CASUS CONSCIENTIAE AD USUM CONFESSARIORUM COMPOSITI ET SOLUTI AB AUGUSTINO LEHMKUHL SOCIETATIS IESU SACERDOTE VOLUMEN II CASUS DE SACRAMENTIS EDITIO QUARTA CORRECTA ET AUCTA FRIBURGI BRISGOVIAE B. HERDER TYPOGRAPHUS EDITOR PONTIFICIUS MCMXIII ARGENTORATI, BEROLINI, CAROLSRUHAE, MONACHI!, VINDOBONAE, LOND1NI, S. LUDOVIC! Imprimi potest lulius Vanvolxem S. J. Vice Provincialis. Imprimatur Friburgi Briagomae, die 2 Septembris 1913 φ Thomas, Arcliiepps Omnia iura reservantur Typi- H-rderUnU, FriburglBri^^ INDEX SYNOPTICUS. CASUUM CONSCIENTIAE VOL. (II) DE SACRAMENTIS. Pfg. De sacramentis generatim De sacramento baptismi .... De sacramento confirmationis De ss. eucharistia.................................. De ss. eucharistia ut sacramentum est De ss. eucharistia ut est sacrificium . De sacramento poenitentiae . Sacramenti poenitentiae materia remota et proxima, forma Sacramenti poenitentiae minister Ministri potestas ............................................................ Ministri officia et munera........................................... Speciale officium servandi secreti sacramentalis Ministri munus diversum erga diversa genera poenitentium De indulgentiis et iubilaeo De sacramento extremae unctionis . .... De sacra ordinatione De conferendis ordinibus De impedimentis ordinum suscipiendorum et xercendorum, seu regularitatibus....................................... De oneribus sacris ordinibus annexis . De sacramento matrimonii .... De rebus matrimonio praeviis : sponsalibus et b annis De matrimonio contrahendo eiusque \ inculo De matrimonii impedimentis: a) impedientibus b) dirimentibus Index alphabeticus . 1 38 58 68 68 110 173 173 249 249 293 310 343 368 387 397 397 le ir 424 444 480 480 515 537 537 551 601 DE SACRAMENTIS GENERATIM. DISTINCTIO SACRAMENTORUM. — REVIVISCENTIA Casus. (1) Callistus in conferentia sacerdotum, cum de sacramentis dissereret, distinctionem inter sacramenta vivorum et mortuorum dixit esse inanem, siquidem pro quolibet sacramento dispositionem eam et requiri et sufficere, qua quis conaretur ex sua parte sese cum Deo reconciliare; reviviscentium quam vocant sacramentorum esse putat otiosam theologorum inventionem, (piae fundamento careat, cum valida quidem at sacrilega susceptio nihil ope­ retur nisi characterem neque alius effectus subsequens possit probari. Quaeritur 1u quid indicandum sit de Callisti opinione. 2“ quid valeat practice distinctio inter sacramenta mortuorum et vivorum. 3° quae sit practica utilitas doctrinae de sacramentorum re­ viviscentia. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Quod Callistus dicit vanam esse di-1 stinctionem inter sacramenta mortuorum et vivorum, est error intolera­ bilis, quo Callistus se sapientiorem habet omnibus catechismis, qui hanc distinctionem ut rem magni momenti omnibus fidelibus inculcant. R. 2. Cum sola sacramenta baptismi et poenitentiae sint proprie sacramenta mortuorum, Callistus contendit ab omni adulto baptizando et ab omni poenitente confessuro, qui gravis peccati commissi sibi conscius sit, requiri conatum eliciendi actus perfectae caritatis et con­ tritionis: quae opinio haeresis quidem non est, ducit tamen legitime ad errores in fide. R. 3. Similiter quod putat in reliquis sacramentis sufficere conatum contritionis, universim defendi plane nequit. Nam 1) requiritur in omnibus sacramentis vivorum status gratiae re ipsa exsistens; ideoque, ut ea sacramenta suscipere liceat, per se subiectiva persuasio de statu gratiae. Et licet haec persuasio nitatur in serio conatu actus perfectae contritionis, tamen ille conatus non sufficit qua conatus. 2) In sus­ cipienda autem ss. eucharistia sufficere, excepto casu necessitatis, solam contritionem sollemniter condemnatum est a Cone. Trid. s. 13, can. 11; ac declaratum omnino necessarium esse, ut ii quos conscientia peccati mortalis gravet sacramentalem confessionem praemittant. LthmktM, Cafius conscientiae. II. Ed 4. 1 2 De sacramentis generatim. Quapropter, si Callistus istam suam doctrinam relate ad ss. eucha­ ristiam doceat vel publice disputando defendat vel pertinaciter asserat, subiacet excommunicationi ib. a Trid. statutae. R. 4. Quamquam doctrina de reviviscentia sacramentorum neque in eodem sensu neque cum consensu unanimi ab omnibus theologis docetur, tamen nullam cuiuspiam effectus sacramentalis reviviscentiam admittere vix non ducit in errores, sicut in R. 2 dictum est. Cf. Sasse, De sacram. I 250 sqq; Pesch, Praei, dogm. VI 314sqq; S. Thoni., S. th. 3, q. 69, a. 10. Ad quaesitum 2m R. 1. Quoad sacramenta vivorum verum qui­ dem est sufficere ad ea suscipienda, si ss. eucharistia excipitur, per­ fectam contritionem. Sed praxis communis est praemittere confes­ sionem sacramentalem et absolutionem. Eaque retinenda et fovenda ost, tum quia sic pro ipsis sacramentis procuratur dispositio melior et securior, tum quia plerumque cum omnibus aliis sacramentis s. com­ munio coniungitur. R. 2. Quatenus dispositio melior respicitur, hanc utique optimum est pro posse procurare; proinde etiam ante sacramentalem confes­ sionem poenitentes excitare ad dolorem peccatorum seu contritionem quam perfectissimam. Nam pro dispositione meliore melior et maior erit effectus sacramenti. Sed nihilominus etiam ei qui infra talem dispositionem haeret, seu in quo omnis conatus excitandi ad contri­ tionem perfectam fallit, sacramentalis absolutio danda est, cum suf­ ficiens dispositio sit ea qua peccata sincere et efficaciter odio habeantur, etiamsi hoc fiat per eam quae dicitur attritio. R. 3. Sacramenta autem vivorum ei non licet suscipere qui post peccatum mortale commissum attritionis tantum sibi conscius est, nisi sacramentaliter fuerit absolutus; qui vero huius defectus in sua dis­ positione sibi conscius non est, quamquam re ipsa eo est affectus, is per accidens potest etiam per sacramenta vivorum fructum sacra­ mentalem seu divinam gratiam recipere: idque, si extremam unctionem excipias, non certo quidem at probabiliter. Sasse 1. c. thes. 15. ! Ad quaesitum 3“ R. 1. Reviviscentia sacramentorum in eo con­ sistit, ut, qui propter defectum dispositionis sacramentum valide qui­ dem, sed sine fructu gratiae suscepit, postea, cum defectum supple­ verit. plenum sacramenti fructum recipiat. Quod locum non habet in ss eucharistia; possit ne contingere in sacramento poenitentiae valde dubium est. Neque in his sacramentis id multum refert; cum enim pro arbitrio suscipi saepius possint, damnum ex infructuosa suscep­ tione ortum facile reparatur. In aliis autem sacramentis, quae aut numquam possunt secunda vice recipi, aut repeti in certis tantum possunt adiunctis, reviviscentia magni est momenti, ne videlicet is qui semel sine fructu sacramentum recepit privatus maneat sacra­ mentel! gratia. R. 2. Praeprimis summi momenti esso potest reviviscentia in sacramento extremae unctionis, videlicet in iis circumstantiis, in qui­ bus aegrotus est in summa necessitate. Sacramentorum distinctio reviviscentia coli, conditionata. 3 Sume aegrotum sensibus destitutum, qui post lapsum in pecca­ tum grave ne attritionem quidem elicere potuit, sed generalem in­ tentionem christiano more moriendi semper retinuit. Is a sacerdote vocato, qui dispositionem eiusque defectum scire nequit, conditionate absolvitur, sed re vera invalide; etiam ungitur, idque valide quidem sed sine fructu. Post longius tempus, quod exspectare sacerdos non potuit, per breve intervallum aegrotus ad sui conscientiam redit, sed, antequam sacerdos denuo accedere possit, moritur. Homo ille inter­ vallo hoc uti quidem debet ad eliciendos actus caritatis perfectae et contritionis; sed si re ipsa eo usus est ad eliciendam saltem attri­ tionem de peccatis commissis, valde probabiliter extrema unctio quoad effectum gratiae reviviscit, atque aegrotus vi sacramenti in statum gratiae restituitur, alias mansurus in statu peccati, aeternae damna­ tioni obnoxius. DE SACRAMENTI COLLATIONE CUM INTENTIONE CONDITIONATA. Casus. (2) (Ex conferentiis Romae habitis annis 1893—1894.) Titius parochus, dum in eo est ut infantulum baptizet, ab obstetrice admonetur eundem vix in lucem editum fuisse a se baptizatum. Illius pater Caius, qui adest, id infitiatur, cum quotquot sunt e familia huiuscemodi factum prorsus ignorent. Verum subiungit mulier se puerum, cui iam mors immi­ nere videbatur, in ipso puerperae dormientis cubiculo, ubi sola versabatur, baptizasse. Tunc pater: Numquam id credam, immo, licet baptiza veris, in­ ducere in animum numquam potero te rite baptismum contulisse. Hinc parochus obstetricem interpellat de ratione collati sacramenti et animadvertit nullum adfuisse defectum. Nihilominus pater instantius urget se velle filium a parocho baptizari, quia obstetrix tamquam mulier rudis et dubiae famae vulgo habebatur. Probo noscens Titius Caiuni virum potentem in oppidulo esse, ne hunc sibi infensum habeat, puerulum sub conditione baptizat, qua ratione tota lis statim composita fuit. Paulo post vocatus Titius ad sacramenta cuidam aegroto conferenda de sua agendi ratione anxius exsistit, timens ne forte irregularitatem contraxerit. Hinc ad viciniorem parochum accedens ex eo quaerit solutionem, sc.: Quaeritur 1° utrum et quando sacramenta conferri possint vel debeant sub conditione. 2° quid indicandum de sua agendi ratione. 3° quid sibi modo faciendum. Solutio. Casum tractaturis opus est eius substantiam denuo ante oculos 4 habere. Nimirum Titius parochus sub conditione rebaptizat infantem baptizatum ab obstetrice, in cuius baptismo defectum ipse quidem non deprehendit; pater infantis vero confidere non vult, cum sit mulier 1· 4 rudis et dubiae famae. Sit igitur solutio: De sacramentis generation Titius nunc timet de irregularitate contracta. Ad quaesitum Γ" R. Sacramenta aliquando posse et debere conferri sub conditione extra omne dubium est, cum in Rituali Ro­ mano in aliquibus casibus id iubeatur. Si quaeritur de regula, re­ spondeo verbis fere Th. m. II11 33. I. Non absolute sacramentum conferendum est, sed, si conferatur, conditionate tantum, quando rationabile dubium adest, num valide conferri possit sacramentum, v. g. si agatur de repetendo sacramento ex se non iterabili, quando dubium est utrum iam valide sit collatum necne. II. Debet autem, quamquam conditionate, sacramentum conferri, si eius denegatio hominem magno periculo spirituali exponat vel magno bono privet. Hinc consequens est, ut in sacramentis quae iterari possunt et frequenter suscipiuntur, minor sit ratio conterendi conditionate (siquidem fieri potest ut absolute repetantur), quam in sacramentis (piae indelebilem characterem imprimunt atque iterari re ipsa nequeunt. Haec igitur, si de sacramentis maxime necessariis agitur, sc. de bap­ tismo dato, de extrema unctione hominis moribundi sensibus destituti, de ordine presbyteratus vel episcopatus, repeti possunt conditionate, si dubium de priore collatione horum sacramentorum non est aperte vanum vel plane nullum; atque tum fere etiam repeti sub conditione debent. Nihilominus etiam tum tam levis et futilis esse potest ratio dubitandi de priore valore, ut repetitio sacramenti debita non sit, non adeo tamen aperte nulla, ut repetitio gravi crimini verti debeat. Cf. Th. m. II11 26 27; Lugo, Resp. mor. 1. 1, dub. 33. Si autem ratio de valore sacramenti iam collati dubitandi est nullatenus probabilis, ne leviter quidem, valebit canon professionis fidei Tridentinae: «baptismum, confirmationem et ordinem sine sacri­ legio reiterari non posse/ De conditionata absolutione eiusque causis non est hic locus disputandi. Cf. S. Alph., Th. m. VI 27 sq; Reuter, Th. m. p. 4, n. 59; Mare, Instit. Alph. n. 1047 sq; Aertnijs, Th. m. 1. 6, n. 15; Ballerini-Palm., Opus th. m. IV, n. 667. 5 Ad quaesitum 2“ R. 1. Ex dictis patet Titium non potuisse in solam gratiam patris praepotentis, qui iterationem baptismi filioli ur­ gebat, eam peragere, ne conditionate quidem, si nulla probabilis ratio dubitandi aderat do valore baptismi ab obstetrice collati. Nam, si eiusmodi ratio nulla adest, conditio apposita non facit, ut tentamen illud repetendi sacramenti non sit inane et ludicrum, aliis verbis sacrilegum. Verum si leve dubiolum de valore prioris baptismi aderat, eius­ modi quidem quod parochus potuerit spernere, non ita tamen nullum, ut spernere debuerit: potuit licite fieri, ut parochus in gratiam patris ad conditionatam repetitionem procederet. Quare molestus scrupulus, non aperte omnino irrationabilis, qui sedari non possit, a gravissimis • Sacramentorum collatio conditionata. 5 auctoribus habetur pro causa, ex qua liceat sacramenta necessaria, alioqui non iterabilia, repetere sub conditione. Cf. Lugo 1. c. R. 2. Ad casum igitur nostrum, si parochus in examine obste­ tricis vere et certo animadvertit nullum adfuisse defectum, sane non licuit propter patris preces importunas vel minas baptismum repetere. Attamen propter instantiam patris non videtur ratio afuisse, cur parochus susceperit aliquam suspicionem de suo examine. Si enim fuit mulier non solum rudis, sed etiam dubiae famae, facile licuit parocho sibi dicere non satis de haptismo rite collato constare, nisi accedat testis fide dignior, quam sit mulier illa sola. Ad quaesitum 3m R. 1. Quod Titius parochus mox vocatus ad G alia sacramenta moribundo administranda timeat de peccato commisso, consulere debuit suam conscientiam, scilicet utrum bona an mala fide baptismi repetitionem peregerit. Quodsi mala fide egerit, debet sese saltem cum Deo reconciliare sive per confessionem sacramentalemque absolutionem sive per contritionem perfectam, antequam alia sacramenta conferre audeat, nisi forte urgente necessitate et exorta perplexitate impediatur. R. 2. Quod autem timet de irregularitate, hac in re potest esse securus. Quamquam enim Bened. XIV, De syn. dioec. 1. 7, c. 6, censet etiam conditionatam baptismi repetitionem, si temere seu sine causa fiat, inducere irregularitatem contra rebaptizantes statu­ tam, tamen: 1) non sufficit subiective graviter esse peccatum, sed debuit certo etiam objective quaelibet causa repetendi baptismi abesse — id quod ex dictis in nostro casu certum non est. 2) Illa Benedicti XIV opinio ipsa non est certa. Nam S. Alph. 1. c. VI 356 tenet contrariam sententiam: n Rebaptizans vel rebaptizatus ex metu sine intentione, vel sub conditione etsi temere et culpa­ biliter fiat, probabiliter non fiunt irregulares.1· Verum S. Alphonsi sententiam sequi licet et generating in odiosis favorabiliora sunt ac­ cipienda. 3) Insuper probabile est ex illustrissimo D’Annibale, Summula th. m. I4, n. 410, irregularitatem ex iterato baptismo non contrahi „nisi ex notorio utroque, i. c. dato et iterato1* ; sed in nostro casu baptismus primum datus non fuit notorias. Denique 4) addendum est, etiamsi irregularitatis poena ex hoc capite rebaptizationis esset contracta, ne tum quidem, praeter pec­ catum commissum, parocho exortum esse aliquod obstaculum, quo­ minus sacras functiones sacerdotales tuto prosequi posset. Nam haec irregularitas non est irregularitas pleno sensu sed solum quoad or­ dinas ulteriores suscipiendos, non quoad susceptos exercendos, i)'Anni­ bale 1. c. ita habet: „IIaec irregularitas prohibet a sola ordinum susceptione, atque ideo verius a susceptorum exercitio non prohibet." Haec est etiam doctrina Busenbaum, cui tacite consentit 5. Alph. 1. c. Cf. Th. m. I11 1283. 6 Dp sacramentis genoratini. CONDITIONATA REPETITIO. Casus. (3) Inter Dacianuni et Decium parochos vicinos contentio orta est atque ex diversa eorum praxi populorum admiratio, videlicet circa baptismi ah haereticis collati repetitionem conditionatam, quando, qui sic baptizat! sunt, postea redeant in gremium Ecclesiae. Dacianus enim ex generali regula, quod tot committantur ab hetero * doxis defectus sive in applicanda materia sive in forma sive in intentione, indiscriminatim omnes rebaptizat, atque nuper etiam eum, quem ipse pater, minister acatholicus sed vir gravis et sincerae mentis simul cum filio nunc rediens ad Ecclesiam, baptizaverat. et quem a se essentialiter rite et va­ lide baptizatum esse certo testabatur. Decius vero innixus alio principio, quod fides baptizantis nihil facit et quod ministri etiam Christi divinitatem negantes soleant se ritui publice praescipto conformare, putat baptismos moraliter certo esse validos neque plus quam moralem certitudinem re­ quiri, ita ut sub reatu sacrilegii baptismi repetitio etiam conditionata debeat interdici. Qüaeritür 1 sintne omnes ab heterodoxis baptizati sub conditione iterum baptizandi. 2" qualis certitudo baptismi requiratur et sufficiat, ut conditionata repetitio omitti possit vel debeat. 3’ quis in proposito casu recte egerit, Dacianus an Decius. Solutio. 7 Ad quaesitum lm R. 1. Eo quod acatholicus fuerit qui baptizaverit, nullatenus licet repetere baptismum, si modo ceteroquin omnia recte peregerit. Nam fide certum est omnem hominem ratione uten­ tem per se posse valide baptizare, sive est catholicus sive acatholicus, sive ipse baptizatus sive non sed infidelis. Hinc etiam decretum d. d. 20. Nov. 1878: .Utrum conferri debeat baptismus sub conditione haereticis qui ad catholicam fidem convertuntur, de quocumque loco proveniant et ad quamcumque sectam pertineant." R. .Negative; sed in conversione haereticorum, a quocumque loco et a quacumque secta venerint, in­ quirendum est de validitate baptismi in haeresi suscepti. Instituto igitur in singulis casibus examine, si compertum fuerit aut nullum aut nulliter collatum fuisse, baptizandi sunt absolute; si autem, pro temporum et locorum ratione investigatione peracta, nihil sive pro validitate sive pro invaliditate detegatur aut adhuc probabile dubium de baptismi validitate supersit, tum sub conditione secreto baptizentur. Demum si constiterit validum fuisse, recipiendi erunt tantummodo ad abiurationem seu professionem fidei/ R. 2. Facilius tamen ex eo quod baptizans fuerit acatholicus, dubium concipi potest, an aliquid essentiale omissum sit. s Ad quaesitum 2e R. 1. Generalem regulam de sacramentis conditionate repetendis habes in casu priore. Baptismum autem qui est Sacramentorum conditionata repetitio. 7 sacramentum summo necessarium ex datis regulis repetere sub con­ ditione licet: a) in dubio iuris, quando opinio, quae habeat illum et illum baptizandi modum pro invalido vel dubio, non est aperte falsa: b) in dubio facti, si dubium, quo timetur ne aliquis essentialis in ritu defectus commissus sit, ratione aliqua nititur quae non est merus seu inanis scrupulus. Cf. Th. m. II11 24; alios auctores supra lauda­ tos n. 4. R. 2. Si baptismum repetere sub conditione licet, generatim etiam eum repetere potius debes quam pro libitu omittere. Ad quaesitum 3“ R. 1. Dacianus recte non egit, quod indiscrimi-9 natim et sine inquisitione baptismos repetiverit. In singulis enim casibus inquirendum est. Solummodo si propter necessitatem bapti­ zandi seu securius baptizandi in mortis periculo tempus inquirendi deest, vel si ex circumstantiis colligitur inquisitionem nullam posse certitudinem efficere, statim ad repetendum baptismum potest procedi. Nam S. Officium modo laudatum non praescribit investigationem aliam nisi „pro tempore et locorum ratione". R. 2. Omnino egit illicite Dacianus rebaptizans eum quem rite a se baptizatum pater ipse testatus sit. Nam pater, neo-conversus et homo excultus, in hoc casu erat testis omni exceptione maior, qui, cum gravissimum hoc negotium edoctus esset, certe noluit rem dubiam pro certa affirmare, eique credendum erat, cum affirmaret se plane certo recordari baptismi a se collati. — Hinc objective sacrilegium grave commisit Dacianus, et. si sollemniter fecit vel publice, timent quidem complures, ne irregularis evaserit; sed illa irregularitas neque est completa neque certa, eo quod rebaptizans conditionem apposuit, ut supra in priore casu dictum est. Th. m. II11 1283. R. 3. Minus etiam recte egit Decius. Nam ut quotidiana ex-10 perientia docet, multi ministri acatholici neque materiam neque formam essentialiter servant, iique etiam qui in Christum credunt aliquando in debita materiae applicatione satis incurii reperiuntur. Neque adeo temeraria est dubitatio, num forte ii qui Christi divinitatem negant atque oderunt, etsi servaverint materiam et formam, in intentione debita defuerint. — Interrogetur igitur ipse convertendus, quid de ministro et do suo baptismo sentiat, atque aliis modis inquiratur. Hinc puto, 1) si scitur baptismi ministrum fuisse Christi osorem, ulteriore inquisitione etiam omissa, baptismum sub conditione esse iterandum ; 2) etsi minister acatholicus fuerit homo, qui alioquin sincere pro­ cedat, cuius tamen personalis cognitio, quae dubitationem omnem auferat, non habeatur, baptismum sub conditione iterandum esse, nisi haberi possint testes iique fide digni (generatim nonnisi catholici), qui de hoc singulari baptismo eiusque ritu essentialiter recte peracto di­ cant testimonium. Et re vera, quamquam Romanae congregationes damnant baptismi repetitionem eo titulo factam quod prior sit ab haeretico collatus. s De sacramentis generating practice tamen eas exigunt probationes baptismi rite collati, ut hae vix umquam in baptismo haeretico haberi possint. Concilium prov. Westmonasteriense I, sicut Romae approbatum est, decernit (d. XVI, n. 7: Coll. Lac. III, coi. 929) baptismum ab heterodoxis collatum repetendum esse, quando aliquis ad fidem catho­ licam convertatur, «nisi certissime constet in ipsorum baptismo omnia rite esse peracta quoad materiae et formae applicationem". S. Congr. de Prop. Fide in instructione ad vicarios Ap. Indiarum Orientalium postulat testimonium duorum testium fiducia dignorum, qui rite testari possint de baptismo a catechistis coi lato; alioquin missionarium teneri baptismum repetere. Quod quidem duo testes requiruntur, ratio aliqua quaerenda est in ruditate et levitate istorum hominum; at concludere sane licebit in nostro casu requirendum esse saltem unius testis omni fide digni testimonium clarum et certum. Th. m.11 II 28, not. MUTATIO RITUS ESSENTIALIS ET ACCIDENTALIS. Casus. (4) Zacharias sacerdos, qui habet linguam nonnihil impeditam, in admini­ strandis sacramentis saepius verba corrumpit. Hinc scrupuli de valore: Baptizando non raro dicit: «Ego te baZ/izo in no/ne Patris etc.“ ; ab­ solvendo: «Ego te absolvo“ ; ungendo «...indulget tibi Dominus quidquid per manum deQuisti". In ss. eucharistiae confectione: «Hoc es co/>us meuw; ic e* cali.s sanguimis mei etc. *, aliove modo syllabas corripit vel transilit. Aliquoties in baptismo addidit; «Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti et B. Virginis Mariaeu; in absolutione sacramentali : Ego te absolvo a peccatis tuis in nomine Christi et Apostolorum. Quaeritur 1 quaenam sit mutatio formae essentialis, quae accidentalis. 2” quid indicandum de mutationibus Zachariae. Solutio. 11 Ad quaesitum 1“ R. 1. Mutatio essentialis est quae verba ita mutat, ut non amplius servent sensum a Christo intentum et prae­ scriptum, ita scilicet ut in humano commercio apud audientes sensum illum non amplius faciant. Accidentalis est mutatio, si sensus ille illaesus maneat. R. 2. Facilius fit mutatio sive corruptio essentialis, si quando corruptio fit ex industria, quam si casu. Nam quando primum fit. si haec corruptio ut ex industria factu audientibus apparet, certe sensus rectus gigni non potest; sed etsi non appareat, intentio pro­ ferentis verba non est recta et integra, ideoque ex hac sola ratione defectus adest essentialis. De quibus omnibus cf. S. Thom., S. th. 3, q. 60, a. 7 ad 3; Reuter, Th. m. p. 4, n. 13. 12 Ad quaesitum 2" R. 1. Si modo recta est intentio, illa corruptio vocis .baffizo" pro .baptizo’ nullo modo est essentialis; neque alia Sacramentorum ritus mutatio — essentialis et accidentalis. 9 corruptio „in nozne * loco „in nomine- ; homines enim audientes cer­ tissime percipiunt verum sensum. R. 2. Idem dici debet quoad vocem „absolvo“ pro ,absolvo”. R. 3. Circa corruptionem JndulgeJ tibi Dominus" loco „indal%eatu moveri quidem potest dubium ex eo quod extrema unctio exigat orationem seu deprecationem, vox autem „indulget“ non sit verbum deprecantis sed asserentis. Nihilominus, si modo recta adfuerit intentio, haec mutatio tanta non est, ut apud audientes sensum deprecatorium excludere debeat, saltem si attenditur ad verba antecedentia: .per suam piissimam misericordiam". Quod eo magis valet, quia etiam praxis in antiquo ritu Ambrosiano usitata erat, ut adhiberent formam verbis per se assertoriam, precatoriam sensu et intentione. Quare censeo mutationem non fuisse essentialem. Minus etiam essentialis est corruptio vel correptio vocis ,deliquisti * in „delquisti“. Nam corruptiones minimae, si sensum novum et falsum non faciunt, sine industria factae accidentales haberi debent. — Aliud, si loco „delquisti" pronuntietur „ dereliquisti “ ; nam cum haec vox sensum quidem faciat, sed novum et falsum, eiusmodi mutatio etiam sine industria facta formam reddit dubiam, ex industria facta certo invalidam. Th. in. II11 20. Quod autem dictum sit „per manum" loco .per tactum", corruptio quidem plane illicita est; verum non censeo eam esse essentialem, siquidem manus est principale instrumentum tactus. Nihilominus cum manus non identificetur cum „sensu tactus", res aliquantulum dubia manet, ita ut licitam habeam repetitionem unctionis propter hunc defectum, immo debitam pro casu quo extrema unctio esset medium unicum salutis securum vel aliis sacramentis securius: nimirum si ageretur de moribundo sensibus destituto. R. 4. Defectus in consecratione commissi caveri quidem debent, atque Zacharias diligentior debet esse in pronuntiatione; attamen nullum defectum ex recensitis habeo pro essentiali; nam in ordi­ naria inter homines conversatione nemo esset qui non conciperet sensum rectum et verum. Atque propterea etiam concludi debet propter eiusmodi corruptionem consecrationem repeti nullatenus posse. Cf. S. Alph. VI 224. R. 5. Circa additiones istas non ita simplex et absoluta dari 13 potest responsio. Ante omnia attende doctrinam 5. Thomae in S. th. 3, q. 60, a. 8, ubi imprimis docet ex duplici capito mutationem fieri posse essentialem: 1) propter intentionem ministri, 2) propter debiti sensus ablationem ; quod applicat mutationi quae liat sive per diminutionem verborum sive per additionem. En eius verba: „Circa omnes istas mutationes, quae possunt in formis sacra­ mentorum contingere, duo videntur esse consideranda: unum quidem ex parte eius qui profert verba, cuius intentio requiritur ad sacra­ mentum. Et ideo si intendat per eiusmodi additionem vel diminutionem alium ritum inducere, qui non sit ab Ecclesia receptus, non videtur 10 De sacramentis generatim. perfici sacramentum, quia non videtur, quod intendat facere id quod facit Ecclesia [quod intellige non de ritu accidentali, sed de ipso illo ritu qui est sacramentum a Christo institutum et Ecclesiae concredi­ tum]. Aliud tamen est considerandum ex parte significationis ver­ borum. Cum enim verba operantur in sacramentis, quantum ad sen­ sum quem faciunt, . . . oportet considerare, utrum per talem muta­ tionem tollatur debitus sensus verborum ; quia, si sic, manifestum est, quod tollitur veritas sacramenti. . . . Circa additionem etiam contingit aliquid apponi quod est corruptivum debiti sensus, puta si aliquis dicat: ,Ego te baptizo in nomine Patris maioris et Filii minoris4, sicut Ariani baptizabant ; et ideo talis additio tollit veritatem sacramenti. Si vero sit talis additio quae non auferat debitum sensum, non tollitur sacramenti veritas. Nec refert, utrum talis additio fiat in principio an in medio an in fine, ut si aliquis dicat: .Ego te baptizo in nomine Dei Patris omnipotentis et Filii eius Unigeniti et Spiritus Sancti Paracliti4, erit verum baptisma: et similiter si quis dicat: ,Ego te baptizo in nomino Patris et Filii et Spiritus Sancti; et Beata Virgo te adiuvet4, erit verum baptisma. Forte autem si diceret: ,Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, et B. Virginis Mariae4, non esset bap­ tismus. . . . Hoc verum est, si sic intelligatur in nomine B. Virginis baptizari sicut in nomine Trinitatis, quo baptismus consecratur: talis enim sensus esset contrarius verae fidei et per consequens tolleret veritatem sacramenti. Si vero sic intelligatur quod ad­ ditur: ,et in nomine B. Virginis4, non quasi nomen B. Virginis ali­ quid operetur in baptismo, sed ut eius intercessio prosit baptizato ad conservandam gratiam baptismalem, non tollitur perfectio sacra­ menti. · Pro nostro igitur casu concludendum est: si Zacharias catholice senserit et intenderit, baptismus valet quidem; at importuna illa ad­ ditione Zacharias peccavit. Circa formam absolutionis imprimis notari debet ibi verba haec .In nomine Patris * etc. non pertinere ad formae essentiam, sicut pertinent in baptismo; hinc omissio expressionis S. Trinitatis ab­ solutionem non reddit invalidam; sed neque invalidam reddit additio a Zacharia facta, quae prava et haeretica monte vix facta esse potest. Verba addita non ingerunt sensum falsum, sed sumi possunt plane sensu vero. Nam nomine Christi rectissimo absolvitur, immo absolvi plane debet, etiamsi verbis non exprimatur; omnis enim sacramen­ torum minister non nisi nomine Christi et in eius persona agit. Aliquo etiam sensu vero nomine apostolorum dici potest abso­ lutio dari, eo quod sacerdotes horum sunt successores et locum tenentes. Nihilominus tali additione arbitraria peccatur idque per se graviter. In sacramentorum ritu interruptio. 11 UNIO INTER FORMAM ET MATERIAM. Casus. (5) Agritiue in extrema unctione conferenda praecipitanter agens modo ungit ad verba .per istam x. unctionem , * modo ad pronuntiationem sensus ,quidquid per risum deliquisti6 ; accidit etiam, ut celeriter agens iam sit post unctos oculos in ungendis auribus, cum absolvat formulam .per visum deliquisti . * In baptizando accidit, ut inciperet formam .Ego te baptizo", dum interim minister hauriret aquam, quam porrigeret, et, forma iam absoluta, dum addat „Anien", incipit aquam infundere. Alia vice pronuntiatis verbis .Ego te baptizo6, versus ad ministrum dicit .cito affer mihi aquam", qua accepta pergit .in nomine Patris etc.6 Alia vice, cum dixisset .Ego te baptizo6, errans pergit ,per Dominum nostrum....6 Quo audito adstans minister acclamat .in nomine Patris6: quod resumens Agritius dicit .utique in nomine Patris etc.6 atque ita complet baptismum. Quaeritur 1° quae requiratur unio tum inter ipsius formae singulas partes tum inter formam et materiam. 2° quid indicandum de collato sacramento in casibus propositis. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Forma ipsa ita continuate pronuntiari 14 debet, ut apud audientes possit certo facere suum sensum, scilicet ea cohaesio adesse debet quae sufficiat in humana conversatione ad sententiam indubie efformandam. R. 2. Brevissima mora interiecta post aliqua verba sine pro­ nuntiatione verborum extraneorum facilius relinquit sensum integrum, quam si fit per interiectionem alicuius extranei dicti; interruptio per verba extranea, si ut extranea per actionem loquentis se produnt, facilius intactum relinquunt sensum formae, quam si aequo tenore cum reliquis proferuntur; intcriectio vel interruptio post finita aliqua verba non tam facile nocet sensui formae quam interruptio et inter­ jectio inter unius eiusdemque verbi syllabas. R. 3. Quoad unionem seu conjunctionem formae cum materia ea coniunctio omnino necessaria est, qua materia per formam deter­ minetur atque signum aliquod moraliter unum efficiat. Hinc non eadem coniunctio in omnibus sacramentis necessaria est; in poenitentia et matrimonio minor quam in reliquis. In his vero sacramentis quae fiunt ritu aliquo sacro circa hominem, optima est et practice debet esse ea cohaesio, ut applicatio materiae fiat eo tempore quo verba formae pronuntiantur seu antequam finiantur. Alias facile aliquod dubium potest oriri. S. Alph. Vl9sq; lieu ter, Th. m. p. 4, n. 10; Ballerini-Palm. t Opus th. m. IV, n. 647 sqq; Mare, Instit. Alph. n. 1402; Aertnijs, Th. m.8 I. 6, n. 6. A» quaesitum 2” R. 1. Sine dubio ad valorem plane sufficit, 15 sive ad vocem .unctionem6 sive ad vocem .visum6 unctio fit: in 12 Dc sacramentis generatim. utroque enim casu habetur unio ea qua intimiorem Ecclesia non postulat. Etsi enim in sacramento unctionis Ritualia per signum t ad vocem unctionem significent, ibi, i. e. ubi actio ministri ex­ primitur, esse sensum ungendum: tamen in sacramento baptismi ex­ presse monetur non ad vocem „baptizou, sed ad vocem „Patrisu etc. aquam esse fundendam; ergo applicatio materiae etiam post verbum quo actio ministri significatur omnino est sufficiens. R. 2. Unctio illa, in qua sub voce „per visum deliquisti" minister iam transierit ad ungendas aures, non est valida pro sensu auditus, attamen minister validam fecit unctionem oculorum; quamquam enim materiae applicationem iam absolverat ante formae finem, tamen tota forma iungebatur satis superque cum unctione oculorum, etsi in actione praepropere minister iam ultra progressus erat. Dubia etiam mansit unctio aurium, si Agritius sistendo in unctionibus post unctas aures addiderit formulam huic unctioni correspondentem. Si vero unam quidem aurem unxit ad vocem „visusu, sed, pergens in pronuntiatione formae pro unctione aurium, interea alteram aurem unxit, de sacra­ mental! unctione rite peracta nequit dubitari. R. 3. Si Agritius pronuntians formam baptismi continuando sine ulla mora subiunxit , Arnen' et ad hanc vocem aquam infudit, censeo baptismum valere. Quamquam enim in rigore „Amen“ non pertinet ad formam neque in Rituali invenitur, nihilominus formam quodam­ modo réassurait et cum materiae applicatione ita connectit, ut haec duo elementa in signum unum coalescant. Si vero morula aliqua fuerit interiecta, iam dubium aliquod circa valorem movetur; et quoniam baptismi sacramentum sit adeo ne­ cessarium, sacra actio potius sub conditione esset iteranda. Th. m. II1122. R. 4. In penultimo casu, si alia mora non est interiecta, sed statim accepta aqua Agritius formam complevit aquamque fudit, validus dici debet baptismus. Nam 1) mora inter partes formae erat minima; 2) verba interiecta eaque pauca plane apparebant ut extranea neque ipsius formae sensum corruperunt vel mutaverunt. Th. m. II1’ 20. R. 5. In ultimo casu, si Agritius incepit tantum ,per Dominum" et statim sese corrigens rectam formam complevit, illa paucula verba etiam cum voce illa ,utique", quae ne tum quidem, si per loquentem ad formam traherentur, sensum essentialiter mutarent, mea sententia valori sacramenti non obstant; quare censeo baptismum non esse iterandum. — Fateor tamen convenientius futurum fuisse, si Agritius, cum adverteret errorem, totam formam baptismi ab initio resumpsisset. ATTENTIO MINISTRI ET INTENTIO. Casus. (6) Amalricus in administrandis sacramentis, ne erret, semper accurate legit ex Rituali : sed hoc ipso ab habenda attentione impeditur et post per­ actum sacrum ritum plane non recordatur, utrum re vera formam sacramenti Sacramentorum ministri attentio et intentio. 13 pronuntiaverit necne, indeque concipit dubium de valore actus, num humano modo, i. o. cum cognitione seu attentione ct voluntate, actum posuerit. Aliqua vice complures infantes afferuntur baptizandi; numeravit sex et accurato fecit Amalricus intentionem eos singulos baptizandi. Plures tamen caerimoniae in communi faciendae praescribuntur, aliae in singulos speciatim quod Amalricus observat; sed cum velit peracto ritu singulos adnotar··, afferuntur 7 infantes ut baptizati. Quod grave dubium Amalrico ingerit, num re vera, deficiente intentione, septimum infantem baptizarent. Quaeritur 1° qualis requiratur in sacramentis attentio. 2° qualis debeat esse ministri intentio. 3° quid ad casus respondendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Attentio ad licitam quidem administra-16 tionem necessaria est eatenus quatenus quaelibet voluntaria mentis distractio peccatum sit, verum ex se peccatum veniale, licet ex gravioribus; mortale fit, si in Missae celebratione distractio plene voluntaria diu protrahitur in canone, vel etiam in quolibet sacramento si periculum fit errandi in substantialibus. R. 2. Ad validam administrationem non alia requiritur attentio atque ea quae sufficiat, ut ritus sacer cum debita intentione ponatur: quod cum plena distractione non est impossibile. Th. m. II11 30. Ad quaesitum 2m R. 1. Intentio, considerata ut actio, non sufficit 17 habitualis (excepto aliquatenus matrimonio), neque requiritur actualis, sed sufficit virtualis, quae in aliis quoque negotiis actum facit suf­ ficienter humanum. R. 2. Quoad obicctum intentionis sufficit et requiritur, ut minister ritum sacramental em, aliquo modo saltem reductive ut in persona Christi vel ut ritum sacrum, ponere velit. Aliis verbis: Non requiritur, ut minister credat effectum sacra­ menti ; neque ut ipse eum habeat pro sacro a Christo instituto : neque ut velit expresse se conformare Ecclesiae catholicae: sed sufficit, ut eum cognoscat ut ritum quem alii pro sacro habent, et ut eum ut talem iis velit applicare: vel sufficit, ut velit peragere et peragat id quod v. g. baptizandus petit. R. 3. Haec intentio ritus ut sacri modo ita reductivo concepta sufficit, si tamen contraria intentio praevalens non adfuerit. Nam si quis ante omnia noluerit se ut Christi ministrum exhibere vel Ecclesiae catholicae se conformare vel ritum ut gratiae efficacem ponere: quidquid demum voluerit, sacramenti nihil operabitur. Circa haec Quaesita cf. S. Thom., S. th. 3, q. 64, a. 8; 5. Alph.. Th. m. VI 14—25; BaUerini-Palm., Opus th. m. IV, n. 652. Ad quaesitum 3n‘ R. 1. In primo casu Amalricus rationabile 18 dubium habere nequit. Nam recitans ex Rituali, si modo legere scivit, certe recte formam pronuntiavit idque humano plane modo, sciens et volens. Quod autem distractus et alienis cogitationibus abreptus non 14 De sacramentis generatim. amplius recordetur verborum quae protulit, nulla est ratio contra actus valorem. R. 2. In secundo casu Amalricus in ipso actu baptizandi fortasse non habuit intentionem actualem et reflexam; habuit tamen inten­ tionem saltem virtualem, immo vix non actualem directam. Eaque intentio sine ulla dubitatione etiam extendebatur ad septimum infantem, qui videtur antea non annuntiatus, sed subito ad ecclesiam delatus. Nam Amalricus, cum aquam infunderet formamque baptismi pronun­ tiaret. quid aliud voluit et intendit nisi baptismum? Ergo de valore septimi quoque baptismi plane securus esse debet. Aliter tamen, si ab initio secum statuisset se intentione nunc a baptismo plane excludere eos qui non antea annuntiati et a se de­ scripti fuerint. Quodsi ita secum statuisset, baptismus septimi in­ fantis casu allati saltem esset dubius et necessario repetendus. Verum ita intentionem restringere plane absonum est, ita ut sic factum esse non possit sumi, nisi plane probetur. DE INTENTIONE QUAE DICITUR „EXTERNA . * Casus. (7) 1. Fabricius sacerdos, qui infeliciter societati secretae se adiunxit fidem­ que interne abiecit, pergit externe exercere munera sacerdotalia; verum in sacramentis, etsi externum ritum in materia et forma exacto et decore ob­ servat, intus in animo intendit nullatenus facere quod facit Ecclesia quodque Christus instituit. 2. Alius sacerdos vocatus ad moribundum, cum ss. eucharistiam pro viatico non habeat, accingit se ad celebrandum; sed quia deest aptus locus ad ss. eucharistiam asservandam, et moribundus fortasse iam decesserit ante­ quam viatico potuerit muniri, felicem modum se invenisse putat quo se ex­ pediat, nimirum consecrat particulam sub conditione: ,si tempus habuero ad moribundum satis tempestive accedendum“. Quaeritur quid dicendum sit de valore sacramentorum in casu. Solutio. 19 Ad quaesitum R. 1. In primo casu attende thesin 28 ab Alexandro VIII damnatam: ,Valet baptismus collatus a ministro qui omnem ritum externum formamque baptizandi observat, intus vero in corde suo apud se resolvit: Non intendo quod facit Ecclesia. * Quae quidem condemnatio non plane evincit rem, ut fateor; nam 1) et theses illae damnantur in globo neque omnes ut erroneae, sed ut „te­ merariae, scandalosae . . . erroneae, haereticae respective * ; 2) con­ tendunt aliqui damnata hac thesi comprehendi imprimis casum illuni in quo quis iocose et irrisoric ritum sacrum peragat: ex eo autem quod ille nihil efficiat validum, non sequi idem esse cum eo qui ritum ex­ ternum omnino serio peragat. Nihilominus ista opinio, quae in nostro casu sacramentum valere putat, teste Benedicti XIV ex illa damnatione „ grave vulnus accepit * Ministri intentio. — Ministri probitas seu statas gratiae. 15 atque hodiedum habetur fere pro derelicta. Idque merito; nam cer­ tissimum est sacramentum nullum valido confici posse, nisi minister agat non suo nomine sed nomine Christi ut eius minister et depu­ tatus. At quilibet homo in eo liber est, utrum, quando alter ei ali­ quid committere vult, velit huius nomine agere an proprio; quodsi alieno nomine agere nolit, neque alieno nomine agit. Verum qui ritum sacramentalem suo proprio nomine peragit, sistendo in hoc, plane incapax est sacramentalem effectum producendi seu sacra­ mentum valide ponendi, quoniam sacramenta ex eo vim suam haurire debent, quod sint actiones Christi ut principaliter agentis. Cf. Pesch, Praei, dogm. VI 279 sqq; Sasse, De sacram. I, thes. 25. Ergo dicendum est: In nostro casu sacramenta a Fabricio collata sunt nulla, ita ut absolute repetenda sint. Imino etiam ii auctores, qui contrariam opinionem sequuntur, debent saltem fateri opinionem suam non esse certam ac proin sacramenta, utpote saltem dubia, repetenda esse, etsi ipsi putaverint repetitionem faciendam esse conditionate. R. 2. In secundo casu sacerdos arte illa non indigebat, cum Ec-20 clesia satis providerit atque in difficultatibus valde magnis permittat, ut sacerdos etiam postea s. speciem consumat. Sed de hac re hic non est locus accuratius dicendi. Ars autem a sacerdote adhibita re ipsa erat pessima, cum in­ tentio conditionata, si conditio est de futuro, sacramentum, si excipias matrimonium, reddat aut nullum aut pro re nata dubium. Nullum certe est, si conditionata intentio effectum sacramentalem vult sus­ pendere vel eum dependentem facere a conditione libere contingenti; practice dubium etiam tum sacramentum est. quando conditio est de re necessario futura vel ad eam reducitur. Th. m. II11 37 ; S. Alph., Th. m. VI 26. Ratio autem est, quia ipse minister debet ritum quem ponit determinare ad ritum gratiae efficacem ; non potest hanc de­ terminationem alteri causae committere. Hinc in nostro casu consecratio particulae pro moribundo reddita est omnino dubia. Ratio cur dubia, non certe nulla dicatur con­ secratio, haec est quod auctores non pauci iique graves non sine ra­ tione putent sacramenta valida esse, si pro conditione apponatur scientia Dei de futuro contingenti: hanc enim esse conditionem potius de praesenti quam de futuro; conditionem autem de praesenti, prout verificetur aut non verificetur, reddere sacramentum statim aut validum aut invalidum. Haec probabilia sunt. Atque conditio casus nostri sic fortasse concepta est. DE PROBITATE MINISTRI. Casus. (8) (Ex conferentiis Romae Imbitis ut supra.) Titius, qui viceparochi munere fungebatur, gravissimo patrato peccato non nisi post triduum ad confessionem accessit. Interrogatus a confessario. num per id temporis sacra mysteria obiisset, haec subiungit: 16 De sacramentis generating .A Sacri quidem celebratione abstinui et solum diaconatus officio in Missa sollemni perfunctus sum. Interdum postulantibus fidelibus euchari­ stiam ministravi. Vocatus ad baptismum conferendum infanti, qui e sinu demortuae matris extrahebatur, paratus equidem eram, quia non agebatur de sollemni baptismi administrations. Verum melius duxi illam chirurgo committere, quia, licet vir pravus, non erat tamen minister consecratus sed potius necessitatis. Nec infitior me una et altera vice baptismum contulisse et sacro oleo unxisse infirmum, sed hoc iubente parocho et quin tempus contritionis actum eliciendi suppeteret. Omnia haec peregi quidem in statu letalis peccati; sed puto graviter me non deliquisse, cum in unoquoque casu adsit probabilis theologorum sententia gravem culpam excludens/ His auditis confessarius has omnes sententias nimis laxas esse pro­ clamat. Quaeritur Γ num probitas ministri requiratur ad validam et licitam sacra­ mentorum administrationem. 2° quid de singulis Titii functionibus indicandum. 3° quid in posterum faciendum. Solutio. 21 Functiones sacrae in casu enarratae reducuntur ad haec: Titius vice parochi fungens in statu peccati 1) diaconatus munere functus est in Missa sollemni; 2) una alterave vice contulit baptismum et extremam unctionem, sed iussus a parocho et in casibus urgentibus, ut ait, ita ut tempus eliciendae contritionis non suppeteret; 3) in casu baptismi privati, ne in statu peccati hoc sacramentum admini­ straret, id reliquit chirurgo ceteroquin impio, sed qui saltem non erat minister consecratus. Quibus notatis sit responsum ad quaestiones propositas : Ad quaesitum 1"’ R. 1. Probitas de qua hic sermo est intelligi debet status gratiae. Porro hunc ad valorem sacramentorum non requiri est de fide catholica definita. Cone. Trid. sess. 7, can. 12, quaesitum 3n' IL 1. Manente suppositione quaesiti secundi, 35 sola res quae agitur est, num Berta ecclesiasticae sepulturae exsequiarumquo particeps fieri possit. Si enim quaeris, num debrai ecclesiastica sepultura donari, respondeo non debere eam catholico sepeliri. Nam fuit hucusque publica peccatrix, quae excludenda est ab ecclesiastica sepultura, neque paulo ante mortem a parocho ad­ monita seso emendare voluit; quare merito privata censebitur iure ecclesiasticae sepulturae, nisi post repulsam parochi indubia signa melioris vitae eam dedisse constiterit: quod sane non obtinuit. R. 2. Si autem quaeritur, num summo iure ecclesiastica sepultura donari possit, videtur dicendum ad hoc sufficere, ut quaedam positiva etsi dubia signa mutatae in melius voluntatis post repulsam parochi adfuerint, eaque talia ut per testes probari atque publica fieri possint. Quae num re vora data sint indagandum est. At si nihilominus dubium manet, quid summo iure liceat, quid prudentia suadeat, parochus episcopum consulere debet neque eo inconsulto in hac re quidquam decernere. — Cf. Mare, Instit. Alph. n. 1387; Ii aller ini-Palm. 1. c. VII, n. 14; D'Annibale, Summula th. m. I 114. SUPPLETUR QUAESTIO SECUNDA ET TERTIA. Addo nunc ad Quaes. 2m et 3m quo tota res compleatur: Ex casu 36 enarrato non patet matrimonium inter Bertam ot Caium esse im­ possibile. Si igitur possibile est, habetur medium auferendae occasionis proximae peccati et abolendi scandali. Illud medium sane temptandum est. Prior confossarius videtur ad id non attendisse; sed eo magis parochus debet ad hoc attendero. Kes Summo Pontifici adeo gravis visa est, ut relato ad eos, qui vel civili tantum matrimonio coniuncti sint vel alias in concubinatu vivant, Ordinariis amplissimam facultatem tribuerit oamquo aliis, parochis etiam habitualiter, communicabilem, irnino in certis adiunctis cuilibet sacerdoti communicatam, dispensandi ab impedimentis matrimonii ecclesiasticis aliter dispensatu difficillimis, quo nimirum possibilitas abolendae proximae peccati occasionis in gravi mortis periculo amplissime extenderetur. Quodsi velint matrimonium inire, parochus statim curet, ut coram testibus negotium perficiatur; sed antea, audita denuo confessione, Bertam rite disponat, absolvat, dein reliquis sacramentis muniat, defunctam ecclesiastico ritu sepeliat. DE SIMULATIONE SACRAMENTORUM. Casus. (12) Titius parochus excipiens confessionem duorum qui mox matrimonium contracturi erant, accipit a viro eum pluries et praecedenti etiam nocte cum sponsa letaliter peccasse; itemque gravem pecuniae summam esse furatum, (piam tamen se restituturum saltem promittere recusat Eum utpote absolu­ tione indignum hortatur parochus, ut a communione abstineat; sed frustra Itaque conveniunt do particula consecrata illius ori tantum admovenda et in pyxidem statim reponenda; quod reapse peractum est. Facto crucis signo, ut moris est, sponsum non-absolutum Titius dimittit. 26 De sacramentis generatim. Excipit deinde parochus confessionem sponsae, quae de turpibus cum sponso commissis ne verbum quidem habet. Ex habito colloquio Titius novit eam apud alium non potuisse confiteri. Prudenter hortatur, ut praeteritae vitae peccata in statu conjugali suscipiendo sincere manifestet; at nihil inde proficit. Quare, ne sacrilegium fiat, loco formae sacramentalis aliquas preces submisso recitat. Insuper in Sacro faciendo particulam ab aliis se­ junctam minime consecrare intendit eanique praebet sponsae. QvAEiUTun 1" quid sit sacramentum simulare. 2° num aliquando id liceat. 3’ quid do parochi agendi ratione quoad singula, prout in casu, censendum sit. Solutio. 37 Ad quaesitum 1“ R. 1. Simulare seu fingere generatim dicitur is qui non sincere, sine animo aliquid agit, quod agere videtur. Sic etiam fictio seu simulatio sacramenti habetur, quando ritus quidem sacramentalis externe adhibetur, ita tamen ut a sciente committatur occultus defectus, qui reddat sacramentum nullum. — Habes ergo imprimis fictionem sacramenti in eo qui cum sacramenti materia for­ mam quidem coniungit, sed contraria seu vitiosa intentione; attamen etiam in aliis casibus, quibus modo imperceptibili essentialis sacra­ menti defectus committitur, ita ut alii, quorum interest, in errorem et deceptionem inducantur. Cf. Th. m. I11 60. R. 2. A fictione seu simulatione omnino distingui debet dis­ simulatio, in qua nulla fit fictio, sed solummodo denegatio sacramenti tegitur seu occultatur. Ita v. g. qui pocnitentem monet se absolvere non posse, sed, ne adstantes quidquam animadvertant, super eum signum crucis efformat, dissimulat negatum sacramentum. Th. m. II11 62. 38 Ad quaesitum 2" R. 1. Licet aliquando dissimularo in collatione sacramentorum, immo id aliquando fieri debet, ne aliter laedatur sigillum sacramentale vel aliena fama in periculum inducatur. R. 2. Evenire potest, ut in matrimonio liceat consensum fictum ponere, v. g. si quis ex gravi metu ad ineundum matrimonium co­ geretur. In quantum igitur haec consensus fictio redundat in sacra­ mentum, fictio huius sacramenti licita esse potest, quia matrimonii sacramentum sequitur in omnibus naturam contractus. Recte autem negatur in tali casu esse proprie sacramenti fictionem. Matrimonium enim, etsi inter christianos re simul sit contractus et sacramentum, ratione prius est contractus et, quatenus contractus, sacramentum. Fictio autem seu simulatio in eiusmodi casu matrimonium respicit sub ipsa ratione contractus, quem simulans inire non vult, et ex gravi causa non vult. Internum igitur vitium, cuius culpabilis causa simulans non est, cum rationem contractus essentialiter afficiat, fictio contractus quidem recte dicitur, non sacramenti. Cf. S'. Alph., Th. m. VI 62. Neque haec fictio in casu gravis metus necessario est mendacium ; potest enim ita fieri, ut serventur limites iustae restrictionis non pure mentalis. Simulatio et dissimulatio sacramentorum. 27 R. 3. In aliis casibus quaelibet sacramenti fictio gravissimum 39 peccatum est, cum sit abusus sanctissimae rei divinitus institutae et mendacium realo per sanctissimas res commissum. Adiunguntur autem saepe aliae malitiae, v. g. damnosa aljprum deceptio, in ss. eucha­ ristia simulata vel idololatrica adoratio. Circa hoc est thesis ab Innocente XI damnata (29): „ Urgens metus gravis est causa insta sacramentorum administrationem simu­ landi." De qua proscriptione S. Alph. 1. c. VI 59 dicit: ..Quamvis prae­ fata propositio non loquatur de quocumque metu, tamen commune est apud doctorcs non licere administrationem sacramenti simulare etiam ob metum mortis." Ad quaesitum 3m R. 1. In primo casu simulatio non habetur, neque 40 in sacramento conficiendo neque in conferendo. Habetur enim particula vere consecrata, neque simulate Titius aliquid confert sponso im­ poenitenti; verba in porrigenda sacra particula usitata verum sensum retinent, etiamsi proferantur super eum qui sacram hostiam non sumit, sed solum adorat. Dissimulât autem Titius, quod sponsum impoenitentem in distribuenda s. communione praetereat: quod in se illicitum non est neque in praxi vituperandum, si ex gravi causa ita convenitur; verum res non est adeo tuta, cum praeteritio ab aliis animadverti possit ac proin effugium difficulter et in magnis tantum angustiis consulendum. Licere sic agere habes etiam ex 5. Alphonso, qui 1. c. VI 61 dicit: In casu quo aliquis non poterit se disponere ad communionem, posset aliquando convenire cum parocho, ad infamiam vel scandalum vitandum, ut hic dicat tantum super ipso verba Corpus Domini nostri etc., et non praebeat hostiam. R. 2. Quod autem secundo dicitur Titium, facto crucis signo, sponsum non absolutum dimisisse, omnino recte actum est; immo sic agi plane debuit. Non enim licuit impoenitentem absolvere neque aperta absolutionis denegatione eum infamare cum sigilli sacramen­ talis laesione; nihil ergo reliquum erat, nisi ut declararetur poenitenti absolutionem dari non posse, et ut dein coram aliis haec denegatio tegeretur seu dissimularetur: quod fit efformando signum crucis, cum loco absolutionis aliae preces recitantur. Cf. S. Alph. 1. c. VI 59. R. 3. Tertio similiter egit cum sponsa, quae peccata certo com­ missa tacet, ita tamen ut ipsam non moneat: monere enim minime potuit. Si Titius, ut hic supponitur, plane certus erat de sacrilega sponsae confessione, potuit ita agere, sed obligatus non erat, neque hoc modo ullum peccatum impedivit. Breviter dabo eorum quae hic dixi rationem: 1) Potuit sic dissimulando absolutionis formam omittere. Nam 41 quoniam certus erat absolutionem fore nullam, non tenebatur inutile aliquid facere. Neque adest talis usus notitiae confessionis, qui vel peccatum aliquod manifestet vel gravamen aliquod poenitentibus afferat. 2) Neque tamen hoc modo ullum peccatum impedivit. Sponsam enim do neganda absolutione monere nullatenus licuit, ne laederetur sigillum. Nam eius denegandae ratio non poterat sumi nisi ex notitia 2S Pe sacramentis gen er a tini. quam Titius habuit ex priore confessione sponsi. Mulier igitur sacri­ lege petiit absolutionem et secundum suam persuasionem et voluntatem recepit. Quare ex eius parte omnia completa erant neque impediri poterant, quae ad sacrilegam susceptionem sacramenti poenitentiae requiruntur. Hinc: 3) Titius obligatus non erat absolutionis formam omittere. Sola ratio cur videri possit esse obligatus, ea est, quod non videatur ei licere verba sacramentalia scienter frustra pronuntiare. Verum haec regula in nostro casu fallit. Illud scienter in nostro casu non omnino recte dicitur. Titius enim scientiam habet tantum sacramentalem ; haec autem est ac si non adesset; rarissime erit obligatio extra ipsius poenitentis confessionem hac scientia utendi, sed pro regula est: -Confessarium ex rebus in confessione auditis non obligari sive intra sive extra confessionem aliquid facere vel omittere ad quod non obligaretur, si confessionem nullam umquam excepisset4· (cf. Th. m. II11 555 et Gobat, Theol. experim. tr. 7, n. 875). Quod sane intelligitur de actione intra confessiorem alicuius tertii, non de confessione eiusdem hominis; nam heri potest, ut possim et debeam ex priore confessione sequentes eiusdem poenitentis confessiones dirigere. Quodsi Titius istam scientiam ex confessione sponsi haustam pro nulla habet, non potest non pronuntiare absolutionem in sponsam; ergo sic saltem agere licet. Quod autem hanc rationem attinet, ab­ solutionem effectu suo frustrari: id permittitur et pro multis casibus permitti debet, cum certe semper exsistere possint vel exsistant poenitentes, qui et se et confessarium fallant. 42 Addo nunc : Quoniam confessario in similibus casibus licet verba absolutionis proferre, magis inclinare debet in id, ut proferat et con(litionate absolvat quam ut omittat. Omittere enim periculosum esse potest, si hanc praxim et consuetudinem confessarius sibi statuat. Videri enim ei potest aliquando certum poenitentcm sacrilege aliquid tacere, et nihilominus falli potest. Si autem fallitur, fallitur in magnum damnum poenitentis; aliter, si solet potius absolutionis formam proferre. Demum quarto Titius gravissime fallitur atque ob solam inscitiam, si adfuit, excusari in eo potest, quod particulam non consecratam sponsae insciae pro communione praebet. Nam subiectivam malitiam sacrilegae communionis nullatenus in ea impedit, causât vero materialem idololatriam, cum feminam inducat ad adorandam particulam non con­ secratam. Verum neque potuisset cum femina sciente et consentiente sic agere: commisisset enim idololatriam simulatam. S’. Alph., Th. m. VI 61. SUBLECTUM SACRAMENTORUM. INTENTIO. Casus. (13) Hilarion missionarius tempore morbi contagiosi visitans domus paga­ norum, ex periculose decumbentibus et infantes, et eos adultos quos sensibus destitutos invenit, baptizat: ex quibus maxima pars brevi moriuntur, aliqui ad usum rationis et vitam revocati gaudent de actione missionarii, maxime ob recuperatam valetudinem, alii actionem ut religiosam respuunt. Intentio eiue qui suscipit sacramentum. 29 Cum christianis vero sparsim inter paganos habitantibus similiter agit quoad extremam unctionem, si quos repent qui aetatem rationis evolutae attigerunt: inter quos similiter post recuperatum usum rationis aliqui de praestito auxilio gratias agunt, alii aegre ferunt, cum stulte putent se sic morti devoveri. Iam de valore collati sacramenti dubium excitatur seu: Quaeritur 1° quae intentio necessaria sit in suscipiente sacramentum. 2° quid iudicari debeat de agendi ratione Hilarionis, de valore eiusque certitudine atque maiore forte securitate procuranda Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Pro iis qui usum rationis numquam 43 attigerunt, nulla necessaria est intentio, iique sacramenta, quorum capaces sunt, recipere possunt valide sola intentione ministri: quod salva tide divina et catholica negari non potest, cum semper Ecclesia infantes baptizaverit eosque hoc solo modo aeternam vitam consequi posse docuerit. R. 2. Pro iis qui rationis usum umquam adepti sunt, requiritur ea intentio qua sacramenti fiat voluntaria susceptio. Deus enim non vult dare sua dona nisi volenti. Sed talis intentio etiam sufficit. Unde patet, si excipias ea sacramenta in quibus subiectum sacramenti non sit mere suscipiens sed etiam agens, sufficere pro subiecto in­ tentionem habitualem, i. e. habitam neque retractatam, non requiri actualem neque virtualem. R. 3. Sed haec habitualis intentio etiam aliquo saltem modo requiritur; nihilominus pro diversis sacramentis sufficere potest gradu diverso. Nam aliquando voluntas recipiendi sacramenti satis certo continetur in alia aliqua voluntate: quod si obtinet, necesse non est, ut voluntas habita sit expressa circa hoc et illud sacramentum, sed sufficit, ut sacramentum illud implicite obiectum voluntatis exstiterit. Aliquando vero sacramentum suscipiendum non satis certo continetur in alio obiecto voluntatis eiusque actu: quare tum. saltem ut certus sit valor sacramenti, necesse est, ut suscipiens habuerit aliquando voluntatem suscipiendi sacramenti expressam. In priore casu hanc implicitam intentionem quae sufficiat complures vocant interpretativum ; dicerem melius habitualem implicitam, alteram habitualem explicitam. R. 4. Illa sacramenta quorum susceptio in se continet novi 44 status vitae susceptionem novamque obligationem, ut certo sint valida, exigunt intentionem explicitam, ita baptismus, ordo, matrimonium (matrimonium etiam ex alia ratione explicitam voluntatem exigit, et fortasse etiam sacramentum ordinis): quamquam, ut dubie sacramen­ tum sit validum, voluntas vel pro baptismo necessaria etiam ea esse potest quae in alio actu contineatur implicite. Illa sacramenta quae solum vitae iam voluntarie susceptae complementum sunt, ut confirmatio, extrema unctio, ad valorem non requirunt nisi implicitam voluntatem seu intentionem quam supra dixi interpretativam. 30 De sncramentis gcncratim. Idem, maiore tamen restrictione, dici potest aliquando de ss. eucha­ ristia et de absolutione sacram entai i: quod suis locis magis declarabitur. Ad quaesitlm 2“ R. 1. Videri potest alicui Hilarionem facilius baptizasse infantes paganorum, cum imminens mortis periculum seu articulum mortis non exspectaverit, ac proin complures baptizaverit qui superstites postea ethnicae superstitioni inhaesuri sint. — Verum de hac re postea, ubi mitior praxis a S. Officio approbata referetur. Id unum hic adnoto infantes sic baptizatos pro posse notandos esse et observari debere, num, si convaluerint et adoleverint, do suscepto baptismo non possint moneri atque de catholica educatione iis pro­ videri non possit. R. 2. Relate ad adultos sensibus destitutos Hilarion levius egit. Nam ut liceat sacramenti collationem temptare, debet adesse aliqua ratio positiva indicandi sacramentum hoc valide et cum fructu con­ ferri. Quod indicium quoad homines Christianos et catholicos nititur in rationabili praesumptione, quod velint in vitae periculo supernaturalibus bonis Ecclesiae, quantum possint, frui; quoad homines ab Ec­ clesia seiunctos niti non potest nisi in positivo signo quo ostenderint desiderium Ecclesiae sese iungendi. Hinc S. Officium d. d. 30 Martii 1898 approbante Leone XIII dicit: ,De Mahumedanis moribundis et sensibus destitutis respondendum est nt in deer. S. Officii 18 Sep­ tembris 1850 ad episcopum Perthensem, id est: Si antea dederint signa erile baptizari, vel in praesenti statu aut nutu aut alio modo eandem dispositionem ostenderint, baptizari posse sub conditione, qua­ tenus tamen inissionarins, cunctis rerum adiunctis inspectis, ita pru­ denter indicaverit.·· Ergo eos tantum conditionate baptizare Hilarion potuit, Je quorum voluntate pia vel dispositione bona positivum si­ gnum vel positivam aliquam prudentem coniecturam habuit. Reliquos divino indicio divinaeque misericordiae debuit relinquere. R. 3. Rem levius esso peractam eventus probavit. Nam qui ostendunt postea displicentiam de baptismo sibi administrato, satis probant se necessariam intentionem numquam habuisse vel non ha­ buisse non-retractatam. Quare hi invalide baptizati sunt. Quibus autem baptismi ritus placuit ob recuperatam valetudinem, ii non ilico ostendunt se re vera intentionem sufficientem baptismi recipiendi habuisse: sed examinandi sunt accuratius. Nisi igitur certo constet eos et expresse habuisse voluntatem recipiendi baptismi neque hanc voluntatem retractasse, sub conditione rebaptizandi sunt. 46 R. 4. Quoad extremam unctionem christiania collatam longe fa­ cilius de valore satis constabit. Pro illa enim sine ullo dubio sufficit intentio implicita, quae insit in ea voluntate (pia quis vult christiano more mori. Quare de valore s. unctionis eorum qui postea de ea gaudent et gratias agunt, non est dubitandum. Neque de nullitate constat quoad eos qui postea ex stulta apprehensione eius administrationem minus approbant: quamquam quoad eos res facillime dubia erit, atque, si periculum mortis persistat, hi dedocendi sunt stultam istam opinionem et ad cautelam denuo sub conditione ungi ·"> Intentio eius qui suscipit sacramentum eiusque defectas. 31 possunt vel etiam debent. Quodsi convaluerint, de repetenda quidem unctione sermo esse nequit; dedoceri tamen debent et moneri, ne forte postea, novo recurrente periculo, reprehensibili sua intentione extremae unctionis valorem dubium denuo reddant. INTENTIO EIUSQUE DEFECTUS. Casus. (14) Conradus, cum sacrum subdiaconatus ordinem recepturus esset, accessit ad ecclesiam sine ulla elicita intentione recipiendi ordinis; immo postea subita perturbatione perculsus se indignum putavit neque sibi licere accedere ratus est et ideo sibi secum constituisse videtur retractare intentionem. ,si fuerit indignus . * Postea rem pandens confessario ab hoc severe reprehen­ ditur, sed securus redditur de sua vocatione et de ordinis valore, serio tamen acliuncto monito, no similiter se gereret in aliis ordinibus recipiendis; quod etiam promittit secum statuens, ne similis retractatio in perturbatione valeat. — Subsequentibus diebus privilegio apostolico alios ordines sacros recipit. Verum in ordinatione presbyteri, antequam incipiat manuum impositio, eadem re­ currit perturbatio, qua toto tempore impositionis manuum mente volvit sibi non licere in suam ordinationem consentire. Reliqua prosequitur quidem de more, sed gravissimum dubium habet, num liceat sibi cum aliis proximo die primam Missam celebrare. Quaeritur 1u qualiter formetur vel vitietur intentio suscipiendi sacramenti. 2° num defuerit intentio necessaria ex eo quod Conradus se con­ ferens ad ecclesiam intentionem non elicuerit. 3° quid de perturbationibus et voluntatibus contrariis Conradi dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. Ad praesentem intentionem quae sufficiat47 non plus requiritur, immo plerumque minus, quam quod requiritur, ut aliqua actio hominis dici possit humana, i. e. cum cognitione et volun­ tate posita. Hinc necesse non est, ut aliquis reflexe attendat et reflexe sibi dicat: Volo hoc facere; sed sufficit plane, ut quis directe cognoscat quid agat vel quid secum agatur et volens faciat vel fieri sinat. Cur autem dixi immo minus requiri, ex eo est, quod in genere facilius dici possit me aliquid voluntarie recepisse, quam me voluntarie aliquid egisse: versamur autem hic in sacramentis recipiendis. Ad quaesitum 2m R. 1. Omnino stulte aliquis dubitaverit de in-4S tentione ex eo, quod in via ad ecclesiam vel in ecclesia intentionem sibi videatur non elicuisse. Nam certissime elicuit, fortasse non cum cognitione reflexa, sed cum cognitione directa. Qui enim a diuturno tempore se praeparavit vel exspectavit certum diem quo recipiat ordinem, non semel sed saepe elicuit intentionem — id quod superabundanter sufficit, ut adfuerit intentio. Dein quando ipso die candidatus se confert ad ecclesiam, vestibus sacris se induit, evocatus respondit — quo fine haec omnia facit nisi fine suscipiendi ordinis? Ergo toties concepit vel renovavit intentionem recipiendi ordinis, ita 32 De sacramentis generating ut plurio impossibile sit sic non habere hanc intentionem, nisi haec omnia aliquis facere velit solius exercitii vel ludibrii causa. Ergo hactenus Conradus habuit et retinuit sufficientissimam intentionem. Nunc vero Ad quaesitum 3” R. 1. Tota quaestio in eo versatur, num Con­ radus perturbationibus illis priorem intentionem recipiendi ordinis re­ tractaverit. Primo examinandus est modus procedendi in subdiaconatu. Ad quem noto: 1) ut re vera adsit retractatio efficax quae priorem destruat intentionem, non sufficit apprehensio et ex ea orta velleitas, sed requiritur cognitio et indicium rationis de inconvenientia re­ cipiendae ordinationis atque vera hoc nixa voluntas. Quae non videtur adfuisse. 2) Immo si adfuerit voluntas, haec imprimis ea erat apud Conradum, ne forte accedens indignus grave peccatum committeret. At longe gravius commisisset licta ordinis susceptione. Ergo conditio illa „si fuerit indignus" saltem sensu quo concepta est a Conrado non erat verificata. Hinc concludo recte confessarium reddidisse Conradum securum de suscepto subdiaconatu. Nam sufficiens dubitandi ratio non adest. Immo etsi sumam mansisse leviorem aliquam dubitationem, haec non sustulit eam moralem certitudinem quae sufficiat ad subdiaconatus ordinem non repetendum, cum sequentium ordinum valor ab eo non dependeat. 50 R. 2. Cum eadem dicatur fuisse perturbatio in recipiendo pres­ byteratu, etiam circa illius valorem ex ipsa illa perturbatione in se spectata rationabilis causa dubitandi oriri vix potest. Quodsi re ipsa spectatis personalibus adiunctis levior dubitandi ratio quae non sit plane nulla remanserit, presbyteratus ordo, a quo tot sacramenta aliis ministranda atque ipsum ss. Missae sacrificium pendet, potius sub conditione repetendus esset. Attamen hic in favorem presbyteratus valide collati fortior ratio occurrit, scilicet ipsa illa praecedente die in subdiaconatu suborta per­ turbatio eiusque per confessarium et ipsum Conradum facta exclusio. Conradus ipse secum statuerat, ne voluntas retractans intentionem recipiendae ordinationis quidquam valeret, si haec in perturbatione a se fieret. Quare hoc ipsum decretum prius debebat revocare; aliter hoc obstabat, quominus pugna illa cogitationum et velleitatum, quibus voluisse et noluisse videtur susceptionem ordinis, efficaciter revocaret intentionem recipiendi sacramenti ordinis prius habitam. Verum hoc decretum non revocavit, ut nunc sumo. Aliunde per voluntatem seu potius velleitatem, quae comitabantur illam apprehen­ sionem qua sibi videbatur sibi non licere ordines suscipere, non posuit actum positivum quo nollet recipere ordinationem. Atque hinc aestimo nullam esse rationem dubitandi de valore ac proin locum non esse conditionatae repetitioni presbyteratus. Ceterum abs re non est communicare responsum S. Officii a Leone XIII approbatum circa simile dubium seu circa perturbatam in ordinatione intentionem. 49 33 Dispositio moralis ad sacramenta suscipienda. N. N. exposuerat in sua ad presbyteratum ordinatione hoc modo se gessisse: Dubitans utrum ad presbyteratum idoneus sit annon dubius haesit, ex una parte volens excludere intentionem, ex altera parte ponere. Tandem apud se dixit: .Facio illam intentionem quam in decursu ordinationis pro certa determinaturus sim.“ Ita du­ bius recepit primam et secundani manuum impositionem [i. e impo­ sitionem cum subsequent! manuum extensione]; tum demum cum ad consecrationem manuum res devenit, secum constituit sacerdotium re vera recipere. Nunc vero, anxius in conscientia, quaerit num valida sit ordinatio sic recepta. S. Congr. Off. d. 26 lanuarii 1898 responderi mandavit escatu ; quam resolutionem d. 28 eiusdem m. Leo XIII approbavit. Cf. Annal. eccl. VI 56. DISPOSITIO IN SUSCIPIENTE NECESSARIA. Casus. (15) Maglorius, niissionarius apud Indos, incidit in infideles moribundos, qui de fide quidem Christiana audierunt, sed hucusque eam amplectendi voluntatem non ostenderunt. Interrogati num christiani fieri vellent frigide affirmant, verum missionarium in gravi dubio relinquunt, qui graviter suspicatur se pro mutata interrogandi ratione aeque facile negativum responsum recipere posse. Quare eos baptizat sub conditione: ,si es dispositus . * Quaeritur 1° quae dispositionis certitudo requiratur, ut quis ad sacramenta admitti possit. 2“ rectene egerit Maglorius in casu proposito. Solutio. Ad quaesitum la’ R. 1. Iu omnibus quidem sacramentis admini-51 strandis minister, ut fidelis sit in dispensandis bonis a Christo sibi creditis, prudens indicium ferre debet de digna suscipientis disposi­ tione, ne ,margaritas proiciat ante porcos , * verum hoc indicium di­ versum est pro sacramentorum diversitate. Nam 1) a sacramentis vivorum, quae pro omnibus christianis instituta sunt seu ad quae christifideles ex statu suo ius quoddam habent, excludi nequeunt nisi (pii ut indigni noti sunt, si ipsi sua sponte sacramentum postulant. Id valet praecipue de ss. euchari­ stia, sed eadem ratione pro modo suo de confirmatione et extrema unctione. 2) Ad sacramenta mortuorum, quibus homo peccator Deo recon­ ciliatur, non sunt admittendi nisi qui positive ostendunt se dispositos ad reconciliationem recipiendam. Id maxime valet de absolutione sacramentali, idque ex hac etiam causa, quod hoc sacramentum per modum indicii institutum est. Valet tamen etiam de bapiisrno, tum ex priore ratione data tum quod baptizandus novum vitae statum suscipit, ad quem suscipiendum se debet antea probare idoneum. LchhtkM, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 3 34 De sacramentis generatim. 3) Ad sacramenta igitur quibus novus vitae status suscipitur ea positiva probatio praecedere debet, quae ostendat candidatum officiis seu oneribus novi status ferendis parem esse. Hoc, praeterquam de baptismo, valet maxime de sacris ordinibus et suo modo de matrimonio. Cf. Mare, Instit. Alph. n. 1424; S. Alph. VI 43; Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 1, n. 137. R. 2. Quando igitur minister sacramenti incidit in eum qui, sacramentum volens recipere, dispositionem sufficientem non habet, disponendus est antequam sacramentum ei administretur; quod si non succedit, dimittendus est sine sacramento. Quando eius qui sacra­ mentum suscipere vult dispositio dubia apparet, ille iuvandus est, ut certius disponatur; alias regulariter differendus est. Ita quidem in ordinariis circumstantiis. 52 R. 3. Quando vero agitur de homine in articulo mortis consti­ tuto atque de sacramento omnino necessario, scilicet de baptismo in homine nondum baptizato, de absolutione hominis Christiani adulti vel etiam de extrema unctione in casu moribundi sensibus destituti: ex una quidem parte, quantum possibile est, temptari omnino debet, ut dispositio procuretur quam certissima; ex altera autem parte, si haec certitudo nequit procurari, sacramentum saltem conditionate dari debet, quamdiu de eius (pii vult vel voluit sacramentum recipere indispositione non constat. Nam sacramenta sunt propter homines. In hac extrema necessitate sacramentum denegatum vel dilatum causa esse potest, cur aliquis pereat aliter salvandus in aeternum. Cf. Lacroix 1. c. n. 143. 53 Ad quaesitum 2“ R. 1. Maglorius primum omnem lapidem mo­ vere debuit, ut moribundos illos ad sinceram voluntatem perduceret, dein debuit, nisi constiterit eos satis instructos esse, veritates maxime necessarias eos docere vel iis in memoriam revocare atque cum iis actum verae fidei supernatural is elicere; tandem post actus aliarum virtutum theologicarum rite elicitos maxime debuit sincerum dolorem de peccatis cum proposito vitae christianae, si Deus dies vitae pro­ longaverit, in moribundis excitare atque sic demum baptizare. R. 2. Si haec impossibilia fuerint vel post omnem conatum dis­ positio dubia manserit, baptismus nihilominus dandus erat, utique sub conditione. R. 3. Conditio autem non debuit esse ,si es dispositus , * sed ,si es capax . * Nam qui baptizatur ,ai es dispositus , * neque re ipsa dolorem sufficientem habuerit ante baptismum, re baptizatus non erit neque fructus baptismi umquam evasurus est particeps. Qui vero dolorem quidem sufficientem non habuit, habuit tamen voluntatem baptismi, si baptizatur cum conditione ,si es capax , * valido baptizatur. Nunc quidem fructum baptismi, peccatorum dico remissionem, non recipit; attamen, si postea, quocumque vitae tem­ pore, dolor de peccatis accesserit, fructus sacramenti particeps evadet. Quo fit ut is salvari possit ri baptismi, praesertim si conscientiam sacrilegae baptismi susceptionis non habuit; e contra ille qui invalide baptizatus sit salutem non assequatur. Susceptio sacramenti a ministro indigno. 35 R. 4. Si vero moribundus supervixerit, casus accuratius discu­ tiendus est, atque remanente quocumque probabili dubio de baptismi valore baptismus post procuratam certam dispositionem sub conditione iterandus est. Quoad R. 3,n exstat indicium S. Congr. de Prop. Fide, quae G lunii I860 de hac re interrogata respondit: „In dubio, utrum ipse vere intendat baptismum suscipere, si praevio diligenti examine de hac intentione adhuc dubitetur, baptismus conferri debet sub conditione ,dummodo sit capax baptismi . * . . . Nec bene se gessit missionarius, quando baptismum conferens sub conditione intendit se non baptizare sepositis bonis dispositionibus in suscipiente baptismum: nam in casu missionarius debet tantum intendere se baptizare, quatenus suscipiens sit capax baptismi, i. e. illum sincere suscipere velit * (ex CoUectan. S. Congr. de Prop. Fide n. 589). SUSCEPTIO A MINISTRO INDIGNO. Casus. (16) Caesarius solitus quavis hebdomada ad sacramenta accedere, ex eo in angustias conicitur quod compererit sacerdotem, qui solus est in loco, com­ misisse grave peccatum atque occultam incurrisse excommunicationem Quare ex una parte timet, ne illi praebeat occasionem augendi peccata: ex altera parte sibi grave est non confiteri, quia ipse dubius est de suo statu gratiae. Immo. cum postea incidisset in grave vitae periculum, praesto non erat nisi sacerdos neo-protestans : ad quem nihilominus misit, ut sibi omnia morientium sacramenta ministrarentur. Quaeritur 1° liceatne petere sacramenta a ministro indigno. 2° quid de Caesario in utroque casu. Solntio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ab indigno ministro eatenus non licebit 54 petere sacramenta, quatenus non licebit sine sufficienti causa alteri ansam dare ad novum peccatum committendum: siquidem sacramenti administratio ab indigno facta est ipsi peccatum. R. 2. Verum indignitas est diversa. Aliquando consistit in solo statu peccati; aliquando in ecclesiastica censura, vi cuius sacramenti administratio fiat ministro illicita. Attamen ecclesiastica censura qua talis, si occulta est. obstaculum non creat ministro, quominus administret sacramenta petent i ; prohibet, quominus sponte se in administranda sacramenta ingerat. Si vero publica est censura, maxime si minister sit vitandus, censura obstat, quominus alii fideles in sacris cum illo vitando possint communicare, si excipias casum extremae necessitatis. Status peccati ex se quidem obstat, quominus in tali statu liceat ministro administrare sacramenta: verum quolibet tempore in eius potestate est per actum perfectae contritionis cum auxilio divinae gratiae sese e statu peccati eripere. Quare qui petit ab eo sacra3· 3β De sacramentis generatini. menti administrationein. non petit aliquid quod minister sine peccato praestare non possit, utut aliquid quod verisimiliter sine peccato non sit facturus. — Hinc ita petere, absolute illicitum non est; sed ex causa aliqua graviore est licitum. Cf. Th. m. II11 71. Ad quaesitum 2”. Primo statuamus quid licuerit Caesario, quid non licuerit, in articulo mortis. Quare R. 1. In eo articulo quemlibet sacerdotem, etiam utcumque excommunicatum et vitandum, constat posse valide absolvere. Unde fit ut per se etiam licite advocetur in casu necessitatis, i. e. si alius sacerdos deest et moribundus timet ne sit in statu peccati. Sed haec facultas adeundi ministri alioquin vitandi, cum sit propter solam ne­ cessitatem, etiam restringitur ad sacramenta necessaria. Cf. S. Alph., Th. m. VI 560; Th. m. 11“ 72. R. 2. Publice haereticus vel schismaticus, etsi non sit sensu canonico „vitandus , * nisi fuerit ut excommunicatus denuntiatus, tamen relate ad sacramentorum receptionem eodem modo vitari debet; atque immo in ipso periculo mortis, si solus videatur esse qui possit ferre subsidium, generatim eius advocatio propter perversionis tentamen quod facturus sit maius periculum secum feret quam lucrum, et proin praestabit cum actu contritionis perfectae moribundum sese miseri­ cordiae divinae committere: nam minister ille acatholicus moribundum, nisi erroribus consenserit, valde probabiliter sacramentis non muniet. R. 3. Peccatum vero quod sacerdos ille excommunicatus com­ missurus sit. si non adhibeat conatum per actum perfectae contri­ tionis sese cum Deo reconciliare antequam sacramentum administret, a moribundo permitti potest ex sola ratione maioris securitatis suae: nam istud peccatum quod ab excommunicato facile evitari potest, si re non vitatur, ipsi excommunicato ministro soli imputandum est. Dixi facile hoc peccatum evitari posse; nam in eiusmodi tem­ porum angustiis certe necessaria non est persuasio sacerdotis qua moraliter certo indicet se actum perfectae contritionis elicuisse; sed sufficit serius conatus, ut sine novo peccato sacramenta necessaria administret. Immo si necessitas instet nec tempus contritionis eli­ ciendae fuerit, nihilominus ilico sacramentum administrari debet neque peccatur a ministro. >6 R. 4. Caesarius excusatur quidem quod voluerit recipere etiam, si necessarium fuerit, a neo-protestante absolutionem sacramentalem, si modo rationem habuit non finiendi perversionem; quod periculum, ut dixi, communiter adesse solet ex tali ministro, immo etiam aliorum scandalum. Verum si haec demum afuerant atque etiam absolutio data est, post absolutionem receptam necessaria adeo non erant sacra­ menta extremae unctionis et viatici: neque praeceptum urget cum tanto incommodo ea recipiendi ab homine haeretico. Hinc ea sacra­ menta iam per se Caesario non licuit petere ab haeretico. R. 5. Attamen si Caesarius sensibus fuisset destitutus, advocari sane potuit, immo per se debuit, sacerdote alio deficiente, sacerdos etiam haereticus, ut meliore quo fieri posset modo moribundo per 55 Susceptio sacramenti a ministro indigno. 37 extremam unctionem succurreretur, quae in tali casu securiorem habet effectum quam absolutio. Viaticum autem peti potuit tantum in eo casu a ministro hae­ retico, quando moribundus sensibus destitutus neque satis tuto poterat absolvi neque propter s. olei defectum donari unctione. Viaticum autem intelligo rite consecratum. Ratio cur solum in defectu absolutionis a sacerdote haeretico vel vitando sacramenta unctionis vel viatici peti possint, est ea quam supra indicavi, scilicet solum in defectu securae absolutionis haec sacramenta evadere pro moribundo simpliciter necessaria. R. 6. Cum Caesarius esset extra periculum mortis, licite omnino 57 adiit sacerdotem illum qui peccatum quidem commiserat, sed nulla censura ecclesiastica erat impeditus. Nam supponi debuit eum in­ terim sibi consuluisse atque cum Deo reconciliationem quaesivisse. Ita saltem si sacerdos ille habuit ex officio curam animarum. Grave enim esset onus fidelibus impositum, si tenerentur in eiusmodi casu a consueta etiam non necessaria receptione sacramentorum abstinere. Si agatur de sacerdote curae animarum ex munere non addicto, (piem certo sciam in statu peccati esse, gravior ratio accedere debet cur eum adeam. DE BAPTISMO. DEFECTUS IN MATERIA ET FORMA BAPTISMI. Casus. (17) Eutropius ab haeresi ad fidem catholicam conversus inquiritur de baptismo. Dicit se baptizatum esse a ministro acatholico qui volens mutare ritum ca­ tholicum, quem corruptum putabat, consueverit uti forma ,te baptizo in nomen Patris etc.” seu: ,op ten naam *. „auf den Namenfc ; quoad aquae autem applicationem illum saepe intinxisse digitum in aquam et hoc digito madefacto tetigisse frontem vel maxillam vel verticem baptizandi, aliquando etiam manum; neque abesse exempla in quibus aquam rosaceam vel etiam vinum pro baptismo adhibuerit. Quaeritur 1 quae sint essentialia in materia remota et proxima baptismi. 2° quae sint essentialia in forma. 3 quid de modis baptizandi quos ille minister adhibere consue­ verit et de Eutropii baptismo sit indicandum. Solutio. Ao quaesitum 1“ R. 1. Materia remota est aqua naturalis, sive consecrata vel benedicta sive non. Parva autem alterius materiae immixtio, quae secundum humanam aestimationem integram relinqueret denominationem aquae, valori non obstat. Quod si certum est. ma­ teria manet certo valida; si dubium est, evadit materia dubia. R. 2. Applicatio aquae ita fieri debet, ut aliquo modo fluat vel saltem diffundatur, quo significari possit lotio; quae non habetur, si v. g. unica gutta immobilis in parte corporis maneat. R. 3. Lotio illa, ut certus sit baptismus, fieri debet in membro principaliore, immo in capite, quo dici possit homo lotus, non in solo membro aliquo secundario. Rituale Rom. In aliis casibus baptismus non certo quidem invalidus sed dubius est. 59 Ad quaesitum 2“ R. 1. Debet exprimi 1) actio baptizandi et per­ sona baptizanda: 2) SS. Trinitas eiusque tres personae singulae qua­ rum nomine baptismus conferatur. Quaelibet hac in re mutatio, nisi fiat in vocem omnino synonymam, vel omissio corrumpit formam eamque aut invalidam aut dubiam facit. 60 Ad quaesitum 3” R. 1. Quoad intentionem quam minister habuit in mutanda forma haec erat quidem intentio mutandi ritum Ecclesiae catholicae, et videri potest afuisse wintentio faciendi quod facit Ec­ 58 De sacramento baptismi. - Materia et forma — defectus in iis. 39 clesia", adeoque sacramentum esse invalidum. — Verum non ita esse censeo. Minister habuit principaliter et expresse intentionem faciendi quod faciat vera Christi Ecclesia Christique institutioni sese plane conformandi : atque in hoc tantum erravit, quod putaverit Ecclesiam romano-catholicam corrupisse formam. Quare de intentione sufficienti dubium moveri nequit. R. 2. Neque quoad sensum discrimen est notabile vel essentiale: sed sensus realis idem est, sive dicis „in nomine“ sive „in nomen", etsi grammaticalis sensus parvam quandam patitur modificationem. Utroque modo exprimitur baptismum fieri mandato et auctoritate Dei unius et trini, ut ei baptizandus specialiter devinciatur. Ministri formula translatio est de verbo ad verbum formulae quam S. Scrip­ tura graece exhibet είς τ<> ΪΜψα. quae quidem expressio, cum a lingua Latina satis aliena sit, latine in authentica versione constanter ex­ hibetur per verba: „in nomine". R. 3. Magis dubia est aquae applicatio. Nam gutta aliqua 61 tantum tangere partem corporis dubia est lotio. Nisi igitur pluribus guttis in digitis haerentibus vel ex iis defluentibus baptizandum madefecerit seu in frontem aliquas aquae guttas diffuderit, baptismus ex hac parte est dubius. Cf. S. Alph.t Th. m. VI 107, q. 6. S. Officium interrogatum de baptismis collatis .per modum unctionis in fronte cum pollice in aqua baptismali madefacto" d. 14 Dec. 1898 resp. : «Curandum ut iterum baptizentur privatim sub conditione ... rf ad mentem * . Mens est ut attentio Ordinarii revocetur speciali modo in cos ex ita baptizatis, si qui fuerint postea promoti ad sacros ordines: videlicet ut imprimis horum baptismus et horum ordinatio per conditionatam repetitionem in tuto collocetur. Cf. Analecta eccl. VII 61. R. 4. Quod aquam applicaverit sive in fronte sive in maxilla sive in vertice (modo cutem, non crines tantum abluerit) quoad baptismi valorem idem est, neque ex hoc esset dubius, si sufficientem aquae copiam adhibuisset; nam sive hoc sive alio modo fiat, fit ablutio hominis in capite: qui modus certissime est validus. R. 5. Si quando autem solam manum aqua tetigerit, etsi plenissime abluat, nihilominus dubius manet baptismus, quoniam manus non est membrum hominis adeo principale, ut per eius ablutionem homo dicatur ablutus. Verum in casu necessitatis talis baptizandi modus adhiberi sane debet sub conditione, postea tamen, si possibile est, sub conditione in capite repetendus baptismus. Quod Rituale Romanum notat faciendum esse, si baptismus necessitatis in partu difficili collatus fuerit in quocum­ que alio membro quam in capite. Cf. Th. m. II11 85; S. Alph. 1. c. VI 107. R. 6. Aqua rosacea quae habetur per destillationem super rosas 62 factam, vel ut nunc solet per mixtionem 4 guttarum olei rosacei cum 1000 gr aquae tepidae, non videtur per hoc evadere materia dubia, quam­ quam est illicita ’. Sed si notabiliter fit mixtio cum aliena materia, valor * Attamen videntur osse diversi praeparandi modi. Rubr. Mixtalit (Do defect. Ill 2) de pane nt materia consecrationis haec habet: „Si confectus est de aqua 40 Dc sacramento baptismi. facile erit dubius, etsi longe maxima pars sit aqua naturalis. Nam in tali compositione seu mixtura non solum videri debet sitne aqua vera pars praeponderans, sed etiam num mixtura illa communi hominum aestimatione censeatur acpia. Hinc nullum est dubium mixtionem parvae quantitatis salis, ferri, luti non reddere materiam invalidam neque dubiam. Attamen si sumpseris iusculuin, cerevisiam, coffeum, etsi tenuia, ita ut longe maxima pars certissime aqua constiterit, nihilominus communi aestimatione non habes aquam ; hinc in omnibus illis casibus dubius censendus est baptismus tali materia collatus. Quo fit ut in defectu verae aquae in casu necessitatis illa dubia materia adhiberi quidem debeat, sed ilico sit curandum, ut sub con­ ditione repetitio fiat in materia certa. R. 7. Magis etiam valor baptismi corrumpitur, si vinum sumitur pro materia. Nemo enim aquam cum vino confundit, etsi chimica compositio ea sit, ut maxima vini pars aqua constet. Hinc ne dubie quidem, sed certe invalidus est baptismus vino collatus. Cf. Th. m. II11 81 : S. Alph., Th. m. VI 102 et 103. 63 R. 8. Concludi igitur debet baptismum Eutropii manere omnino dubium adeoque necessario sub conditione repetendum, nisi testis fide omnino dignus adducatur (pii testetur in hoc ipso Eutropii baptismo se vidisse baptismum collatum esse aqua naturali eamqne in sufficienti copia in caput Eutropii esse infusam sub verbis illis, quae minister ille acatholicus consueverit pronuntiare. Quodsi talis testis adsit fidissimus, qui haec omnia testetur, censeo de baptismo ita constare, ut eum sub conditione repetere non liceat. OBSTETRICIS BAPTIZANTIS INTENTIO. Casus. (18) Apollonia obstetrix a parocho monita est, ne baptizet infantes nisi in periculo positos. Quod alta mente retinens, cum nuper assisteret partui difficili nequo satis tutum videretur baptismum infantis differre, ita secum statuit: .Non intendo baptizare nisi verum exsistat periculum , * atque hac voluntate baptizat. Post aliquot horas infans apparet clare extra periculum esse. Gratulatur sibi Apollonia, quod tam scrupulose obtemperavit monitis parochi et infantem ut non baptizatum exhibere possit. N’erum re comperta parochus aliter sentit neque vult rebaptizare, arguit autem obstetricem stultae agendi rationis. rosacea, vel ulterius distillationis, dubium est an conficiatur. * Sed hoc idem videtur esse atque dicere eiusmodi aquam dubie tantum esse aquam veram essentialiter non mutatam; hinc esse etiam baptismi materiam dubiam: quod interim practice tenendum est, donec contrarium certum fiat. Ceterum si de sola admixtione minimae partis alienae materiae sermo est, applica responsum S. Officii d. d. 21 Aug. 1901 (Anal. reel. X 9). Nam interroga­ tum de usu aquae, cui admixta sit millesima pars hydrargyri bichlorati liquefacti, in baptizandis infantibus in utero matris, resp. : non licere quidem extra omne morbi periculum, sed ad periculum vitandum licere, ac proin provisum esse quaestioni de baptismi calore Obstetrix baptizans. 41 Quare Apollonia alia vice aliter se gerit atque sic intendit: ,Volo ut valeat baptismus, si infans ex hoc periculo moriturus est; alias non valebit. * Ex duobus sic baptizatis unus re vera mortuus est, alter servatus. Quaeritur 1" quid indicandum sit de valore talium baptismatum. 2° quandonam et quomodo obstetrix conditionate baptizare debeat. Solutio. Ad quaesitum 1 R. 1. Conditio in primo casu apposita est de 64 praesenti. Quae natura sua non obstat sacramento rite conferendo; sed illud reddet ilico aut validum si conditio re ipsa verificatur, aut invalidum si conditio verificata non est. Etsi igitur a conferente tum temporis dignosci nequeat sitne conditio apposita vera necne, ac proin valor sacramenti non possit dignosci; nihilominus, si postea compertum fuerit conditionem fuisse veram, constabit certo de valore; si compertum fuerit conditionem non fuisse verificatam, constabit do nullitate sacramenti. R. 2. Proin si Apollonia re vera ita intentionem efformavit, baptismus verus aut nullus fuit, prout periculum vitae tempore baptismi exstiterit aut non exstiterit. Sed si de hoc ipso debeat dubitari, baptismi valor manet dubius. Hinc videtur facilius parochus sumpsisse certitudinem veri periculi. Nam nisi de hoc plene omnino constiterit, debuit et debet adhuc sub conditione baptismum repetere. R. 3. Immo examinari omnino obstetrix debet, num fortasse paulo aliter intenderit ac verba per se sonent. Fortasse enim illud ,verum periculum * intellexit de futuro eventu. Quod si fecerit, etiam magis dubium redditum est baptisma; nam reducitur ad modum quem observavit in secundo casu. R. 4. In secundo igitur casu imprudentius etiam egit obstetrix. 65 Apposuit conditionem de futuro. Quae si est de liberis contingentibus, certe invalidum reddit sacramentum, ut supra dictum est n. 7; sed etiam quando est de contingentibus ex causa naturali et necessaria, reddit sacramentum dubium. Quare infans illo qui cum tali baptismo defunctus est non certo sed probabiliter tantum est baptizatus, sepeliendus tamen ut baptizatus. Qui vero supervixit infans, rebaptizandus quidem est, at con­ ditionate. Ad quaesitum 2“ R. 1. In eiusmodi periculis quae putat ob-66 stetrix exsistere tenetur utique baptizare, idque absolute, non sub conditione ,si verum fuerit periculum * vel „si se postea ut morti­ ferum manifestaverit . * Ita enim dubius redditur baptismus et sine ratione inducitur tum periculum, ne infans sine baptismo vero decedat, tum necessitas postea repetendi sacramenti. R. 2. Unica ratio ob quam obstetrix conditionem adicere potest vel debet est obiectiva impossibilitas baptismi cum certitudine con­ ferendi, scilicet a) si quando non constat, utrum infans etiam nunc 42 De sacramento baptismi. vivat an iam sit mortuus; b) si attingi nequit caput infantis iam eminens quod aqua abluatur: in utroque casu conditio esse debet ,si es capax * vel .si baptismus possibilis est‘, in secundo vero casu, quam primum caput egrediatur, sub conditione repeti baptis­ mus debet. BAPTISMUS UBI CONFERENDUS. Casus. (19) Rupertus parochus reperit in sua parochia antiquam consuetudinem qua parentes nobiles et divites, si longius distant ab ecclesia, postulant ut infans neo-natus domi baptizetur, maxime tempore hiemali quo infantes lon­ giori itineri et frigori exponere non audent, at neque cupiunt per aliquot heb­ domadas baptismum differri. Attamen Rupertus hunc abusum esse declarat et cum offensione multorum parochianorum negat se umquam baptizandi causa in domum privatam venturum esse. Quaeritur Ie qui sit locus ubi baptismus sit conferendus. 2' quid de consuetudine illa eiusque abrogatione cum offensione facta sit indicandum. Solutio. 67 Ad quaesitum 1 R. 1 cum Rituale Romano: „Proprius baptismi administrandi locus est ecclesia in qua sit fons baptismalis, vel certe baptisterium prope ecclesiam/ De bapt. tit. II, n. 28. R. 2 cum eodem Rituali: .Necessitate excepta in privatis locis nemo baptizari debet, nisi forte sint regum aut magnorum principum filii, id ipsis ita deposcentibus, dummodo id fiat in eorum capellis seu oratoriis et in aqua baptismali de more benedicta.u Ib. n. 29; cf. Th. m. II11 94. R. 3. In baptismo autem conditionato. scilicet in conditionata baptismo pro securitate repetitione convenit quidem per se idem ser­ vare; verum si causa est quae aliter suadeat, quilibet locus honestus potest eligi. Cf. Th. m. II11 91. Cs Ad quaesitum 2 R. Si summum ius spectamus, usus ille in casu indicatus hucusque pro abusu habebatur. Atque etiamnunc cavendum est a studio partium, ne ditiores pauperioribus videantur praeferri. Ceterum, confirmante Pio X, d. 23. Dec. 1912 mitior agendi ratio approbata est. Nam ad dubium propositum: .An Ordinarii permittere possint, ut parvulis, praeterquam quod instante mortis periculo vel urgente infirmitate, domi baptisma sacramentum administretur * , resp.: ..Affirmative ex insta et rationabili causa. * (Cf. Acta Ap. Sedis IV 725.) Ex quo patet, in casu nostro Rupertum normam agendi petere debere ab Episcopo, qui ex decreto mox allato certe permittere potest, ut quando domi baptismus conferatur, ibidem etiam caerimoniae baptis­ mum sive praecedentes sive subséquentes peragantur. Baptismi conferendi locus. — Caerimoniae in baptismo, eoque conditional, 43 CONDITIONATUS BAPTISMUS ET CAERIMONIAE. Casus. (20) Rocho missionario complures offeruntur sub conditione rebaptizandi : 1) in­ fantes ab obstetrice dubie baptizati: 2) etiam vir iam 30 annos natus quem ab ancilla valde dubie baptizatum esse nunc repertum est; 3) invenis cum caerimo­ niis a sacerdote baptizatus, cuius baptismus propter ministri impietatem dubii.est; 4) conversi a secta protestantica ad fidem catholicam tum pueri tum adulti Missionarius, cui tempus non abundat, vult omne» simul baptizare, sed diffi­ cultatem habet in eligendis caerimoniis quae pro omnibus aptae sint. in baptismo conditionato sintne caerimoniae consuetae ad­ hibendae. 2° quid in diversis hisce baptizandorum generibus fieri debeat. Quaeritur 1 Solutio. Ad quaesitum 1w R. 1. Si in primo baptismo dubio caerimoniae 69 adhibitae non sunt, in repetitione conditionata ex lege communi caeri­ moniae fieri debent. Si in primo baptismo factae sunt, necesse non est repetantur caerimoniae; licet tamen repetere. Cf. S. Alph. VI 144. R. 2. Lege communi sumendae sunt caerimoniae pro baptismo adultorum, si adultus est qui conditionato rebaptizatur, quando prior baptismus non erat catholicus, seu quando rebaptizandus convertitur ab haeresi; sumendae sunt caerimoniae ex baptismo infantium, si rebaptizandi sunt 1) infra aetatem usus rationis, aut 2) si est adultus catholicus cuius baptismus detegitur invalidus vel dubius (S. R. C. 27 Aug. 1836; S. Ofl'. 12 Febr. 1851; v. Collectanea S. C. d? Prop. Fide n. 620 et 625). R. 3. Aliquando tamen indulgetur vi privilegii S. Sedis, ut etiam, quando ex lege communi sumendae sint caerimoniae ex baptismo adul­ torum, nihilominus sumi liceat caerimonias ex baptismo infantium (cf. pro Austria d. S. Off. 20 Iulii 1908 in Archir fur hath. Kirchenrecht XCI 496); — vel ut caerimoniae penitus omittantur: quod ex gravi causa in casu particulari videtur etiam episcopus indulgere posse. Cf. Th. m. II n 96. Ad quaesitum 2m R. 1. In primo casu adhibendae sunt caeri-70 moniae eaeque ex baptismo infantium. R. 2. In secundo casu similiter sumendae sunt caerimoniae ex baptismo infantium, cum agatur de viro qui semper catholicam fidem professus est. R. 3. In tertio casu videri potest in arbitrio baptizandi vel ministri positum esse, utrum velit repetere caerimonias necne. Si enim in priore baptismo adhibitae sunt, quando baptismus ille dubius est, fieri quidem potest cum repetitione rei principalis etiam repetitio rerum accessoriarum, i. e. caerimoniarum; sed obliyatio est tantum ea repetendi quae omissa vel dubie facta sunt. Nihilominus, in hoc casu cum dubitetur de recta intentione ministri impii, si ille noluit agere nomine Christi et Ecclesiae in ipso baptismo conferendo, idem 44 De sacramento baptismi. noluit quoque ita agere in perficiendis caerimoniis, ac proin satis probabiliter eas ut Ecclesiae caerimonias non adhibuit adooque vi et efficacia eas privavit. Quopropter censeo, nisi gravior causa obstet, in hoc casu caerimonias non pro libitu sed omnino esse simul cum baptismo repetendas, utique caerimonias ex baptismo infantium, si­ quidem supponitur invenis qui catholicam fidem semper est professus. In quarto casu caerimoniae per se nunc adhibendae sunt, et eae quidem ex baptismo infantium pro iis qui annos discretionis nondum attigerunt, vel saltem sectam haereticam personaliter nondum sunt professi (quae professio fieri solet in ea quam vocant «confirmatione"); ex baptismo adultorum pro iis qui antea haereticam sectam erant professi. Quodsi hae caerimoniae offensionem creare possunt, curandum est, ut obtineatur privilegium S. Sedis vel pro particulari casu dis­ pensatio Ordinarii, qui praescribat, prout sibi visum fuerit, vel caeri­ moniarum omissionem, vel usum earum (piae occurrant in baptismo infantium. Cf. Th. m. II11 96. BAPTISMI SACRILEGA ITERATIO IMPEDIENDA. Casus. (21) Thecla iniit matrimonium mixtum cum cautelis ab Ecclesia praescriptis. Verum, nato primo infante puero, pater non vult promissis stare, sed instat vehementer, ut minister protestans conferat baptismum, ita ut omnia timenda sint nisi uxor acquiescat. Quae cum angustias suas exponeret vicinae, haec non impigra statim sumit aquam et ipsa puerulum baptizat. Attonita Thecla etiam maiores patitur angustias; nam si hoc viro suo manifestaverit, in furorem vertetur; si siluerit, videtur sibi rea esse sacrilegae baptismi itera­ tionis, quam per ministrum acatholicum postea maritus peracturus sit. Quaeritur 1" num recte actum sit, cum acatholico baptismo per baptismum privatum sit praeventum. 2“ num ipsa Thecla ita agere potuerit. 3° utrum debeat baptismum manifestare an silere possit. Solutio. Ad quaesitum 1” R. 1. Sine ullo dubio ius erat infantem catholice baptizandi, idque, si vocari non poterat sacerdos neque infans in ecclesiam transferri, etiam baptismo privato. R. 2. Ius autem erat apud parentes, in nostro casu apud matrem; quae si annuit et catholicam educationem pro posse procurare vo­ luit, quilibet eius votum poterat implere. Hinc vicina illa paulo celerius quidem zelo abrepta rem exsecuta est; attamen bene egit, si de consensu matris iam certa solummodo ita rem acceleravit, ne tempus perderet neve tricas patris fortasse intrantis pateretur. 72 Ad quaesitum 2° R. Lege ecclesiastica cautum est ne parentes, excepto casu summae necessitatis, propriam prolem baptizent, atque ut hoc ipso inter se cognationem spiritualem contrahant, quae matrimonio eiusve usui sit impedimento. Nihilominus, quia non constat re ipsa 71 Baptismi iteratio impedienda vel permittenda. 45 etiamnunc creari impedimentum quo post legitimum matrimonium abs­ tinendum sit ab eius usu, si alius satis tuto ad baptizandum vocari vel exspectari nequit, parenti sine ullo scrupulo suam prolem licebit baptizare. Quod in casu nostro facile poterat accidere, maxime si forte praestabat rem omnino secretam tenere neque Theclam quem­ quam habere qui rei esset conscius. Ad quaesitum 3“ R. 1. Per se quidem manifestari debet bap-73 tismus rite collatus. Atque hoc imprimis urgebit, si forte ab eo pendeat catholica infantis educatio futura; sed etiam ne ansa detur sacri­ legae repetitionis baptismi. R. 2. Attamen si educatio prolis nullatenus inde dependet neque decisio circa educationem iam instat: tenetur Thecla quidem baptismo protestantico resistere, idque tum quia ex se est illegitimus, tum quia in hoc casu esset sacrilega iteratio; verum si grave omnino damnum timet, ad positivam facti declarationem non tenetur, maxime si forte ne haec quidem declaratio impediret patrem, quominus ministrum protestanticum adiret, ut is nihilominus suo ritu baptizaret. Nam silentium Theclae, si reprobat baptismum ministri protestantis. non est formalis cooperatio, immo ne ulla quidem cooperatio positiva, sed sola negativa seu est „non impedire peccatum alienum ‘. Verum peccatum re ipsa impedire Thecla vix poterit, immo fortasse augebit sua declaratione, ita ut sacrilegium baptismi iterati, quod alias esset marito et protestantico ministro materiale tantum, factura esset formale. Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 1. n. 280 haec habet accurate ad nostrum casum : „Si mater sit catholica et pater acatholicus, qui velit infantem post aliquod tempus baptizari a suo praedicante. Lessius dicit matrem posse facere, ut infans antea privatim baptizetur catholice, etiam a muliere si alius desit, quia mater ius habet ad talem baptismum prolis suae, maxime si diu esset exspectandus baptismus praedicantis cum periculo ne moreretur infans. Putat tamen Verjuys patrem postea esse admonendum de baptismo iam collate, ne secunda vice baptizari faciat. Quodsi esset iusta ratio id reticendi, posset permitti secundus baptismus. Quodsi etiam parentes catholici [ambo] non possent sine gravissimo incommodo talem baptismum manifestare [scilicet si quando iniquae leges cogerent, ut omnes pueri a ministro haeretico baptizarentur], Arsdekin dicit posse silere, ostendendo tamen, quod sibi non placeat secundus baptismus. Si autem certo praeviderent hoc futurum [scilicet secundum baptismum], Lugo, De fide disp. 14, n. 164 dicit melius esse, ut infans prius non baptizetur a catholico, quia videtur minus malum quod infans baptizetur ab haeretico, quam quod rebaptizetur/ Quod vero ultimum notatur a Lugo dictum, in nostro casu neglegi potest, quia 1) haec opinio non est certa sed probabilis tantum, quae obligationem non imponat ; 2) haec opinio proficiscitur ex sumptione haereticum ministrum certo baptizaturum esse valide: quod cum nostra aetate raro extra dubium fuerit, ratio nova adest, cur statim ab initio per matrem provideatur baptismo catholico qui certo sit validus. 46 De sacramento baptismi. BAPTISMUS ADULTI. Casus. (22) loannes parochus luditham, puellam hebraeam viginti circiter annorum, exemplo Annae sororis baptismum petentem diligenter in rebus fidei instruit instructamque, sumpto frugali prandio, circa tertiam horam pomeridianam sollemniter baptizat, assumptis duobus patrinis: Andrea, qui iam prius spon­ salia cum luditha contraxerat, et lacobo eius fratre. Peractis caerimoniis intelligunt patrini ex parocho impedimentum matrimonii cum baptizate con­ tractum. Itaque Andreas, amore a luditha neo-baptizata ad Annam converso, hanc ducit, assistente eodem loanne parocho. Quaeritur 1 num recte fecerit loannes baptizans vespere. 2’ num peccaverit adhibendo duos patrinos. 3° potueritne matrimonio coniungere Andream et Annam. Solutio. Ad quaesitum 1” R. 1. Baptismum adultorum non convenit conferre vespere post prandium; sed mane ita ut a ieiuno suscipiatur. Atque sane pia est consuetudo, ut adulti simul cum baptismo recipiant s. communionem, quae omnino exigit naturale ieiunium. R. 2. Nihilominus peccatum proprie dictum commissum non est, cum praeceptum Ecclesiae severum non exsistat. 75 Ad quaesitum 2“ R 1. Adhibendo duos patrinos parochus peccavit ; nam Trident, sess. 24 de ref. matr. cap. 2 expresse statuit (id quod Rituale Romanum quoque monet de bapt. tit. II, n. 23) „ut unus tantum, sive vir sive mulier, vel ad summum unus et * una pro patrinis sumantur; idque statutum est, ne tot multiplicentur impedimenta matrimonii, quoniam inter patrinos et baptizatum eiusquo parentes cognatio spiritualis oritur quae matrimonii impedimentum est dirimens. R. 2. Hinc censetur legem Ecclesiae in re gravi violasse: Cf. Th. m. II11 71 ; «S. Alph., Th. m. VI 155. Aliter, si duas feminas pro matrinis sumpsisset: videlicet si duo patrini eiusdem sexus sunt'cum baptizando, laesio illius legis censetur venialis, quia finis legis eodem modo, immo melius attingitur, ac si unus et una assumantur. 76 Ad quaesitum 3“ R. Difficultas seu dubium moveri non potest ex cognatione spirituali: haec enim sistit relate ad patrinos in ipsa persona baptizata eiusque parentibus, non extenditur ad fratres et sororis. Sed moveri potest dubium ex impedimento publicae honestatis ex sponsalibus oriundo, quod dirimit matrimonium inter sponsum et sponsae consanguineos in primo gradu, et vice versa. Verum requiruntur sponsalia vera et valida. At sponsalia inter Andream et luditham, sororem Annae, non erant valida, cum esset illa puella hebraea; neque evaserunt valida per illius baptismum; nam. praeterquam quod non ipso facto baptismi sponsalia renoventur, in nostro casu, si valida fuissent, baptismus in quo sponsus fuit patrinus ea dissolvisset, quia fecit matrimonium impossibile. Ergo nulla est ratio, cur Andreas Annam in matrimonium ducere non possit; ac proin parochus potuit eos matrimonio iungere. 74 Cognatio ex baptismo 47 COGNATIO SPIRITUALIS EX BAPTISMO CONTRACTA. Casus. (23) Inter perturbationes bellicas in domum christianam quatuor ethnici ob­ tinuerunt refugium: miles, mulier ceteroquin nullo vinculo militi coniuncta, duae huius mulieris tiliae nubiles. Quarum una gravi morbo afflicta petit baptismum ; quem miles, iam catechumenus, propter necessitatem instantem confert, imposito nomine Mariae. Baptismo vix suscepto a morbo convalescit; quo miraculo commotae etiam soror et mater volunt baptizari. A parocho instructi omnes baptizantur sollemniter, primo miles, secundo soror Mariae cui filius hospitis est patrinus, tertio mater cui sicut etiam militi hospes ipse patrimis exsistit. Brevi post miles petit Mariam uxorem; coniunguntur a parocho; hospitis filius petit sororem, sed a parocho repellitur; petit matrem et admittitur. Quaeritur 1° rectene miles aegrotam baptizaverit. An potuisset, altero bapti­ zante, esse patrinus. 2° potueritne postea hanc Mariam uxorem ducere, an prohibeatur per cognationem spiritualem, 3° rectene filius ille prohibitus sit a matrimonio cum Mariae so­ rore, admissus ad matrimonium cum eius matre ineundum. Solutio. Ad qauesitum 1w R. 1. Si miles modo rite aquam naturalem 77 et consuetam baptismi formam adhibuit, de sacramenti valore nequit dubitari, siquidem de fide est quemlibet hominem ratione utentem valide baptizare posse. R. 2. Ut autem liceret, debuit abesse quilibet fidelis qui rite posset baptizare. Si ergo praesens erat homo catholicus, sive vir sive femina, huic grave peccatum fuit permittere, ut loco sui vir infidelis (quamquam catechumenus) baptizaret; cf. Th. m. II11 93. Verum si quae perturbatio orat atque catholicus qui adfuerit haerebat vel tuto non poterat baptizare, facile catechumenus poterat praeferri. R. 3. Patrinus esse miles non poterat. Constans est doctrina Ecclesiae non-baptizatum non solum non licere assumi ad munus patrini, sed eum invalide assumi (c. 102, dist. 4 de consecr.; cf. 5. Alph. VI 146). Ad quaesitum 2'” R. Ecclesia quidem statuit cognationem spin-78 tualem quae sit impedimentum matrimonii dirimens inter baptizan­ tem et baptizatum eiusque parentes. Verum haec non ligat eos qui non vel sunt ipsi baptizati vel actu ipso baptizantur. Cum igitur miles, etsi catechumenus, tamen nondum esset baptizatus, non con­ traxit eam cum Maria cognationem spiritualem quae matrimonium prohibeat vel dirimat. Cf. Th. m. II11 993; Sanchez, De matrim. 1. 9, disp. 62, n. 6 et 7. Ad quaesitum 3m R. 1. Recte prohibebatur filius ille a ducenda 79 Mariae sorore, cuius ipse fuerat patrinus. Nam cum ipse Christianus esset rite baptizatus, cum illa sorore ex munere patrini contraxit cognationis spiritualis impedimentum. 48 De sacramento baptismi. R. 2. Cognatio illa extenditur ad ipsam personam baptizatam et ad eius parentes. Attamen in nostro casu, cum soror Mariae baptizaretur, eius mater baptizata nondum erat; ergo ex supra dictis filius ille cum ea cognationem non contraxit. At videri potest brevi post, cum mater illa ipsa quoque baptizaretur, cognatio illa exorta esse. Verum id recte non sustinetur, cum efficientia actus, quo quis patrinus fit, ipsa actione finiatur. Cf. Sanchez, De matrim. 1. 9, disp. 62, n. 6 et 7; Schmalzgrueber, Ius eccl. 1. 4. tit. 11, n. 62—65; Gury-Ballerini II, n. 805. PATRINI ACATHOLICI. Casus. (24) Caio parocho affertur baptizandus puer ex matrimonio mixto ortus cum patrino protestantico et catholica cius uxore ut matrina. Priorem cum impedire velit parochus, ne inter baptismum infantem tangat, ipsa pueruli mater assistens protestatur contra hanc, ut ait, parochi intolerantiam ; alibi similiter fieri : quodsi parochus nolit acquiescere, se sumpturam esse infantem et eum pastori protestantico baptizandum oblaturam esse. Quo audito parochus acquiescit Quaeritur 1" quae sint leges Ecclesiae circa conditiones patrinorum. 2’ quid de agendi ratione Caii censendum sit. Solutio. 80 Ad quaesitum 1" R. 1. Leges Ecclesiae continentur iis quae a Rituali R. notantur tit. II, n. 23—26: .Patrinus unus tantum, sive vir sive mulier, vel ad summum unus et una adhibeantur, ex decreto Concilii Trid., sed simul non admittantur duo viri aut duae mulieres, neque baptizandi pater aut mater. Hos autem patrinos saltem in aetate pubertatis ac sacramento confirmationis consignatos esse convenit. Sciant praeterea parochi ad hoc munus non esse admittendos infideles aut haereticos aut publice cxcommunicatos aut interdictos, non publice criminosos aut infames, nec praeterea qui sana mente non sunt, neque qui ignorant rudimenta fidei. Haec enim patrini spirituales filios suos quos de baptismi fonte susceperunt, ubi opus fuerit, opportune docere tenentur. Praeterea ad hoc etiam admitti non debent monachi vel sancti­ moniales neque alii cuiusvis ordinis regulares a saeculo segregati. ** R. 2. Nihilominus quoad notarié quidem censuris ecclesiasticis obstrictos sed non vitandos generatim non ita urgetur lex cos repel­ lendi, ut non stet apud episcopum indicare, num ad maiora mala impedienda melius sit eos admittere quam reicere: ita S. Poenit. 10 Dec. 1860. R. 3 Quam declarationem non esse extendendam ad haereticos, sed praestare in casibus difficilibus baptismum sine patrino admini­ strare, quam cum patrino haeretico: .S. Offic. resp. 3 Maii 1893, ut habetur Act. S. Sedis XXVI 448. De baptismi patrinis: qui excludantur. 49 Ad quaesitum 2m K. 1. Recte conatus est parochus patrinum pro-31 testanticum impedire, quominus tangeret infantem; quod si obtinuisset, impedivisset quominus ille fieret et esset patrinus. Atque ita re ipsa facere expedit, et fieri sine magna difficultate posse solet maxime tum quando loco illius advocari possit vel aliter praeter eum adsit pa­ trinus catholicus. Sed ex dicto decreto etiam in aliis difficilioribusque casibus, ubi acatholicus solus est qui sit patrinus designatus vel qui designari possit, impediri debet, quominus omnia ad constituendum patrinum essentialia agat, ita ut solummodo ut baptismi testis admittatur. In hunc sensum iam locutus est Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 1, n. 173, postquam dixit non licere adhibere patrinum sectae haereticae: „Duae tamen praxes licitae sunt: prima est ut baptizans in tali necessitate omittat omnia quae patrinum concernunt, et infantem baptizatum reddat obstetrici. Altera est aliorum in quibusdam urbibus acatholicis usurpata, ut baptizans praeter haereticum designet alium catholicum ex voluntate parentum qui puerum tangat, assistente haere­ tico quasi ad honorem, et tum inscribat libro baptismali verum pa­ trinum catholicum, notet autem haereticum fuisse tantum testem/ R. 2. Si ad nostrum casum decretum S. Officii modo laudatum 82 applicamus, parochus recte egisse non videtur cedendo minis. Malum quidem magnum erat puerum deferri ad ministrum acatholicum eumque periculo acatholicae educationis exponi ; verum haec mala non possunt parocho imputari, atque — si demum haereticum pro patrino adhibere in omni casu malum est — valere debet principium: Non licet facere mala ut eveniant bona. R. 3. Nihilominus non puto ex S. Officii decretis id effici, ut actio 83 parochi in omni casu atque in se necessario debeat dici mala. Ratio enim cur S. Officium dixerit non licere, esse potest quia 1) communiter loquendo talis actio in se continet aliquid ex se mali vel eius pericu­ lum, et quia 2) propterea talem actionem voluit lex ecclesiastica simpliciter esse prohibitam. — Sed quod communiter loquendo et propter periculum committendi aliquod malum est illicitum, licitum evadere potest in singularibus circumstantiis (exemplum habes in matri­ monio mixto), et quod positiva lege prohibetur, propter gravissima mala avertenda a prohibitione eximitur. Quod eo magis in nostro casu videtur posse attendi, cum decreta S. Officii in nostra re lata omnia fuerint particularia, universalia nulla. NB. Quo clariora haec fiant quoad ea quae agere liceat, quae non liceat, communicabo responsa et decreta S. Officii, quae nostram rem spectant. 1) Facta interrogatione: „In aliqua paroecia Hungariae accidit, ut84 mater a fide catholica apostavisset, quia parochus in baptizanda eiusdem prole patrinum haereticum inhaerendo legibus Ecclesiae reiecerit. Cum vero ex declaratione S. Poenitentiariae die 10 Dec. 1S60 ad 19 notorio censuratus ad munus patrini admitti possit, si ex eius reiectione gravia damna imminere videantur; ac inde quaeritur: Utrum haec declaratio etiam ad patrinos haereticos extendi possit, Lrhmkuhl, Caaus conscientiae. Π. Ed. 4. 4 50 De sacramento baptismi an veto praestet, sicut nonnulli volunt, in huiusmodi casibus diffi­ cilibus baptismum sine patrino administrare * : S. R. et U. I. for. IV die 3 Maii 1893 respondit: .Negative, et praestare ut baptismum conferatur sine patrino, si aliter fieri non possit. * Ex quo responso non clare quidem sequitur in nostro casu Caium male egisse, siquidem responsum illud agere videtur de iis adiunctis, in quibus mala illa quae timentur removeri potuerint per baptismum sine ullo patrino conferendum — quod in casu Caii certo fieri non potuit. Quod idem videtur observari posse de recentiore decreto S. Officii d. d. 27 lunii 1900 a Leone XIII approbato die 28 eiusdem, cum ne in eo quidem specialia adiuncta narrentur. Quaerit enim archiepiscopus N. N. ,num possit permittere, ut vir protestanticus agat patrinum in baptismo catholice conferendo cuidam filiae coniugum mixti matri­ monii, qui coram uno ministro haeretico contraxerunt". Cui resp. : „ Permitti non posseu. Cf. Acta S. Sedis XXXIII 372. 85 2) Verum difficilius est ita explicare responsum S. Officii iam diu antea datum, ex quo patet S. Officium in ipsa admissione patrini haeretici notare aliquid ex se intrinsecus mali, saltem communiter loquendo. Nam anno 1763 instructio data est ad praef. Miss. Tripol. (v. Collect. S. ('. de Prop. Fide n. 606), in qua haec occurrunt: .Alter [haereticus] aderit ut testis, non ut patrinus. . . . Sed si haereticus nihilominus se ingesserit et expresse munus patrini velit exercere: debet [sacerdos abstinere ab administrando sacramento, neque propterea angi quod potuerit fieri profanatio sacramenti bap­ tismi, (piem forte sacerdos schismaticus vel vir protestans admini­ straturus sit. Nam minister catholicus huic rei non cooperatur ; sed per admissionem haeretici patrini ne evitatur quidem sacramenti pro­ fanatio et committitur cooperatio ad peccatum alienum quod commit­ tere non licet. * Ergo S. Officium tenet in haeretici patrini admissione esse illicitam (piandam communicationem in sacris atque sacramenti profanationem. Quod enucleatius dicitur in alia instructione S. Officii d. d. 8 lunii 1859 (1. c. n. 1843), in qua inter alia hac habentur: .Illicitum est in sacris functionibus haereticos in chorum invitare, alternis psallere, dare iis pacem, sacros cineres, candelas et palmas benedictas aliaque id genus externi cultus, quae interioris vinculi ac consensionis indicia iure meritoque existimantur, tam in sensu activo, nimirum similia iis dando, quam passivo ab iis in eorum sacris accipiendo." Unde patet a) pro re intrinsecus mala hic notari quodlibet signum quo significetur consensus hominis catholici cum acatholico in re­ ligionis professione vel cultu religioso, ac si inter utramque denomina­ tionem, catholicam et acatholicam, essentiale discrimen non adfuerit; insuper patet S. Officium b) admissionem haeretici patrini per se inter illa signa consensus collocare re ipsa. S6 Universim quaelibet eiusmodi signa exhibere esse intrinsecus malum omnino fatendum est. At dubitare licet, num haereticum patrinum admittere in quibuslibet adiunctis et quibuslibet temporibus De baptismi patrinis, -- iisqtie in baptismo conditionato. 51 pro tali signo haberi debeat. Quodsi ita esse dixeris, id eruere debes vel ex natura rei vel ex aestimatione hominum. Ex natura rei non quaelibet communicatio cum haeretico in ritu catholico est eiusmodi signum consensus; secus in nullo casu matrimonium mixtum licitum evadere potest. Eiusmodi communicatio saepe non indicat nisi hae­ retici persuasionem in hoc saltem ritu catholicos bene sentire atque recte agere. Ex aestimatione autem hominum ad munus patrini admitti nostris temporibus fere habetur pro honore mere civili, prae­ sertim pro civili honore tantum, si diversa est patrini et baptizandi religiosa professio. Quando igitur omne signum consensus pravi ab admissione haeretici patrini exsulat, decretum S. Officii in compluribus causis singularibus latum obstare non videtur, quin ex gravi causa parochus haereticum admittat, si impossibile est eum impedire. Inter­ rogationes vero et responsa in ritu baptismal! a patrino danda curet parochus, ut vel ipse det vel ut ea det obstetrix aliave persona catho­ lica: quod eo facilius obtinebit quia vir acatholicus in ritibus catho­ licis non est versatus. Quodsi ex eo dicitur esse intrinsecus malum virum acatholicum admittere pro patrino, quod ipsa viri haeresis eum in aperta contra­ dictione constituat cum officio et obligationibus patrini: id verum esset, si ipsi re vera munus utcumque educandi filioli spiritualis committeretur et ipse hanc curam personalem vellet suscipere. Quod sane vix aliud esset, quam filiolum catholicum committere educationi haereticae. Verum id longe abest tum a voluntate catholici parentis, tum ab intentione patrini acatholici: qui summum id munus in se sumere intendit, ut, deficientibus filioli parentibus, per alios curare velit filioli istius educationem catholicam. Quam intentionem et objec­ tive bonam, et subjective acatholico viro licitam esse patet. Hanc autem intentionem et curam in regionibus mixtae religionis non raro apud acatholicos viros reperiri, manifeste ostendit exemplum acatholici syndici qui Beatae Crescentiae Hoess curam ita egit, ut totis viribus animam „tam candidam saeculo superiorem ** in conventu monialium collocare nisus sit. CONDITIONATUS BAPTISMUS ET PATRINI. Casus. (25) Paulus natum sibi filium valde debilem in absentia parochi privatim fecit baptizari, adhibito patrino loanne. Parochus re examinata deprehendit adhibitam esse aquam rosaceam. Quapropter infantem sub conditione denuo baptizat, patrino eodem loanne: qui, defuncto Paulo, eius coniugem super­ stitem in matrimonium ducit. Quaeritur 1° num recte fecerit parochus, cum baptizaret sub conditione. 2’ contraxeritne loannes primo vel secundo baptismo cognationem spiritualem quae dirimat matrimonium inter se et uxorem Pauli. 3° quid, si parochus absolute baptizasset denuo. 52 De sacramento baptismi. Solutio. Ad quaesitum lm R. De hac re cf. supra n. 62. Aqua rosacea, quamquam est materia valde probabiliter valida, tamen, si succus ex rosis expressus admixtus est, pro maiore quantitate succi admixti evadere potest dubia; proin baptismus in ea collatus potius sub con­ ditione repetendus est, nisi constet ex succo rosarum parum fuisse admixtum. Cf. S. Alph., Th. m. VI 104. — In sequentibus responsis supponitur illum baptismum fuisse dubie collatum. 88 Ad quaesitum 2” R. 1. Duae sunt rationes ex quibus exsistentia impedimenti dirimentis in quaestionem vocari possit: una quod baptis­ mus fuerit privatus, altera quod fuerit dubie validus. Quoad quaestionem posteriorem ex doctrina S. Alphonsi concludi debet ex dubio baptismo non oriri impedimentum cognationis spiritualis (cf. 1. c. VI 151), cum dicat „cum communi DD. bene posse contrahi matrimonium, quando post adhibitam diligentiam nullum impedimentum certo adesse probatur . * R. 2. Quoad priorem quaestionem tempore S. Alphonsi valebat sententia ,communior et probabilior * : in baptismo privato qui patrinum non postulet, si nihilominus adhibeatur, ab eo non contrahi impedimentum spiritualis cognationis (S. Alph., Th. m. VI 149), eo quod leges Ecclesiae, quando loquantur de spirituali cognatione, non obscure sollemnem baptismum indicent. Verum S. Congregatio Concilii de­ cretis suis e parte eorum stat, qui severioris sententiae sunt (Th. m. II1» 994). R. 3. Si secundus baptismus a parocho sub conditione repetitus pro se solo sumitur, etiamsi fuerit sollemniter collatus, non inducit cognationem spiritualem quae matrimonium inter loannem et viduam Pauli dirimat: ut videre est apud »S’. Alph. 1. c., qui negat ex con­ ditional© baptismo impedimentum cognationis spiritualis oriri, siqui­ dem constare debeat de munero patrini in valido baptismo. 89 R. 4. Verum in nostro casu in utroque baptismo idem loannes munere patrini functus est. Quoniam autem alteruter baptismus sine dubio verus et validus est, certissimum est loannem evasisse verum patrinum ex baptismo valido, quamquam dubium sit utro ex baptismo, ex privato an ex sollemni. Quod eo magis ex eo patet quod baptis­ mum alterum alterius complementum sumere debeamus, neque aliter secundo baptismum administrare licuerit, nisi ut ex duobus ritibus unus oriatur baptismus certus. Si ergo — id quod, quando quaestio oritur ante ineundum matri­ monium, agendi norma esse debeat — privatus baptismus sufficit, ut cognatio spiritualis et impedimentum matrimonii dirimens inducatur, hoc impedimentum inter loannem et Pauli viduam exsistit; ac proin male fecit parochus sine dispensatione habita eos matrimonio iungens. Quodsi privatus baptismus ad inducendum impedimentum illud non sufficiat, ut S. Alphonso visum est, etiam in nostro casu cognatio spiritualis atque impedimentum in ea fundatum manet dubium seu practice nullum. 87 Infidelium infantes quando baptizandi 53 Practice igitur in ea sum sententia, ut saltem pro cautela pe­ tatur dispensatio fiatque consensus matrimonialis renovatio (de qua cf. infra De matrim.). Interim tamen optimum quidem erit, si sese contineant; verum, cum quaestio hic agitetur post initum matrimonium, ausus non sim obligationem imponere, eo quod nullitas matrimonii non sit adeo clara et certa. An quaesitum 3m R. Illa casus mutatio per suppositionem: par-90 ochum infantem post baptismum in aqua rosacea receptum non conditionate sed absolute baptizasse, putando priorem baptismum esse certo nullum, non mutat rem. Manet enim baptismus ille necessario conditionatus, etsi parochus conditionem non apposuit. Nam prior baptismus re ipsa non fuit certo nullus sed dubius tantum, immo valde probabiliter validus. Verum post baptismum probabiliter iam colla­ tum impossibile est aliter ac conditionata baptizare secundo. Hinc illo baptismus ex se solo non sufficit, ut inducatur impedimentum dirimens cognationis spiritualis. . BAPTISMUS INFANTIUM INFIDELIUM. Casus. (26) Mechtildis, a missionario inter catechistas assumpta, magno zelo incumbit in baptizandos infantes. Quare specie alicuius negotii percursitat domos at­ que infantes infidelium quos reperit aegrotos, quasi medicinam daret, ut effu­ giat parentum attentionem, clam baptizat; fidentius etiam eos quos mater ethnica consentit insigniri caerimonia religiosa, etsi Christiana; vel eos quorum mater fidem suscepit, sed quos pater persistens in infidelitate valde probabi­ liter in ethnica superstitione postea instituet. Quae pericula defectionis eo minus Mechtildis graviter aestimat quod maior pars infantium ante annos discretionis soleat mori. — Quapropter etiam tempore alicuius morbi con­ tagiosi qui inter infantes grassabatur, sine ullo discrimine, quotquot potest, baptizat, rata longe maximam partem brevi morituros — id quod ferventi prece etiam pro iis se exoraturam sperat qui alias essent sanitatem recuperaturi Quaeritur 1° quando possint vel debeant infantes infidelium baptizari. 2° quid de praxi Mechtildis dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Possunt et debent filii infidelium usum 91 rationis nondum habentes baptizari, si parentes vel alteruter eorum consentiunt atque etiam saltem alteruter consentiat in catholicam educationem pro eaque caveat. R. 2. Etiam invitis parentibus baptizandi sunt, si ius parentum in filios fuerit exstinctum vel usu impossibile evaserit atque catho­ licae educationi sit cautum. R. 3. Possunt et per se debent demum baptizari, si imminet mortis periculum vel mors moraliter certo secutura est. (S. Officium d. d. 28 lan. 1637 addiderat: .si tamen id fiat sine scandalo1*, quod 54 De sacramento baptismi. intelligo de gravioribus malis, quae in detrimentum religionis catho­ licae aliquando excitari possunt ex oppositione infidelium. Cf. Collect. S. C. de Prop. Fide n. 542.) It. 4. Verum ut liceat baptizare, necesse non est ut mors adeo immineat; nam S. Officium interrogatum „an baptizari possint filii infidelium qui constituti sint in periculo, non vero in articulo mortis , * et „si valde prudenter dubitetur, quod ex infirmitate qua actu affi­ ciantur . . . moriantur ante aetatem discretionis1· [adeoque morte ipsa etiam longe distante], resp. d. 18 lulii 1894 „ Affirmative** ; ex peri­ odico fol. Bombay Pastoral Gazette vol. 21, p. 65. 92 R. 5. Idem licet, si alteruter parentum infantem, ut baptizetur, offerat, etiamsi periculum aliquod seu generale, non tamen speciale vel grave, futurae perversionis exsistat. Nimirum habes resp. S. Officii ex anno 1867: ,Remittendum prudenti arbitrio et conscientiae missionariorum, audito, si fieri possit, praefecto apostolico, qui in ex­ positis circumstantiis baptizare possint pueros a parentibus non bap­ tizatis oblatos, dummodo in singulis casibus non praevideatur ullum adesse grave perversionis periculum, et dummodo non constet pa­ rentes ob superstitionem filios offerre baptizandos. · * — Immo longe gravius futurae defectionis periculum praesenti baptismo non obstare, si alteruter parentum ipse sit baptizatus, docemur per S. Officium d. 12 Oct. 1600, seu potius per responsum ipsius Summi Pontificis Cle­ mentis VIII: „Proposito dubio an filii mulierum Christianarum et patris Tureae . . . sint baptizandi, instante patre vel matre, cum pater in progressu aetatis illos instruat in secta mahometana, et filii timeant se profiteri christianos : Sanctissimus auditis votis decrevit ut bapti­ zentur: . . . si non adsit certitudo apostasiae, baptizentur ; si adsit, iterum proponatur. ** Cf. Th. m. II11 113 114. 93 R. 6. Si vero agitur do filiis qui usum rationis sufficientem iam adepti sunt, hi sui iuris exsistunt quoad ea quae sunt ad salutem necessaria, atque etiam contra parentum voluntatem, si modo bene praeparati sunt, baptizari possunt et debent. Nihilominus, si gravia timenda sunt incommoda, extra periculum mortis res nonnihil differri deque filii constantia diutius experimentum sumi potest, instructione facta de actu perfectae caritatis et con­ tritionis. Lucem affert hac in re resp. S. Officii d. 21 lulii 1880 ad vicarium ap. Bengal, (ex Bomb. Pastoral Gazette v. 21, p. 91): „An tuto admitti possit ad fidei catholicae professionem puella decem annorum in monasterio degens, eiusdem patre haeretico invito/ Resp.: ,Curet prius vicarius ap. totis viribus consensum patris puellae obtinere: si consensus non obtineatur, perpendant serio incommoda quae ex talis puellae admissione in Ecclesiam provenire praevideantur, tum quoad periculum proximum perversionis puellae, tum quoad grave damnum scholae ac missionis catholicae; et quatenus nulla aut spernenda incommoda praevideantur, eandem admittat sine mora. Quatenus vero gravia praevideantur incommoda futura, eiusdem ad­ missionem ad formalem et publicam professionem fidei catholicae Foetus abortivi quando, quomodo baptizandi. 55 differat, nisi periculum mortis immineat; et interim curet eam hor­ tari, ut in bono proposito perseveret atque Deum precetur ut obsta­ cula omnia auferre dignetur, simulque curet, ut ipsa in monasterio manere pergat et tali modo suam educationem catholicam compleat et perficiat/ In qua re id solum animadverto in filio infideli admittendo hanc rationem etiam potiorem esse posse quae suadeat admissionem, quod hic ne baptizatus quidem sit, filii haereticorum probabiliter baptismum rite acceperint. Cf. Th, m. II11 109. Ad quaesitum 2m R. 1. Mechtildis in eo quod indiscriminatim, 94 quotquot invenerit aegrotos infantes, baptizaverit, zelo nimio et im­ prudenti usa est. Debuit saltem, si parentes inviti erant, adesse grave periculum mortis seu dubium valde probabile de morte re ipsa secutura. Si igitur tempore morbi contagiosi omnes qui contagione affecti erant baptizaverit, in hoc culpanda non erit; nam ex iis longe maxi­ mam partem mortem subituram esse valde probabiliter indicavit. Sed etiamtum sanos baptizare ob solam probabilitatem, quod etiam sani fortasse morbo corriperentur atque morituri essent, erat excessus. R. 2. Quod aegrotos illos infantes, in quorum baptismum mater ethnica consensit, baptizaverit, etiamsi graviter non aegrotaverunt, non egit male; immo optime egit, si pro posse probabilem cautionem receperit futurae educationis catholicae pro casu quod filii superstites manserint. R. 3. Si mater erat fidelis, bene egit filios baptizans, etsi fu­ turae perversionis aderat periculum non leve. Nam certitudinem moralem apostasiae vix umquam habuit; neque spernenda tum erat ratio, quod omnium infantium maior pars ante annos discretionis consueverit obire. De cetero monenda tamen erat mater ut pro futuro maternum officium catholicae instructionis et educationis ne neglegeret. BAPTISMUS FOETUS ABORTIVI. Casus. (27) Amalia uxor repentino casu correpta, sacramentis celeriter inunita mox decessit. Marito absento parochus urget medicum ut sectionem faciat, cum Amalia sit a sex fere mensibus gravida. Medicus haesitat, ne forte a marito accusetur homicidii in femina nondum certo mortua patrati. Instante parocho demum acquiescit, invenit foetum dubio vivum quem in secundina adhuc ex­ sistentem baptizat : cum maritus, vir infidelis, subito adveniens ira incensus et medicum et parochum eicit eosque violati sui iuris accusat. Quaeritur 1’ foetus humani sintne et quomodo baptizandi. 2‘ quod sit parochi officium in procurandis foetuum baptismis. 3rt rectene actum sit in casu proposito. 56 De sacramento baptismi. Solutio. Ad quaesitum 1” R. 1. Foetus humanus, simul atque homo est, baptismi est capax, si modo aqua ablui potest. R. 2. Valde probabiliter in ipso utero materno, si medio in­ strumento foetus aqua attingitur, valide baptizatur, quod in partu artificiali attendi debet. Nihilominus res non ita certa est; quare post partum est denuo sub conditione baptizandus etiam foetus ille qui, nondum egressus, videatur certo in ipso capite ablutus esse: ita S. C. C. in Sutrina 12 Iulii 1794 et in Mediol. 16 Mart. 1897. Cf. Th. m. II11 102 et 103; Anal. eccl. V 105. R. 3. Cum probabile sit foetum statim a conceptione anima rationali animari ideoque essentialiter esse hominem, foetus etiam minimus, de cuius exstinctione vel putrefactione non indubie constat, baptizandus est sub conditione. 96 R. 4. Verum cum membranae illae quibus foetus circumvolvitur non sint propriae partes foetus, valde dubius est baptismus in ovo humano non aperto collatus. Hinc tantum si timetur, ne forte foetus interea emoriatur, primo temptandus est baptismus in membranas foetus: sed ilico aperiendum est involucrum, ut quam primum repe­ tatur baptismus sub conditione in ipsum foetum patefactum : qui si primis a conceptione temporibus propter parvitatem bene discerni non possit, ovum apertum atque proclinatum lente immittatur in aquam tepefactam lenteque educatur, dum interim pronuntiet agens verba baptismi conditionati : ,si nondum baptizatus, at capax es, ego te baptizo etc.“ Cur autem ovum proclinandum ac lente peragenda sit immersio et emersio, ea maxime est ratio ut interim effluat liquor amnii, qui foetum circumdat, atque ab ipsa aqua foetus attingatur: Cf. Th. m. II11 103, n. 3 ex Capellmann, Medicina pastoralis. Cf. etiam Nibler, Brautunterricht. 95 97 Ad quaesitum 2n R. 1. Parochus attentos reddere debet medicos qui solent partui adesse vel in morbis muliebribus consuluntur, ne ipsi omittant foetus humani baptismum, vel etiam ut ipsi matres instruant. R. 2. Coram obstetricibus clare et aperte hanc rem tractare potest et debet, ut illae calleant modum rite baptizandi in periculo et modum baptizandi foetus in casu abortuum, qui non adeo raro accidere solent. R. 3. Quamquam, si satis tuto fieri possit, expedit ut matres circa hanc rem edoceantur ab obstetrice vel a medico, nihilominus post matrimonium initum, si mater conceperit, nihil impedit quo­ minus data occasione mater de tali casu infortunii et de auxilio foetui adhuc ferendo a parocho instruatur. R. 4. Hinc patet, si mater gravida mortua fuerit neque de prole seu foetu etiam iam emortuo certo constet, in se obligationem gravem esse faciendae sectionis, ut foetui, quantum possibile sit, per baptis­ mum provideatur seu vita aeterna supernaturalis procuretur. Verum de foetus exstinctione, etiamsi saepe multum timeri debet, admodum Foetus abortivi quando, quomodo baptizandi. 57 raro certo constat; neque facilius fidendum est medicis parum meti­ culosis, qui citius foetus mortem affirmant, cum nihil minus quam certa sit mors iam secuta. R. 5. Attamen parocho seu sacerdoti generatim sufficit serio 98 monuisse eos ad quos spectat; tum legis positivae gravissima poena tum indecentia rei ipsius plerumque eos prohibere debet, quominus ipsi sese in eam rem immediate ingerant cuius exitus erit valde dubius, certum grave odium. Nota prohibitionem Pii VI per S. Officium d. 15 Febr. 1780 Miss. Sutchuensi datam, etsi haec non possit haberi pro norma et lege generali. Pro illa scilicet regione propter singu­ lares causas prohibuit Summus Pontifex haec: „ne missionarii in casibus particularibus se ingerant in demandanda sectione, multoque minus in ea peragenda; sat fuerit illis notitiam edidisse curasseque, ut eius perficiendae rationem perdiscant, qui chirurgicis intendunt, laici homines, tum vero, cum casus tulerit, eiusdem praxim ipsorum oneri ac muneri reliquisse . * Coll. S. C. de Prop. Fide n. 573. Ad quaesitum 3“ R. 1. Recte egit parochus serio monens me-99 dicum ne omittat sectionem, cum primum mors matris erat certa. R. 2. Recte etiam egit medicus cedens monitis parochi; prae­ sumere enim potuit et debuit consensum mariti quem hic iure naturali et divino dare tenebatur. Si voro secundum legem magistratus con­ sensus requirebatur, consultum erat illuc mittere: sed si tempus utile eam dilationem non patiebatur, recte actum est consensum praesumendo vel sine consensu tentamen faciendo. R. 3. Recte quidem egit medicus foetum conditionate baptizans, sed recte non egit baptizans seu aquam infundens in solani mem­ branam: necessarium plane fuit post apertum ovum sub conditione baptismum repetere. R. 4. Pessime egit maritus vituperans parochum vel medicum, quia uterque egerat quod agere debuit; neque de violato iure mariti sermo esse potest, ubi agitur de servando iure supremo vitae aeternae. Attamen si maritus praesens sectionem impediat neque lex prae­ beat recursum ad magistratum contra impiam viri voluntatem, neque medicus neque parochus aliud agere potest nisi monita addere Deoque rem commendare. DE CONFIRMATIONE. OBLIGATIO CONFIRMANDI. — MATERIA. Casus. (28) Episcopus in civitate ubi a quindecim annis confirmationis sacramentum non erat collatum complura milia confirmaturus accedit, tum adultos et coniugatos tum iuvenes et pueros, immo etiam infantes simul cum eorum ma­ tribus quae brachiis eos tenent, parocho subministrante s. oleum, atque alio sacerdote locum inunctum in singulis abstergente. — Verum cum aliquot centenos episcopus iam unxerit, parochus animadvertit se loco chrismatis manibus tenere oleum catechumenorum; insuper notat alium sacerdotem adstantem tam cito quandoque abstersisse, ut locus iam abstersus esset, antequam episcopus in forma sacramentali pervenisset ad verba „et confirmo te . . . Quaeritur 1° 2° 3° 4a 5” quis sit subiectum confirmationis. quoties urgeat obligatio confirmationis conferendae. quae sit materia remota et proxima. rectene in casu omnes diversi generis et aetatis admissi sint. quid post animadversos illos defectus sit faciendum. Solutio. 100 Ad quaesitum Γ R. 1. Subiectum confirmationis, si do valida agitur susceptione, est quilibet homo Christianus seu baptizatus, cui saltem interpretative voluntaria sit eius susceptio. Quare valide con­ firmantur infantes, atque etiam moribundi sensibus destituti catholici qui catholice vivere et mori voluerunt. R. 2. Absoluta lex quae vetet confirmari infantes ante usum rationis non exsistit; immo alicubi hos confirmandi consuetudo est, quam retinere licet, immo ne singulis quidem abrogare vel violare fas erit. — Nihilominus secundum hodiernam praxim in Ecclesia Latina generatim exspectatur aetas rationis, atque secundum praxim nunc vigentem convenit, ut s. communio simul recipiatur: cf. Th. m. II11 139. Immo, seposita legitima consuetudine locali contraria, .S'. Officium im­ probat collationem sacramenti confirmationis ante septennium aetatis, nisi adsint .causae omnino graves, e. g. si infantes periculose de­ cumbant . aut ob distantiam locorum. amissa praesente occasione, aliam vix essent habituri . * Ita 11 Dec. 1850 ad vic. apost. Sandw. apud Gennari, Consultazioni I2, cons. 86. Conferendae confirm, obligatio — materia. 59 Ad quaesitum 2“ R. 1. Episcopi dioecesani est providere, ut 101 intervallo aliquot annorum per dioecesim occasio recipiendae con­ firmationis praebeatur. Quod si in singulis parochiis facere potest, bene facit; nihilominus, si hoc ipsi gravius fuerit, sufficit ea loca eligere et satis mature designare in quae ex vicinia sine graviore incommodo fideles possint confluere. R. 2. Ut hac in re propter neglegentiam graviter peccetur, requiritur ut per spatium 8—10 annorum omittatur confirmatio, etsi occasio praeberi potuerit et possit. R. 3. Singulis autem qui confirmari nondum potuerint in peri­ culo mortis confirmationem administrare obligatio non est: cum ex una parte sacramentum hoc non sit inter necessaria, ex alia parte episcopo, si omnibus annuere vellet, gravissimum onus imponeretur, si quibusdam tantum, hoc studio partium facile tribueretur. • Ad quaesitum 3“ R. 1. Materia remota est chrisma ab episcopo 102 benedictum: atque ita quidem, ut certum sit requiri 1) oleum olivarum, 2) episcopi benedictionem, nisi forte Summus Pontifex sacerdoti sim­ plici id commiserit, id quod hodiedum saltem fieri non solet. R. 2. Probabiliter etiam requiritur ad valorem 1) ut adsit com­ mixtio balsami, 2) magis etiam ut benedictio fuerit illa quae est chris­ mati specialis, non benedictio oleorum infirmorum vel catechumenorum. Quare, si quid horum deest, confirmatio est saltem dubia. R. 3. Ad valorem quidem non requiritur chrisma recens, i e. ipso illo anno consecratum (consecratio fit fer. V in Cena Domini); verum ad liceitatem id sub gravi requiritur, nisi in regionibus missionum simplicibus sacerdotibus S. Sedes amplius aliquid induisent. R. 4. Materia proxima est unctio 1) in fronte, 2) per modum crucis, 3) non medio instrumento sed ipsa manu episcopi, quo veri­ ficetur quaedam manus impositio: ita ut defectus in qualibet ex his conditionibus enumeratis vel certe invalidam vel dubiam reddat con­ firmationem. Cf. Th. m. II11 129. Ad quaesitum 4“ R. 1. Absolute reprehendi non potest in ulla 103 re admissio tot diversarum personarum. — Plane admitti debebant adulti, etiam coniugati qui confirmationem utcumque nondum accepe­ rant; atque etiam male actum esset, si quis eorum exclusus esset qui s. communionem iam acceperant. R. 2. Si satis certum erat post aliquot annos denuo fore oc­ casionem recipiendae confirmationis, generali praxi magis consentaneum erat infantes qui usum rationis nondum attigerant non admittere. R. 3. Relate ad eos qui aetatem rationis quidem habebant atque etiam necessaria instructione praediti erant, sed ad primam com­ munionem nondum admissi, rectius agebatur per admissionem quam per dilationem, ut ex literis Leonis XIII ad ep. Massiliensem d. d. 27 lunii 1897 elucet. Ubi habentur haec: «Abrogata quae toto fere saeculo inoleverat consuetudine, visum tibi est in mores dioecesis tuae inducere, ut pueri, antequam divino eucharistiae epulo reficiantur, GO De sacramento confirmationis. christianum confirmationis sacramentum almo inuncti chrismate sus­ cipiant. ... Propositum igitur tuum laudamus cum maxime.... Quae a te sapienter sunt constituta, optamus ut fideliter perpetuoque serventur.1* Cf. Analecta eccl. V 378; Th. m. II11 139. Attamen cum lege Pii X ii qui aetatem discretionis attigerunt, etiam ad s. communionem, saltem privatam, teneantur: curari debet, quantum potest fieri, ut confirmandi instruantur etiam circa S. Eucharistiam et ad eam cum confirmationis sacramento recipiendam apti reddantur. 104 Ad quaesitum 5“ R. 1. Quod numerus frequens confirmatus erat oleo catechumenorum, defectus est qui reddebat sacramentum valde dubium. Quare dubitari nequit, quin omnes illi revocandi fuerint, ut dentio sub conditione confirmarentur. Quodsi ad aliquos haec monitio pervenire non potuerit, hi utique in bona pace relinquendi, cum non agatur de sacramento per se necessario. Immo, si revocatio utcumque fuerit valde difficilis, puto obligationem imponi non posse *. R. 2. Quod sacerdos assistens adeo properaverit in abstergendo chrismate, male quidem egit atque monendus est, ut episcopum sinat perficere formam, antequam ipse incipiat abstergere. Nihilominus valor sacramenti per hunc defectum non tangitur. Omnibus enim fatentibus sufficit materiam et formam sic iungi, ut applicatio materiae incipiat vel fiat, postquam pronuntiatio formae incepta sit et antequam finiatur; neque necesse est toto tempore quo pronuntietur forma appli­ cetur materia. Ergo si adhibitum fuerit s. chrisma, hic assistentis sacerdotis defectus certissime valori non obstat. Cf. Th. m. II11 22. RITUS ESSENTIALES. — PRAEPARATIO DEBITA. Casus. (29) Cum diu in regione collatum non sit sacramentum confirmationis atque a locis vicinis per aliquot leucas in circuitu in civitatem convenire debeant ad recipiendam confirmationem : 1. aliqui parochi eos confirmandos qui ad primam communionem nondum accesserint hortantur ad dolorem de peccatis, qui sufficiat loco confessionis ; 2. aliis suadent s. communionem, necessariam eam tamen non esse ; 3. nemo tamen, nisi forte devotiores ex ipsa civitate, ieiunus confirma­ tionem suscipit; 4. cum satis magna esset confirmandorum multitudo, quo commodius praeberetur spatium neque diutius in ecclesia consistere oporteret, aliis con­ firmatis alii succedunt et recedunt, neque initium neque finem sacrarum caeri­ moniarum exspectantes. Quaeritur 1“ quae sit forma et caerimonia essentialis in confirmatione. 2° quae requiratur praeparatio animi et corporis. 3° quid de singulis casus nostri circumstantiis sit dicendum. • Atque ita re ipsa indicavit S. Officium approbante Leone XIII, d. 21 Nov. 1899, ut tota res silentio premeretur, cum episcopo cuidam accidisset, ut ex aliquot ceuteniA houunum qui confirmandi erant magnam eorum partem oleo catechume­ norum ungeret, qui error postea detectus et consilii capiendi causa Romam delatus erat. Anal, tceles. VIII 4. Ritus essentiales — dispositio suscipientis, θΐ Solutio. Ad quaesitum Γ R. 1. Satis certum est in ritu latino ad essen-105 tiani confirmationis nihil aliud requiri nisi caerimoniam illam unctionis, quae in Pontificali habetur, cum verbis comitantibus. Quod colligitur ex encyclica Benedicti XIV „Ex quo primum * , in qua negat quidem se controversias theologorum velle dirimere, nihilominus addit: ,Quod igitur extra controversiam est, hoc dicatur, nimirum in Ecclesia Latina confirmationis sacramentum conferri adhibito s. chrismate seu oleo olivarum balsamo inmixto et ab episcopo benedicto ductoque signo crucis per sacramenti ministrum in fronte suscipientis, dum idem verba formae profert/ R. 2. Si quae igitur manuum impositio essentialis est — ut negari vix potest — haec ea sola est quae fit, cum ipse minister sacramenti frontem confirmandi manu sua tangat. Atque certum esse debet priorem illam manuum extensionem, qua episcopus sacram actionem exordiens in omnes gratiam Spiritus Sancti implorat, non pertinere ad essentiam sacramenti, sed esse ritum accidentalem. R. 3. Certum non est in forma sacramenti invocationem SS. Tri­ nitatis non esse essentialem. Quare, cum Graeci in ipsa unctione hanc non exprimant, probabiliter asseritur in eorum ritu praeviam SS. Trinitatis invocationem ad essentiam sacramenti pertinere. Ad quaesitum 2“ R. 1. Sacramentum confirmationis, cum sit 106 sacramentum vivorum, ut licite et cum fructu suscipiatur, praerequirit in subiecto statum gratiae. Quare qui in adulta aetate (i. e. post usum rationis) illud suscipit, si forte peccati mortalis reus fuerit, antea ab eius reatu se liberandum curaro debet. R. 2. Quae quidem peccati remissio ut per confessionem et absolutionem obtineatur consulendum est, immo pro iis plane neces­ sarium erit qui de perfecta contritione rationabiliter dubitant. Ceteroquin non absolute praescribitur confessio, sed contentus esse homo potest actu contritionis perfectaeque caritatis quem se elicuisse pru­ denter putaverit. Pontificale Romanum ita habet: .Adulti deberent prius peccata confiteri et postea confirmari ; vel saltem de mortalibus, si in ea inciderint, conterantur.“ R. 3. Si, ut pius usus fert et ab Ecclesia optatur, ss. Eucharistiae susceptio confirmationem praecedit, necesse plane est, ut ille qui pec­ cati mortalis sibi conscius fuerit illud confessione et absolutione de­ leverit. Usus ille laudandus et promovendus est. R. 4. leiunum accedere ex Pontificali Romano consilium decentiae est, non debitum propriae obligationis. Hinc nemo ad id obligari potest ut ieiunus maneat; atque si ratio itineris aliave ratio obstat, parochus positive monere potest, ne quis putet se ieiunum debere accedere. Ad quaesitum 3" R. 1. Quod parochus indirecte avertat iuniores!07 personas a confessione praemittenda laudabile non est. Potius debuit ()2 De sacramento confirmationis. ita agere, ut obligationem confitendi stricte dictam et pro omnibus indiscriminatim exsistentem negaret quidem, omnibus tamen suaderet, ne quis sua conscientia nimis fisus indignus accederet. Atque plane vituperandum est et male actum, quod parochi sine meliore declaratione solum de dolore circa peccata mentionem fecerint, cum necessario debuerint insistere in dolore perfectae contritionis, si qui peccati mortalis rei confessionem maluerint omittere. R. 2. Quod iis qui s. communionis iam participes facti aliquando fuerint s. communionem suadeat, atque negans strictam obligationem suadeat tantum, parochus recte omnino egit. R. 3. Neque vituperandus est parochus qui pro circumstantiis putaverit insistendum in eo ut declaret ieiunii naturalis obligationem nullam esse; etsi hac ratione efficiat ut multi, alias ieiuni mansuri, ientaculum sumant. Nam nihil nisi quod vero consonat dixit. Pro circumstantiis poterat ieiunium, etsi non imponere, tamen commen­ dare; maxime cum Pontificale a verbis obligantibus quidem abstineat, ieiunium tamen pro regula proponat dicens: „ Confirmandi deberent esse ieiuni/ 108 R. 4. In eo quod alii aliis succedunt in ecclesia, non per se quidem illicite, tamen non est actum laudabiliter. Immo si quando episcopus severe prohibeat, quominus confirmandi ante finem totius sacrae actionis recedant, huic praecepto standum est: ad quod prae­ ceptum edendum episcopum non teneri colliges ex Benedicti XIV De syn. dioec. 1. 13, c. 29, n. 17, qui praxim illam qua alii aliis succedant atque in eorum locum ecclesiam intrent sine vituperatione ut late vigentem commemorat. Nihilominus Pontificale monet: ,Nullus con­ firmatus discedat nisi benedictione accepta quam pontifex post omnium confirmationem dabit. “ CONFIRMATIO NON-SUBDITIS COLLATA. — PATRINUS. Casus. (S0) Confirmante episcopo in certa civitate ex vicinis dioecesibus in quibus antistites rarius praebent opportunitatem non raro homines accedunt: quorum aliquos parochus, cum pro peregrinis agnoverit, repellit, alii incogniti felici successu se confirmationem recepisse gloriantur. Similiter praefectus apostolicus, qui simplex sacerdos ab Apostolica Sede pro suo districtu potestatem confirmandi accepit, confirmat undique advenientes atque in vicina praefectura praefectum aegrotum iuvat pro eo supplens; in itinere demum, cum in Europa suos visitaret, nepoti moribundo solatii causa praeter alia sacramenta etiam confirmationem administrat, omisso patrino, utpote qui in moribundo sit inutilis. Qüaeritur 1 quis sit minister confirmationis tum quoad valorem tum quoad liceitatem, sive ordinarius sive extraordinarius. 2* qua necessitate requirantur patrini. 3* quid de casibus propositis sit dicendum. Minister confirmationis quoad valorem et liccitatem. — Patnni. 9 63 Solutio. Ad quaesitum 1“ II. 1. Minister confirmationis ordinarius est 109 solus episcopus: v. Trid. sess. 7, can. 3 de confirm. II. 2. Quamquam qui episcopali charactere insignitus est quoslibet ubilibet valide confirmat, licite tamen confirmare potest solus episcopus dioecesanus in sua dioecesi vel alius ex eius concessione vel· mandato. — In sua dioecesi vero ex consuetudine confirmare potest quosvis ad­ venas et peregrinos, hisque accedere licebit, nisi episcopus proprius positive contradixerit. II. 3. Minister extraordinarius ex commissione Summi Pontificis est quilibet sacerdos secundum limites suae commissionis. II. 4. Simplex igitur sacerdos qui ex commissione facultatem confirmandi habet non solum illicite sed etiam invalide agit, si facultatis suae limites excedit. Ad quaesitum 2“ II. 1. Per se quidem sub gravi patrimis, isquellO unus tantum, est adhibendus. Attamen facilius quam in baptismo omitti potest. Hinc, si haberi nequit, scrupulus non est faciendus. Cf. Th. m. II11 138. R. 2. De cetero in patrino confirmationis eadem requiruntur quae in patrino baptismi; immo addi debet non posse esse patrinum confirmationis nisi confirmatum. Instructio Ritualis Romani de confirmatione haec habet: «Quamquam de necessitate huius sacramenti non sit, ut in eo recipiendo patrimis vel matrimi adhibeatur, id tamen laudabilis Ec­ clesiae consuetudo suadet sacrique canones praescribunt. — Ab hoc vero munere excluduntur tum minores annis quatuordecim. tum qui sacramentum confirmationis nondum receperunt. Verum quia contingere potest, ut in locis missionum nullus adsit qui antea confirmatus fuerit, permittitur in hoc casu, ut aliqui sine patrino confirmentur, qui postea patrini ceterorum esse poterunt." Ad quaesitum 3ro R. 1. Advenae et peregrini videntur tuto 111 potuisse admitti, cum prohibitionis sui episcopi, si exstiterit — cuius ceteroquin nulla fit mentio — conscii sibi certe non fuerint. Quare parochus severius egit eos repellens. R. 2. Praefectus apostolieus inspicere plane debuit suas facul­ tates. Generatim enim sacerdotes non recipiunt facultatem nisi pro suo territorio. Hinc timendum est ne invalide egerit, saltem cum in aliena praefectura — etsi cum consensu eius superioris — confirma­ tionem dare praesumpsit. Num in sua praefectura alienos advenas confirmare potuerit, ex instrumento pariter patere debet: in quo nisi facultas clare restricta sit, in hoc casu valide et consequenter licite egit1. 1 In alieno territorio sacramentum confirmationis dare possunt sane ii qui episcopali charactere insigniti sunt ex licentia episcopi ordinarii loci. Verum iis qui, episcopali charactere non insigniti, ex privilegio S·· Sedis confirmandi potesta­ tem acceperunt, ut extra suum districtum etiam ex consensu episcopi loci confir­ mare possint non solet concedi. Ita abbati nullius, qui usum pontificalium habebat 64 De sacramento confirmationis. K. 3. Invalide egit similiter praefectus, cum in itinere Europaeo cognatum confirmaverit; nam eo usque talis delegata potestas non solet extendi. R. 4. Quod vero in isto casu patrinum omittendum putaverit male indicavit. Si enim valide potuisset confirmare, debuisset etiam patrinum actyiibere; nam sumi nequit defuisse qui eiusmodi munus susceperit. Quodsi autem periculum erat in mora, i. e. moribundus morti tam proximus ut tuto advocari non posset patrimis, recte egisset confirmans sine patrino: nam, etsi confirmatio sacramentum necessarium non est, tamen praestat hoc sacramentum conferre quam propter de­ fectum patrini ab eo abstinere. SACERDOS SCHISMATICUS MINISTER CONFIRMATIONIS. Casus. (31) Cleomenes schismaticus, qui diu munus gessit Monachii in legatione russiaca, ibidem a sacerdote suo schismatico confirmatus est. Postea con­ versus ad catholicam fidem ad sacerdotium adspirat; ancipites haerent sitne confirmatio eius valida an repetenda. Similiter Cleomenis amicus, ex Graecis tamen unitis oriundus, putat se posse suo ritu, cum unitum sacerdotem non habeat, a schismatico confirmari; quod cum a Latino sacerdote graviter illicitum sibi tore audit, obstinatus respondet se malle carere confirmatione quam Latino ritu eam suscipere. Quaeritur 1° sitne confirmatio Cleomenis valida habenda. 2° potueritne amicus Cleomenis valide et licite a schismatico sacerdote confirmari. 3° peccaveritne et quomodo, cum nollet confirmationem recipere. Solutio. 112 Ad quaesitum 1" R. 1. In Graeca Ecclesia est antiqua praxis, a Romanis Pontificibus agnita et approbata, qua presbyteri loco episcopi confirmationem conferant. Quam praxim inter Graecos unitos etiam nunc persistere et valere extra dubium est. atque confirmationis suis subditis conferendae potestate donatus erat, concessum quidem est, ut etiam advena- in suo territorio exsistentes, ut consuetudo erat, con­ firmare posset (decr. S. C. Epp. et Keg. d. 30 Martii 1855: rAffirmative, de con­ sensu saltem tacito ordinariorum, retento authentico regesto in archivo monasterii ac servatis alias de iure servandis ); * sed Pius IX id approbans d. ‘20 Apr. 1855 iussit addi ; „excepto tamen quoad futurum usu administrandi confirmationem extra territorium abbatiae, etiamsi abbas ab ordinariis respective vocetur. * Idem in simili causa abbati Cavensi responsum est a S. Officio d. d. 19 z\pr. 1*99, additione facta ex iussu Leonis XIII ,ut, si forte orator certo sciat aliquem episcopum nolle ut proprii subditi ab aliis confirmentur, ab iis confirmandis se . * abstineat Verum eidem abbati etiam constanter denegata est facultas confirmandi alienos subditos in aliena dioecesi ex episcoporum consensu. (Cf Anal.eccl VII ‘283 sq.) Unde patet in territorio seu districtu proprio advenas confirmare longe facilius concedi iis qui ex privilegio apostolico subditos confirmandi facultatem acceperunt quam extra proprium districtum. Minister confirmationis quoad valorem et liceitatem. 65 IL 2. Sunt tamen regiones pro quibus Romani Pontifices hanc confirmandi facultatem presbyteris Graecis expresse abstulerint, ut in Italia et insulis adiacentibua: quare hos valide confirmare suos amplius non posse etiam extra dubium est. R. 3. Magis dubitari potuerit per se quid iuris sit relate ad 113 presbyteros schismaticos. Nam etsi Romanus Pontifex non expresse istam facultatem abstulit, ea videri poterit eo ipso cessare quod Ro­ manus Pontifex eam non positive contulerit; schismaticos enim extra mortis articulum omni jurisdictione carere in confesso esse debet, cum 1) publica ab Ecclesia defectione et ab ea per excommunicationem exclusione iurisdictio, si quae adfuerit, cesset; 2) nemo sit qui schis­ maticis iurisdictionem umquam valide dederit. Verum potestas illa confirmandi, quae presbyteris conferri vel potius in iis compleri potest, datur quidem per supremam in Ecclesia iurisdictionem, at non est in presbytero iurisdictio, sed ordinis potestatis complementum. Eam autem potestatem seu potestatis completionem generaliter et universim per ipsum ritum Orientalem presbyteris Graecae Ecclesiae collatam per schisma non auferri pro certo habemus ex declaratione S. Officii d. d. 15 lan. 1766. Decretum est hoc: „SS. Dominus N. Clemens PP. XIII, auditis votis E“oro,u PP. cardinalium, censuit non expedire quod confirmati a sacer­ dotibus schismaticis denuo liniantur post reditum ad unitatem: et ad mentem : Mens est quod in casibus particularibus inquirendum est, quo in loco conversi ad fidem fuerint confirmati. Etenim, ubicumque haec facultas fuit expresse adempta, denuo confirmari debent absolute; si cero confirmati fuerint... ubicumque haec facultas non fuit, expresse revocata, calide confirmati fuerunt." Cf. Collect, concil. Lacensis VI 569 sqq. R. 4. Videtur igitur confirmatio Cleomenis a presbytero schis­ matico data esse valida. Nam etsi Monachii non sit territorium Ec­ clesiae Graecae, tamen aedes legationis Russiacae quodammodo pro territorio Russiaco habentur, ita saltem ut omnes illi qui ad familiam legati imperialis pertinent et ritu ecclesiastico Graeco utuntur, legibus Graeci ritus regantur; neque schisma ratio est cur hisce ritualibus legibus destituantur. Alii tamen habent eam pro invalida eo quod facultas confirmandi presbyteris data semper censeatur localis neque in territoriis Latinae Ecclesiae haec facultas re ipsa detur nisi in locis „Missionum . * Ad quaesitum 2“ R. 1. Cleomenis amicus recte monebatur sibi 114 non licere confirmationis recipiendae causa schismaticum presbyterum adire — est enim communicatio in sacris graviter illicita: videtur tamen fuisse valida, quia generalis ista commissio, quae etiam in schismaticis presbyteris perdurat, non videtur restricta esse ad certum hominum numerum qui sub cura spirituali confirmantis sint constituti, quippe quos rite ille habeat nullos. R. 2. Cum non agatur de sacramento per se necessario, licuit sane confirmationem differre atque etiam diutius exspectare, si spes erat postea habendi sacerdotem Graeco-unitum a quo recipi posset Lthmkuhl, Canus conscientiae. II. Ed. 4. 5 66 De sacramento confirmationis. confirmatio. Nam Ecclesia ne in ipsis quidem fidelibus laicis optat ntus permisceri. R. 3. Nihilominus, si per longum tempus spes illa non aderat, melius omnino erat amico illi recipere sacramentum ritu Latino quam illo carere. Et quamquam hanc rituum permixtionem Ecclesia hucus­ que ad casus necessitatis restrinxerat, diuturna carentia necessitatem quandam constituit. Nunc vero, cum Leo XIII quoad confessionem et communionem eam etiam ad solos casus devotionis extenderit, quando cum difficultate tantum ecclesia proprii ritus possit adiri, immo Pius X quoad communionem etiam latiorem dederit facultatem : simile quid de confirmatione sumere plane licebit. Cf. const. Orientalium dignitas d. d. 30 Nov. 1894, η. II in Acta S. Sedis XXVII 58 260: const. Tradita d. d. 14 Sept. 1912 Acta Apost. Sedis IV 609 sqq. Î *I I IUI Ai> quaesitum 3m R. Casus ille comprehenditur ex paritate causae iis quae tractat Benedictus ΛΎΓ in const. Etsi pastoralis circa obstinationem aliquot Graeco-Italorum potius carendi confirmatione quam eam non accipiendi a suis presbyteris, quibus videlicet Summus Pontifex potestatem abstulerat. ,Monendi sunt", ait, „ab ordinariis locorum eos gravis peccati reatu teneri, si, cum possunt ad confirmationem accedere, illam renuunt ac neglegunt." Quod Cleomenis amico applicandum est. Eiusmodi enim agendi ratio contemptum continet gravem ecclesiasticae auctoritatis et legis ; quapropter in hoc casu peccatum mortale aestimari debere satis patet. ! OBLIGATIO SUSCIPIENDAE CONFIRMATIONIS. H5 j II 4 11 ' · IUI • j , I, Ij 11 I I || 11 I I JI 1111 I I, J II ' 1 HI j II H Hi I i Ulli | U ii Π Ulli ■ 'III I I I I Casus. (32) Leodegarius parochus, instante occasione confirmationis ab episcopo administrandae, inquirit qui nondum sint confirmati. Inter quos reperit complures vetulas matronas, viros adultos et spectatos, qui, cum monentur ut etiam se praeparent et accedant, pudore suffunduntur quod inter pueros debeant incedere atque etiam cum illis — id quod parochus postulat — instructionibus praeviis assistere: quare renuunt ad continuationem accedere, volunt tamen ss. eucharistiam sumere. Verum ob hanc causam parochus eos non absolutos dimittit. Qvaeritcr 1" quae sit obligatio suscipiendae confirmationis. 2° rectene parochus egerit. Solutio. 116 Ad quaesitum lm R. 1. Distingui potest obligatio per se et obligatio per accidens. Per accidens gravis potest esse obligatio, si neglectus suscipiendae confirmationis aut scandalum generat aut con­ temptum vel Ecclesiae vel tanti sacramenti sapiat, ut modo dictum est casu praecedenti in fine. Praeterea in theoria similiter gravis obligatio statuitur pro eo qui propter animi debilitatem atque externa fidei et virtutum pericula singulare auxilium gratiae per coniirmationem accipiendum sibi necessarium esse indicat. Verum, cum alia Obligatio confirmationis suscipiendae. β7 etiam media ac praesertim generale orationis medium adsit, id prac­ tice vix obtinebit. R. 2. Obligatio quae per se dicitur sitne gravis controvertitur; esse aliquam saltem levem obligationem omnes fatentur. Negant gravem obligationem S. Thomas 3, q. 72, a. 1 et 8, aliique multi, cum ex sua institutione non sit sacramentum necessarium neque de positioa lege gravi constet. Affirmant S. Bonaventura aliique, cum hoc sacramentum non sine causa a Christo sit institutum atque grave sit se ipsum temere tanto bono spirituali privare: quam sententiam sequitur in­ structio S. Congr. de Prop. Fide in appendice Rituali Romani apposita. — Dixerim igitur de gravi obligatione ex se oriunda non satis constare. Cf. Th. m. II11 140 sqq. Ad quaesitum 2“ R. 1. Parochus bene egit hortando et mo­ nendo omnes nondum confirmatos, ut occasione data sacramentum ne neglegerent. R. 2. De gravi peccato mentionem facere censeo non fuisse satis 117 prudenter actum. Nam etsi ipso putaverit rem esse sub gravi prae­ ceptam, tamen 1) scire debuit id non esse extra omnem controversiam: 2) immo, etsi obiective certum esset, debebat perpendere sitne con­ sultum eos, quos videat difficulter moveri posse, ex bona fide ex­ turbare et in mala fido constituere, ceteroquin nihil lucraturus. At­ que propterea censeo eum male egisse eos qui ex pudore nolebant ad confirmationem accedere ab absolutione repellendo. Etsi enim pudor ille rationabilis non sit, praestat nihilominus infirmos sustinere iisque indulgere quam calamum quassatum conterere. R. 3. Vituperandus graviter est parochus in hoc quod voluerit viros illos spectatos cogere, ut cum pueris assistant instructionibus prae­ viis. Nam humiliatio illa fere heroica viris illis non est imponenda sine absoluta necessitate. Verum necessaria non erat. Poterant enim vel ipsi lectione instrui vel a parocho instrui separatim et privatim, idque etiam cum praetextu fundato eos profundiore modo instruendi, quam ferat captus puerorum. 5 DE SS. EUCHARISTIA. DE SS. EUCHARISTIA, UT SACRAMENTUM EST. SACK AMENTI EUCHARISTIAE MATERIA. Casus. (33) Ascanius sacerdos accinxerat se die Dominica ad celebrandum coram conferta multitudine. Sino perturbatione rem divinam peregerat usque ad com­ munionem, cum ex gustu animadvertit se habuisse panem corruptum dubitatque plane de valida consecratione. Sed eo maior evadit difficultas quod hanc solani hostiam aecum sump­ serat neque possit aliam habere. Haesitabundus demum mittit in domum vicinam, ut frustum panis usualis sibi afferatur; qui cum sit ex secali mixto tritico, conditionate consecrat. At nova difficultas oritur in sumptione sanguinis, cum similem defectum vini animadvertat: pro remedio mittit aliquem qui ex caupona scyphum vini afferat. Quaeritcr 1° quae sit materia apta ad consecrationem. 2U rectene egerit Ascanius, an aliud ei fuerit faciendum. Solutio. 118 Ad quaesitum 1 R. 1. Fide certum est materiam validam debere esse panem et vinum de vite: debere esse panem triticeum certum est neque potest sine temeritate negari. Cf. Mt 26, 26 29; Instruet. pro Armenis apud Denzinger n. 593 (ed. 12 n. 698). R. 2. Quamdiu igitur habes materiam quae secundum usum hu­ manum recto dicatur adhuc panis triticeus vel vinum naturale de vite, tam diu habes materiam quae valide consecretur. R. 3. Si panis fuerit coetus ex farina aliorum granorum quae alterius omnino speciei sunt, est materia certo inepta; quodsi dubium est num ad eandem speciem reducantur, materia dubia est; similiter inepta est farina non cocta, vel puls, vel subacta non aqua sed sat magna copia lactis vel ovorum: aut panis plene corruptus. Alias, si mutatio minima est, est materia valida; si maior, facile evadet dubia. R. 4. Idem dicendum est de vino, scilicet: succus expressus ex uvis maturis etiam sine defaecatione materia est valida (idem succus exprimi potest ex uvis passis affusa modica aqua turgentibus); vinum arte ex alia materia quoad magnam partem compositum materia est invalida, pro maiore minoreve mixtione dubia; vinum acescens, si Sacramenti eucharistiae materia. 69 parum incepit acescere, materia valida; si multum, fieri potest dubia vel etiam certo invalida materia. R. 5. Verum ut liceat consecrare, non tantum debet esse ma-119 teria indubia sed etiam decenter pura, nisi necessitas hac in re ali­ quantulum excuset. Hinc si vinum vel panis iam notabiliter coepit corrumpi, etsi non ita ut valor in dubium vocari debeat, ^conficitur sacramentum, sed conficiens graviter peccat “, ut dicit rubrica Missalis (De defectibus in celebr. Missae occurrentibus IV 2); quod tamen intellige, si fiat sine necessitate; si vero paululum coepit vinum acescere vel panis deterior fieri, ex minore necessitate celebrans ex­ cusari potest, quando non est penes ipsum materiam consecrationis procurare. Cf. Th. m. II11 160 sqq; S. Alph., Th. m. VI 207. R. 6. Hostiae, sive maiores sive pro populo minores, quando assumuntur ad consecrationem, recentes esse debent; atque particulae consecratae frequenter sunt renovandae. In qua re ut vitetur omne irreverentiae peccatum rubricisque satisfiat, hostiae, cum consecrantur, numquam adhibendae sunt, si iam ultra mensem sunt confectae vel non bene conservatae; consecratae renovandae sunt infra 15 dies, nisi conditio temporis et loci frequentiorem renovationem faciat neces­ sariam. — Si renovatio ultra mensem differtur locusque corruptioni aptus est, facile peccatur graviter. Cf. Th. m. II11 163. R. 7. Vinum sumi debet ab hominibus omnino fidis, immo multis locis praescribitur, ut a solis iuratis venditoribus ematur, eo quod hodiedum artes innumerae adhibentur in vinis adulterandis. — Pro meliore tamen conservatione ex decreto S. Officii d. 31 Iui. 1890 a Leone XIII approbato licet in certo statu vini recentis admiscere ali­ quam quantitatem alcoholicam, si modo 1) spiritus alcoholicus ex­ tractus fuerit ex genimine vitis et 2) tota quantitas, i. e. ea quae iam in vino continetur et ea quae admiscetur simul sumptae, non excedat proportionem 12% vel, si naturaliter quantitas alcoholica maior est. non ultra 17—18%. Cf. Th. m. II11 162 not. An quaesitum 2” R. 1. Ante consecrationem quidem quaevis 120 ratio fundata dubitandi sufficit, ut exsistat obligatio securiorem ma­ teriam procurandi : sed post consecrationem vel communionem, nisi valde rationabiliter etiam post experimentum sumptionis dubitetur, potius dubium spernendum est, maxime si non privatim celebratur sed publice coram populo isque in admirationem et fortasse in scan­ dalum adducatur. Ergo nisi omnino gravis ratio dubitandi erat, As­ canius debuit progredi. R. 2. Sed exsistente re ipsa gravi dubio, sane debuit assumi materia certa eaque sub conditione consecrari: S. Alph. 1. c. VI 206. Quare si deerat alia materia, potuit et debuit Ascanius assumere frustum panis usualis triticei. Nam etsi haec forma alias est ex lege Ecclesiae graviter illicita, in casu perficiendi sacrificii praevalet lex divina et deficiente alia materia sumi debet quaecumque sit valida. — Idem dicendum est, si haberi non poterat panis pure triticeus, si modo mixtio cum secali erat modica. 70 121 De ss. eucharistia — ut sacramentum est. R. 3. Si vero mixtio cum secali vel altera specie erat notabilis, materia erat vel dubia vel certo invalida; hinc inepta ad sacrificium dubium complendum; quare in eo casu, etsi dubia tantum fuerit ma­ teria, Ascanio non licuit eam assumere, sed, meliore quo poterat modo, suam Missam absolvere et sacrificium in eo statu eaque conditione relinquere debuit quo erat. Si igitur Ascanius secundo assumpsit materiam dubiam et ob hanc rationem conditionate consecravit, male egit, cum deberet omnem consecrationem omittere. Attamen conditionate consecrare debuit, non absolute, si habuit materiam certam, ex hac causa quod do nullitate prioris consecrationis non constabat: secundo autem consecrare non licuit, sed (in hypothesi videlicet quod prima vice consecratio fuerit invalida seu nulla) licuit nunc demum consecrationem peragere h R. 4. Quoad defectum vini similiter dicendum est. In quo si defectus oriebatur ex vini corruptione seu acescentia, non ex eo quod loco vini alius plane liquor assumptus erat, valde dubito num dubium Ascanii ita fuerit fundatum, ut de valore consecrationis legitime dubi­ taret; nam ut desinat esse vinum, non sufficit aliqua etiam notabilior acescentia, sed omnino magnus gradus requiritur. — Quod multo magis observare debuit, quia vinum ex caupona allatum vix erat securius. 1 Quod dixerim cum S. Alphonso aliisque consecrationem hanc esse faciendam conditionate tantum, non omnibus placuit (cf. lib. period Oonipont. XXVII 230 sqq). Affertur scii, contraria auctoritas De Herdt, S. Liturgiae praxis II n. 147, qui putat consecrationem illam materiae certae faciendam potius esse absolute ; etiam rationes afferuntur: 1) quod Rubricae non norint conditionatam consecrationem, sed in simili casu X, 3 absolutam consecrationem praescribant; 2) quod conditionata consecratio magnis incommodis involvat subsequentem Missae ritum, cum nesciatur cum qua specie sacri ritus perficiantur, atquo populus exponatur periculo materialis idolo­ latriae; 3) quod ansa detur facilius repetendi ritum consecrationis, cum quis longe facilius audeat repetitionem conditionatam quam absolutam. Ad quae respondeo: Ultima ratio in enarratione et solutione casus evidenter excluditur; immo casus eiusmodi est, ut inter centenos sacerdotes vix ullus esse possit, cui in longa vita sacerdotali similis casus occurrat. Altera ratio non videtur adeo gravis. Periculum enim idololatriae materialis non video. Nam res conditionate consecrata non exhibetur expresse populo ad­ oranda, versamur enim in ritu Missae post elevationem; quod autem populus adoret Christum sub speciebus eucharisticis in altari praesentem, in hoc non committit ullam materialem idololatriam, cum haec adoratio dirigatur non determinate in rem dubie consecratam, sed in eam rem quae sit vere consecrata, quaecumque ea est. Neque difficultas exercendi convenienter ritus praescripti tanta est. Nam non adeo difficulter utraque res probabiliter consecrata simul adhibetur et in communione simul sumitur; neque quod ita ante sumptionem sanguinis ieiunium laedatur, tanti momenti est. cum ipsae Rubricae eius laesionem infra s. actionem per accidens occurrentem parum aestimant. Prima ratio seu locus ex Rubricis laudatus non est ad rem Nam ibi agitur de supplendis in casu, quo celebrans deficiat post semiprolatam formam consecra­ tionis, in quo certo „non eit facta consecratio * . In eiusmodi casu postea faciendam esse consecrationem absolute, evidens est. Ceterum in praxi tanta differentia non occurret, quamquam per se sententiae S. Al phons i omnino adhaereo. Nam si grave dubium de valida materia post con­ secrationem oriatur, habebis fere semper moralem certitudinem de eius nullitate : in quo casu absolute, omissa conditione, consecrationem fieri posse nullatenus repugno. · «Sacramenti eucharistiae materia. 