vide n. 858.
2. Nomine trahentium non veniunt indices aliique officiales subordi­
nate sed personae privatae, quae efficiunt, ut personae memoratae
coram iudice laico compareant. Praeterea requiritur, ut vocentur tanquam reae seu ut conveniantur, non autem sufficit, ut vocentur tanquam
testes. Denique officiales maiores Romanae Curiae, non alii, conveniri
debent ob negotia ad eorum munus pertinentia.

3. Legati Sedis Apostolicae sunt Nuntii, Internuntii et Delegati Apostolici. Officiales autem maiores Curiae Romanae sunt: a) Adsessor et
Commissarius S. C. S. Officii ; b) Adsessor et Substitutus S. C. Consistorialis ; <c) Praelatus a secretis et Substitutus S. C. Rituum ; d) Prae­
latus a secretis et Substitutus S. C. de Seminariis et Universitatibus;
e) Regens S. Poenitentiariae ; f) Praelatus a secretis Signaturae Apo­
stolicae seu Auditor SSmi ; g) Praelati Auditores S. Rotae ; h) Regens
et Substitutus Cancellariae Apostolicae ; i) Vice-Camerarius S. R. E. et
Auditor generalis Rev. Camerae Apostolicae; k) Substitutus Secretariae
Status; 1) Cancellarius Brevium Apostolicorum ; m) omnes Praelati a
secretis et Subsecretarii aliarum Congregationum.
4. Nomine Ordinarii, cum non dicatur Ordinarius loci, etiam com­
prehendi videtur superior maior religionis clericalis exemptae (can. i<>8,
§ °'
Spectatis voce trahendi et can. 2228 et 2242, § 1, requiri videtur, ut
persona vocata reipsa coram iudice compareat.

X. Qui violentas manus iniecerit in personam S. R. E. Cardinalis vel
Legati Romani Pontificis, Patriarchae, Archiepise opi, Episcopi, etiam
titularis tantum (can. 2343, § 2, i° et § 3). Violenta manuum iniectio
importat iniuriam externam, facto contentam et graviter peccaminosam,
sive in corpus; sive in libertatem, puta incarcerando ; sive in dignita­
tem. puta vestes dilacerando (S. Alf. VII, 273). Praeterea requiritur, ut
quis sciat, personam, cui iniuriam infert, esse Cardinalem etc.
Nota. Qui violentas manus iniecerit in personam S. R. E. Cardinalis
’. Cappello,

o. c.

n 72.

vel Legati Romani Pontificis, praeterea est ipso facto infamis et privetur
beneficiis, officiis, dignitatibus, pensionibus et quolibet munere, si quod
in Ecclesia habeat (can. 2343, § 2, 20 et 30).

XI. Usurpantes vel detinentes per se vel per alios bona aut lura ad
Ecclesiam Romanam pertinentia (can. 2345). Usurpantes sunt, qui rem
alienam ut sibi debitam occupant. Hinc non comprehenduntur fures et
raptores. ’ Detinentes sunt, qui rem usurpatam vel ab usurpatore recep­
tam iniuste retinent. Excommunicatio autem haec non afficit eos, qui
usurpant vel detinent bona vel iura ad alias ecclesias ac ad Romanam
pertinentia.
Nota. Si delinquentes clerici fuerint, praeterea dignitatibus, beneficiis,
officiis, pensionibus priventur atque inhabiles ad eadem declarentur
(can. 2345).
XII. Omnes fabricatores vel falsarii litterarum, decretorum vel re­
scriptorum Sedis Apostolicae vel iisdem litteris, decretis vel rescriptis
scienter utentes (can. 2360, § 1). Excommunicantur. i° Pabricatores i. e.
qui falsas litteras, decreta vel rescripta conficiunt; 2° falsarii, i. e. qui
litteras, decreta vel rescripta S. Sedes ita adulterant, ut sensus substan­
tialiter mutetur; 30 utentes eiusmodi litteris etc. fabricatis vel adulte­
ratis, etiamsi effectum intentum non consequantur.
Nota. Clerici delictum, de quo sub XII, committentes aliis poenis
praeterea coerceantur, quae usque ad privationem beneficii, officii, di­
gnitatis et pensionis ecclesiasticae extendi possunt ; religiosi autem pri­
ventur omnibus officiis quae in religione habent et voce activa ac passiva,
praeter alias poenas in propriis cuiusque constitutionibus statutas (can.
2360, § 2).
XIII. Qui per seipsum vel per alios confessarium de sollicitationis
crimine apud Superiores falso denuntiaverit (can. 2363). Dicitur:
1. Per se ipsum vel per alios, scii. « sceleste procurando, ut id ab
aliis fiat. » *

2. De sollicitationis crimine; de quo vide n. 416 sq.
3. Apud Superiores, i. e. apud eos quibus denuntiatio facienda est,
scii, apud loci Ordinarium vel Congregationem S. Officii (n. 427).
Nota i. Delinquens nequit a censura contracta ullo in casu absolvi, nisi falsam
denuntiationem formaliter retractaverit, ct damna, si qua inde secuta sint, pro
viribus reparaverit, imposita insuper gravi ac diuturna poenitentia (can. 2363).
Itaque requiritur ante absolutionem tam formalis retractatio coram eis. quibus
denuntiatio facta est, quam damnorum reparatio, quatenus haec hic et nunc

’. S. Off. 9 Mart. 1870

’. Const. Sacramentum Poenitentiae.

— 768 —
praestari potest; damnorum, inquam, secutorum v. g. ex confessarii suspensione.
/w periculo mortis sufficit retractatio, etiam a confessario exarata, a delinquente
subscripta et postea Ordinario loci vel Congregationi S. Officii tradenda, vel si
necessitas illud non permittat, retractatio oralis coram duobus testibus, v. g.
confessario et alii personae, qui possint postea eam iudici communicare. Denique
casu quo absolutio sine infamiae periculo differri nequit, sufficit retractatio
scripta ct confessario relicta; vel, si neque illud praestari valeat, seria promissio
obligationi satisfaciendi quamprimum fieri possit.
Nota 2. Can. 2363 nota 1 citatus hisce clauditur: firmo praecripto can. 894.
Porro, spectato can. allato, peccatum falsae denuntiationis est (unicum) peccatum
ratione sui reservatum ; quare reservatum est et manet, etiamsi censura non
contracta (puta ob ignorantiam) vel remissa est.

SECTIO III.
Excommunicationes simpliciter R. Pontifici reservatae.
896

Hanc excommunicationem contrahunt :

I. Quaestum facientes ex indulgentiis (can. 2327). Vi huius canonis
excommunicantur, qui, pretio percepto, lucrantur sive concedendp, sive
publicando sive publicari faciendo indulgentias. Requiritur, ut pretium
acceptum sit, non autem, ut adfuerit mens simoniaca ; non refert, utrum
pretium in opera pia impendatur. Vi huius canonis etiam excommuni­
cantur, qui propter indulgentias pluris vendunt obiecta indulgentiis di­
tata.
Hanc censuram etiam contrahere possunt Episcopi.

II. Nomen dantes sectae massonicae aliisve eiusdem generis associa­
tionibus quae contra Ecclesiam vel legitimas civiles potestates machinan­
tur (can. 2335). Ut poena associationem quandam respiciat, requiritur,
ut ea contra Ecclesiam vel legitimas civiles potestates machinetur. Dis­
putatur, num etiam requirantur, uti in secta massonica obtinet, arctum
foedus, quo membra uniantur, atque occulta organisatio. Alii negant,
quia verba quae... machinantur habent pro mere explicatives istorum
eiusdem generis. Alii affirmant, quia censent, verba eiusdem generis
sensu latiori esse sumenda, ita ut etiam occultam organisationem, quae
in secta massonica obtinet, comprehendant. Stante dubio, sententiam
mitiorem sequimur, eo magis quod legislator, si sufficeret, ut associatio
contra Ecclesiam vel legitimas civiles potestates machinaretur, utique
verba eiusdem generis, quae disputationi ansam dederunt, in novo Co­
dice omisisset. Hinc can. 2335 certo respiciuntur, praeter sectam massonum, societates Carbonariorum, ‘ Fenianorum,5 Anarchistarum, Ni­
hilistarum. Tnternationalistarum ; non autem, quamvis prohibitae sint,
‘. Cfr Const. Pii VII, Ecclesiam, 25 Sept. 1821, et Leon. XII, Graviora,
13 Mart. 1825 ----- ’. Cfr. S. Off. 12 lan. 1870.

— 7^9 —

societates socialisticae, ’ biblicae, ' clerico-liberales ; neque societates
operariorum quae dicuntur: Socii singulares (Odd fellows), Filii tem­
perantiae (Sons of temperance), Equites Pythiae (Knight of Pythia’s, '
Independent order of Good templars (Guttempler-Orden) 1 et societates,
quae promovent combustionem cadaverum hominum. * Praeterea :
1. Clerici, qui delictum commiserunt de quo sub II dictum est,... poena
suspensionis vel privationis ipsius beneficii, officii, dignitatis, pensionis
aut muneris, si qua forte in Ecclesia habeant ; religiosi autem privatione
officii et vocis activae ac passivae aliisque poenis ad normam constitu­
tionum plectantur. Insuper clerici et religiosi nomen dantes sectae massonicae aliisque similibus associationibus denuntiari debent Sacrae Con­
gregationi S. Officii (can. 2336).
2. Confessarius, cui conceditur facultas absolvendi a censura exposi­
ta, a delinquente exigat, quae a S. Sede exigi solent, ut sese omnino
separent a societate prohibita, eamque abiurent. Casu vero quo magnum
damnum ex eo ipsis proflueret, possunt ascriptionem materialiter sus­
tinere, sed formaliter societati renuntiare tenentur, ideoque i° promit­
tant nunquam amplius fore ut sese immisceant alicui actui societatum
ipsarum tum secreto tum publico, et praesertim nunquam amplius se so­
luturos requisitam contributionem; 2° removeatur scandalum eo meliori
modo quo fieri potest; 30 animo sint dispositi ad suum nomen revocan­
dum, si et quando id facere absque gravi damno poterunt.7
In facultatibus S. Poenitentiariae statuitur: i° Sese omnino separent
a societate prohibita eamque abiurent; 20 denuntient... personas eccle­
siasticas et religiosas, si quas eidem adseriptas noverint ; 30 libros, manuscripta ac signa eandem spectantia si qua retineant, in manus tuas
tradant ad S. Off. quamprimum caute transmittenda aut saltem, si iustae gravesques causae id postulent, destruenda ; i uncta 40 pro modo
culparum gravi poenitentia salutari cum frequentia sacramentalis con­
fessionis et obligatione illata scandala reparandi.

ITT. Absolvere praesumentes sine debita facultate ab excommunica­
tione latae sententiae specialissimo vel speciali modo Sedi Apostolicae
reservata (can. 2338, § i). Quoad vocem praesumentes vide dicta n 858.
Ceterum requiritur, ut reipsa a censura absolvant; non sufficit, ut de­
linquentem audiant tantum vel ut fingant eum absolvere.
IV. Impendentes quodvis auxilium vel favorem excommunicato vi’. Encycl. Leon. XII, Quod Af>ostolici, 28 Dee. 1878.
Const. Pii IX,
Qui pluribus, 1896
’ Syllabus § 178.
‘. St. Off 20 Aug. 1894.
■
Γ S. Off. 9 Aug. 1893.----- * S. Off. 19 Maii 1886. ----- \ S. Off. 7 Mart. 1883
(collect, n. 1593).
\v. M. T. Μ. II.

49

— 77° —

ta nd ο in delicto propter quod excommunicatus fuit; itemque clerici
scienter ct sponte in divinis cum codem communicantes et ipsum in
divinis officiis recipientes (can. 2338, § 2).
1. Quoad priores notetur, agi de delicto iam commisso ideoque de
auxilio vel favore impenso, quo quis in delicto, propter quod excommunicatus fuerit, possit persistere.

2. Quoad posteriores observes: i° Cum lex stricte interpretanda sit,
nomine clericorum non veniunt religiosi, nisi primam tonsuram recepe­
rint (can. 108) ; 20 communicantes in divinis officiis sunt, qui cum vitan­
do divina peragunt ; 30 recipientes in divinis officiis intelliguntur, qui
gaudentes iure vel officio admittendi ad officia divina, excommunicatum vitandum ad ea admittunt.
V. Si quis contra praescriptum can. 120 ausus fuerit ad iudicem lai­
cum trahere... alium (i. e. non proprium) Episcopum etiam mere titula­
rem, aut Abbatem vel Praelatum nullius, vel aliquem ex supremis
religionum iuris pontificii Superioribus (can. 2341). Praescriptum can.
120, quatenus hic attendendum est, statuit, Episcopos, etiam titulares,
Abbates vel Praelatos nullius et supremos religionum iuris Pontificii
Superiores apud iudicem laicum conveniri non posse sine venia Sedis
Apostolicae, nisi alicubi speciali concessione partim saltem privilegio
fori derogatum fuerit.
·
«
De voce ausus fuerit vide n. 858; de voce trahentium, p. 766.
Nota. Clericus qui, non obtenta ab Ordinario loci licentia, ausus fuerit
ad iudicem laicum trahere aliam — praeter hic et p. 766 sub IX enume­
ratas — personam privilegio fori fruentem, incurrit ipso facto in sus­
pensionem ab officio reservatam Ordinario; laicus autem congruis poe­
nis pro gravitate culpae a proprio Ordinario puniatur (can. 2341).

VI. Violantes clausuram, prout sequitur; scii, excommunicantur:

i. Clausuram monialium violantes, cuiuscunque generis aut conditio­
nis vel sexus sint, in earum monasteria sine legitima licentia ingredien­
do, pariterque eos introducentes vel admittentes (can. 2342, τ°). Agitur
de clausura papali. Excommunicantur autem: i° Ingredientes sine
legitima licentia, i. e. toto corpore, non uno tantum pede seu passu ;
2° introducentes eos, qui sine legitima licentia ingrediendo, clausuram
violant; comprehenduntur ii quoque, qui introducunt impuberes, cum
isti quoque clausuram violare possint, quamvis censuram non contra­
hant. Dubitatur de introducentibus usu rationis carentes, cum hi stricte
loquendo non violent clausuram. Stante dubio, sententiam mitiorem se­
quimur; 30 admittentes; intelliguntur, qui officio custodiendi clausuram
fungentes, ut praeposita et ianitrix. recipiunt eos, qui sine licentia ingre

— 771 —
diendo clausuram violant ; ceterum valent quae modo dicta sunt de in­
troducentibus.
Nota. Si clerici clausuram monialium violent, praeterea suspendantur
per tempus pro gravitate culpae ab Ordinario definiendum (can. 2342,
i°).

2. Mulieres violantes regularium virorum clausuram; item Superiores
aliique, quicumque ii sint, eas cuiuscunque aetatis introducentes vel ad­
mittentes (can. 2342, 2"). Agitur de claustra virorum, qui vota sollemnia
nuncuparunt (cfr. can. 488, 2° et 70). Excommunicantur autem: i° Mu­
lieres violantes clausuram regularium virorum ; 2° introducentes vel
30 admittentes eas, quae ingrediendo, clausuram violant; etiam intro­
ducentes vel admittentes impuberes. Dubitatur de introducentibus vel
admittentibus usu rationis carentes, cum hi stricte loquendo non violent
clausuram; sed affirmandum videtur, cum canon dicat: cuiuscumque
aetatis.
Nota. Religiosi introducentes vel admittentes priventur officio, si quod
habeant, et voce activa ac passiva (can. 2342, 2°).
3. Moniales e clausura illegitime exeuntes contra praescripta can. 6or
(can. 2342, 3°). Sermo est de clausura papali ; requiritur autem, ut monialis toto corpore, non uno pede seu passu tantum exeat (S. Alf. VII,
229).

VII. Si quis bona ecclesiastica cuiuslibet generis, sive mobilia sive
immobilia, sive corporalia sive incorporalia, per se vel per alios in pro­
prios usus convertere ct usurpare praesumpserit aut impedire ne eorun­
dum fructus seu reditus ab iis, ad quos iure pertinent, percipiantur (can.
2346).
1. Dispositio spectat ad bona ecclesiastica pertinentia sive ad Ecclesiam
universalem vel Sedem Apostolicam sive ad personam moralem eccle­
siasticam. 1
2. Requiritur, ut quis aut per se vel per alium dicta bona usurpet et
in usus proprios convertat, aut impediat, ne eorum fructus ab iis. ad
quos iure pertinent, percipiantur.
Usurpans dicitur, qui rem alienam ut sibi debitam occupat.2 Aliqui
nunc dubitant de iis, qui bona iam usurpata emunt vel conducunt. Sed
« mutatio iuris anterioris serio dubia est, tum ob praxim S. Sedis, quae
in Const. Si unquam Pii XI, 15 Iui. 1924, ad V’ confirmari videtur,
tum ob fere unanimem scriptorum sententiam. » ‘ Hinc a veteri iure
non recedatur.
’. Qui tamen l>ona ecclesiastica ad Ecclesiam Romanam pertinentia usurpant
vel detinent, incurrunt excommunicationem speciali modo Romano Pontifici re­
servatam (p. 103). ----- ’. S. Off. 9 Mart. 1870.
A. A. S 1124 p. 311. ---*. CrEusen. Epitome ’, n. 546.

3- Excommunicatio tamdiu persistit, quamdiu, qui in censuram incur­
rerit, bona ipsa integre restituerit, praedictum impedimentum removerit,
ac deinde a Sede Apostolica absolutionem impetraverit (can. 2346).
Nota. Quodsi delinquens eiusdem ecclesiae seu bonorum patronus
luerit, etiam iure patronatus eo ipso privatus exsistat; clericus vero,
hoc delictum committens vel in eodem consentiens, privetur praeterea
beneficiis quisbuslibet, ad alia quaelibet inhabilis efficiatur et a suorum
ordinum exsecutione, etiam post integram satisfactionem et absolutio­
nem, sui Ordinarii arbitrio suspendatur (can. cit.).
VIII. Duellum perpetrantes aut simpliciter ad illud provocantes vel
ipsum acceptantes vel quamlibet operam aut favorem praebentes, nec
non de industria spectantes illudque permittentes vel quantum in ipsis
est non prohibentes, cuiuscunque dignitatis sint (can. 2351, § 1). Quid
sit duellum canonice acceptum, vide t. I, n. 747. Excommunicantur au­
tem :
Λ
1. Duellantes; item provocantes et acceptantes, etiamsi duellum non
fuerit secutum.

2. Operam aut favorem praebentes, modo duellum secutum sit. Re­
quiritur autem, ut favor aut opera satis proxima et efficacia sint; hinc
excommunicantur v. g. mandantes et consulentes ; qui libellum provocationis deferunt vel affigunt; qui duellantes comitantur, sicque ani­
mum eis addunt; medici et confessarii adsistentes, utut cum intentione
duellantibus, si opus fuerit, opem praestandi ; item si ex condicto eadem
intentione in loco vel domo vicina consistunt;1 magistri armorum, qui
pugnaturos instruunt in ordine ad duellum, de quo conventum est. Non
autem venditores annorum, neque aurigae publici, qui duellantes ad
locum condictum ducunt.

3. Dc industria spectantes intelliguntur, qui ad locum duelli accedunt,
ut spectent, ita ut pugnam acuant eive splendorem addant ; non autem
qui casu advenientes consistunt vel a longe aut e loco occulto aspiciunt.
4. Permittentes vel quantum in ipsis est non prohibentes intelligun­
tur, qui àuctoritate sive civili sive militari gaudent, non autem privati.
Nota. Ipsi duellantes et qui eorum patrini vocantur, sunt praeterea
ipso facto infames (can. 2351, § 2). Mortui in duello aut ex vulnere inde
relato ecclesiastica sepultura privantur, nisi ante mortem aliqua dede­
rint poenitentiae signa (can. 1240, § 1, 40).
IX. Clerici in sacris constituti vel regulares aut moniales post votum
sollemne castitatis, itemque omnes cum aliqua ex praedictis personis
\ S Off. 28 Maii, 1884.

— 773 —
matrimonium etiam civiliter tantum contrahere praesumentes (can.
2388, § i).
1. De voce praesumentes confer dicta n. 858. Requiritur autem cog­
nitio in actu matrimonii contrahendi ; hinc qui ignoranter contraxerint,
ab excommunicatione immunes remanent, etiamsi postea ignorantia ces­
set et in attentato matrimonio persistant.
2. Excommunicatio incurritur, etiamsi matrimonium ob aliud quoque
impedimentum, puta consanguinitatis, invalidum sit ;1 item per matri­
monium civile, utut ob defectum formae invalidum.s
Nota. Clerici delinquentes praeterea, si moniti, tempore ab Ordinario
pro adiunctorum diversitate praefinito, non resipuerint, degradentur
(can. 2388, § i). Adhaec, ob tacitam renuntiationem ab ipso iure admis­
sam quaelibet officia (clerici) vacant ipso facto et sine ulla declaratione
(can. cit., can. 188, 50).
X. Delictum perpetrantes simoniae in. quibuslibet officiis, beneficiis
aut dignitatibus ecclesiasticis (can. 2392, i°). Quid et quotuplex sit si­
monia, vide t. I, n. 620 sq.
1. Cum lex non distinguat, excommunicatio afficit simoniam tam
iuris divini quam ecclesiastici, tam conventionalem quam realem et confidentialem (cfr. can. 728), non vero mentalem seu mere internam.
2. Disputatur, utrum lex officia stricte dicta tantum, an etiam late
dicta comprehendat. Ceterum etiam Episcopi, non autem Cardinales
poenae obnoxii sunt (can. 2227, § 2).
Nota 1. Delinquentes ipso facto privati in perpetuum manent iure eligendi,
praesentandi, nominandi, si quod habeant. Si clerici sint, praeterea suspendan­
tur (can. 2393, 2° et 30).
Nota 2. Contractus ipse simoniacus ct, si simonia committatur circa beneficia,
officia, dignitates, subsequens provisio omni vi caret, licet simonia a tertia per­
sona commissa fuerit, etiam inscio proviso, dummodo hoc non fiat in fraudem
eiusdem provisi aut eo contradicente. Quare: i° Ante quamlibet iudicis senten­
tiam res simoniace data et acceptata, si restitutionis sit capax nec obstet reve­
rentia rei spirituali debita, restitui debet, et beneficium, officium, dignitas di­
mitti; 2° simoniace provisus non facit fructus suos; quod si eos bona fide perce­
perit, prudentiae iudicis vel Ordinarii permittitur fructus perceptos ex toto vel
cx parte eidem condonare (can. 729, i° et 2°).

XI. Vicarius Capitularis aliive omnes, tam de Capitulo quam extra­
nei, qui documentum quodlibet ad Curiam episcopalem pertinens sive
per se sive per alium subtraxerint vel destruxerint vel celaverint vel sub
’. S. Off. 13 lan. 1892.

*. S. Off. 22 Dec. 1880.

— 774 —

stantialiter immutaverint (can. 24-5). Nomine documenti non veniunt
libri, res pretiosae, et scripturae minoris momenti. Ceterum perinde est,
utrum documentum a Curia episcopali confectum, an ad eam directum
sit. Sed ut excommunicatio contrahatur, requiritur, ut aliquod damnum
sequatur ex subtractione etc. documenti, vel praeiudicium afferatur
dioecesi vel iuribus episcopalibus (cfr. can. 435, § 3).
Nota. Delinquentes ab Ordinario etiam privatione officii, beneficii
plecti poterunt (can. 2405).

SECTIO IV.
Excommunicationes Ordinariis reservatae.

Primum recolas haec can. 198, § 1 : In iure nomine Ordinarii intelliguntur, nisi quis expresse excipiatur, praeter Romanum Pontificem, pro
suo quisque territorio Episcopus residentialis, Abbas vel Praelatus nul­
lius eorumque Vicarius Generalis, Administrator, Vicarius et Praefec­
tus Apostolicus, itemque ii qui praedictis deficientibus interim ex iuris
praescripto aut ex probatis constitutionibus succedunt in regimine; pro
suis vero subditis Superiores maiores in religionibus clericalibus exemp­
tis.
897
Porro excommunicationem Ordinario reservatam contrahunt:

I. Catholici: i° qui matrimonium ineunt coram ministro acatholico
contra praescriptum can. 1063, § 1 ; 2° qui matrimonio uniuntur cum
pacto explicito vel implicito ut omnis vel aliqua proles educetur extra
catholicam Ecclesiam; 30 qui scienter liberos suos acatholicis ministris
baptizandos offerre praesumunt ; q° parentes vel parentum locum te­
nentes qui liberos in religione acatholico educandos vel instituendos
scienter tradunt (can. 2319, § 1).

1. Praescriptum can. 1063, § 1 hoc est: «Etsi ab Ecclesia obtenta
sit dispensatio super impedimento mixtae religionis, coniuges nequeunt,
vel ante vel post matrimonium coram Ecclesia initum, adire quoque, sive
per se sive per procuratorem, ministrum acatholicum uti sacris addic­
tum, ad matrimonialem consensum praestandum vel renovandum ». Hinc
non prohibetur, immo ut habet § 2, « non improbatur, quod, lege civili
iubente, coniuges se sistant, etiam coram ministro acatholico, officialis
civilis tantum munere fungente, idque ad actum civilem dumtaxat ex­
plendum, effectuum civilium gratia ». Contrahitur autem censura, sive
initur sive renovatur consensus matrimonialis coram ministro acatho­
lico uti sacris addicto.
2. Pactum implicitum habetur v. g. cum pars catholica sese obligat

775 —

ad implenda omnia partis acatholicae placita quoad educationem reli­
giosam. Excommunicatio autem incurritur eo momento, quo matrimo­
nium cum pacto — sive antea inito et non retractato sive nunc inito —
contrahitur.
3. De voce scienter vide dicta n. 858. Cum dicatur « liberos suos, >
ab excommunicatione immunis foret v. g. obstetrix, quae prolem alie­
nam acatholico ministro baptizandam offerret. Ceterum excommunica­
tio incurritur quoque casu, quo baptismus probabiliter invalide confer­
retur.

4. Parentum locum tenentes possunt esse tutores vel etiam alii, qui
iure et officio praediti sunt educationi vel institutioni consulendi.
Nota. Ii, de quibus sub 2, 3 et 4. sunt praeterea suspecti de haeresi
(can. 2319, §2).
II. Qui falsas reliquias conficit, aut scienter vendit, distribuit vel
publicae fidelium venerationi exponit (can. 2326). Vox scienter refer­
tur ad actus vendendi, distribuendi et publicae venerationi exponendi.
Cum agatur de falsis reliquiis, excommunicationem non incurrit, qui
distribuit vel venerationi exponit reliquias, quarum authenticitatis docu­
mentum periit, vel de quarum genuitate dubitat (cfr. can. 1285).
III. Qui violentas manus iniecerit in personam aliorum clericorum
(i. e. clericorum Episcopis inferiorum) vel utriusque sexus religiosorum
(can. 2343, 3 4). Quid importet violenta manuum iniectio, vide p. 766
sub X. Ut excommunicatio incurratur, requiritur, ut delinquens manum
iniciat in personam alienam, non propriam, utque sciat, illam personam
esse clericum, religiosum, etc. Personae autem, quarum violenta pertrac­
tatio excommunicatione punitur, sunt :

1. Clerici, i. e. qui divinis ministeriis per primam tonsuram saltem
mancipati sunt (can. 108, § 1), nec privilegiis clericorum privati sunt:
hinc etiam excommunicati, suspensi, interdicti et depositi (cfr. can. 2303.
§ ), non autem perpetuo privati iure deferendi habitum ecclesiasticum
(can. 2304, § 2), degradati (can. 2305, §1) omnesque qui e clericali statu
ad laicalem legitime redacti aut regressi sunt (can. 213, § 1).

2. Religiosi utriusque sexus, i. e. qui vota (sive sollemnia sive sim­
plicia, sive perpetua sive temporaria) nuncuparunt in aliqua religione
(can. 488, 7°). w
3. Novitii et novitiae (cfr. can. 614), non autem postulantes.
4. Sodales utriusque sexus sine votis publicis, in communi degentes
sub regimine Superiorum secundum probatas constitutiones (can. 680).
Nota. Ordinarius delinquentem praeterea aliis poenis, si res ferat, pro
suo prudenti arbitrio puniat (can. 2343, § 4).

— 77<> —

IV. Procurantes abortum, matre non excepta, effectu secuto (can.
2350, § Ο­
ι. Abortus sumatur sensu stricto, i. e. pro eiectione foetus nondum
viabilis (t. I, n. 733). Excluduntur igitur acceleratio partus, ut dicitur,
eiectio foetus emortui vel merae molae, et expulsio seminis recepti, item
embryotomia similesque operationes illicitae. At non distinguendum foe­
tum animatum inter et inanimatum.
2. Procurantes abortum intelliguntur mater et alii, quae vel qui abor­
tum intendunt et sive physice illum causant, sive mandato vel metu in­
cusso alium ad illum causandum inducunt. Dicitur qui abortum inten­
dunt; hinc ab excommunicatione immunis est, qui, aborto non intento,
v. g. ex ira uxorem percutit, etiamsi abortum praevideat. Dicitur sive
mandato sive etc. ; quodsi negaveris, mandantes et metum incutientes
venire nomine procurantium, tamen mandans ut auctor principalis de­
licti, et metum incutiens ut inducens ad delictum, excommunicationi
subiacent. Consulentes et alii proxime concurrentes non accensentur
procurantibus, quamvis ut cooperatores excommunicationem contrahant,
si delictum sine eorum opera non fuisset commissum (can. 2209, § 3).
Media vendentes passim non incurrunt excommunicationem, tum quia
passim etiam sine eorum opera, alio scii, medium vendente, delictum
perpetratum fuisset, tum quia concursus remotus est.

3. Effectu secuto, i. e. certo secuto; hinc in dubio, utrum foetus an
mera mola, utrum foetus vivus an mortuus eiectus sit, excommunicatio
non viget.
Num excommunicationem incurrat ille, quem ante effectum secutum
de crimine commisso poeniteat, vide p. 723.
Nota i. Si delinquens sit clericus, praeterea deponatur (can. 2250,
§ i)·
Nota 2. Sunt irregulares ex delicto, qui fetus humani abortum pro­
curaverunt, effectu secuto, omnesque coopérantes (can. 985, 40).

V. Religiosus, apostata a religione, ipso iure incurrit in excommuni­
cationem, proprio Superiori maiori vel, si religio sit laicalis aut non ex­
empta, Ordinario loci in quo commoratur, reservatam (can. 2385).
1. Apostata a religione dicitur professus a votis perpetuis sive sollem­
nibus sive simplicibus, qui e domo religiosa illegitime egreditur cum
animo non redeundi, vel qui, etsi legitime egressus, non redit eo animo
ut religiosae obedientiae sese subtrahat (can. 644, § 1). Malitiosus ani­
mus, de quo in § 1, iure praesumitur, si religiosus intra mensem nec
reversus fuerit nec Superiori animum redeundi manifestaverit (can.

644, § 2).

— 777 —

2. Excommunicatio reservata est proprio Superiori maiori, si religio
est clericalis exempta ; si religio est laicalis aut non exempta, reservatur
Ordinario loci, in quo delinquens commoratur (can. 2385), i. e. actu
commoratur, etiamsi alibi domicilium vel quasi-domicilium habeat.
Nota. Religiosus, apostata a religione, ab actibus legitimis ecclesias­
ticis est exclusus, privilegiis omnibus suae religionis privatus; et si re­
dierit, perpetuo caret voce activa et passiva, ac praeterea aliis poenis pro
gravitate culpae a Superioribus puniri debet ad normam constitutionum
(can. 2385).

VI. Professi votorum simplicium perpetuorum tam in Ordinibus quam
in Congregationibus religiosis, matrimonium etiam civiliter tantum con­
trahere praesumentes, tam ipsi quam omnes, qui cum eis contrahunt
(can. 2388, § 2). Notes, excommunicationem non afficere professos vo­
torum temporariorum. Ceterum vide p. 772 sub IX.
SECTIO V.