71 R. 5. Immo in hodiernis conditionibus existimo, nisi caupo possit certo fidem dare vinum suum esse vere de vite substantialiter integrum, tantum exsistere dubium do valore eiusmodi vini, ut non liceat in eo consecrare, atque in casu dubii nostri Ascanii consultius fuisse, immo obligationem rem, ut orat, relinquere, non vero dubio dubium addere seu consecrationem duplici dubio involvere. MATERIA IN NECESSITATE. Casus. (34) Sebastianus parochus cum sat magno numero parochianorum peregrina­ tionem ad certum sanctuarium instituit, ubi omnes optant Sacro interesse. Sed deest panis et vinum pro sacrificio. Solummodo inveniuntur orbiculi, quibus uti solent ad sigillandas literas, et aliquot uvae maturae. Sebastianus statuit assumere unum ex illis orbiculis, et unius uvae succum exprimere in calicem, quo populi devotioni satisfaciat. Quaeritur 1° num recte Sebastianus egerit. 2° quid, si inter peregrinantes aliquis succubuerit et in periculo mortis viaticum cupiat recipere. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Quod pertinet ad orbiculos illos sigillandis 122 literis destinatos, si fuerint colore tincti, erant hoc ipso materia dubia ac proin graviter illicita. Idem dic, si, utcumque fuerint confecti, non erat extra dubium positum, num fuerint confecti ex farina tritici an pomorum terrestrium. R. 2. Solum si constabat eos, colore non tinctos, esse confectos ex triticea farina, licuit experimentum sumere, num constet de non-corruptione; nam si a longo tempore confecti erant, de corruptione rationa­ biliter timeri debuit. Si igitur constabat de non-corruptione, puto in istis adiunctis licuisse eam formulam adhibere etiam solius devotionis causa. R. 3. Quoad mustum ex uvis maturis nunc expressum dubitari nequit de valore; sed extra veram necessitatem est materia illicita, cum Rubrica Missalis 1. c. IV 2 dicat: „Si fuerit . . . mustum de uvis nunc expressum . . . conficitur sacramentum, sed conficiens graviter peccat." Quare ad solam devotionem populi iuvandam, etsi gravo ei fuerit omitti Sacrum, non puto licuisse mustum illud adhibere. R. 4. Si vero agebatur de Sacro die ex praecepto festivo audiendo, 123 putaverim licuisse mustum adhibere, non tamen ex obligatione debuisse ita agi. Videlicet ratio cur videatur licere est, quia lex prohibens mustum ut materiam non decentem probabili explicatione sumi potest prohibens in circumstantiis ordinariis, non iis in insolitis circumstantiis in quibus propter defectum alius materiae indecentia naturaliter minuatur vel auferatur. — Cur autem tantummodo liceat, non simul sic agendi obligatio sit, ratio haec est, quia explicatio illa nonnisi probabilis 72 De ss. eucharistia ut sacramentum est. est; probabili autem ratione nemo cogitur ad neglegendam unam legem, ut alteram impleat, si utraque est positiva lex humana. Ad quaesitum 2" R. Tn periculo mortis, quando agitur de dando viatico alias datu impossibili, censeo plane Sebastianum debuisse celebrare, sive cum formula illa si quam panem triticeum esse satis constet, sive cum musto nunc recenter ex uvis expresso. Nam mate­ riam illam ne quis adhibeat est lex Ecclesiae positiva, quae in casu necessitatis viatici motivo destituitur, et quae a lege divina viatici vinci debet. Nam si lex humana et divina inter se collidunt, lex divina generaliter debet praevalere. MATERIAE DECENTIA. Casus. (35) Sebaldus sacerdos, hospes apud parochum alienae ecclesiae, cum celebrat, in offertorio ministro ex lagena vinum infundente in ampullam, animadvertit vinum turbidum et faeculentum esse et in statu quo incipiat acescere ; hostias in sumptione ex gustu indicat satis vetustas atque interrogans postea sacristanum comperit eas a sex mensibus et ultra esse confectas. Quaeritur 1° num recte egerit pergendo in sacrificio Missae. 2° utrum sequenti die denuo liceat ipsi ita celebrare an aliter providere sibi debeat. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Quoad vinum parum acescens, ut in nostro casu erat, S. Alph., Th. m. VI 207, q. 1 dicit: „ Vinum parum acescens, deficiente alio vino, adhibere licet sine scrupulo" ; quod ex paritate causae vel magis etiam ad vinum aliquantulum faeculentum applica. — Benedictus XIV notifie. 77 expresse excusat hac in re eos qui in aliena ecclesia celebrant, aut quibus cura vini non incumbat, cum difficulter aliud vinum habere possint. Recte igitur Sebaldus eo usus est. R. 2. De pano vetustiore cum solum in communione notitiam sumpserit, certe nihil facere potuit, sed debuit pergere cum ex sup­ posito valor in quaestionem non veniret. 125 Ad quaesitum 2“ R. 1. Si de vini defectu quaeritur, censeo incommodo illo quod Sebaldo oriretur ex reprehensione parochi et ex offensa quam incurreret quaerendo aliam ecclesiam Sebaldum satis excusari, ut sine scrupulo etiam sequentibus diebus simili vino uti sibi liceat. R. 2. Si vero quaeritur de pane orbiculari iam a sex mensibus confecto, exsistit decretum S. Ii. C. „An casu quo rector sive pastor ecclesiae praxim illam approbet [scii, adhibendi panes a tribus men­ sibus in hieme vel a sex mensibus in aestate confectos] nec velit eam relinquere, alii sacerdotes in eadem ecclesia inservientes possint tuta conscientia in hoc pastori obsecundare, utendo praefatis speciebus?" 124 Mnteria consecranda einsqnc praesentia; consecrandi intentio. 73 R. ^Negative. Atque ita servari mandavit : * v. Decr. auth. n. 2650, ad I 2. Quare dicendum est Sehaldum vel monere debere pastorem vel. si hoc inutile fuerit, eius offensa non obstante, alibi celebrare aut sibi aliunde procurare hostiam, ne in re adeo gravi legem Ecclesiae infringat. Cf. Th. m. II11 163. PARTICULA DUBIE CONSECRATA. Casns. (36) Solanus, cum in Missae celebratione ad elevationem pervenerit, obstupe­ factus observat a sacra specie quam manibus tenet decidere in corporale parvam hostiam, alteramque parvam hostiam conspicit prope calicem iacentem ; aderant re ipsa duo communicaturi qui volebant ss. sacramentum sumere, Solano id nesciente. Solanus eos remittit, particulas vero ut dubie con­ secratas ipse post sumptionem s. sanguinis consumit. Postea interrogatione facta comperit a ministro unam particulam appositam fuisse in patena, quae sine dubio Solano non advertente maiori hostiae leviter agglutinata adhaesit et postea soluta est; altera particula allata erat ad ,Sanctus- et, Solano pariter non animadvertente, in corporali posita. Quaeritur 1° fuerintne particulae illae consecratae. 2° licueritne Solano advertenti eas consecrare. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Quoad alteram particulam inscio Solano 126 in corporali positam dici debet eam consecratam non fuisse; quoniam nullo modo sacerdos habuit consecrandi intentionem; quod enim plane nescitur, consecrari non intenditur. Solummodo si Solanus dubitans, num forte, se non advertente, particulae allatae sint, intentionem efformasset consecrandi quidquid in corporali exsisteret, dicendum esset particulam et hanc et alteram fuisse consecratam. Verum ita intendere neque ultra attendere, utrum re ipsa aliquid in corporali exsistat annon, generatim neque decet neque licet. R. 2. Quoad priorem illam particulam maior esse potest dubitatio. Pro parte affirmativa, scilicet particulam illam esse consecratam, afferri poterit analogia cum dispositione Missalis, quo clare edicitur, si sacerdos putans se tenere unam hostiam in manibus, teneat duas, dum verba consecrationis pronuntiet, utramque esse consecratam. In nostro igitur casu sacerdos cum maiore hostia simul tenuit minorem adhaerentem; ergo videtur eam simul cum illa consecrasse. Atque id re ipsa probabile esso existimo. Verum non existimo id esso plane certum, cum non plano eadem sit conditio, ac si sacerdos duas maiores hostias manu tenet, putans esse unam. In hoc ultimo casu omnem materiam videt et tenet immediate in se atque hanc ipsam materiam (piam immediato tenet volens consecrat. In priore casu immediate tantum tenet maiorem hostiam, minorem solum concomitanter et per maiorem illam cui leviter adhaeret, idque nescius. Quare dubium 74 De ss. eucharistia — ut sacramentum est. concipi potest, utrum voluerit solum id quod immediate in manibus habet consecrare an omne quod cum illa tenet: nisi forte expressam forma­ verit voluntatem consecrandi quidquid quocumque modo sit coram se. Existimo igitur generatim in eiusmodi casu hostiam esse dubie consecratam et ut talem reverenter esse tractandam. R. 3. Recte autem Solanus utramque illam minorem hostiam ut dubie consecratam habuit et tractavit, cum ne ampliorem quidem inquisitionem in ipso Sacro instituere potuerit. 127 Ad quaesitum 2“ R. 1. Si priorem illam particulam quae ab initio in patena adfuerat, etsi sacerdote inscio, sacerdos ante con­ secrationem animadvertisset, puto omnino eam licite potuisse con­ secrari, etsi dubie tantum (ex defectu intentionis) fuerit oblata. Nam cum in hoc casu probabiliter oblata et totius actionis liturgicae intentio ad eam etiam directa esset, non erat ratio certo prohibens quae eam tamquam serius allatam a consecratione excluderet. R. 2. De posteriore particula, quae ad „Sanctus" afferebatur, aliter dicendum est. Erat immediate quidem ante canonem ; hinc causa gravior, etsi non absolute gravis (quae incepto iam canone requiritur) necessaria erat. Sed communio unius alteriusve iam ex eo causa gravis non erat, quia sacerdos poterat pro uno alterove communicaturo particulam ex sua hostia desumere. Et re vera in nostro casu ita agens melius fecisset quam communicaturos illos remittens. Si vero particulae illae immediate post offertorium afferuntur, causa rationabilis sufficit ad eas assumendas, oblatione mentaliter suppleta. Quare in tali casu potest quidem sacerdos reiectis particulis illis ex sua hostia pro communione detrahere, potest tamen allatas particulas assumere et consecrare. Cf. Th. m. II11 169. CIBORIUM EXTRA CORPORALE RELICTUM. Casus. (37) Cum in missione magna pars populi communionem exspectat, deficien­ tibus hostiis consecratis Publius modo celebraturus monetur, ut ciborium quod minister allaturus sit consecret: quod annuit. Ad evangelium minister quidem affert ciborium, sed Publius distractus nihil videt neque cogitat de ciborio, dum post peractam consecrationem panis animadvertit ciborium prope corporale collocatum. Missionarius autem, utraque consecratione vix finita, ciborium quod pro consecrato habet assumit, exspectantem populum communicaturus. Quâeritüh 1 sintne particulae in ciborio contentae consecratae. 2° quid, si minister ciborium in ipso corporali posuerit. 3* particulas consecratas liceatne statim post consecrationem po­ pulo distribuere. Solutio. 128 Ad quaesitum 1 R. 1. Res acriter controvertitur, cum omnia pendeant ab interpretatione intentionis sacerdotis celebrantis. Cum Materiae consecrandae praesentia, eanique consecrandi intentio. * io enim expressa et explicita intentio in consecratione non adfuerit, cogimur conicere quousque implicite et virtualiter voluntas consecranti i se extenderit. Aliqui igitur dicunt: voluntas ante Missam concepta absoluta erat eaque virtualiter perduravit in eo qui statirn ad celebrandum se accinxerit; laesio autem rubricarum accidentalium hanc voluntatem non immutavit, sed concomitans atque involuntaria fuit. Alii dicunt voluntatem illam ante Missam conceptam fuisse quidem propositum consecrandi seu adiungendi ad materiam Missae essentialem aliam accidentalem ; sed propositi exsecutionem, quamquam ex ob­ livione, defuisse. Exsecutionem propositi debuisse saltem esse in­ choatam per voluntariam assumptionem illarum particularum tamquam materiae liturgicae actionis; quam assumptionem adesse quoad maiorem hostiam ex ipsa oblatione reliquisque actionibus, quoad materiam accidentalem debere aliquo demum actu intra ipsam actionem liturgicam assumptionem fieri. R. 2. Quoniam igitur res certa non est, practice in casu, quo ciborium relictum est extra corporale neque a sacerdote animadversum intra ipsam Missam, particulae pro dubie consecratis habendae sunt. R. 3. Si autem intra Missam sacerdos advertens ciborium voluit 129 consecrare, etsi dein extra corporale ex oblivione reliquit neque quidquam de eo in ipsa consecratione cogitavit, rationabile dubium de consecratione rite peracta non exsistit. — Similiter, si sacerdos ante Missam, cum moneretur a sacristano, absolutam conceperit voluntatem consecrandi, ubicumque in altari ciborium fuerit positum atque relictum, etiam extra corporale. At hanc expressam voluntatem eum habuisse sumi nequit, sed debet probari. Ad quaesitum 2“ R. Si ciborium a ministro in corporali positum fuerit, communis sententia est particulas in ciborio esse consecratas. Nam ex una parte sacerdos ab initio habuit voluntatem consecrandi eamque intra ipsam liturgicam actionem non potuit non reassumere, cum in offertorio (explicans totaliter corporale) aliisve actionibus satis superque ciborium, si minus reflexe, tamen directe advertere debuerit. Practice igitur particulae ut consecratae erunt distribuendae. 9 Ad quaesitum 3™ R. 1. In nostro casu omnino non licuit missio-130 nario particulas distribuere. Prohibendus erat a Publio, quippe qui eas dubie tantum consecravisset. Neque licuit conditionate statirn repetere verba consecrationis, sicut licuisset, si panis consecratio simpliciter et universim, i. e. etiam consecratio hostiae maioris, fuisset dubia. Cum enim in nostro casu formula maior pro sacerdotis communione rite consecrata esset, nova consecratio novum sacrificium inchoasset — quod facere est illicitum. R. 2. Sed neque, quando particulae pro communione populi rite consecratae sunt, licebit eas statirn post consecrationem distribuere. Ex eodem sacrificio enim prior omnino sacerdos celebrans communicare debet, dein reliqui. Solummodo particulae praeconsecratae possunt intra Missam ab alio sacerdote, si res urget, e tabernaculo extrahi 76 De es. eucharistia — ut sacramentum est. et fidelibus pro communione distribui. At si de necessitate viatici ageretur, censeo licere, deficientibus particulis praeconsecratis, ex particulis nunc consecratis ante celebrantis communionem aliquam particulam ab alio sacerdote ad moribundum deferri, saltem si de moribundo agitur, cui aliter satis secure provideri non possit. FORMA CONSECRATIONIS EIUSQUE DEFECTUS. Casus. (38) Severinus sacerdos, parum versatus in lingua Latina, in forma consecra­ tionis calicis vocem , hic ** putabat habere sensum adverbialem, atque ita per annos celebrans pronuntiavit: dum in libro legit isto sensu verba consecra­ tionis nullatenus esse sumenda vel pronuntianda, atque nunc dubitat de valore Missarum sic celebratarum et de obligatione eas pro stipendio repetendi. Accidit ei etiam aliqua vice, ut in consecratione panis diceret *hic est *· loco „hocu, wmeu‘ loco ,meum , * vel .copus ** loco ,corpus ; ** atque etiam ali­ quoties omisit verba ,mysterium fidei ** vel ,novi et aeterni testamenti“. Quaeritur 1° quae sit forma consecrationis et quomodo enuntianda. 2" quid de variis Severini defectibus indicandum. Solutio. 131 Ad quaesitum 1“ R. 1. Verba consecratoris sunt sola verba Salvatoris quibus ipse in ultima cena usus est, et quibus nunc sacerdos nomine Salvatoris utitur: ita ut neque verba antecedentia „qui pridie etc. ** neque subsequens vel antecedens invocatio Spiritus Sancti, quam epiclesin vocant, ullo modo virtute consecrandi praedita sint vel ad consecrationis essentiam pertineant. Quod luculenter Ecclesiae doctrinam esse constat tum ex Eugenii IV instructione ad Armenos, tum ex proscriptione contrariae schismaticorum opinionis quasi epiclesis illa ad consecrationem esset necessaria. Cf. Th.m. II11 170 sqq. R. 2. Neque ilico constat omnia illa verba Christi, sicut in Missali habentur et ab Ecclesia praescribuntur, esse essentialia, ita ut quilibet in iis defectus commissus consecrationem reddat invalidam vel dubiam. Nam certo non est essentialis vox „enim“ ; neque eius omissio voluntaria peccatum veniale excedit. Reliqua verba omnia et singula essentialia sunt in consecratione panis. In consecratione calicis certo essentialia sunt verba hic est calix sanguinis mei vel hic est sanguis meus. — Do reliquis disputant sintno essentialia necne, maxime de ultimo inciso quo elementum sacrificii principale, effusionem dico sanguinis, enuntiatur. Tutiora igitur hic omnino eligenda sunt, ita tamen ut levior in illis verbis defectus non statim dubiam reddat consecrationem. Ex consulto autem aliquid omittere vel mutare grave peccatum est. R. 3. Verba consecrationis re vera assertorio, non mere historico sensu enuntiari debent, seu ex intentione consecrandi, non mero narrandi. Ss. eucharistiae consecrandae forma. — Defectus. 77 Ad quaesitum 2“ R. 1. Si re ipsa verba consecrationis calicis 132 ita sint pronuntiata, ut pronuntians intenderit vocem „hic“ dicere adverbialiter, consecratio nulla fuit, cum verba sic concepta signi­ ficent praesentiam iam exsistentem, non conversionem qua praesentia sanguinis Christi constituatur. Verum in casu nostro intentio primaria Severini erat verba pro­ nuntiare mente et sensu Ecclesiae; si quo igitur ex errore subiectivo circa sensum verborum Severinus videtur etiam habuisse erroneam voluntatem seu intentionem, haec voluntas erronea secundaria videtur fuisse et inefficax, manente omnino praedominante voluntate faciendi quod facit Ecclesia simul cum forma obiective recta. Quare de iterandis Missis pro stipendio puto eum sollicitum esse non debere, sed sufficere ut intentiones Missarum, quas ita dixit, pro cautela Deo in aliis Missis commendet. Levior enim est ratio de valore Missarum dubitandi, quam esse oporteat ut illud onus imponatur. R. 2. De subsequent! defectu, quod scilicet etiam in consecra­ tione panis aliqua vice dixerit „hic est“, gravius dubium potest excitari. Si Severinus demonstrative in sensu adiectivi vocem illam enun­ tiavit lapsu linguae et errore grammaticali, indubie valida manet consecratio. Verum si defectus ille accidit, antequam rectum sensum verborum edoctus Severinus erat, ac proin cum subiective sensum adverbialem in mente habuit, mea opinione consecratio dubia est. Cur non certo nullam dicam, ratio est quod etiam hic dici possit praevalentem intentionem fuisse faciendi quod facit Ecclesia, atque defectum esso accidentalem. Cur autem nihilominus non dicam con­ secrationem certo validam, ratio est quod in hoc casu re vera dis­ crimen sit a priore. Si forma Ecclesiae manet integra, nullatenus cor­ rupta, facile patet pronuntiantem etiam sumere sensum Ecclesiae; sed si forma ipsa non manet integra, sensus Ecclesiae, ut nihilominus subsit, position et explicita pronuntiantis voluntate et intentione verbis subici debet: verum id Severinus non fecit, cum positiva et explicita voluntate habuit sensum erroneum; implicita igitur intentio opposita non videtur in hoc casu rem evincere. R. 3. Corruptiones illae „meuu vel „copusu ab omnibus con­ siderantur accidentales, quae, sicut in communi conversatione sensum non destruunt, ita ne in formis quidem sacramentorum. R. 4. Si sola illa verba n mysterium fidei * omissa sint, pro certa 133 habeo consecrationem, ita ut ne permiserim quidem verborum consecratoriorum repetitionem. Vix non idem de solis illis verbis ,novi et aeterni testamenti * dixerim. — Ratio est tum quia non omnia et singula illa verba in singulis liturgiis occurrunt, de quarum valore nemo dubitat, tum quia analogia cum consecratione panis suadet haec verba non esse essentialia. R. 5. Propter omissa verba alia nqui . . . effundetur * 1 etc. ra­ tionabilior concipi potest dubitatio. Quare non reprehendam ullo modo eum qui ex hac ratione repetat consecrationem calicis; sed neque eum qui non repetens procedat. Cf. Th. m. II11 171 sq. 78 De ss. eucharistia — ut sacramentum est. ASSERVATIO SS. EUCHARISTIAE. Casus. (39) Procopius amplam habet parochiam complures pagos complectentem per aliquot leucas in circuitu. Pro maiore commodo fidelium adsunt duae ec­ clesiae filiales ad quas parochus ante Missam parochialem alternis Dominicis celebraturus accedit. Quo maius habeant fideles solatium et quo facilius iis in casu morbi provideri possit, in utraque ecclesia filiali relinquit ss. eucha­ ristiae sacramentum, elavem tabernaculi reponens in sacristia, ita ut solus aedituus rei notitiam habeat; tabernaculum vero est formae valde primitivae, sine ornatu intus et exterius, ciborium sine velo. Quae omnia Procopius ratione paupertatis excusat. Quoties autem in ecclesia filiali celebrat, simul exponit ss. sacramentum, quo compenset penuriam liturgicarum functionum quam hi fideles pati debent. Quaeritur 1° ubi ss. eucharistia asservari debeat vel possit. 2° quae sint praecipuae leges rituales de ss. eucharistiae asservatione. 3° quid de agendi ratione Procopii dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ss. eucharistia iure asservanda est in ecclesiis cathedralibus, parochialibus, in ecclesiis regularium et sub stricta clausura viventium monialium. Ci. S. Alph., Th. m. VI 424; Mare, Instit. Alph. n. 1583. R. 2. Num praeter ecclesiam parochialem ecclesiae filiales, si adest ibi proprius sacerdos, ius ss. eucharistiae habeant, consuli debet consuetudo. Schuech, Th. pastor. § 281. R. 3. Ut autem alibi, in oratoriis communitatum vel etiam in oratoriis privatis ss. sacramentum asservari liceat, indultum apostolicum requiritur. Cf. Th. m. II11 175; Laurentius, Inst. iur. eccl.2 528. 135 Ad quaesitum 2“ R. 1. Ante omnia praescribitur, ut asservatio fiat in tabernaculo bene clauso et clave obserato. Quae clavis ex lege communi ab ipso sacerdote, rectore vel sacrista ecclesiae, asservari debet; privilegio tamen aliquando indulgetur, ut in domibus religiosis vel piis institutis alia custodia tuta sufficiat. R. 2. Tabernaculum decet esse extrinsecus prae ceteris altaris partibus exornatum; intus debet, nisi inauratum sit, serico panno albo esse ornatum. R. 3. Pyxis seu ciborium quo ss. eucharistia continetur debet esse ex solida decentique materia; congruum est ut sit ex argento saltem inaurato; tegendum est serico velo albo et in corporali re­ ponendum. De quibus omnibus vide Rituale Rom. tit. IV, c. 1, n. 8 9, et Th. m. Il11 176 sq et notas cum decretis S. Rit. C. ibi laudatis. 13G Ad quaesitum 3“ R. 1. Bene quidem Procopius facit ut, quoties potest, populo etiam in pagis vicinis degenti in suis locis praebeat opportunitatem ss. Missae sacrificii; debuit tamen saltem ab ordinario habere facultatem binandi. Haec enim non eo ipso quod diversis 134 Ss. eucharistiae asservatio — administratio. 79 pagis sit praepositus sacerdoti data intelligitur, quando non plures sint parochiae sed una. De qua re cf. infra de sacrificio Missae. R. 2. Si hucusque consuetudo non erat asservandi ss. eucha­ ristiam etiam in filialibus illis ecclesiis, certo Procopius non potuit proprio marte id constituere. Immo, cum non adsit proprius sacerdos qui illis ecclesiis serviat, difficulter obtinebitur asservandae eucharistiae indultum, quod ceteroquin a S. Sede erit implorandum. R. 3. Etiam supposita legitima facultate asservandae ss. eucha- 137 ristiae, clavis custodia quam servat non est quidem ad normam legum ecclesiasticarum, si verba severe sumas; clavis enim dicitur ab ipso ecclesiae rectore custodienda esse. Verum vix non ubique consuetudo est, ut in sacristia clavis servetur in loco tuto et clauso, sed conscio aedituo fido, quae consuetudo ratione illa nititur, ut facilius a quovis sacerdote in casu necessitatis viaticum ministrari possit. Quapropter, si rector ecclesiae tali modo elavem tabernaculi servat, non potest reprehendi. Cf. Gasparri, De euchar. n. 998 —1000. R. 4. Curari debet ut tabernaculum saltem intus habeat orna­ tum praescriptum, scilicet panni albi serici tegumentum; atque etiam pro posse sericum velum ciborii procurandum est: in quibus rebus non bene praetexitur paupertas. — In reliquo ornatu propter pauper­ tatem loci et incolarum facilius aliquid potest indulgeri. Cf. Th. m. II11 177, notas. R. 5. Circa expositionem ss. sacramenti videtur Procopius liberior 133 esse, quam par est. Privata quidem expositio licite fit ad arbitrium rectoris ecclesiae ex privata etiam causa: sed in hac privata ex­ positione ciborium velatum ne extrahitur quidem e tahernabulo, sed tabernaculo aperto ciborium protrahitur in vestibulum tabernaculi — qui modus in Germania est insolitus. Publica autem expositio in ostensorio, quod in throno collocetur, requirit consensum episcopi et causam ab eo approbatam. Si Pro­ copius igitur extra illas expositiones, quae sive per expressum episcopi mandatum sive per communem consuetudinem dioecesis episcopo ta­ cente permittuntur, alias instituere optat, causam ordinario exponat eiusque responsum exspectet. Cf. Th. m. II11 179. LAICUS MORIBUNDO AFFERENS SS. EUCHARISTIAM. Casus. (40) Parocho absente cum Caius subito in periculo mortis constitueretur, mittitur pro viatico. Reccaredus diaconus, parochi cognatus, qui adest, non audet obsecundare, irregularitatem usurpati ordinis sacri timens; qui limor cum expelli non posset, interea autem periculum Cai ingravesceret, aedi­ tuus ordines tantum minores habens, ne sine ullo sacramento Caius decederet, sumit sacram particulam eamque ad Caium moribundum defert. In alio loco cum similiter in parochi absentia repente aliquis periculose inciperet decumbere, eius cognati accurrunt pro sacramentis monentium ad monasterium regularium ; cuius rector non vult annuere, nisi in scriptis sibi so De ss. eucharistia ut sacramentum est. exhibeatur testimonium medici de mortis periculo vero instanti; vult enim parochi, quem suorum iurium tenacem novit, querelas evitare usurpati iuris et excommunicationis contractae, quas nuper excitaverat, cum alumno con­ victori aegrotanti sacramenta sino parocho essent administrata. Propter eiusmodi dissidia inter parochum et regulares, ille cum aegro­ taret, noluit pro sacramentis ad religiosos mittere, sed potius, deficiente alio sacerdote, ipse aegrotus se traxit ad ecclesiam ibiquo sibi s. viaticum sumpsit. Quaeritur 1’ quis sit minister ss. eucharistiae distribuendae. 2’ quid de casibus allatis dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Minister ordinarius vi ordinis est solus sacerdos; extraordinarius ex delegatione in casu necessitatis diaconus. Cf. Trid, sess. 13, c. 8 et Pontificale, ritum ordin. diae. R. 2. Nihilominus non quilibet sacerdos ubilibet licite ss. eucha­ ristiam administrat; sed 1) in ecclesiis ut fiat distributio, requiritur licentia rectoris, quae tamen intra Missam vel ante vel post eam censetur simul cum facultate celebrandi dari, nisi forte parochus pro communione paschali exceptionem faciat; 2) ad aegrotos ut defera­ tur, parochi licentia est necessaria, excepto casu necessitatis. R. 3. Regulares suis subditis atque in suis ecclesiis etiam quibus­ libet fidelibus, nunc ne excepto quidem die paschatis, ss. eucharistiam distribuere possunt; sed ut ad aegrotos christifideles deferant, indigent venia parochi vel episcopi; immo si sine eiusmodi venia ss. eucha­ ristiam pro viatico deferre praesumpserint neque necessitas adfuerit, excommunicationem Romano Pontifici reservatam incurrunt. Cf. const. Apostolicae Sedis ser. 2, § 14; Th. m. II11 1239. 110 R. 4. Diacono, ut liceat ss. eucharistiam distribuere, requiritur commissio ex parte sacerdotis facta, cuius instrumentum sit diaconus in hac actione: quare non sufficit commissio praesumpta quae non est vera commissio, sicut potest esse licentia, sed requiritur commissio saltem tacite data : alioquin habetur usurpatio ordinis sacri sc. presbyteralis cui soli competit facultas distribuendi principaliter. Ut autem sacerdoti liceat diacono distributionem ss. eucharistiae com­ mittere, requiritur aliqua necessitas, non tamen gravis. Nam in vera et urgente necessitate, ne quis decedat sine viatico, ne commissio quidem necessaria est. R. 5. Diaconus, quando ei commissa est ss, eucharistiae distributio, stolam quidem more diaconorum gestare debet; de cetero autem ritum omnem atque benedictionem cum ss. sacramento perficere debet, ut ipse sacerdos, secundum Ritualis praescripta: excipi tamen videtur benedictio quam sacerdos manu dare solet, quando in ecclesia fidelibus ss. eucharistiam non infra Missam distribuerit. Cf. Jlesp. S. C. ad tic. ap. Tonkin, occident.; Th. m. II11 189. 139 141 Ad quaesitum 2“. Ad primum casum R. 1. Reccaredus male intellexit suam potestatem et timuit, ubi non erat timor. Commissio Officium administrandi. Communio frequens. 81 sacerdotis utique requiritur in ordinaria necessitate vel in rationabili incommodo quo sacerdos ipse impediatur; sed in casu viatici, ubi lex divina sumendae eucharistiae urget, magis etiam quando impossibile erit moribundo alia sacramenta recipere, non solum potuit, sed debuit ss. eucharistiam ad moribundum deferre. Re igitur objective considerata, graviter defuit officio suo. Cf.Th. m. II11 n. 180; Mare, Instit. Alph. n. 1535. R. 2. In casu proposito, quo Reccaredus moveri non poterat ut deponeret scrupulum, puto reprehendendum non esse aedituum quod ipse meliore quo posset modo moribundo succurreret, maxime si Caius sensibus destitutus ad actus proprios, caritatis et contritionis, excitari non posset. Alias quidem, si summam necessitatem excipis, omnino est contra hodiernam Ecclesiae disciplinam, ut laicus vel qui sacrum diaconatus ordinem nondum habet, eucharistiam distribuat. Cf. Th. m. II11 183; Marc 1. c. ; Gasparri, De euchar. n. 1080; Ballerini-Palm. VI, n. 884 et 885. Ad secundum casum R. 1. Quod rector monasterii testimonium 142 medici postulavit scripto exhibendum in enarratis circumstantiis pru­ dens quidem erat cautela, si modo periculum moribundo non sit crea­ tum decedendi sine viatico. Nam si res ita erat, debuit ineptas querelas spernere; salus enim moribundi suprema lex est quae vin­ cere debet inanem timorem iurium personalium violandorum. R. 2. Parochus autem, quod iura sua laesa putavit administratione sacramentorum erga alumnum convictorem, excessit in adserendo iure suo. Superior enim regularium munus quasi-parochiale habet non solum in suos religiosos, sed etiam in familiares omnes, quibus accensendos esse alumnos convictores tum ex se probabile est, tum ex variis privilegiis ad removenda efficacius dubia expresse est colla­ tum. Quare haec sacramentorum administratio nullatenus tangit excommunicationem supra notatam. Cf. Th. m. II11 182 512; Gasparri 1. c. n. 1073. Ad tertium casum R. 1. Dissidium illud quod excitatum erat 143 inter parochum et regulares illius civitatis, tantum abest ut sit ratio cur censeatur sacerdos qui ministret ss. eucharistiam deesse, ut potius sit ratio tollendi dissidii et auferendi scandali quod fideles ex eius­ modi dissidio facile sumunt. R. 2. Verum si re ipsa magna erat difficultas advocandi aliquem sacerdotem, lex, ne quis sibi ipso sumat communionem, non ob­ stabat quominus sacerdos etiam devotionis causa communicaturus sibi ss. eucharistiam sumere possit. Cf. Th. m. II11183; S. Alph. Th.m. VI238; Ballerini-Palm., Opus th. m. IV n. 886 ; Mare 1. c. n. 1534 etc. ADMINISTRATIO SS. EUCHARISTIAE, —FREQUENS COMMUNIO. Casus. (41) Bonfrerius, importunae devotionis osor, devotulas severe tractat, si quando infra hebdomadam s. communionem petunt, per horam et amplius rem differt, dein mussitans se confert in ecclesiam, ut excipiat confessionem, Lthmkuhl, Casus conscientiae. 11. Ed. 4. 6 82 De ss. eucharistia. quam cuilibet communioni ut praemittant postulat; tam frequentem com­ munionem non esse loci consuetudinem saepe dicit, neque eam congruere laboribus rusticanis quibus parochiani sui sint addicti; qui eximiam pietatem colant posse quovis mense accedere, alioquin quater in anno ; se sat is superque sibi gratulari, si ille mos in sua parochia retineatur atque promoveatur. Quaeritur 1° quae sit obligatio administrandi ss. eucharistiam. 2° quid iudicandam sit de agendi ratione Bonfrerii. 3° quae dari possit brevis regula de frequontiore communione. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Qui ex officio suo curam animarum suscepit, suis subditis tenetur sacramenta atque imprimis ss. eucha­ ristiam ministrare, quoties rationabiliter petunt, ita tamen ut rara negatio vel dilatio, quando necessitas eiusque suspicio nulla est, non gravis sed venialis officii laesio sit. R. 2. Qui ex officio ad curam animarum non tenentur (idem dic de parocho relate ad fideles extraneos), obligationem habent ex sola caritate: hinc ut ii sub gravi sacramenta administrare teneantur, requiritur in petente vel subiecto gravis necessitas atque quoad ministrum deficientia alterius ministri qui ex officio teneatur suoque officio satisfaciat. 145 An quaesitum 2"' R. 1. Si quae re ipsa indiscretam devotionem prae se ferant, has corrigere bonum est, sed ne hae quidem cum asperitate tractandae sunt. Indiscreta devotio autem est, si propter pietatis officia non praecepta obligationes re ipsa urgentes negle­ gantur, vel si externa pietatis officia sino debita dispositione ex­ erceantur. Sed ita se rem habere in nostro casu ex iis quae narrantur non apparet. R. 2. Infra hebdomadam s. communionem petere ex se non­ dum est devotio indiscreta. hinno, iam ut ex decreto Innoc. Xi d. d. 12 Febr. 1679 patet, ne quotidiana quidem communio ex hoc solo prohiberi potest, quod qui petant matrimonio sint iuncti saecularibusque negotiis occupati; sed unice habitualis animae puritas atque actualis dispositio et praeparatio a confessario diiudicanda norma esse debet ad concedendam negandamve s. communionem. Nisi igitur Bonfrerius una tantum altera ve vice experimenti causa, ut probet cuius spiritus sint, illae devotae, ita aspero agat sed saepius, graviter deest suo officio. Nam si personae illae dignae non sunt frequontiore communione, male agit eas post horam ad­ mittendo ; si dignae sunt, ius non habet eas propter hanc pietatem adeo vexandi. Una autem alterave vice etiam sine causa officium suum denegare Bonfrerio veniale peccatum erit. R. ‘3. Item excedit Bonfrerius ius suum, si postulat ut quavis vico confessio communioni praemittatur. Qui enim conscientiam suam puram servavit non tenetur denuo confiteri, sed sine confessione ad s. eucharistiam accedere potest. Consulere tamen potest confessarius vel pro munere suo dirigendi conscientias iniungere, non tamen severo 144 Communio frequens. 83 praecepto, ut octavo quoque die ad confessionem accedant qui ali­ quoties in hebdomada s. communionem sumere velint. Ad quaesitum 3m R. 1. Quod Bonfrerius gaudeat de communione 146 menstrua vel de communione ter quaterve in anno suscipienda, iure quidem gaudet, si ordinariam vitam populi christiani spectat; et re vera sibi gratulari parochus potest, si in sua parochia nemo sit qui non ter quaterve in anno, quam plurimi qui quovis mense ad s. communionem accedant. R. 2. Sed hac regula minime concluditur Christiana perfectio. Nam ad sacram communionem, etiam frequentem et quotidianam, ut necessariam dispositionem habeas, sufficit, ut adsit status gratiae et ut cum recta piaque mente ad s. mensam accedatur. „ Recta autem mens“ — sunt verba decr. d. 20 Dec. 1905 — „in eo est, ut qui ad sacram mensam accedit, non usui aut vanitati aut humanis rationibus indulgeat, sed Dei placito satisfacere velit, ei arctius coniungi, ac divino illo pharmaco suis infirmitatibus ac de­ fectibus occurrere. “ Quare accuratiores regulae quae tradi solent, respiciunt non necessariam dispositionem, qua deficiente aliquis arcendus sit a frequentiore communione, sed dispositionem quam haberi expediat, et ad quam, qui frequenter communicat, exstimulandus est. Quapropter 1) communio saltem menstrua nemini dissuadenda sed potius cuique suadenda est, qui singulis vicibus a peccato mortali immunis est vel per sinceram confessionem et absolutionem ab eo purgatus; 2) etiam hebdomadaria communio recte suadetur iis, qui, gravi­ bus tentationibus obnoxii, interdum quidem labuntur, sed mox resur­ gunt atque tentationibus serio resistunt; 3) magis etiam hebdomadaria communio vel etiam frequentior iis convenit, qui a peccato gravi habitualiter se servant immunes atque contra venialia peccata conatum adhibent; 4) immo quo magis desiderant ut in divina caritate crescant atque a levioribus etiam culpis earumque affectu se expediant, eo magis iis convenit frequens vel etiam quotidiana communio. Interdicenda igitur frequentior communio iis tantum est, qui non sincere quaerunt augmentum caritatis divinae et robur contra infirmi­ tates defectusque morales, sed humanis potius rationibus consuetudinis, vanitatis etc. ducuntur. Decretum S. C. C. <1. 20 Dec. 1905 in parte dispositiva haec habet: 147 ,1° Communio frequens et quotidiana, utpote a Christo Domino et a Catholica Ecclesia optatissima, omnibus Christitidelibus cuiusvis ordinis aut conditionis pateat; ita ut nemo, qui in statu gratiae sit et cum recta piaque mento ad s. mensam accedat, prohiberi ab ea possit. 2° Recta autem mens in eo est, ut (pii ad sacram mensam accedit non usui, aut vanitati, aut humanis rationibus indulgeat, sed Dei placito satis­ facere velit, ei arctius caritate coniungi, ac divino illo pharmaco suis infir­ mitatibus ac defectibus occurrere. 6 Si De ss. eucharistia. 3' Etsi quam maxime expediat, ut frequenti et quotidiana communione utentes venialibus peccatis, saltem plene deliberatis, eorumque affectu sint expertes, sufficit nihilominus, ut culpis mortalibus vacent, cum proposito se numquam in posterum peccaturos: quo sincero animi proposito fieri non potest, quin quotidie communicantes a peccatis etiam venialibus, ab eorumque affectu sensim se expediant. 4° Cum vero sacramenta Novae Legis, etsi effectum suum ex opero operato sortiantur, maiorem tamen producant effectum, quo maiores dispo­ sitiones in iis suscipiendis adhibeantur, idcirco curandum est, ut sedula ad sacram communionem praeparatio accedat, et congrua gratiarum actio inde sequatur, iuxta uniuscuiusque vires, conditionem ac officia. 5° Ut frequens et quotidiana communio maiori prudentia liat uberiorique merito augeatur, oportet ut confessarii consilium intercedat. Caveant tamen confessarii no a frequenti seu quotidiana communione quemquam aver­ tant, qui in statu gratiae reperiatur et recta mento accedat. (> Cum autem perspicuum sit ex frequenti seu quotidiana s. eucharistiae sumptione unionem cum Christo augeri, spiritualem vitam uberius ali, animam virtutibus effusius instrui, et aeternae felicitatis pignus vel firmius sumenti donari, idcirco parochi, confessarii et concionatores, iuxta probatam catechismi Romani doctrinam (Part. II, cap. 4, η. 60), christianum populum ad hunc tam pium ac tam salutarem usum crebris admonitionibus multoque studio cohortentur. 7' Communio frequens et quotidiana praesertim in religiosis institutis cuiusvis generis promoveatur; pro quibus tamen firmum sit decretum Quem­ admodum diei 17 mensis Decembris 1890 a S. Congr. Episcoporum et Re­ gularium latum. Quam maxime quoque promoveatur in clericorum seminariis, quorum alumni altaris inhiant servitio; item in aliis Christianis omne genus ephebeis. 8’ Si quae sint instituta, sive votorum solemnium sive simplicium, quorum in regulis aut constitutionibus vel etiam calendariis communiones aliquibus diebus affixae et in iis iussae repoliantur, hae normae tamquam mere directivae non tamquam praeceptivae putandae sunt. Praescriptus vero communionum numerus haberi debet ut quid minimum pro religiosorum pietate. Idcirco frequentior vel quotidianus accessus ad eucharisticam mensam libere iisdem patere semper debebit, iuxta normas superius in hoc decreto traditas. Ut autem omnes ulriusque sexus religiosi huius decreti dispositiones rite cognoscere queant, singularum domorum moderatores curabunt, ut illud quotannis vernacula lingua in communi legatur intra octavam festivitatis Corporis Christi. 9° Denique post promulgatum hoc decretum omnes ecclesiastici scriptores a quavis contentiosa disputatione circa dispositiones ad frequentem et quo­ tidianam communionem abstineant. Relatis autem his omnibus ad SSniu“ D. N. Pium PP. X per infrascriptum S. C. Secretarium in audientia diei 17 mensis Decembris 1905, Sanctitas Sua hoc Emorum Patrum decretum ratum habuit, confirmavit atque edi iussit, contrariis quibuscunque minime obstantibus. Mandavit insuper ut mittatur ad omnes locorum Ordinarios et Praelatos Regulares, ad hoc ut illud cum suis seminariis, parochis, institutis religiosis et sacerdotibus respec­ tive communicent et de exsecutione eorum, quae in eo statuta sunt, S. Sedem edoceant in suis relationibus de dioecesis seu instituti statu." Acta S. Sedis XXXVIII 400 sqq. Ad frequentem communionem dispositio. 35 AD FREQUENTEM COMMUNIONEM DISPOSITIO. Casus. (42) Gerardus nco-presbyter. cum legerit regulas de frequenti quotidianaque communione a sanctis exaratas, sese reperit alienum ab illa animi puritate, eo quod venialibus peccatis multis immersus sit, immo etiam de gravi lapsu aliquoties facto rationabiliter timet neque perfectionis studium ullum in se deprehendit. Quoniam vero sacerdotis celebrantis potius maior debet esse puritas quam laici communicantis, decernit praeter dies dominicos et festivos non amplius celebraro, ne nova peccata addat. Onuphrius e contrario, cum sibi dicat quam plurimos esse sacerdotes quotidie celebrantes qui a venialibus peccatis nullatenus caveant sed con­ tenti sint immunitate a peccato gravi, facile sibi conciliat coronam feminarum et puellarum quas docet saepius in hebdomada ad s. communionem accedere, id unum cavendum esse ne cum peccato mortali accedant; quodsi acciderit eiusmodi peccatum, confessione antea delendum esse. Quaeritur uter recte indicaverit. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Gorardus rationibus illis quas perpendit 148 recte quidem se ipso stimulaverit ad maiorem fervorem atque, si se adeo a puritate per se debita alienum viderit, recte sese humiliet divinumque auxilium ad vincendas pravas inclinationes imploret. Verum quod inde concludit sibi a celebranda Missa abstinendum esse, in hoc recte non agit, cum regulae illae quid summopere conveniat, statuant, non quid omnino necessarium sit, ut ex decreto modo laudato patet. Immo si ne illam quidem dispositionem semper habuerit, quae insinuatur verbis illis, „ut velit divino hoc pharmaco infirmitatibus ac defectibus occurrere" et aliis illis, „ut velit arctius Deo caritate coniungi“, quibus exprimi videtur saltem aliquod desiderium proficiendi in via perfectionis atque a peccatis etiam venialibus eorumque affectu se expediendi: ille defectus aliunde compensari potest; et re vera com­ pensatur utilitate publica quae ex munero sacerdotali atque ss. Missae sacrificio in totam influit Ecclesiam. Undo dicendum est sacerdotem sine novo peccato celebrare atque etiam quotidie celebrare posse, si modo se conservaverit in statu gratiae, etiamsi non ea animi puritate niteat quae quotidianae s. communioni per se conveniat. R. 2. Si quando autem Gerardus infelici casu graviter lapsus sit, maxime si fuit peccato contra castitatem, eodem die celebrare, nisi necessitas quaedam urgeat, etiamsi per confessionem Deo recon­ ciliatus sit, consulendum non est: immo id per se non videtur a veniali peccato irreverentiae immune esse (Th. m. II11 214). Attamen nostra aetate facile aderit causa excusans, videlicet quod abstinere a celebratione, nisi ratio appareat, facile excitat admirationem et suspicionem. R. 3. Onuphrius contrario excessu peccat, si normam sacerdotis 149 sacrificium offerentis ilico transfert ad communionem laicalem. In hac enim, quae nullatenus est actio publicae utilitatis, sola privata 86 De sa. eucharistia. utilitas et privata dispositio respicienda est. Male agit, si puellas, quae garrulitate aliisque defectibus, licet non gravibus, male alios aedificant ad adeo frequentem communionem admittat, neque satis attendat, utrum re vera recta mente accedant, an humanis rationibus ductae. Nam quae accedunt recta mente, paulatim saltem venialia peccata minuunt seque a tanta frequentia deliberatorum peccatorum expediunt. Quare pro locorum circumstantiis eiusmodi levibus personis indiscriminatim ne hebdomadarium quidem communionem debebit per­ mittere, nisi seriam ostendant emendationem melioreque intentione accedere incipiant. — Quodsi incipiant in s. communione re vera quaerere remedium contra tontationes et defectus etiam quotidianos, eas utique ad s. communionem frequentem vel quotidianam admittere debet, etsi in multa peccata venialia reciderint; simul tamen stimulare eas debet, ne tanto dono neglegenter et tepide utantur, sed maiore quo possint fervore et continua sui ipsarum coercitione. DISPOSITIO AD FREQUENTEM VEL QUOTIDIANAM COMMUNION KM. CaSQS. (42 a) Eumenes, praefectus spiritualis in seminario, pueros et iuvenes universim hortatur ad frequentem accessum ad s. eucharistiam, atque longe maior pars alumnorum altero quoque die ad s. mensam accedit. Aliquot alumnos Eumenes reperit qui habitu pollutionis laborant. Inter quos Arnulfum, iuvenem 18 an­ norum, qui vix non quotidie se polluit, ad novos conatus excitatum et inter­ rogatum, num putet se per triduum demum se posse continere, cum se id sperare dicat, iubet quotidie per tres dies s. communionem sumere ac dein redire; atque cum non relapsus redeat, iubet eum sequenti triduo similiter pergere; immo cum post sert uni diem relapsus redeat, eum ad novos conatus animatum et confessum in quotidiana communione iubet pergere, non tamen sine confessione si forte lapsus fuerit. Ita factum est, ut Arnulfus spatio duorum mensium quater quidem relapsus sit, tertio autem mense integro im­ manem se servaverit et deinceps caste vivat. Duo alii istorum recidivorum in subsequent! annuo secessu sacrorum exercitiorum inveniuntur Eumenem decepisse atque peccata luxuriae peccatis multorum sacrilegiorum auxisse. Quaeritur 1° rectene intellexerit Eumenes decretum de s. communione. 2° sitne eius praxis commendanda an emendanda. Solutio. 149a Ad quaesitum 1 R. Decretum de s. communione duas conditiones postutat in iis qui frequenter vel quotidie s. communionem percepturi sint: 1) immunitatem a peccato mortali seu statum gratiae, eumque per s. poenitentiae sacramentum reparatum, si peccato personali amissus fuerit; 2) rectam mentem, quam rectam mentem declarat in eo adesse, qui non ex mero usu aut ex vanitate aliove motivo hu­ mano accedat, sed eo fine, ut Dei placito satisfacere velit, Deo arctius caritate coniungi. ac divino illo pharmaco suis infirmitatibus ac de­ Dispositio ad froquontem vel quotidianam communionem. 87 fectibus occurrere. Et revera ipsa s. Synodus Tridentina inter effectus huius sanctissimi sacramenti enumerat, ut sit „ antidotum, quo libere­ mur a culpis quotidianis, et a peccatis mortalibus praeservemur . * Quod igitur Eumenes tentaverit per ipsam s. communionem fre­ quentem recidivos sanare, si modo hi semper reliqua necessaria dis­ positione instructi fuerint, non est cur dicatur, eum a recto sensu decreti aberrasse. Quaeri tamen potest, num ipse ex sua parte satis curaverit, ne reliqua dispositio illorum recidivorum deesset. De quo iam sequens Quaesitum. Ad quaesitum 2“ R. 1. In tractando Arnulfo non certo apparet, 149b num Eumenes necessariam dispositionem ad recipiendam absolutionem sacramentalem et ad sumendam s. eucharistiam satis attenderit. Certo requirebatur in Arnulfo cum absoluto dolore de peccatis commissis etiam propositum firmum, se nunquam in posterum peccaturum morta­ liter. Si igitur Arnulfus solum proposuit, se per tres dies a peccato consueto velle abstinere, non vero postea: sane defuit necessaria dis­ positio, ita ut neque absolvi neque ad s. communionem admitti po­ tuerit. Si ad absolutam voluntatem semper abstinendi a peccato Arnulfus induci nondum potuit, bene quidem egit Eumenes eum saltem ad tentamen pro triduo inducens, dein ad ulterius tentamen, ut demum ad firmam voluntatem nunquam peccandi mortaliter permoveret. In­ terea vero, antequam hanc ultimam voluntatem serio conciperet, ab­ solvi et ad s. eucharistiam admitti nondum potuit. Potuit nihilominus esse, ut Arnulfus solummodo timeret relapsum, de cetero firmiter proponeret nunquam amplius mortale peccatum com­ mittere. Sed quo melius propositum exsequeretur, conatum imme­ diatum restrinxit ad labores et pugnas triduanas, simul proponens post triduum se de novo vello vires ad pugnam colligere et sic porro. Si ita egit Arnulfus atque ad hunc agendi modum Eumenes consilia sua direxit: dispositio sufficiens aderat quoad recipiendam sacramentalem absolutionem, ac proin conditio aderat status gratiae et necessarii pro­ positi non peccandi in posterum. Simul etiam aderat conditio rectae mentis, siquidem sincere quaerebat Arnulfus per s. communionem reme­ dium contra animi sui infirmitates, illudque feliciter invenit. R. 2. Quamquam autem res bene successit in Arnulfo, aliorum successus malus suspicionem excitat et dubitationem, ne ex parte Eumenis aliquid defuerit, quo certiorem redderet effectum bonum, et in quo emendanda sit eius praxis. Et re vera ne quod ad Arnulfum quidem spectat satis certum se reddidit de eius firma voluntate nun­ quam amplius peccandi mortaliter. In qua re eum etiam apud alios istos recidivos defuisse sumi potest. Quapropter eius agendi modus ex hac parte aliqua emendatione indiget. Immo consulendum est. ut experimento aliquot saltem dierum bonam voluntatem sese continendi probet, antequam eiusmodi homines ad quotidianam communionem ad­ mittat. Quo experimento feliciter capto, sano ad firmandam bonam poenitentium voluntatem et ad conciliandas vires contra concupi­ scentiam inducere istos poenitentes ad s. communionem quam frequen- 88 De ss. eucharistia. tissime sumendam expedit, ea tamen cantione, ut quavis vice dili­ genter se praeparent et in ferventem gratiarum actionem incumbant atque horreant plane omnem communionem indignam. Quodsi etiamtum aliqui fuerint, qui divino illo s. communionis remedio abutantur, eorum malitia est neque ratio esse debet, cur alii ab eius usu repel­ lantur. OBLIGATIO SUMENDAE SS. EUCHARISTIAE. Casus. (43) In communi aliqua clade complures graviter afflicti in publicum noso­ comium transferuntur, de quorum salute mox desperatur: inter quos est Ca­ rolus puer septennis, lulius vir qui a viginti annis sacramenta non recepit atque nunc imperfecte tantum statum suum et peccata manifestare potest, Paulus qui ante quatuor dies, Petrus qui hoc ipso die sanus ss. eucharistiam sumpsit. Quibus omnibus parochus s. viaticum denegat, contentus, s. unctione eos donari. Quaeritur 1° quae sit obligatio suscipiendae ss. eucharistiae. 2° quid ad singulos casus dicendum sit. Solutio. 150 Ad quaesitum lm R. 1. Iure divino necessaria est ss. euchari­ stiae susceptio, ne fideles inter tentationes et difficultates huius vitae vitam supernaturalem amittant. Quae obligatio urget aliquoties in vita, maxime circa vitae finem. Lex ecclesiastica declaravit necessi­ tatem sumendae ss. eucharistiae quotannis tempore paschali. R. 2. Haec necessitas restringitur ad eos qui annos discretionis adepti tentationibus et difficultatibus possunt esse obnoxii; ideoque ad infantes non extenditur. R. 3. Immo aetas discretionis paullo largius sumi potest pro aetate, qua pleniorem coelestis panis cognitionem habent, et pro variis regionibus videtur censeri posse aetas legitima inter annum aetatis sextum completum et octavum completum, cum in decreto de puerorum communione d. d. 8 Aug. 1910 dicatur „circa annum septimum sive infra sive supra . * Plenior determinatio spectat ad parochum, confessarium, parentes, qui penitius indolem pueri et instructionem ab eo habitam cognoscant. Pro sollemni tamen s. communione communi Episcopi est statuere certam aetatem, ea tamen lege, ut haec exspectanda non sit pro privata communione eorum, qui citius idonei atque instructi reperiantur. Accuratiora vide in casu 43b. Verum obligatio extra­ ordinaria pro tempore mortis aderit quacumque aetate, quam primum non plena quidem, sufficiens tamen cognitio huius ss. sacramenti habetur; facultas autem dandae s. eucharistiae aderit, cum primum puer moribundus probabiliter cognitionem ss. sacramenti habet. R. 4. Extraordinaria obligatio saepius sumendae eucharistiae adesse potest ex gravi infirmitate spirituali, quam quis superaturum Obligatio sumendae et administrandae ss. eucharistiae. 89 non sperat nisi frequentiore ss. eucharistiae usu. Quae obligatio invito raro imponenda vel potius explicanda est, cum demum alia media spiritualia adsint quibus quis, si velit, gratias divinas necessarias sibi conciliaro iisque fideliter uti possit. Cf. Th. m. II11 155 et 195. Ad quaesitum 2,n R. 1. Quoad Carolum, puerum septennem, 151 male fecit parochus denegando s. viaticum. Nam etiamsi Carolus ad primam s. communionem nondum sit admissus, iure divino ante finem vitae ss. eucharistiam sumere debet, si modo sciat vel instrui possit quid sit ss. eucharistia. Quare si sufficienter instructus nondum fuerit, parochi erat non denegare ss. eucharistiam, sed Carolum praeparare, ut cum fructu percipere posset. Cf. Th. m. II11 199; Mare, Instit. Alph. n. 1573; S. Alph., Th. in. VI 301 dub. 2; Suarez, De euchar. disp. 70, s. 1, n. 5; Lugo, De euchar. d. 13, n. 37. R. 2. Quod lulius a viginti annis officia Christiana adeo neglexerit, non est ratio cur nunc in periculo mortis ea etiam neglegere debeat; sed maior ratio cur parochus omnem conatum adhibeat, ut nunc demum cum Deo atque Ecclesia reconcilietur. Quare si sincerum dolorem ostendit atque voluntatem ss. eucharistiae pro viatico accipiendae, imperfecta confessio eum non impedit a s. communione. Sufficit in illis angustiis, ut lulius faciat quod possit, idque humano modo sine nimia virium contentione, et ut velit, si postea melius possit, supplere. Si autem aliquod scandalum removendum vel reparatio facienda sit, ut hoc fiat optimo quo possit modo, ante s. viaticum, parochus curare debet. R. 3. Non satis recte egit parochus etiam Paulo denegando 152 ss. eucharistiam pro viatico eo quod ante paucos dies ss. eucharistiam sumpserit. Nam si ex morbo, qui iam ante dies latuit et quasi prae­ paratus erat, Paulus nunc in grave vitae periculum coniectus esset, obligatio quidem denuo sumendae eucharistiae non exsisteret, quia re ipsa iam sumpta erat in probabili mortis periculo, quod periculum latuit quidem sed re ipsa aderat. Verum etiam tum Paulo ius est ss. eucharistiam iterum sumendi. Magis etiam, si ex inopinato casu mortis periculum oritur, Paulo ius est nunc communicandi, immo pro­ babilius obligatio. Nam probabilius sane est ante dies ne impletam quidem esso legem viatici sumendi. Sed sufficit Paulo ius esse, ut obligatio dandi viatici sit apud parochum. R. 4. Immo ipsi Petro, qui eodem die mane pro devotione ss. eucharistiam sumpserat, licuit dari denuo ss. eucharistiam pro viatico. Videlicet duao sunt opiniones: una quae putat illicitum esse eodem die bis sumere eucharistiam etiam in his circumstantiis; alia manere legem viatici ob periculum mortis nunc exortum: quarum cum utraque sit probabilis, licebit sequi utramlibet. Verum si parochus priori opinioni adhaesit atque, Petro eam suadens, consuluit a secunda eucharistiae sumptione abstinere, non peccavit. Quodsi Petrus, theo­ logiam edoctus, in alia sententia perstiterit, parocho ius non erat secundam ss. eucharistiae ministrationem negare. Cf. Th. m. II11 197; Benedictus XIV, De syn. dioec. 1. 7, c. 11, n. 2. 90 De ss eucharistia. COMMUNIO PUERORUM (I). Casus. (43 a) Aurelius, rector convictus et scholae puerorum, in difficultates conicitur, cum velit pueros ad s. communionem praeparare et admittere. Ordinarius loci praescripsit, ut bis in anno pueri, qui videantur satis capaces, instruantur et admittantur; atque pro prima admissione annua in tempore paschali, tempus illud pro pueris prorogat duobus mensibus ultra tempus commune; de cetero negotium parochis et rectoribus committit, ut suo arbitrio decretum Pii X exsequantur. Aurelius autem aliquorum alumnorum parentes flectere non potest, qui plane obsistunt, quominus ante annum 12m filii ad s. communionem admittantur, alioquin filios e convictu retracturi. Alios pueros invenit noviter receptos qui 11 annos nati ne primam quidem confessionem fecerunt, quos nunc cum reliquo coetu puerorum qui praeparantur ad s. communionem instruere nequit, cum maiore et alia instructione indigeant. Haeret igitur Aurelius, num possit in priore casu parentibus obsecundare, in posteriore casu pueros illos differre usque ad sequentem communionem communem tempore adventus habendam. Quaeritur 1° quale indicium et a quibus sit ferendum de aetate et capacitate puerorum neo-communicantium. 2° quomodo dubia Aurelii sint solvenda. Solutio. 153 Ad quaesitum 1“ R. 1. Aetas pro prima communione per decretum S. Congr. de Sacramentis d. d. 8 Aug. 1910 clare definitur; videlicet aetatem discretionis, in qua puer incipiat ratiocinari, esse dicit tempus ex quo incipiat obligatio satisfaciendi utrique praecepto confessionis et communionis; quam aetatem communiter adesse dicit «circa annum septimum, sive supra sive etiam infra . * R. 2. Praeter aetatem requiritur etiam aliqua religiosa instructio seu doctrinae christianae cognitio. Neque tamen necesse est, ut prae­ cesserit totius catechismi explanatio vel intelligentia, sed sufficit ea religionis cognitio «qua ipse [puer] fidei mysteria necessaria necessi­ tate medii pro suo captu percipiat atque eucliaristicum panem a com­ muni et corporali distinguat, ut ea devotione quam ipsius fert aetas ad ss. eucharistiam accedat“. Ita deer. laud. R. 3. Cum dicatur ea aetate incipere obligationem, sequitur, ut obligatio non ilico urgeat, sed ut, quando debita aetas et debita in­ structio adfuerit demum post tempus paschale elapsum, obligatio sumendae s. eucharistiae non urgeat ante tempus paschale anni sequentis, nisi forte agatur de mortis periculo in quod puer inciderit. In quo periculo certe puer, qui ratiocinari incipit, post aliqualem de ss. sacramento instructionem hoc sacramento muniri debet; potest muniri in dubio de sufficienti discretione, i. e. non raro aetate septennio notabiliter minore. R. 4. Si quaeritur, quibus incumbat de aetate et sufficienti in­ telligentia pueri iudicium ferre, responsum habetur ipso decreto laudato. Communio puerorum. 91 In cuius parte dispositi va n. 4 haec habes: „ Obligatio praecepti con­ fessionis et communionis, quae puerum gravat, in eos praecipue recidit, qui ipsius curam habere debent, hoc est in parentes, in confessarium, in institutores et in parochum/ Quibus dictis iam paratur via ad respondendum ad reliqua in casu proposita. Ad quaesitum 2“ R. 1. Quae ab Episcopo ordinata esse dicuntur, 154 apprime respondent iis decreti laudati praescriptis, quae circa com­ munionem generalem puerorum dicta sunt. Parochorum igitur atque rectorum est hanc generalem communionem indicere atque curam habere, ut a parentibus aut quocumque alio modo pueri ex se capaces necessariam instructionem accipiant, vel ii qui instructi nondum sunt at brevi possunt instrui ad publicam instructionem a parocho vel rectore indictam mittantur. Verum ad parochos vel rectores non ita exclusive negotium pertinet, ut hi soli debeant de puero indicare. R. 2. Regulam ad s. communionem non admittendi pueros infra annum 12,,,UB* S. Sedes iam diu antea reprobavit, atque novo decreto penitus abrogavit. Quare dubitari nequit, quin pueros illos afficiat obligatio ss. eucharistiae sumendae. R. 3. Verum obligatio ista, ut ipsum decretum laudatum dicit, praecipuo incidit primum in parentes. Et quamquam nominantur etiam confessarii, institutores, parochi, in quos haec obligatio incidat: horum tamen obligatio primo est, ut reddant pueros suo tempore aptos, ut parentes de ipsorum obligatione moneant et demum cum parentibus admissionem puerorum decernant. Sicut etiam parochorum est curare, ut infantes baptizentur neve diu eorum baptismus differatur: tamen contra obstinatam parentum voluntatem, etsi catholicorum, eos non solent baptizare; neque Ecclesia, etsi summo iurc possit, extra periculum mortis infantes contra volun­ tatem parentum baptizat, sed solis poenis spiritualibus neglegentes parentes solet adigere. Similiter igitur quoad primam puerorum com­ munionem parochus sive rector parentes quidem instruere debet, monere, immo pro circumstantiis minari: quae si frustra fecerit, vix aliud restat, nisi ut acquiescat neve ipsos pueros amplius urgeat, sed in iis desiderium ss. communionis accendat, quo facilius ipsi precibus iteratis parentum voluntatem flectere possint. Quapropter quoad priorem suam difficultatem Aurelium puto posse acquiescere. R. 4. Quoad posteriorem difficultatem videtur Aurelius pleniorem 155 instructionem requirere quam re ipsa necesse est. Nam vix esse potest, ut illi pueri 11 annorum non iam diu usum rationis adepti sint. Quodsi ita est, aetatem sane habent, in qua obligatio sumendae eucha­ ristiae non solum incipiat, sed urgeat. In iis autem, in quibus prae­ cepti implendi obligatio urget, sufficere debet, ut eam habeant Chri­ stianae doctrinae cognitionem quae absolute necessaria est: ad quam habendam institui possunt pueri brevi omnino tempore, utut obligandi sunt ad pleniorem notitiam sibi deinceps acquirendam. — Nihilominus, si Aurelius indicat eos convenienti doctrina imbui tam cito non posse, 92 De ss. eucharistia. remedium praesto est ex ipso decreto Concilii Lateranensis IV. Nani ipso decreto Omnis utriusque sexus, quo imposuit praeceptum com­ munionis paschalis, addit: „nisi forte de consilio proprii sacerdotis ob aliquam rationabilem causam ad tempus ab eius perceptione duxerit abstinendum “. Aurelius sine dubio ut proprius sacerdos horum puerorum haberi potest. Defectus in instructione religiosa, qui convenienter non possit brevi tempore auferri, causa rationabilis est. Ergo Aurelius habet facultatem pro brevi tempore obligationem sumendae eucharistiae in pueris illis suspendendi, seu tempus, quo sumere debeant, aliquantum prorogandi. Verum ne sit hac in re nimius, sed quam primum poterit, eos ita praeparare studeat, ut privatim ad s. communionem percipien­ dam accedant. COMMUNIO PUERORUM (II). Casus. (43 b) Euphemia, puella nobilis, annos 6 cum dimidio nata, cum vegeti videatur esse ingenii atque in rebus religionis supra aetatem versata, ab institutore familiae et a parentibus indicatur capax ad ss. eucharistiam sumendam ; atque ipsa quae bene novit Christum Deum-hominem in ven. sacramento esse prae­ sentem nihil magis in votis habet, nisi ut quam primum ad sacram mensam sibi liceat accedere. Verum parochus Euphemiae eiusque parentum preces proreus ad biennium reicit. A parentibus igitur Quaeritur possitne Euphemia contra voluntatem parochi a sacerdote hospite in sacello domestico ad s. communionem admitti. Solutio. 156 Ad quaesitum R. 1. Decretum illud 8 Aug. 1910 inter eos .qui­ dem, qui obligati sint ad curam suo modo adbibendam, ut pueri apto tempore praecepto s. eucharistiae satisfaciant, etiam parochum nu­ merat. Quapropter si certum est Euphemiam, licet infra completum annum septimum aetatis sit, habere omnino sufficientem animi discre­ tionem atque religiosae doctrinae notitiam, male agit eam a s. mensa repellens. R. 2. Verum secundum idem decretum parochus qua parochus non habet primas partes in admissione ad communionem privatam. Immo, utut ipsius est communionem generalem puerorum indicere et regere, ne ad hanc quidem admittere aut non admittere in eius arbitrio est. Verba decreti sunt haec n. 4: „Ad patrem vero, aut ad illos qui vices eius gerunt, et ad confessorium, secundum catechismum Ro­ manum, pertinet admittere puerum ad primam communionem" ; et n. 5: „Semel aut pluries in anno curent parochi indicere atque habere communionem generalem puerorum, ad eamque non modo novensiles admittere, sed etiam alios qui parentum confessariive consensu, ut supra dictum est, iam antea primitus de altari sancta libarunt. Pro utrisque dies aliquot instructionis et praeparationis praemittantur." — Quaesitum igitur, quod proponitur, solutu facile est. Si sacerdos illo Dispositio ad sumendam ss. eucharistiam necessaria. 93 hospes confessarii munere fungi potest atque qua talis Euphemiam aptam reperiat: nihil obstat quominus ex eius manu in sacello do­ mestico, cuius privilegio parentes fruuntur, s. communionem primitus accipiat. Immo, si modo Euphemia apud quemlibet confessarium con­ fessa atque ut absolutionis capax ad eam admissa est, summo iure parentes soli iudicare possunt, habeatne Euphemia ss. eucharistiae sufficientem cognitionem atque suo iudicio fisi filiolam ad ss. sacra­ mentum e manu sacerdotis hospitis recipiendum mittere possunt. Melius tamen faciunt, confessarii consilium etiam exquirentes. 11. 3. Parochus, cum ad biennium velit Euphemiam differre, 157 videtur in mente habuisse dispositionem decreti, qua parochus iubetur ad generalem communionem novensiles pueros et puellas post instruc­ tionem factam admittere. Verum non attendit, quod idem decretum porro dicit admittendos praeterea esse, qui iam antea de parentum confessariive consensu de altari sancta libarunt. Unde patet S. Con­ gregationem de Sacramentis et s. pontificem annum aetatis nonum habere quasi pro ultimo termino, quousque differri posse videantur pueri tardioris ingenii ; eos autem sumere, regulariter esse multos, qui iam antea primam communionem sumpserint, idque non raro ante completum annum septimum. Quare ratione aetatis Euphemia nequa­ quam a s. communione potuit arceri. DISPOSITIO ANIMAE AD S. COMMUNIONEM. Casns. (44) Procopius sacerdos lectioni levi et vino satis indulserat atque inde pravas cogitationes inotusquo passus est, quibus num usque ad consensum in­ haeserit dubitat. Sed cum molestum ei sit confiteri neque libenter abstineat a celebrando, nihilominus Missam dicit. Simile quid accidit Mechtildi devotulae. Pudet eam apud iuvenem sacer­ dotem sibi notum confiteri, neque a consueta communione abstinere vult. Verum cum iam in scamno communicantium genuilecteret, vix non certa sibi est de peccato gravi commisso ; at nunc non amplius audet recedere. Quaeritur 1° quaenam dispositio animi pro s. communione requiratur. 2° quid judicandum sit de agendi ratione in casibus propositis. Solutio. Ad quaesitum 1~ R. 1. Cum ss. eucharistia sit sacramentum 158 vivorum, requiritur in suscipiente status gratiae. Quare qui sumit ss. sacramentum, saltem prudenter existimare debet se in eo versari: alioquin grave committit sacrilegium. R. 2. Verum, cum in aliis sacramentis vivorum non sit severa lex praemittendi confessionem, sed sufficiat status gratiae utcumque etiam per contritionem perfectam procuratus, in hoc ss. sacramento Ecclesia semper tenuit „eam probationem esse necessariam ut nullus sibi conscius peccati mortalis, quantumvis sibi contritus videatur, 94 De ss. eucharistia. absque praemissa sacrainentali confessione ad sacram eucharistiam accedere debeat . ** Cone. Trid. sess. 13, c. 7 de euch. 159 R. 3. Nihilominus fieri potest ut propter necessitatem aliquis a praemittenda confessione excusetur contentusquc esse possit sola con­ tritione. Quae necessitas fere reducitur ad hos casus: 1) si pro sacerdote est celebrandi obligatio, abest autem confessarius : 2) si neque accessus ad confessarium neque omissio sive celebra­ tionis Missae sive s. communionis fieri iam potest sine gravi periculo infamiae ; 3) si ss. sacramentum sumptione eripiendum est manibus im­ piorum: quo in casu, si cui videatur impossibile ilico elicere con­ tritionem, propterea non debet abstinere a sumptione s. eucharistiae; sed faciat conatum, prout tempus permittat, securus se iniuriam a ss. eucharistia avertendo non peccaturum. R. 4. Pro sacerdote igitur celebraturo, quando praeter necessi­ tatem celebrandi requiritur absentia confessarii, non sufficit ut absit confessarius consuetus, sed quilibet qui absolvendi facultate fruatur. Abesse confessarius censetur solius distantiae ratione, si distat ita ut spatio 1—P/2 horae tantum possit attingi; verum ratione occupationis necessariae vel temporis pro Sacro instantis distantia minor et longe minor sufficere aliquando potest. R. 5. Pro sacerdote qui hac indulgentia usus post gravem lapsum cum sola contritione celebravit, Concilium Trid. legem tulit 1. c. „Quodsi necessitate urgente sacerdos absque praevia confessione celebra­ verit, (piam primum confiteatur : * quod intelligitur „infra triduum , ** si modo adfuerit confessarii copia, sed etiam addi debet: si modo interim abstineatur a nova celebratione, nisi de novo cum defectu confessarii emerserit necessitas etc. Cf. Th. m. II11 208. 160 Ad quaesitum 2“ R. 1. Si Procopius alioquin timoratae con­ scientiae est et prudentem habet rationem indicandi se assensum plenum non praebuisse, etsi rationem quoque contra se habeat, severa obligatio praemittendae confessionis non est, sed serio conatu per­ fectae contritionis contento esse ei licet atque Sacrum celebrare etiam extra casum necessitatis pro arbitrio. Nihilominus suadenda omnino est confessio. R. 2. Si vero Procopius conscientiae latae vel laxae est, vel si leves tantum et futiles habet rationes, quibus nitatur ut se a pleno consensu immunem putet, debuit in casu proposito aut abstinere a Sacro aut antea confiteri. Nam in iis circumstantiis mora) iter certum erit eum graviter peccasse. Cf. Th. m. II11 205. R. 3. In secundo casu in se quidem idem dicendum est quod in priore. Nam qui probabilitate vera prudens iudicat se grave pec­ catum non commisisse, etsi dubitet, dici nequit esse peccati gravis sibi conscius; ac proin non privatur iure suo sumendae ss. eucha­ ristiae. Verum si in prudenti dubio vel ipsi sacerdoti omnino con­ sulendum est ut confiteatur, id etiam magis valet in homine laico et Dispositio ad sumendam ss. eucharistiam necessaria. 95 in femina, modo ne sit scrupulosa. Mechtildis igitur laudanda non est quod pudorem istum non vicerit; quamquam, si laxae conscientiae non est, quamdiu prudentem rationem pro se habuit, non condemnanda est sacrilegii commissi. R. 4. Sed status quaestionis iam alius fit, cum in scamno com- 161 municantium genuflexa moraliter certa fit gravis peccati commissi. Ex casu narrato sumo Mechtildem timoratae esse conscientiae, et eo usque eam sincere et bona conscientia processisse. Si igitur nunc immediato ante ss. eucharistiam suscipiendam indicium mutat, tamen ordinarie erit in morali impossibilitate recedendi seu abstinendi a s. communione absque gravi famae periculo vel pudore. Hinc agere ei licet, sicut iis licet qui sunt in necessitate communicandi neque in possibilitate confitendi, i. e. elicere debet, quantum potest in angustiis, actum perfectae caritatis et contritionis; neque tum sacrilege sed fructuose recipiet sacramentum. DISPOSITIO ANIMAE AD S. COMMUNIONEM ET CELEBRATIONEM. Casus. (45) Serapion parochus in audiendis confessionibus ipse gravi reatu se con­ taminavit; postea celebraturus est die Dominico pro populo iam coacto. Capellanum iuvenem pro confessione adire non audet; sed incipit Sacrum, dum ante contionem, quam habiturus est sacerdos extraneus invitatus, ab hoc, breviter indicato gravi peccato, petit sacramentalem absolutionem. Alia vice, cum infra hebdomadam lapsus esset, gaudet quod capellanus absit ; paroecia quidem vicina media circiter leuca distat ; verum non est amplius unius horae spatium usque ad consuetum Missae tempus, quam non celebratum iri parochiani nonnihil aegre laturi sunt; quare Serapion con­ sueto tempore celebraturus accedit. Quaerituk: rectene Serapion sese angustiis suis expediverit. Solutio. Ad quaesitum R. 1. In primo casu aderat quidem necessitas 162 celebrandi, cum ageretur de die praecepto quo parochus curaro debebat ne pars populi Missa privaretur; innuo, si poterat, ipse pro populo Missam debebat applicare. Sed non deerat copia confessarii. Ergo Serapion excusatus non erat a praemittenda confessione ante Sacrum, etsi debuerit confiteri apud iuvenem capellanum. Sunt qui in singu­ laribus circumstantiis, quando extraordinariae rationes militant contra determinatum confessarium praesentem, hanc habeant causam ex­ cusantem a lege confessionis: quod per modum exceptionis rarae esse posse non audeo negare. Licite tamen potuit inter ipsas confessiones excipiendas contentus esse perfecta contritione, ut sine sacrilegii peccato pergere posset in confessionibus audiendis vel potius in danda absolutione. 96 De ss. eucharistia. K. 2. Si certo exspectabatur sacerdos extraneus atque Serapion sperare poterat fore ut apud eum confessionem institueret, censeo eum graviter non peccasse per hoc quod cum hoc proposito incipiebat Missam usque ad evangelium, adeoque perficiebat partem non essen­ tialem sed praeparatoriam tantum sine confessione praevia; nam si ab ipso canone est in statu gratiae per sacramentalem confessionem, severae legi videtur satisfecisse. R. 3. At, ut responsum modo datum valeat, supponi debet con­ fessionem integram omnium peccatorum gravium rite potuisse a Sera­ pione perfici. Nam si solum in genere indicare potuit se absolutione indigere atque ita raptim petere debuit absolutionem: ita agere ex industria non licuit. Hinc, si talem agendi modum praevidit vel in­ tendit, ab initio graviter peccavit. Nihilominus in ipsis angustiis, si iam aliter agi non potuit (eo quod praesto non erat capellanus aliusve sacerdos tempusque nunc urgebat), etiam sic agi debuit atque peti et dari sacramentalis absolutio post communem accusationem gravis peccati commissi, si species inferior propter circumstantias non potuit accusari. 163 R. 4. In secundo casu primum suppono Serapionem re ipsa habere iustam causam necessitatis ob quam Missam celebrare sibi liceat in defectu confessarii cum sola contritione. In hac hypothesi quaeri potest peccaritne gaudio illo cui se dedit, quod scilicet propter ab­ sentiam capcllani excusaretur ab obligatione illi confitendi. Existimo gaudium illud quod non erat de lege violanda, sed do incommodo gravi seu pudore non subeundo neque de aliqua re intrinsecus mala, non fuisse ex sese peccaminosum, saltem non graviter. Certe si in animo habuisset non confiteri apud capellanum, etsi praesens adfuisset, et nihilominus Sacrum facere, regulariter peccasset graviter, sed gaudium illud quod nunc concipit potius indicat Sera­ pionem ausurum non fuisse transgredi istud mandatum sibi admodum molestum, si re vera ut impleretur necessarium fuisset. R. 5. Verum hoc ipsum difficultatem parit, fueritne re ipsa pro Serapione causa necessitatis illo die feriali atque statuta hora celebrare. Generatim enim hoc negandum est. Quando scilicet obligatio cele­ brandi sacerdoti non incumbit (neque incubuit Serapioni parocho pro isto die), quaeri facile potest et, si potest, quaeri debet praetextus sive afflictae valetudinis, si vere ita sit, sive similis praetextus quo abstineatur a Sacro; etiam magis praetextus differendi Sacri et ante illud tractandi negotii urgentis: sub qua specie urgentis negotii Sera­ pion fortasse potuit se conferre ad parochum vicinum ibique confes­ sionem peragere. Timendum igitur multum est ne Serapion in hoc secundo casu sibi ipse illuserit atque sine iusta necessitatis causa confessionem praeviam neglegens sacrilege celebraverit. Nihilominus considerandae sunt circumstantiae; quae si tales sunt, ut ex omisso Sacro gravis suspicio oritura sit contra Serapionem, peccati accusari non potest quod celebraverit. Dispositio ad sumendum sa. eucharistiam. 97 CELEBRANS POST PECCATUM NON CONFESSUS. Casus. (46) Sebaldus, laxioris vitae sacerdos, libros specialiter a S. Sede prohibitos sino licentia legit, cum ancilla peccavit eamquo absolvit, insuper casum epi­ scopalem contraxit lusu chartarum in caupona. Nunc vero instat dies festus quo coram populo debeat celebrare. Vicario quem secum habet confiteri gravius est: insuper cum illo non sit superior qui a reservatis istis peccatis absolvero possit, censet sibi deesso copiam confessarii atque sine confessione ad altare accedit. Quaeritur 1° quando censeatur deesse copia confessarii ita ut sine confes­ sione praevia liceat celebrare. 2° sitne par conditio eius qui cum peccato reservato sine con­ fessione celebraverit et eius qui confessus est apud simplicem confessarium. 3° quid in casu nostro Sebaldo licuerit, quid incubuerit. Solutio. Ad quaesitum 1" * R. 1. Confessarius, cuius defectus excusat in 164 casu necessitatis a praemittenda Sacro confessione, intelligitur utique competens seu is qui possit absolvere. Verum necessarium non est ut possit absolvere vi muneris ordinarii; sufficit si possit vi privilegii. R. 2. Quare qui sola peccata reservata habet confitenda, si deest qui a reservatis absolvat neque ex deer. S. Offic. d. d. 23 lunii 1886 absolvere possit, potest cum sola contritione ad celebrandum s. Missae sacrificium, quando necesse est celebrare, accedere. R. 3. Qui vero cum reservatis peccatis alia peccata gravia habet, videtur saltem haec posteriora confiteri debere etiam apud eum qui in haec sola potestatem habet. Cf. S. Alph., Th. m. VI 265; nihilo­ minus id certum non est. R. 4. Qui autem satis securus non est de perfecta contritione, ex hoc capite ut restituatur utcumque in statum gratiae confiteri debet, idque, si peccata gravia post ultimam confessionem commisit non reservata, haec omnia et singula; si non commisit, saltem venialia vel gravia praeteritae vitae. Cf. Th. m. II11 538; S. Alph. 1. c. Ad quaesitum 2m R. Nequaquam in omni casu similis est con- 165 ditio. Nam qui confessus nullatenus est, non potest denuo celebrare, etsi perdurat defectus confessarii, nisi denuo adeoque singulis vicibus occurat necessitas. — Qui vero confessus est et sacramentalem ab­ solutionem recepit, quamquam circa peccata reservata indirectam tantum, videtur pro arbitrio etiam postea celebrare posse, si perdurat defectus confessarii competentis per quem directe a peccatis reservatis possit absolvi: nisi forte praeter peccatum censuram contraxerat quae non potuerit auferri, nam, si ita est, ut celebrare liceat, singulis vici­ bus adesse debet casus necessitatis. Cf. Th. m. II11 535 et 538. I^hmkuhl, Casus conscientiae. Π. Ed. 4, 7 98 De ss. eucharistia. Ad quaesitum 3“ R. 1. Si Sebaldus solum casum episcopalem habuisset, recte potuit iudicare, ut re ipsa indicavit: nisi tamen ab episcopo statutum sit similiter, ut per decretum S. Officii d. d. 23 lunii 1886 pro casibus papalibus, in casu necessitatis posse quemlibet confessarium absolvere, addito onere rem postea cum superiore com­ ponendi. R. 2. Quod autem re ipsa habet alia peccata eaque Rom. Ponti­ fici specialiter reservata: id ante decretum S. Officii modo laudatum non mutaverat conditionem Sebaldi, sed nunc mutat. Si enim pro momento abstrahimus a casu episcopali, peccata et censurae Romano Pontifici reservata absolvi possunt a quolibet confessario, quando alias periculum gravis mali, v. g, gravis infamiae, adest (vel etiam si poenitenti solummodo grave est diutius manere in statu peccati), sub lege tamen reincidendi in easdem censuras, nisi infra mensem recursus factus fuerit ad S. Sedem seu S. Poenitentiariam. Hinc qui peccata Rom. Pontifici sive cum censura sive sine censura reservata habet, ei numquam propter defectum legitimi confessarii confessionem omittere licet, siquidem potest absolvi, idque directe, etsi cum onere recurrendi ad S. Sedem : interea autem, quo­ niam directe absolutus est tum a peccato tum a censura, non est ratio cur postea non liceat in celebrandis Missis pergere etiam extra casum necessitatis; nam casus necessitatis requirebatur tantum ut potuerit absolvi. 167 R. 3. Sed nunc apud Sebaldum difficultas moveri potest ex eo quod habuerit simul peccata reservata episcopalia. Si igitur episcopus facultatem in necessitate absolvendi non dederit, videri potest Sebaldo nihilominus deesse legitimum confessarium a quo possit absolvi ; ac proin se posse quidem confiteri, ut ab episcopalibus casibus indirecte absolvatur, sed se posse etiam utpote legitimo confessario destitutum qui directe absolvat sine omni confessione propter casum necessitatis eum sola contritione celebrare. Quam ratiocinationem legitimam esse non negarem, si casus papales, quos Sebaldus contraxit, sine censura essent reservati. Nunc vero cum excommunicatio contracta sit neque liceat excommunicato celebrare, nisi id necessarium sit: quaerere debet Sebaldus absolutionem a censuris, si obtinere potest (aliter enim abest necessitas celebrandi cum censura); at obtinere potest, si confitetur peccata sua apud quemlibet confessarium. Debet igitur, si alium confessarium non habet, confiteri suo vicario. Episcopalem casum, si ab eo absolvendi facultas deest, confiteri convenit quidem, stricta obligatio non est, sed postea apud legitimum confessarium vel superiorem quaeri debet directa ab­ solutio. Cf. Th. m. 1111 206 538. 166 IE1UNIUM AD S. COMMUNIONEM REQUISITUM. Casus. (47) Ericus qui mane s. communionem vult sumere noctu evigilans bibit aquam nesciens utrum sit ante an post mediam noctem ; post factum accendens lumen Dispositio ad sumendam ss. eucharistiam. — Ieiunium. 99 vidit horologium indicare horam 11 */ a ; iterum somno se dat ac postea evi­ gilans videt horologii indicem in eodem loco consistere. Cum somnus sibi videatur brevis intercessisse, valde dubitat num post mediam noctem biberit possitque tuta conscientia s. communionem sumere. Alias tempestate pluviosa et nivosa iter faciens ad ecclesiam, evitare vix poterat quominus guttulam pluviae vel flocculum nivis per nares vel etiam per os hauriret; quapropter quaerit num impediatur a s. communione. Dein, cum paulo ante mediam noctem sumpsisset cenam, certus est se post mediam noctem reliquias ciborum in ore habuisse et déglutisse; similiter mane aliquot granula tabaci quod per nares sumpsit; atque etiam sanguinem e dentibus fluentem et guttulam defluentem ex vulnere quod novacula labio inflixerat. Quaeritur 1° quae sit lex servandi ieiunii ante s. communionem. 2° quid requiratur, ut illa lex ieiunii censeatur violata atque s. com­ munionem impediens. 3° quid in casibus propositis sit dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Communi lege Ecclesiae, non lege divina. 168 praescribitur ut ss. eucharistia non sumatur nisi a ieiunis, i. e. qui a media nocte nihil, ne minimum quidem, gustaverint, neque etiam per modum medicinae. Excipiuntur periculose aegrotantes, qui commode nequeunt sumere ieiuni vel quibus ieiunis commode ministrari nequit. R. 2. Haec lex parvitatem materiae non admittit, sed semper obligat graviter. R. 3. Attamen cum sit lex humana, potest tum fortiore lege vinci tum dispensatione, sed sola Rom. Pontificis dispensatione, solvi, quae fere non datur nisi iis aegrotis qui non periculose quidem decumbunt, sed ieiuni manere non possunt. Ad quaesitum 2“ R. 1. Ut ieiunium naturale censeatur laesum, 169 requiritur ut aliquid sumptum sit seu in stomachum descenderit ab extrinseco. Ex hac conditione non verificata excluditur a laesione ieiunii a) traiectio reliquiarum ciborum quae forte inter dentes vel in faucibus haerent; nam ante mediam noctem iam coeptae sunt sumi et digeri; b) traiectio sanguinis vel saniei defluentis ex parte corporis interiore: aliter, si lambatur ex vulnere exteriore. R. 2. Requiritur ut aliquid sumptum sit per modum cibi vel polus. Quae conditio non verifleatur, si quid sumitur a) per modum salivae, scilicet id quod ex alio fine quam transmittendi rem in sto­ machum in os sumitur, at ibi parum quid cum saliva miscetur, ut inseparabiliter ab ea et insensibiliter cum ea transglutiatur; b) si quid per modum aspirationis in stomachum descendit, scilicet quod per aerem volat et cum acre hauritur: sic etiam musca tali modo in­ voluntarie transmissa non impedit s. communionem; verum si quis advertens muscam sic haustam volens ex ore in stomachum transmiserit, cum possit exspuere, laesit ieiunium naturale; c) si per modum at- 100 tractionis per nares aliquid praeter intentionem transmittitur, non censetur ieiunium naturale violare. R. 3. Requiritur ut quod sumptum sit aliquo modo habeat rationem cibi vel potus vel etiam medicinae, ita ut nutrire quidem non necessario debeat, debeat tamen aliquo modo a stomacho posse alterari. Ex qua causa capillos, lanam, metallum, vitrum deglutivisse non est laesio ieiunii; esset vero, si per modum medicinae aliquid pulveris metallici sumeretur. Cf. Th. m. II11 219. .! t 170 j||| ||H , 1 i ll· ' i ii , i Illi 1’ 1 j di· I Π I V L I I, I II Ul li ■|I|IH I■ IIJ1|. I ■ ■ ■ De ss. eucharistia. II i I Il Ad quaesitum 3“ ad primum casum R. 1. Ericus non peccavit, cum evigilans noctu biberit, quia potuit iuri sumendae ss. eucharistiae libere renuntiare, si forte iam media nox transierit; atque satis erat, si postea hac de re inquisiverit. Aliter dicendum est in eo tantum casu quo Ericus habuerit gravem obligationem sumendae ipso illo die s. communionis vel celebrandae Missae; nam in hac hypothesi debebat sub gravi cavere laesionem ieunii eiusve periculum, aliis verbis: debuit antea videre situe praeterlapsa media nox; quodsi fuerit praeterlapsa, a bibendo debuit abstinere. R. 2. Cum viderit horologium indicare horam IP/2» poterat tuto se somno denuo committere et voluntatem mane communicandi retinere, siquidem ei ne in mentem quidem venit, accidere potuisse, ut horologium moveri desierit. R. 3. Cum postea horologium examinans videret illud stetisse, impossibile ei erat dubium solvere utrum tempore quo biberit media nox re vera elapsa iam fuerit necne. Verum ieiunium laesum esse debet probari; alioquin Ericus retinet ius ad s. communionem accedendi. Quare nisi moraliter certus sit somnum brevius fuisse quam ut incipere potuerit ante mediam noctum, dubium vel probabilitas ei s. communionem non interdicit. S. Alph., Th. m. VI 282 haec habet: „Cum hoc praeceptum sit negativum de non accedendo ad ss. eucharistiam post comestionem, non teneris ab illa abstinere, quamdiu non es certus, et tanto magis si nullam habes rationem probabilem te comedisse; tunc enim adhuc manes in possessione tuae libertatis." R. 4. Immo etiam si Ericus primum, cum evigilasset et bibisset, horologium non inspexisset ullatenus, postea, quamdiu de ieiunio violato moraliter non constaret, non esset prohibendus a s. communione. 171 Ad secundum casum R. Ex regula supra data illae guttulae sumptae non sunt per modum potus ac proin communionem non impediunt. Si vero notabilis copia in os influxisset, sane debuisset Ericus exspuere; alias, si eam voluntarie transmisisset, ius communicandi non amplius haberet. Ad tertium casum R. 1. Quoad reliquias ciborum in ore haerentes nullus faciendus est scrupulus. Si notabiliter sentiuntur, convenit quidem eas exspuere; at etiamsi quis volens eas glutiat, a communione non impeditur. Cf. Th. m. II11 217 sq. R. 2. Idem fere dic de granulis tabaci, si quae non ex industria transmissa sunt in stomachum. Dispositio ad sumendam ss. eucharistiam. Ieiunium. 101 R. 3. Quoad sanguinem ex dentibus effluentem nulla est difficultas, siquidem ille non sumitur ab extrinseco. R. 4. Quoad guttulam sanguinis defluentis ex labio exteriore per se quidem habemus sumptionem ab extrinseco; verum si praeter intentionem fuit minima quaedam guttula, haec censenda est descendisse in stomachum per modum salivae neque impedire s. communionem. Aliter, si fuerit vel maior quantitas vel ex industria transmissa. LOTIO STOMACHI ET IEIUNIUM NATURALE. Casus. (48) Stichus sacerdos, cum stomacho laboret, eum quotidie mane antlia sto­ machica lavare debet. Verum in angustiis versatur, quod, si ante Missam id faciat, laedat ieiunium naturale remanente in stomacho necessario pauca aqua in illum ingesta, si post Missam faciat, incurrat periculum reiciendae parti­ culae sacrarum specierum nondum plene corruptarum. Quaeritur 1° contineatne ista stomachi lotio laesionem ieiunii naturalis. 2° quid Sticho consulendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Videri potest S. Officium indicasse, in 172 hac re contineri per se ieiunii naturalis laesionem, ideoque ut liceret ea lotione ante celebrationem Missae vel s. communionem uti, neces­ sariam esse dispensationem a S. Sede datam. Nam cum sacerdos quidam peteret facultatem ita agendi, d. 23 Aprilis 1890 S. Officium rescripsit, re mature examinata: „Supplicandum Ss"‘° pro gratia, iuxta preces“ atque annuente S. Pontifice gratiam istam concessit. R. 2. Arerumtamen concludi inde summum potest, non fuisse omnino clarum illam lotionem ex se non continere ieiunii laesionem; minime autem, certum esse, illam laesionem re vera adesse, vel necessariam esse dispensationem S. Pontificis, ut sine scrupulo ista lotione ante s. communionem uti liceat. Nam dispensationes vel gratiae dantur sicut petuntur; neque ex dispensatione facta ad dispensationis necessitatem concludi posse notum est ex doctrina Benedicti XIV, Quaest. can. q. 83, qua docet, eiusmodi gratias non raro dari peten­ tibus ad abundantiam et ad scrupulos sedandos. R. 3. Ut ieiunium naturale, sicut ecclesiastica lege praescribitur, censeatur violatum, requiritur non solum ut res sumatur ab extrinseco, eaque aliquo modo rationem cibi vel potus habeat, sed etiam ut sumatur per modum comestionis vel potationis (S. Alph. 1. c. VI 280). Quapropter in nostro casu videndum est, num in ista stomachi lotione aqua, quae in stomachum immittitur et dein reicitur, aliquibus reliquiis remanen­ tibus, dicenda sit sumi per modum potationis. Quod puta etiam minus recte dici quam in lotione oris: in qua tamen, ut rubrica expresse monet, si praeter intentionem guttula aquae deglutiatur, ieiunium praescriptum non censeri esse laesum. A pari vel a fortiori 102 De sa. eucharistia. non videtur ieiunium laedi, si in lotione stomachi paucae guttulae in stomacho remanserint. Saltem de laeso ieiunio non constat, cum non constet hanc sumptionem aquae habere modum potationis atque a lege ieiunii naturalis excludi. Quodsi non constat do ieiunio laeso, auctore S’. Alph. 1. c. VI 282, licebit s. communionem sumere. Idem sentit in nostro casu Gennari, Consultaz. I, cons. 99. 173 An quaesitum 2“ R. 1. Ex dictis sequitur, Stichum tuto posse ante Missam stomachum lavaro, neque indigere dispensatione S. Ponti­ ficis. Quodsi praefert eam implorare, non difficulter eam habebit. R. 2. Post Missam autem eiusmodi lotionem instituere non licebit nisi moraliter omnino certus sit de sacris speciebus corruptis. De qua corruptione infra horam post sumptas sacras species difficulter constabit, maxime cum lotio illa vix adhibeatur nisi ab iis qui stomacho laborant. Nam stomacho male affecto fieri potest, ut etiam post complures horas species nondum corruptae sint, sed particulae incorruptae per lotionem e stomacho eiciantur. Cui periculo sacras species exponere per se gravis irreverentia est. Quare dubium nullum est, quin prae lotione post Missam facienda eligenda sit lotio ante Missam. EXCUSATIO A IEIUNIO NATURALI. Casus. (49) 1. Aemilia pia femina, cum mane sumpsisset haustum coffeae, it in ec­ clesiam ibique pluribus Missis assistit. Devotione abrepta, cum post com­ munionem celebrantis complures ad s. communionem accedunt, ipsa quoquo accedit, dum in scamno communicantium consistens recordatur se non iam esse ieiunam. Confusione plena recedit; postea autem quaerit a confessario num ita agere debuerit. 2. Matthias neo-presbyter, cum omnia parata essent in parochia et domo paterna ad agendam sollemnitatem primae Missae, infeliciter post inediam noctem sumpsit haustum aquae. 3. Postea, cum exspectaret populus in magno festo Sacrum sollemne, Matthiae qui iam incepit ientaculum nuntiatur parochum vicinum invitatum contracta infirmitate venire non posse; ipsum debere consueta binandi fa­ cultate uti. 4. Alias in statione aliqua fideles inter haereticos dispersos Missae celebratione recreaverat: cum in sacristia vestibus vix exuto nuntiatur esse moribundum qui cuperet sacramenta recipere. Denuo igitur celebrat ; sed cum simul cum ss. sacramento ingreditur domum infirmi, hic exspirat. S. speciem, quam ibi convenienter asservare non potest et quam irreverentiae vel profana­ tioni haereticorum exponere non vult, ipse consumit. Quaeritur 1° quae sit causa cur liceat non-ieiuno ss. eucharistiam sumere. 2’ quid in singulis casibus fieri licuerit vel debuerit. Solutio. 174 Ad quaesitum 1” R. 1. Ut supra dictum est, praeter ordinariam causam viatici causae extraordinariae revocantur ad necessitatem Dispositio ad sumendam as. eucharistiam. — Ieiunium. 103 quandam vel ad legem superiorem urgentem, quae prae lege illa positiva-humana impleri debeat. Sed quoniam lex illa positiva ab Ecclesia lata omnino severe lata sit, valde gravis ratio requiritur ut vincatur. R. 2. Revocari hae causae possunt fere 1) ad gravem necessitatem cui occurri debeat, 2) ad legem negativam urgentem quae videlicet semper et pro semper urget, v. g. ne detur scandalum. Ad quaesitum 2“ R. ad primum casum. Si Aemilia aliis prae­ sentibus nota erat ut persona pia, in quam suspicio cadere non posset ex recessu, debuit recedere neque licuit non ieiunae communicare. Ita esse poterat, si solus celebrans cum ministro puero, qui ne intel­ legebat quidem quid rei esset, vel cum paucis personis bene notis in ecclesia esset. Sed si recedens a s. communione suspicionem gravem contra se movisset, vel ne id fieret timendum erat, licuit Aemiliae quae bona fide accesserat etiam non ieiunae s. communionem sumere. Cf. Th. m. Π11 223. R. ad secundum casum. Hae et similes causae diiudicandae sunt 17.5 ex circumstantiis. Si res quae accidit declarari potest neque aliud oritur nisi quaedam admiratio: haec ratio non est cur non ieiuno li­ ceat celebrare. Verum si periculum est ne oriatur vel diffamatio vel scandalum, praevalet lex haec vitandi prae lege servandi ieiunii. Scandalum autem voco non admirationem sed ansam sumi ad dicteria contra sacerdotem vel Ecclesiam aut ad alia praecepta violanda. Ke ipsa eiusmodi ratio in nostro casu non raro adesse potest. Cf. Th. m. II11 223. Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 1, n. 573 de tali casu habet haec, scilicet num possit primitias celebrare non ieiunus: .Per se loquendo non potest; possunt tamen esse circumstantiae ob quas licet, v. g. si Titius sit familiae perhonestae ad cuius primitias conveniunt cognati multi, pro quibus etiam sit lautum convivium praeparatum: item si publice notum sit vel proclamatum eum hodie lecturum esse primitias et e contrario error illius [in frangendo ieiunio] sit occultus, hoc casu licitum ei erit celebrare tum per epikeiam, nam nullus Papa, si adesset vel interrogaretur, vellet hunc casum lege inclusum, tum propter publicum scandalum alias oriturum. * Cf. Gobat, Theol. experim. tr. III, n. 411. R. ad tertium casum. Etiam hic ratio scandali attendi debet. Ne populus aliqua vice careat Missa die praecepto, ratio non est cur Ecclesia permittat non ieiuno celebrare. At gravia dicteria quae multo facilius timeri possunt, si in magna sollemnitate Missa carere debeant quam si consuetis diebus, rationem scandali habent; similiter fundatus timor ne qui sint qui, data opportunitate audiendi Sacrum alibi, ex neglegentia vel indignatione, spreta lege Ecclesiae, non utantur, scandali rationem habet. Ob has et similes causas, si exsistunt, praestat a non ieiuno celebrari quam scandalum permitti. Cf. Th. m. 1. c. — Lacroix 1. c. n. 572 referens contrarias sententias pergit: .Alii tenent 104 De ss. eucharistia. cum Tanner . . si nesciat populus Titium non esse ieiunum, minus malum est hunc legere non ieiunum quam cum scandalo offondi totum populum et tali die privari Missa. Quodsi populus sciret neutrum esse ieiunum, Tanner dicit melius esse admoneri de errore et dimitti sine Missa; Gobat dicit melius fore si Titius celebret, quia scan­ dalum cavetur si edoceatur populus, quod Ecclesia id permittat in eiusmodi circumstantiis; si autem non fiat, gravius oriri scandalum, dicteria contra sacerdotes etc.“ 176 R. ad quartum casum. In hoc casu duae occurrunt prohibitiones Ecclesiae de quibus quaeri potest, num occurrente necessitate suspen­ dantur: et prohibitio ne sacerdos bis in die celebret, et prohibitio ne celebret laeso ieiunio. Verum necessitas viatici administrandi utramque legem probabiliter suspendit. Quare sacerdos recte egit denuo celebrans, etiam postquam per ablutionis sumptionem laesit naturale ieiunium. Cf. Th. m. II « 222. Similiter recte egit post mortuum aegrotum consumens s. species a se pro moribundo consecratas, eo quod convenienter asservari non potuerint. Ita enim habes ex ipsis rubricis Missalis. Cf. Th. m. II11 192. Quare necesse non est recurrere ad periculum profanationis ex parte haereticorum. Quae si re vera non solum adsit in genere, sed hic et nunc proxime instat, quilibet, etiam laicus potest et debet etiam non ieiunus s. species consumere et ita e profanatione eripere. Cf. Th. m. II « 223. IEIUNIUM NATURALE EIUSQUE LAESIO. Casus. (50) 1. Ludgerus neo-sacerdos memor severae legis qua Ecclesia prohibet ne post laesum ieiunium naturale ss. eucharistia sumatur in angustias conicitur, cum nuper in celebratione sumpto calice advertat se pro vino aquam habuisse. 2. Dein sumpta iam ablutione recordatur ciborium minimis particulis esse evacuandum et purificandum. 3. In festo nativitatis Domini in prima Missa in purificanda patena cum dubiis particulis etiam pulverem ex corporali collectum in calicem misit ne­ que potuit non sumere guttulas in calice dispersas: hinc timet de laeso ieiunio quo prohibeatur a dicendis Missis ulterioribus. 4. Cum vir adultus esset baptizandus simulque communicandus, in caeri­ monia gustandi salis monuit baptizandum ut exspueret, no propter laesum ieiunium a communione impediretur. Qaverituk rectene Ludgerus intellexerit legem Ecclesiae, et quid ad singulos casus occurrentes dicendum sit. Solutio. 177 R. 1 ad casum primum. Ludgerus malo intellexit non solum Ecclesiae legem sed communia principia de legibus variarumque legum collisione. Exsistit lex divina quae severe praecipit ne ss. Missae Dispositio nd sumendam ss. eucharistiam. — Ieiunium. 105 sacrificium relinquatur essentialiter mancum, eaque sane nobilior et gravior est humanae Ecclesiae lege ut a solo ieiuno celebretur. Mancum autem maneret sacrificium, immo essentia sacrificii Missae deesset, nisi fieret utriusque speciei consecratio, i. e. et panis et vini. Quando igitur una materia consecrata altera invenitur invalida, necessario defectus supplendus est, idque ab eodem ministro celebrante si utcumque fieri potest. Laesio ieiunii ab hac lege divina eximere nequit. Quare Ludgerus irrationabiliter haeret utrum debeat accersito vino con­ secrare consecratamque materiam sumere, an Missam imperfectam relinquere. Prius indubitanter facere tenetur. Conferat Bubricas Missalis, de defectibus IV 5. R. 2 ad casum secundum. Recte quidem Ludgerus censet legem 178 servandi ieiunii naturalis obstare aliquo modo purificationi ciborii in qua sumi debent minimae particulae, quarum quaedam dubie, quaedam certo sint consecratae. Et re vera, si sine incommodo purificatio differri potest, differenda et alio die facienda est post ss. sanguinis sumptionem, ante ablutionem saltem digitorum. Num enim ante ablutionem calicis qua reliquiae ss. sanguinis sumuntur facienda sit, non ita conveniunt, immo potius cum ea facienda est. Sed neque scrupulus faciendus est, si primo reliquiae ss. sanguinis cum vino sumantur et immediate post particulae ciborii, vino ingesto, siquidem hae sumptiones per modum unius tamquam moraliter una reputantur. Quo fit ut etiam post sumptam ablutionem digitorum purificatio ciborii tamquam sumptio moraliter una quodammodo considerari possit: saltem Ecclesia haec non ita severe lege sua sanxit vel prohibuit, ut non liceat in casu alicuius incommodi rem largiore illo modo sumere. Cf. Th. m. II11 192. R. 3 ad casum tertium. Ecclesia tulit legem de servando ieiunio 179 naturali ante sumptionem ss. eucharistiae humano modo. Hinc omnium iudicio non attendit ad ea quae per modum attractionis, respirationis, per modum salivae sumuntur, quaeque ne sumantur caveri non vel vix possunt. Similiter cum praecipiat et praecipere debeat puri­ ficationem patenae in qualibet Missa, in ea autem purificanda humano modo impossibile sit non aliquid pulveris in s. calicem incidere: si hanc sumptionem pro laesione ieiunii haberet, numquam deberet per­ mittere ut bis celebretur. Sicut igitur ea quae palam ut merum pulverem vel sordem cognoveris dedecet in calicem sanctum inicere, ita e contrario etiam a scrupuloso timore cavendum est. Similiter de guttulis in calice dispersis indicari debet. Si pluries est celebrandum, non positive quidem excludi a consecratione debent guttulae dispersae; immo expedit eas tum positive includere. At si eo quod nihil de iis cogitaveris dubium manet, utrum sint consecratae necne, tamen, si simul eum ss. sanguino sumuntur, non certo laedunt ieiunium naturale neque impediunt subsequentem Missam. Ex Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 530 habes haec: ,Quamvis dixerim p. 1, n. 459, guttas vini interne adhaerentes et non vicinas De ss. eucharistia. 106 fundo calicis melius excludi ab intentione consecrandi, tamen in his duabus primis Missis melius in intentione includuntur, ne postea sumatur aliquid non consecratum et frangatur ieiunium. Idem forte suaderi posset de partibus panis quae iacent in eo loco corporalis unde postea colliguntur particulae et cum sacro sanguine sumuntur; nani, si non fuerint consecratae, etiam frangunt ieiunium : sed quoad has Ecclesia non videtur tam scrupulose requirere ieiunium." 180 R. 4 ad quartum casum, Ludgerum debuisse leges Ecclesiae in Rituali latas observare, non corrigere. Eadem auctoritas quae prae­ scripsit ieiunium naturale praescripsit in baptismo adulti sal gustandum et nihilominus postea percipiendam ss. eucharistiam. Omnia ergo in tuto posita erunt, si observaverit Ludgerus Rubricas. Ceterum accipe circa hanc rem responsum S. Congr. de Prop. Fide d. d. 13 Febr. 1806: „Sale a catechumenis in collatione baptismi adultorum praegustato etsi ieiunium frangi videatur, adhuc tamen nullum dubium est quin ad s. communionem, suscepto baptismate, admitti possint, immo vero debeant: ita omnino Ecclesia, in cuius potestate est a generali lege ieiunii eucharistici ab ipsamet iis inducta qui extra mortis periculum s. communionem recipere cu­ piunt in peculiaribus casibus dispensare, in Rituali Romano prae­ scribente, ubi ritum tradit quo baptismus adultis conferendus sit.“ Cf. Th. m. II h 223 not. 2. IEIUNIUM LAESUM A COMMUNICATURO. Casus. (51) Conradus rusticus peracta confessione confessario dicit se parum iusculi gustasse; nisi enim id fecerit, se deliquium passurum neque s. commu­ nionem percipere posse: quare se putasse id sibi ante communionem licere. Eum verum dixisse probavit eventus, cum, confessario suadente, experimentum fecerit sequenti die, quamquam sacerdos paratum sese exhibuerat ad s. com­ munionem statim porrigendam. Constantia iam per annum et ultra morbo laborat qui eam exire diuve ieiunam manere non permittit. Una alterave vice, cum videretur periculum exsistere, parochus ei non ieiunae dedit s. communionem. Verum cum nunc iudicio medici periculum non sit, licet morbus per annos et annos possit protrahi, parochus scrupulo sibi ducit non ieiunae frequentius dare ss. eucha­ ristiam. Quaeritur 1° quae iure ecclesiastico valeant circa communionem infirmi non ieiuni. 2° quid in subiectis casibus sit dicendum. Solutio. 181 Ad quaesitum de ss. eucharistia: recipi non ieiunis, a iure vel Ecclesia 1 R. 1. Concilium Constantiense sess. 13 dicit .Uniusmodi sacramentum non debet a fidelibus nisi in casu infirmitatis aut alterius necessitatis concesso vel admisso.- .Alias necessitates * habes Dispositio ad sumendam ss. eucharistiam. — Ieiunium. 107 expositas in casibus praecedentibus (49) et (50). „Infirmitas * autem intelligitur non quaelibet levis, sed quae est in graviter seu periculose aegrotantibus, ita ut adsit probabile saltem mortis periculum, secundum ea quae habentur in Rituale Rom. tit. 4 cap. 4, n. 4: «Potest quidem viaticum brevi morituris dari non ieiunis; . . . caeteris autem infirmis, qui ob devotionem in aegritudine communicant, danda est eucharistia ante omnem cibum et potum, non aliter ac caeteris fidelibus, quibus nec etiam per modum medicinae ante aliquid sumere licet/ Periculose igitur aegrotantibus licet toties quoties pie voluerint, etiam non ieiunis s. eucharistiam sumere. Neque hac in re scrupulose procedi debet, sed potius in favorem aegroti. R. 2. Circa communionem paschalem est sententia complurium 182 theologorum probatorum, eam, quae non sit ex devotione, sed ex prae­ cepto, licere sumi a non ieiuno, etiam non periculose aegrotante, si eam propter qualemcunque infirmitatem ieiunus sumere nequeat. Quod probabile esso censeo. Cf. D’Annibale, Summul. th. m. III, n. 411: Génicot-Salsmans, Theol. mor. II, n. 202; Noldin, De sacram.10 n. 157c: Gennari, Consultazioni I, cons. 50, n. 6. R. 3. Noviter d. d. 7 Dec 1906 Pius X in favorem infirmorum hanc legem tulit: „ut infirmi qui iam a mense decumberent absque certa spe ut cito convalescant, de confessarii consilio ss. eucharistiam sumere possint semel aut bis in hebdomada, si agitur de infirmis qui degant in piis domibus, ubi ss. sacramentum asservatur, aut privilegio fruuntur celebrationis Missae in oratorio privato; semel autem vel bis in mense pro reliquis, etsi aliquid per modum potus antea sumpserint, servatis de cetero regulis a Rituali Romano et a S. Rituum Con­ gregatione ad rem praescriptis. Praesentibus valituris, contrariis quibuslibet non obstantibus". ,Per modum potus" autem sumi possunt res nutritivae, ut lac, ovum in vino vel lacte etc. liquatum, immo panis fricatus et minutim contritus in potum immixtus, dummodo totum rationem potus servaverit. Ad quaesitum 2” R. 1. Conradus sane non est periculose aegro-183 tans, ita ut pro libitu, aut ita decumbens, ut semel vel bis in mense non ieiunus s. eucharistiam sumere posset. Nam etsi illud «decumbens" non ita intelligendum sit, ut excludat eos qui per horas surgere vel etiam ad aerem hauriendum in hortum exire possint, tamen requirit seriam aliquam infirmitatem. — Relinquitur autem, ut communionem paschalem, secundum probabilem sententiam, sumere possit etiam post sumptam aliquam potionem, si re vera ieiunus manere non possit. R. 2. Verum haec ieiunii laesio fortasse alio modo vitari potest. Nam si aliquatenus aegrotat Conradus, ita ut ipsi s. eucharistia domum deferri liceat: ad paschale praeceptum adimplendum licebit sane parocho paullo post mediam noctem vel adeo mane ss. sacramentum deferre, ut Conradus a media nocte nihil sumpserit; siquidem lex, ne s. eucharistia nisi pro viatico deferatur noctu, cedere debet legi com­ munionis annuae seu paschalis quae est quaedam divinae legis determinatio. 108 De ss. eucharistia. Melius etiam res ita componi fortasse potest, ut Conradus post­ quam paulIo ante mediam noctem refectionem sumpserit, summo mane accedat ad ecclesiam ibique, conventione cum parocho facta, summo mane s. communionem sumat. Qui agendi modus difficultatem non videtur habere, si Conradus in loco parochi habitat; alioquin pridie se huc conferre et ut hospes pernoctare potest. Quodsi ita res com­ poni potest, nihil obstat, quominus Conradus etiam compluries in anno s. eucharistiam sumat. Si autem ne ita quidem agi potest, nihil restat, nisi ut recurratur Romam, quo supplicetur pro personali dispensatione a ieiunio naturali, ut saepius in anno s. communio pos­ sit sumi. R. 3. Pro Constantia satis provisum est decreto d. 7 Dec. 1906, et sine ullo scrupulo bis in mense (aut bis in hebdomada si est in nosocomio in quo asservatur ss. sacramentum) post sumptum potum ei licet communicare. Ut frequentius fieri possit, requiritur amplior dispensatio Pontificia. CELEBRANS CUM PERICULO IRREVERENTIAE. Casos. (52) Tatianus, cum ad altare consisteret celebraturus Sacrum sollemne coram populo die festo et ad Gloria usque pervenisset, sentit stomachum malo dis­ positum, ita ut vomitum timeat. Nihilominus feliciter perficere potuit Sacrum ; sed vix ad gratiarum actionem in sacristiam se contulerat, cum vomitus ac­ cidit. Inspiciendo nihil sacrarum specierum discernit praeter odorem vini, quod tamen se spernere posse putat, siquidem pro consecratione parum vini sumpserit et multo plus aquae pro ablutione: hinc omnia curat in latrinam mittenda. Alia vice cum graviter aegroto ministrasset ss. eucharistiam semihora post factum experimentum cum particula non-consecrata, nihilominus post duas horas aegrotus coepit vomere atque duas particulas fere integras reiecit. Quaeritur 1° licueritne in utroque casu, periculo vomitus neglecto, ss. eucha­ ristiam sumere. 2° quid post vomitum fuisset faciendum. Solutio. 184 Ad quaesitum 1“ R. 1. Generatim ut liceat ss. eucharistiam sumere vel praebere, periculum vomitus debet morali quadam certi­ tudine esse exclusum. — Reverentia enim erga ss. sacramentum postulat ne profanationis periculo exponatur. Sufficit autem moralis quaedam certitudo periculi absentis; nam in ea hypothesi etsi non habeatur omnimoda certitudo, non est amplius verum periculum, sed leve tantum dubium et profanationis possibilitas: hanc autem si Christus cavendam esse voluisset, pro hominibus hoc sacramentum non instituisset; ceteroquin materialis tum erit profanatio, non for­ malis. — Immo cum eiusmodi periculum non sit in re aliqua indivi­ sibili. censeo, ut grave irreverentiae peccatum committatur, periculum Dispositio ad sumendam ss. eucharistiam. — Periculum irreverentiae. 109 debere esse grave; si levius est periculum neque causa excusans, fieri potest ut peccatum aliquod irreverentiae leve committatur: si periculum est omnino remotum tantum, peccatum nullum. R. 2. Sed, ut iam innui, quod generatim non licet, potest licitum 185 evadere ex causa gravi extrinsecus advecta. Ita sume hominem catholicum moribundum sensibus destitutum, qui nec ungi possit nec satis certo absolvi: certo licebit (post conditionatam absolutionem) ss. eucharistiam ei dare, etiamsi exsistat periculum profanationis non leve. Nam in hoc casu cum fortasse de medio salutis per accidens necessario et unice possibili agatur, suc­ curri homini debet omni possibili modo, cum sacramenta sint propter homines. Accidere enim potest, ut hic homo sit in statu peccati cum dolore imperfecto do peccatis commissis. Per se ei quidem non licet in tali statu ss. eucharistiam sumere, quae sit sacramentum vivorum; at si inculpabiliter sumpserit, probabile — etsi ne hoc quidem cer­ tum — est eum vi sacramenti iustificari. Neque danti ss. eucha­ ristiam peccato erit ei hoc sacramentum ministrare, qui fortasse ex statu suo indignus est, sed qui propter inculpabilem sumptionem fortasse gratiam iustificationis et aeternam salutem — alioqui per­ iturus — reportabit. Alias privata devotio vel spiritualis quaedam utilitas non sufficit, ut ss. sacramentum gravi profanationis periculo exponatur. Quod autem propter privatam causam non licet, licere potest propter causam publicam. Hinc in casu priore Tatianus, si habuit rationem prudentem putandi fore ut sibi neque inter Sacrum neque prima post Sacrum semihora vel quadrante vomitus accideret, etiamsi dubius manebat, potuit in istis circumstantiis procedere, ne cum ad­ miratione et fortasse cum scandalo Sacrum omitteretur. Verum si Tatiano moraliter fere certum erat se profanationem non posse cavere, procedere non licuit, sed populo monito debuit Sacrum abrumpere. R. 3. In casu altero, cum aegrotus per semihoram particulam non-consecratam retinuisset, censeri poterat morale periculum abesse, ita ut particulam etiam consecratam recipere pro viatico posset, nisi forte propter morbi conditionem cibum etiam parcissimum pluribus horis antea sumptum reiecisset; in quo casu maior cautio erat ne­ cessaria. Ad quaesitum 2“ R. 1. In primo casu Tatianus male egit, male 186 observans Rubricam, quae in eiusmodi casu quando brevi omnino post sumptam ss. eucharistiam vomitus sequitur, etiamsi discerni nequeant sacrae species, tamen propter reverentiam ss. sacramento debitam vult res vomitu eiectas stuppa vel simili re exsiccandas, comburendas et cineres in sacrarium mittendos esse. Quodsi sacrae species adhuc appareant, maior etiam diligentia praescribitur, ut scilicet conserventur usque ad corruptionem et dein, ut modo dictum est, combustae in sacrarium coniciantur. R. 2. In secundo igitur casu omnino reverenter excipiendae erant particulae, siquidem consecrata a non-consecrata distingui non poterat. 110 De ss. eucharistia. Reliqua vomitu eiecta propter tactum ss. sacramenti ut supra ex­ siccanda et comburenda erant. — Particulae igitur usque ad cor­ ruptionem servandae erant, ingesta aqua calida ad corruptionem ac­ celerandam, nisi forte sacerdos nimiam nauseam non timens particulas purgatas sequenti die in Sacro post sumptum s. sanguinem velit consumere: quae obligatio non est, immo ne consilium quidem, si nausea sit magna, quoniam propter periculum novi vomitus irreverentia augeretur. SS. EUCHARISTIA — UT EST SACRIFICIUM. FRUCTUS MISSAE. Casus. (53) Cerinthus mandatum episcopale quo in certum aliquem finem praescribe­ batur Missa cantata coram populo cum publica comprecatione, cum assignata die aliam haberet Missae intentionem, ita exsequitur, ut pro vespertino pietatis exercitio comprecationem indicat, Missam vero altera die privatam celebret. Item pro certo defuncto dio assignata susceperat Missam cui cognati assisterent; sed cum pinguius stipendium acciperet pro alia Missa, hanc illa die celebrat, translata insciis cognatis defuncti illa Missa in diem aliam. Quaeritur 1' quis et quotuplex sit fructus Missae, et num augeri et di­ minui possit. 2° satisfeceritne Cerinthus obligationibus suis. Solutio. Ad quaesitum 1" R. 1. Secundum rem ss. Missae sacrificium omnium sacrificiorum fines excellentissime implet, ita ut latiore sensu fructus Missae vocari possint: summa Dei adoratio, pro beneficiis gratiarum actio, pro peccatis peccatique poenis propitiatio, pro neces­ sitatibus impetratio. Presse sumuntur fructus qui utilitatem hominibus praestant: propitiatio et impetratio; qua ratione ss. Missae sacrificium diminuit poenas peccatis etiam remissis debitas, disponit hominem ad poenitentiam et reconciliationem cum Deo, exorat gratias spirituales atque etiam temporalia bona quibus indigemus. 188 R. 2. Effectus seu fructus Missae ratione originis proximae seu fontis proximi unde deriventur, distinguuntur secundum diversitatem eorum qui Missam offerunt vel coofferunt. Oriuntur igitur diversi fructus ex Missa: ratione Christi qui est offerens principalis; ratione Ecclesiae, Christi corporis mystici, cui Christus hoc ss. sacri­ ficium reliquit et quae per sacerdotes illud Deo offert; ratione ipsius singularis sacerdotis, ministri Christi et Ecclesiae; ratione eorum qui speciali modo ad Missam concurrunt, sive mini­ strantes sive assistentes sive stipendium dantes sunt. 87 Fructus et applicatio Missae. Ill Principalis fructus ille est qui ratione Christi seipsum per manus sacerdotis offerentis producitur nititurque infinitis eius meritis et satis­ factionibus — estque presse ex opere operato. Fructus vero aliunde petiti non petuntur aliunde simpliciter, sed solum secundum quid et proxime: omnes enim nituntur demum in meritis Christi atque ad ea reducuntur: quia, quidquid ullus homo valuit et valet in ordine ad salutem aeternam, ex Christi meritis habet et valet. Accedit igitur fructus qui ratione Ecclesiae oritur, cum haec, Deo semper grata, per ministerium sacerdotis sua vota precesque Deo offerat eumque pro dandis gratiis exoret — fructus ille latiore sensu etiam ex opere operato vocatur, cum independens sit ab actuali de­ votione singularis sacerdotis celebrantis. Dein veniunt reliqui fructus, qui omnes nituntur personali digni­ tate et actione fervoreque eorum qui specialiter ad Missam concur­ runt: quorum primum locum occupat sacerdos celebrans, prout est et agit hanc personam privatam atque personale opus bonum exercet, aliis operibus bonis longe excellentius. — Adiunguntur: ministri et assistentes (pii re vera etiam cum sacerdote coofferunt Deo sacrificium, siquidem sacerdos nomine totius Ecclesiae seu omnium fidelium, maxime praesentium, et illi per sacerdotem Deo sacrificium Missae offerant: immo hi ipsi, cum assistunt, aliquem fructum ex opere operato presse sumpto videntur recipere praeter id quod ipsorum operi (operi ope­ rantis) respondet. — Specialem partem etiam habent ii qui moralis causa huius Missae sunt, imprimis dantes stipendium; hi quoque non solum accipiunt fructum qui vocatur ,ministerialis-, sed etiam ex ipso suo bono opere personali fructum ferunt. R. 3. Ratione applicationis dicitur: a) fructus ministerialis seu 189 specialis quem sacerdos, prout nomine Christi et Ecclesiae agit, pro suo arbitrio applicat, et quem, si pro stipendio celebrat, ad inten­ tionem eius qui stipendium dedit debet applicare. b) fructus specialissimus seu personalis qui cum ministerio cele­ brantis eo ipso coniunctus est atque pro celebrantis maiore vel minore dignitate et fervore ipsi celebranti applicatur. c) fructus generalis qui — diverso tamen gradu — redundat in multitudinem ; scilicet ceteris paribus eo maiore gradu quo propinquius ad Missam concurrunt vel quo specialius pro illis oratur. R. 4. Ratione meritorum et satisfactionum Christi, quae in sacri- 190 ficio Missae cum ipso Christo et in Christo praesente praesentes si­ stuntur, valor Missae est infinitus neque augmenti vel diminutionis capax. Nihilominus secundum certam Dei legem finito tantum modo per Missam Christi merita et satisfactiones applicantur. Ratione Ecclesiae cuius nomine Missa Deo offertur attenditur prae­ cipue fructus impetrationis. Qui augmenti et diminutionis capax est, imprimis quatenus Ecclesia sumitur pro Ecclesia militante cui demum ss. Missae sacrificium est concreditum et quae per sacerdotem illud Deo offert. Nam impetratio eo maior atque fructuosior est, quo maiore dignitate, i. e. sanctitate et fervore, actu floret Ecclesia seu 112 Do ss. eucharistia. omnes fideles simul sumpti: quae sanctitas non omnibus temporibus eadem est, sed modo maior, modo minor. Fateor tamen aliquo modo in impetratione respici etiam totam Ecclesiam ideoque etiam triumphantem, immo et patientem, ita ut etiam ratione eorum quorum merita Deo in Missa repraesentantur, multiplicatis intercessoribus, facilius gratias impetremus. Haec igitur Ecclesiae sanctitas non minuitur, sed usque ad ultimum iustum con­ summatum continuo augetur. Verum haec omnia accidentali tantum modo in applicationem fructuum Missae influunt. Ad quaesitum 2m R. 1. Cerinthus mandatum superioris sui male exsecutus est. Principalis et essentialis quidem fructus idem est, sive celebratur Missa privata sive publica, sollemnis vel cantata sive lecta. Verum accidentalis fructus qui ex praesentia populi et numero coofferentium oritur idem non est, quia maior cooperantium et coofferentium numerus etiam copiosiorem meritorum Christi applicationem facillime impetrat. Atque etiam caerimoniae et ecclesiastici ritus, pro Missa sollemni instituti, sunt oratio quaedam Ecclesiae, quae Deo accepta est cumque ad maiores gratias elargiendas ceteris pari­ bus movet. 192 Neque puto plane idem fuisse comprecationem populi instituisse vespere atque in et cum Missa. Nam ipsa populi precatio, quae in ss. Missae sacrificio nititur atque ab eo sustentatur et elevatur, nobilior et ad impetrandum efficacior est, quam quae fit extra Missam. R. 2. Neque in secundo casu Cerinthus satisfecit, immo iustitiam laesit, propter rationes similes iis quas modo dixi. Et quamquam hic cognati suas preces etiam in et cum Missa pro defuncto obtulerunt, tamen non erat ea celebrantis et assistentium unio qua suas preces mutuo sustentarent et iuvarent. Si vero quaeris qua ratione defectus iustitiae suppleri debeat, necesse non est ut denuo Missa pro defuncto applicetur, convocatis cognatis; essentialem enim fructum Missae defuncto applicavit Ce­ rinthus, sed per aliquas preces vel indulgentias pro defuncto lucrandas aliquod supplementum praestare mea opinione tenetur. 191 APPLICATIO MISSAE EIUSQUE EFFICACIA. Casus. (54) Carolus, vir laicus, ad disputandum de rebus religiosis pronus, difficul­ tatem movet circa ss. Missae sacrificii efficaciam, maxime pro defunctis. Nam si applicatio Missae tanti valeat, non aequa lance ait tractari pauperes et divites: quod Deo non posse imponi. Nam diviti hoc modo facillimum esse, relicto pingui legato, se a purgatorii poenis liberare, vel etiam, dum adhuc vivat, poenas temporales exstinguere, quas pauperes dicit debere longis cru­ ciatibus exsolvero. Parochus haec reprimere conatur asserens, quod dives possit per eleemosynam pro applicandis Missis datam, id pauperem posse per Missarum assistendam obtinere; ceteroquin consuevisse iussu Ecclesiae Missae simul applicari pro omnibus defunctis, pro quibus specialis oratio 113 Fructus et applicatio Missae. addi debeat; quam applicationem propter infinitum Missae valorem esse aequalis efficaciae. Quaeritur 1’ quomodo ss. Missae sacrificium prosit defunctis: an uni plus quam pluribus. 2" sitne utilius ad poenas temporales exstinguendas Missam appli­ care alicui adhuc viventi an defuncto. 3° sitne efficacius assistere Missae an Missam applicandam curare. 4° quid ad Caroli difficultates respondendum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Do fide catholica definita est Missam 193 qua sacrificium propitiatorium defunctis prodesse. Nam 1) concilium Trid. sess. 22, cap. 2 docet de sacrificio Missae: „sed et pro defunctis in Christo nondum plene purgatis rite iuxta apostolorum traditiones offertur" ; 2) ib. can. 3 anathema dicit asserenti ,neque pro vivis et defunctis, pro peccatis, poenis, satisfactionibus et aliis necessitatibus offerri debere"; 3) sess. 25 prooem. docet: ^purgatorium esse, animas­ que ibi detentas fidelium suffragiis, potissimum vero acceptabili altaris sacrificio iuvari" ; 4) in professione fidei Trid. iubemur credere »in Missa offerri Deo verum, proprium et propitiatorium sacrificium pro vivis et defunctis". R. 2. Quamquam do fide est in genere ss. Missae sacrificium qua propitiatorium prodesse, tamen de fide non est modus quo iuvet, vel mensura qua iuvet. Imprimis certum non est defunctis iis pro quibus Missa offertur eodem modo infallibiliter ex opere operato fruc­ tum applicari, sicut applicatur vivis. Nam exsistere possunt occultae rationes divinae iustitiae, quae impediant quominus fructus isque totus certae animae applicetur. R. 3. Nisi vero specialis ratio obstat, fructus Missae applicatur sane ei pro quo offertur, idque secundum certam et definitam men­ suram quam Deus scit et destinavit, quae diversa esse potest pro diversa animae dispositione et praeteritis eius ineritis diversis. R. 4. Fructus autem principalis ex communi doctrina reponendus 194 pro defunctis est in directa abbreviation© vel mitigatione poenae, cum per medium Missae ex meritis et satisfactionibus Christi ea solvantur vicaria solutione quae alias anima ipsa perpessione solvere deberet. — Verum praeter hoc iuvamen immediatum etiam aliter, i. e. mediate, Missa defuncti animae prodesse potest, nimirum: a) placando Deum, ut auferantur rationes occultae divinae iustitiae impedientes fortasse hucusque immediatam satisfactionum Christi applicationem uberiorem: b) impetrando gratias efficaces quibus christifideles in terra viventes opera satisfactoria vicaria pro certa anima defuncta offerant; c) ra­ tionabiliter aliqui putant directo etiam per viam impetrationis obtineri posse aliquam applicationem satisfactionum Christi ad mitigandam poenam animarum in purgatorio detentarum. Cf. Suarez, De Euchar. disp. 79, sect. 6, n. 5. Wunkuhl, Casus conscientiae. II. Ed 4. S 114 195 196 De ss. eucharistia. Ad quaesitum 2“ R. 1. Dubium esse nequit quin ceteris paribus certius habeatur plena applicatio fructuum Missae pro certo homine fideli vivo quam pro defuncto, adeoque praestet applicari Missam alicui ante mortem quam post mortem. R. 2. Per accidens autem fieri potest ut applicatio pro vivo minus efficax sit, non tam relate ad fructum impetratorium, quam relate ad satisfactionem pro poenis temporalibus sive his in terris sive in purgatorio exsolvendis. Nam post mortem sequitur statim, primo momento status animae separatae, perfecta peccatorum omnium etiam levissimorum retractatio; ante mortem non raro fieri potest ut haec retractatio desit, seu ut remaneat aliqua venialium peccatorum adhaesio, qua manente impossibile est exstingui poenam iis debitam. Quare nullatenus neglegendum, ut etiam post mortem fidelium sacri­ ficium Missae iis applicetur. Neque sufficit ei qui tenetur Sacrum dicere pro Caio defuncto, ut dicat illud pro Caio adhuc vivo. Ad quaesitum 3“ R. 1. Pro vivis facile concedi potest utilius esse ex quadam parte Missae devote assistere, quam sine alia coope­ ratione solam eleemosynam dare ad Missam dicendam; at ne illud quidem probabile est hoc ex omni parte ita se habere. Quoad fructum satisfactorium mihi probabile non est; est probabile quoad fructum impetrationis. R. 2. Pro defunctis pro quibus imprimis fructus satisfactorius ex opere operato attendi debet, dubium mihi non est quin sit ceteris paribus utilius Missam applicari quam Missam audire. Nam ille fructus oritur per se ex Missa ut celebrata, idque nomine Christi. At im­ possibile est negare Missam celebrari opus longe excellentius esse quam Missam audiri. 197 Ad quaesitum 4n' R. 1. Rationes quidem a parocho allatae minus accuratae sunt. Quoad primam rationem iam satis dictum est modo. Quoad alteram non est absolute verum sacrificium Missae tantum prodesse singulis ex multis quantum uni pro quo offertur. Nam, quam­ quam in se infiniti valoris est, efficaciam quoad applicationem non habet infinitam, sed certa lege determinatam eamque divisibilem. Quod quidem maxime valet de fructu satisfactorio qui similiter ut indulgentia potest vel in plures distribui vel uni conferri. Nam do fructu impetratorio, etsi ceteris paribus videatur plus prodesse uni quam compluribus, tamen quandam infinitatem habet, vel potius est indefinitum quid, per liberalitatem Dei proxime determinandum : quare mirum non est posse aliquando singulis ex pluribus per Missam plus impetrari quam alias uni impetretur. R. 2. Attamen neque Deus accusari potest acceptionis personarum. Etsi uni faciliorem faciat viam obtinendi finis ultimi quam alteri, ipse est omnium donorum suorum dominus qui nemini quidquam debet, et qui nullius eget. Sive tamen difficiliora sive faciliora a quopiam exigit, reddet unicuique secundum opera sua. R. 3. Neque tamen divUjJwto anyidendum est, sed sunt potius commiseratione digni. C< r(^| Dens BfeLi illis maiorem facultatem Fructus et applicatio Missae. 115 eleemosynae faciendae, idque ad diversos fines bonos, etiam ad curan­ dam Missarum celebrationem; pauperi dat opportunitatem maiorem ad alia opera bona exercenda. Cum divitiis reliquit Deus iuncta onera et pericula salutis quibus exemit pauperes, ita ut Christus Dominus non divites sed pauperes beatos appellaret. Si re ipsa dives aliquis per eleemosynas pro Missis celebrandis datas facilius et citius se exemerit e purgatorii poenis, pauper facilius et securius sibi con­ gregare potuit praemia aeterna, quae illud divitis commodum infinite superant. R. 4. Verum applicatio erga defunctos, ut antea dictum est, multum pendet a misericordia et liberalitate divina: quapropter eve­ nire potest ut illa Missarum suffragia quae fiunt pro anima divitis magna ex parte alteri applicentur, qui bonis operibus in terrena vita peractis apud Deum magis meruit ut misericordiam inveniret post mortem. APPLICATIO MISSAE PRO QUIBUS FIERI POSSIT. Casus. (55) Constantia, pia femina, colligenda curat stipendia Missarum pro sacer­ dote sibi noto. Inter intentiones et stipendiorum donationes notatas occurrunt hae: 1) a Xaveria pro ipsius infante ante baptismum mortuo, 2) ab Amalia femina Lutherana et luditha Hebraea ad impetrandum felicem partum, 3) ex testamento Iulii, qui in duello infelici subitanea morte sublatus est, pro eius anima, 4) ab Eugenia pro defuncto patro acatholico, 5) a cognato sacerdotis a fido apostatae nominatim excommunicat i modo defuncti pro eius anima, si forte in gratia decesserit. Quaeritur 1u pro quibus iure divino et ecclesiastico celebrari possit vel non possit. 2° quid do singulis intentionibus enumeratis indicandum seu quid sacerdoti sit faciendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Iure divino plano incapaces sunt cuius-198 libet fructus pro se recipiendi ii qui iam sunt in ultimo termino suo, scilicet 1) damnati seu omnes qui final iter exclusi sunt a supernatu­ ral! consortio cum Deo; 2) beati qui Deum inseparabiliter possident, cum nullius rei egeant neque augendae felicitatis sint capaces. Si igitur pro his posterioribus ss. Missae sacrificium offertur, id sum­ mum fieri potest ad eorum gloriam accidentalem cultumque in terris augendum, qui non tam ipsis prodest quam eorum cultoribus. Similiter Missa offerri potest ad eorum laudem gratiasque Deo agendas pro beneficiis beatis illis collatis. R. 2. Capaces sunt, quantum solum ius divinum spectatur, non cuiuslibet quidem, sed alicuius fructus: 1) omnes homines in hac vita exsistentes, etiam infideles: 2) ex numero defunctorum solum ii qui in purgatorio exsistunt. 8 116 De ss. eucharistia. Verum ut plene aliquis capax sit omnium fructuum, debet prae­ terea et baptizatus esse et in statu gratiae atque in adulta aetate; alioquin enim incapax est illius fructus qui ex opere operato stricti sensus producitur, maxime fructus satisfactor ii. Nisi enim sit vivum membrum in corpore Christi mystico, quod influxu vitali a Christo huius corporis capite profluente pleno iure frni possit, fructus quem percipiat restringitur ad aliquem impetratorium fructum eaque ob­ jecta quae ad modum impetrationis obtineri possunt pro aliis: a qui­ bus tamen non exsulat quivis fructus propitiatorius. 199 R. 3. Iure ecclesiastico praeterea exclusi sunt qui censura ex­ communicationis ligantur, ita ut 1) pro vitandis neque liceat Missam celebrare neque possint iis valide illi fructus applicari qui respon­ dent impetrationi Ecclesiae; 2) pro toleratis in favorem fidelium possit quidem limitato sensu Missa celebrari, at requiratur etiam positiva intentio et applicatio ad id ut ex generali fructu alioquin omnibus patente quid­ quam recipiant. Serverior etiam prohibitio est quoad eos qui h aerosi vel schismate ab Ecclesia plene seiuncti sunt, ut statirn fusius dicetur. Ad quaesitum 2“ R. 1. Infantes sine baptismo defuncti secun­ dum fidem catholicam, cum orginali peccato infecti sint et maneant, in perpetuum a supernatural! beatitudine sunt exclusi. Quamquam fides non vetat putare eos naturali quadam felicitate frui, tamen di­ cuntur incurrisse damnationem neque amplius influxum ullum a Christo, capite hominum, in ordine supernatural! recipere possunt. — Cum igitur impossibile sit pro iis cum effectu Missam applicare, graviter peccaret sacerdos qui id tentaret. Proin in nostro casu debuit sacer­ dos illud stipendium a Xaveria datum remittere, significans sibi im­ possibile esse votis obsecundari. 201 R. 2. Quoad eos qui sunt extra Ecclesiam per se ex rei natura nihil impedit quin pro iis bona quaelibet, sive supernaturalia sive naturalia, etiam interposita Missae applicatione, a Deo flagitentur. Potest enim Missa offerri ad impetranda omnia ea quae propter Christi merita a Deo concedi possunt: ex quorum numero naturalia bona, utpote fundamenta vel adiumenta boni supernaturalis, non ex­ cluduntur. Nihilominus Ecclesia statuit ut ab haereticis vel schis­ maticis eleemosynam Missae pro iis dicendae non liceat accipere, nisi ad impetrandam conversionem. Idque statuit in poenam, cum pro nondum baptizatis permittat Ecclesia ampliorem facultatem. Est deer. S. Officii d. 19 Apr. 1837 a Greg. XVI approbatum: ,Utrum possit aut debeat celebrari Missa ac percipi eleemosyna pro graeco-schismatico, qui enixe oret ac instet ut Missa applicetur pro se sive in ecclesia adstante sive extra ecclesiam manente. ** Resp. Juxta exposita non licere, nisi constet expresse eleemosynam a schis­ matico praeberi ad impetrandam conversionem ad veram fidem. ** E contrario d. 12 Iulii 1865 relate ad non-baptizatos decretum est: .Utrum liceat sacerdotibus Missam celebrare pro Turearum alio­ rumque infidelium intentione et ab iis eleemosynam accipere ?“ Resp. .Affirmative, dummodo non adsit scandalum et nihil in Missa addatur, 200 Fructus et applicatio Missao. 117 et quoad intentionem constet nihil mali aut erroris aut superstitionis in infidelibus eleemosynam offerentibus subesae/ Quare sacerdos eleemosynam feminae Hebraeae quidem admittere potest, feminae Lutheranae debet repudiare. Verum existimo, si Missae applicatio non fit ad instantiam pe­ tentis ideoque eo inscio, non prohiberi quominus sacerdos etiam pro aliquo ad sectam haereticam pertinente temporale beneficium per Missae sacrificium petat, maxime si id est pro aliquo sibi cognato vel amico. Nam Ecclesia communicationem in sacris, a qua heterodoxos omnesque excommunicates per se excludit, permittit cum toloratis in favorem -fidelium. Quapropter censeo prohibitionem illam decreti S. Of­ ficii non esse extendendam ultra strictum eius sensum. R. 3. Difficultas non est, si lulius adhuc quaedam signa poeni-202 tentiae dederit post infelix duellum. Nam etsi ex stricto iure eccle­ siastico etiam tum ecclesiastica sepultura atque exsequiali Missa pri­ vandus est, id tamen transferri non debet ad quamlibet Missam quae privatim sine publica notitia pro eius anima dicatur. Propter signa enim poenitentiae data, etsi ob defectum sacerdotis sacramentalem absolutionem non recepit, tamen âb excommunicatione etiam post mortem solvendus est, atque ita eius anima restituitur in communi­ catione suffragiorum ecclesiasticorum pro casu quod re ipsa coram Deo in gratiam redierit per actum contritionis perfectae: quod sperari licet et sumi in ordine ad suffragia pro eius anima offerenda. Gravior difficultas est, si poenitentiae signa non dedit vel dare non potuit: in quo casu manet eius anima excommunicationis vinculo ligata. Quare videri possit non licere ad eius petitionem, quam ex­ pressit in testamento, Missam celebrare, cum talis communicatio ex­ communicat! cum Ecclesia permissa sit solum in favorem fidelium. Sed re vera vix non semper eiusmodi Missae celebratio simul est in favorem fidelium, scilicet in favorem familiae superstitis et eius qui testamentum exsequitur. Sicut enim liceret ab heredibus ex ipsorum bonis eleemosynam Missae accipere applicandae pro defuncto, ita li­ cebit etiam ad eorum solatium ex defuncti testamento. — Tamen semper cavenda sunt scandala publicaquo celebrationis notitia qua facile horror peccati duello commissi diminueretur. Et re vera effectus seu fructus manet valde dubius. Ut enim defunctus utcumque levamen accipere possit, necesse est ut ultimo momento contritione perfecta tactus lulius vere doluerit de crimine commisso atque ita in gratiam Dei redierit. Quod tenui spe quidem sperari potest; probabilitate magna nequit teneri. In casu nostro sacerdos videtur, re occultata, stipendium accipere Missamque celebraro posse, postquam declaraverit superstitibus co­ gnatis se vello tentare num forte Missa prodesse possit defuncto; vel etiam dicendo se velle celebrare pro defunctis familiae intendendo etiam speciatim succurrere animae istius defuncti, si id Deo placuerit: sic enim melius in suspenso tenetur num vere viro in tali crimine defuncto succurri possit. 118 De ss. eucharistia. R. 4. Certum est solo iure divino ex se nihil obstare quominus occulte sacrificium Missae offeratur pro anima alicuius in secta hoterodoxa defuncti sub conditione „si in bona fide ex hac vita decesserit et per gratiam sanctificantem ad animam Ecclesiae pertinuerit et pertineat", quando haec conditio rationabiliter addi potest. Quae quidem conditionata applicatio etiam pro defunctis fidelibus suo modo semper subintelligitur, scii. „si in gratia Dei decesserint et in purga­ torio detineantur“. Pro iis autem qui catholice vixerunt vel mortui sunt, haec conditio praesumitur re ipsa verificata neque expresse apponitur; immo id agere non raro esset defunctum iniuria afficere, cum positive dubitetur de eius pia vita vel morte. Qui vero positivum dubium reliquerunt de sua bona dispositione, iure merito beneficium Missae sibi applicandae non recipiunt nisi cum expressa conditione. Hoc idem igitur fieri debet, si quando liceat pro heterodoxo defuncto celelebrare. Certum est pariter pro heterodoxis defunctis publice Missam per­ agere iure ecclesiastico omnino prohiberi; idque, ne simpliciter fiat, debere prohiberi adeoque id iure naturali-divino illicitum esse ex eo patet, quia aliter agere esset quaedam indifferentismi professio et obliteratio illius fidei articuli: „extra Ecclesiam nulla salus". Cf. Th. m. II11 243. Immo idem dici debet propter haec adiuncta relate ad privatam etiam Missae applicationem pro quolibet in secta acatholica defuncto, qui non praebuit positiva signa quibus arguitur eum materialiter tantum in haeresi mansisse ignorantia inculpabili, formaliter eum te­ nuisse fidem catholicam. Huc refertur decretum S. Officii d. d. 7 Apr. 1875: „Pro iis qui in manifesta haeresi moriuntur Missam offerri non licere, etiam si applicatio nota sit sacerdoti tantum et illi qui dat eleemosynam." Inde tamen non fit, ut hoc etiam interdicatur relate ad eum, a quo probabilia signa habeam ignorantiae inculpabilis et haeresis mate­ rialis tantum. Pro hoc igitur, etsi publica Missae celebratio excludi debeat, non constat prohiberi privatam applicationem soli sacerdoti notam vel ei qui dat eleemosynam. Verum cum sola illa notitia, quae detur alteri eleemosynam offerenti, ansam det et periculum creet ali­ cuius indifferentismi vel saltem speciem illam prae se facile ferat: consultius est ita agere, ut Mare, Instit. Alph. n. 1601 notat: ,Quodsi stipendium pro aliquo [defuncto heterodoxo] in particulari offeratur, respondeat sacerdos se posse applicare Missam pro omnibus fidelibus defunctis cum intentione subveniendi etiam animae illius defuncti, si hoc acceptum sit coram Deo." Do cetero, si conditionata fit Missae applicatio, eamque sic fieri ei qui stipendium dat manifestatur: editor libellorum period., quibus titulus „11 Monitore ecclesiastico , * Missam sic applicari pro haeretico quem iure putem in bona fide defunctum, pro licito habet (vol. 13 seu anni 1901 pag. 172). 204 R, 5. In ultimo casu stipendium oblatum sacerdos debet reicere neque licebit pro illo defuncto celebrare, no sub illa conditione qui­ 203 Fructus et applicatio Missae. 119 dem. Nam in poenam criminis Ecclesia excommunicatione hominis vitandi omnem communionem suffragiorum publicorum et ecclesiasti­ corum sustulit: quae poena etiam post mortem valet, nisi absolutio data sit, postquam constiterit de probabilibus poenitentiae signis. Quae si data non fuerint, etsi forte interna poenitentia eaque perfecta cum Deo reconcilians adfuerit, nihilominus in foro externo Ecclesia prohibitionem communionis sustinet, animam defuncti Dei indicio Deique misericordiae relinquens. Neque tamen putandum est illi animae, si forte salva fuerit, omne suffragium esse sublatum. Nam ex generali precatione pro omnibus in Christo quiescentibus sicut etiam ex privatis piorum suffragiis Deus moveri potest, ut etiam tali animae alioquin derelictae levamentum aliquod concedat. — Quod vero Ecclesia specialem actum pro tali homine qui ut vitandus de­ functus sit prohibeat, poena est criminis commissi quae ostendit, quantopere pertimescenda sit excommunicatio, utpote usque in alteram vitam effectus suos producens. INTENTIONIS APPLICANDI MISSAS DETERMINATIO. Casus. (56) Cassianus, sacerdos regularis, accipit 20 intentiones Missarum pro stipendiis notatas, scilicet: 3 ad intentionem dantis, 4 pro defunctis, 2 pro defuncto etc. Ipse generalem quidem habet intentionem satisfaciendi one­ ribus, nihil aliud autem cogitans vel determinans vigesies Missam celebrans applicat ad satisfaciendum intentionibus sibi assignatis. Certa tamen vice, cum iam esset inter consecrationem, audito signo campanae quo indicabatur mors aegroti sodalis, subito intentionem facit applicandi pro hoc defuncto; sed dubius haeret num recte, r Quaeritur 1° applicatio quomodo fieri seu determinari debeat. 2° quando fieri debeat vel possit, ut valeat. 3" quid de modo applicandi quem Cassianus tenuit judicandum sit. Solutio. Ad quaesitum P" R. 1. Applicatio Missae, ut valeat, utique de-‘203 terminari debet; alioquin ratio non est cur potius uni quam alteri prosit. Attamen cum applicatio illa habeat rationem quandam dona­ tionis, necessarium non est ut liat in ipso actu sacrificii, sed sufficit habitualis eaque implicita. Quapropter si sacerdos nullam specialem intentionem fecisset neque nunc neque antea, censeo omnino fructum ministerialem applicatum iri ipsi celebranti, cum celebrans quilibet habitualiter velit tantum fructus spiritualis ex Missa percipere quan­ tum possibile est. R. 2. Sufficit autem ut celebrans ponat seu posuerit actum qui determinationem obiectioe contineat, etsi celebrans ipse determina­ tionem non noverit. Hinc si intendo celebrare secundum determina­ tionem Caroli, et Carolus determinationem fecerit, etiamsi ego eam nullatenus novi, mea intentio satis determinata est. 120 De ss. eucharistia. R. 3. Determinatio debet tamen adesse nunc de praesenti, non potest fieri applicatio secundum determinationem futuram. Nam appli­ catio non potest manere in suspenso, non magis quam sacramenti confectio in suspenso manere potest. Et quamquam id non adeo clarum est, si quis velit recurrere ad determinationem futuram sub actuali Dei praescientia, tamen ne hoc quidem modo applicatio satis certa est, cum Deus reliquerit sacramenta et sacrificia hominibus dis­ pensanda humano modo et secundum humanam determinationem. 206 Ad quaesitum 2ra R. 1. Applicatio, ut valeat, fieri debet saltem, antequam sacrificii essentia perficiatur. Unde concluditur, cum essentia sita sit in consecratione utriusque speciei, applicationem debere factam esse saltem ante consecrationem calicis. Eo usque enim fructus sacri­ ficii non exsistit, ideoque sacrificium adhuc offerri seu applicari potest pro arbitrio sacerdotis; post consecrationem, cum iam effectus suos produxerit, arbitrio celebrantis subtractum est. R. 2. Applicatio tamen fieri potest longe antea, si modo vo­ luntas applicandi in finem semel determinatum permaneat seu retrac­ tata non sit. Qui igitur initio mensis pro quolibet die intentionem determinavit neque postea quidquam mutavit, quamquam non amplius de facta determinatione cogitat, satis certo applicationi debitae satis­ fecit. Consultum autem non est in tempus nimis longum pro futuro applicationem determinare; immo pia praxis suadenda est paulo ante Sacrum celebrandum intentionem specialem respicere, aliasque etiam intentiones, salva primaria, adiungere. Ad quaesitum 3,q R. 1. Primo adspectu dubium oriri potest, num Cassianus in priore casu recte applicaverit. Certum est enim, monente Rubrica Missalis de defect. VII, 1, nihil agi, si quis ex un­ decim hostiis intendat solum consecrare decem, non determinans quas decem intendat. Simile quid Cassianus videri potest fecisse, cum ex 20 intentionibus uni voluit satisfacere, non determinans quam sumere voluerit. — Attamen re ipsa non plane idem est. Nam si singulas Missas secundum intentiones assignatas singillatim dicere voluit, natu­ raliter consequitur ut voluerit, implicite saltem, eas dicere secundum ordinem ipsius seriei notatum. Cum igitur in serie Missarum quas persolvendas accepit objective certus ordo inveniatur, secundum hunc censendus est Cassianus Missas consequenter dixisse. Melius tamen facit, si explicite aliquem ordinem sibi constituit; nam potest re vera variis modis procedere atque inter alia etiam quaslibet ex viginti Missis pro omnibus intentionibus simul sumptis celebrare, fructum Missae divisibilem in singulas intentiones pro rata distribuendo. 208 Cassianum post factum securum esse posse, etiam quando pro stipendiis celebrare debuit, habetur ex responso S. Poenitentiariae. Videlicet die 27 Nov. 1892 interrogatio facta est de sequenti casu: ,In sanctuario quo affluunt peregrinantes, quinque sunt capellani: quibus multa stipendia offeruntur Missarum ad diversas intentiones, nempe pro defunctis aut pro vivis seu pro gratia speciali obtinenda aut denique in talis sancti aut sanctae honorem. 207 Fructus et applicatio Missae. 121 Ostiarius, vir bonus ac fido dignus, eleemosynas recipit, numerum stipendiorum fideliter notat, sed de intentionibus minime curat, sub praetextu quod Deus illas novit. In fine cuiusque mensis capellanorum superiori remittuntur omnia stipendia. Capellani ex conven­ tione praehabita quotidie ad intentionem superioris celebrant: quatuor tamen per mensem diebus, quos ipsi pro libitu eligant, censentur ad intentionem propriam celebrare, quin certiorem faciant superiorem. Missas autem pro diebus determinatis petitas cum maxima fidelitate scribit ostiarius, iussitque superior eum tres aut quatuor Missas pro quadam die fixa ad summum accipere. ... — Aliunde, ad satis­ faciendum quibusdam fundationibus, quisque capellanus bis celebrare debet singulis mensibus; sed hoc neminem perturbat: celebrant omnes ad intentionem superioris, id iis sufficit. Insuper ex usu quater in menso sacrosanctum sacrificium offertur pro benefactoribus; sed pro hac applicatione nullus capellanus designatur, nulla affigitur dies. Quotiescumque permittit Rubrica, toties Missam de requie legunt capellani; attamen Missam de Spiritu Sancto vel de Beata aliquando recitant, semper ad intentionem superioris. Hinc pro certo tenen­ dum est Missam pro vivis postulatam vel votivam in honorem ali­ cuius sancti in nigris celebrari. Modo sequenti sub fine mensis sic numerantur a superiore onera Missarum quibus satisfactum censetur: Capellanus A celebravit 20 Missas etc. . . . totum: 100 Missas . . . (detrahuntur 4 intentiones liberae, 2 pro fundat., 4 pro benef.). Hinc si per mensem 500 Missas ostiarius acceperit celebrandas, restant 400 Missae quas celebrandas committit superior variis sacerdotibus, quin de intentionibus iis mani­ festandis curet. . . . lamvero oratori non videtur eo modo intentio celebrantis suf­ ficienter determinata, quod singulis diebus mensis nullus capellanus potest dicere quam Missam applicet; nec ipse superior id dicere valet, cum nesciat qua hora quisque capellanus celebret, neque an pro benefactoribus aut ad intentionem sibi relictam hae die vel antea vel postea celebrare intendat. ..." S. Poemtentiaria die 7 Dec. 1892 respondit re mature perpensa: „ Dummodo Missis integre satisfiat intra tempus ab ecclesiastica praxi praefinitum, nec Missae retardentur quae ad certam diem vel pro urgenti causa offeruntur, orator acquiescat * . Annal, eccl. II 33. R. 2. Quoad alterum casum ex dictis patet solutio. Si Cassia-209 nus ante secundam consecrationem essentialiter perfectam intentionem applicandi mutavit, haec ultima intentio valida erat quoad appli­ cationem fructus ministerialis. Ceterum si quando ex variis rationibus dubium manserit, utra ex duabus intentionibus valuerit, facile res ita expedietur ut sequenti die sacerdos applicet pro illa ex duabus intentionibus, pro qua Deus sciat se nondum satisfecisse. Cum enim pro alterutra certe iam satisfecerit, idque Deo notum sit, etsi igno­ tum sit celebranti, post celebratum alterum Sacrum certo utrique in­ tentioni atque utrique obligationi satisfactum erit. De ss. eucharistia. CELEBRANDI OBLIGATIO. Casus. (57) Conradus professor publicus, ne tempus detrahat studiis et lectionibus, solis celebrat diebus Dominicis, idquo summo mane in sacello privato, ita ut apud populum excitet admirationem, eo quod numquam visus sit celebrare. Immo lapsu temporis scrupulis involvitur, quo fit ut celebrationem pro gra­ viore onere habeat atque solo festo paschatis ad dicendam Missam se accingat. Quaeritur 1° quae sit celebrandi obligatio ex sacerdotio assumpto. 2° quid de Conrado indicandum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Certum est sacerdotem sine iusta causa diu non celebrantem ex hoc solo non recte agere quod talentis a Deo datis non utatur fideliter. Ad hoc enim constituitur sacerdos quilibet ut offerat sacrificium. R. 2. Seclusa tamen alia obligatione sive ex stipendio accepto sive ex cura animarum assumpta, valde difficulter determinatur men­ sura obligationis: aliis putantibus non constare do gravi obligatione ex se oriunda; aliis dicentibus saltem ter quaterve in anno celebran­ dum esse, ne peccetur graviter; id omnes fatentur per accidens ra­ tione scandali per diuturnum celebrationis neglectum graviter pec­ cari posse. Cf. Th. m. II11 259 sq; δ'. Alph., Th. m. VI 313; BalleriniPalm., Opus th. m. IV, n. 1006. 211 Ad quaesitum 2“ R. 1. Sane laudandus non est Conradus, cum nolit tantum temporis a studiis literarumque occupationibus detrahere, ut frequentius seu per hebdomadam etiam celebret. Graviter sane per se non peccat solis Dominicis et festis diebus ad sacrificandum accedens; facile tamen levis peccati acediae reus erit. R. 2. Si autem populus id in malam partem interpretetur quod numquam videat Conradum celebrantem, oriri potest obligatio edo­ cendi populi: nam si divulgetur Conradum privatim celebrare, iusta causa gravis admirationis vel scandali non amplius adest. R. 3. Si re vera Conradus adeo scrupulis vexatur, existimo id solum eum a gravi peccato immunem reddere, etsi plane abstineat a celebratione. Quamquam non ab omni peccato veniali excusatur; nam eatenus saltem obligatio est contra scrupulos agendi. Immo etiam in hoc casu ut scandalum populi, si quod timendum est, au­ feratur, aliqua ratio probabilis populo danda est: quam tamen iam satis adesse indicabunt, si v. g. Conradum saepius moro laicorum s. communionem viderint percipientem. 210 OBLIGATIO PAROCHI PRO PAROCHIA APPLICANDI. Casus. (58) Camillus parochus per duos menses animi relaxandi causa solet a parochia abesse. Quo tempore propter itinera non raro diebus Dominicis et festis Missae celebrandae obligatio. 123 a Sacro dicendo vacat. Composuerat rem ita cum parocho vicino, ut ille duarum parochiarum curam ageret et diebus de praecepto celebrandis utrobiquo Missam diceret; pro diebus autem festis abrogatis Camillus modo supplet applicando pro parochia sequenti aliquo die, modo plane omittit. Quaeritur 1’ quae sit parochi obligatio applicandi pro populo. 2° Camillus rectene egerit an obligatione adhuc teneatur et qua. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex praecepto divino tenetur parochus 212 aliquoties pro populo sibi commisso sacrificium Missae offerre. Quae obligatio sequitur ex munere parochiali, quo ex institutione Ecclesiae spiritualis cura certae partis Christifidelium parocho committitur; ad quam curam spiritualem in N. Lege pertinet offerre sacrificium eucharisticum. „Cum praecepto divino mandatum sit omnibus, quibus ani­ marum cura commissa est, oves suas agnoscere, pro his sacrificium offerre. ..." Trid. sess. 23 de ref. cap. 1. R. 2. Determinatio autem ad certos dies facta est ex lege ec­ clesiastica, quae hanc obligationem latius extendere vel arctioribus limitibus circumscribere potest. Re ipsa imposita est obligatio haec omnibus diebus Dominicis et festis de praecepto, idque secundum catalogum Urbani VIII, ita ut festa suppressa, etiam novo iure a Pio X suppressa, ab hac obligatione non eximantur, nisi forte spe­ cialis pro aliquo loco facta sit dispensatio Sedis Apostolicae. Si quando autem ipsum festum a die suo proprio pro choro et foro trans­ latum est in diem Dominicum, sufficit ut die Dominico pro populo applicetur; sicut nunc factum est pro universali Ecclesia quoad festum S. loannis Bapt. (sola speciali exceptione locali celebrari potest suo die 24 lun.), et in archidioecesi Coloniensi aliisque Borussiae dioecesibus quoad festum Assumptionis et Nativitatis B. Mariae V. Cf. Const. Benedici ΛΊΓ. „Cum semper oblatas", Pii IX „Amantissimi" d. d. 3 Maii 1858, Leonis XIII „In suprema" d. d. 10 lunii 1882; Pii A nSupremi disciplinae eccl.u d. d. 2 Iulii 1911 cum decr. S. R. C. d. d. 24 Iulii 1911. Th. m. II11 262. R. 3. Obligatio illa per se versatur 1) circa dies, ut dictum est, 2) circa locum, ita ut in ecclesia parochiali sit celebrandum, 3) circa personam, ita ut parochus ipse debeat celebrare, 4) circa ipsam rem, ita ut si ceterae circumstantiae servatae non fuerint vel non possint observari, nihilominus obligatio sit ad Missae sacrificium toties pro populo applicandum. R. 4. Obligatio quidem ad ipsam rem gravis est; reliquae cir­ cumstantiae non ferunt secum gravem obligationem pro singulis vi­ cibus, attamen gravis obligatio est, ne saepius neglegantur. Quando autem ex iusta causa parochus abest a parochia, potest vel ipse per­ egre exsistens pro suo populo celebrare, si modo in ecclesia parochiali praebeatur populo opportunitas Missae audiendae, vel curare potest ut alius sacerdos in parochiali illa ecclesia celebrans pro populo appli­ cet: ita S. Congr. C. d. 14 Dec. 1872 in Act. S. Sed. VII 191. 124 213 De ss. eucharistia. Ad quaesitum 2“ R. 1. Male egit Camillus non celebrando neque celebrari faciendo diebus festis abrogatis; immo etiam nunc sub gravi tenetur subrogare Missam, idque per se ipsum, quoties illam omisit. R. 2. Etiam male egit non celebrando illis ipsis festis, sed postea supplendo. Id enim non potuit pro libitu facere, sed solum­ modo, quando re vera ipsis iis diebus impeditus erat. Verum si una altera ve vice tantum diem mutavit, peccavit non graviter. R. 3. Recte quidem Camillus egit, ut curaret Missam in sua parochia coram populo dicendam, idque etiam per binationem, si modo legitima facultas binandi aderat. Verum huius Missae appli­ catione non satisfecit oneri reali. Per Missam enim binationis non potest exstingui onus, quod ex quadam iustitia adest (nisi forte spe­ cialiter ex gravi causa Summus Pontifex — id quod raro fit — indulgeat, vel unus ille sacerdos binare debeat ex eo quod in munere administratoris duarum parochiarum constitutus est). Vicinus igitur parochus potuit Missam hanc secundam quam celebravit applicare cui voluerit (non tamen pro stipendio); sed etiamsi pro parochianis Camilli eam applicavit, Camillus ab obligatione aliam Missam appli­ candi non liberatur. Aliud esset, si alius sacerdos, unam tantum Missam celebrans, pro parochianis Camilli Missam applicasset, sive libere sive pro stipendio a Camillo accepto: in hoc casu onus Camilli exstinctum esset. OBLIGATIO APPLICANDI PRO POPULO QUAM LATE PATEAT. Casns. (59) Claudius, hucusque vicarius apostolicus, nunc constituta ordinaria hierarchia episcopus loci in extera missione, penuria magna premitur, atque optimo quo possit modo quaerero debet sustentationem pro se et pro multis pauperibus e suo grege. Hinc celebrat pro stipendiis; pro missione non applicat nisi semel in mense die arbitrario, cum etiam fideles ob penuriam sacerdotum non saepius, habita opportunitate, teneantur Sacro assistere; in­ super subditis suis missionariis iniungit ut eodem modo agant, lucrum inde haustum sibi pro pauperibus tradant atque similiter omnem stipendiorum excessum quem ultra pretium unius franci pro singulis receperint. Quod ut melius tiat, vult ut in posterum omnia stipendia cum intentionibus ad se remittant et distributionem a se factam exspectent. A vicario admonitus haec adversari legibus Ecclesiae, respondet se iam per decem annos in variis locis non saepius applicasse; quapropter non esse cur a longa consuetudine desistat. Quaeritur 1" qualis incumbat obligatio missionariis applicandi pro populo. 2° possitne ex stipendiis aliquid detrahi in favorem causae piae. 3“ rectane fuerit atque sit Claudii agendi ratio. Solutio. 214 Ad quaesitum 1" R. 1. Obligatio applicandi pro populo incumbit iis qui ordinariam curam animarum vi muneris sui atque ex quadam Missae celebrandae obligatio. 125 iustitia subierunt: episcopis et parochis, et si qui eorum vices gerunt. Qui autem non vi ecclesiastici muneris, sed libere succurrentes in rebus quae animarum curam spectant occupati sunt atque sola dele­ gata potestate alios iuvant, non tenentur propria obligatione. It. 2. Obligatio autem non inde repetitur quod, si qui in eccle­ siastico munere constituti sint, beneficii fructus percipiant, ac si obli­ gatio cesset, quando fructus non possint percipi; nam muneri inhaeret obligatio, non fructibus beneficii. R. 3. Missionarii in exteris regionibus, ubi hierarchia ecclesia­ stica instituta non est neque proprie dictae dioceses vel parochiae exsistunt, non tenentur; at ex caritate decet interdum Missam appli­ care. Si quando autem ibi hierarchia quidem constituta est, sed in sedem vacantem aliquis mittitur, etiam cum nomine vicarii vel prae­ fecti apostolici, is tenetur applicare ut vices gerens eius qui obligatur. Cf. litt. encycl. d. d. 10 lunii 1882 Leonis XIII „In suprema"; Gasparri, De euchar. n. 497 sqq. Ad quaesitum 2m R. Detrahere partem ex stipendiis Missa-215 rum, etsi fiat in favorem causae piae, per se stricte prohibitum est, nisi „ex consensu oblatorum", i. e. eorum qui stipendium offerunt. Inter responsa S. Congreg. a Pio IX confirmata 13 Aug. 1874 haec est ad VII: „An liceat episcopis sine speciali S. Sedis venia ex eleemosynis Missarum quas fideles celebrioribus sanctuariis tradere solent aliquid detrahere, ut eorum decori et ornamento consulatur, quando praesertim ea propriis reditibus careant?" Resp. , Negative nisi do consensu oblatorum." Hi nimirum qui stipendium offerunt possunt rogatu eius cui offerunt pro stipendio Missae minorem sum­ mam statuere, si reperiatur sacerdos qui minore hoc stipendio sit con­ tentus, atque excessum quem alias stipendio addere solebant in alium finem conferre. — Similiter S. Sedes ex iusta causa idem permittere potest, ut in sequenti casu declarabitur. Attamen ex decreto S. C. C. 11 Maii 1904 requiritur venia S Sedis illo decreto posterior, neque facile potest sperari. Ad quaesitum 3ro R. 1. Quamdiu Claudius erat vicarius aposto-216 licus antequam hierarchia ecclesistica institueretur: abunde satis­ fecit quovis mense celebrans pro missione ; nam stricto iure non proprie obligabatur. Sed ex quo tempore factus est episcopus dioecesanus, debet singulis diebus Dominicis et festis pro districtu suo Missam applicaro nisi S. Sedes dispensaverit. Neque valent rationes allatae in contrarium: 1) non valet quod fideles non saepius obligentur ad Missam audiendam; nam praeterquam quod id per accidens est propter impedimenta, neque Claudius similiter impeditur a Missa dicenda, falsum est obligationem applicandi pro populo eosdem limites habere atque obligationem populi ad Missam audiendam. In festis enim sup­ pressis ablata est obligatio populi ad Missam audiendam, sed non obli­ gatio pastorum ad celebrandam. 2) Non valet consuetudo hucusque observata; nam, ut hoc unum dicatur, ex solis circumstantiis nunc demum exortis obligatio ordiri coepit, non exsistebat antea. 126 De ss. eucharistia. R. 2. Quod Claudius missionarios subditos monet ipsos non te­ neri ultra unam vicem in mense Missam pro fidelibus applicare: certe non diminuit obligationem quae adfuerit, sed potius imposuit obliga­ tionem quae non erat; nam missionarii illi ne ad id quidem vero sensu tenentur ut quolibet mense Missam ita applicent. Non enim sunt parochi neque locum parochorum tenent, cum parochiae non ex­ sistant: solus episcopus pastor fidelium est, qui solus stricte obligatur ad Missam pro populo celebrandam. R. 3. Quod Claudius iubet suos missionarios stipendia quaedam Missarum post celebratas Missas tradere, videtur sub hac forma facul­ tatem episcopi excedere. Nam missionarius opponere potest se nolle pro stipendio celebrare, sed libere sine stipendio Missam dicere. Utrum vero aequivalentem pecuniae summam quasi pro contributione im­ ponere possit, a variis circumstantiis et necessitatibus ecclesiae loci dependet. R. L Etiam minus Claudius inhere potuit missionarios omne id quod unius franci taxam in stipendio excedat sibi tradere. In uno tantum casu id intelligitur recte fieri, si videlicet missionarii sint religiosi, Claudius eorum superior religiosus. Nam religiosi in omni administratione bonorum temporalium pendent propter votum pauper­ tatis a voluntate superioris, nec quidquam habent proprium de quo disponant; ac proinde etiam stipendia Missarum ad nutum superioribus tradere et ad normam voluntatis illius ea administrare debent. APPLICATIO MISSARUM PRO STIPENDIO. TRANSLATIO IN ALTERUM. Casus. (60) Cerinthus sacerdos, in Anglia exsistens, cui vir nobilis committit 10 Missas celebrandas tradens 50 marcas, taxam dioece.sunani, easdem alteri sacerdoti dicendas committit dans stipendium usuale 2*/ a marcarum. Cum autem ab eodem viro eandem summam similiter in Germania acciperet, taxam ibi con­ suetam 1 */» marcarum alteri tradit. Idem vir dives praefecto sanctuarii B. Virginis dat 500 marcas cum onere ut ibidem 20 Missae celebrentur pro sua familia; quas praefectus ille celebrandas committit sacerdotibus illuc confluentibus tradens stipendium con­ suetum dioecesanum. Apud idem sanctuarium exsistit fundatio Missarum, quae fundatio col­ locata est in praedio, quod nunc civile gubernium occupans mutat in an­ nuum censum pecuniarium; quo factum est ut nunc pro numero Missarum stipendium ternarum Missarum ad binas marcas redactum sit. Praefectus propterea diminuit Missas celebrandas computans pro singulis taxam consuetam. Qvaekitvk 1° quaenam universim valeant de celebratione Missarum alteri committenda atque de stipendiorum transmissione. 2" si decursu temporum stipendium Missarum fundatarum evaserit minus taxa consueta, liceatne numerum Missarum reducere et a quo hoc fieri possit. 3“ quid ad propositos casus sit dicendum. Applicatio Missae pro stipendio — huius diminutio. 127 Solutio. An quaesitum 1” R. 1. Nihil per se vetat quin alteri sacer-217 doti Missa celebranda committatur, cum eius valor et ministerialis fructus essentialis non pendeat a certo celebrante. Attamen responsum valet, si modo circumstantiae ab eleemosynae collatore sive explicite sive tacite impositae serventur. Quare si apud certam ecclesiam Missae fundantur, praesumptio est velle fundatorem Missas dici in ipsa illa ecclesia, nisi ex temporis lapsu immemorabilis vel aliis ex causis aliud prudenter colligatur. In stipendiis manualibus e contrario censentur illae circumstantiae non imponi, nisi eas impositas esse constat. R. 2. Verum ad praecavendos abusus haec facultas alteri com­ mittendi Missas speciali lege restricta est a S. Sede lata d. d. 22 Maii 1907 (Jeta S. Sedis XL 346): 1) Ut in posterum quicumque Missas celebrandas committere velit sacerdotibus, sive saecularibus sive regularibus, extra dioecesim com­ morantibus, hoc facere debeat per eorum Ordinarium, aut ipso saltem audito atque annuente. Similiter 2) si qui vel Episcopi vel sacerdotes velint in posterum Missas quarum exuberet copia, ad Antistites aut presbyteros eccle­ siarum, quae in Oriente sitae sunt, mittere, semper et in singulis casibus praestare debebunt per S. Congregationem Prop. Fid. — Nihilo­ minus circa hoc declaratum est: a) Superiores regularium non pro­ hiberi, quominus suis subditis sacerdotibus immediate Missas celebrandas pro stipendio assignent (9 Sept. 1907, Acta S. Sedis XLI 146); b) ibid, et per Instructionem datam d. 15 lulii 1908 concessum est: aa) mitti Missas posse etiam per R"0* Delegatos Apostolicos in regionibus orientalibus constitutos; quo in casu necesse est significaro Delegatis Apostolicis, quot Missae et quae stipendiarum summa tradi debeat Prae­ latis orientalibus in cuiusque Delegationis ambitu exsistentibus: bb) non licere mittere eleemosynas Missarum ad viros laicos, ut distribuant sacerdotibus; neque ad presbyteros orientales; neque ad superiores Congregationum religiosarum orientalium; neque ad Praelatos orien­ tales qui sint Episcopi titulares vel simplices Vicarii Patriarchales: licere tamen Episcopis et sacerdotibus Missarum intentiones cum elee­ mosynis mittere directe ad Antistites qui iurisdictionem ordinariam episcopalem in Oriente habeant, pro necessitatibus sacerdotum dum­ taxat eis subiectoruin; simul vero de numero Missarum quae sic transmittantur certior faciendus est Delegatus Apostolicus regionis. R. 3. Tum ex sese speciem turpis lucri redolet Missam alteri 218 committere, retenta parte stipendii: tum positiva prohibitio Ecclesiae id omnino vetat; immo Benedictus XIV Constitutione Quanta cura d. d. 30 lunii 1741 expresso declarat «non posse alteri stipendium minoris pretii erogari, etsi eidem sacerdoti celebranti et consentienti so maioris pretii eleemosynam accepisse indicasset . * Immo si fit col­ lectio stipendiorum eaque diminuta aliis committuntur, ubi eiusmodi diminutum stipendium consuetam taxam aequat, illud turpe commer­ 128 De ss. eucharistia. cium cum stipendiis Missarum secum trahit excommunicationem Romano Pontifici reservatam, ipso facto incurrendam. Th. m. II11 274 278sq 1237. R. 4. Nihilominus sunt causae quae illam stipendii diminutionem permittant, scilicet: 1) consensus eius qui dat stipendium, ut stipendii pars ad aliam causam piam applicetur, sicut in praecedenti casu dictum est. Nam ille consensus facit ut stipendium Missae non iam sit tantum, quantum ab initio apparet; sed sola pars determinata eius pecuniae quam dedit retinet rationem stipendii Missae, eaque tota da­ bitur celebranti. 2) Dispensatio S. Sedis ex iusta causa. Nam si modo Missae postulatae celebrentur, largientis eleemosynam generatim nihil interest, utrum sacerdos celebrans recipiat totam summam, an summa distribuatur in sustentationem sacerdotis et in alium finem pium; neque iniuria fit celebranti, cum ipse volens accipiat stipendium minus. Quare, si res ita est, tota prohibitio est legis ecclesiasticae, quam S. Sedes in causa particulari auferre potest. Si vero — ut interdum esse potest — in hac agendi ratione etiam inesset volun­ tatis donatorum et piae causae quadam commutatio, haec ex iusta causa competere debet Romano Pontifici ut supremo piarum cau­ sarum administratori. 3) Sacerdotis celebrantis non rogati libera cessio alicuius stpendii partis: in quo casu habetur libera plane donatio ex parte celebrantis; eamque facere potest sive in favorem alicuius piae causae sive in favorem sacerdotis prioris qui sibi com­ misit stipendium acceptum. Cessio autem ad instantiam eius qui alteri sacerdoti committit stipendium ex constitutione pontificia propterea non liberat a peccato, quia lex illa iuste lata est ob periculum turpis quaestus atque cessionis non omnino liberae. 4) Si cui datum est stipendium maius ratione personae, v. g. specialem amicitiam vel peculiarem necessitatem sublevandam; atque ita declaravit etiam S. C. C. d. 25 Iulii 1875, scilicet integrum stipendium celebranti dandum esse, ,nisi morali certitudine constet excessum communis eleemosynae oblatum fuisse intuitu parochi“. Nam in hoc casu simile quid habemus quod supra in n. 1, nimirum pro stipendio Missae datum censeri taxam consuetam : quod supersit, datum esse pro dono per­ sonali, ex quibus unum alteri cedi posse sine altero. 219 Ad quaesitum 2" R. 1. Si reditus primitus vi fundationis as­ signati manserunt integri, atque ratio cur singulis Missis non amplius respondeat stipendium taxae ordinariae sita est in diminuto valore pecuniae: reductio Missarum fieri nequit nisi ex potestate S. Sedis. Nam per se implendum est onus semel susceptum secundum con­ ditiones quasi-contractus initi. Atque re vera S. Pontifices hac in re potestatem ipsis episcopis sustulerunt (cf. Constit. „Nuperu ab Innoc. XII d. d. 23 Dec. 1697 ; Bened. XIV de syn. dioec. I. 13, e. ult., n. 19). Fieri autem potest illa reductio potestate S. Sedis, tum quia ad eam pertinet interpretatio ultimarum voluntatum pro causis piis atque piae causae ex iusta ratione commutatio, tum quia Summus Pontifex defectum Missarum suprema sua potestate ex the­ sauro Ecclesiae supplere potest. Applicatio Missae pro stipendio - huius dirninutio. 129 R. 2. Si reditus ipsi ex parte perierunt sine culpa sacerdotis cui onus celebrandi incumbit, probabile satis est obligationem pro rata reditus non amplius exsistentis cessare, adeoque posse sacer­ dotem numerum Missarum minuere nisi forte reditus restantes tanti sint ut etiam nunc pro numero Missarum praescriptarum stipendium ordinarium singulis Missis respondeat. Praestat quidem hac in re ex consilio episcopi ordinarii agere; immo consultum est recurrere ad ipsam S. Sedem, non ut obtineatur facultas reducendi numeri Missarum, sed ut suppleatur ex thesauro Ecclesiae. Cf. Th. m. II11 273; B aller ini- Palm., Opus th. m. IV, n. 1032 sqq; S. Alph., Th. m. VI 331. Ad quaesitum 3m R. 1. In primo casu, nisi aliud accedat quod 220 in casu non narratur, Cerinthus partem stipendii sibi retinere non potuit. Vir enim ille nobilis voluit sequi non taxam usualem sed lege dioecesana sacerdotibus permissam ; qua re non habetur ratio probabilis, multo minus moraliter certa putandi excessum supra usualem taxam datum esse intuitu personae Cerinthi. Videlicet in Anglia taxa, quam legibus dioecesanis petere licet, est sumina 5 shillingorum seu marcarum; ex usu tamen homines plerique offerunt 2^2 shill., quibus acceptis sacerdotes solent Missam promittere. R. 2. Etiam cum secunda vice Cerinthus stipendium consueto maius acciperet, nondum apparet ratio ex qua concludendum sit virum illum nobilem non dedisse totam summam ut Missarum sti­ pendium. Nisi enim moraliter certo constet eum non quibuslibet aliis sacerdotibus eandem summam traditurum fuisse, si ab iis Missas petiisset, Cerinthus male egit retinendo pecuniae partem, eamque sacerdoti qui celebravit restituere debet. R. 3. In tertio casu ex facto donatoris vix non apparet primarie intendi donum sanctuario conferendum, cui accedat onus certi numeri Missarum. Quapropter cum nequaquam tota summa destinata sit pro stipendiis Missarum, sine dubio sanctuarii praefectus potuit, col­ late celebrantibus stipendio ordinario, reliquam summam pro sanc­ tuario retinere. R. 4. Etiam in ultimo casu non potest praefectus peccati accu­ sari. Nam haec mutatio a gubernio illegitime facta re vera est red­ ituum partialis amissio. Quare sufficit nunc celebrare tot Missas, quot respondeant taxae dioecesanae: convenit autem recurrere ad S. Sedem, ut haec ex thesauro Ecclesiae piae fundatorum intentioni suppleat. RETENTIO PARTIS STIPENDII MISSARUM. Casus. (61) Possiditis reliquit ecclesiae suae parochiali eiusque rectori summam 3000 marcarum, ut ex reditibus Missae quotannis celebrarentur pro se et sua familia, taxato stipendio 5 marc, pro Missis singulis. Publius vero in testamento ita constituit, ut heres parochiali ecclesiae det 1000 marc, pro exsequiis et pro anniversaria Missa per 10 annos celebrandis, praeterea ut IshmkuM, Castis conscientiae. II. Ed. 4. 9 130 De ss. eucharistia. quotannis 100 Missas celebrandas curet, assignato 3 mare, stipendio. Missae in utroque casu, tradita pecunia, committuntur parocho: qui distribuens eas aliis sacerdotibus pro ordinario stipendio l* / a mare., reliquum pecuniae sibi, ut partem salarii parochialis retinet. Quaeritur Ie quaenam Missae ipso iure eximantur a lege, ut integrum sti­ pendium cedi debeat alteri sacerdoti cui Missae celebrandae ab altero committuntur. 2° quid in casu proposito iuris sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Lex illa statuens ut integrum stipendium tradatur celebraturo per se respicit stipendia manualia, neque ad alia extendi debet, nisi manualibus aequiparantur. Quare in Missis fundatis videri debet num forte ecclesiae eiusvo rectori vel beneficiato bene­ ficium praestare voluerit fundator. Quod si sumi debet, applicanda est regula supra in casu (60) data pro casu quo stipendium maius datur intuitu personae. Videlicet fundatione ecclesiae facta censetur aliquis primo aliquid conferre voluisse ecclesiae eiusquo necessitatibus vel eius rectori, onus autem Missarum censetur fecisse superadditum. In bunc sensum exstant complura responsa et decreta: „An rector beneficii qui potest per alium celebrare teneatur sacerdoti celebranti dare stipendium ad rationem redituum beneficii?