Excommunicationes non reservatae.
Excommunicationem non reservatam incurrunt:

I. Auctores et editores qui sine debita licentia sacrarum Scriptura- 898
rum libros vel earum adnotationes aut commentarios imprimi curant
(can. 2318, § 2).
1. Excommunicatio respicit tam ipsos libros sacrarum Scripturarum
quam adnotationes aut commentarios in eas. Sufficit impressio unius
libri, non autem partis tantum ; item impressio adnotationum vel com­
mentarii in unum librum, etiam si rectam omnino doctrinam exhibeant.
2. Excomunicatio afficit tam auctores quam editores, qui sine debita
licentia sive libros sive adnotationes aut commentarios imprimi curant;
non autem dominum officinae, typographos, eosque qui impressa divul­
gant.
II. Qui ausi fuerint mandare seu cogere tradi ecclesiasticae sepultu­
rae infideles, apostatas a fide, vel haereticos, schismaticos, aliosve sive
excommunicatos sive interdictos, contra praescriptum can. 1240, § z, z°
(can. 2339). Excommunicati et interdicti intelliguntur post sententiam
declaratoriam vel condemnatoriam (can. 1240, § 1, 2°). Can. autem
1240, § i statuit, personas can. allegato enumeratas ecclesiastica sepul­
tura privandas esse, nisi ante mortem aliqua dederint poenitentiae signa.
Ceterum notes:
i. De voce ausi fuerint vide dicta n. 858.

— 7/8 —

2. Excommunicatio respicit traditionem personarum enumeratarum
ecclesiasticae sepulturae. Sepultura autem ecclesiastica consistit in cada­
veris translatione ad ecclesiam, exsequiis super illud in eadem celebra­
tis, illius depositione in loco legitime deputato fidelibus defunctis con­
dendis (can. 1204). Eocus autem legitime ad illud deputatus intelligitur
non solum coemeterium (can. 1205, § 1), verum etiam tumulus benedic­
tus in coemeterio non benedicto (can. 1206, § 3). Porro ad censuram
incurrendam non sufficit depositio, utut ritu sacro peracta, in loco pro­
fano. Disputatur: i° num sufficiat, ut defunctus deponatur in loco sa­
cro, sine rite sacro; 2° num sufficiat, ut deponatur in loco sacro et ritu
sacro, an requiratur, ut omnia elementa, can. 1204 contenta, adsint. Qui
negant, ea omnia requiri, nituntur veterum auctorum explicationibus,
quibus standum esse censent. At sensus obvius legis benigniori senten­
tiae ita favet, ut practice admittamus sententiam, quae omnia elementa
can. 1204 contenta, ad excommunicationem requirit.
3. Excommunicatio afficit mandantes et cogentes tradi ecclesiasticae
sepulturae personas enumeratas. Mandantes sunt, qui auctoritate sive
publica sive privata imperant. Itaque non excommunicantur sepelientes
vel sepulturae assistentes.
Nota. Qui personis supra enumeratis sponte sepulturam donant, con­
trahunt interdictum ab ingressu ecclesiae Ordinario reservatum
(can. 2339).

III. Scienter praetermisso beneplacito apostolico, in alienandis bonis
ecclesiasticis requisito, omnes quovis modo rei sive dando sive recipien­
do sive consensum praebendo (can. 2347, 3°).

1. Vox scienter refertur tam ad dantes quam ad recipientes et con­
sensum praebentes.
2. Excommunicatio respicit alienationem perfectam bonorum eccle­
siasticorum, ad quae alienanda beneplacitum apostolicum requiritur.
Porro :
a) .llienatio nunc, ut antea, sumenda videtur non solum pro aliena­
tione proprie dicta, qua dominium rei nudum vel utile in alium transfer­
tur. verum etiam pro alienatione latiori sensu, qua dominium rei (nu­
dum vel utile) gravatur (cfr. can. 6). Alienationes sunt: donatio, vendi­
tio, permutatio, pignoratio, hypothecario, servitutis passivae impositio,
servitutis activae remissio, compromissum, transactio, locatio. Requiri­
tur autem alienatio perfecta; hinc si alicubi dominium rei venditae non
transfertur nisi per traditionem, haec ad excommunicationem incurren­
dam facta sit oportet.
b) Bona ecclesiastica sunt bona temporalia, sive corporalia, tum im­
mobilia tum mobilia, sive incorporalia, quae vel ad Ecclesiam univer-

sani ct ad Apostolicam Sedem vel ad aliam in Ecclesia personam mora­
lem pertineant (can. 1497, § ])î non excludi census publicos, declaravit
S. C. C.’
c) Beneplacitum apostolicum requiritur: i° Generatim ad alienanda
bona ecclesiastica, quae aut pretiosa sunt, aut valorem excedunt trigin­
ta millium libellarum seu francorum3 (can 1532, § 1, τ° et 2°), secun­
dum dicta et exposita t. I, n. 974. Tituli tamen ad latorem, quos vocant,
commutari possunt in alios titulos magis aut saltem aeque tutos ac fru­
giferos, exclusa qualibet commercii vel negotiationis specie, ac de con­
sensu Ordinarii, dioecesani Consilii administrationis aliorumque quorum
intersit (can. 1539, § 2). 2° Beneplacitum apostolicum requiritur ad
locationem, si valor (locationis, spectato, ut videtur, integro tempore,
per quod locatio statuitur) excedat triginta millia libellarum seu fran
eorum, et locatio sit ultra novennium (can. 1541, § 2, i°). Locatio facta
sub conditione : « Si accedat beneplacitum apostolicum. » nullatenus ex­
communicatione afficitur, quia eiusmodi locatio non perficitur ante
conditionem impletam seu ante beneplacitum obtentum.
3. Excommunicatio afficit dantes, recipientes, et consensum prae­
bentes. Dantes intelliguntur ii, qui per se vel per alios bona alienant,
non autem alienantium mandatarii, neque qui bona destruunt vel fu­
rantur. ’ Recipientes sunt, in quorum commodum contractus initur. Con­
sensum praebentes excommunicantur, si eorum consensus rogandus est :
quod etiam valet de laicis.

IV. Omnes qualibet etiam dignitate fulgentes, qui quoquo modo co­
gant sive virum ad statum clericalem amplectendum, sive zdrum aut
mulierem ad religionem ingrediendam vel ad emittendam religiosam
professionem tam solemnem quam simplicem, tam perpetuam quam
t em pararium (can. 2352).
i. Excommunicatio respicit coactionem:
a) Sive ad statum clericalem amplectendum. Status autem clericalis
amplectitur per receptionem primae tonsurae (can. 108, § 1). Pariter
censurae obnoxius videtur, qui aliquem cogeret ad ordines maiores sus­
cipiendos (cfr. can. 971).
b) Sive ad religionem ingrediendam. Religio est societas, a legitima
ecclesiastica auctoritate aoprobata, in qua sodales, secundum proprias
ipsius societatis leges, vota publica, perpetua vel temporaria, elapso ta­
men tempore renovanda, nuncupant, atque ita ad evangelicam perfectio’. 17 lan. 1906. ----- '. Ne valor nimis vacillet, tuto attenditur valor pecunia
aureae.----- ’. S Off. 2 Mart. >870.

— 780 —
nem tendunt (can. 488, i°). Perinde est, utrum agatur de ordine an de
congregatione, de religione clericali an laicali, de religione iuris pontifi­
cii an iuris dioecesani. Ingressus autem in religionem iam fit, uti pluri­
bus videtur, per admissionem ad postulatum, et, ubi postulatus non ha­
betur, per admissionem ad novitiatum. Admissionem ad postulatum
sufficere, eruendum videtur ex eo, quod ius antiquum distinguebat in­
gressum in monasterium et susceptionem habitus seu ingressum in novi­
tiatum, atque eum etiam excommunicatione puniebat, qui aliquem coge­
ret ad ingrediendum monasterium seu ad incipiendum postulatum.
c) Sive ad emittendam religiosam professionem. Qui cogeret aliquem
et ad ingrediendam religionem et ad emittendam professionem dupli­
cem excommunicationem incurreret.

2. Excommunicatio afficit omnes, etiam Episcopos, non autem Car­
dinales (can. 2227, § 2), omnes inquam, quoquo modo cogentes, sive
directe sive indirecte, puta agendo in parentes, sive metu gravi sive
precibus importunis aliisve mediis, sine quibus effectus non fuisset se­
cutus.

3. Excommunicatio non incurritur nisi effectu secuto.
V. Fidelis, qui scienter omiserit eum, a quo sollicitatus fuerit, intra
mensem denuntiare contra praescriptum can. 904 (can. 2368, § 2). Can.
904 obligationem denuntiandi hisce exhibet : Ad normam constitutionum
apostolicarum et nominatim constitutionis Benedicti XIV Sacramentum
poenitentiae, 1 lun. 1741, debet poenitens sacerdotem, reum delicti sol­
licitationis in confessione, intra mensem denuntiare loci Ordinario, vel
Sacrae Congregationi S. Officii; et confessarius debet, graviter onerata
eius conscientia, de hoc onere poenitentem monere. Porro:

1. Excommunicatio respicit omissionem denuntiationis faciendae a
sollicitato; de qua denuntiatione dictum est n. 416 sq.
2. Excommunicatio afficit solos ipsos sollicitatos, non autem eos, qui
noverint, alium fuisse sollicitatum. Praeterea requiritur, ut sollicitatus
scienter denuntiationem omiserit; ex quo consequitur, dari posse cau­
sam excusantem ab excommunicatione, quae non excuset ab obligatione
denuntiandi ; scii, ab hac excommunicatione excusat quaelibet causa di­
minuens imputabilitatem (n. 858). Impubes tenetur quidem obligatione
denuntiandi, non autem excommunicatione, nisi post pubertatem adep­
tam obligationem praetermittat.

3) Delinquens non est absolvendus nisi postquam satisfecerit aut se
satisfacturum serio promiserit (can. 2368, § 2). Absolutus, qui serio
promisit se obligationi satisfacturum esse, at postea, mutata voluntate,

- 78i non satisfacit, non reincidit in excommunicationem, quamvis obligatio
denuntiandi persistat.

Pars II.
De interdictis.

Interdicta latae sententiae enumerantur quatuor; scii.:
I. Interdictum speciali modo Sedi Apostolicae reservatum incurrunt
universitates, collegia, capitula aliaeve personae morales, quocunque
nomine nuncupentur, a legibus, decretis, mandatis Romani Pontificis
pro tempore exsistentis ad Universale Concilium appellantes (can. 2332).
Hoc interdictum afficit personas morales appellantes; personae physi­
cae ita appellantes excommunicationem contrahant (p. 763). Quid autem
importet interdictum latum in personam moralem, vide p. 740, VII et
quaer. i°.

II. Interdictum ab ingressu ecclesiae ipso iure contrahunt, donec ar­
bitrio eius cuius sententiam contempserunt, congruenter satisfecerint.
scienter celebrantes vel celebrare facientes divina in locis interdictis ;
vel admittentes ad celebranda officia divina per censuram vetita clericos
excommunicatos, interdictos, suspensos post sententiam declaratoriam
vel condcmnatoriam (can. 2338, § 3). *
1. Vox scienter refertur ad celebrantes, ad facientes celebrari divina
officia et ad admittentes. Itaque interdictum afficit:
a) Scienter celebrantes vel celebrari facientes divina (p. 731) in locis
interdictis, exceptis tamen divinis, quae ad normam canonum 2270-2272
fieri possunt (n. 878).
b) Scienter admittentes ad celebranda officia divina per censuram
vetita, clericos excommunicatos, interdictos, suspensos, in quos lata est
sententia declaratoria vel condcmnatoria. Admittentes intelliguntur, qui­
bus officium et ius est admittendi vel repellendi, ut parochus, rector.
2. Interdictum auferendum est seu potius ipso facto cessare videtur. ’
ubi primum delinquentes arbitrio eius cuius sententiam contempserunt,
congruenter satisfecerint. Itaque indicium de congrua satisfactione com­
petit ei, qui locum interdixit aut sententiam declaratoriam aut condemnatoriam tulit in clericos, qui ad officia divina admittuntur.
ITT. Interdictum ab ingressu ecclesiae Ordinario reservatum contra*. Hoc interdictum, utpote neque in perpetuum, neque ad tempus praefinitum,
neque ad beneplacitum Superioris, videtur esse poena medicinalis, non autem
vindicativa (cfr. can. 2291, 20). ----- Cfr. S. Off. 1 Febr. 1871.

899

--- /82 --hunt sponte sepulturam donantes infidelibus, apostatis a fide, vel haere­
ticis, schismaticis, ahisve sive excommunicatis sive interdictis contra
praescriptum can. 1240, § 1 (can. 2339). Quid praescribat can. 1240, § 1
vide p. 750. Ceterum :

1. De voce sponte confer dicta n. 858.

2. Quo sensu sepultura ecclsiastica sumatur, vide p. 778.
3. Donantes intelliguntur clerici tantum, scii, ii, quorum est ea omnia
peragere, quae ad sepulturam ecclesiasticam pertinent.

IV. Interdictum personale nemini reservatum contrahunt qui causam
dederunt interdicto locali aut interdicto in communitatem seu collegium
(can. 2338, § 4). Quibus autem poenis personaliter interdicti obnoxii
sint, vide n. 879.

Pars III.
De suspensionibus.
Ex suspensionibus iure vigentibus aliae sunt poenae medicinales seu
censurae, aliae poenae vindicativae (n. 2255, § 2).
SECTIO I.

De suspensionibus, quae sunt censurae seu poenae medicinales.
900

I. Suspensionem Sedi Apostolicae reservatam incurrunt clerici, etiam
episcopali dignitate aucti, qui per simoniam ad ordines scienter promo­
verint vel promoti fuerint aut alia Sacramenta ministraverint vel rece­
perint (can. 2371).
1. Sermo est de suspensione generaliter lata (p. 742).
2. Simonia sumitur, prout expositum est p. 773.
3. Nomine ordinis hic etiam veniunt prima tonsura et episcopatus
(can. 950).

4. Vox scienter non solum ad primam partem, verum etiam ad « mi­
nistraverint vel receperint » refertur.
Nota. Delinquentes, etiam laici, praeterea suspecti sunt de haeresi
(can. 2371).
II. Suspensionem a divinis, Sedi Apostolicae reservatam, ipso facto
contrahunt, qui recipere ordines praesumunt ab excommunicato vel
suspenso vel interdicto post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam. aut a notorio apostata, haeretico, schismatico (can. 2372). Nomine
ordinis hic non venit prima tonsura, quippe quae nullam conferat pote­
statem. a qua quis possit suspendi (cfr. can. 950).

- 7*3 -

Nota. Qui bona fide a quopiam eorum (supra enumeratorum) sit ordi­
natus, exercitio careat ordinis sic recepti donec dispensetur (can. 2372)
Hic non agitur de poena, cum absit delictum, sed de mera privatione.
Dispensatio autem, spectatis principiis generalibus, Ordinario proprio
ordinati competit.
HI. Donec a Sancta Sede absolutionem obtinuerit, ipso facto suspen­
sus manet religiosus dimissus ob delicta minora iis de quibus in can. 670
(can. 671, ι°).
IV. Suspensionem ab officio Ordinario reservatam ipso facto contra­
hit clericus, qui contra praescriptum can. 120 ausus fuerit ad iudicem
laicum trahere aliam (scii, praeter S. R. E. Cardinales vel Legatos Se­
dis Apostolicae, vel Officiales maiores Romanae Curiae ob negotia ad
eorum munus pertinentia, vel Ordinarium proprium, vel alium Episco­
pum, etiam mere titularem, aut Abbatem vel Praelatum nullius, vel
Superiores maiores religionum luris pontificii) personam privilegio fori
fruentem (can. 2341). Praescriptum can. 120, quatenus hic attendendum
est, statuit, aliam praeter enumeratas personas apud iudicem laicum con­
veniri non posse sine venia Ordinarii loci, scii, loci, in quo causa agitur
De voce trahentium vide p. 766.
Ordinarius, cui suspensio reservatur, est Ordinarius proprius suspen­
si, non autem Ordinarius loci, cuius venia erat impetranda.
Nota. Si delinquens laicus sit, aliis poenis pro gravitate culpae a Su­
perioribus puniri debet, ad normam constitutionum (can. 2385).

V. Suspensionem proprio Superiori maiori reservatam, ipso facto
contrahit religiosus fugitivus, si sit in sacris (can. 2386), i. e. presbyter,
diaconus vel subdiaconus. Nomine religiosi hic etiam veniunt sodales in
societatibus virorum, qui vivendi rationem religiosorum imitantur in
communi degentes sub regimine Superiorum, secundum probatas con­
stitutiones, sed tribus consuetis votis publicis non obstringuntur, nec
nomine religiosorum proprie *
,
designantur
(cfr. can. 673, § 1).
Sermo est de suspensione generaliter lata (p. 742).
Nota. Can. 2386 integer ita statuit: Religiosus fugitivus ipso facto
incurrit in privationem officii, si quod in religione habeat, et in suspen­
sionem proprio Superiori maiori reservatam, si sit in sacris ; cum autem
redierit, puniatur secundum constitutiones, et si constitutiones nihil de
hoc caveant, Superior maior pro gravitate culpae poenas infligat.

VI. Suspensionem nemini reservatam contrahunt, prout sequitur:

i. Sacerdos qui sine necessaria iurisdictione praesumpserit sacramen’. P. C. 2-3 Tun. 1918 (A. A. S. 1918, p. 347).

— 784 —
tales confessiones audire, est ipso facto suspensus a divinis (can. 2366).
Sine necessaria iurisdictione, i. e. sine iurisdictione saltem probabili (cfr.
can. 209). Sacramentalis confessio quid sit, vide n. 430. Sufficit autem,
ut quis eiusmodi confessionem audiat, quin poenitentem absolvat.

2. Sacerdos qui sine necessaria iurisdictione praesumpserit a peccatis
reservatis absolvere, ipso facto suspensus est ab audiendis confessioni­
bus (can. 2366). Requiritur autem pronuntiatio formae absolutionis, ne­
que sufficit mera confessionis auditio vel absolutio ficta.
3. Qui sine litteris vel cum falsis dimissoriis litteris, vel ante canoni­
cam aetatem, vel per saltum ad ordines malitiose accesserit, est ipso
facto a recepto ordine suspensus (can. 2374). Nomine ordinis hic non
venit prima tonsura, quia haec nullam confert potestatem, a qua quis
suspendi possit (cfr. can. 950) ' Malitiose aequiperatur vocibus prae­
sumpserit etc. de quibus p. 718.
4. Clericus qui in manus laicorum officium, beneficium aut dignita­
tem ecclesiasticam resignare praesumpserit, ipso facto in suspensionem
a divinis incurrit (can. 2400).
5. Abbas vel Praelatus nullius qui contra praescriptum can. 322, § 2,
benedictionem non receperit, est ipso facto a iurisdictione suspensus
(can. 2402). Can. 322, § 2 statuit · Abbates vel Praelati nullius qui ex
praescripto apostolico vel ex propriae religionis constitutionibus bene­
dici debent, intra tres menses a receptis litteris apostolicis, cessante legi­
timo impedimento, benedictionem ab Episcopo, quem maluerint, acci­
piant.

6. Vicarius Capitularis concedens litteras dimissorias pro ordinatione
contra praescriptum can. 958, § 1, n. 3, ipso facto subiacet suspensioni a
divinis (can. 2409). Ex can. 958, § 1, n. 3 Vicarius Capitularis litteras
dimissorias pro saecularibus potest tantum dare de Capituli consensu
post annum a sede vacante; intra annum vero solis arctatis ratione
beneficii recepti vel recipiendi, aut ratione certi alicuius officii, cui
propter necessitatem dioecesis sine dilatione sit providendum.
SECTIO II.

De suspensionibus, quae sunt poenae vindicativae.
901

I. Donec S. Sedes eos dispensaverit, ipso iure suspensi sunt Episco­
pus aliquem consecrans in Episcopum, Episcopi vel, loco Episcopomm,
Num Episcopatus, cfr. Cerato, o. c. p. 195-

- 785 -

presbyteri assistentes, et qui consecrationem recipit sine apostolico man­
dato contra praescriptum can. 953 (can. 2370). Can. 953 praescribit;
Consecratio episcopalis reservatur Romano Pontifici, ita ut nulli Epis­
copo liceat quemquam consecrare in Episcopum, nisi prius constet de
pontificio mandato.
Agitur de suspensione generaliter lata (p. 742), eaque per modum poe­
nae vindicativae inflicta ; quod patet ex eo quod censura seu poena me
dicinalis absolutione, haec autem suspensio dispensatione S. Sedis au­
fertur (cfr. can. 2236, § 1 et 2289).
Suspensio ex presbyteris assistentibus eos solos afficit, qui loco Epis­
coporum assistunt, non alios.
II. Ex can. 2373 in suspensionem per annum ab ordinum collatione
Sedi Apostolicae reservatam ipso facto incurrunt:
1. Qui contra praescriptum can. 955, alienum subditum sine Ordinarii
proprii litteris dimissoriis ordinaverint. Quoad praescriptum can. 955
cfr. n. 601. Suspensio eum quoque afficit qui primam tonsuram confert
(cfr. can. 950).

2. Qui subditum proprium, qui alibi tanto tempore moratus sit ut
canonicum impedimentum contrahere ibi potuerit, ordinaverint contra
praescriptum can. 993, n. 4, 994. De canonibus citatis vide n. 650. Sus­
pensio etiam primam tonsuram complectitur (cfr. can. 950).
3. Qui aliquem ad ordines maiores sine titulo canonico promoverint
contra praescriptum can. 974, § 1, n. 7 (cfr. n. 618).

4. Qui, salvo legitimo privilegio, religiosum, ad familiam pertinentem
quae sit extra territorium ipsius ordinantis, promoverint, etiam cum
litteris dimissorialibus proprii Superioris, nisi legitime probatum fuerit
aliquem e casibus occurrere, de quibus in can. 966 (cfr. tr. de Ordine
n. 602).
Delinquentes suspensi sunt a collatione ordinum, nullo ordine immo
ne prima ronsura et consecratione episcopali quidem exceptis (cfr. can.
950)·

III. Religiosus clericus cuius professio ob admissum ab ipso dolum
nulla fuerit declarata... si sit in maioribus ordinibus constitutus, ipso
facto suspensus manet, donec Sedi Apostolicae aliter visum fuerit fcan.
2387). Nomine religiosi etiam venit sodalis societatis virorum clerico­
rum in communi viventium sine votis; item nomine professionis pro­
fessio improprie dicta seu emissa a sodali dictae societatis. *
’. P. C. 2-3 lun. 1918, (A. A. S. 1918, p. 347).
w. m. t. M. n.

50

— /86 —
Nota. Si delinquens sit in minoribus ordinibus constitutus, e statu
clericali abiciatur (can. 2387).
IV. Capitula, conventus aliique omnes ad quos spectat, huiusmodi
electos, praesentatos vel nominatos ante litterarum exhibitionem admit­
tentes, ipso facto a iure eligendi, nominandi vel praesentandi suspensi
maneant ad beneplacitum Sedis Apostolicae (can. 2394, 30). Agitur de
iis qui electos, praesentatos vel nominatos ad beneficium, officium vel
dignitatem ecclesiasticam, admittunt ad eorundem possessionem vel re­
gimen seu administrationem, antequam electi, praesentali vel nominati
litteras necessarias exhibuerint.

V. Superiores religiosi qui, contra praescriptum can. 965-967, subdi­
tos suos ad Episcopum alienum ordinandos remittere praesumpserint,
ipso facto suspensi sunt per mensem a Missae celebratione (can. 2410;
cfr. tr. de Ordine n. 632). Nomine Superiorum religiosorum etiam ve­
niunt Superiores societatis virorum in communi viventium sine votis,
si societas gaudet iure sodalibus suis litteras dimissorias concedendi.1
Intelliguntur autem Superiores maiores iique exempti, quibus scii, ius
est litteras dimissorias tribuendi.
Suspensio nemini reservata est.
’. P. C. 2-3 lun. 1918 (A. A. s. 1918, p. 347).

INDEX ALPHABETICUS.
Indicamus numeros marginales. Numero romano omisso, intelligitur tomus I;
numerus romanus II respicit tomum II, numerus romanus III opusculum nos­
trum «De virtute castitatis ct de vitiis oppositis,» quod ceu tomus III ad Ma­
nuale Theologiae Moralis pertinet. Numerus romanus valet pro omnibus numens
subsequentibus, donec alius romanus numerus apponatur.

Abbas: Abbas nullius% venit Λ nomine
Ordinarii et Ordinarii loci 183,
nota t et 2; facultas Abbatis regu­
laris de regimine conferendi Ordi­
nes minores II, 602; Abbas vel
Praelatus nullius, qui debito tem­
pore benedictionem non recipit,
poenae obnoxius est 900, λζΙ.
Abiectio: Nimia sui opponitur humili­
tati 456.
Ablutio: In baptismo 54, 55; casu quo
hostia cecidit II, 274.
C· minatio: Odium abominationis Dei
520 ; proximi 542.
rtivus fetus: Quatenus et quomo­
do baptizandus II, 92.
Abortus: Notio 733; divisio 734; moralitas abortus directi 735, 1 ; indi­
recti, ibid. 2; num sacerdos sem­
per debeat instruere ibid, nota 1 ;
poenae contra crimen abortus 736;
II, 897, IV.
Abrogatio legis: Notio 174; persona
competens abrogandi 175; modi
abrogandi 176.
Abruptio: Missae II, 271, 4.
Absolutio a censura: Censura tantum
aufertur per absolutionem II. 864;
potestas absolvendi ; in adiunctis
ordinariis 865, 1 ; in casibus urgentioribus 865, 2; in periculo mortis
865, 3; obligatio absolvendi 866;
forma absolvendi 867; effectus ab­
solutionis in ordine ad forum, pro
quo valet 868.
Absolutio a peccatis: Forma absolu­
tionis: II, 340; essentialia formae
341, i ; sensus formae 341, 2; acci­
dentalia formae 342; modus pro­
ferendi formam 343, 344; absolu­

tio per telephonium 343, coroll. II ;
per tubum auricularem 343, coroll.
III ; absolutio conditionata 344. —
.Absolutio a peccatis reservatis 387.
Absolutio complicis: Subtractio iuris­
dictionis in complicem II, 404, 410;
exceptiones 411; excommunicatio
in absolventem statuta 412, 413;
absolutio ab excommunicatione
contracta 414, 415.
Absolutio generalis: cum indulgentia
plenaria concessa: Notio II, 533;
concessio indulgentiae 534; acqui­
sitio indulgentiae 535.
Abstinentia: Notio 435; obiectum 436,
vitia opp. 437; — Lex abstinen­
tiae 1093; obiectum 1094; subjec­
tum 1095; obligatio 1096; causae
excusantes 1097; dispensatio
Acatholici: Fidem promovere inter acatholicos 510, 4; baptismus infan­
tium acatholicorum II, 99, 100;
confessio acatholicorum 47S; in­
unctio acatholicorum 584; filii
acatholicorum impediuntur ah or­
dinibus recipiendis 638; quatenus
acatholici teneantur forma spon­
salium
matrimonii 742; im­
pedimentis matrimonii 757.
Acceleratio partus: 739.
Acceptatio: Quatenus acceptatio legis
necessaria sit ad obligationem in­
ducendam 148, 4, 3. — Acceptatio
propositionum inferiori quam haeresis nota improbatarum 493. —
Acceptatio personarum 1047.
Accessio: Notio 803; modi 804.
Accusatio iudicialis: Notio 1139; qui­
bus incumbat ibid.
Accusator: 1139.

— 7^8 —
Acedia: Notio 327; moralitas 328; fi­
liae 329; remedia 330.
Acolythatus: Notio II, 588; materia
ct forma 590.
Acta Af st. Sedis: Leges Apost. Sedis
in eis promulgantur 91, III.
Actiones: Actionum emptio-venditio
904; quoad clericos 1188.
Aetion française: Associatio prohibita
509, coroll. III.
Actor: Notio 1139.
Actus: Coniugibus liciti III, 86, 104;
illiciti 107; suadendi 120.
Actus generationis: III, 5.
Actus humanus: Actus humanus spec­
tatus secundum esse physicum :
notio 15; principia intrinseca 16;
divisio 17; cfr. voluntarium, liber­
tas, — Actus humanus spectatus
secundum esse morale: Est bonus,
malus vel indifferens 62; actus
bonus: requisita ut actus moralitcr
bonus sit 241-243, 244, T ; ut supernaturaliter bonus sit 244, 2; ut
de condigno meritorius sit 244, 3;
actus indifferens quatenus detur
246; actus malus, cfr peccatum;
actus virtutum eliciti ct imperati
337 ; actus forenses festis de prae­
cepto prohibentur 705, 1.
Actus heroicus caritatis: Notio II, 549;
privilegia ei annexa 550.
Actus impudicus: Notio III, 75; mo­
ralitas 76; diversi actus 77-81.
Actus poenitendi: Notio II, 275; ne­
cessitas medii 277 ; necessitas prae­
cepti 278; effectus: remissio mor­
talium 280-282 ; collatio gratiae
sanctificantis 283; remissio venia­
lium 284; remissio poenae 285;
reviviscentia meritorum 286.
Actus venereus: III, 10.
Acu pingere: An sit opus servile 705,

Adeps: Lege abstinentiae non vetatur
1094.
Adiuratio: Actus religionis 387; notio
695; divisio 696; moralitas 697;
entia adiuranda 698; requisita ad
adiuratio daemonis
liccitatem
700.
Administratio: Notio 1241 ; admini­
stratio bonorum propriorum independens adversatur voto pauper­
tatis 1237, 1241.

Administrator: apostolicus: leges par­
ticulares ferre potest 107.
Admissio: Ad novitiatum 1224; ad or­
dines II 605.
Adoptio: Impedimentum matrimonii
impediens II, 760; vel dirimens
802.
Adoratio: Notio 588.
Adulatio: Notio 415.
Adulteratio: Mercium 898.
Adulterium: Restitutio ob adulterium
1042-1045; notio III, 34; mora­
litas 36, 108.
Adultus: Adultorum baptismus II, 101,
102.
Advena: Notio 121.
Advertentia: Conditio peccati mortalis
280 ; et venialis 287.
Advocatus: Officia eius 1141; quate­
nus debeat gratis succurrere pau­
peribus 535, coroll I.
Aequiprobabflismus: Notio 225; pro­
batio eius triplicis propositionis:
i° qui stricte dubitat de latione
legis, non tenetur eam servare 226228; qui stricte dubitat dc cessa­
tione vel adimpletione legis, tene­
tur eam implere 229-231 ; qui pro
certo probabiliori habet legem
exsistere, tenetur eam servare 232,
233·
Aequivocatio: Cfr. restrictio.
Aetas: Pro legibus ecclesiasticis 127;
pro lege confessionis 1105; com­
munionis 1109, II 137. 173; pro re­
ceptione ordinum 614. — Ut impe­
dimentum dirimens matrimonii II,
770.
Aeterna: Lex: Notio 79; exsistentia
80; actus legis aeternac 8r.
Affabilitas: Pars potentialis iustitiae
384; notio 413; obiectum 414; vi­
tia opposita 415.
Affabilitas: Opponitur modestiae mo­
rum 462.
Alba: In Missa adhibenda II, 266.
Alcoolismus: 320.
Aleatorius: Contractus aleatorii 941956.
Affectus: Notio 32; affectus praesen­
tis saeculi 312.
Affinitas: Notio II, 796; linea ct gra­
dus 796, II; impedimentum diri­
mens matrimonium 796, III ; mul­

— 789 —
tiplicatio eius 797; nomina affi­
nium 798.
Aggressor: Injustus: licet aggresso­
rem vitae repellere, etiam occi­
dendo, positis ponendis 743 ; idem
valet dc aliis gravibus bonis, ex­
ceptis honore et fama 744; idem
valet de aggressione vitae et gra­
vium bonorum proximi 745; num
sit obligatio defendendi nosmetipsos 743 aut proximum 746; sitne
directa vel indirecta occisio ibid.
Alienatio: Reliquiarum 631 ; rerum ec­
clesiasticarum 973, 974 ; alienatio
bonorum ecclesiasticorum sine de­
bita licentia punitur II, 898, 111.
Alluvio: 804.
Alphonsus. St.: Eius auctoritas 215;
quo modo suum de sententiarum
valorc iudicium proferat, ibid. ;
probabilismum reiecit, aequiprobalismum probavit 232, II, III.
Altare: II, 250; notio 250, 1; construc­
tio 250, 2; consecratio 250, 3; ex­
secratio 250, 4 ; titulus 250, 5 ; cfr.
altare Gregorianwn, altare prwileffiatum. — Privilegium altaris portatilis 246.
Altare Gregorianum: II. 513; circum­
stantia Missarum Gregorianarum
implenda 222.
Altare privilegiatum: Notio II. 508;
divisio 509; privilegium locale
510; privilegium personale gli ;
conditiones implendae 512; cir­
cumstantia altaris privildgiati in
Missa offerenda 222.
Alumni: Cfr. familiares.
Ambitio: Filia superbiae 303; opponi­
tur magnanimitati 422.
Amentes: Eorum subiectio legi natu­
rali 124; legi divinae positivae 126,
coroll. I ; legi ecclesiasticae 126,
coroll II, 127; capaces sunt iurium
757 ! quoad susceptionem sacra­
mentorum II, 42, 45; communio
174.
Amentia: Notio 52; species 53, 54; in­
fluxus in libertatem 54.
Amictus: In Missa adbibendus II, 266.
Amissae: res: carum occupatio 797,
798.
Amor: Passio 35 ; amor sui filia lu­
xuriae 312.
Amphit logia: Cf restrictio.

Ampullae: II, 262.
Anima: Animae infusio quando fiat
732.
Animalia: Animalium occupatio, 791793Animatio fetus: 732, 735.
Antimensia: Celebratio Missae in eis
II, 250.
Annulus: Quibus clericis concedatur
1164, 3Anormalitates psychicae: 51-56.
Anormalitates sexuales: 55, 3.
Antecedens: Ignorantia 31, 3; concu­
piscentia 38, 39.
Antependium: II. 254
Apostasia: Notio 492.
Apostata: Notio 492; quatenus denun­
tiandus sit 501; poenae 502; abso­
lutio a poenis 503 et II 895. —
— Apostata a religione poenis
obnoxius est 897, V; item rdigiosus fugitivus 900, V.
Apparenter mortui: Confessio eorum
II, 477: inunctio ibid.
Appellantes: Appellantes a Papa ad
universale Concilium poenis ob­
noxii sunt II, 895, V; 899.
Applicatio indulgentiarum: Defunctis:
Potestas concedendi indulgentias
pro defunctis II, 502; requisita, ut
acquirens indulgentias eas defunc­
tis applicet 503 ; mensura, secun­
dum quam indulgentia defunctis
obvenit 504.
Applicatio Missae: Notio et divisio II,
208, i ; potestas applicandi 208, 2 ;
personae pro quibus fieri potest
208, 3; requisita ad applicationem
validam 208, 4; obligatio applica­
tionis 211 ; subiectum et obiectum
obligationis 212, 213; latione prae­
cepti vel promissionis 214; ratio­
ne stipendii; cfr. stipendium.
Applicatio poenarum: II, 853, III, 856;
si agatur de infligenda censura,
monitio praemittenda 859.
Aqua: Materia remota baptismi II, 52,
53; vino Missae admiscenda 144.
Arca parsimoniae: 891.
Architectus: Quatenus liceat ipsis ae­
dificare acatholicorum templa 557.
Arrha: S99; addita sponsalibus II, 672.
Ars: Medica clericis prohibita 1176.
Ascetica: Theologia ascctica; introd. 1.

— 79θ
Aspectus: III, 8o; quoad pictores et
sculptores 80, III.
Assecuratio: 941-945; assecuratio vitae
etc. 946.
Asservabo SS. Eucharistiae: Liceitas
130; loci 131 ; modus 132.
Assistentia: Sacris, concionibus, fu­
neribus,
nuptiis
acatholicorum
500, 4; conventibus spiritisticis 605,
coroll. II.
Associabo: Quae associationes com­
mendentur 509; quibus adhaerere
illicitum sit 509, coroll. I, II, III;
quantum peccatum committat, qui
eis nomen det 509, coroll. IV; cfr.
libéralismes, socialismus.
Assumpbo B. Μ. V.: Festum de prae­
cepto 701.
Astutia: 376f 2. b.
Asyli ius: 616.
Attenbo: In oratione 583; in sacra­
mentis conficiendis II, 27; in Missa
audienda 702; in divino officio re­
citando 1191.
Attritio: Notio II, 296; sufficit in re­
ceptione Baptismi 282 et Poeniten­
tiae 297; motiva e quibus elici po­
test 298.
Aucbo: 901.
Auctor: Quatenus habeat ius in fruc­
tum ingenii 766, VI.
Auctoritas S. Thomae 215, IV; S.
Alfonsi ibid.
Audacia: Passio 35.
Audiens: Audiens detractionem 1075.
Augmentum: Virtutum 341.
Aureola virginum: III, 20.
Auriga: Deductio ad concubinam vel
ad lupanar 564.
Auxilium: Auxilium a religiosis ordi­
nariis et clero praestandum 1267.
Avaritia: Notio 305; moralitas 306; fi­
liae 307; remedia 308; opponitur
liberalitati 412.

B
Bannae: Cfr. publicationes matrimo­
niales.
Bapbsmus: Notio II, 50; exsistentia
51; materia remota ad valorem
•requisita 52; ad liceitatem requi­
sita 53; materia proxima ad valo­
rem requisita 54; ad liceitatem re­
quisita 55 ; forma 56 ; ad valorem

requisita 57 ; ad liceitatem requisi­
ta 58; effectus 61; necessitas me­
dii 62; praecepti 73. — Baptismus
flaminis 63-67. — Baptismus san­
guinis 68-72. — Ministratio baptis­
mi: Minister 74-78; modus mini­
strandi baptismum; ritus et caere­
moniae 79-81 ; patrini 82-86 ; tem­
pus 87; locus 88; annotatio ct pro­
batio 89-90. — Susceptio baptismi:
Persona suscipiens 90; infantes 91 ;
fetus abortivi 92; fetus nondum
editi 93; monstra 98; infantes acatholicorum 99, 100; adulti 101,
102; amentes et furiosi 103; dubie
baptizati 104; infantes expositi
104, coroll. II ; baptizati a laico
104, coroll. III; haeretici conversi
104, coroll. IV ; ordo servandus
in conciliando haeretico 105 ; mo­
dus suscipiendi baptismum 106109.
Baptizati: Subiciuntur auctoritati Ec­
clesiae 119; quatenus legibus Ec­
clesiae teneantur haeretici 129;
dubie baptizati 130.
Beatitudo: Notio 6; divisio 7; quae
beatitudo sit finis hominis, 8. —
Beatitudines 482.
Bellum: Divisio 751, I; moralitas 752,
II ; cui competat bellum indicere
752, IIT ; requisita, ut licite indica­
tur 752, IV ; licita, praescripta et
prohibita in bello 751, V ; quinam
possint in bello iusto occidi ibid.
Benedictio: Corporalis II, 256; pallae
257; purificatorii 258; paramentorum 266.
Benedictio papalis: Notio II, 527; con­
cessio benedictionis 528; acquisi­
tio indulgentiae 529. — Hencdictio
papalis in articulo mortis: Notio
530; concdssio indulgentiae 531;
acquisitio indulgentiae 532.
Beneficiarius: Officia beneficiariorum
1206; parochorum 1208; auxiliario­
rum parochi 1209, 1210.
Beneficium: Obligatio redditus super­
fluos beneficii in usus pios im­
pendendi 781 ; notio 1204; divisio
1205.
Bestialitas: Notio III, 54; moralitas
55; inquisitio in eam in confes­
sione ibid.

— 791 —
Capellani: Cfr. vicarius
Binatio: Quando liceat II, 237; quis
Career: Quatenus liceat incarcerate
possit eam concedere 231 ; quatenus
innocentem 740; nocentem 742.
liceat pro ea stipendium recipere
Cardinales: Eorum iurisdictio sacra217, nota 2.
mentalis II, 364; nequit eam dele­
Blasphemia: Notio 634; divisio 635;
gare 365, coroll. I ; eorum iurisdic­
moralitas 636; locutiones diversae
tio in peccata reservata 387.
637; officium confessarii 638.
Caritas: Ut actus hum. bonus sit, non
Bona: Bona temporalia vitae necessaria,
requiritur, ut eliciatur e motivo
statui necessaria, superflua 530, II.
caritatis 243. — Pirtus: Notio 363;
Bona fides: Theologica 776; iuridica
obiectum 364; subiectum 365;
808, IV.
proprietates caritatis 366; cius ac­
Bonitas: moralis quid sit 61 ; quae re­
tus an necessarius nec medii 517;
quirantur, ut actus moraliter bonus
efficacia actus caritatis 518; quan­
sit 242; ut supcrnaturaliter bonus
do obliget praeceptum caritatis Dei
sit 244.
519; peccata contra caritatem Dei
Brephotrophia: Quatenus liceat infan­
520: cfr. odium, acedia. — Cari­
tem tradere brephotrophio 1041 ;
tas rui: Praecipitur 521 ; obligat ad
sintne expensae restituendae ibid.
curam salutis tam spiritualis
Breviarium: Cfr. officium divinum.
quam corporalis 522; peccata cari­
Bursa: Lusus bursae 954-956. — Bursa
tati sui opposita 523-526, cfr. occi­
in Missa adhibenda II, 260.
sio, omissio, mutilatio. — Caritas
proximi: Actus internus praecipi­
tur 529, I ; quando obliget ibid. ; ac­
tus externi praecipiuntur 529, II,
Caeci: Sunt irregulares II, 624.
cfr. correptio fraterna, eleemosy­
Caecutientes:
Quatenus irregulares
na, instructio, monitio, signa; pec­
sint II, 624; indultum celebrandi
cata caritati proximi opposita 542semper Missam votivam de B. M.
570, cfr. odium, invidia, scanda­
V. aut Missam quotidianam de­
lum, cooperatio, impeditio perfec­
functorum 624, II, nota 2.
tioris. discordia, contentio, schis­
Caeremoniae: Cfr. diversa sacramenta;
ma. — Ordo caritatis inter Deum
suppletio caeremoniarum in Bap­
ct creaturam 571 ; inter nos et pro­
tismo, II, 81 ; in Extrema Unc­
ximos 572; inter proximos 573.
tione, 580.
Carnalis: Delectatio sensibilis carnalis
Caeremoniale Episcoporum: II, 27.
III, ii.
Caesarea operatio: Cfr. sectio caesaCaro: Esus carnis humanae 319; quae­
rca.
nam in lege abstinentiae veniant
Calix: II, 255.
nomine cornis 1094.
Calumnia: Notio 1066, 1067; moralitas
Castitas: Virtus: Notio 441; obiectum
1068; restitutio ob calumniam 1071442 ; divisio 443 ; vitia opposita 444.
1074 ; audiens calumniam 1075.
— Castitas clericorum 1161. — Vo­
Cambium: 938-940.
tum castitatis: Notio 1249; effec­
Campanula: II, 263.
tus 1250; obligatio 1251; poenae
Candela: In Missa II, 253.
1252. — Castitas servanda III, 122enitentiarius: Eius iuris­
Canonicus
135; castitas recuperanda 138, 139.
dictio sacramcntalis ordinaria est
Castratio: Illicita est ad vocis suavita­
II, 364; nequit eam delegare 365,
tem conservandam 526, coll. I ; eo
coroll. I ; cius iurisdictio in pecca­
fine, ut conceptio praepediatur
ta -reservata 387.
526, coroll. II.
Cantilenae: III, 83.
Castratus. Est incapax matrimonii II.
774; copula castrati III, 33, 3;
Cantus: Modus laudandi Deum; eius
quoad usum matrimonii 92.
utilitas 633, II.
Casula: In Missa adhibenda II. 266.
Capitulum: generale: ejus potestas le­
Casus apostoli: II, 721.
gifera 107; irritandi vota 662, 4.

Caupo: Eorum cooperatio ad peccatum
566.
Causa: Causa efficiens. Notio ct di­
stinctio 57. Quae requirantur, ut
effectus pravus imputetur, ad
quantam culpam, quando, 60 ; sub
quibus conditionibus liceat ponere
actum cum effectu bono et malo,
ibid. — Licet apponere causam
eximentem a lege 136; causa ex­
cusans quomodo differat a causa
eximente 168; an liceat apponere
causam excusantem a lege 171. —
Causae peccatorum immediata 258 ;
mediata, externa: mundus 259;
diabolus 260; interna: ignorantia
culpabilis 261 ; concupiscentia 262 ;
socordia 263 ; malitia 264.
Cautiones: Praestandae in matrimonio
mixto II, 764; in matrimonio cum
infideli 780.
Celebratio matrimonii: Minister cele­
brationis II, 732; forma iuridica
ordinaria requisita ad valorem
733’735 ! requisita ad liceitatem
736; delegatio ad assistendum ma­
trimonio 737; forma iuridica ex­
traordinaria 738-740; subiecti for­
mis iuridicis 741 ; immunes a for­
mis iuridicis 742; forma liturgica:
Ritus celebrationis 743 ; ritus bene­
dictionis 744 ; forma servanda m
matrimonio inter partem catholi­
cam et partem acatholicam 745746; tempus celebrationis 747; lo­
cus 748; inscriptio matrimonii 749751 ; celebratio matrimonii con­
scientiae 752.
Censor librorum: Eius nominatio et
munus 1116.
Censura librorum: Generalia 1113,
π 14; praescripta legis 1115; cen­
sorum nominatio et munus 1116;
concessio licentiae edendi librum
1117.
ena: Notio II, 862; mul­
Censura ut
tiplicatio ibid. ; divisio ibid ; reservatio censurae 863 ; remissio cen­
surae 864-868; diversae censurae
869, cfr. excommunicatio, inter­
dictum, suspensio.
Census: Contractus certsualis: notio
925; divisio 926; moralitas 927.
Cereus: Cfr. candela
Notio et divisio 215; ad li­
Certitud
·:·

cite agendum requiritur certitudo
stricte dicta de honestate actionis
220; qui certus non est, tenetur
veritatem inquirere 221 ; modus in­
quirendae veritatis 222 sq.
Cessatio legis: Cessatio ab intrinseco
et ab extrinscco, in universali ct in
particulari 172; cessatio ob cessa­
tionem finis legis 173; cessatio per
abrogationem, derogationem, irri­
tationem et dispensationem, cfr.
abrogatio legis, derogatio legis, ir­
ritatio legis, dispensatio legis.
Cessio bonorum: 1024.
Cessio fori: 1025.
Character: Notio et formatio cius 50.
— Effectus sacramentorum II, 8,
9. — In baptismo 61 ; in confir­
matione 115; in ordine 597.
Chirurgia: Clericis prohibita 1176.
Chloroformium:
Usus chloroformii
528, I.
Choreae: Cooperatio ad eas 559; qua­
tenus sint occasio peccandi II, 470.
Chorus: Recitatio divini officii in
choro 1198-1202, 1264.
Chrisma: In Confirmatione II, 112.
Christiana lex: Quid sit et quando
inceperit obligare 90.
Christianus: 119.
Ciborium: Cfr. pyxis.
Cinematographicae exhibitiones: 551,
5Circumcisio: Quatenus sit cultus fal­
sus 591.
Circumstantiae: Notio 67; enumeratio
circumstantiarum 68; moralitas ex
circumstantia 69. — Circumstantiae
in confessione declarandae II, 520,
3·
Clan destin itas: Matrimonia clandesti­
na passim invalida sunt II, 734 sq.
Clausula: Sensus praecipuarum in de­
clarationibus SS. Congregationum
112; clausulae in dispensationibus
matrimonialibus II, 826.
Clausura: Clausura papalis 1261 ; clau­
sura minor 1262; poenae violan­
tium clausuram 896. VI.
Clementia: Notio 450; obiectum 451;
vitia opp. 452.
Clericus: Non subicitur legibus, quae
eius privilegiis adversantur 134,
1132, 1153. — Dominium clerico­
rum. 780. Officia clericorum: no-

— 793
tio 1150; ascriptio clerici alicui
dioecesi 1151; iura 1152; privile­
gia 1153; reductio ad statum laicalem 1154-1156; officia generatim
1157; officia positiva 1158-1164;
coelibatus 1165-1169; officia ne­
gativa 1170-1186; emptio ct vendi­
tio actionum 1187, 1188.
Clitoris: III, 3; cius amputatio quate­
nus licita 140, 141.
Cochlear: Potest adhiberi in Missa 11,
261.
Codex: Iuris canonici 94.
Coëducatio: 715.
Coelibatus 1165-1169.
Coemeterium: Locus sacer 615; quan­
do violatio eius sit sacrilegium lo­
cale 616.
Coenula:
Diebus ieiunii permissa
1099. 3·
Cogitatio: Cfr. delectatio morosa.
Cognatio legalis: Notio II, 760. — Ut
impedimentum impediens matrimo­
nium 760. — Ut impedimentum di­
rimens matrimonium 802.
Cognatio spiritualis: Notio II 801 ; im­
pedimentum dirimens matrimo­
nium ibid.
Cohabitatio: Cum personis suspectis
clericis prohibetur 1161.
Collatio: Collatio bonorum, ad quam
tenentur heredes 817. — Coenula
diebus ieiunii permissa 1009. 3·
Colloquium: Cfr. commercium.
Colonisatio: Ius colonisationis 764, IV.
Coma fictitia: 1164.
Commercium: Commercium religioso­
rum cum extraneis 1263; commer­
cium litterarum religiosorum 1265.
Commissoria: Concessio dispensationis
matrimonialis in forma commisso­
ria II, 825.
Commixtio: 804.
Commodatum: Contractus 881-883.
Commoratio: Menstrua commoratio
pro matrimonio II, 736; actualis
commoratio ibid.
Communicatio: Communicatio privile­
giorum 199. — Communicatio cum
acatholicis in sacris ct in mixtis
periculum fidei 508.
Communio: Paschalis 1108-1111; pri­
ma puerorum II, 173; frequens et
quotidiana 182-185, 1259.
Commutatio:
Commutatio 673-677.

681; commutatio iuramenti 690, 4;
commutatio satisfactionis sacra­
mentalis II, 352-354.
Comoediae: Notabiliter turpes causa
scandali 551, 4 ; cooperatio ad eas
559Compensatio: Systema compensatio­
nis 225. — Compensatio legalis
1018; occulta 1033.
Complex: Num infamia complicis vi­
tanda excuset ab integritate con­
fessionis II, 328; inquisitio in no­
men complicis 408. Cfr. absolutio
complicis.
Componenda: Pro dispensatione ma­
trimoniali II, 820.
Compromissum: Contractus 958.
Concelebratio: II, 160.
Conceptio: Animatio fetus 732.
Concilii: 5". Congregatio: quae pars
negotiorum ipsi sit commissa 109
Concilium: Oecumenicum : leges uni­
versales ferre potest 107; plena­
rium, provinciale, eorum potestas
legifera 107.
Concio: Liceatne haereticorum con­
cionibus interesse 500, 4, c.
Conclusio theologica: Sitne haereticus,
qui neget conclusionem theologi­
cam 492, coroll. II.
Concomitans: Ignorantia 31.
Concubinatus: Confessio concubinariorum II, 466, 467; notio, tolerantia,
poenae III, 33.
Concubitus: Innaturalis cum persona
diversi sexus HI, 56, 57; cum fe­
mina mortua 58; cum daemone 59.
Concupiscentia: Notio 37; divisio 38;
influxus in liberum 39; causa pec­
cati 262.
Concurrentes: Ad delictum II. 849
Conditio: In contractibus 847-849—In
ministratione sacramentorum II.
30-33. — In sacramento Baptismi
104, 105 — In sacramento Poeni­
tentiae 404. — In sponsalibus 672.
— In Matrimonio 710, 711.
Condominium: 779.
Condonatio: Restitutionis 1017.
Confessarius: Studeat poenitentes a
venialibus removere 292; confes­
sarius regularis potest dispensare
in votis et juramentis, in quibus
dispensat episcopus 671, c, 681. —
Confessarii deputandi pro religio-

— 794 —
nc clericali virorum Π, 374; pro
ma ad valorem requisita 113; ad
religione mulierum 376-378; pro
liceitatem requisita 113; forma
societate tam virorum quam mu­
114; effectus 115; necessitas me­
lierum in communitate viventium
dii 116; praecepti 117. — Mini­
sine votis 378. — Confessarii do­
stratio confirmationis:
Persona
tes 389. — Confessarii officia: In
ministrans 118; liceitas ministrandi
confessione: officium interrogan­
119; obligatio ministrandi 120;
servanda in ministrando 121 ; an­
di 390-395; instruendi 396; diudicandi peccata 397; diudicandi et
notatio ct probatio 122. — Suscep­
tio confirmationis : Persona sus­
promovendi dispositionem 398-401 ;
cipiens 123; actas susceptionis
consulendi emendationi vitae 402;
124; servanda in susceptione 125.
ferendi sententiam quoad certo
Conformitas: Voluntatis humanae cum
indispositos 403 ; quoad dubie dis­
voluntate divina 245.
positos 404; quoad satis certo dis­
Congregationes Romanae: Singularum
positos 405-407. Vitanda in con­
congregationum offibia 110 ; ea­
fessione: inquisitio nominis com­
plicis 408; absolutio complicis 409rum competentia iuridica no; ac­
415, cfr. absolutio cornplicis; solli­
ta doctrinalia ct disciplinaria m.
Coniugicidium: Impedimentum diri­
citatio ad turpia 416-427, cfr. sol­
licitatio, denuntiatio. Post confes­
mens matrimonium II, 790.
sionem: officium servandi sigil­
Coniuges: Potestas mariti irritandi
lum sacramentale 428-440, cfr. Λvota uxoris 662 ; potestas suspen­
gillum
sacramentale;
officium
dendi vota compartis 667; officia
reparandi defectus admissos: de­
coniugum 717; dominium coniu­
fectus circa valorem 441 ; defec­
gum 779.
tus circa integritatem 442; defec­
Consanguinitas: Notio II 791 ; divisio
tus circa obligationem imponen­
791. II; modus reperiendi gradus
dam 443.
791, III; multiplicatio 792; nomi­
Confessio: Quomodo actus incompleti
na consanguineorum 703 ; impedi­
confitendi sint 254, 4. — Confessio
mentum consanguinitatis 794; mul­
annua 1104-1107. — Confessio ut
tiplicatio eius 795.
pars sacramenti Poenitentiae: No­
Consanguinei: Eorum erga invicem
tio II, 307; divisio 308; necessitas
officia 716.
309; quatenus sufficiat gcnerica
Conscientia: Notio 216, 217; divisio
310; dotes confessionis: fiat sa­
218; conscientia perplexa ibid;
cerdoti ut iudici 311; sacerdoti
vis directiva conscientiae 219; ad
praesenti 312; secreto 313; voca­
licite agendum requiritur conscien­
liter 314; integre; cfr. integritas;
tia certa 220; quomodo compare­
num haereticus conversus tenea­
tur 221, 222. — Conscientia im­
tur integre confiteri 319. Cfr. con­
proprie dicta; Conscientia stricta
fessio gene rica, confessio venia­
et laxa 238; conscientia scrupulosa,
lium. — Confessio puerorum 446;
cfr. scrupulus.
rudium, hebetum et semi-fatuoConscientiae matrimonium: II, 752.
rum 447 ; habituatorum 449-454 ;
Conscriptio: Militaris 1059 sq.
occasionariorum 455-474: moribun­
Consecratio: In Missa: Minister con­
dorum 475, 476; apparenter mor­
secrationis II 160; requisita ad
tuorum 477 ; acatholicorum bapti­
consecrationem validam 161 ; ad
zatorum 478 ; deditorum onanismo
licitam 162. — Consecratio eccle­
III, 114, 115.
siae 245 ; altaris 250, 3 ; vasorum
Confessio generalis: II, 335-337.
sacrorum 255.
Confessio generica: II, 310.
Consensus: In contractibus: Qualita­
tes consensus 834; obstacula 835;
Confessio venialium: II, 294, 2, 338
error 836, 837 ; metus 838-840. —
Confirmatio: Notio II( no; exsisten­
In sponsalibus II, 659. — In matri­
tia III; materia remota ad valo­
monio 702-709.
rem requisita 112; materia proxi­

— 795 —
Contumacia: II, 862.
Consentiens: 1001.
Contumelia: Notio 1081 ; moralitas
Consequens: Concupiscentia 38, 39.
1082; restitutio ob contumeliam
Conservatio sui:
Mediis ordinariis
1083.
procuranda 522.
Convalidatio: Convalidatio professio­
Consilium: Notio 211; exsistentia con­
nis irritae 1232; matrimonii inva­
siliorum 212; obligjatio sequendi
lidi ob impedimentum dirimens II,
consilium 213.
830; ob defectum consensus 831 ;
Consistorialis: Congregatio: eius com­
ob defectum formae 832; sanatio
petentia 109.
in radice 833; convalidatio matri­
Consociatio: Cfr. associatio.
monii invalidi inter partem catholi­
Consortia prava: Quatenus sint occa­
cam ct partem acatholicam 834 ;
sio peccandi II, 473.
inscriptio matrimonii convalidati
Consuetudinarius: Cfr. Iiabituatus.
835 ; modus pertractandi casum
Consuetudo: Habitus acquisitus: No­
convalidationis 836.
tio 44 ; divisio 45 ; influxus in li­
Conventus: Conventibus spiritisticis
berum 46 ; de iis, qui habitum im­
assistere graviter illicitum 604
pugnant, ibid. ; de bonis habitibus
coroll. I.
tenera aetate induendis 47.—Con­
Convictor: Ministratio viatici convic­
suetudo ut ius: Notio 191 ; divisio
toribus II 164; iurisdictio sacra­
192; efficacia 193; requisita, ut
mentalis in eos 372.
consuetudo efficax sit 194; cessa­
Cooperatio: Notio 554; divisio 555;
tio consuetudinis 195.
moralitas, 556; cooperatio ad cul­
tum acatholicum 557 ; ad pravos
Consumptio: Opponitur magnificen­
libros, diaria etc. 558; ad divertitiae 425.
menta periculosa 559; vendere vel
Contemptus: Notio et moralitas 283,
locare domum meretricibus 560;
VI.
opus illicitum in alium reicere 561 ;
Contentio: Notio ct moralitas 569.
pingere imagines periculosas 562;
Contractus: Notio ct divisio 828, 829;
conficere ornatum muliebrem, in­
contractus subicctum 830, 831 ; ob­
honestum 563; cooperatio famulo­
iectum 832, 833 ; forma intrinseca
rum 564; opificum ct mercatorum
seu consensus 833 ; consensus qua­
565 ; cauponum 566.
litates 834; obstacula 835; error
Cooperator: Ad iniustitiam : Modi coo­
836, 837 ; metus 838-840 ; contrac­
perandi 997; conditiones, ut posi­
tus laesio 841, 842; forma extrintive coopcrans teneatur restituere
seca 843, 844; effectus 845, 846:
998; vide mandans, consulens, con­
effectus contractus qualificati 847sentiens. palpo, receptor, partici­
858; contractus iure civili irritus
pans; conditiones, ut negative
859-861. — Contractus aleatorii
cooperaris teneatur restituere 1005
941-956. — Contractus subsidiarii
— Cooperator ad delictum Π 840.
959-972.
Copula: Notio III, 5. — Copula conContradictio: Ubertas contradictionis
iugalis: Liceitas 86; finis 87; lo­
22.
cus et modus 88, 89; impedimenta,
Contrarietas: Ubertas contrarictatis 23
i. c. promissio comparti facta 90 ;
Contritio: Notio ΙΓ, 295; divisio 296:
votum castitatis 91 ; impotentia 92 ;
quae contritio in sacramento Poe­
matrimonium dubie validum 03;
nitentiae requiratur 297; proprie­
tempore menstruorum 04; prae­
tates contritionis : sit vera 299. 1 ;
gnationis 95; puerperii 96; lacta­
interna 299, 2; formalis 299. 3;
tionis 97 ; morbi 98 ; post prandium
supernaturalis 299, 4; aestimative
99; tempore sacro 100; obligatio
summa 299, 5; universalis 299, 6;
petendi debitum ror ; reddendi de­
externa 299, 7; relatio contritionis
bitum 102; obligatio cohabitandi
inter ct ceteras partes sacramenti
103 — Accessoria copulae, scilicet
Poenitentiae 300; contritio quoad
actus mutui 104; actus solitarii cxvenialia 306.

— 7Φ —
terni 105; actus interni 106. — Co­
pula dimidiata 116.
Corona: Diversae coronae II, 540;
annexio indulgentiarum ; 541 ; ac­
quisitio indulgentiarum 542; ces­
satio indulgentiarum 543.
Corporale: II, 256.
Correptio: Fraterna: Notio 536; obli­
gatio corripiendi 537; conditiones
obligationis gravis 538; modus
corripiendi 539; denuntiatio delin­
quentis 539, coroll. I et II ; modus
procedendi Superioris, cui denun­
tiatio facta est 539, coroll. III;
obligatio parentum erga filios 713,
3·
Corruptor: Quando denuntiari debeat
539, coroll. I.
Craniotomia: Moralitas 737.
Crapula: Notio et moralitas 319.
Crassa: Ignorantia 31.
Crematio cor rum: 1126-1129.
Crimen: Impedimentum dirimens ma­
trimonium II, 786-790; adulterium
cum promissione matrimonii 787;
adulterium cum attentatione ma­
trimonii 788; adulterium cum con­
iugicidio 789; solum coniugicidium 790.
Crucifixus viae crucis: Notio II, 524;
annexio indulgentiarum 525 j in­
dulgentiae annexae earumque ac­
quisitio 526.
Crudelitas: Opponitur clementiae 452.
Crux altaris: II, 252.
Culpa: luridica 1009; ad quid teneatur
qui cum culpa mere iuridica dam­
num intulerit 1009.
Cultus: Notio 575; divisio 576; actus
cultus praescripti : cfr devotio, onitio, adoratio; vitia opposita: cfr.
superstitio, irreligiositas; cultus
coelicolarum 629; imaginum 630;
reliquiarum 631. — S. Euchari­
stiae II, 133, 134.
Curia: Constitutio curiae Romanae
109; competentia iuridica eius no;
acta eius m; sensus praecipua­
rum clausularum 112.
Curiositas: Opponitur studiositati 459.
Custos: Tributorum 1005, coroll. III ;
sylvarum etc. 1005 coroll. III.
Custodia SS. Eucharistiae: Liceitas II,
130 ; loci 131 ; modus 132.