“ Resp. „satis esse, ut rector beneficii qui potest Missam per alium celebrare tribuat sacerdoti celebranti eleemosynam congruam secundum morem civitatis vel provinciae, nisi in fundatione beneficii aliud cautum fuerit" : De­ dar. 8* in decr. Urb. VIII. Similiter S. C. C. d. 14 Apr. 1725 respondit: ,Capellani [scilicet qui ex fundatione capellaniae quotidie Missam celebrare et applicare debent] pro aliqua die cuiuslibet hebdomadae impediti, qui Missarum celebrationi per alium sacerdotem satisfaciant, non tenentur huic sacerdoti persolvere stipendium pro capellanis sta­ tutum, sed solum eleemosynam manualem." Aliter in casu decreti 11 Maii 1904 n. 9, de quo vide infra n. 228. 3 Aug. 1638 etiam ad Quaes. „ Testator reliquit ecclesiae N. 500 scutata, ut ex reditibus quotannis tot Missae celebrarentur quot celebrari possent, eleemosyna data 3 libellarum pro unaquaque. Quae­ ritur an praedicta ecclesia possit dare celebranti unam libellam [quae erat taxa tum temporis ibi consueta], aliis duabus sibi retentis", R. „Deberi sacerdoti celebranti solitam eleemosynam tantum; reliquum vero cedere ad commodum ecclesiae." Verum hoc responsum nunc intelligendum est secundum decretum d. d. 11 Maii 1904, ita ut valeat solummodo quando testator summam pecuniariam eo fine reliquerit, ut parochi annuos reditus seu „congruam" augeat, isque finis ab Or­ dinario agnitus et acceptus fuerit. 222 R. 2. Idem teneri potest de functionibus ad iura parochialia pertinentibus quibus conectitur Missae celebratio, ut exsequiae defuncti: quae si propter impedimentum actuale parochi ab eo alteri commit­ tuntur persolvendae, parochus retinet ius ad honorarium illis fune- 221 Applicatio Missae pro stipendio — dilatio. 131 tionibus conexum, alteri sacerdoti tradere sufficit stipendium consuetum. Ita pro casu quo die Dominica occurrerit funus parochus debet potius pro populo applicare Missam, atque alteri sacerdoti exsequias cele­ brandas committere; neque tamen tenetur omne id quod occasione funeris accepit sacerdoti celebranti tradere, sed sufficit ut ei det stipendium consuetum manuale et aliquod augmentum pro labore seu incommodo maiore; reliquum excessum potest sibi Jure stolae * retinere: ita Scavini, Th. m.10 tom. I, n. 692. Cf. Th. m. II11 281. R. 3. Quando vero heredes sive sua sponte sive ex legato de­ functi numerum Missarum celebrandarum curant, atque solae Missae celebrandae intenduntur, distribuendae pro arbitrio heredis, totum stipendium quod ab herede datur vel a testatore definitum est ei debetur, qui Missam celebrat; neque, si ab uno alteri committitur celebranda Missa, pars stipendii retineri potest eo titulo quod sti­ pendium sit consueto maius. Hae enim Missae ut manuales habentur, proin prohibitiones Ecclesiae supra notatae his applicandae sunt. Ita habes ex Act. S. Sedis IV 39 sq. «Manualia autem censeri ea Missarum stipendia quae ipsimet legatarii teneantur tradere ad Missas celebrandas. * Ad quaesitum 2m R. Ex dictis facile eruitur: 223 1) Quae ex ultima voluntate Possidii parocho data sunt, parochus non tenebatur integre conferre iis quibus Missas celebrandas commisit, si intentio Possidii, ordinario annuente, ferebatur in annuos parochi reditus augendos ; 2) idem dicendum est de iis quae Publius in testamento reli­ querat pro exsequiis et anniversariis; 3) quoad alias Missas quas heres quotannis celebrandas curare debebat, parochus malo egit retinendo partem stipendii, cum aliis Missas illas committeret; nam haec stipendia pro manualibus haberi debent, ita ut parochus teneatur sacerdotibus qui celebraverunt re­ tenta restituere. DILATIO MISSARUM. Casus. (62) Ausonius parochus, in cuius civitate multi saepe versantur peregrini multa accipit Missarum stipendia eaque consueta taxa maiora: quo fit, ut in fine anni restent etiam stipendia quae prioribus anni mensibus acceperat, quibus non sit satisfactum Missarum celebratione. Graviter reprehensus in visitatione ab ordinario facta Quaerit quae sint tenenda circa Missarum dilationem. Solutio. Ad quod quaesitum R. 1. Quaelibet dilatio quae fit ex volun-224 tate seu consensu eius qui stipendium dedit vel Missam fundavit a peccato immunis est. 9· 132 Do ss. eucharistia. R. 2. Si quae Missae petuntur pro determinata necessitate, Missae omnino dici debent intra tempus aptum; quare quaelibet dilatio qua finis intentus frustratur, etsi in se brevis, peccaminosa est atque ex se graviter peccaminosa, siquidem de re agatur, quae satis magni momenti ab eo qui stipendium offert, habetur. R. 3. In ordinariis adiunctis, ubi neque ex natura rei neque ex declaratione donantis stipendium aliquid certi definitur, admittitur quidem brevis dilatio, diuturna autem est prohibita. Ita in Constit. „Nuperu supra laudata d. 23 Dec. 1697 prohibetur quominus nova onera Missarum suscipiantur, nisi infra breve tempus omnibus possit satisfieri. — Quae dilatio sit graviter prohibita, tum ex aestimatione virorum doctorum tum ex positiva lege Ecclesiae definiendum est. Qua in re iussu Pii X decreto S. C. C. quod incipit „Ut debita * sollicitudine d. d. 11 Maii 1904 clare statutum est: «Utile tempus ad manualium Missarum obligationes implendas esse mensem pro Missa una, semestre pro centum Missis, et aliud longius vel brevius temporis spatium plus minus ve iuxta maiorem vel minorem numerum Missa­ rum. — Nemini licere tot Missas assumere, quibus intra annum a die susceptae obligationis satisfacere probabiliter ipse nequeat; salva tamen semper contraria offerentium voluntate, qui aut brevius tempus pro Missarum celebratione sive explicite sive implicite ob urgentem aliquam causam deposcant, aut longius tempus concedant, aut maiorem Missarum numerum sponte sua tribuant." Interrogata autem: «An hi termini [scii. 1—6 menses] intelligantur seorsim quoad quemlibet stipendium offerentem, vel etiam intelligi possint cumulative quoad omnes aliqua occasione, v. g. in ali­ qua sollemnitate offerentes, ita ut si tunc stipendia offerantur a 100 oblatoribus, a quolibet pro una Missa, omnes hae Missae in ter­ mino 6 mensium persolvi debeant [intellige: num sufficiat, si intra 6 menses persolvantur]" S. C. C. respondit: «Affirmative ad lm partem, negative ad 11“, dummodo aliter non constet do voluntate oblatorum" 27 Febr. 1905 in Leopol. ad 11“ (Acta S. Sedis XXXVII 526.) > R. 4. S. Sedes nostris temporibus aliquando dat licentiam Missas celebrandas diutius differendi, ita ut satisfieri sine peccato possit infra 3—6 menses. Id a S. Sede ex iusta causa concedi posse, detrimentum alias oriturum ex thesauro Ecclesiae supplendo, patet ex iis quae iam supra de reductione Missarum dicta sunt. Causam iustam longioris dilationis concedendae adesse interdum ex indigentia sacerdotum et missio nariorum, qui stipendiis c longinquo collectis sustentari debent, perspicuum est: impossibile enim est tam brevi spatio stipendia col­ ligere, transmittere, per praefectum in singulos sacerdotes distribuere, celebrandis Missis onus persolvere. R. 5. Notabiliter ultra terminum a S. Sede concessum Missas differre, v. g. si agitur de singulis Missis non pro urgento necessitate neve pro recenter defunctis celebrandis, eas differre ultra alterum mensem, grave peccatum censeri debet. Idque verissimum est, si de compluribus Missis ita dilatis agitur. Applicatio Missae pro stipendio — dilatio. 133 Verum difficilior est quaestio num id verum sit de una Missa226 ita dilata. In qua re quid dicendum sit, colligi dehet ex altera quae­ stione num omittere unam Missam ex accepto stipendio promissam sit peccatum mortale. Differre enim ultra tempus certe non gravius, sed levius est quam plane omittere. De omissione Missarum igitur haec tene: 1) Certum est Missas ex stipendio celebrandas omittere ex ge­ nere suo esse peccatum mortale, adeoque saltem compluries aliquam omittere. 2) Communius tenent etiam unam tantum Missam omittere esse peccatum mortale, eo quod ille qui stipendium dederit et ius acquisiverit ro gravi privetur. Cf. Mare, Instit. Alph. n. 1610: S. Alph. VI 317, Q. 3. Quod saltem tum omnino tenendum censeo, si agitur de gravi necessitate, pro qua Missa sit dicenda: vel de stipendio accepto ab homine pauperi cui grave fuit illam pecuniam colligere, gravius fructu Missae sperato privari. 3) Utrum idem omnino teneri debeat etiam in aliis casibus, im-227 primis quando pro una eademque causa magnus numerus Missarum celebrandarum stipendio dato petitur, sed una alterave re ipsa non celebratur, an in tali casu haec omissio excusetur a culpa mortali, non ita constat. Benigniorem sententiam affirmare quidem non audeo; do tamen rationes quae aliquo modo eam suadere possint: Obligatio oritur ex contractu bilaterali. Sed in tali contractu gravitas obligationis ad rem praestandam videtur pendere ex gravi­ tate rei acceptae. Haec autem non solet esse res, quae constituat materiam gravem; nam stipendium consuetum multum haeret infra materiam gravem in iustitia commutative. Licet enim stipendium nullatenus possit considerari ut pretium (id enim simonia est), tamen sub gravi sacerdotem obligaro velle ex re levi reciproce data videtur non convenire; neque sacerdos videtur in hanc gravem obligationem consentire. Video quidem posse opponi: sacerdotem qui nolit gravem subire obligationem debere id monere illum qui stipendium offert; alioquin illum subire grave damnum, eo quod privetur re magni momenti, sci­ licet fructibus Missae quos sperat. Insuper opponi potest lex eccle­ siastica, quae severissimo cavet ut tot omnino Missae celebrentur, quot stipendia fuerint accepta (cf. Const. Innoc. XII Nuper). Ecclesia sine dubio ad tollenda pericula graviter obligare potest ad quaslibet Missas singulas; num autem id fecerit ro vera, idque pro omni casu, hoc ex lego Ecclesiae alii non ita clare colligi dixerint. Cf. BalleriniPalmieri, Opus th. m. IV, n. 1012. In ro tam gravi certi aliquid dicere nolim, sed aliorum iudicio relinquo decernere; attamen saltem post factum benignior illa sententia attentionem meretur. 134 De ss. eucharistia. PERMUTATIO MISSARUM STIPENDIORUM CUM MERCIBUS. Casus. (63) Ammianus sacerdos moderator libellorum periodicorum, cuius administrationem habet bibliopola eius frater, congruam libellorum diffusionem inter clericos non habebit, nisi iis procurare possit stipendia Missarum quas persolvant, ita ut stipendia Ammiano eiusve fratri relinquantur, sacerdotes loco eorum accipiant libellos periodicos. Quaerit igitur Ammianus quid hac in re liceat. Solutio. 228 Ad quaesitum de permutatione stipendiorum cum libris vel aliis mercibus R. 1. Imprimis leges illae attendendae sunt quae non tantum mercaturam proprie dictam cum Missarum stipendiis prohibent, sed etiam ea quae speciem quandam mercaturae sapiunt. Quae colliguntur imprimis ex decreto „De observandis * vel „Ut debita sollicitudine , * quod d. 11 Maii 1904 iussu Pii X editum est, quo confirmantur et extenduntur praecepta Leonis XIII decreto Vigilanti d. 25 Maii 1893 aliaque a Pio IX d. 13 Aug. 1874 lata. Dictum decretum diei 11 Maii 1904, postquam accurate definierit tempus utile, intra quod Missarum onera implenda sint, et modum transferendarum Missarum ad alios sacerdotes haec habet: „8. Vetitum cuique omnino esso Missarum obligationes et ipsa­ rum eleemosynas a fidelibus vel locis piis acceptas tradere bibliopolis et mercatoribus, diariorum et ephemeridum administratoribus, etiamsi religiosi viri sint, nec non venditoribus sacrorum utensilium et indu­ mentorum, quamvis pia et religiosa instituta, et generatim quibus­ libet, etiam ecclesiasticis viris, qui Missas requirant non taxative ut eas celebrent sive per se sive per sacerdotes sibi subditos, sed ad alium quemlibet, quamvis optimum, finem. Constitit enim, id effici non posse, nisi aliquod commercii genus cum eleemosynis Missarum agendo, aut eleemosynas ipsas imminuendo: quod utrumque omnino praecaveri debere S. Congregatio censuit. Quapropter in posterum quilibet hanc legem violare praesumpserit aut scienter tradendo Missas ut supra, aut eas acceptando, praeter grave peccatum quod patrabit, in poenas infra statutas incurret. 9. luxta ea, quae in superiore articulo constituta sunt, decernitur, pro Missis manualibus stipem a fidelibus assignatam, et pro Missis fundatis aut alicui beneficio adnexis (quae ad instar manualium cele­ brantur) eleemosynam iuxta sequentes articulos propriam, numquam separari posse a Missae celebratione, neque in alias res commutari aut imminui, sed celebranti ex integro et in specie sua esse traden­ dam, sublatis declarationibus, induitis, privilegiis, rescriptis sive per­ petuis sive ad tempus, ubivis, quovis titulo, forma, vel a qualibet auctoritate concessis et huic legi contrariis. Missarum stipendia permutata cum libris aliisve mercibus. 135 10. Ideoque libros, sacra utensilia vel quaslibet alias res vendere aut emere, et associationes (ut vocant) cum diariis et ephemeridibus inire ope Missarum, nefas esse atque omnino prohiberi. Hoc autem valere, non modo si agatur de Missis celebrandis, sed etiam si de celebratis, quoties id in usum et habitudinem cedat et in subsidium alicuius commercii vergat. 11. Item sine nova et speciali S. Sedis venia (quae non dabitur, nisi ante constiterit de vera necessitate, et cum debitis et opportunis cautelis) ex eleemosynis Missarum, quas fideles celebrioribus sanctu­ ariis tradere solent non licere quidquam detrahere, ut ipsorum decori et ornamento consulatur. 12. Qui autem statuta in praecedentibus articulis 8. 9, 10 et 11 quomodolibet et quovis praetextu perfringere ausus fuerit, si ex ordine sacerdotali sit, suspensioni a divinis S. Sedi reservatae et ipso facto incurrendae obnoxius erit; si clericus sacerdotio nondum initiatus, suspensioni a susceptis ordinibus pariter subiacebit et insuper inhabilis fiet ad superiores ordines assequendos; si vero laicus, excommunica­ tione latae sententiae Episcopo reservata obstringetur/ R. 2. Alia mercatura proprie dicta cum stipendiis Missarum 229 prohibita est per constitutionem nApostolicae Sedisu sub excommuni­ cationis poena Romano Pontifici reservata. Nimirum ib. ser. 2, £ 12 excommunicatio fertur in colligentes stipendia maioris pretii atque ex iis lucrum capientes Missas celebrari facientes pro stipendio minore in locis, ubi stipendia minora consueta sunt: quod nunc ex decr. 13 lan. 1892 ita intelligendum est ut poena incurratur non tantum, quando Missae celebrandae curantur alibi, sed etiam, quando hoc fit in eodem loco ubi stipendia collecta sunt, si ibi quoque consueta stipendia sunt minora. Cf. Th. m. II11 1237. R. 3. Verum prohibitum non est quin, qui onus in se suscepit pro aliis stipendia colligendi eaque transmittenda curat, moderatam retributionem recipiat pro expensis vel labore quem impenderit ; adeoque hoc titulo aliquid ex stipendiis collectis detrahere non censetur illicitum, si modo numerus Missarum celebrandarum non diminuitur et sacerdos, cui Missa dicenda committitur, integri stipendii summam edoctus illius diminution! consentit. Neque tamen haec diminutio fieri potest ab eo qui stipendia Missarum sibi acceperat eaque deinde, ut ipse ab onere celebrandi relevetur, alteri committit. Cf. Th. m. II” 278; S. Alph., Th. m. VI 322, dub. 3. Ex praecedentibus satis colligitur quid dicendum sit ad casus sequentes: TRANSMISSIO ET PERMUTATIO STIPENDIORUM MISSARUM. Casus. (61) I. Callopodius parochus, simul moderator folii periodici, anno iam ad finem vergente videt se adhuc magnum numerum Missarum fundatarum habere, quae quotannis persolvendae sunt, se autem eas persolvere non posse, cum 136 De ss. eucharistia. tot habeat Missas ex manualibus stipendiis pinguioribus sibi oblatis, ut has non raro ad sex menses et ultra differre debeat. Quod cum nuper in con­ ventu sacerdotum verbulo significaret, aliqui ex iis dixerunt: esso facile remedium; se providere velle, ut colligant numerum confratrum qui infra mensem fundationibus possint satisfacere hac conditione, ut recipiant folium periodicum; at haec non pro uno anno, sed pro pluribus annis debere con­ stitui. Callopodius eo libentius consentit, quia hac ratione, si forte Missarum fundatarum stipendia non sufficiant ad solvendum pretium tot exemplarium folii periodici, etiam commodius possit satisfacere stipendiis manualibus, quae iam habet et quae sibi traditum iri praevidet. II. Ansgarius in sua parochia multas habet Missas fundatas quarum stipendia infra tax am dioecesanam manualis stipendii haerent. Quare reducit numerum Missarum, pro Missis quas ipso celebrat sumens taxam 2*/ a mare., cum taxa dioecesana quidem sit 1 */, mare., ipse vero facile abundet stipen­ diis 3 mare, copiam stipendiorum quae taxa 1 marcae computat transmittit ad bibliopolam, qui ea distribuit sacerdotibus libros ementibus, transmittenti autem pro centenis marcis transmissis libros gratis donat usque ad pretium 5 marcarum. — Alias transmittit stipendia ad missionarios, qui libenter ’/s partem stipendii Ansgario relinquunt pro ornanda sua ecclesia. Verum hac transmissione fit ut Missae celebrari vix possint infra duos menses post factam transmissionem, possint autem, quae sunt pro stipendiis manualibus celebrandae, infra 4 menses post data stipendia. Solutio. 230 Ad primum igitur casum R. 1. Callopodius sane, cum tot sti­ pendia manualia acciperet, prius debebat cogitare quomodo intra annum satisfieret fundationibus Missarum, si praeviderat, ut re vera praevidit, se non posse ipsum satisfacere. Et nisi nunc brevi tem­ pore satisfacere potest per se vel per alios, ea quae restant ex de­ cretis nVigilantiu et „De observandis * ordinario transmittere debet. R. 2. Quoad Missas ex stipendiis manualibus persolvendas, nisi consensum dantium eleemosynas obtinuerat, graviter peccavit differens celebrationem ad sex menses, quando agitur de casu communiter con­ tingente ut singuli singulas Missas vel saltem non adeo multas dicen­ das Callopodio mandaverint. R. 3. Nunc plane vetitum est celebrationem Missarum iis sacer­ dotibus committere qui loco stipendii cupiunt libros vel folia periodica a Callopodio recipere, ut patet ex decreto d. d. 11 Maii 1904. Tradat igitur stipendia illa Missarum fundatarum sacerdotibus celebraturis: qui, si volunt, sibi dein libros comparabunt. — Minus etiam licet in­ tuitu librorum, quos loco stipendiorum aliis sacerdotibus celebraturis tradat, stipendia Missarum manualium colligere numerosiora. Decretum laudatum expresse statuit n. 9: eleemosynam Missae „nunquam separari posse a Missae celebratione, neque in alias res commutari aut imminui, sed celebranti ex integro et in specie sua esse tradendam*·, et porro n. 10 „ideoque libros, sacra utensilia vel quaslibet alias res vendere aut emere, et associationes (ut vocant) cum diariis et ephemeridibus inire ope Missarum nefas esse atque omnino prohiberi. Hoc autem valere non modo si agatur de Missis Transmissio ot permutatio stipendiorum Missarum. 137 celebrandis, sed etiam de celebratis, quoties id in usum et habitudinem cedat et in subsidium alicuius commercii vergat". Solum si Callopodius superflua stipendia non de industria collecta habet atque Missas cele­ brandas cum iure ad integra stipendia aliis sacerdotibus committit, hi vero aliunde permoti ab illo folia periodica per accidens emunt, licebit computum dati et accepti facere. Dein ad secundum casum 11. 1. Ansgarius male egit reducens 231 propria auctoritate numerum Missarum; immo omissas supplere debet, nisi obtinuerit condonationem a S. Sede. Haec ex iis quae iam in prioribus casibus dicta sunt patent. R. 2. Si fundatio non haeret infra pretium 1 marcae, pro singulis Missarum stipendiis computatione facta, potuit stipendia 1 marcae alio transmittere ubi haec est taxa ordinaria, ita saltem, quando ex fun­ datione neque ultra 1 marcam stipendium pro singulis Missis ascendit: alias, si quid restaret ex fundatione adeoque Ansgarius transmittendo Missas lucrum faceret, deberet rem cum ordinario et cum S. Sede com­ ponere. Nam hae Missae fundatae ad instar manualium tractandae sunt, neque licet Ansgario ullam partem stipendiorum proprio marte sibi retinere, neque pro Missis quas ipse celebrat stipendium 21;2 me. computare. R. 3. Verum quod Ansgarius stipendia mittat ad bibliopolam, qui iis utitur ad vendendos libros suos aliis sacerdotibus, id graviter prohibitum est. Ergo, nisi ignorantia excusaverit, et Ansgarius in­ currit suspensionem a divinis S. Sedi reservatam et bibliopola laicus excommunicationem episcopo reservatam. Cf. Th. m. II11 1248. R. 4. Donum illud gratuitum, si alioquin res de Missis fuerit composita neque numerus Missarum diminutus, ex se illicitum non est; sapit tamen aliquid indecens. R. 5. Si missionarii rogati consentiant in stipendii diminutionem 232 manualis, Ansgarius a laesa lege Ecclesiae immunis non est neque a gravi peccato, siquidem materia gravis evaserit. Neque peccati eliminandi ratio est, quod pars stipendii ab Ansgario retenta im­ pendatur in causam piam, nisi vel consensus dantium vel facultas S. Sedis accesserit. Ita, re in se considerata. Sitne autem Ansgarius subiective excusandus, ex eius conscientia pendet. Si vero missionarii non rogati, sed sponte sua hanc partis sti­ pendiorum condonationem pro pia illa causa obtulerunt, Ansg&rius id acceptare potuit sino privilegio a S. Sede vel consensu dantium sti­ pendia impetrato. R. G. Quoad Missas fundatas videri debet quodnam tempus in fundatione praescriptum sit. Si solummodo cavetur ut singulis annis tot Missae dicantur, sufficit persolvi annuas Missas ante finem anni. Quoad stipendia manualia vero, si praeviderit Ansgarius dilationem 4 mensium, monere debuit eos qui offerebant stipendia, neque licuit accipere, nisi hi consenserint in tantam dilationem, vel nisi acceperit a S. Sede licentiam tantae dilationis. Alias per 4 mensium dilatio- 138 De ss. eucharistia. nem, nisi agatur de iis Missis quas unus idemque stipendiorum dator ultra 50 postulaverat, Ansgarius graviter peccavit, ut videro licet ex decreto „l)e observandis^ n. 2. QUALITAS MISSAE PETITAE QUAM INDUCAT OBLIGATIONEM. Casus. (65) Christophorus, cum stipendia Missarum sibi offeruntur, singulas quidem intentiones notat: modo pro defuncto modo pro necessitate, pro aegroto vel in gratiarum actionem, in honorem huius et illius sancti. Pro persolvendis vero Missis habet semel pro semper voluntatem eas secundum ordinem notatum dicendi, neque amplius eas aspicit semper dicens Missam secundum ordinem officii divini; neque specialiter curat Missas pro defunctis celebrandas ad altare privilegiatum, quia altare maius suae ecclesiae in quo celebrare solet privilegium altaris habet. Quaeritur 1° quae sit obligatio ad certas Missae qualitates et unde. 2° satisfeceritne Christophorus, an quid restet supplendum. Solutio. 233 Ad quaesitum lm R. 1. Quando certa Missae qualitas a dante stipendium postulatur, haec circumstantia ex obligatione implenda est; attamen in solis diebus a rubricis permissis; alioquin accipiendum non est illud onus edocendusque donator celebrari non posse nisi Missam diei cum applicatione tamen desiderata; neque ex hac re pio ipsius desiderio quidquam detrimenti oriturum. R. 2. Si petitur ut Missa dicatur in suffragium defunctorum neque insistitur in qualitate Missae, obligatio proprie dicta non est di­ cendae Missae de Req., sed dici etiam potest Missa festiva vel vo­ tiva cum applicatione pro defunctis. Fructus enim essentialis non pendet a Missae qualitate, cum fundetur in actione sacrificali nomine Christi peracta; diversis Missae formulis seu Missae qualitati respondet fructus accidentalis ex precibus Ecclesiae oriundus. — Similiter licebit Missam de Req. celebrare, si dicenda est „ad intentionem dantis eleemosynam * , etsi forte illa intentio sit pro necessitate vivorum. R. 3. Quando petitur Missa in honorem alicuius sancti, per se sumenda est Missa votiva huius sancti. Ita quidem saepius decretis S. R. C. declaratum est circa Missas fundatas, ita ut potius trans­ ferendae sint eiusmodi Missae ad dies liberos, quam ut in die suo fixo impedito celebranda sit alia Missa officio concordans. Idque ex paritate causae per se transferendum est ad Missas ex stipendio manuali, nisi forte moraliter constet dantes stipendia specialem Mis­ sam votivam non postulare. Verum, ut patet ex rescripto S. Poenitentiariae d. d. 7 Dec. 1892, quod communicatum habes supra n. 207, nostra aetate haec lex non ita severe sustinetur relate ad Missas ex stipendio manuali dicendas. Stipendium binationis. 139 R. 4. Si igitur aliquando obligatio pro graviore vel etiam sim­ pliciter gravi habenda est, id fit per accidens, v. g. quod petentes Missam, quando volunt assistere, offendantur, si viderint celebrari Missam non convenientem; cui ante decretum d. d. 20 Febr. 1913 addendus erat casus, quando sacerdos obligatus ad lucrandum privile­ gium altaris pro defuncto diebus, quibus per rubricas licet Missam de Requie sumere, aliam Missam dixerit; siquidem conditionem ad lucrandum altaris privilegium neglexit. Nunc vero decr. laudato (cf. Acta Apost. Sedis 31 Mart. 1913 V, 122) suadetur quidem, ut ita liat, at etiamsi aliter fiat, id non amplius obstat privilegio altaris. Ad quaesitum 2” responsum ex dictis patet. Videlicet Christo-234 phorus quoad reliquas Missas substantialiter satisfecit atque saltem post factum acquiescere potest; red relate ad Missas quas pro de­ functis ad altare privilegiatum dicere debuit, iis diebus quibus per rubricas licebat Missam de Requie celebrare, ante decretum modo laudatum non plene satisfecit eo quod privilegio altaris non est usus. Etsi enim conditionem altaris servaverit, non servavit conditionem privilegii re acquirendi. Hinc est quod debeat studere aequivalentes gratias pro defunctis lucrari, i. e. indulgentiam plenariam toties quoties deerat, v. g. per viam crucis aliave exercitia quibus annexae sunt plenariae indulgentiae; inter quae Christophoro maxime commendari potest oratio „En ego * post Missam dicenda cum consuetis precibus ad intentionem Summi Pontificis. — In posterum autem attendere solum debet, ut nisi personale privilegium altaris habet, diebus quibus debeat pro defunctis hoc privilegium applicare, certo celebret ad altare, quod privilegio illo donatum est. STIPENDIUM IN CASU BINATIONIS. Casus. (66) Theobaldus, cum dolens expertus sit se in vico suo saepius debuisse Missa carere, fundationem facit 10 000 mare, pro ecclesia parochiali oppidi vicini cum obligatione ut reditus cedant ei sacerdoti qui feriis V1· et omnibus diebus Dominicis et festis in suo vico Missam celebret in eaque pro se sive vivo sive defuncto apud Deum oret. Ex vicino oppido mittitur unus ex sacerdotibus cum facultate binandi, qui modo Missam parochialem persolverat, modo alias pro stipendio iam celebraverat, deinde pro Theobaldo in vico Missam celebraturus. Quaeritur 1° liceatne pro utraque Missa quam quis cum facultate legitima celebrat stipendium accipere. 2“ quid de casu nostro? Et quid, si non sit qui celebret Missam pro Theobaldo nisi parochus ad parochialem Missam iam ob­ ligatus? Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Lego communi Ecclesiae prohibitum est235 ne pro secunda Missa eleemosyna accipiatur. Cf. S. C. C. d. 25 Sept. 1858 et d. 21 Mart. 1863 ,, firma manento prohibitione accipiendi sti- 140 De ss. eucharistia. pendium pro secunda Missa" ; atque id S. C. ita interpretata est ut neque stipendium proprie dictum accipi possit, neque ulla obligatio iustitiae hac secunda Missa possit exstingui; liceat tamen per eam obligationem impropriam, v. g. decentiam caritatis vel liberalem pro­ missionem, implere: S. C. C. d. 14 Sept. 1748. Cf. Th. in. II11 296; Acta S. Sedis I 9sqq, VI 545 sq, XI 284. R. 2. Aliquando, etsi raro, S. Sedes ob egestatem missionariorum vel piae alicuius causae paupertatem et necessitatem dat facul­ tatem accipiendi stipendii etiam pro secunda Missa: cuius rei exempla habes Th. m. 1. c. Neque hoc repugnat, quia agitur de re non ex natura sua mala, sed propter periculum abusus ex positiva Ecclesiae lege prohibita. R. 3. Licet tamen semper, si cum secunda Missa celebranda fatigatio, v. g. itineris, coniuncta est, ratione specialis difficultatis et incommodi aliquam recompensationem accipere secundum prudens episcopi arbitrium (S. C. C. 23 Maii 1861 et Acta S. Sedis 1. c.), si modo id pro Missae stipendio non detur. 23G Ad quaesitum 2“ R. 1. Ratio difficultatis solvendae ex eo maxime petenda, utrum Theobaldus reditus illius fundationis voluerit habere pro stipendio Missae in suam utilitatem applicandae, an pro remuneratione laboris et fatigationis specialis quae cum Missa secunda cele­ branda coniuncta sit in casu, an pro utraque re. Eum non unice spectasse Missam sibi applicandam videtur satis certo elucere ex modo quo egit et ex motivo quo ductus est. Immo cum de sola oratione pro se fundenda loquatur, non de Missae appli­ catione, de hac non videtur fuisse sollicitus eamque liberam reliquisse celebranti. Nihilominus cum ex una parte integri reditus pro solius acces­ sorii laboris renumeratione videantur nimii, ex altera parte in funda­ tione Missarum praesumatur intentio fundatoris, ut Missae applicentur pro se vel ad suam intentionem, ab hac voluntatis interpretatione eo minus totaliter videtur recedi posse, quod Theobaldus praeter dies Dominicos et festos etiam ferias V" statuit quibus Missae celebrentur, neque his diebus ex binatione difficultas celebrandi pro stipendio , oriatur. Hinc censeo ex bono et aequo reditus distribui debere ab epi­ scopo, ut partim sint pro stipendio Missarum ad intentionem vel utili­ tatem Theobaldi celebrandarum, partim pro remuneratione specialis fatigationis et incommodi quod suscipiendum est, cum diebus prae­ ceptis celebratur in vico. Neque videtur episcopi facultatem excedere ut solas Missas feriis V" in vico celebrandas applicari iubeat pro Theobaldo, reliquas statuat liberae esse applicationis atque pro solo speciali labore ei qui Missam hanc binando celebret remunerationem 2—3 me. assignet vel tantum, quantum fuerit taxa, si reditus in singulas Missas celebrandas aequaliter distribuantur; potest tamen paulo minus statuere pro speciali illo labore et eo amplius pro Missis quae simul tamquam pro stipendio sint applicandae. Missae a superiore injunctae. 141 R. 2. Si episcopus, ut modo dixi, rem composuerit, in agendi ratione sive parochi sive aliorum sacerdotum nulla est inordinatio: supponitur enim in feriis V1*, quando festum de praecepto non occur­ rat, solam hanc Missam pro Theobaldo celebrari. R. 3. Si vero episcopo visum fuerit ut pro Theobaldo semper 237 fieri debeat applicatio Missae, vel saltem feriis V", etsi festum de praecepto inciderit, alia via ineundum est. Videlicet aut celebrare debet ille qui pro stipendio vel pro obligatione parochiaii nondum celebravit neque eo die celebraturus est, aut Missa pro Theobaldo celebranda, etsi non in eius vico, tranferatur in alium diem. Xam. si aliter res satis bene expediri nequit, episcopus cui reducendi numeri Missarum facultas denegatur, tamen satis probabiliter habet iure or­ dinario facultatem dispensandi ex iusta causa circa tempus et locum Missarum fundatarum. Cf. Baller ini-Palm., Opus th. m. IV, n. 1030: Mare, Instit. Alph. n. 1617. APPLICATIO MISSAE EX PRAESCRIPTO SUPERIORIS. Casus. (67) Mensibus Augusto et Septembri quibus publica sacerdotum exercitia sacra haberi solent episcopus praescripsit in dioecesi, ut sacerdotes singuli singulis hebdomadis Missam celebrent pro bono successu horum exercitiorum ; quo exemplo incitatus superior domus religiosae in qua exercitia illa plera­ que peraguntur non solum ad suos extendit mandatum episcopi, sed insuper singulis diebus exercitiorum designat 5 patres qui similiter celebrent. Verum tum ex sacerdotibus saecularibus tum ex regularibus sunt qui non ad illam intentionem Missam offerant, sed solo momento rem absolvant, dicentes mandatum illud auctoritatem superiorum excedere. Quaeritur 1° possitne superior suis iniungere Missae applicationem ad cer­ tum finem. 2° excesserintne in casu superiores suam potestatem, an subditi officio gravive obligationi defuerint. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex constanti praxi Ecclesiae, quae in-2 ^ iungit omnibus ordinariam curam animarum parochialem exercentibus pro certis diebus Missae applicationem, constat omnino hanc suis sacerdotibus praecipere non excedere potestatem ecclesiasticam. Quando igitur aliqui putant Missae applicationem, utpote actum mere internum, praecipi a superioribus ecclesiasticis non posse, aut errant in hoc principio admittendo aut errant in illo applicando, cum Missam offerre ad certam intentionem seu certum finem sit complementum actionis externae celebrationis ac proin celebratio cum applicatione ad certum finem ut actus mixtus considerari debeat. Actus autem mixtos prae­ cipi posse a nemine umquam in dubium est vocatum. R. 2. Quamquam in genere potestas imperandae Missarum applicationis negari nequit, ratio tamen haberi debet damni tem- De ss. eucharistia. poralis, quod sacerdotes defectu stipendii alias sibi obventuri per frequentiora eiusmodi praecepta incurrant. Quare ordinarius, maxime nostris temporibus, quando salaria vel honoraria annua non solent abundantiora esse, modice tantum illa potestate uti debet ; alioqui sacerdotes rationem habent ad superiorem altiorem recurrendi pro remedio. R. 3. Si semel constat Missae applicationem cum celebratione in unum coniungi atque ut rem unam praecipi humana lege posse, magis quam lege ecclesiastica communi etiam praecepto superioris religiosi iniungi potest, cum inulto facilius et latius imperium reli­ giosae oboedientiae in actiones personales subditorum dominetur quam potestas jurisdictionis praelati ecclesiastici. Neque umquam pro causa excusante afferri potest temporale damnum quod singulis causetur, cum religiosa paupertas iura et damna hac in re sustulerit. 239 Ad quaesitum 2m R. 1. In rigore loquendo non puto Missas iniunctas excedere potestatem episcopi quoad sacerdotes ipsi subditos. Nolim tamen dicere esse consultum hanc seriem Missarum iniungere. Ad quod me inter alia movet exemplum Pii IX, qui occasione con­ cilii Vaticani praescripsit quidem qualibet hebdomada qualitatem Missae de Spiritu Sancto, applicationem tamen liberam celebranti dimisit: ne scilicet onere premerentur, quod secum ferret damnum temporale. R. 2. Si vero quaeritur sitne grave peccatum Missas ita iniunctas omittere, id videri alicui potest ex analogia cum lege com­ muni Ecclesiae, in qua praeceptum vel audiendae Missae ab omnibus pro gravi habetur. Attamen nullatenus puto una alterave vice Missam omittere pro gravi haberi posse. Finis enim praecepti communis de audienda Missa diebus festis est longe altior et gravior quam tinis illius praecepti occasione exercitiorum dati. Nam prior est cultus Dei publicus et socialis, alter privata quaedam opitulatio: quorum prior, cum sit res summi momenti, longe facilius eandem rem prae­ ceptam gravi obligatione afficit. 240 R. 3. Religiosi, si — ut plerique — orant exempti, praecepto episcopi non ligabantur. Quare locutio illa „superiorem extendisse mandatum episcopi ad suos“ accurata non est. Superior sua pote­ state uti poterat, ut suis idem iniungeret quod episcopus iniunxerat sacerdotibus dioecesanis; at pro religiosis illa lex vim non habebat ex mandato episcopi, sed solummodo ex mandato superioris. R. 4. Hinc sequitur, ut longe facilius potuerit superior, si vo­ luit et id satis expressit, sub gravi obligare. Superior enim ex voto oboedientiae obligare potest; in voti autem obligatione celebratio vel unius Missae gravis est. Nihilominus in praxi vix non communi ordinum religiosorum sequitur etiam re ipsa mandatum illud longe rarius obligare sub gravi, quam obliget lex ecclesiastica. Nam in plerisque ordinibus ea lex est, ut eiusmodi mandata ne sub ullius quidem peccati obligatione censeantur imposita, sed ex sola decentia religiosae regulae et eatenus ut lex poenalis, quatenus cuiuslibet regulae trans­ gressionem superior reprehendere et punire possit. Ut sub obliga­ Quando, quoties celebrari liceat. 143 tione peccati imposita sint, necesse est ut id clare indicetur. Qua­ propter dicendum est religiosum sacerdotem violasse quidem regulam, non proprie tamen peccasse, si quando Missas, etsi omnes, omiserit. FACULTAS BINANDI EIUSQUE INTERPRETATIO. Casas. (68) Theodoricus parochus propter numerosiorem populum et Theodorus missionarius propter ampliorem districtum, cuius curam gerit, acceperunt facultatem binandi, prior diebus in utroque foro festis, posterior diebus etiam aliis, quando in diversis locis numerum fidelium qui raro Missam audire possunt in unum colligere possit. Uterque aegrotat, sed bona fortuna nan­ ciscitur extraneum sacerdotem, qui vices ipsorum suppleat. Theodoricus non audet communicare facultatem binandi, cum rescriptum episcopi ad se personaliter sit directum ; Theodorus sine scrupulo alteri sacerdoti idem quod sibi licere putat, cum eiusmodi facultas non in favorem missionarii seu sacerdotis, sed in favorem fidelium data sit. Quaeritur 1° quas ob causas liceat pluries in die celebrare. 2° quomodo facultas binandi sit explicanda. 3° quid de interpretatione et ratiocinatione Theodorici et Theo­ dori indicari debeat. Solutio. Ad quaesitum 1™ R. 1. Distingui debent causae canonicae quae 241 iure communi dant licentiam binandi, et causae quae per privilegium specialiter datum hanc licentiam communicant. Causae iuris communis sunt: 1) si ob defectum sacerdotum com­ plurium parochiarum cura uni sacerdoti commissa est. Cum enim unaquaeque parochia ius ad Missam habeat, tot Missae celebrandae sunt, diebus tamen praeceptis tantum, quot sunt parochiae in quibus sacerdos curam exercet. 2) Si populus unius parochiae insimul nequeat in ecclesiam con­ venire, sive id est propter loci angustiam sive ob distantiam nota­ bilis partis parochianorum ab ecclesia, cum tamen in filiali ecclesia vel publico oratorio facile possint convenire: quod etiam de iis diebus iisque solis valet in quibus praeceptum est Missae audiendae, sive simul interdicuntur opera servilia sive non. In his causis specialis facultas S. Sedis non requiritur; requiritur ex hodierna praxi recognitio ordinarii, ita ut parochus non possit proprio arbitrio binas Missas celebrare. Neque ad Missam iterato celebrandam facultas aderit, si quando per accidens alter sacerdos adfuerit qui possit et velit celebrare. Ilis causis ordinariis addi potest causa per accidens, videlicet si, absoluta iam Missa per sumptionem ss. sacramenti, accipitur nun­ tius de viatico moribundo ministrando, neque particula consecrata adest asservata. Vincere enim debet lex viatici divina positivam humanam legem semel tantum celebrandi. Cf. Th. m. II11 291. 144 Do ss. eucharistia. R. 2. Praeter causas recensitas requiritur privilegium S. Sedis, quod ex causis similibus non raro conceditur: 1) si eaedem causae exsistunt in locis ubi parochiae proprie dictae non adsunt; 2) si causae iuris communis dubie sufficientes exsistunt; 3) si in regionibus missionum fideles raro opportunitatem habent Missae assistendi, etsi agatur de parvo fidelium numero. 242 Ad quaesitum 2“ R. 1. Attendi quidem debet tenor privilegii, si ex eo facultas peti debet, ita tamen ut privilegium aliquid saltem concessisse videatur, etiamsi clausula forte rigorem magnum exprimat, v. g. „ex necessitate tantum", vel «graviter onerata conscientia or­ dinarii". Quare semper sufficiunt eae causae quae causis iuris com­ munis similes sunt. R. 2. Exempla declarant intentionem S. Sedis: a) Sufficere declaratum est, ut magna pars parochiae aliter diebus praeceptis Missa careat, etsi vicina parochia non distet ultra mediam leucam. Ita ad vicar, apost. Limb, anno 1851. b) Pro sufficienti causa habita est, si alias 30—50 fideles peri­ culo carendi Missa exponantur: ad episc. S. Ludov. in America sept. 13 Mart. 1828. c) Etsi communiter commodum 20 fidelium agnitum non sit pro legitima causa, nihilominus in regionibus infidelium necessitas 10 vel 12 servorum, qui aliter Missa carerent, pro causa sufficienti est ha­ bita. Cf. Acta S. Sedis VI 546 sqq. R. 3. Etiam privilegium communiter restringendum est ad dies illos quibus fideles ad Missam audiendam obligantur, atque ad casus in quibus per alium sacerdotem necessitati fidelium provideri non potest, eodem modo sicut lex communis, quando dat facultatem Missam repetendi, ad eos dies restringitur. R. 4. Neque ex eo quod bis celebrare liceat umquam sumi potest licentia ex simili causa addendae tertiae Missae. Id enim speciali privilegio debet esse concessum, sicuti aliquando datur. Exemplum habes ex concessione Leonis XIII pro regno Mexicano. Cf. Acta S. Sedis XXIX 91 sq. 243 Ad quaesitum 3m R. 1. Theodoricus in interpretatione facultatis fallitur; haec enim facultas non est privilegium sibi ab episcopo concessum, sed solum recognitio causae et declaratio re vera adesse causam canonicam cur liceat vi iuris communis binare. Quapropter quicumque huius districtus curam gerit, sive ex munere habituali sive transeunter supplens parochum impeditum, facultas binandi ei com­ petit. Etsi forma rescripti episcopalis forte sit forma privilegii per­ sonalis, hoc minus accurate vel per errorem factum est neque quid­ quam mutat in ipsa re. R. 2. Erravit errore contrario etiam Theodorus. Nam ipso cum ius commune invocare non possit, totam facultatem habet ex privi­ legio: quod in favorem quidem fidelium, sed ipsi personaliter est datum, 145 Quando, quoties celebrari liceat. neque datum est cum facultate subdelegandi, nisi hoc sit expressum. Quodsi facultas subdelegandi in privilegio exprimitur, certo omnis difficultas evanescit. TRES MISSAE IN FESTO NATIVITATIS DOMINI. Casus. (69) Dagobertus nco-sacerdos diebus Dominicis et festis cum facultate binandi in duabus ecclesiis filialibus a parochia satis longe distantibus celebrare debet Festo nativitatis Domini consueto longe serius redux est in parochia. A par­ ocho interrogatus quid acciderit ut tantas traxerit moras, miratus respondit bis trinas Missas celebrari profecto citius fieri non potuisse. Parochus ipse ob defectum visus accepit privilegium celebrandi quotidie de Beat a : quo festo nativitatis Domini ter utitur, ne fideles defraudentur consueta Missarum in illo festo frequentia. Alia vico in illa sollemnitate accidit, ut post consecrationem deficeret viribus. Vicarius advocatus, ne trium Missarum celebrandarum facultate privaretur, sacras species reverenter reponit ac statim ipse incipit primam suam Missam celebrare, postea sequentes, omnes pro stipendio. Quaeritur 1° quomodo intelligatur facultas vel obligatio in festo nativitatis ter celebrandi. 2° liceatne ter accipere stipendium. 3" in singulis casibus rectene actum sit, an secus. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Prioribus saeculis christiania lex quae244 vetaret pluries eodem die celebrare non exsistebat: quare sanctissimi viri saepius Missam solebant quibuslibet diebus repetere. Verum postea id severe prohibitum est (cf. c. 3 X 3, 41 et ibid. c. 12). Parti­ cularis consuetudo privilegium ve permittit, ut in Hispania regionibusque ei olim subiectis die omnium defunctorum ter possit Missa celebrari (cf. Benedict. Xllr, De syn. dioec. 1. 13, c. ult.); genendis lex pro Ecclesia occidentali id permittit in festo nativitatis Domini, ita ut possit, non ex praecepto debeat, sacerdos tres Missas in Missali as­ signatas celebrare. R. 2. Neque tamen aliter licebit tres illas Missas celebrare quam secundum ordinem Missalis; neque unam licebit ter repetere; neque ille, cui ex privilegio quotidie liceat Missam dicere de Beata, id in festo nativitatis ter facere potest, sed ad unicam Missam se restringere debet. Quod ex naturali interpretatione personalis privi­ legii prorsus sequitur atque expresse declaratum est a S. R. C. d. 11 Aprilis 1840 in βαηήηοη. Deer. a uth. n. 2802 ad 3. Ad quaesitum 2“ R. Quoniam pro unaquaque Missa stipendium 245 accipere non est contra legem naturalem vel divinam positivam, id solum non licet quod prohibet lex ecclesiastica. Lex autem eccle­ siastica tantum prohibuit accipere eodem die plura stipendia quoad Missas, quando ex privilegio permittitur eodem die plures Missas dicere. Lrhinknlil, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 10 146 De ss. eucharistia. vel quando ad instar privilegii lege communi in favorem parochianonnn parocho eiusve vices agenti idem permittitur. Satis igitur communis est theologorum doctrina in festo nativitatis Domini licere stipendium accipere pro unaquaque Missa, vel quamlibet iustitiae obligationem ad applicandam Missam per eam exstingere. Cf. Th. m. II11 290. Ad quaesitum 3“ R. 1. Dagobertus sane erravit sexies cele­ brando. Nam facultas binandi, cum sit ob solam necessitatem fide­ lium, qui festo nativitatis non tenentur tribus sed soli uni Missae assistere, hoc ipso die cessat vel absorbetur facultate ter celebrandi: verum tertia celebratione omnis ulterior sive obligatio sive licentia finita est. R. 2. In secundo casu ex supra dictis parochus quoque erravit. Si igitur favore ter celebrandi frui voluit, debuit curare ut has saltem Missas secundum formulam Missalis celebrare posset. Λ quo sane non impeditur privilegio suo. Nam etsi alias eo utitur, uti tamen non tenetur; sed semper Missas diebus suis occurrentes, si potest, ei licet celebrare. R. 3. Neque recte actum est in ultimo casu. Rubricae enim praescribunt ut, si, perfecta iam consecratione etsi solius panis, sacerdos deficiat, alter hoc ipsum sacrificium debeat perficere. Eaquo lex est gravissima, non ecclesiastica, sed divina, ne maneat sacrificium in­ completum: atque lex illa adeo urget ut, si desit sacerdos ieiunus, etiam non ieiunus debeat sacrificium perficere, etiamsi forte iam cele­ braverit vel bis aut ter celebraverit, immo sacerdos excommunicatus vel vitandus, altero deficiente, id praestare teneatur. De def. X 3. 247 Verum peracta seu completa hac Missa, non iam tres alias cele­ brare licuisset vicario, sed duas tantum. De quo videre licet decr. S. R. C. a Leone XII confirm, d. 16 Dec. 1823 in Carpen. Decr. auth. n. 2630. Immo de hac ipsa facultate duas Missas ulteriores celebrandi difficultas quaedam est. Nam fac Missam, in qua prior celebrans defecerit, esse tertiam festi nativitatis. Quam cum vicarius deberet complere, videtur ille censeri celebrasse tertiam; sed post celebratam tertiam non licebit transire ad primam et secundam; nam suo ordine ab eo qui tres Missas celebrare vult debent celebrari. Verum videtur lex complendae Missae secundum formulam in­ choatam non ita urgere ut non liceat ex rationabili causa — quae hic sane adest ex eo ut duae ulteriores Missae celebrari possint -- com­ plere Missam ex formula prima eamque proin aestimare tamquam primam Missam sacerdotis supplentis. Quod nisi esset probabilis legis ecclesiasticae interpretatio, id in laudato decreto esset adnotatum, cum votum tertii consultoris expresse addat pro tali casu „licuisse in natali Domini unam vel duas dumtaxat, non autem tres, cele­ brare Missas" : v. illud ipsum decretum in collect. Gard ell. ed. Rom. 3, n. 4601 not., sive Decr. auth. n. 2630 cum suffragio tertii consultoris t. IV pag. 239 sq. 246 Quando, quoties celebrari liceat. 147 R. 4. Vicario licuit quidem omnes Missas, i. e. duas quas in­ tegras celebravit, dicere pro stipendio; verum non potuit amplius Missam quam complevit suo arbitrio applicare. Applicatio enim a priore celebrante facta per consecrationem effectum iam sortita erat. Immo in dubia consecratione, si conditionate repetenda est, supplens in applicatione sese conformare debet priori celebranti, saltem si dubia, non certe nulla, facta est calicis consecratio. Nam si a sacerdote deliciente calix certo non est consecratus, sacerdos supplens appli­ cationem mutare seu suam propriam facere absolute potest. Cf. Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 554. MISSAE IN TRIDUO ANTE PASCHA. Casns. (70) Theophilus rector monialium singulari devotione erga ss. sacramentum affectus graviter fert, quod in triduo hebdomadae sanctae non possit cele­ brare. Quapropter instruit pueros ministros, qui necessaria praestent feria V et sabbato sancto, atque lectam Missam secundum Rituale parvum Bene­ dicti XIII in ecclesia monialium celebrat. Ut feria VI in parasceve celebrare possit, utitur industria. Adest monialis graviter aegrotans, cui ut feria VI pro viatico s. eucharistiam possit conferre, cum sacras particulas feria V consumpserit, die sequenti celebrat do passione Domini. Quaeritur 1° liceatno in triduo sacrae hebdomadae Missas privatas celebrare vel pro libitu sollemnem. 2° quid de Theophilo dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Feria VI in parasceve non permittitur248 nisi Missa pracsanctificatorum, eaque functio non privata, sed publica et sollemnis esse debet; saltem vero secundum Rituale parvum seu Memoriale Bened. XIII, si pro sollemniore modo deficit numerus cleri­ corum; eaque fieri debet, ubicumque fit sollemnis vel publica functio feria V in Cena Domini. Cf. Decr. S. R. C. 9 Dee. 1899. Sola viatici conficiendi necessitas permittit Missae celebrationem : cf. Baller.-Palm., Opus th. m. IV, n. 1056. R. 2. Feria V in Cena Domini per se etiam interdicitur Missa privata. Missa publica debet esse sollemnis vel saltem, ut supra, se­ cundum Rituale parvum Bened. XIII; eaquo agi potest in omnibus ec­ clesiis quae ius habent ad asservandam s. eucharistiam et in quibus omnes functiones tridui sacri sollemniter fieri possunt; debet agi in ecclesiis parochialibus et conventualibus. Verum quoad Missas privatas aliqua exceptio admittitur: 249 1. Praeter Missam sollemnem episcopus in favorem aegrotorum quia sacra communione refici cupiant sed nequeant exspectare Missam sollemnem, concedere potest, ut mane una celebretur Missa privata. Id quod etiam licet regularibus in oratorio privato vel, eo deficiente, 10· 14S De ss. eucharistia in sua ecclesia ianuis clausis; immo iis hoc licet, etsi haec sola Missa est quae celebrari possit. S. 11. C. in Decr. auth. n. 2799. Cf. Mare, Instit. Alph. n. 1623; B aller.-Palm. 1. c. 2. In ecclesiis parochialibus ubi ne ad modum quidem Ritualis parvi functiones sacrae fieri possunt episcopus oh populi commoditatem indulgere potest (quotannis venia petita et renovata) ut, omissis functionibus feriae VI, una Missa lecta celebretur. 3. Episcopo ipsi, si non possit celebrare in cathedrali sua, licebit satis probabiliter celebrare in sacello suo domestico, etiam in itinere in domo ubi habitat. Cf. Baller-Palm. 1. c. n. 1057. 4. Quando in feriam V in Cena Domini incidit festum Annuntia­ tionis B. Μ. V. vel festum S. loseph sub praecepto feriationis seu audiendae Missae celebrandum, ordinarius providere debet ut in ecclesiis tot Missae celebrentur quae sufficiant ut populus praecepto audiendae Missae satisfacere possit. S. R. C. in Decr. auth. n. 2240. 250 R. 3. Sabbato sancto sola Missa sollemnis permittitur in iis eccle­ siis ubi aliis diebus functiones sollemnes fieri possunt; minus sollemnis secundum Rituale parvum Boned. XI Ii in minoribus ecclesiis deficiente numero sufficienti clericorum: quae minus sollemnis in ecclesiis par­ ochialibus ubi fons baptismalis habetur omitti nequit, in reliquis potest omitti, etiamsi fer. V et VI functiones secundum Rituale parvum peractae sunt. Decr. S. R. C. 9 Dec. 1899 in Decr. auth. n. 4049. Missae privatae omnino prohibentur per legem generalem in quibuscumque ecclesiis et oratoriis privatis, non obstanto quacumque consuetudine in contrarium: ita decr. gener. S. R. C. in Decr. auth. n. 1822. Nihilominus aliquando S. Sedes privilegium omnino speciale ad celebrandas Missas privatas concessit atque sustinet, quae in hoc casu non a prophetiis, sed post Confessionem a Kyrie incipiendae sunt. 251 Decretum supra laudatum d. d. 9 Dec. 1899 in Decr. auth. n. 4049 est hoc: „Dub. I. An foria V in Cena I). in ecclesiis par­ ochialibus aliisque non parochialibus celebrari possit Missa lecta vel cum cantu, quin peragantur functiones feriae VI in parasceve et sabbati sancti? II. An praedicta Missa legi vel decantari possit in ecclesiis vel oratoriis spectantibus ad regulares, ad seminaria, ad pias com­ munitates? R. ad 1. In ecclesiis parochialibus ubi adest fons baptismalis serventur rubricae Missalis et decreta, adhibito Memoriali rituum Benedicti PP. XIII pro functionibus praescriptis, si exstet defectus sacrorum ministrorum et clericorum. In aliis vero ecclesiis omitti potest functio sabbati sancti, non tamen illa feriae VI in parasceve: et fiat sepulcrum; expetita facultate pro usu dicti Memorialis, si idem sacrorum ministrorum et clericorum defectus exsistat. Ad II. Affirmative quoad regulares proprie dictos iuxta decr. n. 2799 diei 31 Aug. 1839; negative quoad seminaria et pias com­ munitates nisi habeant indultum apostolicum/ Quando, quoties celebrari liceat. 149 Ad quaesitum 2” R. 1. Theophilus nullatenus potuit, ut fecit, 252 fer. V et sabbato functiones peragere. Neque ipsi favebat modus a parvo Caerimoniali Benedicti XIII permissus. Ut vero fer. V Missam lectam celebrare possit, videtur episcopus indulgere posse, si moniales erant stricto dictae; alias indigebat induito apostolico. Nam in decr. n. 4049 licentia negatur solum quoad seminaria et pias communitates, quo nomino moniales stricte dictae non solent assignari. Sabbato autem sancto in ecclesia monialium, cum sollemniter functiones peragi non possent, ab omni Missa abstinendum erat. R. 2. Neque recte egit fer. VI in parasceve celebrando. Non enim licet ad libitum viatici causa celebrare, sed ob viatici necessi­ tatem, i. e. requiritur ut 1) viaticum sit necessarium, adeoque agatur de viatico non repetendo sed in casu urgente nunc primo dando, ne moribundus sino eo decedat; repetere autem s. commu­ nionem per modum viatici ex devotione foria VI in parasceve nulla­ tenus licet, sicut non licet reliquis fidelibus illo die s. communionem sumere ; 2) requiritur ut sine graviore incommodo s. eucharistia non possit aliunde asportari; nam, si in eiusdem urbis ecclesia vicina s. eucharistia asservatur, nulla est necessitas cur nunc con­ secretur. Ex casu autem elucet necessitatem hanc non adfuisse. Nam Theophilus auto feriam VI in parasceve iam eam rem disposuerat; scivit igitur iam antea esse aliquam sororem graviter aegrotantem: quam potuit et debuit antea s. viatico munire; quod si fecit, non licuit devotionis causa illud feria VI repetere. Licuit feria VI s. com­ munionem dare, si, aucto periculo, nunc demum mortis periculum in­ stiterit quod antea erat remotum. R. 3. Male insuper egit Theophilus non retinendo aliquas par­ ticulas consecratas pro casu inopinato viatici. Cui, si acciderit, oc­ currendum erat sacram particulam afferendo c-x vicina ecclesia. R. 4. Si sabbato sancto casus necessitatis viatici occurrisset, idem erat dicendum ac de casu feriae VI; nihilominus ratio minus gravis sufficiebat ut Missa privata, eaque de dic, celebrari posset. TEMPUS CELEBRATIONIS. Casus. (71) Philibertus studiis et laboribus literariis occupatus per totum annum si celebrat, celebrat paulo post horam quartani matutinam; cum in cele­ brationem ipsam vix tertiam horae partem impendit, pro praeparatione, cele­ bratione, gratiarum actione coniunctim dimidiam horam implet, vel. si quando plus, id recitando matutinum cum laudibus insumit. Quaeritur 1° qua hora liceat celebrare. 2° quantum temporis impendi debeat in celebrationem. 3° quid de Philiberto indicandum sit. 150 De ss. eucharistia. Solutio. 253 Ad quaesitum 1“ It 1. Tempus ordinarium est ab aurora ad meridiem, ita tamen ut satis sit in aurora finiri vel ante meridiem incipi Missam. Cf. Th. m. II 11 297; S. Alph., Tb. m. VI 341. It 2. Sine privilegio vel causa mediocriter gravi tempus legi­ timum multum antevertere vel postponere (integrae horae spatio) grave peccatum censetur. Cf. Th. m. 1. c. ; 5. Alph. 1. c. 346. It 3. Causae autem cur circiter horae etiam spatio tempus anteverti vel postponi sine peccato possit sunt: a) mos rationabilis, ut operarii possint etiam hiemali tempore Sacro interesse; b) ratio itineris die Dominica vel de praecepto festivo instituendi quod postulat hanc temporis extensionem; c) Sacrum sollemne diebus praeceptis (vel contio) diu protracta post (piae soleat etiam celebrari Missa privata pro commoditate populi; d) minor etiam causa, quando episcopus in casu particulari dis­ pensaverit ; e) necessitas conficiendi viatici, ut patet, permittit non solum ut per horae spatium tempus legitimum anteverti possit; sed etiam ut saltem statim a media nocte liceat celebrare. R. 4. Alioquin habitualis dispensatio, vel dispensatio ultra horam pertinet ad S. Sedem quae ex causa rationabili regularibus non ita difficulter permittit, ut 1) liceat una hora vel etiam duabus horis ante auroram vel post meridiem celebrare; vel 2) quolibet anni tempore duabus horis post mediam noctem. R. 5. Si privilegium datur certa hora (v. g. secunda post me­ diam noctem) celebrandi, licebit in determinanda media nocte uti tempore sive vero sive publico, etsi a vero multum discrepet. R. 6. In summa aestate, quando in regionibus septentrionalibus aurora cessat seu vespertinum crepusculum in matutinum transit, decet non ante horam secundam celebrare, cum ante hoc tempus celebrandi raro facultas detur, etiam vi privilegii. 254 Ad quaesitum 2“ R. 1. Ut devotioni celebrantis et aedificationi assistentium respondeatur, circiter media hora in celebrationem im­ pendenda est; consultum etiam est in publica coram populo celebra­ tione illud tempus vix notabiliter transgredi, ne fideles vel taedio af­ ficiantur vel, aliis occupationibus urgentibus, ab integro Sacro diebus festis audiendo impediantur. R. 2. S. Alph., Th. m. VI 400 cum aliis tum demum propter nimiam celeritatem in faciendo Sacro celebrantem y ravis peccati reum esse statuit, cum infra quadrantem Missam, eamque etiam breviorem, ab­ solvat. Verum (pii hoc temporis spatium vix superat, non ilico ab omni irreverentia veniali plus minusve graviore immunis est: nisi in particulari casu ratio excusans accedat. R. 3. Quamquam pro praeparatione et gratiarum actione certum tempus non est praescriptum, tamen lex naturalis postulat ut neutra Quando, quoties celebrari liceat. 151 plane neglegatur. Horae quadrantem saltem impendere convenit. Cf. Th. in. II 200. Non constat de ullo praecepto proprie dicto eas ipsas preces persolvendi quae notantur in Missali; pro sua devotione sacerdos licite aliis utitur. R. 4. Rubrica Missalis statuit quidem ut Missa fiat, saltem ab­ solutis matutino cum laudibus ex officio divino; eamque antiquioribus temporibus obligationem gravem fuisse non negaverim. Verum pro iis (pii privatim recitant divinum officium gravia obligatio non am­ plius est; communius pro veniali quidem obligatione habetur a qua mediocris ratio excuset; benignius videntur sentire qui nullam culpam agnoscere velint, etiamsi sine causa ea rubrica non servetur. Cf. Th. m. II11 301; S. Alph. VI 347. Ad quaesitum 3” R. 1. Sine privilegio S. Sedis Philibertus non 255 potuit quolibet anni tempore tam matura hora celebrare. Nam pro regione qua vivit summa hieme tempus legitimum erat inter 6—5l 2. Quare a gravi peccato eius agendi ratio non est immunis. R. 2. Quod vix tertiam horae partem impendit in celebrationem, grave peccatum per se non est; attamen, nisi agatur de Missis valde brevibus, vix immunis esse potest a veniali irreverentia eaque saepe notabili; immo quando in regione communis mos est impleri semi­ horam, timeo ne grave peccatum scandali oriri possit ex celebratione paulo longioris Missae infra tertiam horae partem peractae. R. 3. Peccat etiam sine dubio Philibertus consuetudine tam brevis praeparationis et gratiarum actionis. Nam cum etiam vestes sacer­ dotales induere et exuere non sine aliquot minutorum spatio possit, pro praeparatione vix 2—3 minuta habet; similiter dic de gratiarum actione. Quod venialem saltem irreverentiam redolet; mortalis non evadit, nisi in causa sit, cur sine attentione, cum gravi mentis dis­ tractione celebret, vel cum periculo status peccati, ex gravi socordia ad memoriam non redacti neque expiati. R. 4. Constanter ante recitatum matutinum celebrare vix immune est a peccato veniali; verum si specialis ratio est melius studendi, si modo ante meridiem pars illa legitima breviarii absolvatur, peccatum hac in re non agnoverim. TEMPUS CELEBRATIONIS IN NATIVITATE DOMINI. Casus. (72) Homobonus, vicarius ruralis apud publicum oratorium, cum in festo nativitatis Domini secum haberet hospitem sacerdotem, ruricolis suis vult festum ecclesiasticum insolitum praepararo. Ipse, cum in alio vico diebus praeceptivis unam Missam celebrare debeat, in suo vico ex more celebrat hora quinta et sexta; sed sacerdoti hospiti persuadet ut media nocte celebret tres suas Missas, quas cum sollemnes in oratorio celebrare nequeat, dicat lectas, comitante cantu populi. Insolita festivitate allecti non pauci in illis Missis s. communionem percipiunt. ico Qüaeritür De ss. eucharistia. 4 1° liceatno in nocte nativitatis dicere Alissas privatas casque continuo celebrare. 2° quid de s. communione in nocte nativitatis distributa dicen­ dum sit. Solutio. 256 Ad quaesitum 1™ R. 1. S. R. C. saepius decrevit „post can­ tatam primam Missam non licere alias duas immediate celebrare et fideles communicare": ita nunc in Decr. auth. n. 752; idque «ligare omnes non habentes privilegium in contrarium" n. 1761; ita ut «non liceat Missas privatas celebrare ante auroram" n. 2520. — Solis oratoriis locorum piorum amplior facultas est concessa. R. 2. Loco Missae cantatae tolerare tamen potest episcopus ut celebretur in publico oratorio coram populo una Missa lecta, ut ex responso S. R. C. d. d. 7 Sept. 1850 colligere licet (quod quidem responsum in collectione auth. non continetur): v. Mare, Instit. Alph. n. 1625. Unde patet Homobonum recte non egisse, quia 1) omnino non licuit omnes tres Missas a media nocte celebrare; 2) ut liceret unam Missam lectam celebrare debebat antea ad episcopum recurrere. R. 3. Immo quod Homobonus hora quinta soleat primam Missam dicere, in eo facile iam habetur, pro regione in qua fit, aliqua illicita anticipatio, cum in regionibus latitudinis circiter 50 grad. tempus or­ dinarium incipiat circa horam sextani. Pro nocte nativitatis tamen ausus non sim eum legis graoiter violatae accusare, cum videatur sufficere ut secunda Missa (quae ex rubricis dicitur in aurora), si continuo post primam Missam dicatur, finiatur in aurora. 257 Ad quaesitum 2“ R. Ex laudatis decretis res iam diiudicata est. Male est factum ut permitteretur fidelibus in nocte ad s. com­ munionem accedere: sed exspectari debebat tempus Missarum, quo liceat sive iure ordinario sive ex privilegio Missas privatas celebrare. Verum pro piis communitatibus vel collegiis specialis lex lata est tum quoad Missas, ut dictum est, tum quoad s. communionem etiam in ipsa Missa nocturna ministrandam, videlicet: «ut in omnibus et singulis sacrarum virginum monasteriis clausurae legi subiectis, aliisque re­ ligiosis institutis, piis domibus, et clericorum seminariis, publicum aut privatum oratorium habentibus cum facultate sacras species habitualiter ibidem asservandi, sacra nocte nativitatis D 1. Ch. tres rituales Missae vel etiam, pro rerum opportunitate, una tantum, servatis servandis, posthac in perpetuum quotannis celebrari sanctaque communio omnibus pie petentibus ministrari queat. Devotam vero huius Missae vel harum Missarum auditionem omnibus adstantibus ad praecepti satisfactionem valere eadem Sanctitas Sua expresse declarari mandavit" : d. d. 1 Aug. 1907 (Acta S. Sedis XL 478). Quod indultum non eo extenditur, ut ita agere liceat apertis oratorii ianuis, aut in ecclesiis regularium ad quas omnibus fidelibus aditus pateat: ita d. d. 26 Nov. 1908. — Verum nihil impedit quominus admittantur hospites. Ubi celebrari liceat. 153 LOCUS CELEBRATIONIS. Casas. (73) Caesarius, excipiens confessiones in loco peregrinationis frequentato, audit in ecclesia ab aliquo ibi cum uxore pernoctante habitum esse actum coniugalem, in sacristia alicui qui biduo ante inopinata morte obierat propinatum esse venenum : quare secum reputans ecclesiam esse pollutam, se tamen ex notitia confessionis loqui non posse, rem silentio quidem premit, ipse vero non sine admiratione et offensione rectoris ecclesiae negat se ibi celebraturum esse, sed petit oratorium monialium quae gaudio afficiuntur quod una die secundam vel tertiam Missam habere possint. Quaeritur 1“ qui sit locus celebrandae Missae. 2° quid sit pollutio ecclesiae et quomodo tollatur. 3° Caesarius rectene egerit. Solutio. Ad quaesitum lra R. 1. Locus extra quem secluso privilegio 258 celebrare non licet est locus sacer ad divinum cultum deputatus sive sollemni consecratione sive publica benedictione: ecclesiae vel ora­ toria publica. R. 2. Monasteriis religiosorum seu monialium licet non tantum habere ecclesiam vel publicum oratorium ; sed oratorium eorum potest etiam esse intra muros domesticos adeoque certo sensu privatum, quod benedici quidem potest, non tamen necesse est, quodque dicitur oratorium semipublicum. Similiter fas est ordinariis erigere seu erigendi facultatem dare in quibuslibet institutis piis et publicis, hospitalibus, seminariis ora­ torium, quod eodem modo aut publicum est, si omnibus liber ingressus e via publica patet, aut semi publicum, si ingressus patet incolis in­ stituti atque iis qui admittuntur intra parietes. R. 3. Episcopi omnes, etiam titulares tantum, et cardinales possunt habere sacellum domesticum; immo etiam ubicumque, etiam in itinere, in qua domo degunt, possunt celebrare vel coram se celebrari facere in altari portatili: ibique omnes fideles satisfaciunt praecepto ecclesiastico. Ita S. R. C. d. 19 Maii et 8 lunii 1896, cf. Decr. auth. n. 3906. R. 4. Ut alias in domo privata liceat oratorium erigere in quo 259 habitualiter Missa celebretur, necessarium est indultum apostolicmn. — Similiter seu magis etiam necessarium est indultum apostolicum, ut liceat extra oratoria vel privata divino cultui exclusive destinata celebraro in quolibet loco honesto in altari portatili, quod pro libitu auferri potest. Ampla ita celebrandi privilegia sustulerunt tum Cone. Trid. sess. 22 de observandis in Miss, celebr., tum magis etiam con­ stitutiones Clem. XI d. d. 15 Decembr. 1703, Innoc. XIII Apostolici ministerii d. d. 23 Maii 1723, Bened. XIV Magno cum animi d. d. 2 lunii 1751. 154 De ss. eucharistia. 260 Ad quaesitum 2,: K. 1. Locus sacer aut exsecrari aut pollui potest; utroque modo sanctitatem amittit fitque ineptus in quo abs­ que privilegio celebretur. Exsecratur, si parietes ex magna parte corruant, ita ut destinationi suae locus apte servire non amplius possit; non vero exsecratur, si solum tectum corruit, neque — ut antea puta­ batur — si interior parietum crusta ex maiore parte simul auferatur. Cf. S. R. C. d. d. 19 Maii 1896: Decr. auth. n. 3907 ad II. R. 2. Polluitur locus sacer certis criminibus in eo commissis, scilicet: 1) vulneratione seu sanguinis effusione, 2) homicidio, 3) ef­ fusione humani seminis, 4) sepultura hominis infidelis, i. e. non-baptizati vel 5) excommunicati vitandi. R. 3. Crimina illa, ut ecclesiam polluant, debent esse notoria et in ipsa ecclesia, non in locis accessoriis, ut sacristia, tecto, esse facta: nam loco quidem principali polluto polluuntur etiam accessoria, sed non vicissim e converso. Cf. Th. m. II11 303 sq. R. 4. Aufertur pollutio reconciliatione quae sufficit simplex, si locus sacer factus est sola benedictione; requiritur sollemnis per episcopum, si locus sacer erat consecratus, nihilominus etiamtum ad interim fieri potest reconciliatio simplex a presbytero delegato. Cf. Th. m. ib. 261 Ad quaesitum 3“ R. 1. Caesarius ex pluribus capitibus non recte egit. Nam primo polluta non erat ecclesia, quia crimina pa­ trata non erant notoria. Exspectaro igitur potuit vel debuit dum forte aliqua via notoria fierent. R. 2. Neque ex homicidio inducta est pollutio ecclesiae, etsi postea res nota fieret; nam crimen in sacristia peractum non red­ undat in polluendam ecclesiam. — Actus coniugalis autem aptus quidem est qui pollutionem inducat. Nam etsi non ratione luxuriae peccaminosa est seminis illa effusio, tamen est ratione sacrilegii, quia necessitas non erat in loco sacro istum actum exercendi ; quodsi tentatio urgebat, alio in loco eoque profano coniuges sibi satisfacere debebant. Verum quia ros notoria non est, pollutio nondum adest. R. 3. Eo magis Caesarius male egit, quod notitia confessionis usus est ad hunc externum agendi modum. Ad quod sane non tene­ batur, etsi actum esset de vitando materiali sacrilegio, quod hic ne in quaestionem quidem veniebat; immo in hisce circumstantiis potius tenebatur ab omni confessionis notitia abstrahere, quia periculum erat ne suspicio contra confessionem aliqua oriretur. ALTARE PORTATILE ET ORATORIUM PRIVATUM. Casus. (74) Cassius, ut missionarius pro Indiis, donatus est a S. Sede facultate celebrandi in altari portatili in loco honesto, etiam sub terra et sub dio, vel sine ministro, si haberi nequeat. Negotiorum causa in Europam pro­ ficiscens sua facultate utitur, ut celebret in navi in sua casa, in Europam Ubi celebrari liceat. 1*oo·* advectus in privato oratorio nobilis viri, in quo modo capellanus domesticus celebraverat, atque etiam in urbe apud amicos et cognatos in eorum domibus in cubiculo actu ad hoc praeparando, ibique membris familiae aliisque vicinis assistentibus s. communionem distribuit. qui sit sensus facultatis altaris portatilis, oratorii privati, cele­ brationis in navi. 2U Cassius rectene an largius privilegium suum interpretatus sit. Quaeritur 1 Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. In omni casu inspiciendus est tenor 262 privilegii dati, neque umquam ultra manifestum eius sensum accipi potest. In reliquo autem videndum est utrum sit privilegium per­ sonale seu intuitu personae particularis ad eius instantiam datum, an realc seu intuitu, i. e. in favorem, communitatis, multitudinis etc. collatum. Posterius est, legitimo verborum sensu servato, inter­ pretationis latae, strictae interpretationis alterum, siquidem derogat iuri communi. R. 2. Oratorii privati facultas, cum privatis personis detur et re ipsa communi legi (Trid. sess. 22) deroget, est strictae omnino interpretationis, neque ultra Missam nominatam ibi celebrare licet, neque aliis quam personis in documento expressis suffragatur. R. 3. Privilegium celebrandi in mari, cum sit omnino speciale, specialiter etiam nominari debet neque in communi facultate cele­ brandi in altari portatili comprehenditur. Insuper clausulae in facul­ tate appositae quibus secura reddatur reverentia ss. sacramento debita ad amussim observandae sunt, praecipue ut non celebretur nisi mari tranquillo, neque sine assistente, maxime si hoc praescribitur. Ad quaesitum 2“ R. 1. Cassius celebrans in mari aperte trans-263 gressus est limites facultatis acceptae, cum illa in mari celebrandi facultas expresse nominanda sit. R. 2. Facultatem celebrandi in altari portatili datam esse .pro locis missionum ** vix dubitari potest; sic enim solet dari, cum, ubi ecclesiae abundant, nulla sit altaris portatilis necessitas. Quod si ita est, Cassius etiam hac in re transgressus est limites suae facul­ tatis. Cf. Ephem. liturg. X 590 sq. R. 3. Quod Cassius confluentibus fidelibus s. communionem distri­ buit, ex eo rite factum non est, quia facultas celebrandi in altari portatili non subsistebat. Nam si haec pro Cassio salva mansisset, potuisset s. communionem distribuere. Videlicet facultas illa cele­ brandi, in qua agendi ratio ad distribuendam s. communionem nititur, si subsistit, pro Cassio est largae interpretationis ac proin cum Missa s. communionis distributio intelligitur concessa. E contrario in inter­ pretatione stricta adeoque cum celebratione in oratorio privatae domus domino indulta communionis administratio antea nondum censebatur concessa. Verum nunc decr. d. d. 8 Maii 1907 in induitis oratorii privati intelligitur inclusa facultas s. communionem distribuendi iis omnibus 156 De ss. eucharistia. Christifidelibus, qui sacrificio Missae assistunt, salvis turibus />arochialibus. Ultima clausula respicit imprimis communionem paschalem et viaticum. (Acta S. Sedis XL 589.) CELEBRATIO SUB DIO. Casus. (75) Ubaldus, rector ecclesiae, in loco peregrinationis die festo assumptionis B. Μ. V. cum stupens videat ingentem fidelium multitudinem qui Missae non­ dum adstiterunt circa tempus ultimae Missae confluentem, in angustiis ver­ satur eo quod ecclesia horum partem exiguam tantum capiat. Consilio inito mox iubet sub dio sternere mensam cum altari portatili atque ita Sacrum sollemne peragit. Quaeritur num recte. Solutio. 264 R. 1. Quamquam iure communi prohibetur ne sine speciali pri­ vilegio celebretur extra locum sacrum, sententia theologorum satis communis admittit ut necessitate urgente nihilominus extra locum sacrum celebretur. R. 2. Necessitas ita intelligitur ut adesse debeat dies de prae­ cepto observandus et fidelium multitudo quae alias Missa careret. Inter quas necessitates maxime haec recensentur: 1) si diruta sit ec­ clesia: 2) si magnus sit populi confluxus quem ecclesia non capit; 3) si magnus navigantium numerus ad litus appellere potest, deficiente in illo loco ecclesia, et similia: cf. Ephem. liturg. X 593 sq. R. 3. In eiusmodi casibus convenit quidem, si tempus conditiones­ que id permittant, ordinarium consulere: neque tamen id stricte neces­ sarium est, quando necessitas est manifesta. Si dubia est necessitas, ordinarius est adeundus, ut, si forte causa ex se non sufficiat, ille dispensatione defectum suppleat: nam is in eiusmodi casu particulari a lege iuris communis dispensare potest. Unde patet Ubaldum recte egisse, saltem si ante fores ecclesiae multitudo illa Missae in ecclesia celebrandae assistere commode non poterat. ALTARE CONSECRATUM ET EXSECRATUM. Casus. (76) Aristarchus, nuper institutus vicarius, suspicionem habet de altaribus ecclesiae eorumque consecratione. Altare maius reperit quidem ex lapide constructum, sed nullum detegit reliquiarum sepulcrum ; in altaribus lateralibus îoIos invenit lapides portatiles, sigillum episcopale in iis abrasum, sepulcrum in fronte partis transversalis, in alio loculum reliquiarum reperit omnino mobilem, ita ut per modum cistulae auferri et reponi possit. Quaeritcr 1’ qua lege requiratur altare et quale. 2* quid de consecratione et exsecratione altarium notandum sit. 3“ num licuerit in allatis casibus Aristarcho celebrare. Ubi celebrari liceat. — Altare consecratum et exsecratum. 157 Solutio. Ad quaesitum 1"‘ R. 1. Lege communi ecclesiastica ad sacri-265 ficandum requiritur in ecclesia occidentali altare lapideum consecratum, idque sub gravi. Missale Jiorn. rubr. gener. tit. 20. R. 2. Dubium non amplius moveri potest quin requirantur ad altare rite consecratum reliquiae sanctorum martyrum in eo recon­ ditae. Id enim multis S. R. C. decretis ut omnino necessarium statuitur. R. 3. Aliquando tamen in privilegiis missionariorum S. Sedes dat facultatem celebrandi in altari etiam exsecrato vel sine reliquiis sanctorum, immo etiam consecrandi altaria sine reliquiis: v. Collec­ tanea S. C. de Prop. F. η. 825 829 831. R. 4. Distinguitur autem altare fixum et altare mobile seu portatile, idque tum sensu liturgico tum sensu canonico. — Lex ne celebretur sine speciali privilegio in altari portatili intelligitur de portatili in sensu canonico. Sensu igitur liturgico fixum altare vocatur altare quod stabili modo constructum est et cuius tota mensa lapidea cum reliqua struc­ tura cohaerens est consecrata; portatile vocatur quod breviore forma consecratur et consistit in solo lapide, qui moveri possit atque mensae inseri vel superimponi, tantae magnitudinis ut hostiam et maiorem partem calicis capere possit. Sensu canonico fixum altare dicitur, quandocumque structura altaris talis est ut non possit moveri de loco in locum vel saltem talem speciem prae se fert: attamen nihil refert utrum tota mensa altaris sit consecrata an mensae fixae lapis consecratus sit insertus. Portatile altare sensu canonico vocatur illud quod pro actibus trans­ euntibus in loco profano erigitur et post usum solet removeri. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si de consecratione et exsecratione al-266 tarium quaeritur, distinctio fixi et portatilis altaris sumi debet sensu liturgico. Altare igitur fixum totum cum basi consecratur. Eius quidem consecratio seiuncta ab ecclesiae consecratione fieri potest; ecclesiae autem consecratio legitime non fit sine unius saltem altaris consecratione. Reliquiae reconduntur sive in medio superioris partis mensae sive in fronte sive in inferiore mensae parte, ubi haec cum stipite coniungitur. R. 2. Altarium portatilium consecratio fit modo breviore in Ponti­ ficali notato, potestque fieri extra ecclesiam in honesto loco ad id praeparato; atque communiter consecrantur complura altaria portatilia simul, ut praesto sint pro necessitate ecclesiarum. Reliquiarum locus debet esse in medio tabulae in parte superiore, ibique lapillo et cae­ mento claudendus est loculus seu sepulcrum; qui lapillus aliquando etiam sigillum vocatur. R. 3. Exsecratio sive fixorum sive portatilium altarium fit 1) frac­ tione enormi, quod num de sola fractione unius crucis lateralis intelligatur non satis constat (verum si de portatili altari sermo est. 158 De ss. eucharistia. amplitudo tanta manere debet, ut s. hostiam cum maiore parte calicis capiat); 2) fractione sepulcri reliquiarum; 3) sola fractione vel re­ vulsione lapilli quo sepulcrum clauditur: neque sufficit lapillum illum reponere suo loco, si modo reperiatur amovibilis; 4) magis etiam remotione vel amissione reliquiarum. Denique 5) altare fixum exsecratur, quando mensa a suo stipite vel basi sua frangitur; altare autem portatile seu lapis consecratus, quod, cum mensa eiusve stipite non sit coagmentatum, ab uno loco in alium transferri potest neque propterea exsecratur. Ad quaesitum 3“ R. 1. Quod in altari maiore non detegatur seu appareat sepulcrum reliquiarum signum non est exsecrationis. Nam optimo potest esse consecratum reliquiis reconditis in inferiore mensae parte. Immo altare vetus in quo semper celebratum est, con­ secratum esse sumi debet, nisi de exsecratione constet. Sine scrupulo igitur Aristarchus in eo celebrare potest seu debet. R. 2. Quod in lapidibus consecratis portatilibus sigillum epi­ scopale abrasum sit, nondum est signum eius exsecrationis. S. R. C. quoad laesum ,sigillum“ aliquando diversimode respondit: cuius rei ratio inter alias haec est quod .sigillum * 4 non solum dicitur de sigillo episcopi cerae hispanicae impresso, sed technico termino ecclesiastico dicitur do lapillo quo clauditur loculus reliquiarum. Quapropter si sigillum hoc laesum est, sine dubio altare est exsecratum; propter laesum sigillum episcopale cerae hispanicae impressum altare ex­ secratum tum solum dixit S. R. C., quando propter eiusmodi defectum de consecratione vel integritate lapidis non constat; ceteroquin tale sigillum more Romano nullatenus lapidi imprimitur, sed apponitur re­ liquiis in loculo clausis. R. 3. Altaris reliquiarium seu sepulcrum male quidem con­ structum est in fronte, et occasione data res est emendanda: nihilo­ minus interea tale altare est pro consecrato habendum in coque celebrare licet. Cf. S. R. C. in Decr. auth. n. 4032. 268 R. 4. Altare in quo reliquiae sanctorum iacent in loco aperto qui mobili operculo tegitur, sane haberi debet pro exsecrato, neque celebrare in eo licet, antequam rite fuerit consecratum. Nam claudi sepulcrum (quod fieri iubet Pontificale) intelligitur ita ut sine vio­ lentia sepulcrum non possit amplius aperiri, atque illa caerimonia semper habetur pro essentiali. Quod adeo verum est ut S. R. C. d. 11 Martii 1861 iusserit etiam id altare pro exsecrato haberi et denuo consecrari, cuius lapillus sepulcralis inveniebatur, calce seu caemento casu resoluto, non firmiter amplius curn reliquo lapide coniunctus, etsi de cetero constructio integra erat. V. l)ecr. auth. n. 3106. Et quamquam alias S. R. C. in casu quo episcopus sol­ visset illum lapillum sopulcrumque aperuisset, ut videret num illaesae essent reliquiae, responsum dederat altare manere consecratum, si episcopus, cum invenisset reliquias intactas, sepulcrum ipse clausis­ set atque ipse continuo in eo altari celebrasset (d. 14 Martii 1693 in edit. Gardell. III 3305): in nova collectione authentica decre­ 267 Missae celebratio. — Paramenta et supellex. 159 torum ne hoc quidem decretum refertur, sed expunctum est. Cf. Th. m. II11 308 sqq. Ceterum non est sacerdotis adiutoris explorare altaria, sed or­ dinarii in visitatione vel rectoris ecclesiae, si habet rationem dubi­ tandi. Reliqui sacerdotes in altaribus, quorum usus publicus exsistit, sumere debent omnia rite esse facta vel rite composita. PARAMENTA ET UTENSILIA PRO MISSA. Casus. (77) Claudius missionarius in itinere divertit in ecclesiam ruralem vicario iam diu orbatam, celebraturus. Aedituus aegre movetur ut res pro Sacro praeparet. Affert denique vetustam casulam flavam lanea cum stola, mani­ pulum subrubeum et albam; deest cingulum et humerale, etiam velum ca­ licis et bursa; mappam altaris habet unam tantum; desunt quoque ampullae vini et aquae, ita ut integram lagenam aedituus e domo sua afferat. Quod videns Claudius, ut devotioni celebrandi satisfaciat, sumit strophiolum album pro humerali, chordam pro cingulo et cum nudo calice ad celebran­ dum accedit; cum Missale non reperiatur, dicit Missam de Beata quam ex memoria recitare potest. Quaeritur 1° quae sint requisita ad Missam pro ornatu altaris, ministerii, sacerdotis celebrantis. 2° quae sint causae defectum in his rebus excusantes. 3° rectene fecerit Claudius, ex devotione celebrans. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Altare instructum esse debet tribus 269 mappis lineis benedictis, Missali cum cussino vel pulpito, cruce (cum imagine crucifixi), duobus candelabris cum cereis accensis: ita ut de­ fectus omnis mappae, vel Missalis (cf. n. 272), vel omnis luminis (cerei) censeatur defectus sub mortali vitandus. Cf. Th. m. II11 313. R. 2. Pro sacro ministerio requiruntur praeter recensita: cor­ porale cum palla lineum et benedictum: calix et patena saltem ar­ gentea, intus deaurata et legitimo consecrata: eaque omnia cum suis circumstantiis sub gravi; nisi forte excipias materiam calicis vel pa­ tenae, si modo re ipsa deaurata et consecrata sint, vel etiam cum deauratione ex magna parte detrita, insuper pro sola palla, si de­ fuerit, sumere licet corporale plicatum vel etiam purificatorium vel bursam. Cf. Th. m. II11 312 314 sq. R. 3. Pro ornatu sacerdotis requiruntur: amictus, alba, cingulum, 270 manipulus, stola, casula, eaque omnia benedicta; ex quibus amictus et alba ex lino constare debent (S. R. C. Decr. gen. d. 15 et 18 Maii 1819 in Decr. auth. n. 2600); cingulum ex lino, lana vel serico; re­ liqua paramenta principaliter saltem ex serico vel tramoserico seu subserico vel ex materia pretiosiore, v. g. filo deaurato (S. R. C. d. 28 Iulii 1881). Ita haec requiruntur, ut defectus albae, vel ca­ sulae vel complurium ex indumentis minoribus, eorum ve benedictionis censeatur defectus gravis. 160 De ss. eucharistia. Color quidem a rubrica assignatus etiam praeceptivus est, at sub veniali tantum. Severius quidam indicant de paramentoruni materia, ita ut, si quae ex reprobata materia confecta sint, ne valide quidem benedicantur (Ephemer. liturg. VII 717 sqq): quo fieri putant ut eorum usus sit graviter peccaminosus E Verum haec mihi non plane probantur, cum ex una parte nihil sit pro praecepto sub mortali ha­ bendum, nisi de eo constet, ex altera parte constet ante recentioris aetatis decreta omnes tenuisse materiam casulae similiumque paramentorum nullam esse ex vero praecepto determinatam. Cf. Suarez, De euchar. disp. 82, sect. 2, n. 5. 271 Ad quaesitum 2“ R. 1. Si qua res sub veniali tantum exigitur, impossibilitas vel gravior quaedam difficultas eam habendi a peccato excusat, ita ut necesse non sit propterea Missam omittere ex sola etiam devotione celebrandam. R. 2. Si qua res exigitur sub gravi quidem, ita tamen ut ex eius defectu nihil appareat contra reverentiam ss. sacramento debi­ tam, causa quae a culpa excuset debet esse gravis necessitatis, eaque tanto gravior quanto gravioris momenti sit ipse defectus, v. g. ne­ cessitas celebrandi, ne populus diebus festis careat Missa, ne exci­ tetur scandalum, ne moribundus decedat sine viatico. R. 3. Si defectus rei graviter praeceptae simul gravem prodat irreverentiam vel scandalum excitet, non licet cum tali defectu cele­ brare, nisi forte in casu gravissimae necessitatis declaratio dari possit scandalumque removeatur. 272 Ad quaesitum 3” R. 1. Quod Claudius utatur flava casula, cum albam non habeat, ei non erit peccatum; neque quod cum flava ca­ sula iungat manipulum subrubeum. Licet enim haec ex industria facere a venialis peccati reatu non videatur immune, tamen melius est cum tali defectu celebrare quam Missam plane omittere. R. 2. Idem existimo quoad defectum debitae materiae. Responsa quidem S. R. C. noluerunt, no pauperi quidem ecclesiae, permittere ut abutatur paramentis iam exstantibus; verum legem suam tulit di­ recte in episcopos seu ordinarios: quodsi hi in paupere ecclesia tolera­ verunt usum viliorum paramentoruni, donec consumantur, neque elimi­ nanda curaverunt, non putaverim celebrantem, cui ista paramenta offerantur, teneri sub gravi ea recusare vel a celebranda Missa po­ tius debere desistere quam iis vestibus uti. 1 Sed ecce movetur difficultas: Benedictio secum fert precationem nomine Ecclesiae, qua Deus rogatur ut eos qui istis rebus utantur gratiis suis prosequatur. Verum pro usu eius rei cuius usum Ecclesia prohibet eadem Ecclesia certe non rogat coelestem benedictionem et Dei gratiam. Ergo id nomine Ecclesiae precari seu rem benedicere plano impossibile est. U. ita sane foro, si Ecclesia absolute et in omni hypothesi istius rei usum prohibeat. At non ita esse censeo relate ad illa paramenta ceteroquin reprobata. Ecclesia illa non ita reprobat, ut ne in necessitate quidem iis uti liceat. Quodsi non ita reprobat, etiam Ecclesia seu benedicens nomine Ecclesiae implorare potest divinam protectionem pro iis qui in eiusmodi circumstantiis illa re usuri sint. Quod sufficit ut res rite possit benedici. Missae celebratio. Paramenta et supellex. 161 R. 3. Cingulum et humerale tanti non sunt momenti ut sub gravi exigantur. Potuit igitur Claudius iis carens nihilominus cele­ brare, si modo honeste se composuerit: quod re vera fecit. R. 4. Velum calicis et bursa corporalis exiguntur per se sub veniali tantum; si igitur corporale aderat, Claudius non peccavit sine illis ornamentis secundariis celebrando. R. 5. Idem dic de mappa. Si enim una saltem mappa adest, etsi forte non benedicta, licebit ex mediocri causa celebrare: quae est sola devotio eius cui grave est a celebrando abstinere. R. 6. Etiam magis non tenebatur sollicitus esse de ampullis vini et aquae, si modo materiam ipsam, eamque indubiam, habuerit consecrandam. R. 7. De defectu Missalis gravior quidem est difficultas, cum ex sese Missale sub gravi exigatur. Verum si quis moraliter om­ nino certus est se non erraturum notabiliter, una alterave vice sine Missali celebraro, si modo ad vitandam admirationem alius liber appo­ natur, non habetur pro gravi defectu, neque pro tali ob quem non liceat devotionis causa celebrare. Cf. Th. m. II11 319; S. Alph. VI 390. CONSECRATIO ET BENEDICTIO SACRORUM UTENSILIUM. Casus. (78) Camillus parochus in pervigilio nativitatis Domini a benefactoribus accipit pretiosam casulam et calicem pro dono natalitio; quibus eum die festo usurum esso exspectant. Camillus id secum reputans, ratus benefac­ tores secus offensum iri, ex praesumpta voluntate episcopi res illas donatas ipso benedicit iisque die festo publice utitur in sollemni Missa. — Vicarius postero die sollemniter celebraturus eas recusat neque audet eas pro Missa adhibere. Quaeritur 1° cui competat benedictio et consecratio sacrorum utensilium. 2° roctene egerit Camillus an eius vicarius. Solutio. An quaesitum lm R. 1. Consecratio sacrorum vasorum, i. e.273 calicis et patenae, quae chrismatis unctione perficitur, est ordinis episcopalis, neque episcopus hanc facultatem delegare potest: raro admodum pro circumstantiis, in quibus deest episcopus, missionarii a S. Sede accipiunt facultatem consecrandi oleo tamen et chrismate per episcopum consecratis. Reliqua vasa sacra: pixis, lunula ostensorii tantummodo benedicuntur. R. 2. Benedictio paramentoruni atque utensilium sacrorum, in quibus consecratio non adhibetur, etiam ex rubricis Missalis et Ri­ tualis episcopis reservatur. Attamen non difficulter obtinent a S. Sede facultatem hanc potestatem presbyteris delegandi; insuper supe­ riores regularium facultatem habent has sacras res pro usu suarum bhmkuM, Casus conscientiae. II. Ed, 4. 11 162 De ss. eucharistia. ecclesiarum benedicendi. Pro ampliore facultate sci. vel benedicendi pro aliis ecclesiis vel delegandae suae potestatis indigent speciali privi­ legio, quod dari non solet nisi ad tempus. Cf. S. Alph. VI 378. R. 3. Eiusmodi benedicendi facultas solet se extendero non solum ad paramenta et linteamina altaris, sed etiam ad vasa illa sacra in quibus chrismatis usus non occurrat. 274 Ad quaesitum 2” R. 1. Praesumpta licentia eiusmodi potesta­ tem largiri nequit; non enim de sola actus liceitate sed de eius valore agitur, qui non potest praesumi. Si ergo Camillus potestate delegata praeditus non erat, invalide peregit benedictionem. Magis etiam dici debet calicem nullatenus esse rite consecratum; nam non sufficit ut calix cum patena recipiat benedictionem, sed re­ quiritur ut consecrationem recipiat. R. 2. Offensionem benefactorum Camillus potuit et debuit ipsa hac declaratione avertere, quod eiusmodi res pro sacratissimo usu sacrificii Missae indigerent episcopali consecratione: exspectandum igitur esse usque ad diem aliquem festum futurum. R. 3. Postquam parochus illis utensilibus revera non sacratis usus sit, quid fieri possit sequenti die a sacerdote patebit ex resp. S. R. C. in Fuldensi 22 Sept. 1703 (cf. Gard. 1. c. n. 3663 ad 2 et 3): ,2. An vicario generali delegari potuerit et possit tam benedictio paramentorum et utensilium altaris quam consecratio campanarum aliarumque rerum in quibus unctio s. chrismatis occurrit. Et quatenus ne­ gative. 3. An consecrationes et benedictiones hactenus a vicario gen. ex delegatione factae sustineri sive tolerari valeant." R. „ad 2 Nega­ tive; ad 3 Reintegrandas, quatenus fieri possit sine scandalo, praeter­ quam quoad vasa sacra iam adhibita.u Quod quidem responsum ad 3 omissum est in collectione l)ecr. auth. n. 2119, verum probabili­ tatem practicam ex eo non amisit. Ergo vicarius recto recusavit casulam, neque licuit eam secundo adhibere; calicem vero quo parochus iam usus erat in s. sacrificio vicarius pro consecrato sumere atque deinceps ad Missae sacrificium adhibere licite potuit. NECESSITAS MINISTRI PRO MISSA. Casus. (79) Cassius sacerdos in nosocomio monialium curae commisso divertens difficulter obtinet ministrum ad celebrandam Missam: aliquando puerum qui nescit respondere, aliquando tam male pronuntiantem ut omnia susdeque vertat, vel etiam incepta praefatione abeuntem nec reversurum ; si quando plane deest, monialis sacrista respondet assidens prope chorum sacelli. QuAtKirvR 1 quae sit necessitas habendi ministri in celebranda Missa. *2' quid ad singulos casus dicendum. Missae celebratio. — Supellex. Ministrans. 163 Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex so grave praeceptum est in Missa 275 adhibendi ministri: in qua re sola necessitas excusat, ut: necessitas viatici consecrandi ; necessitas ne sacerdos ipse, cum assistere Missae non amplius possit, diebus praeceptis careat Missa: necessitas populi ha­ bendae Missae diebus praeceptis (verum hoc in casu impossibile est non haberi posse ullum ministrum, etsi forte desit qui recte respondeat). R. 2. Numquam licet Missam celebrare, ministrante femina ad altare. R. 3. Celebrare cum ministro qui nesciat respondere licebit ex aliqua necessitate minore. R. 4. Quodsi femina adsit quae respondere possit e longinquo, licebit ex sola devotione celebrare 1) quando minister masculus sit ad altare qui res necessarias porrigat; 2) videtur etiam si sacerdos ipse sibi ministrare debeat, rebus ab initio sic compositis ut decenter possit. (Cf. Th. in. II11 335; S. Alph. VI 392.) Et quamquam S. R. C. d. d. 4 Aug. 1893 in Cadurcensi id restrinxerat ad casus necessitatis viatici et Missae ex praecepto audiendae, re denuo perpensa, decretum illud severius suspendit die 12 lan. 1894 et demum d. 18 Martii 1899 (Decr. auth. n. 4015 ad VI) ad Quaest. „An in conservatoriis puella­ rum Missae a capellano celebratae inservire possit, extra cancellos vel longius ab altari, aliqua ex puellis vel monialibus, cum non fa­ cile sit alium inservientem invenire", Resp. , Affirmative, in casu; et ex necessitate." Ad quaesitum 2“ R. 1. Ex dictis iam patet Cassium potuisse vix 276 non in omnibus casibus Missam licite celebrare; debuisse tamen, si puer non respondit, ipse supplere, male prolata corrigere, si commode fieri potuerit: melius fuisset in hisce casibus, si puer quidem ad altare ministrasset, femina monialis e longinquo respondisset; atque ea re­ spondente, in ultimo casu recedentis ministri potuit etiam omni ministro carere, tamen tum tantum quando non apparuit seu haberi non potuit. R. 2. Si minister recedit, celebranti difficile est discernere num reversurus sit necne. Quando igitur statim ab initio recedit, exspec­ tandum est, et sola necessitate urgente sine ullo ministro Missam peragere licebit. Quando autem celebrans iam notabiliter progressus est, v. g. iam ultra offertorium, licebit sacerdoti pergere; nam in­ commodum et indecentia abrumpendae Missae in eo casu aequivalet necessitati ex qua liceat sine ministro procedere. Cf. Th. m. II11 335; Craisson, Manuale iur. can. n. 3683. OBLIGATIO RUBRICARUM IN MISSA. Casus. (80) Achatius aversans consuetudinem in rebus minutissimis exquirendi authentici Congregationum Rom. responsi his praeficam auctoritatem non 11 · 164 Dp ss. eucharistia. tribuit; sibi ait sufficere rubricas Missalis. Verum has ipsas parum ob­ servat. inclinationes neglegens, genuflexiones dimidians, elevationem sym­ bolice tantum exercens, manuum extensionem et elevationem nihil di­ stinguensImmo cum ex infirmitate ad altare stare non possit, nisi manibus ad altare sese sustineat, nihilominus a celebratione non desistit ne stipendio neve spirituali solatio fraudetur. quae sit obligatio rubricarum sive a Missali sive a S. R. C. praescriptarum. 2° quid de Achatii dictis et gestis indicandum sit. QcAF.niTun 1 Solutio. 277 Ad quaesitum 1 R. 1. Rubricae sunt ordinationes auctoritatis ecclesiasticae circa sacra ministeria. Cum igitur potestas obligandi in conscientia non desit, videri tantum debet quid re ipsa superiores voluerint et fecerint. Verum cum ii nihil antiquius habeant quam ut consuetudo rationabilis servetur, in interpretandis legibus etiam ratio haberi debet consuetudinis et communis opinionis doctorum hominum. R. 2. Quoad rubricas Missalis quamquam vox praecipiendi ibi non occurrat, sed simpliciter exprimatur quid fiat in liturgicis actionibus, tamen ex generali praecepto Missali praefixo stricte ob­ servandae normae ac ritus Missalis, Pontificalis etc. sequitur in genere obligationem in conscientia adesse; neque tamen ex illa generica in­ junctione sequitur omnia per se iam inferre praeceptum rigorosum, cum notum sit non in omnibus rebus minoris momenti superiores velle statuta sua tota voluntatis auctoritate urgere, sed exprimere deside­ rium. maiorem complacentiam, consilium, vel summum conscientiae obligationem quando commode res servari possit. Exemplum habes in regulis et mandatis ordinum religiosorum. Quare iam multi di­ stinguunt rubricas praeceptivas et directives tantum. (Nota tamen vocem „directivam“ ab aliquibus sumi plane pro obligatione quidem in conscientia, sed ea cui nulla vis poenalis sit coniuncta.) Direc­ tives igitur rubricas laedere alii dicunt vel nullum esso peccatum, vel saltem non quando adfuerit quaecumque rationabilis causa seu diffi­ cultas; posse venialiter peccari, si plano pro arbitrio et libitu vio­ lentur. videlicet propter motivum minus honestum ; praeceptivas lae­ dere esse ex se peccatum idque leve vel grave pro subiecta materia, nisi tamen ratio relative gravior excuset. Cf. Th. m. II11 326; BalleriniPalm., Opus th. m. IV, n. 1102sq. 278 R. 3. Decretis S. R. C. eandem auctoritatem inesse alibi dictum est. Qua vi et qua extensione obligatio feratur, sumi debet tum ex verbis decreti tum ex re de qua fertur. Decreta igitur generalia obligant omnes vi formae; decreta parti­ cularia eos ad quos hunt, possunt tamen omnes obligare vi rei con­ tentae, vel quia sunt merae declarationes comprehensivae legis iam Missae celebratio. — Obligatio rubricarum 165 exsistentis, vel quia auctoritate doctrinali contrariae opinionis proba­ bilitatem deprimunt atque tollunt. R. 4. Teste S. Alphonso pro directivis tantum haberi possunt rubricae statuentes quaedam circa ea quae ipsam Missam praecedunt vel subsequuntur: praeceptivas eas solas esse quae statuunt aliquid circa ipsam Missam seu circa id quod in ea occurrit (Th. m. VI 399). Quamquam alii non pauci putant etiam circa ipsam sacram actionem aliqua minora statui, quae pro regulis directivis tantum sumi possint. Cf. Baller ini-Palm., Opus th. m. IV, n. 1102. Ad quaesitum 2m R. 1. In hoc Achatius erravit quod parvi aesti-279 niaverit decreta congregationis: cum, Summis Pontificibus ita volen­ tibus, eius decretis etiam Summo Pontifice non consulto eadem fuerit vis, ac si ab ipsa S. Sede essent lata: quamquam haec singularis potestas post Const. Pii X «Sapienti consilio * dubia evasit. Verum in hoc recte sensit quod putat evitandum esse nimium ad s. tribunal recursum. Quando enim probabilis legis latae inter­ pretatio secundum regulas a doctis viris datas et communiter agnitas sufficit, supervacaneum est, immo nocivum semper novam legem vel authenticam declarationem urgere. Cf. Anal, eccles. IV 239 sqq. R. 2. Genufiexiones, elevationes, inclinationes etc. ex genere suo praeceptivas esse nemo est qui dubitet: quamquam singulae non­ nisi venialiter obligant; immo ut eorum violatione graviter peccetur, debet actio celebrantis esse graviter indecora vel scandalosa. Acha­ tius, cum eo usque non videatur pervenisse, mortaliter quidem non peccavit, a peccatis venialibus iisque paulo gravioribus non est im­ munis, quando ex neglegentia ita incuriosus est. R. 3. Quando propter infirmitatem corporis eiusmodi caerimo­ nias omittere cogitur, habetur ratio excusans. Nam etsi defectus harum caerimoniarum eo usque perveniat ut, si ex neglegentia fieret, esset gravis, tamen, cum res illae non sint inter gravissimas haben­ dae, ratio mediocriter gravis excusat, qualis est ex una parte mo­ ralis impossibilitas propter infirmitatem, ex altera parte devotio et desiderium Missae non omittendae. - Si vero habitualis evaserit im­ possibilitas rubricas observandi, idque quoad notabilem earum partem. Romam recurrendum est pro dispensatione. R. 4. Ratio non amittendi stipendii, quamquam, si praecipue moveat sacerdotem, dedecori ei sit, tamen non efficit ut propter im­ possibilitatem servandarum omnium rubricarum a celebratione debeat abstinere. ABLUTIO IN MISSA. OBLIGATIO RUBRICARUM. Casus. (81) Zosimus, qui in itinere maritimo habet 'facultatem celebrandi, non satis sibi providit vinum certo genuinum. Ne igitur vinum pro celebratione de­ ficiat, paucissimo vino utitur, pro purificatione calicis et pro ablutione digi­ torum sola utitur aqua. 166 De ss. eucharistia. Quod idem facere solet alter sacerdos qui ieiunus graviter fert vinum, putans suo agendi modo finem legis quam optime attingi ac proin se nullius legis laesae reum esse. Uterque a confessario utpote de laesis rubricis praeceptivis carpitur. Quaeritur 1 quae sint leges de ablutionibus in Missa faciendis. 2" quid ad casus propositos sit dicendum. Solutio. 2S0 Ad quaesitum 1“ R. 1. Rubricae duobus locis hac de re quid faciendum sit statuunt. 1) II itus celebr. Miss. X 5 haec habet: „ Super altare porrigit calicem ministro in cornu Epistolae, 71/0 vinum fundente, se purificat: deinde tino et aqua abluit pollices et indices super cali­ ** cem etc. 2) Ordo Missae in canone ita habet: r Interim porrigit calicem ministro, qui infundit in eo parunt vini, quo se purificat" et „Abluit digitos, extergit, et sumit ablutionem. · * Quibus patet, usum vini pro utraque purificatione seu ablutione esse praescriptum. R. 2. Verum lex illa sub levi tantum obligat. Nam gravis materiae statuendae nulla est ratio, cum mystica significatio non ad­ sit, reverentia autem sacramenti — in hoc alterius sacerdotis ratio­ cinatio vera est — ex se non postulet magis vinum quam aquam. S. Alph., Th. m. VI 408 testatur hanc esse sententiam communem. R. 3. Levius etiam ab ipsa lege ecclesiastica postulari vinum cum aqua in ablutione digitorum, quam solum vinum in purificatione calicis, legenti rubricas patet, confirmat auctoritas S’. Alph. 1. c. Ad quaesitum 2" R. 1. Ex communiter admissis licet ex causa rationabili transmittere in singulari casu observationem rubricae quae sub levi tantum imponitur, maxime quando nulla externa irreverentia nec populi admiratio excitatur. Quare Zosimus dicendus est recte egisse, si revera timere alioquin debuit defectum vini. R. 2. Paulo aliter indicandum est de altero sacerdote qui habitualiter sola aqua utitur. Qui enim habitual iter habet causam quae non cogat quidem ad transmittendam aliquam legem, attamen ex­ ceptionem a lege sibi convenientem faciat, potius recurrere debet ad superiorem (in nostro casu ad R. Pontificem) pro dispensatione. Atque ita saltem suadetur ex *S. Alph. 1. c. Nihilominus cum ne ipse quidem S. Alph., quem sequi tuto possumus, obligationem petendae dispensa­ tionis audeat imponere, confessarius videtur non de Zosimo tantum, sed etiam de altero sacerdote severius indicasse. MATERIA GRAVIS ET LEVIS IN OMISSIONIBUS ET MUTATIO­ NIBUS, SI IN MISSA OCCURRANT. Casus. (82) Celerinus vix incepit Sacrum, cum cantu incondito offenditur. Quare -tudet, quo celerius honeste possit. Missam absolvere: omittit omnes commemorationes quas Missa diei habet, similiter Credo, unam ex orationibus Missae celebratio. — Observatio rubricarum. 107 ante communionem, in canone, qui in Missali valde detritus est, omittit com­ plura sanctorum nomina. Idem cum die palmarum instaret iter faciendum, omisit historiam pas­ sionis praeter ultimam partem loco Evangelii; feria IV maioris hebdomadae, urgente negotio, sumit Missam votivam de passione. Aliquoties etiam ex quadam incuria et praecipitantia mutavit Epistolam vel Evangelium Con­ fessoris cum iis quae notantur pro Virgine: quod cum aliquantum progressus animadvertit, tamen ea quae incepit absolvit neque dicta corrigit. Quaeritur 1° quale peccatum sit aliquid in Missa omittere. 2° quid de Celerini agendi ratione iudicandum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Omittere quidquam ex iis quae ad 281 Missae formulam die assignato dicendam pertinent per se peccatum est, idquo grave ex genere suo non toto, seu tale quod admittat ma­ teriae parvitatem. Parvitas autem vel gravitas materiae non ex sola materiali magnitudine vel parvitate aestimatur, sed etiam se­ cundum diversam partium dignitatem. R. 2. Generalis quaedam regula est: 1) in canone omissio longe facilius gravis est quam extra canonem; 2) extra canonem omittere eas partes quae in unaquaque Missa, licet diversa formula, occurrunt, multo facilius grave est quam omittere alias. R. 3. Ad particularia descendendo dici potest: 1) in canone omissio cuiuslibet orationis particularis vel eius detruncatio tanta ut sensum suum plene amittat censetur gravis materia. 2) Extra canonem grave est omittere eam partem quae singu­ larem sortitur functionem, v. g. totum Evangelium, Epistolam cum Graduali, oblationem panis et vini, similia. 3) Partes quae non in omnibus Missis occurrunt omittere, etsi sunt longe maiores, censetur veniale tantum, v. g. omittere Gloria, Credo, Epistolas accessorias in diebus quatuor temporum etc. Ad quaesitum 2’" R. 1. Ratio omittendi et abbreviandi sane282 sumi non poterat ex illa quadam perturbatione, quam Celerinus cantu patiebatur; neque ab omni peccato excusari potest. Erat peccatum veniale tantum 1) omittere commemorationes, etiamsi complures erant, quippe quae sint pars accessoria : aliter, si omisisset orationem cum sua secreta vel postcommunione ipsius Missae principalem. 2) Veniale etiam erat omittere Credo; 3) ante s. communionem omittere primam orationem existimo etiam esse veniale peccatum tantum, utpote quae in quibusdam Missis, defunctorum scilicet, omittatur. Quod autem Celerinus haec omnia simul omittat, aggravat quidem eius culpam; non puto tamen in singulari casu materiam coalescere in gravem, cum omnia ea quae omisit non in quibuslibet Missis oc­ currant. R. 2. Similiter pauca nomina sanctorum in canone omittere res gravis non est; immo quando defectus ille Missalis non praevidetur, 1G8 De ss. eucharistia. neque nomina illa quorum characteres detriti sunt memoria tenentur a celebrante, ea omittere nulla est culpa. Nam impossibile est aliter facere, nisi celebrans velit desistere vel ministrum inhere aliud Missale accersere; verum ob solum hunc defectum desistere vel aliud Missale accersendum curare est defectum graviorem committere admirationem­ que populi excitare — quod praeprimis vitari debet. 283 R. 3. Missam cum Missa commutare adeoque diebus per rubricas vetitis Missam votivam dicere non censetur res gravis, nisi forte cum scandalo populi fiat; cf. S. Alph., Th. m. VI -120. Quapropter si est causa quaedam necessitatis, quae efficiat ut aut celebrare non possim aut Missam alioquin per rubricas non permissam sumere debeam: sentio eam esse rationem ab omni peccato excusantem. Videtur autem Celerini negotium urgens hanc necessitatem non induxisse: quam si non induxit, Celerinus venialiter peccavit fer. IV maioris hebdomadae sumens Missam votivam. Cf. Th. m. II11 332. R. 4. Dominica palmarum si instabat iter quod diutius tempus pro Missa diei insumere non patiebatur, Celerinus sine culpa potuit sumere Missam votivam de passione: idque saltem prae modo agendi quem tenuit ei suadendum erat. Nam in ipsa Missa diei partem tam magnam, ut est fere integra historia passionis, omittere videri potest ex sese materia gravis a qua neglegenda difficulter celebrans excu­ satur. Nihilominus cum materia sit extraordinaria, et Celerinus dixerit eam partem quae pro Evangelio notatur, res non ita certa est ut talis omissio etiam voluntaria pro mortali peccato haberi debeat: quapropter Celerini casus excusationem videtur admittere. Cf. Th. m. 1. c. Ballerini-Palm., Opus th. m. IV, n. 1105. R. 5. Ultima causa, mutatio Epistolae etc., in se res non est gravis. Sed si Celerinus erravit in Epistola vel Evangelio, ita mu­ tans ut tamen Missae aliquo modo conveniret, potuit progredi, nisi statim ab initio errorem advertit. Si vero Epistola vel Evangelium quod ex errore sumpsit Missae omnino non conveniebat, debuit cor­ rigere, cum in decursu lectionis errorem animadverteret, non vero re finita, quia id excitat nimiam admirationem et ipsius Missae ordinem confundit. CELEBRANTIS PUGNA CONTRA DISTRACTIONES IMPORTUNAS. Casus. (83) Meinradus Missam sollemnem celebrans, ne se distrahat et ut tempus lucretur, quando Epistola et Evangelium cantatur a ministris atque alia a choro, sumit libellum horarum diurnarum e sacculo casque recitat, omissa lectione Epistolae et Evangelii. Cum post Sacrum contionari debeat, habenda contione per totum Sacrum mens praeoccupata est. Dum igitur sese inclinat ad recitandum „Supplicesa, pronuntiat „Suscipe, S. Trinitas *: quo incepto iam dubitat verene sit ante consecrationem an consecrationem peregerit; sed cum se reperiat recitantem iunctis digitis indicibus et pollicibus, putat consecrationem esse factam ne­ que repetit. Missae celebratio. — Observatio rubricarum. 169 Alias, quo melius se a distractione et dubiis liberet, inter genuflexiones aliasque actiones continuo miscet preces iaculatonas, quae tamen sensum canonis Missae plane intercidunt; verba consecrationis cum vi et voce non submissa pronuntiat, ut ministri audire et rationem reddere possint. Quaeritur 1" 2° ‘3° 4° liceatne in Missa aliquid addere vel aliena recitando interponere. quodnam sit praeceptum vocem diverso modo modulandi. quid in dubiis intra Missam occurrentibus fieri debeat. utrum Meinradus recte egerit an secus. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Ex intentione inducendi novi ritus aliquid 284 addere est graviter peccaminosum, cum de re agatur gravissima et sanctissima. Cf. S. Alph., Th. m. VI 411. R. 2. Ex importuna devotione aliquid addere a cetero ritu non alienum tamquam ad ritum spectans, v. g. aliquam commemorationem, non excedit veniale. Ibid. R. 3. Interponere aliquam oratiunculam iaculatoriam, quo tempus actionum ritualium expleatur, non est peccaminosum, cum nemo has ita nectat cum precibus liturgicis ut cum iis in unum eas velit coalescere. Verum melius est eas mente retinere quam voce proferre, maxime si fiat frequens prolatio. R. 4. Inter longius spatium liberum, dum chorus cantat Gloria, Credo, similia, alias preces recitare vel inter ministerium altaris mini­ strum in Missa sollemni ita facere a S. R. C. quidem reprobatur: attamen peccatum proprie dictum non putaverim adesse. — Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 430 haec dicit: „Non peccaret qui sub longo cantu ad Gloria et Credo modeste oraret vocaliter aut etiam recitaret parvas horas quas tonet memoria/ R. 5. Indecentius haec fiunt a celebrante, dum cantatur Epistola vel Evangelium, maxime assumpto libello; neque id censeo ab omni peccato veniali irreverentiae esso immune, nisi urgeat vera necessitas. Ad quaesitum 2“ R. 1. Aliqua in recitandis precibus pronun-285 tiationis distinctio a rubricis praescribitur, cum quaedam alta, quae­ dam mediocri, quaedam demissa voco seu secreto proferri iubeantur: quae rubricae violatio generatim non excedit peccatum veniale. R. 2. Si vero aliqua distinctio servatur, etiamsi vox per totam Missam deprimitur, nulla est rubricarum violatio; immo quando plures in eodem loco celebrant, Missale expresse monet etiam in iis quae alta voce dicuntur, vocem ita esse moderandam ut alios celebrantes celebrans non perturbet. Cf. 5. Alph. ib. VI 413 sqq, ubi afferuntur sententiae maxime sibi contrariae. R. 3. E contrario vero ea quae secreto proferenda sunt omnino alta voce recitare, si fit per notabilem partem praesertim canonis, vel etiam in sola consecratione, id mortale peccatum censetur: ,S. Alph. ib. VI 416: qui tamen ad constituendum peccatum mortale requirit ut 1 1’0 De ss. eucharistia. verba ad 40 passus audiantur, quod neminem nisi monte captum fac­ turum esse ait. 2'6 Ad quaesitum 3“ R. 1. Si rationabile dubium oriatur circa ea quae ad essentiam sacramenti seu sacrificii spectant, defectus saltem conditionate supplendus est; si vero dubium versatur de rebus non essentialibus, nihil supplendum vel repetendum est, nisi dubium sit vere grave atque sanatio vel repetitio fiat sine admiratione; nam alias melius est rem transmittere quam in re dubia neque necessaria populum perturbare. R. 2. In ipsis rebus essentialibus autem etiam cavendum est ne mere scrupuloso dubio locus detur. Qua in re monet rubrica de defectibus V 2: „Si celebrans non recordetur se dixisse ea quae in consecratione communiter dicuntur, non debet propterea turbari. Si tamen certo ei constet se omisisse aliquid eorum quae sunt de necessitate sacramenti, i. e. formam consecrationis seu partem, resumat ipsam formam et cetera prosequatur per ordinem. Si vero valde probabiliter dubitet se aliquid essentiale omisisse, iteret formam saltem sub tacita conditione. Si autem non sunt de necessitate sacramenti, non resumat sed procedat ulterius/ 287 Ad quaesitum 4“ R. 1. Quod Meinradus omisit privatam reci­ tationem Epistolae et Evangelii, quam Missale iubet submissa voce fieri in Sacro sollemni a celebrante, in hoc venialiter peccavit (cf. S. Alph. ib. VI 410, dub. 4), maximo cum no attenderit quidem ad cantum harum partium. Reliquo tempore poterat ad vitandas distractiones vocaliter orare; minus tamen decebat librum precarium e sacculo tra­ here, sed longe melius erat e memoria preces arbitrarias recitare. R. 2. Videtur Meinradus cogitationibus contionis naturaliter abreptus fuisse; nam ex industria eas fovere inter sanctissimam liturgicam actionem peccatum est, idque, si fiat per notabile spatium in canone Missae, maxime si etiam sub consecratione, pro mortali peccato habendum. Cf. Th. m. II11 334; S. Alph. ib. VI 410, dub. 5. R. 3. Recte potuit et debuit Meinradus concludere se consecra­ tionem perfecisse, ex eo quod se deprehendit manus et digitos ita iunctos tenentem, sicut fit solummodo post consecrationem. Quod non recordetur positive verborum consecrationis, argumentum nimis debile est cur putet se re vera non pronuntiasse; immo si non prommtiasset, eo quod fuisset res insolita, iam antea id mentem il ico perculisset atque celebrantem attentum reddidisset. R. 4. Meinradus, si preces iaculatorias parco tantum admis­ cuisset, non esset proprie arguendus; verum modum hac in re excessit et monendus est serio ut in posterum ab hoc immodico usu inter ipsum Sacrum abstineat. R. 5. Verba consecrationis tam alta voce pronuntians peccavit, non tamen mortaliter. Ratio quod ministri ita rationem de conse­ cratione peracta reddere seu ipsum sacerdotem postea dubitantem certiorem facere possint, non est causa excusans, cum celebranti cu­ randum sit ut alio modo tale dubium, si quod occurrat, possit solvere. I j [ ; 1 | 1 I Missne celebratio. — Defectus supplendi. Interruptio. 171 ABRUPTIO ET INTERRUPTIO MISSAE. Casus. («4) Maglorius parochus vix absolvit consecrationem, cum ecce nuntium accipit moribundi repentina apoplexia tacti. Anceps haeret quid faciendum: sed mox raptim absolvit Missam usque ad communionem inclusive sumens s. hostiam cum calice simul; dein relinquens patenam et calicem non puri­ ficata, depositis paramentis, properat cum consecrata particula et s. oleo ad moribundum. Quaehitur 1° liceatne Missam interrumpere aut abrumpere. 2° quid de Maglorii agendi ratione dicendum. Solutio. Ad quaesitum lnl R. 1. Explicandum est quid intercedat inter28 * Missam abrumpere et eam interrumpere. Abrumpitur, si incepta de­ relinquitur cum intentione eam non perficiendi, vel cum praevisione impossibile fore ut postea perficiatur. Interrumpitur Missa, si in­ cepta nondum perfecta relinquitur, ita tamen ut postea perficiatur. Ut autem sacrificium inceptum postea perfici possit, intermedium spatium debet non esse nimium; post unam vero alteramve horam moralis unio nondum evanuit. Attamen cum hac in re alii aliter sentiant, res ipsa autem a morali aestimatione dependeat, post horam non erit amplius obligatio sacrificii perficiendi; facultas autem etiam post quatuor vel sex horas aderit. R. 2. Interrupta ante canonem Missa, si interruptio paulo longior28·.· fuit, melius ab initio resumitur quam continuatur: quapropter loco interruptionis quae intendebatur eo casu habetur vera abruptio. — Post consecrationem autem Missa non ab initio resumenda sed con­ tinuanda est, et ita idem sacrificium debet absolvi quamdiu moralis unio durat: abruptio enim post consecrationem, quantum fieri potest, debet vitari. R. 3. Ut ante canonem Missa interrumpatur vel abrumpatur, sufficit causa gravis quidem sed mediocriter gravis; immo eo levior, quo minor est progressus quem in Missa celebrans fecerit. Sed ut post consecrationem inceptam Missa interrumpatur, requiritur causa valde gravis, i. e. grave omnino periculum proprium vel alienum, quod aliter averti nequeat; idque eo gravius, si forte Missa sit prorsus abrumpenda. Cf. Th. m. II11 338 339. Ad quaesitum 2n’ R. 1. Auxilium moribundo praestandum, qui29Û sacramento nullo munitus est, sane gravissima est ratio cur parochus Missam interrumpere vel etiam abrumpere possit et debeat, si peri­ culum est in mora. Debent tamen in hoc casu sacrae species re­ verenter includi. R. 2. Maglorius in hoc irreverentiam commisit quod reliquerit patenam et calicem non purificata, nisi forte reverenter et securo loco ea condidit, postea purificaturus. I 172 D® 6S· eucharistia. R. 3. Utrum melius fuerit Missam perficere quam sacras species cum periculo abrumpendae Missae in tabernaculo includere pendet a circumstantiis. Si vix diutius duraret Missam usque ad commu­ nionem et purificationem perficere quam in tabernaculo sacras species tuto recondere: melius esset Missam ita absolvere. Aliter, si tempus notabile insumi debebat et moribundi periculum erat urgens: in quo casu ante, omnia salus moribundi in tuto collocari debuit. R. 4. Si igitur Maglorius, sacris speciebus in tabernaculo in­ clusis, Missam imperfectam reliquisset, reversus post horam circiter debuit omnino Sacrum perficere, resumendo ab ea actione qua desiit: potuit idem facere etiam reversus post plures horas, at in hoc casu licuit etiam Sacrum relinqere et sequenti die in Missa celebranda post sumptum s. sanguinem species consecratas praecedentis diei Missae consumere. Verum si periculum erat corruptionis sacrarum specierum — quod pro specie vini facile aderit : debuit vel Missam, quamdiu id proba­ biliter licuit, complero; vel sacras species saltem, quocumque demum temporis spatio interiecto, pro s. communione sumere. SACRAMENTUM POENITENTIAE MATERIA. EIUS DEFECTUS (I). SOLAE IMPERFECTIONES. Casus. (85) Amalia pauper femina a mense non confessa hoc modo se accusat: ,l)euni non dilexi ex toto corde, pro defunctis cognatis orare neglexi, preces matutinas, urgento negotio domestico, aliquoties omisi; saepius neglexi Sa­ crum diebus forialibus; in laboribus meis et in corporis refectione non feci bonam intentionem. De his et omnibus peccatis vitae meae doleo, peto poeni­ tentiam salutarem et absolutionem." Confessario sciscitante num aliquando proximum offenderit, impatiens fuerit, irreverenter oraverit respondit: ne­ minem laedo, sortem meam patiens fero, si possum devote oro ; peto, quaeso, ut mihi dos absolutionem, ne diutina hac retentione adstantes suspicentur me gravibus peccatis onustam esse, circa quae requiratur ulterior indagatio. Quaeritur 1" quae sit materia sacramenti poenitentiae. 2“ possible Amalia cum tali confessione absolvi. 3“ quomodo confessarius in eiusmodi casu agere debeat. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Materia sacramenti distinguitur proxima 291 et remota; remota est alia libera, alia necessaria. Proxima materia sunt actus poenitentis: dolor, confessio, satisfactio; remota sunt pec­ cata: de quibus hic quaeritur. R. 2. Materia igitur sacramenti poenitentiae remota est quod­ libet peccatum post baptismum commissum: necessaria materia quod­ libet peccatum mortale post baptismum commissum necdum vi cla­ vium directe remissum; aliter habebis materiam sufficientem quidem sed liberam. R. 3. Excluduntur igitur e materia poenitentiae: 1) peccata bap­ tismo anteriora, 2) defectus qui ad rationem veri peccati non per­ tingunt. Practice vero excluduntur etiam a materia in casu deter­ minato ea peccata leviora, do quibus sincerus dolor a confitente non concipitur. Ad quaesitum lm R. 1. In nulla re quam Amalia narravit ex-292 pressit talem defectum qui ratione sui pertingat ad peccatum. Nam pro defunctis orare, diebus fet ialibus Sacro assistere, preces matutinas 174 Sacramentum poenitentiae. quotidie recitare non sunt res quae vero praecipiantur, etsi summopere consulenda sunt. Dein Deum ex toto corde diligere praeceptum quidem est eatonus, quatenus non liceat ei quidquam praeferre, de cetero nullus homo Deum fere ita diligit, ut non possit etiam magis diligere; similiter in singulis actionibus ex se indifferentibus expressam inten­ tionem bonam facere auget quidem meritum, sed ad evitandum pec­ catum sufficit ut non subsit intentio positive mala: possunt igitur haec omnia defectus morales esse, peccata non sunt ac proin non praebent, prout narrantur, materiam absolutionis. R. 2. Nihilominus non raro in eiusmodi defectibus subest ali­ quod veniale peccatum, scilicet inordinata aliqua affectio quae induxit ad neglegenda perfectiora. Quapropter valde probabile est Amaliam habere quidem materiam ex se aptam ad sacramentum poenitentiae. Verum ut absolvatur, debet 1) constare de eiusmodi inordinata af­ fectione sincerum esse conceptum dolorem, 2) quantum fieri potest, haec prava affectio declaranda est. R. 3. Si tale quid ab Amalia obtineri nequit, quaestio num possit absolvi necne, pendet a solutione quae in sequenti casu n. 296 danda est. 293 Ad quaesitum 3“ R. 1. Per se quidem confessarius malo non egit, modeste interrogando de defectibus a quibus pii etiam homines difficulter omnino se cohibent. Quapropter ad rem non est querela Amaliae, quod adstantes possint suspicari do gravibus criminibus. Nam homines timorati non raro cum confessario agunt de rebus etiam levioribus et do iis quae non peccata sint, sed perfectionem christianam respiciunt. R. 2. Verum si confessarius viderit se interrogando oleum et operam perdere, statim proponat non interrogando sed affirmando seu positive hortando: .In hac sacra confessione inclusa esse volumus iterum omnia peccata prioris vitae, praecipue ea quibus proximus um­ quam offensus vel divinus cultus neglegentius peractus est. Nonne?" Quodsi poenitens annuerit, subministrentur vera motiva doloris et. proposita circa peccata etiam venialia; ac ita demum poenitens, si notabili aliquo tempore non est absolutus, absolvatur saltem conditionate. Cf. Th. m. II11 365 et hoc loco infra n. 296. MATERIA. EIUS DEFECTUS (II). POENITENS VIX CUIUSPIAM PECCATI MEMOR. Casus. (86) Gundolphus, vir senex, ab anno non confessus dicit: Neminem laesi, non fui ebrius, Sacrum non neglexi diebus Dominicis nisi infirmus ; scio qui­ dem nos omnes esse peccatores ; sed debilis sum ingenii et memoriae. Doleo de peccatis meis et peto absolutionem * — Interrogatus de aliis peccatis n-pondet. .Non recordor *; de praeterita vita: ,Omnia confessus sum; nihil Materia remota seu peccata clavibus subicienda. 175 amplius habeo ; * de iuventute: ,Puer aliquid turpe feci; hoc utique non sum confessus; erubui, sed puto me illud non habuisse pro gravi peccato? Quibus auditis confessarius Gundolphum dimittit sola benedictione. Quaekitur 1° sintne peccata dubia et peccata praeteritarum confessionum materia sacramenti. 2“ quid confessario faciendum sit, quando, ut in casu proposito, poenitens nullius peccati certi se accusat. Solutio. Ad quaesitum lra R. 1. Peccata dubia, ut patet, non ita sunt294 materia sacramenti ut sacramentalis absolutio absolute dari possit, sed summum ut conditionate detur. Verum, ut ex postea dicendis patebit, non desunt auctores graves, qui stent pro obligatione confitendi peccati mortalis dubii. Quidquid igitur est de horum sententiae veri­ tate, de eius probabilitate non potest dubitari, quod sufficit, ut sequatur quemlibet ius habere recipiendae sacramentalis absolutionis, utut con­ ditionate, a peccato mortali dubio, si modo ostendat verum dolorem verumque propositum; confessarium autem posse vel etiam debere in solum etiam peccatum mortale dubium absolutionem proferre. R. 2. Dubium non est peccata praeterita vi confessionis et ab­ solutionis iam deleta posse denuo esse materiam sacramenti. Quod 1) ostendit praxis piorum hominum, quae in hac re magni momenti est; 2) declaratio Summorum Pontificum (Bened XI in const. Inter cunctas Extrav. comm. 1. 5, tit. 7, c. 1 et S. C. Epp. et Reg. d. 1 Oct. 1839 id pro re explorata habent); 3) ratio ipsa confirmat: nam, si quid obstaret, esset hoc quod iam sint remissa neque ullum praeceptum confitendi exsistat; verum si haec ratio valeret, de venia­ libus vix umquam absolutio dari posset, saltem absolute seu sine con­ ditione Q cum, antequam absolvantur, vi solius doloris probabiliter fere iam deleta sint; consequentia autem est contra universam praxim Ecclesiae et contra doctrinam vel suppositionem Cone. Trid. sess. 14, c. 5 de poenit. Ad quaesitum 2™ R. 1. Re ipsa in totius anni decursu nullum 295 peccatum accidisse quod possit esso materia sacramentalis absolutionis est plus quam improbabile. Nihilominus fieri utique potuit ut gra­ viora peccata non occurrerent, leviora autem a viro conscientiae non adeo tenerae non perciperentur neque memoria tenerentur. At pos­ sibile etiam est ut non tam absint peccata quam eorum aestimatio, sive quod homo ille carcat notitia veritatum maxime necessariarum, sive quod inveterata peccandi consuetudo et conscientiae callum ob­ duxerit et mentis hebetudinem summopere auxerit. Quare nonnihil * Nimirum afferri peccata venialia quidem possent ad remissionem, eo quod non constet, quae et quanta attritio mentum seu sine eo remittantur. Verum cum aliqua vera ut possint clavibus absolvenda subici, probabiliter saltem elicita est iam sunt remissa. securiorem et pleniorem sufficiat ut extra sacra­ attritio adesse debuerit, vi eius attritionis quae 176 Sacramentum poenitentiae. inquiri debet quaenam sit causa cur particularia peccata nequeant afferri. Si inscitia rerum maxime necessariarum, haec instructione auferenda est, antequam de sacramentali absolutione sermo sit. Si inveterata peccandi consuetudo, v. g. luxuria, in causa est, graviter exstimulari debet conscientia, ut demum horror peccati et firma mutandae in melius vitae voluntas capiatur, et facta conscientiae discussione, pro poenitentis dispositione, absolutio vel danda vel non­ nihil differenda est. — Si defectus graviores re vera commissi non sint, confessarius agat, ut in praecedenti casu dixi, statim proponens certam materiam prioris vitae, non de qua sciscitetur, sed de qua cum poenitente dolorem et propositum eliciat. Cf. Th. m. II11 365; Reuter, Neo-confess. n. 117. 29G R. 2. Ceteroquin reducitur quaestio nostra ad sufficientiam vel insufficientiam accusationis plene genericae. Quam communiter non sufficere, si adsit materia confessionis necessaria, sive quoad liceitatem sive consequenter quoad valorem, in confesso est. Sed similiter certum est eam sufficere, si in articulo mortis nulla alia fieri possit accusatio, sive periculum mortis est ex morbo sive ex communi nau­ fragio, bello etc.; probabiliter igitur sufficit etiam alias, si propter poenitentis ruditatem nullius peccati specialis accusatio haberi possit, poenitens autem iam a longiori tempore non est absolutus. (Cf. Th. m. II 11 364; Reuter 1. c.) Hinc in nostro casu, si nihil certius haberi possit, Gundolphus sub conditione poterit absolvi. R. 3. Nunc vero accedit alia illa accusatio peccati pueritiae. Ex circumstantiis apparet Gundolphum, etiam cum rem perpetraret, habuisse aliquam peccati conscientiam; quare materia absolutionis ad­ est. Immo quamquam dicit se non videri sibi rem pro gravi habuisse, id certum non est. Quare re vera dixerim adesse peccatum mortale dubium, quod clavibus numquam fuerit subiectum. R. 4. Confessarius recte non egit dimittens Gundolphum sola benedictione. Nam 1) propter peccatum pueritiae quod dubio erat mortale dari debuit absolutio, eaque, cum moraliter certo ageretur de peccato aliquo, absolute erat danda, si modo dolor ad eam sufficiens adfuerit; 2) seposita etiam hac accusatione ex pueritia, Gundolphus, cum ab anno non esset absolutus, propter solam genericam accusa­ tionem conditionate absolvendus erat, ne tam diu gratia sacramentali careret, hoc modo forte eam recepturus. Cf. etiam S. Alph., Th. m. VI 432. MATERIA. EIUS DEFECTUS (III). ACCUSATIO DUBIA. Casus. (87) Catharina pia femina in hebdomadaria confessione se accusat de variis imperfectionibus malisque cogitationibus ..fortasse ** neglegenter excussis, concludens. -De his et aliis peccatis totius vitae meae doleo ex toto corde, 177 Materia remota seu peccata clavibus subicienda. seriam promitto emendationem et peto humiliter poenitentiam et abso­ * lutionem. Quaeritur 1" sufficiatne talis accusatio ad recipiendam absolutionem. 2" quid Catharinae suadendum vel iniungendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Confessio dubia illa peccatorum in ul-2'7 tinia hebdomada commissorum non erat sufficiens ex se, ut detur absolutio absolute; neque quavis hebdomada danda erit absolutio sub conditione. Quamquam semel in mense S. Alphonsus permittit ab­ solutionem conditionatam, si in persona ceteroquin pia et optime dis­ posita certa materia haberi nequit. Cf. S. Alph., Th. m. VI 432, 4 I)ico 4 et Horn, apost. tr. 16, n. 6. R. 2. Verum facillime alio modo valori absolutionis provideri potest, nimirum poenitentem inducendo ut ex praeterita vita addat certam aliquam accusationem, in qua nitatur absolutio absolute con­ ferenda. Quare consulitur ut, nisi peccatum in individuo repetatur, saltem dicatur virtus vel praeceptum contra quae peccata commissa sint, quorum post renovatum dolorem et propositum absolutio denuo petatur. R. 3. In nostro casu adest quidem praeteritae vitae eiusque pec­ catorum mentio, sed generalis quaedam. Haec sufficit certe, quando agitur de poenitente, cuius conscientia etiam circa vitam praeteritam confessario nota est, si modo constet de excitato dolore; probabiliter etiam alias. Sed quoniam res non est sine ulla contradictione ad­ missa, et quoniam apud ipsum confessarium consuetum accusatio illa adeo generalis facile relinquere potest dubium de dolore attente et sincere concepto, non ore tantum prolato: practice insistendum est, ut fiat accusatio illa ad cautelam addita cum aliqua determinatione, scilicet saltem virtutis vel praecepti olim violati. Cf. Th. m. II11 364 sq. Ad quaesitum 2” patet responsio ex dictis ad 1“. PECCATA HOMINIS CONDITIONATE BAPTIZANDI. Casus. (88) Albertus et Augustus iuvenes studiosi, prior ex secta rationalists, ex protestantica alter oriundus, cupiunt amplecti religionem catholicam. Ambo instruuntur, baptizantur, unus adiecta conditione, alter cum conditione tacite subintellecta, cum probabilitas baptismi rite accepti non adsit; ambo iubentur confessionem instituere de toto vitae decursu, ita tamen, ut de aliquibus peccatis omissis scrupulum sibi facere prohibeantur. Quaeritur 1 situe in conditionato baptismo necessario exigenda confessio eaque integra ad recipiendam absolutionem. 2° utrum haec necessitas concilietur cum probabilismo, an per decretum S. Officii, quod integram confessionem iniunxit, probabilismi liceitas reiciatur vel dubia reddatur. 3° quid de nostro casu indicandum. LthmknM, Casu» conscientiae. II. Ed. 4. 12 178 Sacramentum poenitentiae. Solutio. An quaesitum 1“ R. Haec quaestio practice soluta est com­ pluribus S. Officii responsis, quae in commodum lectoris hic quoque ^diciam. 1. 5. Offic. d. 17 lunii 1715 interrogatum: ,An plena fides sit adbibenda Carolo Wippermann de Rostock, in ducatu Mecklenburg praedicanti et lectori theologiae Lutheranae quietisticae, superinten­ denti et doctori primario sectae Lutheranorum quietist.. s. fidei ca­ tholicae reconciliato in S. 0. Parmae, et circa nonnullos errores detectos in eius baptismo: an ipsi credendum sit circa ea quae enar­ rat? Et quatenus affirmative, tum ut ipsius saluti, tum etiam ut ceterorum illius sectae seu religionis, praesertim si fuerint ignorantes, saluti pariter consulatur, quaeritur: an dictus Wippermann sit re­ baptizandus? et quatenus affirmative: an absolute vel sub conditione? et quatenus affirmative: an confessio praeponenda sit vel postponenda baptismo conferendo sub conditione? Resp. ,Carolum Ferdinandum esse rebaptizandum sub conditione, et collato baptismo eius praeteritae vitae peccata confiteatur et ab iis sub conditione absolvatur. “ 2. S. Offic. d. 17 Dec. 1868 interrogatum: FInter decreta I“* syn. prov. Westmonasteriensis sub cap. XVI n. 8 ubi sermo est de abmratione protestantium adultorum et de baptismate sub conditione eis conferendo, additur: ,confessio etiam sacramentalis semper in tali casu est * . exigenda Quaeritur: an debeat iuxta synodi prov. decretum a S. Sedo probatum confessio sacramentalis a neo-conversis in Anglia exigi, et an debeat esse integra/ Resp. «Affirmative; et dandum esse decretum latum sub. fer. V. die 17 lunii 1715.“ 3. De quo decreto in causa Angliao lato cum archiep. Quebec, dubium moveret apud S. Sedem, utrum hoc decretum obliget in Anglia tantum an etiam in sua provincia et in aliis regionibus, card, prae­ fecto S. Congr. de Prop. Fide res videtur adeo explorata fuisse, ut eam ne ad S. Sedem quidem referret, sed sponte responderet: «Responsum S. 0. d. d. 17 Dec. elapsi anni, licet episcopis Angliae tantummodo rogantibus datum, universalem legeni continere, proinde non solum in Anglia, sed in aliis etiam regionibus obligare. Hinc patet, quod nullatenus permitti possit ut praedictae decisioni contraria sen­ tentia doceatur. Romae ex aed. S. C. P. F. d. 10 Iulii 1869. Al. C. Barnabo, Praef.“ V. Anal. eccl. VII 489. 299 Ad quaesitum 2 R. 1. Decretum illud S. Officii cum probabilismo eiusve in favorem probabiliorismi vel aequiprobabilismi reiectione nihil habet commune. Nam ut in hunc finem ex illo aliquid extundi posset, debebat S. Officium necessitatem confessionis eiusque integrae statuere pro casu quo baptismus acatholicus probafri/ius fuerit validus, pro con­ 298 Materia remota seu peccata clavibus subicienda. 179 trario casu quo baptismus prior acatholicus probabilius invalidus fuerit, confessionis integrae obligationem negare. Verum ex maiore pro­ babilitate baptismi prioris validi nullatenus S. Officium hanc obliga­ tionem petiit. Nam necessitatem indixit, cum generaliter inter­ rogaretur circa conversos in Anglia, diversas Anglarum sectas nihil distinguens; sed notum est pro diversitate sectarum in Anglia maiorem probabilitatem modo esse pro valore, modo pro nullitate baptismi horum sectariorum. Simili modo necessitatem observandae legis ecclesiasticae matri­ monialis atque indicandi matrimoniorum valoris secundum has leges constanter statuit. Ita S. Offic. d. 4 Febr. 1891 ad vic. ap. laponiae (Collect. S. C. de Prop. F. n. 1304>: «Qui valide aut dubie baptizati fuerint, ii subsunt impedimentis etiam iure ecclesiastico dirimentibus" (cf. etiam S. Offic. 9 Sept. 1868 Collect. S. C. de Prop. F. η. 657). Si vero subsunt, subsunt iure divino; nam qui subsint Ecclesiae non Ecclesiae iure positivo, sed divino iure definiri debet1. Dein quoad valorem matrimonii partis baptizatae cum dubie baptizata d. 17 Nov. 1830 et 20 Iulii 1840 S. Offic. decrevit: «Quoad haereticos, quorum ritualia praescribunt collationem baptismi absque necessario usu materiae et formae essentialis, debet examinari casus particularis. . . . Quodsi dubium persistat, . . . censendum est validum baptisma in ordine ad validitatem matrimonii." En ubique qui dubie baptizati sunt, non qui probabilius baptizati sunt, subjacent legibus et regimini Ecclesiae. R. 2. Iloc principium, cum sit iuris divini, infert obligationem 300 iure divino exsistentem, qua teneantur dubie baptizati ad confessionem peccatorum, etiamsi ad securam reddendam salutem et sacramentorum efficaciam sub conditione baptismus repeti debet. Id vix necesse est argumentis ostendi. Nam clarum est Ec­ clesiam non posse sibi reddere subditos quos Christus non subiecit. Quando igitur Ecclesia (per S. Officium) dicit dubie baptizatos sub­ jacere Ecclesiae legibus, id non fit iure ecclesiastico, neque iure ecclesiastico ligantur lege confitendi, sed fit declarando lc quaesitum 1“ R. 1. Cone. Trid. sess. 14, c. 4 de poenit. dicit: ,Contritio, quae primum locum inter dictos poenitentis actus habet, animi dolor et detestatio est de peccato commisso, cum pro­ posito non peccandi de cetero/ Contritio autem sumitur hic generice, sive de contritione perfecta quae proprie et presse cowtritio vo­ catur, sive de contritione imperfecta quae aftritio dicitur. Contritio illa continet igitur triplex elementum: dolorem, detestationem, pro­ positum; ex quibus dolor respicit in peccato malum ut praesens, de­ testatio ab hoc abstrahit atque respicit peccatum ut sic vel malum peccati ut praeteritum, propositum respicit peccatum quoad futurum tempus. Elementa illa in se quidem non sunt prorsus iidem actus: verum in hac vita nemo potest peccata sua detestari, nisi etiam doleat de iis, neque de iis dolere quisquam potest dolore qui retractet peccata, quin ea detestetur; atque etiam detestatio vel dolor, quando peccatum ut peccatum attingunt, implicite etiam continent proposi­ tum, siquidem peccatum sive praeteritum sive futurum in conceptu suo idem dicit malum morale eandemque habet odibilitatem. Cf. Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 656. 320 R. 2. Qualitates autem contritionis communiter enumerantur hae: 1) ut sit contritio vera, non solummodo existimata. Nimirum fuerunt qui in sacramento putarent sufficere contritionem existimatam; de­ fectum forte occurrentem suppleri per absolutionem sacramentalem ex opere operato. Hoc tamen non ita intelligebant, quasi omnis dolor posset abesse (impossibile enim est hominem existimare se dolere, si nullatenus dolet), sed de defectu conditionum et qualitatum per se necessariarum, ita ut censerent sufficere detestationem inefficacem seu velleitatem, si quando putaret poenitens se efficacem voluntatem contra peccatum habere: alii vero censebant requiri persuasionem contritionis perfectae, etsi forte re haereatur in imperfecta contritione: BalleriniPalm., Opus th. m. V, n. 34—42. Quae opiniones omnino obsoletae sunt. Et revera existimatio nihil iuvat, si actus ille re ipsa cum necessariis suis qualitatibus decst, quem Cone. Trid. 1. c. dicit „quovis tempore ad impetrandam veniam peccatorum necessarium 2) Requiritur ut contritio sit formalis, ita ut minime certum sit sufficere virtualem dolorem in proposito contentum vel in actu cari­ tatis Dei: ceterum qui peccati commissi recordatus actum caritatis 319 Materia proxima: contritio et propositum. 191 elicit, non potest, moraliter loquendo, non elicere formaliter actum displicentiae et doloris de peccato. Ratio cur contritio formalis re­ quiratur est quia contritio, docente Ecclesia, est pars sacramenti. Cf. Reuter, Th. m. p. 4, n. 247. 3) Requiritur ut contritio sit supernaturalis, i. e. ope gratiae ex motivo fide proposito oriunda, ut videlicet sit apta dispositio ad statum gratiae sanctificantis, quae est essentialiter supernaturalis1. 4) Requiritur ut contritio sit super omnia seu absolute efficax, quae omni modo et sub quacumque conditione vere possibili volun­ tatem a peccato removeat peccandique voluntatem excludat. 5) Requiritur ut sit contritio suo modo universalis, scilicet ut detestetur super omnia saltem omnia peccata mortalia commissa atque a quocumque mortali peccato committendo poenitentem avertat. Nam quodlibet peccatum mortale continet aversionem a Deo amicitiaeque divinae contrario opponitur, neque unum sine altero potest remitti. — Aliter circa peccata venialia, quae amicitiam Dei non destruunt et quorum unum sine aliis odio haberi atque remitti potest. 6) Requiritur ut contritio aliquo modo sensibilis fiat seu externe se prodat, v. g. confessione, eo quod pars sacramenti sit, et 7) ut aliquo modo cum reliquis sacramenti partibus, maxime cum absolutione, iungatur. Sed haec ultima conditio exponenda est modo. Ad quaesitum 2m R. 1. Requiritur ea coniunctio vi cuius ex 321 diversis elementis unum componi possit sacramentum; et quoniam praecipua vis sacramenti in forma consistit quae effectum gratiae sanctificantis in anima producat, atque contritio et pars sacramenti et dispositio est ad sacramentum cum fructu recipiendum: contritio necessario absolutionem praecedere debet, vel saltem exsistere ante­ quam absolutio secundum sensum suum essentialem finiatur. R. 2. Necesse tamen non est ut actus contritionis physice coexsistat absolutioni. Nam satis diu potest praecedere, si modo aliquo modo virtualiter perseveret, v. g. quaerendo confessarium, cavendo· a periculo incidendi in novum peccatum. Qui eiusmodi ratione dolorem conceptum sustentat, satis iungit contritionem cum reliquo sacramento, etsi post aliquot dies demum confitetur. In aliis adiunctis brevius esse debet intervallum. R. 3. Voluntate ordinari seu dirigi debet contritio ad con­ fessionem sacramentalem, quod fit, si vel ex voluntate confitendi elicitur contritio vel ex contritione de peccatis concipitur voluntas peccata illa confessione delendi (Th. m. II11 379). Nam contritio, 1 Quae hic exposui certiora sunt et securiora. Aliqui contendunt quidem a motici supetnaturalitate abstrahi posse, sufficere quodlibet motivum cum ordino ad Deum; actus autem supernaturalitatcm, quae sit necessaria, esse ex solo influxu gratiae elevantis. Sed haec opinio est minime certa: et re vera dubium relinqui­ tur num gratia supernaturalis influat in actum qui naturali omnino motivo con­ cipitur: ceterum qui christianus, si i» ordine ad Deum dolet de peccato, non cogitat Deum ut fide sibi notum, quis sistit in conceptu Dei puro naturali? Verum, si quis in ordine ad Deum ut fido sibi notum de peccatis dolet, dolet ex motivo super­ natural!. 192 Sacramentum poenitentiae. cum debeat esse materia seu quasi-materia proxima sacramenti, id non est eo quod contritio est; ergo hanc rationem accipere debet ab extrinseco, i. e. a voluntate eius qui contritionem elicit. Vel : confessio debet contritione quodammodo informari, et vicissim contritio per confessionem sensibilis seu externum signum fieri ; quod non obtinet nisi voluntario actu poenitentia, quo contritio et sacramentalis con­ fessio ita iunguntur. 322 Ad quaesitum 3“ R. 1. Wunibaldus videtur frustra angi, nisi forte ex particulari motivo de iis solis peccatis doluit quae primum invenerat. Nam si ex universali motivo dolorem concepit, ille eo ipso contra omnia peccata saltem mortalia implicite versabatur, sive menti obversabantur sive non. Necesse enim non est singula peccata singillatim detestari, quod esset in inultis casibus moraliter impossibile; sed sufficit ut commune illud malum, quod est in omni peccato vel in omni peccato mortali, offensam Dei, aversionem a Deo, peccator absolute fugiat et detestetur. Lu go, De poenit. d. 5, n. 90: „neque requiri ad valorem contri­ tionis recogitationem explicitam singulorum peccatorum in particulari. “ — S. Alph., Th. m. VI 438: „ Omnino tenendum est cum sententia com­ muni . . . non esse quidem opus adhibere ad singula peccata singulos actus doloris, quod Caietanus dicit fore ridiculum ; nec requiri ut dolor referatur ad peccata distincte recogitata, sed sufficere de omnibus universaliter poenitere." Cf. S. Thorn., De verit. q. 29, a. 5 ad 4: quo evertitur, quod idem S. Doctor videatur contrarium asseruisse in 4 dist. 16, q. 1, a. 2, qstc. 4 et q. 2, a. 3, qstc. 2. Aliud igitur est, si quis quaedam particularia peccata ex parti­ culari solo motivo detestatus esset, reliqua quae postea memoriae occurrerunt nullatenus: in quo casu censet Lugo (De poenit. d. 14, n. 74 89) aliique sacramentum validum quidem esse sed informe, i. e. sine effectu gratiae sanctificantis, quem homo consequi videtur, quando de posterioribus peccatis satis atteratur. Certum autem id non est, nisi vel perfecte conteratur, vel reliqua peccata cum attritione saltem confessus denuo absolvatur. Cf. Th. m. II11 402. 323 R. 2. Si revera Odilia ita egit, ut narratur, absolutio ex sen­ tentia practice tenenda pro valida haberi nequit, eo quod defuit omnis coniunctio praecedentis doloris cum accusatione et absolutione. Valuisset absolutio, si in examine vespertino doluisset in ordine ad futuram confessionem, etiamsi determinate non proposuisset, sequenti die mane confiteri; nam in hoc casu non solum moraliter perseverasset dolor, sed etiam sufficiens adfuisset unio inter illuni dolorem et quam­ cunque confessionem, quam inter spatium non longum institutura esset. — Valuisset etiam absolutio, si Odilia brevi aliquo actu renovasset actus doloris et propositi praecedenti vespere conceptos. Quod brevissimo tempore fieri potuit; immo videtur id etiam re factum esse, etsi Odilia nunc non reflexe eius rei recordatur, cum accusatio pec­ catorum, de quibus vespere doluit, vix non possit esse dolorosa seu cum renovato dolore coniuncta. 193 Materia proxima: — contritio et propositum. R. 3. Sane semper utilissimum consilium est immediate ante accessum ad confessarium vel etiam post accusata peccata brevi intuitu renovare dolorem cum proposito: quae est etiam praxis piorum fidelium, qua omnis ratio timendi aufertur atque uberior sacramenti fructus colligitur. ATTRITIO QUAE SUFFICIAT. Casus. (94) Severinus confessarius, cum incidit in poenitentes rudes peccatis onustos, maxime laborat et angitur de eorum dolore. Si enim loquitur de Deo divina­ que caritate, videt poenitentes insensibiles et frigidos manere, solo timore concutiuntur et emendationem promittunt. Quod eo magis eum angit quod edoctus est dolorem ex mera attritione et timore poenarum conceptum non sufficere, primo non ex timore poenarum huius vitae, dein neque certum esse sufficere timorem poenarum vitae futurae, sed probabiliter requiri actum caritatis in Deum. Quaeritur 1° situe certum in sacramento poenitentiae ad obtinendam veniam sufficere attritionem, non requiri contritionem. 2° quid sentiendum sit de initio amoris, quod collocetur inter actus Justification! praevios. 3° sufficiatne attritio ex metu poenarum temporalium. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. Contritionem perfectam quae procedat ex 324 amore Dei efficaci super omnia non requiri, et hoc sensu sufficere attritionem, quatenus quicumque dolor a perfecta contritione defecit attritio vocetur, est sententia omnino certa. „Certum et commune est apud I)D. non requiri contritionem perfectam, sed sufficere at­ tritionem." Cf. S. Alph., Th. m. VI 440. Quod sequitur ex doctrina Cone. Trid. sess. 14, cap. 4, quae contritionem perfectam ante sacramentum hominem iam cum Deo reconciliantem opponat attritioni, quae sine sacramento poenitentiae per se ad justificationem perducere nequeat, tamen eum ad Dei gra­ tiam in sacramento poenitentiae impetrandam disponat. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si quaestio instituitur utrum sufficiat325 attritio ex solo metu gehennae concepta, an necessario in ea debeat esse etiam aliqualis Dei dilectio: prohibitum quidem est quominus alterutrae sententiae sive neganti sive affirmanti censura theologica inuratur (Alex. VII d. 5 Maii 1667); sed «sententia fere communis affirmat", scilicet sufficere attritionem sine amore inchoato caritatis ait S. Alph. ib. 1. c. Et re vera non video quomodo alia sententia cum doctrina Concilii Trid. cohaereat; nam ea quae supra in R. ad Quaesitum 1“ relata sunt, Concilium dicit de attritione, quae «vel ex turpitudinis peccati consideratione vel ex gehennae et poenarum metu communiter concipitur". Lehmkuhl, Casus conseientine. II. Ed. 4. 13 194 Sacramentum poenitentiae Iu 2. Si de amore initiali non iam ut motivo doloris sed ut de actu concomitanti quaeritur: plures quidem sunt qui eiusmodi actum postulent quo debita absolvatur praeparatio ad justificationem in sacramento accipiendam; sed simul monent illum actum non posse non adesse, si modo reliquae conditiones doloris necessariae ad­ fuerint, nam sive in spe veniae, sive in proposito non peccandi de cetero sed observandi omnia Dei mandata, sive in ipso dolore peccati cum respectu ad Deum seu ut offensae Dei, illum initialem amorem, quantum satis sit, latere et implicite comprehendi. Cf. Th. m. II11 391. 326 Ad quaesitum 3“ R. 1. Metum poenarum temporalium alterius vitae esse sufficiens motivum attritionis circa peccata venialia, vix est qui neget. Sed controversia instituitur de poenis temporalibus huius vitae deque earum sufficientia, quando agitur etiam de peccatis mortalibus. Quare: R. 2. Consideratio poenarum temporalium huius vitae, quibus Deus peccata nonnunquam castigat, vel (piae sunt eorum naturales sequelae, sine dubio hominem stimulare potest ad concipiendam con­ tritionem et quaerendam reconciliationem cum Deo. Ostendunt enim displicentiam Dei erga peccatum, qui cum eo tanta mala etiam in hac terra coniunxerit; ostendunt, ut hac voce utar, peccati odibilitatem, siquidem turpissimum et omni odio dignum illud esse debet, quod ex natura sua tot tantaque mala gignit etiam ante tempus iustae retributionis; ostendunt gravissimam Dei iram quam haec mala tem­ poralia quodammodo praeludunt atque initiantur. Quodsi igitur ita consideras poenas et mala huius vitae cum peccato coninncta, sane mala illa efficaciter et absolute voluntatem peccandi possunt cohibere. Ita enim generatur .timor Dei potentis illas et alias poenas infligere , ** ut ait Lugo, Do poenit. disp. 5, n. 141, atque ex hoc timore con­ cipitur dolor peccatorum atque absoluta voluntas non peccandi amplius; vel poenae illae temporales, ut verbis Suarezii utar De poenit. disp. 5, sect. 2, n. 15, ^considerantur ut a Deo inflictae et ut nobis indicant iram eius et quodammodo inchoant divinum supplicium, nisi emendemur . ** R. 3. Si vero in solis malis temporalibus, ut sunt in se, sistitur, impossibile est moveri per illa voluntatem ad fugiendum tantopere peccatum, ut velit ab eo abstinere, etiamsi maiora mala temporalia cum peccati fuga coniuncta fuerint. Verum detestatio et fuga pec­ cati tanta esse debet, non formaliter quidem, sed radicaliter et quoad vim etiam et virtutem moti vi. Quod igitur ad Severinum attinet, non adeo debet angi. Si nanciscitur poenitentes rudis ingenii, qui poenis tantum moveri videantur, utiliter incipi potest a poenis temporalibus, v. g. morbis, infamia, inopinato infortunio vel morte, quibus Deus non raro etiam hic peccata puniat; verum cum viderit poenitentem his concuti, non debet ibi sistere, sed eius aspectum attollere ad mala (piae post hanc vitam peccatum maneant aeterna, nisi peccata sincere detestemur ab iisque cavere absolute velimus. Quodsi demum, propositis Dei bene­ ficiis atque tormentis a Christo Deo-homine pro nobis nostrisque pec­ Materia proxima: — contritio et propositum. 195 catis toleratis, poenitentem ad caritatem erga Deum eiusve saltem initium extollat, eo melius agat; immo impossibile videtur, ut eiusmodi brevis exhortatio ex animo facta cor etiam durissimum non aliquo modo emolliat. DOLOR DE VENIALIBUS PECCATIS. Casus. (95) Adolphus confessarius atque eius poenitentes in difficultates coniciuntur propter dolorem de venialibus peccatis. Nam ex una parte edoctus est Adolphus necessitatem doloris qui sit super omnia, ex altera parte reperit poenitentes, qui dolent quidem et vitare volunt mendacia sine causa pro­ ferenda, sed nolunt promittere cavere a mendacio, si hoc necessarium fuerit ad notabile damnum avertendum; unde concludit mendacium eos ne super illud quidem damniohim temporale detestari, multo minus super omnia. Quod et ipsos poenitentes ceteroqui pios torquet in similibus rebus; neque am­ plius audent frequentius accedere ad confessionem, no forte inutiliter vel sacrilege accedant. Quaeritur 1° dolor do venialibus debeatne etiam esse super omnia. 2° peccatum veniale unum quomodo detestari ab eoque absolvi possimus, quin dolor et absolutio extendatur ad alia. 3° quid difficultatibus Adolphi et poenitentium respondendum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Dubium non est quin ad obtinendam 327 peccati venialis remissionem requiratur eius detestatio, similibus con­ ditionibus vestita, quibus detestatio peccati mortalis debet esse vestita, ut huius remissionem consequamur: solam excipe universalitatem. Quare dolor etiam de venialibus debet post peccata mortalia esse super omnia. Secus enim implicite ita comparatus esset homo, ut. si maius aliquod malum cum fuga peccati venialis conjungeretur, hoc peccatum potius eligeret quam illud malum. At' cum tali voluntatis dispositione venia peccati fieri nequit. R. 2. Do cetero haec detestatio super omnia non est adeo dif­ ficilis, si modo motiva consueta, quibus homo Christifidelis ea detestari consuevit, considerentur. Sunt enim motiva aeterna seu terrenas res excedentia, poenae scilicet alterius vitae in purgatorio exsolvendae, sanctissima Christi Domini passio et mors in cruce tolerata, summa Dei displicentia: quae sano, si rite concipiuntur, ut mala terrenis malis maiora considerantur et odio habentur. Neque necesse est, immo ne consulitur quidem ut inter terrena mala et motiva illa aeterna fiat formalis comparatio; sufficit plane ut motiva conside­ rentur atque ad absolutam peccati fugam impellant. Ad quaesitum 2“ R. 1. Facile id fieri posse ostenditur, si328 quaestio est de peccatis venialibus diversae gravitatis. Nam motiva illa communia: displicentia ex parte Dei, causatio passionis Dominicae, 13· 196 Sncnunentiun poenitentiae demeritum apud Deum etc., magis inveniuntur in gravioribus quam in levioribus peccatis. Quapropter ipsa illa motiva magis movent ad fugienda maiora seu graviora quam minus gravia peccata. Neque mirum est voluntatem moveri ah iis quae magis movent neque ab iis quae minus movent moveri, aliis verbis, moveri voluntatem ad cavenda graviora, etsi nondum moveatur ad cavenda minora. R. 2. Neque repugnat quin ex speciali motivo certa aliqua peccati species odio habeatur et fugiatur, ratione maioris vel minoris peccaminositatis nullatenus attenta. Atque ita revera solent homines de certis quibusdam peccatis dolere, ut haec sola considerent, de aliis diversis peccatis nihil plano statuentes, non consentiendo nec positive retractando. Fateor quidem, si expressa cogitatio peccati alterius speciei eiusque gravioris oriatur, facillime id eventurum esse, ut aut hoc quoque detestatione comprehendatur, aut dolor ille prior verus esse desinat. At in rigore id necessarium non est: specifica aliqua malitia, qua talis est, revera meretur odium absolutum ; proin vo­ luntas eam potest odisse; neque propterea necessitatur ut ea omnia odio prosequatur quae malitiam quidem non minorem sed plane aliam continent. 329 R. 3. Difficilior res est, si agatur do detestandis ex motivo universali et transcendental! peccatis minus gravibus, quin detestatio fiat peccatorum aliorum quae alterius quidem speciei sed gravioris sint. Quodsi aliorum peccatorum maior gravitas non solum certa sit, sed etiam certo cognoscatur et consideretur, puto fieri alterutrum necesse esse ut scilicet aut detestatio ex motivo universali concepta ad haec quoque extendatur aut detestatio corruat. Sed si maior gravitas dubia est vel non percipiatur sive menti non ohversetur: fieri potest ut efficax detestatio certa quidem peccata attingat, non alia etsi graviora, seu ut alia illa peccata non positive quidem ap­ probentur, sed negative non retractentur, retractentur solummodo aliqua eaque minus gravia. R. 4. Cur autem in peccatis venialibus, aliter ac in mortalibus, aliqua, maxime graviora, detestari cum effectu veniae possimus, non retractatis aliis, ratio est quia peccata venialia Dei amicitiam non destruunt, destruit quodlibet peccatum mortale; verum quod Dei amicitiam destruit, quodcumque demum illud est, odio haberi debet ab eo qui cum Deo vult reconciliari. 330 Ai> quaesitum 3e R. 1. In priore casu circa detestationem mendacii Adolphus recte non concludit non potuisse adesse sufficientem dolorem et dispositionem. Sequitur quidem motivum doloris non potuisse esse poenas temporales seu damnum temporale subeundum : sed motivum doloris potuit esse intrinseca turpitudo, quae sane maior est in peccato sine ulla causa commisso quam in peccato officioso. Etiam motiva universalia Dominicae passionis etc. aliter atque magis versantur circa prioris generis mendacium, quam circa mendacia posteriora: quare priora detestari efficaciter et absolute aliquis potest, relictis aliis. Maxima proxima: — contritio et propositum. 197 K. 2. Christi fideles in eiusmodi re instrui dehent neque scrupu­ lose evitare ss. eucharistiae frequentem sumptionem. Si defuerit recta mens conatusque contra venialia peccata plene deliberata, frequentior quidem ad ss. eucharistiam accessus suadendus non est (cf. supra n. 146 sq); attamen confessionis valori et utilitati consulatur per hanc praxim, secundum quam securitatis causa denuo accusentur in confessione peccata praeteritae vitae graviora. Quod si rite fit, sacra­ menti reverentia servatur, neque a confessione et communione men­ strua vel etiam frequentiore aliquis removendus erit. Cf. Th. m. II11 396 in fine. R. 3. Immo no facilius putetur deesse sufficientem peccatorum 331 venialium dolorem, quamvis satis magna adhaereat animi imperfectio, notari potest secundum complures scriptores sufficere dolere de multi­ tudine peccatorum venialium atque serium sibi proponere conatum diminuendi numeri lapsuum. Quod S. Alphonsus non absolute quidem approbat, tamen cum explicatione quadam admittit, scilicet dolorem de multitudine seu de excessivo numero ita saltem elici debere, ut re vera etiam ipsa peccata saltem posteriora, quae inter breve inter­ vallum post alia subsecuta fuerint, dolore et proposito tangantur (Th. m. II11 393 sqq ; S. Alph., Th. m. VI 449). Unde patet auctores repugnan­ tiam in eo non invenire, quod illa turpitudo specialis vel gravior illa malitia, quae sit in sola frequentia peccandi, super omnia odio haberi et fugi possit, sine seria detestatione omnis eiusdem generis seu speciei peccati particularis. PROPOSITUM QUALE DEBEAT ESSE. Casus. (96) Constantius invenis, pravis moribus imbutus, miseriam suam ingenue apud confessarium fatetur atque adeo debilem prae se fert voluntatem ut se nunc quidem nolle peccatum dicat, verum id promittere se non posse se amplius non esse peccaturum; immo sibi persuasum esse voluntatis firmitatem non ultra hebdomadam duraturam. Constans vero in simili conditione positus similiter de non relapsu desperat, serio tamen promittit se paulatim velle sese a prava consuetudine emendare. Circa Camillum, qui pravis consuetudinibus tum mollitiei tum blas­ phemandi et peierandi tum sese inebriandi laborat, confessarius, hanc viam init ut primo eum instruat de necessitate evitandae ebrietatis, de aliis nunc silens, cumque se hoc vitium evitare velle promittentem absolvat. Hoc modo intendit Camillum pedetentim e vitiis eruere unum post aliud debellando. Quaehitlk 1 ‘ quae conditiones requirantur in proposito, speciatim quaenam universalitas. 2“ quaenam necessaria sit firmitas. 3° quid de singulis casibus sit dicendum. 198 .Sacramentum poenitentiae. Solutio. Ad quaesitum 1” R. 1. In proposito, quando de doloris con­ ditionibus requisitis alioquin constat, maxime de supernaturalitate et efficacitate, duae conditiones potissimum considerandae sunt: uni­ versalitas et firmitas. Cf. S. Alph. 1. c. VI 450sqq; Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 892sqq; Reuter, Th. m. p. 4, n. 289 sqq. R. 2. Universale debet esse propositum, quando agitur de pec­ catis mortalibus. Nam de peccatis venialibus sufficit sicut dolor ita etiam propositum circa aliquod peccatum, maxime si est gravius. R. 3. Haec universalitas in proposito latius patere debet quam in dolore. Dolor enim non patet latius quam sunt peccata re com­ missa; sed propositum non sufficit evitandi peccata commissa, sed debet esse vitandi peccata mortalia simpliciter seu plane omnia, sive antea commissa sive non commissa. Re ipsa autem haec universalitas implicite quidem adest, quando de peccato mortali etiam singulari tantum concipitur dolor efficax ex motivo universali, siquidem hoc motivum in omnibus et quibuslibet peccatis mortalibus invenitur idem; in dolore ex motivo particulari non inest, sed necessario addi seu extendi debet. R. 4. Sunt quidem qui putent etiam in proposito sufficere pro­ positum concipi de peccatis commissis, si modo absit quaecumque voluntas positiva ullius peccati mortalis (cf. Reuter 1. c. n. 290). Quae opinio, communi doctrinae contraria, ante factum norma esse nequit ; verum post factum utilis esse potest ad sedandos scrupulos, si quis forte dubitet do proposito universali a se concepto, maxime cum potius videatur abfuisse illa propositi universalitas, quae re ipsa ad­ fuerit. Nimirum, ut notat Balter,-Palm., Opus th. m. λΓ, n. 100, solent poenitentes ob oculos habere potissimum peccata, in qua labi solent; quippe de aliis nulla cos tangit formido. Voluntas vitandi alia peccata, quae directa est, non reflexa, vix advertitur. 332 333 Ad quaesitum 2“ R. 1. Firmitas quae requiritur est voluntas absoluta hic et nunc praesens non amplius peccandi, ita ut nullus casus nullaque conditio eximatur, pro qua poenitens peccandi volun­ tatem retineat: paucis: firmitas de praesenti poenitentis dispositione intelligitur, non do futura stabilitate. R. 2. Mutatio voluntatis seu relapsus brevi secutus vel secuturus non est formaliter contra hanc conditionem propositi essentialem; potest tamen defectum indicare vel suspicionem movere, cum, qui firmiter proponat et serio, non soleat adeo cito resilire; at non certo eiusmodi defectum demonstrat. R. 3. Immo ne praevisio quidem confessarii probabilis vel etiam moral iter certa, qua indicet poenitentem relapsurum esse, impedit quin voluntas poenitentis praesens sit et indicetur sufficienter firma. De qua re notat Lacroix 1. c. n. 1733: „Ut poenitens prudenter indicetur habere sincerum dolorem et propositum, non est opus ut credatur non relapsurus, quia propositum non consistit in hoc quod Materia proxima: — contritio et propositum. 190 poenitens non sit. amplius peccaturus, sed in eo quod habet talem voluntatem non peccandi, nt cum ea, quamdiu permanebit, stare non possit voluntas peccandi? Item n. 1822: ,Sicut etiam S. Petrus non ideo indicatus est indispositus ad communionem, quod a Christo sciretur [re]lapsurus, ita nec consuetudinarius censendus est indis­ positus ad absolutionem, quamvis moraliter sciatur eum esse re­ lapsurum. “ R. 4. Neque timor vel ipsa quaedam moralis persuasio de futuro relapsu excludit necessario propositum actuale satis firmum: nam, ut idem Lacroix notat, propositum non est scientia relapsus non futuri, sed est voluntas relapsus non futuri seu voluntas actualis non labendi. R. 5. Attamen moralis persuasio de relapsu futuro debet non transire in desperationem. Quare etiam nimius timor compescendus est et animus erigendus spe auxilii divini, quod solum nos confortare potest et quod Deus sincere petentibus non denegabit. Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 1822. R. 6. Ad firmitatem reduci etiam potest quod aliter dicitur efficax propositum. Haec conditio propositi in eo est ut respiciat practicam exsecutionem, seu nt voluntas non sit tantum theoretica quaedam fuga peccati, sed practica per propositum utendi mediis necessariis, fugiendi occasiones proximas, reparandi iniusta damna etc. Ad quaesitum 3“. Quoad Constantium R. 1: censeri nequit in-334 dispositus ex defectu propositi; nam etsi putet se ultra hebdomadam non permansurum esse in bona voluntate, tamen potest habere actu voluntatem non amplius peccandi et veram detestationem peccati tum praeteriti tum eius quod timet ne sit futurum. Attamen erigendus est et serio incumbere debet in orationem, maxime tempore tentationis, aliaque remedia a confessario indicanda debet adhibere. Dixi eum non posse pro indisposito haberi ex defectu propositi. Num ex alia ratione absolutio differenda sit, ut v. g. urgeatur efficax usus remediorum, hoc loco non inquiritur. R. 2. Si Constantius non solum praesagiret se brevi post re­ lapsurum esse et defecturum a bona voluntate quam nunc gerat, sed ipsam voluntatem gereret non abstinendi a peccato novo nisi per hebdomadam: sane propositum sufficiens non haberet neque posset absolvi, nisi hanc voluntatem mutasset in meliorem atque de ipsa ista prava voluntate dolens se accusasset. Quoad Constantem R.: Certum est sufficiens propositum deesse, 335 cum emendationis voluntas debeat esse absoluta, etsi fortasse, aliter ( nam voluntas nunc actu statuat, paulatim tantum ad effectum per( neatur. Dispositio Constantis ea est ut rarius quidem, at aliquoties adhuc velit peccare; quae sane non est ea quam Tridentinum Concil. requirit (sess. 14, c. 4): «voluntas non peccandi de cetero ·. * Quoad Camillum R. 1. Confessarius potuit quidem principalem poenitentis conatum in unum vitium prae reliquis dirigere atque spe­ cialia remedia contra hoc solum iniungere: attamen generalem saltem 200 Sacramentum poenitentiae. voluntatem nunc a Camillo recipere debuit, non solum ebrietatem sed quodvis peccatum mortale vitandi. R. 2. Si haec generalis voluntas adfuerit, absolvi potuit Camillus, etsi forte praevideatur eum ro ipsa non in omnibus vitiis debellandis victorem fore nisi paulatim. PROPOSITUM CIRCA PECCATA VENIALIA. Casus. (97) Amalia puella a mortali quidem peccato immunem se servavit, sed iisdem semper venialibus peccatis obnoxia est: arrogantia erga ancillas, immo erga matrem, dicteriis contra alios, mendaciis officiosis, vanitate in vestitu et cultu corporis. Attamen cum inter pias puellas velit computari, singulis diebus Dominicis et festis cupit s. communionem sumere et quolibet sabbato solet confiteri. Confessarius qui per aliquot menses eam observavit eique desiderata induisit, incipit dubitare et timere de sufficienti dolore ac de va­ lore absolutionis. Quaeritur 1° quaenam sufficiat in peccatis venialibus minor universalitas et firmitas propositi quam in mortalibus peccatis. 2° quid de Amalia sit indicandum et quomodo illa tractanda. Solutio. Ad quaesitum 1” R. 1. Certum est propositum circa venialia non necessario debere esse universale. Haec igitur universalitatis conditio sine dubio non ea requiritur quae requiritur in peccatis mor­ talibus. Ita omnes. Cf. supra casum 95. R. 2. Circa aliquod vel aliqua ex peccatis, si sola venialia cla­ vibus Ecclesiae subiciuntur, propositum exsistere debet, idque firmum. Quae firmitas, si accurate loqui volumus, re vera circa suum obiectum eadem esse debet quae in peccatis mortalibus. R. 3. Verum obiectum propositi in venialibus peccatis, maxime in semideliberatis, potest esse maior diligentia in cavendis peccatis, vel etiam in deliberatis voluntas vitandi frequentiam peccatorum eaque singularia peccata, quae frequentiam in peccando constituant. Quapropter propositum vitandi singula peccata venialia non necessario debet habere eandem firmitatem ac propositum vitandi singula mortalia. Quod igitur in priore casu dictum est esse propositum essentia­ liter mancum quoad mortalia peccata, hoc loco sufficit in venialibus, ut scilicet aliquis serio proponat paulatim emendare consuetudinem venialiter peccandi. Cf. Th. m. II11 291 396; S. Thom., S. th. 3, q. 87, a. 1; S'. Alph., Th. m. VI 449; Lacroix, 1. c. n. 910. 337 Ad quaesitum 2“ R. 1. Amalia sane peccata commisit quae ex se nondum constat fuisse venialia tantum; sunt enim quaedam quae facile mortalia possunt evadere, facilius dubium de gravitate commissi peccati cient, v. g. arrogantia erga matrem, dicteria in proximum. Quare, etsi videantur in Amalia mansisse intra limites peccatorum 336 Materia proxima: contritio et propositum 201 venialium, in iis tamen emendandis socordia Amaliae plane excutienda est: neque admittenda ad frequentem communionem, nisi sincere saltem quaerat in ea remedium ad deponenda illa peccata. R. 2. Cum nullam ostendat emendationem, timendum multum est ne serius dolor serinmque propositum defuerit. Quapropter, nisi puella demum meliorem voluntatem ostendat, absolvenda non est: vel accusare debet saltem aliquod gravius peccatum sive recens sive praeteritae vitae, circa quod serio omnino doleat et propositum renovet. Alias neque Amalia tuta conscientia absolutionem petere et re­ cipere neque confessarius eam dare potest. R. 3. Si Amalia autem defectus illos diminuerit, etsi non adeo strenue in emendationem incubuit, stimulus quidem addendus est ut ferventius incumbat, tamen renovato dolore et serio proposito absolvi potest et ad s. communionem admitti. PROPOSITUM IMPLICITUM VEL EXPLICITUM. Casus. (98) Sapricius, e longo tempore non confessus, in missione auditis contionibus, peccatorum dolore tactus adit confessionale ibiqne adiuvatur in excutienda conscientia, quod propter uniformem vitam quam duxerat nullum facit neg­ otium, atque absolvitur. Postea audiens in instructione requiri ad confessionem rite instituendam non dolorem tantum sed etiam propositum, de confessione sua timet, siquidem de proposito ne cogitaverit quidem. Similiter Agatha, devota mulier, intendens conliteri tota est in eliciendo dolore, nihil cogitans de proposito neque do peccatis anteactae vitae, quorum tamen ex consuetudine unum alterumve nominat in confessione: sed postea angitur de essentiali defectu commisso. Quaeiutür 1 " quomodo concipi debeat propositum, explicitene an sufficiat implicito. 2° quid do Sapricio et de Agatha sit indicandum. Solutio. Ad quaesitum 1™ R. 1. Gravissima est ratio putandi sufficere338 propositum implicitum, si modo vero tamquam universale quoad mor­ talia peccata in dolore continetur, scilicet si modo dolor conceptus est ex motivo universali. Nam qui ita dolet, aequo aversatur et fugit peccata futura atque praeterita. — Si vero ex motivo particulari peccati mortalis dolor seu attritio concepta fuerit, debet omnino uni­ versale propositum addi, utpoto quod no implicite quidem in dolore sit contentum. Cf. Th. m. II11 399 400. R. 2. Nihilominus externa auctoritas ea est ut ante factum in proposito explicite capiendo insistendum sit, ne quod dubium de valore sacramenti oriatur. Maior etiam est ratio practice, ut fir­ mius voluntas contra relapsum muniatur; nam quo magis expresso, 202 Sacramentum poenitentiae. immo reflexe, actus aliquis exercetur, eo altius animo inhaeret eoque difficilius actu contrario eius vis infirmatur. Verum id in sacra­ mento poenitentiae potissimum spectandum est ut peccata non solum praeterita deleantur, sed etiam pro futuro praecaveantur. Ceterum ex sincero dolore cogitanti de vita futura sponte atque ex psycho­ logica quadam necessitate oritur actus propositi, ita ut, qui illum actum cohiberet, veri doloris potius expertem se probaret. Quem actum confessarius ut promoveat, diutius et firmius in poenitente teneat, sit sollicitus. 339 R. 3. De reliquo post factum tanta est moralis certitudo de proposito essentialiter sufficienti concepto, si modo dolor debito modo isque quoad mortalia peccata ex universali motivo conceptus erat, ut obligatio repetendae confessionis vel recipiendae iterum absolutionis (nisi forte in periculo mortis) asseri nequeat. Cf. Th. m. 11 11 400. Nam 1) etiam scriptores illi qui pro necessitate explicit! pro­ positi dimicant, hanc non tam repetunt ex necessitate addendi novi actus ad actum doloris, quo adsit materia proxima sacramenti com­ pleta, quam potius ex necessitate ne dolor sit fictus. 2) Ut modo dictum est, dolorem, si est dolor verus et efficax, psychologica necessitate sequitur propositum, cum primum occurrat cogitatio vitae futurae. Quare supponendum est poenitentem, qui sincere doluit, habuisse etiam actum propositi, etsi non actum de eo reflexum ; at quia non reflexum sed directum tantum actum habuit, non retinet eius memoriam. 3) Si quis autem totus occupatus in dolore eliciendo de futura vita plano non cogitat et propterea explicitum propositi actum non facit, eum valide confiteri et absolvi theologi etiam scholae rigidissimae fatentur, ut Concilia et alii, iique qui alioquin necessitatem formalis seu explicit! propositi praeprimis defendunt, consentiunt Bellarmino qui dicit: .Quodsi bona fide cum vero dolore confessus fueris, sine proposito formali, non teneris confessionem repetere/ Cf. BalleriniPalm., Opus th. m. V, n. 98. 340 Ad quaesitum 2’“ R. 1. Sapricium non habuisse, saltem actu directo, verum propositum plano incredibile est, etsi talis actus ipse non recordetur. Nam cum praeteritae vitae longaeque eius seriei odium concepit, non potuit non velle talem vitam mutare. Nam ipsum propositum sacramenti poenitentiae tam diu neglecti recipiendi atque ipse accessus ad confessarium denotant voluntatem firmam in­ choandae novae vitae. Ceterum si, vix non per impossibile, sumas propositum formale a Sapricio conceptum non esse, nihilominus doluit ex motivis uni­ versalibus, quae a missionario in contione proponi solent; hinc iubendus est scrupulum de nullitate absolutionis deponere. R. 2. Apud Agatham quidem non agitur de vita peccaminosa deponenda et inchoanda vita nova: quare longe facilius fieri potuit, ut haereret in solo actu formalis doloris. Verum etiamtum post factum secura reddi debet neque angi, si modo dolorem sincerum conceperit. Materia proxima: — contritio et propositum. 203 Quod autem dicitur Agatha ex consuetudine potius quam ex reflexa conscientia addidisse peccatum praeteritae vitae, in hoc mo­ nenda est ut de peccatis praeteritae vitae vel saltem aliquo graviore serio cogitet atque doleat. Attamen si dolor in genere de prioris vitae peccatis certo aderat, etsi sine reflexa memoria singulorum peccatorum, omnia rite peracta sunt, etiamsi in solo actu con­ fessionis Agatha specialis peccati memor fuit idque in confessione expressit. POENITENTIAE SACRAMENTUM VALIDUM SED INFORME. Casus. (99) Caius, peccatorum fornicationis et iniustitiae gravis reus, in examine conscientiae iniustitiae commissae omnino immemor est, alterum peccatum ob specialem foeditatem luxuriae detestatur; ita igitur confitetur, proponit non peccare de cetero et absolvitur. Quaeritor 1" sitne Caius re vera absolutus, an peccatum luxuriae cum alio denuo confiteri debeat. 