D
Daemon: Cfr. diabolus.
Damnificator: Conditiones ut debeat
restituere 993-995: damnificator
dubius 1008; num in mera damnificationc admitti debeat materia
absolute gravis 1034.
Debilitas mentis: Notio et influxus in
libertatem 151.
Debitor: Quid, si omnibus creditoribus
satisfacere nequeat 1012, 1013;
quid in dubio, num solverit 1020.
Debitum: Praescriptio debitorum 809811.
Debitum coniugale: Cfr. copula.
Decalogus: Praecepta decalogi, eorumque ordo scu nexus 574.
Decisio: S. Sedis ct SS. Congregatio­
num : quomodo distinguantur 493 ;
quatenus earum ratio habenda ibid.
Decreta: Curiae romanae m.
Defectus: Corrigendi in dispensatione
S. Eucharistiae II, 274; in obla­
tione Missae ibid. ; in ministrationc ordinum 594-596.
Defensio: Cfr. aggressor.
Definitiones: Cfr. decisiones.
Defuncti: Quatenus defunctis subve­
niendum sit 541, III.
Degradatio: Poena vindicativa cleri­
corum II, 891, XII.
Delatio Communionis: II, 164, 2.
Delectatio: Non licet agere ob solam
delectationem 243 ; delectatio qua­
druplex: pure spiritualis III, τι;
spiritualis sensibilis ibid. ; sensibi­
lis ibid.; venerea ibid.; venerea
duplex : completa et incompleta
ibid. Quid, si quis passive se ha­
bet ad commotionem veneream
63, coroll. III ; si quis quaerit vel
consentit in delectationem sensibi­
lem carnalem 63, coroll. IV.
Delectatio morosa: Notio 293; mora­
litas 294 ; delectatio morosa in
coniugibus 295, coroll. T ; in viduis
295, coroll. II; in sponsis ibid.;
delectatio morosa de actu, solo
iure positivo prohibito 295, coroll.
III ; de modo quo actus malus
patratus est 295, coroll. IV ; de
cogitatione actus luxuriosi 295, co­
roll. V ; de obiecto quod natum est

— 797 —
competens derogandi 175; modi
motus vcnereos excitare 295, co­
derogandi 176.
roll VI.
Desiderium: Ut passio 35. — Ut actus .
Delegata: Cfr. iurisdictio.
Notio et divisio 296, cfr. deside­
Delegatio: Cfr. iurisdictio. — Delega­
rium simplex, propositum.
tio ad assistendum matrimonio II,
Desiderium simplex: Notio 296; mora­
737·
litas 297.
Deliberatio: Requiritur ad actum hu­
Desperatio: Notio, divisio, moralitas,
manum 15; ad peccatum 247.
causae, remedia 514.
Delictum: Natura, qualitas, quantitas
Destituti sensibus: Quatenus possint
ct divisio II, 846; expositio ube­
absolvi II, 475, 476.
rior 847-849. cfr. imputabilitas ; ef­
Destinatio: Quae sit destinatio huius
fectus delicti 850 ; conatus delicti
vitae 9.
851.
Delirantes: Quatenus possint S. Eucha­
Desuetudo: Quatenus legem abroget
ristiam recipere II, 174.
194Detractio: Notio
Dementia: Praecox 54 ; paralytica 54 ;
divisio 1067 ;
moralitas
causae ex­
influxus in libertatem 54, coroll.
Denuntiatio: Evangelica 339; quomodo,
cusantes 1070; restitutio ob de­
tractionem 1071-1074; audiens de­
evangclica denuntiatione facta, a
tractionem 1075.
Superiore procedendum 539, co­
roll. III. — Denuntiatio iudicialis
Devotio: Actus religionis 387; notio
1140. — Denuntiatio confessarii
577; causae 578; effectus 579. —
sollicitantis ad turpia: Documenta
Exercitia devotionis religiosis com­
huc spectantia II, 416; qui debeant
mendanda 1259. — Devotio actualis
denuntiari 417-419; qui debeant
in susceptione Eucharistiae II, 180.
denuntiare 420, 421 ; modus de­
Diabolus: Causa externa peccati 260.
nuntiandi 422; obligatio confessa­
Diaconatus: Notio et institutio II, 588;
rii respectu poenitentis, qui debet
est sacramentum 589; materia et
denuntiare 423-425 ; poenitens re­
forma 591.
nuens per se absolvi nequit 424;
Diaconus: Minister extraordinarius
modus recipiendi denuntiationem
Baptismi II, 74; minister exposi­
426 ; falsa denuntiatio 427 ; requi­
tionis ct repositionis SS. Sacra­
sita, ut falsa denuntiatio ratione
menti 134; minister extraordina­
sui S. Sedi reservata sit 427, I ;
rius dispensationis S. Eucharistiae
requisita, ut falsa denuntiatio an­
163.
nexam habeat excommunicationem
Diaria: Cooperatio ad prava diaria 558,
speciali modo S. Sedi reservatam
an liceat iis subscribere, in iis
427, II; absolutio a falsa denun­
annuntiare ; ea exponere ibid.
tiatione 427. III. — Denuntiatio­
Dies festi: Ordinarii locorum possunt
nes ordinum ministrationi praemit­
dies festos indicere, sed ad actum
tendae 652. — Poena statuta in
tantum 701, 1 ; dies festi commu­
poenitentem, qui renuit denuntiare
nes 701, 2; quae diebus festis
confessarium sollicitantem 898, V.
praecipiantur: cfr. Missa, opera.
Denuntiationes matrimoniales: Cfr.
Diffamatio: Cfr. detractio.
publicationes matrimoniales.
Dilatio absolutionis: II, 404.
Depositio: Poena vindicativa clerico­
Dilatio solutionis: Iuridica 1023.
rum II, 891, χ.
Dimissoriae: Cfr. litterae
Depositum: Contractus 877-879.
Disciplina: Congregatio dc disciplina
Deputatus: Eius officia 729; obligatio
Sacramentorum : cius officia 109.
ad restitutionem ibid, coroll. I.
Discipulus: Officia 725.
Derisio: Notio 1084; modi 1085; mo­
Discordia: Notio et moralitas 568.
ralitas 1086.
Disparitas cultus: Impedimentum diri­
Derivatus: Modi derivati acquirendi
mens matrimonium II, 780 sq.
iura 788.
Dispensatio: Dispensatio legis: notio
Derogabo legis: Notio 174; persona
178; leges dispensationis capaces

— 79^
legitimitas, 762; necessitas, 703;
1/9; potestas dispensandi : notio
dominium altum 764; obiectum
181; divisio 182; subtectum activum
dominii 765; dominium sui, 766;
183 ; passivum T84 ; causae dispen­
sandi ; finalis, impulsiva 185 ; ne­
famae ct honoris, ibid. ; bonorum
cessitas causae iustac 186; diver­
fortunae, ibid.; fructus ingenii,
sae causae iustae 187; conceditur
ibid. : cfr. Filii, Coniuges, Clerici,
dispensatio actu vere posito et
Religiosi Personae morales.
Domus religiosa: 1217.
manifesto 188; interpretatio dis­
pensationis 189; cius cessatio 190.
Dona: Spiritus S.: Notio 469; finis,
— Dispensatio voti fâS-672, 681. —
470; numerus 471; origo 472; per­
Dispensatio iu ramenti 690. 4.—Dis­
manentia 473; excellentia 474;
pensatio in impedimentis matrimospecies donorum : donum sapien­
ni II, 803-826, cfr. impedimentum
tiae 475; intellectus 476; scientiae
matrimonii.
477; consilii 478; pietatis 479; for­
Dispensatio Eucharistiae: II, 163, 164;
titudinis 480; timoris Domini 481.
defectus in dispensatione admissi
Donario: Notio 866; divisio 867; ha­
quomodo corrigendi sint 274.
bilitas donandi 868; habilitas ex
Disputatio: Cum acatholicis 510, III.
donatione acquirendi 869; forma
Dissensus: Parentum dissensus quate­
intrinseca 870; forma extrinseca
nus sit ratio non standi sponsalibus
871 ; rescissio 872. — Donatio ad
II, 676.
causam piam 873-876.
Dissimulatio fidei: 498, 499, 500.
Dormire: Impedit auditionem missae
Distantia: Qualis excuset ab audienda
703, coroll. II.
Missa 704, 2.
Dos: Monialium 1224, I, 3, d.
Distillatio: Notio III, 10; moralitas 63.
Dubitatio: 215, III cfr. dubium.
Distractio: In oratione 587 ; in Missa
Dubium: In dubio positivo et proba­
audienda 702, 5 ; in recitando offi­
bili Ecclesia supplet iurisdictionem
cio divino 1191, 5.
103. — Notio et divisio dubii 215;
Distributio: Bonorum societatis 1046,
agens cum dubio practico de ho­
1047; officiorum 1048.
nestate actionis peccat 220, coroll.
Divinatio: 600.
III; quis sit sensus effatorum:
Divortium: Divortium plenum: SoluLex dubia non obligat ; In dubio
tio matrimonii rati et non conmelior est conditio possidentis ; In
summati II, 838; solutio matri­
dubio factum non praesumitur, sed
monii inter partem baptizatam et
probari debet ; In dubio standum
partem non baptizatam 839. — Di­
est pro valore actus 235.
vortium semi-plenum : Causae se­
Duellum: Notio 747; divisio 748; .mo­
parationis perpetuae 840 ; causae
ralitas 749; poenae 750; quatenus
separationis temporaneae 841 ; auc­
e duello sequatur obligatio resti­
toritas, qua separatio instituenda
tutionis 1037, coroll. I ; poenae II,
est 842, ubi etiam de separatione
876, VIII.
a solo toro; sequelae separationis
Dubia: Species observantiae 400, 576.
843; quatenus liceat petere divor­
tium civile, illud pronunciare, pro
E
illo dicere 844.
Doctrina: Officium parentum 713, 3.
Ebrietas: Notio, divisio, moralitas 320;
Dolor: Cfr. attritio, contritio.
quando licita sit 320 coroll. I ; an
Dolus: Opponitur prudentiae 376, 2;
licita ad mortem vitandam, quam
in contractibus 831.
alter minitetur ibid. ; liceatne alii
Domesticorum furta: 1028, c.
occasionem dare, vel alium indu­
Domicilium: Notio, divisio,acquisitio,
cere ad ebrietatem, ibid. ; quomo­
effectus, amissio 123.
do imputentur peccata commissa
Dominativa: Potestas 96.
in ebrietate ibid.
Domini obligationes: Cfr. patroni.
Ecclesia: Ecclesiae consecratio et be­
Dominium: Notio, 760;divisio, 761;
nedictio II, 245; exsecratio 247;

— V& —
voto 642; in contractibus 836, 837;
violatio ibid. ; reconciliatio ibid.
in sponsalibus II, 659; in matri­
Visitatio ccclcsiac pro indulgentiis
monio 705.
497, 557·
Eucharistia: Custodta cius: Liceitas
Editores: Quinam excommunicationem
asservandi S. Eucharistiam II, 130;
contrahant II, 895» HI ; 898.
loci asservandi eam 131 ; modus
Educatio: Corporalis et spiritualis fi­
eam asservandi 132.—Cultus eius:
liorum officium grave parentum
Necessitas istius cultus 133; stu­
713.
dium istius cultus 134; quo perti­
Effectio: 799-801.
nent expositio S. Eucharistiaej
Effectus: Effectus peccati: Corruptio
ibid, ct supplicatio Quadraginta
boni naturalis 265; reatus culpae
Horarum, ibid.
266 ; reatus poenae 267 ;
Eucharisiae sacramentum: Notio II,
Electores: Eorum officia 728; obliga­
135; exsistentia 136; est sacramen­
tio ad restitutionem ibid, coroll. II.
tum unum specie 137, numero mul­
Electio: Status vitae et professionis
tiplex 138; essentia 139; materia
711; obligatio eligendi 728; electio
remota 140; materia panis ad va­
Superiorum 1258.
lorem requisita 141 ; ad liceitatcm
Eleemosyna: Notio 531; obligatio 532;
requisita 142; materia vini ad va­
ulterior determinatio obligationis
lorem requisita 143; ad liceitatem
533 Î quantitas eleemosynae 534 ;
requisita 144; defectus materiae
modus implendi obligationem 535.
validae vel certo validae in Missa
Eliciti: Actus eliciti 17; moralitas pro­
deprehensus 145-147; forma 148prie dicta solis actibus elicitis
150; error corrigendus 150, IV ; ef'
competit 61, coroll. I.
fectus 151-154; necessitas medii
Elisio: Probabilitatum 215, III.
155; necessitas praecepti divini
Emancipatio: Mulierum 718.
156-159. — Ministratio SS. Eucha­
Embryotomia: 737.
ristiae: Confectio eius; minister
Emptio-venditio: Notio etc. 892-897;
confectionis 160 "J modus confec­
obligationes venditoris 898; obli­
tionis 161 ; requisita ad validam
gationes emptoris 899; sub hasta
confectionem ibid.; ad licitam con­
900, 901 ; per proxenetam 902 ; ac­
fectionem 162; persona dispensans
tionum 904; bonorum ecclesiasti­
163, 164; tempus dispensandi 165,
corum 905.
166; locus dispensandi 167, 168;
Ephemerides: Cfr. diaria.
modus dispensandi 169; modus de­
Epikia: Notio 142; leges, quae admit­
ferendi eam ad infirmos 170. —
tunt epikiam 143; usus epikiae 144;
Susceptio SS. Eucharistiae: Notio
differt a licentia praesumpta ibid.
et divisio 171 ; persona suscipiens
Epilepsia: Notio et influxus in liber­
172» 173; pueri 173; amentes 174;
tatem 54.
indigni 175; tussi laborantes 176;
Episcopatus: Notio et institutio II,
vomitu laborantes 177; susceptio
588 ; est sacramentum 589 ; mate­
artificialis 178; modus suscipien­
ria et forma 593.
di: status gratiae 179; status gra­
Episcopus: Leges particulares condere
tiae amissus debet per confessio­
potest 107 ; quas leges interprete­
nem recuperari 179, 1 ; quid in du­
tur 139; cius potestas dispensandi
bio 179, 2; exceptio 179, 4; devotio
183; facultates habituales conces­
actualis 180; praeparatio et gra­
sae episcopis 202; quorum vota
tiarum actio 181 ; munditia cor­
possit irritare 662, 4; suspendere
poris i86; ieiunium naturale 187667, 4, ct dispensare 671, 2, 681 ;
193; cfr. ieiunium naturale.
quorum iuramenta 690, 3;
Eucharistiae sacrificium: Cfr. Missa.
Erethismus sexualis: Mutilationcs lici­
Eubulia: Pars potentials prudentiae
tae ad praecavendum erethismum
sexualem 526, coroll. III.
375, 2.
Eugenese: Theoria eugenctica impro­
Error: Notio, 31, 835. — lurisdictio in
banda 740 V.
errore communi 103. — Error in

— 8oo
Eunuchi: III, 13; cfr. castratus.
Euthanasia: Notio et moralitas 731,
coroll. II.
Eutrapelia: Notio 463 ; obiectum 464 ;
vitia opposita 465.
Evictio: Rei venditae 898, VII, 3.
Examen: Conscientiae II, 32Q-331· —
Ad Jurisdictionem sacramentalem
obtinendam 366. — Ab ordinandis
subeundum 651. — Dc statu libero
nupturientium 682.
Excardinatio: 1151.
Excommunicatio: Notio II, 870; cum
magna circumspectione infligenda
ibid.; divisio 871; effectus 872;
violatio cius 873 ; excommunicatio­
nes specialissimo modo Papae re­
servatae 894; speciali modo Papae
reservatae 895 ; simpliciter reser­
vatae 896; Ordinario reservatae
897; non reservatae 898.
Excusatio: Causae excusantes ab obli­
gatione legis 168-171.
Exemptio: Causae eximentes a lege
136.
Exercitia: Ordinum susceptioni prae­
mittenda 653.
Exheredatio: Liceatne parentibus fi­
lios exheredare 814, coroll. II.
Exhibitionismus: 55.
Exorcismus: 700.
Exorcistatus: Notio et institutio II,
588; non est sacramentum 589;
materia et forma 590.
isae: Necessariae, utiles, volup­
tuariae 985.
Exploratio: Secreti 1
Expositi infantes: Quatenus baptizandi sint II, 104, coroll. II.
Expositio vitae: 525.
Expositio SS. Sacramenti: II, 134.
Expropriatio: 764.
Exsecratio: Ecclesiae et oratorii publi
ci II, 247.
Exsectio ovariorum: 526, coroll. II.
Exsecutio: Rescripti 209; dispensatio­
nis matrimonialis II, 825, 826.
Exteri: Quatenus subiciantur legibus
civilibus territorii in quo versan­
tur 133, II.
Extrema Unctio: Notio II, 563; ex­
sistentia 564; etiam casu plurium
unctionum unum tantum sacramen­
tum 565 ; essentia : materia remota
ad valorem requisita 566; ad licei-

tatem requisita 567; materia proxima ad valorem requisita 568; ad
liceitatcm requisita: extra casum
necessitatis 569; in casu necessi­
tatis 570; forma 571, 572; unio ma­
teriae et formae 573; indoles spe­
cialis Extremae Unctionis 574; ef­
fectus 575; necessitas: medii 576;
praecepti 577. — Ministratio Ex­
tremae Unctionis: minister 578;
obligatio 579 ; servanda 580. —
Susceptio Extremae Unctionis :
requisita, ut quis capax sit reci­
piendi Extremam Unctionem 581 ;
applicationes 582; qualis intentio
requiratur 583 ; inunctio acatholi­
corum baptizatorum 584; modus
suscipiendi Extremam Unctionem
585 ; iterata susceptio 586 ; quanti
intersit, moribundum inungi, et
quidem tempestive 587.
Extraordinaria: Non est obligatio ad­
hibendi media extraordinaria ad
conservationem vitae 522.
Extraordinarius: II, 374-378.

F
Fabricae: Matres familias et qui in­
fantili aetate sunt, in fabricis non
adhibeantur 722; curandum, ut in
fabricis omnia honeste fiant ibid.
Falsificatio: Usus documenti falsi in
iudicio 1141;
Fama: Notio 1065; cius defensio 744;
eius laesio 1068, 1069; causae lae­
sionem excusantes 1070 ; restitutio
ob famam laesam 1071-1074.
Familiares: Ius ministrandi familiari­
bus religionis clericalis viaticum
et Extremam Unctionem II, 164, 3.
Familiaritas: Cum acatholicis pericu­
lum fidei 507.
Famulatus: Pericula famulatus II,
469.
Famuli: Cooperatio famulorum 564;
eorum officia erga dominum 720;
non impedientes damnum domini
1005, coroll. IV; furta famulorum
1028.
Fatui: Cfr. amentes, semifatui.
Fautores: Cfr. cooperatio.
Favor: Favor iuris, qui matrimonio
competit II, 723.
Fecundatio: III, 6; artificialis 109;

— Soi —
tempus fecundation» minus aptum

119
Fenus: Tituli exigendi fenus 887,
Fera: Animalia fera 79
* ; eorum occu­
patio 792, 793.
Festa: Communia a suprema auctori­
tate constituta 701, II; quomodo
sint celebranda ibid. IV.
Fetichismus: 55.
Fetus: Fetus occisio 732-739. Cfr abor­
tus, embryotomia. — Baptismus fe­
tus abortivi II, 92; fetus nondum
editi 93.
Fictio: In iuramento 691-694; in con­
tractu 834 ; in mini st ratione sacra­
menti II, 17, 18; in sponsalibus
659; in matrimonio 702.
Fideicommissum: 822.
Fideiussio: Contractus 959-963.
Fides: Notio 354, 487; divisio 355; obiectum 356 ; subiectum 357 ; pro­
prietates fidei 358; actus fidei
adultis non iustificatis necessarius
est necessitate medii 488 I, et qui­
dem actus fidei stricte dictae ibid,
coroll. II ; aliquo modo etiam adultis iustificatis ibid. II; quae
dogmata explicite sint credend.i
necessitate medii ibid. III. Actus
internus fidei necessarius necessi­
tate praecepti 489 I ; quaenam ne­
cessitate praecepti explicite sint
credenda ibid. II ; quando obliget
actus internus fidei ibid. Ill;
actus externus seu professio fidei
aliquando praecipitur 490 I vel ra­
tione praecepti fidei ibid II 1, vel
ratione praecepti alterius virtutis
ibid. 2. — Peccata contra fidem,
cfr. infidelitas, haeresis, nolae;
occultatio 496, negatio 497, dissi­
mulatio fidei 498; critérium di­
gnoscendi negationem et dissimu­
lationem fidei 499, 500; pericula
fidei 504-509.
Filii: Eorum officia amoris, reveren­
tiae et obedientiae erga parentes
709; num filii teneantur obedire
parentibus in electione status vitae
711 ; aut petere consilium et con­
sensum ibid. — Dominium filio­
rum 778; furta filiorum 1028, 3.
— Filii legitimi et illegitimi, cfr.
legitimi, illegitimi.
Finalis: Causa finalis quid sit II, 810
W

M.

t. M. 11.

Finis: Notio 1; divisio 2; finis ultimus
hominis ct omnis creaturae 3, 4;
finis homini proprius 5, cfr. béati­
tude; homo deliberate agens sem­
per agit propter aliquem finem 10;
propter aliquem ultimum finem 11;
sive materialem sive formalem 12;
ct quidem propter unicum ultimum
finem 13, quem saltem virtualiter
intendit 14. — Finis fons moralilatis: Notio 70; moralitas ex fine
71. — Finis ad quem actus huma­
nus referri debet 242, 2, 243. —
— Finis actus coniugalis III, 87.
Fiscus: Quomodo fisco restituendum
1016. Cfr. tributum.
Flaminis: Baptismus flaminis II, 63-67.
Foetus: Cfr. fetus.
Fons baptismalis: II, 88.
Fontes: Moralitatis 64-71. Cfr. moralilas.
Forenses actus: Prohibentur festis de
praecepto 705, I.
Forma: Forma sacramentorum II, 3;
idem minister materiam applicet et
formam pronuntiet 20 ; minister
materiam et formam debite uniat
22; mutatio formae substantialis ct
accidentalis 23; forma proferatur
voce 24. Cfr. singula sacramenta.
Fornicatio: Notio III, 31 ; moralitas 32.
Fortitudo: Notio 416; obiectum 417;
actus eius 418; cfr. martyrium;
partes fortitudinis 419-431 ; cfr.
magnanimitas, magnificentia, pa­
tientia, perseverantia.
Fortuna: Cfr. status fortunae.
Forum: Internum et externum 97.
Francomurarii: Illicitum est nomen
dare eorum associationibus 509.
Fraus: Notio 376. 2. d. ; in contracti­
bus 837.
Frequens communio: Cfr. communio.
Fructus: Spiritus S. 483. — Fructus
temporales 799-801. — Fructus
Missae II, 205-208; cfr. applicatio
M issue.
Frustulum: Die ieiunii 1099, 2.
Fuga: Tempore persecutionis 500, 4.
Fugitivus religiosus: Punitur II. 000,
V.
Fulminatio: Cfr. exsecutio.
Funambuli: 525.
Fundationes piae: Notio et natura II,
233; acceptatio fundationis 234;
51

— 802
obligatio fundationis 235; cessatio
ve! mutatio obligationis 236.
Furtum: Notio 1026; divisio 1027; moralitas 1028; coniugum 1028; filio­
rum familias ibid. ; famulorum
ibid. ; religiosorum ibid. — Furta
minuta 1029-1030. — Causae ex­
cusantes ablationem rei alienae
1032, 1033.

Gaudium: Notio 296; moralitas 297;
gaudium de effectu, dc actu malo,
quatenus fuit causa effectus boni
298, coroll. I ; dc pollutione mere
naturali 298, coroll. II.
Gestio negotiorum: Contractus 937.
Gloria: Notio et divisio 4, nota.
Gnome: Pars potentials prudentiae
375. 2.
Gradatio: in Ordinibus suscipiendis II,
616.
Gratia: Gratia quam producunt sacra­
menta II, 6; mensura, secundum
quam producitur 7; in baptismo
61; in confirmatione 115; in SS.
Eucharistia 151 ;
Gratiarum actio: Post S. Communio­
nem II, 181 ; post Missam 243.
Gratiosa: Concessio dispensationis ma­
trimonialis in forma gratiosa II,
825.
Grati tu do: Pars potentialis iustitiae
384; notio 404; obiectum 405; vitia
opposita 406.
Gratuitus: Contractus gratuitus 829.
Gregorianae Missae: II, 222.
Gula: Notio 317; divisio 318; gula
stricte dicta 319; ebrietas 320, cfr.
ebrietas; filiae 321 ; remedia 322.

H
Habituatus: Notio II, 449; divisio
450; absolutio 451-454.
Habitus: Notio 333, cfr. habituatus.
Habitus ecclesiasticus: 1164; privatio
habitus ecclesiastici II, 891, IX et
XI.
Habitus religiosus: 1260.
Haeresis: Notio, divisio, moralitas 492;
amissio fidei ibid., num quis pos­
sit ecclesiae catholicae valedicere
sine peccato formali contra fidem

ibid, an sine aliquo gravi peccato
ibid. ; quatenus peccet, qui susti­
neat propositiones inferiori quam
haeresis nota improbatas 493.
Haeretici: An teneantur legibus eccle­
siasticis 129; quatenus denuntia­
ri debeant 501 ; poenae haeretico­
rum 502 et II 895; absolutio a
poenis 503 et II 895; haereticis
sacramenta ministrari nequeunt II,
28; quid si in periculo mortis ver­
santur 478, 584; quatenus ligentur
forma iuridica sponsalium 668;
forma iuridica matrimonii 742;
impedimentis matrimonii 757.
Hereditas: Cfr. successio.
Heres: Voti realis obligatio transit
ad heredes, 649, 2, b. Cfr. succes­
sio.
Hermaphroditi: Quatenus capaces sint
matrimonii II, 774, 11.
Herus: Praesumitur praecipere ex mo­
tivo obedientiae 148; eius officia
erga famulos 719.
Historici: 1070.
Homicidium: Cfr. occisio. Restitutio
ob homicidium 1035-1037.
Homosexualitas: 55.
Honestas: Pars integralis temperan­
tiae 445.
Honor: Notio 1080; eius laesio 1081,
1082; restitutio ob honorem lae­
sum 1083.
Horae canonicae: Vide officium divi­
num.
Horologium: Cfr. tempus.
Hostes: Quatenus in bello occidi pos­
sint 751, V.
Hostia: Quot ct quales debeant esse
hostiae consecratae II, 132, 3, 4.
Requisita ad consecrationem vali­
dam 161 ; quid si ciborium ex­
tra corporale relictum est ibid. ;
quid de hostiis dubie consecratis
ibid. ; requisita ad consecrationem
licitam 162; quid, si hostiae affe­
rantur post offertorium ibid.
Humilitas: Notio 454; obiectum 455;
vitia opposita 456.
Hyperdulia: Species observantiae 400,
576.
Hypnosis: Cfr. hypnotismus.
Hypnotismus: Notio 602; moralitas
603.
Hypocrisis: 303.

— 8o3 —
Hypotheca: Contractus 968-972.
Hysteria: Notio et influxus in liber­
tatem 55.

I
lactantia: Notio ct moralitas 296, 297,
303; HI, 73Idiotismus: Notio et influxus in li­
bertatem 51.
Idololatria: Notio 592; divisio 593,
moralitas 594.
leiunium: Lex ieiunii 1093; obiectum
1099; subiectum 1100; obligatio
Jioi; causae excusantes 1102; dis­
pensatio 1103.
leiunium naturale: Ante Communio­
nem: Exsistentia praecepti II, 187;
obiectum praecepti 188, 189; gra­
vitas praecepti 190; causae ob quas
cessat praeceptum: periculum mor­
tis 191, i ; infirmitas diuturna 191,
2; scandalum vitandum 191, 3; in­
famia vitanda 191, 4; irreverentia
praecavenda 191, 5; sacrifitium
complendum 191, 6; dispensatio
192; epikia 193.
Ignorantia: Notio 30; divisio 31; in­
fluxus in voluntarium liberum 32,
— Qualis ignorantia haberi possit
quoad praecepta legis naturalis
86; quatenus ignorantia excuset ab
irritatione legis 159; ab obligatio­
ne 168; ignorantia culpabilis causa
peccati 261. — Ignorantia in voto
642; in contractibus 836, 837; in
sponsalibus II, 659; in matrimo­
nio 704; quoad imputabilitatem
delicti 847 ; quoad poenas 858.
Illegitimi: II, 727; legitimatio 728.
Imago: Imagines valde turpes 551, 5;
cultus sacrarum imaginum 630;
Imbecillitas: Notio et influxus in li­
bertatem 51.
Immersio: Baptismus per immersio­
nem II, 54.
Immunitas: Clericorum quoad forum
iudiciale 1153;
Impatientia: 428.
Impedimentum: Pro ordinibus II, 638643; cfr. irregularitas; pro matri­
monio, cfr. impedimentum matri­
monii; pro usu matrimonii III,
90-93·

Impedimentum matrimonii: Notio II,
754; divisio 755; potestas statuen­
di impedimenta 756; subiectum
passivum impedimentorum 757 ;
matrimonium inter fidelem impe­
dimento ligatum et infidelem 757,
coroll. I ; inter infidelem impedi­
mento civili legatum et fidelem
ibid, coroll. II; causae excusantes
ab impedimento dirimente 758;
quatenus liceat matrimonium inire
cum impedimento dirimente dubio,
ibid, quaer. — Impedimenta impe­
dientia 759-768, cfr. votum sim­
plex, cognatio legalis, mixta reli­
gio: matrimonium cum indigno
769. — Impedimenta dirimentia
770-802, cfr. singula impedimenta.
— Dispensatio impedimentorum :
Potestas dispensandi S. Pontificis
et organa, per quae dispensat 803;
Ordinariorum locorum 804-806;
parochi et sacerdotis assistentis
807; confessarii 808; observanda
809; causae dispensandi 810-812;
petitio dispensationis : Persona
petens 813; persona adeunda 814;
supplica conficienda 815: pro foro
externo 816-820; pro foro interno
821 ; pro matrimonio convalidando
822; vitia dispensationis sananda
823, 824; exsecutio dispensationis
825-826.
Impeditio boni alieni: Quatenus obli­
get ad restitutionem 996.
Impeditio perfectioris: Quatenus pec­
cet, qui aliquem a perfectiori re­
trahat 567.
Imperati: Actus imperati 17; per acci­
dens augent moralitatem actus in­
terni 61.
Imperfectio: Notio ct distinctio 331 ;
moralitas 213, 332.
Imperium: Est formaliter actus ratio­
nis 72.
Impletio: Ad implendam legem affir­
mativam sufficit positio voluntataria operis praescripti 167; potest
quis diversis praeceptis eodem tem­
pore satisfacere, unico actu imple­
re plura praecepta ibid. Quid
quoad tempus implendi obligatio­
nem legis ibid.
Impoenitentia: Peccatum impoeniten­
tiae II, 279.

— 8o4
I

tenti a: Causa excusans ab obliga­
tione legis; eius notio et divisio
169; quae impotentia excuset 170;
excusat ab auditione Missae 704;
ab abstinentia 1097; a ieiunio
Π02; ab officio divino 1194. —
Ut impedimentum dirimens matri­
monii: Notio II, 771; divisio 772;
exsistentia impedimenti 773; ca­
sus impotentiae 774; effectus im­
potentiae tam ante quam post ma­
trimonium 775.
— Ut obstans usui matrimonii III,

Impressio pravorum librorum: Coope­
ratio ad eam 558.
Imprudentia: 376.
Impuberes: Qui sint 120; excusantur a
poenis latae sententiae II, 858;
quatenus actus venerei capaces
sint III, 12.
Impudicitia: Opponitur castitati 444 ;
notio III, 77; moralitas 78.
Impulsiva: Causa impulsiva quid sit II,
810.
Imputabilitas: Notio 58; imputabilitas
actuum 59; effectuum 60; delicti
II, 847, 848; coopcrantium 849;
conatus delicti 851.
Inadvertentia: Quid sit 32, nota.
Inanis gloria: Opponitur magnanimi­
tati 422.
Incarceratio: Innocentis 740 III, V.
fricardinatio: 1151.
Incerta: Cui restituenda sint bona in­
certa ΙΟΙΙ.
Incestus: Notio III, 37; moralitas 38.
Incola: Notio 121.
Incommodum: Cfr. impotentia.
Inconsideratio: Opponitur synesi ct
gnome 376; filia luxuriae 312.
Inconstantia: Filia luxuriae 312; oppo­
nitur prudentiae 376.
Inculpabilis: Ignorantia inculpabilis 31.
Indeliberatio: Cfr. inadvertentia.
Index: Congregatio Indicis, 109 nota;
index librorum prohibitorum 1121.
Indifferentes: Actus indifferens 246.
Indifferentia: Libertas indifferentiae
21 ; num sit species moralitatis 62,
246.
Indispositus: Qui sint II, 403; eis ab­
solutio deneganda ibid.
Indissolubilitas matrimonii: Notio et
divisio II. 720; matrimonium in­

trinsece
indissolubile
720, I;
quatenus extrinsece indissolubile
sit: matrimonium inter partem
baptizatam ct partem non baptiza­
tam 720, IT, 2; matrimonium inter
non baptizatos 720, II, 3. Cfr. pri­
vilegium Paulinum.
Indoles: Notio et divisio 49.
Indulgentia: Notio II, 481 ; exsistentia
482 ; divisio 483 ; concessio : Po­
testas concedendi 484; subiectum
potestatis 485 ; interpretatio potes­
tatis 486; usus potestatis 487; pu­
blicatio indulgentiarum 488; inter­
pretatio indulgentiarum 489; facul­
tas benedicendi res cum applica­
tione indulgentiarum 490. — Con­
cessio indulgentiarum : Subiectum
capax 491 ; requisita, ut subiectum
capax indulgentias consequatur:
Intentio 492; opera implenda gene­
ratim considerata 493 ; opera speciatim considerata 494: confessio
495 ; communio 496 ; visitatio eccle­
siae 497/ recitatio precum 498;
commutatio operum 499; quatenus
plures indulgentiae eodem dic ac­
quiri possint 500.. — applicatio
indulgentiarum animabus purga­
torii: Potestas concedendi indul­
gentias pro defunetis 502; requi­
sita, ut acquirens indulgentias eas
defunctis applicet 503 ; mensura,
secundum qjuam indulgentia de­
functis obvenit 504. — Translatio
indulgentiarum 505 ; suspensio in­
dulgentiarum 506; cessatio indul­
gentiarum 507. — Indulgentiae
speciales, cfr. altare Gregorianum,
altare privilegiatum, via crucis,
crucifixus viae crucis, benedictio
generalis, indulgentiae reales, ac­
tus heroicus, iubilaeum, indulgen­
tia plenaria in articulo mortis, in­
dulgentia toties quoties.
Indulgentia plenaria in articulo mortis:
II, 561.
Indulgentia toties-quoties: II, 562.
Indulgentiae reales: Notio II, 535; ma­
teria requisita 536; annexio indul­
gentiarum 537; acquisitio indul­
gentiarum 538; cessatio indulgen­
tiarum 539. — Indulgentiae reales
speciatim : cfr. coronae, scapula­
ria.

cimina diversis linguis exhibita
Infamia: Quatenus cxcusct a poena
servanda 164; II, 860; infamia
131-137·
Integritas: In confessione: notio II,
iuris est poena vindicativa com­
315; divisio 316; necessitas 317;
munis 890; infamia iuris ct facti
ambitus 318-322; cfr. peccata con­
ibid.
fitenda; causae excusantes 325-328.
Infames: Infames iure irregulares sunt
Intentio: Notio II, 14; divisio 15; in
II, 628.
ministratione sacramenti 16; in
Infans: Notio 20; quatenus liceat eos
susceptione sacramenti 39-41 ; in
bnephotrophio tradere 713; sintreceptione S. Eucharistiae 182; in
ne expensae restituendae 1041 ;
susceptione ordinis 619.
cfr. parvuli.
Interdictum: Notio II, 874; divisio
Infideles: Non subiciuntur legibus
875; auctor 876; interpretatio 877;
ecclesiasticis 126; usus vestium et
effectus interdicti localis 878; in­
signorum infidelibus propriorum
terdicti personalis 879; interdicti
500 ; propagatio fidei inter infide­
lati, quia communitas delictum
les 510; Baptismus filiorum infi­
perpetravit 880 ; cessatio 881 ; in­
delium II, 99; num liceat Missam
terdicta latae sententiae 899.
pro infidelibus offerre 208;
Interpellatio: In privilegio Paulino II,
Infidelitas: Notio, divisio, moralitas
721, III.
491.
Interpres: Confessio per interpretem
infirmitas: Cfr. impotentia.
n, 313·
Informitas: Sacramentorum II, 10; sa­
Interpretatio: Interpretatio legis pro­
cramenti Poenitentiae 299, 6, co­
prie dicta: Notio 137; divisio 138;
roll.
auctor interpretationis authenticae
Inimicus: Ratio agendi cum inimicis
139 ; S. Pontifex interpretatur om­
nes leges, iusque divinum naturale
Iniustitia: Notio 976; divisio 977; mo­
ct positivum, ibid. ; vis interpreta­
ralitas 978.
tionum
140;
regulae
interpretatio
­
Innocentis: Occisio innocentis directa
num 141. — Interpretatio impro­
tantum Dei auctoritate licita 731, I,
prie dicta, cfr. epikia. — Inter­
II; indirecta aliquando licita, ibid.
pretatio legis poenalis ecclesiasti­
Ill; an innocens aliquando tradi
cae II, 853, IV.
possit hostibus ibid. II ; mutilatio,
Interrogatio: Poenitentis a confessario
incarccratio, vcrlx^ratio innocentis
II, 390-395·
740.
Interruptio: Missae II, 271, 5.
Innominatus: Contractus innominatus
Interstitia: Inter ordines II, 617.
829.
Intimatio: Quatenus consensus in con­
inoboedientia: Filia superbiae 303; op­
tractibus alteri parti intimari de­
ponitur pietati 396; et observan­
beat 834.
tiae 400, 3.
Inventio: Modus acquirendi dominii
Inquisitio: In nomen complicis II, 408;
796, 798.
in ordinandos 649.
Inventor: Dominium inventorum 766;
Insensibilitas:
Opponitur patientiae
inventor thesauri 799; rei amissae
428; ct temperantiae 434;
798.
Inspectio medica: Quatenus possit a
Invidia: Notio 313; moralitas 314; fi­
Statu ante matrimonium praescribi
liae 315; remedia 316.
II, 718, coroll. IV.
Invincibilis: Ignorantia 31, 32.
Instructio: Eius, qui ex ignorantia le­
Invocatio: Dei 387; daemonis 395
gem gravem transgressurus est
Involuntarium: Notio et divisio 18.
540. — Instructio antcnuptialis II,
Ira: Notio 323; moralitas 324; filiae
698; instructio puerorum et puel­
325; remedia 326.
larum quoad peccata III, 125; in­
structio sexualis 126-129; instruc­ Iracundia: Opponitur mansuetudini 449.
tio matrimonialis 130; eiusque spe­
Irregularis: Cfr. irretrularitas.

— 8o6
Irregularitas: Notio II, 620; origo 621;
interpretatio 622;
multiplicatio
623; irregularitas ex defectu: na­
talium 624; corporis 625; animi
626; sacramenti 627; famae 628;
lenitatis 629; irregularitas ex de­
licto 630-637; cessatio irregulari­
tatum et impedimentorum 644-647.
Irreligiositas : Opponitur religioni 308;
species 606; cfr. tentatio Dei, sa­
crilegium, simonia.
Irreverentia: Opponitur pietati 396.
Irritans: Lex irritans: notio 155; divi­
sio 156; potestas ferendi leges ir­
ritantes 157; eius obligatio 158;
causae excusantes ab irritatione
*59
Irritatio: Irritatio legis 177; voti 656662; iuramenti
4. — Irritatio
in genitalibus III, 68.
Irrumatio: III, 56, no.
Iteratio: Sacramenti dubie vel dubie
valide ministrati II, 33; Baptismi
J04, 105; confessionis 332-334; Ex­
tremae Unctionis 586.
lubilaeum: Notio II, 551; divisio 552;
beneficia iubilaei : facultas eligen­
di confessarium 554; facultates
speciales confessariorum 555, 556;
indulgentia: opera praescripta 557,
558; relaxatio operum 559; sus­
pensio indulgentiarum et faculta­
tum occasione iubilaei 560.
ludex: Officia 1130-1137; num clericus
in iudicium vocari possit 1153;
liceatne indici pronuntiare divor­
tium II, 844.
Iudicialis: lurisdictio iudicialis 97.
Iudicium: Temerarium 1076, 1077.
lura stolae: 780.
luramentum: Actus religionis 387; qui­
nam emittere debeant iuramentum
anti-modernisticum 290. II; iura­
menti notio 682; divisio 683; moralitas 684; conditiones: veritas.
iudicium, iustitia 685. — luramentum promissortum : notio 686; di­
visio 687; requisita ad valorem
688; effectus 689; cessatio
luramentum fidum: notio 691 ;
moralitas 692; obligatio 6931 quale
sit peccatum iuramentum promis·
sorium, sine animo luratum im­
plendi aut sese obligandi 694.

Iuramentum additum sponsalibus
II, 672.
.
‘ _J
lu rati: Officia 1138.
Iuridica: Culpa iuridica: Quando adsit
joo8; num teneatur ad restitutio­
nem, qui cum culpa mere iuridica
damnum intulerit ibid.
lurisdictio: Notio, differt a potestate
dominativa 96; divisio 97; adeptio
iurisdictionis ordinariae et dele­
gatae 98; interpretatio iurisdictio­
nis 99; eius extensio 100 et cessa­
tio 101. — lurisdictio suppleta :
Notio 102; quando jurisdictio sup­
pleatur 103; usus iurisdictionis
suppletae 104.
lurisdictio sacramentalis: Notio II,
361; necessitas 362; divisio 363;
ordinaria 364; delegata: personae
delegantes 365; modus delegandi
366; cessatio delegationis 367; ju­
risdictio in milites 368; in navi­
gantes 369; in moribundos 370; in
peregrinos et vagos 371 ; in reli­
giosos exemptos 372; in religiosas
3731 in peccata reservata, cfr. re­
servatio peccatorum; iurisdictio
suppleta 388.
Ius: Ecclesiasticum 94; civile, 65; no­
tio, divisio, fons et subiectum iuris
757Ius gentium: Notio 93; distinguitur a
iure inter gentes ibid.
lusiurandum: Cfr. iuramentum.
Iustitia: Notio 377; obiectum 378; con­
ditiones ad iustitiam requisitae
379; iustitia commutativa 380, 756.
759; distributiva 381, 756, 1047,
1048; legalis 382, 756, i049-1 •io/
— Partes iustitiae intégrales 383;
potentiates 384-415; cfr. religio,
poenitentia, pietas,
observantia,
veritas, gratitudo, vindicatio, liberalitas, affabilitas.

K
Kartel: 903.

Labor: Notio 922; ius laborandi 923;
obligatio laborandi 924.
Lactatio: Quatenus mater teneatur

— Sc>7 —
prolem suam lactare 713; notio
III, 9; usus matrimonii tempore
lactationis 97.
Lacticinia: Diebus ieiunii 1094.
Laesio: In contractibus 841, 842.
Lampas: Coram SS. Eucharistia II,
132, 4·
Lanio: Eorum labor die dominica ali­
quando permissus 707, I.
Laparatomia: 737.
Laridum: Diebus abstinentiae 1094.
Latria: 576.
Laus: Notio 632; utilitas et modi 633.
Laxa: Conscientia 239.
Laxismus: 225.
Lectio: Impiorum scriptorum pericu­
lum fidei 504.
Lectoratus: Notio et institutio II, 588;
non est sacramentum 589 ; mate­
ria et forma 590.
Legatarius: Cfr. legatum.
Legatum: Notio 823; iura legatarii 824;
legatum ad causas pias 826.
Legifera: Potestas legifera cui com­
petat in Ecclesia 107 ; in statu ci­
vili 115.
Legislator: An teneatur lege sua 128.
Legitima: Cfr. portio legitima.
Legitimi: II, 726; illegitimi 727; legitimatio 728.
Legitimitas: II, 725.
Legitimatio: II, 728.
Lenitas: Nimia lenitas opponitur cle­
mentiae 252.
Lex: Definitio 73; actus legis qui sint
74 ; discrimen legem inter et prae­
ceptum et alia, quae speciem legis
prae sc ferunt 74, 76; divisio le­
gum 77, 79 ; lex aeterna 79-81 ; lex
naturalis 82-88; lex positiva gene­
raliter sumpta 89; divina 90; eccle­
siastica 91; civilis 92; ius gentium
93; ius ecclesiasticum 94; ius ci­
vile 95. — Potestas legislative: In
Ecclesia: Exsistentia 106; subiec­
tum 107; In statu civili: Exsisten­
tia 113; derivatio eius a Deo 114 ;
subiectum 115; habitudo potesta­
tem ecclesiasticam inter et civilem
116. — Obiectum legis sunt actus
externi 117, I; quatenus interni
117, II; legi superiori non repu­
gnantes 117, III; ad competentiam
legislatoris pertinentes 117, IV;
moraliter possibiles 117, V; ad bo­

num commune necessarii vel valde
utiles 117, VI. — Subiectum legis:
Generatim: Subiectum legis natu­
ralis 124; iuris gentium 125; legis
positivae 126; speciatim : Quatenus
subiciantur nondum septennes 127;
legislator 128; haeretici 129; du­
bie baptizati 130; peregrini et vagi
131 ; religiosi 132; subiectum legis
civilis: Quatenus subiciatur civis
in territorio alieno commorans
133; clerici 134; S. Pontifex 135.
— Interpretatio legis; cfr. interpretatio. — Obligatio legis: Notio
145; exsistentia 146; initium 147;
qualitas seu species 148; quantitas
149; obligatio aliquarum legum in
specie: Lex affirmativa et nega­
tiva 150; lex fundata in periculo
communi 151; lex fundata in prae­
sumptione 152; lex irritans, cfr.
lex irritans; lex poenalis, cfr. lex
poenalis; lex inhonesta 165, 166;
adimpletio obligationis : Requisita
ad eam 167, I, II, III ; tempus
implendi obligationem 167, IV ;
causae excusantes ab obligatione:
Notio 168; ignorantia ibid; impo­
tentia: Notio et divisio 169; quae
impotentia excuset 170; appositio
causae excusantis 171. — Cessatio
legis, cfr. cessatio legis.
Lex irritans: Notio 155; divisio 156;
potestas ferendi leges irritantes
157; obligatio legis irritantis 158;
causae excusantes ab irritatione
159·
Lex poenalis: Notio et divisio 160;
potestas ferendi leges pure poena­
les 161 ; exsistentia legum pure
poenalium 162; critérium eas di­
gnoscendi 163; obligatio legis poe­
nalis 164.
Libellus: Cfr. supplica.
Liber: Cooperatio ad pravos libros 558;
quid sit, ut distinctus ab aliis scrip­
tis 1114; cfr. prohibitio librorum.
— Excommunicatio edentium, pro­
pugnantium, legentium, retinen­
tium quosdam libros II, 895, III.
Liberalia: Quae sint opera liberalia 705;
permittuntur diebus festis ibid
Liberalismus: Quatenus peccet, qui
profiteatur Liberalismum 494, 509.
Liberal itas: Pars potentialis iustitiae

— 8o8
384; notio 410; obiectum 411 ; vi­
tia opposita 412.
Libertas: Notio 2t; divisio 22; exsi­
stentia 23; extensio 24; actus qui
concurrunt ad actum deliberatum
25; diversi actus voluntatis, spec­
tato defectu vel gradu deliberatio­
nis 26; cfr. motus; ea quae in li­
bertatem influunt 27-56; cfr. vio­
lentia physica, ignorantia, passio­
nes, consuetudo, temperamentum,
indolest character, anormalitates
psychicae; sequela libertatis, 5760; cfr. imputabilitas.
Licentia: Quid sit licentia praesumpta,
et quando liceat ea uti 144; licen­
tia differt a dispensatione 178.
Ligamen: Cfr. vinculum.
Lignatio in sylva aliena: 1028, coroll.
II.
Liquor amnii: sitne materia valida
Baptismi II, 52.
Linteamina sacra: Tactus et lotio II,
265.
Litaniae: Recitandae in festo S. Marci
et in tribus diebus Rogationum
1190.
Litterae: Dimissoriae, in ordinatione
requisitae II, 601, 602; cfr. testi­
monia.
Locatio-conductio: Notio 906; rerum
907-910 ; rerum ecclesiasticarum
911. — Locatio operae: notio etc.
912-915 ; obligationes locatoris seu
conducti 916; obligationes conduc­
toris 917. — Locatio operis seu
contractus operis praestandi : notio
920; obligationes susceptoris 921.
Locus: Originis filii 122; loca sacra
615, II, 244; eorum consecratio et
benedictio 245.
Locus sacer: Notio 615; II, 244; con­
secratio et benedictio 245. Cfr.
sacrilegium locale.
Loteria: Cfr. sortitio.
Lotio: Stomachi ante communionem
II, 188, 4; linteaminum sacrorum
265 ; manuum ante et post Missam
270; loci, in quem hostia cecidit
274Lotxones vaginales: III, 118.
Lucrum: Qui secus omitterent occa­
sionem lucri extraordinarii, excu­
santur tum ab audienda missa 704;

tum a cessatione ab opere servili
707, iLudus: Contractus 947-949.
Lumen: In celebratione Missae adhi­
bendum II, 253 ; quatenus lumen
electricum vel cx gaz in ecclesia
admittatur ibid.
Luminaria: Cfr. candela.
Lunula: Ostensorii II, 132, 3.
Lupanar: III, 84.
Lusus bursae: 954-956.
Luxus: Opponitur modestiae cultus 468.
Lux: Cfr. lumen, heminaria.
Luxuria: Notio III, 23; divisio 24;
moralitas 25-28; effectus 29; con­
summata naturalis: Notio et spe­
cies 47; non consummata: Notio
61; moralitas 62; etiam sponsis
graviter illicita 63; voluntaria in
causa: Notio 65; moralitas 66, 67;
larvata 68; interna 69; poenae
contra luxuriosos 60.

M
Macula: Peccati mortalis et venialis
266;
Maggi: Usus diebus abstinentiae 1094
Magia: 601.
Magister: Eorum officia 724; in tra­
denda doctrina legitimae auctori­
tati subiecti manent ibid. 3.
Magnanimitas: Notio 420; obiectum
421 ; vitia opposita 422.
Magnetismus animalis: cfr. hypnotism us.
Magnificentia: Notio 423; obiectum
424; vitia opposita 425.
Maiorennis: Notio 120.
Malefactor: Auctoritas suprema in republica, eaque sola gaudet potes­
tate occidendi malefactorem 741 ;
num teneatur ea potestate uti ibid. ;
eadem auctoritas, eaque sola gau­
det potestate mutilandi, incarcerandi et verberandi malefactorem
742.
Maleficium: 601.
Malitia: Causa peccati 264.
Malthusianismus: Cfr. onanismus.
Malum: Dantur actus natura sua mali
63; quatenus liceat suadere minus
malum 552, 3.

Mandans: Cooperator: Notio 999;
damna reparanda ibid.
Mandatarius: Eius obligationes 935.
Mandatum: Contractus: Notio 932;
obligationes mandantis 934; man­
datant 935 ; cessatio mandati 936.
Mania: 53; influxus in libertatem 54,
coroll.
Manifestatio complicis: Non excusat
ab integritate confessionis II, 328.
Manipulus: In Missa adhibendus II,
Mansuetudo: Notio 447; obiectum 448;
vitia opposita 449.
Manualia: Stipendia manualia II, 216:
ad instar manualium ibid. Cfr. sti­
pendium.
Manu scriptum : Quatenus religiosus
cius dominium habeat 1238, coroll.
VI.
Manutergiuni : In Missa 260.
Mappae: II, 251.
Mare: Celebratio Missae in mari II,
246 ; iurisdictio in navigantes 369.
Margarina: Usus eius diebus abstinen­
tiae 1094.
Maritus: Irritat vota uxoris 662, 3;
eaque suspendit 667, 2; item iuramenta 690, 3; officia mariti erga
uxorem 717; num possit aliquando
uxorem verberarc 742, II, 3.
Martyrium: Notio 418, 1 ; conditiones
418, 2; effectus 418, 3.
Masochismus: 55.
Massonica secta: Assistentia sepultu­
rae massonum 500, 5 ; illicitum est
sectae massonicac nomen dare 509;
excommunicatio in sodales statuta
II, 896, II; servanda in absolu­
tione ab excommunicatione ibid.
Mater: Eius potestas irritandi 662, 2,
et suspendendi vota filiorum 667,
i ; et iuramenta 690, 3 ; num te­
neatur ipsamet prolem lactare 713.
Materia: Materia sacramentorum II,
3; remota et proxima 3, 3; idem
minister materiam applicet et for­
mam pronuntiet 20; minister ma­
teriam et formam debite uniat 22;
mutatio materiae substantialis et
accidentalis 23. Cf. singula sacra­
menta. — Materia vasorum sacro­
rum 255 sq. ; vestium sacrarum
266. — Materia rerum, quibus in-

dulgcntiae annectuntur 536; sca­
pularium 546.
Matrimonium: In genere spectatum :
Notio matrimonii in fieri II, 700 ;
in facto esse 701 ; consensus ma­
trimonialis expositio 702-709: con­
sensus sit verus 702; plene delibe­
ratus 703; satis immunis ab igno­
rantia 704; satis immunis ab er­
rore 705; satis immunis a metu
706; externus 707; alteri parti in­
timatus 708; simultaneus 709; ma­
trimonium inter absentes 709, co­
roll. I ; per procuratorem 709, co­
roll. II. — Conditiones: non re­
pugnantes substantiae 710; repu­
gnantes substantiae 711; frnodus
oppositus 712. — Divisio matri­
monii 713; institutio 714; fines
715; bona 716; honestas et obliga­
tio 717; regimen 718. — Proprie­
tates matrimonii: unitas 719; indissolubilitas
720 ;
privilegium
Paulinum 721, cfr. privilegium
Γau linum; privilegium fidei 722;
favor iuris, qui matrimonio com­
petit 723. — Effectus matrimonii
724, cfr. legitimi, illegitimi, legitimalio. — Matrimonium ut sacra­
mentum: Exsistentia 729; essentia
730; effectus 731; ministri 732;
celebratio matrimonii 733-752, cfr
celebratio matrimonii; susceptio
753 ; impedimenta matrimonii, cfr.
impedimentum matrimonii. — Ma­
trimonium invalidum 827; declara­
tio nullitatis matrimonii 828; convalidatio matrimonii 829: convalidatio simplex 830-833, cfr. convalidatio; sanatio in radice 833,
cfr. sanatto in radice. — Usus ma­
trimonii, cfr. usus matrimonii
Matrimonium civile: Notio II, 841 ;
quatenus liceat illud inire eive ut
officialis vel testis assistere ibid.;
clerici et sollemniter professi, ma­
trimonium etiam civiliter tantum
contrahere praesumentes, puniun­
tur excommunicatione Papae sim­
pliciter reservata 896, IX ; professi
votorum simplicium excommuni­
catione Ordinario reservata 807,
VI.
Matrimonium conscientiae: II, 752

— 8ιο
Matrimonium cum indigno: II, 76g.
Matrimonium mixtum: Cfr. mixta re­
ligio.
Matutinum: Quando recitari debeat
1191 ; num ante Missam ibid.
Media: Servandi castitatem III, 12205; recuperandi castitatem 138,
139·
Medicina: Nemo tenetur uti medicina
sumptuosissima 522 coroll. II.
Medicus: Officia eius 1148; quatenus
debeat gratis succurrere pauperi­
bus 535, coroll. I ; ars medica cle­
ricis prohibita 1176.
Meditatio: Remedium peccatorum 269.
Medium: In spiritismo 604.
Membrum virile: III, 2.
Mendacium: Notio 1062; divisio 1063;
moralitas 1064; cfr. occultatio ve­
ritatis. Mendacium in confessione
II, 323, 324.
Menstrua: Notio III, 3; usus matri­
monii tempore menstruorum 94.
Mercatores: Cooperatio eorum ad pec­
catum 565.
Mercatura: Cfr. negotiatio.
Mercatus: Publicus: quatenus festis de
praecepto prohibeatur 705, 2.
Merces: Merces iusta 917.
Meretricium: Notio, divisio, toleran­
tia III, 33.
Meritorii: Conditiones, ut actus de
condigno meritorii sint 244;
Meretrix: Quatenus liceat domum
vendere meretricibus 560.
Merx: Venditio mercis mixtae cum
viliori 898.
Metus: Notio 40; divisio 41; influxus
in liberum 42. — Metus in voto
642, 3 ; in iuramento 688, 6 ; in con­
tractibus 838-840; in sponsalibus
II. 659; in matrimonio 706.
Milites: Iurisdictio in milites II, 368.
Cfr. servitium militare.
Minister: Sacramentorum II, 12; sacramentalium 49. Cfr. singula sa­
cramenta, item ministratio sacra­
mentorum. — Minister celebran­
tis Missam 269.
Ministratio sacramentorum: Requisita
ad ministrationem validam II, 1324; intentio 14-16; ministratio si­
mulata 17, 18; alia requisita 1924 ; requisita ad ministrationem
licitam: ministrentur legitime 25,

sancte 26, rite 27, digno 28, abso­
lute vel conditionatim pro adiunc­
tis 30; ministratio sacramenti du­
bie validi 31, 32; iteratio sacra­
menti dubie vel dubie valide col­
lati 33; obligatio ministrandi sa­
cramenta 34-37. Cfr. singula sa­
cramenta.
Minor: Notio 120; obligationes erga
parentes 709-7u ; dominium minorennium 778.
Minus malum: Quatenus liceat suadere
minus malum 552, 3.
Miracula: Quatenus fictio miraculorum
sit peccatum 591, item petitio ab­
soluta miraculi a Deo 609, coroll.
Misericordia: Opera misericordiae cor­
poralia et spiritualia 530, III.
Missa: Audienda: obiectum praecepti
702 ; obligatio 703 ; causae excusan­
tes 704. Cfr. Missae sacrificium.
Missae sacrificium: Notio II, 199; ex­
sistentia 200 ; essentia 201 ; indoles
202; convenientia cum sacrificio
crucis et discrepantia ab eo 203;
efficacia 204; effectus 205; mo­
dus eos producendi 206; mensura,
secundum quam obveniunt eis, pro
quibus celebratur 207 : applicatio
fructus specialis; cfr. applicatio
Missae.—Oblatio Missae: Persona
offerens 209; obligatio offerendi
ratione ordinis suscepti 210 ; ratio­
ne officii 211-213; ratione praecepti
vel promissionis 214; ratione sti­
pendii, cfr. stipendium ; servanda
in oblatione Missae: dispositio
offerentis, scilicet ieiunium natu­
rale 241 ; status gratiae 242, qui
si amissus fuerit debet per confes­
sionem recuperari ibid. ; praepara­
tio et gratiarum actio 243 ; locus
offerendi 246, 247; tempus offe­
rendi 248, 249; ritus offerendi 250273; cfr. altare, vasa sacra, vestes
sacrae, rubricae servandae; defec­
tus corrigendi in oblatione admissi
274.
Missale: In Missa adhibendum II, 267.
Missio: Missiones inter acatholicos
510; de obligatione sese ad infi­
delium regiones conferendi 541 ;
missio decimo quoque anno in
paroecia instituenda 1208, 6.
Mixta religio: Impedimentum impe­

Moribundus: Iurisdictio in moribundos
diens matrimonium: Notio II, 761;
II. 370; confessio moribundorum
exsistentia 762; cessatio impedi­
475» 476· Cfr. apparenter mortui.
menti 763 ; requisita, sine quibus
Morosa: Cfr. delectatio morosa.
dispensatio non conceditur 764;
obligationes partium 765; anima­
Morositas: Opponitur eutrapeliae 465.
Morphium: Usus morphii 528, II.
rum pastorum 766; confessarii
Mors: Num liceat mortem sibi optare
767 ; assistentia matrimonio mixto
524; signa mortis secutae II, 477.
praebenda ibid. ; obligationes im­
Mortale: Exsistentia peccati mortalis
plendae post matrimonium mix­
277; natura 278; divisio 279; con­
tum 768.
ditiones 280; effectus 281; criteria
Moderamen: Moderamen inculpatae
dignoscendi mortalia 282; quando
tutelae servandum in defensione
peccatum per se veniale fiat mor­
sui vel alterius 743, 3.
tale 283; quaenam remittant mor­
Modernismus: Quinam emittere de­
talia II, 282.
beant iuramentum anti-moderniMortis periculum: Quid per illud insticum 490, II.
telligatur, si sermo sit de viatico
Modestia: Pars potentials temperan­
II, 158; dc confessione 370; de
tiae 453; species ibid.; cfr. humi­
Extrema Unctione 581.
litas, studio sit as, modestia morum,
Mosaica lex: Quid sit et quando ces­
entra pclia, modestia cultus.
saverit 90.
Modestia cultus: Notio 466; obiectum
Motus: Primo-primus, secundo-primus
467 ; vitia opposita 468.
et secundus 26.
Modestia morum: Notio. 460; obiec­
Mulier: Emancipatio mulierum 718; an
tum 461 ; vitia opposita 462.
mulier quinquagenaria eximatur
Modus: Modi acquirendi iura stricta
a iciunio IIOO.
788. — Modus contractui additus
Mundus: Causa externa peccati 259;
850; additus sponsalibus II, 672,
Mustum: Sitne materia valida pro
matrimonio 712.
consecratione II, 143; sitne licita
Mohatra: Seu trinus contractus 931,
144.
nota.
Mutatio: Materiae et formae in sa­
Mola carnea: Sitne baptizanda II, 92.
cramentis II, 23.
Molere: An liceat diebus festis 705, 5.
Mutilatio: Sui: Notio, divisio, mora­
Mollities:
Opponitur perseverantiae
litas 526; poenae ecclesiasticae in
431·
mutilationem 527; innocentia 740,
Moniales: Quae sint 1217.
I, II, V; malefactoris mutilatio
Monitio: Eius, qui in periculo formaquibus licita sit 742. — Restitutio
liter peccandi versatur 541.
ob mutilationem 1035-1037.
Moneta: Moneta falsa, utut a tertio
Mutus: Num teneatur uti scriptura, si
recepta, nequit in pretium dari 899.
secus integre confiteri nequeat II,
Monopolium: Notio, divisio et mora326
litas 903.
Mutuum: Contractus mutui 884-886;
Monstrum: Baptismus monstrorum II,
tituli exigendi fenus 887; obliga­
98.
tiones mutuatarii 888.
Mons pietatis: 890.
Mysteria: Credenda necessitate medii
Moralis: Cfr. virtutes morales.
488, III; necessitate praecepti 489,
Moralitas: Notio 61 ; quibus actibus
II. ’
competat ibid.; divisio 62; num
Mystica: Theologia mystica, introd. I,
indifferentia sit species moralitatis ibid. ; fontes 64-71 ; cfr. obiec­
3·
tum, circumstantia, finis; regulae:
N
cfr. 1er, conscientia.
Morbus: Qualis requiratur ad mini­
Narcotica: Usus eorum 528.
strationem Extremae Unctionis II,
Nativitas Domini: Licet ter Missam
581 ; usus matrimonii tempore
celebrare II, 237 ; ct pro singulis
morbi III, 98.

--- 8l2 —
stipendium recipere 217; Missa
ct communio in nocte Nativitatis
249.
Naturales filii: Cfr. illegitimi.
Naturalis: Quid sit naturale 18; lex
naturalis: Notio 82; exsistentia
83; obiectum 84; subiectum 85:
cognoscibilitas 86; mutabilitas 87;
fons obligationis 88.
Navigantes: Iurisdictio in navigantes
Π, 369.
Navis: Missa in mari II, 246.
Necessitas: Necessitas medii 484;
praecepti 485. — Necessitas ut in­
digentia: extrema, gravis, commu­
nis 530, I. Cfr. eleemosyna.
Negatio fidei: 497, 499, 500.
Negligentia: Opponitur prudentiae 376;
et studiositati 459; ct modestiae
cultus 468.
Negotiatio: Notio 1184; eius prohibi­
tio clericis ibid.
Negotiorum gestio: Notio etc. 937.
Neo-malthusianismus: Cfr. onanismus.
Neo-presbyter: Servanda in Missa
ordinationis II, 160;
Neurasthenia: Notio 55.
Neutralis: Cfr. schola.
Nomen: Vana usurpatio nominis Dei
634Notae: Inferiores quam haeresis 493, 1 ;
quatenus earum ratio habenda
ibid. 2.
Notarius: Officia eius 1149.
Novitiatus: Requisita, ut quis admitta­
tur 1224; finis novitiatus 1227. Cfr.
novitius.
Novitius: Institutio novitiorum 1225;
obligationes 1226; finis novitiatus
1227.
Nudi cultus: III, 80.
Nullitas: Matrimonii, cfr. divortium.
Numerica: Distinctio peccatorum numerica 252-255.
Numerus: Numerus mortalium decla­
randus in confessione II, 320.
Nundinae: Quatenus festis de praecep­
to prohibeantur 705, 3.
Nuntius: Confessio per nuntium con­
fessario absenti facta invalida est
II, 312.
Nutrix: Cfr. lactatio.
Nymphomania: Auormalitas sexualis
55, 3-

01 iientia

Virtus: Notio 400, 3;
obiectum ibid. ; vitia opposita ibid.
— Obcdicntia filiorum 710, 711;
uxoris 717; famulorum 720; disci­
pulorum 725 ; civium 727 ; clerico­
rum 1159. — Votum 1253-1255;
in dubio obediendum 1253, coroll.