2’ quid sit sacramentum poenitentiae validum sed informe. Solutio. Ad qauesitum 1“ R. 1. Si absolutum esse intelligitur de ef/icaci 341 absolutione recuperati status gratiae sanctificantis, dici debet: dis­ positio ad recuperandum statum gratiae necessaria est retractatio cuiuslibet peccati gravis, seu dolor qui omnia peccata mortalia com­ missa comprehendat. Si igitur actus Caii hanc retractationem ne implicite quidem continet, absolutionem cum effectu recuperatae gratiae sanctificantis non accepit. R. 2. Si respicitur ad actum formalem doloris quem Caius dicitur elicuisse, ille non videtur versatus esse, ne implicite quidem, circa peccatum iniustitiae. Alitor, si ex motive universali doluisset de luxuria. Talis enim dolor virtualiter versatur circa omnia peccata mortalia, etsi nullatenus menti obversantur, sed de uno tantum peccato expresse cogitatur. Restat ut quaeramus num propositum Caii implicite continuerit dolorem universalem. Quod possibile quidem, non tamen ex sese certum est, neque certum est illum dolorem implicitum sufficere. Nam propositum cavendi in posterum a peccatis non ita necessario includit virtualiter dolorem, sicut dolor includit propositum, eo quod pro­ positum non necessario oritur ex efficaci et absoluto odio peccati. Quodsi ex tali absoluto odio oriatur, fatendum est in eiusmodi pro­ posito universali virtualiter universalem dolorem contineri. Verum etiamsi eum virtualiter continet, nondum continet neque necessario gignit formalem dolorem; doctrina autem vix non certa dolorem exigit formalem, ut habeatur materia sacramenti proxima. R. 3. Attamen, etiamsi sumimus Caium absolutionem non ac­ cepisse cum effectu gratiae sanctificantis, nondum sequitur eum debere 204 Sacramentum poenitentiae. denuo accusare peccatum iam accusatum ; sed probabile est sufficere ut confiteatur postea ea quae inculpabiliter omisit confiteri. Verum id ducit ad responsum secundi Quaesiti. Ad quaesitum igitur 2“ R. 1. Sacramentum informe generatim dicit sacramenti materiam et formam rite positas, quae tamen propter defectum dispositionis in suscipiente effectum gratiae non produxerunt. Qui dispositionis defectus si sciens adeoque mala fido a suscipiente committitur, in genere sacramentum valide quidem sed informiter et sacrilege susceptum est; si defectus dispositionis committitur in­ culpabiliter seu bona fide, sacramenti susceptio informis est non sacrilega. Verum sacramentum poenitentiae id speciale habet ut, si susceptio sit sacrilega, necessario sit etiam invalida, eo quod sincerus dolor qui pertinet ad quasi-materiam defuerit; deficiente autem recta ma­ teria, sacramenti ne valor quidem subsistat. Hinc ut sacramentum poenitentiae sit informe, id fieri nequit nisi ex defectu bona fide commisso. Quae sane est suppositio casus propositi. R. 2. Possibilitas sacramenti poenitentiae informis reducitur ad illum casum, cum quis eum affert dolorem, qui sufficiat ad con­ stituendam malefiam sacramenti proximam, sed qui, sine formali poenitentis culpa, non sit sufficiens dispositio ad recipiendum effectum gratiae sanctificantis. Si igitur possibilis fuerit dolor de peccatis, qui sit insufficiens dispositio ad gratiam sed sufficiens pro absolutione sacramentali, pos­ sibile est etiam sacramentum poenitentiae informe; si vero dolor qui sit insufficiens dispositio ad Justificationem sit etiam insufficiens ma­ teria sacramenti, vel qui sit sufficiens materia sacramenti sit etiam sufficiens ad iustificationem, impossibile est sacramentum poenitentiae validum et informe. 343 R. 3. Re ipsa de casu nostro proposito alii indicant Caium invalide suscipere sacramentum poenitentiae. Alii putant Caium non valide tantum sed etiam cum effectu (/ratine sanctificantis sacramentum suscipere: quod deducunt ex eo quod vel dolor in proposito contentus sufficiat utpote virtualis dolor universalis, vel quod sumi debeat ad­ fuisse talem dolorem universalem formaliter, etsi non reflexe, at directe. Id potissimum ex eo repetunt quod peccatum quodlibet, si odio habeatur sub ratione peccati seu offensae Dei, ex motivo uni­ versali videatur ab homine odio haberi; sub ratione autem „offensae l)eiu fideles debere peccata detestari, et re ipsa sic ea detestari quemlibet (pii in confessione et absolutione sacramentali quaerat re­ conciliationem cum Deo. Haec frequenter ita evenire facile dandum est; verum id semper et necessario ita esse, etiamsi aliquis in peccato consideret offensam Dei, satis incertum est Quare alii cum Suarez, De poenit. disp. 20, sect. 5, n. 7 ; Lugo, De poenit. disp. 14, n. 88 et cum Thomistis tenent sacramentum poenitentiae seu absolutionem valide quidem con­ ferri in tali casu, sed illud manere informe. 342 Materia proxima: Confessio. 205 R. 4. Quodsi quaeritur quae sit huius distinctionis vis practice.3M respondeo, in sacramento poenitentiae valido sed informi absolutio­ nem iudicialem valide quidem ferri, at cum effectu suspenso, neque necessarium esse istius peccati accusati novam accusationem seu confessionem fieri; suspensionem autem effectus e medio tolli ideoque absolutionem suum effectum sortiri certo, quando reliqua peccata poenitentis mortalia, oblivione omissa, clavibus rite subiecta absol­ vantur vel contritione perfecta aboleantur, probabiliter, quando de peccatis inculpabiliter omissis dolor attritionis pro sacramento sufficiens concipiatur, modo ne novum peccatum mortale interim commissum fuerit. Nam si ita fuerit commissum, ad recuperandum statum gratiae certo requiritur vel perfecta contritio, vel attritio cum reali sacramenti susceptione seu absolutione sacramentali. Cf. Th. m. II11 402. Et quia revera probabile est in casu nostro vel casu simili esse sacramentum validum at informe, repetita accusatio peccati iam cum dolore particulari accusati imponi nequit. DE CONFESSIONE. CONFESSIO INTEGRA. Casus. (100) Rusticus post annos o vitiorum caeno ad meliorem vitam reversurus ita confitetur: Λ quinque annis omnis generis luxuriam perpetravi; vixi in plena Dei et Ecclesiae oblivione; in pueritia commissi peccatum, quod semper tacui in prioribus confessionibus, sed nunc non amplius recordor, quid rei fuerit. Haec omnia sunt quae dicere possim. Quaeritur 1" 2° 3° 4'* quae quae quae quid et qualis distinguatur confessionis integritas. integritas requiratur quoad peccatorum species. sit necessaria quoad peccatorum numerum. sit dicendum de integritate confessionis Rustici. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Integritas dicitur materialis et formalis. 345 Materialis integritas confessionis habetur, si omnia peccata mortalia post baptismum commissa necdum directe absoluta accusantur. Quae integritas per se requiritur, ita ut sino ea confessio per so non sit formaliter sufficiens vel integra, qua quis remissionem peccatorum consequatur. Per accidens tamen fieri potest ut haec plena confessio non re­ quiratur ad remissionem obtinendam, sive ut adsint causae ah illa integritate excusantes. Quod si obtinet, formalis integritas a materiali distincta ea est quae comprehendat omnia peccata quorum confessio hic et nunc est praecepta. R. 2. Cum in iis qui multis peccatis mortalibus obnoxii sunt facillime accidere possit, ut aliquorum obliviscantur eaque inculpabilis oblivio re vera sit praecipua causa excusans: integritas necessaria iam communiter dicitur -confessio omnium eorum peccatorum nior- 206 Sacramentum poenitentiae. talium quorum post diligens examen memoria habetur". Ita expresse loquitur Cone. Trid. sess. 14, c. 5, atque docet ibidem: -Reliqua autem peccata, quae diligenter cogitanti non occurrunt, in universum eadem confessione inclusa esse intelliguntur." — Sunt tamen etiam aliae causae excusantes, de quibus infra dicetur. 34G Ad quaesitum 2” R. 1. Cone. Trid. 1. c. docet ad peccata in­ tegre accusanda pertinere ut etiam eae circumstantiae explicentur quae speciem mutent. Hinc aliis verbis necesse est ut dicantur in­ fimae species seu omnes malitiae specificae, quae in peccaminosis actibus occurrerunt, nimirum eae quae ex sufficienti cognitione malitiae subiective contractae sunt et quarum conscientia habetur. R. 2. Si quis aliquam specificam malitiam obiectivam, cum pec­ caret, nullatenus cognoverit seu ne dubitando quidem apprehenderit, eam postea confiteri non debet, quia re ipsa eam coram Deo non contraxit. Quod in rudioribus poenitentibus attendat oportet con­ fessarius, ne plus eos vexet eosve obliget quam necesse sit. R. 3. Verum ex eo quod quis totam malitiam obiectivam non cognoverit vel infimae malitiae specificae etiam contractae non am­ plius recordetur, non habet causam quae eum excuset a confessione eius malitiae cuius conscius erat et etiam nunc est. R. 4. Circumstantias non mutantes speciem sed intra eandem speciem aggravantes confiteri consilium quidem esse potest, at non est obligatio. Quoniam vero poenitentes ipsi non ita clare distinguant circumstantias mere aggravantes et speciem mutantes, communiter instruendi sunt, ut confiteantur circumstantias notabiliter graves. Attende autem posse esse circumstantiam aggravantem, quae physicam quidem actus speciem non mutet, mutet vero moralem: hanc in confessione explicandam esse patet, cum specifica differentia moralis seu malitia accusanda sit. Quod obtinet in circumstantia quantitatis quae, prout levior aut gravior est, constituat peccatum veniale aut mortale; immo haec distinctio peccati venialis et mortalis plus quam specifica, nimirum essentialis est, cum dividat peccata se­ cundum suas species supremas vel analogicas. 347 Ad quaesitum 3" R. 1. Quando numerus certus indicari potest, dici debet, isque ut certus; aliter non accusantur omnia et singula peccata. Attende tamen sufficere numerum secundum distinctionem moralem actuum, non requiri secundum distinctionem physicam. Nam saepe actus physice plures pro actu moraliter uno computantur. De quo cf. Th. m. I u 349 sqq. R. 2. Quando numerus certus haberi nequit, dicendus est approximative, i. e. numerus cum aliqua latitudine determinatus seu cum aliquo dubio defectu et excessu. Quodsi accusatio ita bona fide facta est, postea vero numerus certus cognoscitur, necesse non est eum dein declarare, si numerus verus excessum non habet notabiliorem, quam qui in numero approximative manifestato com­ prehendebatur. Materia proxima· - - Confessio. 207 Quid vero censeatur comprehendi, intellige secundum normam communem, qua circiter 5 aequivalet 4—6, circiter 10 8 12. circiter 50 — 45—55, circiter 100 = 90 — 110 et sic porro. R. 3. In magno numero peccatorum, quae a consuetudinario in certa quadam specie commissa sint, expedit quaerere, quoties circiter poenitens peccaverit in mense, in hebdomada, in die, neque alius computus est instituendus. Talis enim numerus et melius exprimit veritatem et meliorem dat de statu poenitentis cognitionem, quam numerus totalis peccatorum in unum collectorum. Immo si ne ille quidem numerus dici potest quotidianorum peccatorum, sufficit dicere tempus per quod consueverit poenitens quavis occasione data pec­ care, et notare si (piae forte occurrerint peccata extraordinaria. Cf. S. Alph., Th. m. VI 466; Sporer, Theol. sacram, de poenit. Ill 451 sqq; Noldin, Summa th. m. III10, n. 275 c; Génicot, Th. m. II 285. Ad quaesitum 4m R. 1. Accusatio luxuriae commissae, etsi in 348 omni genere spurcitiae Rusticus haeserit, nimis indeterminata est quoad species et numerum. Nam certe non quaslibet species aeque frequenter commisit. Dicere ergo debet saltem species peccatorum opere perpetratorum cum aliqua indicatione numeri per mensem vel hebdomadam, de internis vero peccatis facilius sufficiet indicasse tem­ pus quo consueverit quavis data occasione labi, speciatim fortasse notatis extraordinariis peccatis eorumque numero approximativo. R. 2. Circa omissionem totalem officiorum religionis et prae­ ceptorum Ecclesiae in casu nostro sufficit dicere tempus per quod consueverit Rusticus in tali oblivione vivere: aequivalenter enim eo ipso dicit omnia illa peccata secundum speciem et numerum. R. 3. Recte facit Rusticus, immo obligatur ad id ut fateatur aliquod peccatum mortale, cuius speciem plane non recordetur. Nam qui scit se peccasse mortaliter, nesciens qua specie, debet saltem actum suum fateri secundum generalem malitiam mortalis peccati. Nihilominus si postea recordetur, speciem declarare debebit. R. 4. Debuit autem Rusticus etiam indicare in quotnam con­ fessionibus illud peccatum celaverit: ac proin confessionem actualem extendero ad omnes illas confessiones praeteritas, seu ad totum vitae spatium, quod delinxit a prima confessione ante illud pec­ catum pueritiae rite instituta. Hinc patet confessario etiamnunc opus esso instituere multas interrogationes, vel etiam ad breve tempus Rusticum remittere, ut de prioribus vitae annis nonnihil apud men­ tem suam inquirat. CONFESSIO PECCATI EIUSQUE EFFECTI S. Casus, (loi) Lucullus in confessione se accusat de veneno dato ad occidendum in­ imicum et alia vice ad procurandum abortum ; dein accusat se de aspectibus et tactibus graviter obscoenis, ex quibus solet quidem pollutionem habere sive 208 Sacramentum poenitentiae. vigil sive dormiens, sed hanc rem non commemorat, atque in vigilia etiam solet illi consentire. Quaeritur 1 obligatio confessionis integrae trahatne secum obligationem effectus confitendi. 2« Lucullus confessusne sit integre. Solutio. 349 Ad quaesitum Γ R. 1. Si accurato loqui volumus, distingui debet actus externus peccati et peccati effectus. Actus externus, si est lege prohibitus, certe accusari debet, sicut etiam libera omissio actus prae­ cepti neque sufficit solam pravam voluntatem confiteri ex qua orta est sive illa actio sive omissio mala. Nam actus externus seu omissio actus externi complet re vera rationem peccati; sed peccatum, uti est commissum, accusari debet. Cf. Th. m. II 11 410; Reuter, Th. m. p. 4, n. 317; Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 943 sqq. R. 2. Effectus peccati, quando, cum fit, libere a voluntate sus­ tentatur, habet rationem actus externi peccaminosi, adeoque accu­ sari debet; si vero liberae voluntati non amplius substat, dum iit, per se obligatio non est cum confiteri, sed sufficit dicere causam talis effectus esse positam. Nihilominus aliquando necessarium est per accidens indicare effectum esse secutum vel non secutum, v. g. quando reservat io peccati vel censura ecclesiastica imponitur contra certum peccatum «effectu secuto . ** Cf. Th. m. II11 411; Reuter I. c. n. 318. 350 Ad quaesitum 2” R. 1. Per se sufficit ut Lucullus fateatur se venenum dedisse ad occidendum inimicum vel ad procurandum ab­ ortum, siquidem actus peccaminosus Luculli per hoc completus est, neque nova malitia accedit, sive mors sequitur sive non. Verum per accidens effectum debet fateri tum propter poenas ecclesiasticas, quibus obnoxius est effectu secuto et a quibus tum quaerenda est solutio, tum propter damni reparationem quae ei incumbit et ad quam urgendus est, si re vera effectus fuerit secutus. R. 2. Per se non sufficit indicare aspectum, lectionem, tactum etc., ex qua tamquam ex causa secuta est pollutio: sed haec ipsa indi­ canda est. Id imprimis locum habet, si agitur de pollutione in vi­ gilia, (piae intendebatur vel cuius delectatio voluntarie capta est. Solum dici posset hanc per se intelligi. At id re ipsa non est semper verum, maxime non in lectione turpi, immo neque in aspectu et tactu; nam alii aliis vehementius commoventur. Si autem confessarius ex concretis circumstantiis intelligit eam obtinuisse, confessio, ex sese quidem non satis completa, fit sufficiens et completa per accidens. Verum etiam quoad pollutionem in somno secutam indicari saltem debet utrum ille effectus intentus fuerit, vel utrum aspectus vel tactus talis fuerit, ut censeretur causa pollutionis secuturae efficax effectus­ que esset praevisus. Quodsi ita accusatio instituitur, perinde est quoad malitiam utrum re ipsa effectus semper fuerit secutus, an ali­ quoties per accidens non sit secutus. Nihilominus fieri potest ut etiam tum effectus secutus vel potius non secutus declarari debeat. Materia proxima: — Confessio. 209 si nimirum peccatum completum forte reservatum sit, aliter peccatum non-completum. R. 3. Alia demum ratio accusandi effectus esse potest, si evi­ gilans sibi in effectus secuti delectatione libidinosa complaceat. Verum in hoc casu novum omnino peccatum habetur, idque tale de quo cur interroget confessarius saepe rationem gravem habeat. CONFESSIO CIRCUMSTANTIARUM. Casus. (102) Xenocrates, qui cum ancilla sibi cognata voto castitatis ligata peccavit, tiliam cum famulo peccare passus est, parentibus maledixit, sic se accusat: de peccato luxuriae cum puella commisso, de alio peccato luxuriae non im­ pedito, cum impedire potuerit, de odio contra proximum; pravas cogitationes confitetur non indicans, ipso die communionis et in ecclesia se iis inhaesisse ; amicum nuper inebriavit, ut ex eo secretum aliquod extraheret, quod ita confitetur ut dicat se in apponendo aliis vino largiorem fuisse. Quaeritur 1” quaenam sint circumstantiae principales speciem mutantes quas peccator in confessione exprimere debeat. 2° quid de Xenocrate eiusque confessione indicandum. Solutio. Ad quaesitum Γ” R. 1. Circumstantiae quae generatim morali-351 tatem actus augent vel mutant sive in bonam sive in malam partem, in parte generali theologiae moralis enumerantur hoc versiculo: „Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando , * ita ut 1) persona agens, 2) id circa quod agitur, 3) locus, 4) inedia, 5) finis, 6) modus, 7) tempus aliquando specialem malitiam consti­ tuero possint. Quamquam fatendum est circumstantias non sumi so­ lum sensu proprio et accurato pro iis quae accedunt ad actus moralitatem iam aliunde constitutam, sed pro quibuslibet conditionibus quae sive obiecto sive agenti nondum ex sese competunt, ac proin etiam pro iis conditionibus quae moralitatem seu malitiam actus primo constituant. R. 2. Modus, qui hic considerandus est, maxime sumitur erro­ nea conscientia atque scandalum, ex quibus peccatum alioqui veniale evadere potest mortale. Finis, scilicet extrinsecus, qui in aliqua actione intenditur et actui in se spectato superadditur, si est graviter malus, certe in con­ fessione exprimi debet, sive actio in se spectata mala est sive non. Media adhibita, si quae propriam habent malitiam, a finis pro­ secutione distinctam, explicanda esse patet; alias sufficit indicare ipsius finis prosecutionem. Tempus et locus aliquando specialem malitiam inferre possunt, si agitur de tempore vel loco sacro, cuius reverentiae certa actio repugnat. Ante omnia autem circumstantiae subiecli et obiecti actionis spe­ cialem inferre possunt malitiam, id quod indicatur per „quis“ et Lthmkuhl, Cnsne conscientiae. II. Ed. 4. 14 210 Sacramentum poenitentiae. ..quid * Illud .quid1* non solum dicit reni presse sumptam, sed etiam comprehendit personam quacum vel circa quam peccaminosa actio exercetur. Igitur: 352 R. 3. Circumstantiae personae agentis specialem et novam mali­ tiam inferunt vel etiam ipsam malitiam constituunt eius actus qui alias moral iter malus non est: 1) si speciali titulo personali alicui prohibita est certa actio, v. g. ratione voti, consecrationis, matrimonii; 2) si speciali titulo, non communi seu generali, actio aliqua, quam quis omittit, ei erat praecepta, v. g. si ratione superioritatis specialis alicuius cura praecipitur. R. 4. Circumstantia personae circa quam vel cum qua peccami­ nosa actio exercetur specialem et novam inducit malitiam, si speciali titulo ei debetur actio quae peccaminose omittitur, vel si speciali titulo (v. g. ratione consecrationis) certa quaedam actio quae circa eam vel cum ea exercetur ei repugnat. 353 Λυ quaesitum 2” R. 1. Xenocrates in multis defecit quoad in­ tegritatem confessionis. Et primo quidem in peccato luxuriae, si forte ipse matrimonio iunctus est, hanc circumstantiam personae pec­ cantis debuit indicare, quia haec in peccatis luxuriae inducit mali­ tiam adulterii. Dein ratione personae quacum peccavit circumstantia voti castitatis inducit in peccatum luxuriae malitiam contra religionem, nimirum sacrilegii si minus stricte et proprie dicti, tamen in latiore vel analogo sensu. Item circumstantia cognationis inducit malitiam incestus in ge­ nus luxuriae. Demum ratio quod peccatum sit cum ancilla (neque hoc luxuriae proprium est sed quibusvis inhaeret peccatis, ad quae ancilla seducatur vel seduci permittatur) continere potest specialem malitiam violatae quasi-pictatis. Utrum scilicet haec specialis et nova malitia in Xenocratis peccato insit necne, pendet a cura Xenocrati erga ancillam demandata. Si eam suscepit a parentibus commissam, ut ipsorum locum teneat ancillaeque educationem quodammodo com­ pleat utpote puellae minorennis, seductione non solum commune scan­ dalum commisit, sed specialem obligationem quasi paternae pietatis graviter laesit. R. 2. Quod Xenocrates filiam cum famulo peccare passus sit, certo non est solum contra communem caritatis obligationem, quae iubeat alienum peccatum, si sine graviore incommodo fieri possit, im­ pedire (quae communis obligatio propter diversas incertitudines eventus saepe vel non obligat vel non obligat sub gravi); sed violavit gra­ viter pietatem seu curam spiritualem filiis debitam. Debuit igitur hanc circumstantiam confiteri. Num insuper quasi-pietas laesa sit relate ad famulum atque haec famulatus circumstantia sit confitenda, resolve ex ratione mox in R. 1 circa ancillam prolata. Verum etiamsi haec specialis quasi paternae curae neglectae malitia contracta non sit. tamen eo ipso quod agitur de famulo, qui moneri et corripi ab hero potest, Xeno­ crates vix immunis est a peccato contra commune caritatis officium, Materia proxima: — Confessio, 211 scilicet fraternae correctionis. Nam etsi haec erga extraneos quidem omnino raro obligat sub gravi, erga subditos sane obligat, nisi forte correctio ex una parte inefficax futura sit, ex altera parte non leve incommodum vel damnum hero inferat : quae excusatio in nostro casu locum non habet. R. 3. Si serio parentibus maledixit, certe contraxit malitiam non contra communem caritatem proximis debitam, sed contra pie­ tatem. Proin non satis erat dicere se proximum odio prosecutum esse, sed debuit dicere 1) se hoc peccatum contra parentes commi­ sisse; 2) se maledixisse seu mala iis optasse et apprecatum esse: nam odium sua notione dicit simplicem complacentiam in malis vel displicentiam de bonis inimici, maledictio dicit desiderium ; attamen simplex complacentia non est eiusdem infimae speciei atque deside­ rium — id quod manifeste ab omnibus tenetur et supponitur, quando tractant de peccatis internis contra castitatem. R. 4. In luxuriosis cogitationibus adfuit circumstantia loci et 354 temporis sacri: de qua quaeritur num specialem malitiam gravem addi­ derit. Circumstantia loci sacri inducit gravem sacrilegii malitiam, si agitur de actionibus externis, quae graviter dedecent loci sanctitatem, inter quas collocantur opera luxuriae externa; at internis peccatis, nisi actiones externas in loco sacro patrandas respiciunt, grave sacri­ legium non censetur committi. Cf. Th. m. II11 526. Circumstantia illa temporis, quod ipso die s. communionis pecca­ tum commissum sit, ad quaelibet peccata mortalia fere aequali modo sese porrigit, neque censetur novam mortalem malitiam secum ferre. Fatendum tamen est luxuriae peccata specialem quandam indecen­ tiam secum ferre, immo mortalem tum malitiam superaddere, si quando committantur immediate post s. communionem, sacris speciebus non­ dum corruptis. Neque tamen id luxuriae peccatis exclusive pro­ prium est. Nam nomo est qui ambigat mortalem irreverentiam erga s. eucharistiam committi e. g. ab eo qui. manentibus adhuc sacris speciebus, ad ebrietatem vel ad vomitum usque vellet sese cibo et potu implere; idem suo modo in aliis peccatis obtineri potest. Quae extraordinariae circumstantiae cum apud Xenocratem non videantur exstitisse, integritas confessionis hanc sacri nec loci nec temporis mentionem postulavit. Attamen aliunde potest ea exponendi necessitas oriri, nimirum ex eo quod relapsus tam cito factus possit esse signum confessionis praecedentis non bonae. Quodsi fuerit, con­ fessio male facta accusanda et repetenda est. Cf. Th. m. II11 416. R. 5. Demum quod nuper amicum inebriavit secreti extrahendi 355 causa, sane verbis valde obscuris texit potius quam declaravit. Ex­ cepto scilicet casu, quo propter gravissimas rationes et propter se­ cretum iniuste celatum causam habuerit ebrietatis alienae permittendae, debuit Xenocrates 1) clare dicere se ex industria alterum inebriasse, quia malitiam ebrietatis volendo contraxit; 2) si fraude, altero non advertente, id commisit, i ni uria peccavit, utpote invitum privans usu rationis; 3) si secreti cognoscendi ius non habuit, iniustitiam seu 14’ 019 M .Sacramentum poenitentiae. iniuriam commisit invadens alienum secretum, liuiusque secreti usus, altero manente graviter invito, quovis casu novum peccatum est iniustitiae. CONFESSIO SINCERA ET FRAUDULENTA. Casus. (103) Medardus caupo accusat se quod liberiores choreas ducendas permiserit et spectaculis parum honestis interfuerit: re ipsa id acciderat tempore Quadra­ gesimae, et spectacula instituta erant ipsa feria VI in Parasceve. Commisit etiam adulterium; sed, ne apertius id confessario sibi noto indicaret, post alia peccata indicata dicit se velle ad animi sui securitatem etiam praecipua peccata in ultimo decennio commissa includere, ne, si quid forte exciderit, maneat conscientia onerata: inter aliquot alia narrat etiam adulterium. Meinradus, qui cum certa persona saepius peccavit, interrogatus num id in aliis confessionibus etiam acciderit, negat. Re ipsa a triennio lapsus non erat; sed antea, cum in iisdem circumstantiis esset, ut nunc, per plures annos fuerat consuetudinarius et recidivus. Meinwardus, qui cum puella in eadem secum domo habitante saepius peccavit, post accusationem peractam de proxima occasione interrogatus eam negat, cum audisset puellam illam post trimestre domum relicturam esse, interim vero ipse proposuisset numquam amplius solus cum sola conversari. Qüaeiutüii 1" defectus sinceritatis in confessione quale sit peccatum. 2’ quid de singulis casibus indicandum. Solutio. 356 Ad quaesitum 1 R. 1. Defectus sinceritatis committi potest mendacium proferendo et committi potest tacendo veritatem vel de­ clinando responsum. In posteriore casu proprie tum tantum est sin­ ceritatis defectus, quando supprimuntur ea quae vel poenitens de se, etiam non rogatus, declarare debet, vel ad quae interroganda et co­ gnoscenda confessorius ius habet. Quodsi igitur in re gravi falsum scienter dicitur vel verum supprimitur, grave committitur sacrilegii peccatum. R. 2. Er sese poenitens sub gravi fateri debet omnia et singula peccata mortalia secundum speciem et numerum. Quare graviter peccat qui 1) grave peccatum falso sibi imponit, 2) qui commissum necdum directe remissum reticet, nisi forte excusantem causam ha­ beat, 3) qui similiter reticet circumstantias speciem mutantes. R. 3. Interrogatus sub gravi fateri debet: relapsum, consuetu­ dinem, occasionem proximam, circumstantias aggravantes quae indi­ cium confessarii notabiliter mutant. Quare qui in his falso respondet, graviter peccat, si modo quoad consuetudinem, relapsum, occasionem sermo est de consuetudinario, recidivo, occasionario sensu theologico. Cf. Th. m. 1111 416sq. Huc refertur thesis ab Innoc. XI damnata (58): .Non tenemur confessario interroganti fateri peccati alicuius consuetudinem? Materia proxima: — Confessio. 213 Ad quaesitum 2'" R. 1. Publicis spectaculis fer. Vi in Parasceve357 cooperari vel solum sponte assistere censetur circumstantia quae gravem malitiae speciem addat: quapropter haec circumstantia sup­ primi non poterat. Quoad choreas reliquo tempore Quadragesimae institutas, si magnus erat excessus, idem valet: ceterum hac in re multum pendet a loci consuetudine vel e contrario a scandalo. R. 2. Quoad adulterium Medardus arte qua utitur satis aperte negat adulterium esse recenter commissum; immo inter peccata quae cum adulterio addit esse aliquod quod nondum est accusatum pro dubio aperte proponit, cum dicat, „si quid forte exciderit . * Sed pec­ catum recenter commissum ut peccatum antiquum declarare necessario impedit confessarium a recto iudicio cumque in re gravi decipit; si­ militer peccatum grave certo nondum accusatum declarare ut dubie nondum accusatum deceptio gravis est. Ex quibus concludi debet commissum esse grave peccatum defectu sinceritatis. Aliud esset, si Medardus nihil distinguens inter peccata antiquitus et recenter commissa a decem annis confessiones repetiisset, neque confessarius accuratius interrogasset. Confessarius enim de hac quidem distinctione interrogandi ius habet; si interrogat, poenitens sincere fateri debet; at obligationem interrogandi confessarius non semper habet, immo saepe prudenter rem dissimulabit. Aliis verbis: con­ fessarius tali agendi modo non decipitur, sed ipse a maiore informa­ tione, cuius capiendae ansa praebetur, ex suo iudicio abstinet. R. 3. Quod ad Meinradum attinet, fieri potest ut ipse puta- 358 verit confessarii interrogationem esse de confessionibus proximis. Idque re vera regulariter ita est. Et sane, si conditio Meinradi prorsus immutata esset, recte iudicasset se de peccatis plane praeteritis, a quorum consuetudine diu emendatus sit, neque interrogari neque re­ spondere debere; ac proin se posse cum satis aperta restrictione ne­ gare. Verum re ipsa conditio Meinradi non ea erat, sed eadem erat, in qua ante annos misere in peccatis haeserit. Quare dubium non est quin contra fas confessario interroganti priores relapsus negaverit. Quodsi ante annos cum eadem persona, quacum nunc, peccaverat et ad relapsum devenerat, nullatenus, ne subjective quidem, a gravi sacrilegio ratione mendacii in confessione excusandus est; immo etsi fuerit cum alia persona sed in iisdem circumstantiis, obiective certe graviter peccavit, atque etiam subjective eum graviter peccasse gra­ vissima praesumptio est, cum ab homine rationabiliter considerante, nisi valde rudis vel stupidus fuerit, haec conditionum aequalitas at­ que peccandi periculum do quo confessarius quaerat satis vivide statim apprehendatur. Cf. Th. m. II11 417. R. 4. Afeintrardi dicendi modus, regulariter loquendo, a gravi 859 peccato seu mendacio in confessione excusandus non est. Obiective enim ipse erat et mansit etiam nunc per aliquot menses in occasione peccandi, quae hucusque erat proxima: de qua interrogare confessa­ rius ius habet. Proposuit quidem eam reddere formaliter remotam. Sed si hoc propositum poenitentis sufficeret, ut occasionem obiective 214 Sacramentum poenitentiae. exsistentem liceret per restrictionem negare, ius confessarii in quo­ libet casu illusorium esset. Nam quicumque ad confessionem accedit, non plane licte, is sibi persuadebit se redditurum esse occasionem abbinc formaliter remotam. Verum confessarii est indicare utrum huic voluntati vel persuasioni fidi possit, an acerbiora remedia sint necessaria. Dixi regulariter loquendo. Nam si Meinwardus in rebus moralibus instructus erat, possibile est ut prae oculis habuerit principium : occa­ sionem proximam confessario manifestandam esse, si sit formaliter proxima et, ut dein male quidem at sine gravi malitia ratiocinatus sit. suam occasionem iam non esse amplius formaliter proximam. Sed sola stultitia et magna propriarum virium praesumptio in tali casu eiusmodi poenitentem excusaret a formali peccato gravi. CONFESSIO IN DUBIIS DE PECCATO. Casus. (104) Claudius post liberiorem iuventutem sacros ordines suscepit: sed paulo post pristina vitia reviviscunt, et ille cum lectione periculosa cogitationibusque lubricis ludens saepe graviter dubitat num plene consenserit; sed veritus tam saepe ad confessionem accedere, sine confessione celebrat. Dein recordatur peccati in iuventute commissi, quod situe confessus annon plane dubitat; similiter dubitat de peccato ante annum fere commisso, quod scit se in pro­ xima confessione omisisse, ne laederet sigillum. Silet de iis utpote dubiis. Quaeritur 1’ sitne obligatio confitendi peccata dubia. 2° quid de Claudii agendi ratione censendum. 3“ quid, si peccatum dubium haberet censuram reservatam annexam. Solutio. 360 Ad quaesitum 1“ R. 1. Peccata dubia, de (piorum confessionis necessitate disputatur, possunt esse 1) dubie commissa, ita ut de ipso facto dubitetur: 2) certe quidem commissa, sed dubie gravia, ita ut de sufficienti advertentia ad gravem malitiam vel de perfecto con­ sensu dubitetur; 3) certe quidem commissa et certe gravia, sed dubie iam in confessione accusata. In quibus diversis dubiis imprimis hoc notari debet: in primo et tertio dubio agitur de lacto; sed principium ab omnibus admissum est factum in dubio non praesumi sed probari debere. Quod principium in primo quidem casu valet in favorem liber­ tatis. in tertio contra libertatem, non tamen eodem modo: nam ut con­ fitendi obligatio imponatur, per se non sufficit probabilis probatio commissi peccati; verum ut pro exstincta habeatur obligatio con­ fitendi. factae confessionis probatio sufficit probabilis. Nihilominus in quibuslibet istis dubiis practice dubium fere semper ex praesumptione solvendum est tum in favorem libertatis, tum contra eam. R. 2. Ut tamen dubium a dubio distinguatur, adverte: dubia illa enumerata posse esse utrimque negativa, utrimque positiva, ex Materia proxima: — Confessio. 215 una parte negativa, positiva ex altera. Positive dubium dicitur, quando adest positiva ratio tanta, quae certitudinem quidem non pariat seu ad certum assensum non sufficiat, sufficiat tamen ad pru­ dentem assensum etsi probabilem tantum. Negative dubium adest, (piando ratio, quae afferri possit, non sufficit ad prudentem assensum ; ergo res negative dubia dicitur non solum quando nulla adest ratio positiva, sed etiam quando ratio quidem adest neque ea plane fu­ tilis seu levis, sed eiusmodi quae assensum quidem secum trahere non mereatur, at sufficiat ad movendam suspicionem. Cf. Reuter, Th. m. p. 4, n. 304. R. 3. Si utrimque est positive dubium, seu utrimque probabile, 361 peccatum commissum esse et non esse, vel peccantem peccasse gra­ viter et non peccasse, non est obligatio illud peccatum confitendi; sed si similiter est utrimque positive dubium seu probabile in confessione illud peccatum esse accusatum, obligatio confitendi pro exstincta haberi potest. 5. Alph., Th. m. VI 473 477, qui in posteriore quidem casu obligationem confitendi urget, nisi gravis praesumptio sit pro facta confessione, sed affert gravissimos auctores pro sententia benigniore. R. 4. Si utrimque negative dubium est, peccatum esse com­ missum, vel commissum esse ut mortale, obligatio confitendi non potest imponi; verum si similiter negative dubium est peccatum esse in confessione accusatum, non potest pro exstincta haberi obligatio confitendi. Cf. S. Alph. 1. c. n. 474 477. R. 5. Si dubium est ex una parte negativum, et ex altera parte 362 positivum, pars negativa non est attendenda; verum pars positiva in hoc casu non solum in favorem libertatis, sed etiam plerumque contra libertatem practice attendi debet, saltem si ratio positiva est relative gravis, neque contraria praesumptione diluitur, scilicet: 1° si constat de peccato commisso et gravis ratio est putandi illud in confessione nondum esse accusatum, confessio fieri debet. 2° si gravis ratio est ad asserendum actum peccati, nulla gravis ratio in contrarium, sustinenda est obligatio confitendi, quia in dubio facti eiusmodi graves rationes efficiunt moralem quandam cer­ titudinem. 3° si de actu constat, et gravis ratio, etsi non plane convincens, adest, actum commissum esso cum reatu gravi, urgenda est obligatio confitendi, si modo, ratione habita praesumptionis do statu poenitentis, illa ratio gravis manet. Videlicet si umquam alias, in hoc casu fere semper diiudicanda res est ex praesumptione secundum habitualem poenitentis conscientiam, quae ibi imprimis moralem efficit certitudinem. Qui enim laxae vel satis largae conscientiae est, in dubio debet con­ fiteri, quia, nisi re vera graviter peceasset seu consensisset, vix dubi­ taret. E contrario qui strictae, no dicam scrupulosae, conscientiae est, in dubio a confessione potius prohibendus est, quia, si peceasset, non dubitaret sed certus esset, confessio autem inanium dubiorum timorem et haesitationem auget. Qui timoratae conscientiae est, me­ dius inter laxam et strictam, confiteri non tenetur, sed neque pro- 216 .Sacramentum poenitentiae. hibendus est, quia ad teneritudinem conscientiae expedit in confessione non «ad sola rigorose necessaria sese restringere. Cf. S. Alph. 1. c., Ileuter 1. c. n. 305 sqq. 363 Ad quaesitum 2" R. 1. Ex iis quae de Claudio narrantur, di­ cendum est eum debere eiusmodi cogitationes confiteri, ac proin timendum est valde, ne sacrilege celebraverit. Nam si sibi conscius est se voluntarie lusisse cum pravis cogitationibus, iam sese exposuit periculo, et si forte dubium sit, num ad hoc periculum plano animad­ verterit, tamen dubium ulterius, num usque ad consensum pervenerit, creat tam gravem praesumptionem contra eum, ut pro immunitate a peccato gravi non habeat solidam rationem. Atque ita saltem in similibus casibus pro futuro urgeri omnino debet, ut non audeat sine confessione praemissa ad Sacrum accedere. Quoad praeteritum res demum pendet ab eo, quomodo sibi conscientiae dictamen formaverit. Cum enim sit homo instructus, potuit evenire, ut certo dictamine indi­ caret se propter dubium ad confessionem non teneri. Quamquam asserenti se tale dictamen certum habuisse, non nimia fides adhibenda est, quia non raro accidit, ut quis hac in re ipse sibi illudat. Verum res divino indicio demum est relinquenda. R. 2. Si Claudius autem habitual iter horreret peccata mortalia, neque ex industria eiusmodi rebus lubricis mentem occupasset: in dubio de consensu suaderi quidem deberet confessio, antequam Sacrum faceret, nisi sit nimis strictae conscientiae: tamen vere imponi ob­ ligatio nequit, maxime sit accedit ratio gravis verecundiae. R. 3. De peccato in iuventute commisso, si quando postea fecit confessionem generalem cum debita praeparatione, ex praesumptione indicari potest factam esse confessionem, adeoque illud nunc tacere potest. Circa aliud peccatum habet de facta confessione dubium nega­ tivum tantum, seu rationem positivam nullam vel levem; quapropter illud nunc debet confiteri. 364 A» quaesitum 3® R. Etsi peccatum illud ex se censuram reser­ vatam habeat annexam, in dubio censura quidem contracta vel non contracta est pro facti veritate, at reservatio censurae non ex­ sistit. Quapropter quilibet confessarius Claudium a censura liberare potest et liberat, saltem quando illud peccatum, etsi ut dubium, confitetur. Lugo, De poenit. disp. 20, n. 23, haec habet: «Absolvens ab haeresi dubia valide absolvit, et absolutio valebit, licet postea constet de certitudine incursae censurae. Non enim fuit data sub conditione do futuro, scilicet si postea non constaret de veritate; quia non est in usu Ecclesiae talis modus absolvendi ab excommunicatione; ergo si in dubio tollitur reservatio et datur potestas absolvendi a censura, absolutio valida est, quidquid postea consequatur. Si autem semel valida fuit, non potest postea excommunicatio redire sine nova culpa. Non enim data fuit absolutio ad reincidentiam, nec dari potuit, nisi in casibus iure expressis, qualis non est iste; ergo manet poenitens absolutus ab excommunicatione/ Confessio. Materin proxima: 217 IN CONFESSIONE MENDACIUM. Casus. (105) Veronica confessario invito aliquando alios confessarios adit, verecundiae causa, nt incognita incognito graviora fateatur. Quas confessiones ordinario confessario studiose tegit, dicendo se a 15 diebus non venisse ad confitendum, etsi pridie ab alio confessario absoluta sit, atque confitendo nunc leviora praeteritis hebdomadis commissa. Λ confessario, qui rem suspicatur, inter­ rogata num alio perrexerit vel ab alio confessario absolutionem acceperit, ambigue primum respondet, dein aperte negat, ne se reprehensionibus confessarii exponat. Ita in Guri/, Casus consc. II 443 sq. Quaeritur 1” sitne Veronica in illis circumstantiis mentita vel ob grave mendacium sacrilege confessa. 2° quid sentiendum de confessariis, qui aegre ferant quod poenitentes alios confessarios adeunt, idque iis interdicant. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Supponi hic potest — id quod com-365 muniter admittitur — iudici interroganti non legitime seu non iure suo mere negare factum non censeri mendacium, sed licitam restric­ tionem non pure mentalem. Quare ad solvendam nostram quaestio­ nem videri debet, num confessarius ordinarius legitime seu iure suo Veronicam interrogaverit. R. 2. Dubium non est, quin omnes istae interrogationes sinceraquo responsa conferant ad pleniorem conscientiae cognitionem. Quare si agitur de persona, quae sese sub plena alicuius confessarii oboedientia constituit, eiusmodi responsa declinare est defectus sin­ ceritatis, isque pro variis circumstantiis diversimode gravis. Immo cuicumque profectus spiritualis serio cordi est, eiusmodi effugia cum Veronica non quaeret, vel, si confessario in his rebus non fidit, confessarium mutabit. Verum de maiore perfectione nunc quaestio non est. Neque negaverim posse singulares casus evenire, in quibus etiam homini perfectionem sectanti consultum sit certum aliquod factum ordinario confessario occultare. Restat igitur videre quid summo iure confessarius exigere possit. R. 3. Ius confessarius non habet impediendi poenitentes ab aliis 366 confessariis; neque ius habet exigendi iteratam confessionem eorum peccatorum, quae rite absoluta sunt. Nam iure divino sufficit semel rite confiteri peccata mortalia, idque legitimo superiori ciusvo delegato. Ex (pio autem omnes in dioecesi confessarii pro tota dioecesi soleant accipere approbationem et iurisdictionem, cuilibet integrum est, ex omnibus his ab episcopo delegatis quemlibet confessarium eligere, apud quem conscientiam suam deponat. — Si igitur ordinarius Veronicae confessarius eius parochus est, Veronicao quidem superior est, at eam cogere nequit, ut in confessione coram se appareat, quia altior superior quam plurimos delegatos constituit ad arbitrium poeni- 218 Sacramentum poenitentiae. tentium eligendos. Si vero confessarius ille parochus Veronicae non est, multo minus ullum ius in eam eiusque confessionem habet, quia jurisdictionis usu non potitur nisi in eos, qui sponte et proprio ar­ bitrio accedunt. Interrogationes vero, quas confessarius facit, tendunt in hoc, ut libertas Veronicae restringatur: ergo non solum non agit iure suo, sed iniuriam potius Veronicae infert. Unde fit ut Veronicae liceat responsum declinare, vel etiam cum restrictione in his circum­ stantiis satis obvia factum negare. Ex ipsa igitur re non est, cur Veronica dicatur peccasse, vel immo grave sacrilegium commisisse: fieri tamen potuit, ut ex erronea conscientia, quae in eiusmodi rebus facilius exsistit, peccaret. R. 4. Supponi etiam debet Veronicam non esse in occasione proxima peccandi, neque agi de relapsu, quo dubia evadat actualis eius dispositio: nam si ita est, debet statum suum fateri, quatenus nimirum ad actualem statum cognoscendum cognitio praeteritorum peccatorum sit necessaria. R. 5. Etiam supponitur, Veronicam non prava mente procedere neque vanitate ductam simulare maiorem animi puritatem, quo faci­ lius eam admittat confessarius ad communionem frequentem vel quoti­ dianam. Nam si recta mente in frequenti etiam communione procederet et habitualiter in ea puritate viveret, quae necessaria esset ad fre­ quentem illam communionem, casu autem aliquando cecidisset statimque resurgeret, neque tamen auderet ordinario confessario factum confiteri, ne tum quidem gravis peccati ex defectu sinceritatis accusari posset. 367 Ad quaesitum 2“ R. 1. Confessarii, qui suos poenitentes pro­ hibent, no alios confessarios adeant, gravissimam iis iniuriam inferunt: neque haesito, quin eos gravis peccati incusem. Summum certis poenitentibus suadere possunt vel etiam iniungere, ut generatim apud eundem confessarium confiteantur, neque tamen se ipsos possunt iis obtrudere. R. 2. Immo etiam ii. qui accessum ad alium confessarium non expresse prohibent, sed graviter ferunt sibique displicere ostendunt, timere debent ne graviter peccent. Nam hoc modo poenitentes non audaces moraliter cogunt, ut apud se confiteantur; atque facillime causa sunt, cur ex pudore peccata gravia omittantur et sacrilegiis sacrilegia addantur, idque ex iniusta sua actione. Cf. Gury 1. c. CONFESSIO PECCATI EX OBLIVIONE OMISSI. Casus. (106) Evodia, novitia alicuius congregationis, per longius tempus misere lapsa et prae verecundia sacrilege confessa, demum inter sacra exercitia conscientiam suam pandit; at cum nunc vix omnium peccatorum recordetur, timet ne ali­ quot peccata oblivione omittat, quae si postea ordinario confessario fateri debeat, miseria illa praeterita huic ignota non manebit. Quod cum horreat, magister exercitiorum eam securam esse iubet; si quod nunc oblita fuerit, ipsam posse sibi post aliquot menses, cum redux fuerit, illud aperire. Materia proxima: Confessio — eius integritas. 219 Quaeritur 1" quomodo remittantur peccata oblivione aliove inculpabili titulo in confessione omissa. 2° sitne obligatio illa quam primum vel ante s. communionem vel in prima confessione confiteri. 3° quid indicandum de Evodia et magistri exercitiorum consilio. Solutio. Ad quaesitum Γ" R. 1. Quamprimum confessio est formaliter 36 * integra et absolutio valida, valet id, quod Cone. Trid. sess. 14, c. 5 de peccatis inculpabili oblivione omissis dicit: „Reliqua autem peccata, quae diligenter cogitanti non occurrunt, in universum eadem con­ fessione inclusa esse intelliguntur1’ ; seu homo e statu peccati in statum gratiae sanctificantis transfertur. R. 2. Nihilominus haec peccata indirecte tantum absoluta sunt, non directe seu per sententiam, quae in ea, ut specifice talia, iudicialiter lata sit. Dicuntur indirecte absoluta, quia non ipsa formalis absolutio, sed eius effectus ista peccata cum reliquis abstulit; nimirum gratia sanctificans, quae est effectus absolutionis, quodlibet peccatum mortale quoad reatum culpae delet. Ad quaesitum 2m R. 1. Certissimum est peccata illa omissa, 369 si postea memoriae occurrunt vel si ratio ea tacendi desiit, accusanda et directa absolutione remittenda esse. Nam anticipatus quidem est effectus sacramenti etiam quoad haec peccata, at similiter fere, ut anticipari potest effectus sacramenti quoad omnia peccata per con­ tritionem perfectam; sed haec effectus anticipatio non fit sine rela­ tione ad medium a Christo per se institutum ut ordinarium. Et sicut in eo, qui contritione perfecta iustificatus est, remanet obligatio con­ fitendi et absolutionem recipiendi quoad omnia peccata, ita etiam in eo, qui aliqua peccata mortalia in confessione inculpabiliter omisit, remanet obligatio haec omissa peccata confitendi et recipiendi ab iis absolutionem. Cf. thesin 11 ab Alex. VII damnatam: ,Peccata in confessione omissa, aut oblita, ob instans periculum vitae aut oh aliam causam non tenemur in sequenti confessione exprimere.“ R. 2. Haec confitendi obligatio non urget per se quam primum. Nam ne apud eum quidem, qui neutiquam peccati gravis commissi remissionem sibi procuravit, est obligatio (piam primum st cum Deo reconciliandi, etsi propter vitae humanae incertitudinem periculosissimum sit hoc differre; minus etiam apud eum est obligatio confitendi quam primum, qui per contritionem perfectam reconciliationem cum Deo obtinuit; magis etiam neganda est haec obligatio in eo, qui non sola contritione — quae via minus secura est — reconciliationem quaesivit, sed per sacramentalem absolutionem obtinuit. R 3. Num urgeat obligatio confitendi, cessante ante s. com­ munionem impedimento, non una est theologorum sententia. À'eteres theologi longe communius affirmabant necessitatem tum ex verbis Cone. Trid. sess. 13, c. 7, tum ex universali praxi Ecclesiae. Verum post 220 Sacramentum poenitentiae. S Alph., Th. m. VI 257. sententia negans strictam obligationem practice probabilis evasit. Cf. Th. m. II11 429. 370 R. 4. Plane indubium est debere illorum peccatorum accusa­ tionem fieri in prima confessione, quae, cessante impedimento, sive ex obligatione sive libere instituitur. Nam haec ipsa confessio, nisi dicantur peccata antea omissa, non erit secundum doctrinam Cone. Trid. sess. 14, c. 5 integra omnium peccatorum, quorum poenitens sibi conscius est. Illud enim „sibi conscium esse" seu ,peccatorum conscientiam habere" nihil aliud significare potest quam „conscientiam habere peccati nondum clavibus Ecclesiae submissi1', non potest signi­ ficare: .conscientiam habere peccati nondum utcumque * remissi ; nam hanc conscientiam etiam ille non habet, qui contritione perfecta cum Deo se reconciliavit, minus etiam qui sine confessione extrema unc­ tione munitus est: sed hos a peccatorum confessione excusari qui­ libet pro absurdo habet. Cf. Th. m. II11 430; Marc, Instit. Alph. II 1699; Vioa in theses damn. Il ab Alex. VII; Palmieri in Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 205. In loco postremum laudato haec habes: .Oportet vero illud [peccatum omissum ex oblivione] in proxima con­ fessione, quae fiat vel sponte vel ex obligatione, manifestare, quia lex praecipiens integritatem confessionis comprehendit, iuxta constantem in Ecclesia interpretationem legis, omnia peccata nondum per absolu­ tionem iudicialiler remissa: nam ipsa confessio praecipitur, ut haec absolutio obtineatur. “ 371 Ad quaesitum 3“ R. Responsum Evodiae datum in se falsum est; nam si re vera Evodia recordatur peccati gravis nondum rite accusati, alterutrum eligere debet: aut nullam confessionem facere usque ad reditum illius directoris exercitiorum, aut, si id nequeat, sincere fateri peccatum omissum. Verum si director exercitiorum bene examinaverit Evodiam, cum eius confessionem generalem ex­ ciperet, moraliter certus esse potest se omnia essentialia interrogasse: ac proin licebit Evodiae dicere: Si postea dubitaveris de circum­ stantiis non satis declaratis, secura esto, non teneris ea dicere, potes tamen postea mihi redeunti ea manifestare. CONFESSIO APUD CONFESSARIUM LINGUAE IGNARUM. Casus. (107) Plautus confessarius, cum confessiones audiat in lingua peregrina, ali­ cuius poenitentis confessionem plane non intelligit; quem cum velit ad alium confessarium linguae regionis peritum dirigere, difficulter permovere potest dicentem se bene ipsum confessarium intelligere. Quare ne tempus inutiliter terat, poenilentem interrogat, ita ut necesse non sit nisi ut aut affirmet aut neget; dein absolvit. Similiter cum reperiat poenitentem peregrinum, qui suae linguae confessarium non habeat nisi 6 leucis distantem, absolvit quater in anno, particulari peccato vix intellecto. Carpitur propterea ab alio sacerdote, qui dicit se in tali casu usurum esse interprete. Materia proxima: Confessio — cius integritas. 221 Quaeritur 1° possitne fieri confessio apud confessarium linguae poenitentis ignarum. 2" adhibendusne sit interpres. 3° quid ad casus propositos dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Quando confessarius et poenitens diversa 372 utuntur lingua seque invicem non intelligunt, fieri posse ut solo intel­ lecto peccato in genere absolutio detur, apud omnes in confesso est. Quantum tamen fieri potest, curari debet, ut aliquod peccatum in speci? intelligatur. Ceterum dubium de valore absolutionis, quod, nisi pec­ catum in specie intelligatur, nonnulli movent, merito spernitur, si attendis responsa S. Officii mox afferenda ad 2 ". Cf. S. Alph., Th. m. VI 479: Baller.-Palm., Opus th. in. V, n. 234. R. 2. Ut autem sic procedere liceat, debet et abesse con­ fessarius linguae gnarus, apud quem confessio integra fieri possit, et adesse debet aliqua necessitas confitendi, v. g. lex ecclesiastica iubens communionem paschalem, necessitas reconciliationis poenitentis vel dubium de statu animae magnumve poenitentis solatium. Cf. eosdem ib. Ad quaesitum 2” R. 1. Si quis poenitens interpretem adhibere373 cult, nequit impediri, etsi ob solum animi solatium ita velit. S. C. de Prop. F. coram SS"'0 habita d. 6 Sept. 1630 decrevit: ,eos qui vo­ lunt sponte per interpretem confiteri, nec aliter possunt, non debere prohiberi: sufficiet praecavere abusus et scandala, ut interpretes mo­ neantur de obligatione ad observantiam secreti/ Collect. S. C. de Prop. F. η. 951. R. 2. Verum obligatio adhibendi interpretis non est, etsi sine eo confessarius non intelligat nisi peccata in genere. Habetur re­ sponsum S. Officii d. d. 28 Febr. 1633: «Utrum in regionibus longinquis catholicus, multis annis inconfessus, signis dumtaxat ob idiomatis de­ fectum petens absolutionem, possit absolvi absque ope interpretis? * 5 R. «Non opus esso interprete in casu proposito, sicut etiam posse et debere absolutionem peccatorum impertiri exhibenti signa, quae potest . . . dummodo sufficiant ad exprimendum aliquod peccatum in specie. In casu vero quo quis conatur, quantum potest, exhibere signa peccatorum in specie, nequeant autem omnino intelligi. absolvi posse per solani manifestationem peccatorum in genere/ Baller.Palm. 1. c. ex Bucceroni, Enchir. p. 160. R. 3. Nihilominus S. Off., cum adhibendi interpretis obligationem neget, consilium dat: «Missionarii cum poenitentibus, quorum idioma ignorant, agentes horientur illos adhibere interpretem, per quem con­ fiteantur omnia peccata: quodsi hoc nollent, saltem confiteantur ali­ gna per interpretem, et reliqua per nutus et signa, quantum possunt: quodsi nulla velint per interpretem confiteri, confiteantur per signa omni meliore modo quo poterunt, sicut fit in mutis; sed missionarii 222 Sacramentum poenitentiae. curent addiscere de unaquaque lingua inibi usuali illa pauca verba, quae sunt necessaria ad explicanda praecipua peccata/ Ib. 374 Au quaesitum 3“ R. 1. In primo casu Plautus, si moraliter certus erat se, interrogationibus factis, posse omnia peccata mortalia essen­ tialiter integre intelligere, recte egit; alias debuit poenitentem omni conatu a se dimittere, quia in hoc casu necessitas deficiendi ab in­ tegritate non aderat. R. 2. In secundo casu potuit aliquoties in anno, si poenitens se sistebat et cupiebat absolvi, eum absolvere post conatum adhibitum intclligendi, quantum possibile erat, aliqua peccata in specie: ita saltem si agebatur de poenitente rudi et paupero in iis circumstantiis versante, quibus valde grave erat sex leucas conficere. Si vero age­ batur de homine, cui grave incommodum non erat iter sex leucarum sive pedibus sive curru conficere, poenitens potius relegandus erat ad confossarium illic degentem, nisi instantanea aliqua necessitas fuerit orta. — Verum si poenitens sponte praeferat per interpretem confiteri integre quam iter facere, Plautus potuit et debuit eum admittere. R. 3. Quoad obligationem interpretis adhibendi patet responsum ex dictis. ANGUSTIAE TEMPORUM CAUSA AB INTEGRITATE CONFESSIONIS EXCUSANS. Casus. (108) Rufus praefectus sodalitatis, quae celebrat generalem communionem, cum insignibus sui muneris devotus flectit in choro ecclesiae, sed cum sacerdos Missam celebrans ad Pater noster pervenisset, Rufus stimulis conscientiae agitatus subito surgit, intrat vicinam sacristiam ibique sacerdoti quem reperit dicit : heri sacrilege confessus sum ; quid miser nunc faciam, cum instet s. communio? Confessorius eum iubet ilico elicere contritionem et postea confiteri, interim eum absolvit et mittit ad s. communionem. Similiter Serapion celebrans, cum inter contionem cum ministris sedet, contione tactus incipit timere de statu suo, cum ab anno iam haereat in caenu peccati. Contione finita, sacerdoti assistenti qui munere diaconi fungitur, breviter dicit: da, quaeso, mihi absolutionem a sacrilegiis aliisque meis pec­ catis. postea plura. Qui morem gerit. Postea Serapion, secum reputans se confessione et absolutione ad statum gratiae restitutum esse, differt con­ fessionem, dum denuo peccatum grave commiserit. Qcaeiutcr 1’ angustiae temporum tegritate confessionis 2° potuerintne Rufus et 3’ complenda confessio eius obligatio. et timor infamiae sintne causae ab in­ excusantes. Serapion, ut in casu, absolvi. potueritne differri, dum aliunde oriretur Solutio. 375 Ad quaesitum 1 R. 1. Ante omnia notandum est incommodum neque pudoris neque alterius generis ullum, quod per sc conexum est Materia proxima: Confessio — eius integritas. 223 cum confessione integra, excusare ab integritate; adeoque nec solam prolixitatem confessionis. Quae, si forte praebeat alicui conspicienti ansam suspicandi de compluribus peccatis, tamen nimis vaga ratio est movendae gravis suspicionis seu diffamationis. Cf. .S'. Alph., Th. m. VI 485; Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 249. R. 2. Si vero damnum aliquod gravo confessioni extrinsecum et extraordinarium sive in fama sive in aliis bonis ex hac confessione, si integra fieret, sit oriturum, lex integritatis suspenditur. Circa quod Baller-Palm, ex Uoncaglia haec approbans affert: .Adest pariter moralis impotentia, si ex integra confessione immineret poenitenti grave famae dispendium, vel quia e. g. sit in talibus circumstantiis, ut alii etiam audituri sint sua peccata; vel, si integre confiteretur, confessio futura esset valde prolixa cum gravi ipsius nota, quod accidere potest, si urgeat necessitas communicandi vel celebrandi atque adeo ex valde prolixa confessione necessario poenitens infamiae notam incurrat/ Ad quaesitum 2m R. 1. In primo casu re ipsa urget necessitas 376 communicandi. Quare Rufus si nunc detineretur neque cum aliis s. communionem sumeret, sane gravem suspicionem gravium peccatorum commissorum incurreret. Confessus igitur aliquod peccatum et sincere dolens recte potuit absolvi. R. 2. Si Serapion in paratu sacerdotali cum ministris sedebat auditurus contionem, neque inter contionem sine admiratione recedere potuit, vel si tum demum, cum contio finita et Sacrum prosequendum erat, gratia tactus dolere incepit: recte actum est. Potuit enim, in­ dicato aliquo, maxime graviore, peccato, nunc statim absolvi. Si vero toto illo tempore versabatur in sacristia atque cum ministro sacerdote solo solus quasi negotium tractaturus diutius conversari potuit, debuit sane integram confessionem facere. Ad quaesitum 3" R. 1. Certum est potuisse tum in priore casu 377 Rufo, tum in posteriore Serapioni confessarium imponere obligationem gravem, ut statim postea confessio compleretur. Id confessarius ut index facere seu imponere potuit sive titulo satisfactionis sacramen­ talis sive titulo complendi indicii incepti, sive etiam titulo medicinae, ut remedia apta et necessaria possent praescribi. R. 2. Immo in posteriore casu videtur haec intentio adfuisse, cum ipse Serapion verbis illis .postea plura * promisisse videatur se mox completurum confessionem; qua acceptata promissione sacerdos assistens absolvit. Nihilominus cum de hoc non constet, nisi sacerdos absolvens in alterutro casu positive iniunxerit ut statim eodem die compleatur confessio, dilationem etiam longiorem non audeo peccati eiusque gravis condemnare, si modo in prima confessione secutura omnia sincere accusentur. R. 3. At pro Serapione alia ratio urget. Cum sit sacerdos at­ que saepius vel quotidie soleat celebrare, oritur quaestio, num eodem modo quo dictum est supra n. 358 probabiliter negari possit eius obii- 224 Sacramentum poenitentiae. gatio, cessante impedimento, ideo hic statim, confitendi peccata omissa, antequam denuo, v. g. sequenti die, celebret. (Idem dic de Rufo, si voluerit iterato sumere sacram communionem.) Quod hic censeo ad­ mitti non posse. Sentio omnino debere fieri integram confessionem hoc titulo, quod numquam praemissa est confessio peccatorum (piorum habebatur conscientia. Sed hanc praemissam esse, est sola ratio cur in casu peccati ex oblivione omissi completio confessionis non neces­ sario ante sumptionem s. eucharistiae exigenda sit. FAMA COMPLICIS EXCUSETNE AB INTEGRITATE CONFESSIONIS. Casus. (109) Caius parochus cum ancilla peccavit; ut igitur se cum Deo reconciliet, fatetur quidem peccatum luxuriae, sed interrogatus num cum persona domi exsistente, id negat, ne famam ancillae confessario notae laedat, ratus, ex probabili sententia, cum fama complicis servanda sit, se iure suo restric­ tione uti. 'fitius vir nobilis cum nepte peccavit quae ipsi res domesticas curat; cum peccata illa declarare nequeat quin nepti infamiam creet, in confessione annua tacet de illis, sicut etiam de gravi percussione sororis ex crimine gravidae, ex qua abortus fuerat secutus. Quaeritur 1° sitne ius vel obligatio tacendi in confessione complicem aliasque personas sine quarum notitia danda proprium peccatum explicari nequeat. 2° confessarius habeatne ius interrogandi de complice. 3* quid de modo agendi Caii et Titii sit dicendum. Solutio. 378 Ad quaesitum lm R. 1. Sunt qui putent debere poenitentem in confessione eam circumstantiam, etsi speciem peccati mutet, silentio premere, ex qua declarata tertia persona, sive complex sit poenitentis sive alia, apud confessarium famae detrimentum pa­ tiatur. Aliqui id negantes circa complicem, id affirmant de aliis. Alii id simpliciter negant, sustinentes in omni casu praeceptum integrae confessionis atque obligationem sincere respondendi, si quid necessarii interrogaverit confessarius circa occasionem peccati vel similia. R. 2. Qui dicunt taceri debere circumstantias alios diffamantes, non docent neque docere possunt a poenitenti pro libitu eiusmodi confessionem mancam institui posse, sed coguntur postulare gravem causam, v. g. necessitatem confitendi et defectum alterius confessarii, cui tertia illa persona ignota sit et apud quem sino huius diffama­ tione possit integra confessio fieri, adeoque obligare coguntur poeniteutem ad subeundum incommodum non leve, ut quaerat talem con­ fessarium potius (piam ut mancam instituat confessionem. Insuper coguntur dicere, si quando ante communionem poenitenti sese offerat Materia proxima: Confessio — eius integritas. 225 opportunitas manifestandi circumstantiam omissam, poenitentem debere denuo confiteri. R. 3. Qui dicunt in confessione circumstantias per se ad in-379 tegritatem spectantes omitti non posse propter famam tertii servan­ dam, tamen fatentur: tum illas omittendas esse, quando agatur de confessionis materia libera; tum, etsi agatur de materia necessaria, poenitentem, si commode possit, debere potius eligere confessaritim, cui ignota sit persona alioquin famae iacturam passura. Attamen, cum necessitatem mutandi confessarii restringant ea conditione, wsi commode fieri possitsimul tenent: 1) hanc obligationem non adesse, si ratio quaedam notabilis adsit non mutandi, v. g. melior spiritualis directio vel rationabile solatium; 2) hanc ipsam obligationem ex se non esse gravem: cum enim apud unum tantum virum prudentem, etiam sine ulla ratione, famae iacturam veri criminis narratione causare non sit ex se grave peccatum, sed summum in eo casu quando fiat apud eum, apud quem famam servari diffamati prae aliis multum intersit: a fortiore vix umquam grave peccatum esse potest, apud solum confessarium strictissimo secreto obstrictum alteri famae iac­ turam causare. Immo alii dixerint non esse veri sensus diffamationem, si detur criminis notitia, cuius nullus est usus in vita sociali; talis autem est notitia confessario data; ergo peccatum diffamationis id­ que grave in eo inveniri non potest. R. 4. Quae cum ita sint, doctrinae illorum qui circumstantias aliorum diffamantes volunt taceri non est necessario ratio habenda: minus etiam hae de re ordinarie poenitentes instruendi sunt, si­ quidem ansa praeberetur multarum confessionum mancarum idque in iis rebus, in quibus summopere expedit, ut confessarius accurate poenitentem eiusque conditiones cognoverit. Si quis vero poenitens instructus et in rebus theologicis versatus sponte sua opinionem illam sequatur, non est cur confessarius id impedire debeat vel possit, cum probabilitas saltem externa illi sententiae nequeat denegari. Cf. Tb.m. II11 439 sqq, ibique habes defensores unius et alterius sententiae enumeratos. Ad quaesitum 2m R. 1. Confessarius, qua confessarius, non 380 habet ius interrogandi formaliter de complice, ut in eius notitiam veniat: habet autem ius interrogandi de variis circumstantiis ad sta­ tum poenitentis cognoscendum necessariis, etsi periculum sit, ne in notitiam complicis veniat. Nam cum non teneatur assent ire opinioni eamque sequi quae dicit in confessione ante omnia famam alienam servandam esse illaesam, utitur iure suo ille qui consuetas inter­ rogationes faciat. R. 2. Si quando autem poenitens instructus sponte sua velit sequi opinionem contrariam atque ex certo dictamine declinet respon­ sum. confessarius ius non habet ulterius urgendi. Id sequitur ex eo quod, ut dixi, utrique sententiae probabilitas saltem externa competat. Ad quaesitum 3“ R. 1. In utroque casu, tum a Caio tum a381 Titio, quaerendus erat alius confessarius, etsi cum notabili incommodo Lrhmklifil, C.18118 conscientiae. Π. EdL 4. 15 226 Sacramentum poenitentiae. iter instituendum erat. Nam si illi poenitentes volebant opinionem sequi quae prohibeat manifestare factum tertii infamans, debebant etiam incommodum huius opinionis in se sumere. Summum poterant in instantanea aliqua necessitate circumstantiam tacere, de qua in casu sermo est. Alioquin enim periculum confessionum sacrilegarum multum augeretur, si passim liceret similibus poenitentibus occasio­ nem proximam eamque continuam celare, quin confessarius indicare posset de mediis necessariis ad praecavendum relapsum et ad digno­ scendam actualem poenitentis sinceritatem. Quapropter timendum valde est, ne uterque, imprimis Titius, in casu proposito graviter peccaverit. R. 2. Immo si propter instantaneam necessitatem impossibile erat extraneum confessarium adire, debebat uterque poenitens plura fateri quam confessus est, etiam ex opinione quam sequi voluerunt. Nam interna peccata etiam ea quae in ipso peccato externo inclusa sunt et cum eo satis exprimuntur, in nostro casu poenitentes separatini fateri debebant, quia haec confitendo complicem non diffamabant: debebant igitur et circumstantias cognationis et occasionis proximae in peccato saltem interno indicare neque interrogantem celare. Qua­ propter in omnium sententia tum Caius tum Titius graviter defecerunt ab obligatione formalis integrae confessionis. Cf. Busenbaum, De poenit. c. 1, dub. 3, art. 2 in fine. INQUISITIO COMPLICIS EX PARTE CONFESSARII. Casus. (110) Robertas, praefectus morum in aliquo seminario, cum etiam alumnorum audiat confessiones, detegit ex alicuius confessione esse aliquem qui alios tentât corrumpere; quapropter obligat poenitentem, ut sibi indicet nomen illius corruptoris, nisi velit sine absolutione dimitti; accepto nomine ad usum externum, illum severe arguit et, reperta veritate, eum e seminario eicit. Qvaeiutük 1° (piae sit prohibitio inquirendi in nomen complicis. 2" liceatne aliquando in complicem inquirere. 3“ quid de Roberto sit dicendum. Solutio. 382 Ad quaesitum 1 R. 1. Prohibitum est poenis ferendae sententiae quominus confessarius qua confessarius sub poena negandae absolu­ tionis exquirat a poenitente nomen seu personam complicis, quo is corrigi vel corripi possit. R. 2. Qui vero hanc praxim ut licitam defendunt, plectuntur excommunicatione R Pontifici reservata (Pius IX, Apostolicae Sedis; Bened. XIV, Ad eradicandum). Cf. Th. m. II11 444. Ad quaesitum 2“ R. 1. Distingui debet formalis et materialis inquisitio in complicem. Formalis est quae complicem nosse vult qua complicem; materialis, quae scire vult ea quae spectant ad rite Materin proxima: Confessio — conf, generalis. 227 cognoscendum peccatum poenitentis, etsi forte simul complex cogno­ scatur. Quae materialis inquisitio prohibita non est: immo non debet omitti, siquidem agitur de cognoscendo peccato statuque poenitentis atque de necessariis remediis praescribendis. R. 2. Aliquando etiam formalis inquisitio complicis fieri potest et debet, non a confessuri o qua tali, sed si forte confessarius simul in alio munere constitutus est, ex quo necessitas oritur habendae complicis notitiae et obligatio poenitentis ad hanc notitiam dandam. Quod ipsa constitutio Bened. XIV innuere videtur, cum conqueratur de iis qui hac in re falsas et erroneas opiniones sequantur et qui veras et sanas male applicent. Ad quaesitum 3m R. 1. Robortus ius habuit, ut sibi corruptor383 ille indicaretur, nisi forte ad altiorem superiorem delatio fieret. Recte igitur negavit absolutionem ei qui nullo modo neque sibi neque alii superiori seductorem voluit indicare. Agitur enim de multorum se­ ductore et de bono communi. R. 2. Minus recte egit, si absolute sibi voluit istum manifestari: debuit igitur poenitentis arbitrio id relinquere. Immo si maluit poe­ nitens Roberto rem manifestare, consultius erat delationem extra con­ fessionem excipere. Nihilominus usque ad factam delationem absolutio potuit differri. CONFESSIO GENERALIS. Casus, (ili) Cunibertus neo-parochus, cum animadvertat non parvos abusus in parochia esso eliminandos, omnes parochianos suos urget ad instituendam confessionem generalem. Quo fortius urgeat, exponit in contione cius utilitatem et necessi­ tatem non solum pro iis qui peccata reticuerint, sed etiam qui in peccata sua relapsi fuerint. Excipiens vero generales confessiones est satis severus in exigenda integritate, ita ut complures palam obloquantur, in missione ante aliquot annos missionarium et priorem parochum contentos fuisse summaria accusatione, si modo praecipua peccata declararentur. Quaeritur 1u quibus confessio generalis sit imponenda, quibus suadenda, quibus interdicenda. 2° quae methodus et quae integritas sit servanda. 3° rectene egerit Cunibertus. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Per se imponi debet confessio generalis384 iis, iisque solis, qui invalido confessi sunt: hi enim omnes illas con­ fessiones invalidas repetere debent; alii autem ad repetendas con­ fessiones cogi nequeunt, quia rite confessus et absolutus non tenetur umquam denuo se illorum peccatorum accusare. Hinc obligandi sunt 1) qui mala fide peccatum reticuerunt; 2) qui sine vero dolore et proposito confessi sunt, eo quod noluerint pec­ cata gravia vitare vel gravem aliquam obligationem implere, v. g. * 15 228 Sacramentum poenitentiae. manentes in inimicitiis, in proxima occasione libera, in possessione rerum alienarum vel cum debito resarciendi damna vel iniurias quam­ quam resarcire potuerint. 385 R. 2. Suadenda est confessio generalis 1) iis quibus propter frequentem relapsum aliasve rationes non certo quidem constat de nullitate confessionum praeteritarum, at prudens dubium est. Quam­ quam enim imponi non debet repetitio confessionum, nisi de nullitate earum moraliter certo constet, suaderi tamen debet longe facilius; 2) iis qui diu tepide vixerunt, v. g. religiosi et sacerdotes qui tepide religionis officia impleverunt atque dubii sunt utrum tentationes vicerint an iis succubuerint; 3) iis de quorum confessionum valore quidem nullum prudens dubium exsistit, sed qui ad novum fervorem spiritus vel ipsi sponte se disponunt vel propter novum vitae statum notabilcmve mutationem a directore spirituali ad novum fervorem utiliter adducuntur. Immo a longiore tempore confessiones intermedias resumere est utile religionis exercitium, quo homo Christianus contra peccata ro­ boretur, idque frequentius fieri potest; integram totius vitae con­ fessionem saepius facere non expedit, quam 1—3 in vita, initio novi vitae status. 386 R. 3. Dissuadenda vel etiam prohibenda est confessio generalis iis qui ex ea non utilitatem, sed damnum traherent. Illi sunt 1) scru­ pulosi, quibus iterata discussio conscientiae fit discruciatio et aug­ mentum anxietatis et perplexitatis; 2) qui longiore examine in peri­ culum lapsus coniciantur. Quapropter si huiusmodi hominibus propter priores confessiones certo invalidas earum repetitio necessaria esset, aliqua quidem repetitio fieri debet, verum cum leviore omnino dis­ quisitione, etsi materialis integritas non obtineatur; reliqua confes­ sarius, quantum commode fieri possit, suppleat; alioquin obligatio melius et accuratius confitendi cessat vel suspenditur. Cf. Th. m. II11 452; Pmner, Pastoraltheol. I 278sqq. Ad quaesitum 2“ R. 1. Generatim expedit poenitentem prius audiri, quid dicendum et accusandum invenerit; dein confessarium supplere interrogationibus, idque secundum ea quae a poenitente ac­ cusata sunt: nisi forte poenitens praeferat ut confessarius interro­ gando incipiat. R. 2. Quodsi confessarius interrogationibus accusationem dirigat (non raro hoc modo totum negotium expeditius absolvitur): vel sequi convenit simpliciter ordinem decalogi et praeceptorum Ecclesiae, vel prius interrogare quorum poenitentem maxime pudebat et quae ansa fuerant sacrilegarum confessionum, at dein prosequi secundum ordi­ nem decalogi. Semper autem finitis interrogationibus confessarius concedere debet poenitenti tempus addendi quod addendum putaverit, immo expresse id confessarius poenitentem debet monere. 388 R. 3. Discrimen magnum est, prout confesssio generalis est necessaria aut non necessaria. In priore nullum peccatum grave reticeri licet, in posteriore licebit. Quapropter circa hoc poenitens 387 Materia proxima: Confessio consc. examen praevium. 229 debet moneri. Quamquam si demum poenitens vult generalem con­ fessionem facere, nimia reticentia est fructus generalis confessionis frustratio; verum expedit ut poenitens sciat se non teneri ex obliga­ tione omnia integre dicere. R. 4. In ipsa etiam generali confessione necessaria magnum discrimen est, prout confessio instituatur apud confessarium apud quem poenitens priores confessiones instituit, aut apud alium. Si posterius obtinet, confessiones priores integre repeti debent: si prius, solum peccata prius non declarata in rigore accusanda sunt, si modo confessarius confusam notitiam status poenitentis retinet vel re­ cuperavit. — Attamen qui utilitatis causa, non ex necessitate vel ex sola necessitate, generalem confessionem instituit, illud discrimen vix observabit, sed totam suam vitam integre et distincte confessario, quicumque ille est, patefaciendam curabit. Ad quaesitum 3m R. 1. Cunibertus male egit omnes cogendo ad 389 generalem confessionem. Neque relapsis indiscriminatim eam potuit imponere. Quodsi non constat de necessitate generalis confessionis, saltem morali quadam certitudine, nemo invitus ad eam instituendam est urgendus, quia apud invitum fructus suos raro producit. R. 2. Severius etiam egit Cunibertus, quando in excipiendis con­ fessionibus generalibus non necessariis adeo premebat integritatem: debebat enim id arbitrio poenitentium relinquere, solos volentes inter­ rogatione iuvare ad pleniorem integritatem eosque simul docere non esse peccatum aliqua peccata ex priore vita non manifestare. Aliter utique, si perspecta erat generalis confessionis necessitas. R. 3. Methodus missionariorum, si generatim ea fuit quam in casu poenitentes narrant, e contrario commendanda sane non est. Plane reicienda esset, si ageretur de confessione generali necessaria. Sed etiamsi ab eius necessitate abstrahitur: qui in missione publica generalem confessionem faciunt, malunt eam ita instituere, ac si esset necessaria. Quare confessarius quidem, si videt nullam ne suspicandi quidem causam esse cur priores confessiones habeantur pro invalidis, moderari potest suas interrogationes; verum accusationem quam ex se faciunt poenitentes integram audire, immo eos ipsos interrogando ita iuvare etiam debet, ut animi tranquillitatem omnino concipiant. Nam si confessarius eorum narrationem abrumpit, omnia quam celer­ rime linire studet, poenitentes securi non redduntur, sed inquietam conscientiam socum per diuturnos annos portabunt. EXAMEN CONSCIENTIAE CONFESSIONI PRAEMITTENDUM. Casus. (112) Conradus a quatuor mensibus non confessus vix ante medium quadrantem ecclesiam intraverat, cum videt sacerdotem intrare confessionale. Ne ab aliis poenitentibus qui incipiunt confluere praeveniatur et diutius exspectare debeat, statirn sc colligens confitendi causa accedit. Nihil habet nisi: aliquando se rixatum esse nonnihil cum uxore, aliquoties se maledixisse sed non ex animo, 230 Sacrament uni poenitentiae. et his ex inadvertentia abstinentiam laesisse. Sed finita confessione cum ad locum suum rediisset, recordatur se ter itineris causa die festo Missam neg­ lexisse atque in conversatione se semel graviter alteri detraxisse et aliquoties in obscoenis colloquiis partem habuisse. In seminario multi adulescentes solent quinto decimo quoquo die confiteri; ex quibus Titus post quinque minuta praeparationis consuevit ad confessionem accedere, Titius per semihoram conscientiam excutere. Accidit tamen utrique ut aliquando obliviscantur verborum contra caritatem proximi et debitam sub­ missionem erga superiores prolatorum. Cuno a viginti annis religionis exercitia plane omisit, in omnibus orbis partibus versatus diversa atque difticilia munera etiam publica gessit neque sane scrupulose, atque etiam privatam vitam egit liberiorem. Nunc casu in aliquo portu assistit contioni; unde concipit desiderium exonerandae suae conscientiae. Cum semihora fere vitam suam recogitasset, adit confessarium. qui eum utpote defectu conscientiae discussae laborantem remittit ad unum altermnve diem: verum quo magis recogitat, eo minus nunc sibi videtur numerum et speciem peccatorum suorum colligere posse. Quaeritur 1° quaenam diligentia requiratur in conscientiae examine. 2° quando censeatur gravis committi neglegentia atque confessio ob defectum examinis et integrae accusationis nulla vel sacrilega. 3° quid de propositis casibus sit dicendum. Solutio. 390 Ad quaesitum 1“ R. 1. Requiritur examen quidem diligens ea diligentia quam homines in gravi negotio impendere solent, tamen humanam seu eam quae confessionem non reddat odiosam vel con­ scientiae carnificinam. Trid. sess. 14, c. 5; Lugo, Do poonit. disp. 16, n. 490—494. R. 2. Diligentia illa diversa requiritur et sufficit pro diverso statu poenitentis, scilicet: 1) Qui sibi conscius est se graviter non peccasse, minus tenetur quam qui conscientiam contrariam habet, immo in rigore ille non tenetur ad examen, sed ad aubiciendam cer­ tam materiam. 2) Qui a longo tempore non est confessus, absolute ad maiorem diligentiam vel potius ad diuturnius examen tenetur, relative autem ad minorem quam qui a brevi tantum tempore con­ fessus non est. Sic qui quatuor annis v. g. non fuerit confessus, certe plus temporis impendere debet quam ille qui a quatuor heb­ domadis non est confessus; nemo tamen dixerit priorem 50,et plus temporis impendere debere. 3) Qui instructus est et culti ingenii, accuratius examen instituere debet quam homo rudis et incultus ; alioqnin posteriori onus intolerabile imponeretur. 4) Qui aegrotat et viribus fractus est, leviore diligentia contentus esse potest, quam qui bene valet; aegroto enim strenua animi collectio et contentio moraliter impossibilis est. R. 3. Diligentia morali adhibita poenitens securus ad confes­ sionem accedere potest, etsi quando longam vitam examinare de­ bebat et diversis negotiis implicatam — sibi iure dicat se, si maiorem Mnterin proxima: Confessio - consc. examen praevium. 231 adhihoret diligentiam, etiam accuratius numerum et species pec­ catorum repertarum esse. Tenetur tamen postea, si certus est de omisso aliquo peccato, supplere. Ad quaesitum 2” R. 1. Ad constituendum grave peccatum sacri-391 legamque confessionem non solum defectus objective gravis debet esse commissus, sed debet adfuisse huius defectus plena advertentia: quod raro obtinet. Attamen in homine salutis suae incurioso ac­ cidere id demum potest. R. 2. Gravem defectum huiusque advertentiam plenam adfuisse patet, si poenitens, qui non est nimis strictae conscientiae, post sui discussionem gravem stimulum conscientiae vel conscientiae validum clamorem percepit se nondum satisfecisse. Eiusmodi gravem defectum adfuisse praesumi debet (nisi forte poenitens sincere testetur se plane nullum remorsum habuisse, sed sibi persuasisse de obligatione rite impleta), si quis plura peccata gravia omisisse deprehenditur, quam re ipsa confessus est; vel si peccata externa palpabilia a brevi tempore commissa sub dubio nu­ mero exprimit (in posteriore casu est confessarii rem indagare et, ea inspecta, poenitentem de gravi neglegentia monere eumque ad novum dolorem et propositum disponere). Cf. Th. m. II11 450. Ad quaesitum 3“ R. 1. In priore casu Conradus certe nimis392 obiter seso examinavit gravemque defectum commisit. Num autem subjective graviter peccaverit sacrilegeque sit confessus, non ilico patet. Accidero enim utique potuit ut ad obligationem strictam ulte­ rioris examinis nullo modo vel leviter tantum animadverterit. Quodsi dicat sibi in mentem non venisse suspicionem peccati ob defectum examinis, praesumendum est eum non peccasse saltem graviter. Si fatetur se cogitasse quidem de examine levius a se peracto et de obligatione melius sese examinandi, se tamen dicere non posse num hoc habuerit pro gravi peccato: praesumendum est peccatum grave vel saltem divino indicio id relinquendum est, ita tamen ut praecedens confessio practice habeatur pro nulla. Confessarius autem, si forte observasset antea Conradum in­ trantem ecclesiam et adeo brevi post confessionale petentem, cum audiret hominem a quatuor mensibus non confessum, debebat paterne monere ut paulo diligentius vitam recogitaret, nisi forte domi iam conscientiae examen instituisset. R. 2. In secundo casu Titius solet diutius quam par est con-893 scientiam discutere. Qui quinto decimo quoquo die confitetur, ei no per horae quidem quadrantem ut conscientiam discutiat suadendum est; sufficit ut per decem minuta in defectus suos inquirat vel etiam brevius, saltem si quotidie soleat vespere conscientiam discutere; sed addat iustum temporis spatium ad concipiendum dolorem de defectibus novi ter commissis et do gravioribus praeteritae vitae. Pro tota prae­ paratione insumere 1 4—l/2 horae spatium plenissime sufficit. Titus sane brevius rem absolvit; non quod, si moral iter certus est se grave peccatum non commisisse, in necessario examine defecerit, 232 Sacramentum poenitentiae. sed quod nimis obiter dolorem et propositum conceperit. Nam qui quinto decimo quoque die confitetur, si graviter lapsus fuerit, certe serio sese exercere debet in dolore et proposito; si graviter non est lapsus, confessionem dirigere debet non ad sola essentialia, sed ad maiorem fructum spiritualis profectus concipiendum : qui non con­ cipitur, nisi quis serio et maiore cum consideratione in dolorem et propositum incumbat. — Quod autem oblivione omisit laesionem cari­ tatis et submissionis, suppono non agi de mortali laesione, alioquin non Titius, sed Titus suspicionem faceret de gravi neglectu in examine atque serio corripiendus esset. Ceterum etiamtum certitudo do com­ misso gravi sacrilegii peccato nondum habetur. Inquirat igitur confessarius nonnihil : wNumquid conscientiam habuisti in genere subesse etiam alia peccata, quorum nondum recordabaris? esne suspicatus ea posse esse gravia? Num montem subiit seria cogitatio te debere melius recogitare ?“ Si ad singula haec affirmative respondere debet, concludendum est Titum defectu examinis graviter peccasse. — Titius vero, cum ultra debitum tempus in examen impendisset, neglegentiae reus non esset, sed fortasse imprudentis scrupulositatis, qua sine culpa gravi impeditus erat a verorum defectuum cognitione, inhaerens per­ plexitatibus suis. 394 R. 3. Confessarius in tertio casu sine causa remisit poenitentem ad unum alterum ve diem. Per se quidem male non egit postulando ut Cuno ultra similiorum vitam suam recogitaret. Nam si fuisset vita uniformis, longa series annorum potuisset for­ tasse, sed vix, illo spatio temporis percurri; verum vita multis diversisque negotiis implicata ut in mentem revocetur, longius tem­ pus requirit. Nihilominus spectandum erat ingenium Cunonis. Even­ tus ostendit eum sibi relictum ne multis quidem diebus posse examen finire: ad tantam animi carnificinam non tenetur. Qua­ propter postquam Cuno per horam praeterita recogitasset, melius fecisset confessarius, si interrogationibus eum iuvisset integritatem­ que formalem procurasset, imposito praecepto ut, si quae pec­ cata omissa postea menti occurrerent, in sequenti confessione ac­ cusarentur. Immo, si periculum erat ne Cuno, etiam ad solam horam di­ missus, perterritus non rediret, etiam post examen semihorae con­ fessarius tuto eius confessionem potuit admittere, suppleturus tamen per interrogationes, ut antea dixi. Nam sufficit si confessarius examen supplere potest et supplet secundum eam obligationem quam conditio poenitentis imponit. Verum Cunonis conditio, ex supposito, ea erat ut ipse non teneretur ad discussionem sui per totam v. g. diem instituendam, neque tamen post tam longam discussionem ex se posset tam accuratam peccatorum enarrationem facere, quam si nunc a confessario iuvaretur. Cum ergo confessarius ita indi­ care posset, non erat cur non ipse statim suppleret. Cf. Th. m. II11 448; Reuter, Neo-confess. n. 311; Sporer, Theol. sacram, do poenit. n. 365. Materia proxima: Confessio per enarrationem peccatorum amicam. 233 PECCATORUM ENARRATIO AMICA PRO SACRAMENTALI CONFESSIONE. Casus. (113) Callistus a multis annis non confessus graviter aegrotans nihilominus confessionem peragere renuit. Cum admittat amicam sacerdotis extranei visitationem, hic post aliquot visitationes iteratas incipit narrare propriam vitam satis agitatam; quo aegrotus inducitur ut vicissim suae vitae cursum amice narret. Quod cum factum sit, sacerdos, quamquam totam seriem ac­ torum non amplius memoria tenet, stola se induit et aegroto declarat nihil amplius restare, nisi ut dolent et absolutionem recipiat ; confessionem alioquin esse peractam. Quod aegrotus obstupefactus admittit. Quaeritur 1" valeatne amica narratio pro confessione sacramentali. 2° rectene a sacerdote actum sit. 3° quid, si Callistus sanus in itinere casu vitam suam sacerdoti nihil de confessione cogitanti narrasset. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Certum est narrationem amico factam 395 ut talem non valere ad sacramentum, quia haec narratio ut talis non est sacramentalis confessio. R. 2. Certum est valere recognitionem seu approbationem talis narrationis nunc in ordine ad absolutionem recipiendam etiam uno verbo factam, si sacerdos omnium peccatorum retinet memoriam: quia talis approbatio seu recognitio aequivalet actuali confessioni in­ tegrae, eaque re ipsa sacramentalis est. R. 3. Si vero sacerdos non distinctam, sed confusam tantum memoriam retinet, certum etiam est sacerdotem posse exigere distinc­ tiorem narrationem repetitam, vel etiam debere eam exigere, si ipse iudicat id sibi necessarium esse ut pro circumstantiis de poenitente eiusque peccatis rectum indicium ferat. At controvertitur utrum possit confusa illa memoria esse contentus, si ipse putet tractandi modum erga poenitentem ex notitia vel memoria magis distincta non mutatum iri. R. 4. Cum utrimque auctores adsint non spernendi, confessarius tuto procedere potest, si notitia distincta antea percepta cum me­ moria confusa actuali eum satis dirigat in tractando poenitente neque timendi ratio sit ne in re aliqua necessaria defectus committatur, idque maxime, quando ab initio, cum exciperet narrationem amice datam, iam suspicionem conciperet se posse inde ansam sumere permovendi poenitentem ad sacramentum poenitentiae suscipiendum. Cf. Th. m. II11 451 not.; Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 272 sqq. Ad quaesitum 2“ R. Ex dictis dubitari nequit quin modus ille 396 excipiendae confessionis fuerit plano sufficiens. Exceptio confessionis facta est a indice idque etiam judicialiter, cum sacerdos iam statim habuerit intentionem perducendi Callistum ad recipienda sacramenta. 234 Sacramentum poenitentiae. Ex parte Callisti quidem notitia non est data judicialiter; sed ille defectum supplet postea consentiens in sacramentalem absolutionem. Quod sufficit. Nam sacramentalis confessio eatenus requiritur, qua­ tenus ex una parte detur confessario iudici possibilitas sententiae judicialis remittendi et retinendi rite circa peccata poenitentis exer­ cendae, et quatenus ex altera parte poenitens se suaque peccata sen­ tentiae sacramentel! subiciat et absolutionem voluntarie recipiat. Quorum prius obtinet, si confessarius notitiam habet, etsi poenitens eam non dederit, judicialiter; posterius, si post confessarii declarationem poenitens in absolutionem sacramentalem consentit, siquidem eo ipso peccata antea enarrata subicit sacramentali iudicio. 397 Ad quaesitum 3m R. In alia facta hypothesi res difficultate non caret, siquidem distinctam judicialem notitiam omnium peccatorum sacerdos numquam habuit: sumitur enim, sacerdotem, cum distincte singula peccata audiret, ne suspicatum quidem esse de sequenti ab­ solutione neque sese ut indicem considerasse; cum vero personam indicis assumeret, eum non amplius distinctam notitiam habere. — Et re ipsa N. Alph., Th. m. VI 502, in hoc casu obligat ad repetitam narrationem distinctam. Attamen sententia contraria, de qua exer­ cenda Lugo, De poenit. disp. 16, n. 638, dicit „usus habet", gravem pro se habet rationem. Necessitas seu obligatio poenitentis omnia peccata integre declarandi non ex eo praecise sumitur, quod confes­ sarius distinctam notitiam, cum indicet, habere debeat, sed ut ipse discernere possit sintne singula peccata et in quantum punienda, re­ mittenda, retinenda, corrigenda. Si igitur notitio antea distincta ita adhuc menti confessarii inhaeret, etsi aliquo modo confusa, ut in rite tractando poenitento ipse ea dirigi possit, non tenetur de novo distinctam omnium peccatorum accusationem imponere. Quodsi sacerdos ne confusam quidem notitiam retineat, utique nova peccatorum enarratio in posteriore casu a Callisto exigi debet. SATISFACTIO SACRAMENTALIS IMPONENDA. Casus. (114) lansenius parochus, qui solus est confessarius in parochia, quo maiorem suis incutiat peccati horrorem, cum primum audit in confessione peccatum grave, non denegat quidem absolutionem invito, si dispositus credatur, sed vehementer suadet ut post peractam poenitentiam, v. g. hebdomada qualibet per mensem semel ieiunando, revertantur ad recipiendam absolutionem. Quo fit. ut plerique non statim ad s. eucharistiam accedant, sed una alterave vice vel pluries differantur, et ut pro operariis dies Dominici evaserint dies ieiunii. Alias iis qui dicant se ieiunare non posse, imponit per longius tempus, ut feria II a carne, feria III ab ovis, feria IV a butyro, feria V a vino usto, feria VI a quolibet potu inebriante et sabbato a vino abstineant; vel si complura peccata mortalia commissa fuerint, imponit 30 * ’· litanias sanctorum, 365"· rosarium B. Mariae V. Verum non raro parochiani Tansenii se con­ ferunt ad parochias vicinas ibique confitentur se numquam in animo habuisse omnes illas poenitentias implere, seque petere commutationem. Materia integritatis seu satisfactio sacramentalis 235 Quaeritur 1° eitne commendanda et spiritui Ecclesiae conformis praxi-> solu­ tionem poenitentiae absolutioni praemittendi. 2° quae sit regula servanda in mensura et qualitate sacramentalis poenitentiae. 3° quid de lansenii praxi sentiendum sit. 4U quae sit obligatio accipiendae et praestandae poenitentiae. 5° possitne et a quo imposita poenitentia commutari. 6° quid indicandum sit de poenitentibus iis qui in vicinia petunt commutationem. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Circa hanc rem falso asseritur fuisse393 primaevam Ecclesiae praxim pro quolibet peccato mortali iniungere temporaneam seiunctionem a ss. eucharistia percipienda et poeniten­ tiae praeviam solutionem. Id enim in solis publicis peccatis neque in omnibus, sed in quibusdam tantum, fieri solebat. Neque probari potest postulatam umquam esse persolutam poenitentiam, antequam daretur absolutio sacramentalis. R. 2. Hodiernum Ecclesiae spiritum actualemque disciplinam exhibet Instructio S'1' C. de Prop. Fide d. d. 3 Oct. 1736 ad Visitat. Ap. Tunk. occid. in Collect, n. 791, ex qua pauca referam: „Duo sunt perniciosa inconvenientia in administratione sacramenti poenitentiae . . . Primum atque praecipium, quod passim reis gra­ viorum criminum, fornicationis, ebrietatis, superstitionis differatur ad menses integros et amplius absolutio . . . interim impositis ieiuniis. orationibus . . . Missos faciant praeposteros Ecclesiae reformatores et adhaereant potius Cone. Trid. sess. 6, c. 14 de lapsis et eorum re­ paratione, ubi habemus absolutionem praeviam satisfactioni. . . . «Praxis ergo ista, prudens et benigna, tot testimoniis munita, ab­ solvendi statim peccatores vel attritos vel contritos viget in tota Ecclesia catholica. ... Ne vos decipiant novatores, qui sub zeli umbra crudelitatem exitialemque socordiam in corde nutriunt. . . . «Modus igitur plenus sapientia et caritate est, animas peccatrices citissime ex peccati statu, iuxta praxim universalis Ecclesiae in Christi evangelio fundatam, eripere, ut cito accipiant stolam primam, nec protrahere, sed quantum fieri potest accelerare spiritum poenitentiae..., ut ante reconciliationem proponant, ut post illam tutius ac salubrius, in statum gratiae repositi, satisfacere satagant. „Alterum est in excessu satisfactionum quas imponunt, plurium 399 rosariorum, videlicet usque ad numerum tercentenarium, totidem litaniarum cum ieiuniis, ciliciis aliisque afflictivis operibus, statutis diebus per hebdomadas aut menses aut annos integros. . . . Attendant igitur ad S. Thomae Aquinatis doctrinam Quodl. 3, q. 13, a. 1: .Videtur satis conveniens quod sacerdos non oneret poenitentem gravi pondere satisfactionis, quia, sicut parvus ignis a inultis lignis super­ positis facile exstinguitur, ita potest contingere quod parvus affectus contritionis in poenitente nuper excitatus propter grave onus satis- 236 Sacramentum poenitentiae. factionis extingueretur . . in 4 (list. 2, q. 1, a. 2, qstcl. 2 ad 3: .Sacerdos minorem condigno poenitentiam iniungens non semper pec­ cat, . . . quia quandoque, etiam ex industria minorem poenitentiam imponens, plus prodest poenitenti quam noceat. . . .Attendant et perpendant monita 5. Caroli Borr. in instruc­ tionibus poenitentiae: ,In poenitentia imponenda adhibebit prudentiam, pietatem et iustitiam. Habebit rationem status, conditionis, sexus, aetatis etc. Quamobrem talem imponat, qualem ab eo praestari posse indicet; proinde aliquando . . . illum interroget an possit anvo dubitet poenitentiam sibi iniunctam peragere; alioquin eam mutabit aut mi­ nuet. Considerabit item animum mentemque poenitentis. . . . Pau­ peribus eleemosynas non imponat, nec iis qui ex proprio labore vic­ tum quaerunt ieiunium indicatur; quod et in aliis poenitentiis obser­ vandum/ ,Attendant tandem ad consilium S. Francisci Salesii in monitis pro confessoriorum instructione scriptis cap. 8: ,Satisfactiones intri­ catas et in variis operum generibus aut diversarum orationum magno numero compositas imponere non expedit, eo quod illa diversarum orationum congeries aut piorum operum varietas oblivionem poeni­ tentiae impositae inducat, indeque anxietatem et scrupulos pariet in animis poenitentium. . . ,Si haec et reliqua S. Caroli Borromaei monita et consilia se­ dulo attendant, mitigabunt profecto nimium quem hucusque exer­ cuerunt rigorem et animarum saluti et propriae obligationi consulent.- Ad quaesitum 2“ R. 1. Quamquam pro peccatis venialibus sub levi tantum imponi debet poenitentia eaque levis vel leviter obligans: pro peccatis gravibus sub gravi imponi debet poenitentia eaque gencratim gravis atque graviter obligans. R. 2. Generatim poenitentia non tantum gravis esse debet, i. e. opus quod secundum praecepta ecclesiastica censeatur materia gravis, sed etiam aliquo modo proportionata criminum qualitati et multitudini non ad solum remedium contra relapsum, sed etiam ad vindictam praeteritorum peccatorum. Nihilominus si magnus est peccatorum numerus, necessarium non est, immo vix et ne vix quidem possibile, ut proportio etsi valde larga cum numero retineatur. 401 R. 3. Poenitentiae seu satisfactiones diversae esse debent non tantum pro qualitate criminum, sed etiam pro poenitentium facultate. Hinc causae excusantes exsistere possunt, quae eximant ab obligatione servandae proportionis inter peccata et satisfactionem imponendam, idque ita ut aliquando pro peccatis gravibus ne opus quidem simpli­ citer grave imponi necesse sit, scilicet: 1) in gravi infirmitate corporali; 2) in gravi infirmitate spirituali, ne quis desperet; licebit tamen communiter saltem imponere opus aliunde debitum sub nova ob­ ligatione ; 3) in casu magnae contritionis, quae iam magnam partem poenae temporalis ex se, magis etiam in coniunctione cum sacramento, delet; 4G0 Materia integritatis seu satisfactio sacramental is 237 quamquam qui valde contritus est, facillime admittit etiam maiores satisfactiones ; 4) in occasione plenariae indulgentiae, siquidem solutio pro poenis temporalibus exhibetur ex thesauro Ecclesiae; nihilominus, cum prae­ scriptum sit ut etiam tempore iubilaei confessarius sacramentalem satisfactionem iniungat, indulgentiarum occasio sola non debet esse ratio cur consuetas poenitentias valde notabiliter confessarius minuat. Ad quaesitum 3“ R. 1. lansenius pervertit ordinem in Ecclesia 402 consuetum recipiendae absolutionis et post absolutionem receptam im­ plendae satisfactionis sacramentalis. Et quamquam iniuria non afficit invitum, tamen videntur parochiani non pauci re ipsa esse inviti at­ que iniuriam pati, quoniam importunae suasioni lansenii cedunt, po­ tius quam ex libero arbitrio agunt. R. 2. Imprudentibus et exaggeratis poenitentiis operarios onerat. Est contra praxim Ecclesiae, dies Dominicos reddere dies ieiunii. Et quamvis nostra quidem aetate prohibitum non sit etiam die Domi­ nico ieiunium pro poenitentia impositum implere, tamen eos qui hoc solo die ieiunare possunt ad ieiunium obligare, sapit spiritum alienum. R. 3. Similiter summae imprudentiae est plures et diversas circumstantias in sacramentali satisfactione servandas imponere, quae poenitentium memoriam onerant conscientiasque timore committendi defectus conturbant. — Etiam tam longam seriem litaniarum et ro­ sariorum imponere signum est intolerabilis rigorismi et imprudentiae. Nam si in singulis confessionibus confessarius idem facere vellet, cum brevi tempore satisfactio imposita impleri nequeat, alterutrum sequeretur: aut retrahitur poenitens quominus saepius accedat ad sacramentum quam semel vel summum bis in anno, aut multiplica­ buntur opera satisfactionis imposita, ut demum impossibile evadat omnia implere. Ad quaesitum 4“ R. 1. Rationabilis poenitentia a poenitente403 accipi debet; ac proin, nisi gravis ratio suadeat contrarium, poeni­ tentia, in qua imponenda confessarius, auditis forte rationibus poenitentis, demum insistit, si est gravis et pro gravibus peccatis imposita, per se sub gravi accipienda est cum voluntate eam implendi nisi forte facta fuerit legitima commutatio. Qui hanc voluntatem non habet, debita dispositione recipiendae absolutionis caret atque invalide absolvitur. R. 2. Poenitentia quae est ex obiecto suo levis, non potest obli­ gare sub gravi ; poenitentia ex obiecto gravis gravis obligationis capax est et generatim sub gravi re vera obligat, si imposita est pro peccato gravi; aliter, si pro peccato levi, nam haec gravis obligationis capax non est; immo etiam poenitentia ex obiecto gravis et pro gravi pec­ cato imposita, potest a confessario, si vult, sub levi imponi, quam­ quam id non expedit neque sine causa graviore licitum est. R. 3. Poenitentia igitur gravis obiecti gravisque obligationis si voluntario omittitur, peccatur graviter, quod maxime attende, si tempus implendae poenitentiae assignatum est. Aliter diuturna di­ 238 Sacramentum poenitentiae. latio, qua periculum oblivionis vel totalis omissionis inducatur, habetur etiam pro gravi peccato. R. 4. Si tempus implendae poenitentiae assignatum non est, in­ ducendi sunt poenitentes ut quam primum eam persolvant, tum ne oblivioni detur, tum ne periculum subeatur eam in statu peccati im­ plendi, quo efficacitati eius ponitur obex atque venialiter peccatur. Ad quaesitum 5°' R. 1. Ex rationabili causa poenitentia im­ posita mutari potest a legitima Ecclesiae auctoritate. Idque imprimis ab ipso confessario in ipsa confessione fieri posse nemo est qui am­ bigat. Nam est quaedam retractatio causae et iudicii correctio, quae sine dubio fieri potest, quando causa moraliter nondum est finita, i. e. quamdiu poenitens e confessionali nondum discessit. R. 2. Sed etiam post latam sententiam, sicut in aliis iudiciis petentibus partibus causa resumi et retractari potest, ita etiam in sacramentali iudicio. Cum autem in hoc sacramentali iudicio quilibet confessarius approbatus index sit competens, quilibet confessarius, si confessio apud eum iteratur, denuo indicare poenitentiamque commu­ tare potest, nisi forte pro reservatis peccatis a superiore specialis poenitentia imposita fuerit. 405 R. 3. Verum ut alienus confessarius poenitentiam commutet, necessaria non est integra confessionis repetitio, sed sufficit confusa status poenitentis notitia data vel pro commutatione poenitentiae in opus fere aequale ipsius poenitentiae indicatio. Ab eodem autem con­ fessario ut commutatio fiat, a fortiore haec confusa notitia sufficit. R. 4. Alienus confessarius, ut rite commutare possit, necessario id facere debet in tribunali sacramentali; alioquin impossibile est fa­ cere poenitentiam sacramentalein, i. e. coniunctam cum effectu sacra­ mentali. qui vi absolutionis producitur. Ergo commutare debet vel in actuali confessione, in qua absolvit, vel, si facit extra eam, poeni­ tentia commutata vim suam non obtinet nisi per absolutionem postea dandam. R. 5. Confessarius impositam a se poenitentiam ex probabili opi­ nione commutare potest, etiam una alterave die post confessionem et absolutionem elapsa, quia censetur adhuc sufficiens unio moralis inter hanc actionem et praecedentem iudicialem sententiam. Et quon­ iam de secundario effectu sacramenti agitur, alicui sequi licebit hanc sententiam; certa tamen non est, neque proin certus est effectus sacramentalis talis poenitentiae mutatae, ac propterea suadendum nemini est ut tali mutatione sit contentus. 40G Ad quaesitum 6 R. 1. Poenitentes illi, si absolute in animo habebant non implere poenitentias impositas, non debebant recipere absolutionem. Ita re vera poterant poenitentias irrationabiles recu­ sare, neque peccaverant. «Obligatur poenitens confessus, qui abso­ lutionem vult, poenitentiam iniunctam acceptare, nisi haec sit ir­ * rationabilis. Ballerini-Palm., Opus th. m. V, n. 297. Quodsi per­ sistebat lansenius in postulandis suis irrationabilibus poenitentiis, ipse peccabat. 404 Materia integritatis sen satisfactio sacramentnlis 239 R. 2. Poterant etiam recipere absolutionem, (piando acceptabant poenitentiam cum obligatione hypothetica et hypothetica voluntate implendi, scilicet sub hypothesi, „niei acciperent commutationem . * Sed in hoc casu sincere debebant in se sumere obligationem, tam diu duraturam, quamdiu non obtinuerint commutationem, quae quidem in certa spe erat, sed non in ipsorum potestate. R. 3. Determinatam et absolutam gerere voluntatem non im­ plendae poenitentiae impositae ac simul recipere absolutionem sunt res inter se pugnantes, cum peccatum sit ita poenitentiam impositam eludere. R. 4. Sive autem poenitentes ab initio nolebant poenitentiam a lansenio impositam implere neque eius obligationem in se sumere, sive postea demum eam difficiliorem habebant: poterant semper ad alium confessarium accedere rogaturi ut poenitentiam mutaret et di­ minueret. Idque in posteriore hypothesi poterant facere, peracta ea confessione quae daret confusam prioris confessionis notitiam : in priore hypothesi, in (pia confessio prior erat invalida, post repetitam con­ fessionem integram. POENITENTIA IMPROPORTIONATA. Casus. (115) Severinus confessarius regularis sodali suo contitenti curiosam lectionem minus honestam pro poenitentia imponit ut se flagellet spatio quo recitet psalmum Miserere et ut semel ieiunet; militi fatenti se quinquies fornicatum esse et compluries blasphémasse imponit ut per hebdomadam quotidie dicat ter Gloria Patri etc. Uterque omittit poenitentiam, utrique ab alio confes­ sario propter neglectam poenitentiam priorem imponitur ut dicat 5" Pater et Jcc. Quaeritur rectene egerit Severinus alterque confessarius in poenitentiis im­ ponendis; et quomodo poenitentes omissione peccaverint. Solutio. R. 1. Poenitentia, (piae pro peccatis venialibus imponitur, ut 407 iam in casu praecedenti dictum est, sive est levis sive gravis quoad obiectum, non importat secum obligationem nisi levem. Poenitentia autem, quae pro gravibus peccatis imposita est. secum portat obli­ gationem gravem, si gravis est quoad obiectum. neque confessarius expressit se velle sub levi tantum obligare; si levis est quoad ob­ iectum. obligare non potest nisi sub levi. R. 2. Severinus poenitentiam adeo gravem non potuit imponere poenitenti suo sodali nisi colenti ; militi autem adeo levem imponere non licuit, nisi extraordinariae circumstantiae occurrebant, ut v. g. in S. Xaverii exemplo occurrebant, qui, imposita satisfactione levissima, cum ipse eam saeva et cruenta flagellatione suppleret, poenitentem ad voluntarias poenitentias adeo permovit ut longe excederent eas, (pias imponere potuerat audere. 240 Sacramentum poenitentiae. R. 3. Omissio poenitentiae in utroque erat peccatum leve. Ratio in priore est quod opus in se quidem grave pro veniali peccato adeoque sub veniali tantum iniungi potuit; ratio in posteriore poenitente est quod opus impositum, utpote leve, gravis obligationis non erat capax. R. 4. Commutatio quam secundus confessarius fecerat in utro­ que casu erat rationabilis: in priore quia peccatum veniale secundum praxim hodiernam non solet maiore satisfactionis opere castigari; in posteriore quia secundi confessarii non erat supplere defectum in mensura poenitentiae impositae seu eam ad iustam cum peccatis accu­ satis proportionem augere, sed solummodo usque ad aequalitatem mutare; quod re vera fecit. PRO POENITENTIA OPUS ALIUNDE DEBITUM. Casus. (116) Tiburtius in angustiis positus est quid imponat pro poenitentia viris operariis qui ingenti peccatorum onere sunt onusti, sed qui ad multum orandum se non habere tempus dicunt, ad ieiunandum non adesse vires, ad eleemosynas faciendas deesse facultates: demum imponit usque ad sequentem confessionem Missam dominicalem. Alias feliciore industria se uti posse recordatur: nimirum imponit poenitenti ut recitet dio s. communionis oratiunculam En ego cum trina oratione Dominica et Angelica salutatione ad intentionem S. Pontificis; quibus ora­ tionibus cum annexae sint plenariae indulgentiae, nihil reliquum esse, quod sacramentali poenitentia indigeat. Quaeritur Ie possintne aliunde debita esse pro satisfactione sacramentali. 2° possitne poenitens per opera aliunde praescripta satisfactionem sacramentalem eiusve partem pro exstincta habere. 3° rectenc propter plenariam indulgentiam satisfactio sacramen­ talis alia omittatur. 4° quid igitur de Tiburtii industriis sentiendum. Solutio. 408 Ad quaesitum l"1 R. 1. Posse confessarium opera aliunde prae­ scripta elevare ad satisfactionem sacramentalem est communis theo­ logorum sententia contra paucos: S. Alph., Th. m. VI 513. Et— quod inde sequitur — opera aliunde praescripta pro satisfactione sacra­ mentali iniungi posse a picrisque docetur. Quod si fit, idem opus duabus obligationibus debetur, similiter ac si ad communem obliga­ tionem obligatio voti accedat ; atque voluntaria eius operis omissione duo peccata specie distincta committuntur. R. 2. Nihilominus ille agendi modus a confessario non est ad­ bibendus nisi ut remedium infirmitatis poenitentia, saltem si opera aliunde iam debita statuat pro potissima satisfactione sacramentali iniuncta; immo etiam tum expedit omnino, ut adiungat aliquod opus Matcrin integritatis seu satisfactio sacramentalis. 241 simpliciter grave nondum debitum. Verum pro supplemento addere iniunctionem operum iam aliunde debitorum saepe potest expedire. R. 3. Etiamsi non praescribat nova obligatione opera aliunde iam praestanda, nihilominus ea probabiliter elevare potest ad satis­ factionem sacramentalem, dicendo v. g.: ,Si haec et illa feceris, sint tibi in supplementum sacramentalis poenitentiae * ; qno vis satisfactoria eorum operum augetur. Sicut enim opera satisfactoria constitui pos­ sunt sub obligatione vel gravi vel levi, ita etiam sine obligatione proprie dicta, sed ad arbitrium ipsius poenitentis. Nam etiam ad antiquam poenitentiam canonicam, quae sine dubio satisfactio sacra­ mentalis erat, non omnes adigebantur, sed non raro volentes ad­ mittebantur. Verum hic est modus imperfectus exercendae in peccata pote­ statis iudicialis a Christo in Ecclesia relictae, neque licet hoc modo confessario esse contento, idque etiam minus, quam si vellet sola opera aliunde debita nova obligatione iniungere. — Possunt igitur illi modi pro supplemento esse, quando alia satisfactio plene proportionata imponi nequit, non autem simpliciter pro consueto et usitato modo imponendae poenitentiae. R. 4. Probabile est secundum S. Thomam Aq., Quodlib. 3, a. 28 409 (cf, S. Alph., Th. m. VI 507 aliosque), per verba sacerdotis „Quidquid boni feceris etc. * re ipsa bona opera confitentis elevari ad vim satisfactoriam sacramentalem, adeoque maiorem, quam alias ex se habent. Neque hoc mirum videri debet. Nam opera nostra bona quamquam valorem suum internum supernaturalem habent ex principio super­ natural! gratiae, tamen hunc habent ex meritis Christi; immo pro­ habile est propter coniunctionem iustorum cum Christo capite in unum corpus mysticum bona eorum opera coram Deo ad maius praemium maioremque expiationem accipi, quam id fieret, hac unione non ex­ sistente: proin quo maior est illa cum Christo unio, eo magis bonorum operum virtus augetur. Verum per illa verba sacerdotis opera fidelium arctius et intimius Christo addicuntur atque cum divinis Christi inten­ tionibus coniunguntur. Cf. Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 286. Λυ quaesitum 2m. Responsum patet ex dictis: Si confessarius410 illa opera aliunde debita in satisfactionem sacramentalem iniunxit, certo sacramentaliter exstinguunt partem poenarum temporalium: si verba illa „Quidquid boni feceris etc.u hac intentione pronuntiavit, relinquendo tamen omnia arbitrio poenitentis, probabiliter idem locum habet, quamquam minore gradu, quam si essent iniuncta. — Si vero confessarius nullo modo illa opera pro sacramentali satisfactione as­ sumpsit, poenitens ex se illis hanc virtutem dare nequit, sed ex­ stinguunt poenas temporales secundum virtutem ex se iis insitam. Ad quaesitum 3“ R. 1. Quidquid olim probabiliter dicebatur, 411 nunc ex Constit. Bened. XIV „Celebrationem“ i; 65 certum est, non obstante indulgentia iubilaei confessarium debere poenitentiam sacra­ mentalem iniungere, poenitentes implere. Quod si necesse est in iubilaeo, non ilico quidem sequitur idem observandum esse in indulgentiis LehmkuM, Casus conscientia·· II. Ed. 4. 16 242 Sacramentum poenitentiae. extra iubilaeum, saltem si iniungitur pro poenitentia illud opus cui indulgentia annectitur; verum si opus illud est levius, alia sacra­ mentalis satisfactio non est plene omittenda, etsi diminui potest. Ratio cur ex legibus pro iubilaeo latis non possit certo idem concludi pro aliis indulgentiis, ea est quod in iubilaeo inter opera prae­ scripta, quibus iubilaeum annectatur, sit confessio, ad confessionem autem per se pertineat acceptatio sacramentalis poenitentiae, in aliis autem indulgentiis confessio, si requiritur, non requiritur ut opus praescriptum in quo fundetur indulgentia, sed ut conditio tantum praesupposita. R. 2. Nihilominus etiam pro iis indulgentiis certum antea non erat, eodem opere posse aliquem indulgentias annexas lucrari et sacramentaliter satisfacere, siquidem S. Congr. Indulg. ad lucrandas indulgentias postulat opera non iam obligatoria. Cf. Decr. auth. n. 291 ad 2“. Ubi in Briocen. d. d. 29 Maii 1841 ita habetur: An possit per preces iam obligatorias, v. g. per horas canonicas, satisfieri precibus a S. Pontifice praescriptis ad lucrandam indulgen­ tiam plenariam/ R. „Negativeu. Quod etiam nunc valet. Communis vero sensus videbatur abhorrere a cogitatione poenitentem. si injunctum acciperet pro poenitentia sacramentali v. g. exer­ citium viae crucis, privari indulgentiis huic exercitio annexis. Dubium demum sustulit Leo XIII suprema sua voluntate. Vide­ licet S. C. ludulg., interrogata „Utrum poenitens precem aut pium opus indulgentiis ditatum explens possit simul et poenitentiae (sacramentali) satisfacere et indulgentias lucrari , * d. d. 11 lunii 1901 re­ spondit: „Affirmative, facto verbo cum SS™ * ; re ipsa S. Pontifex d. 14 lunii id approbavit. Anal. eccl. IX, 300. D2 Ad quaesitum 4m R. 1. Tiburtius recte quidem fecit, miseris operariis iniungens pro poenitentia sacramentali Missas iam aliunde obligatorias; debebat tamen aliquod opus ulterius adiungere, quod facillime potuit, v. g. semel recitare rosarium vel exercitium viae crucis facere vel simile quid. R. 2. Altera industria reprobari quidem nequit ex eo quod hanc orationem indulgentiis ditatam pro poenitentia sacramentali impo­ suerit, neque tamen probandum est quod nihil imposuerit amplius. Nam res certa non est poenitentem per preces illas recitandas in­ dulgentiam plenariam, quam Summus Pontifex, quantum est ex se, recitantibus conferre conatur, re vera ex integro lucraturum esse, maxime si consuetam poenitentiam sacramentalem non praestiterit. Ex una enim parte quoad indulgentias acceptationis divinae mensura oh varias causas manet incerta: ex altera parte Summi Pontificis in­ tentio non est indulgentias sic conferre ut ordo sacramenti poeni­ tentiae atque praeceptum Tridentinum mutentur, quae postulant poenitentiam sacramentalem peccatis proportionatam. Licet igitur Tiburtius propter preces indulgentiis ditatas sacramentalem poeni­ tentiam possit diminuere, iniungat tamen praeterea aliquod opus sim­ pliciter grave. Materin integritatis seu satisfactio sacramentalis. 243 POENITENTIA SACRAMENTALIS QUOMODO PRAESTANDA. Casos. (117) Pancratius, qui pro satisfactione sacramentali debet 10 e* Missam audire. 10l" rosarium recitare, 10‘" ieiunare, 10 marcas pro eleemosyna dare, quo citius rem absolvat, assistit festo nativitatis Domini cum sequentibus duobus festis quotidie tribus Missis, quae fere simul dicuntur, eodemque tempore recitat rosaria, ieiunium semel peragendum curat secum a novem aliis ex familia, eleemosynam procurat dandam amicum rogans, ut ad suam inten­ tionem 10 marcas det pauperibus. Qcaeritub 1° possitne uno eodemque tempore satisfieri compluribus poeni­ tentiis impositis. 2° fierine possit satisfactio sacramentalis per alterum. 3° quid de variis industriis Pancratii censendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Cum poenitentia sacramentalis obligatoria 413 et sacramentalis liat ex voluntate confessarii, etiam modus, quo im­ pleri possit, pendet ab eius voluntate. R. 2. Quando certum modum peragendi confessarius indicavit, ille teneri debet, si eum praescripsit: si permisit, potest teneri. Quando nihil indicavit, ille modus in peragendo opere tenendus est, qui com­ muniter tenetur in rebus lege ecclesiastica praescriptis. Quare quae secundum ecclesiasticam legem eodem tempore simul fieri possunt, etiam simul agi possunt, si pro sacramentali poenitentia sunt imposita; alias non possunt. Ad quaesitum 2“ R. 1. Vicaria quidem satisfactio pro poena 414 temporali fieri potest; at sacramentalis satisfactio non est nisi actio, quae fit ab eo, qui sacramentum seu absolutionem sacramentalem recepit vel recepturus est. R. 2. Nihilominus confessarius ex communi sententia permittere potest satisfactionem partim fieri per alterum. Dico partim, quia neque expedit neque licebit omnem satisfactionem in alterum de­ volvere, cum hoc non sit poenitentias pro poenitentiam facultate con­ venientes iniungere. Casu vero quo fit, sacramentalis non est actio aliena, sed acceptatio ipsius poenitentis vel pro circumstantiis petitio sive mandatum ad alterum directum. Ad quaesitum 3“ R. 1. Pancratium, cum Missas audiat, simul 415 recitare rosarium, non videtur repugnare impositae poenitentiae, nisi confessarius aliter statuerit. Cf. Th. m. II11 473. R. 2. Pancratius reputare Missam die festo obligatoriam pro parte sacramentalis poenitentiae non potuit, nisi confessarius id expresse induisent: nam alias censetur confessarius opera non aliunde debita imposuisse. — Minus etiam potuit tres Missas, quae simul celebra­ bantur, ita computare, ac si ter Missae interfuerit: est enim similis * 16 244 «Sacramentum poenitentiae. computatio contra omnem praxim et consuetudinem, cum confessarius censeatur opera illa omnino singillatim imposuisse. Cf. Th. m. ib. R. 3. Quod Pancratius ieiunia peragenda curat per alios, in hoc poenitentiam sacramentalem non implevit. Nam ipse nequit talem modum eligere, nisi confessarius permiserit; eum autem id per­ misisse, ne probabile quidem ullo signo redditur. R. 4. Relate ad eleemosynam per amicum datam non ita con­ stat satisfactum non esse. Nam, poenitentia imposita, Pancratius non impediebatur, quin ab amico donum peteret, illudque donum in eleemosynam pro poenitentia erogaret. Quod, nisi formaliter, aequivalenter factum est. Laudanda autem Pancratii agendi ratio non est, cum confessarius potius intenderet, ut ille privationem aliquam sentiens satisfactionem praestaret, quam ut ab aliis quasi mendicando eleemosynam impositam sibi non-onerosam redderet. POENITENS POENITENTIAE IMPOSITAE OBLITUS. Casus. (118) Brutus cum totus esset in enarrandis et detestandis peccatis, obiter quidem percepit poenitentiam sibi impositam, sed peccatorum suorum cogi­ tatione praeoccupatus, cum in scamno precatorio sedet et reflectit, poeni­ tentiae non amplius recordatur: quare statuit sibi ipse pro poenitentia ter rosarii recitationem et bis abstinentiam a carne, vino et tabaco : quod in subsequent! confessione confessarius confirmat. Alias dubitans recitavit rosarium ; postea vero clare recordatur sibi iniunctam esse recitationem litaniarum omnium sanctorum: cui reputat se satisfecisse per praestationem ampliorem. Quaeritur 1 quae sit obligatio poenitentis, qui poenitentiae plane oblitus est. 2° Brutus perfeceritne re vera sacramentalem poenitentiam. 3° iudicaveritne recte in posteriore casu. Solutio. 416 Ad quaesitum Γ* R. 1. Finito indicio sacramentali per absolu­ tionem , poenitens tenetur ad poenitentiam impositam, ad eamque solam. Quam ut adimpleat, moralem debet adhibere diligentiam. R. 2. Quare si oblitus est poenitentiae impositae, considerandae sunt circumstantiae, num morali diligentia, i. e. sine onere nimis gravi, notitiam sibi recuperare possit. Eam a solo confessario accipi posse evidens est. Videri igitur debet, num adire denuo confessarium sit poenitenti nimis difficile; si non, num prudenter putari possit confessarium recordari etiam nunc poenitentiae impositae. In quo casu tenetur poenitens redire ad confessarium atque de imposita poeni­ tentia interrogare, nisi forte malit in sequenti confessione priorem confessionem repetere et pro his quoque peccatis petere denuo sacramentalem satisfactionem. Cf. S. Alph., Th. m. VI 520. R. 3. A erum ad repetendam confessionem ex sententia longe communiore per se non tenetur (S. Alph. ib.), quia agitur de com- Materia integritatis seu satisfactio sacramental is. 245 plemento sacramenti non essentiali, ad quod procurandum necesse non est ipsum sacramentum repetere. Quapropter si vel difficilius est confessarium denuo adire, vel sumi nequit eum poenitentiae a se impositae recordari: poenitens in rigore ad nihil tenetur. Nam impletio impossibilis evasit. Ad quaesitum 2b’ R. 1. Laudabiliter quidem egit Brutus, alia417 opera satisfactoria substituendo, quando secundum dicta confessarium denuo adire non potuit; verum haec sacramentalem effectum non habuerunt, nisi forte secundum eum modum et mensuram, secundum quam omnia eius bona opera acceperint satisfactoriam vim per verba : ^Quidquid boni feceris etc." Nam non est in potestate poenitentis, suis operibus vim sacramentalem conferre. R. 2. Sequens confessarius potuit quidem rationem habere operum eorum, quae Brutus libere pro satisfactione assumpserat, ut minueret nunc poenitentiam ; sed debebat nihilominus aliquid adhuc praestandum iniungere, cum praeteritis operibus etiam confessarius non potuerit amplius sacramentalem efficaciam conferre. Ad quaesitum 3“ R. In ultimo casu Brutus recte non indicavit. Etsi enim opus praestitum natura sua impositum opus superavit, tamen non habuit eam virtutem satisfactoriam sacramentalem seu ex opere operato, quae operi per confessarium imposito annexa erat. Debuit igitur — immo in rigore etiamnunc debet — litanias recitare, nisi commutationem in opus leve obtinuerit. Quam commutationem, ob rationem praestiti operis maioris, facile confessarius ei potest concedere. NOVA CONFESSIO SINE NOVA POENTENTIA VEL ABSOLUTIONE. Casus. (119) Tersilla, mulier meticulosa, vix finita confessione, ad confessionale redit ac dicit se oblitam esse cogitationem blasphemant, cui probabiliter inhaeserit. Quam Titus, confessarius, statim repetens absolutionem, dimittit nihil dicens nisi : Vade in paco. Ad eundem revertitur post peractam confessionem Claudius iuvenis dicens se errasse confitendo mollitiem sexies commissam, factam eam esse decies; cui respondit: Sufficit, addo bis rosarium pro poenitentia, iam absolutus es. Alia vice ad eum venit Guido, qui post plures annos sine confessione peractos mox apud alium sacerdotem confossus erat, nunc valde dubitat, num declaraverit insidias, quas alicui puellae struere volebat, casu tamen omisit. Titus respondit: sint tibi pro poenitentia opera a priore confessario impo­ sita ; dein absolvit, e Quaeritur 1’ liceatne novam absolutionem dare sine poenitentia imposita, vel priorem poenitentiam nondum peractam denuo imponere. 2’ debeatno in peccata statim post confessionem declarata denuo dari absolutio. 3° rectene an perperam egerit Titus. 246 Sacramentum poenitentiae. Solutio. Ad quaesitum Γ R. 1. In nova absolutione nova habetur sacra­ menti poenitentiae administratio ; quare, si possibile est, omnia denuo fieri debent, quae ad essentiam et integritatem sacramenti spectant. Verum ad integritatem spectat poenitentia imponenda et acceptanda. Ergo de novo poenitentia imponi debet. Attamen quando peccatum nunc accusatum indicium de statu poenitentis moraliter loquendo vix mutat, in hoc casu sufficiat, pro peccato etiam gravi levem imponere poenitentiam. „Cum sit novum iudicium, saltem aliquid leve * adden *dum : Lacroix, Th. m. I. 6, p. 2, n. 1239. R. 2. Aliqui videntur affirmaro poenitentiam modo impositam sed nondum peractam posse eadem ratione pro secunda absolutione imponi, sicut alia opera aliunde iam debita. Sed hoc merito a S. Alph., Th. m. VI 513 et Gury, Casus II, n. 511 reprobatur, cum idem opus possit affici multiplici obligatione diversi quidem tituli, non tamen eiusdem tituli, quando opus repeti est possibile. Verum qui docent sufficere eandem poenitentiam pro utraque absolutione (ut Lacroix, qui 1. c. addit „vel eandem poenitentiam, quae antea data erat, nunc iniungendam pro utraque absolutione^), non videntur rem ita concepisse, ut existimarent idem opus imponi duplici obligatione ; sed potius ita, ut confessarius mutare possit poeni­ tentiam impositam pro absolutione iam data, quasi partem aliquam resecando, hancque nunc imponendo et computando pro nova abso­ lutione. Quod sane fieri potest et valide, et in casu ubi iudicium de statu poenitentis moraliter non mutatur, etiam licite. Cf. BalleriniPalm., Opus th. m. V, n. 293. 418 419 Ad quaesitum 2m R. 1. Ex dogmatica doctrina de poenitentiae sacramento et confessione sequitur certo debere quodlibct peccatum grave directe absolvi; indirectam absolutionem sufficere tantum per accidens, donec directa fiat possibilis. Quapropter dubium non est, quin aliquando dari debeat haec in peccatum noviter declaratum absolutio. R. 2. Statim autem dari eam absolutionem, communiter loquendo non solum suadetur, sed fieri debet: alioquin cogitur poenitens, ut aut confessionem postea primo sequentem apud eundem confessarium faciat, aut idem peccatum bis confiteatur. Ad quod cogere poenitentem confessarius non potest. Cf. Th. m. II11 429. 420 Ad quaesitum 3“ R. 1. Dubium moveri potest quoad primum casum, num Tersilla debuerit moneri de iteranda contritione, ante­ quam de novo absolveretur. Quod necessarium non esse, si dolor antea excitatus fuerit ex motivo universali, ut communiter fieri solet, disce ex Th. m. II11 282. R. 2. Quod abstinere potuerit Titus ab imponenda nova poeni­ tentia satis communis est theologorum sententia. Lugo, De poenit. d. 25 n. 50 pro ea agendi ratione usum seu consuetudinem invocat, Materia integritatis seu satisfactio sacramentalis. 247 atquo infert confessarium aliquando excusari simpliciter ab imponenda poenitentia. Sed cui haec opinio non probatur — et re vera eam probare nequeo nihilominus pro nostro casu habet aliam explica­ tionem ex modo dictis, quae difficultatem, quasi non liceat ita agere, plane removet. Conveniens erat, ut poenitenti verbulo declararetur: Opera iam imposita sint tibi pro poenitentia sacramentali quoad omnia peccata. It. 3. Verum, si conditionem poenitentis recte consideravit Titus, videtur eum potuisse remittere sine ulla absolutione et ulteriore obli­ gatione; nam vix probabile est Tersillam revera tali cogitatione vo­ luntarie inhaesisse. Quod ex nota eius conscientia Titus diiudicare debuit, potius quam ex timore meticulosae feminae. Si igitur com­ missum peccatum probabile nullo modo erat, absolutionem non debuit iterare. Immo quamdiu rationabile dubium de commisso peccato mansit, perperam egit Titus absolute absolvens; nam debuit, si voluit absolutionem dare, vel conditionate absolvere, vel Tersillam iubere. ut denuo includat peccata alia certa mox accusata. R. 4. In secundo casu Titus recte quidem egit, imponendo novam 421 poenitentiam; sed perperam omnino, non absolvendo denuo. Nam quoniam certa erant peccata nondum accusata, potuit et debuit nova dari absolutio sacramentalis, idque sine conditione. R. 5. In tertio casu in omnibus recte egisset Titus, si Guido antea apud ipsum esset confessus. Sed cum apud alium confessus sit, Titus poenitentiae impositae ignarus non potuit ita agere; nam incognita causa, index perperam agit actum iudicialem. Debuit igitur interrogare Guidonem, quamnam acceperit poenitentiam; dein. si poenitentia imposita non erat nimis levis, atque ipse expedire putaverit, potuit agere sicut egit. MODI INCONSUETI IMPONENDI ET IMPLENDI POENITENTIAS. Casus. (120) Cassianus confessarius, ut devotulas a se removeat, illis imponit pro poenitentia, ut per hebdomadam a communione abstineant et per quadrantem de sua indignitate cogitent. Cunibertus theologiae studiosus miratur cum legat in theologia, modum implendae sacramentalis poenitentiae eum esse, qui in rebus lege ecclesia­ stica praescriptis, ac proin preces vocaliter recitari debere. Quod numquam fecit, nisi forte in recitatione rosarii ; nam, si litanias aliasve preces fundere vel viam crucis peragere iussus fuerit, se ex libello precum preces oculis lustrasse et monte percurrisse. Quaeritur 1" possintne imponi pro poenitentia omissiones operum bonorum. et actus mere interni. 2“ sufficiatne preces impositas sola mente percurrere, an voce proferri debeant. 3° quid de propositis casibus dicendum sit, et ad quid Cunibertus obligandus. 248 .Sacramentum poenitentiae. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Poenitentia imposita cum sit pro satis­ factione poenarum temporalium, re vera opera satisfactoria esse debent, quorum vis satisfactoria absolutione confessarii non creatur, sed elevatur seu augetur. Hinc debent esse opera bona, aliquo modo poenalia; verum cum in hoc ordine quaelibet bona opera naturae hominis corruptae sint gravia, haec conditio posterior practice at­ tendenda non est. Inde patet omissionem boni operis yua talem non posse esse pro poenitentia, cum nihil boni dicat; potest tamen humi­ liatio et oboedientia, si qua in omittendo opere bono continetur, qua­ tenus est subiectio sub voluntatem alienam, maxime superioris, actus bonus atque poenalis esse. Quapropter quaestio haec, num omissio boni operis absolute esse possit poenitentia sacramentalis, pendet fere ab altera quaestione, num actus internus virtutis possit pro sacra­ mentel! poenitentia imponi. R. 2. Actus etiam mere internos imponi posse a confessario, communiter docetur; neque obstat ratio sacramenti, quod scilicet partes sacramenti, utpote signi externi, debeant esse sensibiles: nam recte dicit 5. Alph., Th. m. VI 514 cum aliis illud opus internum satis sensibile fieri per impositionem ex parte confessarii et acceptationem ex parte poenitentis, perinde ac contritionem, sacramenti partem nobiliorem. 422 423 Ad quaesitum 2™ R. 1. Ex iis quae modo dicta sunt, con­ sequitur potestatem confessarii id non excedere, si preces fundendas ita iniungat, ut sufficiat eas mente percurrere vel oculis lustrare. R. 2. Nihilominus verum est, praesumendam communiter esse confessarii intentionem iniungendi preces fundendas secundum eum modum, quo similes a lege ecclesiastica iniunguntur. Quare cum rosarium, litaniae similesque preces, si ab Ecclesia imperantur, re­ citari seu voce enuntiari debeant, etsi sufficiat voce omnino sub­ missa. quae ne audiatur quidem — praesumi debet confessarium eodem modo eas preces iniungere vel iniunxisse pro sacramentel! poenitentia, nisi contrarium declaraverit. 424 Ad quaesitum 3“ R. 1. Abstinere ab aliquo opere bono, raro admodum aptum est, quod pro sacramentali poenitentia imponatur; innuo censeo non raro eiusmodi iniunctionem invalide fieri pro sacra­ mentali poenitentia; nam ita abstinere, pro iis quibus neque bonum neque poenale ullatenus fuerit, nihil habet satisfactorii seu nullam vim satisfactivam, adeoque recipere nequit virtutis satisfactivae aug­ mentum, quod essentiale est in poenitentia sacramentali. Attamen in casu exceptionali non repugno, quin eiusmodi abs­ tinentia brevis a s. eucharistia imponi possit, saltem si frequentior communio in devotulis poenitentibus, humana ratione ductis, effectum proportionatum non produxit atque melius iis erat abstinere quam minus recta mente seu dispositione accedere. Cf., caute tamen, Lugo, De poenit. disp. 25, n. 65. Minister poenit. eius approbatio et jurisdictio. 249 R. 2. Cogitare seu meditari per tempus praescriptum de propria indignitate, certe in se optimum est exercitium atque pro sacramentali satisfactione sano potest imponi. Sed videre nihilominus Cassianus debuit, quibus id iniungat. Nisi enim fuerint personae, quae assuetae sint ad meditandum, eas sibimet suis cogitationibus relinquere, im­ prudentiae est; quia nihil cogitabunt neque reflectere possunt. Debebat iis potius iniungere certam lectionem piam, quae hanc hominis in­ dignitatem apte exponat. R. 3. Quoad casum Cuniberti per se quidem et objective loquendo 425 vix dubium est, quin defecerit in persolvenda satisfactione sacramen­ tali. Nam litanias aliasque preces determinatas a confessario iniunctas debuit vocaliter recitaro. Attamen, ubi poenitentes preces ita per­ solvere solent, sumi debet confessarium eorum agendi rationem nosse neque voluisse precandi modum alium imponere, nisi id expresse dixerit. — Exercitium viae crucis autem iam ex se Cunibertus satis valide peregit. Cum enim ex praescripto Ecclesiae ad lucrandas viae crucis indulgentias requiratur et sufficiat, ut ad singulas stationes corporali motu aliquis sese transferat et ibidem passionem Dominicam mente volvat seu meditetur, sine ullis precibus vocalibus, sufficiet etiam, pios affectus et preces, quae ad meditandum aptae sunt, ex libro oculis lustraro et mente volvere; atque hoc idem debet sufficere ad peragendam hanc poenitentiam sacramentalem. R. 4. Sed etiam si sumitur Cunibertum litanias aliasve preces seu poenitentias sibi impositas male persolvisse, nimis longum esset atque ex parte impossibile poenitentias praeteritas repetere; proin satis erit, si in subsequent! confessione petat, ut sibi a confessario per modum commutationis aliquid imponatur: quod sane, ratione habita eorum (piae praestitit, etsi imperfecte praestitit, non adeo grave esse debet. APPROBATIO, EAQUE FRAUDULENTER OBTENTA. Casus. (121) Achatius in examine pro approbatione, quod part ini e scripto fiebat, fraude usus est, alioquin approbationem non obtinuisset. Superiori regularium, qui pro suis subditis rogaverat approbationem ad audiendas confessiones, episcopus scribit, ut sibi mittat catalogum eorum, qui alibi habuerint approbationem, his se quoque daturum. In quorum numero scribitur ex errore Antonius qui nullibi approbationem habet nec habuit. Episcopus pro singulis expediendum curat instrumentum Jurisdictionis. Quaeritur 1" quid sit proprie approbatio. 2° Achatius et Antonius habeantne valide facultatem excipiendi confessiones. Solutio. Ad quaesitum Γ" R. 1. Approbatio ex se est testimonium 426 auctoritativum de idoneitate ad excipiendas confessiones. Idoneitas 250 .Sacramentum poenitentiae. sumitur tum ex doctrina et prudentia tum a morum honestate. At­ tamen approbatio non est formaliter iudicium mentis, sed declaratio voluntatis. Immo communiter approbatio accipitur tum pro illa de­ claratione tum simul pro plenae facultatis seu jurisdictionis collatione. Ex se tamen approbatio a jurisdictionis collatione distinguitur. R. 2. Unde etiam fit, si quando quaeritur de validitate vel nullitate approbationis, ut ultimatim videri debeat, quae sit appro­ bantis voluntas, non vero, fueritne eius iudicium rectum. Constare quidem approbanti debet aptitudo, at non infallibiliter; neque eo quod erraverit, approbatio erit nulla seu ipso facto retractata, sed erit retraAenrfa. 427 Ad quaesitum 2” R. 1. Quaestio solvenda est ex eo, utrum error commissus talis sit, qui obiectum voluntatis approbantis sub­ stantialiter mutaverit, ita ut ille actus voluntatis sit ex natura sua nullus et invalidus, an talis qui approbanti ratio sit voluntatem suam revocandi. Non enim sumi potest ordinarium approbantem expresse conditionem apposuisse: -si in examino omnia rite peracta sint“, vel similem. R. 2. Hinc dicendum est errorem in primo casu circa Achatium commissum talem quidem esse, qui, si cognitus fuisset, approbationem impedivisset, attamen non talem, qui faciat actum ordinarii ipso facto nullum, sed annullanduni. Proin, etsi Achatius licite quidem nequeat uti facultate accepta, nisi forte in gravi aliqua necessitate, tamen, si utitur, utitur valide. 11. 3. Quodsi cui haec non videantur satis certa circa valorem absolutionis, nihilominus practice plane certa erat absolutio ab Achatio data, quia, qui addubitaverit valorem approbationis ac proin facul­ tatis absolvendi, id tamen saltem fateri debet adesse minimum cum errore communi titulum coloratum: in quo casu Ecclesiam supplere iurisdictionem, si non adfuerit, omnino certum est. De quo quidem postea n. 442. 428 R. 4. In secundo casu aliter indicandum est. Cum enim ordi­ narius expresse postulaverit, ut, quibus ipse daturus sit approbationem, in alia dioecesi sint approbati, haec circumstantia essentialis con­ ditio est. ut novi ordinarii approbatio valeat. Sive igitur culpabiliter sive inculpabiliter Antonius catalogo inscriptus est, instrumentum approbationis ei datum vitio essentiali laborat; neque Antonius vi illius instrumenti valide absolvere potest. Nihilominus, si faceret, Ecclesia suppleret ex ratione supra data. IURISDICTIO ET APPROBATIO. Casus. (122) Camerinus parochus e parochia processionem duxit extra dioecesim ad sanctuarium B. Mariae V., transit per complures diversas dioeceses ; nihilo­ minus ubique excipit confessiones peregrinantium : quod idem facit eius capellanus qui comitatur. Minister poenit. — eius approbatio et jurisdictio. 251 [n ipso loco sanctuarii, cum inexspectatus sit undique confluxus. rector ecclesiae, qui parochialem oppidi curam agit, sacerdotes illos duos advenas invitat, ut secum excipiant confessiones: quod faciunt. Quaeritur 1" quid sit iurisdictio, quae praeter potestatem ordinis ad mini­ strandum sacramentum poenitentiae requiritur. 2“ unde habeatur iurisdictio necessaria et approbatio. 3" rectene actum sit in casibus propositis, an invalide. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Iurisdictio est potestas moralis, qua 429 quis in alios ut sibi subditos ius dicere adeoque etiam contra eos pro­ nuntiare possit. Cum autem sacramentum poenitentiae per modum veri indicii institutum sit, eius minister natura prius concipitur ut index, quo sacramenti huius minister esse possit. Qua sacerdos igitur habet potestatem, per quam, si in munere indicis constitutus peccata remittat, id faciat sacramentaliter. R. 2. Haec iurisdictio non communicatur ordinatione, sed com­ missione, neque indelebilis est ut potestas ordinis, sed a superiore potest dari et auferri. In orientali quidem Ecclesia simul cum ordinatione confertur iurisdictio, eo quod quilibet pro certa ecclesiae particulari presbyter ordinetur atque in huius ecclesia fideles jurisdictionis potestatem accipiat. Non ita in Ecclesia occidentali, in qua post collatos or­ dines per ordinarium fit ordinatorum in certum munus institutio vel potestatis collatio. Ad quaesitum 2” R. 1. Distinguitur iurisdictio ordinaria et /7^-430 legata. Prior vocatur ea, quae cum munere est coniuncta. adeoque superiori qpa tali inhaeret: altera, quae a superiore cum aliis com­ municatur, ut in gerendo munere habeat a quibus iuvetur. Distinguitur etiam iurisdictio propria et vicaria: prior ea est. quam quis suo nomine exercet; altera, quam nomine alieno. Unde iurisdictio propria semper est ordinaria, delegata semper vicaria; sed non c converso omnis iurisdictio ordinaria ilico dici potest propria, cum sit aliquando ordinaria iurisdictio at vicaria. Ita iurisdictio ad remittenda peccata semper vicaria est. Nullus enim homo propria potestate peccata potest remittere, sed potestate a Deo et Christo accepta; distinguitur tamen etiam ea iurisdictio aut ordinaria aut delegata. In inultis aliis rebus iurisdictio ecclesiastica exsistit etiam propria. R. 2. Ordinariam iurisdictionem in universam Ecclesiam singulosque fideles (etiam in foro interno, de quo nunc sermo est, quando agitur de sacramento poenitentiae) habet Romanus Pontifex, eamque. electione legitime facta atque acceptata, accipit ilico immediate a Deo. Similiter ordinariam iurisdictionem habent episcopi in suas re­ spective dioeceses et dioecesanos, sed acceptam, divino quidem iure. per Romanum Pontificem. Iure ecclesiastico per ipsum episcopum 252 Sacramentum poenitentiae. datam iurisdictionem ordinariam habent vicarii generales pro tota dioecesi: similiter pro orbe per Summum Pontificem datam tribunalia Romana, imprimis S. Poenitentiaria. Parochi iure ecclesiastico ordinariam habent iurisdictionem in suam parochiam suosque parochianos, aliique, qui quasi-parochiale officium habent, secundum muneris sui ambitum. Praelati regulares eam habent in suos subditos. 431 R. 3. Delegatam iurisdictionem accipere possunt ceteri sacer­ dotes ab iis, qui ordinaria potestate potiuntur. Verum delegatio ex parte parochi fere evadit inutilis, eo quod nihil valeat iis, qui ap­ probatione episcopi indigeant, hac vero data plus recipere consueverint quam quod parochus possit communicare. R. 4. Nimirum ad iurisdictionem delegatam valide exercendam concil. Tridontinum haec constituit: ,Quamvis presbyteri in sua ordinatione a peccatis absolvendi potestatem accipiant, decernit tamen sancta synodus nullum, etiam regularem, posse confessiones saecularium, etiam sacerdotum, audire nec ad id idoneum reputari, nisi aut parochiale beneficium, aut ab episcopis per examen, si illis videbitur necessarium, aut alias idoneus indicetur, et approbationem, quae gratis detur, obtineat; privilegiis et consuetudine quacumque etiam immemorabili non obstantibus." Sess. 23, c. 15 de ref. Haec episcopalis approbatio necessaria est ad confessiones sae­ cularium excipiendas, non ad confessiones regularium, eorumque fami­ liarium, ut expresse Clem. X „Supernau 21 lunii resp. 2 Aug. 1670 declaravit atque constituit; pro iis igitur sufficit delegatio ab eo, qui ordinariam iurisdictionem in confitentes habet, nisi speciali ordinis lege plus requiratur. Verum ad excipiendas confessiones monialium approbatio episcopalis requiritur eaque specialis: de quo infra. Cuius episcopi approbatio necessaria esset, ex verbis Tridentini non ita clarum erat. Sed postea SS. Pontifices (Clem. X 1. c., Innoc. XII ^Cum sicut" 19 Apr. 1700, Innoc. XIII „Apostolici ministerii" 23 Sept. 1723, Bened. Α7Γ nApostolica indulta" 5 Aug. 1744) omne dubium sustulerunt et expresse declararunt requiri approbationem episcopi dioecesani loci, in quo confessio instituatur. Cf. Th. m. II11 491. 482 Ad quaesitum 3n’ R. 1. Camerinus parochus non indigebat ap­ probatione episcopi dioecesani loci, ubi confessiones suorum parochianorum excipiebat, ideoque recte et valide eos in itinere ubilibet ab­ solvit, si modo attendat, num poenitens vere sit suus parochianus. R. 2. Idem dici nequit de capellano. Nam ex constitutione Trid. eius munus non sufficit, ut vi huius confessiones fidelium ex­ cipiat. Et quamquam in sua dioecesi, ut sumitur, approbatus est, si extra eam voluit confessiones excipere, indigebat approbatione episcopi eius loci. R. 3. Camerini iurisdietio vi muneris parochialis non extenditur ultra parochianos suos; hos igitur, non vero alios potest peregre ex- Minister poenit. — cius approbatio et jurisdictio. 253 sistens absolvere. Immo in rigore ne in tota quidem sua dioecesi confessiones universim excipere potest; sed „solum pro civitate seu oppido, ubi sita est ecclesia parochialis , ** censetur approbatus ex re­ sponso S. C. C. ; verum hodie generatim ea est dioecesium consuetudo, ut parochi pro tota dioecesi censeantur approbati. Cf. Th. m. II11 376. Certum igitur est Camerinum ex se non habere iurisdictionem in loco sanctuarii in alienos, i. e. non-parochianos. Attamen non ita certum est eum non posse accipere iurisdictionem delegatam a parocho loci, nisi approbatio episcopi loci accesserit. Cum enim conc. Trid. approbationem illam non requirat nisi pro iis, qui parochiale beneficium non obtinuerint, videtur sufficere delegata jurisdictio, quam parochus loci communicet. Contrarium autem responsum S. C. C. d. d. 3 Dec. 1707 (v. S. Alph., Th. m. VI 544; Ball er.-Palm., Opus th. m. V, n. 337 et 338) legem non facit. Cf. Th. m. II11 488 not. R. 4. Ex iis, quae dicta sunt in R. 2, patet capellanum, qui ne 433 fideles quidem suae parochiae valide absolvere potuit, non potuisse peregrinos alios in loco sanctuarii absolvere. Haec quidem per se. Per accidens tamen probabiliter valida erat absolutio, cum error esset communis, atque in solo errore communi Ecclesia probabiliter suppleat jurisdictionis defectum. Quomodo id fiat et quomodo haec res intelligatur, vide infra n. 441—444. Quod magis de absolutionibus valet, quas Camerinus dedit, eo quod ad errorem communem (si erratum sit in eo, quod putetur eum habuisse re vera iurisdictionem a parocho loci valide delegatam) accesserit titulus probabilitatis iuris, quo omne morale periculum nullitatis absolutionum aufertur. Cf. infra n. 443. APPROBATIO ET IURISDICTIO PERDURANS VEL PRAESUMPTA. Casus. (123) Lucius ante octo annos accepit approbationem ab episcopo dioecesis A, in qua habitabat, „usque ad revocationem *·. Interim domicilium et dioecesim mutavit, sed transiens dioecesim A interrogatur a loci parocho, propter confluxum populi, num velit excipere confessiones; se scripsisse ordinario pro facultate communicandi quibuslibet idoneis sacerdotibus potestatem excipiendi confessiones, seque certum esse concessionem esse factam at nondum sibi esse notificatam. Quo audito, Lucius annuit. Quaeritur 1" quomodo approbatio et iurisdictio exspiret. 2° valeatne iurisdictio et approbatio praesumpta vel concessa qui­ dem sed nondum notiticata. 3° in casu nostro potueritne re vera Lucius confessiones excipere. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Iurisdictio ad excipiendas confessiones. 434 quae habetur vi muneris et officii, cum officio exspirat; sed morte concedentis neque ordinaria neque delegata iurisdictio exspirat, nisi forte data sit „ad arbitrium nostrum . * 254 Sacramentum poenitentiae. Immo licet in hoc ultimo casu id a multis doceatur, ne id qui­ dem probatur S*' C. Epp. et Reg. Nam in responso dato d. 19 lunii 1869 (quod habes Baller.-Palm. 1. c. n. 355) S. C. dicit iis, quibus data sit facultas „ad beneplacitum nostrum", posse, si sacerdotes saeculares sint, post mortem episcopi a vicario capitulari facultatem auferri. Unde evidens est eam non censeri per ipsam mortem epi­ scopi exspirasse. R. 2. Iurisdictio delegata, expresse concessa usque ad revocationem, exspirat sola revocatione sive concedentis sive eius successoris. Si data est, nulla addita clausula, etiam communiter, ut cesset, debet revocari. Attamen videri debet, quo titulo et qua causa collata sit: ea enim cessante, etiam iurisdictio dici debet cessare, etiamsi facta non est expressa revocatio. Ita v. g. iurisdictio, quae certo sacerdoti illimitate data est ut membro cleri dioecesani, cessat eo ipso quod ille desinat pertinere ad dioecesanum clerum. Cf. Th. m. II11 493 cum notis. R. 3. Quod de iurisdictione dictum est, similiter valet de mera approbatione. 435 Ai> quaesitum 2 R. 1. Licentia seu facultas praesumpta suf­ ficere quidem potest, ut actio alioquin prohibita fiat permissa, non peccaminosa : attamen valorem secus deficientem contribuere nequit. Potestas enim debet praesto esse, neque praesto est, etiamsi superior daturus esset, quamdiu re ipsa non dedit. R. 2. Neque sufficit facultas rogata, immo expedita, sed non­ dum petenti notificata. Concilium enim Trid. requirit, ut approbatio fuerit obtenta; obtenta autem non est, quamdiu nondum est notificata (et acceptata, nisi concedens sit superior, qui non ad instantiam pe­ tentis jurisdictionem concedit, sed mandans eam subdito imponit). Ad hanc causam illustrandam servit deer., quod S. Officium, appro­ bante Summo Pontifice, d. 14 Aug. 1892 in re non dissimili tulit .dis­ pensandi ab impedimento matrimonii facultatem valide exerceri non posse, antequam documentum datae facultatis sit receptum, neque suf­ ficere nuntium telegraphicum de data facultate, nisi notitia te.legraphica transmissa fuerit er officio auctoritate S. Sedis". Cf. Th. m. II11 492 not. 436 Ad quaesitum 3" R 1. Si in approbatione et iurisdictione ante orto annos data exprimebatur ,usque ad * revocationem 4, eaque re ipsa facta non est. nulla est ratio, cur Lucius approbatione privatus esse existimetur; etsi nunc non sit proprie subditus episcopi loci. Aliter, si sine illa expressione tantummodo approbatio non posi­ tive fuerat limitata. Nam tum videri debet, num ratio dandae Juris­ dictionis fuerit status subiectionis Lucii erga episcopum. Quod si fuerit, mutato domicilio approbatio exspiravit neque revixit solo illo transitu per dioecesim antiquam. R. 2. Si res ad id devolvitur, ut Lucius facultatem non habuerit vi prioris approbationis, sed vi petitionis actualis parochi eam re­ cipere debebat: Lucius facultate destitutus mansit. Nam utut con­ Minister pocnit. eius approbatio et iurisdictio. 255 cessio luerit facta, quamdiu notitia data non est, haec concessio nihil operatur: essetque re ipsa etiam res periculo plena, si ita procedi posset, ut sufficeret coniectura morali ter certa de concessione ex parte superioris data. Nihilominus etiamtum probabiliter absolutio valeret ob Ecclesiam in errore communi probabiliter supplentem. APPROBATIO REGULARIUM. Casus. (124) Exorta controversia inter episcopum et regulares, illo qui antea regu­ laribus omnibus sibi a superiore praesentatis sine examine dederat appro­ bationem, nunc praetensionibus, quas putat, eorum indignatus in illa domo, (piam opinatur esse sedem querelarum contra se, omnibus sacerdotibus appro­ bationem aufert ; reliquis mandat ut infra triduum examini se subiciant, alioquin ipso facto cessaturam esse approbationem; aliqui sese examinandos offerunt atque ad annum approbantur, excepta confessione peregrinorum. Quaeritur 1° quibus conditionibus et limitibus approbatio circumscribi possit. 2'’ quomodo episcopus regularium approbationem possit revocare, 3° num episcopus excesserit suam potestatem. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Episcopus, si sine examine approbat437 aliquem sacerdotem, pro arbitrio suo potest approbationem limitare ad tempus, ad certum locum, ad certas personas. R. 2. Si, examine facto, aliquem approbat, limitare potest ap­ probationem ex iusta et rationabili causa, imprimis si scientia non est ita completa, ut mereatur approbationem absolutam, vel si pru­ dentia et mores non fuerint plene probata; sed etiam ex ea ratione, ne studium theologiae moralis neglegatur. R. 3. Nihilominus relate ad sacerdotes regulares non videtur in arbitrio episcopi esse, post examen approbationem restringere, si et mores sint integri et scientia absolute sufficiens fuerit reperta. Nam Clemens X in const. „Supemau expresse monet: , Illos religiosos, qui ad confessiones audiendas idonei generaliter reperti fuerint, ab episcopo generaliter quoque et indistincte absque aliqua limitatione temporis certorumque locorum aut generis personarum in propria dioecesi admittendos.4 Ceterum practice religiosus stare debet episcopi indicio, cum ipse nesciat, num generaliter idoneus sit repertus. Ad quaesitum 2“ R. 1. Qui sine examine ,ad arbitrium4 ap-438 probatus est, sine nova causa ad examen vocari potest, alioquin privari approbatione. Idem dic de eo qui examinatus fuerit a prae­ decessore episcopi. R. 2. Qui ab ipso episcopo examinatus et simpliciter appro­ batus est, neque ad examen revocari neque approbatione privari licite 256 .Sacramentum poenitentiae. potest, nisi nova superveniente causa ipsas confessiones spectante: quam tamen non tenetur episcopus religioso manifestare, sed Sedi Apostolicae, si quam rationem reddendam exegerit. Ib. in bulla „Supemau. Cf. Th. m. II11 495. R. 3. Expresse etiam cavetur in laudata bulla: „confessiones audiendi facultatem omnibus simul unius conventus regularibus con­ fessariis adimi ab episcopo, inconsulta Sede Apostolica, nullatenus . ** posse Quae revocatio, si fieret, cum esset contra ius ab altiore su­ periore statutum, invalida esset, neque re ipsa potestatem absol­ vendi auferret. R. 4. Neque mirum est episcopum in negotio approbationis minus posse suum arbitrium sequi quoad sacerdotes regulares ex­ emptos, quam quoad saeculares sacerdotes sibi subditos. Nam iuris­ dictionem proprie dictam regularibus episcopus potest quidem com­ municare, sed necesse non est, ut communicet; habent enim iuris­ dictionem, mediantibus suis superioribus, ab ipso Summo Pontifice h Et quamquam ad validum huius jurisdictionis exercitium approbatio requiritur, tamen fas non est, ad merum arbitrium obicem ponere, quominus iurisdictio a supremo superiore data vim suam exserere possit. 439 Ad quaesitum 3" R. 1. In hoc episcopus excessit suam pote­ statem, quod unius domus confessariis omnibus facultatem voluerit adimere; ad examen vocare poterat: sed quia id non fecit, revocatio autem approbationis invalida est, omnes illius domus confessarii iure suo in excipiendis confessionibus possunt pergere. Verum cavendum est a scandalo et perturbatione; quare eatenus prudentia et caritas non raro exegerit, ut acquiescant. R. 2. Ad examen vocari omnes possunt: quare eos quibus id indictum est, nisi comparuerint et album calculum tulerint, episcopus iure privat approbatione. R. 3. Quod ad annum tantum dat episcopus approbationem, practice acquiescere debent religiosi; sed nisi re vera omnes parum idonei reperti fuerint neque ullus simpliciter aptus, episcopus illicite hunc limitem posuit. Neque controversia de mutuis iuribus ratio esse potest restringendae approbationis. R. 4. Quod excipere velit episcopus facultatem relate ad per­ egrinos, inaudita est restrictio: immo quoad regulares dicenda vide­ tur restrictio hac forma esse invalida. Nam si regulares illi reperti sunt idonei non simpliciter, negari quidem potest approbatio, vel re­ stringi ad tempus, ad certas hominum classes pro quibus non re­ quiritur tanta eruditio; verum cur peregrini omnes indicari possint 1 Quod negari non potest, si Rom. Pontificum bullas pro religiosis datas in· spexeris. Sufficit nominasse Constit. Pauli III „Oum inter cunctas*1 d. d. 3 lunii 1545, in qua tribuit facultatem ,quorumcumque utriusquo sexus fidelium undecum­ que accedentium confessiones audiendi' : quae facultas per concil. Trid. sublata non est, est limitata eatenus, quatenus imposuit necessitatem habendae approbationis ex parte ordinarii. .»·■’ Minister poenit. eius approbatio et iurisdictio. 257 difficiliores esse, ita ut maior eruditio postularetur in confessionibus eorum, non potest cogitari ratio apta. Si vero regulares reperti sunt simpliciter idonei, nullo modo est in arbitrio episcopi approbationem restringere. Accedit, quod Clemens X constitutione „Supernau a regularibus postulat tantum, ut sint in dioecesi, ubi excipiuntur confessiones, approbati, quo possint peregrinos undique confluentes absolvere. Quod eo magis considerandum est, quia peregrini episcopo loci, ubi ex­ cipiuntur confessiones, non proprie et simpliciter subiacent, sed Romano Pontifici et suo ordinario. Nihilominus, si episcopus approbasset illos confessarios pro sola ecclesia conventus seu religiosae domus, ea ratione ductus, quod ad eam peregrini non confluerent, sed devotulae tantum ex civitate, vel alio motivo: restrictio valeret, siquidem episcopus confessariis ipsis rationem reddere non tenetur: quodsi illi iniuriam sibi factam esse putent, via patet habendi recursus ad S. Sedem. .ECCLESIA SUPPLET·. Casus. (125) Gaudentius, sacerdos vagus, confictis literis commendatitiis id obtinet, ut diutius recipiatur a clero celebris sanctuarii, ubi cum aliis confessiones multas excipit. Verum postea suspectus redditus et profectus, publice de­ nuntiatur in ephemeridibus; nihilominus in itinere potuit aliquoties clam con­ fessiones excipere, cum rogaretur ab ignotis et ignaris poenitentibus. Demum in Américain profectus potuit adulatione et corruptione familiarium episcopi sibi viam planam reddere ad obtinendam parochiam : in qua per annos munere fungitur. Sed nunc eius conscientiam premunt tot confessiones exceptae et absolutiones invalidae. Quaeritur 1° quid sit: Ecclesiam supplere iurisdictionem. 2° quandonam Ecclesia suppleat. 3° Gaudentius validene absolverit et aliquando licite. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Iam compluries sermo erat de eo quod440 Ecclesia suppleat iurisdictionem seu facultatem valide agendi. Si di­ citur Ecclesiam supplere, id intelligitur de Ecclesiae superioribus vel summo pastore, qui facultatem conferre potest. Suppleri iurisdictionem seu facultatem dicitur do eo, qui illam habitualiter non possidet, sed, quoties causam agat, in qua requiratur iuridica potestas, in singulis casibus in ipso actu eam suppeditatam accipit neque ulterius retinet, sed transacta causa ea iterum destitutus est. Cf. Th. m. II 11 502: Lessius, Do inst. et iure 1. 2, c. 29, n. 65 ot 68. R. 2. Ex qua explicatione elucet illud „Ecclesiam supplere ** in omnibus illis et de solis illis actibus fieri posse, quorum valor pendet a commissione seu deputations Ecclesiae vel a voluntate ecclesiastiLrhmknhl, Caeua conscientiae. 11. Ed 4. 17 258 Sacramentum poenitentiae. eorum superiorum; non vero in iis, quorum valor pendet a consecra­ tione iure divino necessaria. Aliis verbis: defectum iurisdictionis moralisquc facultatis Ecclesia supplere potest, non potest suppiore defectum characteris sacramentalis. Ad quaesitum 2ra R. 1. Cum illud ,Ecclesiam supplere" ex dictis fiat per voluntatem ecclesiastici superioris, signanter per voluntatem supremi capitis, Romani Pontificis, necesse est videre, num et quando haec voluntas adsit. Et quoniam in humana societate operetur vo­ luntas superioris non intus latens, sed exterius manifestata, videndum est, num et pro quibus casibus voluntas illa Summi Pontificis exstet satis manifestata. R. 2. Expresse manifestatam voluntatem habemus in casu, quo quis in officium publice inductus est et communiter habetur ut mi­ nister munere suo legitime fungens, attamen ex occulto vitio insti­ tutus est invalide. Dicitur in hoc casu cum errore communi coniungi titulum coloratum, videlicet factum aliquod, quod specietenus sufficit ad munus seu potestatem vere conferendam. Pro casu igitur, quo haec acciderint, ad bonum commune illae­ sum servandum declaratum est, iam praeeunto iure civili Romano, actus eiusmodi ministri invalide instituti nihilominus sustinendos et pro validis habendos esse. Ita ex iure civili Rom. c. Barbarius Dig. 1, 14, et ex iure eccles. c. Infamis cans. 3, q. 7, quod ab omnibus pro norma legitima et universali habetur. 442 R. 3. Tacitam voluntatis manifestationem, qua supremus Ecclesiae pastor conditionate defectum iurisdictionis suppleat, scilicet si necesse fuerit, habemus in tolerando usu iurisdictionis, quae probabilitate iuris probabilis sit. Nimirum pro casu, quo doctrina, quae tenet adesse iurisdictionem, veritati non consonet, potest certissime Ecclesiae su­ premus rector potestatem omnino certam suppeditaro. Solum super­ est videro, num velit et faciat. Verum eum etiam velle et facere merito concluditur ex eo, quod sinat confessarios in tali probabilitate agere et absolvero neque contradicat. Tacite igitur consentit. Nam nisi practice certam redderet absolvendi potestatem et absolutionem, deberet contradicere. Cf. Th. m. II11 505 sq. 443 R. 4. Coniecturam probabilem similis voluntatis supplendi de­ fectus habemus in solo errore communi, etsi titulus coloratus non accedit. Verum in hoc casu non habemus certitudinem. — Videlicet quia fere idem periculum boni communis adest, quod in errore com­ muni cum titulo colorato superiorem induxit ad supplendum, sane ratio non spernenda est putandi superiorem facturum esse in uno casu, quod facit in altero. Certum autem id non est, quia ex una parte casus non ita frequenter accidit, ex altera parte non sufficit, ut ita fieri conveniat, sed requiritur, ut re ipsa fiat seu potius facta sit illa superioris manifestatio. Quam voluntatis manifestationem certo non habemus formalem et expressam : num tacitam, sicut in supposi­ tione R 3“, dubium est. Nam de usu illius potestatis passim exer­ cito sermo esse nequit, siquidem nemini licet cum defectu iurisdictionis 441 Minister poenit. eius approbatio et jurisdictio. 259 eam sibi usurpare, etiam si certum fuerit Ecclesiam supplere. Qua­ propter superior non tenetur loqui seu contradicere opinioni, qua complures putant illam suppletionem fieri. Immo, quod gravius est, S. C. C. in responso d. d. 11 Dec. 1683 secuta est sententiam nega­ tivam, in errore communi sino titulo colorato N. N. „illicite et invalide confessiones excepisse ; sed non esse inquietandos qui bona fide confessi suntu. Quamquam haec quaestionem non dirimunt, maxime cum S. Alph. contrariam opinionem etiam probabilem esse doceat: Th. m. VI 572. Cf. Baller ini-Palm., Opus th. m. V, n. 402. R. 5. Satis autem certum est Ecclesiam non supplere, quando certo deest jurisdictio, idque communiter quidem scitur, ignoratur a paucis, qui ex eo patiuntur nullitatem sui actus vel actus erga se exhibiti. Cf. Th. m. II11 504. Ad quaesitum 3“ R. 1. Gaudentius, cum in sanctuario confes-444 siones exciperet, carebat omni titulo. Literae enim confictae non sunt titulus ullus. Ut enim adsit titulus, etsi intrinsecus vitiatus, tamen coloratus, actus debet exsistere ab ecclesiastico superiore po­ situs, qui ex sua natura tendat in conferendam potestatem. Attamen adest error communis; omnes enim putant, cum videant Gaudentium in confessional i, eum esse legitimum confessarium. Hinc probabile quidem est eum non obstante defectu potestatis valide absolvisse poenitentes; certum tamen non est. Verum iis, qui ita probabiliter tantum absoluti sunt, non expedit imponere onus repetendae confessionis, siquidem ex una parte proba­ biliter satisfactum est, ex altera parte scandalum excitaretur vel per­ turbatio, si id urgeretur. Vide etiam quod notaverat S. C. C. mox laudata. R. 2. Postquam publice denuntiatus est Gaudentius, error com-445 munis evanuit; quare si nihilominus pauci ignari ad eum accesserunt, hi invalide apud eum confessionem instituerunt neque re vera abso­ luti sunt. Ili igitur per se etiam moneri debent, ut peractam con­ fessionem repetant. Num aliquando autem possit esse ratio id tacendi, pendet a concretis circumstantiis. R. 3. Gaudentius, in Americani profectus, ut ex narratione patet, simoniace factus est parochus. Quod sufficit, ut dici debeat invalide institutus. Nihilominus hic possidet titulum coloratum. Quare du­ bium non est, quin valide absolvat, cum Ecclesia in tali casu certo suppleat defectum verae iurisdictionis. R. 4. Verum manens in suo officio eiusque munere fungens graviter peccat. Solum si serium propositum conceperit rem com­ ponendi serioque doluerit et contritionem elicuerit, fieri potest, ut in casu necessitatis excusetur, ne videlicet negando suum ministerium ipse gravo periculum incurrat. Magis etiam fieri potest, ut instante necessitate alicuius parochiani in periculo mortis, cui alius sacerdos praesto non sit, debeat, praemissa interna eum Deo reconciliatione, confessionem excipere absolutionemque impendere. 17· 260 Sacramentum poenitentiae. JURISDICTIO, SUPERIORE REPUGNANTE, EXERCITA VEL ATTENTATA. Casus. (126) Claudius parochus, cum more dioecesano post quinquennium denuo ad examen vocaretur, ire neglexit, et quamquam in edicto episcopali cautum erat, ut omnes comparèrent, ne secus facultates exspirarent, nihilominus, ut antea, munere fungi et confessiones excipere pergit. Castor sacerdos regularis, quem vetuerat superior excipere confessiones, nihilominus invitatus in itinere ab episcopo confessarii munere fungitur. Quaeritur 1’ possintne parochi revocari ad examen pro audiendis confessio­ nibus, alioquin iurisdictione privari. 2° sacerdos regularis audiatne valide confessiones et absolvat, invito suo superiore, cum solius episcopi venia. Solutio. 446 Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex se parochi, quamdiu sunt parochi, habent iurisdictionem expeditam in suos saltem parochianos, nisi forte per censuram iis fuerit subtracta; adeoque per se non essent amplius examinandi. R. 2. Nihilominus propter vehementem suspicionem inscitiae episcopus potest etiam parochum a se examinatum ad examen revo­ care. Cf. S. C. C. Cone. d. d. 15 lan. 1667 et Bened. XIV, Instit. can. 9, n. 16; de syn. dioec. 1. 13, c. 9, n. 21. R. 3. Quos ipse episcopus non examinavit, sed sive vicarius sive antecessor, hos episcopus ex sola ratione securioris conscientiae ad examen vocare potest: ib., Th. m. II11 489 493 496. R. 4. Si quando in examine repererit aliquem debita scientia destitutum, certe subtrahere potest iurisdictionem seu a iurisdictione suspendere, donec parochus maiorem scientiam probaverit. R. 5. Ex dictis consequitur: morem illum dioecesanum non congruere cum communi iure canonico; neque episcopum eos quos ipse iam examinaverit (quod intellige de examinatione, quam sive per se sive per examinatores a se electos instituerit) indiscriminatim post quinquenium denuo posse examinare; neque generali illo edicto eos qui non paruerint, iurisdictione in suos parochianos destitui. Si quando autem in certum quondam parochum illud edictum ferretur, practice pro valido habendum esset neque parochus posset amplius tuto iuris­ dictionem exercere. Nam quoniam episcopo ius est ex gravi causa ad examen vocare, neque causam ipsi parocho manifestare tenetur, eius iudicio practice standum est: qui autem putaverit sibi iniuriam fieri, ius habet appellandi. 447 Ad quaesitum 2“ R. Episcopus etsi non teneatur nisi solam approbationem regularibus dare, utpote qui iurisdictionem recipere possint per suos superiores a Rom. Pontifice, potest tamen etiam ipsis simul cum approbatione iurisdictionem conferre. Minister poenit. — eius approbatio et iumdictio. 261 Quod si fecerit, dubium esse nequit regularem etiam invito suo superiore, valide, utut illicite, confessiones excipere: nam iurisdictione validoque eius usu privatur in tali casu sola censura in nominatum lata et denuntiata. Exstat circa hanc rem declaratio S. Congr. Epp. et Reg. d. d. 2 Martii 1866, de qua v. Acta S. Sedis I 683. Propositis dubiis: I. An religiosus, non approbatus iuxta leges proprii ordinis a suo superiore vel ipso invito, cum sola facultate ordinarii, valide excipiat confessiones saecularium? II. An superiores regulares iurisdictionem habentes possint suos subditos suspendere ab audiendis confessionibus saecularium etiam ex informata conscientia? Et quatenus affirmative, III. An valeat suspensio oretenus et absque scripto enuntiata? IV. An absolutio impertita ab eo, qui tali suspensione est inno­ datus, sit valida? Et quatenus negative, V. An qui huiusmodi absolutionem in­ tentat, irregularitatem incurrat? Resp. ad I. Affirmative. Resp. ad II. Affirmative, ita tamen, ut religiosus suspensus illi­ cite, non vero invalide confessiones excipiat. Resp. ad III. Affirmative, cum feratur per modum praecepti particularis. Resp. ad IV. Affirmative. Resp. ad V. Provisum in praecedentibus. Responsio ad V. sensum habet negandi irregularitatem, cum suspensio illa non feratur ut cen­ sura. Quapropter in nostro casu Castor valide quidem confessiones excepit et absolutionem dedit; attamen egit illicite, nisi prudenter indicavit praesentem casum superiorem noluisse comprehendere. IURISDICTIO A PAROCHO EXERCITA VEL DELEGATA. Casus. (127) Roma in Germaniam veniunt, absolutis studiis, ordinati sacerdotes Petrus, loannes, lacobus. Petro ab abbate quodam confertur cura parochiae mona­ sterio coniunctae, quam curam eo usque abbas per aliquem ex suis religiosis exercuerat. loanni a principe laico confertur parochia, cui resignaverat parochus ante paucos dies viribus fractus, qui tamen pro aliquorum consola­ tione audit illorum atque ipsius principis confessiones, a novo parocho iuris­ dictione sibi delegata, lacobo a capitulo cathedrali datur simplex canonicatus et ab episcopo modo electo approbatio pro audiendis confessionibus. Ita omnes impigri tum extra, tum intra confessionale laborant. Kectene in om­ nibus actum est? (Ita L. Michon, Selecti casus.) Quaeritor scilicet 1“ potueritne Petrus confessiones excipere. 2“ sitne loannes facultate excipiendarum confessionum rite donatus. 3° quid do parocho qui resignaverat. 4° lacobus sitne rite approbatus. 262 Sacramentum poenitentiae. Solutio. 448 Ad quaesitum lm R. Cum hic agatur de parochia regulari, non videtur Petrus revera obtinuisse parochiale beneficium seu veri nominis parochus institutus esse, sed esse summum delegatus ad ex­ ercendam curam animarum. Verum ab iis sacerdotibus conc. Trid. requirit, ut habeant approbationem, idque, ut Innoc. XII const. „Cum sicutu d. d. 19 April. 1700 expresse declaravit, et Innoc. XIII const. „Apo$tolici * muneris d. d. 23 Sept. 1723 et Bened. ΧΙΓ const. „ Apo­ stolica * indulta d. d. 5 Aug. 1744 confirmaverunt, approbationem epi­ scopi dioecesani illius loci, ubi confessiones excipiantur. Quare in nostro casu Petrus legitima facultate destitutus erat. Si autem vere obtinuit parochiam, iurisdictione potitur potestque valide confessiones excipere, nisi ab episcopo loci iurisdictione privetur. 449 Ad quaesitum 2” R. Nostris temporibus est insolitum, ut prin­ ceps laicus conferre possit parochiale beneficium parochumque in­ stituere, utut habere potest et in compluribus locis habet ius nomi­ nandi. Nam nominatione nondum instituitur parochus, sed per eum actum, quo superior ecclesiasticus consentiens in personam nominatam spiritualem potestatem communicat seu personam nominatam in munus suum instituat. Utrum vero iurisdictio incipiat ab ipso illo momento, quo superior ecclesiasticus actum suum conficit sacerdotique communi­ cavit, an requiratur corporalis possessio incepta, pendet tum a con­ suetudine locorum, tum a voluntate superioris. luris communis est, ut iurisdictio non exerceatur nisi post acceptam possessionem. Ex quibus sequitur neque loannem iam idoneum reputari posse ad excipiendas confessiones, sed debuisse exspectare consensum su­ perioris, i. e. episcopi dioecesani. 450 Ad quaesitum 3“ R. 1. Suppono resignationem veteris parochi esse rite factam et acceptatam. Quod si factum est, desinit esse parochus. Verum si ita est, titulo parochial is beneficii obtenti non amplius potest confessiones excipere, siquidem ille titulus exstinctus est. Ergo indiget altero titulo a Tridentino concilio assignato, approba­ tione videl. episcopi. Neque potuit sola delegata iurisdictione novi parochi contentus esse, etiamsi hic fuerit iam legitime parochus in­ stitutus; quod cum antea dictum sit non obtinuisse, nova oritur ratio cur parochus ille resignatus confessiones excipere non potuerit; nam loannes ille non poterat delegare potestatem, quam ne ipse quidem habebat. R. 2. Attamen videri debet, num forte vetus ille parochus praeter suam institutionem in parochiale munus, vel ante eam, habuerit pro universa dioecesi approbationem indeterminatam. Quam si habuit — ut revera in multis locis usus est — haec approbatio cum delegata iurisdictione non desiit parochiae resignatione: ac proin in ea supposi­ tione confessiones excipere valide potuit, etiam sine respectu ad dele­ gationem a novo parocho tentatam. Minister poenit. — eius approbatio et iurisdictio. 263 Ad quaesitum 4“‘ R. lacobus non habuit facultatem excipien-451 darum confessionum vi beneficii, utpote quod non sit parochiale, sed simplex; indigebat igitur approbatione, quam sede vacante vicarius capitularis, alias episcopus dare potuit. Sed electus episcopus ante con­ firmationem nondum est episcopus neque actum iurisdictionis episco­ palis, qualis est approbatio ad confessiones excipiendas, exercere potest. Ergo rite approbatus non est lacobus, sed indiget approbatione vicarii capitularis ad quem tota dioecesis administratio adhuc pertinet. IURISDICTIONIS VITIA. Casus. (128) (Ex eodem L. Michon); Petrus sacerdos peregrinus ab episcopo loci, propter neglectam papalis mandati exsecutionem suspenso ab ordine, inscius illius suspensionis petit approbationem et impetrat; Paulus, qui suspensionem sciat, adit vicarium generalem ab eoque approbationem accipit. Ambo re­ vertentes in patriam suam devertunt ad quondam parochum ipsis optime notum; qui apud Petrum confessionem menstruam instituit; Paulus interea inscio parocho audit aliquos vagabundos et postea apud Petrum ob aliquod peccatum mortale ipse confitetur ab eoque absolvitur. Quaeritur 1° rectene acceperint Petrus et Paulus approbationem. 2° potuerintne extra priorem dioecesim confessionem parochi alio­ rumque et mutuam confessionem excipere. Solutio. Ad quaesitum 1® R. 1. Petrus rite approbationem acceperat452 ab episcopo. Nam 1) suspensus ab ordine, non est propterea suspensus a iurisdictione; verum approbare alios ad audiendas confessiones nihil aliud est quam iurisdictionis exercitium, exercitium ordinis est nulla­ tenus. 