II.
Obex gratiae: In susceptione sacra­
mentorum II, 10; reviviscentia,
obice sublato ii.
Obiectum actus humani: Notio 65;
moralitas ex obiccto 66.
Obligatio legis: Notio 145; exsisten­
tia obligationis 146; obligat lex in
dubio, num superior sit legitimus;
generatim etiam in diibio, num
superior praecipiendo potestatem
excedat ibid. Initium obligationis
legum ab apostolica Sede, ab epis­
copo et potestate civili latarum
148; subinde legislator censetur le­
gem suam non urgore ibid. ; quali­
tas seu species obligationis 148;
quantitas obligationis 149; unde
dignoscatur obligatio gravis ibid.
— Obligatio legis affirmativae
ct negativae 150; fundatae in
periculo communi 152; fundatae
in praesumptione 154; legis irri­
tantis 158; legis poenalis 164; le­
gis inhonestae 165, 166. — Quae
requirantur, ut legis obligatio im­
pleatur 167.
Obligatio voti: Cfr. votum.
Obligationes: Obligationum emptio et
venditio quatenus licita sit cleri­
cis 1188.
Oblivio: Notio et influxus in volun­
tarium 32. — Qui peccati mortalis
in confessione oblitus est, non te­
netur iterum confiteri antequam
communicet II, 179; tenetur tamen
postea supplere 321.
Obreptio: In petitione rescripti 206;
in petitione dispensationis matri­
monialis II, 823.
Observantia: Virtus: Pars potentialis
iustitiae 384; notio 397; obiectum
398; vitia opposita 399; species
observantiae 400, cfr. dulia, hyperdulia, obedientia. — Observan-

- 813 —
Oleum: Sacra olea debent ab Episcopo
lia superstitiosa: Notio 595; signa
benedici, diligenter asservari, nec
dignoscendi eam 596; moralitas
597; poenae 598; species 599'001,
domi retineri II, 27; oleum oliva­
rum mixtum cum balsamo, a. v.
cfr. divinatio, vana observantia.
Obsessio: Exorcismus in obsessos 700.
chrisma materia Confirmationis
Obstetrix: Quid dc baptizatis ab ob­
112; oleum olivarum materia Ex­
tremae Unctionis 566; triplex
stetrice II, 104.
oleum in Coena Domini ab Epi­
Occasio: Notio II, 455; divisio 456;
scopo benedicitur 567, nota 1*.
obligatio vitandi occasiones 457Omissio: Conservationis sui 524.
461 ;
absolutio
occasionariorum
462-465, cfr. concubinatus, proca­ Onanimsus: Notio III, m ; moralitas
112; dubia 113; uxor viri onanistio;. pericula domestica, choreae f
tae quid possit vel debeat facere
spectacula theatralia, scripta prava,
113; remedia 114; modus tractan­
consortia prava, scholae pravae.
di onanistas 115.
Occisio: Sui: directa 523; indirecta
Onerosus: Contractus onerosus 829.
525; cfr. mutilatio, omissio; poe­
nae in suicidium 527. — Occisio
Oophorectomia: Moralitas eius 526 et
proximi: divisio 730; innocentis
526, coroll. II ; num auctoritas licite
eam imponat 740, V, 742, I.
731 ; foetus, cfr. abortus, embryoOpera: Opera servilia: notio 705, 5;
tomia, foetus, acceleratio partus;
prohibentur festis de praecepto
occisio malefactoris 741 ; iniusti
705; obligatio gravis 706; causae
aggressoris 743-746.
excusantes 707. — Opera liberalia
Occultatio fidei: Quatenus licita sit
496.
705, 5. — Opera communia seu
media 705, 5.
Occultatio veritatis: Cfr. restrictio
Operarius: Qualis sit relatio opera­
mentalis.
rium inter et patronum 721 ; offi­
Occultum: Impedimentum matrimonii
cia operariorum 723.
occultum II, 755.
Operistitia: 916.
Occupatio: Notio, 789; titulus dominii,
Opifices: Cooperatio eorum ad pecca­
790; animalium, 791-794; thesauri,
tum 565.
795, 796 ; rerum amissarum, 797,
Opinio: Notio 215; opinans habet vere
. 798·
cognitionem 215, coroll. I ; opinio
Odium: Notio 520; quantum peccatum
certo probabilior passim notabili­
sit odium Dei 520; odium proxi­
ter probabilis seu lato sensu certa
mi 542; cfr. inimicus.
erit 215, coroll. II.
Officia: Filiorum erga parentes 709
Oppressio: Puella oppressa ad quid
sqq.; parentum 712, sqq. ; consan­
teneatur III, 43.
guineorum 716; coniugum 717; he­
Optare: Num liceat mortem sibi op­
rorum 719; famulorum 720; pa­
tare 524, quaer. II ; ordinate optare
tronorum 722; operariorum 723;
malum proximo licitum 542.
magistrorum 724; discipulorum
Oratio: Actus religionis 387; notio
725; principum 726; subditorum
580; oratio meditativa 581; depre727; electorum 728; deputatorum
cativa: notio 582; divisio 583; ob­
729.
iectum 584; moralitas 585. ubi et
Officii, S.: Congregatio S. Officii tu­
dc necessitate medii et praecepti,
tatur doctrinam fidei ct morum
dc tempore quo praeceptum obli­
109.
gat, et de personis, pro quibus
Officium divinum: Notio 1189; mate­
orandum est; efficacia 586; condi­
ria recitanda 1190; tempus et mo­
tiones 587.
dus recitandi 1191 ; subiectum
Oratorium: In quibus satisfiat prae­
praecepti 1192; obligatio 1193;
cepto audiendi Missam 702, 6; no­
causae excusantes 1194-1196; dis­
tio et divisio II, 244, 2; in quibus
pensatio 1197; recitatio choralis
Eucharistia asservari possit 131 ;
1198-1202, 1264; recitatio cum so­
in quibus Eucharistia distribui
cio 1203.

— 814 —
possit 167; in quibus Missa cele­
brari possit 246, 247.
Ordalia: Continent tentationem Dei
Ordinandi: Requisita in ordinandis II,
608-647, cfr. ordo.
Ordinaria: lurisdictio ordinaria: Notio
97; quomodo acquiratur 98; qua­
tenus possit alteri delegari ibid.
Ordinarius: Quinam veniant nomine
Ordinarii, item Ordinarii loci 183,
nota; II, 734.
Ordinatio: Cfr. ordo.
Ordo: Notio II, 588; institutio 588, IV;
exsistentia 589; essentia: ordinum
qui non sunt sacramenta 590; or­
dinum, qui sunt sacramenta: dia­
conatus 591 ; presbyteratus 592 ;
episcopatus 593 ; defectus corrigen­
di 594-596; effectus 597. — Mini­
stratio ordinis: minister ordinarius
598; extraordinarius 599; liceitas
ministrandi : generatim 600 ; or­
dinatio saecularium 601 ; religio­
sorum 602; tam saccularium quam
religiosorum 603. — Susceptio or­
dinis: persona ordinis capax 604 ;
admissio ad ordines 605 ; modus
suscipiendi : requisita ad susceptio­
nem validam 606; ad susceptionem
licitam : vocatio 609 ; status gratiae
610; intentio ascendendi ad pres­
byteratum 6ri ; confirmatio 612;
mores congruentes 613; actas ca­
nonica 614; debita scientia 615;
ordinum inferiorum susceptio 616;
interstitiorum observatio 617; titu­
lus canonicus 618; recta intentio
619; immunitas ab irregularitate
aliisque impedimentis 620-647; cfr.
irregularitas, impedimentum. —
Praemittenda ordinationi: petitio
ordinandi 648; inquisitiones 649;
testimonia afferenda 650; examen
651; denuntiationes 652; exercitia
spiritualia 653. — Ritus ct caere­
moniae 654; tempus 655; locus
656 ; annotatio ct testimonium
peractae ordinationis 657 ; sanc­
tiones poenales 658. — Impedi­
mentum dirimens matrimonium
782; quid de Ecclesiis Orientalibus
783·
Ord religiosus: Notio 1216.

Ordo sacer: Impedimentum dirimens
matrimonium II, 782; quid dc Ec­
clesiis Orientalibus 783.
Organa: Virilia III, 2; muliebria 3.
Organum: Pulsare organum in templo
acatholicorum 557, 5.
Orientales: Codex iuris canonici Orien­
tales non obligat 126; Missae iam
directe ad Orientales transmitti
possunt II, 225, nota 2
;
*
Orientalis
sine venia scripta Sacrae Congr.
pro Ecclesia Orientali in Latinis re­
ligionibus admitti nequit 1224;
quatenus sacramenta subdito alicni ritus legitime ministrentur,
cfr. singula sacramenta.
Originarius: Tituli originarii acqui­
rendi iura 788.
Ornatus: Ornatus feminarum 551, 10.
Osculum: III, 82.
Ostensorium: II, 132, 3; 134, 1.
Ostiariatus: Notio et institutio II, 588;
non est sacramentum 589; materia
et forma 590.
Otium: An otium vitandum excuset a
lege vetante opera servilia 707.
Ova: Permittuntur diebus abstinen­
tiae 1094, num in coenula diebus
ieiunii 1099, 3.
Ovaria: Quatenus exstirpatio ovario­
rum licita sit 526, coroll. II; no­
tio III, 3; an matrimonii capax sit
mulier quae carcat ovariis II, 774,
9·

P
Pactum: Pactum redimendi rem ven­
ditam 900.
Palla: II, 257.
Palpo: Notio ct obligationes 1002.
Panis: Materia SS. Eucharistiae II,
140; qualis requiratur ad valorem
141 ; ad liccitatem 142; num ali­
quando liceat panem alieni ritus
consecrare ibid. ; sacerdos latinus
S. Eucharistiam semper distribuat
sub sola specie panis ; sacerdos
ritus latini azymo pane, sacerdos
ritus orientalis pane fermentato,
etiam fidelibus ritus alieni, excepto
casu necessitatis 169.
Papa: Cfr. Pontifex.

- 8iS Paranoia: Notio 53; influxus in liber­
tatem 54, coroll.
Parasceve: Oie Farasceves Missa ce­
lebrari nequit II, 248.
Paramcrtita sacra: Cfr. vestes sacrae.
Parentes: Praesumuntur praecipere e
motivo obedientiac 148; eorum
officia erga filios amoris, educa­
tionis corporalis et spiritualis 712,
713; an possint filios verberare
742, II, 3·
Parochus: Dispensare potest in casu
particulari in legibus dc obser­
vantia festorum, iciunii et absti­
nentiae 183; notio 1207; officia
1208. — Gaudet iurisdictione or­
dinaria II, 364, sed eam delegare
nequit 365, coroll. I ; quinam ve­
niant nomine parochi, si de cele­
bratione matrimonii sermo sit 734.
Paroecia: Notio 1207.
Partes inhonestae: III, 79.
Participans: Notio 1004; damna ab eo
reparanda 1005 ; quatenus liceat ad
proprium damnum vitandum coo­
perari ad actionem damni ficativam ibid.
Partus: Acceleratio partus: Notio 733;
liceitas 739; notio ipsius partus
III, 8.
Parvif icentia: Opponitur magnificen­
tiae 423.
Parvuli: Eorum subiectio legi naturali
124; legi divinae positivae 126,
coroll. I ; legi ecclesiasticae 126,
coroll. II, 127; capaces sunt iurium
757 ; quoad susceptionem sacra­
mentorum II, 42, 45; Baptismus
infantium 91 ; infantium acatholi­
corum 99, 100; infantium exposi­
torum 104, coroll. II.
Paschalis: Communio paschalis 1108IIII.
Passio: Notio 33; principium eliciens
34 ; enumeratio passionum 35 ; in­
fluxus in liberum 36; an positive
resistendum passionibus 43; cfr.
concupiscentia, metus.
Patena: II, 255.
Pater: Potest filiorum vota irritare
662, i ; ct suspendere 667, 1 ; item
iuramenta 690, 3.
Patientia: Notio 426; obiectum 427;
vitia opposita 428.

Patrini: Patrini Baptismi: Notio II,
82; obligatio 83; requisita 84; electio 85; effectus patrinatus 86
— Patritius Confirmationis 121. 5.
Patroni: Qualis sit relatio patronum
inter et operarios 721; officia pa­
troni 722.
Paulinum: Cfr. privilegium Paulinum
Pauperes: Quatenus possint diebus
festis laborare 707 ; num liceat pro
ipsis diebus festis laborare ibid.;
num res inventa, domino ignoto,
sit pauperibus tribuenda 798; num,
domino ignoto, ipsis restitutio fa­
cienda ion.
Paupertas: Quatenus suspendat obli­
gationem restituendi 1021.
Paupertas religiosa: Notio voti pau­
pertatis 1237; obiectum materiale
remotum 1238; proximum 1239,
1240; divisio 1244; obligatio 1245.
Vide vita communis.
Peccata confitenda: Confitenda sunt
peccata mortalia post baptismum
commissa et nondum directe re­
missa II, 319; quid in dubio 319;
species 320, 1; numerus 320, 2;
num circumstantiae 320, 3; actus
externus 320, 4; effectus 320, 5;
quaestiones ibid. ; ad quid tenea­
tur qui non integre confessus sit
321 ; qui peccatum ut dubium con­
fessum postea pro certe commisso
habeat ibid.; qui omiserit circum­
stantiam declarandam ibid. ; qui
dubitet, num peccatum grave con­
fessus sit 322; causae excusantes
325-328·
Peccator: Publicus quis sit II, 28; pec­
catori publico deneganda sunt sa­
cramenta ibid. ; quatenus denegari
debeant peccatori occulto, ibid.
Peccatum: Natura 247; conditiones
peccati formalis 248; distinctio
specifica peccatorum: notio 249;
radix 250 ; normae determinantes
distinctionem specificam 251 ; di­
stinctio numerica: notio 252; radi­
ces eius: pluralitas actuum 254;
et obiectorum 255 ; inaequalis gra­
vitas peccatorum 256, 257. — Cau­
sae peccati 258-264, cfr. causa. —
Effectus peccati 265-267, cfr. ef­
fectus. — Remedia peccati 268-

— 8ι6 —
Perturbationes psychicae: Cfr. anor272, cfr. remedia. — Classes pec­
malitates psychicae.
catorum 273- 274; peccatum com­
Petere: Licet ex iusta causa petere
missionis et omissionis 275, 276;
aliquid, quod alter cum peccato
peccatum mortale 277-283. cfr.
est praestiturus 552, 2.
mortale; peccatum veniale 2S4Petra sacra: II, 250.
292, cfr. veniale; peccata interna
Pharmacopola: Licet ei diebus festis
293-298, cfr. delectatio morosa,
necessaria praebere aegrotis 707.
desiderium simplex, propositum ;
Photographia: An opus servile 705.
peccata capitalia 299, cfr superbia,
Pia causa: Notio 826; regimen testa­
azaritia, luxuria, invidia, gula, ira,
menti et legati ad pianv causam
acedia.
ibid. ; habilitas testandi ad piam
Pectus: Pectoris denudatio 551, 10.
causam ibid.; modus testandi ad
Peculium: 1247.
piam causam ibid. ; exsecutio pia­
Pecunia: Exprimit valorem venalem
rum voluntatum ibid. ; mutatio ul­
rerum 895.
timarum voluntatum ibid.
Peptones: Quinam diebus abstinentiae
Pictores: Quoad scandalum 551, 5; an
prohibeantur 1094.
diebus festis pingere liceat 705, 5;
Percussio: Clericorum est sacrilegium
quid de usu pictorum et sculpto­
614.
rum assumendi pro exemplari per­
Peregrinus: Notio 121 ; generatim non
sonas nudas III, 80, III.
tenetur legibus particularibus 131 ;
Pietas: Pars potentialis iustitiae 384;
ubique tenetur praeceptis persona­
notio 394; obiectum 395; vitia op­
libus ibid.
posita 396; quatenus pietas permit­
Perfectio: Perfectio a religiosis sectan­
tat opera servilia 707, 3; officia
da 1235, 1236.
pietatis filiorum 709 sqq. ; consan­
Periculum: Lex fundata in periculo
guineorum inter se 716.
communi ; eius notio et obligatio
Pignus: Contractus pignoris 964-967.
151, 152. — Pericula domestica II,
Pileolus: Usus eius in delatione SS.
409·
Eucharistiae ad infirmos II, 170;
Periculum sortis: Titulus exigendi fe­
in oblatione Missae 266.
nus 887.
Pingere: Opus non prohibitum diebus
Perinde valere: Litterae Perinde va­
festis de praecepto 705, 5.
lere II, 824.
Piscatio: An opus servile 705, 5; vis
Periurium: 685.
legis, quae ius et usum iuris pis­
Permittere: Licet ob iustam causam
candi moderatur 794.
permittere occasionem peccati 552,
Pistores: Aliquando opus servile die
i.
festo iis permittitur 707, I.
Permansio: Permansio Christi sub
Plantatio: 804.
speciebus: Veritas permansionis
Pluralitas: Obiectorum multiplicat pec­
II, 126; modus quo praesens si­
cata 255.
stitur 127; modus, quo praesens est
Pcena:Quaenam remittant poenam pro
128; tempus, per quod praesens
peccatis debitam II, 285. — Poena
est 129.
sponsalibus addita 672. — Remissio
Perplexa: Conscientia· 218.
poenae canonicae, cfr. remissio
Permutatio: Permutatio intentionum
poenae.
quatenus licita sit II, 228.
Poena ecclesiastica: Potestas puniendi
Perseverantia: Notio 429; obiectum
competit Ecclesiae II, 852; notio
430; vitia opposita 431.
853; divisio ibid.; irrogatio ibid.;
Persona sacra: 613.
interpretatio ibid. ; Superiores ha­
Persona moralis: Notio 785; divisio
bentes potestatem puniendi 854;
786; diversae personae morales
Superiores
gaudentes
potestate
787.
non-iudiciali 855; quid possint
Pertinacia: Filia superbiae 303; oppo­
nitur perseverantiae 431.
ibid. ; Superiores gaudentes potes-

tatc iudiciali 856; servanda ab eis
ibid. ; subiecti legi vel praecepto
poenali 857 ; requisita, ut quis con­
trahat poenam latae sententiae 858 ;
requisita, ut quis puniri possit poe­
na ferendae sententiae 859 ; obli­
gatio poenae observandae 860; re­
missio poenarum 861 ; poenae me­
dicinales seu censurae 862-888, cfr.
censura; poenae vindicativae 889891, cfr. poena vindicative.
Poenalis: Cfr. lex poenalis.
Poena medicinalis: Cfr. censura.
P na vindicativa: Notio II, 889; di­
visio ibid. ; cessatio ibid. ; poenae
vindicativae communes 890; poe­
nae vindicativae peculiares clerico­
rum 891 ; suspensiones, quae sunt
poenae vindicativae 901.
Poenitentia: Virtus: Pars potentialis
iustitiae 384; notio 389; obiectum
390; subiectum 391; necessitas 392;
vitia opposita 393. Cfr. actus poe­
nitendi, Poenitentiae sacramentum.
Poenitentiae: Ut quasi-pocnae II, 893.
Poenitentiae sacramentum: Notio II,
288; exsistentia 289; essentia; ex­
positio summaria : materia remota
290 ; materia proxima 291 ; forma
292; expositio uberior: materia
remota : obiectum 293 ; divisio 294 ;
num defectus morales possint esse
materia 294, coroll. II ; materia
proxima: contritio 295-306; cfr.
contritio, propositum ; confessio
307-339. cfr. confessio·, forma 340344, cfr. absolutio a peccatis; sa­
tisfactio 345-356, cfr. satisfactio;
effectus 357; necessitas: medii
358; praecepti divini 359; necessa­
ria ante confectionem Eucharistiae
et communionem ei qui graviter
peccavit 179, 242, 359. Cfr. repe­
titio confessionum. — Ministratio
sacramenti Poenitentiae: gencratim : minister 360; potestas requi­
sita, cfr. iurisdictio sacramentalis,
reservatio peccatorum ; rectus usus
potestatis, cfr. officia confessarii:
locus ministrandi sacramentum
444 ; vestitus in ministratione prae­
scriptus 445 ; ministratio aliquibus
speciatim ;
confessio puerorum
446; confessio rudium ct hebetum
447; confessio semi-fatuorum 448;
W. M. T. M. It.

confessio habituatorum 449-454;
confessio occasionariorum 455-474;
confessio moribundorum 475, 476;
confessio apparenter mortuorum
477; confessio acatholicorum baptizatorum 478. — Susceptio Sa­
cramenti Poenitentiae: requisita ut
quis capax sit recipiendi sacramen­
tum 479, I ; ut illud recipiat valide
479, II ; ut illud recipiat fructuose
479, III ; ut illud recipiat licite
479. IV.
Poenitentiaria S.: Eius officium 109.
Pollutio: Notio III, 48; moralitas 49;
interrogatio circa eam 50. — Vo­
luntaria in causa: Notio 65; mo­
ralitas 66( 67. — Mere naturalis:
Notio 65; gaudium de ea 75. —
In somno habita 68. — Pollutio
coniuffum 107. — Remedia 138-141.
Polyandria: II, 719.
Polygamia: II, 719.
Pontifex: Leges universales ferre po­
test 107; immunis est a iurisdic­
tione civili 135; interpretatur omnes leges 139; dispensat in legi­
bus ecclesiasticis; an in iure divino
183; quae vota irritare 662, 4, sus­
pendere 667, 4 ct dispensare possit
671; quae iuramenta 690, 3.
Pontificalia: Suspensio a pontificalibus
II, 886.
Portatile: Privilegium altaris portatilis II, 246, 4; notio 250.
Portiuncula: II, 562.
Portio legitima: 822 f VI.
Positiva: Lex positiva: notio ct neces­
sitas 89; divina 90; ecclesiastica
91 ; civilis 92.
Possessio: In dubiis conscientiae 229,
III. — In materia iustitiae: Notio
775; divisio 776; effectus 777.
Possessor bonae fidei: Notio 776; ad
quid teneatur possessor rei alienae
983-985·
Possessor dubiae fidei: Notio 776; pos­
sessor rei alienae ad quid tenea­
tur 991. 992
Possessor malae fidei: Notio 776; pos­
sessor rei alienae ad quid teneatur
986-990
Postulantes: Confessio postulantium
Π. 374. IV; 375. HI; 377.
Postulatus: Necessitas ct modus 1223
Potestas legislative: Exsistit inter ho52

■■

- 8i7 -

— 8ι8 —
mines 105; in Ecclesia: exsistentia
το6; subiectum 107; quinam im­
ponere possint praecepta 108; 'in
statu civili: exsistentia 113; cius
derivatio a Deo 114; subiectum
115; habitudo potestatem eccle­
siasticam inter ct civilem 116.
Potestas maritalis: Quoad vota 662;
quoad uxorem 717; quoad bona
779
Potestas patria: Quoad vota 662;
quoad filios 709, 710.
Praecepta Decalogi: Quae sint 574, I ;
quis inter ea nexus 574, II.
Praeceptum: Quomodo differat a lege
75; quinam imponere possint prae­
cepta 108; c quali motivo feran­
tur 148. — Praecepta Ecclesiae
1092.
Praecipitatio: Opponitur cubuliac 376;
effectus luxuriae 312.
Praefectus Apostolicus: Potest leges
particulares ferre 107; venit nomi­
ne Ordinarii loci 183 nota.
Praedicatio: Acatholicis 510, IV.
Praegnantes: Quatenus excusentur a
lege abstinentiae 1097; et ieiunii
1102.
Praegnatio: Notio III, 7; usus ma­
trimonii tempore praegnationis 95.
Praelatus regularis: Gaudet potestate
dominativa 96; item iurisdictione
etiam pro foro externo 108; potest
imponere praecepta ibid. ; prae­
sumitur praecipere e motivo obedientiae 148; gaudet potestate
dispensandi a legibus ecclesiasticis
183; irritandi vota 662, 4; et iuramenta 690, 4 ; eadem suspendendi
667, 5; quaenam in electione
Praelatorum regularium attenden­
da sint 1258; habet jurisdictionem
ordinariam in foro sacramentali
II, 372; eamque delegare potest
ibid.
Praeparatio: Ad S. Communionem II,
181 ; ad Missam 243.
Praescriptio: Notio etc. 805-807 ; acquisitiva 808; liberativa 809, 810; pro
bonis ecclesiasticis 811.
Praesentia: Christi in Eucharistia II,
126; modus, quo praesens sistitur
127; modus, quo praesens est 128;
tempus, per quod praesens est 129.

Praesumptio: Lex fundata in prae­
sumptione : cius notio ct obligatio
153, '54- — Num valeat dispensa­
tio praesumpta 188. — Vitium :
Filia superbiae 303; opponitur
magnanimitati 422; — Pecvatum
contra spem: Notio, moralitas,
causae, remedia 515.
Prandium: Diebus ieiunii 1099.
Precarium: Contractus 881-883.
Preces: Matutinae ct vespertinae 585;
ad indulgentias lucrandas II, 498;
Presbyteratus: Notio et institutio II,
588; est sacramentum 589; mate­
ria et forma 592.
Pretium: Notio ct divisio 895; pre­
tium iustum 895, 3 ; pro re alteri
iam debita 832; pro actione mala
833·
Prima Communio: II, 173.
Primaevi: Modi acquirendi iura pri­
maevi 788.
Princeps: Officia erga subditos 726;
num liceat principem legitimum,
sed tyrannum deponere 727, quaer.
2.
Principia reflexa: 223, 235.
Privilegium: Notio 196; divisio 197;
auctor privilegii 198; modi acqui­
rendi privilegium 199; interpreta­
tio privilegii 200; eius usus 201;
cessatio 202; privilegia oretenus a
S. Sede concessa 202, nota 1 ; fa­
cultates concessae 202, nota 2. —
Privilegia clericorum 1153. — Pri­
vilegia religiosorum 1268.
Privilegium canonis: 1153; poenae vio­
lantium privilegium II, 894, II;
895, X; 837, ΠΙ.
Privilegium fidei: II, 722.
Privilegium fori: 1153; poenae violan­
tium privilegium II, 896, V.
Privilegium Paulinum: II, 721.
Privilegium sabbatinum: II, 548.
Probabiliorismus: Notio 225 ; refuta­
tur 226-228.
Probabilis: Cfr. probabilitas.
Probabilismus: Notio 225; refutatur
229-233.
Probabilitas: Notio et divisio 215, IV.
Procatio: Earum pertractatio II, 468.
Proclamatio: Cfr. publicationes matri­
moniales.

— 8i9 —
Prodigalitas: Opponitur libcralitati 308,

412·
Professio: Professio fidei: Obligatio
cius vi praecepti divini 490; vi
praecepti ecclesiastici ibid. — Pro­
fessio religiosa: Requisita ad va­
lorem 1228; temporaria praemit­
tenda perpetuae 1229; effectus
1231 ; convalidatio professionis ir­
ritae 1232; professio in periculo
mortis 1233.
Prohibitio librorum: Generalia 1113,
1114 ; potestas prohibendi libros
n 18; effectus prohibitionis 1119;
libri ipso iure prohibiti 1120; libri
decreto particulari prohibiti 1121;
exemptio a lege 1122; licentia utendi libris prohibitis 1123, 1124;
sanctiones poenales 1125.
Promissio: Notio 862; divisio 863; obligatio 864; cessatio 865.
Promissorium: Juramentum 686 sq.
Promulgatio: Notio, necessitas, modus
promulgandi leges 73, 6; promul­
gatio legis positivae divinae 90 ;
legis ecclesiasticae 91 ; legis civi­
lis 92.
De Propaganda Fide: Congregatio :
eius officium et iurisdictio 109.
Propagatio fidei: Quibus incumbat 510,
54b HI·
Propositio:
Propositiones
inferiori
quam haeresis nota improbatae
493·
Propositum: Notio et divisio 296; mo­
ralitas 297. — Propositum in sa­
cramento Poenitentiae: Notio II,
301; divisio 302; necessitas 303;
num sufficiat implicitum 304; pro­
prietates: firmum, efficax et quoad
mortalia universale 305 ; proposi­
tum quoad venialia 306.
Proprietas: Cfr. dominium.
Protectorates: Differt a colonisatione
764.
Providentia: Providentia vitae, victus
et status exigitur ad educationem
corporalem 713, 2.
Provincia religiosa: 1217.
Proxeneta: 902.
Prudentia: Quomodo differat a con­
scientia 217, coroll. II; notio 371;
obicctum 372; actus prudentiae
373 ; connexio eius cum reliquis

virt. mor. 374; eius partes 375;
vitia opposita 376.
Pruritus: In verendis III, 68
Psychastenia: Notio et influxus in li­
bertatem 55, II.
Psychopathiae: Notio 55, cfr. hysteria,
specimen asociale-sceleratum, a·
normalitales sexuales.
Psychosae: Endogenae 53; exogenae
54; influxus in libertatem 54, co­
roll.
Puber: Quis sit 120.
Pubertas: III, 4.
Publica honestas: Impedimentum di­
rimens matrimonium II, 799, 800.
Publicationes matrimoniales: Notio II,
683; exsistentia legis 684; obiectum legis 685-691 ; gravitas legis
dispensatio 693; causa excusans 694; quid, si exoriatur dubium de exsistentia impedimenti
695; matrimonium vagorum 695, 6;
obligatio fidelium, qui norint im­
pedimentum 696; confessarii 697.
Publicum: Impedimentum matrimonii
publicum II, 755.
Publicus: Cultus publicus 576; oratio
publica 583; peccator publicus, cfr.
peccator.
Pudicitia: 443, nota; III, 76.
Pudor: Notio III, 123; cultus pudoris
124.
Puella: Oppressa ad quid teneatur III,
43; se tangi permittens 81.
Puer: Eorum subicctio legi naturali
124; legi divinae positivae 126; le­
gi ecclesiasticae 126, coroll. II,
127; annua confessio 1105; com­
munio paschalis 1109; prima com­
munio II, 173; viaticum, ibid.;
confessio puerorum 446; quatenus
gravis peccati capaces sint ibid,
coroll. II, III, 64.
Puerperium: Notio IIT, 8; usus matri­
monii tempore puerperii 96.
Punctio: Punctio cordis 731 ; membra­
norum fetus 735, coroll. II.
Purificatorium: II, 258.
Purgatio vulgaris: Cfr. ordalia.
Pusillanimitas: Opponitur magnanimi­
tati 422.
Pyxis: Sit benedicta II, 132, 3; num
extra corporale relicta, consecrata
sit 161.

— 820 —

Q
Quadraginta Horarum: Supplicatio II,
Quasi-domicilium: Notio, divisio, ac­
quisitio, effectus, amissio 123.

R
Radix: Distinctionis specificae pecca­
torum 250; distinctionis numericae
peccatorum 250; distinctionis nu­
mericae 253 sqq.
Rapina: 1027.
Raptus: Ut impedimentum matrimonii:
Raptus proprie dictus II, 785; rap­
tus minus proprie dictus ibid. —
Ut peccatum: Notio III, 44; mo­
ralitas 45; poenae 46.
Reactiones psychogenae: 56.
Reatus: Culpae 266; poenae 267.
Rebaptizare: Quando licitum sit II, 33.
Rebellio: Illicita est 727, coroll. I; licet
tamen mediis parlamentaribus ad
propriam
rcmpublicam
tendere
ibid, coroll. II.
Receptor: 1003.
Recidivus: Habituatus non-recidivus :
Notio II, 450; absolutio 451. —
Habituatus recidivus: Notio 450;
absolutio 452-454.
Recitatio: Recitatio choralis officii di• vini 1198-1202.
Reconciliatio: Cum inimicis 544, V.
Redactores: Pravorum diariorum etc.
558Reductio: Clerici ad statum laicalem
1154-1156/ reductio onerum piis
fundationibus annexorum II, 236.
Regimen: Sponsalium II, 66; matri­
monii baptizatorum 718, 1 ; ma­
trimonii non baptizatorum 718, 2;
legislator civilis potest statuere im­
pedimenta matrimonii inter perso­
nas non baptizatas 718, coroll. I;
nequit alicui matrimonium simpli­
citer interdicere ibid, coroll. II;
neque aliquem matrimonii incapa­
cem reddere ibid, coroll. Ill; quid
de inspectione medica praescriben­
da ibid, coroll. IV.
Regula: Regularum observantia: Obli­
gatio 1256; interpretatio 1257; con­
sectaria pro Superioribus et elec­
toribus Superiorum 1258.