2) Etsi suspensus fuisset a iurisdictione, nisi id fuerit publica­ tum, exercitium iurisdictionis illicitum quidem erat, sed non invalidum; sed in nostro casu illicita non fuisset petitio, eo quod petens nihil scivit de poena ab episcopo contracta. R. 2. Etiam Paulus rite approbatus est. Nam vicarius generalis censetur una persona esse cum episcopo, ideoque in ordinariis facul­ tatibus eadem potestate utitur qua episcopus; soletque in plerisque casibus vicarius generalis, non ipso episcopus immediate approbationes concedere. Ad quaesitum 2“ R. 1. Quando priorem dioecesim transgressi 453 orant, approbatio sano non aderat, cum ea debeat esse ab episcopo dioecesano loci. Hinc destituti erant legitima facultate; idque quoad confessiones vagabundorum et ipsius Pauli funditus, si quidem ne a parocho quidem iurisdictionem delegatam habebant, eo quod illo inscio confessiones illae exceptae sunt. R. 2. Verum, etiamsi parochus scivisset et annuisset, nihil egisset, quia approbatio, Petro et Paulo necessaria, deerat, ac proin, si quam 264 Sacramentum poenitentiae. jurisdictionem delegasset, ea nihilominus non fuisset expedita neque potuisset ad absolvendum sufficere. R. 3. Re ipsa delegatam jurisdictionem vel saltem eius ten­ tamen habemus in confessione, quam ipse parochus instituit; nam sine dubio voluit suo confessario eam, quam ipse potuit, facultatem communicare. Re vera non deerant scriptores, qui contenderent parochis licere apud quemlibet, qui idoneus et alicubi approbatus sit, confiteri, idque ex tacita episcoporum concessione repetebant. Verum hodiedum non puto hanc exsistere consuetudinem neque tacitam hanc conces­ sionem. Nisi igitur alicubi localis et particularis eiusmodi consuetudo legitima probetur, censeo plane standum esse verbis Tridentini, quae pro confessione etiam sacerdotum, adeoque etiam parochorum, non minus approbationem necessariam statuunt quam pro confessione reliquorum saecularium. Ergo parochi confessio erat ex defectu potestatis invalida. EPISCOPI PEREGRINI IURISDICTIO. Casus. (129) Hugo episcopus peregrinus devertit in nosocomium urbis A ; ubi cum visitaret infimos, multorum audit confessiones, venia episcopi loci nullatenus petita, sed ex consensu solius rectoris nosocomii. Cum redit in Américain, utitur navi suae nationis, quae antea solverat e portu suae dioecesis et post stationem aliquot hebdomadarum in Europa nunc repetit patriam : quibuslibet sacerdotibus undique navem ascendentibus communicat facultatem absolvendi navigantes. Quaeritur 1" indigeatne Hugo ad rite absolvendum venia episcopi loci. 2“ navigantes a quo legitime absolvantur. 3’ rectene actum sit ab Hugono. Solutio. 454 Ad quaesitum lra R. 1. Communis quidem doctrina et regula est eum, qui non ordinaria sed delegata potestate absolvit, indigere approbatione episcopi dioecesani loci, in quo confessiones excipiuntur : secundum quam regulam etiam episcopus peregrinus hac lege tenetur. Atque haec est regula securior. De parochis alienis S. C. C. in hunc sensum etiam respondit: indigere eos scilicet licentia episcopi loci non quoad suos subditos sed quoad reliquos: die 3 Dec. 1707, cf. Ball -Palm., Opus th. m. V, n. 338. Neque tamen hoc est univer­ sale decretum. R. 2. Rationes autem non spernendae adsunt, quae hanc appro­ bationem hic necessariam non esse suadent, si modo adsit iurisdictio delegata ab aliipio, qui in poenitentes ordinariam iurisdictionem habet, etsi fuerit solus parochus. Nam 1 id de alienis parochis etiamnunc videtur satis probabile (cf. Ball.-Palm. 1. c. n. 337 sq; Th. m. II11 488 not. et hic supra n. 432), siquidem conc. Trid. exigit in eo cui munus Minister poenit. — Eius approbatio et iurisdictio. 265 absolvendi committi possit, tantum alterutrum: aut parochialis beneficii possessionem, aut episcopi approbationem; ergo qui parochiale bene­ ficium ubilibet obtinuit, non indiget ulteriore approbatione, sed solum com inimicata iurisdiclione. Quod a fortiore de quolibet episcopo, saltem dioecesano, valere debet. 2° Cone. Trid. decreto, quo hanc appro­ bationis necessitatem imposuit, loquitur de „presbyteris ; * verum in odiosis episcopi, iique sive dioecesani sive titulares, non comprehen­ duntur nomine «presbyteri". Ergo pro illis videtur antiqua lex man­ sisse intacta, videlicet posse quemlibet, qui ordinaria iurisdictione utitur, eam alteri communicare. Ad quaesitum 2“ R. Circa facultatem audiendi confessiones navi- 455 gantium nunc exstat decretum a S. Officio d. d. 23 Aug. 1905: Sacerdotes quoscumque transmarinum iter arripientes, dummodo a proprio ordinario ex cuius dioecesi discedunt, vel ab ordinario portus, in quo in narim conscendunt, vel quem in itinere transeunt, sacramentales con­ fessiones excipiendi. . . facultatem habeant, posse toto itinere durante, sed in navi tantum, quorumcumque fidelium secum navigantium confessiones excipere, quamvis inter ipsum iter navis transeat vel etiam aliquamdiu consistat diversis in locis diversorum ordinariorum iurisdictioni subtectis. Quod Pius X approbavit d. d. 24 Aug. Quod decretum extensum est novo decr. d. d. 12/13 Dec. 1906, scii. Sacerdotes navigantes, de quibus supra (decr. 23 Aug. 1905), quoties durante itinere navis consistat, confessiones excipere posse tum fidelium qui quavis ex causa ad navem accedant, tum eorum, qui, ipsis forte in terram obiter descendentibus, confiteri petant, eosque valide ac licite absolvere posse a casibus ordinario loci forte reservatis, dummodo tamen — quod ad secundum casum spectat — nullus in loco vel unicus tantum sit sacerdos adprobatus et facile loci ordinarius adiri nequeat. Ad quaesitum 3“ R. 1. In priore casu, si rector nosocomii habuit 456 pro nosocomio curam ordinariam seu quasi-parochialeni potestatem, sufficiebat, ut Hugo cum eius venia confessiones exciperet. Haec quidem sententia probabilis est, ita ut adsit probabilis iurisdictio, qua quis cum morali securitate uti possit. R. 2. In posteriore casu, si qui sunt subditi Hugonis, illos ex iure communi et ordinaria potestate ipse absolvere potest. Ex decreto vero mox allato ipse episcopus eminenter inter eos est, qui a proprio ordinario loci unde discedunt habebant et habent jurisdictionem: quare sino ullo dubio Hugo ipse quoslibet secum navi­ gantes in navi absolvere potest. Idem dixerim de sacerdotibus, si forte adsint subditi Hugonis ipseque eos ad audiendas confessiones sive antea approbaverat sive nunc pro sua dioecesi approbat: nam eo ipso verificatur, id quod in decreto S. Officii postulatur, ut habeant facultatem a proprio ordinario loci, unde discesserunt. Difficilius solvitur quaestio, num Hugo possit sacerdotes alienos 457 in navi ad audiendas confessiones deputare, sive vi iuris communis antea exsistentis, sive vi novi decreti. Ad quodeumque ius recurreris, id fieri nequit, nisi Hugo considerari possit in ista navi ut ordinarius 266 .Sacramentum poenitentiae. loci. Nam si id ita est, verificantur tum ea quae requirit concilium Tridentinum, tum consuetudo ut requiratur et sufficiat facultas ab episcopo loci accepta; verificatur aliquo sensu lato etiam id, de quo novum decretum loquitur, sufficere scilicet facultatem a proprio ordi­ nario datam; nam episcopus loci lato aliquo sensu proprius ordinarius dici potest eorum, qui in loco versantur. Potestnc igitur dici llugonem episcopum uti iurisdictione locali in navi suae nationis? Quodsi rationem considerandi civilem spectamus, dubium non est, quin jurisdictio talis admittatur. Xavis enim Anglica censetur esse sub iurisdictione Anglica, Gallica sub Gallica, Germanica sub Germanica, Americana sub Americana. Qui concipiendi modus cum revera rationi congruat, non video, cur non possit saltem probabiliter etiam valere in diiudicanda iurisdictione ecclesiastica. Et quoniam iurisdictio par­ ticularis ibi non secundum regna, sed secundum dioeceses dividitur: si navis eiusque manus sedem suam fixam seu quasi-domicilium habeat in dioecesi Huyonis, Hugo in navem illam locali iurisdictione utitur, atque est quasi ordinarius seu episcopus loci. Quodsi obtinet, quos­ libet sacerdotes ibi exsistentes, quantum sibi visum fuerit, potest appro­ bare et ad confessiones in navi deputare. Ceterum norma decreti modo allati tam ampla est, ut facillime secundum eam res ad amussim agi possit. IURISDICTIO DUBIA ET PROBABILIS. Casus. (130) Durandus, cum multitudine poenitentiuin circumdatus confessionibus audiendis incumberet, dubitavit utrum approbatio adhuc duraret an exspirasset; lit eras vero approbationis non amplius habet. Alias recepit approbationem his terminis: „ut confessiones excipere possis, facultatem tibi facimus cum venia tamen tui superiorisverum su­ perioris veniam rogare sibi impossibile est, neque antea de ea roganda sol­ licitus erat, cum de opportunitate audiendae confessionis nemo cogitaret: putat solummodo, certo superiorem, si rogaretur, daturum esse veniam. Quare tum in hoc tum in priore casu audacter pergit in munero confessarii exercendo. Quaeritur Ie quid sit dubia, quid probabilis iurisdictio. 2" liceatne cum ea confessiones audire et absolutionem dare. 3° quid in casibus Durandi. Solutio. 458 Ad quaesitum 1“ R. 1. Probabilis iurisdictio, ut rite distinguatur a dubia, intelligitur ea, pro cuius exsistentia habetur probabilitas iuris. Quae si adest, manet quidem habitualis facultas actum ante­ cedens in sua probabilitate, i. e. manet incerta et hoc sensu dubia; verum usus et valor huius facultatis incertae consequenter ad causam susceptam seu actum iurisdictionis inchoatum evadit moraliter certus, eo quod Ecclesia moraliter certo supplet pro hypothesi, si re vera Minister poenit. — Eius approbatio et iurisdictio. 267 antecedenter facultas fuerit nulla. Vide supra n. 143. Cf. S. Alph., Th. in. VI 573 et GOO. R. 2. Haec probabilitas iurisdictionis exsistere potest de iuris­ dictione universim sumpta, num scilicet certus homo utcumque iuris­ dictione potiatur; potest etiam, idque frequentius, exsistere de ambitu iurisdictionis quoad causas dijudicandas, potissimum de eo, num adsit potestas absolvendi a reservatis etc. Quo ultimo casu etiam graviores rationes afferri possunt, cur ex eius usu poenitens morali periculo non exponatur. R. 3. Dubia iurisdictio presse sumpta ea vocatur, quae in dubio facti nititur, et cuius etiam usus, seu valor consequenter ad usum, manet dubius et incertus. Λη quaesitum 2m R. 1. Probabili iurisdictione uti ut liceat, alii 459 quidem graviorem aliquam causam requirunt (>$. Alph. requirit causam „graviter rationabilem , * cf. Mare, Instit. Alph. n. 1755); attamen alii, quia de sola liceitate quaestio est, specialem rationem non exigunt, idque regulis probabilismi conforme est. R. 2. Dubia iurisdictione uti, cuius usus maneat dubius, licebit secundum eas regulas ex quibus liceat sacramenta dubie valida con­ ferre. Nimirum ex una parte debet abesse modus quo certa fiat iuris­ dictio et absolutio, ex altera parte debet adesse gravis ratio cur melius sit aliquem hic et nunc dubie absolvere quam certo non absolvere. Per se autem ille qui ita dubie absolvitur monendus est, ne certo fidat absolutioni receptae: ita quidem nisi timor maioris mali obstet. R. 3. In specie enumerantur sequentes causae ex quibus com­ muniter docent licere sacerdoti dubia iurisdictione uti in defectu con­ fessarii certa iurisdictione praediti (5. Alph. VI 571): 1) si urget praeceptum annuae confessionis; 2) si poenitens debet celebrare vel communicare, nisi velit infamiae notam incurrere; 3) si sacerdos ex obligatione debet celebrare: cf. Marc 1. c. n. 1756. Ad quaesitum 3m R. 1. In primo casu dubium de iurisdictione 4G0 nititur in dubio facti. Quapropter Durandus, cum dubium solvere non posset, debebat a confessionibus audiendis desistere, si tamen seriam Imbuit causam dubitandi neque erat timor quidam inanis. Cum vero confessiones excipere pergeret, absolutionem non dedit certo validam ; neque certo valida facta est absolutio ex supplente Ecclesia, eo quod, si approbatio re ipsa desierat, error quidem communis exsistebat, at videtur exstitisse sine titulo colorato. R. 2. Utrum in posteriore casu absolutio a Durando data valida 461 fuerit necne, idque non propter solum errorem communem Ecclesia supplente, pendet ex eo, num probabilis sit interpretatio concessionis factae haec, ut nvenia superioris * de qua in concessione sermo est extendatur ad ipsam veniam praesumptam. Quod si obtinet, adest iurisdictio antecedenter saltem probabilis probabilitate iuris, eamque Ecclesia ad cautelam satis certo supplet, ut dictum est supra ad Quaesitum 1“. Et re vera eam esse interpretationem rationabilem atque probabilem formulae concessionis omnino puto. Nam 1) quod 2ύ8 Sacramentιπη poenitentiae. clausula illa ,cum venia tamen tui superioris" post facultatem ex­ pressam additur, videtur innuero „superioris veniam" ad liceitatem potius quam ad valorem requiri. 2) Venia sensu lato sub se com­ prehendit veniam praesumptam praesumptione de praesenti, scilicet si iusta est persuasio superiorem hic et nunc ita dispositum esse ut rogatus veniam daturus sit; at ex communi regula singularis quidein dispensatio vel personale contra legem datum privilegium strictae interpretationis est, sed facultas agendi, immo etiam dispensandi, multo magis sacramental iter absolvendi, latam habet interpretationem. Cf. S. Alph. VI, De privil. n. 6—8; D'Annibale, Summula I 228. IURISDICTIO IN MORIBUNDOS. Casns. (131) Constantinus sacerdos peregrinus solummodo Missae celebrandae causa die aliquo festo accersitus est neque facultate iurisdictionis est praeditus. Audit tamen esso aliquos aegrotos periculose decumbentes, non ita tamen, ut viatico iam sint muniti, siquidem periculum nondum est adeo certum vel in­ stans. Cum sciat accidere posse, ut hi vereantur proprium parochum, eos, inscio parocho, invisit, ad confessionem disponit et absolvit monens ut nunc plane sint securi ; sacramentorum morientium causa recipiendorum ipsos non obligari ad repetendam confessionem, posse tamen aliqua peccata quae malu­ erint, confiteri, reticita confessione apud se facta. Quaeritur 1° quid statutum sit circa iurisdictionem in moribundos. 2° possitne sacerdos non-approbatus absolvere etiam praesente approbato. 3’ quid de agendi ratione Constantini. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Circa articulum mortis celebris est dis­ positio cone. Trid. sess. 14, c. 7 de poenit.: „Verumtamen pie ad­ modum, ne hac ipsa occasione aliquis pereat, in eadem Ecclesia Dei custoditum semper fuit, ut nulla sit reservatio in articulo mortis, atque ideo omnes sacerdotes quoslibet poenitentes a quibusvis peccatis et censuris absolvere possunt". Quibus verbis Patres, quamquam im­ primis reservationom omnem in tali tempore cessare intendunt asserere, tamen occasione huius sententiae aliquid amplius videntur concedere, nimirum quemlibet sacerdotem, etiam non approbatum, habere iuris­ dictionem. Quae interpretatio sane probabilis est. Cf. Th. m. II11 508 sq 532; S. Alph., Th. m. VI 562. R. 2. Rituale Romanum quidem (de sacram, poenit. ab initio) magis limitate loquitur: «Minister est sacerdos habens potestatem ab­ solvendi vel ordinariam vel delegatam. Sed si periculum mortis im­ mineat approbalusque desit confessarius, quilibet sacerdos potest a quibus­ cumque censuris et peccatis absolvere." 463 Ad quaesitum 2“ R. 1. Stante probabili interpretatione, de qua modo dictum est, cum quadam morali certitudine valebit absolutio 462 Minister poenit. — Facultas in moribundos. 269 utcumque a sacerdote etiam non approbato data, sive absente sive praesente confessario approbato. Nihilominus quoniam in periculo mortis maior certitudo, quantum fieri possit, desideratur, aliquale illud dubium quod restat removendum est, v. g. absolutione super aliquod peccatum ab approbato confessario danda, sive alio modo. R. 2. Verum dubium illud nunc summum restringitur ad eum casum in quo cum sacerdote non approbato etiam approbatus actu prae­ sens est. Nam si actu praesens non est, potest tamen facile advocari: omne dubium num absolutio forte nulla seu invalida sit, sublatum est responso S. Officii d. d. 29 Iulii 1891 : „Non sunt inquietandi qui tenent validam esse absolutionem in articulo mortis a sacerdote non approbato, etiam quando facile advocari seu adesse potuisset sacerdo< approbatus “ Sed nisi re ipsa valida esset absolutio, omnino essent inquietandi qui eam pro valida haberent. Unde fit re ipsa sacerdotem non-approbatum in eiusmodi casu habere facultatem absolvendi, eamque vel iam antea ab Ecclesia collatam fuisse, vel saltem nunc vi illius decreti conferri: secus enim supremum Ecclesiae tribunal in errorem perniciosissimum induceret, idque in re in qua pro arbitrio remedium potest afferre; quod vel cogitare impium est. Λυ quaesitum 3“ R. 1. Si conditio aegrotorum illa erat ut 464 sensu ecclesiastico adesset articulus mortis, ex responso S. Officii mox relati evidens est aegrotos illos valide absolvi potuisse a Con­ stantino; ac proin Constantinum recte egisse, si utcumque suspicari poterat adesse aliquos qui apud parochum non libenter confiterentur; immo eximium caritatis opus exercuit. R. 2. Quoniam videtur adfuisse ratio, cur omnia inscio parocho peracta sint et etiam nunc parocho celentur: prudens erat consilium, immo vix non necessarium instruere infirmos, ut postea, advocato parocho, ex peccatis praeteritis nunc rite deletis confiterentur aliqua pro suo arbitrio. Ita enim providebatur, ut parochus sine admiratione alia sacramenta ministraret. R. 3. Fuisse autem conditionem aegrotorum eam qua dici poterant exsistere in articulo mortis, practice dubium non est, quam primum agebatur de morbo periculoso. Teste N. Alph. VI 561 in hac materia ,verius et communius . . . pro eodem accipitur articulus et periculum . * Et re vera in corporo iuris, ubi sermo est de recipienda absolutione ab eo qui alias absolvere nequeat, c. Eos qui (22) 5, 11 in 6' indiscriminatim adhibetur vox «propter imminentis mortis articulum * et nihilominus illo ipse articulus dicitur in eadem sententia «peri­ * culum idque postea forte cessaturum: dcin cum isto loco dicatur poonitens absolvi posse ab inferiore indice in articulo mortis, id alio loco c. 29, cans. 17, q. I „Si quis suadente * dicitur de „periculo mortis urgento . * Neque hac in re scrupulose agi debet; nam si in qua causa umquam Ecclesia censeatur libcraliter agere velle, certe id vult in mortis periculo, ubi nihil non tentatum relinquit, ut animas salvas Christo transmittat. Cf. Salmant., Curs. th. mor. tr. 6, c. 11. n. 23 sq; Baller.-Palm., Opus th. m, V, n. 363. 270 Sacramentum poenitentiae. IURISDICTIO IX MORIBUNDOS EIUSQUE EXERCITIUM. Casus. (132) Rutinus parochus, solus in loco ubi lues grassatur, auxilium non habet nisi sacerdotis schismatici, qui se offert ad sacramenta moribundis conferenda; cuius operam in tanta necessitate gratus accipit, non tamen sine admiratione populi, qui hanc agendi rationem componere nescit cum doctrina catholica de Ecclesia ut unico salutis medio. Quaeritur 1° num possit et debeat sacerdos excommunicatus, etiam schisma­ ticus vel haereticus, aliquando sacramenta ministrare. 2° Rufinus rectene egerit, vel: quomodo agere debuerit. Solutio. 465 Ad quaesitum 1” R. 1. In articulo mortis sacerdotem quemlibet, etiam haereticum vel excommunicatum vitandum, habere potestatem absolvendi dubitari amplius nequit. Nam 1) nimis generalia sunt verba concilii Tridentini „quoslibet sacerdotes a quibuscumque peccatis in articulo mortis absolvero ** posse ; 2) cum dubium de haereticis vel vitandis moveretur, Innocentius XI, ut legere est apud S. Alph. VI 560, iussit non amplius dubitandum esse de sententia affirmante istam facultatem. R. 2. Nihilominus tota eius potestas quoad licitum usum re­ stringitur ad casum necessitatis. Quapropter, si alius sacerdos vocari possit, illicite sacerdos haereticus — idem dic de schismatico — ab­ solvit. moribundus illicite ab eo petit: proin in eo casu non propter defectum potestatis in sacerdote schismatico, sed propter indispositionem moribundi absolutio evaderet nulla. R. 3. Facultas licite administrandi sacramenta restringi debet ad ipsum poenitentiae sacramentum, nisi forte agatur de homine moribundo sensibus destituto, qui petere absolutionem non potuerit, et cui securius per extremam unctionem vel in eius defectu pei viaticum subveniatur. Quare, excepto illo necessitatis casu, a sacer­ dote schismatico neque extrema unctio neque eucharistia ministrari licite potest, neque eorum administratio ab eo peti. 466 Ad quaesitum 2'“ R. 1. Ex dictis patet Rutinum ultra id quod licuit progressum esse. Summum potuit in singulis casibus, quando ipse impeditus erat, monere ut possint qui velint ab illo sacerdote schismatico absolvi. R. 2. Sed etiam hac in re, ut id tuto posset monere, debuit certus esse de moribus sacerdotis schismatici, scilicet eum non ausurum esse moribundum ad schisma vel ad perversum aliquod permovere vel tentare. R. 3. Atque apud ipsos fideles, ut in necessitate potuerint ab eiusmodi sacerdote absolutionem petere, debuit periculum perversionis exsulare. De quo consule quae dicta sunt supra n. 55 56. Alias debebant potius contenti esse actu contritionis perfectae, divinae Ad casum 13.3 pag. 271 sqq et casum 135 pag. 275 sq notanda: Voluminibus Casuum conscientiae iam typis expressis, editum et promulgatum est decretum S. Congr. de Religiosis, quod exhibetur Act. Apost. Sedis V, 431 ed. 27 Sept. 1913 scilicet: In audientia habita ab infrascripto Cardinali Pro-Praefecto S. Congr. de Religiosis, die 5 Aug. 1913, SS. D. X. Pius PP X, ob peculiares conscientiae rationes, facultatem, quam mense Februarii huius anni omnibus confessariis ab Ordinario Urbis approbatis concesserat quoad absolutionem religiosis impertiendam, extendere dignatus est ad omnes totius orbis confessarios a locorum Ordinariis approbatos. Hi proinde confessarii, auctoritate Ss“' Domini nostri Pii X, omnium sodalium cuiuscumque Ordinis, Congregationis aut Instituti sacramentales con­ fessiones excipere, quin do licentia a Superiore obtenta inquirere vel petere teneantur, atque valide et licite absolutionem a peccatis in Ordine vel Instituto etiam sub censura reservatis, impertire queant. Omnibus igitur cuiusque Ordinis. Congregationis aut Instituti superioribus et praesidibus, huius decreti praescripta fideliter Sanctitas Sua in virtute sanctae obedientiae observare mandavit, constitutionibus, ordinationibus apostolicis, privilegiis qualibet efficaciori forma concessis, aliisque contrariis quibuscumque, etiam speciali atque individua men­ tione dignis, minime obstantibus. Datum Romae ex Secretaria SM Congr. de Religiosis die, mense et anno quibus supra. 0. Card. Cagiano de Azevedo, Pro-Praefectus. Donatus, Archiep. Ephesin., Secretarius. LthmWil, Casue conscientiae. II. Ed. 4. 270 Sacrament uni poenitentiae. IURISDICTIO IX MORIBUNDOS EIUSQUE EXERCITIUM. Casus. (132) Rutinus parochus, solus in loco ubi lues grassatur, auxilium non habet nisi sacerdotis schismatici, qui se offert ad sacramenta moribundis conterenda; cuius operam in tanta necessitate gratus accipit, non tamen sine admiratione populi, qui hanc agendi rationem componere nescit cum doctrina catholica de Ecclesia ut unico salutis medio. Quaeritur 1° num possit et debeat sacerdos excommunicatus, etiam schisma­ ticus vel haereticus, aliquando sacramenta ministrare. 2° Rutinus rectene egerit, vel: quomodo agere debuerit. Solutio. 465 Ad quaesitum 1“ R. 1. In articulo mortis sacerdotem quemlibet, etiam haereticum vel excommunicatum vitandum, habere potestatem absolvendi dubitari amplius nequit. Nam 1) nimis generalia sunt verba concilii Tridentini ^quoslibet sacerdotes a quibuscumque peccatis in articulo mortis absolvere posse * ; 2) cum dubium de haereticis vel vitandis moveretur, Innocentius XI, ut legere est apud S. Alph. VI 560, iussit non amplius dubitandum esse de sententia affirmante istam facultatem. R. 2. Nihilominus tota eius potestas quoad licitum usum re­ stringitur ad casum necessitatis. Quapropter, si alius sacerdos vocari possit, illicite sacerdos haereticus — idem dic de schismatico — ab­ solvit, moribundus illicite ab eo petit: proin in eo casu non propter defectum potestatis in sacerdote schismatico, sed propter indispositionem moribundi absolutio evaderet nulla. R. 3. Facultas licite administrandi sacramenta restringi debet ad ipsum poenitentiae sacramentum, nisi forte agatur de homine moribundo sensibus destituto, qui petere absolutionem non potuerit, et cui securius per extremam unctionem vel in eius defectu pei viaticum subveniatur. Quare, excepto illo necessitatis casu, a sacer­ dote schismatico nequo extrema unctio neque eucharistia ministrari licite potest, neque eorum administratio ab eo peti. 4GG Ad quaesitum 2'" R. 1. Ex dictis patet Rufinum ultra id quod licuit progressum esse. Summum potuit in singulis casibus, quando ipse impeditus erat, monere ut possint qui velint ab illo sacerdote schismatico absolvi. R. 2. Sed etiam hac in re, ut id tuto posset monere, debuit certus esse de moribus sacerdotis schismatici, scilicet eum non ausurum esse moribundum ad schisma vel ad perversum aliquod permovere vel tentare. R. 3. Atque apud ipsos tideles, ut in necessitate potuerint ab eiusmodi sacerdote absolutionem petere, debuit periculum perversionis exsulare. De quo consule quae dicta sunt supra n. 55 56. Alias debebant potius contenti esse actu contritionis perfectae, divinae Minister poenit. — Jurisdictio regularium. 271 misericordiae seso committentes. Idque re vera imprimis erat officium Kulini, ut complures homines fidos et cordatos in his actibus perfectae contritionis aliarumque virtutum necessariis cum moribundo eliciendis bene instrueret, qui, se deficiente vel apud alios occupato, in necessi­ tatibus occurrentibus hoc saltem modo moribundos iuvarent. — Per se etiam licuit, saltem cum venia episcopi, pio laico committere, ut s. viaticum moribundis afferret, potius quam ad id vocare sacerdotem schismaticum. REGULARES A QUO ABSOLVANTUR. Casus. (133) Achatius regularis, monasterii confessarius, cum Benitio sacerdote sodali iter faciens per aliquod tempus devertit in domum alienae provinciae sui ordinis; ubi Benitii confessionem audit suamque apud Benirium facit. Illo aegrotante, solus iter prosequitur in eoque assistit primitiis sacerdotis amici, apud quem, quamquam nulla donatum approbatione, ut ei det statim occasionem administrandi sacramentum poenitentiae, confitetur. Quaeritur 1° confessarius regularis possitne suorum sodalium confessiones ubique excipere. 2° apud quem possit vel debeat itinerans confiteri. 3° rectene actum sit in casu proposito. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Quoad confessiones regularium lexTri-467 dentina, qua approbatio episcopi dioecesani loci in eo requiritur qui non ordinaria sed delegata utitur jurisdictione, non valet; adeoque solum videndum est num confessarius re vera habeat in poenitentes jurisdictionem, etsi delegatam tantum. R. 2. Videri igitur debet 1) retineatne delegans, in nostro casu superior eius monasterii unde religiosi profecti sunt, in religiosos alibi exsistentes suam jurisdictionem ; 2) sitne haec jurisdictio sine restrictione loci religioso sacerdoti delegato communicata. Quod, com­ muniter loquendo, utrumque quoad itinérantes affirmari debet, saltem quamdiu non commorentur in alio sui ordinis monasterio. Nam si ibi morantur, videndum est quid ferat uniuscuiusque ordinis consuetudo et disciplina. Ceteroquin, si confessarius delegatus non ab immediato suo superiore sed ab altiore, cui etiam superior secundi monasterii subiacet, jurisdictionem accepit, per se haec perdurat etiam in illa secunda domo, nisi expresse contrarium sit constitutum. Ad quaesitum 2™ R. 1. Immo in itinere est regularium lex468 communis, ut confiteri possint et debeant apud socium itineris idoneum. Quo in casu non possunt confiteri socio eiusdem ordinis fortuito occurrenti (nisi ille aliunde ex R. ad 1“ jurisdictionem habeat). Idoneus autem censetur quilibet presbyter socius, nisi forte superior contrarium statuerit. Sacramentum poenitentiae. R. 2. Deficiente socio itineris, si legem et concessionem Inno­ centa VII (vide S. Alph., Th. m. VI 575) respicimus, videtur itinerans confiteri debere apud sacerdotem sui ordinis, si quem repererit. et potest apud quemlibet. R. 3. Si sacerdotem sui ordinis habere nequit, confiteri potest apud quemlibet sacerdotem, sive regularem sive saecularem, etiam alias non approbatum (nisi forte peculiares ordinis constitutiones prae­ scribant, ut fiat apud approbatos confessarios tantum). Immo num usus ferat ut, quam primum deest idoneus itineris socius, sit licentia confitendi apud quemlibet idoneum sacerdotem, ita ut ratio habenda non sit socii ordinis in itinere occurrentis, quilibet sui ordinis praxim consulat. Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 2, n. 1524: Gobat, Theol. experim. tr. 7, n. 650 dubie loquuntur de tanta facul­ tatis amplitudine. Concessio Innocenta VII in constit. Provenit d. 17 Oct. 1405 ordini Pr. data haec est (ex Bullar. Roderici p. 74, edit. Veneta anni 1611): „Nos igitur supplicationibus inclinati fratribus huiusmodi quos itinerari per eorum superiores mitti contigerit, ut, si aliquem presbyterorum idoneum ex professoribus dicti ordinis habere non possint, quemcumque alium presbyterum idoneum et discretum reli­ giosum vel saecularem eligere valeant, qui confessiones eorum audire et eorum confessionibus diligenter auditis pro commissis eis debitam absolutionem impendere et poenitentiam salutarem iniungere licite possit/ Cf. Salmant., De privil. c. 4, n. 125; Ballerini-Palm., Opus th. m. V, n. 405; Mare, Instit. Alph. n. 1763. 469 R. 4. Quodsi affertur edictum contrarium, quasi pro excipiendis confessionibus regularium, si desit socius proprii ordinis, requiratur approbatio episcopi loci, id spectat solum ordinem Capuccinorum (vel si pro aliquo alio habetur eadem lex specialis). Cum illorum enim constitutiones (vide Gobat 1. c.) numquam permitterent apud sacer­ dotem extraneum sive regularem sive saecularem confiteri, ne itine­ rant! quidem: Benedictus XIV, incommoda illius legis perpendens, constitutione Quod communi 30 Martii 1742 concessit ut, quando desit socius ordinis, confessio fieri possit apud „quemlibet presbyterum ab ordinariis loci vel regularem a suo superiore regulari ad sacramentales confessiones audiendas approbatum-. Quod indultum Pius IX d. 28 Sept. 1852 extendit etiam ad casum in quo adsit unus tantum sacerdos Capuccinus ad confessiones approbatus. Cf. Ballerini-Palm., Opus th. m. V, n. 405. R. 5. Nihilominus decet ne eligatur a quopiam nisi approbatus, quo minor excitari possit dubitatio num sit idoneus. Id re ipsa spec­ tasse videtur .8. C. Epp. et Reg. responso 3 lunii 1861 (vide Acta S. Sedis 1 679sqq): posse superiores locales, nisi constitutiones obstent, facultatem facere suis subditis, ut presbytero saeculari confiteantur, dummodo tamen hic fuerit ex approbatis ab ordinario loci: secus invalidam esse confessionem. — Verum S. C. 1) non loquitur de itinerantibus quibus desit copia confessarii ex proprio ordine, sed Minister poenit. — Iurisdictio regularium. 273 universim, quid superiores amplius possint; 2) si itinérantes illos voluit comprehendere, dici debet S. C. responsum non habere vim legis uni­ versalis, sed casum particularem respicere: aliis igitur norma esse potest doctrina S. Alphonsi supra data. Ad quaesitum 3m R. 1. Si communibus legibus insistimus, dici 470 debet Achatium et Benitium plene subiectos mansisse suae provinciae superioribus, ac proin licuisse alteri alterum sacramentaliter absol­ vere; etsi potuerint etiam confessarios domus in quam deverterunt sibi eligere. — Si in quo ordine aliter statutum sit, id erit exceptio a regula communi. R. 2. Similiter lex communis absolute non obstabat quin Achatius confessionem institueret apud neo-presbyterum amicum. Si quid ob­ stet, non est nisi specialis lex certi ordinis religiosi. Verum melius erat istam singularitatem vitare. IURISDICTIO REGULARIUM IN ALUMNOS. Casus. (134) Almachius, (pii alumnorum confessiones in convictu regularium excipere solet, aliquibus ex eis comes est in feriis ad iter faciendum: transeunt per diversas dioeceses in quibus Almachius approbatus non est, nihilominus alum­ norum confessiones excipit. Et quamquam superior domus sui ordinis, in quam deverterat, id ei prohibuit, postea iter prosequens nihilominus pergit, ratus superioris prohibitione se non amplius ligari. Quaeritur 1“ confessarius regularium possitne absolvere alumnos sine appro­ batione episcopi loci. 2° possitne hoc fieri in feriis, quando alumni dimissi sunt. 3'1 quid in casu de Ahnachio dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Lex generalis, qua definitur quid possint 471 in sacramentali absolutione regulares sine approbatione episcopi, con­ tinetur in constitutione Clementis X „Supernau data d. 21 lunii et 2 Aug. 1670: „in monasteriis, ac etiam collegiis, ubi iuxta regularia instituta vivitur, posse tam praelatos regulares quam confessarios regularium eorundem monasteriorum seu collegiorum audire con­ fessionis illorum saecularium qui inibi sunt vere de familia et con­ tinui commensales“. Ad horum familiarium confessiones audiendas religiosi non indigent approbatione, sed sola iurisdictione sibi per superiores suos regulares communicata eodem modo, quo haec iuris­ dictio sufficit ad audiendas confessiones regularium ipsorum. R. 2. Nihilominus familiares illi, cum non sint regulares sed saeculares, possunt etiam absolvi vi Jurisdictionis et approbationis ab episcopo dioecesano loci acceptae, adeoque a confessariis saecu­ laribus. R. 3. Controversia est num, quando regulares in sua domo 472 religiosa habent convictum scholarium qui apud eos educantur, hi Lthmkuhl, Casus conscientiae. Ii. Ed. 4. IS 974 Sacramentum poenitentiae. alumni absolvi possint, seu num „ familiaribus" de quibus Clem. X loquitur accenseantur. Interna ratio quae id suadere possit est quod sine dubio etiam alumni sunt perpetuo commensales atque arctius superiori regularium regulariumque regimini subsunt quam famuli. Mazotia, Th. m. de poenit. disp. 2, q. 1, c. 3, ,ξ 2 habet ita: „Itaque familiares domus religiosae non sunt: hospites, ruricolae aliive ei inservientes sed extra commorantes. Sunt vero: Tertiarii, Oblati, educandi, famuli etiam mercenarii ceterique saeculares, modo hi omnes intra septa religiosorum degentes communi eorum tecto et victu con­ tinenter utantur; item alumni et convictores in seminariis religiosorum, ut addit Bordonus, modo locus ille sit religiosorum, secus vero, si immediate et per se sit erectus in seminarium, cui religiosi ministrent * Cf. Th. m. II11 512. Accedit externa ratio quod exsistant religiosi religiosaeque con­ gregationes, quibus expresso induito concessum est ut alumnos fami­ liarum numero accenseri liceat. Quod indultum, si necessarium fuerit, dubitationem aufert omnibus iis religiosis qui favores inter se communicant, atque ex opinione probabili reddit sententiam certam. Cf. Gury-Ballerini II, n. 564, ubi recensentur Benedict ini, Theatini, Congregatio de Somascha, Clerici inf. ministrantes ; inter congregationes saeculares quibus idem con­ cessum sit: Congr. S. Sulpicii, Congr. S. Spiritus. Ad quaesitum 2“ R. 1. Quod Clemens X dicit „in monasteriis et collegiis *, sumi non debet pro facultate restricta et alligata ad locum; alioquin videntur absurda sequi posse. Sed sumi verba illa debent de personis quae in monasteriis et collegiis habitant atque ad religiosas illas domos earumque regimen ut subditi pertinent. Habi­ tualis igitur commoratio in religiosa illa domo requiritur, accidentalis egressus non impedit iurisdictionem eorum qui in eos ut familiares iurisdictionem ordinariam vel delegatam habeant. Quis enim dixerit dio vacationis, si quando convictores faciant exitum, confessarium or­ dinarium, si eos comitetur, non posse in via aliquem absolvere? Mazotta, Th. m. de poenit. disp. 2, q, 1, c. 3, £ 2: n Confessarius regularium potest etiam extra conventum, immo in quacumque dioecesi peregrinantur, absolvere regulares eiusdem conventus pariter itinérantes, et similiter etiam novitios et familiares eiusdem conventus. * 474 R. 2. Quousque igitur haec facultas, qua confessarius liberetur a necessitate habendae approbationis ab episcopo loci in ordine ad con­ fessiones alumnorum, rite extendatur, non videtur aliunde posse de­ sumi nisi a plena sublectione erga regulares, in qua maneat aut non maneat alumnus. Si sibi vel parentum curae sive curae aliorum redditus fuerit, alumnus non amplius reputari potest ut familiaris regularium, sed considerari debet ut saecularis ad quem absolvendum in sacramento poenitentiae necessaria sit approbatio episcopi loci; si vero manet sub omnimoda gubernatione regularium, absolvi potest ut regulares possunt eorumve familiares. Adeoque in itinere feriarum observari debet num perduret actualis alumnorum subiectio. Quae 473 Ad casum 133 pag. 271 sqq et casum 135 pag. 275 sq notauda: Voluminibus Casuum conscientiae iam typis expressis, editum et promulgatum est decretum S. Congr. de Religiosis, quod exhibetur Act. Apost. Sedis V, 431 ed. 27 Sept. 1913 scilicet: In audientia habita ab infrascripto Cardinali Pro-Praefecto S. Congr de Religiosis, die 5 Aug. 1913, SS. D. X. Pius PP X, ob peculiares conscientiae rationes, facultatem, quam mense Februarii huius anni omnibus confessariis ab Ordinario Urbis approbatis concesserat quoad absolutionem religiosis impertiendam, extendere dignatus est ad omnes totius orbis confessarios a locorum Ordinariis approbatos. Hi proinde confessarii, auctoritate Ss,B1 Domini nostri Pii X, omnium sodalium cuiuscumque Ordinis, Congregationis aut Instituti sacramentales con­ fessiones excipere, quin de licentia a Superiore obtenta inquirere vel petere teneantur, atque valido et licite absolutionem a peccatis in Ordine vel Instituto etiam sub censura reservatis, impertire queant. Omnibus igitur cuiusque Ordinis. Congregationis aut Instituti superioribus et praesidibus, huius decreti praescripta fideliter Sanctitas Sua in virtute sanctae obedientiae observare mandavit, constitutionibus, ordinationibus apostolicis, privilegiis qualibet efficaciori forma concessis, aliisque contrariis quibuscumque, etiam speciali atque individua men­ tione dignis, minimo obstantibus. Datum Romae ex Secretaria S” Congr. de Religiosis die, mense et anno quibus supra. 0. Card. Cagiano de Azevedo, Pro-Praefectus. Cai Donatus, Archiep. Ephes in., Secretarius. Lthmkuhl, Casue conscientiae. IL Ed. 4. 274 Sacramentum poenitentiae. alumni absolvi possint, seu num ,familiaribus" de quibus Clem. X loquitur accenseantur. Interna ratio quae id suadere possit est quod sine dubio etiam alumni sunt perpetuo commensales atque arctius superiori regularium regulariumque regimini subsunt quam famuli. Mazotta, Th. m. de poenit. disp. 2, q. 1, c. 3, 2 habet ita: «Itaque familiares domus religiosae non sunt: hospites, ruricolae aliive ei inservientes sed extra commorantes. Sunt vero: Tertiarii, Oblati, educandi, famuli etiam mercenarii ceterique saeculares, modo hi omnes intra septa religiosorum degentes communi eorum tecto et victu con­ tinenter utantur; item alumni et convictores in seminariis religiosorum, ut addit Bordonus, modo locus ille sit religiosorum, secus vero, si immediate et per se sit erectus in seminarium, cui religiosi ministrent." Cf. Th. m. II11 512. Accedit externa ratio quod exsistant religiosi religiosaeque con­ gregationes, quibus expresso induito concessum est ut alumnos fami­ liarum numero accenseri liceat. Quod indultum, si necessarium fuerit, dubitationem aufert omnibus iis religiosis qui favores inter se communicant, atque ex opinione probabili reddit sententiam certam. Cf. Gury-Ballerini II, n. 564, ubi recensentur Benedictini, Theatini, Congregatio de Somascha, Clerici inf. ministrantes; inter congregationes saeculares quibus idem con­ cessum sit: Congr. S. Sulpicii, Congr. S. Spiritus. Ad quaesitum 2·” R. 1. Quod Clemens X dicit „in monasteriis et collegiis", sumi non debet pro facultate restricta et alligata ad locum; alioquin videntur absurda sequi posse. Sed sumi verba illa debent de personis quae in monasteriis et collegiis habitant atque ad religiosas illas domos earumque regimen ut subditi pertinent. Habi­ tualis igitur commoratio in religiosa illa domo requiritur, accidentalis egressus non impedit iurisdictionem eorum qui in eos ut familiares iurisdictionem ordinariam vel delegatam habeant. Quis enim dixerit die vacationis, si quando convictores faciant exitum, confessarium or­ dinarium, si eos comitetur, non posse in via aliquem absolvere? Mazotta, Th. m. de poenit. disp. 2, q, 1, c. 3, § 2: «Confessarius regularium potest etiam extra conventum, immo in quacumque dioecesi peregrinantur, absolvere regulares eiusdem conventus pariter itinérantes, et similiter etiam novitios et familiares eiusdem conventus.11 474 R. 2. Quousque igitur haec facultas, qua confessarius liberetur a necessitate habendae approbationis ab episcopo loci in ordine ad con­ fessiones alumnorum, rite extendatur, non videtur aliunde posse de­ sumi nisi a plena subiectione erga regulares, in qua maneat aut non maneat alumnus. Si sibi vel parentum curae sive curae aliorum redditus fuerit, alumnus non amplius reputari potest ut familiaris regularium, sed considerari debet ut saccularis ad quem absolvendum in sacramento poenitentiae necessaria sit approbatio episcopi loci; si vero manet sub omnimoda gubernatione regularium, absolvi potest ut regulares possunt eorumve familiares. Adeoque in itinere feriarum observari debet num perduret actualis alumnorum sublectio. Quae 473 Minister poenit. Iurisdictio regularium. 275 sane perdurat, quando religiosus alumnos ad paternos lares reducit, donec eos domum adduxerit. Alias autem in itinere in diversas re­ giones haec subiectio potest quidem perdurare, sed non perdurat necessario; neque sufficit elapso anno iuvenem convictorem fuisse et proximo futurum esse, ut propterea etiam nunc ratio familiaritatis in iis satis servetur. Ad quaesitum 3” R. 1 patet ex dictis ad 2m, seu Almachius475 potuit ita agere, si alumni illo tempore feriarum manserunt sub tutela et gubernatione regularium. R. 2. Quodsi ita erat, prohibitio superioris illius non fecit ut confessio seu absolutio esset invalida, nisi ille potuerit subtrahere atque subtraxerit iurisdictionem. Alioquin enim Almachius habuit et retinuit iurisdictionem a suo propriae domus superiore. Et quoniam ille alius domus praepositus superior Almachii proprie dictus non erat, hic non illegitime conclusit eius prohibitionem non valere pro itineris prosecutione nisi forte ex decentia. IURISDICTIO IN NOVITIOS. Casus. (135) Guido novitius utitur occasione exitus, quem cum aliis novitiis facit ad sanctuarium B. Mariae V., ut clam confiteatur apud unum ex confessariis saecularibus ibi expositis, cum difficulter conscientiam suam detegat magistro novitiorum, apud quem solum se confiteri posse domi dictum erat. Quaeritur 1° novitii religiosi a quo possint absolvi. 2° possintne a superiore suo prohiberi quominus valide confiteantur apud alium praeter designatum confessarium religiosum. 3U quid de Guidonis confessione sit indicandum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Dubium non est quin absolvi possint 476 a superiore suo regulari vel ab eo quem ille delegavit. Id sequitur non solum ex constitutione „Supernau Clem. X, qui hoc ipsis fami­ liaribus concedit; sed etiam ex conceptu «regularium * ’ quibus in favorabilibus saltem novitii ad numerantur. Neque hac de re con­ troversia est ulla. R. 2. Controversia est utrum possint etiam a confessario sae­ culari absolvi qui habeat iurisdictionem et approbationem ab episcopo loci. Id enim fieri posse aliqui scriptores innuunt. Cf. Lacroix, Th. m. 1. 4, n. 64; Mare, Instit. Alph. n. 1763, scilicet posse eos confiteri alteri nnon aliter ac saccularesu. Quod quo sensu sustineri possit disce ex Resp. ad Q. 201". Ad quaesitum 2” R. 1. Superior regularis non potest absolute 477 novitios prohibere quin confiteantur apud sacerdotem extraneum ab episcopo approbatum, quia in potestate novitii est desinere esse novitium et ordini religioso valedicere. 18· 276 Sacramentum poenitentiae. R. 2. Quamdin autem novitius vere et valide vult novitiatuni agere, subest omnino jurisdictioni regulari, a qua corrigi et puniri et probari possit: ad quem finem necessarium est ut aliorum guber­ nationi et jurisdictioni vel subtractus sit vel subtrahi possit. Neque enim exemptio a iurisdictione ordinarii, in qua participant novitii, tam eorum favor personalis est, quam ordinis favor qui pro ordine late est interpretandus, etiam quando id fit singulis odiosum. Qua­ propter sine dubio superior regularis prohibere potest ne novitius, dum manet novitius, valide absolvatur ab alio, nisi ab eo qui a se sit delegatus. Prior illa igitur sententia summum teneri potest, quando novitiis dictum non sit se apud solum confessarium designatum posse confiteri, atque ita tacitus regularis superioris consensus permittat accessum ad sacerdotem extraneum. R. 3. Quod confirmatur constitutione Leonis XII „Plura inter * d. d. 11 lulii 1826, qua inter alia pro Societate lesu constituit: „ut societatis alumni confiteri nequeant animae noxas nisi iis qui a praeposito facultatem habuerint sacras eorum confessiones audiendi®: quibus verbis comprehendi novitios ex sana interpretatione sequitur et clarius fit subsequent! eiusdem Brevis pontificii lege, qua S. Pontifex potestatem superioris regularis in confessiones novitiorum ampliorem facit quam in confessiones reliquorum. 478 Ad quaesitum 3m R. Quoniam superior regularis satis declara­ verat suam voluntatem, apud solum magistrum novitiorum, ut usus fert, novitios confiteri posse, Guido valide non poterat confiteri apud extraneum sacerdotem, etiam quando erat tantillum extra domum. Potuit tamen novitiatuni deserere atque ita jurisdiction! sae­ cularium restitui. Quodsi in animo habebat, statim poterat ad con­ fessarium saecularem accedere ab eoque absolvi; sedeo ipso desinebat agere novitiatuni, neque in eius potestate amplius erat, mutata volun­ tate, eum valide continuare. IURISDICTIO IN MONIALES. Casus. (136) Amalia novitia congregationis religiosae, cum duabus aliis sororibus provectioribus mittitur per duas hebdomadas extra domum ad colligenda dona pro pauperibus. Cum confitendi causa accedant ad parochum loci, hic eas remittit, negans se eas audire posse, sed dirigit ad alium sacerdotem fortuito non ultra leucam in vicinia commorantem, qui approbatus sit pro monialibus. Quaeritur 1 quae requiratur approbatio ad excipiendas confessiones mo· nialium. 2’ quid de confessione monialium extra monasterium versantium iudicandum sit. 3' rectene judicaverit parochus de Amalia cum sociis. Minister poenit. Jurisdictio in moniales. 277 Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex compluribus RR. PP. constitu- 479 tionibus requiritur ad excipiendas confessiones monialium specialis episcopi approbatio, idquo etiam quando jurisdictio in eas, utpote exemptas, habenda sit a praelato regularium cui moniales subiciuntur. Cf. const. ^Inscrutabili" (j. XV d. d. 5. Febr. 1622; „Superna" Clementis X d. 21 lunii, publicatam 2. Aug. 1670; „ Pastoralis curae" Bened. XIV d. d. 5 Aug. 1748. — Quod confirmatur decreto sub Pio X dato d. 3 Febr. 1913 art. 1 et 6 (cf. Acta Apost. Sedis V, 62 sqq). R. 2. Quamquam lego illa communi per se afficiebantur hucusque solae moniales stricte dictae, i. e. quae per se clausura papali tenentur, episcopi eadem lege adstringere poterunt confessiones feminarum cuiusvis congregationis religiosae, atque praxis usitata erat, Roma probante et suadente, ut pro omnibus illis feminis specialis approbatio requireretur. Quod nunc communis lex evasit pro „ omnibus religiosis mulierum familiis, votorum tum sollemnium, tum simplicium, oblatis aliisque piis communitatibus, quae nullis votis obstringuntur, etiamsi instituta sint tantum dioecesana". Ita deer. laud. art. 16. Ad quaesitum 2m R. Dispositiones anteriores, quae pro specialibus 480 casibus monialibus extra monasterium versantibus providebant, extensae et completae sunt novo decreto laudato art. 14, ita ut omnis dubitandi causa sublata sit, atque iam quaelibet religiosa femina et valide et licite confiteri possit, si quando ei aditus patet ad quamlibet ecclesiam vel quodlibet oratorium sive publicum sive semipublicum extra propriam domum suam, apud quemlibet sacerdotem pro fidelium confessionibus excipiendis simpliciter approbatum: „Si quando moniales aut sorores extra propriam domum, quavis de causa, versari contigerit, liceat iis in qualibet ecclesia vel oratorio, etiam semipublico, confessionem peragere apud quemvis confessarium pro utroque sexu adprobatum. Antistita neque id prohibere neque de ea re inquirere potest, ne in­ directe quidem; religiosaeque nihil antistitae suae referre tenentur. * Ad quaesitum 3“ R. Ut ex dictis patet, parochus perperam 4SI putavit se monialium illarum confessiones excipere non posse. Idque maxime in causa Amaliae. Novitiae quidem eadem lege tenentur qua ceterae, dum in monasterio morantur; nam non erit, qui ad earum confessiones excipiendas accedat nisi specialiter approbatus. At quando extra conventum commorantur, non solum eodem favore decreti d. d. 3 Febr. 1913 fruuntur, sed iam ex eo, quod novitiae sunt neque ut membra proprie dicta congregationis religiosae seu societatis utcunque piae considerantur, tractari possunt ut saeculares, nisi spe­ cialis lex constitutionum aut episcopi vel praelati, sub cuius iuris­ dictione exsistunt, decretum speciale aliter statuerit. Immo nisi eius­ modi lex contraria exsistat, in ipso conventu apud sacerdotem per accidens in religiosa illa domo versantem, qui approbatus fuerit non pro monialibus sed pro saecularibus tantum, novitiae quidem confiteri possunt, aliae sorores non possunt. 278 Sacramentum poenitentiae. IURISDICTIO IN MONIALES. — CONFESSARII EXTRA­ ORDINARII (1). Casus. (137) Episcopus curam advocandi bis vel ter in anno confessariuni extra­ ordinarium reliquit superiorissis, designatis duobus sacerdotibus, ex quibus quem vellent vocarent. Ideltrudis, superiorissa sororum caritatis, quae alias quater in anno extraordinarium confessariuni accersiverat, post decretum Quemadmodum, quo singulis facta sit facultas postulandi, id per biennium non amplius curavit: de qua re aliquae sorores tamquam de novitate con­ queruntur. Quaeritur 1° quibus et quoties debeat offerri confessarius extraordinarius. 2° cessaveritne haec praescriptio per decretum Quemadmodum. 3° quid ad casum dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. In constitutionibus Summorum Ponti­ ficum supra laudatis . . . (n. 479) et conc. Trid. sess. 25, c. 10 de ref. reg. praescribitur, ut bis vel ter in anno monialibus exhibeatur con­ fessarius extraordinarius cui omnes quidem praesentare se debent, confiteri non tenentur (Th. m. II11 515). Qui quidem confessarius pro monialibus, quae regularibus sui ordinis sunt subiectae, non potest semper esse ex ipso illo ordine, sed semel saltem in anno debet esse vel regularis alterius ordinis vel saecularis. Th. m. II11 ib. Atque idem statuitur decreto d. d. 3 Febr. 1913 art. 3. R. 2. Quae constitutiones nunc intelliguntur de omnibus com­ munitatibus feminarum, quae habent suum certum confessarium ordi­ narium specialiter approbatum, ita ut ad omnes illas domus aliquoties in anno extraordinarius confessarius mitti debeat. Communiter autem re ipsa ita iis providetur ut episcopi quater in anno extraordinarium confessarium in singulos conventus monialium mittendum curent. — Decretum novum dicit: „pluries in anno“ : cui vix satisfit, si bis tantum mittitur. R. 3. Quamdiu extraordinarius confessarius suo munere fungitur, confessario ordinario interdictum est quominus ad monasterium ac­ cedat. S. C. Epp. et Reg. lan. 1749 v. Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 409, 5°. 483 Ad quaesitum 2" R. Tum decretum novum tum decretum „Quemadmodumu non solum non abolevit praescripta conc. Trid. et Bened. XIV, sed expresse monet ea vim suam retinere: „Firmo remanente quoad confessarios ordinarios et extraordinarios communi­ tatum quod a sacrosancto concilio Trid. praescribitur in sess. 25, c. 10 de reg. et a s. m. Benedicto XIV statuitur in constitutione quae incipit .Pastoralis curae‘, Sanctitas sua praesules superioresque ad­ monet ne extraordinarium denegent subditis confessarium quoties ete/ Cf. decr. 3 Febr. 1913 art. 3—5. 482 Minister poenit. — Jurisdictio in moniales. 279 Λυ quaesitum 3™ R. 1. Ipse ordinarius recte non egisset, nisi ter quaterve ex parte sua confessarium extraordinarium obtulisset. Multo magis perperam egit superiorissa non curans ut voluntatem episcopi exsequeretur. Verum sorores, quae conqueruntur, non debe­ bant tam diu rem illam celare, sed mature monere episcopum ; saltem habebant opportunitatem tempore visitationis episcopalis iustas suas querelas proponendi. R. 2. Neque ratio antiquae legis post decretum „Quemadmodumu et decr. Pii X plene cessavit. Nam decreta illa per facultates noviter concessas monialibus provident, quando speciatim et expresse extraordinarium confessarium petunt. Sed haec non est tanta libertas utendi consilio extraordinarii confessarii, ac si ultro aliquis offertur. Leges autem illae anteriores SS. PP. maiori libertati monialium ali­ quoties in anno providere volebant. IURISDICTIO IN MONIALES. — CONFESSARII EXTRA­ ORDINARII (Π). Casus. (138) In conventu monialium sunt aliquot sorores quibus confessarius ordi­ narius non placet; quapropter nixae decreto „Quemadmodumu quavis heb­ domada postulant, quaeque suum, confessarium extraordinarium, eumque rogant ut quavis hebdomada sua sponte veniat. Quare Demetria superio­ rissa, cum hoc per duos menses tacita tulisset, severe reprehendit sorores de ista singularitate, minaturquo se eas quae nondum emiserint vota per­ petua ad illa non admissuram esse; neque velle se sub praetextu necessitatis periculum sensualis amicitiae induci. Immo cum de una sorore tale quid suspicetur, eius confessario, quando pro more vult accedere, denegat in­ gressum in domum et sacellum. Quaeritur 1° quid iuris habeant singulae moniales ad confessarium extra­ ordinarium. 2° possitne superiorissa impedimentum ponere. 3° quid in casu de monialibus illis et de superiorissa indicandum. Solutio. A» quaesitum 1“ R. 1. Decreto 17 Dec. 1890 dato admonentur484 superiores, ut praeter illas vices, quibus toti communitati ex lege Trid. et Benedicti XIV extraordinarius confessarius offertur, eum ne denegent subditis, wquoties, ut propriae conscientiae consulant, sub­ diti ad id adigantur". R. 2. Nihilominus ista concessio facta non est pro mero lubitu alicuius monialis; sed 1 Febr. 1892 expresse declaratum est per S. C. Epp. et Reg.: «Moneat ordinarius moniales et sorores dis­ positionem . . . decreti ,Quemadmodum * exceptionem tantum legi com­ muni constituere pro casibus dumtaxat verae et absolutae necessitatis, quoties ad id adigantur. * 280 4s5 Sacramentum poenitentiae. Ad quaesitum 2" R. 1. Superiorissae per se non est inquirere in causas ob quas soror aliqua extraordinarium confessarium petat. Dicitur enim in decreto laudato: ,quin iidem superiores ullo modo petitionis rationem inquirant aut aegre id ferre demonstrent." R. 2. Neque suspicio quaedam sufficit ut ex sese possit superiorissa impedire extraordinarii confessarii accessum. Verum si ra­ tionabilis causa suspicionis malae est, superiorissa potest et debet hac de re episcopum monere, immo, si gravis suspicio est, moneat superiorissa episcopum, antequam confessarius petitus advocetur, etsi aliqua necessaria fiat dilatio; sed eius demum indicio acquiescat. 486 Ad quaesitum 3“ R. 1. Sorores illae perperam egerunt, cum, solo decreto „Quemadmodumu nixae, ius non habeant habitualiter postulandi confessarium extraordinarium, sed singulis tantum vicibus, exoriente necessitate. Si quo igitur alio confessario quam ordinario indigere putent, episcopum adeant, qui explorata causa spiritualis necessitatis vel utilitatis, ex decreto Pii X eum non difficulter con­ cedet. Quodsi concesserit, res est finita, atque superiorissa plane acquiescere debet. Cf. ib. art. 5. R. 2. Si vero episcopus viderit, istam aliquarum sororum petitionem fieri ex humanis rationibus, neque illis esse indulgendum, superiorissa videat, ut statuta episcopi exsecutioni dentur. Quod autem sine re­ cursu ad episcopum et ante eum sorores severe reprehenderit, in hoc sane transgressa est limites facultatis suae. R. 3. In uno casu ne episcopo quidem fas est certis sororibus specialem confessarium stabilem denegaro. Videlicet quando expleto triennio confessarii ordinarii maior quidem pars sororum secreto suf­ fragio optaverit, ut ille idem confessarius pro secundo vel etiam pro tertio triennio institueretur, dissentientibus aliis sororibus: episcopus, si re ipsa eundem confessarium denuo confirmaverit, sororibus dissi­ dentibus debet assignando iis alium confessarium providere. V. decret, d. d. 3 Febr. 1913 art. 2: „ . . . dissentientibus tamen, si velint, aliter providendum est“. 487 R. 4. In ultimo casu superiorissa videtur sese non satis con­ tinuisse intra limites sui muneris. Non enim proprio marte debuit eo progredi ut absolute confessarium prohiberet ab adeundo mona­ sterio. Potuit autem, et pro suspicionis qualitate debuit, primo sororem interpellare, atque dein dicere se, antequam nunc vocandum curaret confessarium, rem debere cum episcopo communicare, quod ille decreturus sit se facturam esse. Interim vero, si re ipsa fundata erat suspicio pravi finis, plane potuit vel debuit superiorissa con­ fessario, qui, non hac vice vocatus, voluit pro consuetudine accedere, utique declarare ipsum utpote nunc non vocatum a se admitti non posse; se curaturam ut postea, si quae soror necessitate adigatur, advocetur. Minister poenit. — Casuum reservatio. 281 RESERVATIO CASUUM. Casus. (139) In dioecesi A reservantur casus incendii et stupri violenti. Rutinus ignes supposuit horreo inimici ; quod cum vidisset illius socius, mox ignem. Rutino irato, exstinxit, ita ut damnum maius impeditum sit, exortum autem usque ad valorem 3 marcarum circiter. Insuper Rutinus vim intulit fratriae. Quibus auditis confessarius eum remittit, dum sibi necessarias ad absolvendum facultates procurasset. Quaeritur 1° quid sit casus reservare, et quis possit. 2° quid requiratur re ipsa ut casus reservati exsistant. 3° quid de Rutini criminibus eorumque reservatione indicandum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Casus reservare nihil aliud est, nisi488 superiorem certos casus vel causas ad suum tribunal vocare, omnibus inferioribus sublata potestate talis causae tractandae nisi ex illius superioris voluntate seu delegatione. — Quando igitur reservare casus dicitur esse restringere iurisdictionem inferiorum, explicatur non quod per se primum reservatione fit, sed id quod proxime ex ea sequitur. Primum enim est causam ad se avocare, dein, quod immediate se­ quitur, est restringi aliorum (confessariorum) potestatem. R. 2. Per se quilibet superior qui habet iurisdictionem ordina­ riam, quam alteri potest delegare, sibi certos casus reservare potest, non tamen contra suum superiorem. Nam sicuti est in eius potestate iurisdictionem suam simpliciter communicare, ita etiam eam ex parte tantum communicare potest, certa aliqua re sibi reservata. Attamen parochi, cum practice vix umquam habeant iurisdictionem in sacra­ mentali foro delegandam, ex eo quod requiratur episcopi approbatio, etiam fere inutiliter reservationem exercere tentabunt. R. 3. Sed non solum in deleganda iurisdictione reservatio cer-489 tarum causarum locum habet, verum etiam altiores superiores relate ad superiores dependentes graviores causas suo tribunali reservare adeoquo aliorum indicio subtrahere possunt. Ita Summus Pontifex pro tota Ecclesia certas causas sibi reservare potest, ita ut nemo, neque episcopus, sino Summi Pontificis delegatione in iis quidquam valide agere possit. Similiter episcopus sibi reservare potest certas causas pro sua dioecesi (vel etiam concilium provinciale pro provincia) quoad personas sibi subditas, praelati regulares quoad causas suorum. Cf. conc. Trid. sess. 1-1, c. 7. R. 4. Attamen no ordinaria potestas eorum qui munus pasto­ rale ex officio gerunt nimis impediatur, sola graviora crimina quoad absolutionem reservari debent, neque ea quae frequentius soleant committi. S. C. Epp. et Reg. semper monuit ordinarios, ut paucos tantum casus quos ad disciplinam Christianam retinendam necessarios duxerint sibi reservarent; et cum in certa dioecesi numerosiores essent, 282 Sacramentum poenitentiae. iussit ceteris deletis ad suminum 10 aut 12 graviora crimina reservari. Cf. Th. m. II11 528. R. 5. Hinc patet, quamquam ex se quaelibet peccata mortalia distributive sumpta reservations sunt capacia, practice tamen sola magis insolita reservari posse; neque ea, quae in magna morum inno­ centia fas fuerit reservare, etiam moribus magis corruptis ut reservata constitui posse. 490 Ad quaesitum 2ro R. 1. Ut aliquis casus seu aliquod peccatum sit reservatum, requiritur ante omnia ut, qui reservat, sit superior peccantis seu eius qui a peccato suo vult absolvi. Id quod in Summo Pontifice numquam difficultatem movere potest, utpote qui sit a Christo constitutus supremus omnium fidelium pastor et caput visibile; in aliis autem superioribus id attendere aliquando non est abs re. R. 2. Ex parte peccati requiritur 1) ut sit peccatum mortale; nam veniale quod confiteri non tenemur inutiliter reservatur. Et quamquam theoretico non est plane impossibile veniale peccatum reservari, quia hoc modo non omnis quidem remissionis modus, sed remissio per sacramentalem absolutionem restringitur, tamen talis reservatio practice est contra omnem Ecclesiae usum. 2) requiritur ut peccatum sit externum idque externe grave: ita non ex natura quidem rei, sed ex convenienti Ecclesiae praxi. Cum enim sola graviora crimina reservanda sint eaque quorum reservatio ad ecclesiasticam disciplinam servandam conducat, id in solis externis peccatis verificatur: nam ad ecclesiasticam disciplinam ea sola per­ tinere possunt quae se externe produnt. 3) requiritur ut peccatum pleno consummatoque modo illud sit quod in reservatione exprimitur. Reservatio enim est aliquid odio­ sum; odiosa autem ex principio generali restringenda sunt, seu: in odiosis minimum quid tenendum est. De his v. Th. m. II11 ’>20 523 sq; S. Alph,, Th. m. VI 582. 491 Ad quaesitum 3m R. 1. Rufinus coram Deo gravis quidem in­ cendii criminis reus est; at incendium grave externum re ipsa non est creatum, cum valor 3 marcarum gravis materia communiter non censeatur, nisi damnificatus sit pauperior. Casus reservatus, cum sit incendium, non incendii attentatio, non exsistit, nisi incendium fac­ tum sit in materia gravi. Quapropter confessarius ad huius peccati absolutionem non indigebat nova facultate. R. 2. In secundo crimine vox illa „ stuprum violentumu strictae interpretationis est. Verum , stuprum * non ubique eodem modo sumitur: aliquando pro oppressione violenta cuiusvis feminae, aliquando pro violatione virginis. At quod additur „ violentum’, satis indicat verbum illud stuprum in sensu quo hic sumitur, nondum comprehendere omnem violentam oppressionem ; quod si non comprehendit, debet significare virginis violationem. Sed si virginis violatio intelligitur, Rufinus, qui feminam coniugatam sibi quidem affinem violavit, gravius quidem peccatum commisit, non commisit reservatum. Quare etiam ab hoc crimine confessarius absolvere potuit sine recursu ad superiorem. Minister poenit. — Casuum reservatio. 283 ABSOLUTIO Λ RESERVATIS. — PEREGRINI. Casus. (140) Terillus infeliciter in casum reservatum incidit. Declinare studet con­ fessionem apud parochum, quia novit e casu simili eius severitatem in tali causa; quapropter se confert in locum peregrinationis in aliam dioecesim, ubi faciliorem inveniet absolutionem. Similiter agit lulianus, qui peregre exsistens acatholico ritu inierat matrimonium: de qua re parochus in contione dixerat eiusmodi causam esse gravissimam, eam componi non posse nisi recursu per parochum habito ad ordinarium cui haec causa esset reservata, /kudivit vero lulianus in ista dioecesi eandem rem secreto componi per quemlibet confessarium : quapropter id ibi tentât, atque feliciter; nam neque confessarius interrogavit neque lulianus dicere cogitavit se esse peregrinum. Quaeritur 1° qui absolvere possint a casibus reservatis. 2° peregrini possintne absolvi a casibus reservatis. 3° quid sit ,in fraudem legis1* alio tendere, quo impediatur ab­ solutio. 4° quid de Terilli et luliani agendi ratione censendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Absolvere a reservatis possunt a) superior 492 qui reservavit eiusve successor, b) superior altior, c) ii qui ab alterutro facultatem delegatam habent. Superior ordinariis altior intelligitur Summus Pontifex et tribunalia Romana, imprimis S. Poenitentiaria. non archiepiscopus. R. 2. Quibusnam haec facultas data fuerit, ii quibus data est nosso debent: quodsi habitualiter non est data, nihil relinquitur nisi ut recurratur pro singulari casu ad superiorem reservantem a con­ fessorio, ut accipiat potestatem absolvendi, vel a poenitente, ut absolvatur. Si qui casus autem reservatus est Summo Pontifici, re­ curritur ad S. Poenitentiariam, vel in plerisque causis recurri potest ad ordinarios quibus per privilegia quinquennalia, triennalia etc. ampla solet concedi potestas absolvendi per se vel alios delegandos a casibus papalibus. Adverte autem etiam in iis circumstantiis, in quibus confessarius recurrat ad accipiendam facultatem, onus principale incumbere nihilo­ minus poenitenti, quippe qui paratus esse debeat ad poenitentiam quam superior fortasse impositurus sit. R. 3. Confessarii regulares, quamquam a Summo Pontifice de­ legatam iurisdictionem accipiunt ac propterea potuerint videri non uti potestate per reservationem ordinariorum restricta, nihilominus expressa Summorum Pontificum lege reservationes ordinariorum ob­ servare debent, atque ita ad meliorem servandum ordinem et disci­ plinam ipse Summus Pontifex regularium facultatem quoad hos casus restrinxit. 284 493 Sacramentum poenitentiae. Ad quaesitum 2m R. 1. Hodiedum est consuetudo universalis fideles generatim absolvi posse non a solis confessariis dioecesis sui domicilii, sed, ubicumque exsistunt, a confessariis ibi approbatis. — Sufficit attulisse ex literis S. C. de Prop. F. ad Delcg. Ap. Aegypti d. d. 30 Apr. 1862 haec: .Quoad sacramentum poenitentiae S. Sedes constanter voluit ut Christifidelibus plena libertas relinqueretur in re adeo delicata, sicut est sacramentalis confessio, adeoque ut liceat iis peccata sua confiteri ex numero ministrorum approbatorum illi quem maluerint. Xeque umquam S. Sedes prohibuit confessarios approbatos, ne audiant confessiones quorumlibet catholicorum, qui coram ipsis se in sacro tribunali sisterent. Similiter prohibitum non est christianis, confitendi causu ex una dioecesi transire in aliam.u R. 2. Verum ex eo nondum patet quisnam sit qui iurisdictionem in eos exerceat vel delegaverit, episcopus proprius an episcopus dioecesanus loci in quo peregre exsistunt. Quae quaestio minoris momenti est in confessariis regularibus: illi enim absolvunt quoslibet vi delegationis papalis, adeoque ratione iurisdictionis illis nemo est peregrinus, quia nemo peregrinus est Summo Pontifici. R. 3. Ex illa autem quaestione non parum pendet quomodo con­ cipi debeat absolutio peregrinorum a casibus reservatis. Si enim vi iurisdictionis sui episcopi absolvuntur, patet rationem habendam non esse reservationis quae viget in loco peregrino ubi confessio instituitur, sed summum eius reservationis quae viget in loco domicilii confitentis. Atque ita re ipsa esse, quando v. g. parochus absolvit suos parochianos quibuscum versatur in aliena dioecesi, nemo est qui ambigat. De aliis confessariis alii aliter sentiunt, idque utrimque probabiliter: cf. Th. m. II11 n. 500. 494 R. 4. Practice tuta est regula quam Clemens X const. nSupema“ pro confessariis regularibus statuit, et quam consuetudo pro quibus­ vis confessariis etiam saecularibus legitimam fecit, scilicet: absolvi posse peregrinos a reservatis (intellige in tota hac quaestione pec­ cata sine censura reservata), nisi 1) in fraudem legis ex sua dis­ cesserint dioecesi, in quo casu illius reservatione ligantur; 2) nisi utrobique tum in sua dioecesi tum in dioecesi confessionis casus re­ servatus sit. Cf. Th. m. II11 522. Hinc a) a casu reservato qui in sola dioecesi confessionis reser­ vatus est peregrinus semper potest absolvi a quolibet confessario. b) A casu qui utrobique reservatus est, tum in dioecesi confes­ sionis tum in dioecesi confitentis, ille peregrinus absolvi non potest nisi a confessario privilegiato (practice: qui vel ab ordinario poenitentis vel ab ordinario loci confessionis accepit facultatem in reservata). Theoretice quidem puto unice veram esse sententiam quae requirat facultatem ab ordinario poenitentis concessam ; at propter probabili­ tatem externam alterius sententiae practice sufficit utrumlibet. e) Qui in fraudem legis exiit e sua dioecesi absolvi nequit, nisi ab eo qui ab ordinario ipsius confitentis facultatem habet. Si vero casus deductus iam sit ad forum contentiosum, ne ille quidem potest amplius absolvere. Minister poenit. — Casuum reservatio. 285 Ad quaesitum 3“ R. 1. Illud nin fraudem legis abire ** non omnes 4 '* eodem modo explicant. Tenere licet explicationem quam adoptat S. Alph., Th. m. VI 589: «poenitentem tunc migrasse in fraudem, quando quis alienam petit dioecesim ob principalem finem obtinendi absolutionem vitandigue indicium proprii pastoris * Videlicet pastor proprius, i. e. episcopus, ius habet indicandi cri­ mina suorum subditorum atque gravioribus criminibus certas et graves poenitentias imponendi. Quando igitur scitur hanc esse voluntatem episcopi, et nihilominus aliquis studet id declinare voluntatemque sui superioris eludere: hic agit in fraudem legis. Cui Summus Ponti­ fex noluit ut communis consuetudo patrocinetur, qua peregrini facilius absolutione donantur. R. 2. In fraudem legis non agit ille qui peregrino confessario facilius crimina sua pandit, maiorem et meliorem sperat directionem se habiturum, vel qui ex similibus causis agit. Ad quaesitum 4“ R. 1. Terillus studiose declinavit indicium sui496 parochi. Sed parochus non est ille ..pastor ** qui legem tulit, in cuius fraudem agatur. Ille est episcopus: nisi igitur studiose declinet indi­ cium episcopi, v. g. si quando ille prohibuerit quominus sui dioecesani alio tenderent ad habendam absolutionem a tali vel tali crimine, non est quod Terillus sit inquietandus. R. 2. Aliter indicandum est de luliano. Ut ex casu narrato videtur patere, episcopus loci, cui subiacet lulianus, causam matri­ monii mixti acatholico ritu initi ita evocavit lege generali ad suum indicium, ut de singulis casibus velit instrui atque absolvendi modum praescribere vel facultatem dare. Sed id ipsum est quod lulianus vult effugere et declinare. Quapropter vere agit in frau­ dem legis. Nihilominus, si lulianus nescivit sibi ita agere non licere adeo­ que bona fide omisit indicare se esse peregrinum ex dioecesi A, at­ que confessarius nihil suspicans neque interrogans absolvit: absolutio valet. Idque certum est, quatenus etiam illud peccatum reservatum indirecte sit sublatum. Immo puto etiam huius peccati reatum esse directe absolutum, ita ut etiam censura soluta sit. si modo confessa­ rius in sua dioecesi hanc a censura absolvendi facultatem habuerit. Id non tantum ex eo infero quod censura illa sit papalis, adeoque non ex se reservata proprio episcopo; sed etiam ex eo quod Clemens X dicit de «fraude legis". Nam eos tantum prohibet, quominus absolvi possint, quos confessarius «noverit in fraudem reservationis ad alienam dioecesim pro absolutione obtinenda migrasse"; at confessarius id non novit in casu luliani. Verum in foro externo illa absolutio lulianum nihil iuvabit. Quare si ad forum publicum causa umquam devenerit, agere et tractari debet, ac si censura adhuc esset ligatus. Sacramentum poenitentiae. DUBIA RESER VATIO. Casus. (141) Festus, qui cum puella peccaverat, timens ne conceperit, dedit ei phar­ macum, quo foetus, si sit conceptus, necaretur et eiceretur. Alia vice idem fecit cum puella iam quinto mense gravida; sed quoniam illa statirn profecta sit. nescit utrum effectus sit secutus necne. In utroque casu absolvitur a confessario non privilegiato ; sed postea comperit in ultimo casu effectum certo secutum esse. Quaeritur 1° in dubio num incurratur reservatio. 2° potueritne Festus absolvi, an indigeat, cognita rei veritate, nova absolutione. Solutio. ■n M' .■HI'lii> ■Π|) Π ■||ii ili ■ I IBI’ * BnfllHv 'i MM'■ ■flBUD*j I MU·□! |ip 497 Ad quaesitum lm R. 1. Dubium exsistere potest diversis modis: 1) dubium de actu peccati; 2) dubium de subiectiva gravitate; 3) du­ bium iuris seu legis, num lex illum casum comprehendat. — Quibus notatis, plane dicendum est: In dubio de subiectiva vel obiectiva pec­ cati gravitate peccatum non est reservatum, cum ne de confitendi quidem necessitate constet. R. 2. Si de peccati quidem gravitate constat, non constat autem de sensu legis, etiam dici debet peccatum non esse reservatum, quippe quod ut odiosum strido sensu sumi debeat. R. 3. Si de actu peccati dubitatur, idque non solum de actione peccaminosa universi m, num re ipsa actio locum habuerit, sed etiam de qualitate, de complemento actus, num fuerit re vera talis, qualem lex reservationis eum sumit, dubio manento insolubili, reservatio non adest. R 4. Si dubitatur de confessione peccati reservati iam peracta, confessarius etiam non privilegiatus absolvere quidem potest, quando ratio positiva adest putandi confessionem iam esse factam ; verum ab­ solutio huius peccati directa, adeoque solutio censurae forte coniunctae non est certa; ideoque, si re ipsa hoc peccatum apud superiorem eiusve delegatum accusatum nondum fuerit, videtur censura manere. 498 Ad quaesitum 2m R. 1. Casus (pii enarrantur supponunt casum papalcni cum excommunicatione reservatum, i. e. eum quem Summus Pontifex ordinariis reservavit: .procurantes abortum, effectu secuto4·. Ex quo concludi debet quoad primum casum non constare de specie facti reservati, ac proin non adesse reservationem. Scilicet de concepto foetu non constabat, neque postea, ut suppono, certum factum est adfuisse conceptionem, eamque foetu eiecto esse interruptam. Quodsi hoc postea evasisset certum, sano adesset casus reservatus. Sed si hoc manet incognitum, reservatio non adest. R. -· I’1 secundo casu sine dubio debuit antea fieri inquisitio in rei veritatem, antequam confessarius non privilegiatus posset absolvere· •sa,n cum actio eravitcr peccaminosa certa sit, eaque ex natura Minister poenit. — Casuum reservatio. 287 sua tetenderit in effectum reservata censura prohibitum, praesumi ne­ quit effectum non esse secutum. Immo si remedium tale erat ut ex communiter contingentibus sequeretur abortus, etiam nunc effectum secutum esse praesumi debet, casusque tractari ut reservatus. Si vero ratio positiva adest dubitandi neque quid reipsa acciderit compertum fieri amplius potest: censeo casum tractari posse ut non reservatum, adeoque absolvi a confessario etiam non privilegiato. R. 3. Si in eiusmodi causa tractanda seu absolutione danda 499 nihil actum sit temere sed ex prudenti indicio, causa debet haberi pro finita, absolutioque tum a peccato tum a censura valida, neque denuo tractanda est seu absolutio iteranda, quando forte postea cer­ tum fuerit re ipsa speciem illam peccati quae reservatione afficitur adfuisse. Hac de re accipe quid Lugo dicat de poenit. disp. 20, n. 20 sq: „ Petes, si propter dubium inferior absolvit ab haeresi vel alio peccato reservato, et postea poenitens, re melius examinata, deponat dubium et recordetur certo peccati commissi quod erat reservatum, an cen­ seatur iam legitime absolutus; an vero debeat recurrere ad superiorem pro absolutione. Videtur dicendum ablatam esse reservationem. . . . Aliunde tamen obstare posset quod, licet id in peccatis non habentibus censuram posset dici, non videtur tamen locum habere in iis quae reservantur ratione censurae reservatae. . . . Adhuc tamen existimo absolute satis probabile, non esse recurrendum ad superiorem postea pro absolutione peccati aut excommunicationis. Ad quod optima est doctrina Sanchezii, ubi proponit casum similem de illo qui dubius de voto castitatis emisso petiit dispensationem ab episcopo vel ab alio potente dispensare in votis non reservatis; qui ratione dubii dispen­ savit eo quod votum castitatis dubium non sit reservatum etiam eo casu quo propter praesumptionem obliget votum: postea vero, com­ perta veritate et certitudine voti, quaerit Sanchez an debeat recurrere ad Papam pro eius dispensatione, et respondet negative; quia recta gubernatio Ecclesiae hoc exigit, et quia, cum ratione dubii votum tunc non esset reservatum, potuit tunc in illo inferior dispensare qui legitime usus est potestate, quam habebat dispensandi in votis dubiis. Quod quidem mihi verissimum videtur, quia alioquin dispensatio fuisset vana: non enim dispensatur sub conditione ,si non fuit votum4, sed potius sub conditione ,si fuit vere votum4; nam si non fuit votum, non est dispensabile; ergo si episcopus potest tunc dispensare, potest tollere obligationem casu quaesitum 3“ R. 1. Quaestio num liceat Maxentio cavere ab insidiis, quas sibi instructum iri ex confessione uxoris percepit, difficultate non caret. Nam id confessario, cui insidiae struantur, sine licentia poenitentis non licere, si inde conicere alii possint poenitentis peccatum eique molestia creetur, communius docent theologi, etsi forte poenitens illicite licentiam neget et propterea absolutionis liat incapax. Cf. S. Alph., Th. m. VI 659; Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 665 et 666; Gary, Casus consc. II n. 780; Lugo, De poenit. disp. 23, n. 110 etc. Quae sententia propter securitatem sigilli teneri debet. Quodsi de confessario id dicitur, id dici debet de quolibet alio, qui utcumque acceperit notitiam sigillo sacramentali clausam. R. 2. Verum practice vix umquam id accidit, ut non inveniatur via et usus, ex quo nihil conici possit et quo intactum relinquatur sacramentale secretum, quo nihilominus ille qui iniuste impetitur e periculo eripiatur. Sic in nostro casu Maxentio sane licebit vigilan­ tiam adhibere, quam aliter adhibere potuit sine speciali suspicione; immo licebit propter notitiam confessionis Deum precari, ut sinat a se detegi insidias et sibi det aliam ansam iustae suspicionis, quam sit confessio audita: qua habita, pleno iure suo utitur ad insidias destruendas. Lacroix, Th. in. 1. 6, p. 2, η. 1976 haec habet: „Malderus docet usum scientiae confessionis non esse illicitum, si fundari possit etiam in aliis cognitionibus non dependentibus a confessione, et nemo inde venire possit in suspicionem factae confessionis aut secreti eius. V. g. confessarius ex confessione novit sibi porrigendum in potu venenum: potest inquit, declinare potum, praelensa alia causa, immo teneri, dicit Coninck, ne vitam prodigat/ ANGUSTIAE PROPTER SIGILLUM (II). Casus. (164) Caesander parochus ex confessione famuli comperit furta contra se committi, et noctu per fenestram non bene clausam fieri ut extranei intrent domique suae commercia inhonesta habeantur. — Quare neglegentiae eum poenitot; proin timens ne incuria sua peccatorum alienorum reus fiat, et arcas pecuniarias clave bene obseratas nunc tenet et quovis vespere omnes ianuas et fenestras lustrat, num omnia sint clausa atque extraneis impervia. Quaeritur: num ita agere ei licuerit. Solutio. 579 Ad quaesitum R. 1. Dubium non est, quin ita agere licuerit cum venia poenitentis: qui saltem ad praecavenda illa inhonesta com­ mercia veniam dare debuit, si aliter parochus sigillo sacramentali fuerit impeditus. R. 2. Sino laesione sigilli adeoque etiam sine venia famuli poe­ nitentis vel etiam contra eius voluntatem potuit parochus ea facere, Minister poenit. — Sigillum sacrament. — eius violatio. 333 quae aperte eius erant officii etiam pro casu quod nihil cognoverit de illicitis rebus domi suae gerendis; sed vigilantiam et diligentiam extraordinariam, si quam antea non adhibuit, adhibere ei non licet sine venia famuli re ipsa data, si illa vigilantia famulo molesta est vel eum aliquo modo ut peccati illius reum vel complicem manifestet.— Semper tamen, etiam quando sine illius venia agere licet, convenit omnino vel etiam ad evitandum scandalum necessarium est eum in confessione ipsa de hac re monere, ne forte postea putet parochum agere contra legem secreti sacramentalis. R. 3. Si famulus nullo modo complex est, atque ista ut aliena solum peccata occasione confessionis manifestavit, neque ea confes­ sionis obiectum, ne indirectum quidem, exstiterunt: parochus sigillo non tenetur, adeoque potest, immo quoad illicita commercia impedienda debet curam efficacem adhibere, monito interim famulo de hoc suo iure suaque obligatione. R. 4. Relate ad furta, quando ipse famulus eorum reus erat:580 non adeo urgeri potest ius parochi habendae licentiae ad obserandas in posterum melius arcas, neque obligatio famuli ad eam dandam. Ut absolutionis quidem capax sit, promittere debet in posterum abs­ tinere, saltem cum evaserint furta mortalia, et vitare proximam oc­ casionem: verum etsi absolutione dignum se noluerit praebere, sigilli lex manet; neque obseratio arcarum medium necessarium erat quo solo adhibito a furtis in posterum posset sese continere. Quare, si haec obseratio erat contra omnem parochi consuetudinem, debuit, si famulus noluit consentire libere, interim abstinere et aliam occasionem exspectare, quae novam et apertam causam mutandae consuetudinis daret. Secus egisset in gravamen poenitentis eique peccatum furti tacite exprobraret. ANGUSTIAE PROPTER SIGILLUM (III). Casus. (165) Diodes, qui in nosocomio aegrotorum confessiones exceperat neque ab­ solutionem dare potuerat, interrogatur a monialibus curam aegrotorum agenti­ bus, num consueta hora mane res instruant pro sacra communione. Diodes, qui alias semper solebat certam horam indicare, timens ne prodat sigillum negando, affirmat. Sed postea secum reputans se non posse sacrilegae communioni cooperari, nuntiat se crastino die plane impeditum fore, atque venire omittit. Quaeritur 1° quid de responso Dioclis tenendum. 2° quid de posteriore agendi ratione. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Mos illo commendandus non est, ut con-581 fessarius ex sese moneat, ut res praeparentur pro s. communione. Nam, licet id fieri possit, quando absolutio confessis data est ipsique 334 Sacramentum poenitentiae. volunt s. communionem recipere; tamen confessarius sibi difficultatem creat, si quando absolutio non potuerit dari. Quapropter summum agere debet ut nuntius aegroti ; quem seu quorum singulos interrogare potest, num cupiant s. communionem recipere et num velint ut ipse sororibus dicat tali hora res esse praeparandas; si quando autem absolvere non potuerit, inducat in ipsa confessione aegrotum, ut declaret se nolle nunc s. communionem vel ut permittat confessario dicere sororibus aegrotum non cupere nunc s. communionem. R. 2. Quodsi confessarius ita monere sorores soleat, et in certo aliquo casu aegrotus non absolutus insistat ut sibi nihilominus detur s. communio, si hoc extra confessionem dicit, neque agatur de pec­ catore publico, (pii scandalum reparare antea debeat neque reparaverit, confessarius monere debet sorores ut alias. Si aegrotus hanc sacri­ legam voluntatem aperit, dum adhuc versatur in confessione, neque repetit postea, confessarius dicat clare se nuntium daturum non esse, nam se nolle sacrilegio cooperari; verum interrogatus a sororibus dicere debet non : ne praeparent, sed : accidisse ut non interrogaverit aegrotum, interrogetur ab ipsis sororibus: atque exspectet quid re­ sponsum referant. — Et re ipsa verum dicit; nam non interrogavit extra confessionem; interrogationem in confessione autem licet habere pro non exsistente. 582 R. 3. Quare melius est illum tenere morem, ut in quovis casu, sive aegrotus absolutus sit sive non, non ipse sacerdos nuntiet soro­ ribus vel domesticis quidquam de s. communione, sed sinat semper eas interrogare aegrotum eiusque ad illas responsum exspectare. R. 4. Hinc in casu nostro Diodes recte respondisset: Accidit ex inopinato ut non interrogaverim; interrogate, quaeso, aegrotum. Quodsi aegrotus coram sororibus petierit communionem mane afferen­ dam, neque publica fuerit indignitas aegroti, Diodes debuit s. com­ munionem afferre; cooperatio enim ad sacrilegium ei erat tum ma­ terialis tantum : denegare s. communionem esset exprobrare aegroto indignitatem aliisque dare causam suspicandi; quod absoluto lege sigilli prohibetur. Si vero re ipsa impedimentum acciderit, debebat vel alteri negotium committere vel se paratum ostendere ad s. eucharistiam sequenti die afferendam: alias legem sigilli non satis servaret. 583 Ad quaesitum 2“ R. 1. Si probabilis erat ratio, vel si erant eiusmodi adiuncta, ex quibus probabilem rationem adesse aliis videri poterat Dioclem re vera illo mane non posse venire: haec dilatio dandae s. communionis nondum erat absolute contra sigillum. Verum hac dilatione non poterat rem pro confecta habere ; alias et aegroto incommodum et exprobrationem, aliis causam suspicandi praebuisset. R. 2. Ut igitur rem rite componeret, post factam excusationem debuit denuo adire aegrotum: neque mentione facta confessionis praeteritae vel negatae absolutionis simpliciter inquirere, num forte crastino die ss. eucharistiam velit recipere : se hodie fuisse impeditum. Minister poenit. — Sigillum sacrnment. — eius violatio. 336 Interrogare tamen potest aegrotam, num forte habeat, quod con­ scientiam gravet. Id enim nihil indicat praeteritae confessionis, sed solam possibilitatem alienius rei ab ultima confessione commissae et conscientiam angentis. Quodsi annuerit, ac denuo ad confessionem faciendam aegrotus paratus sit, omni ope conari debet Diodes, ut ille ad meliorem frugem se recipiat, neve sacrilega communione peccata peccatis addat. ANGUSTIAE PROPTER SIGILLUM (IV). Casus. (166) Agatho post confessionem matronae exceptam ab illa interrogatur: Reverende pater, duo priores poenitentes erant mei filii ; suntne, quaeso, ab­ soluti? Meum interest id scire, ut cum iis crastino die communiter sumam s. communionem, atque etiam ut maritum monere possim, non esse ipsi diffi­ cilius res suas apud Reverentiam tuam componere quam filiis, pro quibus revera magis timebam. Maro, confessione aegroti excepta, eum monet de facienda restitutione gravis damni illati recipitque ab eo mille marcarum, designato domino, cui clam fiat restitutio. Post aegroti mortem heredes circa conditionem fortunae defuncti non ignari, cum desiderent illas marcas, suspicione capta Maronem vocant in indicium: ubi ille iureiurando affirmat se neque pro se neque pro aliis quidquam a defuncto accepisse. Quod cum postea falsum esse evincitur. Maro periurii accusatus dicit sibi totam rem concreditam fuisse sub sigillo confessionis. Quaeritur 1° quomodo respondendum sit interrogationibus, quae fiant de rebus secreti sacramentalis. 2° quid ad propositos casus dicendum ; speciatim in secundo casu fueritne recta Maronis agendi ratio. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Eiusmodi interrogationes, si fieri potest, 5S4 a limine reiciendae sunt responso indirecto. Itaque fieri expedit, etsi agitur de responso poenitenti favorabili, quod re severe sumpta dari liceat: nam eo difficilius est respondere, salvo sigillo, in opposito casu, quando responsum directum dari nequit sine aperta sigilli laesione. R. 2. Si vero propter circumstantias impossibile sit responsum declinare interrogationesque reicere, vel si ex circumstantiis haec ipsa declinatio suspicionem probabilem ingereret: res in confessione audita sigillum spectans negari debet. Neque haec restrictio est in hisce adiunctis mere mentalis, sed prudenter intelligibilis, eo quod quilibet intelligere debeat ea, quae negentur, negari tamquam humanitus scita, de iis vero, quae divinitus tantum scita sint, sicut sunt quae ex con­ fessione cognoscuntur, nihil dici neque affirmando neque negando. — Generatim quidem sufficit interrogationes reicere, ut notavi in R. 1 ; sed quia impossibile non est, ut circumstantiae exsistant, in quibus talis declinatio responsi nihil iuvet, praestat audire theologos, qui modum quem dixi confirment. 336 Sacramentum poenitentiae. 585 Lacroix, Th. ni. 1. 6, p. 2, n. 1984 sq dicit: „Si per responsionem (confessarii, se functum esse suo officio) causetur suspicio de poccato poenitentis, aut si rogetur simpliciter, annon sciat peccatum etiam occultum poenitentis; dicat se nihil scire; si opus sit, hoc ipsum iuret, quamvis antea iurasset se sine restrictione vel aequivocatione re­ sponsurum, quia intentio interrogantis non potest esse nisi an sciat humano modo, i. e. coinmunicabili et spectanti ad commercium huma­ num; ergo ... non mentitur sic respondendo ad intentionem inter­ rogantis.... Hinc 8’. Thomas, Suppl, q. 11, a. 1 ad 3 ait: ,Homo non adducitur in testimonium nisi ut homo, et ideo sine laesione con­ scientiae potest iurare se nescire, quod scit tantum ut Deus.4 „Si confessarius urgeatur, annon sciat modo sacramentali, in­ communicabili, ut Deus, aut quocumque alio tandem, adhuc negare debet, et, si opus, addere iuramentum . . . quia circumstantiae consignificant cum his vocibus confessarii negantis, et faciunt hunc sen­ sum ,ut mihi liceat dicere4. . . . Nec refert, si interrogans urgeat, annon ita sciat, ut non liceat dicere; nam adhuc potest dicere ac iurare, quod nesciat; iterum enim consignificabitur ,ut mihi liceat dicere4, et frustra vult interrogans, ut excludatur hoc additamentum; circumstantiae enim hoc ipsum necessario semper addunt. „Alium modum suggerunt Tanner et Stoz, ut confessarius, si aliter non posset salvare sigillum, utatur vocibus [,se nihil scire4 vel alia] puro materialiter tamquam sonis non significativis, volendo per illas nihil significare . . . voces in his circumstantiis non sunt signi­ ficativae. Quod autem interrogans excipiat illas ut significativas et fallatur, sibi imputet; iniuste enim interrogat.44 Qui explicandi modus mihi non probatur. 586 Ad quaesitum 2m R. 1. Agatho responsum ad interrogationem debuit non dare, sed aperte dicere eiusmodi interrogationem nulla­ tenus esse faciendam; notitiam enim confessionis esse strictissimo secreto clausam. Quodsi ipsius intersit scire, interrogandos esse ipsos filios. Nam licet non sit contra sigillum dicere -dedi absolutionem44, tamen, si solet responsum eiusmodi dari interroganti, confessarius poeni­ tentem prodet, quando respondere nequeat absolutionem se dedisse. R. 2. Maro, in ius vocatus, secundum dicta recte respondit et iuravit se a defuncto nihil accepisse; nam totum negotium sigillo clausum mansit. R. 3. Sed quod postea dixit rem sibi concreditam esse sub si­ gillo confessionis, est aperta sigilli laesio — nisi forte sub hypothesi talis eventus, scii, suae accusationis et evictionis, a poenitente loquendi licentiam acceperit: quodsi vere acceperit, id ipsum statim simul cum illa confessione declarare debet, ne speciem laesi sigilli prae se ferens generet scandalum. Nam eo ipso indirecte fatetur causam esse crimen poenitentis commissum. Ergo potius ipse speciem furti et periurii a se perpetrati in se sumere debuit atque hoc gravissimum scandalum permittere poenamque gravissimam subire, quam imprudenti illa voce sigillum sacramentale violare. Minister poenit. — Sigillum sacrament. — eius violatio. 337 SCHEDA CONFESSIONIS DENEGATA. Casus. (167) In collegio iuvenum praefectus invigilat ut statutis diebus omnes afferant schedam peractae confessionis. Accedunt igitur ad confessarium 1) Paulus dicens quidem quaedam peccata, sed declarat se nolle absolutionem neque sese disposuisse ad eam, at quoniam necesse sit afferre schedam confessionis, se hanc petere; 2) Petrus, quem confessarius, cum inveniat recidivum iam sexta vice sine ulla emendatione, iudicat absolutione donari non posse: neutri vult schedulam peractae confessionis concedere. Similiter rusticus quidam tempore paschali morem gerit consuetudini loci rogandi parochum, ut sibi liceat alibi confiteri; quod parochus concedit, si modo sibi afferatur testimonium confessionis: verum confessarius qui reperit rusticum nostrum in occasione peccandi dubiusque manet de iusta dispositione, eum non absolvit neque factae confessionis dat testimonium dicens se id facere non solere, sine dubio facturus, si rite eum potuisset absolvere. Quaeritur 1° schedam confessionis denegare sitne contra sigillum. 2" in casibus propositis confessarius debueritne dare schedam an denegare. Solutio. Ad quaesitum l"1 R. 1. Quando solet communiter omnibus scheda587 dari, alicui, quem sciunt alii confessum esse, eam denegare, iis ipsis qui confessionis factum sciunt et in notitiam denegatae schedulae venire debent, indirecte significat illum non esse absolutum, quia haec sola potest esse ratio schedae denegatae: verum hoc significare est contra sacramentale sigillum; ergo in iis adiunctis lex sigilli iubet schedam dari sacramentaliter confesso, etiamsi non potuerit absolvi. R. 2. Si eiusmodi adiuncta desunt, in ipso tribunali poenitentiae schedam denegare ei qui absolutus non sit, non est laesio sigilli : quia aliis qui nesciunt hominem esse confessum vel omnibus communiter dari schedam, nihil significatur; ergo neque negata significatur ab­ solutio. Quodsi confessus ipse narret sibi denegatam schedam, ipse est qui innuit vel excitat suspicionem confessionis male peractae et negatae sibi absolutionis, non confessarius. R. 3. Peracta confessione, si extra eam schedula confessionis factae a poenitente petitur iis in circumstantiis ut confessarius non possit non agnoscere poenitentem, eam denegare etiam quoad poeni­ tentem est sigilli laesio, quando alia causa denegandi quam indispositio non adest, eo quod tacita sit malae confessionis exprobratio. Cf. J/arc, Instit. Alph. n. 1867. R. 4. Si vero abfuit sacramentalis confessio vel inchoata, i. e. cum intentione absolutionis recipiendae vel sese ad eam praeparandi : denegatio schedulae sigilli laesionem non continet, quia sacramentale sigillum nullum est ortum, sed summum secretum naturale. Cf. Baller,Palm., Opus th. m. V, n. 604. LehmkuM, Casu» conscientiae. Π. Ed. 4, 22 338 Sacramentum poenitentiae. 588 Ad quaesitum 2“ R. 1. Paulus, ut ipse fatetur, sacramentalem confessionem facere non vult: quapropter confessarius ei schedam denegare omnino potest, immo potius debet, tum ne falsum dicat, tum ne eius fictioni malisque moribus continuatis cooperetur. Verum, si ratio est sperandi fore, ut brevi sese rite disponat, cum nunc aliqua peccata dixit, confessarius fortasse eum ita per­ movere potest ut hanc ipsam narrationem, mutata nonnihil in melius voluntate, pro inchoata confessione postea supplenda sumere liceat. Quod si ita est, confessarius videat, num melius sit rem eo perducere et schedam tradere. R. 2. Petrus re ipsa sacramentaliter videtur confessus esse, quia ficte non egit. Quapropter cum in hisce circumstantiis scheda com­ muniter detur, non puto eam esse denegandam, monito tamen Petro ne ad s. communionem accedat. — Verum si, quibus exhibenda est scheda, notum non est Petrum ad confessionem accessisse, obligatio propter legem sigilli non adest. Quare aliunde sumi debet quid ex­ pediat facere. Si enim timendum est, ne concessione schedae in pro­ ducenda prava vita Petrus confirmetur, potius negari debet, cum intra confessionem petatur. 589 R. 3. In altero casu rusticus ille sine dubio sacramentaliter con­ fessus est, cum accesserit ex intentione recipiendi sacramenti sacramentalisque absolutionis; ideoque confessarius vere dicit, si testatur factam esse sacramentalem confessionem. Attamen si confessarius non solet suis poenitentibus schedam confessionis dare, lege sigilli in nostro casu non tenetur eam dare; idque rustico intra confes­ sionem schedam petenti dicere debet, se sc. non solere eiusmodi attestationem ulli dare neque se videre huius rei necessitatem. Nam cum parochus ius non habeat exigendi ut parochiani sibi confiteantur, sed liberum iis sit confiteri apud quemlibet sacerdotem approbatum, frustra postulat testimonium confessionis peractae. Cf. resp. S. C. de Prop. F. supra η. 493 laudatum: ex quo patet -inorem *loci' esse corruptelam. Quodsi etiam indispositio rustici confessario ratio est cur nolit mutare morem suum consuetum, alioquin mutaturus et schedulam extraordinarie daturus, id nondum efficit ut sigillum laedatur. Nam ut sit sigilli laesio, aliis apparere debet vel alii probabiliter debent posse suspicari rustici indispositionem esse hanc denegatae schedulae rationem. Sed id non apparet, neque rationabiliter suspi­ cantur, quando communiter nemini scheda datur. — Si quod autem incommodum rustico creatur, id confessarius non causât, sed causât parochi imprudentia vel iniustitia: confessarius solummodo hoc in­ commodum non aufert. Usum igitur notitiae confessionis externum seu extra confessionem confessarius non facit; atque ille usus ex­ ternus, quem facturus esset summum is est, ut paratus sit ex con­ fessione rite peracta aliquid poenitenti gratum facere. Quod autem ad idem ex confessione male peracta paratus non sit, non est contra sigillum. Minister poenit. — Sigillum sacrament. — eius violatio. 339 CONFESSIO SCRIPTA UT OBIECTUM SIGILLI. Casus. (168) Cum occasione spiritualium exercitiorum instituerent alumni generalem confessionem, atque complures scripto peccata sua notassent, accidit ut Leo inveniret scriptum consodalis qui illud non satis caute custoditum amiserat. Cognoscens scripturam Antonii curiosus legit, admirans candorem quo leviora quaeque conscripta sunt, legere pergit in laudem et aestimationem Antonii; dum postea graviora repent, conscientia stimulatus legere desistit scriptum­ que relinquit ubi invenerat. Quaeritur 1° scriptam confessionem legere sitne contra sigillum. 2° quid de casu Leonis dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Communis est doctrina violari sigillum, 590 si quis confessionem scriptam, quam poenitens confessario fecerit seu tradiderit, ex eius manibus eripiat legatve, vel etiam eam poenitenti nondum restitutam invadat: quod maxime valet de muto ita confitente, attamen etiam de aliis. Baller-Palm., Opus th. m. V, n. 639; Lugo, De poenit. d. 23, n. 47—49; Laymann, Th. m., de poenit. c. 14, n. 19; S. Alph., Th. m. VI 649. R. 2. Alias chartam legere, in qua quis libere scripsit peccata, sua in ordine ad confessionem faciendam vel quam a confessario red­ ditam libere servat, violatio quidem secreti naturalis est, sed non secreti sacramentalis, cum hanc scriptionem Christus Dominus nullibi iusserit vel instituerit pro parte sacramenti neque ex huius natura sit sacramenti complementum. R. 3. Si quis autem fit recursus ad superiorem per literas ad habendam absolutionem a graviore peccato (reservato), sive ipse poeni­ tens sive confessarius pro eo recursum habet: illa manifestatio scripta omnino secretum sacramentale postulat, eiusque laesio est laesio sigilli. Nam talis ad superiorem recursus ex ipsa institutione indicii sacra­ mentalis fit aliquando necessarius estque necessarium complementum confessionis sacramentalis, prout a Christo instituta est. Quapropter talis recursus, etiam literalis, eodem modo protegi et claudi debuit strictissime secreti sigillo, sicut ipsa oralis confessio, no sacramentum poenitentiae fiat fidelibus odiosum. Cf. Baller.-Palm. 1. c. et n. 640. Ad quaesitum 2“ R. 1. Ex dictis patet Leonem non sigillum 591 sacramentale violasse, violasse vero secretum strictissimum naturale, quod ex genere suo omnino sub gravi obligat. R. 2. Sed eo quod naturale tantum secretum est, parvitatem materiae admittit. Quare si Leo postea res minimi momenti narraret aliis, neque eas quae Antonio graviter displicerent, non committeret peccatum grave, utcumque ipse primum legens peccaverit. Et revera postquam, qui chartam invenerit, advertat esse peccata confessionis causa scripta, communiter grave peccatum est porro legere, * 22 340 Sacramentum poenitentiae. quia se saltem periculo exponit legendi quae graviter sunt contra ius secreti. Si autem legens moraliter certus sit, ob notam scribentis con­ scientiam, nihil grave contineri, aliquid legere erit curiositas venialis. R. 3. Nisi statim ab initio, antequam porro legeret, Leoni nota erat magna Antonii puritas, incipiens legere Leo graviter peccavit, nisi inconsiderantia excusatur. — Cum vero singularem animi puri­ tatem se admirari posse putaret, pergens legere videtur non peccasse nisi venialiter: maxime quia, praeter exspectationem gravioribus anim­ adversis, a legendo ilico desistebat. R. 4. Demum Leo male fecit relinquendo chartam inventam in loco aliis pervio. Caritas enim postulabat ut Antonio eam redderet, maxime postquam advertit non sola leviora conscripta esse. POENITENTIAE IMPOSITAE REVELATIO. Casus. (169) Pancratius, postquam per multas horas cum aliis sacerdotibus confes­ siones excepisset, ad cenam narrat: Hodie animabus in purgatorio detentis complurium centenorum rosariorum suffragia procuravi. Multis duodena rosaria, nemini infra unum pro poenitentia imposui. Quaeritur 1" revelare poenitentiam impositam sitne contra sigillum. 2° quid de Pancratii dictis iudicandum. Solutio. 592 Ad quaesitum lm R. 1. Poenitentiam gravem, i. e. eam quae pro gravi peccato ex hodierna disciplina imponi solet, manifestare, ita ut sciatur, cuinam haec fuerit imposita, indirecte est manifestare eum graviter peccasse adeoque contra sigillum. S. Alph., Th. m. VI 641; Mare, Instit. Alph. n. 1864; D’Annibale, Summula th. m. III 360, not. 27 ; Baller-Palm., Opus th. m. V, n. 625. R. 2. Immo etsi poenitentia iniuncta indicet tantum peccatum veniale gravius vel venialia numerosiora, ex simili causa contra si­ gillum est. Unde patet salvo sigillo solas illas poenitentias mani­ festari posse, quae pro levissimis culpis soleant imponi, v. g. unum alterumve Pator et Ave et similia. Videlicet salvo sigillo dici potest de quolibet confesso eum confessum esso veniale seu venialia peccata, eo modo ut nullatenus suspicio concipi possit haec fuisse graviora: quapropter etiam poenitentia quae nihil nisi illud indicet manifestari potest sino sigilli laesione. (Auct. laud.) 593 Ad quaesitum 2“ R. 1. Pancratius non nominavit quidem directe aliquem poenitentem; sed quia saltem aliqui ex iis, quorum confes­ siones excepit, aliis noti orant vel facillimo noti fieri poterant, idem fecit, ac si do certis personis dixisset: Huic imposui pro poenitentia rosarium. Verum rosarium est materia simpliciter gravis, quam pro aliquo gravi peccato imponere sufficit, et quae pro peccato gravi im­ poni solet. Quamquam igitur imponi potest etiam iis, qui peccato Minister poenit. — Correctio erroris commissi. 341 gravi infecti non sunt, tamen eius impositio suspicionem saltem vel dubium peccati mortalis commissi probabiliter excitat. Ergo Pan­ cratius per se egit contra sigillum. R. 2. Nihilominus fieri potuit ut Pancratius addens explicationem a laesione sigilli excusaretur. Nam si dixisset v. g. : Ego sequor in excipiendis confessionibus hanc regulam: Qui multis peccatis onusti sunt, leniter tracto, poenitentiam quantum possum diminuens; sed si quos nactus sum pios poenitentes, ii non gravantur maiore aliqua poenitentia: semper repperi illos libenter rosarium accepisse. Quare omnibus hoc impono, immo valde piis plura, monens eos ut pro aliis satisfacere velint. — Si haec vel similia adiecisset, quibus probabile facere poterat etiam piissimis poenitentibus imponi a se eiusmodi poenitentiam ex se gravem, sigilli laesio non fuisset, quia Pancratius expresse dixisset hanc gravis poenitentiae impositionem argumentum esse animi pii et ferventis. — Debuit tamen non falso haec proferre, sed ea nisi iam fecerit, saltem nunc ut faceret sibi proponere. ERRORES CONFESSARII CORRIGENDI. Casus. (170) Claudius excipit confessionem Caii graviter aegrotantis, a defectibus gravioribus immunis. Qua excepta statim loquitur de ultima voluntate fa­ cienda, absolutionis dandae probabiliter oblitus. Erroris commissi recordatur, cum domo aegroti egressus ad viginti fere passus processisset: conversus ad domum aegroti paulisper sistit atque absolutionis formam pronuntiat. Post aliquot dies, aegroto adhuc superstito, dubium concipit de valore absolutionis et do obligatione quam etiam nunc habeat, postquam aegrotus aliis extremis sacramentis munitus fuerit. (Cf. Gobat, Theol. experim. tr. 7, n. 283 sqq.) Quaeritur 1° quid in dubio do data absolutione confessario faciendum sit. 2" quomodo errores in confessione commissi corrigendi sint. 3° quid ad casum Claudii dicendum. Solutio. Ad quaesitum P” R. 1. Facta confessione, ille qui rite dispositum 594 se exhibet, ius acquisivit ad absolutionem, siquidem membra Ecclesiae ius habent ad Ecclesiae sacramenta, eo quod ex sua parte se ad illa recipienda disponunt. Ad quod quis autem ius habet, id ei certo tribui debet, non dubie. Quare quando confessarius de data absolutione ra­ tionabiliter dubitat, absolutio sub conditione nunc danda est. R. 2. Responsum datum eo gravius urget, quo gravius incommodum ex una parte confesso oriturum sit ex absolutione non accepta, et ex altera parte quo minus incommodum sit confessario vel quo maiore culpa error fuerit commissus. Quando igitur confessarius gravem culpam non commisit, neque confesso oritur grave incommodum vel periculum, ille non tenetur grave incommodum subire, ut errorem corrigat. 342 Sacramentum poenitentiae. 595 Ad quaesitum 2” R. 1. Aliud est quaerere quo iure seu qua obligatione confessarius teneatur errores corrigere; aliud, qua ratione corrigere possit vel debeat. Ad priorem quaestionem spectat scire utrum ex iustitia an ex caritate tantum teneatur. Ex iustitia tenetur, si vel sacramentum reliquit mancum seu invalidum, vel positiva actione in damnum sive poenitentis sive tertii alicuius egit. E contra ex sola caritate tenetur, si, supposito sacramenti valore, in aliquo damno sive poenitentis sive tertii negative seu permissive tantum se gessit. Obligatio autem iustitiae rigorosius obligat, atque etiam, si cum gravi culpa error commissus est, cum relative gravi incommodo obligat ad correctionem vel damni reparationem. Confer in Th. m. I11 754 sqq 909 sqq regulas de obligatione iustitiae et caritatis. 596 R. 2. Modus corrigendi defectus diversus est, prout diversi sunt defectus. Si quando reparari possunt poenitente inscio, reparatio facilis est, dummodo poenitens noscatur atque aditus ad eum pateat. Quando vero ad corrigendum errorem necesse est loqui cum poeni­ tente de rebus sigilli, lex sigilli prohibet quominus confessarius id faciat sine praevia licentia poenitentis. Quare dicendum erit poeni­ tenti: esse aliquid loquendum de iis quae spectent confessionem, ipsi sine dubio non ingratum (siquidem ita res fuerit); sed id fieri non posse, nisi ipse lubens consentiat. Quod si fecerit, res tractari potest; si noluerit, res Deo est committenda, donec idem poenitens ad eun­ dem confessarium confitendi causa revertatur. R. 3. Quoniam confessario permolestum est, ita cum poenitente loqui incipere, atque etiam fidelibus, extra confessionem confessionis factae commemorationem fieri: si res moram patitur atque poenitens rediturus ad confessarium eundem praevidetur, melius est rem dif­ ferre usque ad proximam confessionem: in qua sine nova licentia res priorum confessionum, si ratio suppetit, possunt tractari. R. 4. Quicumquo error commissus est, si nescitur poenitens alinsve cui damnum fuerit factum : res tota Deo commendanda est et pro ra­ tione culpae a confessario commissae poenitentia agenda coram Deo. Ceterum cum extra confessionem raro occurrant corrigendi defectus, confessarius qui studet rite munere suo fungi, si quando humana fragilitate erraverit, ne conturbetur. Optimum consilium pro neoconfessariis imprimis est post auditas confessiones nonnihil sese exami­ nare, quo discant non solum errores proprie dictos vitare, sed etiam perfectius et melius officio confessarii fungi. 597 Ad quaesitum 3“ R. 1. Recte egit Claudius, cum vellet postea absolutionem supplere. Neque tantum tempus intercessit, ut coniunctio inter accusationem et absolutionem destructa esset. Attamen recte non egit extra domum e longinquo formam absolutionis pronuntians. Nam etsi distantia viginti passuum videri possit non absolute nimia, quando poenitens et absolvens in eodem loco, v. g. in ecclesia, ex­ sistunt; certe non amplius adest praesentia necessaria, quando poeni- Minister poenit. - Agendi ratio cum pueris. 343 tens et absolvens loco sunt separati, ut in nostro casu. Quare ab­ solutio tum data dici debet nulla. R. 2. Post aliquot dies elapsos potuit adhuc dari absolutio, etiam poenitente non monito, quia unio moralis etiam tum per se per­ severabat. Attamen melius est in hoc casu monere poenitentem esse errore omissam absolutionem — id quod sine licentia poenitentis fieri potest, cum obiectum sigilli non subsit — ut videlicet novo actu doloris se disponat, et si forte interim aliquod peccatum eius animam gravet, id possit confiteri. Videlicet id ex pluribus rationibus con­ sultum est, ne absolutio fructu suo frustretur. Nam 1) si forte mor­ tale peccatum fuerit commissum, certe accedere debet dolorosa re­ tractatio atque per se etiam huius peccati confessio neque prior voluntas recipiendae absolutionis in antecedenti confessione habita amplius moraliter perseverat. 2) Si in priore confessione accusatio erat de solis peccatis venialibus, facilius etiam moralis interruptio accidere poterat, ita ut illa confessio non amplius sit apta materia ad absolutionem nunc recipiendam. Fac enim interim commissum esso aliquod peccatum non mortale quidem sed veniale aeque grave vel gravius iis quae antea accusata erant ; hoc novum peccatum facile est prioris doloris aeqnivalens retractatio, ac propterea antecedens confessio, utpote non amplius dolorosa, evadit absolutionis materia non apta. R. 3. Si vero quaeritur de obligatione Claudii ad corrigendum 598 errorem: haec quidem gravissima est erga moribundum, qui alia sacramenta nondum receperit et peccatum aliquod mortale fuerit con­ fessus, vel etiam de quo dubitetur, an peccato aliquo mortali con­ strictus sit. Nam in illo periculum non excluditur, ne forte, antequam aliter reconcilietur cum Deo, moriatur. In nostro autem casu hoc periculum non subest. Ut enim taceam de pia poenitentis vita et materia nullatenus nesessaria ipsius confessionis factae (quamquam haec aliquando propter peccatum occultum e memoria elapsum fallere possunt): in nostro casu poenitens recepit alia sacramenta moribundorum, etiam extremam unctionem, quae hominem in bona fide exsistentem cum sola attritione moraliter certo iustificat. Quapropter, re ad illum statum deducta, de gravi obligatione Claudii cum suo rubore cor­ rigendi defectus dubitaverim ; attamen aliqua obligatio nihilominus adest, maxime cum corrigi error vix non semper sine incommodo adeo gravi possit, tum quia aliqui (cf. S. Alph., Th. m. VI 731), etsi sine solida ratione, de iustificatione per extremam unctionem primum accipienda dubitent, tum quia poenitens sacramenti poenitentiae fructu alias privabitur, ad quem, postquam ex sua parte omnia praestiterit, ius habet. CONFESSARIUS PUERORUM. Casus. (171) I. Theophilus confessarius compluribus pueris et puellis, quorum discretio sibi suspecta videbatur, non dedit absolutionem sed solam benedictionem, eosque sic dimisit ad ss. eucharistiam recipiendam. (Elbel, Conf. IX, n. 467.) 344 Sacramentum poenitentiae. II. Theodorus parochus, pueros puellasque septem et octo annorum praeparaturus ad confessionem, dicit ut, qui singulare aliquid habeant, ad se domum veniant. Quod cum vix unus alterve fecisset, sequenti dio iis simul collectis peccata pueris communiora, quae ad mortalem malitiam non soleant pertingere, proponit et eos qui nihil horum peccaverint extendero digitum iubet; nullo id faciente, cum omnibus elicit actum doloris et propositi; dein incipit singulos admittere in confessionale, ubi, finita generali confessionis formula, eos absolvit impositis pro poenitentia 5 Pater ot Ave; sed cum vocetur mox ad aegrotum, reliquos absolvit per modum unius, publico im­ ponens omnibus eandem poenitentiam. Quaeritur 1° pueri quandonam absolvendi sint. 2° quomodo generatim sint tractandi. 3° quid de agendi ratione Theophili et Theodori. Solutio. 599 Ad quaesitum lra R. 1. Absolvendi sunt pueri certo, quando ostendant usum rationis plenum atque afferunt cum materia absolu­ tionis certa et sufficienti etiam iustam dispositionem. In quo casu non tantum, quando peccatum aliquod grave commiserint, sed etiam, quando sola venialia habent de quibus sincere dolent, ius habent ad absolutionem. R. 2. Immo absolvi debent saltem conditionate, quotiescumque dubium est num forte adfuerit peccatum grave: idque, sive dubium oritur ex materia peccati, sive ex suspicione falsae conscientiae, qua facile accidit ut, quod in se grave non sit, pueri pro gravi habeant; sive dubium oritur ex dubio pleni usus rationis. Verum in hisce casibus praemittere debet confessarius conatum serium, quo securiorem faciat actum doloris. R. 3. Quamquam in articulo mortis ad dandam absolutionem levis ratio sufficit, ex qua putetur usum rationis fortasse adesse ; alias tamen, ubi nullum est periculum neque rationabile dubium de com­ misso peccato gravi, absolutio danda non est, quando ex pueri agendi ratione praesumptio magna est pro defectu sufficientis usus rationis; nam sine causa sacramentum nullitatis periculo exponeretur. Cf. Th. m. II11 609 sqq. 600 Ad quaesitum 2“ R. 1. Tractandi sunt pueri et puellae cum magna benignitate, quamquam, maxime quoad puellas, confessarius semper maturitatis et sanctae gravitatis memor esse debet. Benigno tractandi sunt, ne iam in tenera aetate a confessione deterreantur, sed ut potius in ea frequentanda delectentur; tractandi sunt cum sancta gravitate, ne vel ipsi molles fiant vel confessarius sensualitatis labem contrahat. R. 2. Instruendi sunt et in ipsa confessione manuducendi, ut assuescant ordinate et integre secundum numerum et speciem con­ fiteri. Nisi enim a teneris annis morem rite confitendi induerint, postea eum difficulter discent. Minister poenit. — Agendi ratio cum pueris. 345 II. 3. Ante omnia attendi debet, ut cum vero dolore et pro­ posito emendationis confessio instituatur. Puerilis aetas ex una qui­ dem parte propter mentis instabilitatem levitatemque animi periculum secum fert, ne satis serio dolor et propositum concipiatur, quare adiutorium confessarii non raro exigitur; ex altera autem parte tenerum animum veritates aeternae atque Dei Christique caritas facillime gra­ viter percellunt, ita ut facili negotio ad instructionem et monitionem confessarii, qui motiva proponat, vivum dolorem seriamque emendandi voluntatem concipiant. R. 4. Confessarius ne omittat prospicere num pueri recta utantur 601 conscientia. Nam non raro accidit ut sive falsa educatione sive iudicii infirmitate habeant pro re gravi quae in se omnino levis est. Qui error plane exstirpari debet, etsi forte levitatem edocti facilius et saepius relabantur, siquidem minus malum est sexcenta peccata venialia committere, quam vel unum peccatum mortale, idque ex sub­ jectivo errore. Quapropter imprimis parva furta, mendacia etc. ne umquam ut res gehenna dignae describantur, sed sicut vere sunt, ut res detestabiles quidem et fugiendae, at ut peccata in se venialia. R. 5. Si quando deprehendantur aliqui iam in prima aetate pec­ cato turpi infecti, caute quidem agendum est ne ulteriora discant, sed etiam fortiter, ut ab initio illud vitium exscindatur, quod, si inoleverit, curatu adeo difficile est. — Quodsi seductio est in causa, omni vi conandum est et efficaciter procurandum ut occasio auferatur. Ad quaesitum 3“ R. 1. Quoad casum priorem Elbel quidem 1. c. 602 Theophilum non graviter reprehendit, maxime si propter concursum poenitentiam et temporis angustias diutius examinare istos pueros puellasque non potuerit. Verum in conditionibus nostrae aetatis puto omnino eum severius esse diiudicandum ; non quod propter dubiam maturitatem sola benedictione contentus erat, sed quod pueros dubie maturos ad ss. eucharistiam permiserit accedere. Nam ss. eucharistia permitti quidem potest (in dubio de materia confessionis sufficiente) cum sola benedictione, postquam confiions annos discretionis attigerit : at in dubio de aetate discretionis permitti ss. eucharistiae sumptio nequit, nisi forte in articulo mortis. Immo extra articulum mortis pro sumenda ss. eucharistia communiter maior potius maturitas et dis­ cretio exigitur, quam quae sufficiat ut possit et debeat dari absolutio sacramentalis, saltem non minor. R. 2. Si autem maturitas suspecta fuerit non ex defectu aetatis sed ex mentis stupiditate et partiali quadam fatuitate, ita ut maior discretio sperari postea non liceat: sano fieri potest ut eiusmodi semifatui, postquam plenam aetatem attigerint, sive post conditionatam absolutionem sive aliquando post solam benedictionem, interdum ad s. communionem admittantur. R. 3. Quoad secundum casum Theodorus sane graviter laesit 603 ordinem et normam sacramenti poenitentiae. Nam 1) non licuit ei pueris imponere onus ut extra confessionem sibi gravia peccata pan­ derent, neque imponere potuit ut ad se domi manentem accederent; 346 I ; Sacramentum poenitentiae. minus etiam ex eo quod non accesserint concludere potuit abesse omnem materiam confessionis gravem. 2) Non licuit ei publicam istam accusationem exigere. Et quon­ iam illa accusatio erat vaga quidem sed non plane indeterminata, parochus pueros ad eam quodammodo cogens egit contra secretum sacramentale atque obiective omnino graviter peccavit. 3) Male egit, cum in praevia illa accusatione vaga et subsequent! generali fundaret absolutionem, non postulans immo vel impediens accusationem particularem. Nam praeterquam quod accidere poterat, ut aliqui commissa habuerint peccata gravia, quae quoad speciem et nu­ merum accusanda erant, generalis illa etiam solorum venialium peccato­ rum accusatio est contra usum totius Ecclesiae, atque pueris imprimis pervertit notionem rectae confitendi normae, ita ut etiam in posterum mancam instituturi sint confessionem. Nihilominus pueri, utpote in bona fide versantes, si dolorem recte conceperant, valide sunt absoluti. R. 4. Demum male egit in omnes simul absolutionis formam pronuntiando; valide tamen absolvit, ut mox ad 3) dictum est. Si enim visitatio infirmi moram non patiebatur, relinquendi quidem erant pueri et puellae nondum confessi, sed differendi erant ad aliud tempus quo singuli ad confessionem accedere possent et absolvi. CONFESSARIUS RUDIUM. Casus. (172) Philostratus nanciscitur 1) poenitentem rudem, qui ab anno non con­ fessus nihil affert nisi aliquoties se pecori et equo maledixisse; 2) vetulam confessam ante quatuor menses, quae, ut ait, nihil commisit, proximum non offendit, multum oravit, non est mentita, de priore vita interrogata nihil ex ea extundi potest, nisi se omnia semper esse confessam, se peccatum non habere, petit nunc poenitentiam et absolutionem. Quaeritur 1° quid generatim in confessionibus rudium observandum. 2° quid speciatim de poenitentibus, ut in casu, sit indicandum. Solutio. , 1 601 Ad quaesitum lra R. 1. Rudes, male instructi, cum facile deficiant tum in accusatione tum in dolore, in utroque iuvandi sunt a confessario, sed secundum eorum captum. In examine igitur vitandae sunt sub­ tilitates theologicae, sed proponenda ea tantum quae verisimiliter poterant accidere, ex ordine percurrendo decalogum. In excitando dolore et proposito motiva sumenda sunt imprimis ex iis quae sensus tangunt, v. g. poenae sensuum in gehenna vel purgatorio, at etiam mors et cruciatus Christi Domini pro peccatis nostris passi. R. 2. Si bonam ostendant voluntatem, non facile dimittendi sunt ad faciendum examen exactius, etiamsi diligentiam sufficientem non adhibuerint. Nam confessarius ipse brevi tempore plus proficiet interrogando quam ipsi sese examinando; moneantur nihilominus, ut in Minister poenit. — Agendi ratio cum rudibus. 347 posterum diligentius conscientiam pro posse excutiant, et ut nunc etiam de neglegentia, hac in re commissa, doleant. R. 3. Si quando adeo rudis aliquis reperiatur, ut necessarias veritates non teneat, ante absolutionem omnino instrui debet de iis quae sunt, etiam probabiliter tantum, necessitate medii creditu neces­ saria. — Quodsi eas memoria tenere accurate non possit, saltem hic et nunc ea, quantum satis sit, capere et, praeeunte confessario, iis fidei assensum praestare debet. Quod postquam factum fuerit, homo ille, si diu non est confessus, potest absolvi, elicito tamen dolore de ignorantia religionis hucusque non depulsa, et data ab eo promissione se velle pleniorem rerum Christianarum instructionem sibi comparare. Et haec quidem, si inscitia et mentis hebetudo oritur ex naturali hominis complexione vel senio. Quodsi oriatur ex inveterata peccandi consuetudine, luxuriae vel ebrietatis, laborandum prius est ut vitium emendetur, quo mentis acumen redeat et praeparetur absolutio. Quapropter etiam videri debet num instantaneae absolutioni etiam obstet consuetudo et peccandi relapsus. Cf. Reuter, Neo-confessarius n. 114 117. Ad quaesitum 2" * R. 1. Prior ille Philostrati poenitens suspi-605 cionem quidem ingerit conscientiae neglegentius excussae. Quapropter omnino ad rem est confessarium aliquas facere interrogationes se­ cundum ordinem praeceptorum decalogi. Sed si nihil amplius ex poenitente potest extundere, non est ratio dubitandi de eius sinceri­ tate, quando in necessariis fidei rebus satis instructus appareat, maxime quando agitur de viro, qui matrimonio iunctus est. Nam vita illa uniformis, quam eiusmodi homines ducunt eamque laboriosam, cum otium non relinquat, vix peccandi tempus et occasionem praebet. Restat igitur ut ad sincerum dolorem excitetur atque iuvetur, ad cautelam etiam reassumpta accusatione alicuius gravioris peccati prae­ cedentis vitae. R. 2. Vetula illa, cum nullius peccati sese accuset, re sic stante, absolvi nequit. Verum alia industria confessarius uti debet. Ne interroget do speciali peccato: sed statim ipse proponat unum alterumve certum et definitum peccatum, quod moraliter certo ab omnibus com­ missum fuerit, de iisque cum poenitente dolorem eliciat, v. g. : „Nunc igitur doleamus do omni peccato umquam in vita nostra commisso, de omni impatientia et affectu verboque contra proximi caritatem, de omni neglegentia in resistentia contra pravas cogitationes ; de his et omnibus totius vitae peccatis doleamus ex intimo corde, quod causa fuerint acerbissimae mortis Domini, et quod tantum Dominum Deum­ que infinitum et summe bonum iis offendimus. Proponamus de novo Deo sincere servire et ab omni re abstinere quae Deum offendat.u Quodsi poenitens annuerit, etsi a pluribus mensibus non fuerit con­ fessa, absolvatur saltem sub conditione, post impositam aliqualem poenitentiam. Cf. supra n. 293 et 296; Génicot-Salsmans, Th. m.' II, n. 262; Aertnijs, Th. m. 1. 6, n. 187, Qu. 2°. 348 Sacramentum poenitentiae. OCCASIO PECCANDI (I). Casns. (173) Amalia ancilla, compluries ab hero sollicitata, iubetur a confessario relinquere servitium. Quo audito, herus eam obsecrat ne id exsequatur, se necessario hoc modo diffamari apud uxorem et pacem coniugalem perpetuo exstinctum iri. Immo cum illa haereat, ipse adit eundem confessarium cum­ que rogat, ut permittat ancillae deinceps manere, promittitque se in posterum nihil amplius commissurum vel ausurum erga Amaliain. Qüaeritür 1 quae sit occasio peccandi et quomodo evitanda. 2“ recteno iusserit confessarius Amaliam recedere. 3° potueritne ad instantiam viri mutare sententiam et quomodo. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Occasio peccandi in genere est circum­ stantia aliqua externa quae hominem ad peccandum sollicitat naturalemve inclinationem ad illud excitat vel auget, ac proin in peccatum inducit. Est autem occasio renwta, si sollicitatio levis est, vel gravis sollicitatio possibilis quidem at non verisimilis, atque periculum re ipsa peccandi non grave. E contrario proxima dicitur occasio, si periculum labendi est grave seu sollicitatio ad peccatum solet esse vehemens. R. 2. Distingui quidem potest occasio absolute proxima et rela­ tive proxima: prior quae omnibus hominibus communiter grave pec­ candi periculum creat; altera, quae propter infirmitatem peculiaremve dispositionem certo homini gravi periculo est. Ceterum confessarius, qui cum singulis agere debeat, semper videre debet, num occasio sit relate ad poenitentem proxima. R. 3. Distinguitur occasio continua et non continua, seu occasio in esse et occasio non in esse. Prior est, quae habitualiter certum hominem circumstat, v. g. persona in eadem domo habitans, imago retenta; posterior ea est, quae, ut evadat proxima occasio, singulis vicibus ab homine, de quo agitur, debet adiri. R. 4. Demum distinguitur occasio libera et necessaria. Haec, quae evitari nullatenus vel non sine magno incommodo possit, aut ad quam subeundam gravis ratio impellat ; illa, quam evitare inexpedita facultate hominis est. 607 Quoad obligationem vitandae occasionis R. 5. Occasio graviter peccandi proxima et libera vitari debet sub gravi, idque abscissione et separatione si est continua, proposito et promissione si est non continua. Ratio est, quia grave peccandi periculum subire seu in gravem tcntationem se conicere est indirecte velle peccatum, utpote quod ex eo sequatur tamquam effectus. Nam theologia docet hominem moraliter non posse suis viribus gravem tcntationem vincere, sed in­ digere ad id auxilio divinae gratiae, quam in eiusmodi circumstantiis sperare temerarium est. 606 Minister poenit. — Agendi ratio cum occasionariis. 349 R. 6. Occasio graviter peccandi proxima et necessaria debet adhibitis remediis opportunis et implorato Dei auxilio reddi remota. Hoc sequitur ex obligatione qua tenemur vitare ipsum lapsum nosque contra illum praemunire. R. 7. Quoniam autem occasionem necessariam etiam eam dixeri­ mus quae absolute quidem vitari possit, sed non possit sine magno incommodo, vel ad quam subeundam gravis ratio sive proprii sive alieni boni impellat: si experientia constiterit remedia manere inefficacia, aut efficaciora adhiberi debent, aut, non obstante magno in­ commodo, occasio demum relinquenda et eliminanda est. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si Arnalia sollicitationibus heri cessit, 608 apertum est eam versari in occasione proxima: et quoniam liberum ei est brevi tempore servitio renuntiare, recte iusSit confessarius eam recedere e servitio illius heri. R. 2. Etsi Amalia sollicitationibus restitit, quando de sollicita­ tione ad turpia agitur, timendum est ne occasio brevi evadat proxima: ac proin etiam tum recte iussit confessarius servitium mutari: idque eo magis, quo graviorem Amalia experta est tentationem. Sane quando Amalia ex inopinato sollicitationem passa est, versabatur in occasione necessaria, ac proin potuit et debuit resistendo et orando tontationis vim frangere. Neque fortasse statim potuit e servitio recedere. Debuit tamen iam alia media adhibere, scilicet praevidere ut, quantum posset, viro aditum ad se praecluderet, eique minaretur se rem cum uxore communicaturam. Quodsi haec neglecta vel usu difficiliora fuerint vel inefficacia remanserint — id quod factum esse ex repetitis sollicitationibus constat — iam evincitur solam separationem fore remedium securum. R. 3. Si quando ancilla fuerit omnino probatae virtutis, huic, quo levior erat subiectiva tentatio et quo gravior ratio servitii non relinquendi, eo facilius dilatio et experimentum novum concedi potest, semper tamen adhibitis mediis illis et minis de quibus iam dictum est. earumque minarum demum etiam exsecutione. Verum haec dilatio potius exceptio est, non regula. Ad quaesitum 3ra R. 1. Imprimis notandum est vix potuisse 609 confessarium statim, ac vir ille ad ipsum accederet, rem componere. Non enim poterat, salvo sigillo, de rebus ex confessione Amaliae sibi notis loqui, nisi illa dedisset licentiam: quam per virum illum ut nuntium accipere non expediebat. Potuit igitur confessarius viro illi solum conditionate respondere: si ita res se habeat, et si a se Ama­ liae haec imperata sint, se paratum esse ad rem mitius tractandam. Verum, ut ex ipsa Amalia etiam circumstantias omnes exploraret, expediens omnino erat eam revocare ad confessionale; ideoque viro dicere: „Si ita est, revoca, quaeso, Amaliam ad me, et videbo quid ei mitius dicam." R. 2. Sine dubio vir ille timore recessus Amaliae graviter per­ motus est, neque est improbabile esse eas circumstantias quae, rece- 350 Sacramentum poenitentiae. dente famula, uxori ingerant gravissimam suspicionem contra maritum. Incommodum et damnum viri rei et noxii ex se quidem non est ratio, ex qua occasio illa peccandi considerari debeat tamquam necessaria; sed haec ratio sumitur ex incommodo et damno Amaliae poenitentis. Attamen si periculum peccandi non erat ex parte Amaliae, sed tan­ tum ex sollicitatione viri, in dictis circumstantiis credi potest solli­ citationem finem habere adeoque occasionem peccandi cessaro esse proximam. Quodsi ita est, non est amplius ratio urgendi mutationem servitii. R, 3. Haec dicta sint, quando Amalia lapsa non fuerit seu sollicitationibus non cessit. Si cessit, res est difficilior. Nam peri­ culum in hoc casu exstinctum dici nequit, etsi diminutum. Quare in hac hypothesi confessarius cautus esso debet, ut non absolute retrahat iussionem suam, sed exsecutionis dilationem tantum concedat iubeatque poenitentes post aliquod (breve) tempus ad confessionem redire: quo videat, quid porro possit indulgeri. Interim vero omnino prae­ scribere debet omnes cautelas quae alias necessariae sunt ad reddendam occasionem remotam vel nullam. OCCASIO PECCANDI (II). Casus. (174) tietulius amores fovit erga Annam eamque ducere vult, verum obsistunt parentes; nihilominus sperans cum tempore cessaturam esse hanc oppositionem familiaritates cum Anna habere pergit, saepe eam visitat, ut eam servet sibi fidelem, neque tamen palam, ne parentes offendantur. Fatetur se aliquoties liberiora attentasse, quae puella constanter reiecit, neque se id fecisse sine consilio parentes ad consensum cogendi, si viderint matrimonium evasisse necessarium. Quaeritur 1° liceatne sponsis prae aliis subire pericula seu occasionem peccandi. 2° quid de Getulio et Anna eorumque peccandi occasione. Solutio. 610 Ad quaesitum 1” R. 1. Cum plerique homines secundum pro­ videntiam divinam in matrimonio vivere debeant, sane licebit iis compartem quaerere eamque antea cognoscere. Quapropter mutua quaedam conversatio inter iuvenes et puellas ex seria intentione ma­ trimonii quaesita vel suscepta prohiberi nequit. R. 2. Nihilominus conversatio solitaria et clam facta non solum iis periculosa est, sicuti ceteris omnibus, sed eo periculosior, quo magis mutuus amor coeperit exardescere. Quare ab hac prohibendi sunt etiam nupturientes et sponsi; atque insistendum est, ut visitatio, si qua necessaria est, fiat sub oculis aliorum, maxime cognatorum seu parentum vel aliorum proborum hominum, qui loco parentum sint, vel saltem ut fiat eo loco aperto qui numquam securus sit ab accessu aliorum hominum. Minister poenit. — Agendi ratio cum occasionariis. 351 R. 3. Quando autem possibilitas matrimonii nondum adest vel abest cius intentio, mutua conversatio iuvenum et puellarum amoris causa interdici debet, cum vel sit vel mox evasura sit peccandi occasio proxima; adeoque etiam eos, quibus forte nondum fuit peccatum grave, prudens confessarius omnino retrahet. Sponsos autem urgebit, ne matrimonium contrahendum diu differant, neque frequentes inutilesque visitationes continuare sinet. Ad quaesitum 2“ R. 1. Getulius quidem, nisi parentes iualamMl causam contradicendi habent, potuit et potest Annae matrimonium promittere; si parentes autem habent gravem causam contradicendi, liaec cum Anna sponsalia non valent, sed debet aliam puellam sibi deligere. Quodsi rationabiliter sperat fore ut parentes, ex leviore causa nunc sese opponentes, sensum brevi mutent, mutuam fidem Getulius et Anna sibi servare possunt. R. 2. Verum hae visitationes frequentes et solitariae omnino interdicendae sunt, utpote occasio proxima —id quod non solum ipsa rei natura, sed tristis etiam experientia, saltem pro Getulio, satis superque ostendit. Etsi Anna hucusque restitit, tamen Getulio non licebit se in occasionem proximam peccandi conicere, neque Annae hanc occasionem Getulio praebere. Immo ne pro Anna quidem, nisi sit probatissimae constantiae, periculum abesse censeo, eo quod de­ siderium habendi parentum consensus stimulum peccati in nostro casu vehementer augeat. R. 3. Si tamen aliquando — quod rarum esse debet — quae­ dam necessitas fuerit Getulio nonnulla cum Anna communicandi, id saltem fiat secundum ea. quae supra dixi, scilicet ut quaerant locum, quo alii facile accedere possunt et solent, et ut conversatio, quantum fieri possit, fiat sub oculis aliorum, v. g. cognatorum Annae. Ita peri­ culum liberius agendi magis erit exclusum. Insuper Getulius omnino monendus est, ut renovato non-peccandi proposito et precibus ad Deum sincere fundendis se praemuniat, quoties necesse fuerit sponsam adire vel alloqui. OCCASIO PECCANDI (III). Casus. (175) Gertrudis puella se praeparat ad munus ludi magistrae; quo suppleat defectum artis, institui debet privatim in musica a communi institutore, qui id ob amicitiam parentum gratis praestat. Verum paulatim nimia contrahitur inter ipsos mutua familiaritas, maxime cum non raro accidat, ut soli sint inter se. Gertrudis nihil audet dicere, ne se vel virum illum infamet. Quaeritur 1° qualis haec censenda sit occasio peccandi. 2U quid confessarius debeat praecipere. Solutio. Ad quaesitum 1" R. 1. Nemo non videt Gertrudem in occasione 612 peccandi eaque, prout nunc est, proxima versari, non tamen omnino 352 Sacramentum poenitentiae. libera. Nam cum munus ludi magistrae, in se plane honestum, pro statu vitae elegerit, in quadam necessitate est, ut sose instruendam curet in arte musica; et quoniam sui iuris nondum plene sit, sed sub auctoritate parentum, ut ex casu videtur desumi debere, ei simpliciter liberum non est sibi quem maluerit diligere institutorem. R. 2. Occasio illa non est tamen simpliciter necessaria neque necessario proxima; cum ex una parte non sit impossibile mutare institutorem, neque ex altera parte impossibile occasionem reddere remotam. Ad alteram igitur quaestionem transiens 613 Ad quaesitum 2ra R. 1. Alterutrum fieri debet, ut aut institutor in arte musica mutetur, aut occasio reddatur remota. Qui posterior modus facilior erit, si etiam vir ille ad meliorem frugem vel ad se­ rium propositum cavendi a peccato induci possit. Neque tamen in hac sola voluntate fidendum est, sed externa etiam praesidia sunt adhibenda. Quare sub aliquo praetextu sive parentes Gertrudis sive alii invitandi sunt, ut exercitiis musicae simul assistant, vel saltem ita ea exercitia instituantur, ut locus sit apertus et pervius in quem quolibet tempore alii possint intrare atque identidem etiam ex in­ opinato intraturi sint. Quodsi aliter obtineri nequeat, Gertrudis potest et debet matri dicere confessarium ipsam iussisse matrem monere de re parum honesta, numijuani non periculosa, si puella sola adeo intime conversetur cum viro ; quare ad praecavendum periculum immo suspicionem malam se debere petere, ut habeat tempore exercitii comitem. Haec dicere potest sine sui virive diffamatione. Ille igitur modus, etsi non omne periculum removeat, tamen removet ita, ut liceat huiusmodi saltem tentamen facere. R. 2. Si autem vir fuerit seductor, neque admonitus etiam nunc desistat, sed eludere quaerat remedium modo dictum: Gertrudi nihil relinquitur nisi ut, neglecta fama viri, parentibus causam dicat, cur hunc virum institutorem privatum habere sibi amplius non liceat, et cur etiam cum dispendio pecuniarum, quae alteri solvendae fuerint, alterum quaerere teneatur; sed ut apud eum statim ab initio cautelae adhibeantur. OCCASIO PECCANDI (IV). Casus. (176) Lambertus, frequenter adiens tabernam, paulatim eo devenit ut saepe ibi sese inebriet, et ut lusibus indulgens tum rebus familiaribus damnum creet, tum in biasphemias prorumpere soleat. Confessario postulanti, ut omittat omnino intrare illam tabernam, respondet se id non posse, se sibi negotia tractanda habere, unde victus pro se et familia pendent. Quaeritur quid permitti Lamberto possit, quid debeat iniungi. Solutio. 614 Ad quaesitum R. 1. Si vere ita est, ut Lambertus dicit, tabernam adire est ei aliquo modo necessarium. Perscrutari debet confessarius, Minister poenit. — Agendi ratio cum occasionariis 353 num revera ita sit. Nam saepe fit, ut amantes occasionem necessitatem fingant, quae non sit, sibique ipsi illudant. Serio igitur inquiratur, num possit alio convenire cum iis quibuscum negotia habet tractanda. Quod si potest, etiamsi cum aliquo incommodo vel damno non nota­ bili, insistat confessarius, ut Lambertus tabernam evitet. At si dam­ num temporale notabile adfuerit, quaerendum est, ut aliis modis peri­ culo obvietur atque occasio ex proxima reddatur remota. R. 2. Quapropter si ingressus in tabernam non potest plene inter­ dici, interdicatur imprimis lusus ille, qui occasio est blasphemiarum et rei familiaris neglectae; dein iniungatur Lamberto serio, ut finitis negotiis statim recedat e taberna, neve amplius potui indulgeat. Quod si serio promittit, experimentum fieri licebit, num promissis stet. Qui­ bus si non steterit, severius tractandus neque absolvendus est, donec vel emendationem ostenderit, vel rem ita composuerit, ut sine aditu ad tabernam negotia possit tractare. OCCASIO PECCANDI (V). Casus. (1"7) Lucius iuvenis non raro cum parentibus frequentat publica spectacula, choreas, privatam domum vicinam, quo complures familiae conveniant. Sed in omnibus illis occasionibus saepe lapsus est in prava desideria, cum audiat et videat res et vestitus parum honesta ; parentes, periculum non agnoscentes, volunt, ut filius huius saeculi cognitionem capiat, quo liberius postea vitae statum eligat. Quaeritur quid Lucio iniungere debeat confessarius. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Sine dubio Lucius non tenetur in hisce 615 rebus parentibus oboedire. Nam abstractione facta a subiectiva Lucii dispositione, qua facilius videatur commoveri et difficilius sibi posse imperare: spectacula illa aliaque, quae parentes frequentari volunt, sunt res vanae et inutiles, atque numquam non periculosae, etsi non semper graviter periculosae. Verum ut inutiliter sese exponat eius­ modi periculis, adigi nemo potest. R. 2. Nihilominus grave omnino esse potest filio, parentibus obsistere, ac propterea eiusmodi spectaculorum, chorearum etc. fre­ quentatio, quae Lucio est peccandi occasio, occasio aliquo sensu neces­ saria est. Quodsi ita, videre est, num possit haec occasio, adhibitis praesidiis, reddi remota, atque sic Lucio permitti. Doceatur igitur, ut in eiusmodi occasionibus Deum praesentem cogitet, ad eum gratiae auxilium petens mentem elevet; si qua inhonestiora spectanda of­ ferantur, vel ipse commotionem senserit, ut oculos avertat, demittat atque ab applausu abstineat; similiter in frequentanda domo vicina colloquia liberiora nedum ipse omittat, sed ab aliis incepta perturbet, quaerat cum iis conversari qui honestiores sint. Quodsi satis sperat Lfhmkuhl, Cabus conscientiae. II. Ed. 4. 28 354 Sacramentum poenitentiae. se hoc modo sese continere posse, neque ea quae audiantur et vide­ antur sint in se graviter obscoena, permitti potest, ut parentibus ur­ gentibus obsecundet. Sed si etiam his remediis adhibitis iterum iterumque cadat, de­ mum aperte parentibus declarare debet se nolle amplius his rebus commisceri; si vult, addere potest ea sibi esse nimis periculosa, se Dei voluntatem atque propriae animae salutem lubricis gaudiis et terrenis vanitatibus absolute praeferre. RELAPSUS IN PECCATA (I). Casus. (178) Conradus invenis, ter quaterve in anno confiteri solitus, una alterave hebdomada ante et post confessionem consuevit immunem se servare a pec­ catis; reliquo vero tempore iam per annos mollitie peccat atque compluries in hebdomada agens cum sodalibus turpes ducit sermones. Quaekitur 1° qui sit recidivus sensu theologorum. 2° quae sint regulae confessarii in tractandis recidivis. 3° quid de Conrado dicendum. Solutio. 6IG Ad quaesitum lm R. 1. Recidivus, etsi sensu grammatico est quicumque post peccatum, praecipue grave, confessione deletum in idem denuo labatur, vel etiam qui post deleta peccata gravia denuo peccatum utcumque mortale committat: tamen hoc sensu sumi nequit, si quaeris de certo aliquo poenitentium genere, in quibus tractandis vel absolvendis singularis reperiatur difficultas. Nam si ita esset, confessionalia claudi deberent, neque Christus debuit instituere sacra­ mentum poenitentiae ad delenda peccata, idque imprimis ad delenda peccata mortalia. R. 2. Recidivus specialiter ita dictus sumitur a theologis ille, qui compluries, non obstantibus confessionibus, in eadem specie pec­ cata semper relabatur eodem fere modo ac antea, nullam ostendens seriam emendationem neque serium emendationis conatum. R. 3. Qui igitur serium conatum contra peccatum adhibuit, mediisque a confessario praescriptis diligenter usus est, etsi dein rela­ batur; a fortiori, qui notabilem emendationem lapsuumque diminutionem ostendit, quamquam nondum immunem se servavit a peccatis gravibus, immo ne ab illo quidem peccato consueto: nihilominus expungi debet ex numero eorum, qui proprie vocantur recidivi. 617 Ad quaesitum 2“ R. 1. Ut rectae regulae de tractandis recidivis statuantur, imprimis necessarium est videre, quid relapsus arguat contra poenitentem. Relapsus non ostendit absoluto neque directe defectum dispositionis in ea confessione, quam nunc recidivus instituit; sed signum est in­ firmae voluntatis pro praeterito, immo suspicionem et praeiudicium, Minister poenit. — Agendi ratio cum recidivis. 355 non certitudinem, facile creat contra iustam dispositionem in prae­ cedentibus confessionibus habitam: atque ita indirecte et consequenter etiam praeiudicium infert contra actualem dispositionem, si hanc eandem, i. e. non meliorem, poenitens nunc ostendit. R. 2. Confessarius igitur videre debet utrum relapsus sui poenitentis re ipsa hoc praeiudicium contra eum inferat, an exsistant signa quaedam quae hoc praeiudicium, sive contra praeteritas confessiones sive etiam contra solam actualem dispositionem, removeant. Quoniam enim confessarius de actuali dispositione sibi iudicium morale efformare debet, si quando praeiudicium grave contra disposi­ tionem exsistit, hoc grave dubium debet removere posse, antequam absolvat: nisi forte per exceptionem aliquando conditionate possit ab­ solvere dubie dispositum. R. 3. Signa autem quae, relapsu non obstante, praeiudicium618 contra praeteritam dispositionem auferant vel diminuant, sunt maxime: usus mediorum a confessario praescriptorum saltem per notabile tempus; emendatio per aliquod tempus secutum: sincera pugna contra vitium, etsi dein post gravem pugnam relapsus secutus fuerit. Quodsi de praeterita dispositione praeiudicium non amplius grave est, neque contra praesentem dispositionem e relapsu qua tali praeiudicium seu dubium fundatum oritur. Si vero contra dispositionem quoad confessiones praeteritas prae­ iudicium manet, nihilominus fieri potest, ut de praesenti dispositione rationabile dubium non exsistat. Quod efficitur signis non solum com­ munibus sed specialioribus veri doloris. Quae et quanta esse oporteat, in singulis casibus prudenti indicio confessarius discernere debet. Vide tamen quaedam adnotata in Th. m. II11 549. R. 4. Praeiudicio contra poenitentem remoto, recidivus sane619 etiam hac vice absolvi potest, quamquam ex alio capite dilatio ab­ solutionis aliquando potest esse vel necessaria vel utilis, maxime si agitur de gravi aliqua et molesta obligatione uno actu implenda. Praeiudicio autem seu dubio contra poenitentem manente, ab­ solutio per se differenda est, dum dispositio melior (per emendationem secutam vel diligentem mediorum usum) appareat: nisi forte gravis timor sit, ne ex dilata absolutione poenitens, qui hic et nunc ipse putet satis se dispositum esse et fortasse etiam est, in peius ruat. Cf. Th. m. II11 624 sqq; S. Alph., Th. m. VI 432; Pruner, Pastoraltheologie I 254 sqq; Aertnijs in Nouv. revue thcolog. t. 32 et 33 ..De l’absolution sacramentelle"; Reuter, Neo-confessarius ed. Frib. cap. addit, n. 188“ sqq. R. 5. Relapsus ex mera interna fragilitate multo rarius ratio esse debet negandae vel differendae absolutionis, quam relapsus ex occasione extorna ortus, etsi haec occasio non sit omnino libera. Nam si occasio fuerit libera, maxime si etiam continua seu „in esse“. vix ille qui prima vice eam confitetur, absolvendus est ante occasionem efficaciter abiectam, minus etiam, qui fidem datam fregit atque re­ lapsus est. Th. m. ib. Cf. supra cas. 173 et infra cas. 179. 23* 356 Sacramentum poenitentiae. 620 Ad quaesitum 3“ R. 1. Videri poterit Conradus diligentiam ali­ quam sese emendandi adhibuisse, cum per hebdomadas se immunem servaverit a peccato consueto. Verum si ita, ut in casu, constanter egit, post unam alteramve hebdomadam semper relabens atque ita porgens usque ad tempus sequenti confessioni propinquum : confessarius omnino videre debet, ne fallatur. Nam haec agendi ratio suspicionem ingerit de defectu sincerae voluntatis seu propositi absoluti emenda­ tionis. Accidit enim aliquando, ut eiusmodi consuetudinarii et recidivi ex timore denegandae sibi absolutionis aliquo tempore ante confes­ sionem et post eam se contineant, ut confessario possint exhibere aliquod emendationis signum, sed continuo et semper sese continere in animo non fuerit. Quodsi ita re ipsa est, patet defuisse disposi­ tionem necessariam, neque nunc de ea constare: neque censeo huiusmodi homines absolvendos esse, nisi nunc serius proponant et melioribus remediis uti parati sint. Cf. Th. in. II11 625. 621 R. 2. Ex ipsa Conradi experientia confessarius ansam sumere potest tum exstimulandi eius animi tum proponendi remedii efficacioris. Eventus ostendit possibilitatem cum divina gratia per hebdomadas abstinendi a peccato; quod per hebdomadas possibile erat, erit possibile etiam postea, si modo fervor orandi in tentationibus ne tepescat et voluntatis vigor de novo excitetur. Proponat igitur confessarius praeter quotidianas orationes maxime fervidam B. Mariae Virginis immacu­ latae invocationem, quando tentatio institerit, frequentioremque ac­ cessum ad sacramenta, quo vires spirituales restaurentur et augeantur. Quodsi paratus sit poenitens circiter alternis hebdomadis (vel melius etiam quavis hebdomada) ad sacramenta (saltem ad confessionem) accedere, absolvatur. Si vero externae circumstantiae frequentiorem accessum ad sacramenta fieri non sinant, saltem quavis Dominica sumat Conradus certum tempus, v. g. horae quadrantem, quo coram crucifixo serio renovet propositum nunc in confessione conceptum vel vota baptismalia, per Christi passionem meritaque Beatae Virginis immaculatae imploraturus uberes gratias. Doceatur etiam, ut, si contra praesens propositum infeliciter lapsus denuo fuerit, ut statim doleat contritione quantum possit perfecta, et ut quam primum post primum relapsum redeat ad con­ fessionem. Qui hoc vel simili modo seriam voluntatem ostendit, absolvendus potius quam differendus est. RELAPSUS IN PECCATA (II). Casus. (179) Candidus compluries cum ancilla peccavit. Monitus ut ancillam dimittat, dicit, statim se non posse, tum ne ipse se exponat diffamationi, tum ne an­ cilla in plateam eiciatur; promittit se intra 2—3 menses id tacturum. Qua promissione data, absolvitur. Verum postea timens difficultates domesticas — - Minister poenit. — Agendi ratio cum recidivis. 357 et ancillae precibus exoratus earn retinet iterumque labitur. Quod nunc iam tertia vice ita egit. Nunc extra patriam in peregrinatione confitetur. Quaeritur 1" rectene egerit prior confessarius. 2° quid nunc cum Candido agendum. , Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Candidus ex praesentia ancillae versatur 622 in occasione proxima graviter peccandi, eaque occasio est ex parte libera, ex parte fortasse necessaria. Necessaria, moraliter loquendo, pro aliquo tempore, si re vera conditiones eae sunt, quas Candidus dicit. Sed post breve tempus dici debet occasio libera, siquidem Candidi est, utpote heri, dimittere ancillam et quaerere causam quam praetendere possit, ne apud uxorem, si habeat, aliosve suspicionem incurrat. Immo si matrimonio iunctus non est, suspicionem apud alios fundatam non excitabit ancillae dimissio, nisi forte brevissimo tempore post recepta publice sacramenta haec fecerit, nulla alia causa exsistente. Quapropter rectissime institit confessarius, ut ancilla post aliquod tempus dimitteretur. R. 2. Si quando iam exsistat rumor conversationis non honestae inter Candidum et ancillam, ancilla sane dimitti debet idque continuo, antequam Candidus absolvatur et ad ss. eucharistiam admittatur. Si autem suspicio tantum exsistat externe non fundata, potius pro aliquo tempore occasio necessaria est, neque obligari potest Candidus ab­ solute ut statim ancillam dimittat, sed solum ut paulo post et interea sese mediis aptis praemuniat contra relapsum. R. 3. Tempus 2—3 mensium per se satis diuturnum est, neque facile tantum spatium est concedendum. Quod si necessarium fuerit, eo magis confessarius prospicere debuit remediis aptis praescribendis, id quod numquam debet omittere. Adeoque praecipere debuit, ne umquam solus cum sola versaretur, ut orando auxilium divinum im­ ploraret, et — quod non parvi momenti est — ut saltem tempore illo medio saepius rediret ad confessionem, v. g. alternis hebdomadis vel quolibet mense vel saepius, prout gravior vel levior est difficultas sese servandi a lapsu immunem. Quod si fecisset confessarius, Can­ didus rationem dare debuisset de incepta promissionis exsecutione, de soluto contractu conductionis cum ancilla, neque res potuisset tam diu protrahi. Ad quaesitum 2“ R. 1. Cum Candidus compluries fidem fregerit, 623 eius solis promissis fidi nequit; ipsius igitur culpa est confessarium debere severius agere. Verum quidem est eum etiam nunc ex una parte esse in morali impossibilitate il ico ancillam dimittendi, maxime cum nunc peregre exsistat; et ex altera parte ei grave onus imponi per dilatam absolutionem, scilicet onus confessionis nunc factae in­ tegre repetendae, nisi facile redire possit ad eundem confessarium, qui in loco peregrinationis nunc munere fungitur. Quare si prima vice promissis non stetisset: existimo Candidum absolvi potuisse sub hisce conditionibus: 1) Ut nunc seria omnino appareat voluntas dimit- 358 Sacramentum poenitentiae. tendae ancillae et interim adhibendorum remediorum quae supra no­ tata sunt. 2) Ut absolvatur quidem, sed non accedat ad s. commu­ nionem nisi domi, postquam contractum cum ancilla re ipsa solvisset et tempus quo brevius potuerit pro reali dimissione fixisset. Quodsi in suo loco confiteretur, existimo ei ne absolutionem quidem secunda vice dandam esse, nisi post contractum cum ancilla rescissum. R. 2. Verum quoniam non semel, sed compluries Candidus pro­ missis non stetit, ne in alieno quidem loco absolvendus est, sed in­ commodum repetendae confessionis potius sentire debet. Debuit enim Candidus scire sibi gravem hanc incumbere obligationem ancillae di­ mittendae. Quodsi ne ante susceptam quidem peregrinationem hanc dimissionem resoluto contractu conductionis praeparavit atque incepit, parum bonae voluntatis etiam nunc ostendit. Differenda igitur est ab­ solutio, dum obligationem suam sit exsecutus: nisi forte extraordi­ narium dolorem nunc conceperit et ostenderit, qui firmae voluntatis et constantis sufficiens sit indicium. RELAPSUS IN PECCATA (III). Casus. (180) Cletus, iuvenis operarius in fabrica, sese accusat do multis pravis cogi­ tationibus et desideriis atque sermonibus inhonestis. Iam per aliquot annos idem est animi status. Correptus a confessario dicit: Aliquot quidem dies post confessionem me immunem servavi ; sed cum quotidie eiusmodi res audire debeam a sodalibus in fabrica, postea semper mea eadem fuit causa. Quaeritur possitne Cletus iterum iterumque absolvi, vel quomodo sit tractandus. Solutio. 624 Ad quaesitum R. 1. Clctus, ut apparet, versatur in occasione, eaque hucusque proxima. Si eius conditio ea est, ut sui sit dominus atque pro suo arbitrio alio loco labores suos possit locare, ubi meliores habuerit sodales, insistendum est, ut hoc faciat. Nam experientia docuit eum difficulter usurum esse iis remediis, quibus in medio pra­ vorum sodalium sese servet a peccatis immunem. — Verum si sui iuris non est neque efficere potest, ut parentes ipsum in alio loco collocandum curent, vel si sperari non potest fore ut alibi conditio sodalium sit melior: adest occasio necessaria, neque aliud quid relin­ quitur, nisi ut ea reddatur remota. R. 2. Remota autem reddi potest occasio variis modis. Im­ primis videri debet, num possit moneri dominus fabricae vel inspector seu ille qui invigilandi munus habet. Quodsi horum aliquis re vera vir honestus est, qui in mores suorum operariorum intendat, Cletus adigendus est, ut rem denuntiet uni ex illis, quo efficaciter prae­ caveantur excessus pravorum operariorum. Sed si a domino et officialibus haec cura neglegitur, Cletus ipse se munire debet, ut non succumbat sollicitationibus aliorum. Ergo Minister poenit. — Agendi ratio cum iis qui ad perfectionem tendunt. 359 imprimis quoties ad fabricam accedat, sese ferventi prece Deo auxilio­ que B. Mariae immaculatae commendet; abstineat ipse ab omni verbo inhonesto, aliosque — si tantae auctoritatis vel audaciae est — per­ verse loqui incipientes increpet, quando nihilominus turpes res audire cogatur, mentem ab his avocet et ad Deum attollat. Si haec con­ stanter agat, potest certe tentatione superior manere. R. 3. Si quaeritur utrum etiamnunc denuo absolvi possit, an 625 differri debeat, id pendet multum a remediis Cieto iam antea prae­ scriptis eorumque usu vel neglectu. Nam si, monitus de obligatione pravos socios denuntiandi, hoc non fecerit, ne toties quidem absolvi debuit, quoties re ipsa absolutus est, atque nunc demum absolutio differenda, dum re vera denuntiaverit. Si vero denuntiandi obligatio, utpote inutilis, urgeri nequit, videri debet quomodo remediis aliis usus fuerit. Si, ut videtur, in iis uten­ dis neglegens fuerit, per se ad aliquod tempus, v. g. hebdomadam vel summum 15 dies absolutio differenda est, ut constantiorem se ostendat in usu mediorum: nisi forte timendum sit ne plane abalie­ netur a sacramentis; in quo casu de novo animetur ad constantem pugnam, et si serio promittat, potius statirn absolvatur, monitus ut saepius redeat ad sacramentum poenitentiae. Si vero longiore tempore fideliter usus remediis indicatis stu­ duerit se purum conservare, quamquam postea relapsus: animetur denuo ad maiorem fervorem et frequentiorem recursum ad sacramenta; sed potius statirn absolutio danda quam differenda est. Nam etsi externa adsit occasio, tamen haec Cleti conditio magnam similitudinem habet cum relapsu ex fragilitate interna: in qua, quoties sincerus actu est dolor firmumque propositum, absolutionem dare satius est. CONFESSARIUS MONIALIUM (I). Casus. (181) Tancredus, confessarius monialium, reperit novitiam quae tentationibus contra castitatem et contra fidem vexata numquam audet sine confessione ad s. communionem accedere, et quoniam semel tantum in hebdomada con­ fitendi occasio offertur, non quotidie, ut reliquae, sed semel tantum in heb­ domada communicat; timet enim ne consensu conscientiam graviter maculaverit. Quaeritur rectene agat illa novitia, an corrigenda sit a Tancredo. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Inspicere debet confessarius habitualem statum 626 illius novitiae; si est bonae et constantis voluntatis — cuius dispotionis praesumptio magna est in novitia, quae sincere agens novitiatum suscepit —, eam securam reddere debet, ne timeat consensum et pec­ catum, nisi certa plane sit de consensu dato. Nam peccatum non in sensu consistit sed in consensu, neque consensus adest sine conscientia, cum non possit esse nisi a sciente et volente. Sacramentum poenitentiae. 3βθ R. 2. Convenit igitur vel innno necessarium est ut Tancredus iubeat novitiam secure et audacter accedere ad s. communionem atque dubium seu timorem vincere, nisi plane certa sit vel iurare possit se consensisse. Quodsi hac in re inoboediens fuerit, de hac inoboedientia severe reprehendatur, immo puniatur; alioquin periculum est ne pessimum scrupulositatis habitum contrahat. Neque, si Tan­ credus praesto fuerit, novitiae aures praebeat, quoties s. communio instet; debet enim discere ex sese vanos timores relegare. R. 3. Quodsi novitia illa petierit alium confessarium a superiorissa, haec quidem hac vice morem gerere debet; confessarii tamen etiam extraordinarii est eam potius reprehendere vel etiam pro circum­ stantiis accessum denegare, si quando morali ter certus est non esse peccata, sed meros scrupulos, qui novitiam exagitent. Atque etiam superiorissa, quando novit novitiae scrupulositatem, etsi non possit eius petitioni illudere, tamen attentum reddere potest confessarium, qui eam nondum noverit, de nimia eius anxietate. CONFESSARIUS MONIALIUM (II). Casns. (182) Aliam reperit nionialem Tancredus, quae dicit se internis locutionibus frui, se multum in ipso confidere tamquam in duce, quem sciat sibi singulari Dei providentia datum esse; cupit quotidie s. communionem sumere, et praeter confessionem res suas internas una alterave vice in hebdomada familiari alloquio Tancredo exponere. Quae omnia ille libenter permittit. QüAERiTun 1“ rectene egerit Tancredus. 2° quid, si superiorissa de illa moniali ut garrula et superba queratur. Solutio. 627 Ad quaesitum lra R. 1. Stulte egit Tancredus sine ulteriore examine haec omnia concedens. Debuit enim serio inquirere utrum inciderit in feminam fraudulentam seu deceptricem an deceptam et imaginariam an in solide spiritualem et extraordinariis gratiis a Deo ornatam. R. 2. Laus illa sibi ipsi delata debuit a Tancredo potius pro suspecta haberi. Nam si ipse sibi hac in re placet et laudi muliebri inhiat, pro iusta poena Deus facile permittere potest, ut ipse de­ cipiatur et postea cum ignominia cogatur recedere. Neque ille pruritus saepius cum confessario loquendi, idque extra confessionem, monia­ lem illam commendat. Nam qui re vera extraordinarias gratias a Deo communicatas habent, eas quidem, ut per oboedientiam dirigantur, eum confessario vel directore spirituali communicant, verum id com­ muniter ferunt graviter atque cum repugnantia faciunt, neque familiari­ tatem quaerunt, sed — nisi forte ipse confessarius maioris commodi causa aliter proposuerit — cum confessario in confessionali tractare satagunt. Cf. Th. m. II11 637 sq. — w * 1------ —· Minister poenit. — Agendi ratio curn misere lapsis post vitam pie ductam. 361 Ad quaesitum 2” R. 1. Etiam in tali accusatione confessarius 62 * reni sobrie et prudenter diiudicare debet. Aliquando personae vere et extraordinarie piae severius ab aliis iudicantur, ita ut, quod in aliis haberetur pro virtutis exercitio, in iis habeatur pro vitio, neque severi illi censores satis aestimant etiam in sanctissimis personis de­ fectus aliquos indeliberatos reperiri posse. R. 2. Nihilominus si defectus graviores sunt et cum maiore advertentia commissi, extraordinaria sanctitas atque dona quasi extra­ ordinaria a Deo accepta suspecta fiunt. Imprimis oboedientia et hu­ militas probatio est, ex qua vera a falsa sanctitate distinguatur. Quare si praetensa dona Dei monialem illam reddant superbam, satis certo dici debet adesse illusionem sive a propria phantasia sive a daemone excitatam. POST DIUTURNAM VITAM SANCTAM MISER LAPSUS. Casus. (183) Agatha pia mulier, singularibus Dei donis et gratiis dotata, paulatim sibi nimis fidens misere lapsa carnaliter peccat, atque famae detrimentum timens per menses sacrilegia sacrilegiis auget: dum tandem publicis exercitiis excitata statum suum deplorans confessario aperit. Qui lapsus profunditatem ex priorum Dei donorum magnitudine aestimans confessam poenitentiis opprimit atque in magnam conicit animi deiectionem. Quaeritur 1° quomodo generatim tractandus sit, qui post vitam diu integram peractam misere labatur. 2° quid in specie de Agatha eiusque confessario indicandum sit. Solutio. Ad quaesitum l'a R. 1. Contendere quidem debet confessarius, 629 ut is, qui post fervorem spiritus et vitam sanctam misere lapsus fuerit, non solum simpliciter ad statum gratiae redeat, sed ut etiam ad pristinum fervorem revocetur. Quod longe difficilius est apud eum, qui paulatim tepescens demum ad gravem lapsum pervenerit, quam apud eum qui subita et vehementi tentations fuerit superatus. R. 2. Imprimis autem eiusmodi homo animandus est ne animo deiecto virtutis exercitia fastidiat. Si autem sibi quidem multum diffi­ dens, at magnam in Dei misericordiam fiducia erectus fuerit — ad quod sane iuvat perpendisse, quam liberaliter Deus ad conversionem utcumque seriam omnem sanctificantis gratiae habitum plene restauret — : stimulari utique potest, ut novo fervore atque maioribus poenitentiae operibus damnum resarciat atque ex lapsu ansam sumat maioris sancti­ tatis. Quo igitur eiusmodi homo minus proclivis est ad pusillanimi­ tatem, eo acrius urgeri potest ad vivum dolorem concipiendum et protrahendum; quo magis autem natura pusillanimus est, eo magis ad magnam spem et fiduciam debet erigi. Ad quaesitum 2“ R. 1. Cum Agatha pudore et timore victa 630 iam multa sacrilegia cumulasset, ad rem non erat eam magis etiam 362 Sacramentum poenitentiae. deprimere; sed ante omnia animanda erat, ut non obstantibus gra­ vissimis peccatis magnam fiduciam in Deum et Christi merita con­ ciperet, quae infinities crimina etiam longe plura et maiora excedunt. Quare melius egisset confessarius, si moderatam poenitentiam im­ posuisset, addens reliqua se ipsius libero arbitrio atque erga Deum liberalitati relinquere velle. R. 2. Attamen ex altera parte etiam cavere debebat confessa­ rius, ne Agatha lapsum parvipenderet, sed omnino inducenda ne sineret e memoria elabi gravissimam suam culpam, non eo fine ut animo desponderet, sed ut suam propriam abiectionem et infirmitatem sen­ tiret, extolleret divinam misericordiam et bonitatem. Cf. Th. m. II.11 636. Cf. egregia monita apud Itenter, Neo-confess. n. 246. CONFESSARIUS MORIBUNDORUM (I). Casus. (184) Sigibertus octogenarius, cum sanus decubuisset, noctu evigilans re­ pente sentit se male habere atque iubet parochum vocari. Qui cum veniret, Sigibertus sensibus destitutus est. Quare parochus, qui ante 15 dies eius confessionem exceperat, sola extrema unctione eum munit. Qua vix finita, Sigibertus decedit. Ad Sergium vocatus, qui a duobus annis confessus non erat neque nunc desiderium reconciliationis dare potuit, eo quod sensibus destitutus repertus sit a cognatis, parochus solam conditionatam absolutionem concedit: de quo ab amico reprehenditur. Similiter nuntium accipit de Saulo moribundo, qui vetuerat, ne sacerdos apud se admitteretur. Nunc vero ad sensibus destitutum filia parochum vocat: qui hunc conditionate absolvit et ungit; quod etiam facit ad preces filiae cum viro acatholico. Quaeritur 1° quae sint regulae circa absolutionem moribundorum. 2° quid de singulis casibus indicandum. Solutio. 631 Ad quaesitum 1“ R. 1. Cum extra mortis periculum moraliter constare debeat confessario de actibus poenitentis ad poenitentiae sacra­ mentum necessariis, i. e. de debita confessione seu accusatione, et de dolore eiusque sinceritate: in periculo seu articulo mortis sufficit, ut cum aliqua etiam valde tenui probabilitate indicari seu sumi possit actus necessarios et disponentes adesse seu adfuisse, quo liceat vel debeat dari absolutio saltem conditionata. Denegari autem etiamtum debet absolutio, quando constat de indispositione et quando nulla ra­ tione suadetur adfuisse actus necessarios. Ratio prioris asserti est, quia sacramenta sunt propter homines et, ubi salus aeterna periclitatur, extrema tentanda sunt; neque pro­ fanatio sacramenti est, quo tentato, homo fortasse pro tota aeternitate Minister poonit. — zVgendi ratio cum moribundis. 363 Ratio asserti posterioris est, quod, ubi nulla probabilitas est spe­ randi effectum sacramenti, frustra fieret tentamen : quae collatio sacra­ menti non esset, sed profanatio. Neque in sola imaginaria possibili­ tate fructus collocari potest facultas sacramenti conferendi, sed humano modo humana sunt tractanda. R. 2. Hinc facile patet absolvendum esse eum non solum qui coram sacerdote signa aliqua doloris prodit, quae in hisce circum­ stantiis simul sunt sufficiens accusatio seu absolutionis petitio, sed etiam ille qui coram aliis haec signa dedit atque advocandi sacer­ dotis voluntatem manifestavit. Ita expresse monet Rituale Rom., Ordo ministrandi sacr. poenit. § penult.: „vel etiam si confitendi desiderium sive per se sive per alios ostenderit, absolvendus est.“ R. 3. Difficilior res est, quando quis morbo ita praeoccupatus 632 fuerit atque sensibus destitutus, ut nullum signum sui desiderii dare potuerit neque possit. Nam secundum doctrinam communiter recep­ tam ad valorem et fructum sacramenti poenitentiae pertinet non so­ lum internus de peccatis dolor, sed etiam eius aliqualis manifestatio talis quae pro quadam generica accusatione seu confessione haberi possit. Unde fit, ut, ubi praecedens absolutionis desiderium certo manifestari non potuerit neque nunc possit, absolutionem, si proferre liceat, non liceat nisi conditionate. R. 4. Attamen, maxime ex tempore S. Alphonsi et ex eius auctoritate, practice facillime licebit ita conditionate absolvere, quia habetur aliqua explicatio, etiamsi non multum probabilis, actuum suf­ ficientium. Nam: 1) internus dolor merito praesumitur, nisi probetur contrarium; isque etiam elici potest, etsi forte videatur moribundus ratione destitutus, siquidem signa rationis deficientis sunt fallacia. 2) Desiderii habendae absolutionis manifestatio fortasse sufficiens (etsi non multum probabiliter) sumitur a) ab aliis ex suspiriis, oculorum nutibus, quae moribundus fortasse ediderit vel edat etiamnune in hunc finem, etsi adstantes ea non valeant discernere ; b) ab aliis ex serie actuum praecedentis vitae, ex quibus satis colligi possit moribundum voluisse saltem mori in pace Ecclesiae adeoque pro mortis tempore desiderasse absolutionem; quod si ex praecedenti vita colligi possit, manifeste haberi illius desiderii externam significationem seu ex­ pressionem. R. 5. Unde ex S. Alph., Th. m. VI 482 sic conditionate ab-633 solvendus est: 1) qui christiane vixerit; 2) etiam ille qui parum christiane vixerit, quem tamen constat voluisse mori in pace Ecclesiae catholicae; 3) immo ille catholicus qui in ipso actu peccati sensibus desti­ tuatur: siquidem secundum S. Alph. 1. c. n. 483 praesumi potest etiam hunc, si forte lucidum intervallum habuerit, in proximo peri­ culo aeternae damnationis constitutum, desideraturum esse omni modo suae aeternae saluti consulere, neque constare eum eiusmodi lucidum intervallum non habuisse; 364 Sacramentum poenitentiae. 4) ex quo concludi potest — quamquam S. Alph. ib. severius loquitur — idem fieri posse cum homine baptizato acatholico sensi­ bus destituto, si positiva adfuerint indicia eum in bona fide circa suam sectam versari atque auxilium catholici sacerdotis libenter admissurum. Attamen id restringendum videtur ad casum, quo contigerit ut ante rationis destitutionem ille homo coram sacerdote vel eo qui hoc sacerdoti nuntiaret sese declaraverit peccatorem vel se de peccatis commissis dolere; alias enim in homine acatholico, qui sacramentum poenitentiae abhorret, ne implicite quidem habebis ullam confessionem et absolutionis desiderium manifestatum. Cf. Th. m. II11 651. Quod autem dicit Gennari (Consultaz. I, cons. 58, n. 6) ex Varceno, universim dandam esse absolutionem conditionatam homini sensibus destituto, etiam si fuerit haereticus publicus, schismaticus, apostata, id puto applicandum non esse nisi ad eos qui aliquando in unione cum Ecclesia vixerint; de reliquis valere quod modo dixi. Ad quaesitum 2m R. 1. Quoad Sigibertum male egit parochus eum non absolvendo; nam quod ante 15 dies fuerit absolutus, nulla erat causa cur non nunc denuo absolveretur, cum adfuerint signa quae satis exprimerent eius accusationem et absolutionis recipiendae desiderium. Nihilominus aeternae eius saluti — etsi forte post ultimam con­ fessionem in peccatum lapsus fuerit — provisum videtur per extremam unctionem, quae, si modo adfuerit internus de peccatis dolor etiam pro absolutionis valore necessarius, vel si ille postea accesserit, moraliter certo peccata delet. Verum parochus, si Sigibertum reperit adhuc viventem, absolutionem etiam conferre debet. 635 R. 2. Quoad Sergium parochus recte egit conditionate absolvendo ; nam ex una parte nullatenus certum erat, immo erat parum pro­ babile omnia ad valorem absolutionis praestita a Sergio esse; quare non absolute sed summum conditionate absolvendus erat: ex altera tamen parte, quia non constabat certo de defectu, hanc conditionatam absolutionem etiam tentare potuit et debuit. Sed merito reprehenditur ab amico quod non etiam unctionem dederit. Nam si sumere potuit Sergium in ultimo momento ad me­ liorem frugem esse conversum, extrema unctione non erat indignus; quoad efficaciam vero in nostro casu haec erat absolutione longe se­ curior. Nam sufficit pro eius efficacia dolor internus qui praecesserit, vel immo qui sequatur; externum signum ex parte moribundi certo requiritur nullum. Si autem propter diuturnam Sergii abalienationem ab officiis christianis parochus scandalum timebat, poterat et de­ bebat explicationem dare atque extremam unctionem etiam clam administrare. 636 R. 3. Si Saulus usque ad ultimum rationis usum positive reiecit omne sacerdotis auxilium, non puto sacramenta ei administranda esse, ne conditionate quidem; orandam tamen esse enixe pro eius anima Dei misericordiam, quae, si eum ad sui conscientiam reduxerit et ad dolorem internum moverit, etiam usque ad contritionem per­ 634 Minister poenit. — Agendi ratio cum moribundis. 365 fectam potest permovere. Haec soli divino indicio relinquenda sunt; pro humano indicio ad participationem honorum, quae constanter re­ pulit, non videtur admittendus. Si vero cum aliqua probabilitate nunc ad se redierit et videatur aliquod doloris signum edere, etsi dubium, tamen tentanda sunt omnia. Sed etiam in hoc casu parochus 1) conditionate tantum sacramenta administrare potest, 2) unctionem etiam clam tantum, ne aliis sit scandalo. — Quod idem dici potest, si iussio arcendi sacerdotes diu­ tius antecessit extremum statum moribundi, ita ut dubium sit, num in hac pessima voluntate Saulus permanserit. Quando vero hoc du­ bium merito excitari possit, ita ut saltem conditionata absolutio non sit deneganda, in singulis casibus prudenti indicio relinquitur. In qua re satis large sentit Gennari, Consultaz. I, cons. 58, n. 5. R. 4. Quoad virum acatholicum, de quo in ultimo casu sermo 637 est, aliqua ratio tentandi sacramenta fortasse sumi potest ex catho­ lica filia. Ab ea enim quaeri potest, num pater de rebus catholicis instructus fuerit, utrum aversionem continuo ostenderit, an potius spem probabilem fecerit ante mortem amplectendae fidei catholicae: num forte filia cum patre brevi ante dolorem de peccatis elicuerit, paterque cum ea id fecerit. Quodsi haec affirmans respondere filia potest, puto absolutionem conditionatam dari posse: extremam unc­ tionem tum tantum, quando de ea specialiter audierit moribundus eamque probabiliter lubens admissurus fuerit. CONFESSARIUS MORIBUNDORUM (II). Casus. (185) Cunibertus graviter aegrotans diuturnae vitae peccata, quae eousque conscientiam oneraverant, confessione diluit. Administratis rite omnibus sacramentis, parochus aegroto valedicit neque festinat aegrotum per hebdo­ madas adhuc vitam protrahentem visitare, neque aegrotus audet eum saepius accerserc, ne videatur compluries eo opus habere, quamquam conscientiae tranquillitate non fruitur. Quaeritur 1° moribundi, sacramentis muniti, sintae ulterius iuvandi et quo­ modo. 2° quid de casu nostro dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Rituale Romanum bis monet frequentem 638 aegrotorum visitationem. Statim ab initio, ubi agit de cura infir­ morum, dicit: «ultro ad illum accedat, idque non semel tantum sed saepius, quatenus opus fuerit/ Dein cum describit modum iuvandi morientes, iterum monet gravius: «Ingravescente morbo, parochus infirmum frequentius visitabit . . . monebitque instante periculo se confestim vocari, ut in tempore praesto sit inorienti.u R. 2. Haec parochi obligatio qua gravitate obliget, pendet a diversis tum parochi tum aegroti circumstantiis. Id tamen attendere 366 Sacramentum poenitentiae. debet parochus tempore mortis graviora esso pericula tum ex in­ festatione diaboli, tum ex infirmitate aegroti, tum ex irreparabilitate damni quod incurritur. R. 3. Pius parochus vel confessarius sane non id solum attendit, ut aegrotus restituatur in statum gratiae apud Deum, sed conatur etiam, ut brevis illius quod restat temporis bono usu aegrotus divinis meritis crescat atque actibus virtutum repetitis et perfectis aeternae vitae praemia quam plurimum augeat. De quo cf. Th. m. II11 652sqq. Ad quaesitum 2m R. 1. Qui longae vitae peccata demum, cum graviter aegrotat, confitetur, raro omnium recordatur: quapropter plerumque postea memoriae occurrent alia atque alia, quae oblitus erat et quae nunc cupit confessario manifestare. Immo, re obiective spectata, haec confitendi in periculo mortis gravis obligatio est, quia, nisi nunc ea accuset, in periculo est, ne numquam ea confiteri possit. Cunibertus, cum in hisce circumstantiis esset, ex hac ratione a parocho denuo visitari iam plane debuit. R. 2. Qui longam vitam in peccatis duxit, contractis pravis habitibus, in maiore periculo est post reconciliationem cum Deo denuo labendi. Et quamquam sacramenta morientium peculiare auxilium moribundo conferunt, tamen pericula lapsus non plane evanescunt. Ex quo nova oritur ratio, cur parochus Cunibertum frequentius visi­ tare debeat. — Ipse vero Cunibertus, respectu humano postposito, debuit parochum aliumve sacerdotem accersere, neque timere ne suspi­ cionem contra se excitaret. Nam spirituale auxilium sacerdotis in periculo mortis identidem desiderare nullatenus signum est con­ scientiae oneratae sed conscientiae tenerae et providae propriae salutis curae. 