Regulares: Qui sint 1217.
Religio: Virtus: Pars potentials iu­
stitiae 384 ; notio 385 ; obiectum
386 ; actus religionis 387 ; peccata
opposita 388. — Societas religiosa:
Quatenus occasione ingressus in
religionem simonia committi pos­
sit 626, 4; notio 1215; divisio 1216.
— Vocatio ad religionem: Notio
1219; necessitas 1220; signa 1221;
obligatio vocationem sequendi 1222.
— Admissio in religionem ; vide
postulatus, novitialus, professio re­
ligiosa. — impedimentum diri­
mens matrimonium II, 784.
Religiosi: Congregatio negotiis religio­
sorum sodalium proposita: eius
officium 109.
Religiosus: Quatenus subiciatur legi­
bus ordinariis 132; non subicitur
legi civili, quae eius privilegiis
adversatur 134. — Religiosorum
dominium 782-784; qui veniant no­
mine religiosorum 1217. — Religio­
sorum officia 1234-1267; privilegia
1268. — lurisdictio in religiosos
exemptos II 372; in religiosas 373— Ordinatio religiosorum 602, 603.
— Apostata a religione punitur
897, V ; item religiosus fugitivus
900, V.
Reliquiae: Earum cultus, custodia, ex­
positio ct alienatio 631 ; qui falsas
reliquias conficit etc. excommuni­
cationem incurrit ibid.
Remedia: Remedia peccatorum : Fuga
occasionum 268; meditatio 269;
exercitium poenitentiae ct virtu­
tum 270; receptio sacramentorum
et oratio 271, 272. — Remedia poe­
nalia II, 892.
Remissio poenae: Actus remissionis
II, 861, I; potestas remittendi 861,
II ; modus remittendi 861, III. —
Remissio poenae debitae pro pec­
catis, cfr. poena.
Reordinatio: Defectus ordinationum
corrigendi II, 594'596.
Reparatio scandali: Obligatio et mo­
dus 553.
Repetitio: Confessionum II, 332-334;
cfr. confessio generalis.
Repraesentatio: Cfr. spectacula thea­
tralia.

--- 821 —
Rigorismus: Cfr. lufiortsnius.
Res amissa: Notio 197; rc’ amissae
Rituale Romanum: Eius obligatio II,
occupatio 798.
Res sacra: 617.
27Ritus: Congregatio sacrorum rituum:
Resalutare: Inimicum 529, II, 1, 544.
eius officia 109. — Ritus in minis­
Rescripta: Notio 203; divisio 204; im­
trations sacramentorum : obligatio
petratio rescripti 205; requisita ad
servandi ritum II, 27; unusquis­
valorem 206 ; tempus, quo rescrip­
que proprium ritum sequatur ibid.;
ta effectum habent 207; eorum in­
quo ritu proles baptizanda sit 79;
terpretatio 208 ; exsecutio 209 ; re­
deficiente altari proprii ritus, li­
vocatio 210. — Pro dispensatione
cet celebrare in altari alius ritus
matrimoniali II, 825.
catholici, non autem super Grae­
Reservatio peccatorum: Notio II, 379;
corum antimensiis 250.
finis 380; divisio 381; potestas
S. Romana Rota: Eius officium 109.
reservandi 382 ; usus potestatis 383 ;
Roasrium: Cfr. corona.
requisita, ut peccatum sit reserva­
Rubricae: In ministratione sacramen­
tum 384 ; cessatio reservationis pec­
torum servandae sunt II, 27; in
cati 386; absolutio a peccato re­
Missa: obiectum praecepti 270;
servato 387.
gravitas praecepti 271 ; causa ex­
Residentia: Parochi 1208.
cusans 272.
Resistentia: Quatenus sit obligatio
Rudes: Confessio rudium II, 447.
positive resistendi passionibus 43;
Rusticitas: Opponitur modestiae mo­
quatenus puella oppressa teneatur
rum 462.
positive resistere III, 43.
Res sacrae: Quae sint 617.
Restitutio: Notio 979; obligatio 980;
S
tituli 981 ; subiectum et obiectum
Sabbatum Sanctum: Dispensatio com­
vide possessor, damnifi­
munionis II, 165; celebratio Missae
cator, impeditio boni alieni, coope
rator; mensura et ordo restituen­
Sacerdos: Eius obligatio identidem
di 1006, 1007; cui restituendum: in
celebrandi ratione ordinis suscepti
genere 1010; in dubio 1011 ; casu
II, 210.
quo omnibus satisfieri nequit 1012;
Sacra: Persona sacra 613; locus sacer
tempus restitutionis 1014; locus
615; II, 244, 245; res sacra 617.
1015; modus 1016; causae exstin­
Sacramentalia: Notio II, 46; institu­
guentes 1017-1020 et suspendentes
tio 47; effectus 48; ministratio
obligationem 1021, 1022. — Resti­
seu usus 49; quatenus remittant
tutio ob damnificationem in bonis
venialia 284, 5.
fortunae 1034 Î ob laesionem bo­
norum corporis 1035-1037; ob lae­ Sacramentum: Notio II, 1; exsistentia
sacramentorum 2; essentia 3; di­
sionem bonorum animi 1038, 1039;
visio 4; efficacia 5; effectus 6-9;
ob laesionem bonorum castitatis
informitas 10; reviviscentia 11;
1040-1045; ob laesionem famae,
ministratio 12-37; susceptio 38-45.
honoris, secreti et veritatis 1045.
Cfr. singula saoramenta.
Restrictio mentalis: loramentum cum
restrictione mentali 685, 1. — No­ Sacrificium: Actus religionis 387; no­
tio II, 194; divisio 195; sacrificia
tio, divisio et moralitas 1065.
Veteris Testamenti 196; sacrifi­
Retractatio: Quatenus ab obligatione
cium Christi in cruce 197; sacrifi­
restituendi
excuset
retractatio
cium eucharisticum ; cfr. Missae
mandati 999, III; consilii ιοοο, III.
sacrificium.
— Retractatio detractationis 1073.
Sacrilegium: Notio 610; species eius
Reus: Obligationes et iura 1142-1145.
infimae 611 ; moralitas 612; quibus
Revalidatio: Cfr. convalidatio.
actibus committantur sacrilegium
Revelatio: Secreti, cfr. secretum.
personale 614; locale 616; reale
Reviviscentia: Sacramentorum II, 11;
618; poenae 619.
meritorum 286.

— 822 --Schizophrenia: Notio 54; influxus in
Sacrilegium carnale: Notio III, 39!
libertatem 54, coroll.
divisio 40; moralitas 41 ; personale
Schola acatholica: Diverso modo po­
41; locale ibid.; reale ibid.
test esse noxia 714, I ; improbanda,
Sadismus: 55.
etiam schola neutralis ibidj II;
Saevitia: Causa separationis coniugutn
quatenus peccent parentes, qui fi­
II, 841.
lios ad scholam acatholicam mit­
Salarium: Cfr. tnerces.
tant ibid. Ill; nec toleranda scho­
Salutatio: Inimici 529, II, 1 ; 544.
la, in qua magistri non sunt catho­
Salvatorismus: 601, coroll. IV.
lici ibid.; officium confessarii erga
Sanatio in radice: II, 833.
parentes ibid, coroll. I ; an liceat
Sancti: Eorum cultus 629.
munus magistri aut inspectoris ob­
Sanctificatio: Dierum festivorum sanc­
ire in schola acatholica ibid, co­
tificatio est praeceptum naturale,
roll. II.
quatenus aliquod tempus deputan­
Scientia: Moralis et casuistica quomo­
dum sit ad cultum divinum ; deter­
do differant a conscientia 217, co­
minatio tam temporis quam modi
roll. II. — l>ebila in confessario
est iuris ecclesiastici 701.
II, 389; pro ordinibus 615; pro
Sanctitas: Requisita in clericis 1157.
matrimonio 698.
Sartor: Aliquando opus servile ei per­
Scribere: Licet diebus festis dc prae­
mittitur dic festo 707, i ; quid li­
cepto 705, 5.
ceat sartori, qui pro cliente pan­
Scripta prava: Cooperatio ad ea 558;
nos emat 902, coroll. IV.
quatenus occasio sint peccandi II,
Satisfactio: Notio II, 345; efficacia
472.
346; potestas imponendi satisfac­
Scrupulus: Notio 240; signa conscien­
tionem 347 ; quanta imponenda sit
tiae scrupulosae, causae, damna,
348; qualis imponenda sit 349;
remedia scrupulorum ibid. ; liceicausae excusantes ab imponenda
tas et obligatio agendi contra
satisfactione per se debita 350;
scrupulos ibid. ; confessarius scru­
tempus implendi
satisfactionem
pulosi ibid.
351 ;
commutatio
satisfactionis
Scrutinium: Ante ordines II, 649.
352-354; obligatio acceptandi satis­
Sculptores: Quoad scandalum 551, 5;
factionem : persona obligata 356,
au diebus festis sculpere liceat
i ; gravitas obligationis 356. 2 ;
705, 5 ; quid de usu sculptorum et
tempus eam implendi, 356, 3; mo­
pictorum assumendi pro exemplari
dus eam implendi 356, 4; cessatio
personas nudas III, 80, III.
obligationis 356, 5; quid, si con­
Scurrilitas: Opponitur eutrapcliae 465.
fessarius
omisit
satisfactionem
Secretum: Notio 1087; divisio 1088;
imponere ibid.
obligatio 1089; exploratio 1090;
Scandalum: Notio 546; divisio 547;
usus 1091. Cfr. sigillum sacratneumoralitas 548 ; causae excusantes
tale.
a scandalo 549 ; resolutiones 550Sectae vetitae: 509, I ; quatenus pec­
552; reparatio scandali 553.
cet, qui cis nomen det ibid.
Scapulare: Notio II, 544; diversa sca­
Sectio caesarea: Notio II, 94; mora­
pularia 545 ; conditiones, ut quis
litas 95 ; a quo peragenda sit 96 ;
privilegio scapularium fruatur 546;
modus eam peragendi 97.
numismata metallica scapularibus
Secundae nuptiae: Casta viduitas se­
sufficienda 547; privilegium sabbacundis nuptiis praeferenda II, 717;
tinum 548.
quatenus secundae nuptiae bene­
Schedula: Dcnegatio schedulae in con­
dici possint 744.
fessione II, 438, quaer. 5.
Schisma: Notio et moralitas 570.
Secundinae: Valeatne Baptismus in se­
cundinis II, 54.
Schismatici: Poenae in schismaticos
502 et II, 895; absolutio a poenis
Seductor: Inquisitio in nomen seduc503 et II, 895. Cfr. haeretici.

Semen: Notio HI, 2; expulsio 43, 111,
112.
Semi-deliberatus: Actus semi-deliberatus 26; non inducit obligatio­
nem restitutionis 995.
Semifatui: Quoad susceptionem sacra­
mentorum II, 45; communio 174;
confessio 447, II.
Seminatio: Uxoris ante et post copu­
lam III, 129.
Senex: Exemptus a lege ieiunii 1100;
quatenus Extrema Unctione muni­
ri possit II, 582, coroll. II.
Sententia: Iudicialis quomodo differat
a lege 76.
Separatio coniugum: Cfr. divortium.
Sepultura: Quid importet sepultura
ecclesiastica II, 872, 3; quinam ea
donandi, quinam privandi sint 890,
V ; poenis obnoxii sunt, qui cogunt
tradere sepulturae ecclesiasticae
exclusos ab ea 898, II ; item sponte
cis dantes ecclesiasticam sepultu­
ram 899, III.
Sequestrum: Contractus 880;
Sermones inhonesti: III, 83; audien­
tes ibid.
Servilia: Opera servilia 705; prohiben­
tur festis de praecepto ibid.
Servitium: Contractus aliquorum ser­
vitiorum praestandorum 919.
Servitium militare: Iustitia legis 1059;
obligatio legis 1060; ascripti ad or­
dinarium servitium militare ab or­
dine suscipiendo impediuntur, do­
nec illud expleverint II, 641.
Servitus: Personalis: Quatenus licita
sit 766, V. — Realis 772-774.
Servus: Impeditur ab ordine suscipien­
do II, 641.
Sexualis: Cfr. anormalitates sexuales.
Sigillum sacramentale: Notio II, 428;
exsistentia obligationis 429; fons
proximus obligationis 430; qua­
litas obligationis 431 ; gravitas
obligationis 432 ,· cessatio obli­
gationis 433 ; qui noverit aliquid
notitia sacramcntali ct cxtra-sacramcntali, licite utitur extra-saoramcntali 434; quid, si interrogeris
de rc sigillo clausa ibid. ; obiectum
sigilli 435; subiectum sigilli 436;
corollaria 437'439: poenae statutae
in transgressores 440, 894.

Signa: Caritatis communia, ct respec­
tive communia 530, II ; quatenus
exhibenda sint ibid
Signatura Apostolica: Eius officium
109
Signum: Signa ordinaria dispositionis
II, 399, 451 ; extraordinaria 400.
Simonia: Notio 620; divisio 621; mo­
ralitas 622; casus varii immunes a
simonia 623; simoniae iuris divini
624; iuris ecclesiastici 625; casus
dubii 626; effectus simoniae 627;
poenae statutae 628; II,
Simulatio: Opponitur veritati 403
Simulatio sacramenti: Notio II, 17;
moralitas 18.
Sinceritas: Quid, si confessarius du­
bitet de sinceritate poenitentis II,
407, quaer.
Sobrietas: Notio 438; obiectum 439;
vitia opp. 440.
Socialis: Iustitia socialis 756. Obliga­
tio aliquarum legum socialium
1061.
Socialismus: Quatenus peccet, qui pro­
fiteatur socialismum 495, 509.
Societas: Contractus societatis 928-931
Cfr. associa lio.
Socius: Recitatio divini officii cum
socio 1203.
Sodomia: Causa separationis coniu­
gum II, 840; notio III, 51; mora­
litas 52; poenae 53; improprie
dicta 56, no.
Solidum: Obligatio restitutionis in so­
lidum 1006.
Sollemnitas: Sollemnitatis festi trans­
latio 701, II, 3. — Sollemnitas vo­
torum 1218.
Sollicitatio: Documenta huc spectantia
416, cfr. denuntiatio.
Somnambulismus: 601, coroll. III.
Somnium: Quatenus peccet qui fidem
adhibeat somnio 600, coroll. IV.
Sollemnitas votorum: 1218.
Sortes: Sortium usus 60.
Sortitio: Contractus sortitionis 952,
953·
Spadones: III, 13.
Specificatio: Titulus dominii 802
Species consecratae: Earum asservatio II, 130-132; sint recentes ct
frequenter renoventur 132, 5; quid,
si numerus non sufficiat 169; si

— 824 —
ceciderit 274 ; si post ablutionem
fragmenta vel integra Hostia reperiatur, ibid. ; si evomatur ibid. ;
poenae in abutentes 894.
Specimen: Asociale — sceleratum 55.
Spes: Notio 359; obiectum 360; sub­
iectum 361; proprietates 362; ac­
tus spei necessarius necessitate
medii 512; et praecepti 513; quan­
do obliget 513; peccata contra
spem, cfr. desperatio, praesumptio.
Spectacula theatralia: Cooperatio ad
ea 559! quatenus sint occasio pec­
candi II, 471.
Spiritismus: Notio 604; moralitas 605;
quatenus differat ab occultismo
coroll. III.
Sponsalia: Notio II, 659; inita ab cis,
qui impedimento tenentur
! di­
visio 661 ; convenientia 662 ; regi­
men 663; forma: expositio formae
; necessitas 667; subiccti
formae 668; formulae 669; effec­
tus 670; sponsalia conditionata
671; sponsalium accidentalia 672;
cfr. poena, modus, arrha, iuramentum; dissolutio sponsalium:
per consensum mutuum
673;
ob defectum notabilem 674; ob disparitatem conditionis 675; ob dis­
sensum parentum 676; ob violatio­
nem fidei 677 ; ob electionem sta­
tus perfectioris 678; ob impedi­
mentum superveniens 679; ob ti­
morem matrimonii infaujSti 680;
per dispensationem 681.
Sponsio: Contractus 950. 951.
Spontaneum: 18.
Spurius: Quis sit II, 727; cfr. legitimatio.
Statuae: Obscocnae 551, 5.
Status fortunae: Quatenus exprimen­
dus sit in petitione dispensationis
matrimonialis II, 820.
Status gratiae: In ministratione sacra­
mentorum et aliarum functionum
sacrarum II, 26; in susceptione
sacramentorum 43; in confirma­
tione 125; in communione 179; in
Missa offerenda 242.
Status religiosus: Notio 1211; finis
1212; institutio 1213; excellentia
1214.
Status vitae: Quatenus filii teneantur

parentibus obedire in electione
status vitae 711.
Sterilisatio : Cfr. vasectomia.
Sterilitas: Notio II, 771 ; matrimonium
nec dirimit nec impedit 773.
Stipendium: Notio et origo II, 215;
divisio 216; liceitas 217; iustum
stipendium 218; acceptatio stipen­
diorum 219; obligatio ex stipendio
acceptato oriunda : celebratio et
applicatio Missae 221 ; circumstan­
tiae debitae 222; tempus debitum
223 ; cessatio obligationis 224 ; dis­
tributio et transmissio Missarum
225, 226; stipendiorum 227, 228;
abusus vitandi 229; cautelae legis:
invigilatio 230 ; annotatio Missa­
rum 231 ; poenae 232. Cfr. funda­
tiones piae.
Stola: In Missa adhibenda II, 266.
Stomachus: Lotio stomachi ante com­
munionem num obstet ieiunio na­
turali II, 188, 4.
Studia clericorum: 1160; II, 615.
Studio sit as: Notio 457; obiectum 458;
vitia opposita 459.
Stuprum: Restitutio ob stuprum 1040,
1041; notio III, 42; moralitas 43;
puella vi oppressa ad quid tenea­
tur 43 ; an possit semen expellere
ibid.
Stylus Curiae: II, 815.
Suadere: Quatenus liceat suadere mi­
nus malum 552.
Subdelegatio: lurisdictionis 98. Cfr.
iurisdictio.
Subdiaconatus: Notio ct institutio II,
588 ; non videtur esse sacramen­
tum 589; materia et forma 591.
Subdiaconus: Cfr. sub dia coii a tus.
Subditus: Adactus ad laborandum die
dominica 707, I.
Subiectio: Quatenus requiratur subiectio declarationibus S. Pont, vel
Congr. R. 493, 2, b.
Subreptio: Iu petenda gratia 206; in
petenda dispensatione matrimonia­
li II, 823.
Substitutio: In testamento 822.
Successio: Hereditaria: generalia 812817; testamentaria 818-832; legalis
seu ab intestato 825.
Succursus: Quae requirantur, ut sit
obligatio proximo succurrendi 530,

— 825 —
Surdo-mutus: Quatenus teneatur scrip­
IV; qualis sit obligatio in proximi
to confiteri II, 326; quoad indul­
necessitate extrema, gravi et com­
gentias lucrandas 498, d.
muni 533.
Susceptio sacramentorum: Persona
Suffragia: Officia electorum 728; de­
suscipiens II, 38; modus susci­
putatorum 729.
piendi 38; requisita ad susceptio­
Suicidium: Suicidium directum 523;
nem validam 39-41 ; requisita ad
omissio conservationis sui 524;
susceptionem licitam 42-44 ; ante
suicidium indirectum 525 ; poenae
matrimonium 699.
527;
Susceptor: Obligationes eius 721.
Superbia: Notio 300; divisio 301;
Suspectus de haeresi: Qui sint 502 et
moralitas 302 ; filiae superbiae
II, 895, II; poenae 502 et II, 895,
303; remedia 304: opponitur hu­
II ; absolutio a poenis 503.
militati 456.
Suspensio: Notio II, 884; divisio 885;
Superflua: Bona superflua: Notio 530;
effectus 886; violatio eius 887;
qualis sit obligatio succurrendi
suspensio ex informata conscien­
proximo e bonis superfluis 533,
tia 888; suspensiones, quae sunt
534, 763·
censurae seu poenae medicinales
Superiores: Religiosorum : Gaudent
900; suspensiones, quae sunt poe­
potestate dominativa 96; possunt
nae vindicativae 901.
imponere praecepta 108; praesu­
Susurratio: Notio 1078; moralitas 1079.
muntur praecipere e motivo obeSutores: Cfr. sartor.
dientiae 148; gaudent potestate
Symbolum: Apostolorum: Quatenus
irritandi vota 662, 4 ; et iuramenta
credi et sciri debeat 489.
690, 4 ; eadem suspendendi 667, 5.
Synderesis:
Quomodo differat a
— Superiores religionis clericalis
conscientia 217, coroll. II.
exemptae praeterea gaudent po­
Synesis: Pars potentialis prudentiae
testate jurisdictionis etiam pro
375, 2; notio ibid.
foro externo 108; potestate dis­
Synodus: In synodo dioecesana unicus
pensandi a legibus ecclesiasticis
legislator est Episcopus 107.
183 ; a votis 671 ; a juramentis 690,
Syphilis: Quatenus copulam illicitam
4 ; quaenam in electione Superio­
reddat III, 98.
rum attendenda sint 1258; habent
Systema morale: Notio systematis 223;
iurisdictioncm ordinariam in foro
status quaestionis 224; diversa
sacramentali II, 372; eamque de­
systemata 225; probatio veri syste­
legare possunt ibid.
matis, i. e. aequiprobabilismi et
Superior maior: Superior maior reli­
refutatio obicctionum 226-233; Co­
gionis clericalis exemptae venit
dex iur. can. et systema morale
nomine ordinarii 183, nota; qui­
234; effata systemati morali anne­
nam veniant nomine superiorum
xa 235; quaestio de systemate mo­
maiorum 1217.
rali valde practica 236; usus sys­
Superiorissa: Potest vota subditarum
tematis quoad nosmetipsos, poeniirritare 662, 4; ct suspendere 667;
tentes ct directionem publicam
item iuramenta 690, 4.
Superstitio: Notio 590; species eius:
237.
cultus vitiosus Dei 591 ; cultus vi­
T
tiosus creaturae 592-605; cfr. ido­
lolatria, observantia, hypnotismus,
Tabacum: Usus ante communionem
spiritismus.
II, 189.
Suppletio iurisdictionis: Notio 102;
Tabernaculum: II, 132.
quando suppleatur 103; quando li­
Tabulae rotantes: 601, V.
ceat uti iurisdictionc suppleta
Tactus: Vasorum et linteaminum sa­
104. Cfr. II, 388.
crorum II, 265.
Supplica: Cfr. impedimentum matri­
Tactus impudici: III, 81; puella se
monii
tangi permittens ibid.
Surdaster: Eius confessio II, 326.

— 826 —
Taxa: Pro dispensatione matrimoniali
II, 820.
Telephonium: Absolutio per tclcphonium data II, 343, coroll. II.
Temerarium:
ludicium temerarium
1076, 1077·
Temperamentum: Notio et divisio 48.
Temperantia: Notio 432; obiectum
433; vitia opposita 434; partes sub­
jectivae, cfr. abstinentia, sobrietas,
castitas; partes intégrales, cfr. ho­
nestas, verecundia ; partes poten­
tiates, cfr. mansuetudo, clementia,
modestia.
Templa: Quatenus liceat templa acatholicorum aedificare 557, 3.
Tempus: Quodnam passim sequi li­
ceat 167, IV ; in celebratione fe­
storum 701, III ; tempus fecunda­
tion: minus aptum III, 119.
Tentatio Dei: Notio 607; divisio 608;
moralitas 609.
Testamentum: Notio 818; divisio 819;
facultas testandi 820; ex testa­
mento acquirendi 821 ; forma 822 ;
testamentum ad causas pias 826.
Testiculi: III, 2.
Testimonia: Afferenda pro novitiatu
1224; ab ordinandis II, 650.
Testis: Eius obligationes 1146, 1147.
Theatrum: Cfr. spectacula theatralia.
Theologia moralis: Notio, introd. I :
fontes ibid. II; historia III; me­
thodus IV ; divisio V.
Theologia: Cfr. virtutes theologicae.
Theosophia: Illicitum est nomen dare
societatibus theosophicis 509.
Thesaurus: Notio, 795 ; occupatio, 796.
Thomas S.: Eius auctoritas 215; phi­
losophia et theologia tradantur ad
mentem S. Thomae 724, 3.
Timor: Passio 35.
Titulus: Pro praescriptione 808, III;
tituli restituendi 981. — Titulus
canonicus pro ordinibus II, 618.
Tolerati: Quid sint excommunicari
tolerati II, 871; quatenus divinis
officiis assistere possint 872, 1 ;
quid faciendum, si assistant ibid.
Tonsura: 1164.
Toties-quoties:
Indulgentiae totiesquoties II, S^2·
Traditio: Rei venditae 894
Transactio: Contractus 957

Transitus: Dc religione ad religionem
1216.
Transsubstantiatio : Notio II, 127.
Tussis: Quoad communionem reci­
piendam II, 176.
Tribunalia: Quae sint, et quae eorum
officia 109.
Tributa: Notio 1051 ; divisio 1052; re­
quisita ad iustitiam legis tributa­
riae 1053; obligatio 1054; lex du­
bie iusta 1055. — Tributum succes­
sionis 1056-1058.
Trinitas SS.: An fides explicita in SS.
Trinitatem sit necessaria necessita­
te medii ad iustificationem 488 III.
Trinus contractus: Notio 931.
Tristitia: Passio 35.
« Trust »: 903.
Turpiloquium: Cfr. sermones inhone­
sti.
Tutior pars: Tn quibus dubiis tutior
pars sequenda sit 224.
Tutiorismus: Absolutus et mitigatus
225.
Tutor: Possitne irritare vota 662.
Typographi: Eorum cooperatio 558.
Tyrannus: Num liceat tyrannum depo­
nere 727, quaer. 2 ; occidere 741,
coroll. II.

U
Ultimus: Cfr. finis.
Unctio: In Confirmatione II, 568, 569;
in Extrema Unctione 568-570.
Unilateralis:
Contractus unilateralis
829.
Unio: Materiae et formae in sacra­
mentis II 22.
Unitas marimonii: II, 719.
Usura: Notio 887; obligatio ct poenae
usurariorum 889.
Usurpatio: Usurpatio ordinum non
receptorum punitur II, 895, (V ;
item usurpatio bonorum ecclesiasti­
corum 895, XI ; 896, VII.
Usurpator: An liceat usurpatorem ci­
cere 727, qu. i.
Usus: Ut ius 771.
Ususfructus: Notio, 767; acquisitio,
768; iura ct onera ususfructuarii,
769; cessatio, 770.
Usus matrimonii: Coniugibus licita IIT,

86-106; illicita 107-HQI suadenda
120, 121.
Uterus: An matrimonii capax sit mu­
lier, quae careat utero II, 774» 9»
notio III, 3.
Uxor: Officia uxoris erga maritum
717; dominium 779; quatenus pos­
sit disponere dc bonis communibus
779, I, coroll. II; de lionis propriis
viri 779, II, coroll. III.
Uxoricidium: Cfr. coniugicidiuni.

V

Venatio: An opus servile 705, 5ί Quae
clericis prohibeatur 1174.
Venditio: Rerum peccato inservientium
558. 4. 565; rei alienae 894; rei
iam venditae 894; vendere quid
pro quo vel mercem cum viliore
mixtam 898. Cfr. emptio-venditio
Veniale: Exsistentia venialium 284;
natura 285; divisio 286; conditio­
nes 287; effectus 288; quando per
x mortale fiat veniale 289; venialia
multiplicata 290-292. — Quaenam
remittant venialia et quomodo II,

Vacatio: Vacatio legis 147, nota 2.
Verberatio: Innocentis 740, IV, V ;
Vagina: Mulier, quae caret vagina vel
malefactoris: quibus licita sit 742.
eam in introitu occlusam habet, in­
Verecundia: Pars integralis temperan­
capax est matrimonii 774, 6; quid
tiae 445.
de muliere, quae habet vaginam
Veritas: Pars potentialis iustitiae 384;
sivxi prope uterum occlusam ibid. ;
notio 401 ; obiectum 402 ; vitia op­
sive arctam 774, 7; notio III, 3.
posita 403. — Laesio veritatis in
Vaginismus: Mulier, quae laborat va­
confessione II, 323, 324.
ginismo, incapax est matrimonii
Versiones S. Scripturae: 1115, 8.
Π 774. 8.
Vestitus: Vestitus feminarum 551, 10.
Vagus: Quis sit 121 ; cius parochus vel
Vestes sacrae: Sacrilegium quod com­
ordinarius 123 ; tenetur legibus
mittitur eas ad usum profanum
territorii, in quo versatur 131 ; item
adhibendo 618.
praescriptis personalibus ibid. —
Vetitum Ecclesiae: Ecclesia potest ve­
Matrimonium vagorum II, 695, 6.
tare quaedam matrimonia II, 756
— Quatenus poenis obnoxius sit
Vexatio: Causa separationis coniugum
857·
II. 841.
Valetudo: Qualis valetudinis afflictio
Via crucis: Notio II, 514; potestas
requiratur, ut Extrema Unctio re­
erigendi eam 515; loca erectioni
cipi possit II, 581, 3.
apta 516; documenta requisita 517;
Vana gloria: Notio et moralitas 303.
materia erectionis 518; forma
Vana observantia: Notio 601 ; applica­
erectionis 519; invalidatio erectio­
tiones ibid.
nis 520; convalidatio erectionis
Vasa sacra: Sacrilegium reale, quod
521; indulgentiae annexae 522; ac­
committitur ea ad usum profanum
quisitio indulgentiarium 523.
adhibendo 618; quae in Missa
Viaticum: Notio II, 164, 3; obligatio
praescribantur II, 255; tactus va­
158; cui reservetur dispensatio
sorum sacrorum 265.
viatici 164, 3; tempus 166; locus
Vasectomia: Notio 526, nota; quate­
168; pueri 173; amentes 174; qui
nus licita sit 526, coroll. II; num
tantum artificialiter communionem
auctoritas eam imponere possit
suscipere possunt 178; in dubio,
740, 742; num vascctomiam passus
num moribundus speciem dcglutisit impotens ad matrimonium ine­
re possit 178, nota; a non iciuno
undum II, 774, 5; quinam actus
suscipi potest 191.
vascctomiam passo liciti sint III,
Vicarius At1 stolicus: Potest ferre le­
92.
ges particulares 107; venit nomine
Vastatio: Regionis hostilis 751, V.
Ordinarii loci 183, nota.
Vectigalia: Cfr. tributa.
Vicarius Capitularis: Venit nomine Or­
Velocipede: Usus eius in delatione
dinarii 183, nota.
communionis II, 170.