640 R. 3. Parochus studere quidem debet ut, quantum fieri per circum­ stantias possit, praesto sit in ipsa morte, et saltem, si novum signum doloris moribundus dederit absolutionemque desideraverit, hanc iden­ tidem illi concedere. Immo S. Alphonsus in ipsa sensuum destitutione, quando periculum mortis actu instat, si moribundus diutius sensibus destitutus videatur iacere, ter quaterve in die absolutionem conditionate repeti posse dicit (Th. m. VI 482 et Horn, apost. tr. 16, n. 37), suggestis antea actibus virtutum theologicarum et contritionis, cum forte re ipsa sui compos sit loquentemque percipiat. R. 4. Quoniam vero parochus aliquando neque ipse praesens esse neque alterum sacerdotem mittere potest, et quoniam numquam abest periculum ne, dum advocetur sacerdos, moribundus exspiret: parochi officium est instruere aliquam personam piam ex cognatis aegroti vel quae aegroto serviat, ut saepius, imprimis morte instante, praeeundo cum illo eliciat breviter actus fidei, spei et maxime caritatis contri­ tionisque perfectae. Sic enim vel meritum aegroti augebit vel eum, si forte aliqua tentatione victus lapsus fuerit, in statum gratiae et meriti restituet atque pro aeterna vita salvabit. Cf. Th. m. II11 821. 639 Minister poenit. — Agendi ratio cnm moribundis. 367 CONFESSARIUS MORIBUNDORUM (III). Casus. (186) Getulius, qui a quinquaginta annis religionem non amplius exercuit, catholico tantum baptizatus, graviter nunc aegrotat. Puer, orbatus paren­ tibus, inciderat in seductorem ac brevi ipsemet omnibus vitiis plenus pessi­ mam vitam duxit, bona tamen fortuna usus est ex matrimonio cum ditissima puella contracto ; cui tamen non diu fidem servavit atque etiam nunc praeter uxorem pellicem domi retinet. Sacerdos eum visitans primo superbe repel­ litur; iterata visitatione, suscipitur placatius, sed quando de confessione ser­ monem instituit, audit ab aegroto hanc esse nunc impossibilem, ceterum de religione Christiana aegroto vix quidquam notum amplius esse comperit. Cum vero mox res eo devenerit, ut medicus iudicet non ultra diem Getulio vitae superesse neque id tuto aegroto dici posse, sacerdos modum quaerit quo quam suavissime rem ad bonum exitum perducat. Quaeritur 1° quo modo confessio satis integra a moribundo obtineri possit. 2° quid imponi debeat moribundo circa reparandum scandalum et occasionem peccati removendam. 3° quomodo confessarius in circumstantiis Getulii agere debeat. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Quae materialis integritas in moribundo 641 procuranda et quomodo in ea insistendum sit, multum pendet a viribus moribundi. Nam non ea integritas requiritur quae vires poenitentis secundum statum, in quo nunc est, moraliter superet, sed sufficit ea quam moraliter praestare potest. Quando igitur valde debilis est, non debet fatigari, sed sufficit confessario graviora intellexisse, imposita obligatione ut pro casu reconvalescentiae defectum suppleat, vel quae postea sponte memoriae recurrerint, data occasione proferat. R. 2. Quando agitur de moribundo, qui habetur pro homine pie catholico a tempore brevi confesso, sed quem nunc confessarius reperit multis sacrilegis confessionibus implicatum: si confessio diu protracta suspicionem excitaret, licebit similiter abbreviata confessione uti, sup­ plemento reiecto in tempus posterum. S. Alph. 1. c. VI 260. R. 3. Qui horret confessionem et a religionis exercitio diu alienatus est, a confessario prudenti aliquando iuvari potest alio modo, ut sci­ licet aegrotus dextre inducatur ad narrandam seriem vitae suae amice: paucis adiectis interrogationibus facile supplebit confessarius narratio­ nem eo usque ut pro statu actuali moribundi sit confessio sufficiens. Quodsi declarare poterit aegroto confessionem fere esse factam, super­ esse tamen ut doleat Deumque deprecetur: aegrotus non raro mira­ bitur, sed fortasse non ita difficulter adducetur, ut de peccatis doleat atque instantem aeternitatem sibi reddat securam. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si scandalum consistit in sola a religione 642 abalienatione, neque certae sunt restitutiones et reparationes honoris laesi etc. faciendae: sola publica sacramentorum ad infirmum delatio in illo momento habetur pro scandali reparatione. 368 Sacramentum poenitentiae. — Appendix. R. 2. Si adest occasio peccandi proxima publice nota, v. g. con­ cubina retenta domi, per se etiam a moribundo exigi debet, ut hanc dimittat et eiciat, antequam absolvatur; quod si ob aliquam causam impossibile fuerit, coram testibus declarare debet se, quam citius fieri possit, eam dimittere velle, neque nunc sinat eam sibi ministrare vel secum conversari. R. 3. Si occasio peccandi adest occulta, atque instantanée di­ missione diffamatio oriatur — id quod tum facile fieri potest: haec quidem dimissio non est exigenda, sed eo diligentius cavendum ne occasio moribundo maneat occasio formalis. Quapropter interdicendum est quodlibet cum eiusmodi persona commercium, eique prohibendus accessus ad aegrotum, nisi forte contrahendo matrimonium occasio possit auferri. Ipse confessarius autem a violando sigillo cavere debet atque propterea generation impedietur quominus proprio marte quid­ quam faciat. Cf. Jienter, Neo-confess. n. 211, 6. 643 Ad quaesitum 3m R. 1. Quoad occasionem peccandi auferendam res diiudicanda est secundum modo dicta. R. 2. Quoad confessionem sacerdos, si se in fiduciam Getulii insinuaverit, eum fortasse inducere potest ut seriem eorum quae gessit, amice narret: quod si fieri potest, optime res componitur. Si id vero fieri nequit, sacerdos, fervida oratione ad Deum effusa, obtestetur aegroto se quasdam tantum interrogationes facturum esse atque leviter omnino sine fatigatione se confessionem procuraturum. R. 3. Si igitur utcumque confessio facta fuerit, restat ut in re­ liquis actibus iuvetur. Videri debet num necessarias saltem veritates revelatas Getulius teneat; alioquin dextre circa eas instruendus est: quod fieri potest per modum adhortationis. Quando ad actus doloris et caritatis elicitos res perducta fuerit, confessarius absolvat et prae­ paret aegrotum, si opus sit, ad reliqua sacramenta recipienda. R. 4. Quodsi aegrotus ne tum quidem necessarias obligationes implere vult, etiam in mortis articulo sine absolutione dimittendus et divinae misericordiae commendandus est. Si vero postea signum aliquod, utut leve, mutatae voluntatis apparet et loquela iam deficit, absolvatur sub conditione. DE INDULGENTIIS. Casus. (187) Disceptatio et diversa praxis est inter Achatium et Aeneam circa in­ dulgentias earumque valorem. Prior nihil antiquius habet quam ut poeni­ tentes suos excitet ad quam plurimas indulgentias lucrandas et die Portiun­ culae ad ingrediendam et egrediendam quam frequenter ecclesiam, ut quilibet aliquot saltem decades animarum e purgatorio liberet. Aeneas e contrario has praxes parum aestimat, esse rem dubio plenam, num valor re vera usque ad poenas alterius vitae exstinguendas pertingat; alioquin vix ullum catho­ licum purgatorio esse addicendum, cum vix ullus sit, cui non applicetur plenaria indulgentia in articulo mortis; immo ex dictis sanctissimarum per­ Indulgentiae. — Valor et conditiones. 369 sonarum dubium illud confirmari, cum S. Theresia quondam divinitus compererit praetor se unum hominem tantum plenariam iubilaei indulgentiam lucratum osse; hos duos vero certo vix ullum poenae temporalis reatum habuisse. Quaeritur 1° quid sit indulgentia. 2° quae sit eius efficaciae certitudo. 3° quid de praxi et opinione Achatii et Aeneae sit dicendum. . Solutio. i ! I I 1 |l < Ad quaesitum 1” R. 1. Indulgentia secundum genuinum et verum 644 conceptum est remissio poenae temporalis post remissam culpam coram Deo residuae, quam Ecclesia extra sacramenta vi potestatis clavium exstinguit. R. 2. Quae indulgentia distinguitur plenaria et partialis. Plenaria, qua omnis poena temporalis condonatur: partialis, qua certa poenae temporalis mensura remittitur. Fieri igitur potest, ut indulgentia, quae partialis dicitur, re ipsa fiat in certo homine eam lucrante plenaria, scilicet quando ille maiorem poenae reatum non habet. Partialis autem indulgentia aestimatur secundum dies, annos, ita ut concedi soleat indulgentia 100, 300 etc. dierum; vel 7, 10, 40, 100 etc. annorum, quibus non raro adduntur totidem quadragenae. — Quibus exprimitur ex poena temporali adhuc luenda tantum remitti, quantum per antiquas poenitentias canonicas tot dierum et annorum coram Deo censeatur solutum seu exstinctum. Quadragenae, quae adduntur, significant severiorem poenitentiam 40 dierum quae ultra communem poenitendi modum solebat imponi. Cf. Beringer, Die Abliisse (ed. 13) p. 64 sqq. R. 3. Remissio illa temporalis poenae fit per solutionem ex thesauro Ecclesiae, qui constat ex infinitis meritis et satisfactionibus Christi, quibus accedunt secundarie merita et satisfactiones Beatae Virginis Mariae et Sanctorum. Quam solutionem praestant pastores Ecclesiae, imprimis Romanus Pontifex, summus pastor et claviger the­ sauri Ecclesiae: cardinales et episcopi secundum hodiernam disciplinam solummodo intra limites valde artos. R. 4. Remissio illa seu indulgentia conceditur sub certis con-645 ditionibus iis qui has conditiones impleverint; quando vero hoc spe­ cialiter conceditur a largiente indulgentiam, indulgentiam etiam aliquis pro defuncto lucrari potest. Applicatio autem pro vivis fit aliter, aliter pro defunctis. Vivi enim, si sibi volunt lucrari indulgentiam, absolvuntur per Summum Pontificem a tanto reatu poenae, ita ut ipse Pontifex simul ex the­ sauro Ecclesiae solvat;. defuncti non absolvuntur per potestatem ju­ dicialem Pontificis, sed pro iis eorumque poena temporali residua tantum solvitur ex thesauro Ecclesiae Deoquo offertur quantum per certam illam indulgentiam enuntiatur. Hinc in indulgentiis pro de­ functis habetur sola solutio Deo oblata; in indulgentiis pro vivis habetur primo et immediate absolutio, quae tamen efficax (it per solutionem ex thesauro Ecclesiae Deo factam. Lthnikuhl, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 24 370 Sacramentum poenitentiae. — Appendix. Ad quaesitum 2m R. 1. In genero certum est Ecclesiam habere potestatem dandae indulgentiae, adeoque de eius efficacia coram Deo in genere dubitari nequit. Huc spectant damnati errores: Petri (Jxom. prop. 6 a Sixto IV damn.; Luth eri art. 17—22 a Leone X proscripti; prop. 40—43 Conciliai). Pistor, a Pio VI damnatae. At­ que inde consequens est indulgentiam etiam ei prodesse cui con­ ceditur, maxime si agitur de indulgentia pro vivis. Quas veritates fidei proximas esse, vide Mocchegiani a Molsatio, Collect, indulgen­ tiarum n. 12. 646 R. 2. Possunt autem rationes occurrere, quae effectum indul­ gentiae impediunt, idque vel ex parte concedentis vel ex parte lucra­ turi. Ex parte concedentis seu exercentis potestatem potest error esse in causa, quo fiat ut indulgentia vel non valeat vel non tanti valeat. Nam potestas illa remittendae poenae temporalis non potest fieri arbitrarie, cum ipse Summus Pontifex non sit dominus sed dis­ pensator ecclesiastici thesauri, neque condonare possit illam poenam nisi ex iusta causa. Causa saepe sumitur ex ipso exercitio boni operis, quod tamquam conditio a fidelibus postulatur. Et quamquam videtur ad valorem indulgentiae non plus requiri, nisi ut, qui concedit, pru­ denter indicet iustam causam et proportionatam subesse, tamen ne id quidem certum est, si re ipsa causa coram Deo non fuerit sufficiens, neque Summi Pontificis indicium hac in re est infallibile. Cf. Th. m. Il11 671. Verum, si indulgentia concessa in hoc casu non valeat ad tantam remissionem, valebit tamen ad aliquam. 647 Ex parte lucraturi indulgentias defectus varii possunt occurrere: 1) si non impleverit ipsas conditiones seu opera praescripta; 2) si ipse culpae reatus nondum sit remissus: quod si ita est, impossibile est obtinere efficaciter indulgentiam. Hoc igitur imprimis valet de eo qui non sit in statu gratiae; sed etiam in eum qui in statu quidem gratiae est at peccatis venialibus quoad culpam non deletis obnoxius, plenum suum effectum indulgentia exercere nequit. Attamen illo qui indulgentiam plenariam propter peccati venialis ob­ staculum non lucratur plene, eam nihilominus lucrari potest minus plene, scilicet relate ad remissionem poenarum, quae peccatis quoad culpam iam deletis ex se debentur. 3) Kelate ad defunctos res est etiam magis incerta: possunt enim occultae rationes iustitiae divinae obstare, quominus solutio oblata pro certa aliqua anima acceptetur, vel quominus ad effectum totalem ac­ ceptetur. Sed si opus praescriptum impletum est a vivis neque ex parte causae clavis totaliter erraverit, aliquod suffragium defunctis semper fertur, si minus illis animabus quas qui opera ponit forte in­ tendat iuvare, saltem aliis pro divinae voluntatis beneplacito. Ecclesiam nullatenus vello auxilium undequaque certum promit­ tere, habes ex Resp. S. C. Indulg. d. d. 28 Iulii 1840 (I)ecr. auth. n. 283): .Per indulgentiam altari privilegiato annexam, si spectetur mens concedentis et usus potestatis clavium, intelligendam esse in­ dulgentiam plenariam, quae animam statim liberet ab omnibus pur- 1 Indulgentia. — Valor et conditiones. 371 gatorii poenis; si vero spectetur applicationis effectus, intelligendam esse indulgentiam cuius mensura divinae misericordiae beneplacito et ac­ ceptationi respondet." Cf. Th. m. II11 668. Idem colligitur ex constit. Bened. XIV nPia mater" d. d. 5 Apr. 1747, in qua amplam quidem dat facultatem impertiendae indulgentiae in articulo mortis; sed sedulo monet etiam, ut Christifideles moneantur et frequenter instruantur, „quam incertum sit, . . . etiam an indulgen­ tiam, licet externo ritu sibi applicatam, cum effectu sint percepturi . * Ad quaesitum 3m R. 1. Quoad praxim lucrandarum indulgen-648 tiarum ex utraque parte extrema vitanda sunt, ne scilicet earum usus parvipendatur, neve tota sanctitas in colligendis indulgentiis collocetur. Exstinguere poenas temporales peccatis debitas nobilis quidem finis est, immo proficisci potest ab eximia in Deum caritate; atque si studium fertur in iuvandos defunctos per indulgentias, eo ipso habes caritatis exercitium nobilissimum. Hinc non una solum sed complures et variae virtutes Christianae in studio lucrandarum indulgentiarum possunt exerceri. Attamen sunt fines formaliter altiores et nobiliores, quam ille finis exstinguendae poenae temporalis. Quae exstinctio ad sanctitatem secundarie spectat. Quae autem principaliter et directe tendunt in augmentum caritatis et gratiae sanctificantis, sane ex­ cellentiora sunt; et quae disponunt homines ad tollenda obstacula frequentis et heroicae caritatis exercendae, adeoque internam ipsam sanctitatem promovent, praeferri merentur. Quodsi cum his exercitiis simul acquiri possunt indulgentiae, id sane eo melius est. R. 2. Cum die Portiunculae re vera toties quoties offeratur in-649 dulgentia plenaria applicabilis etiam defunctis, certe christianae pie­ tati ac caritati omnino consentaneum est, ut qui facile possit neque certa quaedam officia proptera neglexerit, saepius studeat hoc modo defunctis in purgatorio exsistentibus iuvamen afferre. Ipsa S. C. Indulg. laudat pietatem hominum simplicium, qui post brevem orationem in ecclesia eo die privilegiata fusam egrediantur, ut statim revertantur et denuo preces fundant. Attamen Achatius abstinere debet a cal­ culando numero eorum quos unus aliquis ex suis poenitentibus e pur­ gatorio in coelum mittere possit. Nam ex iis quae supra dicta sunt, haec res est valde incerta, et quamquam ab Ecclesia Deo tantum offertur ex satisfactionibus Christi, quantum sufficiat ad unam animam e purgatorio liberandam, idque toties quoties quis repetat preces cum visitatione ecclesiae, tamen nescitur ad (piem effectum haec omnia a Deo acceptentur. R. 3. Aeneas vero omnino errat contra indulgentias atque sentit 650 modo piarum aurium offensive, immo in haeresim ducenti: quasi indulgentia non valeat ad exstinguendas poenas alioqui Deo in pur­ gatorio solvendas. Etsi dubium moveri potest de extensione et amplitudine valoris in certo casn, tamen in genere indulgentiae efficacia est certissima. R. 4. Quod autem dicit Aeneas, purgatorium quotidie exhauriri si indulgentiae valeant: in eo id latet veri, incertum esse, atque vix * 24 ♦ Ί1 372 Sacramentum poenitentiae. — Appendix. probabile, omnes indulgentias secundum totum valorem qui offertur, defunctis applicari; immo etiam improbabile esse vivos sibi lucrari omnes indulgentias secundum totum valorem enuntiatum. Quod poste­ rius habeo pro verissimo ex hac sola ratione, quod raro invenitur homo, qui ab omni veniali culpa sit immunis. Veniales autem culpae etiam solae, quibus obnoxius aliquis decesserit, causa sufficientissima esse possunt, cur longissimum et acerbissimum purgatorium sit tolerandum. Ecclesia autem seu Summus Pontifex largissima manu thesaurum spiritualem quasi profundit, Deo plenissime et multoties offerens solu­ tionem pro poenis temporalibus iustorum, ut, quod una oblatione non obtineatur, fortasse iterata et saepius iterata oblatione demum ob­ tineri possit. R. 5. Dictum S. Theresiae optime explicatur ex iis quae monui circa peccata venialia. Sed inde non sequitur non fuisse quam pluri­ mos, qui iubilaeum minus plene lucrati sint et lucrentur. INDULGENTIARUM CONDITIONES ET OPERA PRAESCRIPTA. Casus. (188) Anatolia, pia mulier, quam plurimas studet lucrari indulgentias pro animabus purgatorii. Cum igitur die 2 Aug. sit festum Portiunculae et simul Dominica, qua incipit extraordinarium iubilaeum: quo devotius rem peragat, die 1 Aug. mane, ubi confhixus tantus non est, confitetur et s. communionem sumit; et sequenti die frequenter visitat ecclesiam ibique quinquies Pater et Arc recitat pro lucrandis indulgentiis tum Portiunculae, tum iubilaei, tum alias ad quas titulo confraternitatum atque piarum precum per mensem fusarum titulum habet. Quaeritur 1“ sufficiatne confessio et s. communio pridie facta, ut die se­ quenti Anatolia indulgentias lucrari possit. 2° eadem confessio et communio sufficiatne pro indulgentiis utri­ que diei annexis. 3° quae et quanta oratio requiratur ad intentionem Summi Ponti­ ficis fundenda. Satisne sit mentaliter orare. Solutio. 651 Ad quaesitum 1“ R. 1. In indulgentiis iubilaei quodlibet ex operibus praescriptis fieri debet intra tempus pro iubilaeo assignatum : quod incipit a primis vesperis primi diei indicti, i. e. in nostro casu tempore a meridie sabbati ante 2 Aug. R. 2. Pro aliis indulgentiis confessio atque etiam communio die antecedenti iam fieri potest, si modo reliqua praescripta opera ipso die assignato peragantur, immo confessio fieri potest duobus integris diebus antea, si agitur de indulgentia semel in die concessa, tribus diebus antea, si indulgentia pluries est in die concessa, ut indulgentia Portiun­ culae: ita Pius X d. 11 Martii 1908 (Acta S. Sedis XLI, 359). — Dies autem pro lucranda indulgentia assignatus ita intelligitur, ut tempus ■4M··· Indulgentiae. — Valor et conditiones. 373 utile sit a meridio diei praecedentis per totum diem sequentem usque mediam noctem, quacumque demum locutione tempus sive dies de­ signetur: id valet pro quibuslibet indulgentiis sive iam concessis sive in posterum concedendis ex decreto Pii X d. d. 20 lan. 1911 (Acta Apost. Sedis III, G4). R. 3. Pro iis qui quavis hebdomada confiteri solent, sufficit hebdomadaria confessio pro omnibus indulgentiis occurrentibus, in quibus confessio exigitur, si modo conscientia immunis servata sit a peccato mortali. Raccolta, Praenot. η. V, 1 ex decr. 9 Dec. 1763: nulla tamen res mutatur quoad iubilaeum. R. 4. Quando penuria est confessariorum, Ordinariis locorum petentibus conceditur: 1) ut indulgentia festo annexa acquiri possit etiam ab iis qui non solent qualibet hebdomada confiteri, per con­ fessionem infra spatium hebdomadale ante festum; 2) ut confessio quae soleat alternis quibusvis hebdomadis fieri (.decurrente quolibet 14 dierum spatio") sufficiat ad lucrandas omnes indulgentias, sicut alias sufficit confessio hebdomadaria. Raccolta ib. R. 5. Pro iis, qui quotidie vel fere quotidie ad s. communionem accedunt, confessio, excepto iubilaeo, non praescribitur nisi post lapsum in peccatum mortale. Ad quaesitum 2“ R. 1. Dubium non est quin eadem s. com-652 munio sufficiat ad plures indulgentias etiam plenarias lucrandas, quae eodem die ex diversis titulis occurrant. Raccolta ib. η. V, 2 ex decr. 29 Maii 1841; idque valet de ipsa s. communione paschali ex prae­ cepto facienda (Raccolta ib. ex decr. 10 Maii 1844), si modo iubilaei indulgentia excipitur. R. 2. Quoniam autem nunc s. communio die antecedenti facta sufficit ut indulgentia plenaria acquiri possit: consequens videtur ut illa una communio sufficiat ad lucrandas omnes illas indulgentias, quae tum pro die communionis tum pro die postero occurrant, si modo reli­ qua opera suo die praestantur. Quod de confessione etiam magis valet. Ad quaesitum 3“ R. 1. Preces illae certae, quibus indulgentia 653 annexa est, oraliter persolvi seu recitari debent. Si quae sunt preces quae ex praxi Ecclesiae alternatim recitantur, hae possunt quidem a quolibet privatim recitari integrae; sufficit autem in his ut alternatim recitentur, attente audiente altero quod alter recitat. Id valet v. g. in recitandis rosario, litaniis etc. R. 2. Quando inter opera praescripta praecipitur ,aliquantum orare ad intentionem Summi Pontificis" — quod plerumque fit in plenariis indulgentiis: neque certa orationis forma neque mensura seu extensio praescribitur. Attamen licet optimum sit mentaliter ad hos fines oraro, securum tamen non est ad solam mentalem orationem se restringere, nisi addatur oralis oratio. Communi autem aestimatione theologorum sufficit 5—7 Pater et Ave aut aequi valentes preces re­ citare: Mocchegiani a Molsano, Collect, indulg. n. 187. Neque necesse est distincte sibi proponere fines a Summo Ponti­ fice intentos, qui sunt: exaltatio Ecclesiae, exstirpatio errorum seu 374 Sacramentum poenitentiae. Appendix. conversio eorum qui ab Ecclesia separati seu alieni sunt, pax inter Christianos principes et populos. Sufficit haec implicite seu reductive intendere. Cf. Th. m. II11 681; Mocchegiani a Mois a no 1. c. n. 199: Raccolta 1. c. η. V, 5. Ex dictis patet Anatoliam in plerisque recte egisse seu non er­ rasse; sed quoad indulgentiam iubilaei neque confessionem neque communionem sabbato ante initium iubilaei factam posse sufficere. INDULGENTIAE PRO DEFUNCTIS. Casus. (189) Ignatius, sermonem habens ad populum die omnium defunctorum, ut omnes excitet ad auxilia iis ferenda, etiam peccatores, eosque maxime, ad­ hortatur: Vos, inquit, qui in statu peccati iacetis necdum animum habetis surgendi, opera vestra bona et orationes offerte saltem pro defunctis; vobis ad expiationem nihil prodesse possunt, possunt defunctis; imprimis studete lucrari indulgentias, nam ad eas vobis lucrandas status vester obstat, non obstat quin defunctis eas acquiratis. Rependent illae animae vobis certissime misericordiam, qua summopere indigetis. Quaeritur 1" possintne indulgentiae pro defunctis acquiri ab iis qui sunt in statu peccati. 2° rectene exposuerit Ignatius doctrinam catholicam de bonis operibus peccatorum. Solutio. G54 Ad quaesitum Γ” R. 1. Probabile est posse eos qui nondum sint in statu gratiae, indulgentias pro defunctis lucrari. Nimirum ex natura rei nihil obstat. Nam non in valore operum, quae a fide­ libus praestantur, indulgentiarum largitio nititur, sed in thesauro Ecclesiae. Atque ex opere operato effectus producitur, non minus quam in satisfactione sacramentali. Cum in illa igitur, si poenitens satisfactionem peragens in peccatum relapsus fuerit, efficacia suspen­ ditur quidem sed non perimitur, ita etiam in operibus indulgentiarum necesse non est, ut propter statum peccati eius qui illa peragit ef­ ficacia perimatur: et quamquam indulgentia ipsi operanti numquam prodesse poterit, potest tamen statim transferri in commodum de­ functorum. — Non ita certum est, num nihil obstet ex ordinatione divina, i. e. num potestas a Christo Ecclesiae collata eousque se extendat, ut etiam per media opera eorum, qui in statu inimicitiae Dei sunt, thesaurum Ecclesiae in favorem animarum in purgatorio aperire ex eoque dispensare possit. Sed quoniam non constat de restricta potestate, potius sumendum est Ecclesiam posse. Ultima difficultas est, num re ipsa Ecclesia ita thesaurum Ec­ clesiae dispensare voluerit et velit, scilicet utrum in omnibus in­ dulgentiis propositis conditionem status gratiae ut necessariam ponat, an in iis solis in quibus hanc conditionem expresserit. In qua quaestione dicendum omnino puto non posse sumi esse hanc volun­ tatem, qua velit in omnibus indulgentiis eam conditionem ex sua Indulgentiae. — Valor et conditiones. 375 pat te ponere, etiamsi Christus eam non posuerit. Nam S. C. Indulg. d. 22 Februarii 1817 interrogata resp. : ,Consulat probatos auc­ tores." Quod potius signum est Ecclesiam nihil hac in re determi­ nare, sed aliud non postulare, nisi quod ex ordinatione Christi neces­ sarium fuerit. Unde concludo certum quidem non esse, sed probabile omnino eas indulgentias, pro quibus ad opera praescripta perficienda Ecclesia non expresserit necessitatem status gratiae, si declaratae sint . ap­ plicables defunctis", posse pro defunctis acquiri etiam ab iis qui in statu gratiae non versantur. R. 2. Practice in longe plurimis indulgentiarum concessionibus 655 pro conditione status gratiae exprimitur. Quare ab iis solis, qui in statu gratiae sunt, hae indulgentiae videntur acquiri posse, etiam pro defunctis. Nam Ecclesia vel requirit — id quod in plenariis in­ dulgentiis fere solet fieri - - confessionem et s. communionem, vel in recitandis certis precibus requirit ut „contrito corde" recitentur: quod nihil aliud vult dicere nisi in statu gratiae sanctificantis, in quo quis sive antecedenter iam sit constitutus, sive nunc priusquam preces illas fundat per actum perfectae contritionis se constituere debeat. Quare qui in statu gratiae versatur, necesse non habet actum con­ tritionis praemittere. Re ipsa illud «contrito corde" generatim pro conditione operis praescripti rite faciendi enuntiatur; paucissimae igitur sunt indul­ gentiae in quibus probabili illi opinioni, de qua in R. 1 dictum est, multum fidi possit b Si quando autem ad lucrandas indulgentias plura opera prae­ scribuntur, requiritur et sufficit ut ultimum opus in statu gratiae fiat. Cf. Raccolta, Praenot. η. IV. Ad quaesitum 2" * R. 1. Quidquid est de speculativa illa opinione 656 circa indulgentias pro defunctis lucrandas, practice Ignatius excessit. Nam quod theoretice est probabile, id simpliciter sine dubitatione affirmavit practice. 1 Attamen ne in illis quidem indulgentiis, in quarum concessioue dicitur ,qui contrito corde recitaverint", intentio Ecclesiae certa est, circa facultatem lucrandi eas indulgentias etiam pro defunctis statuere ut haec facultas desit sine statu gratiae. Fortasse voluit tantum monere, fideles, ut sibi acquirant indulgentiam, in statu gratiae debere exsistere. En decretum d. d. 22 Febr. 1847 (Decr. auth. n. 341): Dubia: 1) Utrum Christifidelis peccato mortali inquinatus lucrari possit, nou quidem in suum subsidium, sed in levamen animarum in purgatorio degentium, indulgentias, pro quibus lucrandis non praescribitur communio. — 2) Utrum sacerdos Missam celebrans peccato mortali inquinatus, sive ad altare privilegiatum in suffragium fidelium defunctorum sive cum applicatione indulti altaris privilégiât! personalis, revera animam, pro qua s. sacrificium offert, gaudere faciat etiam gratia altaris privilégiât!.111 S. C. consuit respondere ad 1“ et ad 2m: «Consulat probatos auctores." Quoad altare privilegiatum, maxime locale, non dubito quin sit mens Ecclesiae ex thesauro Ecclesiae tantum exhibere Deo quantum alias; quoad efficaciam sane omnia relinquenda sunt misericordiae divinae, quae utique non solum sanctitatem celebrantis, sed etiam alias conditiones nobis ignotas attendere potest. Cf. etiam Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 837: Mocchegiani a Molsano, Collect, indulg. n. 1100. 376 Sacramentum poenitentiae. — Appendix. R. 2. Quod autem hanc opinionem, quae circa indulgentias est probabilis, etiam transtulit ad personalia opera et orationes fidelium, qui sint extra statum gratiae, in hoc intolerabilem commisit errorem. Nam quod satisfactionis inesso potest quibuslibet operibus bonis sive orationibus sive aliis, id inest solis operibus iustorum. Quia igitur iniusti nihil facere possunt, quod valorem satisfactionis coram Deo habet, propterea non solum non pro se, sed neque pro defunctis satis­ facere quidquam possunt. R. 3. Restant sola oratio qua impetratoria et reliqua opera bona quatenus cum intentione aliquid impetrandi Deo offeruntur. Num hoc modo defuncti directe et immediate iuvari possint, idque ab ipsis iustis, res non est prorsus certa. Longe incertius hoc est in oratione iniusti. 657 R. 4. Ex altera parte moderari nonnihil debuit Ignatius quae dixit circa efficaciam operum et orationem hominis iniusti pro se ipso. Nam quamquam certum est eum pro poenis peccato debitis satisfacere nihil posse, tamen ad expiandam animam suam per mo­ dum impetrationis et meriti congrui aliquid facere potest, quatenus per orationem et opera bona sibi conciliare potest abundantiores gra­ tias divinas, quibus reconciliationem cum Deo incohet et ad felicem finem perducat. R. 5. Bonum igitur erat ex parte Ignatii auditores ad miseri­ cordiam movere erga animas defunctorum et pro praemio misericordiam Dei, quam eo fidentius sperare liceat, proponere: verum docere debuit, ut primo misericordiam erga se ipsos exercerent, atque vera contritione et conversione se aptos redderent ad misericordiam aliis exhibendam sibique peculiarem Dei protectionem pro futuro tempore conciliandam. PRECES IN ACQUIRENDIS INDULGENTIIS PRAESCRIPTAE. Casus. (190) Gennadius, genutiectendo non assuetus, in ecclesia solet plerumque sedere vel stare. Ita etiam facere pergit quando persolvit visitationem ecclesiae et orationes pro lucrandis indulgentiis, immo in spatioso ambulacro ante fores ecclesiae, ubi alii inter se colloquuntur, Gennadius sese paululum colligens aliquot preces ad Deum dirigit. Quando ad sonitum campanae mane, meridie, vespere recitat angelicam salutationem, id facit, cum per urbem incedit, tecto capite et porro eundo, timens ne alias admirationem excitet. Quaeritur 1° quinam situs servandus sit in orationibus pro lucranda in­ dulgentia. 2° quid de Gennadii praxi censendum sit. Solutio. 658 Ad quaesitum 1“ R. 1. S. C. Indulg. d. 18 Sept. 1862 expresse declaravit necessarium non esse recitare preces pro lucrandis indul­ gentiis praescriptas genibus flexis, excepto casu quo aliter praescriptum sit in ipso documento concessionis. Cf. liaccolta, Praenot. η. IV (ed. anni 1898 pag. x). Indulgentiae. — lubilaeuin eiusqne opera praescripta. 377 R. 2. Quapropter communiter licebit quolibet situ seu habitu cor­ poris honesto orare, v. g. stando, sedendo, ambulando: si modo ille sit habitus, quocum devota oratio seu recitatio coniungi possit. R. 3. Sunt autem certae preces, cum quarum recitatione indul­ gentia coniuncta est sub conditione certi corporis habitus. Inter quas peculiariter notari meretur ipsa salutatio angelica ad sonum campanae recitanda. Nimirum illae preces recitandae sunt genibus flexis, sed a vespere sabbati et in tempore quadragesimali a meridie sabbati atque per totam diem Dominicam stando; quod idem servatur, scilicet ut stando recitentur, per totum tempus paschale, ita tamen ut loco ,Angelus Domini" etc. recitanda sit antiphona „Regina coeli * cum versiculo et oratione, atque ii tantum qui memoria eam non teneant, possint pergere in recitando „ Angelus Domini * . Verum die 8 Apr. 1884 Leo XIII concessit iis qui ex rationabili causa impediti fuerint, quominus vel genibus flexis preces illas recitent, vel ad sonitum campanae id faciant, ut, si modo digne, attente ac devote recitent, easdem indulgentias lucrentur, addentes ad „ Angelus * Domini versiculum „Ora pro nobis * cum oratione ^Gratiam tuam ; * et qui tempore paschali neque ex memoria neque legendo possint re­ citare „Regina coeli * etc., ut eorum loco recitent quinquies „Ave Maria . * Cf. Raccolta p. 210—211. Ad quaesitum 2“ R. 1. Ex dictis patet, quid responderi debeat 659 Gennadio ad id, quod non recitet genibus flexis. Si re vera in plateis genuflectere contra usum regionis est, a genuflectendo Gennadius ra­ tionabili causa impeditur. R. 2. Quod Gennadius ante ecclesiam ab ea distans consistit ibique preces fundit, pro visitatione ecclesiae haberi potest, quando ecclesia referta est, ita ut commode intrari non possit, vel quando, ecclesia clausa, aliquis ante valvas orat. Cf. Th. m. II11 680. Attamen extra hos casus, pro libitu manere extra ecclesiam, minime con­ sultum est, cum non satis constet hoc modo praescriptae visitationi ecclesiae tum satisfieri. IUBILAEI NOTIO ET OPERA PRAESCRIPTA. Casus. (191) Commodus, cum audiat annuntiari iubilaeum sub conditione: confessionis, s. communionis, visitationis aliquot ecclesiarum compluries repetendae, ieiunii trium dierum et eleemosynae faciendae, statuit illud neglegere, secum reputans se posso iisdem operibus, immo levioribus saepius plenariam indulgentiam lucrari ; melius igitur esse plus lucrari quam unam hanc indulgentiam. — Flavia e contrario, cum iubilaea pro indulgentiis longe efficacissiniis habeat, dolet quod propter ieiunia feriis IV, VI, sabbato indicta non pluries adsit facultas lucrandi pro defunctis, potit propterea, ut ieiunia sibi commutentur in rosaria vel Missas, et statuit quavis hebdomada saltem bis iubilaeum lucrari. Quaebitur 1" quae sint opera, quae ad lucrandum iubilaeum praescribi soleant. 2° in quo praestet iubilaeum supra alias indulgentias plenarias. 3° quid de Commodi ratiocinatione et de Flaviae praxi censendum sit. 378 Sacramentum poenitentiae. — Appendix. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Distinguendum est iubilaeum anni sancti, regulariter quovis anno 25° recurrens seu iubilaeum ordinarium vel maius a iubilaeo minore seu extraordinario (seu indulgentia ad instar iubilaei concessa), quod diversis occasionibus celebrari solet, maxime initio pontificatus novi Romani Pontificis, vel in gravibus necessitatibus pro arbitrio S. Sedis. R. 2. In utroque iubilaeo solet confessio et s. communio prae­ scribi eodem modo ut reliqua opera bona. In iubilaeo maiore prae­ scribi solet praeterea sola visitatio aliquot basilicarum eaque per 30 vel 15 dies vel 10 continuos repetenda. In iubilaeo minore visita­ tionum quidem minor numerus solet praescribi, sed addi solet tum eleemosyna tum ieiunium unius vel aliquot dierum. Verum numquam non necessarium est accurate perpendere Bullam indictionis. Nam opera praescripta illa accurate praestanda sunt, quae indicuntur; ne­ que ex iis quae Pontifex antecessor praescripsit, ad ea quae successor praescribat, rite concludi potest, cum omnia ex arbitrio Pontificis con­ cedentis pendeant. In iubilaeo anni 1913 ieiunium nullum praescribitur. R. 3. Nihilominus, nisi aliter in Bulla indictionis fuerit provisum, pro norma in quibuslibet iubilaeis habendae sunt regulae, quas Bene­ dictus XIV statuit in Const. Inter praeteritos et Convocatis. Cf. S. C. Indulg. 16 Febr. 1852 (De-cr. auth. n. 353). R. 4. leiunia, quae ante Leonem XIII indici solebant, erant trium dierum, sc. feria IV, VI, sabbato, idque nisi aliter indultum fuerit - ut re ipsa Pius IX aliquoties induisit — unius eiusdemque hebdomadae. Quae ieiunia excludunt per se esum carnium atque adipis animalium, immo, si indicitur ieiunium luris stricti, excluditur etiam esus ovorum et lacticiniorum. R. 5. Eleemosyna communiter praescribitur ad arbitrium sin­ gulorum tum quoad modum tum quoad proximum finem seu causam piam: potest tamen certa causa assignari. R. 6. Vix non semper datur confessariis facultas commutandi prae­ scripta opera ex rationabili causa, excepta confessione, atque etiam excepta communione nisi quoad pueros ad eam nondum admissos. 660 661 Ad quaesitum 2“ R. 1. Discrimen iubilaei a reliquis indulgentiis plenariis primarium in eo est quod praeter indulgentiam detur facultas obtinendi a quolibet confessario amplissimam a censuris peccatisque alias reservatis absolutionem, atque commutationem votorum : ad quam commutationem secundum probabilem S. Alph. opinionem (Th.in. VI 537 q. 4) sufficit sola causa iubilaei. R. 2. Praeterea censeo in iubilaeo subesse communiter, con­ sideratis tum fine tum operibus iniunctis, longe graviorem causam remittendae poenae temporalis per indulgentias, quam in multis aliis indulgentiis: adeoque longe minus dubitari posse, num forte propter defectum sufficientis causae clavis erret atque indulgentia coram Deo effectu suo destituatur. Immo sollemne et commune poenitentiae Indulgentiae. — Iubilaeum eiusque opera praescripta. 379 exercitium ab universa quasi Ecclesia Deo exhibitum, atque a tot sanctissimis etiam Ecclesiae membris, quae nurnquam deerunt, cum animi fervore et dolore in commune collatum in sese est tanta pec­ catorum expiatio, ut ex abundantia sanctorum minus sanctis immo peccato obnoxiis large possit communicari. Ad quaesitum 3“ R. 1. Ex modo dictis patet Commodum errare:662 immo gravis ratio est putandi in reliquis indulgentiis, etsi aliter causa insta et sufficiens subsit, Deum nunc pro Commodo non invenire iustam et proportionatam causam, cur ille re ipsa sive pro se, sive propter ipsum pro defunctis, totalem poenae remissionem acquirat. Nam illa Commodi desidia causam alioquin iustam inficere potest. R. 2. Immo in anno sancto consueverunt pleraeque indulgentiae praeter iubilaei indulgentiam ab ipsis Romanis Pontificibus suspendi pro vivis: quamquam etiam concedi solet facultas illas lucrandi pro defunctis, idque etiam illas, quae alias defunctis applicables non sunt. Ex quo denuo patet Commodum, si in anno sancto versetur, vehementer in suum detrimentum errare. R. 3. Flaviae voluntas sine dubio magis pia est laudanda. Verum 663 videri debet an non eius zelus vires superet. Nam sciri debet ex ipsa bulla concessionis num possit indulgentia iubilaei etiam applicari de­ functis. Quod nisi expresse concedatur, fieri communiter non potest, sed a solis iis quibus datum est privilegium omnes indulgentias quae acquiri possint, defunctis applicandi, sicuti datum est pro ractu heroico erga defunctos". Dein videri debet num indulgentiam iubilaei pluries lucrandi facultas concedatur. Aliquando hoc fit in iubilaeis longi temporis: excludi solet in iubilaeis quae pro aliquot tantum hebdomadis con­ ceduntur. Cf. Th. m. II11 684. R. 4. Quodsi igitur iubilaei indulgentia pluries acquiri possit, atque etiam possit defunctis applicari, restat videre num pro Flavia iusta causa sit opera illa commutandi. — Iusta causa esse non potest sola facilitas maior indulgentias easque saepius lucrandi: alioquin ipse Summus Pontifex leviora opera, eaque quae frequentius iterari possint, praescripsisset. Iusta causa in personali conditione eius qui lucrari vult quaerenda est, i. e. in morali quadam impossibilitate seu nimia difficultate, non quae in operibus ex sese invenitur, sed quae in per­ sona opera illa praestare volente reperitur. Si igitur Flavia debilior est quam ut ferat ieiunia; vel si sui iuris non sit neque esuriales cibos pro arbitrio sibi possit procuraro: causa est cur confessarius Flaviae illa opera commutet; existimo tamen non esse causam fre­ quentius commutandi, quam opera per se praescripta exerceri possint, immo convenientissimum est pro ipsis iisdem diebus quibus ieiunium praescribitur aliud opus iniungere. R. 5. Utrum illa commutatio fieri possit semel pro semper: an664 in singulis confessionibus, quas pro singulis vicibus quibus iubilaei indulgentiam lucrari vult Flavia facere debet, petere et accipere de­ beat commutationem: stabili lege nondum statutum est. Communi 380 Sacramentum poenitentiae — Appendix. regula haec operum commutatio fieri debet, sicut aliae, v. g. votorum commutationes, in sacramentali confessione. In iubilaeo tamen anno 1865 a Pio IX concesso largior facultas data est etiam extra con­ fessionem opera iniuncta commutandi. Pro iubilaeo anni sancti 1900, quod post primani acquisitionem, ut deinde pluries acquiri posset pro defunctis concessum erat, circa commutationem operum per S. Poenitentiariam d. 10 Maii 1900 res ita erat definita, ut ille, qui commutationem accepisset, non posset quidem secundo vel tertio novam commutationem accipere, posset autem, si opera vi acceptae commutationis praescripta repeteret, pluries iubilaei indulgentiam (pro defunctis) lucrari. Acta S. Sedis XXXIII 64. Flavia autem pio suo zelo satisfaciat per alias indulgentias lu­ crandas, quae, quominus in levamen defunctorum acquiri possint, in nullo iubilaeo impeditur. IUBILAEI OPERA PRAESCRIPTA. Casus. (192) 1. Sabellius regularis, cum Superior tempore iubilaei extraordinarii publi­ caret se pro omnibus daturum eleemosynam, non aderat neque de ea re cogitavit quidquam. Post omnia alia opera peracta audit demum Superiorem iam diu pro omnibus dedisse eleemosynam; sed dubitat utrum hoc sibi pro­ luerit, an ad lucrandum iubilaeum aliud quid facere debeat. 2. Quintilius dixerat oeconomo, ut certam summam pauperibus largiretur: Ille autem oblitus est et demum tempore iubilaei elapso recordatur. Lucratusne est Quintilius iubilaeum. Quaeritur 1° quomodo praeceptum eleemosynae sit implendum. 2° quid ad utrumque casum sit dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Eleemosyna, si dicitur „ad arbitrium" vel ,pro cuiusvis devotione" danda, sufficit quaelibet; si dicitur „pro cuiusvis facultate", homo dives non satisfacit eleemosyna pro suo statu omnino disproportionata. R. 2. Eleemosynae praecepto satisfacit qui alterum rogat ut suo nomine eleemosynam det, si alter ille id exsequitur. Verum illa eleemosyna non potest simul haberi pro eleemosyna tamquam ab illo altero pro se ipso facta. — Religiosi, cum nihil habeant proprium, satisfaciunt, si ipsis scientibus et consentientibus Superior eorum no­ mine eleemosynam det. R. 3. Pauper satisfacit minima eleemosyna alteri pauperi collata. Sed facile potest — quod etiam regularis potest impetrare — commutationem in aliud opus obtinere a confessario. 666 Ad quaesitum 2“ R. 1. Sabellius nondum quidem lucratus esse videtur iubilaeum, cum ipsius nomine data non sit eleemosyna: nisi tamen dicere vis eum hanc voluntatem habitualem habuisse; quod mihi probabile est. — Sed si hoc nolis pro certo habere, videtur plane 665 Indulgentiae. — Iubilaei favores annexi. 381 consequi indulgentiam acquiri sola ratihabitione eleemosynae a Supe­ riore datae; nam eo ipso ille actus liet moraliter ipsius, atque rati­ habitio moraliter idem valet ac consensus antecedens. Quodsi Sabellius etiamtunc scrupulo laborat, potest petere a confessario commutationem. R. 2. Quinctilius iubilaeum revera non est lucratus, siquidem eleemosyna data non est. — Aliter dicendum, si oeconomo dedisset certam summam, quae sit irrevocabiliter pro pauperibus et cuius dominio Quinctilius se eo ipso abdicet. Nam tum ex sua parte elee­ mosynam perficit, atque oeconomus ut negotiorum gestor pro pau­ peribus considerandus est. Cf. Th. m. II11 687. FACULTATES IUBILAEO ANNEXAE. Casus. (193) Amalia et Lucia sorores duobus fratribus acatholicis matrimonio ritu acatholico i unctae sunt unaque habitant. Anno iubilaei Amalia facti poenitens post peracta opera alia pro lucrando iubilaeo praescripta confessarium adit, qui eam a censuris peccatisque absolvit. Quo permota Lucia quoque animos sibi sumit eaque etiam absolvitur, cum promittat se opera iubilaei praestituram. Sed mox cum velint viris suis persuadere ut permittant catholicam filiorum educationem, illi, ira incensi, prohibent ipsas ab omni religionis suae exercitio, ita ut Lucia ne opera quidem iubilaei peragere possit, atque vexationibus eo rem perducunt, ut ambae secum accedant ad protestanticam communionem. Verum non diu post, conscientiae stimulis agitatae, iterum ad confessarium confugiunt, qui Luciam quidem absolvit, Amaliam autem se absolvere non posse dicit, commutat tamen eius votum instituendae peregrinationis quod in angustiis nuper ortis fecerat, dummodo velit opera iubilaei iterare. Quaeritur 1” rectene confessarius vi iubilaei absolverit a casu matrimonii acatholico ritu initi. 2° rectene egerit secunda vice, unam absolvens, remittens alteram, at votum commutans. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Perpendenda imprimis est facultas ab-66" solvendi a censuris vi iubilaei concessa eiusque limes. Datur nimirum facultas solum pro foro interno seu conscientiae: v. Baller.-Palm., Opus th. ni. V, n. 807; excluditur (excepto articulo mortis) non solum ab­ solutio nominatim censurât), sed etiam excluduntur generat ini casus ^Sacram. poenit * , i. e. falsa accusatio sollicitationis et attentata com­ plicis absolutio: quae ultima vi iubilaei pro orbe extensi anno 1901 absolvi poterat, si semel vel bis tantum facta fuerat, llaeresis causa antea quidem etiam excludebatur, nunc vero pluries iam eius etiam absolutio concessa est; excludebatur tamen in Constit. Leonis XIII „Aeterni Pastoris * , qua anno sancto 1900 impeditis concedebatur iubi­ laeum extra Urbem, „haeresis formalis et externa . * R. 2. Matrimonium acatholico ritu contraxisse, etiam si matri­ monium est validum, crimen est ad causam haeresis spectans neque 382 Sacramentum poenitentiae. — Appendix. tamen haeresis formalis. Hinc nostra aetate crimen illud a facultate absolvendi vi iubilaei non eximitur, si modo in foro conscientiae solo res componi potest. Nam si Ordinarius loci hanc causam utpote publi­ cam ad se traxit, etiam in iubilaeo eius indicium est exspectandum. R. 3. Si igitur casus propositus talis erat ut in solo foro con­ scientiae res posset componi: confessarius bene egit tum Amaliam, tum Luciam absolvens, si modo conditiones impleverint, resp. implero serio promiserint, quae tum ex natura rei in omni casu necessariae sunt, tum ad reparandum scandalum requiruntur vel ab Ordinario praescriptae sunt. Ad quaesitum 2m R. 1. Favor absolutionis a censuris, com­ mutationis votorum etc., „prima vico tantum" vel „una vice tantum" conceditur, etiam quando iubilaei indulgentiam pluries lucrari fide­ libus licet. 1) Bened. XIV Convocatis § 84 dicit: Billum, si semel illarum (gratiarum) particeps est prima vice, qua iubilaemn consecutus fuit, iterum earum participem fieri non posse, si post primam iubilaei ac­ quisitionem iterum in censuras incidit". 2) Anno 1869 S. Poenitentiaria auctoritate Pii IX declaravit: ,An tempore iubilaei ille qui vi iubilaei eiusdem fuerit a censuris et casibus reservatis absolutus, si iterum incidat in casus et censuras reservatas, possit secunda vice absolvi peragens iterum opera in­ juncta." R. „ Negati ve." 3) Immo in iubilaeo anni 1875, quod semel tantum acquiri poterat, S. Poenitentiaria rogata „An confessarii absolvere possint poenitentem, qui iam a reservatis et a censuris absolutus in ea denuo inciderit, antequam opera impleverit ad acquirendum iubilaemn praecepta": K. ,Virtute iubilaei posse una vice tantum absolvi a reservatis et a censuris, seu negative. * 1 R. 2. Ex modo allatis ad 1) et 2) patet Amaliam secunda vice non potuisse absolvi vi iubilaei, etsi velit opera iubilaei iterare. Nam verissimo post primani iubilaei acquisitionem iterum incidit in censuram. Lucrata enim est iubilaei indulgentiam post primam confessionem et sequentem s. communionem. — De cetero ne opera quidem praescripta iterare potuit, nisi haberet confessarium qui aliunde quam vi iubilaei potestate ad absolvendum in causa haeresis instructus est. Nam ad opera illa pertinet etiam confessio, eaque, si peccata mortalia adsunt, per absolutionem completa. 669 R. 3. Circa Luciam, si responsum sub 3) relatum sumimus, idem est dicendum. Nam Lucia non complevit quidem opera ad lucrandam iubilaei indulgentiam prima vice, sed absoluta prima vice est, et re­ lapsa est denuo. Attamen haec S. Poenitentiariae privata responsio legem non fecit. Quare licebit stare regulae a Bened. XIV sub 1) communicatae. Quae regula certo non excludit ab absolutione eum qui prima vice qua lucratus est iubilaemn censurae vel reservation! obnoxius non erat, postea vero in eiusmodi reservationem inciderit atque nunc denuo 668 Indulgentiae. Iubilaei favores annexi. 383 vult iubilaeum lucrari. (Ita enim habes ex resp. 1 lan. 1873 ad Ep. Xovocom. dato. Cf. Th. rn. II11 694 not.) Quapropter simili iure censeri potest non exclusus a facultate absolvendi qui iubilaeum numquam, no semel quidem, lucratus est, etsi confessus et a censuris sit absolutus, sed, utpoto relapsus, ad lucrandam iubilaei indulgentiam denuo confiteri absolvique debet. Saltem neque verba Bened. XIV neque verba decreti Pu anno 1869 hanc interpretationem excludunt: quodsi non certo excludunt, favor ille, utpote latae interpretationis, practice ita intelligi in quolibet iubilaeo tuto potest, pro quo alia non fiat authentica restrictio. Cf. Th. m. II11 695; D’Annibale, Summula th. m.4 I, n. 348; ita etiam Baller-Palm., Opus th. m. V, n. 812: Bucceroni, Institutiones th. mor. II, η. 1374 ; et auth. declaratio pro iubilaeo anni 1901 Annal, eccl. IX 35. Hinc recte Lucia absolvi denuo poterat a censura contracta propter professionem haereticae sectae, ut nunc demum prima vice iubilaeum posset lucrari: si autem agebatur de iubilaeo anno 1900 vi Bullae Aeterni Pastoris lucrando, necessarium erat ut illa adhaesio ad protestantismum non esset ex animo. Dein adde: ita quidem absolvi Luciam potuisse, si solum peccatum ut in foro conscientiae luendum consideras. Verum communiter talis ad acatholicos ritus accessio est factum publicum, quo publica fit falsae sectae professio. Quae re­ tractari sufficienter nequit, nisi etiam publice fiat de novo professio catholica et publica cum Ecclesia reconciliatio. Solummodo si res in magna urbe mansisset aliis incognita adeoque occulta, non nego fieri posse ut totum negotium in solo foro conscientiae componeretur. Si igitur eiusmodi circumstantiae erant in causa Luciae, confessarius recte egit; alias debebat rem publice tractare atque secundum Ordinarii sui praescripta. It. 4. Quoad commutationem voti nulla esset difficultas, si ageretur 670 de voto quod Amalia ante tempus iubilaei vel saltem ante primam illam vicem, qua iubilaeum lucrata est, emisisset. Ad eiusmodi com­ mutationem obtinendam ius quodammodo acquisivit eo quod opera ad lucrandum iubilaeum praescripta praestiterit. Quare, etsi in illa con­ fessione eius commutationis petendae memor non fuerit vel curam non habuerit, tamen postea eam potest a quolibet confessario obtinere, etiam non iteratis aliis operibus praescriptis ad iterum acquirendam iubi­ laei indulgentiam, sed sola confessione sacramentali, in qua commutatio illa fiat. Neque tamen ab hoc beneficio excluderetur, si forte ob aliquam causam absolvi non posset. Immo, etiam iubilaei tempore elapso, hanc commutationem adhuc petere et obtinere potest. Haec tamen dicta esse intellige, nisi vel post tempus iubilaei, vel post obtentam iubilaei indulgentiam votum fuerit renovatum. In priore suppositione certum est Amaliam ratione praeteriti iubilaei non amplius posse commuta­ tionem voti obtinere: in posteriore suppositione valebit probabilis inter­ pretatio quam daturus sum in R. 5, si quando iubilaei indulgentia saepius acquiri possit et repetitis operibus praescriptis denuo ac­ quiratur. Cf. Th. m. II11 691. 0’. Alph., Th. m. VI, n. 537, q. 4. 384 Sacramentum poenitentiae. — Appendix. R. 5. Cum igitur Amalia votum illud, postquam lucrata est iubilaeum, emisit: gravior oritur difficultas. Sine dubio posset, durante iubilaeo, voti etiam post semel acquisitam iubilaei indulgentiam emissi commutationem obtinere, quando iterato acquiri illa indulgentia potest atque eam Amalia per iterata opera praecripta lucrari parata est, si prima vice nullo favore annexo est usa. Sed quia uno favore, i. e. absolutione a reservatis, iam usa est, videri potest facultas exhausta, cum saepius declaratum sit, semel tantum aliquem favoribus annexis uti posse. Verum puto probabilem esse interpretationem, posse ali­ quem semel obtinere absolutionem a reservatis, insuper semel com­ mutationem votorum, vel etiam semel dispensationem ab irregularitate occulta ob censuram violatam. Quod sic intelligo ut ille, qui semel usus sit omnibus his diversis favoribus, nihil amplius vi iubilaei possit; qui vero uno genere favorum tantum sit usus, possit, quando iubilacum iterato acquiri potest, per voluntatem iterato per opera praescripta lucrandae indulgentiae sibi ius vindicare a confessario petendi applicationem alterius favorum generis. — Alioqui non semper veri fleatur quod S. Poenitentiaria 1 lan. 1873 ad Ep. Novocom. fieri posse declaravit. Interrogata enim ,An possit absolvi a confessario suo Titus, eo quod mnnquam in anteactis confessionibus aliquo reservato irretitus ac propterea numquam hoc iubilaei privilegio usus sit“, R. „Affirmative11. Fac igitur Titum re vera prima vice, qua iubilacum lucratus est, ob­ tinuisse commutationem voti, sed non absolutionem a reservatis: inter­ rogationem et responsionem laudatam applica, et habebis eum posse, si velit denuo lucrari iubilaeum, nunc a reservatis absolvi. Ergo a pari, qui primo absolutionem a reservatis obtinuit, non voti com­ mutationem, postea, si commutatione voti indiget, iterata iubilaei ac­ quisitione eam commutationem obtinere nunc potest. 671 BENEDICTIO APOSTOLICA IN ARTICULO MORTIS. Casus. (194) Amadeus sensibus destitutus, cum christiane vixisset, a sacerdote ad­ veniente absolvitur et ungitur atque statim donatur benedictione apostolica. Postea dubitatur utrum re vera haec benedictio valeat ad effectum plenariae indulgentiae an repetenda sit, si forte aegrotus ad se redierit. Quaeritur 1° quid sit benedictio apostolica et quo sensu eius indulgentia intelligatur. 2" quae sint conditiones necessariae. 3° quid de casu nostro et de repetitione huius benedictionis cen­ sendum sit. Solutio. 672 Ad quaesitum 1“ R. 1. Sunt variae apostolicae benedictiones, quae non a solo Summo Pontifice, sed etiam ab aliis ex Summi Pontificis delegatione dari solent; sed imprimis distinguitur benedictio apostolica, Indulgentiae. — Benedictio apoat. in mortis articulo. 335 quae vivis certis quibusdam occasionibus datur, et benedictio apostolica in articulo mortis. Quoniam de hac sola hic sermo est, quid haec sibi velit, est videndum. R. 2. Benedictio apostolica in articulo mortis intelligitur certa illa precandi formula, quae, prout hodie valet, a lien edicto XIV prae­ scripta est Constit. Pia mater d. d. 5 Apr. 1747, quacum ex intentione concedentis plenaria indulgentia pro ipso mortis articulo conmngitur. R. 3. Quae indulgentia ita intelligitur ut non in ipsa benedictione acquiratur, sed ut applicetur in ipso vero mortis articulo seu in ex­ tremo vitae momento, quo praeterito anima iam non est in statu viatoris; ita ut ille qui hanc indulgentiam pleno effectu acquirat, nihil in altera vita habeat luendum, sed statim ad coelestem gloriam ad­ mittatur. Quapropter effectus indulgentiae nititur quidem in bene­ dictione antecedenti, sed suspenditur; neque ille qui reconvaluerit. quidquam indulgentiae acquisivit, quia nondum ad ultimum vitae mo­ mentum pervenerat. Haec ex compluribus decretis S. C. Indulg. certissima sunt. Effectus autem non potest haberi totalis, nisi quis a reatu culpae etiam levissimae immunis evaserit. — Quem effectum igitur in singulis fidelibus benedictio illa habeat, divino indicio est relinquendum. Ad quaesitum 2m R. 1. Conditiones necessariae ex parte sacer-673 dotis applicantis benedictionem sunt: a) ut revera instructus sit facul­ tate, nisi forte moribundus ex certo aliquo titulo ius acquisiverit a quolibet sacerdote vel confessario eam recipiendi; b) ut ad amussim servet formulam a Bened. XIV praescriptam : ubi etiam provisum est pro casu quo periculum sit in mora, in quo solo casu sufficit formula abbreviata. R. 2. Ex parte moribundi requiritur a) susceptio sacramentorum, si fieri possit, alioqui saltem status gratiae per contritionem per­ fectam ; immo sacerdoti mandatur, ut in omni casu moribundum ex­ citet ad actum caritatis et contritionis quam ferventissimae — sufficit autem conatus; b) requiritur ut moribundus ore, si possit, alias saltem corde, nomen lestt pie invocet ; cf. Decr. auth. n. 237 ad 7“; c) requiritur ut ipsam mortem libenti animo de manu Dei sus­ cipiat: de quo Bened. XIV in Const, laud, dicit: „Hoc enim praecipue opus in huiusmodi articulo constitutis imponimus et iniungimus. * Ceterum valet haec benedictio, et, quantum ex ipsa est, habebit in vero mortis articulo suum effectum, etiam si, cum daretur bene­ dictio, periculum mortis nondum erat imminens, aderat tamen eius­ modi in quo detur extrema unctio. Ita expresse 5. C. Indulg. d. d. 19 Dec. 1885. Ad quaesitum 3“ R. 1. Sine dubio exparte sacerdotis, si facul-674 tate instructus erat, benedictio apostolica dari potuit. JUtuale enim lloni. monet expresse ,eam dandam esse etiam iis qui verisimiliter petiissent, vel dederint signa contritionis, etsi postea sint sensu destituti . * LelimknM, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 25 386 Sacramentum poenitentiae. — Vppcadix. R. 2. Num re vera Amadeus indulgentiam cum effectu habiturus sit. pendet ab eo utrum conditiones necessarias, modo dictas ad 2" R. 2, impleverit, vel etiam postea ad sui conscientiam reversus im­ pleturus fuerit ante suam mortem, necne. Nisi igitur in statu gratiae exsistat vel se constituturus sit, nisi nomen lesu saltem corde in­ vocaverit vel invocaturus sit, nisi praeterea actum posuerit vel posi­ turus sit, quo libenti animo mortem ipsam de manu Dei acceptet: indulgentiam re vera non acquiret. — Sufficit autem ut, si conditiones illas nondum posuerit, eas positurus sit postea: nam satis est et esso debet impletas esse conditiones necessarias eo tempore quo secundum mentem Ecclesiae moribundo ipsa indulgentia ex thesauro Ecclesiae applicatur: qui est ipse ultimus vitae terminus. 675 R. 3. Repetendae igitur benedictionis apostolicae nulla est in casu Amadei ratio. Repetenda est: a) si rationabile dubium exsistit de valore benedictionis antea datae; b) si, postquam cessaverat mortis periculum seu aegrotus convaluerat, idem de novo in mortis peri­ culum incidat. In eodem vero periculo mortis eam pluries dari prohibitum est, sive agitur de diversis sacerdotibus, quorum quisque facultate donatus est, sive de diversis titulis quibus moribundus ius ad accipiendam benedictionem habet. Ratio autem cur id prohibeatur, est quod repetitio inutilis est et frustra fit: nam impossibile est plus quam semel aliquem lucrari plenariam indulgentiam in vero suae mortis articulo seu in momento quo anima a corpore separetur. Vide Decr. auth. n. 300 362. Cf. Th. m. II11 709. NB. Praeter benedictionem apostolicam habetur ex concessione Pii X d. d. 9 Martii 1904 {Acta S. Sedis XXXVI 637) alius modus lucrandae in­ dulgentiae plenariae pro articulo mortis. Hanc enim lucrari valent omnes Cbristifideles, qui die ab eisdem eligendo, sacramentali confessione rite ex­ piati sacraquo synaxi refecti, cum vero caritatis in Deum affectu ediderint actum hunc: „Domine Deus meus, iam nunc quodeumque mortis genus, prout Ubi placuerit, cum omnibus suis angoribus, poenis ac doloribus de manu tua aequo ac libenti animo suscipio" SACRAMENTUM EXTREMAE UNCTIONIS. EXTREMAE UNCTIONIS EFFECTUS. Casus. (195) Varro, cum ad ebrietatem usque bibisset, apoplexia tactus, sensibus destituitur atque in vitae periculo versatur. Parochus advocatus, cum sciat ebrietatem non esse Varronis consuetudinem, secum reputans id fortasse sine gravi Varronis culpa accidisse, eum sub conditione absolvit, atque dein etiam sub conditione „si es dispositus“ (sc. cogitando statum gratiae eo quod ex­ trema unctio sit sacramentum vivorum) extrema unctione munit. Puerum vero octo annorum, quem ad confessionem nondum admiserat, idem parochus ungit sub conditione Bsi capax es * 1. Quaeritur 1° sitne extrema unctio sacramentum vivorum an mortuorum, quaenam dispositio ad illud recipiendum sit necessaria. 2° rectene actum sit in casibus propositis. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Extremam unctionem per se non esse676 sacramentum mortuorum, sed vivorum, sequitur ex doctrina tide certa de necessitate sacramenti poenitentiae, quod est medium necessarium ad remittenda peccata mortalia post baptismum commissa: Trid. sess. 14, cap. 2 in line. Nam si extrema unctio sacramentum mor­ tuorum esset, per hoc aliquis peccatorum remissionem posset quaerere atque falsum evaderet, omnibus post baptismum lapsis poenitentiae sacramentum esse necessarium. Continua etiam praxis Ecclesiae est, ut extrema unctio post con­ fessionem et sacramentalem absolutionem detur, immo hodie post s. viaticum. R. 2. Nihilominus per accidens extrema unctio sacramentum mor­ tuorum est. Id quod innuunt verba s. lacobi: ,Et si in peccatis sit, remittentur ei." Scilicet probabile quidem est etiam de reliquis sacramentis vivorum, eum, qui bona fide ad ea accedit, si forte in statu peccati sit, et attritionem saltem habeat, eorum susceptione iustificatum iri. Attamen quod extremam unctionem ille effectus moraliter certus est. Cf. Th. m. II11 716 ; 5. Thom. Aq. suppi, q. 30, a. 1; S. Alph., Th. m. VI 831: Suarez, De extr. unet. disp. 41. sect. 1, n. 19 etc. R. 3. Unde sequitur dispositionem per se requisitam, sine qua 677 scienti nemini liceat s. unctionem suscipere, esse statum gratiae, atque 25· 388 Sacramentum extremae unctionis. practice praeviam confessionem et absolutionem. Nam etsi praecise ad suscipiendum hoc sacramentum sufficere possit status gratiae per contritionem perfectam procuratus (quoad solam enim ss. eucharistiae susceptionem definitum est praemitti debere confessionem) : tamen confessio propterea saltem necessaria est, quia suscipiens extremam unctionem in gravi vitae periculo versatur, in quo quemlibet, qui sibi conscius est mortalis peccati, confessionem peragere ex iure divino debere, apud omnes in confesso est. Veram ad effectum sacramenti extremae unctionis obtinendum sufficit ut qui peccatum mortale commiserit, praemittat unctioni supernaturalem saltem attritionis dolorem. Illa dispositio practice sufficit a) ei qui bona fide putat se peccato gravi obnoxium non esse, b) ei qui, sui non compos, nequeat confiteri, vel qui, cum putet se absolutum, absolutus valide non fuit. Quod eo magis advertendum est, quia, ex­ trema unctione bona fide suscepta, eius effectus, etsi propter disposi­ tionis defectum statim non producatur, per reviviscentium postea potest obtineri, accedente videlicet dispositione debita. Cf. Th. m.II11 726. 678 Ad quaesitum 2m R. 1. Recte quidem parochus Varroni dedit s. unctionem, idque post conditionatam absolutionem. Nam hominibus catholicis qui sunt sensibus destituti, quando periculum est in mora, dari debet, quamdiu non constat eos esse sacramenti fructu incapaces; alioquin enim supponi debet eos interpretative voluisse et velle ex­ tremam unctionem. Atqui in iis qui sensibus destituti sunt, etsi parum christiane vixerint, vel immo in actu peccati ratione destituantur, vix umquam constabit eos fructu sacramenti esse incapaces. Aliter, si quis aegrotus ratione utitur et sacerdotis auxilium spirituale renuit. Quodsi igitur Varroni, licet culpabiliter se inebriavisset, extrema unctio non erat deneganda, a fortiori dari debuit, cum non constiterit, culpa­ biliter an inculpabiliter ebrietatem incurrerit. R. 2. Male autem parochus adiecit conditionem : wsi dispositus es per statum gratiae". Nam hac conditione elusit sacramenti effectum pro eo casu, quo maxime fuerit necessarius, immo quo extrema unctio unicum fortasse sit medium, quo Varro salvari possit. Fac igitur Varronem esse in statu peccati, neque absolutionem validam fuisse sed informem: parochus invalide dedit unctionem. Sed si absolute unctionem dedisset (vel si vis sub conditione: „si capax es"), unctio valide collata, etsi forte nunc sine fructu, eo quod Varro ne attri­ tionem quidem post ultimum peccatum mortale elicere potuerit vel elicuerit, postea produceret probabiliter effectum. Videlicet produceret moraliter certo effectum, si quando postea Varro, lucidi intervalli mo­ mento utens, attritionem solummodo intra se eliceret; at probabile est id ante mortem re vera fieri. 679 R. 3. Puer octennis supponitur aetatem discretionis habere; et proin parochus eum ad confessionem admittere et actibus necessariis cum eo excitatis absolvere debuit (immo etiam s. Viatico munire), antequam unxit. Quo facto, nulla ratio erat in unctione addendi con­ ditionem wsi capax es‘ : nam capax certo erat. Sed si re ipsa parochus Extremae iinctionie materia et forma. 389 confessionem non excepit, nihilominus actus virtutum, imprimis doloris do peccatis, cum puero moribundo dicere debuit; idque etiam in dubio de sufficienti pueri discretione. Quodsi fecit, atque puer re vera ra­ tionis capax erat, is extremam unctionem et valide et fructuose sus­ cepit. Verum si puer ex una parte actum doloris aliosque actus qui ad supernaturalem dolorem necessarii sunt non elicuit, ex altera autem parte peccato mortali re ipsa obnoxius erat, valide quidem, sed in­ fructuose extremam unctionem suscepit. Unde fit ut parochus, si ante unctionem id neglexit, neque puerum ad supernaturales actus eliciendos instruxit et adiuvit, etiam nunc graviter obligatus sit ad hoc faciendum, ne forte maneat in periculo pueri salus aeterna. Praeterea etiam post unctionem curandum est, ut puer admittatur ad confessionem et absolutionem et s. Communionem. R. 4. Neque tamen, si puer peccatum mortale nondum commiserat, si modo rationis capax ideoque etiam peccandi capax et certe venialis saltem alicuis peccati reus fuerit, extrema unctio inutilis seu sine fructu est. Nam reliquias peccatorum, etiam venialium, absterget, fiduciam auget atque contra diabolicas tentationes novum confert robur. EXTREMAE UNCTIONIS MATERIA ET FORMA. Casus. (196) Gisbertus, ad moribundum vocatus, permutavit oleum infirmorum cum oleo catechumenorum, neque animadvertit errorem nisi cum iam unxisset oculos; si redit ad ecclesiam leuca distantem, periculum est ne aegrotus interim moriatur: quapropter pergit in ungendis sensibus. Alia vice omisit praeter unctionem renum etiam pedum unctiones, vel unctiones manuum, in ungendo ore omisit verbulum , locutionem *. incepitque unctionem, cum finita iam formula diceret .Arnen *·, ita ut secunda gemini sensus unctio fieret sub silentio: quod cum videt alter sacerdos assistens, ilico intingens pollicem in vas s. olei, has unctiones cum suis formulis repetit. Quaeritur 1° quae sit materia et forma extremae unctionis. 2° quid de casibus Gisberti indicandum sit. Solntio. Ad quaesitum lm R. 1. Materia remota est oleum olivarum, 6S0 speciali benedictione olei infirmorum benedictum: quodsi habeas oleum benedictione olei catechumenorum vel chrismatis consecratione bene­ dictum, materia dubia est. Quoad oleum infirmorum certum quidem est, ex delegatione Sumini Pontificis sacerdotem in ordine tantum presbyterali constitutum illud rite benedicere posse — atque re vera, Ecclesia consentiente, in orientali ritu haec benedictio fieri solet a presbytero in ipso actu sacramenti administrandi — ; verum sine illa speciali delegatione bene­ dictio solius presbyteri ne dubie quidem validam efficit materiam, sed relinquit eam certo invalidam. Nam 13 lan. 1611 et 14 Sept. 1842 S. Officium declaravit approbantibus SS. PP. Paulo V et Greg. XVI, 390 Sacramentum extremae unctionis. propositionem „quod sacramentum extremae unctionis oleo episcopali benedictione non consecrato ministrari valide possit * - esse temerariam et errori proximam; idque declarabatur ad quaestionem, „an in casu necessitatis parochus uti possit oleo a se benedicto11. Cf. Denzinger, Enchir.9 n. 1494 et 1495 (ed. 11, n. 1628 et 1629). R. 2. Materia proxima est unctio quinque sensuum, ut sacra­ mentum sit practice indubium; ut probabilis sit valor, unctio alicuius sensus sufficit. Cf. Th. m. II11 718. Ad valorem non pertinet, ut fiat unctio gemina, vel ut fiat unctio per modum crucis. R. 3. Forma est illa deprecatio ad singulas unctiones adhibenda, vel saltem ita, ut singuli sensus exprimantur: „Per istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam indulgent tibi Dominus, quidquid per visum . . . deliquisti ** : in qua vix non omnia verba, nisi substituatur vox aequivalens, sunt essentialia. Cf. Th. m.II11 719. Ad quaesitum 2m R. 1. Permutatio oleorum reddidit unctionem dubiam. Quare si sola unctio erat medium, quo satis secure potuerit aegroto subveniri, potuit et debuit Gisbertus quidem inceptam unc­ tionem perficere conditionate, sed debuit simul administrare conditionatam absolutionem, atque etiam, si poterat, dare ss. eucharistiam, et insuper properare, ut, accersito oleo indubio, sub conditione unc­ tionem iteraret. Quodsi necessitati moribundi per alia sacramenta certo recepta satis provisum erat (eo scilicet, quod moribundus ratione utens rite sit absolutus), existimo Gisbertum potius debuisse sistere in unctione, cum adverteret defectum in oleo, et quam cito potuit, accersere oleum infirmorum, etsi periculum fuerit ne infirmus interim decederet: nam potuit solummodo dubium dubio augere. Attamen ne in hoc quidem casu eum damnaverim peccati, qui ad augendam probabilitatem effectus sacramenti prius unctionem conditionate absolvisset oleo dubio. 682 R. 2. Quod omissa fuerit unctio renum, id valori certo non ob­ stat, cum ipsum Rituale iubeat eam unctionem omitti apud mulieres, et etiam apud viros, qui difficulter e loco moventur. — Neque eius omissio umquain grave peccatum constituit, atque sine ullo peccato in quibusdam locis ex consuetudine omittitur. Verum S. Ii. Congr. optat plane, ut eiusmodi consuetudines paulatim mutentur, atque omnia plene ad normam Ritualis fiant. R. 3. Quoad unctionem pedum idem dicendum est circa valorem quod de unctione renum. Nihilominus rarius aderit consuetudo plene legitima eam omittendi, neque convenit eam omittere, nisi in peculiari casu gravior ratio obstet. R, 4. Unctio manuum, cum pertineat ad exprimendum unum ex quinque sensibus, tactum videlicet, omitti non potest, quin practice aliquod dubium de valore sacramenti excitetur. Similiter dicendum puto, si in formula ungendi oris omittitur vox «locutionis * -. R. 5. Si unctio incohatur ad finem formulae, dubium de valore rationabile excitari nequit. Idem dic, si ad verbum «Arnen ** unctio incipitur. Quamquam enim proprie loquendo forma finita est, tamen 681 Extremae unctionis materia et forma. 391 ita immediate formam subsequitur unctio, ut nulla sit interruptio, sed unio moralis sufficiens (vide supra de sacram, in genere n. 14 sq). Neque obstat secundam gemini sensus unctionem fieri sub silentio. Nam praeterquam quod haec sit actionis inceptae continuatio, gemina unctio ad valorem non pertinet. — Nihilominus Gisbertus in posterum melius attendere debet, ut non solum essentialia servet, sed etiam more consueto et devoto procedat, cum pronuntiatione verborum for­ mae coniungens unctiones respondentes. R. 6. Ex dictis efficitur sacerdotem assistentem recte non egisse, 688 quando in posteriore casu, cum Gisbertus ad vocem „ Arnen * unctionem incepisset, eam unctionem iteravit. Verum in aliis casibus, cum Gisbertus defecisset in pronuntia­ tione vocis „locutionis , * et cum plane omisisset unctionem manuum: melius erat sacerdotem assistentem supplere, quam illas unctiones plane omitti vel relinqui dubias. Nihilominus, cum in latina Ecclesia mos non sit, ut unctio a pluribus sacerdotibus fiat, debuit potius assi­ stens presbyter Gisbertum monere, ut unctiones perperam factas vel omissas corrigeret, etiam ad finem totius unctionis. Solum quando minister primarius vel moneri non potuit, vel defectus corrigere noluit, assistens sibi munus assumere potuit supplendi. Nam valide re vera ita suppletum est. Valori enim nullatenus obstat unctiones diversas a diversis fieri ministris, si modo sit omnium moralis unio: quod ostendit praxis Ecclesiae orientalis. Immo ne intervallum quidem infra Vi horae spatium tantum est, ut propterea censeatur inter singulas unctiones moralem unionem non amplius ex­ sistere. Si diutius una unctio ab alia separatur, unio dubia est; si quid igitur supplendum fuerit, unctio ab integro sub conditione est resumenda. Tli. m. II11 718; S. Alph., Th. m. VI 724. R. 7. Ceterum quando post discessum ab aegroto defectus anim­ advertitur, qui dubiam reddiderit unctionem, at satis probabiliter vali­ dam, parochus non tenetur cum gravi incommodo vel rubore defectum supplere, nisi aegroti saluti per alia sacramenta tam certo non potuerit provideri. Elbel, Confer, p. VIII. n. 204 ex Laymann et Babenstuber. EXTREMAE UNCTIONIS SUBIECTUM — FORMA ABBREVIATA. Casus. (197) Fridericus, tempore contagionis in nosocomio curae animarum addictus, extremam unctionem unica confert unctione in fronte, dicens: ,Per istam sanctam unctionem . . . quidquid per sensus deliquisti *; timet enim, ne. si totum ritum perficiat secundum Rituale, non possit omnes ungere. Eos qui operationem periculosam subeunt, simul atque chloroformio sensibus destituti sunt, extrema unctione ungit, cum aliquoties accidisset, ut eiusmodi homines e narcosi non evigilarent. Idem facit erga capite damnatos ante exsecutionem, quorum unus senex sit atque ipsa senectus dicatur morbus, alter ita pavore perculsus, ut sibi videatur in ipsa via ex pavore decedere. 392 Sacramentum extremae unctionis. Quaeritor Γ liceatne forma abbreviate uti. 2’ qui sint extremae unctionis subiectum. 3° quid ad casus Friderici dicendum, rectene egerit, an et in quibus casibus ad unctionem iterandam teneatur. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Erant qui dubitarent de valore unctionis utcumque abbreviatae, nisi sub suis formis singuli sensus singillatim ungerentur. Qua stante opinione, non licebat uti abbreviato modo, nisi ex ratione adeo urgente, quae compensaret hanc sacramenti incertitudinem. R. 2. Verum omnis dubitandi ratio sublata est per decretum S. Officii d. d. 25. Apr. 1906, quod secundum Jda S. Sedis XXXIX, 273 sq. hoc est : ,Cum huic supremae Congregationi quaesitum fuerit ut unica de­ terminaretur formula brevis in administratione sacramenti Extremae Unctionis in casu mortis imminentis, Em‘ . . . decreverunt: In casu verae necessitatis sufficere formam : Pe r ista m s anet a m unctione m indulgeat tibi Do m i n us qu i d q u i d dei i qui st i. A m e n. Sequenti vero feria V, die 26 eiusdem mensis et anni in audientia.......... R. P. D. Assessori impertita SSm“ D. N. decretum . . . adprobavit/ Ex quo sequitur, sufficere cum tali forma unctionem unam in fronte. 684 Ad quaesitum 2“ R. 1. Subiectum extremae unctionis est homo baptizatus capax peccandi, periculose aegrotans, si modo aliqua ratione velit sacramentum recipere neque in statu peccati decedere. R. 2. Capaces igitur non sunt: infantes et perpetuo amentes: ii qui non sunt in periculo mortis vel qui in eo sunt non ex afflicta valetudine. Capaces vero sunt: pueri post annos discretionis; ii qui ante amentiam usum rationis habuerunt ; recenter baptizati in adulta aetate, etsi post baptismum actuale peccatum non commiserint (S. C. de Prop. F. 26 Sept. 1821; Ballerini-Palm., Opus th. m. V, η. 858). R. 3. In eodem morbo periculoso semel tantum s. unctio dari potest, potest repeti in morbo repetito; vel etiam in eodem morbo diuturno potest repeti, si periculum mortis desierat per notabilem con­ valescentiam, sed dein redit. 686 Ad quaesitum 3“ R. 1. In priore casu Fridericus recte adhibuit formam abbreviatam cum sola unctione in fronte; in forma autem etiam omittenda erant verba: „per sensus11. De valore enim huius modi collationis dubitari amplius non potest; ut ea uti liceat, requi­ ritur quidem vera necessitas. Verum in casu haec ratio necessitatis Friderico non solum adfuisse, sed vere urgens videtur fuisse, siquidem rationabiliter timere debuit, ne per longiorem formam impediretur quominus succurreret aliis etiam in periculo mortis constitutis. G85 Extremae unctionis suscipiendae facultas et obligatio. 393 Urgentior etiam causa adhibendae formae abbreviatae erit, quando ipse ungendus adeo est morti proximus ut periculum sit ne inter unctionem decedat. Neque amplius locus est quidquam repetendi vel supplendi, si quando moribundus vitam diutius trahat. Ita etiam praeter alios Gennari, Monitore eccles. XIX 231. R. 2. Narcosis per chloroformium inducta, nisi alia afflicta valetudo 687 accedat, morale periculum mortis non censetur constituere. Quare nisi medicus indicaverit subesse periculum in casu singulari, Fridericus debuit non iam dare unctionem, utpote quae invalida vel dubie valida esset ac proin postea, cum de periculo constaret, iteranda. Simul atque autem per ipsam operationem periculum inductum est. sane tempus est ministrandae unctionis, ne forte in operatione homo decedat sacramento non munitus: de qua re ante narcosin aegrotus monendus est. Attamen si valetudo afflicta est periculose, ita ut per operationem etiam periculosam medicus tentet periculum auferre: sane s. unctio antea dari potest. R. 3. Capitis damnati qua tales valide ungi non possunt, cum mors non immineat ex morbo. Quapropter male egit Fridericus posteriorem illum ungens, qui, ne ex pavore in itinere moreretur, timebatur: nam pavor ille non est morbus. Senex autem, si revera in eo statu senectutis erat quo, etiamsi capitis non damnatus, ungi potuisset, etiamnunc poterat ungi; alias non potuit. EXTREMAE UNCTIONIS OBLIGATIO. Casus. (198) Dorotheas, invenis rusticus, graviter decumbens, cum de suscipienda extrema unctione moneretur, confessione quidem et s. communione muniri vult, non vero s. unctione, quod timeat, ne de se actum sit, cum susceperit extremam unctionem, neve sibi non amplius liceat, si convaluerit, saltare vel nudis pedibus insistere. Cum vero sensibus videatur destitutus, parochus a parentibus rogatus eum incipit ungere; sed subito Dorotheus. loquendi quidem impos, motu manuum et corporis agitatione renuit, ita ut opus esset eum ab altero teneri, dum parochus unctionem posset perficere. Quaeritur 1u quae sit obligatio suscipiendae extremae unctionis. 2° quae obligatio cognatorum et parochi curandi ut aegrotus ex­ trema unctione muniatur. 3° quid de casu nostro deque valore unctionis Dorothei. Solutio. Ad quaesitum lra R. 1. Obligatio suscipiendae extremae unctionis 688 ex parte aegroti per se gravis non est. Nam quamdiu de aegroti voluntate suscipiendae vel non suscipiendae unctionis sermo esse potest, ille est in eo statu eaque conditione ut unctio non sit medium sa­ lutis necessarium ; neque de necessitate praecepti gravis constat, cum 394 Sacramentum extremae unctionis. extrema unctio ad maiorem utilitatem tantum ordinetur, adeoque recta ordinatio ad ultimum finem sine ea subsistere possit. Cf. Elbel, Confer, p. VIII, n. 220: S. Alph., Th. m. VI 733 et sent, longe communior cum S. Thom. 4, dist. 23, q. 1, a. 1, qstc. 3 ad 1. R. 2. Neglectus huius sacramenti grave peccatum fieri potest px contemptu vel ex scandalo causato. Elbel, S. Alph. etc. ib. — Immo venialem dcordinationem semper denotat huius sacramenti neg­ lectus, quando commode recipi potest, siquidem irrationabiliter homo se privat tanto remedio, quod Christus specialiter pro extremo morientium subsidio in ultima pugna et tentatione instituit. Ad quaesitum 2™ R. 1. Gravis est obligatio cognatorum, immo gravissima, procurandae extremae unctionis illi aegroto cui forte aliter, i. e. per alia sacramenta, ita tuto provideri non possit. Idem censeo esse in casu quo aegrotus ipse instanter petit neque adeo difficile sit desiderium implere. R. 2. Alias sane non est maior obligatio aliis administrationis procurandae quam aegroto sacramenti suscipiendi. Est tamen maior obligatio monendi aegroti de periculo in quo soleat extrema unctio suscipi. Hoc enim periculum aegrotus raro agnoscit, sibi illudens, cognoscunt longe facilius adstantes et cognati. 690 R. 3. Longe graviorem obligationem parochus habet curandi ne ex sua culpa seu incuria parochiam hoc sacramento priventur. Quare gravis eius est obligatio extremae unctionis administrandae, quantum potest, aegroto petenti vel interpretative petituro; gravissima obli­ gatio eam illi administrandi cui forte unicum fuerit medium necessa­ rium salutis, i. e. sensibus destituto qui alio sacramento aeque tuto muniri non potuit nec potest. Quare etiam tenetur parochus moralem diligentiam adhibere, ut parochianus graviter aegrotans de periculo moneatur et inducatur ad admittendam extremam unctionem, si forte primum ostendat reluctantiam. Nam haec reluctantia saepe oritur ex errore neque est absoluta voluntas neglegendi huius sacramenti, sed potius differendi cum spe fore ut in extremis nihilominus sibi hoc sacramentum ad­ ministretur. Debet etiam parochus dedocere stultas illas apprehensiones, quas aliqui habent, quasi de eius qui extremam unctionem susceperit vita sit actum, cum potius conferat ad recuperandam sanitatem. Idque eo magis parochus facere debet, quando aegrotus sua obstinatione aliis scandalum praebens vel errorem in fide sustinens graviter peccat vel in periculo graviter peccandi versatur. Ceterum reluctanti, qui in bona fide est neque facile potest con­ vinci, severius non est loquendum de obligatione suscipiendae unc­ tionis, de qua non constat; quare tum sufficit eum aliis sacramentis munire. 689 691 An quaesitum 3“ R. 1. Parochus Dorotheum debebat leniter dedocere et instruere timores illos esse vanos et erroneos. Quodsi Extremae unctionis auscipiendi facultas et obligatio. 395 videatur non vincere posse repugnantiam, relinquatur, ne forte aegrotus gravius peccet. R. 2. Si Dorotheus semper mansit in repugnantia erga unctionem, ungi non potuit; invito enim sacramentum valide non potest conferri. Quia vero Dorotheus re ipsa videtur invitus mansisse, unctio vel certo invalida vel saltem valde dubia est: dubia, si aliqua ratio est putandi praevalentem Dorothei voluntatem fuisse nihilominus suscipere unc­ tionem, si quando verum exstiterit periculum, eumque in hoc solo errasse quod nondum crediderit periculum adesse. R. 3. Poterat autem parochus ita cum aegroto convenire ut ille consensum suum exprimeret pro tempore futuro, i. e. extremo vel gravi periculo. Quod si factum fuisset, periculo adveniente, parochus poterat sacramentum administrare, etiamsi Dorotheus prae se ferret aliquam reluctantiam. Nam in eo casu adfuisset voluntas praevalens sacramenti suscipiendi atque eo minus reluctantia aegroti attendenda fuisset, si forte ille usu rationis videbatur destitutus. EXTREMAE UNCTIONIS REPETITIO. Casus. (199) Almachius rogatur a Ioanna in nosocomio aegrotante, quae ante annum extrema unctione inunita erat, eodem morbo manente, ut denuo ipsam ungat. Quod num fieri possit Almachius dubitat. Demum statuit obsecundari. Sed ne id in exemplum trahatur, unctionem clam administrat, solus, sine superpelliceo et lumine, ne alii quidquam animadvertant, soloque essentiali ritu contentus. Quaeritur 1“ quandonam repetenda sit unctio in eodem morbo. 2° qui sint ritus servandi in unctione et qua obligatione. Solutio. Ad quaesitum 1" R. 1. Manente eodem morbo eodemque peri-692 culo gravi et propinquo, sacra unctio repeti nec licite nec valide potest. Hoc saltem colligitur ex expressa concilii Trid. doctrina sess. 14, cap. 3 de extr. unet.: «Quodsi infirmi post susceptam hanc unctionem convaluerint, iterum huius sacramenti subsidio iuvari pot­ erunt, cum in aliud simile vitae discrimen inciderint.6 R. 2. Ex antiqua Ecclesiae praxi et theologorum doctrina non requiritur perfecta reconvalescentia, sed sufficit ut grave seu pro­ pinquum mortis periculum, resumptis ab infirmo viribus, desierit, postea iterum incipiat. Benedictus XIV, De syn. dioec. 1. 8, c. 8, n. 4 dicit: «Unde adverte quod in morbo diuturno, si infirmus post unctionem certo mansit in eodem mortis periculo, non poterit rursus ungi. Secus vero, si dubitetur/ Elbel 1. c. p. VIII, n. 219: «Necessum minime est ut infirmus plene recuperet sanitatem et denuo incidit in simile periculum: sed 396 Sacramentum extremae unctionis. satis est iam de novo instare periculum; quinimmo tametsi antiquum periculum, non tamen ita urgens, cum antiqua aegritudine perseveret (ut frequenter accidit in asthmaticis, hydropicis, phthisicis, in quibus perseverante radice aegritudinis, saepe notabiliter variatur status morbi, ut modo extra periculum videantur, modo iterum in periculo mortis), accedente novo periculo possunt denuo ungi absque scrupulo." R. 3. Unde concludi debet loannam, si nunc in urgens mortis periculum denuo inciderat, potuisse sane denuo ungi: immo id magis convenire, quam unctionem non repetere; at strictam obligationem non adesse. C93 Ad quaesitum 2“ R. 1. Excluso casu necessitatis, in qua peri­ culum sit in mora, servari debet dispositio Ritualis, ut unctio ad­ ministretur a parocho a) superpelliceo et stola induto, b) adiuvante ministro, c) cereo accenso, d) praemissis orationibus in Rituali notatis. Attamen etiam extra necessitatem non omnia praecipiuntur obliga­ tione gravi. R. 2. Grave est extra necessitatem: a) omnem vestem sacram omittere; b) preces illas quae in Rituali ante unctionem et post eam praescribuntur omittere, nisi excuset materiae parvitas, v. g. omissio unius orationis tantum (verum aliae preces, v. g. psalmi poenitentiales etc., non sunt de praecepto, sed de consilio tantum); c) non (/eminam unctionem facere in sensibus, ubi praescribitur; d) ordinem unctionum notabiliter vel ex contemptu pervertere. Cf. Th. m. II11 720. R. 3. Grave peccatum non est, sed veniale nisi ratio excusans accedat: a) omittere solum superpelliceum vel solam stolam (gravius tamen censeo esse omittere stolam quam solum superpelliceum; b) omit­ tere cereum accensum; c) sacramentum administrare sino ministro, si minister commodo habetur: alioquin sacerdos ipse sibi respondeat. Deferri autem sacrum oleum ad aegrotum a sacerdote super­ pelliceo et stola non induto peccatum non est. Immo, si solum sacrum oleum defertur, illud sine ulla veste sacra ita deferendi ratio esse potest, no obviam venientes fallantur, putantes sacrum viaticum deferri; prohibitum verum est quominus sacrum oleum deferatur sol­ lemniter cum lumine. Ex quibus efficitur quoad casum propositum, Almachium non in omnibus recto egisse; immo eum objective graviter laesisse ritum praescriptum, cum omissis omnibus precibus statim inciperet unctiones cum sua forma sacramental i : venialiter autem, vel si revera admiratio timenda erat ne venialiter quidem, utens sola stola, ommittens cereum et ministrum. DE ORDINATIONE. TONSURAM ET MINORES ORDINES SUSCIPIENS IN STATU PECCATI. Casus. (200) Leopoldus, in seminarium clericale admissus, a confessario ut statum clericalem ne assumat, admonetur, propter inveteratum habitum pravum ipsum vocationem non habere; immo in pervigilio diei quo ordines minores con­ ferebantur, sine absolutione dimittitur. Nihilominus, ne admirationem ex­ citaret, ad suscipiendos minores ordines cum reliquis accedit, suscipiendae vero ss. eucharistiae se studuit subducere. Angitur autem de commisso sacri­ legio propter ordines susceptos et quod in iis suscipiendis voluntatem altius ascendendi absolutam non habuerit. Quaeritur 1° sintne tonsura et minores ordines sacramentum, eosque in statu peccati suscipere sacrilegium. 2° quid dicendum de eo qui minores ordines suscipit sine animo ascendendi ad maiores, ut in casu Leopoldus. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Certum omnino est tonsuram non esse 694 sacramentum, sed solam caerimoniam ecclesiasticam seu sacramentale quoddam. Cf. S. Thom., Suppi, q. 40, a. 2; S. Alph., Th. m. VI 734; Gasparri, De sacra ordinatione n. 42. Ex se igitur habet effectus ecclesiasticos seu iuridicos, non vero confert ex opere operato gratiam sanctificantem, licet ex impetra­ tione Ecclesiae conciliet actualia gratiae auxilia ad clericalia officia digne gerenda. Tonsura est initiatio quaedam ecclesiastica ad statum clericalem, qua quis transfertur ex jurisdictione saeculari seu laicali in iuris­ dictionem Ecclesiae; fitquo capax canonice cui ecclesiastica officia committantur, ot particeps privilegii „ canonis * : de quo confer quae dicuntur vol. I de censuris. R. 2. Ordines minores non videntur habere rationem sacramenti ; 695 cf. Th. m. II11 729; Alphonso id est probabilius n. 737; Gasparri nlonge probabilius, ne dicamus certum, et apud recentiores passim re­ ceptu m“ : nam, quamquam hi ordines saltem iam a tertio saeculo in latina Ecclesia occurrunt, tamen tempore apostolorum non erant in usu, neque postea omnes eodem modo et numero recensebantur. Ex 398 Sacramentum ordinis. quibus merito concluditur eos ecclesiasticae institutionis esse nec di­ vinae, adeoque non esse sacramentum. — Sola ratio, quae etiamnunc pro probabilitate contrariae opinionis ab aliquibus affertur, ea est quod primitus in diaconatu vel formaliter vel eminenter reliqui ordines inferiores coi lati fuerint, ita tamen ut a Christo data fuerit Ecclesiae potestas eos distinguendi et separatim seu singillatim conferendi. Quod possibile esse non nego, sed re ipsa obtinuisse probabile non videtur, eo quod de eiusmodi diaconatus diminutiono non constet. 696 R. 3. Cum quaestione do natura sacramentali ordinum minorum cohaeret quaestio, non quidem num sacrilegium sit, sed num sacri­ legium mortale sit eiusmodi ordines in statu peccati suscipere. Com­ muniter autem, si quaeritur de sacrilegio, solum id quod mortale peccatum est, intelligitur. Si enim sacramenta sunt, sunt sacramenta non mortuorum, sed vivorum, quae praeexigunt in suscipiente statum gratiae; eaque aliter suscipere mortale sacrilegium est. Cf. Th. m. II11 68. Si vero sacra­ menta non sunt, non ilico fit ut nullum sit peccatum, eos extra statum gratiae recipere; immo cum sint re vera introductio in statum per Ecclesiae institutionem sacrum, videtur aliqua irreverentia committi ab eo qui ante eorum receptionem non studuerit in statu gratiae esse; verum peccatum veniale haec irreverentia non excedit, atque ex gra­ viore aliqua causa evadit talis receptio inculpabilis. Licebat igitur Leopoldo practice huic opinioni, quae ordinibus minoribus rationem sacramenti inesse negat, eiusque consequentiae sese conformare. Cf. Benecl. XIV, De syn. dioec. 1. 8, c. 9, n. 12; Gasparri, De sacra ordinatione n. 44. 697 Ad quaesitum 2m R. 1. Ex eo quod aliquis recipiat tonsuram vel minores ordines, nondum adstringitur ad suscipiendos ordines maiores, quibuscurn longe gravior coniungitur obligatio. Quapropter quilibet saltem potest in suscipiendis ordinibus minoribus animum retinere suspensum atque secum deinceps deliberare et de vocatione ad altiora sedulo inquirere. R. 2. „ Animus clericandi", quem complures ex Trid. sess. 23, cap. 4 ut necessarium in suscipiente minores ordines requirunt, do­ cente S. Alphonso Th. m. VI 785, aliud non dicit nisi ,intentionem praestandi Deo fidelem cultum": quo non impeditur ordinandus quo­ minus nolit ascendere ad superiora. Immo de eo qui postea uxorem ducit S. Alphonsus 1. c. habet haec: ,clericum qui initiatus in minoribus uxorem ducit, per se lo­ quendo certum est non peccare graviter, immo nec etiam leviter, si ob iustam causam hoc facit, puta ad sedandas inimicitias aut tentationes carnis." Excipit s. Doctor casum, quo quis certus de sua vocatione ad sacerdotium eam non sequatur. R. 3. In nostro igitur casu Leopoldum peccati gravis accusare non possumus, nisi forte ex falsa conscientia: 1) non propterea quia non-vocatus ad sacerdotium ordines minores suscepit; 2) neque quod ss. eucharistiam non sumpsit: id enim sub gravi quidem facere debent Materia et forma minorum ordinum. 399 qui presbyteri ordinantur, reliqui non sub gravi: ad minores ordines initiandi ne sub levi quidem, ut habet S. Alph. 1. c. VI 801; Lacroix, Th. ni. 1. G, p. 2, n. 2225; 3) neque quod non fuerit absolutus: nam praeterquam quod satis erat, si noluit communicare, per contritionem perfectam Deo reconciliari, probabilissimum est grave peccatum non esse in statu peccati minores ordines suscipere. At deinceps peccati gravis reus fieri potest, si, certus quod non sit vocatus vel nolens ad superiora ascendere, nihilominus inutiliter expensis gravat seminarium vel alios. MATERIA ET FORMA MINORUM ORDINUM DUBIE ORDINATUS. Casus. (201) Syagrius dubia complura habet de susceptis ordinibus. Cum enim ordi­ naretur, sacristanus pro ostiariatu mutaverat claves dederatque claves pri­ vatae domus loco ecclesiae clavium ; pro lectoratu minister porrexerat librum Ritualis, qui idem serviebat pro conferendo exorcistatu: in acolythatu solum tetigit candelabrum, non candelam, nec urceolum sed scutellam tantum qua ille continebatur. Et cum ipse unus clauderet seriem ordinandorum qui bini accesserant, episcopus nihilominus etiam in Syagrio ordinando pro­ nuntiavit formam in plurali ,Accipite etc.“; sed cum postea in sequentibus ordinibus vellet ut Syagrius tertius accederet cum ultimis duobus, ille non poterat tangere nisi postquam episcopus iam protulisset verba: ,accipite urceolum “. Quaeritur 1” quae sint materia et forma ordinum minorum. 2° quid de dubiis Syagrii sit indicandum. 3° quid, si ordines minores probabiliter tantum valide vel invalide collât i sunt. Solutio. Ad quaesitum 1™ R 1. Quamquam non constat minores ordines698 habere rationem sacramenti, tamen saltem ad analogiam sacramen­ torum suam habent materiam et formam quibus Ecclesia validam ordinis collationem conexuit. R. 2. Pro ostiariatu materia est traditio clavium, quas ordinandi tangere debent, dicente episcopo; „Sic agite ** etc. Circa quod habes haec decreta S. R. in Civitaten. 11 Maii 1820: „Quamvis una clavis esse possit materia sufficiens pro ordinatione ostiarii, servandam tamen esse rubricam, quae praecipit claves esse tradendas, quae, sive argenteae sint sive ferreae sive ligneae, dum­ modo aptae sunt ad aperiendum, constituunt materiam remotam huius ordinis." Collect an. S. Congr. de Prop. F. η. 1189. S. C. de Prop. F. pro Sin. interrogata ,an in ordinatione ostia­ riorum possit omitti traditio clavium, aut oporteat uti clavi quali­ , ** cumque R. d. 27 Sept. 1843 ,Negative ad 1 partem; affirmativo ad 2d‘m“ (ib. n. 1197). 400 Sacramentum ordinis. Pro lectorat u materia est traditio codicis lectionum, tangendi al» ordinandis, dicente episcopo: „ Accipite" etc. Decreta habes haec: Quaesitum est de ordinatione lectoris, quid per codicem intelligatur, R. S. C. R. 27 Sept. 1873: „In casu codicem esse Missale, Breviarium vel volumen S. Scripturae’" (Decr. auth. S. R. C. n. 3315 ad V.) Pro exorcistatu similiter traditur et tangitur liber exorcismorum cuius loco tradi potest, monente rubrica, Pontificale vel Missale. Pro acolythatu traditur et tangitur sub verbis in Pontificali notatis primo candelabrum cum candela exstincta, dein urceolus vacuus: quae traditio vel ita fieri potest ut primo singulis seu binis detur cande­ labrum cum candela, et postquam omnibus datum sit, eodem modo per ordinem urceolus; vel ita ut, postquam bini acceperint candelabrum, iidem statim accipiant urceolum, et sic porro. 699 Ad quaesitum 2” R. 1. Primum dubium Syagrius tuto deponere potest, cum ex laudato decreto qualiscumque clavis sufficiat, et potius attendatur symbolica significatio, quam quod clavis debeat revera res ecclesiasticas reclusas tenere. R. 2. Neque censeo in dubio circa lectoratum rationem solidam subesse dubitandi, dubiumque practice spernendum esse. Etsi enim S. R. C. in responso supra laudato nihil dixit de Rituali, tamen Rituale Romanum etiam lectiones continet, saltem lectiones Officii defunctorum: quare est codex omnino aptus ad significandum. R. 3. Idem iudico de exorcistatu ; immo pro hoc ordine vi­ detur liber exorcismorum primarie intelligi Rituale, in quo exor­ cismi continentur; et secundarie tantum loco Ritualis Missale vel Pontificale. 700 R. 4. Quamquam ante factum curare debet ordinandus ut ritum secundum communem consuetudinem peragat atque et candelabrum et candelam tangat atque etiam immediate urceolum ipsum nec solam scutellam tangat: nihilominus est omnino probabilis sententia sufficere ut res tradenda mediate tangatur vel moraliter; at ita certe tetigit Syagrius candelam per candelabrum et urceolum per scutellam ei suppositam. Hinc practice in his ordinibus nulla est ratio dubitandi de valore ordinationis. R. 5. Non probabile tantum sed certum est non in solis sacramentalibus sed in ipsis sacramentis conferendis sufficere, si incipiat applicatio materiae, antequam finita sit forma, vel vice versa; valde pro­ babile est, pro ratione sacramentorum certum, sufficere, etsi plane breve intercedat intervallum. Quare in nostro casu nulla est dubitandi ratio. Ad quaesitum 3” R. 1. Cum minores ordines (sive quoad totum esse, sive quoad ritum saltem quo conferuntur) institutionis ecclesia­ sticae sint, ad valorem sufficit ut collati sint secundum probabilem opinionem. Et quamquam ante factum procedi debet secundum prae­ scripta rubricarum : tamen post factum nihil repetendum est, si or­ dinatio peracta est secundum sententiam probabilem : quae si forte falsa fuerit, Ecclesia supplevit. Cf. Th. m. II11 734. Ordines sacri defectus in presbyteratu conferendo. 401 DUBIA IN COLLATIONE PRESBYTERATUS (I). Casus. (202) Quintinus episcopus in ordinatione presbyterorum post impositas manus super ordinandos manus coepit extendere, sed cum longum esset, dum assistentes presbyteri perficerent manuum impositionem, ipse manus demisit ad orationem „()remus, fratres carissimi" neque amplius coepit extendere, solis presbyteris eas extendentibus. Aliqui ex ordinatis, qui hoc animadverterunt, postea dubio tanguntur de sua ordinatione. Alia vice praetermisit Quintinus in uno alterove ex ordinandis primam manuum impositionem sub silentio peragendam, in alio manus super caput tenens elevatas caput non tetigit ; assistentes vero presbyteri apud complures omiserunt hanc caerimoniam. II I !| || B ll Ii I H |U Quaeritur 1u qui sint ritus essentiales pro ordinatione presbyteri, 2° quid faciendum, quando defectus aliquis commissus fuerit in manuum impositione vel extensione. 3° quid ad casus propositos sit dicendum. U Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Sine dubio ad essentiam pertinet prima 701 illa manuum impositio seu extensio cum orationibus cum illa conexis. Dixi : prima manuum impositio seu extensio, quia extensio im­ positionem sub silentio factam continuo subsequens non tam est nova seu secunda impositio quam prioris eiusdem continuatio, ut scite notat Bened. XIV, De syn. dioec. 1. 8, c. 10, n. 4. — Uterque tamen ritus: et impositio manuum et manus extensio, omnino faciendus est. Dein dixi: cum orationibus cum illa conexis. A’idelicet post inceptam manus dexterae extensionem, ea perdurante, dicit pontifex: ,,Or emus, fratres carissimi" etc., et demissa manu dicit ipsam orationem „ Exaudi" etc., cui subiungit per modum praefationis sollemnem precationem „Domine sancte" etc. Hae orationes quoad substantiam omnino essentiales sunt; continent enim ritum et preces ab antiquo in quibuslibet ritibus tum occidentalis tum orientalis Ecclesiae servari solitis, eumque qui antiquitus saltem solus essentialis esse poterat. utpote qui solus presbyterii munus conferendum exprimeret. R. 2. Practice haberi debet etiam ille ritus ut essentialis, quo 702 traditur calix cum vino et patena cum hostia, ita ut ordinandus tangere debeat calicem et patenam, dicente episcopo: „Accipe potestatemu etc. — Similiter impositio manuum sub fine Missae cum verbis: «Accipe Spiritum Sanctum: quorum remiseris peccata- etc. Quamquam enim illa instrumentorum traditio posterioribus tandem saeculis ab Ecclesia latina introducta est: sunt tamen qui putent Christum Dominum non determinasse in ultima specie ritum essentialem in sacramento ordinis, sed illam determinationem Ecclesiae reliquisse; Ecclesiam autem a longo iam tempore hunc ritum habere pro essentiali, sive ex parte materiae sive ex parte formae. Lehntkuhl, Casus conscientiae. 11. Ed. 4. 26 i | ’ I j I I I J I I | | I I 1 I I I I | J I | I 402 Sacramentum ordinis. Et revera cum, occurrentibus defectibus, romana tribunalia ob hunc ritum graviter laesum conditionatani ordinationis repetitionem exigere soleant, practice hic ritus omnino observari debet, ne sacra­ mentum periculo nullitatis exponatur. — Non autem requiritur ille ritus ultra eum modum quem Ecclesia tenuit ac tenet et pro prae­ scripto habet. R. 3. Reliqui ritus: unctio manuum, traditio vestium sacer­ dotalium, communis cum episcopo consecratio et Missae celebratio, certo ad essentiam non pertinent; attamen unctio saltem manuum, si omissa fuerit, sub gravi est supplenda. Cf. Th. m. II111 741—743. 703 Ad quaesitum 2” R. 1. Videndum est num defectus qui occur­ rerit, ad essentiam ordinationis sive certo sive probabiliter pertineat. In quo casu ordinatio sive integra sive partialis repeti debet. Scilicet si defectus fuerit in priore impositione manuum sive ex­ tensione, tota ordinatio integra repetenda est. Quod tamen intellige, si defectus deprehenditur toto ritu ordinationis peracto. Nam si intra ordinationem defectus deprehenditur, idque ante traditionem instrumentorum, sufficit ut repetatur impositio manuum cum extensione et precatione essentiali, vel si impositio facta est, sola extensio manus cum precibus. Si vero defectus post traditionem in­ strumentorum deprehenditur, praeter impositionem manuum et ex­ tensionem etiam illa traditio repetenda est cum sua forma. Si defectus commissus est in ultima manuum impositione tantum sub fine Missae, haec sola est supplenda. 704 R. 2. Circa impositionem extensionemque manuum constat ritum presbyterorum adstantium non esse de essentia, sed solum de prae­ cepto. De cetero exstant quaedam responsa: 1) Extensionem illam manus dexterae, quae subsequitur manuum impositionem, faciendam quidem esse ad verba: ,Oremus, fratres carissimi" etc., sed non amplius ad orationem sequentem, 'etsi illa oratio longe probabilius forma sacramenti est quam ista exhortatio nOremus, fratres carissimi" : ita S. R. C. 18 Febr. 1843 in Anicien. (Decr. auth. n. 2851). 2) Si episcopus manum quidem extenderit, sed non ad ipsa verba illa, verum immediate ante vel post, ordinatio valet. 3) Si vero illa manus extensio ab episcopo prorsus omissa fuerit, etsi impositio praecedens peracta, repetenda est ordinatio sub con­ ditione: ita resp. S. Poenitentiariae d. 31 Martii 1888 (Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 898) ; et postea resp. S. Officii d. d. 17 Martii 1897 et 30 Nov. 1891 h 1 ,Si post tactum physicum capitis ordinandorum episcopus manum extensam habuerit super ordinandos, saltem immediate ante recitationem Orttnus etc., ordina­ tionem esse certo validam, ut in decreto S. Off. fer. IV 12 Sept. 1877. Si autem ne quidem immediate ante recitationem Oremus etc. manus extensio facta fuerit, ordinationem esse iterandam secreto et sub conditione, quocumque die/ S. Offic. fer. IV d. 30 Nov. 1898. SS*“ adprobavit. Anal. eccl. VII 60. Ne tamen illud ,immediate ante4 ita accipias, ut non sufficiat, si immediate recitatas orationes extensio manus fiat, habes aliud responsum. Nam ad Quaes.: Ordines sacri — defectus in presbyteratu conferendo. 493 4) Si forte omissa fuerit illa impositio manuum sub silentio fa­ cienda, responsum S. Officii satis clarum habetur, ex quo concludi debet ordinationem esse conditionate repetendam .* 5) Quando ultima manuum impositio omissa vel non tactu phy­ sico facta est (videlicet si episcopus caput ordinandi non tetigit, sed manus suas super caput ordinandi elevatas tenuit), haec debet sup­ pleri cum verbis comitantibus. S. Off. 19 Aug. 1851 cf. Collect. S. C. de Prop. P. n. 1199. Ad quaesitum 3“ R. Quoad priorem casum Quintini patet ex responsis Roma datis ordinationem esse valide peractam neque ullius dubii esse locum. Quoad posteriorem casum vero rem non esse extra dubium posi­ tam, ideoque, sicut Roma interrogata aliquoties iussit, ordinationem esse repetendam, eamque sub conditione quidem, sed integram: id autem fieri debere in solis illis candidatis, in quorum ordinatione ipse episcopus omiserit manus capiti imponere illudve tangere; quoad re­ liquos, apud quos soli presbyteri assistentes defectum illum commi­ serunt, nullam esse rationem dubitandi de ordinationis valore. DUBIA IN COLLATIONE PRESBYTERATUS (II). Casiis. (203) Celerinus in sua ordinatione meminit quidem se tetigisse pro momento calicis cuppam ; sed cum simul non posset bene attingere patenam et hostiam, mox relicto tactu calicis premebat hostiam, sed dubitat valde, immo moraliter certus est se patenam non tetigisse. Quapropter induci vix potest, ut celebret primam Missam, utpote dubie ordinatus. Quod cum Maturus audiat, eum compellit hoc modo: Omnis illa instrumentorum traditio mera caerimonia est, ad valorem certo non spectans, cum desit in ordinatione Orientalium; ergo etsi nihil tetigisses et recepisses, tuto posses celebrare neque ad quid­ quam obligaris amplius. .Episcopus non habuit mannni extensam super ordinandos, dum recitabat verba Oremus etc., sed de hoc monitus illam elevavit et extensam habuit per aliquod tempus, sed, dum id ageret, iam recitata fuerat dicta oratio, nec constat utrum, dum manum extensam tenuit, submissa voce verba supradicta iterum recitaverit : Resp. d. 14 Dec. 1898 .Acquiescat". Quod d. 16 Dec. SSœu‘ adprobavit. Anal, eccl. VII 98. 1 Aliquo modo id iam consequi videtur ex decreto fer. IV die 3 Maii 1899 (Anal. ceci. VII 338). Scilicet ex inadvertentia praetermisit episcopus utramque manum super caput ordinandi imponere et manum dexteram extensam tenere, dum legeret exhortationem Oremus, fratres carissimi; quae omnia postea supplevit, sed nescitur accurate quando. Cui dubio responsum est: .Dummodo in casu proposito repetitio formae et mannum duplex impositio facta fuerit ante instrumentorum traditionem, acquiescat." Ergo concludere pronum est, si alterutra impositio seu extensio omissa fuerit, esse locum repetitionis. Clarius autem id habetur ex decr. 4 lui. 1900, die 6 eiusd. a Leone Χ1Π approbato (Anal. eccl. VIII 339). Ordinatio aliqua facta erat cum prima quidem manuum impositione, sed ita ut neque episcopus neque presbyteri assistentes phy­ sico tangerent caput ordinandi. Quo facto perpenso, E"1 1*. mandarunt: „Ordinationem esse iterandam ex integro sub conditione et secreto, quocumque die.u Quod igitur eo magis valere debet, si prima illa manuum impositio plane omissa erat. 26* 404 Sacramentum ordinis. Desideritis episcopus seminaristis contulit ordines sacros. Cum sequenti die incipiant primitiae neosacerdotum. sacrista directori in sacristia narrat: ,Heri curiosi aliquid accidit; in ordinatione hesterna repperi postea aquam pro vino in calice positum fuisse.- Director respondet: „Ne quid dicas hac de re“, atque prosequi sinit primitias Missarum. Quaeritur 1° quae securitatis causa requirantur quoad porrectionem et tactum instrumentorum. 9 2° quomodo defectus commissus sit supplendus. 3° quid de casibus allatis sit iudicandum. Solutio. 705 Ad quaesitum 3” R. 1. Certum est non requiri tactum hostiae: quare quidquid antiqui aliqui scriptores dubitaverint de hac re et scrupulum moverint (cf. S. Alph., Th. m. VI 752), haec opinio, quae eum tactum ad valorem requiri putavit, falsa et antiquata haberi debet. Nam evidenter constat ex Pontificali praescribi solum tactum cuppae calicis et patenae, quam ordinandi iubentur accipere „inter indices et medios digitos" : ad quem modum hostiam accipere plane impossibile est, nisi Deus patret miraculum in qualibet ordinatione auferens a patena materiae impenetrabilitatem *. Verum nihil posse in traditione et tactu instrumentorum ad valorem ordinationis valere nisi quod Ecclesia praescripserit, luce clarius est, cum ille ritus non ex Christi mandato, sed ex consuetudine et subsequent! mandato Ec­ clesiae ortum sumpserit. R. 2. Certum est ad valorem sufficere, ut, dum porrigeretur calix cum vino et hostia cum patena, alterutrum ex his instrumentis, sci­ licet vel calix vel patena, tactu physico acceptatum fuerit. Quod ex recentibus decretis certissime sequitur: quae habes infra in nota2. Videlicet certissimum est porrectionem instrumentorum esse inductam ab Ecclesia; si qua ergo necessaria est ad valorem, non alia potest 1 Ad quod refutandum cl. If. Leitner in libellis 1’assov., quibus titulus .Theol.prakt. Monatsschnft*, XV1I1 G1 dicit: hoc miraculo plane opus non esse, eo quod ordinandi hostiam tangere tantum deberent. — Sed paco cl‘ viri respondeo me ex ipsa illa absurda sequela, quod qui ex ritu in Pontificali praescripto eruere velit necessitatem tangendi hostiam, impenetrabilitatem materiae a patena auferre debeat, deducere, idque ni fallor legitime, hostiae tactum non esse necessarium. Nam necessarius illo solus tactus est, quem praescribit ritus Pontificalis: cuius prae­ scriptio do tactu hostiae intelligi nequit nisi per absurdum, siquidem quod tangi debere dicit, id .inter indices et medios digitos*1 accipiendum esse monet. Ergo tactus illo hostiae est inventio theologorum vel rubricistarum, qui ex suos ad ritum ab Ecclesia praescriptum novum ritum addunt. 1 a) ,Sempronius... prius tetigit cuppam calicis; sed postea, cum episcopus formulam pronuntiavit, tetigit tantummodo patenam cum superposita hostia super calicem.* R. S. Officium, approbante Summo Pontifice: .Acquiescat*, d. 17 Martii 1897. b) .Caius . . . tetigit tantum patenam et hostiam super calice positam, non autem ipsum calicem, etsi ad istum cum digitis tangendum nisus sit.* — Resp.. approbante Summo Pontifice: ,Acquiescat*, iterum S. Offic. d. 17 Martii 1897. c) .Sacerdos N. N. dubitat utrum tetigerit calicem insimul cum patena: ipsi videtur se hanc ultimam non tetigisse.* Resp., approbante Summo Pontifice: .Ac­ quiescat*, S. Offic. d. 7 Sept. 1897. (Cf. Anal. eccl. V 202 447.) Ordines sacri — defectus in presbyteratu conferendo. 405 esse necessaria quam ea quae ab Ecclesia ad valorem sive certo sive dubie praescribitur et ut necessaria sustinetur. Sed postquam Ecclesia per supremum pastorem declaravit valori non obstare, etsi non utrum» (pio vas sed vel solus calix vel sola patena tacta fuerit, evidentissime pro futuris ordinationibus ad valorem non plus vult esse necessarium quam tactum alterutrius instrumenti, dum ambo offerantur. R. 3. Verum si in porrigendis instrumentis, dum ritus ille sacer perficitur, vel panis vel vinum defuerit: ordinatio pro non satis certa habetur; sed etiamnunc ordinationem Ecclesia iubet sub con­ ditione repeti1. Ad quaesitum 2™ R. 1. Si defectus deprehenditur inter ipsum 706 ritum ordinationis, v. g. ante canonem Missae: sufficit sane ut solus ille ritus omissus sive male peractus suppleatur, neque necesse est repetere manuum impositionem. R. 2. Si deprehenditur defectus expleto ordinationis ritu: fotus ordinationis ritus integer repetendus est conditionate, incipiendo ab ipsa prima manuum impositione; neque sufficit solam instrumentorum traditionem repetere. Nam non constat plane indubie de necessaria unione materiae et formae rituumque essentialium qui in una eademque ordinatione peragi debeant. Est enim opinio, quam non constat esse falsam, ipsam manuum impositionem extensionemque tamquam materiam reassumi quodammodo per traditionem instrumentorum atque coniungi cum verbis: „Accipe potestatem * etc., tamquam cum forma: hinc, si erratum fuerit in traditione instrumentorum, non esse suf­ ficientem materiae et formae coniunctionem ac propterea et ante­ cedentes et subséquentes ritus esse repetendos quidem, sed repetendos conditionate. Ad quaesitum 3,n R. 1. Quod ad casum Celerini pertinet, com-707 plura sunt consideranda: 1) Quod non simul sed successive calicis cuppam est hostiam cum patena tetigerit, nihil facit ad valerem ; neque quidquam valori obesset, si, cum tetigerit calicem, episcopus nondum, sed statirn postea inceperit formam : nam ex responso modo allato circa manus exten­ sionem patet sufficere moralem unionem inter materiam et formam. 2) Quod non patenam sed hostiam tetigerit, similiter nullatenus valori obstat. Nam praeterquam quod ex decretis sufficiat solum 1 «Dum episcopus ordinatis traderet calicem et patenam cum hostia, haec in terram evolavit, priusquam ab ordinando tangeretur et priusquam pronuntiaretur formula Accipe potestatem. .. A Resp., approbante Summo Pontifice, a S. Offic. d. 6 Iulii 1898: «Attenta asserta evolationo hostiae in terram in porrectione in­ strumentorum et ante tactum instrumentorum eorundem, ordinationem esse iterandam ex integro sub conditione et secreto etc. (Anal. teel. VI 338.) — Similiter in alia ordinatione accidit, ut «traditus sit una cum patena et hostia calix absque vinou: propter quod S. Offic., approbante Summo Pontifice, mandavit d. 11 lan. 1899; «ordinationem esse iterandam ex integro etc.* (Anal. eccl. VII 145.) 406 Sacramentum ordinis. calicem tetigisse, vix possibile est non leviter saltem tangere etiam patenam: insuper per ipsam hostiam patena satis tangitur, atque hostia potior est res, cuius traditione significatur potestas transsubstantiandi panem in corpus Christi. Quare incredibile est Ecclesiam vo­ luisse ita praescribere tactum patenae, ut ne sufficeret quidem tactus per hostiam patenae superpositam. Sed, ut dixi, ad hanc rationem rem reducere necesse non est. 3) Quod Maturus ad compescendos scrupulos dixit, theoretice quidem probabilissimum est atque fere moraliter certum. Verum quominus, si gravior defectus in traditione instrumentorum occur­ rerit, plane a supplendo seu corrigendo defectu abstinere liceat, prohibet praxis Ecclesiae hucusque observata. — At in ordinatione Celerini eiusmodi defectus gravis non occurrit, atque secundum praxim recentem S. Officii ei plane iniungendum est, ut acquiescat. 70S R. 2. Ratiocinatio Maturi, si practice sustineri posset, applica­ tionem haberet in casu ordinationis a Desiderio peractae. Nam revera ibi non obtinuit ullatenus debitus instrumentorum tactus. Fatentibus siquidem omnibus tangenda sunt non calix et patena vacua, sed ma­ teriam consecrationis continentia; verum illa materia in isto casu re ipsa deerat, cum pro vino aqua sit porrecta. Quare, cum ratiocinatio Maturi practice nequeat admitti, dubium non est quin sub conditione ordinatio sit repetenda, eaque integra: casus omnino similis est ei quem habes supra pag. 405 in nota. Neque tamen improbo agendi rationem directoris, qui iussit sacristain silere atque neo-ordinatos ad primitias celebrandas accedere fecit, si modo postea curam habeat ut pro cautela ordinatio repetatur. Rationem reddo huius responsi. Nam alia desideranda est certi­ tudo, quando agitur de tota vita sacerdotali longaque sacrarum func­ tionum serie, ex quibus multorum aeterna salus saepe potest pendere ; alia certitudo sufficit, si agitur de singulari aliqua sacra functione, quae magis spectat ipsum sacerdotem quam alienam salutem aeternam. In posteriore casu contentus aliquis esse potest certitudine late morali vel magna probabilitate, quae sufficiat, si agitur de homine sacra­ mentum volente suscipere. Existimo autem sententiam, quae etiam in latina Ecclesia totam ordinationem impositione et extensione manuum cum precibus adiunctis essentialiter perfici tenet, tantae esse proba­ bilitatis seu moralis certitudinis, ut, si de solo bono privato ordinandi ageretur, liceret ei contento esse ordinatione cum tanta probabilitate peracta. Nam sustulisse Ecclesiam vim sacramentalem illi ritui, quem a primis saeculis semper ut essentialem exercuit, debebat luce clarius demonstrari : alioquin longe rectius putabis ritum additum esse vel mere accidentalem vel, si forte sacramenti effectivum, id secundarie tantum, scilicet pro casu quo forte in priore ritu erratum fuerit. Auxisse Ecclesiam ex sese periculum nullitatis ordinum, quis credi­ derit? Longe probabilius est eam illud diminuisse. Recte igitur potuit director illos neo-ordinatos in ignorantia relinquere atque ad celebrandam Missam inducere. Ordines sacri. Vocatio divina. 407 Sed quoniam postea valor tot sacramentorum eorumque summe necessariorum in quaestionem venit: theoretica illa certitudo moralis propter contrariam sententiam multorum theologorum deicitur a certi­ tudine practica, ita ut non liceat pro postero tempore ordinationem in illa practica incertitudine relinquere. VOCATIO DIVINA, EIUSVE DEFECTUS. Casus. (204) Dositheus a teneris annis inclinationem sentiebat ad statum clericalem et sacerdotalem; quo ad maiorem etiam pietatem excolendam excitabatur Verum in decursu studiorum seductus pravum peccandi habitum contraxit et per aliquot annos fovit. Revixit tamen voluntas suscipiendi sacerdotii. Quapropter seminarium intrat ; sed eo etiam tempore pravos mores contractos parum emendavit ; numquam ultra mensem se continuit. Ante subdiaconatum confessarius, inductus vocatione a prima aetate manifestata et emendatione per mensem fere protracta, permisit ascensum ad sacrum ordinem. Nunc vero, cum maior emendatio secuta non sit, ante presbyteratum in gravioribus versatur difficultatibus. Quaeritur 1u quae sit vocatio divina, quae eius signa. 2° quae regula in tractandis habituatis in peccato turpi ante suscipiendos ordines. 3° quid Dosithco consulendum vel praescribendum. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Distingui debet vocatio, quae ius dat ad 709 sacerdotium, et vocatio praeparatoria, qua quis disponitur, ut rite vocari possit. Cf. Hebr 5, 4: „Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tamquam Aaron. “ R.2. Vocatio priore sensu sumpta fit per superiores ecclesiasticos. Praeparatoria vocatio essentialiter consistit in aptitudine, et in intentione recta, qua quis honorem Dei et hominum salutem procurandam pro motivo sumat atque firmam voluntatem gerat obligationes status sacer­ dotalis implendi. R. 3. Quae intentio necessario requirit impulsum gratiae, adiuvari potest naturali inclinatione; verum, cum haec nec requiratur nec suf­ ficiat, consistere potest cum repugnantia appetitus inferioris, dummodo homo rationibus supernaturalibus hanc vincat et omnes molestias se cum Dei gratia superaturum esse firmiter confidat. R. 4. Aptitudo attendi debet et interna et externa. - Interna exigit in eo qui ad sacerdotium aspirat 1) eas vires corporis quae sufficiant ad onus sacerdotale implendum, et quae immunitatem ab irregulari­ tatibus ex defectu corporis denotant ; 2) vires intellectuales quae suf­ ficiant ad acquirendam necessariam scientiam et ad practicum iudi­ cium prudens; vires morales quibus ostendat immunitatem a vitiis 408 Sacramentum ordinis. seu pravis habitibus, et quibus sibi persuadeat tanta voluntatis fir­ mitate se uti et tantas sibi a Deo prommitti gratias, ut vitam boni clerici et sacerdotis gesturus sit. Externa aptitudo comprehendit absentiam non solum irregulari­ tatum, sed etiam officiorum vel obligationum, quae impediunt quo­ minus ad sacerdotalem statum ascendero liceat, utpote quocum obli­ gationes aliae iam exsistentes componi non possint. 710 Ad quaesitum 2w R. 1. Regula absolvendi habituates qui aspi­ rant ad sacros ordines, formaliter eadem est atque regula absolvendi ceteros habituates, materialiter est nonnihil diversa. Explico. Formaliter eadem regula in omnibus ea est, ut absol­ vere possim vel debeam qui sincerum ostendat dolorem de peccatis commissis et propositum non peccandi de cetero. Materialiter diversa est regula pro clericis sacrorum ordinum candidatis, quia propositum ad alias atque plures res se extendere debet. Nam voluntatis pro­ positum non solum dirigi debet in usum mediorum efficacium, sed debet etiam spes fundata adesse fore ut media sint re ipsa efficacia: quae si non adest, differri debet ordinatio vel ei renuntiari, ne sacri­ legia augeantur neve publicum scandalum praebeatur. R. 2. Regula eos tractandi, antequam ordinatio instet, ea est ut a longo animus praeparetur. Quare quoad eos qui habituati sunt in peccato turpi, fortiter incumbi debet ut iam in seminario minore vitium deponant: quod nisi factum sit, sed vitium iam per annos protractum neque notabilis saltem emendatio fuerit secuta, ordinarie ab ingressu maioris seminarii arcendi sunt. R. 3. Longe etiam severius insistendum est in emendationem, si quis in seminarium maius iam receptus inveniatur vitiosus. Vix umquam ad sacros ordines admitti potest nisi qui per tempus omnino notabile, v. g. sex menses, ab omni labe turpi se custodierit. Idque valet imprimis ante suscipiendum subdiaconatum, sed etiam omnino ante presbyteratum. Nam etsi in presbyteratu nova obligatio non assumitur, tamen periculum multiplicandi sacrilegia omnino multum augetur. Severum in hac parte esse est misericordem se gerere et providum erga candidatum et erga Ecclesiam. Nam propter extra­ ordinariam conversionem habitnatum statim vel cito admittere posse est tanta exceptio, ut in regula id notari vix mereatur. 711 An quaesitum 3"’ R. 1. Videtur sane Dositheus habuisse a te­ neris annis vocationem ad clericatum: nam de aptitudine ad scientiam necessariam ex casu dubitari nequit; atque etiam nunc vocatio aliquo modo videtur adesse, cum stimulis conscientiae, exagitatus ad studia priora Dositheus se denuo conferre conetur. R. 2. Sed haec vocatio nunc non est amplius proxima: proxime enim dispositus non iam est; abest necessaria animi puritas. Manet igitur vocatio remota, dum Dositheus plenam ostenderit emendationem. Nam ultra mensem numquam se continuisse, idque cum circumdatus sit mediis et cautionibus vitae reclusae, est signum vel vitii nimis in­ Ordines sacri. — Vocatio divina. 4θ9 veterati vel voluntatis adeo infirmae ut spes castae vitae sacerdotalis non exsistat. II. 3. Debebat Dositheo potius differri ingressus in seminarium, 712 si agitur do seminario maiore, nisi antea notabilem omnino emen­ dationem ostenderit: quam si post unum alterum ve annum non fuerit assecutus, potius relegandus a studio theologiae et ad alia dirigen­ dus erat. Nunc autem ante subdiaconatum, ut dicam quid sentiam, censeo eum absolutione indignum fuisse, nisi paratus esset ad differendum subdiaconatum, quaesito aliquo praetextu: quodsi post sex menses se immunem non servasset, sine ulla spe iterandae receptionis iubendus esset ad alia studia se convertere. Idem censeo, cum sit nunc ante presbyteratum. Differre debet ordinationem suam; alioquin dignus non est qui absolvatur; immo differendus iterum atque iterum, nisi per medium annum se tandem purum servaverit firmamque spem ostenderit absolutae emendationis. In hoc tantummodo discrimen agnosci debet, quod confessarius non iam ad alia studia eum dirigere debeat, sed — solum fere quod fieri possit — consistat in urgenda emendatione. Quodsi haec ostendatur desperata esse, restat tentamen, num forte ab onere subdiaconatui et diaconatui annexo per Summum Pontificem liberetur, ut alium vitae statum sibi possit eligere. INTENTIO AD VALIDE SUSCIPIENDOS ORDINES. Casus. (205) Evaristus, pridie quam subdiaconatum erat suscepturus, gravi pugna interna torquetur, quoniam importunis tantum precibus parentum inductus est ad statum clericalem assumendum; animum servandae continentiae non potest concipere; sed si nunc recedat, gravissima excitabit iurgia cum pa­ rentibus, eorumque odia in se sumere non audet: quare demum accedit cum aliis ad suscipiendum subdiaconatum, et consequenter etiam postea ad dia­ conatum et presbyteratum. Post aliquot annos infelicem suum statum con­ fessario manifestat habitumque pravum quo laborat atque sacrilegia continuo commissa. Quaeritur 1° quae intentio et voluntas requiratur in ordinatione. 2° quid de valore ordinationis Evaristi. 3° quae sit obligatio Evaristi ad coelibatum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex natura rei suscipiendae requiritur et 713 sufficit in adulto voluntas explicite habita neque retractata. Cf. Th. m. II11 755; S. Alph., Th. m. VI 81. R. 2. Ex natura ritus traditionis instrumentorum et accepta­ tionis, quatenus haec necessaria est, requiritur re ipsa intentio virtualis, quam in tangendis instrumentis abesse impossibile est, nisi quis simulate tangere velit. 41Q Sacramentum ordinis. R. 3. Hinc sequitur ex parte intentionis ordinandorum ea sola valori obstare quae faciunt actum simpliciter involuntarium vel nonvoluntarium : non obstare ea quae faciunt actum involuntarium se­ cundum quid. Aliis verbis: metus etiam gravis non facit ordinationem invalidam, nisi induxerit ordinandum ad simulationem. Cf. Th. m. In 85; Gasparri, De sacra ordin. n. 634. Ad quaesitum 2m R. 1. Nulla est ratio putandi Evaristum si­ mulasse, sed ex tota agendi ratione constat eum plene deliberasse, et expensis ab utraque parte incommodis, sub influxu quidem metus, sed libere, elegisse statum clericalem. Quare de valore ordinationis nulla potest moveri dubitatio. R. 2. Simul autem patet Evaristum graviter peccasse, cum metu et respectu humano ductus sine persuasione vel probabili de sua vocatione securitate ac sine animo servandae continentiae ausus sit sacros ordines suscipere. Parentes vero importunas preces ad­ hibentes minimum imprudentissime egerunt et, si cognoverunt vel suspicati sunt vocationis defectum in filio, etiam ipsi a gravissimo peccato nequeunt excusari. —Τ’ 714 Ad quaesitum 3m R. 1. Cum Evaristus demum sciens et volens sacros ordines susceperit, sane ab Ecclesia non coactus, quam scivit cum sacris ordinibus imposuisse continentiae obligationem: ad eam ser­ vandam etiam motivo religionis et voto aequivalenti probabiliter tenetur: at probabile etiam est cum non vi susceptae ordinationis teneri atque in eadem conditione esse ac illum qui vel ante usum rationis vel ante annos pubertatis fuerit ordinatus. Cf. S. Alph., Th. m. VI 811. Ratio est quia ilia obligatio voti vel voto aequivalens perfectiorem liber­ tatem requirere censetur, saltem eam quae necessaria sit in con­ tractu oneroso indissolubili. Cf. Gasparri 1. c. n. 634; Benedict. XIV, De syn. dioec. 1. 12, c. 4, n. 2. Requiritur autem in foro externo plena metus probatio; v. Wernz, Ius decretalium II 201. R. 2. Nihilominus qui cessante metu (vel adeptus aetatem) or­ dines susceptos ratificat vel ordines exercet, sciens se hoc exercitio sese ligare, abhinc obligatus est atque impedimentum matrimonii diri­ mens contraxit, ita ut non amplius metum seu defectum voluntatis praetendere possit. Quod in Evaristo, qui per annos munus pres­ byteri exercuit, debet sumi. — Immo in omni casu consultum atque ad vitanda scandala persaepe necessarium erit dispensationis gratia adire S. Sedem: cum enim metus gravis in foro externo difficulter probetur, expedit ut haec causa iuvetur vel suppleatur per dispensa­ tionem, quam solus R. Pontifex concedere potest. Gasparri 1. c. R. 3. Etiamsi igitur causa metus similisve causa non potest probari, vel si haec causa non exstiterit vel exspiraverit: potest Summus Pontifex dispensare, neque desunt exempla talis dispensa­ tionis, accedente gravissima causa, saltem pro subdiaconis. Quae ita concedi solet ut data licentia ineundi matrimonii dis­ pensatus ad statum laicalem redigatur, interdicto quolibet sacri or­ dinis exercitio. — Verum etiam aliter aliquando res componitur, ut 715 Ordines sacri. — Conditiones: aetas, scientia, educatio. ill videlicet detur facultas post initum matrimonium transeundi ad ritum orientalem et more sacerdotum orientalium vivendi. Quapropter, si Evaristus alioquin gravissimam patiatur difficultatem : ut hanc viam tentet suaderi potest. Sed nihilominus difficile sane erit hanc dis­ pensationem obtinere, ne via aperiatur ad relaxandam coelibatus legem. AETAS PRO ORDINIBUS REQUISITA ET EDUCATIO. Casus. (206) Theophilus, optimae indolis invenis 16 annorum, aspirat ad sacerdotium : praefert autem privatam vitam agere neque cupit clero dioecesano ad curam animarum parato adseribi. Episcopus difficultates movet neque vult tonsuram vel ipsos minores ordines conferre, nisi Theophilus per sex menses in semi­ nario commoratus sit, nequo antequam theologiae cursum confecerit atque ex eo subierit examen. Quoad ordines sacros sibi reservat indicium in tempus futurum. Quaeritur 1° quaenam aetas et quae scientia requiratur pro singulis ordinibus. 2° sitne pro saecularibus educatio in seminario necessaria. 3° quid de casu Theophili indicandum. Solutio. Ad quaesitum 1” R. 1. Circa aetatem valet dispositio concilii 716 Tridentini et Pontificalis. Circa tonsuram et ordines minores concit. Trid. certam aetatem non constituit, sed eam tamen exegit scientiam quae in infantili aetate haberi nequit. Pontificale Romanum „de ordin. conferendis11 dicit: «Prima tonsura et minores ordines ante septimum annum completum dari non debent/ Unde non sequitur episcopum non posse maiorem aetatem exigere. Pro subdiaconatu praecipitur annus 22“ inceptus {Trid. sess. 23, cap. 12 de ref.); pro diaconatu exigitur annus 23“ inceptus: a quo raro R. Pontifex dispensat; pro presbyteratu annus 25“ inceptus: a quo datur facilius dispensatio, ex privilegio episcopis interdum dato ad spatium infra annum, a Summo Pontifice ad 18 menses vel ultra. Pro episcopatu iure communi requiritur annus 30“ completus {Trid. sess. 7, cap. 1 de ref. et Alex. Π1 c. 7, X 1:6); a qua lege sane Summus Pontifex potest dispensare. R. 2. Quoad scientiam a tonsurandis Trid. sess. 23, cap. 4 de 717 ref. requirit ut rudimenta fidei sint edocti, legere et scribere sciant. Quoad suscipiendos minores ordines Trid. ib. cap. 11 statuit: «Minores ordines iis qui saltem latinam linguam intelligent . . . con­ ferantur/ Promovendi ad subdiaconatum et diaconatum debent ex Trid. ib. cap. 13 in minoribus ordinibus iam probati ac literis et iis quae ad ordinem exercendum pertinent instructi esse. Promovendi ad presbyteratum non sunt nisi etiam ad populum docendum ea quae scire omnibus necessarium est ad salutem, ac ad- 412 Sacramentum ordinis. ministranda sacramenta diligenti examine praecedente idonei com­ probentur. Trid. sess. 23, cap. 14. Unde patet in primis pro pres­ byteratu scientiam necessariam multum pendere a diversis locis et temporibus, maxime quando ad curam animarum agendam presbyteri aspirant vel destinantur. — Quoad regulares certum tempus studiorum emensum praescribitur decr. Auctis (de quo infra n. 726) eiusdemque declarationibus, auctoritate Pii X datis d. 7 Sept. 1909: v. Acta Ap. Sedis I 701 sqq. 718 Ad quaesitum 2™ R. 1. Cone. Trid. 1. c. cap. 18 loquens de puerorum seminariis universalem legem non tulit, ne quisquam ad­ mitteretur ad clericatum qui non sit versatus in seminario, immo quoad tonsuram optat ut iis qui cum animo clericandi in seminarium admittantur, statim conferatur: episcoporum tamen est speciales leges hac in re ferre. R. 2. Bened. XIII, De syn. dioec. 1. 11, c. 2, n. 12, hortatur episcopos ut saltem sequantur normam sub Bened. XIII pro clero Romano statutam, ut ,omnes ad sacros ordines promovendi per sex saltem menses continuos ante ordinationem in seminariis respectivis commorari debeant". R. 3. Exigere autem potest episcopus ut ante ipsos minores ordines vel ante ipsam tonsuram certum aliquod tempus degant in seminario. Cf. Gasparri, De sacra ordin. n. 659 sq. Quod si fieri nequeat, episcopus alia praescribere potest, quo certior fiat in for­ mandis candidatis sacrorum ordinum ad pietatem atque mores optimos. Cf. etiam Wcrnz, Ius decretalium II 34 sqq. 719 Ad quaesitum 3m R. 1. Etsi Theophilus ex aptitudine nondum habeat ius, tamen episcopi non est pro mero arbitrio repellere candi­ datum, qui se alioquin idoneum probaverit; verum dispensationem a dioecesanis legibus dare nisi ex rationibus certo probatis non tene­ tur; adeoque in tali casu candidato nihil relinquitur nisi ut, si velit, recurrat ad altiorem superiorem. R. 2. Quoniam Theophilus non vult reliquo dioeccsano clero adiungi atque, ut videtur, vult postea titulo patrimonii vel simili sacros ordines suscipere: episcopus multo minus tenetur eum admit­ tere, at ex rationabili causa utilitatis eum admittere potest. Quapropter graviores conditiones ei apponere licebit, sive in scientia comprobanda sive in aliis qualitatibus, quam quas lex communis (per Trid.') imposuit. Nihilominus, si perspecta est causa utilitatis, non convenit ut episcopus nimis rigorose procedat. Aliquam tamen formationem in seminario exigere potest. TITULUS SUSTENTATIONIS ET ORDINATIONIS. Casus. (207) Maturinus seminarista, candidatus ordinis religiosi iam admissus, cum non multum absit tempus ordinum sacrorum conferendorum, cupit, prius­ quam religiosus liat, ordines recipere. Dioecesanus episcopus recusat eius Ordines sacri.— Conditiones: titulus ordinationis et sustentationis. 4]3 ordinationem, cum non habeat titulum, vi cuius sibi liceat conferre ordines et Maturino de sustentatione caveatur. Quaeritur 1° qui sint tituli sustentationis. 2° quis sit episcopus a quo ordines recipi possint. 3° quid de casu nostro dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1” R. 1. Cone. Trid. sess. 22, cap. 2 de ref. statuit 720 ut episcopo non liceat saecularem ullum ad sacros ordines promovere, nisi pro honesta sustentatione habeat titulum a) beneficii ecclesiastici, vel pro necessitate vel commoditate ecclesiae, b) patrimonii, c) pen­ sionis, scilicet census realis vel qui reali aequivaleat. Beneficium debet esse in pacifica possessione; si fuerit insuf­ ficiens, suppleri potest, concedente episcopo, per patrimonium vel pensionem. Cf. Gasparri 1. c. n. 599. — Beneficium resignari, patri­ monium alienari, pensioni renuntiari nequit, nisi alias probatus fuerit titulus sustentationis: Gasparri 1. c. et n. 608; JFernz 1. c. n. 92. Quodsi titulus perierit, promotionem ad altiorem ordinem fieri non licet, antequam alter titulus sit subrogatus. R. 2. Quoniam nostra aetate beneficia ecclesiastica, quae suf-721 ficiant, saepe desunt, S. Sedes episcopis petentibus non raro dat privi­ legium conferendi ordines sacros titulo supplementario, videlicet: aut a) titulo missionis pro missionariis, qui iuramentum emittere debent se velle in certa dioecesi vel missione, sive pro arbitrio S. Sedis vel S. Congr. de. Prop. Fide perpetuo labores et operam suam pro salute animarum impendere; aut b) titulo massae communis, si qua ecclesia ea communia bona habeat, ex quibus certus clericorum numerus alatur; at addicti manere debent ecclesiae servitio ; aut c) titulo servitii ecclesiae: quo ex privilegio S. Sedis episcopus ordinare potest qui promittunt se addictos mansuros esse ecclesiae, ex cuius servitio, collectis etiam fidelium eleemosynis, sustentationem congruam sint percepturi; aut d) titulo mensae communis, quo ex induito S. Sedis ordinari possunt qui clerici saeculares religiosorum more in communi vivunt atque in communi possident ; vel clerici congregationum religiosarum cum votis simplicibus, si indultum hoc obtinuerunt. Denique e) titulo mensae simpliciter dicto dicuntur in Germania saepe ordinari quibus cautio datur sustentationis competentis tum praestandae, quando ad obeunda munera sacra inhabiles facti fuerint (sive datur a communitate sive a fisco sive a privatis): cf. Aichner, Comp. iur. eccl. § 68; Laurentius, Instit. iur. eccl. § 28. R. 3. Religiosi proprie dicti, i. e. sollemniter professi, vel etiam religiosi Societatis lesu qui sola vota religiosa simplicia emiserunt, ad ordines sacros promoventur titulo religiosae paupertatis. 414 Sacramentum ordinis. Verum, quod Societati lesu concessum est, cuius alumni longe diutius manent sub votis simplicibus, id non censetur communicatum aliis ordinibus religiosis, quorum sodales post novitiatuni per trien­ nium saltem in votis simplicibus probati esse debent, antequam ad sollemnem professionem admittantur. Hi votorum simplicium professi promoveri nequeunt ad sacros ordines titulo religiosae paupertatis. Quodsi necessitatis ratio oriatur, a S. Sede dispensatio vel privilegium peti debet. Ad quaesitum 2“ R. 1. Semper cautum est ne liceat episcopo extra limites suae jurisdictionis alicui manus imponere; aliis verbis: nemo licite ordinari potest nisi ab episcopo proprio, vel ab alio post acceptas literas dimissorias et testimoniales. - - Titulus sustentationis a solis candidatis ordinis sacri seu maioris per se exigitur; titulus quo ordinans sit episcopus ordinandi proprius pro quolibet ordine, etiam minore, immo pro sola tonsura requiritur. R. 2. Verum quoad ordines conferendos diversis titulis aliquis esse potest proprius, videlicet: originis, domicilii, beneficii, familiari­ tatis. Ratione originis ille episcopus est proprius, in cuius dioecesi ordinandus natus est, vel potius in qua tempore nativitatis pater domicilium habebat (scilicet non fortuita nativitas, sed iuridica origo attenditur). Const. Innoc. XII d. d. 4 Nov. 1694 „Speculatoresu. Cf. Baller-Palm., Opus th. m. V, n. 915. Ratione domicilii, si a loco nativitatis differt, illo est episcopus proprius, in cuius dioecesi ordinandus vel per decennium iam habi­ tavit, vel, si minus, tamen per considerabile tempus et simul maiorem bonorum suorum partem eo transtulit, atque in utraque suppositione iureiurando affirmet se ibi perpetuo manendi voluntatem habere. Innoc. XII1. c. Ratione beneficii ecclesiastici ille est episcopus proprius, in cuius dioecesi ordinandus pacifice possidet beneficium, idque ad sustenta­ tionem sufficiens: quod si patrimonio aliavo ratione compleri debet, solus episcopus originis vel domicilii proprius erit. Innoc. Xll ib. Ratione familiaritatis episcopus familiarem suum ordinare potest, quem per triennium completum pro servitio habuit, si modo infra mensem beneficium sufficiens ei conferat. Trid. sess. 23, cap. 9 de ref. ; Innoc. XII 1. c. R. 3. Qui diversis titulis habet episcopum proprium, a quolibet eorum ordines potest suscipere, si modo habeat titulum sustentationis. Cf. Aichner, Comp. iur. eccl. § 65; Wemz, Ius decret. II 28. 723 R. 4. Regulares nequaquam vi horum titulorum ordinari pos­ sunt; sed de iis vide casum sequentem. Attamen novitius, qui religiosus proprio sensu nondum est, sine dubio indiget titulo sustentationis; neque dubium est eum posse or­ dinari, si beneficium ecclesiasticum possidet ab episcopo quem titulo beneficii proprium habet, vel ab episcopo originis. Num possit ordi­ nari ab episcopo loci, ubi est monasterium, pendet practice a privi­ legiis peculiaribus sui ordinis religiosi. Nam theoretice quidem fieri 722 Ordines sacri. Conditiones: titulus ordinationis et sustentationis. 415 poterit aliquando, ut etiam possit locus novitiatus pro domicilio con­ siderari, si videlicet novitius iurando possit asserere sibi in animo esse perpetuo ordini sese adiungere; verum practice hoc titulo vix umquam novitius ordinabitur. De cetero cf. Jiened. Λ7Γ const, d. d. 27 Febr. 1747 „Impositi * ; Gasparri, De sacra ordin. n. 587; Decretum * Auctis d. d. 4 Nov. 1892. Ad quaesitum 3m R. 1. Maturinus postulare sane non potest a 724 suo episcopo ordinationem. Regularis nondum est, ita ut possit, praesentatus a superiore regulari, iure suo postulare ut titulo paupertatis sibi ordines conferantur. Qua saecularis indiget titulo sustentationis, ut episcopum, qui suus sit quocumque titulo, rogare possit ; postulare vero a nullo potest, nisi possideat sufficiens ecclesiasticum beneficium. R. 2. Si quis vero est episcopus Maturini utcumque proprius et Maturinus patrimonium vel pensionem sufficientem habet, ordinari potest, si episcopo placet; nam augere numerum religiosorum semper est Ecclesiae utilitas, quae ex Trid. 1. c. episcopo ius facit titulo patrimonii vel pensionis aliquem ordinandi. Similiter si quis episcopus velit Maturino beneficium ecclesiasticum conferre, donec sollemnem professionem emiserit, hoc beneficio collato, sacros ordines ei etiam conferre potest. Ergo arbitrio et benevolentiae episcopi id relinquitur, ut Maturino ordines sacri conferantur vel non conferantur. R. 3. Si quis tamen paratus est servitio ecclesiae dioecesanae sese addicere, servans interim sibi libertatem qua possit, si se voca­ tum senserit, religionem ingredi, haec non est ratio eum a sacris ordinibus repellendi, sed communiter tractandus est sicut ceteri, qui absolute et perpetuo sese servitio Ecclesiae volunt addicere. Nam communis iuris regula est ut sacerdos saecularis possit, post moni­ tionem episcopi, etiam eius venia non habita, religionem ingredi; ut possit propter Ecclesiae necessitatem retineri vel revocari exceptio est. Cf. const. Bened. XIV „Ex quo dilectusa d. d. 14 lan. 1747. ORDINATIO RELIGIOSORUM. Casus. (208) Antonius, novitius religiosus, 20 «annos natus, in periculo est ne ad militiam evocetur, nisi literas testimoniales exhibeat de suscepto subdiaconatu. Cum dioecesanus episcopus loci in (pio situm est monasterium non habeat ordinationes, superior regularis Antonium exhibet episcopo extraneo amico, (pii putans se infra annum dispensare posse in aetate ordinandorum, ilico eum ordinat, cum de vocationis stabilitate non sit timendum et post mensem novitius (pii privata vota iam emisit ad publica vota religiosa admittatur atque ita titulum paupertatis religiosae pro sustentatione habere videatur. Quaeritur 1° qui sit episcopus a quo religiosi accipere debeant vel possint ordines. 2° valeatno pro novitio titulus paupertatis religiosae. 3° no viti i a quo sint ordinandi. 4° quid de dispensatione in aetate tenendum. 416 Sacramentum ordinis. Solutio. 725 Ad quaesitum 1“'. Distinguenda hac in re sunt ius commune et privilegia pecularia, quae singulis institutis non raro data sunt. Quibus praenotatis: R. 1. Secundum ius commune sodales religiosarum congrega­ tionum, quae defectu votorum sollemnium non sunt religiosi ordines stricte dicti, ordinandi sunt secundum regulas pro ordinatione saecu­ larium (const. „Speculatoresu d. ab Innoc. XII). Ideoque indigent literis dimissoriis ab episcopo originis vel aliter proprio, ut cum praesentatione sui superioris ab episcopo loci aliove ordinari possint. Gasparri, De sacra ordin. n. 931 h R. 2. Religiosis stricte dictis vi decreti Clem. VIII d. d. 15 Martii 1596 et const. „Impositiu d. d. 27 Febr. 1747 a Bened. XIV superiores dare debent literas seu praesentationes ad episcopum dioecesanum loci, ubi situm est monasterium. Solum quando episcopus loci abest vel ordinationes generales non est habiturus, vel sedes vacat, licebit superiori regularium literas di­ missorias dare ad quemlibet alium episcopum, adiuncta tamen authen­ tica declaratione vicarii generalis vel cancellarii vel secretarii episcopi loci, ex qua de illa absentia etc. constet. Reliquas clausulas vide in const, laud. Bened. XIV et Gasparri 1. c. n. 923. R. 3. Non raro certis ordinibus religiosis datur privilegium ac­ cipiendi ordines etiam sacros a quocumque antistite catholico: immo compluribus congregationibus regularibus idem collatum est: in quo casu nulla iis creatur difficultas ex decreto Clem. VIII vel const. Bened. XIV. Quo etiam patet S. Sedem ipsis congregationibus votorum sim­ plicium non adeo raro concedere facultatem, qua eximantur more regularium stricte dictorum habendi dimissorias ab episcopo originis vel domicilii. 726 R. 4. Nisi vero speciale privilegium contrarium post 4 Nov. 1892 datum, quod vix locum habebit, exsistat, etiam observanda sunt quae circa ordinationes inter alia sancita sunt per decretum „ * Audis , scilicet : Superior instituti votorum simplicium non potest literas di­ missorias concedere pro sacris ordinibus vel quommodocumque ad sacros ordines alumnos promovere titulo mensae communis vel missionis, nisi illis alumnis tantum qui vel a) vota perpetua emiserint et instituto stabiliter aggregati fuerint, vel b) quoad ea instituta quae ultra trien­ nium perpetuam professionem differunt, saltem per triennium in votis temporaneis permanserint. 1 S. C. C. interrogata: 1 An et quomodo episcopus Tarvisinus admittere possit ad ordinationem sodales instituti caritatis cum attestatione superioris domus, decla­ rantis eos domui addictos esse; vel potius necessariae sint dimissoriae vel testimo­ niales ad normam const. Innoc. incip. Speculatores ; 2° an et quomodo idem dicen­ dum sit de sodalibus iam promotis ad tonsuram vel minores ordines ab alio episcopo: respondit d. 6 Maii 1864: FAd 1u,n negative ad primam partem: affirmative ad secundam. Ad 2'4 affirmative in omnibus." Ordines sacri. Conditiones: titulus ordinationis et sustentationis. 417 Sodales ordinum stricte dictorum, de quibus Pius IX. 19 Martii 1857 et 12 lunii 1858, ad sacros ordines titulo paupertatis promoveri nequeunt ante sollemnem professionem: quare in casu necessitatis potius dispensatio roganda est, ut liceat ante expletum triennium votorum simplicium professionem sollemnem facere, quam ut sine ea liceat sacros ordines suscipere. Ad quaesitum 2“ R. qui simplex paupertatis titulus paupertatis, multo ipsa paupertate obstricti titulus mensae communis, ligiosae aggregati. Responsum patet. Cum ne pro iis quidem 727 votum emiserunt, indiscriminatim valeat minus pro novitiis valere potest, qui re nondum sunt. Neque valet pro novitiis cum stabiliter non sint congregationi re­ Ad quaesitum 3“ R. 1. Cum ipsi etiam alumni instituti votorum simplicium iure communi illum habeant episcopum proprium, a quo vel cum cuius licentia ordinandi sint, quem habent saeculares: id a fortiore valet de eorum novitiis. si quando titulum sustentationis patrimonii etc. habeant. ' R. 2. Sed quaeri potest utrum illi ordines religiosi et congre­ gationes, quae habent privilegium dimittendi suos ad quemlibet antistitem pro sacra ordinatione, hoc privilegio, aliique ordines religiosi votorum sollemnium dispositione iuris communis uti possint quoad novitium qui titulo sustentationis aliisque requisitis instructus est. an novitius indigeat dimissoriis literis sui ordinarii originis vel prioris domicilii vel beneficii, si quod teneat. Prius pro probabili habeo, id­ que etiam ex doctrina 5. Alph., Th. m. VI 765. Et quamquam ex responso supra allato (in nota pag. 416) id colligi possit, non verificari de monasterio rationem domicilii secundum sensum const. Innoc. XII; tamen sciendum est ordines stricte reli­ giosos quoad ordinationem suorum non regi hac constitutione, sed const. Bened. XIV, atque in favorabilibus novitios religiosis posse aequiparari. Cf. etiam Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 924. Ad quaesitum 4m R. 1. Privilegium dispensandi a legitima aetate728 quod episcopus dicitur habuisse, circa religiosum exercere non potuit, nisi forte pro eius, utpote novitii, episcopo proprio poterat considerari eumque ut suum subditum ordinavit. Cf. S. Off. d. 9 Apr. 1727 {Collect. S. Congr. de Prop. Fide n. 1172). R. 2. Privilegium illud dispensandi in aetate legitima censetur tantum valere quoad presbyteratum: S. Off. 21 Ian. 1734 {Collect. S. Congr. de Prop. Fide n. 1173) ad archiep. Colon. Nimirum ipse Summus Pontifex quoad aetatem subdiaconatus non solet umquam dis­ pensare; pro diaconatu perraro. Privilegium illud episcopis datum solet esse, ut possint ab aetatis defectu „infra annum *· dispensare; Summus Pontifex dispensat aliquando usque ad 18 menses {Gasparri 1. c. n. 493) et ultra, non tamen ad duos annos integros. Lrhmkuhl, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 27 418 Sacramentum ordinis. LITERAL· TESTIMONIALES (I). Casns. (209) Isidoros invenis ad animi culturam augendam per plures annos extra patriam in variis Europae et Asiae regionibus versatus est atque in com­ pluribus universitatibus studiorum causa moram traxit. Nunc cupit sacros ordines in aliqua dioecesi suscipere. Sed nullus episcopus de vita et moribus testari potest. Leander, a teneris annis educatus in variis scholis alicuius religiosae congregationis, postea eiusdem sodalis factus post absoluta studia sacros ordines suscepturus est. Episcopi, qui adeuntur a superiore pro literis testi­ monialibus, respondent illas longe melius ipsum superiorem aliosve viros ipsius religiosae congregationis posse scribere, quam se posse. Quaeritur 1° quae a quibus testimoniales literae pro ordinandis exigantur. 2° quid in casu nostro faciendum. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. In omni casu requiritur testimonium baptismi, natalium seu ortus legitimi, confirmationis. Si vero authen­ ticum de baptismo et confirmatione testimonium haberi non potest, praesumptione vel iurata assertione potest suppleri. R. 2. Requiritur testimonium de vita et honestate morum atque impedimentorum absentia. Gasparri, De sacra ordin. n. 690 sqq; Wernz, Ius decretalium II 29; Laurentius, Instit. iur. eccl. § 30. 1) De quibus, maxime ante sacros ordines, ipse episcopus pro­ prius inquisitionem faciendam curare debet, praecipue per parochum candidati, qui, publicatione trina vel saltem una facta, parochianos admonebit ut, si quae impedimenta a candidato contracta nota sint, revelentur. — Quae informationes secundum locorum diversitatem vel ante quemlibet ordinem sacrum, vel ante subdiaconatum solum, vel ante subdiaconatum et presbyteratum fiunt. 2) Verum si quis ordinandus diutius in aliena dioecesi sive alienis dioecesibus versatus est, ut potuerit contrahere canonicum impedi­ mentum (scilicet post septennium aetatis vel saltem annos pubertatis ad 6 menses et ultra; si militiam secutus est, sufficit commoratio per saltem 3 menses): requiritur testimonium de vita et moribus ab omnibus horum locorum ordinariis: Gasparri 1. c. n. 730 731. — Idem dic, si episcopus ratione beneficii ei qui iam clericus est vult proprie dictos ordines conferre; scilicet ille indiget literis testimonialibus epi­ scopi originis et domicilii atque diuturnioris habitationis. 3) Si alienus episcopus, habitis literis dimissoriis, ordines con­ fert, addi debent testimoniales literae episcopi proprii et eorum ordi­ nariorum, de quibus modo ad 2: Gasparri 1. c. n. 739 sqq. 730 R. 3. Hae testimoniales literae requiruntur eo modo ut formaliter pro suscipiendis ordinibus datae esse debeant, neque sufficiant testimonia, quae fortasse ad alium finem fuerint lata: Gasparri 1. c. 729 Ordines sacri. — Conditiones: literae testimoniales. 4-19 n. 717. Cf. S. C. C. 8 Aug. 1733 in Pientina seu llcinensi. Cf. infra casum sequentem 210. R. 4. Pro ordinatione regularium atque sodalium religiosarum congregationum haec testimonia de vita et morum honestate non sunt necessaria; sed sufficit praesentatio superioris testificantis de digni­ tate et idoneitate: quamquam, nisi adsit speciale privilegium, examen de doctrina et reliqua idoneitate episcopus instituere potest per se ipsum. Notari autem debet testimoniales literas de vita et morum honestate requiri in admittendis novitiis secundum decret. Pii IX „ Romani Ponti/icis“ d. d. 25 lan. 1848 et declar. d. d. 1 Martii 1851. Ad quaesitum 2'“ R. 1. Exiguntur pro Isidoro saltem literae 731 dimissoriae episcopi proprii eiusque attestatio de vita et moribus pro tempore, quo Isidorus versatus est in dioecesi propria. — Praeterea, facta informatione, alii ordinarii testari debent saltem sibi nullum notum esso impedimentum quo Isidorus a suscipiendis ordinibus im­ pediatur. R. 2. Pro Leandro, qui literis testimonialibus admissus fuit ad religiosam congregationem, sufficit nunc ut superior testetur de eius idoneitate et probitate. R. 3. Si vero, antequam esset religiosae congregationis sodalis, voluisset ordines suscipere, debebat omnino episcopus scripto testi­ ficationem superioris suani facere, fisus cius testimonio et conscientia. Quodsi re ipsa eius qui candidatum bene novit auctoritati confidens illius testimonium episcopus subscribendo approbat, tale testimonium pro episcopali testimonio haberi potest. Attamen etiam necessaria est talis approbatio scripta. LITERAE TESTIMONIALES (II). Casus. (210) Casus causae Pient inae seu llcinensis decisae a S. C. C. 8 Aug. 1733: Laurentius Medicheschi, subditus episcopo Pientino ratione originis et domi­ cilii, ab eodem promotus erat ad tonsuram et minores ordines. Deinde Laurentio e dioecesi discedenti episcopus Pientinus has literas dedit: „ Testamur clericum Laurentium M. nostrae dioecesis, in minoribus ordinibus constitutum, nullo excommunicationis, irregularitatis aut cuiusvis alterius canonici impedimenti vinculo, saltem quoad sciamus, innodatum exsistere, neque ullo crimine postulatum; sed esse bonis et honestis moribus praeditum ac talem qualem in sortem Domini vocatos decet.“ Post haec Laurentius beneficium ab epi­ scopo Ilcinonsi obtinuit, qui eundem sine aliis literis dimissoriis vel testimo­ nialibus ad sacros ordines promovit. Conquestus est postea episcopus Pientinus, atque re ad S. Congregationem Cone, delata, Quaerebatur num recte facta esset ordinatio. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Si beneficium erat sustentationi sufficiens, 732 literae dimissoriae necessariae non erant, eo quod episcopus llcinensis * 27 420 Sacramentum ordinis. titulo beneficii evasit episcopus proprius. Atque haec obtinuisse in casu, sententia sua agnovit et declaravit S. C. C. d. 18 Iulii 1733 ad I et II. R. 2. Aliter de literis testimonialibus. His indigebat ordinandus ab episcopo originis et domicilii. Quare quaestio reducitur ad hoc, num litorae supra allatae sint literae testimoniales pro ordinibus sacris sufficientes. Quod S. C. C. d. 18 Iulii 1733 ad III putaverat etiam affirmandum esse; at, re melius perpensa, d. 8 Aug. eiusdem anni negavit, his nixa rationibus: 1) In primis deest in his literis testimonium de natalibus (Bonif.VIU in cap. 1, X 1 11 de filiis presbyter, in 6°). Neque sufficiens quoad hoc censeri potest testificatio de collatis eidem Laurentio minoribus ordinibus. Nam ad minores ordines dispensare potest episcopus ab impedimento i 1 legitim itatis, non ita quoad ordines sacros. Quare debebat episcopus Ilcinensis secundum normam const. Innocent. XII „Speculatoresu informari de legitimo ortu Laurentii vel de dispensa­ tione apostolica in eius defectu obtenta. 2) Secundo desideratur in iisdem literis testimonium de aetate. Quamquam vero aliis documentis haec probatio aetatis et legitimi ortus haberi potest: const. Innoc. XII non videtur satis fidere aliis probationibus et ideo requisivisse testimonium episcopi tam originis quam domicilii, ut horum testimonium certius dubia excluderet. 3) Testificatio de vita et moribus „non fuit edita speciatim ad effectum promotionis ad omnes ordines sacros. Multum vero * , interest ut S. C. C. animadvertit, „ inter eam vivendi rationem quae satisfaciat statui minorum ordinum, et aliam quam exposcit superior gradus sive subdiaconi sive diaconi sive presbyteri. Itaque sacrum conc. Trid. discriminatim, habitoque peculiari respectu tam ad ordines minores quam ad singulos maiores, exigit peculiare testimonium de morum conditione, de vitae instituto iis gradibus consentaneo, ut videre est in cap. 578121314, sess. 23 de ref.“ ,Tametsi igitur * — pergit S. C. C. — „constitutio Innocentii expresse non praecipiat ut testimonium ab episcopo originis et domi­ cilii obtinendum de vita et moribus clerici, qui ad maiores ordines promoveri ab alio episcopo cupiat, sit conceptum relate ad effectum suscipiendi eosdem ordines, hanc tamen vere fuisse mentem legis­ latoris conicitur ex natura ipsa rei de qua agebatur: nam cum haec regula ibi statuatur servanda praeciso ad effectum ordinationis, et ut episcopus sacerdotio initiaturus novum recentemque subditum ratione beneficii et antea sibi minime notum certus reddi possit, quod mores eiusdem ordinandi respondeant sanctitati gradus suscipiendi, plane se­ quitur eo animo fuisse Innocentium Pontificem ut literae testimoniales vitam moresque clerici commendent non absolute et simpliciter, sed relate ad omnes sacros ordines, ad quos optet quis promoveri et quibus, ut initietur, idoneum dignumque eum esse per tales literas debet com­ probari; ideoque iubet etiam Pontifex de iisdem literis testimonialibus expressam mentionem fieri in collatorum ordinum testimonio." Cf. Gasparri, Do sacro ordin. n. 724; Résolut. S. C. C. VI 208 sqq. Ordines sacri. — Conditiones requisitae: tempus. 421 „Hinc litcras testimoniales illo generali modo conceptas, ut supra, quae solummodo commendant clericum peregre profecturum, S. C. C. non habuit idoneas, quibus nixus episcopus ulteriores ordines conferre posset. Proposita igitur quaestione: An quoad III (et IV) dubium sit standum vel recedendum a decisis die 18 Iulii proxime praeteriti in casu?“ R. quoad III „recedendum, a decisisu ; quoad IV [An ... in­ ciderint in poenas statutas a s. c. Trid. et bulla ^Speculatores"] con­ sulant conscientiae suae. TEMPUS ORDINATIONIS. - ORDINATIO EXTRA TEMPORA. Casus. (211) Peregrinus, episcopus „missionis“, pro utilitate suae ecclesiae habet privilegium conferendi ordines etiam sacros extra tempora diebus Dominicis et festis. In itinere devertit apud familiam religiosam, ubi superior occasione hac uti vult, ut alumnos suos offerat ad ordines sacros. Peregrinus, qui in genere accepit ab episcopo loci facultatem exercendi pontificalia, annuit atque tribus diebus continuis ritus duplicis alumnis decem confert primo die subdiaconatum, secundo diaconatum, tertio presbyteratum. Admittit simul duos clericos ex vicina dioecesi cum literis dimissoriis ad se missos. Quaeritur 1u quae sint tempora iure communi ordinibus conferendis propria, 2° quomodo intelligatur facultas ordinandi ,extra tempora4·. 3° quid de agendi ratione Peregrini, et quid, si familia illa reli­ giosa habuit privilegium recipiendi ordines sacros extra tempora. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Prima tonsura quidem dari potest ex 733 rubr. Pontificalis extra Missam, quocumque die, hora et loco. — In generali autem ordinatione datur intra Missam post Kyrie. R. 2. Etiam minores ordines dari possunt extra Missam, sed mane tantum, idque diebus Dominicis vel festivis de praecepto. — Quoad minores ordines facilius tamen toleratur consuetudo eos con­ ferendi fer. VI quatuor temporum, idque etiam post meridiem, si circa hoc immemorabilis consuetudo exstiterit: Gasparri 1. c. n. 53. Con­ venienter tamen dantur intra Missam, idque post Kyrie (et Gloria): in generali ordinatione sabbato quatuor temporum loco suo in Ponti­ ficali notato, scilicet singuli ordines post singulas lectiones. R. 3. Tempus ordinationis generalis, ad quod ex iure communi collatio sacrorum ordinum adstringitur, sunt: sabbata quatuor tem­ porum, sabbatum ante Dominicam passionis et sabbatum sanctum, idque intra Missam tantum. Cf. IKernz, Ius decret. Il G6—75. Ad quaesitum 2® R. 1. Privilegia, sive conferendi ordines sacros 734 sive suscipiendi eos extra tempora, per se non plus dicunt, nisi ut liceat ordinationem fieri Dominicis diebus vel festis, sive re ipsa vigentibus sive olim praeceptis nunc suppressis, secundum catalogum 422 ■Sacramentum ordinis. Urbani VIII. Attamen aliquando facultas datur latior. Raro tamen confertur privilegium conferendi ordines diebus etiam ferialibus: cf. ep. S. Congr. de Prop. Fide 4 Martii 1876’ apud Gasparri, De sacra ordinatione n. 78. R. 2. Neque ex eiusmodi privilegio, etiamsi additur „ interstitiis non servatis * -, sequitur licere tribus diebus festivis immediate sese excipientibus seu contiguis ordines sacros subdiaconatus, diaconatus, presbyteratus conferri. Nam cum specialis lex sit quae vetet hanc ordinum conferendorum continuitatem, ab hac lege speciatim dispen­ sari debet, ut tribus diebus immediate sibi succedentibus liceat tres sacros ordines alicui conferre. R. 3. Religiosi stricte dicti universim privilegium habent susci­ piendi ordines extra tempora in R. 1 declarata, neque huic antiquo privilegio derogatum esse, neque per conc. Trid. neque subsequentibus const., sub Bened. XIII d. 16 Maii 1725 authentice declaratum est (cf. Gasparri 1. c. n. 74). — Similiter in regionibus dissitis episcopi non raro accipiunt illud privilegium extra tempora ordines etiam sacros conferendi. R. 4. Quamquam privilegium illud ex se iure non possit intelligi nisi de diebus festis in foro celebrandis (inch festis antea vigentibus nunc suppressis) ; impossibile tamen non est localem consuetudinem illud interpretatam esse largius de quolibet die in quo officium festi­ vum ritus dupl. celebretur: de quo cf. Th. m. II11 765; S. Alph., Th. m. VI 797, dub. 4. R. 5. Speciale privilegium non omnibus quidem, tamen certis ordinibus religiosis, immo etiam solis religiosis congregationibus col­ latum, illis concedit ut possint ordines etiam sacros, interstitiis ne­ quaquam servatis, diebus festis etiam continuis recipere. De quo singuli privilégiât! videre debent quid sibi liceat. 735 Ad quaesitum 3m R. 1. In facultate exercendi pontificalia num revera contenta fuerit facultas conferendi ordines, ex circumstantiis desumendum est; nam ex se non ilico tam amplo sensu hanc facultatem sumere licebit. Sed dato, fuisse eam tam amplo sensu concessam, R. 2. Eo quod Peregrinus habet privilegium conferendi ordines sacros extra tempora, non potest hoc suo privilegio uti erga extraneos seu non-subditos, etiamsi illi dimissorias literas habent: nisi specialiter etiam hoc concesssum sit. Ita S. C. C. in Viennensi 31 Maii 1708, apud Gasparri 1. c. n. 80. — Quoad regulares igitur, si religiosi stricte dicti erant, eorum privilegio mox laudato uti poterat; sed perperam egit quoad alios duos clericos saeculares. R. 3. Quod vero diebus tribus continuis tres ordines sacros con­ sequenter contulit, id recte actum non erat, nisi privilegium regularium, quibus ordines contulit, id expresse concessit. R. 4. Quod demum non elegit dies de praecepto festivos, sed solummodo festivi officii ritus dupl., etiam recte non egit nisi diu­ turna consuetudine poterat defendi. Ordine» sacri. Preces iniunctae. 423 R. 5. Dêmum, si agebatur de familia religiosa non stricte dicta, videro debuit quid illi licuerit. Sed etiam eam licentiam ad duos clericos saeculares transferri non potuisse patet. PRECES ORDINATIS INIUNCTAE. Casus. (212) Lentulus, ut subtraheretur periculo militiae suscipiendae, eodem die promotus est ad tonsuram, quatuor minores ordines, subdiaconatum. Ex quo se sentit obrutum precibus recitandis. Cum enim episcopus secundum Ponti­ ficale dixerit: Omnes ad tonsuram vel minores ordines promotos recitare debere psalmos poenitentiales cum litaniis et orationibus, haec sub gravi quinquies se recitare debere censet, atque insuper pro suscepto subdiaconatu nocturnum sabbati, quem ex penso diurno, a suscepto subdiaconatu incipiens, secundo recitare debeat cum omnibus horis parvis. Quae omnia eodem die se absoluturum esse desperat. Quaeritur 1° debeatne fieri haec psalmorum poenitentialium recitatio semel pro singulis promotionibus. 2° sitne harum quae ordinatis imponuntur precum obligatio gravis. 3° quid officii diei Lentulus recitare debeat ex lege Ecclesiae omnibus in sacro ordine constitutis imposita. Solutio. Ad quaesitum 1”“ R. Nemo hanc impositionem ita intelligere solet ut, qui plures ordines minores simul acceperint, pluries debeant preces illas repetere; sed sufficit semel eas recitare. Si vero diversis diebus diversos ordines suscipit, impositae preces repetendae sunt. Ad quaesitum 2“ R. 1. Harum precum impositio, quam nomine „ poenitentiae" impositae vocant, ab aliis aliter diiudicatur. Alii hanc obligationem habent pro gravi, alii ne pro ulla quidem veri nominis obligatione, sed pro decentia tantum. Quapropter practice nequit sermo esse de peccato mortali, quando ordinatus eas omittat (S. Alph. 1. c. VI 829), nisi forte ob falsam conscientiam. R. 1. Simile quid dicendum est de Missis quae neo-presbyteris .post primam vestram Missam" imponuntur. Atque sola Missarum forma, non applicatio praescribitur, et ita quidem ut pro Missis illis votivis dies libera exspectanda sit, qua rubricae eiusmodi Missam vo­ tivam privatam permittant. S. R. C. 11 Apr. 1840 Decr. auth. n. 2802. Certum autem est, si occurrat festum B. Mariae V., per eius Missam festivam satisfieri plene iniunctae Missae de Beata, atque etiam per Missam festivam pentecostes satisfit Missae iniunctae de Spiritu Sancto. R. 3. Quod vero ad „nocturnum" officii divini attinet, qui re­ citandus imponitur promotis ad subdiaconatum vel diaconatum, liberum est episcopo certi diei ferialem nocturnum determinare; quod nisi fecerit, dicendo, prout sunt, verba Pontificalis .nocturnum talis diei", intelligendus est .nocturnus feriatis [i. e. eius feriae in qua facta 424 est ordinatio] vel primus festi aut Dominicae in psalterio, prout ordi­ natio in foria, festo aut Dominica habenda sit“, ita ut sufficiat recitare ^psalmos cum respectivis antiphonis“. S. R. C. d. d. 27 Iulii 1899 (Decr. auth. n. 4042 ad I) et d. 10 Iulii 1903 (Anal. eccl. XI 298). ψ m ■ ].■ I I. Ii ! I |l I I I I| H [ |; I Sacramentum ordinis. Ad quaesitum 3m R. 1. Patet Lentulum longe rigidius sumpsisse obligationem qua teneretur, idque multis ex causis. Nam cum circa recitandos psalmos poenitentiales et litanias — idque semel tantum — ne rigorosa quidem obligatio ostendi possit, longe facilius eorum recitationem poterat pro suo arbitrio differre. Idem plane dicendum de nocturno sabbati, qui pro suscepto subdiaconatu iniunctus erat. R. 2. Quod autem ad recitandum officium divinum attinet, ad quod nunc nomine Ecclesiae ut minister publicus tenetur: haec obli­ gatio sane non incepit a nocturno sabbati, cuius tempus legitimum est tempus nocturnum ante matutinum, quo Lentulus nondum erat subdiaconus, sed summum obligatus est ad eam horam canonicam quae respondet tempori ordinationis. Quare si post horam nonam matutinam ordinatus est, non tenetur ad Tertiam, sed summum ad Sextam et sequentes horas. — Immo quando in choro omnes horae usque ad Nonam inclusive iam recitatae erant, probabiliter Lentulus non tenetur nisi ad sequentes horas a Vesperis et deinceps : Lacroix, Th. m. 1. 4, n. 1187. R. 3. Quod vero Lentulus eodem die cum minoribus ordinibus simul subdiaconatum suscepit, ex se contra canones est: v. 1. 5, X 30 2. Attamen, teste S. Alphonso, Th. m. VI 797, ubi consuetudo legem illam non observat, id potest tolerari. Quod ipse Fagnanus, qui alias rigidus auctor esse solet, concedit. Gasparri, De sacra ord. n. 510. Consuetudine vero non adiuvante, ne omnes quidem quatuor minores ordines fas est eodem die cum tonsura accipere sive saecularibus sive regularibus: nisi posteriores habeant privilegium, quod refert Gasparri 1. c. n. 502 die 7 Sept. 1732 PP. Soc. Icsu restitutum, ,recipiendi eodem die primam tonsuram ac quatuor minores ordines". 737 IMPEDIMENTA ORDINUM SUSCIPIENDORUM ET EXERCEN­ DORUM SEU IRREGULARITATES. IRREGULARITAS EX ABUSU BAPTISMI. Casus. (213) Severinus sacerdos rebaptizavit nuper sub conditione puerum sola hac ratione, quod baptizatus esset a ministro haeretico ; idem fecit quoad virum adultum theologiae candidatum, qui nihil potuit suo baptismo opponere, sed mire turbabatur a longiore tempore dubiis circa baptismum suum, etsi alias non fuerit scrupuloso vel turbato animo: hunc igitur ad sedandos timores denuo sub conditione baptizavit. Sed ipse nunc timet de irregularitate, quae tum a se tum ab illo theologiae candidato sit contracta. Quaeritur 1“ quid sit irregularitas et ex quo capite contrahatur. 2“ quid sit de irregularitatibus nostri casus. Ordines sncri. - Impedimenta «eu irregularitate»: Fonte reus. 425 Solutio. Ad quaesitum Γ" R. 1. Irregularitas in genere est impedimen-73 * tum canonicum quo (piis prohibetur quominus ad statum clericalem vel eius altiorem gradum ascendat vel gradus suscepti officium exerceat. Cf. Th. m. II11 1279; Wernz, Ius decretal. II 96; Suarez, De censuris eccl. disp. 40, sect. 1 ; I)'Annibale, Summula I 399; Laurentius, Instit. iuris eccl. § 24 sqq. R. 2. Distinguuntur irregularitates ex. defectu et irregularitates ex delicto. Posteriores in poenam delicti propter certa crimina ali­ quem arcent a statu clericali eiusve exercitio. Proxime quidem et immediate impedimentum sunt seu indecentia et indignitas recipien­ dorum ordinum, attamen retinent conditionem poenae. Est autem haec poena vindicatwa, non medicinalis; quare etiam cessante crimine, poena illa non ex iustitia, sed si remittitur, ex gratia remittenda est. Priores irregularitates nullam supponunt culpam, sed propter servandam decentiam certos homines a clericatu vel ab officiis clericalibus arcent. In irregularitatibus ex delicto, si sunt ex solo delicto, non ex defectu famae, qui illis inhaeret vel qui timendus esse sumitur, re­ quiritur ut adfuerit a) re ipsa crimen, i. e. mortale peccatum; b) ut fuerit crimen contra leges Ecclesiae, adeoque cognitio legis Ecclesiae prohibentis; c) probabiliter etiam cognitio saltem aliqualis ipsius poenae, cum haec irregularitatis poenae sit gravissima: cf. Th. m. II11 1280; S. Alph. 1. c. VII 351. R. 3. Irregularitas est impedimentum prohibens, non irritans. 739 ut bene notat D’Annibale 1. c. 1 399, not. 4. Quare non solum non irritat ordines spreta irregularitate susceptos (ordines scilicet qui rationem sacramenti habent, Ecclesia irritare non potest), sed ne ecclesiasticam quidem institutionem in officia et beneficia irritat seu annullat, etsi faciateam annullandam. (Cf. Th. m. II11 1005; D'Annibale 1. c. et 401, not. 15—17. Hinc irregularitas non est omnino confundenda cum inhabilitate: haec enim nuditatem actus erga inhabilem exerciti inducit, non quoad effectus sacramentales, nisi sit inhabilitas iuris divini, sed quoad effectus ecclesiasticos, v. g. quoad collationem beneficii vel institutionem in certum officium. — Si quae tamen statuatur inhabilitas ad ordines suscipiendos, haec veram dicit irregularitatem. R. 4. Irregularitates solummodo eae exsistunt, quae sunt a iure,~iQ non sunt ullae ab homine. Ex iure autem et vigente Ecclesiae dis­ ciplina enumerantur a) ex delicto: 1. ex certo quodam abusu baptismi, 2. ex usur­ patione ordinum, 3. ex certa violatione censurarum, 4. ex certis quibusdam criminibus diffamantibus, 5. ex homicidio vel mutilatione (nFonte reus, sacris, censura, crimine, letou); b) ex defectu: ex defectu 1. legitimi ortus, 2. rationis vel scientiae, 3. libertatis, 4. integritatis corporis, 5. [aetatis], 6. significationis I « 426 Sacramentum ordinis. sacramentalis, 7. lenitatis, 8. integrae famae („Natales, animus, liber­ tas, corpus d aetas — non bigamus, lenis, nec mala fama notelu). De singulis in singulis casibus. An quaesitum 2" R. 1. Hinc in quaestionem venit irregularitas ex delicto prima, videlicet ex abusu baptismi. Duo autem sunt cri­ mina quae hac poena inveniuntur notata: a) Libera susceptio baptismi a ministro haeretico. Quod ex anti­ quis canonibus, usu Ecclesiae semper retentis, eruitur, imprimis ex Deer. Grat. cc. 3 4, C. 1, q. IV, ubi infantes ab haereticis baptizati ex ea sola ratione non excluduntur a clericatu, ne parentum peccatum, cuius ipsi participes esse non potuerint, iis noceat: unde clare efficitur ut ii, qui propria voluntate ita baptizati fuerint, debeant excludi. b) Rebaptizatio in iniuriam prioris baptismi. Quae irregularitas comprehendit et rebaptizatum et rebaptizantem, atque ex officio as­ sistentem seu ministrantem; rebaptizantem et ex officio assistentem ex clara iuris can. dispositione; rebaptizatum ex unanimi doctrina auctorum et Ecclesiae praxi (S. Alph., Th. m. VII 356); sed qua ex­ tensione, id ex fontibus iuris valde obscurum est. Ut constet practice de irregularitate, requiritur 1) non solum ut ex parte actus in secundo baptismo omnia facta sint, quae ad es­ sentiam veri baptismi pertineant; sed etiam ut non conditionate tantum facta sit baptismi iteratio, nisi forte conditio apposita fuerit non ex animo. Nam etsi levius forte et temere baptismus repetitus est, tamen qui sic repetiit sub conditione serio addita, noluit priori bap­ tismo inferre iniuriam, sed hanc iniuriam expresse exclusit. Cf. Wernz, Ius decretal. II 135; D’Annibale, Summula th. m. I 410, not. 17. 2) Requiritur ut baptismus publice sit collatus vel sollemniter: quod expresse statuitur de ministrante seu assistente ex officio c. 2 X 5, 9 ; ad alios haec restrictio ex probabili complurium auctorum doctrina transfertur (»8. Alph. 1. c. VII 356), aliis contradicentibus. 