— 828
Vicarius cooperator: Eius officia et
iura 1210.
Vigilantia: Officium parentum 713, 3.
Vincibilis: Ignorantia 31, 32.
Vinculum:
Impedimentum dirimens
matrimonium II, 776-779.
Vindicatio: Pars potentialis iustitiae
384; notio 407; obiectum 408; vi­
tia opposita 409.
Vinum: Materia SS. Eucharistiae II,
143; quale requiratur ad valorem
ibid. ; ad liceitatem 144.
Violatio: Ecclesiae: II, 247, 2; excom­
municationis 873; interdicti 882;
suspensionis 887.
Violentia physica: Notio 27; divisio
28; influxus in voluntarium libe­
rum 29.
Virginitas: Notio III, 16; moralitas,
excellentia 19; praemium 20; amissio 2i ; recuperatio 22.
Virgo: Oppressa ad quid teneatur III,
43; se tangi permittens 81.
Virtualis: Cfr. intentio.
Virtualiter: Actus virtutum elici pos­
sunt formaliter et virtualiter 486.
Virtus: Notio 334; obiectum 335; di­
visio 336; distinctio specifica 337;
subiectum mhaesionis 338 ; origo
virtutum naturalium 339; supernaturalium 340; augmentum 341;
diminutio 342; destructio 343; per­
manentia virtutum in beatis 344;
in damnatis 345 ; in animis pur­
gandis 346; esse in medio virtutum
347; mutua connexio virtutum 348;
inaequalitas virtutum 349; habitu­
do inter virtutes naturales et supernatu rales 350, 351; cfr. virtutes
theologicae, virtutes morales, vir­
tutes cardinales.
Virtutes cardinales: Notio 369, 2; nu­
merus ibid, cfr, prudentia, iustitia,
temperantia, fortitudo.
Virtutes morales: Notio 367; exsi­
stentia 368; numerus 369; subiec­
tum inhaesionis 370.
Virtutes theologicae: Notio 352; nu­
merus 353, cfr. fides, spes, caritas.
Vis: Cfr. violentia physica.
Vita communis: Notio 1246-1248.
Vitandi: Quid et qui sint excommuni­

cari vitandi II, 871 ; quatenus pos­
sint divinis officiis assistere 872,
I ; quid faciendum, si assistant
ibid. ; quatenus fideles communio­
nem in profanis cum vitando vi­
tare debeant 872, 9.
Vitium: In venditione manifestandum
898.
Vocatio: /id religionem: notio 1219;
necessitas 1220; signa 1221; obli­
gatio eam sequendi 1222. — ad or­
dines II, 609.
Volitum: 18.
Voluntarium: Notio i8; divisio 19.
Vomitus: An sit grave peccatum, ede­
re vel bibere usque ad vomitum
319, coroll. I.
Votiva: Circumstantia Missae votivae
quatenus servari debeat II, 222.
Votum: Actus religionis 387; notio
639 ; divisio 640 ; moralitas 641 ;
requisita ad votum : a parte vo­
ventis 642; a parte rei promissae
643. — Obligatio voti : Obligatio­
nis exsistentia 644 ; subiectum 645 ;
obiectum 646 ; qualitas obligationis
647 ; quantitas cius 648 ; impletio
obligationis quoad tempus et mo­
dum 649; obligatio voti sub con­
ditione suspensiva ; voti poenalis;
voti de facto alieno 650. — Cessa­
tio voti : Lapsus temporis 652 ; mu­
tatio substantialis materiae 653;
defectus conditionis 654 et causae
finalis 655; irritatio 656-662; sus­
pensio 663-667 ; dispensatio 668672; commutatio 673-677. — Vota
reservata: Notio 678; vota privata
et publica S. Sedi reservata 679;
conditiones reservationis 680 ; ces­
satio voti reservati 681.
Votum castitatis: Quatenus obstet usui matrimonii III, 91 > cessatio
obstaculi ibid.
Votum simplex: Quaenam vota sim­
plicia impediant matrimonium II,
759; quid, si quis cum tali impe­
dimento matrimonium contraxerit
ibid.
Votum sollemne: 1218.
Vulva: III, 3.

— 829 —

ADDENDA.
Tom. I p. 330, η. 49
* > linea *
4 : lta legatur’· Positiva est, quando non
baptizatus novit, Deum locutum esse, et nihilo minus denegat vel dubitat
de eo, quod Deus manifestavit; privativa est, quando non baptizatus. qui
dubitat etc.

Tom. 1. p. 664, scholion : Loco debitoribus, legatur creditoribus.
Tom. I.
S. Sede in
— puta ad
cessationis

p. 733, n. 1093, ^nea 23: ^ta legatur: pariter persistit, si a
aliqua regione vel dioecesi habitualis dispensatio concessa est
quinquennium — die festo non suppresso; quia fundamentum
corruit.

Tom. II. p. 416: Loco Articulus III, legatur Sectio VII.
Tom. II. p. 417: Loco Sectio VII legatur Sectio VIII.

Tom. II, p. 498: Loco et forma sponsalium, legatur convenientia et
regitnin e sponsaliu >n.
Tom II, p. 543: Loco can. 132, § 5, legatur can. 732, § j; et loco
can. 732, § 2 ct 3, legantur can. 752, § 3 et 754, § 3.

- 831 -

Index synopticus

LIBER III.
De adminiculis vitae christianae seu de sacramentis..................
i
Tract. I. De sacramentis in genere...............................................
i
Dissert. I. De sacramentis in se spectatis............................
I
Pars I. De notione summaria, exsistentia, essentia et divi­
sione sacramentorum..........................
i
Pars II. De efficacia seu vi productiva sacramentorum .
4
Pars III. De effectibus sacramentorum.......................
5
Sect. I. De gratia........................................................
5
Sect. II. De charactere...............................................
6
Schol. De informitate et reviviscentia sacra­
mentorum ..................................
7
Dissert. II. De ministratione sacramentorum.......................
9
Pars I. De persona ministrante.....................................
9
Pars II. De modo ministrandi..........................................
9
Sect. I. De requisitis ad ministrationem validam. . .
9
Cap. I. De intentione.................................................... 10
Schol. De ministratione simulata sacramenti . 13
Cap. II. De aliis requisitis........................................... 15
Sect. II. De requisitis ad ministrationem licitam . . 18
Schol. I. De ministratione sacramenti dubie
validi
................................... 25
Schol. II. De iteratione sacramenti dubie vel
dubie valide collati.......... 26
Sect. III. Deobligatione ministrandi................................ 27
Dissert.III. De susceptione sacramentorum.............................. 29
Pars. I. De persona suscipiente
........................................... 29
Pars II. De modo suscipiendi sacramentum........................ 29
Sect. I. De requisitis ad susceptionem validam ... 30
Sect. II. De requisitis ad susceptionem licitam ... 34
App. De sacramcntalibus ... 37
Tract. II. De Baptismo.......................................................................4°
Dissert. I. De Baptismo in se spectato.....................................|O
Pars I. De exsistentia sacramenti Baptismi........................ 4°
Pars II. De essentia sacramenti Baptismi.............................41
Sect. I. De materia remota...........................................41
Sect. II. De materia proxima............................................ 43
Sect. III. De forma........................................................ 45
Pars III. De effectibus Baptismi............................................ 49
Pars IV. De necessitate Baptismi............................................ 5°

Sect. I. De necessitate medii..............................
50
Schol. I. De baptismo flaminis
. . .
50
Schol. II. De baptismo sanguinis . . .
Si
Sect. II. De necessitate praecepti....................
52
Dissert. II. De ministratione Baptismi.........................
53
Pars I. De persona ministrante..............................
53
Pars II. De modo ministrandi baptismum ....
55
Sect. I. De ritibus et caeremoniis baptismi . .
56
Sect. II. De patrinis.............................................
58
Sect. III. De tempore et loco baptismi conferendi
61
Sect. IV. De annotatione et probatione collati baptism
62
Dissert. III. De susceptione baptismi...................................
63
Pars I. De persona suscipiente...................................
63
Sect. I. De infantibus
.......
63
Sect. II. De fetibus abortivis....................
64
Sect. III. De fetibus nondum editis . .
65
Schol. De sectione caesarea aliisque nc sioni
bus............................67
Sect. IV. De monstris
70
Sect. V. De infantibus acatholicorum
71
Sect. VI. De adultis........................................
72
Sect. VII. De amentibus et furiosis ....
74
Schol. De dubie baptizatis
....
74
Pars II. De modo suscipiendi baptismum . . .
76
Tract. III. De confirmatione.............................................
78
Dissert. I. De confirmatione in se spectata ....
78
Pars I. De exsistentia sacramenti confirmationis
78
Pars II. De essentia confirmationis....................
Sect. I. De materia........................................
78
Sect. II. De forma........................................
80
80
Pars III. De effectibus confirmationis ....
81
Pars IV. De necessitate confirmationis ....
Dissert. II. De ministratione confirmationis . . .
83
86
Dissert. III. De susceptione confirmationis . . .
88
Tract. IV. De SS. Eucharistia........................................
88
Dissert. I. De reali Christi praesentia in Eucharistia .
Schol. I. De custodia S. Eucharistiae
91
Schol. II. De cultu S. Eucharistiae .
94
Dissert. II. De SS. Eucharistia, prout sacramentum es
Pars I. De SS. Sacramento in se spectato . .
Sect. I. De exsistentia sacramenti Eucharistiae
Sect. IL De essentia sacramenti Eucharistiae .
97
Cap. I. De materia remota....................
Art. I. De materia panis ....
98
IOI
Art. II. De materia vini ....
Schol. De defectu materiae validae vel certo
validae in Missa deprehenso
104
Cap. II- De forma.............................................
IO5
107
Sect. HI. De effectibus sacramenti Eucharistiae .

IM··

I

— 833 —

Sect. IV. De necessitate sacramenti Eucharistiae . . 109
Cap. I- De necessitate medii................................... 109
Cap. II. De necessitate praecepti divini.................... no
Pars IL De ministratione SS. Sacramenti......................... 112
Sect. I- De confectione SS. Sacramenti.................... 112
Sect. Π- De dispensatione SS. Sacramenti.................... 118
Cap. I. De persona dispensante.............................. 118
Cap. II. De servandis in S. Eucharistiae dispensa­
tione
............................................ 121
Art. I. De tempore dispensandi S. Eucha­
ristiam
............................... 122
Art. II. De loco dispensandi S. Etfccharistiam
............................. 123
Art. III. De modo dispensandi S. Eucha­
ristiam ........................... 124
Art. IV. De modo deferendi S. Euchari­
stiam ad infirmos....... 125
Pars III. Desusceptione SS. Sacramenti............................127
Sect. I. De notione et divisione susceptionis S. Eucha­
ristiae
.................................................. 127
Sect. II- De persona suscipiente................................... 128
Sect. IU- De modo suscipiendi........................................ 133
Cap. I· De dispositione animae.............................. 133
Schol. Decommunione frequenti et quotidiana. 137
Cap. II. De dispositione corporis.............................. 140
Dissert. III. De SS. Eucharistia prout sacrificium est . . . 147
Pars I. De Sacrificio Missae in se spectato............... 149
Sect. I. De exsistentia et essentia sacrificii Missae . . 149
Sect. II· De efficacia et effectibus sacrificii Missae . 150
Pars II. De oblatione sacrificii Missae.............................. 156
Sect. I. De persona offerente........................................ 156
Sect. II· De obligatione offerendi.............................. 157
Cap. I. De obligatione ratione Ordinis suscepti . . 157
Cap. II- De obligatione ratione officii.................... 158
Cap. IU· De obligatione ratione praecepti vel pro­
missionis
............................... 162
Cap. IV. De obligatione ratione stipendii .... 162
Art. I. De stipendio in se spectato . . . .162
Art. II. De acceptatione stipendiorum de­
que obligatione ex ea oriunda . . 165
Art. III. De distributione et transmissione
Missarum
................. 169
Art. IV. De abusibus vitandis in stipendiis
acceptandis................. 172
Art. V. De cautelis legis.............................. 172
Schol. I. De piis fundationibus........................ 173
Schol. II. De pluribus Missis eadem die offe­
rendis .............................. 176
Sect. ΠΙ. De servandis in oblationeMissae .... 178
V/. M. T- W· H·

53

— 834 —

I. De dispositione offerentis.........................
II. De loco offerendi............................................ 180
ΠΙ. De tempore offerendi.................................. 184
IV. De ritu offerendi............................................ 187
Art. I. De altari eiusque ornatu .... 187
Art. II. De vasis sacris cum accessoriis . . igt
Art. III. De vestibus sacris etc.
. . . 194
Art. IV. De rubricis servandis........................ 197
Schol. De defectibus corrigendis tam in dis­
pensatione S. Eucharistiae quam in obla­
tione Missae..................................... 202
Tract. V. De Poenitentia.................................................................... 204
Dissert. I. De actu poenitendi..................................................... 204
Pars I. De notione actus poenitendi...................................... 204
Schol. De virtute poenitentiae............................. 205
Pars. II De necessitate actus poenitendi.................................. 206
Pars. III De effectibus actus poenitendi............................. 208
Sect. I. De remissione mortalium....................................... 208
Sect. II. De collatione gratiae sanctificantis .... 209
Sect. III. De remissione venialium.................................. 209
Sect. IV. De remissione poenae................................... 211
Sect. V. De reviviscentia meritorum............................. 212
Dissert. II. De sacramento Poenitentiae....................................... 213
Pars. I· De sacramento Poenitentiae in se spectato . .
. 215
Sect. I. De exsistentia sacramenti Poenitentiae . .
. 215
Sect. II. De essentia sacramenti Poenitentiae
..
. 216
Cap. I. De materia remota............................................ 218
Cap. II. De materia proxima....................................... 219
Art. I. De contritione....................................... 220
§ I. De contritione integre sumpta . . . 220
§ II. De proposito speciatim
.... 230
Schol. Dolor et propositum quoad venialia . . 232
Art. II. De confessione.............................232
§ I. De confessione in se spectata . . . 233
§ II. De dotibus confessionis generatim. 236
§ III. De dote integritatis speciatim . . 238
Punct. I. De notione, divisione et ne­
cessitate integritatis .... 238
Punct. II. De ambitu integritatis ma­
terialis ................. 239
Schol. De laesione veritatis in confitendo . . 248
Punct. III. De causis excusantibus ab
integritate materiali . . . 249
Punct. IV. De medio procurandae inte­
gritatis seu de examine con­
scientiae
...... 253
Schol. I. De repetendis confessionibus in ge­
nere ......................................... 253
Schol. II. De confessione generali....................... 256

Cap.
Cap.
Cap.
Cap.

- 835 -

'

Schol. III. De venialibus confitendis et de sola
materia dubia confessa .... 257
Cap. HI· De forma seu de absolutione .... 258
Cap. IV. De parte integrante seu de satisfactione . 263
Art. I. De notione et efficacia satisfactionis. 263
Art. II. De potestate et obligatione impo­
nendi satisfactionem....... 264
Schol. De commutatione satisfactionis . . . 270
Art. III. De obligatione acceptandi et im­
plendi satisfactionem
.... 272
Sect IU· De effectibus sacramenti Poenitentiae . . . 275
Sect. IV. De necessitate sacramenti Poenitentiae . . 276
Pars. II. De ministratione sacramenti Poenitentiae . . 277
Sect. I· De ministratione Poenitentiae generatim . . . 277
Cap. I. De potestate requisita..................................... 277
Art. I. De iurisdictione sacramentali gene­
ratim ..................................... 277
Art. II. De iurisdictione sacramentali in ali­
quas personarum classes speciatim. 281
Schol. De confessariis deputandis pro religiosis. 287
I. Religio virorum clericalis............................ 287
II. Religio virorum laicalis............................ 288
III. Religio mulierum..................................... 289
IV. Societas tam virorum quam mulierum
in communitate viventium sine votis . 291
Art. III. De limitatione iurisdictionis quoad
peccata seu de reservatione pecca­
torum ............................. 291
Schol. De iurisdictione sacramentali suppleta . 298
Cap· II· De recto usu potestatis................................ 299
Art. I. De servandis in confessione . . . 299
§ I. De officio interrogandi....................... 300
§ II. De officio instruendi............. 304
§ III. De officio diudicandipeccata
. . 306
§ IV. De officio diudicandi etpromoven­
di dispositionem
306
§ V. De officio consulendi emendationi
vitae . . . . . . . . . . . 309
§ VI. De officio ferendi sententiam . . 309
Art. II. De vitandis in confessione . . . 313
§ I. De inquisitione nominis complicis . 313
§ II. De absolutione complicis .... 314
§ III. De sollicitatione ad turpia . . . 321
Punct. I. De iis, qui debent denuntiari . 322
Punct. II. De iis. qui debent denuntiare. 327
Punct. III. De modo denuntiandi . . 328
Punct. IV. De obligatione confesarii
respectu poenitentis, qui
tenetur denuntiare . . . 330

i

- 836 —

Schol. I. De modo recipiendi denuntiationem
eaque recepta ulterius procedendi
contra denuntiatos......331
Schol. II. De falsa denuntiatione....................
334
Art. III. De servandis post confessionem . 336
§ I. De officio servandi sigillum sacra­
mentale 336
.....................
Punct. I. De obligatione sigilli sacramentalis.....................
336
Punct. II. De obiecto sigilli sacramentalis....................
340
Punct. III. De subiecto sigilli sacramentalis . ....
341........
Punct. IV. Corollaria e doctrina tradita. 343
§ II. De obligatione reparandi defectus in
confessione admissos................
347
App. De circumstantiis externis
servandis 349...............
Sect- H· De ministratione sacramenti Poenitentiae ali­
quibus speciatim.... '......................
35°
Cap. I. De confessione puerorum......................... 35°
Cap- II- De confessione rudium, hebetum et semifatuorum.............................
351
Cap- HI. De confessione habituatorum.................... 352
Schol. De confessione deditorum pollutioni vel
onanismo.....................................
35«
Cap. IV. De confessione occasionariorum . . . 35«
Art. I. De occasionariis in genere .... 35«
Art. II. De aliquibus occasionibus in specie. 365
§ I. De concubinatu................................... 365
§ II. De procationibus.............................. 366
§ III. De periculis domesticis . . . . 367
§ IV. De choreis........................................ 368
§ V. De spectaculis theatralibus .... 3r*)
§ VI. De pravis scriptis......................... 37°
§ VII. De pravis consortiis.................... 37°
§ VIII. De pravis scholis......................... 370
Cap. V. De confessione moribundorum . . . . 37°
Cap. VI. De confessione acatholicorum baptizatorum..........................................
372
Pars. III. De susceptione sacramenti Poenitentiae . . . 374
App. De indulgentiis....................
375
Pars. I. De indulgentiis generatim 375
......................
Sect. I. De notione, exsistentia et divisione indulgentia­
rum .........................
375
Sect. II. De concessione indulgentiarum.................... 37«
Schol. De facultate benedicendi res cum appli­
catione indulgentiarum............
382
Sect. III. De consecutione indulgentiarum . . . . 383

— »37 —
Cap. I. De subiecto capaci consequendi indulgentias. 383
Cap. Π. De requisitis, ut subiectum capax indul­
gentias consequatur............................. 390
Sect. IV. De translatione, suspensione et cessatione in­
dulgentiarum
..................................392
Pars II. De aliquibus indulgentiis in specie............... 394
Sect. I. De altari privilegiato . . . . . . . . . 394
Sect. II-De Via Crucis et de Crucifixo Viae Crucis . 396
Cap. I. De erectione Viae Crucis................................ 397
Cap. II. De indulgentiis Viae Crucis annexis deque
eis acquirendis............................. 400
Cap. III. De Crucifixo Viae Crucis........................... 401
Sect. III. De Benedictione papali seu apostolica . . . 403
Sect. IV. De Benedictione papali seu apostolica in ar­
ticulo mortis............................
Sect. V. De absolutione generali cum indulgentia ple­
naria
................................................................. 405
Sect. VI. De indulgentiis realibus.................................... 407
Cap. I. De indulgentiis realibus generatim . . . 407
Cap. II. De aliquibus indulgentiis realibus speciatim. 409
Art. I. De coronis........................... 409
Art. II. De scapularibus............................ 411
Sect. VII. De actu heroico caritatis............................... 416
Sect. VIII. De lubilaeo................................................. 417
Cap. I. De notione, divisione et interpretatione lubilaei . .... ........................................ 417
Cap. II. De beneficiis lubilaei.................................... 418
Art. I. De facultate eligendi confessarium . 418
Art. II. De facultatibus specialibus confessariorum
..................................... 419
Art. III. De indulgentia........................... 423
Cap. III. De suspensione indulgentiarum et facul­
tatum occasione lubilaei........ 425
Schol. I. De indulgentia plenaria in articulo
mortis
.......................... 426
Schol. II. De indulgentiis toties-quoties . . . 427
Tract. VI. De extrema unctione..................................................... 428
Dissert. I.De Extrema Unctione in sespectata........................ 428
Pars I.De exsistentia Extremae Unctionis.......................... 428
Pars II. De essentia Extremae Unctionis.......................... 429
Sect. I. De materia remota............................................. 429
Sect. II. De materia proxima.........................................431
Sect. III. De forma deque unione materiae et formae. 434
Schol. De indole speciali Extremae Unctionis. 435
Pars III. De effectibus Extremae Unctionis...................... 436
Pars IV. De necessitate Extremae Unctionis...................... 439
Dissert. II. De ministratione Extremae Unctionis................... 440
Dissert. III. De susceptione Extremae Unctionis...................... 44j
Pars I. De persona suscipiente.............................................. 442
w. m. t. m

n.

53·

Schol. De inunctione acatholicorum baptizatorum................................
446
Pars. II. De modo suscipiendi Extremam Unctionem .
447 *
Pars III. De iterata susceptione Extremae Unctionis .
Tract. VII. De Ordine ...............................................................
450
Dissert. I. De Ordine in se spectato................................
452
Pars I. De exsistentia sacramenti Ordinis....................
452
Pars IL De essentia sacramenti Ordinis.........................
454
Schol. De defectibus Ordinationum corrigendi
457
Pars III. De effectibus sacramenti Ordinis ....
459
Dissert. II. De ministratione Ordinis...................................
459
Pars I. De persona ministrante........................................
459
Pars II. De liceitate ministrandi...................................
461
Dissert. III. De susceptione Ordinis...................................
465
Pars I. De persona suscipiente Ordines.........................
465
Pars II. De admissione et praeparatione ad susceptionem
Ordinum
............................................
465
Pars III. De modo suscipiendi Ordines.........................
467
Sect. I. De requisitis ad susceptionem validam . .
467
Sect. II. De requisitis ad susceptionem licitam . .
467
Cap. I. De positive requisitis........................
468
Cap. II. De irregularitatibus aliisque impedimentis 476
Art. I. Irregularitates et impedimenta i
genere
..........................
476
Art. II. Irregularitates in specie . . .
477
§ I. Irregularitates ex defectu . . .
477
§ II. Irregularitates ex delicto . . .
480
Art. III. Impedimenta in specie . . .
483
Art. IV. Cessatio irregularitatum et impe
dimentorum.............
485
Dissert. IV. De eis, quae tam ministrationem quam suscep
tionem Ordinis respiciunt.......
488
Pars I. De eis, quae Ordinationi praeire debent . . .
488
Pars II. De ritibus et caeremoniis sacrae Ordinationis .
493
Pars III. De tempore et loco sacrae Ordinationis . . .
494
Pars IV. De annotatione ac testimonio peractae Ordina
tionis...............................................
496
Tract. VIII. De Matrimonio.......................................................
498
Dissert. I. De eis, quae Matrimonio praemitti solent vel debent
498
Pars I. Sponsalia
......................................................
498
Sect. I. De notione, divisione, convenientia et regimine
sponsalium
...................................
498
Sect. IL De forma sponsalium..............................
502
Sect. III. De effectibus sponsalium.........................
507
Cap. I. De sponsalibus absolutis.........................
507
Cap. II. De sponsalibus conditionatis ....
.509
Schol. De sponsalium accidentalibus ....
Sio
Sect. IV. De dissolutione sponsalium....................
5H
Pars II. Examen, praesertim de statu libero ....
517
Pars III. Publicationes
........................................
SI8

— 839 —
Schol. I. De obligatione fidelium....................... 525
Schol. II. De obligatione confessarii .... 526
Pars IV. Instructio antenuptialis...........................................526
Pars V. Susceptio sacramentorum...................................... 527
Dissert. II. De ipso Matrimonio............................................... 528
Pars I. De Matrimonio in genere...........................................528
Sect. I. De natura Matrimonii...................................... 528
Cap. I. Expositio summaria..................................... 528
Cap. II. Expositio uberior...................................... 530
Schol. De Matrimonio conditional!................... 537
Sect. II. De divisione Matrimonii..................................... 540
Sect. III. De institutione, finibus, bonis, honestate et
regimine Matrimonii....................... 542
Sect. IV. De proprietatibus Matrimonii
................... 547
Cap. I. De unitate Matrimonii..................................... 547
Cap. II. De indissolubilitate Matrimonii .... 548
Schol. I. De privilegio Paulino............................553
Schol. II. De privilegio fidei............................558
Schol. III. De favore iuris, qui1 Matrimonio
competit
..................... 559
Sect. V. De effectibus Matrimonii.................................560
Schol. De legitimitate et materiis ei affinibus. 561
Pars II. De Matrimonio, prout sacramentum est, speciatim. 565
Sect. I. De sacramento Matrimonii in se spectato . . 565
Cap. I. De exsistentia sacramenti Matrimonii . . 565
Cap. II. De essentia sacramenti Matrimonii . . . 566
Cap. III. De effectibus sacramenti Matrimonii . . 567
Sect. II. De ministratione sacramenti Matrimonii et
forma celebrationis eius.................... 568
Cap. I. De forma iuridica........................................569
Art. I. De forma iuridica ordinaria . . . 569
§ I. Expositio summaria.......................... 569
§ II. Expositio uberior.............................. 571
Punct. I. De requisitis, ut parochus vel
loci Ordinarius valide assis­
tant Matrimonio..... 572
Punct. II. De requisitis, ut parochus vel
loci Ordinarius licite assis­
tant Matrimonio...................... 574
Punct. III. De delegatione alius sacer­
dotis ad assistendum Ma­
trimonio ....... 578
Art. II. De forma iuridica extraordinaria . 581
Art. III. De iis, qui formis iuridicis subiciuntur
. .
....... 583
Cap. II· De forma liturgica................................. 585
Art. I. De ritu celebrationis....................... 585
Art. II. De ritu benedictionis seu de bene­
dictione nuptiarum sollemni . .
586

— 840 —

Schol. De forma servanda in Matrimonio inter
partem catholicam et partem acatholicam. 588
Cap. ΙΠ. De tempore et loco celebrationis Matrimo­
nii ....................
589
Cap. IV. De servandis post celebrationem Matrimo­
nii seu de Matrimonii celebrati inscrip­
tione ............................................... 590
Schol. De Matrimonio conscientiae .... 593
Sect. HI. De susceptione sacramenti Matrimonii . . . 594
Cap. I. De impedimentis in genere........................ 595
Cap. II. De impedimentis impedientibus speciatim . 599
Art. I. Votum simplex.................................. 600
Art. II. Cognatio legalis.................................. 601
Art. III. Mixta religio.................................. 602
Schol. De Matrimonio cum indigno .... 611
Cap. III. De impedimentis dirimentibus in specie . 612
Art. I. Aetas...................................................... 612
Art. II. Impotentia............................................ 613
Art. III. Vinculum............................................ 618
Art. IV. Disparitas cultus............................. 621
Art. V. Ordo sacer............................................ 625
Schol. De Ordine sacro in Ecclesiis Orienta­
libus ........................................... 627
Art. VI. Religio................................................. 628
Art. VII. Raptus
............................................ 629
Art. VIII. Crimen............................................ 631
§ I. Adulterium cum promissione Matri­
monii ............................................ 631
§ II. Adulterium cum attentatione Matri­
monii
.............................................. 633
§ III. Adulterium cum coniugicidio . . 634
§ IV. Solum coniugicidium........................ 635
Art. IX. Consanguinitas.................................. 637
§ I. De consanguinitate secundum se . . 637
Schol. Nomina consanguineorum........................ 642
§ II. De consanguinitate, quatenus est
impedimentum Matrimonii .... 644
Art. X. Affinitas
............................................ 646
Schol. Nomina affinium....................................... 649
Art. XI. Publica honestas............................. 650
Art. XII. Cognatio legalis............................. 654
Cap. IV. De dispensatione impedimentorum . . . 654
Art. I. De potestate dispensandi .... 654
§ I. De potestate S. Pontificis .... 654
. § II. De potestate Ordinariorum locorum.656
§ III. De potestate parochi ct sacerdotis
assistentis Matrimonio ad normam
canonis 1098, n. 2.................... 661
§ IV. De potestate confessarii .... 662
Schol. Notanda quoad potestatem dispen­
sandi ........................................................... 663

Art. II. De causis dispensandi ..... 665
Art. III. De petitione dispensationis ... 671
§ I. De persona petente........................... 671
§ 11. De persona (pro petitione) adeunda . 672
§ 111. De supplica conficienda .... 672
Punct. I. De supplica, qua petitur dis­
pensatio pro foro externo . 673
Punct. II. De supplica, qua petitur dis­
pensatio pro foro interno . 676
Punct. III. De supplica, quae respicit
Matrimonium invalide con­
tractum ................................677
Schol. De vitiis dispensationis sanandis . . . 678
Art. IV. De exsecutione dispensationis . 680
App. I. De Matrimonio invalido
684
Pars I. De declaratione nullitatis Matrimonii invalidi . . 685
Pars II. De convalidatione Matrimonii invalidi .... 686
Sect. I. Convalidatio simplex......................................... 686
Cap. I. De convalidatione Matrimonii invalidi ob
impedimentum dirimens.
. .... .... 686
Cap. II. De convalidatione Matrimonii invalidi ob
defectum consensus.................... 687
Cap. III. De convalidatione Matrimonii invalidi ob
defectum formae
............. .... 688
Sect. II. Sanatio in radice............................................ 689
Schol. I. De convalidatione Matrimonii invalidi
inter partem catholicam et partem
acatholicam....................... 692
Schol. II. De inscriptione Matrimonii convalidati....................................... : ... 693
Schol. III. De modo pertractandi casum convalidationis
........... 693
App. II. De separatione coniugum............ 694
Pars I. De divortio pleno.............................................. . 694
Sect. I. De solutione Matrimonii inter baptizatos, non
consummati
.................................... 694
Sect. II. De solutione Matrimonii inter partem bapti­
zatam et partem nonbaptizatam.... 695
Pars II. De divortio semi-pleno.................................... 696
App. III. DeMatrimonio civili . 701
LIBER IV.

De sanctione vitae christianae seu de poenis ecclesiasticis. . . . 703
Tract. I. De delictis...........................
703
Dissert. I. De delicto in se spectato......................................... 703
Pars I. Expositio summaria.................................................. 703
Pars II. Expositio uberior.................................................. 705

--- 8φ2 —

Dissert. II. De effectibus iuridicis delicti.................................. 708
Schol. Deconatu delicti.......................................... 709
Tract. II. De poenis delicti.................................................................710
Dissert. I. De poenis ingenere........................................................ 710
Pars I. De notione, divisione, irrogatione et interpretatione
poenarum................................................. 711
Pars II. De Superiore habente potestatem puniendi . . . 713
Sect. I. De Superiore habente jurisdictionem non-iudicialem................................................ 713
Sect. II. De Superiore habente jurisdictionem iudicialem................................................ 715
Pars III. De subiecto potestati puniendiobnoxio . . . 717
Pars IV. De remissione poenarum........................................ 721
Dissert. II. De poenis in specie............................................ 722
Pars I. De poenis medicinalibus seude censuris....
722
Sect. I. De censuris in genere ............................................. 722
Cap. I. De notione, multiplicatione et divisione cen­
surae
.................................................. 723
Cap. II. De reservatione censurae..............................725
Cap. ΙΠ. De remissione censurae............................. 726
Sect. II. De censuris in specie............................................ 730
Cap. I. De excommunicatione....................................... 731
Cap. II. De interdicto.
............................................ 736
Cap. III. De suspensione............................................ 741
Schol. De suspensione ex informata conscientia 746
Pars II. De poenis vindicativis................................................. 747
Sect. I. De poenis vindicativis in genere.........................747
Sect. II. De poenis vindicativis communibus .... 749
Sect. III. De poenis vindicativis peculiaribus clericorum 751
Pars III. De remediis poenalibus et poenitentiis .... 754
Sect. I. De remediis poenalibus........................................754
Sect. II. De poenitentiis...................................................... 755
Dissert. III. De poenis statutis in singula delicta........................ 756
Pars I. De excommunicationibus............................................ 757
Sect.I . Excommunicationes specialissimo modo R.
Pontifici reservatae................................................. 757
Sect. II. Excommunicationes speciali modo R. Pon­
tifici reservatae...................................... 758
Sect. III. Excommunicationes simpliciter R. Pontifi­
ci reservatae.................................... 768
Sect. IV. Excommunicationes Ordinariis reservatae . 774
Sect. V. Excommunicationes non reservatae .... 777
Pars II. De interdictis................................................................ 781
Pars III. De suspensionibus
................................................. 782
Sect. I. De suspensionibus, quae sunt censurae seu
poenae medicinales
........................... 782
Sect. II. De suspensionibus, quae sunt poenae vindicativae
............................................... 784
Typographia dicta “ Les Presæs Gruuthuuse”. Brugis (Belgii)