3) Irregu­ laritas haec in assistente clerico non est totalis, sed eum prohibet a sola altiorum ordinum susceptione, non ab exercitio ordinis suscepti: c. 2 X 5, 9: in aliis est totalis ex sententia practice tenenda, v. Wernz 1. c. R. 2. Ex dictis patet neque Severinum neque illum theologiae candidatum teneri hac irregularitate. Nam quamquam fortasse levius actum est in repetendis baptismis neque inquisitio de priore baptismo, ut par erat, est praemissa: tamen facta non est scienter rebaptizatio, cum adiecta conditio hanc intentionem excluserit. 741 IRREGULARITAS EX USURPATIONE ORDINIS SACRI. Casus. (214) luniperus, cum in studiis theologicis versaretur et per tonsuram clericus factus esset, domi tempore vacationis in sollemni Sacro subdiaconum egit. — Postea cum esset diaconus, experimentum sumere voluit audiendarum con­ fessionum. Quare peregre exsistens, cum comperisset esse diem confessionis Impedimenta seu irregularitates: Sacris reus. 427 pro solis devotulis, quibus absolutio invalida vel nulla detrimentum grave non inferret, tinxit se sacerdotem atque complurium excepit confessiones. Loco absolutionis volebat proferre solam benedictionem; sed cum aliquis vir spectabilis accederet, qui latina lingua confessus absolutionem exspectabat, quam se nondum accepisse luniperum rnonuit, hic, ne se proderet, verba absolutionis pronuntiavit. — Alias domi, cum casu abesset parochus et interim accederet femina quae cuperet s. communionem, atque infans af­ ferretur baptizandus, luniperus communionem dedit et infantem sollemniter baptizavit: quae parochus post horam redux omnino improbavit. Quaeritur 1° quae sit irregularitas illa quam incurrat ^sacris reus". 2° quasnam incurrerit luniperus irregularitates. Solutio. Ad quaesitum 1® R. 1. Agitur de usurpatione ordinis qui non-742 dum est susceptus. Ex quo capite contrahit irregularitatem clericus qui usurpat ordinem quem non habet, cum serio et sollemniter vel tamquam ex officio eum exercet; idque practice restringitur ad exer­ citium ordinis sacri, cum nostris temporibus ministeria ordinum mino­ rum a laicis tuto exerceantur (S'. Alph. 1. c. λ'ΙΙ 359 et VI 116, dub. 3; D’Annibale 1. c. I 411, not. 23). R. 2. Hac irregularitate non affici laicuni qui nondum sit tonsura initiatus, tum ex titulo Decretal. 5 28 „de clerico non ordinato mini­ strante", tum ex textu c. 1 (ut perpendit Laymann, De irreg. c. 3, n. 3) tum communiore opinione auctorum (S. Alph. 1. c. VI 116: Lau­ rentius, Instit. iuris eccl. n. 77) practice satis tuta est sententia. R. 3. Irregularitas haec partialis est, quatenus excludat solum ab ascensu ad ordines nondum susceptos; relinquit igitur exercitium ordinis iam recepti licitum: Wernz 1. c. II 137: quamquam doctus auctor ibi defendit irregularitatem tangere etiam laicos, atque in eos esse totalem. R. 4. Actio illicita ex qua sequitur illa irregularitas debet quidem esse exercitium ordinis, non iurisdictionis ; attamen non requiritur ut actio illa sit ex iure divino ordini annexa: sufficit ut ita annexa sit sive iure divino sive iure ecclesiastico. Ad quaesitum 2“ R. 1. luniperus, si tonsuram nondum habuisset, 743 illicite quidem egisset sollemniter agens subdiaconum : at satis pro­ babiliter non incurrisset irregularitatem. Sed cum iam esset clericus, revera incurrit irregularitatem, si modo vere sollemniter ut subdiaconus cum omnibus subdiaconi insignibus, maxime manipulo, in Missa munus subdiaconi egit, epistolam cantando etc. Nam etsi dici nequeat iure divino id cum subdiaconatu coniungi, tamen iure ecclesiastico huic ordini qua ordini annexum est. — Ceterum, quomodo clericus minor subdiaconum agere possit, v. decr. S. C. R. 14 Martii 1906 (Eph. lit. XX 262 sqq). R. 2. Quodsi luniperus scivit hanc suam irregularitatem et nihilo­ minus ad ordines accessit, id fieri non potuit, nisi rem occultando suis superioribus, atque ita agens contra mandatum episcopi, quod 428 Sacramentum ordinis. ante ordinationem legi solet, huius mandati excommunicationi se red­ didit obnoxium, ex qua nova sequi potest irregularitas ex dicendis in casu subsequent!. Quod hoc loco seponimus: v. infra n. 746 sq. R. 3. Quod autem nondum sacerdos sacerdotem se finxit, per con­ fessionum exceptionem, cum absolutionem non proferret, irregularitatem videri potest non incurrisse, quod verum ordinis actum non exercuerit; at vereor ne propter simulationem absolutionis irregularitatem non effugiat. Cf. JVernz, Ius decretal. II2 137, not. 354, qui universim docet irregularitatem contrahi etiam ex /icto ordinis sacri nondum recepti exercitio. Immo videtur sola exceptio confessionum, quae ex parte confitentium sacramentalis est, esse ordinis presbyteralis exercitium, idque satis publicum et sollemne. Sed etiamsi hac de re aliquis pos­ sit dubitare: magis etiam sine ullo dubio luniperus irregularitatem incurrit propter absolutionem semel saltem re ipsa prolatam. 744 R. 4. De subsequentibus actionibus, videlicet ss. eucharistiae distributione et sollemni baptismo, sine sacerdotis iussione peractis, magis dubitatur. Mea quidem opinione his actionibus etiam incurrit irregularitatem, eo quod actio illa sollemnis erat actio, quae non ad ordinem diaconalem, sed ad solum presbyteralem pertinet. Sunt utique qui dicant in potestate quidem ordinis ad sollemniter baptizandum et ss. eucharistiam distribuendam, quam accipiat dia­ conus, nihil deesse; deesse tamen commissionem sine qua non liceat ea (extra urgentem necessitatem viatici) exercere: propterea peccari a lunipero, at non incurri irregularitatem. Verum omnino puto id non recte dici. Nam ordinis potestas, quam diaconus accipit, est, ut ipsum nomen indicat, ut ministerialiter tantum seu ut sacerdotis minister eucharistiam dispenset atque in conferendo baptismo iuvet. Hinc ad diaconi potestatem ordinis per­ tinet ut non possit agere nisi ex commissione; potestas magis independens solius presbyteri est. Quando igitur diaconus sine com­ missione haec officia sacerdotalia agit, usurpat re vera exercitium ordinis quem non habet: S. Alph., Th. m. VI 116 cum Laymann aliisque bene multis. Cum autem contraria opinio habeat etiam non paucos patronos (J)’Annibale, Summula th. m. I 411, not. 23; Gasparri, De s. ordinat, n. 339 341; H'ernz 1. c. II2 137, not. 355; Laurentius, Instit. iuris eccl. n. 77 etc.), haec externe satis probabilis dicenda est, atque ita irregularitas in hoc casu practice non urgenda. IRREGULARITAS EX VIOLATA CENSURA (I). Casus. (215) Servulus, cum in examine ante sacerdotium esset reiectus seu dilatus, nihilominus accessit ad sacrum ordinem eumque in multitudine ordinandorum, cum episcopus peregrinus hospes ordines conferret, sine difficultate accepit. Suscepti ordinis testimonium ut acciperet, simulavit se non intellexisse pro- Impedimenta seu irregularitates: Censura laesa reus. 429 hibitionom sibi factam, atque ordinis nunc vere suscepti habuit testes multos. At postea totam rem narrat in confessione. Quaeritur 1" adsitne irregularitas, ex quo capite. 2" quid fuerit dicendum, si Servulus cum aliis primam Missam iam celebraverit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Servulus est inter eos qui dicuntur 745 furtive ordinem suscepisse. Quos irregularitate adstringi satis com­ munis sententia est: S. Alph. 1. c. VII 361. Verum haec irregularitas, si exsistat in nostro casu, vix alicuius momenti est, cum sine dubio sit partialis tantum, seu prohibeat solum ascensum ad ordines altiores: v. c. 1, X 5 30. At de hac etiam irregularitate partiali controversia est, num re ipsa subsistat. Infligitur enim diacono, si spreta excommunicatione episcopali diaconatum furtive susceperit, poena, ne ad sacerdotium provehatur, nisi antea dignam in monasterio aliquo fecerit poenitentiam. Quam poenam non oportet sumi pro irregularitate, ex se perpetua. Ita D'Annibale 1. c. I 412, IKernz 1. c. II 44, Laurentius 1. c. n. 78 aliique hanc non enumerant inter irregularitates, vel expresse negant eam debere irregularitatem haberi potius quam suspensionem. R. 2. Magis etiam alii modi furtivae ordinationis, scilicet eius qui eodem die susceperit duos ordines sacros, vel plures quorum unus sacer sit (cf. Th. m. II11 1284), non certo subjacent poenae irregularitatis. Poenae enim pronuntiatae c. 2 3 X 5, 30 commode intelliguntur de suspensione dispensabili : quae, cum in novo iure constit. „Apostulicae Sedis“ non enumeretur, hodiedum non amplius subsistit. R. 3. Ne ipso facto quidem Servulus incurrit excommunicationem 746 in mandato episcopi, quod ante ordines conferendos publicari solet, contento. Nam haec excommunicatio ex probabili interpretatione iuris secundum hodiernum Pontificalis Romani tenorem est ferendae sen­ tentiae, seu incurritur postquam episcopus de delicto iudicialiter cogno­ verit atque in delinquentem, si reus fuerit repertus, poenam excom­ municationis pronuntiaverit. Laurentius 1. c. R. 4. In potestate tamen episcopi est excommunicationem istam statuere vel publicare ut ipso facto incurrendam. Quod si ante or­ dines conferendos episcopus fecerit, certe Servulus ex ipsa susceptione sacerdotii contraxit censuram excommunicationis. Ad quaesitum 2m R. 1. Ex modo dictis igitur Servulus ex sus-741 cepto sacerdotio per se non incidit in censuram excommunicationis. Sed si episcopus poenam ipso facto incurrendam expresse statuit, hanc incurrit. In quo casu excommunicationis laesio per exercitium ordinis sacri facta, ut mox dicetur, inducit irregularitatem. Eiusmodi ordinis sacri exercitium sine dubio est primae Missae celebratio: post illam igitur Servulus in illa suppositione facta non solum excommunicatus est, sed etiam evasisset irregularis. 430 Sacramentum ordinis. R. 2. Quod mendaci excusatione ab episcopo suo acceperit testi­ monium sacerdotii rite suscepti atque in pace dimissus sit, non se­ quitur episcopum solvisse excommunicationem. Si ita esset, etiam hoc modo, non obstantibus primitiis suis, Servulus irregularitatem effugisset. Verum ut hanc censurae solutionem acciperet, debebat sincere culpam fateri; quod si re ipsa fecisset, episcopus fortasse ei indulsisset. R. 3. Videri nunc debet, quid possit confessarius, tum quoad excommunicationem eamque solani, si Servulus eam incurrerit et con­ fiteatur ante primam Missam, tum quoad irregularitatem quoque, si eam incurrerit et postea demum confiteatur. Ex eo quod Servulus, fraudulenter quidem, sed re vera aliis per­ suaserit se inculpabiliter egisse, culpa et excommunicatio, si lata fuerit, evasit occulta. Quare ratio non est cur ordinarius necessario adiri debeat, nisi in statuenda poena eius absolutionem sibi reservavit. Quod si fecerit, videri debet num propter necessitatem instantem atque impossibilitatem statim adeundi episcopum confessarius possit absolvere cum onere Servulo imposito, ut postea superiori se sistat. Consequenter etiam irregularitas ex celebratione Missae contracta occulta evasit: a qua dispensare possunt tum episcopus iure ordinario ex cap. Liceat Trid. sess. 24, cap. 6 de ref., tum regulares confessarii ex privilegiis (cf. S. Alphons., De priv. n. 104); tum in casu necessitatis quilibet, qui absolvere potest secundum normam decr. d. d. 23 Iui. 1886 (cf. Acta Ap. Sedis I, 677). IRREGULARITAS EX VIOLATA CENSURA (II). Casus. (216) Abundio parocho nuper ex parte Ordinarii iniungitur ex informata con­ scientia per tres menses suspensio ab officio. Qui, cum vicarium frustra exspectasset, post aliquot dies quibus non celebravit, ne die festo populus .Missa careret vel iter semileucae ad viciniorem ecclesiam facere cogeretur, iterum Missam celebrat atque satis magnum numerum confitentium absolvit. Quaeritur 1° quomodo intelligatur irregularitas quam contrahit ncensura reusu. 2° egeritne Abundius recte an irregularis evaserit. Solutio. 748 Ad quaesitum lm R. 1. Irregularitas incurritur a clerico qui censuram quam incurrit violat scienter et temere per exercitium ordinis sacri. Quae poena innuitur cc. 9 et 10 X 5, 27 ; clarius exprimitur et ut lex ecclesiastica iam vigens enuntiatur c. 1 X 2, 14 in 6° et cc. 1 18 20 X 5, 11 in 6°. Textus iuris loquitur de „ divinis", „ divinis officiis", quibus si clericus contra suam censuram se ingerat, seu quae se ingerendo si exerceat, evadat irregularis. Quae iure sumuntur de exercitio sacri ordinis, eiusque exercitio tali, quod soli clerico sacri ordinis competat. Ita S. Alph., Th. m. VII 358; Laurentius, Instit. iuris eccl. n. 77 cum Impedimenta sen irregularitatcH: Censura laesa reus. 431 aliis plurimis. Idque practice etiam concedunt qui putant sufficere exercitium etiam ordinis minoris, per censuram incursam vetiti, si sollemniter exerceatur (cf. Wernz, Ius decretal. II2 136, n. 339): ratio eorum est quod hodie ordo minor non amplius soleat sollemniter ex­ erceri, atque ab ipsis laicis exerceri possit. Neque sufficit ad incurrendam irregularitatem ut quis violet cen­ suram per exercitium iurisdictionis. R. 2. Ut irregularitas contrahatur, requiritur exercitium ordinis quem clericus iam habet; non sufficit ut quis censura ligatus ordinem suscipiat: D’Annibale, Summula th. m. I 411, not. 32. Neque sufficit illud exercitium ordinis quod fit in ipsa eius susceptione. Cf. Th. m. II11 1285 ; Laurentius 1. c. R. 3. Censura vero cuius violatio irregularitatem inducit, est sive excommunicatio sive suspensio (si modo ab aliquo ordinis exercitio suspendat) sive interdictum. Cf. textus iuris supra laudatos. R. 4. Controversia est quousque extendatur illa irregularitas per 749 violationem eius suspensionis, quae non necessario censura est sed etiam ut poena vindicativa potest infligi. Wernz 1. c. II2 137, not. 336 omnino contendit irregularitatem contrahi per violationem cuiuslibet suspensionis poenalis, etsi sit pure vindicativa: quod D’Annibale expresse negat 1. c. n. 24, et S. Alph. etiam „ ab solid e probabilius" negat, si suspensio lata sit ab homine per sententiam ob meram punitionem criminis omnino praeteriti; nam si lata sit ob crimen adhuc habens tractum successivum, vel si lata sit per modum praecepti vel statuti, contra crimen futurum, s. Doctor docet — id quod omnino debet teneri — per eiusmodi suspensionis violationem irregularitatem incurri. R. 5. Et revera in dubio utrum suspensio quaedam sit censura an poena vindicativa, prius tenendum est, atque ideo eius violatio irregularitatem inducit: cf. Th. m. II11 1151 sq. Ac proin, ut etiam S. Congr. de Prop. Fide 20 Oct. 1884 monet, suspensio ab informata conscientia, si violatur, communiter irregularitatem secum trahit. R. 6. Violatio censurae, ut inducat irregularitatem, debet esse scienter et temere facta. Quapropter qui occulte censura ligatus est, si timore diffamationis vel ex necessitate sacrum ordinem exercet, cum fortasse ne peccet quidem, minus etiam temere agat, irregulari­ tatem non incurrit. Ad quaesitum 2m R. 1. Si suspensionis causa Abundio indica-750 batur vel aliunde nota erat, suspensio omnino apta erat, ex cuius violatione contraheretur irregularitas. Aliter, si nullo modo causa ei erat nota vel ob crimen omnino praeteritum suspensio illa infligebatur: in eo casu probabile est irregularitatem non contrahi; neque Abun­ dius debuit sese gerere ut irregularem, nisi forte cogeretur a indice ecclesiastico. R. 2. Si res erat etiam in parochia nota — id quod obtinuisse inde probabiliter quis concludat quod Abundius iam per plures dies 432 Sacramentum ordinis. a Sacro abstinuit: nam haec circumstantia parochianis ansam dedit suspicandi et indagandi —, Abundio ratio non erat violandae cen­ surae, quod parochiam forte carerent Sacro. Si vero rationes spe­ ciosas habuerat omittendi Sacrum per aliquot dies, censura vero quam ordinarius inflixerat, eiusque causa omnino occulta erat: etiamtum curare quidem debebat Abundius ut vicarium sibi procuraret, ipso vero ad tempus recederet; sed si hoc impossibile erat atque ex omissione sacrarum functionum periculum scandali vel infamiae impendebat, suspensio non reddidit harum functionum exercitium illicitum neque irregularitatem in Abundium induxit. IRREGULARITAS EX .CRIMINE . * Casus. (217) Apollonius, cum studiis medicis incumberet, incredulus evasit; et quam­ quam nominetenus mansit catholicus, aliquoties tamen inter amicos religionem irrisit atque per annos Ecclesiae praecepta plane neglexit. Eodem tempore, cum puellam seduxisset, ei gravidae factae praeparavit potum ex quo ab­ ortus est secutus. Verum postea, cum, finitis studiis, cum filia bene catholica matrimonium iniret, Ecclesiae reconciliatus est. Sed, uxore post aliquot menses defuncta, saeculi vanitatem meditatus Apollonius vult sacerdos fieri. Quaeritur 1° quae sit irregularitas ex haeresi. 2° quae sit irregularitas ex abortu. 3° quid de Apollonio eiusque irregularitate iudicandum sit. 4° a quo, si irregularitas adsit, petenda sit dispensatio. Solutio. 751 Ad quaesitum 1“ R. 1. Sunt quaedam crimina, quae praeter hucusque explicata irregularitatem secum trahunt, ita ut irregularis dicatur „crimine reus“. Sed quoniam haec cum irregularitate ex de­ fectu famae cohaerent, hic extra famae defectum solummodo notari solent haeresis et homicidium, quae singillatim tractanda sunt. R. 2. Valde quidem probabile est haeresim inducere irregularitatem non solum propter infamiam huic crimini inhaerentem, sed etiam illa irregularitate haereticum affici propter fidei inconstantiam, atque con­ trahi etiam ex haeresi occulta (Wernz, Ius decretal. II 139 et alii ib. laud.): attamen probabile etiam est ad irregularitatem requiri /taeresis publicitatem seu notorietatem vel iuris vel facti, ita ut nulla tergiversatione celari possit (cf. S. Alph., Th. m. VII 363 et 364; D’Annibale, Summula th. m. I 431, not. 10 cum multis aliis ibi laud.), ideoque hanc irregularitatem ex occulta haeresi practice posse neglegi. Cf. etiam Laurentius, Instit. iuris eccl. n. 75. R. 3. Qui vero publice notus est ut haereticus, irregularitatem diffundit etiam in descendentes (i. e. pater in filios et nepotes, mater in solos filios). Irregulares igitur sunt qui habeant patrem vel avum haereticum vel haereticam matrem, nisi tamen ipsi nati sunt ante haeresim eorum e quibus descendunt, vel hi in pace Ecclesiae mortui Impedimenta seu irregularitates: Haeresis, abortus. sunt. — D’Annibale hanc irregularitatem restringit ad descendentes eorum haereticorum qui alicui sectae nomen dederunt. Cf. ib. n. 433: S. Alph. 1. c. R. 4. Etiam credentes, receptatores, defensores et fautores, si. postquam excommunicatione fuerint notati, satisfacere contempserint infra annum, ipso iure evadunt infames et propterca irregulares, at­ que eodem modo in descendentes extendunt irregularitatem, ut ipsi haeretici. De qua irregularitate vide quae postea dicuntur de ir­ regularitate ex infamia ; nimirum requiritur sine dubio notorietas vel iuris vel facti. Cf. D’Annibale 1. c. I 431; Wernz 1. c. II2 139. not. 369; Quod ex supra dictis restringi potest ad fautores ... haereticorum sectariorum, et eorum contra quos lata est sententia criminis declaratoria. Cf. Laurentius 1. c. Ad quaesitum 2” R. 1. Abortus foetus animati certo pro horni-752 cidio habetur atque sicut homicidium (vel voluntarium vel casuale) irregularitatem inducit. Cf. deer. Greg. 1. 5, tit. 12 ibique c. 20. Quae tamen animatio secundum antiqui iuris computationem censetur ad­ esse post dies 40 pro masculis foetibus, pro femineis post dies 80. Hinc irregularitas incurritur propter quamlibet efficacem coopera­ tionem. Irregularitas certo est totalis, ut textus iuris clare enuntiant, atque etiam ex crimine occulto contrahitur. R. 2. Praeter irregularitatem (et excommunicationem, quae tamen non adeo late patet, ex ser. 3U § 2 bullae „Apostolicae Sedis") ob abortum directe voluntarium incurritur a) privatio omnis clericalis privilegii, dignitatis, beneficii ecclesiastici obtenti post sententiam cri­ minis declaratoriam ; b) inhabilitas ad beneficia ecclesiastica obtinenda, eaque ante omnem sententiam. Ad quaesitum 3” R. 1. Apollonius ad sectam haereticorum vel 753 infidelium non transit; attamen coram sodalibus compluries haeresim manifestavit et haereticus vel apostata evasit. Verum haec non videntur adeo esse publica ut non sincera emendatione omnino ob­ literate exsistant. Quare ex hoc capite, cum propter haeresim vel apostasiam Apollonius in ius vocatus non sit. non necessario debet reputari irregularis. Cf. D’Annibale 1. c. not. 13. R. 2. Supposita cognitione poenae ecclesiasticae (aut facti notorietate eiusve periculo) ex abortu causato Apollonius sine dubio irregularis est, si abortus factus est post 80 dies a conceptione, neque absolutio a peccato accepta hanc irregularitatem abstulit. Immo etiam inhabilitas ad beneficia obtinenda auferri per dispensationem debet. Ad quaesitum 4"1 R. 1. Illa inhabilitas ad obtinenda beneficia ab episcopo auferri potest; cf. Th. m. II11 1294. R. 2. Dispensatio ab irregularitate ex abortu voluntario con­ tracta episcopis ordinario iure non competit, immo generatim ne in privilegio quidem quamvis amplo dispensandi haec solet esse inclusa: Wernz 1. c. II 149. Quare Romam recurrendum est. LehmkM, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 28 434 Sacramentum ordinis. IRREGULARITAS EX HOMICIDIO SIVE MUTILATIONE. Casns. (218) I ii Saulus puer in rixa alterius pueri parvum digitum fregit, qui debuit amputari. Adulescens commisit duellum exitu non fatali. Alia vice sodalem lacessivit et ad duellum provocavit; qui, cum nollet duellum inire, sed ilico Sauli insolentiam protractam vi repellere conaretur, ab hoc, qui ad sui de· fensionem erat paratissimus, stricto ense sic feritur ut brachium amitteret. Saulus postea, mutatis moribus, vult clero adscribi. Π Quaeritur 1° num duellum inducat irregularitatem. 2’ quae sit irregularitas ex homicidio et mutilatione. 3° quomodo cum Saulo dispensari debeat. . I Solutio. ,; 754 Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex Trid. concil. sess. 25, cap. 19 de ref. de duello statuit: „qui pugnam commiserint, et qui eorum patrini vocantur, . . . perpetuae infamiae poenam incurrant". Hinc si factum est publicum, aut si criminis judicialis confessio vel punitio exsistit, ex duello commisso tum pugnantes tum patrini evadunt irregulares, irregularitate Rom. Pontifici per se reservata. R. 2. Idem valere de duellis etiam non fatalibus, si modo veri duelli nomen merentur, constat ex S. C. C. d. 9 Aug. 1890 in causa Π'ratislamensi, quae expresse declaravit etiam duella illa quae a studiosis exerceantur inferre irregularitatem: Th. m. II11 1288. 755 Ad quaesitum 2m R. 1. Homicidium directe voluntarium, etiam occultum, infert irregularitatem totalem, in exsequentem, efficaciter mandantem, positive cooperantem. — Immo si constat do homicidio, dubium est do causante, etiam homicida (exsequens) dubius irregularis est partialiter, i. e. quoad exercitium ordinis sacri in Missa celebranda: cf. S. Alph. VII 347 et 454; D’Annibale, Summula th. m. n. 428, not. 12. R. 2. Homicidium etiam casuale, in quo videlicet mors non directe intendebatur, attamen agenti cum gravi culpa imputabilis est propter susceptam illicite actionem periculosam, irregularitatem pariter inducit in ipsum saltem auctorem directum, non tamen in auctorem dubium. R. 3. Mutilatio aliena in omnibus aequiparatur quoad irregularitatem homicidio, sive voluntario sive casuali: excepto dubio auctore qui. si de mutilatione agitur, irregularitatem non incurrit. Cf. c. 3, X 5, 4 in 6°. R. 4. Homicidium (et mutilatio) casuale eatenus mitiorem irregularitatem inducit, quatenus in casu occulto episcopus ab ea iure ordinario possit dispensare; non ita in voluntario. Cf. Trid. cap. Liceat (sess. 24, cap. de ref.). II f || |f | I I ! [I I i r I I ii K ■ |l B I 0 ■ ■ I H 756 Ad quaesitum 3“ R. 1. Mutilatio aliena, quae irregularitatem inducit, intelligitur de membro quod suam propriam in humano corpore Impedimenta seu irregularitates: Homicidium, ortus illegitimus. 435 functionem habet, non de parte membri quae ablata usum membri relinquit substantialiter intactum. Digiti igitur truncatio, cum sit membri tantum pars, irregularitatem non inducit. Alioquin etiam ecclesiasticae poenae ignorantia ab irregularitate Saulum excusaret: quae tamen, cum in foro externo non attendatur, si res publica fieret, non impediret quin delinquens se pro irregulari gerere deberet, si modo crimen ipsum irregularitate punitum exsistat. Si quis autem se ipsum directe voluntarie mutilat, sive ex odio sive ex indiscreto zelo sive alio peccaminoso modo, evadit irregularis ex delicto, etsi partem tantum membri sibi absciderit (c. 6, dist. 55). R. 2. Quod Saulus duellum commisit, etsi exitu non fatali, tamen 757 irregularitatem ex infamia iuris in eum induxit, si modo factum ali­ quo modo notum sit vel facile notum fieri possit. In quo casu, etsi forte poena fuerit ignorata, practice petenda est dispensatio, eaque a Rom. Pontifice eiusve delegato. R. 3. Subsequens ad aliud duellum provocatio irregularitatem non induxit: nam haec non est, ut est excommunicatio, lata in solum­ modo provocantes vel acceptantes. Restat ut inquiramus num adsit irregularitas ex adversarii muti­ latione. Videri possit haec mutilatio orta esse ex propria defensione contra aggressorem : quae defensio, si servatum sit moderamen in­ culpatae tutelae, irregularitatem non causât (c. unie. Clem. 5, 4). Verum aggressio in nostro casu non fuit iniusta, sed exorta ex ipsius Sauli iniusta provocatione; quapropter, etsi Saulus isto momento neque occisionem neque mutilationem intenderit, sed solummodo aggressionis propulsationem, habemus nihilominus mutilationem casualem graviter culpabilem, ac proin irregularitatem. . . . Neque ex eo adfuerit ex­ cusatio ab irregularitate, quod Saulus forte non ipse brachium ad­ versarii amputaverit, sed solummodo illud inutile reddiderit, ita ut medici indicarent id esse amputandum. Nam etiam tum Saulus mora­ liter loquendo mutilavit, cum causam proximam mutilationis posuerit. IRREGULARITAS EX ORTU ILLEGITIMO. Casus. (219) Alfredus, filius matris viduae, et Ansgarus, qui infans expositus ab Al­ fred! parentibus susceptus et quasi adoptatus est, ambo ad sacerdotium aspi­ rant. Cum subdiaconatus ordo instaret, mater Alfredo clam pandit ipsum non habere patrem eum quem putet; verum ipsius patrem adhuc esse super­ stitem atque in America vivere, eundem esse etiam ipsius Ansgari patrem. Quaeritur 1“ quae sit irregularitas ex defectu natalium. 2“ adsitne irregularitas in Alfredo et Ansgaro, vel quid in casu sit faciendum. Solutio. Ad quaesitum 1" R. 1. Haec irregularitas, quae a saeculo de-758 muni decimo et undecimo vigere coepit, totalis est et comprehendit 436 Sacramentum ordinis. omnes illegitime natos, non solum adulterinos et incestuosos, sed etiam naturales (c. 1 2, X 1 11 in 6°). R. 2. Constare tamen debet de ortu illegitimo; quare in rigore expositi non sunt irregulares, immo neque ii qui in matrimonio nati sunt, etsi publice atque ab ipsis parentibus habeantur pro adulterinis, si modo in iure non constiterit de ortu illegitimo (D’Annibale, Sum­ mula th. m. n. 412 , ** not. 5, ubi laudat decr. S. C. C. 27 lun. 1857); nihilominus non raro petitur et datur pro expositis dispensatio ad cautelam ante ordines suscipiendos (Wernz, Ius decretalium II2 132, not. 276). R. 3. Illegitimus ortus non censetur exsistere pro iis qui orti sunt ex matrimonio putativo, si modo unus ex parentibus in bona fide erat atque matrimonium post debitas proclamationes initum est: conc. Trid. sess. 24, cap. 4 de ref. matr. R. 4. Dispensare ab hac irregularitate potest: 1) in ordine ad ordines minores et ad beneficium simplex episcopus; quoad alia per se solus Summus Pontifex. 759 R. 5. Aufertur haec irregularitas, 1) si agitur de filiis naturali­ bus, i. e. eorum qui saltem ante prolem natam ineundi inter se matri­ monii capaces erant, per subsequent matrimonium : quae irregularitatis cessatio est integra, si excipis promotionem ad cardinalatum. 2) Aufertur irregularitas quoad ordines etiam sacros per religiosam professionem ; attamen per se non aufertur quoad praelaturas, ne pro­ prii quidem ordinis, quamquam etiam in hoc dispensandi facultas gene­ ratim per privilegium regularibus datur. 3) Demum aufertur illa irregularitas légitimâtione, vel etiam sine legitimatione dispensatione a Rom. Pontifice data; quae qua ampli­ tudine detur, videri debet in casibus singulis. Cf. Laurentius, Instit. iur. eccl. n. 69. 760 Ad quaesitum 2m R. 1. Ex dictis iam patet Ansgarum non esse proprie irregularem neque propterea posse excludi a sacris ordi­ nibus; solummodo expedire, ut detur dispensatio ad cautelam. R. 2. Quoad Alfredum vero, si natus est stante matrimonio matris nunc viduae, adeo exsulat ab irregularitate ut tribunalia Ro­ mana ne concedant quidem dispensationem, sed respondere soleant dispensatione eum non indigere, ut in laud. decr. 27 lun. 1857. Neque sufficit confessio matris, ut Alfredus habendus sit pro spurio vel irregulari. Si vero probata fuerit impossibilitas legitimi ortus, ubi primum id iure constat, irregularis evadit Alfredus. IRREGULARITAS EX DEFECTU LENITATIS. Casus. (220) Bartolus, qui nunc clericus fieri desiderat, antea secutus est militiam. Re vera interfuit proelio, in quo ex adversariis triginta occubuerunt; num interfecerit quemquam propria manu, nescit ; semel tantum aliquem, qui iam Impedimenta seu irregularitates: Defectus lenitatis. 437 in eo osset ut ipsum occideret, sclopeto prostravit; num letaliter, ignorat. Verum postea in civitate sua debuit interesse alicui causae criminali ; erat inter iuratos qui rei crimen affirmaverunt; atque ita a iudicibus ille capitis damnatus est. Quaeritur 1° quae sit irregularitas ex defectu lenitatis. 2° adsitne haec in casu Bartoli, et quodnam sit remedium. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Aliqui hanc irregularitatem ex lenitatis 761 defectu tractant simul cum irregularitate ex homicidio et mutilatione eamque cum illa confundunt. At non recte. Posterior enim crimen postulat atque contrahitur ex crimine etiam occulto. Prior illa irre­ gularitas crimen nullatenus supponit, sed cum actione etiam plane debita coniungitur, verum ex natura sua postulat actionem ex se publicam. Attamen irregularitas ex defectu lenitatis, cum poena non sit, non potest requirere poenae cognitionem; sed etiam ab ignorante contrahitur; similiter autem etiam homicidium vel mutilatio aliquo modo publica inducit etiam in ignorantem irregularitatem ex famae defectu. R. 2. Defectus lenitatis ex notione sua in eo consistit quod quis, etiam inculpabiliter, sanguinem humanum fuderit vel fundendum cura­ verit extra casum necessariae defensionis. Irregularitas contrahitur ab eo qui post baptismum 1) in causa criminali iusta ad poenam mortis vel mutilationis infligendam proxime et efficaciter concurrerit: sc. a iudicibus (dubitatur de iuratis), accu­ satoribus, procuratoribus seu advocatis qui postulant poenam, testibus spontaneis. Cf. Laurentius 1. c. n. 67 ; Gasparri, De sacra ordinat, n. 453 sq. 2) Qui in bello iusto offensivo sponte militarunt et propria manu aliquem occiderunt vel mutilaverunt. 3) Clerici vero, qui sponte militiam sequuntur, etiam in bello defensivo hanc irregularitatem contrahunt. Laurentius 1. c. n. 66. Quod autem de irregularitate dicitur, quam clerici contrahant per exercitium artis medicae cum incisione vel adustione, si quis etiam sine eorum culpa inde moriatur vel amputari debeat: non est certo in lege canonica comprehensum, et probabiliter ad irregularitatem ex delicto (homicidio casuali) reducitur. Cf. Ifem? 1. c. n. 122 sq, not. 189 205, quamquam ipse in eam irregularitatem ex defectu lenitatis tenen­ dam inclinat, utpoto quae innitatur in doctrina forte magis recepta in S. C. C. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si bellum fuit iustum, irregularitas non 762 adest, sive bellum defensivum sive etiam oftensivum fuit, quia de sanguine propria manu fuso non constat nisi in uno casu defensionis: verum propter solam defensionem necessariam contra iniustum aggres­ sorem irregularitas non contrahitur. Quapropter necessarium non erit inquirere utrum sponte an coactus Bartolus militiam fuerit secutus. 43g Sacramentum ordinis. K. 2. Si bellum fuerit iniustum, irregularitas repetitur ex delicto: quare, cum revera aliqui occisi sunt, non tantum mutilati, atque Bartolus actiones posuerit quibus potuerit hostem ferire: dubium illud, num revera per ipsius Bartoli actionem aliquis occisus sit, irregulari­ tatem ex delicto homicidii dubii non aufert. Neque in hoc casu quoad irregularitatem interest utrum sponte an coactus Bartolus militiam susceperit. Nam etsi coactus fuerit, cum esset in iniusto bello, aerem tantum ferire debebat, non ita contra hostes agere ut graviter feriri possent. Immo propter ipsam actionem illam, qua ad sui defensionem hostem prostraverit, videtur etiam irregularitatem contraxisse. Nam cum ipse fuerit in causa iniusta, ille aggressor non fuit aggressor iniustus: nisi forte Bartolus sese ad deditionem paratum ostenderit, adversarius autem id inique denegaverit. Ceterum militis gregarii, qui debet militiam sequi, generatim non est indicare de iustitia belli, ac proin irregularitatem incurrit ut ex bello iusto. R. 3. Quod postea ut iudex iuratus in causa sanguinis accusatum criminis reum pronuntiavit, atque ille revera capitis poenam subivit: Bartolus probabiliter tantum, non certo, ex defectu lenitatis irregularis est; a qua irregularitate ad cautelam Summus Pontifex vel etiam episcopus dispensat. IRREGULARITAS EX BIGAMIA SEU EX DEFECTU SACRAMENTI. Casus. (221) Ferrarius sacerdos descivit a sacerdotio atque in Americani profectus uxorem duxit viduam, matrem duarum filiarum, ex qua ei proles nata est. Negotii causa in Europam redux gravi morbo correptus sese cum Deo stu­ duit reconciliare. Sanitati redditus valde cupit, ut in pristinam dignitatem restituatur. Quaeritur 1u quae et quotuplex sit irregularitas ex bigamia. 2" quis possit in illa irregularitate dispensare. 3° quid in casu nostro sit faciendum. Solutio. 763 Ad quaesitum 1“ R. 1. Quaedam in hac quaestione sunt certa et in iuris fontibus expressa; quaedam communi quidem interpretatione recepta, non tamen omnino certa vel extra controversiam. Certa repe­ tuntur ex decr. Greg. 1. 1, tit. 21; decr. Bonif. VIII (in 6°) 1. 1, tit. 12; et ex variis cc. decreti Grat., vid. cc. 9—12, dist. 34. R. 2. Distinguitur quoad irregularitatem bigamia vera, siinilitudinaria, interpretativa. Laurentius, Instit. iur. ecd. n. 70. Bigamia vera oritur ex duobus (vel pluribus) matrimoniis veris; ex eaque irregularis est qui uxore defuncta alteram duxit, ita tamen ut cum utraque matrimonium consummaverit. Impedimenta seu irregularitates — ex def. sacram, seu bigamia. 439 R. 3. Bigamia similitudinaria oritur ex duabus conjunctionibus ex quibus utraque vel saltem una non vere, coniugalis est, sed eius similitudinem refert. Videlicet ex illa irregularis est: certo 1) qui post verum matrimonium consummatum sacros ordines suscepit, et postea loco defunctae uxoris aliam uxorem sibi iungere attentat cum eaque matrimonium, licet invalidum et sacrilegum, consummat. 2) Qui post susceptos ordines sacros viduam a defuncto marito cognitam in uxorem ducere attentat atque matrimonium consummat (quod alii dicunt cum maritali affectu feminam cognovit). 3) Adiungitur, sed non omnino certo, qui post sacros ordines vel sollemnem professionem religiosam, quamquam antea numquam matri­ monio iunctus erat, maritali affectu etiam virginem duxit atque co­ gnovit. Quae irregularitas postrema in iure non est expressa, sed propter rationes in iure expressas sententia valde communis irregu­ laritatem ad eum casum extendit. — Attamen sunt etiam qui ir­ regularitatem negent: atque ita praeter aliquos veteres auctores etiam Wernz, Ius decretalium II2 121, not. 174 175, et D’Annibale, Sum­ mula th. m. I 419, not. 18, rationes pro exsistentia huius irregularitatis habent pro non peremptoriis. 4) Adiungunt similiter, si quis (etiam laicus) duo matrimonia, quorum utrumque nullum sit ex quacumque causa sive cognita sive ignota, contraxit atque consummavit. D'Annibale l.c. n. 418, not. 12 13. NB. Has irregularitates sub 3) et 4), cum earum exsistentiae praxis faveat, censent dispensatione ad cautelam indigere, sed eas auferri posse ab Ordinario (I)’Annibale 11. cc.), nisi in n. 3 adsit in­ famia facti. R. 4. Bigamia interpretativa oritur ex unico matrimonio, quod 764 tamen aliquam carnis divisionem continet, neque perfecte repraesentat unionem Christi cum unica sua Ecclesia. Videlicet irregularitas ex hac bigamia contrahitur: 1) Si quis contrahit et consummat matri­ monium, invalidum propter impedimentum ligaminis, cum uxore legi­ tima alterius, qui eam cognoverat sed repudiaverat: c. 1 X 1. 21: „ mariti repudiatarum ad sacerdotium non ascendant/ 2) Si quis matrimonium verum contrahit et consummat cum vidua vel utcumque cum femina ab altero corrupta. 3) Si maritus ad propriam uxorem accedat, postquam illa ab altero viro utcumque, sive per vim sive non, cognita sit, idque sive maritus huius rei conscius sive inscius postea accedat, sive sponte sive requisitus ab uxore (ex laud. cc. decreti Grat. et constanti praxi Ecclesiae). Ad quaesitum 2m R. 1. Irregularitas ex quacumque bigamia 765 est totalis; neque bigamia ante baptismum contracta per baptismum destituitur effectu irregularitatis. R. 2. Irregularitas ex bigamia vera et ex bigamia interpreta­ tiva, cum sit ex defectu, per se a solo Summo Pontifice dispensatione aufertur; in bigamia similitudinaria sola supra indicata sub R. 3, 1) et 2), si sit occulta, probabiliter iure ordinario episcopi dispensare 440 .Sacramentum ordinis. possunt, eo quod probabiliter sit ex delicto. Verum adiungi potest irregularitas ex bigamia interpretative, quae sane etiam dispensatione indiget. R. 3. Attamen aliquando ex privilegio datur (excepta bigamia vera) amplior facultas sive episcopis sive praelatis regularium. Poste­ rioribus re vera ampla data est facultas quoad suos subditos: cf. S. Alph., Th. m. VII 453. Ad quaesitum 3“ R. 1. In casu nostro Ferrarius evidenter contraxit irregularitatem ex bigamia similitudinaria; irregularitas ex bigamia interpretative non certo adiungitur, eo quod haec supponat aliquod matrimonium validum. R. 2. Difficultas sola est utrum dispensationem dare possit epi­ scopus, an requiratur recursus ad Summum Pontificem. Sunt quidem qui dicant episcopos posse cum suis subditis dispensare in bigamia similitudinaria, etiam publica, postquam irregularis condignam prae­ stiterit poenitentiam. Cf. Wernz, Ius decretalium II7 121, λΓ atque S. Alph. 1. c. VII 452. Nihilominus id videtur ex eo oriri quod ali­ qui hanc similitudinariam bigamiam ad casus dubios supra nominatos extendant, in quibus episcopum dispensare posse, etiamsi casus sit publicus, practice tutum est. Quoad nostrum autem casum S. Alph. 1. c., cum dixisset ^episcopos dispensare posse in bigamia similitudinaria, etiam ad ordines sacros suscipiendos et ministrandos, . .. idque etiamsi crimen fuerit publicum", nihilominus statim addit: -Recte vero excipit Cont. Tourn. cum communi [sententia], si talis clericus duxerit viduam vel corruptam, aut si ante ordinationem fuerit cum aliqua muliere coniugatus." Ergo s. Doctor ipsos illos casus a dispensatione epi­ scopali excludit, in quibus ex supra dictis certa irregularitas ex bigamia similitudinaria contrahitur, et eos solos episcoporum dispen­ sationi assignat qui in iure canonico non omnino clare sed aliquatenus dubie comprehenduntur. Quapropter dicendum est Ferrarium debere Romam recurrere pro dispensatione, nisi ordinarius ex privilegio Apostolico hac facultate potiatur. 766 IRREGULARITAS EX DEFECTU FAMAE. Casus. (222) Lucullus parochus diffamatus exstitit de crimine turpi atque re ipsa a iudice civili in prima et altera instantia condemnatur. Verum sententiae illae multum nitebantur indiciis. Quare Lucullus, quamquam re vera reus erat atque poenam carceris solvendam iam inchoaverat, cum detegeret de­ fectum formalem, appellavit denuo, ut sententiae illae annullarentur et tota causa retractaretur. Quod factum est; et in causa denuo tractanda ex de­ fectu probationum concludentium Lucullus tulit sententiam crimen non esse probatum. Suspicio nihilominus contra Lucullum perseverat. Quaeritur 1“ quae sit irregularitas ex defectu famae. 2° utrum haec etiamnunc in Lucullo perseveret an in officium parochiale possit tuto restitui. Impedimenta seu irregularitates — ex defectu famae. 441 Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Plena irregularitas ex defectu famae 767 non adest nisi post iudicialem contra reum sententiam (ita D'Annibale. Summula th. m. I 430). Quapropter in hoc casu semper requiritur, etiam post emendationem longissimam, dispensatio R. Pontificis, nisi forte sententia declarata sit vel evidenter appareat in i usta. R. 2. Sufficit autem ad irregularitatem minus plenam quaelibet criminis gravioris notorietas vel notoria eius suspicio seu rumor, etiamsi rumor falsus sit. Verum in hoc casu, ut irregularitas ces­ set, sufficit vel veri manifestatio vel rei emendatio manifesta (per triennium). R. 3. Nihilominus pro qualitate criminum requiritur vel sufficit iudicialis sententia diversa, ut de pleni sensus irregularitate constet. Sunt enim crimina quaedam, quae in iure infamia notantur. Quae si dicuntur ipso facto reos reddere infames, ut infamia pleni iuris inducatur, sufficit et requiritur sententia iudicialis criminis declaratoria. — In aliis enim criminibus requiritur sententia condemnatoria. R. 4. Crimina quibus de iure infamia annexa est sunt praeter haeresim et homicidium : periurium in iudicio, simonia, sodomia, crimen laesae maiestatis, adulterium, proditio, rapina, lenocinium, exercitium usurarum, invasio cardinalium vel episcoporum, raptus mulierum vel cooperatio, duelli perpetratio et patrinorum muneris gestio, paratio armorum contra parentes, brevi, etiam ea crimina quae in iure civili infamia notantur. Quare etiam leges loci consulendae sunt. Cf. S. Alphons. 1. c. VII 363; Laurentius, Instit. iur. eccl. n. 72. Plenius haec vide Th. m. II11 1308 sqq. Ad quaesitum 2“ R. 1. Lucullus dici nequit ligatus irregularitate 768 pleni iuris. Nam haec, ut dictum est, non exsistit nisi post iudicis sententiam (quae hic deberet esse condemnatoria}; sed sententia iudicis retractata ideoque pro non lata habenda est. R. 2. Restat ut inquiramus num propter suspicionem et rumorem contra Lucullum exsistentem adsit infamia facti, ita ut saltem trien­ nalis emendatio manifesta requiri debeat, antequam restitui possit in officium parochiale. Verum suspicio et incertus rumor, quibus ne specietenus quidem probari possit crimen commissum, non sufficiunt ad irregularitatem efficiendam. Ex S° Alph. 1. c. VII 363 per se requiritur, Λprout dicunt Viva cum Castro, Hurtado, Lagmann, Garc.. Pignat. apud Lacroix 1. 7, n. 513, ut factum non solum sit publi­ cum, sed etiam notorium seu ita evidens maiori parti viciniae seu collegii, ut nulla possit tergiversatione celari. * Quod sane ostendit, non sufficere meram suspicionem atque vagum rumorem. R. 3. Nihilominus sola suspicio vel rumor causa esse potest, ut episcopus videat num forte per parochi translationem bono communi magis sit consultum. 442 Sacramentum ordinis. IRREGULARITAS EX DEFECTU ANIMI ET CORPORIS. Casiis. (223) Brocatius invenis, qui aspirat ad sacerdotium, hucusque morbo epileptico laborant, qui videtur ab anno cessasse, cum eo tempore nulli casus violenti acciderint; sed auditus debilis factus est, ita ut aliquatenus surdaster exsistat, simulque sinistro oculo fere caecus est. Quaeritur 1° quinam sint defectus animi ob quos aliquis ab ordinibus sus­ cipiendis vel exercendis arceri debeat. 2° quinam sint eiusmodi corporis defectus. 3° quid de Brocatio nostro dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ad defectum animi adnumerari solet qui dicitur defectus fidei confirmatae, vi cuius irregulares sunt ex vigente praxi quoad ordines ipsamque tonsuram (Wernz, Ius decre­ talium II 119): a) Neophyti (1 Tim 3, 6), dum prudenti iudicio epi­ scopi authentice declarando indicentur sufficienter in fide firmati; ne­ que tamen constat requiri dispensationem Summi Pontificis (\Vcrnz ib.) ; b) Clinici, i. e. ii qui in adulta aetate culpa sua baptismum usque ad aegritudinem periculosam procrastinaverint atque in periculo mortis positi demum susceperint: quae irregularitas, quamquam culpam sup­ ponit, proxime ex defectu fidei non satis probatae sed suspicioni subiectao oritur (ideoque etiam ab eo incurritur qui hanc poenam ignoraverit); verum episcopus dispensando talem admittere potest, maxime ob penuriam sacerdotum, cum se in fide firmum probaverit: cf. c. Si quis D. 57 ex concil. Neocaesar. 770 R. 2. Dicuntur irregulares ex defectu scientiae qui non sunt satis instructi ut ordinibus suscipiendis fungi possint; quae est ir­ regularitas late sumpta, cum lege divino-naturali nemo se ingerere possit ineptus in cuiuslibet muneris functiones; ac propterea lege etiam ecclesiastica cautum est, ne liceat ordines conferre vel susci­ pere nisi post certam scientiam examine probatam. De quo vide Th. m. II 601. R. 3. Magis etiam irregulares sunt ex defectu sanae rationis non solum pueri ante usum rationis, sed imprimis a) amentes et de­ mentes, etiam ii qui habent lucida intervalla, atque ii qui fixis ideis laborant: cf. Wernz 1. c. n. 116, praecipue not. 134. b) Energumeni seu a diabolo obsessi. Qui, etsi diu videantur fuisse immunes vel a diaboli infesta­ tionibus vel a sanae rationis perturbatione: sine Sedis Apostolicae dispensatione ordines suscipere non possunt (quae diuturnam omnino probationem requirere solet); ordines vero antea susceptos exercere possunt, quando per longius tempus immunes fuerint et ex prudenti episcopi vel superioris regularis iudicio apti denuo inveniantur. Cf. II er>u ib. 769 'w Impedimenta seu irregularitates ex defectu animi et corporis. 443 Addunt inulti epilepticos: sed hos commodius iis accensemus qui defectu corporis laborant. Ad quaesitum 2“ R. 1. Generalis regula est, ut ii tamquam 771 irregulares excludendi sint a sacris ordinibus qui sacras functiones decenter exercere non possint, quin vel actionem ipsam imperfecte seu defectuose faciant vel adstantium admirationem cieant. R. 2. Qui ad unam ex sacris functionibus presbyteralibus absolute inhabilis est, censetur simpliciter irregularis ad quoslibet ordines ipsamque primam tonsuram; sed qui post susceptos ordines eiusmodi defectum incurrit, quoad exercendos ordines irregularis non est in omnibus iis functionibus quas decenter exercere potest, etsi forte cum levioribus defectibus. R. 3. Irregulares igitur sunt: 1) notabiliter deformes, qui aliis horrorem vel risum incuterent. 2) Caeci, surdi, muti; non vero qui unius oculi acie privatus est (nisi forte propter erutum oculum nimia esset deformitas : quae tamen nunc arte satis tegi potest), neque surdastri, vel qui lingua paululum tantum tibubant. 3) Truncati pede vel manu, vel qui necessariis digitis ad cele­ brandam Missam carent vel eos impeditos habent etc. Cf. >S. Alph., Th. in. VII 403—414. R. 4. Qui post susceptos ordines caecus evasit vel truncatus manu vel digitis, certo dispensatione non indiget ut pergat con­ fessiones excipere; sed dispensatione indiget Summi Pontificis, ut sibi liceat porro celebrare: quae concedi solet, si defectu non ob­ stante vel arte quadantenus sublato sine indecentia (si caecus est. cum assistente) possit celebrare. — Similiter in aliis gravioribus de­ fectibus; si defectus sunt leviores, episcopi vel superioris est de ob­ staculo indicare. R. 5. Irregulares sunt abstemii similive morbo laborantes, ob quem celebrare non possint; si vero sine periculo paululum vini possunt sumere, dispensatione Rom. Pontificis indigent, ut ipsis liceat abstinere ab usu vini in purificatione calicis et ablutione digitorum. R. 6. Irregulares sunt epileptici seu caduco morbo laborantes. 772 De quo ex D’Annibale, Summula th. m. I 415, et 5. Alph. 1. c. VII 399 cum aliis notari potest: 1) qui ante pubertatem ab hoc morbo liberatus fuerit, non est irregularis; 2) qui in morbum post pubertatem inciderit vel in eo perduraverit, censetur irregularis neque morbo cessante ordinari possunt; 3) nihilominus S. Alph. 1. c. laudat Lacroix asserentem in suis locis consuetudinem esse cessante morbo tales admittere ad ordines ex declaratione episcopi, qui per totum biennium a morbo fuerint liberi, et simpliciter sine episcopi de­ claratione, si per septennium morbus cessaverit; 4) qui post susceptos ordines morbo illo afficitur, ei celebrare licet privatim, si morbo ar­ ripitur raro (S. Alph. dicit 1. c., semel tantum in mense), atque cele­ branti adiungatur sacerdos ieiunus, qui. accedente casu morbi. Missam possit perficere. * 444 Sacramentum ordinis. Ad quaesitum 3“ R. 1. Ex dictis patet Brocatium nondum posse ordines suscipere, eumque saltem alterum annum integrum et dein indicium episcopi exspectare debere. R. 2. Quoad reliquos defectus irregularitas non adest. Verum si periculum est ne brevi defectus illi augeantur, ita ut evasurus sit vel omnino surdus vel caecus, sane haec ratio est cur ab episcopo non admittatur. Ceterum in defectibus dubiis episcopus vel superior declarationem vel dispensationem concedere potest. Si defectus et irregularitas certa sunt, accedere debet Summi Pontificis dispensatio vel privilegium apostolicum in irregularitatibus ex defectu dispensandi. 773 ONERA SACRIS ORDINIBUS ANNEXA. HABITUS CLERICALIS — EIUS MUTATIO AD INTRANDAS TABERNAS ET VIDENDA SPECTACULA. Casus. (224) Alexius sacerdos tum recreationis tum scientiae et artis causa saepe est in itinere, in quo vestitum gerit modestum quidem et nigri coloris, sed eius formae qua a laicis non possit distingui; coronam non defert, eo quod initium calvitiae in summo capite videatur notari; barbam gerit longam et cultam. — Hoc modo Alexius etiam liberius atque sine scandalo tabernas frequentat atque ob animi culturam spectaculis scenicis interest: quibus in patria intéressé non audet, cum id propter res-lubricas repraesentatas scan­ dalo sit atque etiam suspensionis poena prohibeatur. Quaeritur 1u 2° 3“ 4° quae sint leges canonicae do veste clericali. quid de tonsura vel de barba gestanda iuris sit. quae sit prohibitio tabernarum et spectaculorum pro clericis. quomodo de Alexio sit iudicandum. Solutio. 774 Ad quaesitum Γ’ R. 1. Cone. Trid. sess. 14, c. 6 de ref. iubet deferre .honestum habitum clericalem, illorum ordini ac dignitati con­ gruentem et iuxta ipsius episcopi ordinationem et mandatum". R. 2. Quamquam Sixtus K constit. „Cum Sacramentumu d. d. 9 lan. 1589 praecepit vestem talarem: tamen non ubique haec per se severa lege exigitur; licebit tamen episcopo illam eamque nigri coloris severe praecipere, quotiescumque in publicum prodeatur. Cf. Th. m. II11 771: Bened. XIV, De syn. dioec. XI 8. R. 3. Ubi igitur neque illa lex dioecesana exsistit, neque con­ suetudo talarem vestem praescriptam fecit, sed potius aliam per­ mittit: clerici non peccant, si modo oblongam vestem subnigri coloris gestent vel servent consuetudinem localem piorum sacerdotum. R. 4. In itinere vero generatim brevior vestis eaque non nigri coloris permittitur; attamen talis esse debet, quae clericum a laicis Onera annexa: Habitus. — Tabernae et spectacula vitanda. 445 distinguat, nisi alia causa necessitatis maiorisve commodi ad labo­ randum pro bono animarum talem distinctionem moneat occultare: Th m. ib. ; Baller.-Palm., Opus th. m. V, n. 44G ; Craisson, Manuale iur. can. n. 2112. R. 5. Lex proprie dicta ad clericalem vestem distinctivam est pro solis clericis in sacris constitutis et pro beneficiatis. Attamen * alii, quando clericalem habitum non gerunt, non gaudent pleno iure privilegiis clericalibus. BaUer.-Palm. 1. c. n. 443 et 444. R. 6. Apud eos etiam qui lege severa tenentur, admittitur par­ vitas materiae: qualis est infra spatium hebdomadae habitum non de­ ferre, nisi circumstantiae aggravantes culpam augeant: Th. m. II11 772: Mare, Instit. Alph. n. 2222; Aertnijs, Th. m.8 1. 5. n. 37. Ad quaesitum 2“ R. 1. Tonsura duplici sensu sumitur: 1) qua-775 tenus lex canonica iubet ne clerici comam studiose nutriant, sed eam habeant brevem et praecisam ; 2) quatenus gerere debeant in summi­ tate capitis coronam in modum circuli tonsam vel rasam, pro diversis ordinibus diversam et ampliorem. R. 2. Utrumque quidem praecipitur, ut supra dictum est de veste clericali (cf. conc. Trid. sess. 23, c. 6 de ref. ; cc. 4 5 7 15 X 3, 1: wcoronam et tonsuram habeant congruentem ): * verum propter brevitatem temporis in neglegenda corona longe facilius admittitur parvitas materiae et causa excusans, ita ut, qui sine ratione cogente per octo hebdomadas et ultra coronam neglegat, graviter non peccet: immo eum, qui per annum neglegat, graviter peccare non constet. Cf. Th. m. II11 772; Baller-Palm. 1. c. n. 445. — Qui comam tondere neglegat, ut peccet graviter debet excessum committere in relaxanda coma vel studiose nutrienda. R. 3. Circa barbam idem praecipitur compluribus legibus quod 776 circa comam, videlicet c. 5 X 3, 1: ,,Clericus neque comam nutriat ne­ que barbam". Quod, ut monet Baller.-Palm. 1. c. n. 441, non perinde est ac „barbam radere". Spectata igitur universali lege scripta, suf­ ficit barbam praecisam gerere: verum hac in re diversis temporibus diversa consuetudo in Ecclesia Latina vim legis obtinuit. Gregor. VII (ep. ad lacob. Calar.) iubet omnes clericos barbam radere ex maiorum consuetudine; lapsu temporis consuetudo introducebatur, barbam tan­ tum praescindere, atque etiam saec. 16° complura concilia provincialia idem monent et iubent praecipue a superiore labro barbam rescindere vel radere, ne pili in Missae celebratione sumptionem corporis et sanguinis Domini impediant. Posteriore tempore praxis invaluit, quae etiam nunc vim legis habet, ut barba radatur vel ad infimam usque praecidatur: nisi localis consuetudo vel permissio Summi Pontificis aliter disposuerit. Ad quaesitum 3” R. 1. Circa tabernas exstat decretum ..Clerici' 777 (c. 15 X 3, 1) ex conc. Later. IV: -Et tabernas prorsus evitent, nisi forte causa necessitatis in itinere constituti/ Quod decretum violare certe etiam seclusa lege dioecesana grave est. si clericus in sacris 446 Sacramentum ordinis. constitutus frequentius cum laicis permixtus liberius in tabernis bibit et conversatur; lex dioecesana id severius urgere potest, cui tum omnino standum est. Alias localis consuetudo id potest emollire, si quando in loco separato inter se colloquii et recreationis causa con­ veniant. R. 2. Spectaculis scenicis publicis intéressé clericum sacri ordinis generatim gravi scandalo est. Positiva lex habetur decr. mox citato „Clericiu, quod ait: ,Mimis, ioculatoribus et histrionibus non inten­ dant"; atque multis in locis lex dioecesana scenica spectacula clericis severe gravique sub poena solet prohibere. Cf. Th. m. II11 778. Ad quaesitum 4m R. 1. Supponi debet Alexium sacerdotem non adstringi ullo officio curae animarum ; alioquin indiget ad eiusmodi itinera, maxime si diuturniora sunt longumque tempus insumunt, et graviore causa et licentia ordinarii. Verum hac quaestione seposita — quoad vestitum dici debet: Nisi gravis ratio legitimave dispensatio vel localis consuetudo in itinere istam relaxationem permiserit, Alexius, etsi breviore veste licite uti poterat, non poterat eo usque con­ ditionem sacerdotalem celare, ut plane laicus esse videretur: quod in nostro casu a gravi peccato excusari nequit, cum ex narratis constet id frequenter et diutius accidisse. Atque id magis etiam dici debet in casu Alexii, eo quod ex laicali vestitu ansam sumpsit ad liberiorem vitam. R. 2. Si Alexius in summitate capitis ita iam capillis caret ut id fere loco consuetae coronae esse possit, certe vix peccavit non efformandam curans distinctiorem coronam; alias etiam hac in re non ab omni quidem peccato, tamen a gravi immunis est. Ratio negandi peccati gravis est, quod vel tempus ad grave peccatum constituendum abfuit, vel aliquod saltem coronae vestigium videtur apparuisse. R. 3. Quod non solum ferat diu barbam, sed eam nutriat et colat, obiective a gravi peccato excusari nequit, nisi sit in regione missionum, ubi talis est consuetudo; nam alioqui barbam colere et nutrire ab antiquo prohibitum est. Si solummodo barbam ferret brevem, aliquatenus tonsam, non ausus sim peccati mortalis eum damnare, nisi monitus non deposuerit : quod ordinarius sane sub gravi exigere potest. 779 R. 4. Quoad tabernas frequentandas, si liberius seu male se gessit, etiam hac in re contra legem Ecclesiae graviter peccavit, etiam quando pro sacerdote agnitus non est; nam haec circumstantia legem ecclesiasticam non elevavit. Si vero Alexius modeste egit, etsi frequentius quam necesse erat tabernam adiit, censeo eum graviter non peccasse; nam cum in itinere fuerit, excessus ille ultra neces­ sitatem non videtur sufficiens ad constituendum peccatum grave. R. 5. Quod ad spectacula attinet, Alexius extra patriam poenam quidem territorialem non incurrit; at graviter peccavit contra legem Ecclesiae universalem; neque excusationem habet ex eo quod eam animi culturam quaesierit quae vana sit et statum sacerdotalem plane 778 Onera annexa: Negotiatio prohibita. 447 dedeceat, neque ex eo quod statum suum celaverit. Hoc quidem modo scandalum tam grave non dedit quod alioqui dedisset; at legem sal­ tem positivam violavit: num naturalem etiam violaverit, pendet ex eo num res sibi periculosas vel graviter obscoenas spectaverit. NEGOTIATIO CLERICIS PROHIBITA. Casus. (225) Gelasii parochi beneficium consistit praecipue in vineis. Quo melius igitur vinum vendat, illud primum, operariis conductis, diligenter praeparat, dein cum aliis vinitoribus sese coniungit ad formandam societatem vinariam, (piae tum ex uvis in propriis vineis collectis tum ex uvis coemptis vinum conficit atque vendit. Quo fit ut parochiani aliique ex vicinia vini cultores duplo maius lucrum faciant quam quod antea facere poterant: maxime cum negotia commercialia sub directione parochi, qui hac in re expertus est, exerceantur. Quaeritur 1° quae sit negotiatio clericis prohibita. 2° qua ex causa, a quo negotiatio possit permitti. 3° quid de agendi ratione Gelasii dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1® R. 1. Negotiatio, quam clerici sive in sacris 780 constituti sive bénéficiât! exercere prohibentur, est negotiatio stricte dicta, quae in eo consistit ut res ematur eo fine, ut non mutata (vel per operarios conductos mutata) cum lucro vendatur. R. 2. Quam negotiationem clericis supra dictis exercere non licet neque per se neque per alios, neque pro se neque pro aliis. Bened. XIV const. „ Apostolicae" 25 Febr. 1741 et Clem. XIII const. „Cum primum" 27. Sept. 1759. Cf. JVerns, Ius decretalium II 219. R. 3. Grave peccatum non est, si 1) exerceatur negotiatio ali­ quoties in re parvi momenti (v. g. in vendendis crucibus, rosariis etc., secluso scandalo); vel 2) semel in re etiam magni momenti: quod Baller.-Palmieri, Opus th. m. IV, n. 463 recte explicat, ut non ex eodem proposito plus quam semel fiat, etsi forte postea alia prorsus occasione occurrente denuo semel fiat, siquidem ,, exerce re negotia­ tionem “ denotet pluralitatem actuum qui moraliter i. e. proposito uniantur. Verum excipe casum negotiationis ex parte missionariorum. de quo Th. m. II11 1259: iis sub gravi interdicitur vel semel negotiari. R. 4. Negotiari non est, omnibus fatentibus, eo sensu quo Ecclesia id clericis prohibuit, res emptas proprio labore vel arte mutare et ita mutatas vendere; in qua re nihilominus videri debet, quae sit ars quae exerceatur, num forte eius exercitium clericum dedeceat. Minus etiam prohibitum clerico est fructus sui agri vendere; neque prohibitum est pecora emere eaque ex fructibus agri saginata vendere, etsi acces­ soria alimenta alia emi debeant. — Aliter tamen, si quis alienos agros vellet conducere atque animalia ibi saginata vendere. 448 Sacramentum ordinis. IL 5. Negotiatio prohibita non est emere non cum intentione lucri, sed ad propriam propriaequo familiae sustentationem, et postea, cum occasio faveat, cum lucro vendere superflua (vel ea quae, etiamsi non vere sint superflua, nunc clericus constituat cum aliis commutare): cf. Th. m. II11 773 sq; Ballerini-Palmieri, Opus th. m. IV, n. 460. 781 Ad quaesitum 2m R. Dispensatio concedi potest extra Italiam per episcopum, in Italia per S. Sedem: 1) si aliter clericus se suos­ que decenter sustentare nequeat; 2) facilius etiam pro negotiatione ad tempus atque per intermediam personam exercenda, videlicet ex ea ratione quod negotia a laicis incepta ad clericum hereditate similive titulo deferantur. Cf. Th. m. II11 773; Ballerini-Palmieri 1. c. n. 462. Ad quaesitum 3m R. 1. Quod Gelasius per famulos vel ope­ rarios conductos vinum, quod habuit ex propriis agris, diligentius et melius paraverit, haberi potest pro actione accessoria; prin­ cipaliter hac re id egit, ut fructus suorum agrorum venderet: quod ei licet, immo necessarium est, ut ex beneficii fructibus possit vivere. R. 2. Quapropter existimo, si sese cum aliis vinitoribus coniungens nihil aliud faceret, quam ut illi societati traderet vina sua atque pro rata suorum vinorum in lucro societatis partem haberet: eum non agere illicite. Quod enim alii non sua tantum vina ven­ dant, sed aliena coemant, ut carius vendant, Gelasius, si tantum­ modo sua vina vendenda traderet, neque in hac negotiatione neque in illo lucro partes haberet. R. 3. Sed si Gelasius re ipsa huius societatis, quatenus ex parte negotationem stricte dictam exercet, membrum activum se constituit, immo eam directionem suscepit qua ipso fiat agens principalis: dicendus est exercere illicitam negotiationem, eamque graviter illicitam. Quod summum facere potest, est hoc, ut consilio suo vinitores parochianos adiuvet neque tamen in ipsam negotiationem sese immisceat. LUDI CLERICIS PROHIBITI. Casus. (226) Amalarius parochus cum aliis sacerdotibus vespere convenire solet; atque ita per horas ludo chartarum indulgent, exposita exigua pecunia, vic­ tore lucrum donaturo pauperibus. Nihilominus cum frequenter sic agant at­ que parochus infelici sorte ludere soleat, annuatim circiter 100 marcarum damnum patitur: quod cum perpenderit, abhinc, si lucretur, vult lucrum re­ tinere, donec damnum reparaverit. — Confessarius ludum illum utpote alea­ torium gravis peccati damnat, lucri autem retentionem gravem esse causae piae pauperumquo defraudationem. Quaeritck 1° quae sit ludorum canonica prohibitio. 2° quomodo sacerdotes illi peccent. 3° quid de lucri illius defraudatione. Onera annexa: Ludi prohibiti. 449 Solutio. Ad quaesitum 1' R. 1. Antiquitus severe prohibitum est, ne782 clerici «aleae deserviant ; ** cf. c. 1, dist. 35; quod conc. Trid. sess. 22. c. 1 de ref. innovavit: «quae de luxu, commessationibus, choreis, aleis, lusibus, ac quibuscumque criminibus, necnon saecularibus neg­ otiis fugiendis copiose ac salubriter sancita fuerunt, eadem in po­ sterum iisdem poenis, vel maioribus arbitrio ordinarii imponendis ob­ ·. * serventur R. 2. Consuetudo hanc ludorum prohibitionem restrinxit ad cleri­ cos in sacris constitutos aut bénéficiâtes. R. 3. Absoluta prohibitio non est nisi de ludo mere aleatorio: quare si agitur de ludis qui arte reguntur, vel etiam de ludis mistis, prohibitio non tam ipsum ludum quam eius excessum spectat. Se­ verior tamen prohibitio censetur esse quoad religiosos strictioris ob­ servantiae. Hodierna disciplina ex compluribus conciliis provincialibus elucet. 783 Cone. Albiense anno 1850, tit. 2, decr. 5, n. 6: .E ludis nimio ar­ dore peractis plurima et lugenda oriri solent mala, sc. mentis avo­ catio, devotionis imminutio notabilis vel etiam amissio, temporis at­ que pecuniae pauperibus erogandae iactura, rixarum occasio, populorum scandalum, gravis officiorum quorumlibet indiligentia. Cum autem mala illa a foliis lusoriis (jeu de cartes) praecipue proveniant, monitis sanctae synodi Tridentinae obsequentes, Albiensis concilii patres hunc ludum, quoad tempus aut pecuniam in eo impensam immoderatum, (prout in singulis dioecesanis synodis determinabitur) stricte prohibent. Insuper eundem omnino fieri vetant diebus, quibus occasione colla­ tionum et feralium conveniunt sacerdotes. ** Cone. Bitur. anno 1850, tit. 6 decr. de vita et honestate clericorum : «Clerici nullatenus publice ludant; immo nec privatim alea mera et pecuniam committentes. Lusibus autem non prohibitis, unde et gra­ viora aliquando emergunt damna, utantur ad animi tantum relaxa­ tionem, nec ardore ludendi nec lucri cupiditate abrepti longius ab­ sumant tempus cum detrimento sui et proximi scandalo/ Cone. Auscit. anno 1851 n. CXLVI: «In domibus aut locis publicis quibuscumque non ludant omnino nec ludentium fautores vel testes exsistant. Privatim autem, nonnisi per breve tempus, raro cum laieis. non alea et lucri causa, non in diebus collationum (conférences). — Quoad ludum vulgo dictum (jeu de cartes) enixe hortamur in Domino sacerdotes omnes et clericos, ut ab ipso omnino abstineant/ Syn. plen. Hiber, apud. Th uri es anno 1850, XVI, n. 9: .Cum in chartis lusoriis haud modicum aliquando tempus teratur et desidia turpiter foveatur, caute admodum adversus eiusmodi lusum se munire debet sacerdos, praesertim ubi de pecunia agitur, ne aleatoris illi nota inuratur/ Cone. Vitrai, anno 1805, tit. 8, c. 4: «Ab aleis clericis abstinendum est. Si honestae relaxationis ergo pictis chartis ludere ament. Lehmknhl, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 29 450 Sacramentum ordinis. vel aliis honestis lusibus recreari, id ea solum lege ipsis licet, ut neque lucri cupiditati indulgeant, neque ulla ratione moderationis limites transcendant. " Cone. plen. Balt. Il anno 186(5, η. 154: «Nonnulli sunt ludi qui, licet privatim et domi fiant, clericum tamen dedecent. Alii sunt in quibus aleae et chartae quas vocant pictae adhibentur; verum, qua­ tenus animum honeste recreare et oblectare possint, a sacris canoni­ bus non vetantur. Ludos igitur clericus fugiat illicitos; licitis sic utatur ut ne per excessum aut scandalum illiciti fiant." Quoad choreas autem vel publicos ludos scenicos vix non omnia concilia gravem omnino prohibitionem inculcant. 784 Ad quaesitum 2” R. 1. Sumi licet agi hic de ludo mixto, nam ille ludus chartarum cui cultiores homines indulgere aliquando solent, non est merae sortis, sed tum sorte tum industria regitur. Quare non de re in se spectata sed de abusu quaerendum est. R. 2. Fere quotidie per horas ludo occupari sacerdotes sane summ­ opere dedecet. Verum mortale peccatum num adsit, repetendum vi­ detur ex neglectis officiis sacerdotalibus, vel etiam ex scandalo, si quod forte peculiaribus circumstantiis grave scandalum laicorum timendum sit. Si igitur neque scandalum occurrerit neque officia sacerdotalia neglecta fuerint: mortalis peccati Amalarium eiusve sodales accusare non ausus sim. Nam quod decursu anni pecunia non exigua ex­ ponatur atque amitti possit: id ex eo gravem deordinationem diffi­ culter secum feret, quod haec pecuniae distractio evadat elargitio in pauperes. R. 3. Quod igitur confessarius sine discrimine et ulteriore in­ quisitione ludum illum grave peccatum esse pronuntiaverit, in hoc severius indicavit. Debuit videre num re vera ludus sit mere alea­ torius; dein circumstantiae supra allatae considerari debebant, num hae forte rem aggravaverint. Alioquin retrahere quidem debuit con­ fessarius ab his ludis qui saltem multa peccata ex venialibus gra­ viora vel constituant vel causent; sed a pronuntiando peccato mortali debebat abstinere. 785 Ad quaesitum 3m R. Difficile est hac in re aliquid certum sta­ tuere, antequam exactius exploretur mens et conventio ludentium. Nam si vera fuit reciproca promissio seu conventio de conditione ludorum, censeo utique cum confessario Amalarium per lucri reten­ tionem iustitiam laedere occupando bona pauperum. Quamquam enim victi cogi non possint ex iustitia ut solvant, tamen solutionem factam non possunt clam repetere; adeoque Amalarius ius non habet ad­ hibendae nunc compensationis propter solutiones antea factas. Quod nisi habeat, lucrum nunc factum seu receptum, cum ab aliis lusoribus victis datum sit «pro pauperibus", sibi retinendi non habet ius. Non ita certum est, si ludentium quisque pro se id sibi tantum proposuerit ut lucrum forte habitum daret pauperibus. Etiamsi enim tale pro­ positum, mutuo notum, moverit alios ut libentius vel largius pecuniam Onera annexa : Medicae artis exercendae prohibitio. 451 exponerent, et ex parte lucrantis valde indecens sit propositum mu­ tare: nihilominus nemo ex iustitia id postulavit neque promisit. — Quare in hac suppositione videri debet utrum alios ludentes de modo agendi Amalarii probabiliter contentos esse praesumi possit, an hi, si scirent, quasi de fraude et dolo contra se commisso conque­ sturi essent. ARTIS MEDICAE EXERCITIUM CLERICIS PROHIBITUM. Casns. (227) Ervinus parochus ruralis artem medicam, cui antea studuerat, in lata vicinia exercet: quo fit ut ruricolae in quavis aegritudine Ervinum adeant neque medicos quidquam consulant. Hi igitur commoventur contra Ervinum. cui episcopus nuntiat se plane cupere ne quidquam amplius in re medica faciat. Sed nihilominus ipse solus vocatur ad aegrotos, quibus cum ope spirituali simul corporalem ferat; quapropter Ervinus, quando reperit egentiores in periculo positos, iis medicamina praescribere pergit, atque nuper etiam cum incisione a periculoso ulcere hominem in summo discrimine con­ stitutum liberavit. Quaeritur 1° quid lege canonica clericis in exercenda arte inedica sit pro­ hibitum. rectene episcopus Ervino omne exercitium medicum prohibuerit. quomodo Ervinus peccaverit. 9° Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Cone. Later. D' prohibuit chirurgiae786 exercitium: de quo valent quae supra habes n. 755 de irregularitati­ bus, saltem si quando ex tali actione temere exercita sequatur aegroti mors vel mutilatio. Prohibitio est haec c. 9 X 3, 50: ,Nec ullam chirurgiae artem subdiaconus, diaconus vel sacerdos exerceat, quae adustionem vel incisionem inducit." R. 2. ib. c. 3 et 10 prohibetur religiosis, ac dein id extenditur ad «archidiaconos, decanos, plebanos, praepositos, cantores et alios clericos personatus habentes necnon presbyterosne adeant scholas „ad audiendum leges vel physicam": qua praeter ius civile medicinam intelligi tum ex locutione tunc temporis consueta, tum ex contextu et fine indicato evidens est. Cuius legis limitationem v. c. 1 X 3, 24 in 6°. R. 3. Quamquam igitur in publicis scholis artem medicam sive profiteri sive discere clericis sacrorum ordinum aut beneficiatis inter­ dicitur, exerceri artem iam cognitam nulla universali lege clericis prohibetur, nisi agatur de chirurgia ut supra. Ad quaesitum 2m R. 1. Episcopis sine dubio ius competit, si787 pro locis suis indicaverint expedire, ultra universalem prohibitionem suam prohibitionem extendere: ita ut 1) quoslibet clericos id vetent, quod alias solis clericis beneficiatis aut in sacris constitutis prohibi29· 452 Sacramentum ordinis. tum est; 2) ut prohibeant non chirurgiam tantum sed quamlibet artem medicam. Cf. Jierm, Ius decretalium II 222. R. 2. Neque desunt nostra aetate rationes latioris prohibitionis eo quod, qui medici approbati non sint, sed nihilominus artem medi­ cam exerceant, facile subiaceant poenis civilibus. Recentiora concilia provincialia complura hac in re leges seve­ riores tulerunt. Cone. Au scit. anno 1851 n. CXLVI dicit: „[Clerici | medicinae aut chirurgiae artem ne exerceant/ Cone. Bituric. anno 1850, tit. 6: «Nos iterum prohibemus ne clericus artem medendi faciat; si autem necessitas aut caritas sua­ serit, innoxia quaedam indicare remedia, id rarius, prudenter et cum salutari fiat moderamine/ Cone. Aquen. anno 1850, tit. 5, cap. 9, n. 2: «[Clerici] medicae arti aut chirurgiae operam non impendant/ Cone. Rothomag. anno 1850, decr. 11, n. 16: «Medicorum chirurgorumve artem, tantis periculis obnoxiam, clerici numquam exercere praesumant, etiam sub praetextu caritatis/ Cone. Vltraiect. anno 1865, tit. 8, cap. 4: «Ara medendi cor­ poris omnibus omnino clericis interdicitur, utpote minus decens eos qui animabus curandis incumbunt/ Cone. Cincinnat. lamio 1855, decr. XIII: «Ne sacerdotes, neglectis sacris muneribus, sese iinplicent saecularibus negotiis atque tentationibus se exponant, ipsos moneant episcopi, ut nullatenus artem medicinae stipendii causa exerceant; sin autem nonnumquam, de­ ficiente medico et urgente erga proximum caritate, consilium vel medicinam aegrotis porrigant, id praestent gratis omnino sine omni solutione quocumque titulo/ Cone. Cincinnat. II anno 1858 monet (III): «Praeter ea quae ca­ ventur decr. XIII [sc. cone. Cine. I], sacra congregatio patribus concilii significavit admonendos esse clericos nulli ecclesiastico viro licere medicinam, multo minus chirurgiam exercere, nisi cui nominatim facta sit a Sede eius rei potestas. Ea vero ut fiat, certa quae­ dam requiruntur quae proprius episcopus, ad quem res deferenda est, attestari debet. Clericus autem cui facta est haec potestas, nullam pro medicinali opera pecuniam a pauperibus accipere potest, neque a divitibus exigere, nisi quatenus id ad propriam vel ad pauperum propinquorum sustentationem necessarium sit. Quod sicubi, vel in hac dioecesi vel in alia, contrarius mos invaluerit, gratissimum nobis fuerit cognoscere pecuniam sic acquisitam vel restitutam esse vel in pios usus impensam/ Cone. plen. Balt. II anno 1866, n. 153: «[Clerici] medicinam et chirurgiam, nec lucri gratia nec caritatis specie, exerceant. Qua in re districte servanda praecipimus ea quae a Benedict. XIV statuta sunt/ Cf. Coll. cone. Lacens, t. III. cl. 198 443 1228; t. IV, cl. 525 955 1130 1199: t. V. cl. 907. Onera annexa: Venatio prohibita. 453 Ad quaesitum 3n‘ R. 1. Imprimis notandum est strictum prae-788 ceptum ve) prohibitionem episcopum non tulisse, cum solum quid cupiat, quid non cupiat, Ervino nuntiaverit. Quapropter ex hac re peccatum nullum erui potest. R. 2. Quod vero Ervinus egentioribus indicaverit medicamenta, id in se erat opus caritatis atque, si agebatur de iis aegrotis apud quos medici approbati auxilium deerat vel tam cito ferri non poterat, opus caritatis obligatorium. — In aliis autem casibus prudentiae erat perpendere num forte nimius zelus caritatis Ervinum incautum conicere potuerit in pugnam cum medicis atque accusationem apud tribunal publicum civile. R. 3. Quod autem Ervinus sectionem chirurgicam fecerit, hoc per se ei erat illicitum ; excusari tantum potuit ex necessitate, si nimirum ex una parte Ervinus peritiam vel dexteritatem habuit, ex altera parte apud aegrotum periculum erat in mora. In quo neces­ sitatis casu, ut patet, lex positiva ecclesiastica cessat, ita ut neque ulla contrahatur irregularitas, neque ullatenus lex re vera violetur. VENATIO CLERICIS PROHIBITA. Casus. (228) Fabius parochus, venationis amans, plures nutrit canes venaticos atque suo tempore omnem recreationem haurit ex venatione; neque est exigua captura neque exiguum lucrum, quod ex occisis animalibus facit. Praeterea et suae culinae et egentioribus parochianis ex iis abunde providit, atque quotannis semel post venationem generalem quam instituit, evocatis omnibus parochiae suae iuvenibus, sollemne prandium parat. Quaeritur 1° quid de venatione clericorum leges Ecclesiae statuant. 2° quid de Fabio indicandum. Solutio. Ad quaesitum Γ" R. 1. Leges canonicas hac in re latas habes 789 cc. 1 2 X 5, 24; c. 1 Clem. 3, 10; cone. Trid. sess. 24, c. 12 de ref. Priore loco dicitur: ,Episcopum, presbyterum aut diaconum canes aut accipitres aut huiusmodi ad venandum habere non licet. Quodsi quis talium personarum in hac voluptate saepius detentus fuerit, si episcopus est, tribus mensibus a communione; si presbyter, duobus; si diaconus, ab omni officio suspendatur", et cap. 2: , Omnibus servis Dei venaticas et silvaticas vagationes cum canibus et accipitres aut falcones habere interdicimus/ Altero loco „de statu monachorum et canonicorum regularium" haec habentur: 3. Porro a venationibus et aucupationibus omnes semper abstineant, nec eis intéressé, aut canes vel aves venaticos per se vel alios tenere praesumant. ... § 4. ... Si qui vero eorum venationi aut aucupationi clamosae vel alias cum canibus aut avibus ex proposito interfuerint, iuxta praemissam personarum distinctionem, 454 Sacramentum ordinis. dictarum suspensionis et inhabilitatis poenas per biennium ipso facto incurrant'· : (sc. abbas a beneficiorum collatione, prior sub abbate ab administratione suspensionem; qui administrationem non habet, inhabilitatem ad administrationem et ad beneficium ecclesiasticum). Cone. Trid. sess. 24, c. 12 do rof. loquens de promotis ad digni­ tates et canonicatus cathedralium ecclesiarum, in memoriam revocatis diversis eorum officiis, inter alia dicit: „Ab illicitis venationibus, aucupiis, choreis, tabernis lusibusque abstineant/ R. 2. Prohibitiones illae restringuntur ad venationem clamo­ sam quae cum strepitu seu «multo cane“ exercetur; non ad vena­ tionem quietam, neque si unus altorve canis adhibetur vel sclopetum. R. 3. Immo ipsam venationem clamosam, nisi frequentius habeatur vel cum scandalo coniuncta sit, 5. Alph., Th. m. Ill 60G censet clerico non esse peccatum mortale; neque ipsis religiosis, etsi strictius venatio prohibeatur, eam facile esse mortale peccatum. R. 4. Nihilominus leges dioecesanae hac in re, si exstant, ser­ vari debent, cum episcopus communes leges urgere, immo eas ex­ tendere et augere possit. Cf. Th. m. II11 777. 790 Ai> quaesitum 2m R. 1. Suppono leges dioecesanas particulares hac in re non exsistere; alioquin Fabius eiusque agendi ratio diiudicari debent ex legibus dioecesanis. R. 2. Aliter autem, si multos canes alit, satis manifestat suam intentionem frequentius cum multis canibus instituendi venationem : quae res cum graviter prohibita sit, graviter prohibita est etiam eius intentio et praeparatio. Si vero aliquot tantum canes venaticos habet, qui soli non sufficiant ad instituendam clamosam venationem gra­ viter prohibitam: eos canes alere minus etiam mortali peccato ob­ noxium esse ostenditur. R. 3. Quod Fabius frequenter recreationem quaerat ex vena­ tione multasque feras capiat vel occidat, videtur aliquem excessum quidem continere neque ab omni culpa liberum esse; secluso autem scandalo, gravo ex se non erit, si unum alterumve canem tantum singulis vicibus secum ferat; secus, si socios et multos canes secum ducere soleat. R. 4. Demum quod Fabius quotannis semel generalem vena­ tionem adeoque multum clamosam instituit, non notat clamosae vena­ tionis frequentiam: quare no id quidem ox se peccatum mortale est sacerdoti saeculari. Patet autem eum, qui perfectionis amans sit neque sola mor­ talia peccata vitaro proponat, debere illa etiam venialia peccata emendare; immo, si quando animadvertat ex sua actione sumi scan­ dalum . sub gravi tenebitur hanc recreationem minus decentem im­ mutare. 7 Onera annexa: Caelibatus eiusque custodia. COHABITATIO CUM MULIERIBUS CLERICIS INTERDICTA Casus. (229) Gondulfus neo-sacerdos ad rem familiarem gerendam secum habet matrem viduam cum duabus sororibus, quibus, ne quibuslibet laboribus sint addictae, adiungitur una altcrave puella ancilla. Sed hae feminae nolunt sane mona­ sticam vitam ducere; quapropter domus sacerdotalis non raro est conventi­ culum amicarum, aliquando etiam comitantibus fratribus vel maritis: arque ad mensam saepe congregatur considerabilis numerus hospitum, clericorum et laicorum, puellis more satis mundano ornatis servientibus. Quaeritor 1" quae cohabitatio atque frequentatio mulierum clerici- pro­ hibeatur. 2° quid de Gondulfo eiusque domo dicendum sit. Solutio. An quaesitum 1” R. 1. Cohabitatio cum mulieribus certo quodam "M modo interdicta est iis clericis qui lege caelibatus et continentiae tenentur, i. e. qui in sacris ordinibus sunt constituti. R. 2. Quae prohibitio his legibus communibus exprimitur: 1) can. 3 Nie. relato a Gratiano c. 16, dist. 32. .Interdixit per omnia s. synodus, non episcopo, non presbytero, non diacono vel alicui omnino qui in clero est, licere subintroductam habere mulierem, nisi forte aut matrem aut sororem aut amitam vel eas tantum personas, quae fugerint om­ nem suspicionem/ 2) ex decretal, c. 1 X 3, 2: „ Inhibendum est ut nullus sacerdos feminas de quibus suspicio potest esse retineat. Sed neque illas quas canones concedunt, matrem, amitam, sororem [sc. si suspectae fuerint]: quia instigante diabolo et in illis scelus perpetratum reperitur, aut etiam in pedissequis earundem/ 3) ib. c. 9: „Cum clericis quoque non permittas mulierculas habi­ tare, nisi forte de illis personis exsistant in quibus naturale foedus nihil permittit saevi criminis suspicari/ R. 3. Unde colligi potest: 1) eas feminas permitti posse in quas morali ter nequeat suspicio cadere; 2) has communiter censeri consanguineas primi vel summum sccundi gradus, quibus a multis adduntur affines primi gradus vel etiam secundi in linea ascendente; praeterea feminas extraneas provectae aetatis, nimirum 40—50 annorum. 3) Facilius etiam admittuntur ut non suspectae extraneae illae quae sunt pedissequae et ancillae earum cognatarum quae a canone permittuntur, vel si quae sunt uxores filiaeque famulorum. BalleriniPabn., Opus th. m. IV, n. 455. R. 4. Non raro accuratius legem tulerunt statuta dioecesana: quibus in ea re standum est. R. 5. In reliqua conversatione cum feminis sacerdos lege natu­ rali tenetur cautionem adhibere, tum ne sibi periculum creet, tum ne 45G Sacramentum ordinis. aliis sit scandalo: quapropter etiam omnem mali suspicionem diligenter debet cavere; et, quantum fieri potest, studeat cavere ne umquam sine teste cum mulieribus conversetur. Ad quaesitum 2m R. 1. Per se mater et sorores poterant ad cohabitationem cum Gondulfo admitti; neque per se erat prohibitum quominus una alterave ancilla cum illis habitaret. Verum delectus haberi debebat in assumendis ancillis, ut videlicet modesta tantum et bene morigerata admitteretur. R. 2. In casu proposito videtur sane locum habere quod notatur 3 X 2, 1 : „Sed neque illas quas canones concedunt, quia instigante diabolo et in illis scelus perpetratum reperitur, aut etiam in petlissequis earum. * Quare monendus est Gondulfus ut liberiores illos con­ ventus omnino prohibeat; alioquin feminas etiam cognatas a se re­ moveat. R. 3. Periculosius autem est quod frequenter convivia instituit coram inultis sacerdotibus et laicis, atque ministrare sinat puellas in ornatu, ut videtur, liberiore et parum casto: in quo, si forte minus sibi, hospitibus certe periculum creat et scandalum. In qua re quando incipiat scandalum grave, discerni quidem ali­ quantum debet ex temporibus et loci consuetudinibus. At, utut aetas nostra luxui deserviat, a sacerdote longe facilius hac in re scandalum datur, quam fortasse saeculis anterioribus etiam iis quibus mores honestiores erant. Ideo nisi Gondulfus, postquam attentus factus fuerit, haec studeat amandare, valde timeo ne graviter peccet. 792 OBLIGATIO CASTITATIS ET CAELIBATUS. Casus. (230) Brictius, magis precibus et suasionibus suorum quam propria electione determinatus ad statum clericalem, cum subdiaconatum reciperet, noluit casti­ tatem vovere, ne, dum postea forte caelebs peccaret, peccatum augeret. Et revera cum postea, sacerdos factus, aliquoties caderet, incognitus accessit ad confessarium. peccato contra castitatem quidem fassus, tacens de voto vel statu clericali. quo titulo obligetur clericus sacrorum ordinum ad caelibatum et castitatem. 2° quid de Brictio eiusque confessionibus. Quaeritur 1 Solutio. 793 Ad quaesitum l* 1' R. 1. Non est dubium quin clerici sacrorum ordinum incipiendo secundum hodiernam disciplinam a subdiaconatu, in Ecclesia Latina ad caelibatum perfectamque castitatem obligentur lege ecclesiastica. Quod, praeterquam ex innumeris canonibus Corporis iuris, ex illa admonitione patet quam ordinator ante subdiaconatum conferendum ad ordinandos habet. Onera annexa: Caelibatus eiusque custodia. 457 R. 2. Neque tamen nuda lege ecclesiastica haec obligatio circum­ scribitur: quasi transgressio solam castitatis virtutem laederet, vel quasi positiva lex solos externos actus probabiliter respiceret. Compluribus locis sacri canones expresse hanc obligationem vo­ cant obligationem voti sollemnis. Ita Bonifac. l'ill c. un. X 3, 15 in 6' : „Illud solum votum debere dici sollemne, quantum ad post contractum matrimonium dirimendum, quod sollemnizatum fuerit per susceptionem sacri ordinis, aut per professionem expressam vel tacitam factam ali­ cui de religionibus per sedem apostolicam approbatis/ Unde patet susceptionem ordinis sacri quoad hoc aequiparari tacitae professioni, nunc quidem in ordine religioso abolitae; et sicut in hac, ita etiam in illa voti obligationem contrahi posse atque contrahi sine formali et verbali voti emissione. Similiter Ioan. XXJI c. un. Extrao. t. 6 dicit ,votum sollem­ nizatum per susceptionem ordinis . * Cf. supra (n. 715) et Th. m. II n 782 sq. R. 3. Porro certissimum est obligationis titulum non solum casti­ tatis virtutem esse sed etiam religionis, violationem esse veri nominis sacrilegium, atque hanc malitiam non in solis externis peccatis reperiri sed etiam in mere internis. Th. m. ib. Ad quaesitum 2m R. 1. Brictius gravissime peccavit, cum no- 794 luerit in se sumere obligationem castitatis perfectae ab Ecclesia iinpositam; nam mendax decepit ordinatorem et Ecclesiam, cum haec nolit sacros ordines conferre nisi iis qui promittant castitatem. Attamen cum sacramentum non sit conditionate collatum, Brictius valide qui­ dem sed sacrilege ordines sacros suscepit. R. 2. Neque tamen propter factam fraudem et deceptionem ob­ ligatio ad castitatem minor est. Votum quidem verum non emisit neque formaliter neque tacite, cum expresse nollet, sed ficte vovit. Sed hac fictione obligabitur ultimatim eodem plane modo, ac si sin­ cere processisset. Utut enim non adest vero sensu fidelitatis erga Deum obligatio in sincera promissione innixa: tamen in voto per susceptionem sacri ordinis sollemnizato haec fidelitatis obligatio per consecrationem transit in obligationem firmiorem et altiorem, cum promissio transeat in quasi-donationem et personae promittentis ad divinum servitium mancipationem; haec vero consecratio et ad divinum servitium mancipatio in sincera voluntate suscipiendi sacri ordinis at­ que valida ordinatione innititur neque ab ea separari potest. Cum igitur fidelitas voti strictior fiat et quasi absorbeatur per subsequentem consecrationem ordinis sacri, atque haec ipsa in Brictio valida fuerit: etiarn violatio obligationis eandem contra religionem malitiam habet in Brictio, sicuti haberet in ceteris, scilicet non laesae merae fidelitatis sed stricti nominis sacrilegii. — Neque obici potest gravis metus (ut supra u. 715) quo Brictius liberetur ab obligatione caelibatus; nam hic in nostro casu nullatenus probatur; preces enim et suasiones, nisi timor gravis mali accedat, pio gravi metu incusso haberi nequeunt. 458 Sacramentum ordinis. R. 3. Quare indubium est Brictium integre non esse confessum; sed debuit omnino in confessione peccatorum quae contra castitatem commisit, sive externa sive mere interna, conditionem status sui (sacerdotalis vel saltem in genere clericalis in sacro ordine) declarare. HORAE CANONICAE. QUI AD QUII) OBLIGENTUR. Casus. (231) Ethelbertus, professus votorum simplicium, clericus ordinum minorum, studiorum causa choro se saepe subducit neque curam habet ut partem divini officii quae in choro recitata est privatim suppleat. Quaeritur 1’ qui teneantur ad officium divinum recitandum. 2° ad quid quae et quanta sit obligatio. 3° quid de Ethelberti agendi ratione. Solutio. 795 Ad quaesitum l,n R. 1. Ad recitationem sive publicam sive pri­ vatam tenentur 1) omnes clerici bénéficiât); 2) omnes clerici in or­ dinibus sacris constituti a snbdiaconatu et supra; 3) omnes religiosi utriusque sexus sollemniter professi et ad chorum destinati. Primos teneri ex SS. PP. constitutionibus (cf. „Ex proximo" Pii Γ d. d. 5 Sept. 1571), quae non-recitantes grave peccatum committere expresse monent. Secundos teneri a const. PP. pro indubitato supponitur, ac proin res explorata est. Tertios adstringi diuturna consuetudine ita confirmatum est ut vix certius constet de obligatione universali ieiunii quadragesimalis quam do hac religiosorum obligatione. Cf. Th. m. II11 787. R. 2. Obligatio beneficiatorum ratione beneficii incipit ah adepta plena beneficii possessione seu iure in re; clericorum in sacris con­ stitutorum a suscepto snbdiaconatu et tempore ordinationi respondente: religiosorum ab ipsa sollemni professione. R. 3. Obligatio publice seu in choro recitandi seu canendi officii divini est pro ecclesiis cathedral ibus et collegiatis et pro ecclesiis regularium vel monialium qui ad chorum destinantur. Cf. c. 1 Clem. 3, 14. Quae obligatio afficit ex se singulos canonicos; non afficit singulos religiosos professos, nisi vel oboedientia iuheat vel ipsi neces­ sarii sint ne chorus tollatur; alii igitur suae obligationi satisfaciunt recitatione privata, sive stricte privatim sive cum socio facta. R. 4. Religiosos novitios non stricte obligari, nisi alio titulo sive beneficii sive ordinis sacri teneantur, patet; religiosos professos votorum simplicium ad chorum teneri, sicut ceteros, ad privatam re­ citationem non teneri Pius IX d. 16 Aug. 1858 et Leo XIII d. 3 Maii 1902 expresse declaraverunt. Cf. Th. m. 1. c. Onera annexa : Officii divini recitatio. 459 Ai> quaesitum 2n' R. 1. In obiecto obligationis considerari debet 796 forma seu qualitas et res ipsa seu quantitas. Ad utramque enim obligatio est, gravis aut levis pro subiecta materia. R. 2. Quoad formam imprimis attendendus est ritus. Qui pro Latina Ecclesia post Pium V, const. nQuod a vobis“ d. d. 7 Iulii 1568. universim est ritus Romani Breviarii a S. Pio V, dein a Clemente VIII, Urb. VIII, Leone XIII, demum a Pio X constitutione „ Divino afflatu" d. d. 1 Nov. 1911 correcti, nisi particulares ecclesiae tum temporis (Pii V) in biscentenaria possessione alterius Breviarii erant. Qui ritus universim sumptus obligat sub grani. Ubi legitimum Breviarium a Romano diversum exsistit, neces­ sarius est consensus episcopi et totius capituli, ut liceat hoc in Ro­ manum mutare. Mutatione semel facta, ad pristinum redire non licet : cuius usus legitimus etiam exstinguitur, si qua mutatio illegitime fuerit attentata. Qui ad chorum non tenentur, pro privata recitatione ex proprio arbitrio ad Breviarium Romanum possunt transire: particularia autem dioecesis vel loci officia legitime introducta pro diversis locis diversa recitari debent, sed secundum ritum ad quem alioquin quilibet tenetur. Cf. const. Pii V cit. R. 3. Pro quolibet die certum officium ex calendario assumendum recitandum est ut onus diei affixum. Verum si alioquin legitima Bre­ viarii forma servatur, officiorum permutatio inter officia fere aequalia non censetur violatio gravis, saltem non, si raro fit seu non frequenter: accedente causa mediocri, culpa vacat. Aliter, si mutatio fiat in of­ ficium notabiliter brevius. Cf. Th. m. II11 790; S’. Alph. IV 161: Ballerini-Palm., Opus th. m. V, n. 383—390. R. 4. Officium singulorum dierum dividitur in officium noctur- 797 num et diurnum. Officium nocturnum complectitur unum vel tres Nocturnos et Laudes; diurnum: Primam, Tertiam, Sextam. Nonam (quae presse dicuntur Horae pareae}, À’esperas, Completorium. Ex quibus culpabilis omissio unius parvae Horae vel partis aequivalentis1 censetur materia gravis, quae sufficiat ad constituendum pec­ catum mortale. Ita communissima theologorum sententia (cf. 5. Alph. ΙλΓ 147), paucis exceptis qui in maiorem rigorem inclinant, paucissimis qui laxiorem tenent opinionem ; quam S. Alphonsus dicit improbabilem, neque existimo tuta conscientia eam posse deduci in praxim. — Si cui durum videtur, pro re quae admodum brevi tempore atque levi labore praestetur, statui obligationem sub peccato mortali, attendere debet hanc recitationem pertinere ad actiones liturgicas, in quibus defectus atque omissiones longe facilius gravem culpam constituunt quam in actione privata vel etiam profana: atque etiam privatam recitationem, quae in locum recitationis publicae substituitur, obligari ' Verum si alioquin forma Lorarum servatur et agitur solum de accidentali omissione et abbreviation?, materia omissa ut gravis sit, debet aequivalere parvae horae non nimis brevi. 460 Sacramentum ordinis. ad eum modum quo obliget recitatio publica et choralis, cum etiam illa vere ad Dei cultum pertineat publicum. Quodsi autem forma officii divini servatur, et solum de permutatione in officium brevius agitur, materia, ut gravis sit, paulo latior sumi potest: Th. m. II11 78.9 790. Quodsi fuerit inculpabilis permutatio, valet regula: Officium pro officio, neque obligatio erit supplendi, nisi officium reci­ tatum sit notabiliter brevius quam illud quod per se erat recitandum. 79S K. 5. Quoad privatam recitationem a culpa mortali immunis est qui quotidianum pensum recitaverit quocumque tempore a media nocte ad mediam noctem (addita facultate nocturni officii anticipandi). Nisi autem causa rationabilis excusat, veniale peccatum est non accuratius servare tempora: quae ea sunt ut officium nocturnum sit saltem ante meridiem recitatum ; ut Prima et Tertia debeant, Sexta et Nona possint ante meridiem recitari ; ut Sexta et Nona possint (in Quadragesima etiam Vesperae), Vesperae et Completorium debeant recitari post meridiem; totum officium nocturnum possit pridie anti­ cipari circa tempus vespertinum, nisi habeas privilegium etiam ma­ turius anticipandi. Recitatio publica in choro multo magis propriis temporibus ad­ aptanda est, eo modo quem hodierna praxis permittit. Attamen nisi temporum vel ordinis perversio cum scandalo iungatur, non constat de peccato gravi. Cf. Th. m. II11 794. 799 R. 6. Inveniuntur quidem in breviario aliae etiam partes extra­ ordinariae, officium B. Mariae V., officium defunctorum, Psalmi poenitentiales vel graduates: quarum recitatio cortis diebus facienda in­ scribitur. Nihilominus pro iis qui Romano Breviario utuntur harum partium obligationem Pius V sustulit, nisi forte pro choro exstiterit con­ suetudo obligans quoad officium B. Mariae V.; ea enim mansit intacta. Pro gravi tamen obligatione habetur recitatio, etiam privata, litaniarum festo S. Marci et tribus diebus rogationum ante diem Ascensionis Domini. Cf. Th. m. II11 785; S. Alph. IV 161; BalleriniPalm., Opus th. m. IV, n. 382. Ad quaesitum 3“ R. 1. Ex iis quae dicta sunt ad 1“ R. 4 patet Ethelbertum, utcumque choro se subduxit vel subducendo pec­ cavit, ad privatam recitationem officii divini non teneri vi professionis religiosae; neque tenetur ullo modo vi ordinationis sacrae, utpote quam nondum acceperit; neque verisimile est eum titulo beneficii ec­ clesiastici teneri. Ideoque in hac re, quod privatim nihil recitaverit, a peccato omni immunis est. R. 2. Ex casu videtur etiam patere chorum, non obstante ab­ sentia Ethelberti, nihilominus habitum esse; quare Ethelbertus neque peccati gravis ex eo accusari potest, quod sua absentia chorum sus­ tulerit. Commiseritne veri nominis peccatum et quale, pendet igitur a sola religiosa oboedientia cui subiacebat. Si haec sub gravi urgebat, graviter peccavit; leviter, si sub levi; nullatenus peccavit ratione rei — sed summum ratione motici — si oboedientia vel regula non urgebat sub ullo peccato. Onera annexa: Officii divini recitatio. 461 RECITATIO HORAE CANONICAE RATIONE BENEFICII. Casus. (232) Willibrordus, quem coepit clericalis vitae taedere, primo saepius omitte­ bat officium matutinum, dein etiam compluries totum officium diurnale, nunc per medium annum nullum amplius divinum officium recitavit. Reditus bene­ ficii vix putat esse honorarium pro aliis curis et laboribus parochialibus. cum alii officiales saeculares ex suo officio cum minore labore amplius su­ mant salarium, atque ipse ex beneficio parco etiam largas eleemosynas fa­ cere cogatur. Quaeritur 1" in beneficiatos quae poena statuatur pro officio divino nor. recitato. 2U quid requiratur ad hanc poenam incurrendam. quid de Willibrordo dicendum sit. Solutio. » Ad quaesitum Γ” R. 1. Statuta ab Ecclesia sunt haec: 800 Leo X in conc. Later. V constit. „Supernaé disposit ion isL d. 5 Maii 1514 £ 38: „Statuimus et ordinamus ut quilibet habens beneficium cum cura vel sine cura, si post sex menses ab obtento beneficio divinum officium non dixerit, legitimo impedimento cessante, beneficio­ rum suorum fructus suos non faciat pro rata omissionis recitationis officii et temporis sed eos tamquam iniuste perceptos in fabricam beneficiorum vel pauperum eleemosynas erogare teneatur. Si vero ultra dictum tempus in simili neglegentia contumaciter permanserit, legitima monitione praecedente, beneficio ipso privetur: cum propter officium detur beneficium. Intelligatur autem officium omittere, quoad hoc ut beneficio privari possit, qui per quindecim dies illud bis saltem non dixerit. Deo tamen, ultra praemissa de «dicta omissione redditurus rationem. Quae poena in habentibus plura beneficia reiterabitis toties sit, quoties contrafacere convincantur/ S. Pius V const. „Ex proximo11 : .Statuimus ut, qui horas omnes canonicas uno vel pluribus diebus intermiserit, omnes beneficii seu beneficiorum suorum fructus, qui illi vel illis diebus responderent, si quotidie dividerentur: quivero matutinum tantum, dimidiam, qui ceteras Horas, aliam dimidiam : qui harum singulas, sextam partem fructuum eiusdem diei amittat ** : quod ultimum membrum aliqui ita explicant, ut pro singulis Horis parvis sexta pars dimidii fructuum unius diei computetur: atque id probabile esse censeo. Cf. Th. m. II11 813. R. 2. Cum canonici teneantur ad psallendum seu cantandum in choro: ipsi, nisi legitime sint impediti, non satisfaciunt privata re­ citatione ; sed si canere neglegunt, neque distributiones quotidianas lucrantur neque beneficii fructus suos faciunt, saltem non omnes: nisi forte quoad beneficii fructus hoc tempus submissae recitationis inter tempus illud computent, pro quo licentia absentiae conceditur. Cf. Th. m. II11 825. Sacramentum ordinis. Ad quaesitum 2“ R. 1. Ad poenam illam incurrendam requiritur omissio graviter culpabilis; nam haec fructuum amissio pro poena statuitur ac propterea requirit culpam, culpa autem simpliciter dicta non est nisi gravis et plene voluntaria. Hinc est etiam ut, qui Horae partem, quae materia parva manet, omiserit, etsi hoc diebus quam plurimis repetierit, ad restitutionem non teneatur: alias, si uno eodemque die id egerit, ita ut partes omissae coaluerint in materiam gravem. Cf. 5. Alph., Th. m. HI 665 et 668 cum aliis multis. R. 2. Primis sex mensibus post beneficii ecclesiastici adeptionem qui recitationem officii divini omittit, peccat quidem, sed ad fructuum restitutionem non tenetur. Ita ex benignitate Ecclesiae secundum constitutiones ad I laudatas. R. 3. Qui habet beneficium curatum seu praeter breviarii re­ citationem alia onera officio suo annexa, non tenetur restitutionem facere secundum totalitatem fructuum, sed secundum partem oneri recitationis respondentem. Quare qui in munere parochiali multa alia onera habet, pro recitando breviario non tenetur plus quam V3—V * omnium fructuum computare atque eo minorem partem quotam, quo magis tenue est beneficium. R. 4. Quamquam sermo tantum est de fructibus beneficii, nihilo­ minus eodem modo restitutionem debet facere etiam ille, qui loco beneficii ecclesiastici recipit salarium annuum a gubernio solvendum, cum haec salaria locum tenent bonorum ecclesiasticorum quae a guberniis variis occupata sunt: de quo cf. responsa S. Poenit. Th. m. I11 1075. Aliter, si salaria hunc locum non tenent. 802 R, Restitutio haec fieri debet ante omnem iudicis sententiam, ut expresse statutum est per thesim 20 ab Alex. VII proscriptam. Et quamquam id contrarium videri potest communi regulae iuris, secundum quam ad incurrendam poenam privativam iuris acquisiti necessaria sit sententia iudicis saltem criminis declaratoria : tamen non ita possumus rem considerare. Nam ius percipiendi seu colligendi fructus beneficii est conditionatum ; quoad ipsos fructus perceptos ius numquam adfuit, sed clericus, in quantum fructus respondent parti officii divini omissi, percepit res alienas, eo quod hos fructus „num­ quam fecerat suosu, res vero alienae perceptae vel retentae restitui debent ante omnem iudicis sententiam. Computari autem pro restitutione possunt eleemosynae post cul­ pabilem omissionem factae, cum pauperibus vel fabricae beneficii propriaeve ecclesiae debeat fieri. — Posse etiam impendi summam restitutionis in consueta stipendia Missarum aliorumque suffragiorum pro defunctis consentit S. Alph., Th. m. III 672. Cf. Th. m. II11 814. 801 803 Ad quaesitum 3m. Responsum patet ex dictis. À’idelicet R. 1. Postquam primum adeptus est beneficium ecclesiasticum, Willibrordus peccavit quidem graviter (immo graviter peccavit post susceptum subdiaconatum nullo etiam possesso beneficio), quoties par­ tem notabilem officii divini omiserit; si autem complures Horas uno Onera annexa: Officii divini recitatio. 463 eodemque die omisit, eadem prava voluntate permanente, eo die unum peccatum in confessione accusandum commisit, non tot gravia peccata quot omisit Horas. Sed pro primis sex mensibus, cum coeperit esse beneficiatus, ad restitutionem fructuum beneficii non tenetur. R. 2. Postea vero pro qualibet omissione graviter culpabili ra­ tam partem fructuum beneficii perceptorum restituere debet; neque valet ratio quod viri saeculares minore labore plus salarii accipiant. Nam conditionem ab Ecclesia impositam ad percipiendos iure fructus suos non implevit atque partem saltem oneris, pro quo salarium habet, non tulit. R. 3. Si autem re vera beneficium tenue habet atque multas parochiales curas, sufficit ut pro recitatione breviarii 1 4 partem fruc­ tuum annuorum vel etiam minorem reputet atque secundum hanc partem computationem restitutionis debitae faciat. Cf. Th. m. II11 814. R. 4. Ex dictis etiam patet parum probabile esse: debitam re­ stitutionem eleemosynis iam factis esse exstinctam. Nam praeterquam quod credibile vix est eleemosynas factas ad tantam summam ultimo semestri ascendisse: minus etiam credibile est eleemosynas pari passu cum omisso breviario factas esse. Nihilominus eleemosynae factae pro omissione breviarii eleemosynas praecedente computari possunt. Hinc etiam colligitur eum qui raro omiserit materiam gravem, immo totum diei officium, nostris temporibus facile consuetis elee­ mosynis restitutionis debitum exstinguere: immo saepe peccatum qui­ dem neglecti officii divini esse grave, sed restituendi obligationem non esse gravem, eo quod materia quoad iustitiae laesionem gravis abfuerit. I MODUS RECITANDI HORAS CANONICAS. Casus. (233) Ludmilla, monialis chorista, dum officium divinum sollemniter recitatur, solet organum pulsare; quod fieri consuevit alternatim cum cantu sine organo. Ipsa autem non recitat quidquam, sed partem audit, partem organo comitatur, atque hunc pulsandi laborem recitatione maiorem pro suae partis recitatione reputat. Alia monialis, surdastra, alteram partem non intelligit, sed inconditum tantum percipit sonum, immo, quando organum pulsatur, solam musicam : quare angitur, quoties non etiam submissa voce recitaverit partem non per­ ceptam ; at quoniam id in choro saepe difficilius ipsi est, postea supplet, secundum quemque versum psalmorum recitando. Quaeritur 1° quomodo officium divinum recitari debeat. 2° rectene egerint illae moniales. Solutio. Ajd quaesitum 1” R. 1. Debet esse 1) recitatio Horarum divini 804 officii seu pronuntiatio, eaque 2) oratio ad Deum. Hinc requiritur 1. certa quaedam attentio et intentio; 2. recitatio a) vocalis, b) in­ tegra, c) continuata. 464 Sacramentum ordinis. R. 2. Ab ultima conditione incipiendo, qua debet recitatio esse continuata, haec ita intelligitur ut sine interruptione moraliter lo­ quendo integra Hora canonica absolvatur. Attamen haec conditio neglecta non constituit peccatum grave; neque, accedente rationabili causa, veniale. Singulas Horas licet interiecto temporis spatio ad libitum separare; et quamquam totum officium nocturnum communiter quasi una Hora canonica continue recitatur: tamen semper etiam sine causa licebit Laudes, etiam interiecta tota nocte, a reliquo officio separare; atque etiam singulos Nocturnos ab invicem, etsi non tota nocte, tamen per aliquot horas. Verum licebit plurcs Horas continue recitare, neque aliud quid requiritur, nisi ut ceteroquin tempus iustum observetur. R. 3. Conditio qua dicitur recitationem debere esse integram, violatur pronuntiatione accelerando correpta, qua syllabae contra­ hantur vel supprimantur. Potest tamen fieri recitatio, ut in choro, cum socio alternatim: quo in casu sufficit ut suam quisque partem pronuntiet, alteram audiat ; verum pronuntiatio debet esse successiva, ac proin peccatur contra pronuntiationem integram, si, altero adhuc recitante, alter incipiat. Defectu igitur integritatis tum in recitatione cum socio tum in recitatione a solo facta isto modo peccatur; idque graviter, si est defectus omnino notabilis, alias venialiter. R. 4. Ut recitatio sit vocalis, requiritur vocis eftbrmatio eaque secundum singulas verborum syllabas, non sufficit murmur indistinctum. Si autem vox efformatur, pronuntiatio eo ipso non potest non esse aliquo modo audibilis: quod sane in privata recitatione sufficit. Neque requiritur ut vox re ipsa audiatur, ne ab ipso quidem pronuntiante, minus etiam ab aliis assistentibus; immo quando plures privatim recitant, convenit ut quilibet vocem ita moderetur, ne ab aliis plane audiatur aliosve perturbet. R. 5. Quid requiratur ut recitatio sit oratio ad Deum, mox infra dicetur. 805 Ad quaesitum 2“ R. 1. In choro sufficit quidem alternatim re­ citare et audire; sed alternatim audire et organum pulsare non est ulla recitatio; quapropter hic modus non sufficit ut obligationi reci­ tandi officii divini satisfiat. Si autem quaeritur de gravitate (obiectiva) omissi pensi: eum Ludmilla partem praestiterit, scilicet audiendo eam partem quam audire ipsi satis erat, sane materia omissa non videtur aestimanda nisi secundum inediam partem vesperarum ; haec vero generatim non plane attingit materiam gravem. Censeo igitur omissionem gravem non esse, si reliquae partes quotidiani officii a Ludmilla rite persolvantur. R. 2. Quodsi moniales inorem observarent, solum alternos ver­ siculos recitandi et alios versus solo organi pulsu supplere: pro omnibus idem dici deberet, scilicet: esse abusum quidem omnino corrigendum: sed generatim pro singulis non esse nisi defectum venialem, si solae Vesperae ita dimidiatim canantur. 465 Ouera annexa: Officii divini recitatio. R. 3. Si monialis illa surdastra aliquo modo percipit recitationem 806 chori oppositi, maxime si oculis lustrando sese iuvet in percipiendis illis versiculis, sufficit, neque ad aliud quid tenetur, si modo suam partem recitaverit. Si vero nihil audit sive propter surditatem sive propter vehementem organi sonitum, sane eadem conditio videtur esse ac in R. 2, ita ut submissa voce etiam illos versus cum choro oppo­ sito recitare debeat. Nihilominus etiam de surdo in choro recitante mitius sentit D’Annibale, Summula th. m. III 151, not. 38; non satis recte tamen laudat Suarez pro eadem sententia. R. 4. Quodsi monialis surdastra hanc privatam recitationem cum altero choro opposito omisit, et postea vult supplere, sane ineptior est ille modus quo supplere conatur: nam versus illi alterni nullum faciunt sensum cohaerentem. Debebat potius sumere partem officii, sed cohaerentem, quo suppleret defectum recitatione aequivalenti. ATTENTIO IN HORIS CANONICIS RECITANDIS. Casus. (234) Damocles magno fervore occupatur ludis chartarum cum amicis, cum recordatur se magnam partem breviarii nondum recitasse. Incipit igitur re­ citare, manens prope amicos ludentes, atque cum zelo prosequitur ludum, modo dans consilium et directionem, modo pergens in recitando officio, mente magis ludo quam oratione occupatus. Dositheus, longe sollicitior, cum sumpsit breviarium et incepit recitatio­ nem, nihil cogitavit de oratione; quapropter angitur num revera satisfecerit, deficiente necessaria intentione. Recitantem vero, dum sedet vel lente am­ bulat, innumerae cogitationes alienae obruunt, ita ut, finitis Horis, nesciverit quid et quantum recitaverit: hinc concludit se denuo recitare debere. Quaeritor 1° 2° 3° 4° qualis distinguatur attentio in recitando officio divino. quae attentio sub gravi requiratur. quae debeat esse intentio. quid de Damocle et de Dositheo dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1"' R. 1. Attentio distinguitur interna et alia 807 quam vocant externam. Prior sola proprie meretur nomen attentionis verae, cum sit mentis applicatio ad ipsam rem quae agatur seu ex­ terius exerceatur. Posterior potius involvit huius mentis applicationis defectum et mentis ad res alienas applicationem; at directe dicit eam ab alienis actionibus externis abstinentiam, qua possibilis maneat mentis cum ipsa re quae agitur occupatio, seu est abstinentia ab omni actione externa tali, quae ex natura sua internam attentionem ad rem de qua agitur impediat. R. 2. Attentioni externae igitur, quando de oratione sermo est, opponitur actio quaelibet externa, quae ex natura sua mentem im­ pediat quominus simul oret. Attentioni internae adversatur quaelibet LchmkuM, Casus conscientino. II. Ed. 4. 30 466 Sacramentum ordinis. distractio mentis, plene ei opponitur mentis distractio totalis, sive haec voluntarie sive involuntarie accidat. R. 3. Quando de attentione interna in recitandis precibus agitur, in hac ipsa complures distinguuntur gradus: Infimus gradus est ea cum recitatione mentis occupatio, ut atten­ datur ad rectam pronuntiationem. Altior gradus est, ut attendatur ad sensum, atque mente con­ cipiatur et ad Deum dirigatur ille sensus qui vocibus exprimitur. Tertius gradus est, atque etiam altior, ut, retenta aliquatenus saltem secunda illa attentione, mens simul assurgat ad contemplandam et perpendendam Dei excellentiam variaque divina mysteria. Nam si secundi gradus attentio omnino neglegitur atque mons totaliter de aliis divinis rebus cogitat, haec bona quidem esse potest oratio in genere sumpta, sed non tam bona huius determinatae orationis recitatio. ?08 Ad quaesitum 2“ R. 1. Certum est requiri sub gravi ad im­ plendam legem recitandi divini officii attentionem illam externam. — Similiter certum est involuntariam distractionem non impedire quin legi satisfactum sit ab eo qui cum tali distractione etiam totali offi­ cium divinum recitaverit. R. 2. Certum etiam est sufficere saltem attentionem internam infimi gradus, magis etiam ea quae inter recitandum ad sensum ver­ borum non attendens aliter cum Deo divinisque rebus pio affectu sese occupet, modo ita attendatur, ut cum decore fiat recitatio. R. 3. Certum insuper est quamlibet voluntariam distractionem in divini officii recitatione esse peccatum saltem veniale, eo gravius vel minus grave, quo magis vel minus voluntaria sit distractio. R. 4. Res controversa est utrum substantialiter satisfaciat, an sub gravi teneatur denuo recitare, qui externam quidem attentionem servavit, sed cum plena advertentia voluntarie non solum non cogi­ tavit quae recitavit, sed plane aliena et profana vel scientifica. Utrim­ que probabilis est doctorum auctoritas, atque ratio non spernenda. Cf. Th. m. Il » 802 sq. 809 Ad quaesitum 3™ R. 1. Intentio illa requiritur qua pronuntiatio fiat oratio ad Deum, vel pro diversis partibus pia lectio. Hoc autem fit et tum tantum fit, quando actio recitandi aliquo modo ad Deum dirigitur. R. 2. Talis autem ad Deum directio non requiritur reflexa vel explicita neque continuo renovata. Sufficit eam implicite habitam esse, quando incipit recitatio, neque eam revocari vel mutari in aliam intentionem seu finem volitum; eo ipso enim per totam recitationem yirtualiter saltem perseverat, etiamsi occurrat plena distractio; exer­ cite vero renovatur toties quoties cum vera attentione et affectu ali­ quis versiculus seu membrum eius oratur. Onera annexa: Officii divini recitatio. 467 R. 3. Qui igitur habitualiter scit et vult recitare officium divinum ut exercitium pium, eo ipso quod incipiat vel sumat breviarium, in­ tentionem sufficientem habet, nisi ex fine extraneo, v. g. ad studendum, ad sese oblectandum de arte vel curiosa lectione, breviarium sumat et legat. Ad quaesitum 4"1 R. 1. Damoclem indecenter omnino se gessisse 810 neminem latere potest; atque si coram laicis ita egit, qui sciebant agi ibi de praescriptis precibus a Damocle fundendis nomine Ecclesiae, valde timendum est ne ratione scandali graviter peccaverit. R. 2. Num substantialiter satisfecerit, pendet ab eo utrum dicendus sit externam quidem attentionem servasse an etiam eam neglexisse. Sane lustrari chartas ludentium, eos dirigere in ludo, sunt actiones quae animum orandi et attentionem ad Deum vel ad ipsas preces per se excludunt. Si igitur saepius inter ipsam reci­ tationem, in qua pergebat, oculos attulerit ad ludum atque notabilem partem officii divini ita indecenter pronuntiavit, quoad hanc partem non satisfecit; ac proin hac ratione graviter peccavit, si hoc modo absolute voluit obligationem suam esse impletam, vel si, postea ad­ vertens, non repetierit recitationem. Similiter dicendum est, si socii inter ludum vocem extollere solebant, atque Damocles prope assidens, dum ore recitabat, attente audivit quid ludentes loquerentur. Nam haec est externa cum illis communicatio, quae orationem veri nominis impedire debet natura sua, nisi forte aliquis magno conatu a collocutione aliorum auditum et mentem avertat. — Si vero breviter intermittens recitationem aliquoties ad ludum aspexit, consilia dedit ac dein, de­ sistens a ludo, iterum se recitationi applicavit, censendus est sub­ stantialiter satisfecisse, quando amici inter ludum silebant vel raro omnino verbulum proferebant. R. 3. Quoad Dositheum patet ex dictis intentionem satis superqueSll adfuisse. Quod ad eius attentionem attinet: saltem aderat attentio ex­ terna; nam quod sederit vel leviter ambulaverit, haec non est actio aliena, quae natura sua orationem impediat. Quod de sessione mani­ festum est, cum in publica recitatione divini officii ex magna parte sedeatur. Sed etiam do ambulatione Dosithei id dici debet. Nam etsi accelerato gressu itor facere vel maiore gradu properare actio sit, quae alios multum, alios parum impediat, atque propterea apud eos qui sciunt se multum impediri, inter actiones reputari debeat quae sint inter divini officii recitationem evitandae: tamen levis am­ bulatio natura sua mentis ad orandum applicationem nullatenus im­ pedit; ac propterea ab ea nemo tenetur abstinere; sed si quis ita ambulando distrahatur, id instabilitati mentis vel accidentalibus causis adseribi dobet, quas impedire vel non possumus vel sub gravi non tenemur. R. 4. Ergo, etsi Dositheus plene voluntario distractus fuisset, haec non esset ratio cur deberet repetere quae recitavit : multo minus, quando involuntarias distractiones passus est. Et quando ad finem 468 Sacramentum ordinis. Horae canonicae venerit, supponi debet se integram Horam recitasse, saltem si legerit ex breviario; immo idem etiam, si ex memoria re­ citavit, nisi forte consueverit tum complura omittere et transilire. Cf. Busenb., apud S. Alph., Th. in. IV 175. Wj RECITATIO ANTICIPATA. ■ '‘ Casus. (235) !I f M i I ■I H d [ Macarius mane hora sexta ordinatus est subdiaconus. Quo magis liber esset postea, ante Missam ordinationis dixit officium divinum a Tertia usque ad Completorium inclusive. Quod cum sodali dicat, hic respondet id esso male factum; Macarium, quippe qui a facta ordinatione demum obligatus exstiterit, debere repetere quae recitaverit, cumque debere etiam addere non Primam tantum, sed etiam Matutinum cum Laudibus diei seu festi occurrentis, eo quod aptum tempus haec recitandi nondum finiverit ; ad haec eum similiter obligari, sicut ille, qui Colonia, ubi festum Assumptionis transfertur, venerit Moguntiam, ubi festum non transfertur, dio 15 Augusti circa horam 10“", qua incipiat sollemne Sacrum, Sacro debeat interesse. Idem sentit do Milone, qui mane sollemnem professionem religiosam fecerat. . { I <.’■ b j 1 Quaeritur 1° cuiusnam partis officii divini recitandae obligatio incumbat Macario et Miloni pro die ordinationis vel professionis. 2° valeatne recitatio anticipata. 3° quid de rationibus sodalis illius sit indicandum. ί Solutio. i 812 I ;i ||1 ■I ■| ■ HI HI I HI M| H ■I H R Ad quaesitum 1“ R. 1. Tum Macarius, tum Milo tenentur ab eo tempore quo ordinati vel professi sunt, ad Horas canonicas reci­ tandas; quapropter tenentur etiam incipere ab ea Hora canonica quae respondet tempori ordinationis seu professionis. R. 2. Haec Hora respondens sextae horae matutinae est Prima; post quam reliquae Horae recitandae sunt. Neque consuetudo est in choro, ut ante illud tempus Prima recitetur. Si quis vero circa horam undecimam ordinatur atque chorus, ut solet, ante Missam illam ordinationis absolverit parvas Horas usque ad Nonam inclusive, ordinatus satis probabiliter non tenetur nisi ut a Vesperis incipiat. Quamquam, si tempus rigorose sumitur, tempus Sextae nondum est elapsum. Nam chori recitationi sese conformare potest. Cf. Lacroix, Th. m. 1. 4, n. 1187; S. Alph. quidem n. 140 tenet eum debere a Sexta recitare. 813 Ad quaesitum 2“ R. 1. Sunt quidem qui negent anticipata recitatione satisfieri, etsi tempus alioquin aptum servetur fere eodem modo atque negandum esse satisfieri obligationi assistendi Missae, antequam obligatio seu dies festus vel Dominicus inceperit, maxime cum quis ante ordines susceptos non possit orare ut minister Ecclesiae et nomine Ecclesiae. Onera annexa: Officii divini recitatio. 469 11. 2. Verum haec ultima personae conditio non videtur essen­ tialiter spectare praeceptum, sed principaliter intendi cultus Dei, sive exerceatur privatim sive a persona publica, atque proin negata paritate exempli allati, in quo tempus pertinet ad obiectum ob­ ligationis, alii censent satisfieri posse ab ordinando vel professuro, ita ut, quod ex penso diurno ordinandus vel professurus iam recitaverit, ordinatus vel professus iterum recitare non debeat. Ita Lugo, Tamburini apud Lacroix 1. c. — S. Alph., etsi praeferat sententiam alteram, hanc dicit se adhuc probabilem putare (IV 140). Et sane, maxime pro religioso professuro, contraria opinio potest ad consectaria fere absurda ducere. Fac propter diei festi singularem circumstantiam superiorem iussisse chorum ante tempus consuetum fieri, atque Mi­ lonem professurum simul cum choro iam recitasse omnes Horas par­ vas: quis dixerit eum post professionem parvas Horas iterum recitare debuisse, etsi nunc demum titulus exsistat vi cuius stricta lege ad Horas teneatur cum hucusque solum exstiterit titulus vi cuius ex decentia regulae tenebatur vel vi cuius obligari strictius per superio­ rem poterat. Ad quaesitum 3m R. 1. Negatur etiam paritas exempli in casu 814 relati. Nam certum est obligationem audiendae Missae esse ad sanctificandos certos dies inductam. Eam impossibile est implere, antequam ille dies vel ut talis dies vel ut dies publice sacer in­ ceperit. Ita etiam satisfieri nondum potest penso officii divini diurno, antequam dies ille inceperit sive secundum civilem sive secundum ecclesiasticum conceptum. Sed in nostro casu agitur de certa qua­ dam conditione personae, in qua obligatio ad certam rem fundatur, quae alioquin res obligatoria non erat. Paritas esset, si exemplum in casu allato paululum compleretur. Sume igitur eum qui Colonia Moguntiam proficiscitur, iam summo mane hora quarta Sacrum Coloniae audivisse, ubi nulla erat obligatio, et eum postea circa horam 10” Moguntiam venire, ubi obligatio audiendi Sacri est; numquid eum obligabis secundo Sacro interesse? Certe nemo id fecerit. Ex simili causa eum, qui ipso illo dio pensum officii divini dixerit, cum obligatus nondum esset ex sua personali conditione, non obli­ gabis ut secundo idem officium recitet, postquam eius conditio ita mutata fuerit, ut nunc ex obligatione facere debeat quod iam praestitit. R. 2. Sed neque tenetur ad priorem partem officii divini, quae respondet tempori, quo nondum erat obligatus. Nam officii pensum diurnum, etsi tractu continuo recitari simul possit, saltem si ratio­ nabilis causa est, tamen ita recitaro nemo per se tenetur, neque convenienter ita recitatur; sed illud diurnum pensum est res divisi­ bilis et dividenda, in certa tempora distribuenda; e contrario Sa­ crum audire est res indivisibilis, quae in partes dispesci et ad plura tempora diversa distribui non potest, vel quam ita distribui saltem non decet. 4 70 Sacramentum ordinis. EXCUSATIO AB HORIS CANONICIS RECITANDIS (I). — DUBITATIO. — DEFATIGATIO. Casus. (236) Marinus, cum post longum iter pedestre fessus vespere decubuisset, dubitat num recitaverit Vesperas et Completorium. Quantumvis conetur sibi omnia quae per diem occurrerint, in memoriam revocare, plane nihil recor­ datur, sed hoc solum sibi dicit: si non recitassem, ut alias domi soleo fa­ cere, id antea mihi in mentem venire debebat. Quare putat se non amplius obligari, maxime cum, si surgeret, etiam alii quibuscum in communi dormi­ torio recumbit, turbarentur. Alia vice in simili casu vix non certus est se non dixisse Matutinum cum Laudibus, at hanc officii partem omittit resumere, quia solet anticipare; praecedente vero die toto tempore pomeridiano per 8 circiter horas audiendis confessionibus occupatus erat: quod sufficere putat ad excusationem a recitando breviario ; idque eo magis, quia parochus, quem adiuvabat, accepit dispensationem, quando per sex horas confessiones deberet excipere: cui se conformari posse Marinus putat. Quaeritur 1° quid in dubio do officio divino persoluto faciendum sit. 2° quae sint causae ab officio divino recitando excusantes. 3° quid de resolutionibus Marini dicendum. Solutio. 815 Ad quaesitum 1“ R. 1. In dubio negativo, i. e. quando non habetur ratio positiva probabilis quae suadeat recitationem esse factam, sane urget obligatio recitandi. Nam in qualibet re praecepta impletio legis non supponitur, sed probari debet, sicut etiam non creditoris est probare solutionem nondum esse factam, sed debitoris est probare se solutionem fecisse. R. 2. Verum in humanis sufficit probabilis probatio, saltem quando non de iustitia commutativa agitur. Durius enim esset in omni re evidentiam vel perfectam certitudinem postulare, neque suavi dispositioni legislatoris convenit strictius imponere vel urgere obliga­ tionem. Ita etiam S. Alphonsus circa recitationem horarum declarat Th. ni. IV 150: „Si vero dubium est positivum, ita ut probabiliter indices dixisse, non teneris repetere, prout docent communissime/ Quod maxime valet de parte Horae quam quis recordatur se incepisse; immo quoad hoc s. D. approbat dictum eorum qui dicunt malo facere eum qui, habens coniecturam se partem Horae dixisse, eam partem repetat, eo quod viam aperiat scrupulis. Cf. etiam ib. n. 175. 81G Ad quaesitum 2“ R. 1. Ab officio divino recitando excusat sicut ab aliis legibus humanis non solum physica impossibilitas, sed etiam impossibilitas moralis late sumpta seu gravis difficultas, etiam respectiva. Attamen cum haec divini officii persolutio semper re­ censita sit inter obligationes clericorum principales atque divinum cultum intime spectantes, causa omnino gravior esse debet, ut ex sese adsit excusatio. Generatim, nisi physicum impedimentum accedat, gravis defatigatio et difficultas ortum sumere debet ex aliqua causa, Onera annexa: Officii divini recitatio. 471 quae, magis ad Dei cultum conferat quam ipsa recitatio. Ita si curan­ dus est moribundus, neque suppetit tempus absolvendi officii divini — hoc certissime posthabendum est. Item si multitudo confitentium. quos differre non possum, tanta fuerit, ut tempus desit officii recitandi, ab illo excusabor; vel si urget tempus contionis praeparandae: attamen si haec praevisa fuerint, debebam praevenire. — Excusandus etiam erit qui per complures dies audiendis confessionibus aliisve operibus necessariis in cura animarum occupatus est adeo ut, si officio divino satisfaceret, spatio pro reficiendis viribus et somno convenienter ne­ cessario careret. Aliter, si semel paululum a consueto somno deberet subtrahere. Cf. S. Alph., Th. m. IV 156. Verum in omnibus hisce casibus attende, eum qui possit singulas Horas recitare, etsi non omnes, teneri ad singulas. Cf. Th. m. II11 810. R. 2. Si autem periculum incurrendi nocumenti accedit: certe817 in sola probabilitate talis periculi obligatio recitandi breviarii cessat. Quare qui aegrotans vel a graviore morbo convalescens prudenter timet, ne illa animi contentione quam devota recitatio secum fert, notabile gravamen sibi afferat: excusatus est. Neque in hoc casu anxie perpendere debet, num et quas singulas Horas possit recitare: „Si quis ob suam infirmitatem certus est non posse totum officium recitare, et dubitat an possit partem, probabiliter ad nihil tenetur.“ Cf. S. Alph. 1. c. IV 154. Quod etiam S. Alphonsus ita intelligit, ut etiam ex eo quod quis iam ausus sit iterum celebrare, nondum inferri possit eum teneri ad recitandum breviarium. Videlicet, etiamsi celebratio Missae non mi­ norem secum ferat defatigationem quam recitatio officii divini divisim facta, tamen convalescens potest habere vires ad alterutrum, nondum ad utrumque: quo in casu praeferre potest celebrandam Missam, utpote opus non impositum quidem, at longe maioris valons. Cf. Th. m. II11 809; S. Alph. 1. c. not. II. R. 3. Si exsistit causa quae ex se quidem insufficiens est ad excusationem, tamen aliquantam habet cum ea similitudinem : superior ecclesiasticus potest in casu particulari concedere dispensationem vel commutationem in orationes breviores: quod eo magis valet, scilicet ex causa minus gravi, si dispensandi privilegium a S. Sede obtentum sit. Ad quaesitum 3ra R. 1. In mero negativo dubio de facta reci-818 tatione, ut ad 1® dictum est, urget obligatio recitandi. In casu nostro autem Marinus nullam videtur habere positivam rationem, ex qua indicet se recitasse, nisi forte ex consuetudine recitandi eam desumere possit. Quod non prius habuerit memoriam dubii, per se est negativa tantum ratio. Quare si in nullo facto aliquo sistere potest, ex quo probabiliter inferat se recitationem perfecisse, obligatio non potest haberi pro exstincta. Quod vero dicit reliquos in communi dormitorio recumbentes tur­ batum iri, si ipse surgat: haec non est ratio quae excuset, sed quae Marinum inducat ut quam minimum strepitum excitet atque seorsum in aliud cubiculum se conferat. m Sacramentum ordinis. R. 2. In secundo casu: 1) Cum moraliter certus esset se non dixisse Matutinum cum Laudibus, patet ex dubia vel probabili reci­ tatione facta hic non posse peti excusationem. 2) Restat ut videamus num confessiones toto tempore pomeridiano per octo horas exceptae sint ratio, quae excuset clericum illo die a recitando breviario. Quod saltem quoad officium antemeridianum per­ solvendum dici nequit: siquidem totum illud tempus liberum est. Quoad officium pomeridianum quidem ipsius illius diei res reducitur fere ad physicam impossibilitatem illud suo tempore recitandi. Quare si quis illud ex hac ratione omiserit, ausus non sim eum peccati arguere, quamquam magis pium fuerit totum officium usque ad Com­ pletorium inclusive tempore antemeridiano persolvere; ad Nonam usque incumbit obligatio, eo quod pro omnibus illis Horis tempus ante meridiem est pro recitatione etiam publica tempus aptum. 3) Magis autem absonum est legitimam existimare omissionem officii diei sequentis, quod pridie recitari quidem potest, sed non debet; ac proinde ah *eo qui pridie quidem impeditus erat, non autem ipso officii die impeditus est, certissime debet recitari. Neque parochus privilegium suum extendere poterat ad officium anticipandum, sed solummodo ad eum diem eiusque diei officium applicare poterat, quo per spatium in privilegio indicatum occupatus erat. 4) Verum neque illa dispensatio Marinum iuvisset. Nam Marinus non acceperat dispensationem, neque causa ex qua possit dispensari et a superiore dispensatum sit, putari ilico potest causa, quae per se excuset. Marinus igitur erravit in omnibus. 819 EXCUSATIO AB HORIS CANONICIS RECITANDIS (II). — ITER. — BREVIARII DEFECTUS. Casus. (237) Mamertinus, cum in eo sit ut ascendat currum viae ferreae, recordatur se non habere breviarium ; si redit, non amplius habet ius ad usum cartulae suae, et iter toto die retardatur; si statim proficiscitur et iter prosequi vult, per tres dies non potest dicere officium divinum. Alius, religiosus, incepto itinere maritimo, reperit se non habere bre­ viarium. Perplexus eat quid facere debeat: utrum emere in statione inter­ media novum breviarium 50 fr., an ratione paupertatis religiosae ab hoc abstinere, omittens officii divini recitationem per aliquot hebdomadas, debeat vel possit. Quaeritur: Habeantne hi itinérantes rationem ab officio divino recitando excusantem. Solutio. 820 Ad casum Mamertino vel perpendendum parte obligatio 1“ R. 1. Difficile est sine ulteriore indagine pro contra cum aliquid decernere. Scilicet ex una parte est damnum quod incurrat differendo iter, ex altera officii divini cui per plures dies non possit satisfieri. Onera annexa: Officii divini recitatio. 473 Si damnum ferre debet certum notabilis summae pecuniae, v. g. quia tempus aptum cartulae exstinctum fuerit, damnum circiter 20 marc., si solum specto, existimo pro causa quae sufficiat ad excusandum a recitatione officii etiam per tres dies. Id magis etiam valet, si alia accedant incommoda, quae ex dilato itinere oriantur. R. 2. Etsi igitur de damno illo cartulae non ageretur, si ex dilato itinere aliud damnum sequeretur, quod indicato damno aequivaleret, similiter puto hanc esse rationem excusationis. R. 3. Si vero non agitur do vero aliquo damno incurrendo, sed de solo maiore minorove commodo, de solo genio fraudando: sane non est ratio cur liceat Mamertino statim prosequi iter cum periculo vel praevisione non recitandi officii. Neque quod pecunia expensa sit solummodo pro itinere nullo modo necessario, pro sufficienti ratione habeo omittendae recitationis divini officii. Immo quodeumque est iter, si in eo, cum aliquo quidem incommodo, sed sine vero damno, occasio se obtulerit interrumpendi itineris et habendi breviarii, debebat Mamertinus hac opportunitate uti, neque licebat ulterius pergere in officio divino omittendo. R. 4. Num sola ratio expensarum pro novo breviario ratio sit excusationis, pendet a conditione Mamertini. Si alioqui mox empturus sit novum breviarium, certe non excusatur ab aliquali acceleratione emptionis. Similiter, si novi breviarii emptio ipsi non sit inutilis, vel pro conditione fortunae non res magni momenti, difficulter excusatur. Verum si novum breviarium ei est inutile, alteri vero post brevem usum rursus vendere fuerit difficile, ipso autem pauper est: solae illae expensae ratio sunt, cur non teneatur emere novum breviarium. Quodsi igitur aliter nequeat recitare sine notabili incommodo vel damno, interea a recitatione excusabitur. Ad casum 2m R. 1. Sine dubio vir religiosus ratione paupertatis 821 facilius excusabitur, ne teneatur expensas facere quibus auferat im­ pedimentum recitandi divini officii, quam ille qui sui iuris est. Quare ex hac parte censeo, si revera expensae pro novo breviario emendo fuerint viro illi religioso eiusque religiosae familiae inutiles: hanc esse rationem quae excuset eum a breviario recitando etiam per ali­ quot hebdomadas. At ex altera parte difficilius emptio novi breviarii religioso in communitate viventi est re ipsa inutilis, cum facile adsint socii ordinis qui indigeant. R. 2. Si vero illo religiosus ad emendum novum breviarium non tenebatur, facile oritur quaestio, num ei etiam licuerit emere. Quod pendet ab interpretativa superioris licentia vel etiam a facultate data libere pro arbitrio in tali itinere de certa pecuniae summa disponendi. Unde fit ut in brevi quidem aliquo itinere facile possit evenire, ut itinerant! etiam illicitum sit novum breviarium emere; in longo itinere maritimo id facilius liceat, ita tamen ut postea paratus sit novum breviarium cedere cui superior voluerit, atque pro suo usu deteriore uti. 474 Sacramentum ordinis. EXCUSATIO AB HORIS CANONICIS RECITANDIS (III). — SOCIUS. — SCRUPULI. Casus. (238) Mauritius, oculis laborans et capite, ut se sublevet in recitando bre­ viario, cum socio recitat, iuvene studioso, qui ipse ad breviarium non te­ netur, ac propterea recitat sine attentione, magna celeritate vocumque cor­ ruptione, atque, Mauritio vix versiculum suum incipiente, etiam ipse suum incipit pronuntiare, ita ut, quod Mauritius solus dimidia hora recitaro soleat, nunc triente absolverit. Maurus séminariste habet linguam nonnihil impeditam et, quoniam na­ turae timidae est, mox incipit in recitando breviario haerere, tamquam de non facta vel non rite facta pronuntiatione dubius; atque ita haerens et re­ petens cum pro officio diei persolvendo duas horas integras impendisset necdum finivisset, praeses seminarii iubet eum sistere atque in posterum quod horae spatio non absolverit omittere. Quaeritur 1" quae sit obligatio adhibendi socii et quid requiratur in re­ citatione breviarii cum socio. 2° quaenam corruptio pronuntiationis impediat quominus officio satisfiat vel satisfactum sit. 3“ quae regulae sint pro scrupuloso, qui timet, ne partem omi­ serit vel male pronuntiaverit. 4° quid ad utrumque casum sit dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1'“ R. 1. Qui non potest solus recitare, cum socio potest, tenetur adhibere socium, si facile repererit. Conducere autem socium ne beneficiatus quidem tenetur : quamquam id facere convenit, si beneficium est omnino pingue. Cf. S. Alph., Th. m. IV 158. — De cetero parum interest utrum socius ex se obligatus sit ad reci­ tandum an non. R. 2. In recitatione cum socio requiritur ut saltem psalmorum et versiculorum recitatio alternarim fiat, lectiones omnes recitari possunt a socio; quae non recitantur, audiri debent, dum a socio recitantur. Sufficit autem auditio etiam non plane distincta ; nam cum ne in recitatione quidem requiratur ut pronuntiata intelligantur, id neque in auditione necessarium est, atque ita aliqualis per­ ceptio intentione honorandi Dei quoad substantiam sufficit. Paucis, eadem participatio cum socio requiritur et sufficit quae necessaria est in choro. 823 Ad quaesitum 2“ R·. 1. Corruptio notabilis diu producta seu in magna parte divini officii facta utique impedit quominus oneri satis­ factum sit tum in recitante, qui obligatus sit ad dicendum breviarium, tum in audiente. Quapropter in hoc casu aliquid aequivalens suppleri debet: cf. S. Alph. 1. c. IV 165. R. 2. Difficilius est statuere quae sit illa notabilis corruptio. Notabilis non est quae non excedit eum modum in quo homines inter se, etsi neglegenter, loqui adhuc solent et invicem se intelligunt. 822 Onora annexa: Officii divini recitatio. 475 R, 3. Ut eiusmodi notabilis corruptio mortalem defectum in recitando vel audiendo officio cum socio constituat, certe in privata recitatione plus requiritur quam una parva Hora, quae ita male pro­ nuntiata sit: nam non tota omittitur, sed ex magna parte rite recitatur. Dixi: in privata recitatione; nam in publica chori recitatione non solus defectus materiae considerari debet, sed etiam scandali ratio est habenda, quae in tanta recitationis acceleratione non potest abesse. Ad quaesitum 3“ R. 1. Scrupulosi dubia generatim non sunt 824 censenda seria, neque propter dubium quidquam repetere tenetur: immo a repetendo omnino prohibendus est. Si umquam alias, pro scrupuloso semper praesumptio stat pro debita recitatione facta. R. 2. Quapropter ut scrupuloso imponatur obligatio repetendi vel permittatur repetere, necesse est ut omnino certus sit non solum se male pronuntiasse, sed se in debita pronuntiatione graviter seu notabiliter defecisse. Si de recitatione alicuius partis vel Horae dubitat, sufficit, ut adfuerit probabilis coniectura de facta recitatione: quare, nisi superveniat ratio falsitatem huius coniecturae evincens, eam partem de qua dubitat ne repetere permittatur. Cf. S. Alph. 1. c. IV 150. R. 3. Qui prae scrupulis non potest progredi in recitando officio, aliquando periculo gravis damni obicitur propter defatigationem et capitis laesionem : quod si timetur, sine dubio miser ille homo excusatur ab officio recitando, donec ad saniorem mentem pervenerit. Facilius vero eius superior qui dispensandi facultate utitur, ut episcopus, dis­ pensando ei recitationem interdicere potest. Ad quaesitum 4“ R. 1. (Ad primum casum.) Mauritius bene 825 quidem fecit procurans sibi socium in recitando breviario, neque ne­ cesse erat ut ille esset aliunde ad recitandum breviarium obligatus : neque Manritium spectabat defectus attentionis, quo socius ille, venialiter quidem, peccavit. R. 2. Quod vero tanta celeritate vocumque corruptione atque fere simul cum Mauritio suam partem pronuntiavit, in hoc non potuit non committere defectum ipse Mauritius. Impossibile enim ei erat post recitatam suam partem aliam alternis vicibus audire. Quapropter debebat primo corrigere et monere socium ut melius recitaret; quod si neglexerit, Mauritius pro parte male audita aliquid compensationis causa debet recitare. R. 3. (Ad secundum casum.) Maurus sibi proponere quidem 826 debet, ut propter vitium linguae caveat ab omni praecipitatione; sed cum sit timidae conscientiae, plane animus ei addendus est, ne putet propter aliqualem corruptionem verborum se non satisfecisse. Vere enim satisfecit quoad substantiam (cf. S. Alph. 1. c.), neque ei permitti debet ut repetat. R. 4. Si superior ille, qui dispensandi facultatem habet, ita cum Mauro rem composuit ut iuberet eum omittere quae infra horam non recitasset: potuit ille sic agere; alias tempus nimis contrahitur, nisi 476 Sacramentum ordinis. Maurus sit in eo statu scrupulositatis qui eum a recitatione breviarii excuset. Nam horae spatio integrum officium mediae longitudinis devote recitari vix potest ab eo qui utitur lingua maximo volubili: debet enim ex industria multum properare; minus etiam potest ab­ solvi a scrupuloso qui insuper utitur lingua impedita. — Quapropter ne in superiore quidem dispensandi facultate praedito milii id pro­ batur, quod ad horae spatium recitationem restringat; ita enim ansam praebet praxi neglegentiae et oscitantiae in recitando breviario. Con­ sultius erit determinare tempus ll/4—ll/2 horae. Cuius rei exem­ plum refertur de S. Ignatio Loyola, qui subdito scrupulizanti iniunxit, ut, expicto tempore a sociis impenso, quod residuum esset, omit­ teret. Quo factum est ut ille scrupulum scrupulo expelleret, veri­ tus ex una parte ne laederet oboedientiam, et ex altera parte ne partem officii sua culpa omittere cogeretur. Cf. Gobat, Theol. experim. tr. 5, n. 619. MISSAE CELEBRATIO PRO HORARUM CANONIC. PERSOLUTIONE. Casus. (289) (Ex Taniburini in decal. I. 2, c. 5, § 8, n. 10.) Remisit bona fido Sergius, gravibus distentus per diem negotiis, recitationem Horarum par­ varum simul cum Vesperis et Completorio in ultimam horam ante mediani noctem ; (erat autem dies lovis) quando, reversus domum incenatus, voluit hac intentione cibo se reticere ut, absoluta per mediam horam cena, officium recitaret alia modia hora, quae ante initium diei sequentis iam superfutura erat. Vix sedit ad mensam, cum vocatur ad audiendam confessionem cuius­ dam fortuito graviter in subita rixa vulnerati. Advolat, audit rite confes­ sionem domumque redit sub eam temporis angustiam, ut semihorula, quae supererat ante noctem intempestam, non sufficeret ad utrumque quod ipsi erat praestandum, nempe ad cenandum — et certe cum carnibus, impendente enim die Veneris exspirabat dies lovis — et ad officium persolvendum. Quid ergo Sergius faciet, praesertim volens die sequenti sacrificium rite ieiunus celebrare? Solutio. 827 Ad quaesitum R. 1. Gobat in Theol. exper. tr. 5, n. 722 sqq dicit 1.: Si Sergius ex obligatione debebat Sacrum celebrare sequenti die, consilium quidem esse ut incenatus maneat Horasque persolvat; at non esse obligationem, adeoque eum posse cenam sumere atque Horas canonicas, quas recitare non amplius legitimum sit, omittere. Nam homini defatigato sine cena in serum diem sequentem ieiunum manere esse incommodum valde grave, quod ab ordinaria lege ecclesiastica (in nostro casu recitandi bligatione aliquot Horas canonicas) excuset. R. 2. Idem auctor dicit 2.: Neque intéressé quidquam utrum negotiis ex officio peragendis impeditus officium divinum tam diu dis­ tulerit, an sine rationabili causa seu propria culpa. Nam exsistente nunc illo gravi impedimento, quod recitaturus breviarium debeat utut defatigatus ieiunus manere per longas horas, obligationem recitandi illas Horas suspendi. Onera annexa: Officii divini recitatio. 477 R. 3. Dein pergit idem 3.: Λ Aliter esse, si Sergius ex sola de­ votione sit celebraturus die Veneris. Cum enim haec non obligationis sed liberae electionis et consilii res sit, breviarii recitatio ex obliga­ tione incumbat, sequendam esse ordinariam regulam : rem praeceptam praeferendam esso rei consilii. Hinc Sergium debere primo recitare Horas et dein, elapsa media nocte, nisi possit et velit incenatus ma­ nere, cenam sumere e cibis esurialibus atque Missam omittere. R. 2. Tamburini quidem et Gobat loquuntur de parocho. Liceat autem mihi primum sumere Sergium esse virum religiosum. Si fuerit superior, plane indubius sum eum sine ullo scrupulo posse, si velit etiam ex mera devotione Sacrum facere, statirn cenari et, si defuerit tempus legitimum pro recitandis Horis, eas omittere. Nam nisi habeas ex sese impedimentum legitimum quod excuset a recitandis Horis, habes tamen, ob excellentiam actionis liturgicae, s. Missae sacrificii, quod aliter omittendum fuerit, rationem quae sufficiat ad dispensationem in lege ecclesiastica Horarum canonicarum ; superior autem regularis secum ipse dispensare potest, ut potest episcopus. R. 5. Idem plane dicendum est, si Sergius subditus est, cui superior dispensationem hanc concessit. Quod certe valet etiam de parocho, qui occasionem habuerit recipiendae dispensationis ab episcopo. R. 6. Restat videre num re vera negare debeamus Missam ex 828 sola devotione celebrandam esse rationem excusantem cur Sergius potius cenetur, quam recitet Horas canonicas. Id negandi satis gra­ vem esse rationem ex sola illa Gobatii auctoritate fateor, qui, cum alias auctor sit satis benignus, hic non audeat in benigniorem partem cedere. Tamburini rem non solutam relinquit; sed interrogationes tantum movet, quibus solutioni viam sternat: „Si de consilio ageretur, facile illi consilium dares, ut ieiunus et incenatus Horas alias solito Deo gratiores persolveret; sed de obligatione agimus, non de consilio. Obstringamno hunc ieiunare nolentem ? Ius cenandi, quo homo fame et negotiis oppressus gaudet, dixerimne necessitatem levem, an potius gravem? Deinde, quid melius: recitatio haec officii an sacrificium diei sequentis, quod omittere absque dubio deberet parochus, si propter recitationem comedere non ante mediam noctem posset?“ Rem meliorem, immo incomparabiliter meliorem esse sacrificium Missae quam recitationem Horarum canonicarum media hora continua­ tam quilibet sine ullo dubio fatebitur. Sed quaeritur num liceat propria voluntate propter rem meliorem non praeceptam rem praeceptam omittere. Censeo probabile esse posse Sergium obligationem rei minus bonae in casu, quo moraliter impossibile fuerit utrumque praestare, in obligationem rei longe melioris sponte commutare. Voveat igitur sequenti die celebrare Missam, et mea opinione eam pro recitatione horarum in nostro casu substituere potest: quando deest occasio habendae dispensationis. Ita ille qui inculpabiliter Horas distulit. R. 7. Nihilominus practice vix opus erit ad hoc confugere. Nonne poterit habere cibos quos potando brevissimo tempore sumere possit, ita ut nihilominus tempus suppetat persolvendarum Horarum? 478 Sncranieiituin ordinis. PAROCHI OFFICIA. Casus. (240) Sabcllius parochus initio sui muneris strenue inculcavit parochianis ut, si quis serio aegrotaverit, statim se vocandum curet; sed cum multi sibi nolint fateri se serio aegrotare, non raro serius admonetur Sa bellius, neque pauci sine sacramentis vitam finiunt. Ad contiones, cum iam longam habeat consuetudinem, non solet ultra quadrantem se praeparare; in Missa autem binationis quam dicere debet, cum in ecclesiam totus populus simul con­ venire nequeat, omittit saepe verba facere, quamquam ab ordinario sermo ad 10 fere minuta praescriptus sit sub poena amittendi ipso facto privilegii binandi; hin are pergit, ita secum reputans: si minus ex privilegio, iam ex lege binationem faciam. Instructionem puerorum et puellarum committit sororibus scholarum, sibi reservans examen ante octo dies primae communioni sollemni praevios, ubi generatim pueros bene instructos reperit. Quaeritur 1° quaenam sint praecipua officia parochi. 2° quid de Sabellio sit indicandum. Solntio. 829 Ad quaesitum 1“ R. Parochi ut spiritualis patris familiae sibi creditae est imprimis: 1) vitam spiritualem communicare iis qui familiae accrescant; 2) vitam spiritualem suorum conservare, restituere, augere; 3) vitam spiritualem in exitu in tuto collocare. Ad lu0‘ igitur debet curare ut infantibus mature baptismus con­ feratur, atque ut obstetrices et matres sciant in periculo baptismum necessitatis, eumque etiam foetibus abortivis, conferre. Ad 2um. Debet parochus a) pro populo orare et Missam offerre suis diebus; b) debet pericula et scandala aufprenda curare, quantum potest; c) debet impigrum se ostendere ad conferenda sacramenta, maxime poenitentiae et eucharistiae, et monere ut matrimonia Christiane ineantur; d) debet populum instruere contionibus, puerosque doctrinam christianam docere vel docendos curare, sive in ecclesiam convenientes sive domi reclusos. Ad 3U“. Debet aegrotorum curam habere praecipuam atque non solum sacramentis moribundorum eos munire, sed etiam studere ut in ipsa agonia et morte vel ipse assistat vel alia persona pia, quae bene calleat, quomodo moribundus iuvetur variis virtutum actibus, prae­ sertim si forte opus fuerit actibus caritatis et contritionis. Cf. Th. m. II n 818 sqq. 830 An quaesitum 2“ R. 1. Recte quidem monuit Sabcllius parochianos ut, si quis aegrotaverit, mature curet se advocandum ad administranda sacramenta, vel quemlibet sacerdotem ad excipiendam confessionem; recte autem non egit hac monitione fisus aliam curam neglegens. Nam debuit ipse prospicere et inquirere, praesertim postquam comperit parochianos hac in re neglegentiores esse. Onera cx officio assumpta: Officia parochi. 479 R. 2. Quod praeparatione unius quadrantis contentus esse soleat in habendis contionibus, certe laudabile non est, etiamsi propter longam consuetudinem semper habeat in promptu quod dicere cum fructu possit. Si enim accuratius se praepararet, sine dubio cum maiore fructu et magis ad praesentes necessitates verba ad populum faceret: Deo autem rationem reddere debet etiam de neglecto fructu. Aliter dicendum, si quando necessitas urget. R. 3. Omittens parvam exhortationem in Missa binationis sine dubio laesit praeceptum sui superioris, quod, ut patet, iuste latum est: nisi tamen vires ita superet ut Sabellio moraliter evadat impossi­ bile. Verum ex sese una alterave omissio res gravis non est, cum communis theologorum sit sententia, ut propter violatam legem saltem diebus Dominicis et festis contionandi, a Trid. synodo latam, peccatum grave committatur, requiri ut omissio fiat notabiliter vel ultra mensem continuum, vel ultra tres menses discontinues. Neque rigorosius prae­ ceptum dioecesanuin peculiare debemus interpretari. Neque poena ad­ dita arguit rem pro singulis vicibus esse gravem. R. 4. Difficilior videri potest agendi modus Sabellii, quod, etiam 831 exstincto hac ratione privilegio, nihilominus binare pergat. Re vera, haec conditio, quod totus populus in ecclesiam simul convenire non possit, a Bened. XIV habetur pro causa canonica, quae sufficiat ut fiat binatio; neque episcopus, ut hanc causam recognoscat et pro legitima declaret, indiget speciali S‘e Sedis privilegio quo possit facul­ tatem binandi suis sacerdotibus concedere. Quapropter Sabellius non ita male ratiocinatur se privilegio non indigere. Indiget enim, si severe rem sumimus, sola recognitione causae ab episcopo facta: hanc autem recognitionem causae adesse neque cessare exstincto privilegio, iure dicit. Hinc eum hac in re peccati non arguam. Immo suspicor dioecesanam illam dispositionem sic ab ordinario intelligi ut nolit eo ipso binationem cessare, sed ut velit in tali casu novum recursum ad se fieri. R. 5. Quoad instructionem puerorum partem quidem sui oneris committere potest sororibus; verum non debet nec potest iis plenam curam mandare. Nam de integritate et exactitudine non potest esse ita certus; atque ipsa puerorum instructio una est ex praecipuis offi­ ciis parochi iisque per se personalibus. Sed ut graviter peccet, debet periculum esse defectus in ipsa doctrina et instructione. SACRAMENTUM MATRIMONII. SPONSALIA. SPONSALIUM CONDITIONES NECESSARIAE (I). Casus. (241) Dositheus amore captus Theodorae eam petit ad matrimonium. Quae annuens dicit: «Ne fallar, scripto domus nobis fidem mutuam.“ Ad quae respondet Dositheus: «Haec res moram patitur; verba mea scriptis aequivalent, id tibi iuro per Deum.“ At post paucas hebdomadas reperit puellam quam praeferat, eiquo eodem modo promittit matrimonium. Quo audito, Theodora scripto init sponsalia cum Epiphrasto. Verum Dositheus, alterius puellae pertaesus postulat sibi Theodoram pro uxore. Quaeritur 1° quae sint sponsalia. 2° quid tenendum sit do promissionibus informibus earumque obligatione. 3° quid ad casum sit dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Sponsalia ex conceptu suo habent, ut sint «futuri matrimonii mutua promissio". Quae promissio debet esse a) vera, non ficta, b) libera, non metu extorta, c) mutuo significata et acceptata, d) matrimonii et physice et ethice possibilis. Fictio autem et metus in foro externo non sumuntur, sed debent probari; alias in foro externo tractantur sponsalia ut valida. Haec do solo iure naturae. R. 2. Die 19 Aprilis 1908 per decretum „Ne temere" d. d. 2 Aug. 1907 inducta est pro forma essentiali scriptura subsignata a contra­ hentibus et vel a parocho aut loci Ordinario vel a duobus saltem testibus. Quodsi utraque vel alterutra pars scribere nesciat, id in scriptura adnotetur et alius testis adhibendus est, qui cum parocho aut loci Ordinario, vel cum duobus testibus subscribat. Haec forma essentialis afficit omnes catholicos, acatholicos etiam baptizatos inter se contrahentes non afficit. 833 Ad quaesitum 2“ R. 1. Defectus illius essentialis formae reddit sponsalia invalida saltem pro foro externo, neque effectum canonicum, sume impedimentum publicae honestatis, eiusmodi sponsalia inducunt. R. 2. Pro foro interno seu conscientiae theologi interpretes non conveniunt, num et quaenam obligatio inducatur per contractum in­ 832 Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 481 formem. Sunt qui putent decretum nNe temereu obligationem in con­ scientia reliquisse omnino intactam, saltem pro iis qui libere con­ sentiant in solam promissionem mutuam oralem ; sunt qui putent in­ formem contractum sponsalitium omni obligatione carere neque in potestate contrahentium esse eam inducere; sunt demum qui mediam ineunt viam: quod omnino fieri debet. Imprimis igitur dicendum est informem contractum sponsalitium qua talem omni effectu carere neque ius neque obligationem ullam per se producere. Nam si legislator obligationem naturalem pro foro conscientiae reliquisset intactam, non enodasset difficultates, sed con­ scientias implicasset. Voluit autem ob bonum commune efficere, ne possit, ne a volentibus quidem, leviter obligatio subiri. R. 3. Ex altera parte decretum „Ne temereu nihil decernit de 834 unilaterali promissione matrimonii, neque exstinxit obligationem quae aliunde quam ex contractu mutuae fidei datae oriri potest. Potest enim fieri, ut v. g. vir puellae sine huius promissione reci­ proca matrimonium promittat sive promissione liberali, sive etiam onerosa propter ea quae puella praestitit vel praestitura est: quae promissio pro re nata ex mera fidelitate aut etiam ex iustitia obligat, etsi canonicos effectus sponsalium non inducat. — Potest etiam esse, ut vir puellam induxerit in errorem vel damnum quae efficaciter reparari nequeant nisi per matrimonium. Unde patet exsistere posse obliga­ tionem ad matrimonium non ex solis sponsalibus veris et validis. Ne­ que abs re est addere: informem promissionem talis obligationis posse etiamnunc ansam exsistere. R. 4. Si autem de errore vel damno causando et reparando non agitur: informes promissiones matrimonii mutuae generatim haberi debere pro solo proposito et praevia conventione faciendi sponsalia, non pro voluntate obligante: ita ut qui his oralibus promissis non stet, inconstantiam quidem aliquam committat, non tamen fractae fidei delictum incurrat. Ad quaesitum 3“ R. 1. Ex iis quae dicta sunt concludi debet 835 sponsalia vera et valida inter Dositheum et Theodoram non exsistere, cum ex consulto Dositheus scripturam declinavit. — At seriam erga Theodoram fecit matrimonii promissionem, quae ex se iam ex fideli­ tate eum obligavit: immo cum adiecerit iuramentum, videtur erga Theodoram contracta esse obligatio iustitiae, saltem contracta est obligatio gravis ex religione. R. 2. Quod Dositheus contra priorem fidem datam et iuramentum additum alteri puellae matrimonium promiserit, peccavit per se gra­ viter: nam ut hoc ei licuisset, debuit a priore obligatione esse solutus, quod non obtinuit. R. 3. Theodora, si rem rigorose sumimus, ne fide quidem data Dositheo obstricta erat; quapropter sine causa alteri fidem dans non commisisset propter ipsam rem peccatum proprie dictum, sed solam in­ constantiam quandam personalem, quae ex leviore ratione ab omni Lchtnkuhl, Omus conscientiae. II. Ed. 4. 31 Sacramentum matrimonii. culpa immunis est; multo magis plenum ius habebat Dositheo, qui ipsi fidem fregerat, statim renuntiare. R. 4. Ex quibus omnibus patet Dositheum postea nullum ius habuisse, neque in foro externo neque in foro interno, quo postulet ut Theodora sibi nubat. Immo sponsalia a Theodora cum Epiphrasto rite inita impediebant, quominus Theodora istis postulationibus ullo modo dnnueret. SPONSALIUM CONDITIONES NECESSARIAE (II). Casus. (241 a) Auxcntius cum Ugolina sponsalia initurus scripturam confectam coram duobus testibus et cum ipsis subscribit; postea iideni testes ad Ugolinam in vicinia commorantem se conferunt, quae coram iisdem testibus nomen suum apponit. — Avienus vero cum Umberta volens sponsalia inire, cum haec aegrota decumberet, ipse postquam cum testibus contractum subscripsit, cum iisdem testibus ad Umbertam se confert: quae postquam ab Avieno et testi­ bus testificationem subscriptionis rite factae comperuit, ipsa eum iisdem subscribit. Quaeritur sintne sponsalia, ut in casu, valida an invalida. Solutio. 836 Ad quaesitum R. 1. Si verba ipsius decreti „Ne temere" eaque sola respicimus, videri poterant tum in priore casu, tum magis etiam in posteriore casu valida sponsalia. Decretum enim nihil aliud re­ quirit, nisi ut ,contracta fuerint per scripturam subsignatam a parti­ bus et (vel a parocho aut loci Ordinario, vel) saltem a duobus testi­ bus". Ex natura rei quidem requiritur, ut testes, si ut necessarii statuuntur, ita adsint, ut testari possint do partium consensu. Verum id re ipsa possunt, etiamsi utriusquo contrahentium consensum non simul sed successive, interiecto intervallo, atque diverso loco per­ cipiunt, dummodo constiterit — id quod constare potest —, consensum primo datum non fuisse retractatum ante consensum alterius poste­ rius datum. R. 2. Attamen declaratione S. Congr. dio 27 Iulii 1908 res aliter definita est. Nam ad Quaesitum: n Utrum ad valida ineunda spon­ salia partes teneantur subsignare scripturam unico contextu cum pa­ rocho seu Ordinario aut cum duobus testibus; an potius sufficiat ut scriptura, ab una parte cum parocho vel duobus testibus subsignata, remittatur ad alteram partem quae vicissim cum parocho vel cum duobus testibus subscribat", responsum est: ^Affirmative ad primam partem, negative ad secundam." R. 3. Ex quo sequitur, sponsalia inter Auxentium et Ugolinam esse nulla: gesta sunt enim secundum alterum illum modum, quem S. Congregatio formaliter reiecit. Quod spectat ad contractum inter Avienum et Umbertam, plus habetur quam in illo modo qui expresse a S. Congregatione reiectus Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 483 est, siquidem in subscriptione Umbertae non solum testes, sed etiam ipso Umbertus simul praesens erat. Attamen non totum illud ob­ servatum est, quod in priore responsi parte dicitur necessarium : nam Umberta non unico contextu cum Avieno et testibus subscripsit, sed sola ratihabitio subscriptionis Avieni et testium cum subscriptione Umbertae unico contextu locum habuit. Opinari forte aliquis poterit, formalem ratihabitionem personaliter a praesente datam aequivalere subscriptioni. Verum id non certum est. Quare saltem etiam haec sponsalia sunt dubia, neque obligationem sponsalitiam ullam imponunt. SPONSALIUM CONDITIONES NECESSARIAE (III). Casus. (241 b) Battus et Sabina contractum sponsalitium subscribunt cum fratre Sa­ binae, sacerdote, delegato a parocho ad totam hanc causam matrimonialem. Perfecto contractu, honoris et reverentiae causa invitantur parentes, qui simul aderant, ut etiam ipsi suum consensum declarent: quod faciunt verbis istis: „Consentientes subscripsimus N. N.“ Quaeritur quid de valoro horum sponsalium sit iudicandum. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Primo occurrit in hoc casu delegatio sacer-837 dotis non parochi. Quae, cum generalis sit ad totam causam, si ad sponsalia extendi possit, revera ea quoque comprehendit. Verum haec est quaestio, num sufficiat sponsalia contrahere coram sacerdote a legitimo parocho delegato, sicut sufficit sic contrahere matrimonium.— Cum delegatio in decreto „Ne temere * non expresse vetatur, videri poterat valere principium commune, id, quod quis faciat per mandatarium, ab ipso factum esse censeri. Attamen S. Congregatio d. 30 Martii 1908 declaravit, approbante S. Pontifice, delegationem ad sponsalia non valere. Et revera nulla est ratio sponsalitium contractum per eius­ modi delegationem faciliorem reddendi, siquidem loco parochi ab ipsis sponsis sumi semper possunt quilibet testes, si modo duo sumantur. — Ergo concludendum est in nostro casu per subscriptionem sacerdotis, fratris sponsae, contractum sponsalitium validum effectum non esse. R. 2. Restat, ut videamus, num per subscriptionem parentum 888 defectus sanatus sit. Videlicet frater sponsae non poterat esse testis unicus; erat tamen legitime testis unus ex duobus necessariis. Si igitur unus tantum testis alius accessit, omnia ad valorem facta sunt. Loco unius testis habemus hic subscriptionem parentum. Si hi duo aut unus tantum eorum sub uno eodem contextu cum sponsis et sacer­ dote ut testes subscripserunt, sane contractus validus est; nec quid­ quam facit error ille, quo putabant, contractum iam sine illis esse perfectum. Dubiolum excitari potest ex modo subscriptionis. Nam ex modo subscribendi apparet quidem, parentes consensum dedisse, non vero 31· 484 .Sacramentum matrimonii. apparet, eos coram sponsis contrahentibus subscripsisse. Sine dubio consultum est, ita aut contractum ipsum conscribere aut subscriptionem facere, ut testes subscribentes ut testes totius rei peractae appareant. Quoniam autem in „ decretis * id non exigatur, videtur sufficere, ut res revera ita acta sit atque id declarari possit, etsi non per ipsam scrip­ tionem iam sit declaratum. R. 3. Fortasse tamen subscriptio parentum paullo aliter acta est. Ex casu non apparet, utrum ipso illo tempore quo sponsi con­ tractum facere putabant, parentes subscripserint, an demum post alia negotia interiecta. Si alteruter sponsorum tantum contractum, cui parentes testes fuerant, subscribendum offerebat, censeo, satis certo committi defectum essentialem, atque contractum manere invalidum. Si ab utrisque sponsis offertur, atque coram ipsis fiat subscriptio, videtur contractus validus reddi. Nam si sponsi et testes pergunt si­ mul conversari, totum negotium conficiendi contractus continuatur et singulae actiones necessariae moraliter uniuntur, etsi aliae actiones — sume prandium et alia — intercedant. Nemo sane dubitaverit de valore, si post subscriptionem sponsorum coram testibus factam, sponsi cum testibus recederent in aliud cubiculum ibique testes nomen suum apponerent, etsi id facerent post aliquam inter se confabulationem. Verum si talis mora contractus valori non obest, non videtur ratio cur mora etiam longior interiecta eum nullum reddat. Neque censeo quidquam obesse, si forte sacerdos sponsae frater abierit neque am­ plius praesens fuerit. Quamquam enim sponsi eum habebant ut testem principalem: tamen cum ambo parentes testes sint, ille non est testis necessarius, neque defectus ullus ab eo commissus valorem contractus inficere potest. SPONSALIUM CONDITIONES NECESSARIAE (IV). Casus. (241 c) Battiades cum Susanna per scripturam contractum sponsalitium iniit, a sponsis et a Susannae parentibus tamquam testibus subscriptum : in quo cum neglectum esset diem et annum adnotare, id parentes suppleverunt. Postea Battiades cum consensu Susannae ducit pro ea eius sororem. Sed post ali­ quot annos dissidiis ortis, Battiades se confert in Americani ibique alteram feminam ducit. Ro per aliquem colonum ex patria Battiadis advectum evul­ gata, ad tribunal ecclesiasticum vocatur, atque ab anteriore Battiadis Ordi­ nario europaeo inquiritur de rei veritate. Quare Quaeritur 1° quae sententia circa Battiadis matrimonia sit ferenda. 2° sitne aliter iudicandum, si coniuges de quibus in casu fuerint acatholici baptizati. Solutio. 839 Ad quaesitum 1 R. 1. Anticipanda sunt quaedam de impedi­ mentis dirimentibus, quae si exsistant, reddant matrimonium nullum. Inter quae numeratur impedimentum publicae honestatis, quo fit, ut Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 485 post sponsalia valide contracta, etsi forte postea soluta, matrimonium valide contrahi non possit cum consanguineis sponsae primi gradus sive lineae rectae sive lateralis. Unde patet Battiadem sororem Susannae valide ducere non potuisse, si cum Susanna valida contraxerit sponsalia; seu aliis verbis: Prunum matrimonium Battiadis invalidum erat, si sponsalia cum Susanna fuerant valida; si vero haec fuerant invalida, matrimonium primum fuit validum. R. 2. Ex valore aut nullitate primi matrimonii pendet valor aut nullités matrimonii alterius in America contracti. Nam si sponsalia cum Susanna erant valida ac proin primum matrimonium cum Susannae sorore invalidum, Battiades potuit valide cum altera femina contrahere. Nondum quidem ilico sequitur eum valide contraxisse. Nam si sibi persuasum habebat, se legitimo matrimonio esse coniunctum, in secundis nuptiis non potuit verum consensum matrimonialem dare: qui error tamen post cognitam nullitatem matrimonii prioris novo consensu sanari potest. Si vero de valore prioris matrimonii saltem dubitabat et contrahere secundum voluit „ quantum potuerit" : hoc ab initio validum fuit. Quodsi sponsalia cum Susanna erant invalida ac proin primum matrimonium validum: certe alterum matrimonium est plane nullum nec vivente priore uxore validum fieri ullo modo potest. R. 3. Re ipsa autem res ita videtur se habere. Nam ex obvio 840 sensu casus narrati contractus sponsalitius cum Susanna laborabat essentiali defectu. Decreto scii. d. d. 27 Iulii 1908 sancitum est: ,11. An ad sponsalium validitatem in scriptura sit apponenda data, seu adscriptio diei, mensis et anni." R. ad 2: ,Affirmative." Cum autem ex eodem decreto ad Im scriptura compleri debet subsigna­ tione sponsorum et testium simul praesentium seu unico contextu: essentialis defectus commissus est, si postea parentes privatim diem et annum apposuerint. Atque ita videtur esse factum. Verum, si illa additio facta est a parentibus coram ipsis sponsis, cum totum negotium celebrandi sponsalia nondum erat essentialiter interruptum, sed in morali unione persisteret: sponsalia censeo valida, ac proin matrimonium prius nullum. Quo in casu matrimonium posterius est in ea conditione, ut aut sit validum aut possit revalidari. R. 4. Cum defectus in sponsalibus commissus ex se non appareat, patet, diligenti inquisitione opus esse in eiusmodi casibus occurrentibus, ne praepropere posterius matrimonium pronuntietur nullum neve Battiades cogatur contra verum ligamen adhaerere priori putativae uxori unione re ipsa adulterina. Ad quaesitum 2“ R. 1. Decreto * temere arf. IX, § 3 ex-841 presse statuitur: „Acatholici sive baptizati sive non baptizati, si inter se contrahunt, nullibi ligantur ad catholicam sponsalium vel matri­ monii formam servandam." Ex qua lege sequitur eos valide con­ trahere sponsalia, quando in iis contrahendis ea observata fuerint, quae lege naturali requiruntur, videlicet quando utriusque sponsorum 486 Sacramentum matrimonii. data est libera et mutua futuri matrimonii promissio utcumque externe manifestata. Quae sane in casu enarrato aderat. R. 2. Ex validis autem sponsalibus sequitur pro omnibus bap­ tizatis impedimentum dirimens publicae honestatis, quod invalidum reddat matrimonium cum sorore sponsae. Neque ab hoc impedimento acatholici baptizati eximuntur. Quapropter in ea sumptione, quod Battiades et eius sponsa fuerint acatholici baptizati, prius matrimonium cum Susannae sorore certo facit invalidum. Proin matrimonium alterum a Battiade in America contractum non est invalidum, nisi forte ex falsa persuasione et defectu veri consensus. SPONSALIUM VALOR EIUSQUE VITIUM (I). Casus. (242) Drusius petit Ludmillam undennem a parentibus in matrimonium. Quod illi annuunt atque de dote cum ipso conveniunt scriptumque contractum, sub­ scribente etiam Ludmilla, conficiunt. Post aliquot menses Ludmilla vitam religiosam cogitat, atque coram compluribus sponsalia inita palam detestatur. Drusius, cum postea id audit, indignatur seque liberum ratus aliam puellam quaerit atque cum ea ditiore nova sponsalia formaliter init. Interim Lud­ milla cum duodecimum annum vix compleverit, a proposito religiosae vitae declinans, queritur de fide sponsalitia fracta et ipsa matrimonium cum Drusio urget. Quaeritur 1’ quomodo sponsalia valide dissolvantur. 2° utra conventio Drusii in casu praevalere debeat. Solutio. S42 Ad quaesitum 1“ R. 1. Ut sermo possit esse de sponsalibus dis­ solvendis, supponuntur sponsalia vere exsistere: immo minor causa vel ratio sufficit ut sponsalia possint solvi, quam ut eorum valor a principio impediatur. Sunt autem duo genera causarum, quibus spon­ salia dissolvantur; unum earum quae ipso facto sponsalia exstinguunt; alterum earum quae ius dant alterutri sponsorum ex sua parte ab iis recedendi. R. 2. Ipso facto exstinguuntur sponsalia: 1) ex utriusque spon­ sorum consensu; 2) impleta conditione resolutoria vel temporis lapsu, si quod ad finiendam obligationem fixum fuerit; 3) electione status perfectioris, adeoque assumpto statu clericali ordinis sacri vel emissis votis perpetuis in religiosa communitate (privatum votum perpetuae castitatis in foro quidem externo non sufficiet, ut pronuntiari possint sponsalia soluta; sufficit in foro conscientiae, nisi votum emittatur fraudulenter, scilicet cum intentione quaerendae dispensationis quo liceat ad alia sponsalia aliasque nuptias transire); 4) probabiliter inito matrimonio extraneo: videlicet certum est matrimonio, etiam iniuste inito, esse standum ; atque alteri sponsorum statim inesse ius etiam ex sua parte alius ineundi matrimonii. Solum quaeritur si matrimonium iniuste initum alterius compartis morte solutum fuerit, Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 487 antequam alter priorum sponsorum iure suo usus sit vel postquam eius etiam matrimonium morte compartis sit solutum, utrum, inquam, in tali casu priora sponsalia reviviscant, si prior sponsorum iniuste derelictus ita velit, an maneant etiam contra eius voluntatem ex­ stincta. Quod posterius non certum quidem sed probabile esse, ratio­ nibus hinc inde discussis, habes apud Baller.-Palm., Opus th. m. VI, n. 136—141. Rationes praecipuae alias in iure admissae sunt: 1) quod obligatio strictior (matrimonialis) exstinguat minus strictam (sponsalitiam); 2) quod ea quae initio constiterunt postea exstinguan­ tur, si in eum casum inciderint, a quo incipere non potuerunt. Status scilicet matrimonialis est de se perpetuus, ac propterea censetur ex­ stinguere, non solum suspendere, illa iura et debita quae huic statui repugnant. Quodsi forte status matrimonialis dissolvatur praematuro compartis obitu, id per accidens est neque rei naturam mutat. Quae cum ita sint, et probabilitatem tum internam tum externam auctoritatis gravissimorum theologorum isti sententiae conciliaverint: ille cuius interest post matrimonium iniuste initum et per accidens solutum priora sponsalia non reviviscere, cogi nequit ut nihilominus illis sponsalibus stet per secundum matrimonium. Aliter plane, si matrimonium illud iniuste attentatum fuerit in­ validum. Nam in hoc casu ille qui ita agit non solvitur ab obli­ gatione priorum sponsalium, ipse autem horum sponsalium non retinet ius. R. 3. Ius rescindendi sponsalia invito etiam altero sponsorum, 843 oritur in genere ex rebus ita mutatis vel antea ignotis nunc detectis, ut, si antea exstitissent vel cognitae fuissent, a sponsalibus omnino absterruissent. Haec in supra dictis iam aliquatenus tacta sunt: re­ feruntur autem in primis ad defectus morum, sanitatis vel notabilis defectus corporalis, ad status nobilitatem vel etiam magnam divitiarum mutationem. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si semel constiterit de sponsalibus vere contractis, propositum ingrediendae religionis non sufficit ut sponsalia solvantur; sed debet intercedere religiosa professio, etiamsi non sit in ordine stricte dicto. Neque in foro externo aliter constiterit de solutis sponsalibus nisi per ipsa illa vota. In foro tamen conscientiae ea pro solutis haberi posse censeo per ipsum votum ingrediendae religionis, etiam late sumptae, ibi'jue profitendi atque perseverandi. Nam si votum castitatis privatum in foro conscientiae eam vim habet, non est cur eiusmodi religionis votum illum effectum non habeat. R. 2. Sed hoc est illud ipsum de quo quaeritur, utrum scilicet 844 in nostro casu inter Drusium et Ludmillam veri nominis sponsalia exorta sint necne. Ad valorem sponsalium aetas pubertatis, i. e. pro pueris 14, pro puellis 12 annorum, non requiritur. Antiquum vero ius — quod a novo iure Piano mutatum non est — constituit c. 8 et 11 X 4, 2, ut tempore impubertatis fas non sit a sponsalibus re­ cedere, possit autem recedi ab uno, altero etiam repugnante, post adeptam pubertatem intra triduum a cognita hac facultate. Quare .Sacramentum matrimonii. dicendum est sponsalia fuisse ab initio valida, neque Ludmillam potuisse ante annum aetatis duodecimum completum per inclinationem ad vitam religiosam dissensum efficacem ponere. R. 3. Verum inde etiam sequitur neque Drusium qui sumitur iam tempore sponsalium pubertatis aetatem superasse potuisse per voluntatem etiam ex sua parte recedendi dissensum mutuum efficaciter complere, ita ut sponsalia quasi ex communi consensu dissoluta haberentur. Hoc, quamdiu Ludmilla impubes erat, fieri non potuit. Potuit igitur Drusius solum ex tali causa recedere, quae sibi dederit ius, invita comporte, recedendi. Sed dissensus ille inanis per aliquod tempus a Ludmilla manifestatus talis causa non erat. — Tempore autem apto Ludmilla noluit amplius recedere; ac proin sponsalia facta sunt firma. Unde fit, ut secunda Drusii sponsalia, utpote contra ius Ludmillae, fuerint invalida; ac proin ut Drusius cum Lud­ milla, si insistat, matrimonium debeat inire, altera relicta. SPONSALIUM VALOR EIUSQUE VITIUM (II). Casns. (243) 1. Pancratia, puella catholica, iam 25 annos nata est, neque umquain a catholico iuvene ei oblatae sunt nuptiae. Nuper ei Camillus protestans nuptias obtulit. Quod puella acceptat atque repromittit Camillo, si modo conditiones ab Ecclesia catholica impositas velit implere. Cum Camillus se iis acquiescere respondisset, fiunt scripta documenta, et Pancratia impetrat dispensationem canonicam ad ineundum matrimonium mixtum. Praeparatione ad nuptias fere finita, inopinato infortunio Camillus interiit. Sed Rembertus, eius frater, qui optimos mores Pancratiae perspexerat, se loco fratris ad nuptias offert. 2. Quirinus, nobilis iuvenis, amore Rosaliae famulae captus, cum ea iniit sponsalia. Quod cum parentes cognoverint, vehementer resistunt : qua­ propter, ne parentes offendat, Rosaliae nuntium mittit et Clarae diviti matri­ monium promittit. Quaeritur 1° quid de sponsalibus in casibus notatis. 2° possitne Pancratia Remberto, Clarae Quirinus matrimonium promittere. Solutio. 845 Ad quaesitum 1“ R. 1. Si promissionem inter Pancratiam et Camillum consideramus, Pancratiae promissio obligationem nubendi Camillo non induxit, vel saltem nondum induxit, antequam dispensatio ad hoc mixtum matrimonium data fuerit. Nam licet conditio illa aetatis superadultae et morum honestas, qua Camillus ceteroquin prae­ ditus videtur esse, ratio esse possit tum petendae tum concedendae dispensationis a lege, quae mixta conubia prohibet; quamdiu lex illa sublata nondum erat, nuptias cum Camillo inire Pancratiae non lice­ bat, ac proin obligationem ad eas ineundas contrahere impossibile erat. Verum in hac obligatione vinculum sponsalium consistit. Ergo Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 489 sponsalia vera et valida facere Pancratiae erat impossibile. Cf. Ga­ sparri, Do matrimonio I2, n. 11. R. 2. Sed, etiamsi nondum pleni iuris facta fuerint sponsalia inter Pancratiam et Camillum, quaeri potest num fuerint sponsalia conditionata, ita ut facta dispensatione seu conditione impleta, evaserint eo ipso vera et valida. Quod, mea sententia, debet negari, prae­ sertim in hoc casu mixti matrimonii promissi. Nam cum Ecclesia haec matrimonia per se abhorreat atque aegre admodum permittat: cum natura sua seu lege naturali raro plene licita, vix non semper ut minus bona dissuadenda sint: dispensationem Ecclesiae ita intel­ legere debemus, ut integrum semper maneat dispensato indulgentiae renuntiare atque meliora consilia sequi. Fac enim Pancratiae interim offerri convenientes nuptias a iuvene catholico : quis dixerit Ecclesiam, simul atque dispensatio ista data fuerit, velle potius ut matrimonium cum acatholico iuvene ineatur quam cum catholico! Immo merito dubitari potest an, matrimonio mixto nondum inito, propter mutatas istas conditiones dispensatio Pancratiae data eo ipso corruat. Quae signa sunt non per ipsam dispensationem datam sponsalia Pancratiam inter et Camillum firma evadere. Saltem ea firma evadere non est certum; probabile omnino est contrarium. Cf. Th. m. II11 852. R. 3. Immo, si post acceptam dispensationem Pancratia cum 846 Camillo promissionem matrimonii renovavit, raro etiam tum puto veri nominis sponsalia oriri, nisi aliunde exsistat obligatio per matrimonium reparandi iniuriam aliter non reparabilem. Quae obligatio facilius adesse potuerit in iuvene catholico erga acatholicam puellam quam vice versa. Alioqui enim obligatio mutua ad matrimonium fere semper claudicat, cum vi solius promissionis catholica pars firmam matrimonii cum acatholica ineundi obligationem contrahere non possit. Nam semper pro arbitrio potest id eligere quod per se moribus christianis melius convenit et removet periculum spirituale. Cf. Th. m. 1. c. R. 4. Sponsalia Quirinum inter et Rosaliam quod attinet, si ea sit conditionis disparitas ut iustum dissensum gravem parentum Qui­ rinus praevidere debuerit: non potuit licite Rosaliae matrimonium promittere. Quod autem non licet promittere, ad id implendum non contrahitur obligatio. Ergo sponsalia, cum sine obligatione ad matri­ monium non exsistant, invalida debent censeri. Cf. Th. m. II11 851: Gasparri 1. c. Ad quaesitum 2m R. 1. Quod Pancratiam spectat, non minus847 indiget dispensatione, ut cum Remberto acatholico inire ipsi liceat matrimonium, quam indigebat circa matrimonium cum Camillo nunc defuncto. Nam dispensatio data non erat ad matrimonium mixtum quodlibet ineundum, sed ad matrimonium hoc determinatum cum Camillo. R. 2. Verum quidem est, si ratio sufficiens dispensandi aderat quoad matrimonium cum Camillo, etiam sufficiens erit ad matri­ monium cum Remberto. Solum quaeri potest num in petenda dis­ pensatione addi debeat iam antea intercessisse matrimonii promis­ sionem et dispensationem cum Camillo defuncto, Remberti fratre. 490 Sacramentum matrimonii. Quod practice fieri debere censeo. Primo aspectu videtur impedimen­ tum publicae honestatis exsistere; ex qua causa fieri debeat haec prioris promissionis commemoratio in supplicibus libellis, ut etiam ab hoc impedimento concedatur dispensatio. Verum ex supra dictis in hoc non est adeo insistendum. Attamen, licet dubitari debeat de valore sponsalium inter Pancratiam et Camillum, et, quod consequens est, de publicae honestatis impedimento, num inter Pancratiam et Rembertum vere exsistat: nihilominus alia est ratio, cur haec prior promissio manifestanda sit. Est natura sua res longe gravior, se­ cundo seu iterum dare licentiam ad matrimonium mixtum, quam semel seu prima vice, idque ad illud matrimonium, contra quod, si minus vera publica honestas sensu canonico, tamen huius publicae honestatis externa species exsistat. Quae rationes necessariam faciunt manifestationem prioris dispensationis cum omnibus circumstantiis. Quamquam ex altera parte hae ipsae circumstantiae videntur motivam causam continere, cur dispensatio in hoc singulari casu facilius con­ cedatur. Quod confert quidem ad id, ne re ipsa taceantur; sed non elevatur manifestandi necessitas ex eo quod non teneamur mani­ festare quae dispensationem reddant faciliorem. Haec ratio scilicet afferri nequit, ut in petitione dispensationis circumstantia dispensa­ tionis similis iam habitae supprimatur; nam lex non respicit id quod est in singulari casu per accidens, sed quod rei inest communiter et ex ipsa eius natura. Breviter inde concluditur: Pancratia Remberto firmiter promittere matrimonium non potuit. R. 3. Quaestio de Quirino ex dictis ad Quaesitum 1” R. 4 facile solvitur. Si enim ea erat disparitas inter Quirinum et Rosaliam, nt promissio matrimonii huic facta non obligaret, nihil obstat quin nunc fiat, idque valide, matrimonii promissio erga Claram. Immo etiamsi sola adfuerit Quirino facultas dissolvendi promissionem Rosaliae datam, ipsa etiam invita, similiter potest Clarae matrimonium valide promittere; haec enim nova promissio implicite et exercite est prioris dissolutio. SPONSALIUM VALOR EIUSQUE VITIUM (III). Casus. (244) Hilarious, propter insignes fraudes coniectus in carcerem, custodi carceris, qui curiosus de eius vita studet indagare, fictas ostendit literas quibus se probet e familia praenobili ortum, se infelici casu fortuito ad penuriam subitaneam redactum nunc poenas luere suae imprudentiae ; sed auxilio cogna­ torum se brevi ad magnam fortunam rediturum esse; demum se offert ad ducendam filiam custodis, si hic sinat ipsum elabi. Cui pater et filia gau­ dentes consentiunt, atque mutua fit promissio et scriptura cum testibus. Hilarinus cum filia custodis aufugit: quae sequenti die nullum amplius Hilarini vestigium reperire potest. Quaeritur num Hilarinus ad matrimonium promissum teneatur, veraque ex­ sistant sponsalia. Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 491 Solutio. Ad quaesitum R. 1. Ex parte filiae custodis certo non exsistit 848 obligatio. Haec enim insigniter decepta est; et quamvis ille error conditionis non videatur impedimentum esse dirimens matrimonii, spon­ salia tamen sine dubio facit dissolubilia ex parte eius quae fraudem passa est. R. 2. Sed si filia custodis etiam post detectam fraudem suam promissionem sustinet atque ratam habet, quaeri potest num Hilarinus ex sua parte teneatur, cum fraus commissa non videatur eum a con­ tracta obligatione liberare. Et re vera ex hac ratione, quod puella decepta sit, nullitatem sponsalium repetere nequit. R. 3. Verum ex facto narrato valde probabilis enascitur coniectura Hilarinum serio non promisisse; quod si ita est, sane vera non sunt sponsalia, neque deceptio puellae tanta est ut ex obligatione reparandae iniuriao oriatur necessitas standi promissioni illi fictae. R. 4. Demum sumere possumus Hilarinum re ipsa serio se puellam 849 ducturum esse promisisse, sed eum postea tandem, nactum maioris lucri occasionem, promissi poenituisse. Quod si sumimus, quaeri potest num propter metum promissio matrimonii fuerit invalida. Metus certe talis non erat qui matrimonii impedimentum dirimens constitueret. Quapropter si fuisset promissio de praesenti, idque in loco a clandestinitatis lege libero, matrimonium valeret. Nam metus, licet fuerit gravis, non erat incussus in ordine ad matrimonium in­ eundum, neque erat iniuste incussus; matrimonium libere electum fuisset ad excutiendum metum iuste incussum. Hinc concludo, quamquam sponsalia ex metu longe facilius cor­ ruunt quam matrimonium, in nostro casu ne sponsalia quidem propter metum evasisse invalida; ex mutatione autem circumstantiarum facile fieri potuisse vel posse, ut eiusmodi promissio evadat rescindibilis, etiam ex parte Hilarini. SPONSALIUM VALOR EIUSQUE VITIUM (IV). Casus. (245) lovita puella perhonesta cum Claudio iuvene suae conditionis sponsalia rite iniit. Cum multa iam sint parata pro matrimonio mox celebrando, comperiunt lovitae parentes Claudium esse hominem irreligiosum ac morum pra­ vorum. Quare insistunt ut lovita Claudio renuntiet. Qua reluctante, ipsi sumunt arrham donaque sponsalitia quae lovita non pauca acceperat, eaque omnia colligata Claudio remittunt. Ille vero, id ferens indigne, postulat damni reparationem temporalis, cum et multas fecerit expensas nunc inutiles et, probro affectus a sponsa eiusque parentibus, longe difficilius similem spon­ sam reperiat. Quaeritur 1" sitne insta causa a sponsalibus recedendi. 2° rectene egerint lovitae parentes. 3° quid de Claudii querelis iudicandum sit. 4° quid, si ante sponsalia lovita vel eius parentes Claudii con­ ditiones cognoverint. Sacramentum matrimonii. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Si defectus corporales, immo solius for­ tunae, evadere possunt causae sufficientes cur a sponsalibus, invito comporte, recedere liceat, multo magis defectus graves morales causae esse debent legitimae sponsalium dissolvendorum. R. 2. Immo nisi adsit spes certa omnino comprimendi influxum pravum quem vir ille in futuram prolem, ne dicam coniugem, exercere possit, eiusmodi matrimonium vix umquam licitum erit. Est enim de tali matrimonio, etiamsi sponsus nomen catholicum servaverit, fere eodem modo indicandum atque de matrimonio mixto, quod Ecclesia per se semper detestata est. R. 3. Unde patet et lovitae inesse ius vel etiam obligationem Claudio valedicendi, nisi ostenderit seriam conversionem, et lovitae parentibus incumbere non solum ius sed etiam obligationem consensus sui retrahendi. 850 851 Ad quaesitum 2” R. 1. Ex dictis sequitur parentes iure suo paterno usos esse, cum dona sponsalitia filiae collata sponso remit­ terent eique hoc modo abrenuntiarent, si filia annos maiorennitatis nondum attigerat: plene enim paternae suberat potestati. R. 2. Quodsi filia iam erat maior, legaliter quidem parentes im­ pedimentum matrimonio cum Claudio ineundo opponere non poterant, poterant in conscientia. Proin coram Deo male non egerunt, immo bene, quando renitentem vel cunctantem filiam morali coactione adiuvabant ut, quod in conscientia facere debebat, re exsequeretur. In modo tamen agendi potestatem suam in filiam, quae erat sui iuris, excesserunt. Sufficere debebat ut graviter filiae matrimonium interdicerent atque sponso, immo demum ipsi filiae, interdicerent domo sua. 852 Ad quaesitum 3“ R. 1. Querelae Claudii in foro conscientiae nullius sunt momenti. Ipsius culpa est, quod pravis moribus imbutus animos parentum lovitae a se alienaverit. Mutet mores, et fortasse mutabitur illorum consilium. Quamquam vix umquam in tali casu agnoverim obligationem reassumendi sponsalitiam fidem. R. 2. Si quando querelae ad tribunal ecclesiasticum deferrentur: nullus esset index ecclesiasticus qui non plenissime lovitam absolveret. Quodsi forum saeculare rationes illas non agnoverit pro legitimis, ob quas impune recedere liceat a sponsalibus, atque fortasse ad damnum aliquod reparandum parentes lovitae vel lovitam damnaverit: haec sententia in se erit iniusta neque in conscientia ligabit, immo pro restitutione facta occultae compensationis ius secum trahet. 853 Ad quaesitum 4“ R. 1. In ultima suppositione nihilominus tum parentes tum lovita male egissent, sponsalia sive ineundo sive ap­ probando. Quodsi sola lovita conditionem noverit, parentes postea demum cognoscant atque re cognita contradicant, hic solus parentum dissensus lovitae causa est a sponsalibus recedendi. Atque etiam si Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 493 omnes rem antea cognoverint, matrimonium nihilominus — nisi ac­ cedat gravissima causa excusans — malum manet, neque promissio sponsalitia obligat. R. 2. Verum illud discrimen statuendum est: si sponsalia cum cognitione moralis conditionis sponsi inita sunt, ius recedendi non erit, si forte Claudius mores mutaverit atque serium propositum vitae catholicae ducendae ostenderit. Etsi enim supra dixerim hanc mu­ tationem non inferre obligationem standi sponsalibus, eo quod vita praeterita detecta sufficiens ratio recedendi sit et maneat, in nostro casu talis morum mutatio obligationem hanc infert, quia ex praeteritis nihil iuris colligi licebit, sed solummodo ex malis futuris, quibus tunc cautum erit. R. 3. Immo si in hypothesi Quaesiti quarti Claudius solummodo cautionem daret catholicae futurae prolis educationis atque religionis exercitii in uxore nullatenus impediendi: vix recedi poterit a matri­ monio sine damni propter expensas exorti reparatione. Attamen ab­ solutam matrimonii obligationem ne tum quidem ausus sim imponere: potius suaderem ut nihilominus matrimonium omitteretur, maxime cum eiusmodi promissa periculum impediendi religionis exercitii prolisve male educandae non penitus auferant. PROMISSIO NON SPONSALITIA EIUSQUE EFFECTUS (I). Casus. (246) Cleopatra, puella perhonestae conditionis, seducitur ab Animone. viro divite, cum serio matrimonium promittat et renuntiet libertati, quam in­ formibus promissionibus lex Piana concesserit. Sed cum postea audiat, talem renuntiationem' non posse sponsalia valida facere, neque sponsalia informia ullam inducere obligationem, mutat suam voluntatem neque Cleopatrani vult ducere. Quae quidem insistit et urget Ammonem ; alias se ab ipso cogi dicit ad medicam operationem, qua a foetu liberetur, seque perpetuo manere infelicissimam. Quare Ammon cogitat itinere maritimo instantias Cleopatrae effugere. Prius tamen quam navim ascendat vult confessione se cum Deo reconciliare. Beda, confessarius. civitatis parochus, cui totum statum suum pandit, iudicat pro Ammone matrimonium vix non esse remedium necessarium honeste vivendi; ac proin declarat ei, se absolutionem non daturum, nisi crastino die, utut peregrinus, coram se cum Cleopatra appareat ad matri­ monium ineundum, eum enim ad id teneri tum ratione fragilitatis quam ex­ periatur, tum titulo fidelitatis aut deceptionis et damni illati, tum titulo pie­ tatis erga prolem procreatam, quam alias certae neci exponat. — Inito igitur matrimonio, parochus Cleopatrae litem movit contra Bedam, quod sibi male arrogaverit ius assistendi illi matrimonio; immo Ammon, consilio capto cum amico iurisperito. litem movet nullitatis matrimonii ex metu gravi iniuste incusso. Quaeritur 1° quid indicandum sit de Ammonis obligatione ad matrimonium cum Cleopatra ineundum. 2° quid de iudicio Bedae dicendum. 3° potuitne in illis Cleopatrae angustiis Beda absque delegatione proprii parochi Cleopatrae matrimonio assistere. 4° quid de valore aut nullitate matrimonii dicendum. 494 Sacramentum matrimonii. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Non exsistere inter Cleopatram et Ammoneni valida sponsalia certum est. Nam et verba et mens decreti Piani id evidenter indicant. Inde tamen non sequi, non amplius posse adesse obligationem unilateralem sive ex fidelitate sive ex deceptione damnoque reparandis, dictum est supra (cas. 241). R. 2, Verum quidem est, propter nullitatem sponsalium informium in multis casibus, in quibus alias deceptio adfuisset, nunc iam de deceptione proprie dicta sermonem institui non posse, cum facilius appareat vel saltem sine difficultate cognosci possit, promissionem seductoris esse fictam, non seriam, atque ipsum damnum forte secutum puellam sibi suaeque credulitati adscribere debere. R. 3. Nihilominus, quando appareat promissio ex animo facta ab homine alioquin in promissis suis non levi, atque expressa re­ nuntiatio libertatis, propter nullitatem contractus sponsalitii umquam recedendi a promissis: certe deceptio fieret, si postea vir animum mutaret, atque laesio per seductionem facta constituit damnum iniustum. Quod sine dubio resarciendum est: resarciri autem integre vix potest in tali casu nisi vere ineundo matrimonium. R. 4. Alias sane sufficit reparatio damni alio modo facta, v. g. per iustam dotationem vel curam puellae aliter nuptui dandae. Immo si fictio in promissione facile patebat, de reparando damno puellae illato vix sermo esse potest, quia ipsa sibi illud libere intulit, sed solum de cura circa prolem habenda et de solvendis expensis pro matre tempore partus necessariis, in quantum leges ea praescribunt. 854 Ad quaesitum 2“ R. 1. Beda ex primo titulo infirmitatis spiri­ tualis, quam in Ammone repperit, non potuit ei absolutam obligationem ad ineundum matrimonium imponere, vel potius declarare illam obli­ gationem ei incumbere; multo minus ex hoc solo titulo obligationem ad determinatum illud matrimonium cum Cleopatra deducere. Solum enim disiunctiva obligatio adesse potest ut aut matrimonio se iungat aut alia efficacia remedia adhibeat ad luxuriam evitandam. Quodsi alia media Ammon non vult adhibere, sane restat, ut urgeatur ad ineundum matrimonium. Verum ut ad determinatum cum certa per­ sona matrimonium obligatio statuatur, haec aliunde peti debet. R. 2. Titulo fidelitatis servandae et cavendae deceptionis non est improbabile Ammonem teneri ad matrimonium cum ipsa Cleopatra ineundum. Si igitur Beda inquirendo compererit, Cleopatram nullo modo potuisse suspicari fictionem in Ammone nec eam mentis muta­ bilitatem quae obligatam fidem falleret: recte, mea sententia, dicit Ammonem graviter obligari ad hoc ipsum matrimonium, maxime cum accedat obligatio gravis reparandi damni, quod plene reparari sine matrimonio non possit. 856 R. 3. Difficulter etiam certum aliquid statuitur de gradu obli­ gationis ex pietate erga prolem. Quae obligatio non est iustitiae sed imitatur caritatem. Non est dubium Ammonem teneri pro posse 855 Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 495 impediri, ne proles sua necetur, atque etiam positive curare, ut viva et corporaliter et spiritualiter educatur. Quare si Cleopatra esset puella acatholica, quae si innupta pareret, prolem acatholice educaret, haec ratio tanta esset, ut sufficeret ad obligatorium reddendum matrimonium Ammonis cum Cleopatra, implorata tamen dispensatione ab impedimento mixtae religionis seu confessionis. Circa periculum necis quod proli procreatae impendet ex minis impiae matris videndum est, utrum hae minae sint seriae, an alia via ab hoc crimine mater averti possit. Si ita est, Ammoni ex hoc capite non incumberet gravis obligatio ad hoc matrimonium. Nihilominus cum aliquod periculum eiusmodi abortus tentandi vix non semper remaneat, haec consideratio alias causas, quae obligationem istius matrimonii inducant, urgentiores reddunt, ita ut eo magis in matrimonium ineundum insisti debeat. Ad quaesitum 3m R. 1. Utut valide Beda assistat omnibus ma-857 trimoniis quae in sua parochi ineantur: peregrinorum tamen matrimonio non assistit licite sine licentia eius qui alterutrius contrahentis pro­ prius parochus fuerit aut Ordinarius, nisi gravis intercedat necessitas. Ita expresse decr. „Ne temere * , art. V, §3. Videndum igitur est, num gravis necessitas in nostro casu adfuerit. R. 2. Si Ammon demum ad seriam voluntatem ducendae Cleo­ patrae inductus erat, per se gravis necessitas ilico ineundi matrimonii, sine praevio recursu ad proprium parochum aut Ordinarium, afuit; immo si Cleopatra erat puella aeatholica, ratione dispensationis habendae recursus saltem ad Ordinarium prorsus erat necessarius in eoque simul peti poterat et debuit facultas matrimonio assistendi. Necessitas autem sumi poterat ex Ammonis animi mutabilitate, aut ex eius itinere quod nequivit aut noluit omittere vel differre. In utroque enim casu necessitas erat Cleopatrae providendi eiusque damna praecavendi. Atque haec satis erat gravis. R. 3. Si ratio itineris instantis deerat, atque ob solum timorem, ne Ammon, dilato paullisper matrimonio, animum denuo mutaret, Beda matrimonium statim coram se celebrari voluit, fieri quidem potest, ut contrahentium parochus proprius iuste litem movere possit atque Beda a suo Ordinario reprehendatur. Verum in foro conscientiae non peccavit, si putaverat timorem de Ammonis instabilitate mentis esse fundatum. Quod si etiam in foro externo probabile reddere potest, ab omni poena proprie dicta debet esse immunis: emolumenta tamen stolae, si Ordinarius ita indicaverit, videtur cedere debere parocho proprio. Ad quaesitum 4m R. 1. Huius Quaesiti solutio pendet plane ab 858 iis quae dicta sunt ad Quaesitum 1“ et 2". Si enim Ammonis obli­ gatio ad matrimonium exsistebat, metus quidem aderat fortasse gravis, sed non iniusto incussus. Nam a) minae denegandae absolutionis non erant iniustae, sed a confessario fieri debebant ; b) minae ipsius puellae proli conceptae necem inferendi iniustae quidem erant et impiae, sed' quoad matrimonium aliunde iam obligatorium non erant efficaciter iniustae contra Ammonem. 496 Sacramentum matrimonii. R. 2. Nihilominus cum rationes aliquae ad obligationem Ammonis adserandam petitae ex huius promissione et ex deceptione Cleopatrae non sint extra omnem controversiam, sed in dubium non iuris tantum, sed fortasse etiam facti vocare possint : Ammoni non potest absolute prohiberi, quominus coram ecclesiastico tribunali litem moveat, si gravem sibi videatur habere causam, dummodo paratus sit definitivo Ecclesiae indicio acquiescere. Dissuadendus autem quant­ opere sit ille conatus, ex enarratis conditionibus rerum nemo est qui non videat. R. 3. Secuta sententia, si fuerit, non constare de nullitate matrimonii; nihil Ammoni relinquitur, nisi ut conditionatum consensum verum ponat, seu affectu coniugali cum Cleopatra porro vivere pergat. PROMISSIO NON-SPONSALITIA EIUSQUE EFFECTUS (II). CasilS. (246 a) Carolus, Titiae amore captus, ut haec liberiorem secum agendi modum permittat, dicit: ,Non aliam ducam nisi te“, quod illa subridens data dextera confirmat. Carolus vero, mox oblitus eorum quae dixerat, etiam Titiae so­ rorem ad liberiora sollicitat: quae omnem libertatem agendi repellit, nisi formaliter sibi promissum fuerit matrimonium per mutuam promissionem co­ ram testibus. Quod re vera ita fit. Quaeritur cuinam promissioni Carolus stare debeat. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Ut ex prioribus patet, secundum ius novum Pianum inter Carolam et Titiani facta non sunt sponsalia, utpote essentiali forma destituta. Sed quaeri potest, num ex iniuria illata aut ex unilaterali promissione Carolus erga Titiam teneatur. Ad quod quid dicendum sit, multum pendet ab ea, quaenam fuerit illa liberior tractatio Titiae. Si fornicaria copula facta sit, hanc puella ceteroquin honesta sane non admiserit, nisi se verbis promissoriis Caroli fidere posse putaverit; habeturque pro magna iniuria hanc fidem fallere. Si acciderint soli tactus neque infamiam Titia in­ currerit, certe longe minor fuit iniuria, atque Titia cum demum libere consenserit, ipsa sibi ex parte imputare debet, quod levius iuveni se commiserit, ille vero per alteram promissionem priori obstacula creaverit. R. 2. Altera promissio primo aspectu formam verorum sponsalium habet, ita ut informem illam promissionem priorem vincere debeat, si interim ab iniuria reparanda abstrahitur. Et revera si soli tactus in­ honesti inter Carolum et Titiam intercesserunt, iniuria, si qua fuit, non est tanta, ut per solum matrimonium reparari possit. Nihilo­ minus soror Titiae, cum compererit priorem cum Titia tractationem, ex hoc solo ius habet a promissione etiam vere sponsalitia recedere. 860 R. 3. Si copula fornicaria inter Carolum et Titiam intercesserat, sponsalia cum Titiae sorore, etsi legitima forma servata sit, invalida 859 Matrimonium praecedentia: Sponsalia, 497 sunt, eo quod impedimentum affinitatis inter Carolum et Titiae sororem exortum fuerit, quod faciet matrimonium inter eos nullum. Quapropter in eo casu plane standum esset promissioni priori. Neque in hoc casu matrimonio cum Titia ineundo obstaret impedimentum publicae honestatis quod obstaret, si cum sorore Titiae valida intercessissent sponsalia. R. 4. Quodsi cum Titia habita non sit fornicaria copula, ad eam redire, relicta sorore, Carolo fas non esset propter obstans impe­ dimentum honestatis publicae. Quod in iure Antepiano non obtineret : nam in priore illo iure promissio inter Carolum et Titiam fuissent valida sponsalia, quae valorem posterioris cum Titiae sorore con­ tractus sponsalitii nullum reddidisset. PROMISSIO NON-SPONSALITIA EIUSQUE EFFECTUS (ΙΠ). Casus. (247) Polydorus post emissum votum suscipiendi sacros ordines et ingrediendi religionem puellam per promissionem matrimonii ad peccatura induxit reddiditque gravidam. Confessarius haeret anceps utrum Polydorus teneatur adhuc votis suis an promissione matrimonii. Quapropter: Quaeritur 1° debeatne Polydorus puellam illam ducere. 2° indigeatne ad hoc dispensatione a votis suis. 3° quid esset dicendum, si puella non concepisset. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Practice nihil relinquitur nisi ut causa 861 ista per matrimonium inter puellam et Polydorum componatur, sive putaveris vota illa desiisse, sive censeas per dispensationem votorum obligationem esse exstinguendam. R. 2. Ratio autem responsi prioris non petitur ex ipsa promissione in se spectata; haec enim non solum non erat sponsalitia ex defectu scriptionis, sed etiam ut pura promissio est eo momento, quo fit, in­ valida, utpote contra fidem Deo datam atque in rem illicitam directa; neque tractu temporis potest convalescere, quod ab initio erat nullum. Sed ratio cur Polydorus urgendus sit ad matrimonium cum puella seducta ineundum peti debet ex obligatione reparandae iniuriae illatae et natae prolis educandae. Cf. Hosset, De sacram, matrim. n. 1011 sqq. Ad quaesitum 2D1 R. 1. Dispensatione opus non est, si factis862 illis suppositis vota desierint vel suspensa fuerint. Facta illa hunc effectum habere, suaderi potest ex sola hac ratione, quod videatur exsistere obligatio ad matrimonium eaque voti obligatione sit fortior seu urgentior. Videndum igitur est num ista obligatio re vera ex­ sistat. Id autem ita esse est saltem probabile. Nam 1) ex communi theologorum doctrina ille, qui promissione matrimonii etiam ficta a puella stuprum extorsit, ad eam ducendam tenetur: cf. Th.m.II11 1187; S. Alph., Th. m. λΤ 647. 2) Haec obligatio est ex iustitia, quia puella Lthmkuhl, Cubus consciontiao. II. Ed. 4. 32 498 Sacramentinn matrimonii. fictione ista in summum dedecus coniecta exsistet, nisi nupserit se­ ductori; ergo per solum matrimonium re vera initum reparari de­ ceptio potest. Porro iustitiae obligatio urgentior est quam obligatio fidelitatis, cuiusmodi fuerit obligatio voti. Cum igitur obligatio ad matrimonium in nostro casu obligationem votorum vincat, vota non obstant quin matrimonium ineatur, adeoque in rigore dispensatione a votis opus non est. R. 2. Neque in rigore opus est dispensatione, ut liceat matri­ monium consummare, vel ut liceat reddendo et petendo debitum con­ jugaliter vivere. Dispensatione quidem opus esset, etsi non ad ineundum matri­ monium neque ad reddendum debitum conjugale, tamen ad petendum illud, si votum perpetuae castitatis esset emissum. Verum hoc emis­ sum non est. 863 Solummodo difficultatem creat dispositio iuris quo liceat, quoad ingrediendam religionem, etiam post contractum sed nondum consum­ matum matrimonium, religiosae vitae propositum exsequi. Ex quo videtur sequi, nisi huius voti facta fuerit dispensatio, per ipsum matrimonium votum nondum desiisse, sed debere Polydorum, postquam fictam suam promissionem ineundi matrimonii impleverit, nihilominus voto suo religionis ineundae stare. Attamen re ipsa hac ratione satis­ fieret quidem fictae illi promissioni, sed non repararetur damnum puellae illatum, cum probrum puellae corruptae et fornicariae ei in­ ustum maneret, atque non magis sed minus etiam alterum inveniret, quocum post solutum matrimonium ratum novum matrimonium iniret, quam si Polydorus eam num quam duxisset. R. 3. Attamen votum ingrediendae religionis et suscipiendorum sacrorum ordinum per se suspensum tantum manet. Nam si forte coniux obierit vel utcumque ius matrimoniale perpetuo amiserit: votorum obligatio in Polydoro per se reviviscet: nisi per accidens propter diuturnum statum coniugalem atque officia inde contracta, v. g. educandorum filiorum, ad statum clericalem et religiosum parum aptus evaserit. Quare ut in eiusmodi eventibus votum certius non reviviscat, opus erit dispensatione, si quae causae sunt, quae absolutam a votis dispensationem suadeant. Alioquin enim ne Summus Pontifex quidem hanc absolutam dispensationem dare solet vel potest. Ex­ spectari tamen potest dum eiusmodi res evenerint, quae votum resu­ scitent; nam, circumstantiis illis exortis, facilius patebit num dispensandi ratio exstiterit. 864 Ad quaesitum 3“ R. 1. Ex modo dictis tertia quaestio iam fere soluta est. Obligatio enim ducendae puellae non tam ex concepta prole quam ex iniuria puellae illata deducitur. Quae quidem gravior est, si proles fuerit concepta, attamen sola corruptio virginitatis satis magna reputatur, ita ut ob eam solam regulariter matrimonii obli­ gatio sit urgenda. Ergo Polydorus eodem modo teneretur ad matrimonium. Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 499 R. 2. Solummodo in extraordinario eventu res nonnihil mutatur. Nam si forte brevi post initum matrimonium uxor moreretur neque proles esset nata vel non superstes, longe facilius votorum obligatio resuscitaretur, atque longe facilius, quam in aliis adiunctis, Polydorus tum ad implenda vota induci deberet; minor enim apparet ratio cur in eiusmodi circumstantiis dispensatio a votis sit concedenda. SPONSALIUM SOLUTIO. Casus. (248) Tetradius sponsalia inierat cum Lucia, cum Petrus medicus patri Luciae illud matrimonium dissuadeat, tum quod Luciae, viribus debiliori, conveniret per aliquot annos ampliores vires sumere, tum quod Tetradius — cui curam medicam adhibere debuisset — morbo pessimo laboraret qui periculum in­ ficiendae uxoris secum traheret. Quae omnia Petrus profert non sine se­ creto consilio Luciam, puellam honestam et divitem, post aliquot annos suo filio matrimonio iungendi. Atque ita evenit. Quaeritur 1° causae a Petro allatae sintne singulae iustae ad dissolvenda sponsalia. 2° licueritne Petro haec cum Lucia eiusve patre communicare, ut ipsius filius Luciam sponsam acciperet. 3° quid, si, causis non omnino veris, priora sponsalia dissoluta atque cum filio Petri nova sponsalia vel ipsum matrimonium inita essent. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Si Lucia revera propter vires debiles 865 ex usu matrimonii grave damnum obitura erat, haec erat ratio non dissolvendi sponsalia, sed exsecutionem differendi: quodsi sponsus differre noluerit, ex parte Luciae ratio erat dissolvendi, sed tantum ob grave damnum re ipsa timendum. Ex mutuo vero consensu leviora etiam incommoda causa esse possunt matrimonii differendi, si modo interea praecaventur peccandi pericula. R. 2. Posterior ratio morbi, quo infici poterat uxor, ex se sola causa erat iustissima sponsalia dissolvendi, sive ex culpa Tetradii sive sine eius culpa morbus contractus sit. In nostro casu id tantum difficultatem generare potest, quod notitia morbi hausta sit ex revelatione secreti quod in muneris sui exercitio medicus cognovit. Sed etiamsi interim sumamus medicum laesisse iustitiam: cum Lucia eiusque pater ex sua parte iniustitiam non commiserint neque Tetradii secretum invaserint, sed oblatum acceperint, durum fuerit propterea eos excludere ab usu talis no­ titiae quo se a gravissimo damno defenderent. — Immo ipsi potius dissolvendo sponsalia ab iniustitia se defendunt, quam Tetradius illaturus erat, cum defectu pernicioso non manifestato matrimonium petiturus. Ad quaesitum 2™ R. 1. Ratio illa, quod Luciam filio suo reservare 866 voluit, Petro ius non dedit quidquam faciendi quod non aliunde iure 82· 500 Sacramentum matrimonii. posset facere. Ergo omnino videri debet num aliunde iustam causam habuerit ita agendi, sicut re ipsa egit. Quodsi habuit, etiamsi non tenebatur ita agere, poterat spe illa determinari ad id re faciendum quod aliunde sibi licuit. R. 2. Obicere debiles Luciae vires potuit secundum rei veritatem, sed nullatenus ultra veritatem. Ideoque nisi Luciae re vera grave detrimentum timendum erat, hanc rationem Petro non licuit urgere. Poterat tamen semper, si re ipsa conveniebat sanitati Luciae ut differretur matrimonium, id consulere. R. 3. Difficultas est quoad revelationem morbi Tetradii quem Petrus non novit nisi ex secreto commisso, quod aliis secretis strictius obligat. Hic, ut fatear, Petrus debuit aliter procedere. Antequam rem patri Luciae communicaret, debebat ipsum Tetradium monere ne matrimonio proposito Luciam iniuria afficeret, sed ut ab illo matri­ monio desisteret; alioquin se amicitia erga patrem Luciae cogi ut valetudinis conditionem illi declararet. Hoc modo Petrus secreti legi qua tenebatur melius consuluisset. Quodsi dein Tetradius a matri­ monio noluisset desistere, Petrus poterat utique rem totam Luciae revelare: nam cum periculo inficiendae compartis matrimonium inire, hac conditione silentio pressa, nihil aliud est nisi iniustum damnum inferre, ad quod ab amico propulsandum secretum etiam commissum revelaro licet, immo revelandi potest esse obligatio. Et quamquam etiam leges positivae et damnum medico oriturum, qui secreti non sit tenax, debent in hac re considerari: sciendum tamen est, ex iure Germ, infectionis periculi revelandi et facultatem et obligationem medico inesse. Cf. Casus consc. I, n. 975. 867 Ad quaesitum 3“ R. 1. Quod dicitur de ultima suppositione, sponsalium dissolutionem inductam esse causis non omnino veris, in­ nuit eas supponi nihilominus ex parte fuisse veras. Quare omnino distingui debet utrum, quatenus fuerint verae, adhuc iustam causam a sponsalibus recedendi praebuissent, eamque talem ut propter illam Lucia re ipsa dissolvisset sponsalia, necne. Si primum, nulla amplius est pro quopiam obligatio, nisi in quantum iniusta accesserit famae denigratio. R. 2. Si ne in tantum quidem causae verae erant, veritas mani­ festanda, et si nova solum sponsalia contracta sunt, haec utpote nulla relinquenda atque priora sustinenda et per matrimonium mox ineundum implenda sunt. 868 R. 3. Quodsi vero matrimonium iam est initum aliud, Petrus, qui culpabili mendacio causa est impediti matrimonii, damna tempo­ ralia, si cui exorta sunt, debet reparare. Damnum pro Lucia eiusve patre vix aderit vel, si adfuerit, non aestimabitur, si matrimonium cum Petri filio felix evasit; potest adesse pro Tetradio, si videlicet, deiectus a possibilitate ducendae Luciae, matrimonium aeque sibi favens postea non possit inire. Magis etiam damnum illud re vera patitur, quod oritur ex expensis factis — si quas fecit — pro praeparatione matrimonii brevi celebrandi. Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 501 R. 4. Demum si aliud quidem matrimonium initum non esset, sed Lucia, falsis Petri denuntiationibus permota, conditionem suam ita mutasset ut hac sui mutatione induceretur ad nunc nolendum matrimonium cum Tetradio, etiam, postquam denuntiationis falsitatem cognovisset, cum alias prorsus promissis suis fidelis mansura fuisset: Petrus vix non eodem modo, ut in R. 3, Tetradio damnum, si quod patitur, teneretur reparare. DEFECTUS SPONSORUM DETECTI. Casus. (249) Respicius cum Eleutheria sponsalia contraxerat, cum et ipse labatur in fornicationem cum meretrice, et Eleutheria ab altero iuvene corrumpatur. Cuius rei cum confessarius ex utroque poenitente notitiam habeat, secum reputat quid consilii capiendum sit, si sponsis ipsis suspicio factorum oriatur. Quaeritur propterea 1° debeantne sponsi eiusmodi defectum sibi revelare. 2° sitne ille defectus ratio alterutri sponsalia dissolvendi. 3° peccata illa post sponsalia commissa habeantne ma­ litiam gravem luxuriae superadditam. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Si sponsa fornicatione gravida facta est 869 certe ab alio viro, vix non semper debet aut desistere a matrimonio aut defectum revelare, cum alias et iniustitia committatur prolem adulterinam inferendo in familiam, et causa gravissimi dissidii creetur. Quodsi ante matrimonium puella occulte pareret, prolique bene con­ suleret, ita tamen ut ipsius maternitas maneret omnino tecta, de gra­ viditate non aliter iudicandum est ac de fornicatione sine sequelis. R. 2. Existimo vix non idem dicendum esse de viro qui ex forni­ catione pater exstiterit, nisi hoc futurae uxori ita possit occultare ut in rei notitiam postea non veniat, atque nihilominus debitam curam illegitimae proli omnino impendere valeat et impendat. R. 3. Si agitur de fornicatione sequelis carente: distingui solet870 fornicatio sponsi a sponsae fornicatione. Quae a sponso patrata fuerit, non est necessario manifestanda, quia defectus ille in sponso non ita aestimatur, ut habeatur pro gravi deceptione. Sponsa vero ex forni­ catione re vera censetur longo deterior facta: atque difficulter viro cui nubat rem potest celare. Nihilominus circumstantiae perpendendae sunt. Nam si ex adiunctis et ex cognita sponsi indole prudenter indicatur sponsum, maritum factum, rem aliquantum quidem indigne laturum, ita tamen ut brevi res componatur neque gravis discordia oriatur: sponsa non est sub gravi urgenda ut hac revelatione sibi praecidat spem matrimonii aliter valde sibi convenientis. Idem dic, si sponsa possit artificio aliquo impedire ne deprehendatur a viro ille defectus (cf. S. Alph., Th. m. VI 865). R. 4. Quae de fornicatione sive cum sequelis coniuncta sive ab iis immuni dicta sunt, valent etiam de puellae oppressione violenta 502 Sacramentum matrimonii. et sine puellae culpa facta: quia non solum moralis defectus est, qui aestimatur, sed in sponsa maxime aestimatur integritas corporalis. Ad quaesitum 2ra R. 1. Facilius datur ius recedendi a sponsa­ libus propter defectum, sive nunc exortum sive nunc demum detectum, quam datur obligatio gravis sive ante sponsalia sive post sponsalia defectus revelandi. Videntur quidem haec esse reciproca atque niti in libertate quoad matrimonium integra servanda, ita ut excludi debeat quaelibet deceptio defectusque occultatio, qua libertas illa laedatur atque circumveniatur: nihilominus haec ipsa ratio servandae libertatis ducit ad distinguendum ius et iuris usum. Sunt scilicet complures defectus qui dant ius repudiandi certa sponsalia: sed non omnes qui ius habent, in quolibet ex his defectibus iure suo uti solent. Quapropter quando satis certo praevidetur in aliquo casu eum ex sponsis, de cuius iure agitur, iure suo non esse usurum, vel de utendo suo iure ne cogitare quidem posse, ille gra­ viter non laeditur in iure suo, si occultatione talis clefectus ei sub­ trahitur facultas eligendi inter usum et non-usum sui iuris. Hinc est ut in tali casu seu defectu ius quidem adfuerit, si defectus cognitus sit, obligatio gravis cum proprio damno revelandi huius defectus non adsit. 872 R. 2. Qua distinctione facta, dicendum est omnino fornicationem sponsalia subsequentem parti innocenti, sive sponsus est sive sponsa, dare iustam causam a sponsalibus recedendi. R. 3. Practice idem dici debet de fornicatione antecedente, quae nunc demum detegitur. Communiter quidem auctores statuunt longe maius ius oriri sponso ex fornicatione sponsae nunc cognita, quam vice versa sit ius sponsae. Sed quando demum sponsa illum sponsi defectum tam graviter fert ut velit propterea recedere, dici debet esse rem subjective ita gravem ut recedere etiam liceat. Cf. Th. m. II11 856. S. Alph. quidem Th. m. VI 861 ita dicit: „Si fornicatio fuerit ante spon­ salia, certum est apud omnes posse virum, cognita fornicatione sponsae, eam relinquere. E converso non potest mulier rescindere sponsalia ob fornicationem sponsi cum alia ante habitam .... nisi . . . vir insuper prolem ex alia habuerit, vel etiam nisi ipse noscatur fuisse de­ ditus huic vitio, cum pluribus feminis se commiscendo/ Attamen Baller.-Palm., Opus th. m. VI, n. 156, postquam idem retulerit, pergit, idque merito: „ Addunt alii idipsum dicendum, si sponsaliorum tempore consensum non fuisset sponsa praebitura, si fornicarium esse scivisset; tunc enim esset error dans causam contractui atque adeo deesset consensus [i. e. saltem ille consensus plene liber, qui in spon­ salibus, ut firma sint, requiritur]. Et ob hanc causam sunt qui cen­ seant universim posse ob hanc causam resilire etiam sponsam quae virgo honesta sit: quia talis procul dubio non aeque intendit nubere viro impudico quam pudico: Schmalzgrueber, Ius eccl. n. 176. Idcirco mulierem renuentem in hoc casu confessarius obligare ad nuptias non debet." Cf. etiam Gasparri, De matrim. I2, n. 81. 873 R. 4. Si ex utraque parte fornicatio cum aliena persona facta fuerit, ex communi sententia sponsae ius non inerit invito sponso re871 Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 503 cedendi, quia maiorem iniuriam intulit, quam passa est: sponso autem nihilominus ius recedendi vindicatur, utpote qui gravius laesus sit. Sunt tamen qui dicant, si de fornicatione subsequent! agatur, neutrum posse cogi ad matrimonium, eo quod obligatio sit incerta: cui opinioni subscribo saltem pro illo casu quo sponsus prior crimen commiserit, siquidem eo ipso obligatio sponsae standi sponsalibus exstinguitur, neque ratio certa est cur haec exstincta obligatio sequenti sponsae crimine reviviscat. Cf. Baller.-Palm. 1. c. n. 159. R. 5. Quod de fornicatione dicitur, etiam transfertur ad solos tactus impudicos qui post sponsalia admittantur, ita ut propter illos libere habitos sponsus certo possit sponsam relinquere, atque etiam sponsa omnino honesta sponsum, qui hoc modo gravem suspicionem fidelitatis non servandae praebet. Baller.-Palm. 1. c. n. 158. Nam si de his peccatis ante sponsalia commissis agitur, ut causa sint resiliendi, debent accedere circumstantiae aggravantes, quae gravem arguant levitatem morumque corruptionem neque locum relinquant fundatae spei servandae in futurum fidelitatis. Ad quaesitum 3d* R. 1. Hac in re secundum S. Alphonsum VI 847 874 triplex est sententia probabilis: prima, quae docet ab utroque committi malitiam gravem iniustitiae, luxuriae superadditam; secunda, quae id docet de sola sponsa ; tertia, quae id docet de neutro: pro qua tertiae sententiae probabilitate etiam Lugonis iudicium (De poenit. disp. 16, n. 178) est: „ Omnes illae tres sententiae sunt probabiles, nec facile est aliquam ex iis efficaci argumento impugnare/ R. 2. Ballerini quidem 1. c. n. 76 sqq hanc ultimam sententiam eiusque probabilitatem acriter impugnat, atque externam probabilitatem huic opinioni vindicatam niti in multis falsis allegationibus, talique falsa allegatione et Lugonem et S. Alphonsum deceptos esse. Ratio autem quae putatam illam probabilitatem evertat, ea est quod sponsalia dent non ius quidem in re, sed ius ad rem, atque sine omni dubio saltem sponsam corruptam longe deteriorem et viliorem factam esse iro sponso quam sponsam intactam; efficere autem rem ad quam alter labeat ius longe deteriorem, esse gravem iniustitiam ; adeoque saltem a sponsa [et ab eo qui cum ea peccet] gravem committi non solum luxuriae sed etiam iniustitiae peccatum. R. 3. Haec quidem ratio gravissima est, atque certo evincit 875 eum qui sponsam alienam vi corrumpat non solum contra puellam, sed etiam contra eius sponsum gravem committere iniuriam, cum non solum sponsus ius habeat ad sponsam intactam, sed etiam sponsa ius habeat ex amore et fidelitate erga sponsum omnem violationem a se repellendi. — Idem dic, si attenditur ad periculum concipiendae prolis. In quo casu a peccantibus iustitiam contra sponsum graviter laedi censeo. Verum si extra hunc casum de sponsa libere peccante agitur, primum durum fuerit vel suspicari tantos theologos, ut S. Alphonsum et Lugonem, ex sola externa auctoritate falso assumpta inductos esse ad asserendam contrariae opinionis probabilitatem, vel immo ad ap- 504 Sacramentum matrimonii. probandas rationes in se futiles et falsas. Videntur igitur vidisse rationem, non quae omnem iniustitiani ab illo peccato auferat, sed quae reddat dubiam iniustitiae gravitatem mortalem, atque proin auferat obli­ gationem, hanc speciem malitiae superadditam in confessione exprimendi. Haec autem ratio quaerenda est in verbis S. Alphonsi 1. c. : ,Si enim haec [sponsa] committeret iniustitiani [mortalem ] fornicando, non posset deinde matrimonium contrahere, nisi manifestaret vitium occul­ tum sui corporis . . .: sed ad hoc non tenetur (vide dicenda n. 865).“ Quae doctrina completur VI 865: .,Quaeritur an pars laborans defectu occulto sufficienti ad solvenda sponsalia teneatur illum mani­ festare ante sponsalia, vel iis contractis ante matrimonium ?... Si defectus non redderet nuptias noxias, sed tantum minus appetibiles, nempe si sponsa esset pauper, quae reputatur dives .... corrupta, quae virgo: tunc, esto ipsa non possit decipere virum fingendo se immunem a tali defectu, tamen non tenetur defectum manifestare.... Unde dicunt praefati auctores, quod sponsa ab alio corrupta, etiamsi interrogaretur a sponso an fuerit ab alio cognita, poterit dissimulare et negare per restrictionem non puro mentalem, . . . additque Diana posse illam sine peccato, aut saltem sine mortali, uti aliquo arti­ ficio, quo impediat ne vir deprehendat esse corruptam. Excipiunt tamen “ etc. Unde patet, communiter loquendo, auctores non habere illam iniuriam seu iniustitiani gravem, si sponsus accipiat puellam corruptam quam putabat virginem et quam vel vix cogniturus sit esse cor­ ruptam vel quam, si corruptam cognoverit, non gravi odio prosecuturus sit neque in gravi discordia cum ea victurus. Sed si haec vera sunt vel saltem probabilia, probabile est, sponsam etiam fornicatione post sponsalia admissa non contrahere malitiam gravis iniustitiae contra sponsum. DISSENSUS PARENTUM CONTRA SPONSALIA (I). Casus. (250) Godolius et Crispina sibi mutuo matrimonium promiserunt eamque pro­ missionem per scripturam rite confirmarunt : qua re comperta, mater Godolii, quae Crispinae indolem ferre non poterat, omnino contradixit seque ait non amplius illum habituram pro filio, si hoc ineat matrimonium. Quare Crispinae mittit repudium. Sed Crispina, quae corporis sui usum Godolio concesserat, se ab ipso concepisse contendit neque sponsalium rescissionem vult admittere. Godolius igitur, inter malleum et incudem positus, quaerit a confessario quid sibi sit faciendum. Quaeritub 1° quinam dissensus parentum iure obstet sponsalibus. 2° num possit vel debeat Godolius contra voluntatem parentum matrimonium inire. Solutio. 876 Ad quaesitum 1“ R. 1. Parentum dissensus potest esse iustus aut iniustus. Ille dissensus iustus, qui in tam gravi nititur causa, Matrimonium praecedentia: Sponsalia. 505 ut propter matrimonii disconvenientiam parentes repugnare debeant, ita obstat sponsalibus ut valida non evadant. Nam in eo casu matri­ monium illud filio est illicitum, ac proin eius promissio invalida. R. 2. Potest exsistere dissensus iustus quidem, non tamen ita ut parentes sese opponere teneantur, sed ita ut iure possint. Qui dissensus, saltem si ante sponsalia notus non est, sponsalia non facit ex se irrita, facit autem ut sint rescindibilia vel ut debeat filius seu filia ea rescindere. Dixi: saltem si dissensus ante sponsalia notus non erat; nam si antea notus erat neque spes eum mutandi, sponsalia potius dici debent ab initio irrita, quia sunt promissio rei illicitae. Quando vero dissensus sit iustus, quando non, a prudenti cau­ sarum aestimatione pendet; facilius erit iustus contra filios minores, quam contra maiores. R. 3. Dissensus parentum iniustus ex se ne rescindibilia quidem facit sponsalia: verum, dissensu exsistente et permanente, facile ac­ cedunt rationes ex eo oriundae, quae pro filio sive filia gravissimae sunt atque facultatem a sponsalibus recedendi contribuunt. Hae sunt: iustus timor gravis et diuturnae discordiae, exheredatio, grave scandalum. Cf. Gasparri, Do matrim. I2, n. 85; lïosset, De sacram, matrim. II 1064. Ad quaesitum 2m R. 1. Si solummodo adest ingeniorum dis-877 crepantia inter matrem Godolii et Crispinam, haec non est iusta ratio interdicendi matrimonii, utut sit interdicendi communis contubernii cum matre Godolii. R. 2. Nihilominus, etsi ex parte matris causa dissensus iusta non sit, si mater illas minas non solum terrendi causa profert sed serio, atque consueta sit minas suas exsequi, haec pro Godolio ratio est cur liceat a sponsalibus recedere, si sola vis et obligatio spon­ salium in quaestione est. Id magis etiam valet, quando pater eodem modo obstat. R. 3. Difficultas autem nunc est, quia non agitur de solis spon-878 salibus, sed de reparando damno quod Crispinae per copulam il­ latum est. Quodsi promissione matrimonii, non solum vera, immo etiam ficta, Crispina inducta fuerit ad admittendam copulam, theologi vix non uno ore obligant virum ad ducendam puellam, cum aliter iniuria illata reparari nequeat. Atque in tali casu censeo generatim posthabendum esse parentum dissensum. Si vero post copulam libere admissam demum secuta est pro­ missio matrimonii, res non modico mutatur. Nam in hoc casu Godolius ex damno illato Crispinae non tenetur, cum huius damni periculo Crispina libens et volens sese exposuerit; tenetur tamen cum Crispina ad alendam et educandam prolem futuram. Cui si satis provideri possit, suadendum quidem Godolio est, ut Crispinam ducat, sed gra­ vissimo suo damno non est obligandus. 5θβ Sacramentum matrimonii. R. 4. Etiam in ipso casu, quo promissione matrimonii Crispina ad peccandum inducta fuerit, esse potest ut Godolius nimium damnum ex dissensu parentum pati debeat. Quodsi ita est, etiam tum reparare quidem alio modo omnino debet damnum Crispinae illatum ; sed, si id facere possit et fecerit, a matrimonio potest excusari. S. Alph., Th. m. III 642 sqq. Nimirum, pro conditione Crispinae, obligatio primo adesse potest curandi ut Crispina peregre exsistens clam pariat et delictum suum possit celare; dein praeter debitam curam proli impendendam obligatio exsistere potest procurandi ut Crispina aeque bene nubere possit, collata etiam, si opus sit, ampla dote. Cf. Th. m. II11 1188. DISSENSUS PARENTUM CONTRA SPONSALIA (II). Casus. (251) Sedulia, puella 20 annorum, mediocris fortunae, cum data occasione cognovisset iuvenem similis fere conditionis et ab eo peteretur ad matri­ monium, promissionem mutuam rite cum eo facit. Sed parentes Seduliae, qui eam iuveni longe ditiori destinaverant, omnino contradicunt. Quare con­ fessarium adiens perplexa quaerit quid sibi faciendum sit. Qvaerituk habeatne Sedulia causam sufficientem, ut a suis sponsalibus re­ cedat iungaturque iuveni a parentibus electo. Solutio. 879 Ad quaesitum R. 1. Disputatur num supervenientes divitiae ex­ cusent a sponsalibus cum comparte pauperiore contractis ex ratione disparitatis status mutui. Qua in re discessus a sponsalibus alias convenientibus sane dissuadendus est omnino. Nihilominus si excessus divitiarum valde magnus evaserit, obligatio standi prioribus sponsalibus non potest urgeri. Cf. S. Alph., Th. m. VI 876. R. 2. Minus etiam convenit, conditione propria non mutata, spon­ salia relinquere, ut ditiori adhaereatur. Verum nec hoc quidem, si offeratur matrimonium cum comparte longe ditiore, peccati proprie dicti accusari potest: S. Alph. ib., si modo aliae conditiones in utro­ que casu fere eaedem sunt. R. 3. Dissensus parentum ex sese habet aliquid causae cur a sponsalibus recedatur: ergo ille dissensus, etsi non sit omnino iustus, seu etsi divitiae alterius compartis non sint cum excessu maiores, tamen aliquid ponderis addit : adeoque facilius in hoc casu permissum erit Seduliae priora sponsalia relinquere. R. 4. Unde patet confessarium in casu non posse obligatione Seduliam urgere ut maneat in sponsalibus suis, si ipsa mavult re­ cedere; verum si ipsa mavult prioribus suis sponsalibus stare: dis­ sensus parentum, nisi graves exoriturae sint inimicitiae, non est tanta causa ut a sponsalibus alioquin iustis et convenientibus Sedulia teneatur recedere. Quodsi aetas minorennitatis obstet, quominus statim exsecutioni dari possint priora sponsalia, nihil relinquitur nisi ut, ad­ hibitis cautelis contra peccati pericula, matrimonium nonnihil differatur. Cf. Th. m. II n 858. Matrimonium praecedentia: Hanna. BANNA. BANNORUM OBLIGATIO. Casus. (252) Parochus iustum munerum eorum qui ad matrimonium proclamandi sunt, conscripsit in libello, quem tradit ante contionem sacerdoti extraneo contionaturo. Qui, cum characterem parum intelligibilem legere vix posset, saepe in proclamandis sponsis haeret, aliqua nomina plane non potest pro­ nuntiare, proinde dicit: „et reliquos quos hic scriptos non possum legere”. Quaeritub 1° quae sit obligatio bannorum. 2° valeatne ista proclamatio in casu. 3° quid faciendum? praesertim cum aliqui sint, qui iam eodem die Dominico matrimonium celebrandum indixerant. Solutio. r I Ad quaesitum Γη 11. 1. Missis legibus civilibus hac in re latis, 880 lege ecclesiastica praecipitur ut 1) ter fiant proclama tiones. 2) eaeque diebus Dominicis et de praecepto festivis, 3) in ecclesia parochiali vel ecclesiis parochialibus sponsorum, 4) inter Missarum sollemnia. Cf. Cone. Trid. sess. 24, cap. 1 de ref. matr. 11. 2. Proclamatio fieri debet in ecclesia parochiali omnium earum parochiarum, in quibus uterlibet sponsorum domicilium vel quasidomicilium sive facti sive iuris habet. Quae distinctio domicilii iuris a domicilio facti attenditur prae­ cipue in iis qui aetate minores sunt: hi enim pro domicilio iuris habent domicilium parentum. — Milites, nisi sint minores, proclamari debent et in domicilio actuali et in domicilio iuris, in eo loco, ubi (quasi-)domicilium habebant ante susceptam militiam, etiamsi illud reliquerunt. — Vagis pro domicilio iuris reputatur locus vel originis vel ille ubi diutius commorati sunt; sed ante eorum matrimonium episcopi attestatio debet adesse. R. 3. Obligatio illa omnino gravis est; laesio autem admittit parvitatem materiae tum 1) si una tantum ex tribus proclamationibus omittatur (cf. Th. m. II11 861; S. Alph. 1. c. VI 990), tum 2) si cir­ cumstantiae illae praescriptae non formaliter quidem sed aequivalenter impleantur. Quae autem materia parva est, haec accedente graviore causa sine ulla culpa potest praetermitti. Ad quaesitum 2ra R. 1. Proclamatio relate ad eos quorum 881 nomina nullatenus ab auditore intellecta sunt, per se valida non est, ut patet, minus etiam eorum quorum nomina nullatenus sunt pro­ nuntiata. R. 2. Quando tamen supponis parvam parochiam, ubi omnes sciunt et retinent omnes sponsos semel proclamatos: si acciderit haec nominum suppressio in iis quorum secunda vel tertia proclamatio agebatur, censeo generale illud dictum: „et reliquos quos hic scriptos non possum legere", continere satis iteratam proclamationem. 508 Sacramentum matrimonii. 882 Ad quaesitum 3m R. 1. Parochus quidem, si praesens erat, statim debuit defectum supplere; si aberat, accersi debuit ut suppleret. Verum si supponis haec fieri non potuisse vel propter stuporem facta non esse: in hoc casu iam R. 2. Statim eodem die quo ultima facta est proclamatio, matri­ monium inire non convenit quidem ; immo impediri debet saltem quando sponsi sunt ex diversis et dissitis regionibus, ita ut testimonium proclamationum alibi factarum nondum possit adesse; atque etiam si in uno solo loco proclamationes fuerint necessaria, per unum saltem diem maxime convenit exspectari. Quodsi ratio omnino extraordinaria cogeret ut eodem die matrimonium celebraretur, saltem exspectari per aliquot horas deberet: sic datur opportunitas recipiendi depositionem eorum, si qui sint qui habeant quod matrimonio opponant. Ad quam rem habet Gasparri, De matrim. I2, n. 190: n Parochus debet aliquid temporis post ultimam publicationem exspectare, ut fideles queant ab ultima publicatione impedimenta revelare. In statutis nonnullarum dioecesium praescribitur diem esse exspectandum, in aliis biduum, in aliis triduum. Parochus sequatur statutum vel usum suae dioecesis, sed ad minimum unum diem exspectet." Similiter monet BalleriniPalm., Opus th. m. V, n. 581, et Lacroix, Th. m. 1. 6, p. 3, n. 480. — Alioquin si iam omnia parata sunt ad nuptias, neque tempus est opportunum extra Missam supplere, est ratio satis gravis cur praeter­ mittatur haec ultima proclamatio et nihilominus ad nuptias liceat procedere. R. 3. Si agebatur de nominibus eorum quorum matrimonium futurum prima vice proclamandum erat : sane postea, ac si nihil actum fuerit, ter proclamatio habenda est, neque ob casum nostrum una ex iis omitti debet. R. 4. Ceteroquin, si in vesperis aliave devotione pomeridiana satis magnus numerus fidelium confinxerit, ibi fieri potest proclamatio in Missa sollemni omissa: Th. m. II11 862; S. Alph., Th. m. VI 991. UBI BANNA FIERI DEBEANT. Casus. (253) Marina Aquisgranensis, 19 annorum, a tribus mensibus Coloniae in famulatu degit, postquam per tres annos Dusseldorpii famulam egerat; intendit matrimonium contrahere cum loanne Moguntino, qui post matrimonium Dussel­ dorpii habitare intendit, domo ibi iam conducta. Quaeritur Ie ubinam proclamationes fieri debeant, attentis circumstantiis, prout Marina parentibus sit orbata aut non orbata. 2° quid, si Marina iam per annum Coloniae famuletur. Solutio. 883 Ad quaesitum lm R. 1. Certum est in actualibus habitationis locis utriusque sponsi proclamationes fieri debere, adeoque tum Moguntiae tum Coloniae in propriis parochiis, si sponsorum alteruter Matrimonium praecedentia: Banna. 509 ibi contraxit quasi-domicilium; sed si Marina tantum precario modo Coloniae moratur, lege communi necesse non est ut ibi fiant proclainationes, nisi lex dioecesana id pro tali casu etiam praescribat. R. 2. Certum insuper est ratione Marinae sponsae, utpote in aetate minore, proclamationes fieri debere in loco domicilii parentum. Quare, si illi in vivis sunt et Aquisgrani habitant, ibi in parochia parentum etiam proclamationes faciendae sunt; alioqui si Marina quidem nata est Aquisgrani, parentes vero alibi habitant, ibi, non Aquisgrani, proclamationes fiant oportet. Cf. Kosset, De sacramento matrimonii II, n. 1105. R. 3. Si vero parentes defuncti sunt, certe sunt alii in quos paterna potestas transiit: quapropter in eorum loco domicilii est Marinae domicilium iuris, ubi proclamationes fieri debeant. R. 4. Magis dubitari potest, num etiam in priore domicilio, i. e. in 384 parochia Dusseldorpii, ubi Marina antea habitabat, proclamationes fieri debeant. Nam generalis regula statuitur, eos qui a brevi tem­ pore domicilium mutaverunt, proclamari debere non in solo actuali domicilio, sed etiam in priore (cf. Th. m. II1 11 863); breve autem tempus certe est quod non attingit spatium 6 mensium; immo pro variis locis et consuetudinibus tempus valde diversum statuitur quod re­ putetur pro adeo longo ut proclamatio in priore domicilio possit omitti, videlicet tempus sex mensium usque ad quinque annos. Dubium autem excitari potest utrum Marina quae, utpote in minore aetate, alibi etiam domicilium iuris retinuerit, vere dici possit habuisse Dussel­ dorpii domicilium. Sed affirmari debet adfuisse non domicilium quidem stricti nominis, sed quasi-domicilium. Sumamus etiam Marinam semper Dusseldorpii vixisse precario modo, ius sibi retinens quovis mense famulatui renuntiandi: si ita fuerit, in rigore quidem neque omnia adfuissent quae requiruntur ad quasi-domicilium, in quo debet ad­ esse animus alicubi manendi per maiorem saltem anni partem; sed in casu matrimonii propter solam commorationem 6 mensium et ultra testimonium status liberi ex eo loco requiritur ac proin propter solam diuturniorem commorationem expedit fieri proclamationes, omissa in­ quisitione de animo tam diu manendi, idque lege particulari potest praescrib i ’. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si Marina ultra sex menses degerit in 885 novo famulatu Coloniensi, non indiget proclamatione Dusseldorpii facienda, nisi ibi domicilium retinuerit, etsi inde attestatio parochi de statu libero afferri debet. Nam ex compluribus conciliis provinc. Romae approbatis (cf. Th. m. 1. c.) haec statuitur norma: „Pro iis qui transitorii officii vel studiorum, famulatus causa in uno loco ultra 1 S. OiF. ad Orientales d. 29 Aug. 1890: ,Publicationes faciendae sunt in loco domicilii vel quasi-domicilii. Expedit etiam ut fiant in loco originis, si contrahentes ibidem morati fuerint post adeptam aetatem ad matrimonium contrahendum idoneam: atque insuper in locis, ubi saltem pei· 10 menses commorati fuerint, nisi iam a pluribus annis domicilium fixerint in loco ubi matrimonium contrahendum est/ Ga8/)arri 1. c. n. 163. 510 Sacramentum matrimonii. sex censes degunt, domicilium retinentes in altero, in utroque loco proclamentur": ergo, qui domicilium non retinuerunt in altero priore loco, non debent in utroque loco proclamari, sed sufficit ut pro­ clamentur in loco habitationis actualis. R. 2. Fieri vero potest ut Marina domicilium Dusseldorpii re­ tinuerit, si ibi iam cum loanne sponsalia inierat. Fac enim, ut ibi cum loanne famulante contraxerit familiaritatem, sed quo honestius matrimonium iniret atque periculum peccandi declinaret, Dusseldorpio recesserit ad tempus Coloniam, quam primum Dusseldorpium matri­ monii ineundi domiciliique figendi causa reditura. Si haec in animo habuit, numquam vere reliquit domicilium seu quasi-domicilium Dusseldorpiense, cum retinuerit animum mox redeundi, praesertim si in domo illa iam locata partem bonorum suorum reliquerit. Quodsi ita res fuerit, necessarium omnino erit, Dusseldorpii quoque proclamationes facere tum ratione Marinae tum ratione loannis. FINIS BANNORUM. — IMPEDIMENTORUM REVELATIO. Casus. (254) Themistor parochus, rogatus a sponsis, promittit se post primam ban· norum publicationem sequenti Dominica publicationem pro secunda et tertia vico facere velle: cum pridie illius Dominicae vespere Paula quaedam ad eum accedat, protestans sibi a sponso fidem matrimonii datam esse. Cui Themistor respondet se procedere debere in hac causa, nisi sibi allatum fuerit prohibitorium ex parte episcopi. Impossibile sane est Paulae, rem adeo celeriter apud episcopum componere. Feria enim II post factas publi­ cationes matrimonium publicatum contrahetur. Servatius, cum audiat Annam et Paulum publicari ut sponsos, qui in­ tendant mox matrimonium contrahere, recordatur Paulum antea alteri puellae matrimonium promisisse atque etiam Annam fuisse sponsam alterius ; scitque ex certis relationibus patrem Annae cum matre Pauli circa tempus concep­ tionis Pauli adulterino consortio usum esse, atque a non longo tempore matrem Annae cum Paulo turpiter egisse. Quaeritur 1° quis sit bannorum finis et quae obligatio indicandi obstacula matrimonio contrahendo contraria. 2° in primo casu Themistor rectene an minus recte egerit. 3° ad quid in secundo casu teneatur Servatius. Solutio. S86 Ad quaesitum 1“ R. 1. Finis bannorum est, ut patefiant, si quae sint contra matrimonium obstacula, videlicet impedimenta quae hoc matrimonium prohibeant, vel quae illud redditura sint nullum. R. 2. Ex fine intento sequitur adesse obligationem per se gravem, qua teneantur omnes qui sciant aliquod impedimentum inter sponsos exsistere, illud manifestare, nisi sciant ab aliis manifestationem certo fieri vel factam esse. Gasparri, De matrimonio I2, n. 174 sq. Matrimonium praecedentia: Banna. 511 R. 3. Excusantur autem ii qui timere debent ex revelatione grave periculum vel damnum sive pro se, sive pro suis, sive pro societate seu ratione scandali — adeoque etiam ii qui notitiam habent ex secreto sibi in officio vel consilii causa commisso; similiter ex­ cusantur ii quorum revelatio esset inutilis. Verum si quando revelatio fieri nequeat, adhibenda est privata — si fieri possit — monitio eorum quorum interest. Gasparri 1. c. n. 177 sq. R. 4. Haec revelatio, quamquam absolute efficax etiam esse potest si fiat post ultimam publicationem bannorum, nihilominus quam primum facienda est, ne ulteriore dilatione difficultas augeatur vel efficacia per improvisam matrimonii accelerationem eludatur. R. 5. Si agitur de impedimento aliorum sponsalium adeoque de iure tertii, sufficit illi tertiae personae de proclamato matrimonio notitiam dare: nam si haec ipsa, notitia accepta, nihil opponat matri­ monio isti, ius suum abdicasse censetur eo saltem sensu ut nolit am­ plius matrimonium alienum impedire. — Attamen qui mavult, vel cui facilius est rem parocho referre, id facere potest, ut per parochum res componatur. Ad quaesitum 2m R. 1. Themistor promittens se secundam et 887 tertiam proclamationem eodem die facturum, unam proclamationem praescriptam aequivalenter omisit: quod nisi gravis causa ius ad epikiam dederit, peccatum erat, ex se tamen non grave. R. 2. Verum per accidens potest esse grave, v. g. si quando instat periculum ne forte matrimonio intento et accelerato irreparabiliter laedatur ius tertiae personae. Quod re vera in nostro casu obtinet, si querelae Paulae sunt fundatae. Quapropter Themistor, postquam audierit Paulae protestationem, non potuit, promissione sua neglecta seu retractata, illa die omnes proclamationes finire, vel saltem non procedere ad matrimonii assistentiam. R. 3. In genere enim parochus, si quod impedimentum sive di­ rimens sive impediens inceptis proclamationibus manifestatur, causam sistere debet, rem examinare atque quam primum ad Ordinarium de­ ferre. Quod in nostro casu parochus facere debebat. R. 4. Solum si 1) Paula obiecerit quidem sponsalia secum inita, sed matrimonium secum contrahendum non vel non amplius intendat; aut 2) si ex parte sponsi sufficientes causas haec cum Paula facta sponsalia dissolvendi adesse pateat, Themistor male non egit, si­ quidem obstacula obiecta erant iniuste. Si autem res dubia manet: omnino causa discutienda vel componenda est sive amica transactione sive iuridica Ordinarii sententia, antequam ulterius procedatur. Cf. Th. m. II11 859. Ad quaesitum 3,n R. 1. Quod Servatius scit de prioribus spon-888 salibus, quae sive Anna sive Paulus inierant, sufficit ut ii quorum interest hoc noverint. Quare si id iam obtinet, Servatius circa hoc nullam habet obligationem; alias aut illos ipsos aut parochum moneat. R. 2. Quod autem Servatius scit de turpi consortio, gravissimi momenti est, propter quod coniunctio inter Annam et Paulum omnino 512 Sacramentum matrimonii. impediri debeat, si possit; est autem simul adeo diffamans ut potius permitti debeat matrimonium materialiter nullum, quam ut haec cri­ mina spargantur in vulgus. Scilicet ex priore illo consortio adulterino aliquo modo probabile est Paulum et Annam esse fratrem et sororem ex eodem patre, quam­ vis in iure sit contraria praesumptio. Et quoniam, si ista vera sunt, exsistat impedimentum indispensabile, impossibile est ut dispensatione difficultas removeatur; sed superest ut matrimonium non attentetur. Servatius igitur, nisi ipse monere possit matrem Pauli vel patrem Annae, ut sua interposita auctoritate conjunctionem istam interdicant quaesito aliquo praetextu, moneat parochum, ut ille idem conetur. At si Paulus et Anna a parentibus se permoveri non sinant, durius videtur eorum patrem vel matrem obligari ut se coram iis diffament atque ita matrimonium attentatum impediant, maxime cum propriam turpitudinem asserenti credi non debeat. Ex alio vero consortio turpi Pauli cum matre Annae Paulum inter et Annam orta est affinitas primi gradus, quae ex sese impedimentum matrimonii dirimens constituit. Quod impedimentum pro se sumptum dispensabile quidem est; attamen in nostro casu, si ad parochum per­ venerit huius impedimenti notitia simul cum notitia prioris impedi­ menti, ratio est urgens cur propter solum affinitatis impedimentum Paulum repellat ab ineundo matrimonio, etiam silens de illo impedi­ mento consanguinitatis, atque Paulo persuadeat dispensationem a suo affinitatis impedimento non esse sperandam. Re vera enim in libello supplici, quem Romam mitteret, exprimere parochus deberet, subesse simul cum affinitate probabiliter impedimentum consanguinitatis primi gradus, quod iuris quidem praesumptione ignoretur, re tamen non sit exclusum : quibus expositis numquam dispensabitur ne ab affinitate quidem, ne ansa detur matrimonio nihilominus invalido. DISPENSATIO A BANNIS (I). Casus. (255) Baldus Blandinae a se violatae matrimonium promiserat: quod in dies differt, immo parat iter diuturnum promissione nondum impleta. Quare Blandina adit parochum supplicans ut statim omissis proclamationibus matrimonio assistat; aliter se timere ne Baldus promissis non maneat fidelis neve ipsa in ignominiam cadat. Parochus annuit; verum ab ordinariatu propter omissas proclamationes graviter reprehenditur. Quaeritur 1° quis ob quas causas a proclamationibus dispenset. 2° quid de agendi ratione parochi indicandum sit. 3° quid, si Blandina, ad ordinariatum re delata, ab eo repulsam iam tulerat. Solutio. 8S9 Ad quaesitum 1” R. 1. Ordinariorum est in proclamationibus dispensare, idque non solum propter generalem regulam, secundum quam eorum est in rebus legum ecclesiasticarum quae frequenter Matrimonium praecedentia: B^nna. I 513 occurrunt dispensare, sed in certo casu etiam ex dispositione iuris Tridentini «nisi Ordinarius ipse expedire iudicaverit, ut praedictae denuntiationes remittantur, quod illius prudentiae et iudicio S. Synodus . * relinquit Sess. 24, cap. 1 (Tametsi) de ref. matr. R. 2. Quando ex iure in pluribus locis proclamationes fieri debent atque in diversis dioecesibus, sufficit dispensatio unius Ordinarii, eius videlicet, in cuius territorio matrimonium initur. Cf. Th. m. II11 864; Gasparri, De matrim.2 I, n. 183. Hoc contra non paucos auctores satis probabile est. Nam quia Ordinarius non dispensat in propria lege, sed in lege universali, adeoque potestate a S. Sede delegata, non est ratio cur haec dispensandi potestas ad proprios dioecesanos restringi debeat, maxime cum agatur de actu qui in propria dioecesi publice exercetur. R. 3. Cum dicatur dispensationem aliquando relinqui prudentiae et iudicio Ordinarii, non videtur requiri causa adeo gravis, ut Ordi­ narius legem bannorum remittere possit: si modo finis legis, i. e. certi­ tudo de impedimento non exsistente, satis in tuto collocetur. R. 4. Sed distinguuntur causae gratiosae et causae necessariae. 890 Gratiosae dicuntur si Ordinarius condescendit cum personis iisque ex gratia, sine causa graviter urgente, legem remittit. Necessariae causae hae sunt, in quibus propter grave damnum vel incommodum, quod legis observantia in particulari casu secum habeat, Ordinarius tenetur legem eiusve rigorem remittere. Causam remittendi sive plene sive ex parte praedictas proclamationes Synodus Trid. 1. c. affert: «si aliquando probabilis fuerit suspicio, matrimonium malitiose impediri posse, si tot praecesserint denuntiationes6. Similes causae communiter habentur: 1. si periculum est ne vir derelinquat puellam a se vio­ latam; 2. si delato tantisper matrimonio, infamia et dedecus sequatur: 3. si propter iter instans matrimonium nequeat differri; 4. si propter conditiones omnino dissimiles sponsi publica proclamatione ludibrio exponantur: 5. si, civili matrimonio iam contracto, vir nolit in proclamationes ecclesiasticas consentire, vult tamen ritum ecclesiasticum concedere. Ad quaesitum 2n‘ R. 1. Ab omni publicatione longe difficilius 891 dispensatur quam ab una alterave. Nihilominus rationes valde urgentes etiam ad omittendas omnes publicationes sufficiunt. Si vero ab una alterave tantum publicatione dispensatur, ultima publicatio fit sub forma: «secundo et tertio publicantur , ** vel: «unica pro trina denuntia­ tione publicantur6 ; quo certius urgeantur ut, qui forte habeant quod matrimonio obiciant, quam primum id indicent. R. 2. Si re vera res urgebat, in casu narrato gravissima erat ratio cur in gratiam sponsae a proclamationibus dispensaretur. Quare, si tam cito Ordinarius adiri non potuit, licuit parocho epikia uti atque, certus de impedimento non exsistente, sponsos statim ad matrimonium admittere. Neque subsequens obiurgatio facit, ut re vera reus fuerit. R. 3. Si absolute possibile quidem fuerit, antea adire Ordinarium, parochus vero noverit eum difficiliorem esse in danda dispensatione, Lthmkuhl, Casus consciontiae. II. Ed. 4. 33 514 Sacramentum matrimonii. in casu evidentis necessitatis in foro conscientiae tuto agere potuit per epikiam. At quoniam in foro externo omiserat recursum per se necessarium, pati debuit reprehensionem secuturam, immo etiam poenam forte infligendam. Ad quaesitum 3“ R. Difficilius etiam esset parochum excusare, si recursu iam habito ad ordinariatum dispensatio esset denegata. Nam inferioris non est reformare indicium superioris. Id solum con­ cedi potest, si quando parochus detegeret novam aliquam circum­ stantiam, quae graviorem faceret rationem dispensandi et quae ab ordinariatu perpendi non poterat, in eiusmodi suppositione causam redire ad idem plane quod dictum est ad Q. 2m R. 3. DISPENSATIO A BANNIS (II). Casus. (256) Drusillas homo nobilis provectioris iam aetatis a puella 16 annorum conditionis inferioris peccatum extorserat promissione matrimonii. Puella concepit urgetque matrimonium ineundum. Post multas tergiversationes de­ mum consentit Drusillus sub conditione 1) omittendarum proclamationum, 2) ineundi matrimonii occulte et ad laevam manum, ut aiunt; alias enim se ludibrio exponi. Quaeritur sitne ratio haec admittendi. Solutio. 892 R. 1. Ex parte puellae sine dubio est iustissima causa petendae dispensationis et facultatis matrimonii; alioqui manebit in dedecore et forte sine auxilio per totum vitae decursum. Quare si Drusillus seriam ostendit voluntatem ineundi cum puella ista matrimonii neque graviora mala ex eo oritura esse praevidentur: nihil est, quod opponatur et cur non facile et statim concedatur ab episcopo facultas sine proclamationibus negotium absolvendi. R. 2. Num vero Drusillus invitus urgeri vel cogi possit, non est ita clarum. Nam adiuncta videntur esse ea ut promissio illa matrimonii non potuerit rationabiliter haberi pro vera et seria. Quod si ita est, obligandus quidem est Drusillus ut alio modo, quantum fieri possit, damnum et deceptionem quam puella ex simplicitate passa fuerit reparet; ad matrimonium autem cogi non potest. Immo si ex una parte nimia est disproportio inter Drusillum et puellam, ex altera parte huic pro sua conditione fere possit fieri reparatio: ex aliis adiunctis indicari debet, sitne matrimonium istud suadendum an dis­ suadendum. Si dissuadendum, superioris non est illud per dispensa­ tionem a proclamationibus efficaciter promovendi. Si suadendum est matrimonium, superioris utique est momentaneam Drusilli voluntatem per dispensationem ab omnibus rebus praeviis facere efficacem, antequam ipse eam mutaverit. R. 3. Quod matrimonium ineatur morganaticum et occultum, ex se quidem illicitum non est; attamen provideri debet ne oriatur 515 Matrimonii contractus conditiones. scandalum, quasi coniuges illi vivant in concubinatu. Quodsi talis rumor taleque scandalum timendum est, legitima matrimonii coniunctio debet reddi publica. MATRIMONII CONTRACTUS. CONSENSUS MATRIMONII CONDITIONATUS. Casus. (257) Maura cum Faustino in Transsilvania init matrimonium, hac facta stipu­ latione ut pro usu matrimonii Faustinus non eligat nisi dies ad concipiendum minus aptos, et ut, quando nihilominus secuta fuerit conceptio, sibi liceat prolem abicere et in orphanotrophio collocare. — Faustinus vero, Calvinianus, persuasum sibi habet licere matrimonium, si forte evadat nimis grave, dis­ solvere atque aliud inire; neque si contrarium scivisset, matrimonium con­ trahere ausus esset. Quaeritur 1u qui requiratur consensus ad matrimonium verum efficiendum. 2° quid operetur consensus conditionalis. 3° sitne matrimonium, de quo in casu, validum. Solutio. Ab quaesitum lra R. 1. Requiritur ante omnia consensus verus:893 quae igitur voluntario repugnant, etiam repugnant consensui quo verum matrimonium efficiatur. Voluntario autem praeter errorem et metum, do quibus inter impedimenta dirimentia sermo recurret, praeprimis obstat fictio. Quare qui fete consentit, etsi fictio illa non appareat, efficit ut matrimonium sit nullum; quodsi fictio illa possit probari et re ipsa probetur, etiam in foro externo matrimonium pro nullo habetur; alias in externo foro habetur pro vero atque fingenti erit generatim obligatio revalidandi matrimonii. R. 2. Requiritur co/isensus, i. e. mutuus; id enim in omni con­ tractu suo modo necessarium est; atque magis etiam in hoc bilaterali contractu, qui in mutua iurium traditione et acceptatione consistit. Hinc si alterutrius consensus vitiatus est, neuter effectum suum est sortitus, quamquam ius et obligatio ex iniuria vel damno illatis oriuntur. R. 3. Requiritur consensus externus: id enim et ratio contractus et ratio sacramenti postulat. Nam contractus mutuus fieri nequit, nisi alter alterius voluntatem intellexerit, alter alteri, quid offerat et acceptet, manifestaverit. Neque sacramentum efficitur, nisi sit signum externum, est autem consensus seu contractus ipse sacramentum: ergo consensus ille debet esse externus. R. 4. Requiritur consensus de praesenti, i. e. de re praesenti seu de praesenti iuris traditione et acceptatione: alioquin habentur spon­ salia. Idque adeo verum est ut etiam in consensu conditionato con­ ditione futura nihilominus voluntas actu praesenti declarata effectum suum producat, impleta conditione, matrimoniumque constituat sine alia nova declaratione. Cf. Th. m. II11 876. 33 516 Sacramentum matrimonii. Ad quaesitum 2m R. 1. Hac in re distinguenda est conditio de futuro a conditione sive de praesenti sive de praeterito. Nani in ultimis conditionibus conditio quoad rem statim verificatur aut falsificatur, atque proin consensus in se eo ipso evasit aut verus et efficax, aut inefficax et nullus: etsi forte contrahentes rei veritatem nondum sciant sed postea demum cognituri sint. R. 2. Conditio de futuro generatim, si conditio stricto sensu sumitur, ita ut ab eius verificatione pendeat ipsa consensus veritas et efficacia, est aut suspensiva aut resolutoria. Resolutoria in matri­ monio admitti nequit, siquidem est contractus ex sese indissolubilis. Quare quaevis resolutoria conditio, si re vera ita intenditur, ab alter­ utro facta id efficit ut matrimonium sit nullum, utpote essentialiter vitiatum. Verum si talis conditio manifestata non est neque potest probari, status idem est atque in consensu ficto qui probari nequeat. Quaelibet conditio resolutoria matrimonio apposita pertinet ad aliquam ex turpibus conditionibus sensu latiore, substantiae matrimonii contrariis. Conditio autem mere suspensiva tam diu suspendit effectum con­ sensus dati, donec fuerit impleta. Eo ipso autem quod fuerit impleta, sive actu necessario sive libero, sive honesto sive inhonesto, dummodo consensus neuter retractatus sit, effectus, i. e. vinculum matrimoniale, producitur, etiam insciis contrahentibus. 895 R. 3. Conditio saepe latiore sensu sumitur pro quolibet modo contractui addito, ad quem contrahentium alter alterum velit adstringere. Quomodo illa in matrimonium influere possint, de hoc tene sequentia: 1) Conditiones seu modi honesti in pactum deducti observandi, quidem sunt, nisi remittantur: sed in ipsum matrimonium eiusve valorem effectum non exercent, nisi sint suspensivi. 2) Conditiones seu modi turpes superadditi in pactum deducti, si substantiae matrimonii obstant, faciunt matrimonium invalidum; si eius substantiae non obstant, habentur pro non-adiectis, idque in foro externo, quod etiam in foro interno valebit, nisi constet conditionem ab alterutro habitam esse pro conditione stricta resolutoria: in dubio quidem ad cautelam, quantum fieri possit, consensus sincerus reno­ vandus erit. 3) Si eiusmodi modus superadditus, etiam substantiae matrimonii obstans, mente quidem est conceptus ab alterutro contrahentium, sed non in pactum deductus, in foro externo habetur pro non-adiecto matrimoniumque censetur validum, nisi forte evidenter probentur (cf. Acta Ap. S. V 328 sqq). Pro foro interno idem dic quod modo sub 2). — Quod idem observandum est, si alteruter pravam stipulationem se in­ ducere velle manifestavit, alter vero contradixit, atque ita matrimonium est initum ; nam forum externum in favorem matrimonii sentit, prae­ sumens priorem contrahentium pravae stipulationi renuntiasse. 896 R. 4. Pacta autem turpia, substantiae matrimonii contraria, sunt: ea quae repugnant fidei, sacramento, proli, seu quae excludunt matri894 Matrimonii contractus conditiones. 517 monii unitatem, indissolubilitatem, finem seu prolis procreationem et conservationem. Qui scilicet eiusmodi matrimonii conditiones essen­ tiales excludit, vel contraria paciscitur, non vult tradere ius matri­ moniale; non enim vult tradere ius vel exclusivum (sed distribuere in plures mulieres), vel perpetuum (sed solum ad tempus, postea alteri pro arbitrio traditurus), vel ne ipsum quidem essentiale ius eiusque complementum. Proin contractum matrimonialem exsurgere impossibile est. Frequentior igitur illa conditio turpis in pactum deducta, quae efficiat matrimonium nullum, est, si sponsi in pactum deducant: matrimonii abusum, quo impediatur conceptio; vel prolis conceptae exstinctionem nataeve abiectionem: his enim finis essentialis in usu iuris matrimonialis contrarie excluditur, qui est procreare et educare prolem. Aliter omnino est, si in pactum deduceretur ex amore casti­ tatis perfecta continentia seu non-usus iuris matrimonialis : quod esset matrimonium verum quidem, sed virgineum Ad quaesitum 3m. Ex regulis ad Q. 2“ datis matrimonium in 897 casu propositum, seu potius singulae conditiones diiudicandae sunt. R. 1. Si in prima conditione sola sistimus, ex ea matrimonium non evasisse nullum censeo. Nam eligere tempus minus idoneum, coniugibus in matrimonio, saltem ex graviore causa et sine peccato gravi, licet; quare non est pro contracturis conditio turpis. Neque finis matrimonii, educatio prolis, simpliciter excluditur, cum difficilior quidem reddatur sed omnino possibilis, immo non ita raro efficax maneat prolis conceptio. R. 2. Secunda conditio, si simpliciter erat .prolem abicere", seu neglecta omni eius cura, eam probabili interitui devovere, habetur pro conditione turpi substantiae matrimonii contraria, cum per matri­ monium non momentanea tantum procreatio prolis, sed conservatio generis humani intendatur, quae requirit necessariam curam atque aliqualem saltem prolis educationem. — At quoniam in nostro casu illud „prolem abicere" declaretur subsequent! additione .in orphano­ trophio eam collocandi4, puto eam conditionem esse pro parentibus quidem, communiter loquendo, turpem, tamen non excludi matrimonii finem essentialem, eo quod ipsa hac in orphanotrophio collocatione cura summe necessaria iam habeatur. Censeo igitur ex hac pactione non constare de matrimonii nullitate; pactionem autem illam non obligare. R. 3. Tertia illa conditio, quod Faustinus sit in persuasione 898 suae sectae sibi licere ex quibusdam causis a matrimonio contracto recedere, si esset in pactum deducta, vel etiam a solo Faustino ita mente concepta, ut expresse statueret sic inire coniunctionem cum 1 Recte quidem dicit .V. Leitner (Theol.-prakt. Monatsschrift XVI11 61) mo­ tuum hac in re nihil mutare; verum mea opinione perperam addit, omnem con­ ditionem contra prolis generationem matrimonium reddere nullum. Nam id verum quidem est de conditione inhonesta, non de honesta : non enim usus iuris. sed solum ius radicale ad prolis generationem de matrimonii essentia est. 518 Sacramentum matrimonii. Maura, ut sibi pro libitu liceret recedere: sane fecisset coniunctionem nullam seu invalidum matrimonium. Verum ita res se non habuit; sed mansit sola Faustini opinio. Hanc per se non sufficere ut reddat matrimonium nullum ex eo debemus concludere, quod non solum apud acatholicos Christianos, qui in compluribus casibus matrimonialis vinculi solutionem fieri posse praetendunt, sed etiam apud infideles, qui neque unitatem neque indissohibilitatem matrimonii norunt, veri nominis matrimonium cum prima saltem femina fieri posse et reapse communiter fieri, Eccle­ sia tenet. Atque pro Transsilvania exstat resp. S. Off. d. d. 2 Oct. 1680 (cf. Denzinger, Enchiridion9 n. 1485) ad dubium „An sit validum matrimonium contractum inter catholicam et schismaticum cum inten­ tione foedandi vel solvendi matrimonium" R. „Si ista sint deducta in pactum, seu cum ista conditione sint contracta matrimonia, sunt nulla: sin aliter, sunt valida." Ergo neque voluntas contra matri­ monium agendi, neque opinio huius rei quasi licitae, sed voluntas ineundi matrimonii non aliter quam cum iure sic agendi retento matrimonium destruit seu facit invalidum. Neque hanc voluntatem in nostro casu Faustinus, ut videtur, habuit, sed fortasse habuisset, si cogitatio incidisset. Aliud enim non eruitur ex ea observatione nisi eum matrimonium contracturum non fuisse, si illud insolubile esse scivisset. Fateor tamen, si eiusmodi erant circumstantiae et illa revera dispositio animi, matrimonium evadere practice dubium: sed ideo matrimonium non solvitur sed obligatio exsurgit illud meliore consensu reddendi certius. Quodsi constat cum errore illo de matrimonii solubilitate adfuisse voluntatem praevalentem veri matrimonii, de huius valore nullum potest dubium excitari. CONDITIO TURPIS IN MATRIMONIO. Casus. (258) Rufus, Rufinus, Rufinianus acatholici potius libidinis causa matrimonium inire cupiunt. Cum sponsis suis de conditionibus matrimonii antea con­ veniunt: 1. Rufus, ut proles nascitura educetur in Calvinismo; 2. Rufinus, ut proles suscepta abortu abigatur; 3. Rufinianus, ut conceptio evitetur: postea matrimonium consueto modo rite ineunt. Quaeritur 1“ quid discriminis sit, prout in contrahendo matrimonio res turpes in pactum deducantur aut non deducantur. 2° quid in casu proposito de matrimoniis illis indicandum. Solutio. 899 Ad quaesitum lm R. 1. Ex dictis in casu priore, ut de matri­ monii nullitate propter appositas circumstantias turpes in foro externo constet, res turpes debent 1. esse contra substantiam matrimonii, videlicet sive contra eius unitatem, sive contra eius indissolubilitatem, Matrimonii contractus conditiones. 519 sive contra prolis susceptionem vel conservationem ; 2. debent esse deductae in pactum. R. 2. Quodsi igitur hae res illicitae in pactum non deducantur, sed iura matrimonialia sibi mutuo dare sponsi voluerint, etiamsi conceperint nihilominus voluntatem contra haec iura matrimonialia agendi: peccatur quidem, sed non est invalidum matrimonium. Quare contracto matrimonio nihil superest, nisi ut ista peccaminosa voluntas relinquatur. R. 3. Sumitur tamen neutrum ex sponsis abusum matrimonii pro conditione sine qua non in mente habuisse. Quod si alteruter habuisset, obiectum contractus matrimonialis intentione contrahentis esset vitiatum; neque, deficiente vero consensu interno, matrimonium posset enasci. In foro externo illa mens non sumitur adfuisse, nisi conditio turpis deducta fuerit in pactum, aut evidenter probetur. R. 4. Aliae conditiones turpes seu peccaminosae quae sunt matri­ monii essentiae extrinsecae, etsi in pactum deducantur, v. g. mutua promissio furti vel fraudis vel cuiuscumque criminis, in foro externo habentur pro aliquo adiecto seu pro modo addito, quo contractus matrimonialis non vitietur: qui modi additi pro non adiectis habentur et, ut patet, exsecutioni dari nequeunt. R. 5. Id in foro quoque interno indicandum est, nisi alteruter contrahentium illam promissionem rei illicitae seu obligationem ad eius exsecutionem habuerit pro conditione sine qua non. Nam si ita, obiecto contractus admixtum fuisset aliquid impossibile: quod impedit quominus contractus utcumque validus fieri possit. Quodsi hac in re serium dubium exsistat, in foro interno renovatio consensus matri­ monialis, eiusque veri et puri, privatim facienda est. Ad quaesitum 2“ R. 1. Conditio Rufi substantiam matrimonii 900 non attingit: propagatur enim et conservatur genus humanum etiam apud haereticos vel infideles. Quare matrimonium illud, quantum ad hoc caput attinet, validum est censendum : impia tamen conditio relin­ quenda seu emendanda est. Quodsi seriam promissionem sponsae circa impiam hanc educa­ tionem Rufus pro «conditione sine qua non4* habuisset, matrimonium erit validum in casu quo sponsa hanc voluntatem habuit re vera: non erit validum in casu quo voluntatem habuit fictam. — Si autem Rufus stultam habuit voluntatem qua voluerit valorem matrimonii dependere a futura impletione illius impii promissi vel a vera et firma obligatione implendae promissionis: matrimonium est utique invalidum. Sed in­ tentio adeo stulta non solet concipi, neque umquam in foro externo praesumitur; sed debebit plane probari. R. 2. Conditio Rufini non immediate inficit obiectum iuris matri-901 monialis, cum supponatur exerceri semper recte actus generationi aptos; attamen impedit quominus ius illud ad actus matrimoniales oriri possit. Finis enim matrimonii non est prolem procreare quae statim exstinguatur, sed prolem permansuram in hominem rationalem sese evoluturam. Qui ergo statuunt inter se prolem forte nascituram 520 Sacramentum matrimonii. interimere, contra finem essentialem matrimonii delinquunt neque iura matrimonialia exercenda sibi vindicare possunt, utpote quae, fine essentiali excluso, non exsistant. Matrimonium igitur Rufini invali­ dum est. R. 3. Etiam magis Rufiniani matrimonium est censendum in­ validum. Nam iura matrimonialia sponsae dare ne in mente quidem habuit. Quae iura consistunt in legitima exigenda copula : quam Rufinianus exclusit. Ergo nullum ius nullumque vinculum matrimoniale est exortum. R. 4. Aliud, ut iam antea in casu superiore dicebatur, omnino est, si qui amore castitatis omni usui matrimonii renuntiant vel etiam mutua conventione renuntiant. Id enim fieri posse, salva substantia matrimonii, exemplum B. Mariae V. et S. loseplii ostendit. Neque ex parte rei quidquam repugnat. Ius enim matrimonii legitimum datur et accipitur atque radicaliter retinetur, quamquam mutua conventione usu huius iuris sese abdicant. Quare qui postea suam coniugem ad copulam cogeret, fidem datam vel etiam iustitiam promissionis laederet, immo si promissio voto confirmata esset, laederet religionem; attamen fornicationem vel adulterium non committeret. MATRIMONIUM CUM IGNORANTIA INITUM. Casus. (259) Ludovica, puella pie et innocenter educata, nupsit Camillo, viro nobili. Qui, cum post celebratum matrimonium coniugale debitum peteret, gravem tulit repulsam, Ludovica querente se numquam de tali re cogitasse neque umquam se in eam esse consensuram. Apud confessarium interrogans de remedio audit sibi viam patere ad eligendam vitam religiosam: quam actuali suae condicioni praefert. . . . Relicto igitur viro, novitiatum adit monialiiun scholarium, quae expleto novitiatus biennio temporanea vota, post aliud quin­ quennium perpetua vota emittere solent. — Verum Camillus, qui caclibem vitam ducere non vult, agit apud iudicom ecclesiasticum, ut vel uxor sibi reddatur vel facultas fiat alius ineundi matrimonii. Quaeritur 1° sitne coniunctio Ludovicam inter et Camillum pro matrimonio valido habenda. 2° liceatne Ludovicae vitam religiosam amplecti. 3° quaenam sit in tali casu viri conditio. 4° quid ad ipsum casum propositum dicendum. Solutio. 902 Ad quaesitum 1“ R. 1. Difficultas, quae moveri potest contra matrimonii valorem, repeti potest solum ex errore substantiali, qui — ut dicitur in tractatu de contractibus in genere, ex natura rei con­ tractum reddat nullum. — Verum in nostro casu contractus matri­ monialis oriebatur non tam ex errore quam cum ignorantia ; nam plus quam probabile est adfuisse voluntatem generalem ineundi matri­ monii, sicut ineunt ceteri, etsi illa voluntas generalis non adfuisset, si Matrimonii contractus conditiones. 521 substantia matrimonii cognita fuisset. Neque tamen videri debet in diiudicando valore matrimonii initi, quid contrahentes facturi fuissent in certa hypothesi, quae re ipsa non obtinuit, sed quod fecerint, etsi hoc cum ignorantia fecerint. 11. 2. Hinc est cur S. Rom. Congr. constanter tenuerit et teneat eiusmodi matrimonia pro validis habenda esse. Quodsi forte hoc in singulari casu a vero ex parte rei discrepet, tamen non sequitur grave quoad matrimonii valorem incommodum, quippe quod facile validum videatur fieri saltem per subsequentem putativorum coniugum, vel solius uxoris, tacitum consensum qui in quolibet actu coniugali libere habito implicite contineatur. De cetero cf. Th. m. II11 964 1052. Ad quaesitum 2m R. 1. Per ignorantiam rei matrimonialis 903 Ludovica, rigorose loquendo, ius nullum acquirit, nisi forte dicas ius confugiendi ad S. Sedem eamque remedium rogandi. Quod ali­ quando in tali casu datur per solutionem matrimonii rati nondum consummati. R. 2. Verum Ludovica a communi iure non excluditur, secundum quod licet per bimestre coniugalem vitam differre, ut de capessenda vita perfectiore in religioso ordine deliberetur. Ideoque, antequam matrimonium copula carnali fuerit consummatum, Ludovica ius habet assumendae vitae religiosae eiusque experimentum facere in novitiatu ordinis religiosi a S. Sede approbati. R. 3. Sed quoniam ingressus in solam religiosam congregationem non eodem modo quo ingressus in ordinem religiosum stricte dictum vinculum matrimoniale solvit seu compartem ad ineundum aliud matri­ monium liberum reddit: consultius est adire S. Sedem ilico, ut, si Ludovica re ipsa mavult religiosam vitam amplecti, S. Sedes statirn solvat matrimonium ratum, nondum consummatum, quod alias sola sollemni votorum professione solvitur. Ad quaesitum 3m R. 1. Vir ante solutum matrimonii vinculum 904 per professionem sollemnem nequit novum matrimonium inire, eique necessitas exspectandi imponitur num re ipsa Ludovica per professionem statum religiosum assumat. Quod nisi fiat neque Summus Pontifex sua auctoritate matrimonium quod ratum tantum est solvat, Ludovica cogenda est ut redeat et vitam ducat coniugalem. R. 2. Attamen, nisi a S. Sede res citius componatur, vir postu­ lare potest ut, exacto unius anni novitiatu, Ludovica aut in stricti nominis ordine sollemniter profiteatur atque ita matrimonium solvat, aut expleto anno ad se redeat. Interim autem mulier cogi nequit. Ad quaesitum 4“ R. 1. Rationes tum ex parte mulieris tum ex 905 parte viri, ne diutius teneatur vitam caelibem ducere, suadent ut S. Sedes adeatur pro solutione vinculi matrimonii rati nondum con­ summati. R. 2. Index ecclesiasticus igitur, si S. Sedes non aditur, cogere nequit Ludovicam ut ad virum redeat; attamen cogere potest ut experimentum sumat ordinis stricte dicti, quo fieri possit ut post annum per sollemnem professionem matrimonium solvatur. 522 Sacramentum matrimonii. R. 3. Quodsi S. Sedes, non exspectata Ludovicae religiosa pro­ fessione vel in religione perseverantia, matrimonium solvat, solet in simili casu addere prohibitionem ne mulier possit in posterum matri­ monium novum inire sine Sacrae Congr. Rom. interventu. RITUS SACRI IN QUIBUS MATRIMONIIS ADHIBENDI. Casus. (260) lunipero parocho so sistunt matrimonii ineundi causa sequentes : 1) Cantia cum sponso acatholico, qui post datam fidem de catholica prolis educatione cum benedictione sacerdotali contrahere cupiunt, postea in ecclesia acatholica matrimonium celebraturi, quod sponsus officii causa et ad conservandam pacem cum sua familia agere debet; 2) Cantiana cum sponso francomurario catholice baptizato, qui confiteri renuit, sed, ad augendam celebritatem, cupit accipere cum sponsa sollemnem benedictionem in Missa, in qua, si opus sit, non renuit sumere ss. eucharistiam ; 3) Cantianilla cum sponso atheo e secta Calviniana oriundo, cui parentes puellam desponderant: de cuius baptismo graves omnino sunt rationes dubitandi, sed qui, cum luniperus moneret de baptismo saltem valide suscipiendo, hunc religiosum ritum deridet, at placendi sponsae gratia paratus est eum admittere. Quaeritur 1° qui in quibus matrimoniis religiosi ritus adhibendi sint. 2° quid ad casus propositos, seu quomodo parochus cum singulis agere debeat. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Sponsis, si sunt ambo catholici in unione et pace Ecclesiae viventes, adhibendi sunt ii ritus sacri qui in Rituali et Missali adnotantur: sollemnis illa benedictio in Missali notata tum tantum, quando tempus et personarum conditio id permittit. Contrahere matrimonium sine parochi seu sacerdotis interventu, nisi impossibilitas sit et necessitas urgeat, semper et ubique erat et est grave peccatum catholicis. Cf. Th. m. II11 909. R. 2. Sollemnis igitur illa Missalis benedictio non datur in se­ cundis nuptiis feminarum, si quando in primis suis nuptiis eam re­ ceperint; neque datur in matrimoniis, si quae tempore clauso con­ trahuntur; neque extra Missam, nisi forte singulare plane privilegium Roma datum fuerit eam dandi extra Missam. Quando haec sollemnis benedictio matrimonio convenit neque re­ cepta est: hortandi quidem sunt coniuges, non tamen obligandi, ut postea eam recipiant. Cf. Th. m. II11 910. 907 R. 3. Matrimonium mixtum vel eorum quorum alteruter spon­ sorum non est in pace et unione cum Ecclesia coram parocho quidem celebrandum est; sed si fit legibus Ecclesiae atque cautionibus neces­ sariis spretis, sola passiva assistentia celebretur (S. Oil. d. d. 21/23 lunii 1912); si cum dispensatione Ecclesiae, per se celebrandum est assistentia activa quidem, sed extra ecclesiam, sine ullo ritu et veste sacra. R. 4. Nihilominus, si ad evitanda maiora mala ita expedire Ordinariis videtur, licebit aliquem ritum sacrum adhibere (in favorem 906 I Matrimonii ritus sacri et benedictio. 523 videlicet partis catholicae in pace cum Ecclesia viventis), eumque in ecclesia et, si necessarium fuerit, omnem qui in Rituali notatur, excepto semper ss. Missae sacrificio sollemnique benedictione per se infra Missam danda. Ita ex Instruet, iussu Pii IX data a. 1858 ; v. Collectanea S. Congr. de Prop. Fide n. 1430. Ex quo patet Ecclesiam malle ut omnis ritus sacer exsulet ; quodsi ad maiora mala impedienda aestimetur necessarium aliquam sacram caerimoniam adhiberi, ut ille restringatur, quantum liceat: summum autem, quod permitti possit, esse illam ritualem benedictionem quae extra Missam fiat. Nihilominus non singulorum parochorum est decernere quid fiat, sed Ordinariorum est definire quid ut agatur expedire iudicaverint. Et quamquam hac in re eorum conscientia oneratur, tamen perpen­ dere possunt et debent ritus sacri adhibendi datam esse facultatem, quo mala graviora, scandala, perturbationes impediantur. Quodsi eiusmodi rationem adesse putaverint. tuto uti possunt indulgentia concessa; sed curare debent opportunis instructionibus et monitis ut fideles subditi hanc alta mente repositam teneant persuasionem matri­ monia mixta ab Ecclesia per se abhorreri eaque esse pericula magnorumque malorum uberem fontem, ac proin, ut in singularibus casibus licita evadant, non sufficere ut cautiones praescriptae dentur, sed requiri ut praeterea causae graves exsistant ob quas tot pericula et mala possint permitti. Cf. Collect. S. Congr. de Prop. Fide n. 1433 1434 1436. Ad quaesitum 2“ R. 1. Quoad Cantiae matrimonium, si abs-908 trahitur ab illo ritu acatholico subsecuturo, seu si ille ritus exsularet: morem dioecesanum in contrahendis matrimoniis mixtis seu in illis ritu sacro cohonestandis luniperus parochus sequi potuit. R. 2. Nunc autem respici debet illa voluntas adeundi etiam ministrum acatholicum. Supponitur in ecclesia acatholica ministrum peracturum esse ritum sacrum, atque illam matrimonialis consensus renovationem, ritibus quasi-sacris circumdatam, esse acatholici seu haeretici ritus communicationem vel professionem. Nam si minister acatholicus tantummodo ut minister civilis et politicus ageret, qui ad civiles matrimonii effectus reddendos securiores adiretur — etsi forte in templo haeretico, ut in loco civili lege pro matrimoniis con­ trahendis constituto, consensum politicum recipiat — : res non erit illicita, ut compluries S. Officium declaravit. E contrario autem idem S. Officium toties etiam declaravit illicitum esse adire ministrum haereticum, quando ille ut minister sacris addictus agit, vel quando illa consensus declaratio seu renovatio tamquam acatholici ritus pro­ fessio habetur vel talis professio inde colligitur: cf. Collect. S. Congr. de Prop. Fide n. 1431 1444. Quando igitur tale quid a nupturis actum vel propositum fuerit, parochus catholicus eos generatim monere debet de gravi peccato atque censura contracta vel contrahenda, neque ipse ullum ritum sacrum adhibeat; immo eorum qui haereticum ritum notorie iam perfecerint vel se perfecisse parocho aperte declaraverint, consensus renovationi ne passive quidem intéressé per se et generatim 524 Sacramentum matrimonii. licebit, nisi pars catholica facti poenitens resipuerit et a censuris fuerit absoluta. Cf. S. Officium 1. c. 909 R. 3. Nihilominus, si nupturi expresse nihil dicunt, neque res nota parochove plane certa sit, parochus autem rem suspicatur : ipsius est perpendere num forte pars catholica in bona fide exsistat, monitio autem nihil videatur profutura esse. Quodsi ita iudicaverit — et re ipsa difficillimum erit in casu enarrato, si res iam apud sponsos fuerit conclusa, eam retractare vel impedire — neque scandalum sit secuturum, potius totam rem dissimulet atque assistat matrimonialem consensum daturis etiam cum omni ritu sacro, ut supra dictum est. Ita enim habetur tum in Instr. S. Off. d. 17 Febr. 1864, tum in Instr. S. Off. d. 12 Oct. 1888 (ad Epp. rit. orient.) datis: „Sciant insuper animarum pastores, si interrogantur a contrahentibus, vel si certe noverint eos adituros fore ministrum haereticum sacris addictum ad nuptialem consensum praestandum, silere se non posse, sed monere eosdem debere sponsos de gravissimo peccato quod patrant. Verumtamen ad gravia praecavenda mala, si in aliquo peculiari casu sacer­ dos seu parochus non fuerit interpellatus a sponsis, an liceat necne adire ministrum haereticum vel schismaticum, et nulla fiat ab iisdem sponsis explicita declaratio de eodem adeundo, praevideat tamen eos forsan adituros ad praestandum vel renovandum consensum, atque in­ super ex adiunctis in casu concurrentibus praevideat monitionem certo haud esse profuturam, immo nocituram, indeque peccatum materiale in formalem culpam vertendum: tunc sileat, remoto tamen scandalo, et dummodo aliae ab Ecclesia requisitae conditiones ac cautiones rite positae sint, praesertim de libero religionis exercitio parti catholicae concedendo, necnon de universa prole in religione catholica educanda. — Quodsi sponsi ad parochum seu sacerdotem catholicum pro benedicendis nuptiis accedant, postquam eas coram ministro haeretico vel schis­ matico celebraverint, idque publice notum sit vel ab ipsis sponsis noti/icetur, catholicus sacerdos huic matrimonio non intererit, nisi, ser­ vatis, ut supponitur, ceteroquin servandis, pars catholica facti poenitens praeviis salutaribus poenitentiis absolutionem a patrata culpa (a con­ tractis censuris) rite prius obtinuerit/ 910 R. 4. Quoad matrimonium Cantianae parochus, si qua spes ad­ huc est, omnino adlaborare debet ut eam ab isto matrimonio retrahat ; alioquin, si tempus est — ut esse sane debet, quia banna debebant praecedere —, ad Ordinarium recurrat eiusque indicium sequatur. R. 5. Si autem fingamus recursum esse impossibilem, vel si quaeritur quid demum Ordinarius statuere summo iure possit, di­ cendum est: 1) Quantum fieri potest, cooperatio parochi catholici restringenda est ad solam assistentiam ; cf. Instr. S. Off. ad epp. Brasiliae d. 5 Iulii 1878 in Collect. S. Congr. de Prop. Fide n. 1863; Th. m. II11 696, n. 1. 2) Generalis autem regula hucusque a S. Sede non est praescripta, sed d. 21 Febr. 1883 S. Off. dixit pastoribus id esse in casibus parti­ cularibus statuendum, quod magis expedire in Domino indicaverint; cf. Th. m. II11 941 nota. Matrimonii ritus sacri et benedictio. 525 3) Quapropter non solum, si id ad praecavenda maiora mala putetur necessarium, peragere potest parochus ritus sacros ut in matrimoniis mixtis; sed, adiunctis ita urgentibus, si quando francomurarius mansit externe catholicus, potest ipsum s. Missae sacri­ ficium celebrare; regulariter tamen a Missa abstinere debet. „Pa­ stores caute et prudenter se gerant; et debent potius in casibus particularibus ea statuere, quae magis in Domino expedire indi­ caverint, quam generali regula aliquid decernere; omnino vero ex­ cludatur celebratio sacrificii Missae, nisi quando adiuncta aliter exigant.a Unde pro casu matrimonii Cantianae sequitur repellendum qui­ dem esse sponsum francomurarium a s. communione ; neque facile concedendam esse Missae celebrationem cum sollemni Cantianae benedictione. Sed si haec ultima prohiberi nequeant, nisi quis gra­ via mala velit suscitare: tandem ea agere licebit, maxime cum ne­ cessarium non sit sponsos in Missa nuptiali, quae cum sollemni sponsae benedictione celebratur, s. communionem sumere: cf. S. R. C. 21 Martii 1874 (Coll. Gard. n. 5482) et decr. 30 lunii 1896 (Decr. auth. n. 3922, vi): „Missa pro sponsis, et in ea benedictio nuptialis, fieri potest etiam in casu quo sponsi infra hanc Missam s. com­ munionem non percipiant/ Optat quidem Ecclesia ut ss. eucharistia infra eam Missam sumatur. Verum in nostro casu, cum sponso s. communio dari nequeat, sufficiens ratio est pro sponsa, si alioquin disposita est, s. communionem praemittendi, ne in ipsa communi nup­ tiarum sollemnitate sola appareat ad s. mensam accedere. R. 6. Quoad matrimonium Cantianillae primo dici debet spon-911 salia nullatenus esse valida. Dein, antequam utcumque admitti possit puella ad hoc matrimonium ineundum, inquiri debet num certi quid possit comperiri de sponsi baptismo. Quodsi certo probetur baptis­ mum nullum esse sive invalidum, matrimonium iniri nequit, nisi propter graves causas obtenta fuerit a S. Sede dispensatio non a matrimonio quod dicitur mixtum, sed ab impedimento dirimenti disparitatis cultus. — Si vero dubium de baptismo rite collato solvi non potest, censetur non obstare impedimentum dirimens, sed im­ pediens tantum, atque licebit, stantibus causis proportionatis et datis cautionibus consuetis, matrimonium contrahere post obtentam dispen­ sationem ad contrahendum matrimonium mixtum. Cf. Th. m. II11 984 sq et resp. Horn, ibi allata. — Ceterum cum vir ille sit atheus atque plane irreligiosus, evidens est gravissimas causas requiri ut Cantianillae tali viro nubere liceat, maxime cum cautiones et conditiones, quas Ecclesia requirit, plene praestari vix possint neque absit umquam periculum pro uxore et prole. Ceterum quod sponsus iste incredulus, sacra irridens, nihilo­ minus baptismum recipere velit, ut sponsae placeat, nullatenus at­ tendendum, neque ipse ad baptismum admittendus est, qui certissimae profanationi, immo etiam nui itatis periculo exponeretur. 526 Sacramentum matrimonii. RITUS SACRI IN MATRIMONIIS CONTRAHENDIS. Casus. (261) Zephyrinus parochus magnae civitatis, cum in celebrandis matrimoniis non possit omnium desideriis satisfacere, pro compluribus sponsis unicam tantum dicit Missam ,pro sponso et sponsa ; * eam que etiam, omissa tamen sollemni benedictione, dicit, si quando tempore clauso eveniat ut matrimonium contrahatur, quam benedictionem sollemnem hoc in casu postea dare solet, clauso tempore elapso, post laudes vespertinas. Quaekituk 1° quae sint leges de Missa pro sponso et sponsa et de sollemni matrimonii benedictione. 2° Zephyrinus rectene egerit, an in quibus male. Solutio. 912 Ad quaesitum 1“ R. 1. De sollemni illa benedictione iam dictum est in casu praecedenti eam neque extra Missam (nisi singulare exstet privilegium) neque tempore clauso esse dandam; S. R. C. d. 23 lunii 1853 et 14 Aug. 1858 v. Collect. Gard., ed. 3, n. 5191 et 5275, et d. 31 Aug. 1839 ib. n. 4868; nov. ed. Decr. auth. n. 2797 et 3079. R. 2. Missa pro sponso et sponsa, quamquam Sequitur nor­ mam Missae votivae privatae, etiam quando canitur, nihilominus non excluditur diebus communibus ritus duplicis, sed solis diebusDominicis et omnibus festis I et II cl. atque etiam iis diebus ritus dupl. vel inferioris, quibus festum I vel II cl. excluditur: cf. Decr. gen. 3 Mart. 1818 et d. 12 Apr. 1822 {Collect. Gard. 1. c. η. 4544 4587) et recentius Decr. gen. de Missis votivis η. VI (inter nov. ed. Decr. auth. n. 3922); S. R. C. d. d. 24 Maii 1912 ad VII. R. 3. Sed Missa illa omnino prohibetur diebus omnibus temporis clausi, neque umquam dici potest, etiam tempore alias legitimo, nisi infra illam Missam re ipsa detur sollemnis illa benedictio. S. R. C. 1. c. in R. 1 : eo quod illa benedictio habeatur pro parte illius Missae. 913 Ad quaesitum 2“ R. 1. Nihil impedit quominus dici possit Missa illa pro pluribus matrimoniis celebrandis. At. si parochus stipendium Missae accipit, monere debet se huic stipendio sic non posse satis­ facere, et si volunt singuli singulas Missas sibi applicari, declarare debet se postea demum Missas singulas posse celebrare ad ipsorum intentionem, non Missam nuptialem; vel, si vult, tot Missas quot ac­ cepit stipendia, omnes et singulas applicando ad omnium intentionem. R. 2. Zephyrinus recte egit, tempore clauso omittens sollemnem benedictionem, sed recte non egit, eo tempore nihilominus celebrans Missam pro sponso et sponsa; immo ne in Missa quidem diei spe­ cialem ex Missa nuptiali commemorationem ei sumere licuit, quod tantum potest, si tempore non clauso sollemnis quidem benedictio datur, sed propter ritum diei Missa votiva pro sponso et sponsa prohibetur. Matrimonium infidel, solubile in favorem fidei. — Privil. Paulinum. $27 R. 3. Item recte egit Zephyrinus inducens novos coniuges ut, quam primum fieri liceret, sollemnem benedictionem etiam post matri­ monium minus sollemniter contractum reciperent (de quo vide dicta supra n. 881); sed perperam egit, eam post laudes vespertinas im­ pertiendo, cum infra Missam nuptialem danda sit. PRIVILEGIUM PAULINUM. Casus. (262) Getulia mulier infidelis, cum Petrus vir eius in numerum catechume­ norum admitti petit, omnino resistit ac, quoties a catechesi domum reducem videt virum, protestatur se cum Christiano simul vivere nolle; immo ipso dio quo demum baptizatur, non exspectato eius reditu, recedit. Petrus autem mox deficit ad sectam acatholicam ibique Annam ducit, quae ex paganismo ad eandem sectam transierat et propterea a Flavio viro ethnico erat dimissa. Post annum, catholico missionario fidem praedicante, non solum Petrus cupit reconciliationem cum Ecclesia, sed etiam Anna et Getulia et Flavius parati sunt ad fidem catholicam profitendam. Iam quaeritur quibus matrimoniis nunc standum sit; aliis verbis: Quaeritur 1" quid sit privilegium Paulinum et quis eius sensus. 2° potueritne Petrus atque Anna hoc privilegio uti. 3° quid practice ad casum dicendum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Privilegium Paulinum (1 Cor 7, 12sqq)914 illa est facultas qua coniux baptizatus propter discessum coniugis in­ fidelis, seu propterea quod coniux infidelis nolit cum baptizato pacifice cohabitare, habeat potestatem novum ineundi matrimonium atque per novum matrimonium solvendi matrimonium prius. Haec est libertas in favorem fidei seu' baptismi concessa. (De quo cf. eruditum opus­ culum Vermeersch, De casu Apostoli.) R. 2. Discessus ille nondum solvit matrimonium, sed solo matri­ monio alio a parte baptizati legitime inito solvitur matrimonium prius. Discessus autem intelligitur vel realis discessus quo discedens ostendat se nolle cum parte fideli amplius convivere, sive hoc fit ex odio fidei sive ex alia causa, cuius ansam iustam pars fidelis non dederit (cf. S. Off. 1 Aug. 1759 in Th. m. II 11 927 sq); vel cohabitatio ea quae sit in contumeliam creatoris seu qua pars infidelis tentet partem baptizatam ad defectionem aliove modo scandalum praebeat gravis peccati. R. 3. Quando autem, ut saepe fit, non constat de mente in­ fidelis vel de causa discessus eo quod fortasse infidelis non persistat neque persistere velit in separatione a parte fideli, facienda est a fideli seu ab auctoritate ecclesiastica interpellatio partis infidelis, velitne pacifico cohabitare. Immo pro circumstantiis Ecclesia postu­ lare potest ut interrogetur velitne intra certum spatium ipse ad fidem converti, et ut huius rei negatio habeatur pro denegata cohabitatione pacifica. 528 Sacramentum matrimonii. 915 R. 4. Quodsi propter difficultatem sciendi ubi infidelis versetur, atque faciendae interrogationis, interpellatio locum habere vix potest: Ecclesia permittere solet nihilominus novum matrimonium, quo in casu solet dici dari dispensationem ab interpellatione. R. 5. Etsi pars infidelis cum baptizata diu pacifice habitaverit, sed postea animum mutet: baptizatus etiam tum privilegio Paulino uti potest. R. 6. Privilegium illud, vi cuius per novum matrimonium in­ eundum solvi potest prius initum, ad solum matrimonium in infideli­ tate contractum spectat, non ad illud quod fortasse, Ecclesia dis­ pensante, initum fuerit baptizatum inter et non baptizatum. Quod quoad vinculum solvi amplius non potest, postquam consummatum fuerit. Cf. Th. m. II11 928. 916 Ad quaesitum 2“ R. 1. Quamquam privilegium illud fidei privi­ legium dicitur, et suo modo recte dicitur: tamen baptismo inhaeret. Quare catechumenus nondum baptizatus eo uti nequit. R. 2. Immo, ut ex sententia S. Sedis anno 1876 lata practice deducitur, hoc privilegium baptismo ita inhaeret ut baptizatus contra infidelem seu non baptizatum pacifice cohabitare nolentem illo privi­ legio uti valide possit, etiamsi ipse in haeresi vel haeretica secta sit implicatus. Cf. Konings, Th. m. II5 (1882) 394, o; lib. period. Mogunt. „Der Katholik * anni 1883, I 280. 917 Ad quaesitum 3m R. 1. Getulia aperte ostendit se cum Petro baptizato amplius cohabitare non velle. Quare Petro facultas est in­ eundi aliud matrimonium cum persona habili. Neque hoc ius quoad valorem actus amittit per hoc quod se acatholicae sectae adiungit. R. 2. Si constat sectam, cui Anna se adiunxit, rite solere bapti­ zare, per baptismum susceptum Anna acquisivit ius valide ineundi novum matrimonium cum viro baptizato, postquam prior eius vir in­ fidelis seu non baptizatus eam repudiaverit. R. 3. Quare Petrus et Anna prioribus suis matrimoniis non impediebantur quin inter se mutuo sese matrimonio coniungerent, eorumque matrimonium sic initum validum est, si aliud non inter­ cesserit ecclesiasticum impedimentum, imprimis clandestinitas : nam de aliis impedimentis dirimentibus vix suspicari possumus. Si ergo in illa regione lex clandestinitatis non urget, aut saltem pro Chri­ stianis acatholicis non viget: matrimonium inter Petrum et Annam validum censendum est. Neque subsequens Getuliae vel Flavii ad fidem conversio vinculum matrimoniale semel contractum potest sol­ vere ; sed ipsi, non solum post suum baptismum, sed post ipsum matrimonium Petri et Annae, liberi sunt ad nova matrimonia cum comparte habili ineunda. R. 4. Aliter plane dicendum erit, si ex aliqua causa matri­ monium inter Petrum et Annam fuerit invalidum. Nam in hoc casu priora matrimonia in infidelitate contracta, scilicet inter Petrum et Getuliam atque inter Annam et Flavium, adhuc subsistunt; neque post fidem ab omnibus susceptam amplius solvi possunt, nisi forte Matrimonium infidel, solubile in favorem fidei. Privil. Paulinum. 529 ex gravi causa per potestatem Itoni. Pontificis tamquam matrimonia rata tantum (cf. n. 923 sq). Fide enim et baptismo matrimonia tum subsistentia non solvuntur sed confirmantur. PRIVILEGIUM PAULINUM ET POTESTAS ROMANI PONTIFICIS. Casus. (263) Ricca, mulier ludaea, ad fidem conversa, a viro qui nolebat converti sepa­ rata, vitam caelibem et piam eligit, nolens tamen professionem religiosam fa­ cere; Abraham autem vir Blancam sibi delegit coniugem alteram, quacum post annos vult etiam ad fidem catholicam se convertere et in matrimonio manere. Quaeritur 1° an matrimonium inter Riccam et Abraham in ludaismo con­ tractum etiamnunc exsistat. 2° quodsi exsistat, teneaturne Abraham, post suam et Blancae con­ versionem ad fidem, ad Riccam reverti Blancamque relinquere. 3° quodsi id affirmatur, sitne Ricca cogenda ut ad Abrahamum catholicum factum revertatur. 4° num Summus Pontifex hoc inter Abraham et Riccam exsistens matrimonium sive ante sive post Abrahae conversionem solvere possit, ita ut Abraham et Blanca, postquam baptizati fuerint, rite inter se possint matrimonio copulari. Solutio. Est haec celeberrima causa Florentina, quae, Lambertinio (qui 918 postea creatus est S. Pontifex Bened. XIV) fungente munere secretarii S. Congr. Cone., ab illa S. C. die 29 Martii 1727 discussa est, ut late refertur in op. Bened. XIV Quaest. canon, q. 546. Ad quaesitum lm R. Dubium non est quin matrimonium inter Abraham et Riccam olim initum adhuc subsistat. Solutio enim facta esse deberet vel ab Abrahamo, vel a Ricca. At a neutro solutio re ipsa facta est. Non ab Abrahamo viro: qui nullatenus potuit vinculum solvere Utut enim olim in Vetere Lege ludaeis permittebatur libellus repudii atque matrimonii initi solutio oh certas causas: haec indulgentia diu sublata est, cum per evangelii promulgationem Christus Dominus otnnia matrimonia revocaverit ad primaevam puritatem unitatis et indissolubilitatis. Non a Ricca: nam licet illa, nolente viro cum conversa pacifice cohabitare, ex privilegio Paulino libera sit ad ineundum aliud matri­ monium, aliud tamen matrimonium inire non tenetur, neque matri­ monium primum antea solvit quam ineat novum. Quod egregie S’. Thomas evolvit 4 dist. 39, q. 1, art. 5, dicens crimen nolentis pacifice cohabitare solvere quidem compart em a servitute quae impediat ab alio matrimonio, sed nondum solvere matrimonium prius; hoc enim solvi per matrimonium sequens. Ad quaesitum 2™ R. Ex prius dictis sequitur, eo quod Abrahae 919 matrimonium cum Ricca subsistat, matrimonium cum Blanca non LthmkuM, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 34 530 Sacramentum matrimonii. subsistere; et quamquam, dum in ludaismo ambo versabantur, putare poterant cum aliqua specie veri sibi vetere inore iudaico licere di­ vortium a vinculo, atque matrimonium cum Blanca esse legitimum, nihilominus post fidem susceptam haec in se erronea esse ignorare nequeunt. Dubium igitur nullum est quin Abraham, quantum ad ipsum attinet, si revocatur, teneatur ad Riccam redire. Atque ita in alia causa Florentina a S. C. C. 1 lulii 1679 et 13 Aprilis 1680 omnino decisum est: Bened. XIV, Quaest. canon, q. 546, discussio secretarii n. 10. Ad quaesitum 3" R. 1. Ex responso ad 2” sequitur, rebus sic manentibus, Abraham, cum a Blanca debeat separari, debere aut caelibem vitam ducere, aut posse Riccam revocare ad vitam con­ jugalem. Quod posterius revera obtinebit, nisi pro Ricca exsistat causa perpetuae separationis a toro et cohabitatione. Quae num ex­ sistat, examinandum iam est. R. 2. In matrimonio Christiano propter duas causas hoc divortii perpetui ius alterutri conceditur, scilicet propter alterutrius adulterium et propter iuridice declaratam defectionem a fide. — Quas duas causas analogice transferre possumus ad matrimonium nostri casus, seu ad ius Riccae contra Abraham. Adulterium quidem re ipsa exsistit. Coniunctio enim Abrahae cum Blanca obiective est et erat adulterina. Nihilominus haec causa in nostro casu Riccae ius perpetui divortii a toro non conciliat. Nam iuridice non censetur adulterium ita formale ut ius coniugale plene exstinguat. Legem habemus c. 8 (Gaudemus) X 4, 19: „Quodsi con­ versum ad fidem et illa conversa sequatur, antequam propter causas praedictas legitimam illo ducat uxorem, eam recipere compelletur. Quamvis quoque secundum evangelicam veritatem, qui duxerit di­ missam, moechatur: non tamen dimissor poterit obicere fornicationem dimissae pro eo quod nupsit alii post repudium, nisi alias fuerit fornicata/ Quamquam canon ille de viro primum converso ad fidem loquatur, qui postea debeat recipere uxorem, tamen par est causa viri et uxoris; ac proin in nostro casu Ricca Abrahae nequit obicere adulterium propterea, quod dimissus duxerit Blancam. 921 R. 3. Verum inde nondum fit non subesse praeter adulterium aliam causam divortii. Timorem iurgii et inimicitiarum rationem esse posse cur etiam in casu nostro simili Ecclesia decernere possit separa­ tionis prorogationem, Bened. XIV 1. c. aperte fatetur ex communi sententia. Immo Bened. XIV ib. affert neque improbat sententiam theologorum Salmanticensium, secundum quam fieri liceat perpetuam separationem propter voluntariam persistentium in infidelitate post factam interpellationem, etsi postea, mutata voluntate atque infideli­ tate deposita, etiam haec altera pars Christianam fidem susceperit. Cf. Saimant., Curs. th. mor. tr. 9, c. 4, p. 2, § 2, n. 51. R. 4. Attamen ita fieri non posse censeo, si sola privata coniugis primum conversae interrogatio atque repulsa alterius facta fuerit. Nam alioquin cap. Gaudemus modo laudatum vix intelligitur. Si vero interpellatio facta fuerit iuridica atque coniux tum in infidelitate 920 Matrimonium infidel, solubile in favorem fidei, — Privil. Paulinum. 531 remanens eam reiecerit, iudicis ecclesiastici est declarare num repulsa haec tanti sit pensanda ut coniugi fideli tribuat ius perpetui divortii, etiam pro casu quod infidelis postea se converterit necdum altera pars statum vitae cum coniugali consortio repugnantem assumpserit. Ad quaesitum 4"' R. 1. Solutio quaestionis quae hic proponitur922 pendet multum ab altera quaestione, videlicet utrum privilegium Paulinum de quo supra n. 914 sqq (quo matrimonium infidelium, cum unus coniugum ad fidem sese converterit, alter nolit cum conversa parte pacifice cohabitare — vel immo, cum interpellata nolit se con­ vertere —, a coniuge converso solvi potest) sit iuris divini immediate, an mediate tantum, immediate vero iuris apostolici et ecclesiastici. Nimirum si prius obtinet, non ilico quidem concludi potest Summum Pontificem non posse hanc in favorem fidei datam concessionem ex­ tendere atque ad similes casus applicare; at ex illo textu S. Scripturae 1 Cor 7, 12 — 15 et ex data illa dissolvendi matrimonii facultate in hac explicatione eruere non possumus certam Pontificis potestatem. Sed si textus ille refert privilegium mediate divinum tantum, legitime ex eo solo sequitur favorem illum fidei divinitus concessum a Romano Pontifice demum determinandum atque ad certos casus pro suo arbitrio applicandum esse, ita ut non solum coniugi converso facultatem dare possit per novum matrimonium prius matrimonium dissolvendi, sed ut ipse etiam pro potestatis suae plenitudine vinculum prioris matri­ monii solvere ex gravi causa possit, sive pars conversa novum velit inire matrimonium sive non, atque ut haec matrimonii solutio ex apostolicae potestatis plenitudine facta non subiaceat illis conditionibus quibus subiacet solutio privati m per novum matrimonium partis con­ versae facta. R. 2. Haec textus 1 Cor 7 interpretatio certe probabilis est. 923 Sed ne in sola probabilitate haereamus, aliunde certo probari potest Romani Pontificis potestas qua ultra limites Paulini privilegii in fa­ vorem fidei matrimonium infidelium post conversam partem alterutram vel utramque solvere possit, idque probatur ex ipso exercitio et doctrina Summorum Pontificum. S. Pius V constit. Romani Pontificis d. d. 2 Aug. 1571 Indis fecit facultatem, „ut baptizati et in futurum baptizandi cum uxore, quae cum ipsis baptizata fuerit et baptizetur, remanere habeant, tamquam cum legitima uxore, aliis dimissis . * Neque tamen certum erat hanc fuisse uxorem legitimam ante baptismum: nam, ut idem Summus Pontifex ait, ,saepenumero contingit illam non esse primam : * neque constabat primam nolle converti vel nondum esse conversam, nam: „difficillimum foret primam coniugem reperire . * Ergo privilegium Paulinum suis limitibus circumscriptum applicationem non habet: ac proin nihil restat, nisi ut Summus Pontifex sua apostolica auctoritate ad solvendum matrimonium cum priore coniuge verisimiliter adhuc consistens utatur. Similiter Gregor. XI11 25 lan. 1585 de ipsis illis matrimoniis infidelium dicit: „Nos attendentes huiusmodi conubia inter infideles 34· 532 Sacramentum matrimonii. contracta vera quidem, non tamen adeo rata censeri ut necessitate suadente dissolvi non possint", atque concedit conversis ut novum ineant matrimonium, hac quidem cautione ne temere laedatur ius prioris coniugis: ndummodo constet, etiam summarie et extraiudicialiter, coniugem absentem moneri legitime non posse, aut monitum intra tempus in eadem monitione praefixum suam voluntatem non significasse . ** Matrimonia vero ea apostolica dispensatione contracta firma esse de­ clarat Summus Pontifex contra quamlibet reclamationem prioris coniugis legitimae: quod esso non posset, nisi Summus Pontifex illud prioris matrimonii vinculum solvere posset et solvisset. „Quae quidem matri­ , ** monia ait Summus Pontifex, ,etiamsi postea innotuerit coniuges priores infideles suam voluntatem i uste impeditos declarare non potuisse, et ad fidem etiam tempore transacti secundi matrimonii conversos fuisse, nihilominus rescindi numquam debere, sed valida et firma esse. ** Idem fecit et declaravit Urb. VIII. Cf. Th. m. II h 930. Unde patet clarissime Romanos Pontifices sibi vindicasse pote­ statem sua auctoritate solvendi ex gravi causa fidei favente matri­ monium in infidelitate contractum, tum quando alteruter coniugum ad fidem conversus fuerit, tum quando conversus sit coniux uterque, matrimonium autem post utriusque conversionem nondum fuerit con­ summatum. Verba Gregorii XIII tanta necessitate hunc sensum postulant ut adversarii cogantur sensum miro modo contorquere. Ita Pontius (v. Bened. XIV, Quaest. canon, q. 546 n. 38) censet Gregorium XIII solummodo dicere velle post matrimonium, apostolica dispensatione contractum, fidem non amplius adhiberi coniugi priori apparenti atque dicenti se iam fuisse conversum neque potuisse voluntatem suam tempore in monitione praefixo declarare; atque ita ex iuris prae­ sumptione, quae sit iuris et de iure, hanc non-declarationem voluntatis haberi pro denegatione pacificae cohabitationis. — Verum nequit dici Ecclesiam facere hanc praesumptionem iuris, quam in multis casibus evidenter probari possit a vero re ipsa recedere; atque Ecclesiam ex praesumptione adeo futili indicare consuevisse contra ligamen matri­ monii iure divino et naturali consistens. 924 R. 3. Ex disputatis patet quaestionis quartae nostri casus so­ lutionem eandem esse debere, sive sola Ricca sive etiam Abraham ad fidem conversus fuerit; neque dubitari posse de Romani Pontificis potestate in genere num possit eiusmodi matrimonium solvere, sed totum negotium reduci ad hoc utrum ex adiunctis colligatur causa adeo gravis ut possit Summus Pontifex in hoc casu sua generali potestate uti. Et revera, ut acta in archivis Romanis testantur, non ob­ stante indicio et consilio Lambertinii secretarii, aliorum indicium praevaluit, atque Summus Pontifex, soluto matrimonio Riccam inter et Abraham, huic permisit cum Blanca post omnium conversionem Christianum matrimonium inire. Cf. Baller.-Palmieri, Opus th. m. VI n. 449. Divortium a toro et cohabitatione. 533 DIVORTIUM Λ TORO ET COHABITATIONE. Casus. (264) 1. Inter Camillum et Constantiam coniuges, primo amore post annum exstincto, graves exoriuntur dissidiae, ita ut Camillus opprobria et convicia in uxorem congerat gravioresque minas contra eam proferre consueverit. Quibus rebus Constantia pertaesa ad id adducitur ut domum paternam re­ petat nequo permoveri possit ut redeat ad virum. 2. Anatolius, cum Zita legitimo matrimonio iunctus, in adulterium incidit cum ancilla. Qua re cognita, Zita se separat a viro neque de reconciliatione quidquam vult audire. Sed cum ipsa quoque postea labatur, Anatolius, se ex sua parte etiam causam separationis habere censens, sacros ordines suscipere cogitat. Quod possitne fieri et qua ratione quaerit. 3. Remigius vir catholicus et Lambertus lutheranus post Vaticanum concilium transierunt ad partes fallibilistarum. Quod cum uxores, datis etiam minacibus literis, impedire non potuerint, sese a maritis separant. Utraque, cum prolem quaeque suam in tuto collocasset, sese religiosae congregationi, emissis votis, adiunxit. — Verum elapsis aliquot annis viri uxores suas e latebris revocare conantur et ius suum paternum in filios vindicare. % Quaeritur 1° quae sint causae separationis coniugum a toro et habitatione. 2° quid iuris sit in casu separationis sive quoad innocentem sive quoad reum. 3° cui inhaereat ius et obligatio educandae prolis. 4° quid de singulis casibus indicandum sit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Separatio a toro vel etiam a cohabi-925 tatione alia est, quae fit mutuo utriusque coniugis consensu: alia, quae fit ex iure unius contra alteram partem. Ex mutuo consensu fieri potest ex quacumque rationabili causa, si modo abest ab utro­ que coniuge periculum incontinentiae, maxime ex amore vitae per­ fectioris. Causae autem ex quibus alterutri contra alterum ius separationis oriatur, quaedam sunt quae dant ius perpetuae separationis, quaedam quae solum temporaneae separationis ius creant, videlicet ita ut ces­ sante causa ius separationis cesset. R. 2. Causae perpetuae separationis sunt 1) adulterium moraliter certo et formaliter commissum, non condonatum neque per mutuam infidelitatem iniuria suo modo destitutum; 2) haeresis vel apostasia superveniens iuridice declarata. In haeresi et apostasia indicis sententia saltem criminis declaratoria requiritur ut coniugi innocenti liceat perpetuo recedere atque etiam post resipiscentiam forte secuturam cohabitationem plenamque reconciliationem denegare. Nam ut, quamdiu persistat alter in haeresi, innocens recedere possit vel pro adinnetis debeat, sententia indicis non requiritur. Indicis sententiam intelligi sententiam ecclesiasticam 534 Sacramentum matrimonii. in tota hac matrimoniorum causa, per se planum est neque speciali mentione indiget. In adulterio (cui aequiparatur quaelibet innaturalis etiam carnis divisio) sufficit privata notitia, etiam per indicia tantum vehementia, ut tori communio perpetuo denegetur; ut autem habitationis separatio fiat, quaedam saltem requiritur criminis publicitas, cum alias scan­ dalum ex separatione facile oriatur. — Haec quidem summo iure fieri possunt. Nihilominus tum propria infirmitas seu incontinentiae periculum, tum caritas erga reum inhere possunt coniugalis vitae restaurationem. Ad quam restaurandam seu ad repetendam partem ream parti innocenti semper erit ius. Pars igitur rea reiecta, si repetatur ab innocenti, tenetur redire: nisi forte, exsistente periculo, exspectare possit cautionem, ne reversa crudeliter tractetur. Immo pars innocens, quae iure suo utens alteram compartem eiecit, si ipsa in crimen lapsa etiam rea effecta fuerit, repeti ab altera potest atque vocata redire tenetur, saltem si separatio facta fuerit privata; quodsi separatio facta est iuridica, iuridica repetitionis forma potest exspectari. Quae in casu lapsus utriusque coniugis sane ad rem est, ne grave incontinentiae periculum atque scandalum pro­ trahatur vel crescat. Cf. Th. m. II11 936. 926 R. 3. Causae temporaneae separationis praeter dicta revocantur ad periculum animae et ad periculum vel omnino grave incommodum corporale. Hinc, si coniux sollicitatur ad grave peccatum, vel.si pro conditione sua notabiliter male tractatur sive grave malum timere debet, recedendi facultate potitur. Quodsi periculum in mora est, pars innocens privato iudicio fidens statim recedere potest; alioqui per se exspectanda est sententia indicis. Verum si causa aperta est et nota, separationem sine indicis inter­ ventu facere non potest omnino illicitum dici. Cf. Th. m. II11 939; Laymann, Th. m. 1. 5, tr. 10, p. 3, c. 7, n. 18. — Nihilominus con­ fessarii et parochi est, quam primum fieri possit, suadere atque urgere reconciliationem mutuam. 927 Ad quaesitum 2" R. 1. Quid iuris sit praeter ea quae iam ad Quaesitum 1" explicata habes, respicit fere solum casum perpetuae separationis. Nam qui ius habet separationis perpetuae non revocabile, si summum ius spectas, transire potest ad statum quo reditus ad coniugalem vitam sibi fiat impossibilis. Aliis verbis, potest sacros ordines suscipere vel in religioso ordine profiteri. Neque tamen in hoc casu coniux reiecta religiosum ordinem ingredi vel castitatem vovere tenetur; tenetur tamen caste vivere vitam caelibem. R. 2. Quodsi pars innocens ordinem sacrum vel professionem religiosam susceperit, ac proin ipsa sibi reditum ad vitam coniugalem impossibilem reddiderit: nihil obstat quin etiam pars adultera ad meliorem frugem conversa religiosam vitam possit suscipere. Immo ad sacros ordines vel ad vitam religiosam transire pars rea potest etiam: 1) si pars innocens interpellata absolute denegaverit Divortium a toro ot cohabilatione. 535 reconciliationem; 2) si interpellata consentit in electionem status perfectionis, quam pars rea intendit; 3) si, habita notitia illius in­ tentionis quam gerat pars rea reiecta, pars innocens, cum facile possit, nihil contradicat; 4) si ultra biennium partem adulteram non repetiverit. Aliter, si pars adultera contra ius innocentis statum cum coniugali vita incompossibilem elegerit. Nam in eo casu, quando ab innocenti repetitur, statu suo novo non obstante redire ad vitam con­ jugalem debet. Ad quaesitum 2'u R. 1. lura divino-naturale et ecclesiasticum 928 postulant ut, si quis coniugum non fuerit vel non manserit in fide catholica, educatio prolis spectet in omni casu ad catholicam compartem, sive illa innocens est sive criminis rea. Gravissime enim laederetur religio et ius infantium, si quis eorum acatholicae religioni addictus extra viam salutis poneretur. Cf. Th. m. II11 940; S. Alph., Th. m. VI 976. R. 2. Si uterque coniux catholicus est et in fide catholica per­ mansit, ius educandae prolis apud innocentem manet, sive vir est sive mulier: ab expensis autem saltem ex parte ferendis reus sane non eximitur. Quando vero bonum prolis in certo casu huius ordinis mutationem postulaverit, iudicis ecclesiastici erit rem pro bono prolis decernere. R. 3. Non raro iura civilia seu civilis auctoritas id sibi sumunt ut de educanda prole decernant atque, apud quem coniugum separa­ torum filii permaneant, definiant. Quo in conscientia ius non creatur. Verum haec rerum publicarum conditio causa esse potest cur coniugi catholicae non liceat tuta conscientia ius suum prosequi, quod alioquin habuerit ad postulandam separationem tori et cohabitationis. Si enim, ea agente, periculum est ne iudex civilis post separationem filios educandos patri acatholico addicat, abstinere debet a postulanda separatione, nisi forte contra iudicis sententiam filios patri efficaciter subtrahere possit seu subtraxerit. Ad quaesitum 4°’ R. 1. Quod Constantiam attinet, imprimis eius 929 conditio atque etiam Camilli, eius viri, indoles spectandae sunt. Si Constantia est femina nobilior vel, etsi non sit nobilior, si vere timere debet ne Camillus minas exsequatur: sane vitio ei verti nequit quod a viro fugiens domum paternam repetiverit. — Si autem ex una parte Camillus non consueverit eiusmodi minas quas profert exsequi, ex altera parte femina inferioris conditionis est, ita ut quaedam con­ tumeliosa verba non adeo graviter ferri soleant: ratio sufficiens ad separationem non aderit. Practice vero in omni casu parochus vel confessarius 1) cavere debet ne facilius contra Constantiam pronuntiet eamque gravis peccati arguat: nam vel ex dictis causa iusta exsistit, vel a Constantia causam iustam esse putatur, neque prudentiae erit id corrigere. 2) Nihilominus in omni casu adlaborandum est ut fiat reconciliatio, facta cautione a viro, ne coniugem reducem male tractet: nam in 536 Sacramentum matrimonii. eiusmodi separatione raro aberit periculum incontinentiae: et revera, cessante causa separationis seu cessante periculo malae tractationis, redeundi gravis obligatio est. Etsi igitur ab initio a declaranda gravi obligatione parochus prudens abstinuerit, si femina postea flecti nolit, gravis mutuae reconciliationis obligatio generatim dissimulanda non est. R. 2. Si de Anatolii adulterio constiterit, Zita summo suo iure utitur, quando in perpetuum denegat conjugale consortium ; neque, si in deneganda reconciliatione — exclusis inimicitiis et odio — persistat, a parocho vel confessario absolute urgeri potest. Nihilominus pro circumstantiis reconciliatio multum suadenda est, ne Anatolius in peius ruat: maxime vero, si Zita ipsa in periculo labendi versatur, non solum suadenda est reconciliatio, sed etiam vel ea est iubenda vel alia remedia contra lapsus periculum omnino sunt adhibenda. Postquam autem Zita revera lapsa fuerit, Anatolius ius habebit Zitam repetendi, Zita redire tenetur, nisi forte separatio facta fuerit judicialis atque iudex ecclesiasticus putet se non debere reditum urgere. Verum, ut in casu narratur, Anatolius videtur ad meliorem frugem se recepisse ; neque ipse de restauranda vita coniugali cogitat, sed de amplectendo statu perfectiore. Quod sine dubio exsequi po­ tuerat, cum Zita interpellata de reconciliatione eam absolute negasset. At ex ea denegatione ius uxoris repetendi virum, quamdiu ille sta­ tum perfectiorem non assumpserit, non est exstinctum. Num iure suo uti velit, apud ipsam est, etiam post proprium lapsum. Qui lapsus proprius fortasse animum mutavit reconciliationisque desiderium in­ duxit. Quapropter puto omnino Anatolium, si etiamnunc perfectiorem statum sive sacrorum ordinum sive religionis suscipere intendit, huius propositi notitiam Zitae dare debere. Quodsi, re cognita, non contra­ dicit, licentia illa quae ex priore Zitae agendi ratione Anatolio orta erat perdurare dicenda est. Ecclesiasticorum autem superiorum erit dispicere num potius propter Zitae periculum uterque, Anatolius et Zita, adigendus sit ad restaurandam vitam coniugalem: quae post susceptos sacros ordines vel religiosam professionem iure impossibilis evasura est. 930 931 R. 3. Uxor Remigii iure suo usa est, cum sese a viro post eius a fide defectionem separaverit, neque nunc, cum de viri reditu ad fidem catholicam sermo non sit, tenetur ad eum redire, neque licebit viro haeretico filios educandos tradere. Attamen quod proprio marte vitam religiosam elegerit, non omnino recte egit. Ut enim assumere posset statum religiosum, qui excludat pro quovis tempore atque quibusvis eventibus reconcilia­ tionem cum viro, indigebat iudicis ecclesiastici sententia. Quam qui­ dem etiamnunc potest supplere. Alioquin, si vir sincere ad fidem catholicam redierit, ius habebit uxoris suae repetendae; neque uxor per vota emissa a vita coniugali restauranda excusaretur, nisi forte propter circumstantias supremus iudex ecclesiasticus rem cum Remigio aliter composuerit. Matrimonii impedimenta impedientia seu prohibentia. 537 R. 4. Quod ad uxorem Lamberti attinet, cius conditio sane est932 deterior. Nam uxor sciens matrimonium mixtum inivit; proin viri haeresis causa separationis esse nequit; quod autem ab una haeresi in alteram transeat, statum non mutat. Bene quidem fecit uxor, filios susceptos educandi causa in tuto collocare; neque mariti postulatis obsecundari debet, quando filios reclamat, volens eos sectae acatholicae tradere, vel saltem eorum religionem et educationem in periculum in­ ducens. Attamen ius denegandi consortii coniugalis uxor non habuit neque nunc habet, nisi accesserit viri adulterium. Nisi igitur ad­ ulterium viri probare possit, ad virum qui uxorem suam repetit redire tenetur, non obstantibus votis religiosis, quae impediunt quidem quo­ minus conjugale debitum ei liceat petere, non autem quominus debeat reddere. Optimum tamen erit, recursu Romam facto, votorum solu­ tionem plenam petere: quae cum in religiosa congregatione, non in ordine stricte sumpto, emissa sint, manserunt simplicia, faciliusque per Summum Pontificem propter causam gravem solvuntur. Immo existimo in isto casu facile evenire ut propter errorem in admittente professio religiosa atque proin omnia vota sint in se nulla: summum igitur consulenda est dispensatio ad cautelam ; eaque dispensatio vi­ detur, maxime propter emissum votum castitatis, esse secundum prae­ sentem Ecclesiae disciplinam usualem. MATRIMONII IMPEDIMENTA IMPEDIENTIA. RELIGIO INTER BAPTIZATOS DIVERSA (MATRIMONIA MIXTA). SPONSALIA CUM ALTERO. Casus. (265) Edeltrudis virgo multum nobilis cum iuvene nobili sponsalia inierat, cum in matrimonium petitur a principe acatholico, facta spe ut cum prole catho­ lice educanda etiam magna pars populi catholicae fidei uniatur. Sponsus in dissolvenda sponsalia non consentit. Quapropter pater Edeltrudis literis ad S. Sedem datis petit dispensationem ab impedimento mixti matrimonii et ab impedimento sponsalium. Quaeritur 1° matrimonium mixtum qua lege sit illicitum. 2U quae sit ratio et qui modus dispensandi ab impedimento matri­ monii mixti. 3° possitne Summus Pontifex dispensare ab impedimento spon­ salium. 4° quid in matrimoniis mixtis contrahendis observandum sit. Solutio. Ad quaesitum l'° R. 1. Matrimonium mixtum etiam inter eos 933 quorum uterque baptizatus est, seu matrimonium inter partem catho­ licam et acatholicam Christianam lege positiva Ecclesiae reprobari indubium est. Testis inter alios est Bened. XIV Dedar, de matrim. 538 Sacramentum matrimonii. Hollandiae d. 4 Nov. 1741, ubi § 3 loquitur do «istis detestabilibus conubiis quae S. Mater Ecclesia semper damnavit atque interdixit"; similiter Pius VIII in Brevi ad episcopos Rhenanos d. 25 Martii 1830: , Ignotum vobis non est Ecclesiam ipsam a conubiis huiusmodi quae non parum deformitatis et spiritualis periculi prae se ferunt, ab­ horrere", et «ut canonicae leges matrimonia eadem prohibentes re­ ligiose custodirentur". Gregor. XVI in Literis ad archiep. Frib. d. 23 Maii 1846 loquitur «de deploranda in istis regionibus catholicos inter et acatholicos matrimoniorum frequentia". Cf. Leonis XIII const. Arcanum. Anteriores Ecclesiae prohibitiones v. apud Feije, De matrim. mixtis p. I; Gasparri, De matrim. n. 443. 934 R. 2. Matrimonia mixta communiter prohibita sunt lege naturali et divina, eo quod periculum secum ferant generatim non leve pro parte catholica deficiendi a fide vel in ea frigescendi, atque periculum acatholicae filiorum educationis. R. 3. Quae pericula cum pro adiunctis cessare vel multum di­ minui possint, vel aliquando propter summi boni communis spem, ad­ hibitis cautelis, licite possint subiri: legis divino-naturalis prohibitio potest in certis casibus cessare; atque in his casibus ab ecclesiastica lege per S. Sedem dispensatio, si potitur ex graviore causa, dari solet. R. 4. Quominus vero cum aliquibus theologis veteribus consentire possimus, quasi in regionibus mixtis, ubi diversis confessionibus liberum religionis exercitium conceditur, ecclesiastica lex contra mixta matri­ monia cessaret atque divino-naturalis communiter non subsisteret: prohibent tum recentiores aetatis documenta pontificia, tum tristis experientia, quae in ipsis mixtis regionibus ex matrimoniis mixtis catholicae religioni regulariter magnum damnum oriri docet. Cf. Baller.-Palm., Opus Th. in. VI n. 716 sqq. 935 Ad quaesitum 2m R. 1. Ecclesia igitur ex sua parte non raro rationem habere potest et habet relaxandae legis suae, etiam quando lex divino-naturalis vel non, vel non plene cessaverit, permittens quaedam mala, ut maiora praecaveantur. Quae rationes sunt v. g. periculum ne alias pars catholica omnino a fide desciscat, matrimonium civiliter iam contractum. Quare non semper ex dispensatione per Ec­ clesiam data arguere licebit ad matrimonii mixti liceitatem: ad quam demum licebit concludere, si pars catholica, expositis sincere rationibus et adiunctis, sese submissam omnino exhibeat, sive S. Sedes conces­ serit sive denegaverit licentiam. R. 2. Et re vera Ecclesia in quibusdam circumstantiis permittere vel optare potest eiusmodi matrimonium, si quod magnum bonum commune Ecclesiaeque dilatatio ex eo speretur: in quo casu periculum non leve a parte catholica subiri Ecclesia permittere potest, firma tamen manente voluntate partis catholicae et propriae servandae fidei et prolis in ea pro viribus educandae. Ceteroquin consuevit Ecclesia, ut liceat dispensatione uti, has conditiones postulare, videlicet ut cautio detur etiam a parte acatholica 1) de libero religionis exercitio catholicae comparti concedendo, 2) de Impedimenta matr. prohibentia: Dispar confessio christ, sponsalia. 539 Ml prole universa in catholica religione educanda: ut pars catholica addat 3) se pro viribus curaturam esse alterius partis conversionem: quae cautio qua forma sit danda, Ordinariorum est praescribere, dummodo moraliter certa et secura reddatur eius exsecutio. Num aliquando oh gravissimas causas haec danda cautio possit omitti, S. Sedis est indicare. Gasparri 1. c. n. 452 453. Cf. S. Off. d. d. 10 Dec. 1902. II. 3. Causae igitur oh quas dispensetur a lege ecclesiastica matri-936 monia mixta prohibente, possunt esse publicae vel privatae. Causam publicam seu spem magni boni communis esse causam omnino gravem et sufficientem patet: quae publica causa olim sola admittebatur. Nunc autem ex causis etiam privatis dispensatio conceditur. Causae vero privatae requiruntur sane graves: quae, ut supra dictum est, possunt exsistere ex parte concedentis, etsi non exsistant ex parte petentis seu ex parte sponsorum. R. 4. Quare per se quidem peccant sponsi, qui sine causa gravi dispensationem ad ineundum matrimonium mixtum petunt, etiamsi cautiones ab Ecclesia postulatae in tuto positae sint, et qui timore maioris mali superiores movent ad dispensationem nihilominus concedendam. Verum prudentis confessarii et parochi est videre quousque apud sponsos, qui mixti matrimonii propositum conceperunt, id urgere possit vel debeat, ne forte ex peccato materiali formale efficiat. Ceterum quando ipse supplices literas pro habenda dispensatione ad superiores ecclesiasticos dirigit, si minor est causa ex parte sponsorum. ipsius est addere hunc timorem, si exstiterit, ne denegata dispensatione res peior fiat. Graves autem causae, sive ex se sive cum aliis coniunctim, iustae sunt: impossibilitas habendi alium sponsum ; ratio educandi filios ex matrimonio mixto morte compartis soluto, qui alias catholice vix educabuntur; violatio puellae facta; similia. R. 5. Dispensatio illa ineundi matrimonii mixti reservatur S. Sedi. ita ut Ordinarii iure proprio facultatem dispensandi non habeant, sed indigeant privilegio a S. Sede accepto: quod in regionibus mixtis inter quinquennales facultates solent recipere. Gasparri 1. c. n. 451. ju Ad quaesitum 3“ R. 1. Impedimentum sponsalium nititur in iure 937 naturali, quod sponsi mutuo acquisiverunt ad implendam promissionem. et quod matrimonium cum tertio reddat illicitum. Quapropter communiter non est superioris ecclesiastici, hac in re concedere licentiam, quia ius acquisitum aliorum sartum tectum servari debet. R. 2. Nihilominus accidere potest ut superior Ecclesiae, imprimis supremus Ecclesiae pastor, ius privatum possit exstinguere. id suadente vel postulante causa religionis publicaque utilitate. Quodsi circumstantiae sint eiusmodi, supremo indicio illius priora sponsalia exstingui atque alius matrimonii contrahendi facultas dari possunt. R. 3. Magis etiam id obtinet in dubio an exstiterit pro alterutro sponsorum causa a sponsalibus initis recedendi, etiamsi altera pars recedere nolit. Quod ecclesiastico indicio atque suprema sententia definiri potest. Quae indicandi facultas pro diversis conditionibus vel ab Ordinario exerceri potest vel Summo Pontifici reservanda a ■« 8 fi 9 ■ ' I ! M N || 'H ■ | U I ■ ii |8 H |J [ Γ* I > B fl I ,1 1 ■ 1 « ■ g » ■ 9 ■ '*8 $ ■ ^40 Sacramentum matrimonii. est. — Confessarius vel parochus solummodo ut consiliarius decla­ rare potest pro foro conscientiae in causa clara et certa, quid alterutri sponsorum liceat, ita tamen ut alter possit recursum ad superiorem indicem interponere: quo interposito, parochus rem suspendere debet neque interim matrimonium contrahendum potest permittere. R. 4. Ex iis quae dicta sunt patet in nostro casu potuisse Ro­ manum Pontificem, sed non Ordinarios locorum, indicare num ratio sit cur etiam invito priore sponso sponsalia Edeltrudis solvantur, at­ que illi facultas concedatur ineundi mixti matrimonii. 938 Ad quaesitum 4“ R. 1. Quando ad confessarium vel parochum defertur voluntas partis catholicae ineundi matrimonii mixti, nisi sunt rationes cogentes quae faciant illud matrimonium debitum vel quasidebitum : quo recentior adhuc est illa voluntas, eo fortius insistat ad dissuadendum et pro viribus impediendum istud matrimonium, ex­ positis periculis atque Ecclesiae legibus. Prudentia tamen suadebit ita verbis moderari ut, si forte conatus frustretur, relinquatur via evadendi. Videlicet parochus et confessarius ita agant ut non con­ stituatur pars catholica in persuasione se a mortali peccato immunem esse non posse, etiamsi, datis necessariis cautelis, dispensatio ecclesi­ astica fuerit obtenta. R. 2. Quando igitur conatus fuerit incassus, parochi plerumque erit, si de cautione necessaria danda dubium morale non relinquatur, exquirere causas et dirigere literas supplices sive ad Ordinarium sive ad S. Sedem pro imploranda dispensatione. R. 3. Dispensatione data, catholicae parti eam communicabit, facta mentione, prout res se tulerit, dispensatione non obstante manere rem in libero arbitrio positam neque obligationem matrimonii illius ineundi adesse. Quodsi matrimonii illius ineundi voluntas permanserit, quae praxis servanda sit in proclamationibus et in ipso matrimonio ineundo, consuli debet lex vel consuetudo dioecesana. R. 4. Nimirum quoad ritum celebrandi matrimonii consule quae supra dicta sunt in casu 260 n. 906 sqq. 939 R. 5. Quoad proclamationes etiam praefertur sane mos omittendi omnino proclamationes; verum si hoc fieri non possit, licebit, reli­ gionis sponsorum mentione non facta, proclamationes solitas facere. Qua in re exstat responsum S. Officii d. d. 4 Iulii 1874 de matrimoniis mixtis inter catholicos et infideles: .Posse fieri proclamationes in matrimoniis de quibus agitur, quatenus apostolica dispensatione con­ trahantur, suppressa tamen mentione religionis contrahentium." Nihilo­ minus simul significabatur ex mente S. Officii esse haec: si alia via certitudo status liberi contrahentium acquiri possit, magis expedire, in quibusdam saltem casibus, ut detur dispensatio a bannis, quo evi­ tetur periculum admirationis et scandali: quare id prudenti arbitrio episcoporum relinqui (Collect. S. Congr. de Prop. Fide, ed. a. 1893, n. 1223). Quodsi in matrimoniis mixtis inter Christianos et non- Matrimonium mixtum. 541 christianos demum liceat proclamationes facere, a fortiore pro circum­ stantiis occurrentibus id licebit in matrimoniis mixtis inter catholicos et «catholicos baptizatos. MATRIMONIUM MIXTUM. Casiis. (265 a) Berta puella catholica parocho se sistit matrimonii causa cum Caio iuvene, (pii catholice quidem baptizatus, sed a primis annis in Helvetica con­ fessione educatus eamque hucusque professus, re ipsa religioso indifferentismo indulget. Quare sine difficultate Bertae, quam ducere vult, universae prolis futurae educationem promittit atque suae religionis liberrimum exercitium. Parochus igitur, qui Caium secundum decretum ,Ne temere * quoad matri­ monium contrahendum inter catholicos recensendum esse putat, ab ulteriore cautione postulanda abstineri posse censet, neque dispensatione ecclesiastica opus esse, ut Berta cum Caio rite a se in matrimonium iungantur. Utrique consilio vicarius, quocum parochus rem communicat, acriter contradicit. Quaeritur: quis recte indicaverit, parochus an vicarius. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Recte quidem parochus iudicavit decretum 940 „Ne temere" in re, quam proprie tractat, Caium collocare inter ca­ tholicos. Nam art. XI claris verbis edicitur: „Statutis superius legibus 1) tenentur omnes in Ecclesia catholica baptizati et ad eam ex haeresi aut schismate conversi, licet sive hi sive illi ab eadem postea defecerint, quotiescumque inter se sponsalia vel matrimonium ineunt: 2) vigent quoque pro iisdem de quibus supra catholicis, si cum acatholicis sive baptizatis sive non baptizatis, etiam post obtentam dispensationem ab impedimento mixtae religionis vel disparitatis cultus, sponsalia vel matrimonium contrahunt, nisi pro aliquo parti­ culari loco aut regione aliter a S. Sede sit statutum. * R. 2. Verum tôta res seu materia decreti „Ne temere", seu omnes leges art. I—X expressae agunt de forma substantiali spon­ salium et matrimonii, sine qua rite observata neque sponsalia neque matrimonium valida sint; de impedimentis sive prohibentibus tantum, sive etiam dirimentibus decretum „Ne temere * nihil statuit, sed veteres leges relinquit plane intactas: solum impedimentum publicae honestatis, quod ex validis sponsalibus oritur, indirecte tangit, eo quod conditiones sponsalium validorum mutaverit. R. 3. Perperam igitur infertur, abhinc licere catholicae parti 941 matrimonio se iungere parti religionem «catholicam profitent! si modo catholice baptizata sit. Quodsi non licet, haec acatholicae religionis professio manet impedimentum ut antea, videlicet requiritur dispen­ satio S. Sedis ex gravi causa petita et obtenta, ut cum tali parte matrimonium inire liceat. Et ratio clara est. Matrimonia enim illa mixta prohibita censentur propter discrepantiam religiosae professionis et propter pericula quae et coniugi catholicae et proli inferre possunt : 542 Sacramentum matrimonii. haec autem pericula a solo baptismate catholice suscepto nullo modo auferuntur neque minuuntur. Ergo parochus Bertam cum Caio iungere nullatenus potest, nisi dispensationem Ecclesiae Berta obtinuerit. R. 4. Ex iisdem rationibus etiam sequitur, parochum a Caio plane debere easdem cautiones eademque forma postulare, quae qua forma praescriptae sunt pro ceteris mixtis matrimoniis. Immo bap­ tismus catholice olim susceptus ansa esse potest, ut parochus Bertam urgeat ad implendam etiam eam conditionem ab Ecclesia pro parte catholica statutam, qua studeat pro viribus et aptis occasionibus acatholicum coniugem veritatem catholicam docere et ad reconcilia­ tionem cum Ecclesia permovere. TEMPORA CLAUSA. Casus. (266) Adolfus, cum, antequam proficiscatur, cum Carolina matrimonium con­ trahere cupiat, feria II Paschatis illud celebrare volens, in Quadragesima ut proclamationes fiant a parocho petit. Qui id sine episcopi dispensatione facere non audet. Re tandem composita, Adolfus statuto die, utpote festi­ vissime, cum summa pompa, sollemni convivio, choreis vespertinis matri­ monium celebrat. Quaeritur 1° quae sint tempora clausa. 2’ quid illis temporibus iure interdicatur. 3° num Adolfus peccaverit. Solutio. 942 Ad quaesitum lm R. 1. Tempus clausum sunt tempora quaedam sollemniora ad recolenda potissima religionis christianae mysteria in­ stituta atque frequentiori orationi vel poenitentiae dedicata, quibus certae res profanae ecclesiastica lege prohibentur. Sunt igitur illi dies Deo divinoque cultui specialiter reservati atque pro eo clausi, cum certa negotia profana excludantur. R. 2. Eiusmodi tempora nunc, i. e. a Tridentino concilio, ex­ sistunt haec: l) ab Adventu usque ad festum Epiphaniae (6 lan.) incl., 2) a die Cinerum usque ad Dominicam in Albis incl.: cf. Trid. sess. 24, c. 10 de ref. matr. Ad quaesitum 2“ R. 1. Iure communi seu universali interdicitur non ipsum matrimonium coram parocho consueto ritu contrahendum, sed 1) sollemnis illa benedictio quae intra Missam dari solet, 2) ex­ terna pompa atque profana festivitas occasione nuptiarum agenda. R. 2. Iure particulari in compluribus regionibus illis temporibus clausis etiam ipsa matrimonii celebratio interdicitur: a qua lege ob iustas causas Ordinarius potest dispensare. 943 Ad quaesitum 3“ R. 1. Quominus in Quadragesima proclama­ tiones matrimonii fiant, nulla lege prohibetur. Idque non solum verum Impedimenta matrimonii prohibentia: Tempora clausa, vota. 543 est de lege Ecclesiae universali, utpote quae ne matrimonium quidem simpliciter contrahendum prohibeat, sed etiam de iis locis, ubi viget particularis lex quae quamlibet matrimonii celebrationem temporibus clausis interdicat. Nam cum quis ibi primo die post elapsum tempus clausum matrimonium velit celebrare, vix non debet proclamationes circa finem quadragesimalis temporis incipere. R. 2. At feria II Paschatis pro matrimonio sollemniter cele­ brando vel in diversis locis pro matrimonio utcumque celebrando tempus clausum nondum est finitum. Quapropter, si in regione Adolfi lex illa simpliciter matrimonium prohibens viget, Ordinarii dispen­ satio necessaria est, ut in casu Adolfi matrimonium celebrari liceat. A lege autem sollemnitatem profanamque festivitatem prohibente non solet dispensari, neque facile excogitari potest causa; qua de­ liciente episcopus in hac lege universali certo non potest dispensare. Cf. Bened. XIV, Instit. 80, n. 15; Bosset, De matrim. n. 1221, ubi affertur decret, d. d. 26 Martii 1859, episcopum non posse dispensare, ut tempore clauso detur benedictio matrimonii sollemnis. R. 3. Ex quibus patet Adolfum recte non egisse, cum tantam 944 profanam instituerit laetitiae significationem. Verum gravis culpae non videtur arguendus esse, nisi ratio scandali pro ratione loci acces­ serit. Videlicet: 1) Gravis quidem prohibitio est sollemnis matri­ monialis benedictionis; sed hanc factam esse non narratur, atque in re, si commissa esset, potius parochus quam Adolfus esset ar­ guendus. 2) Convivia lautiora, si intra limites modestiae manent, nullatenus prohibentur: quae, si ne tempore quidem Quadragesimae, nisi quatenus obstet ieiunium, stricte prohibentur, multo minus ipso festo Paschatis sunt prohibita. 3) Reliqua pompa, si pro adiunctis nimis immoderata et excessiva est, sub gravi quidem prohibita est tempore clauso; verum festum Paschatis hac in re sane plus per­ mittit quam tempus quadragesimale, maxime ubi reliquae profanae festivitates atque laetitiae significationes prohibitae censeantur solis temporibus poenitentiae, i. e. in Adventu et in Quadragesima. — Si vero infra hebdomadam paschalem profanae festivitates, imprimis choreae publicae, a consuetudine loci omnino non admittantur, has si Adolfus instituerit, etiamsi alioquin honestas, meo iudicio a gravi peccato alienus non est; mitius dixerim de choreis, quae agantur intra parietes domesticos. Cf. 5. Alph., Th. m. VI 938: Marc, Inst. Alphons.13 n. 1989; Bosset 1. c. n. 1214. VOTA PERFECTIORIS VITAE. Casus. (267) Romulus iuvenis emisit votum servandae castitatis et loco ineundarum nuptiarum potius suscipiendi sacros ordines vel in saeculo vel in ordine re­ ligioso: cum in inopinata occasione chorearum a levi puella circumventus peccat. Quae cum se ab ipso gravidam factam esse, falso quidem, dicat, eum inducit, ut quam primum ineatur matrimonium. Confessarius consultus, qui 544 Sacramcntqin matrimonii. facultates, papales non habet, censet in hoc casu opus non esse dispensatione suadetquo matrimonium. Quo inito, Romulus comperit se esse deceptum; quaerit nunc num votis adhuc teneatur atque religiosum ordinem debeat ingredi. Quaeritur 1° quae sint vota, quae constituant matrimonii impedimentum im­ pediens et quousque impediant. 2° quae sit obligatio eius qui nihilominus matrimonium contraxit. 3° quid ad casum et ad dubia Romuli sit respondendum. Solutio. 915 Ad quaesitum 1“ R. 1. Omnia illa vota impediunt seu illicitum reddunt matrimonium, quae sive directe sive indirecte obligant ad continentiam, seu quibus promittitur Deo vitae status matrimonio perfectior. Sunt autem vota haec: 1) votum non nubendi, 2) votum virginitatis, 3) votum castitatis, 4) votum suscipiendorum ordinum sacrorum, 5) votum ingrediendae religionis. R. 2. Vota illa, etiamsi omnia matrimonio ineundo obstant, non obstant eodem modo. Nam votum virginitatis presse dictum: 1) si semel laesum fuerit, non amplius matrimonio ineundo obstat; 2) per se theoretic© loquendo numquam obstat matrimonio virgineo, si uterque contrahentium hoc intendat; practice autem id rarissime admittitur propter pericula quae tale matrimonium plerisque alterat. — Dein votum castitatis non impedit matrimonium simpliciter, nisi sit perpetuae castitatis; nam si votum respicit castitatem ad tempus tantum, tempore elapso matrimonium non amplius impeditur. Cf. Th. m. II11 946 sqq. Ad quaesitum 2” R. Obligatio eius, qui votum violans matri­ monium inivit, pro diversis votis diversa est: 1. Qui contra votum non nubendi matrimonium inivit, votum graviter violavit, at illud in posterum observatu impossibile reddidit; ac proin statim potest matrimonio uti. 2. Qui contra votum virginitatis servandae matrimonium iniit cum comparte illud votum ignorante, vel saltem non ex sua parte virginitatem promittente, graviter quidem peccavit, si habuit vel habere debet animum matrimonii consummandi, attamen videtur statim posse coniugalem vitam ducere sive reddendo sive petendo debitum coniugale; post terminum spatii bimestris a indice ecclesiastico fortasse praestitum ad deliberandum de capessenda vita religiosa elapsum, sed frustra elapsum, coniugalem vitam ducere debet. Cf. Th. m. II11 947. 947 3. Qui. emisso voto castitatis perpetuae, nihilominus matrimonium iniit, sicut in priore casu graviter peccavit. Sed aliter se habet quoad matrimonii usum. Nam ex se numquam potest petere debitum coniugale, neque illud reddere quotiescumque compars ius amiserit vel quamdiu illud nondum acquisiverit plene. Ergo ab usu matrimonii, non solum a consummato usu, totaliter abstinere debet a) per primum bimestre, quo tempore compars exigendi coniugalis debiti ius non habet, sed utrique coniugi ius competit de capessendo statu religioso deliberandi; b) si 946 Impedimenta matrimonii prohibentia: Vota. 545 forte compars per adulterium vel incestum iure suo privatus fuerit. Verum practice expedit, immo vix non necessarium est ad evitanda peccandi pericula, ut rogetur ab ecclesiastica auctoritate dispensatio a voto castitatis: quae in hoc casu ab episcopo iure ordinario con­ cedi potest, sed cum restrictione ,in ordine ad usum matrimonii , * scilicet ita ut licite non solum reddi sed etiam peti possit debitum coniugale, verum : a) ea quae coniugalem castitatem laedant, etiam sub voto maneant prohibita; b) ut, matrimonio per compartis mortem soluto, votum plene reviviscat. — Modus, quo etiam nunc post initum sed nondum consummatum matrimonium observari integre votum possit, erit ingressus in religionem. At quoniam hanc rem longe maiorem non voverit, ad id non tenetur, sicut neque ille tenetur qui vovit virginitatem. 4. Qui, stante voto suscipiendorum ordinum sacrorum, matri-948 monium iniit, similiter fere, ut antea, graviter peccavit, cum, moraliter loquendo, voti implendi impedimentum volens sibi creaverit. Religionem ut ingrediatur non tenetur, cum haec res promissam rem longe ex­ cedat; quamquam eligendo religionem votum implet. Inito matri­ monio statim illud potest consummare, cum castitatem in se non voverit, et ea voti impletio, quae in quibusdam circumstantiis possibilis manet, per matrimonii consummationem non redditur impossibilis. — Tenetur autem adhuc, atque in posterum stante matrimonio, votum suum im­ plere: a) si quando uxor dederit potestatem atque ipsa conditiones ab Ecclesia requisitas implere parata est; b) si quando uxor crimine suo ius coniugale perpetuo amiserit: — nisi tamen propter onera quae sibi tamquam patrifamilias incumbant vel aliter ad suscipiendos ordines ineptus evaserit. 5. Qui voto ingrediendae religionis ligatus matrimonium iniit, 949 generatim peccat, eo quod grave periculum subeat voti laedendi aut compartis decipiendae. — Ex specialibus circumstantiis tantum atque gravibus causis haec pericula abesse vel permitti possunt. — Toto igitur bimestris tempore, quod ius ecclesiasticum concedit, tenetur a consummando matrimonio abstinere atque consummando peccat, non tamen peccat exercendo actus imperfectos coniugibus licitos, si nullum consummati actus periculum secum ferunt: nam perfectam castitatem nondum vovit. Immo matrimonio nondum consummato ei continenter incumbit obligatio implendi voti seu ingrediendae religionis, etiam comparte non consentiente. Post consummatum autem matrimonium non amplius peccat sive reddendo sive petendo debitum coniugale, sed voti implendi obligatio tum demum pergit urgere, cum compars consenserit atque ex sua parte cautiones ab Ecclesia postulatas im­ plere velit, aut ex crimine commisso ius coniugale perpetuo amiserit : nisi forte, ut sub 4. iam dixi, propter alias obligationes contractas vitae religiosae amplectendae incapax ipse evaserit. Ad quaesitum 3“ R. 1. Non recte dixit confessarius, ratus dis-950 pensatione opus non esso. Esto, in suppositione puellae per Romulum gravidae factae, si fuerit iniuria illata, posse exsistere obligationem, ut per matrimonium iniuria reparetur: nihilominus etiam tum necesLthmMil, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 35 546 Sacramentum matrimonii. saria est dispensatio, ut Romulus in matrimonii usu non sit impeditus. Quae quidem dispensatio, si matrimonii ineundi obligatio exstiterit, sufficit episcopalis, i. e. quam episcopus iure ordinario dare potest; si obligatio non exstiterit, papalis dispensatio requiritur, vel dispensandi facultas per privilegium papale episcopis aliisve data. Haec quoad votum servandae castitatis. Iam ad aliud votum considerationem vertamus. R. 2. Cum copula antematrimonialis non faciat matrimonium consummatum, ante consummatum autem matrimonium coniugibus per se insit ius amplectendi status religiosi: non est dubium quin Romulo ius competat etiam nunc religionem ingrediendi. Nam huic iuri solum­ modo obstare posset obligatio educandae prolis; verum quoniam, ut casus dicit, proles re ipsa non exsistat vel non a Romulo exsistat: ius ad perfectionis statum amplectendum integrum manet. 951 R. 3. Matrimonium vero ex illa deceptione non redditur nullum: quapropter quaeri potest num, matrimonio non obstante, Romulo etiam ius competat suscipiendi sacros ordines extra statum religiosum. Si enim ius illud ei competit, etiam obligatio manet. Quod, stante matrimonio, non licebit nisi aut consentiente uxore cautioneque ab ea data, aut exstincto iure uxoris matrimoniali. Sitne ius illud ex­ stinctum, non est nisi aliis verbis quaerere, possitne Romulus postu­ lare perpetuam a toro separationem. Censeo id fieri posse omnino, si puella prolem ab altero susceperat ; alias, i. e. si nullo modo prolem susceperat, non posse. R. 4. Quando igitur postulare potest perpetuam a toro separa­ tionem, hac apud indicem ecclesiasticum petita et impetrata, voto suo satisfacit accipiendo ordines sacros in saeculo. R. 5. Potest autem sine dubio voto suo etiam satisfacere, separa­ tione iuridica non petita, si nimirum amplecti vult statum religiosum; verum ad id non tenetur absolute, cum alterutrum tantum vovit, sacros ordines aut in religione aut extra religionem. 952 R. 6. Restat demum ut quaeratur utrum, si Romulus ius per­ petuae separationis a toro ex deceptione non habeat, atque ita sola via, qua votum suum suscipiendorum ordinum impleri possit, sit in­ gressus in religionem, utrum, dico, ad hunc teneatur. Quod solvi debet ex obligatione quae oritur ex voto disiunctivo. Haec autem obligatio per se semper relinquit facultatem eligendi ex rebus sub disiunctione promissis; ita ut, postquam ex alterutra re promissa una casu facta inerit impossibilis, omnis obligatio cesset, si electio nondum facta fuerit. Attamen si id acciderit culpa ipsius voventis, eo ipso iure suo eligendi se abdicavit atque ad alteram rem praestandam voti obliga­ tionem contraxit. Quare dicendum est in nostro casu Romulum, nisi obtinuerit dispensationem a voto suo, teneri vi voti nunc determinate ad statum religiosum amplectendum. Cf. Th. m. I11 602; S.Alph., Th. m. III 224; Mare; Instit. Alph. n. 632. NB. Quae Romulus, si uxorem relinquere velit, observare debeat secundum leges civiles, ne difficultates et molestias patiatur, in sua regione videre debet; neque haec tangunt conscientiam per se, sed per accidens tantum. Impedimenta matr. prohibentia: Vota - quo sensu leges civiles. 547 OBSERVATIO LEGUM MATRIMONIALIUM CIVILIUM. Casus. (268) 1. In conferentia sacerdotum discutitur quaestio de civilibus legibus matrimonii. Do qua Caius haec exponit: Catholici tenentur oboedire civili auctoritati, nisi quando praecepta sunt contra altiorem legem divinam. Contra quam neque est se sistere civili magistratui, neque abstinere a certis matrimoniis ; quare graviter peccant qui impedimenta civilia non servant vel consensum suum magistratui non annuntiant: debent igitur et ecclesiasticae et civili legi sese subicere. Quod eo magis tenendum esse Caius putat, quia in civitatibus hodiernis quam plurimi sunt acatholici vel certo non vel dubie baptizati, pro quorum matri­ moniis sola auctoritas civilis sit competens potestas; neque tamen in civili tractatione catholici a reliquis civibus discrepare debent. 2. Paphnutius parochus, disserens quotannis secundum monitum Eccle­ siae publica contione de sacramentis, etiam de matrimonio populum instruit atque maxime de impedimentis dirimentibus, tum de iis quae statuit Ecclesia, tum de iis quae civilis auctoritas constituit; utraque, monet, observanda sancte esse, et civilia impedimenta eo magis, quod pia mater Ecclesia post violatas suas leges facile soleat indulgere, auctoritas civilis longe difficilius: insuper mali exempli esse, si sint catholici qui infringant leges quas ipsi acatholici atque ludaei religiose servent. Quaeritur 1° rectumne sit axioma Caii. 2° qualis quo fonte oritura sit obligatio civilibus matrimonii legi­ bus sese conformandi. 3° in acatholicorum matrimonia iurene auctoritas civilis potesta­ tem exerceat. 4° rectene Paphnutius populum instruat pro praxi. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. Axioma verum est, quatenus excludit ob-953 ligationem, si quando civilis auctoritas aliquid praecipiat lege divina prohibitum ; sed verum non est, quatenus in solis illis rebus obliga­ tionem oboediendi negat. Sunt enim causae in quibus neque teneantur neque licite possint oboedire; at sunt etiam causae in quibus possint quidem oboedire sed non teneantur, nimirum illae quae versantur circa rem quidem non malam sed civili auctoritati non subiectam vel eius limites excedentem. Quodsi eiusmodi res alii auctoritati subiacet, haec eandem illam rem in se non malam extrinsecus malam potest reddere, ita ut in ea civili auctoritati ne liceat quidem amplius oboedire. Ad quaesitum 2“ R. 1. Dogma catholicum est causas matri-954 moniales spectare ad iudices ecclesiasticos ex conc. Trid. sess. 24, c. 12, nimirum causas in matrimoniis Christianorum occurrentes easque quae ipsum matrimonium spectant. Quod cum salva tide negari ne­ queat, consequens est, ut in iis, quae ipsum matrimonium christianum spectant, civilis auctoritas nihil iure possit. Sensum enim definitionis esse illas causas matrimoniales ad solos iudices ecclesiasticos spectare, exclusa potestate civili et mere humana quacumque, non tantum aperta 85* 548 Sacramentum matrimonii. ratio suadet, sed etiam authentice constat per complures Summorum Pontificum declarationes: cf. Pesch, Praei, dogm. VII 881; Sasse, De sacram. II, de matr. thes. 13. R. 2. Attamen in iis quae verum legitimumque matrimonium consequuntur, seu in ordinandis rebus temporalibus, civilis potestas auctoritatem legiferam habet: quoad ipsa vera et legitima matrimonia civilis potestas indicii Ecclesiae agnoscendi ius habet et obligationem. Cf. Th. m. II n 837. R. 3. Quapropter si quando civilis auctoritas Ecclesiae indicium de veris legitimisque matrimoniis non agnoscit, vel proprio iure quae­ dam decernit atque praescribit, limites sui iuris transgreditur atque aliquid committit quod subditorum conscientias ex se nullatenus ligat. Immo in ea re oboedire per se ne licet quidem, quatenus eiusmodi lex illiusque observatio tendat in ecclesiastici iuris despicientiam; vel si liceat, non licet nisi cum formali vel tacita protestatione contra alieni iuris usurpationem. R. 4. Quodsi igitur lex civilis non praecipit rem in se malam atque protestatio contra violatum ius Ecclesiae evidens est: periculum gravis mali, quod ex neglecta lege civili immineat, ratio est cur catholicis civibus sese legibus istis conformare liceat, et cur, cum liceat, cura suorum rerumque suarum eos ad id obliget. Ergo non ipsa lex civilis in eo casu obligat; sed lex naturalis, quae dictat habendam esse a quolibet curam sui ipsius atque suae familiae, est quae obligat 955 R. 5. Inde sequitur, in iis rebus, quas lex et divina et ecclesi­ astica permittat, legibus matrimonialibus civilibus se conformare saepe esse obligationem gravem, quando scilicet, ob defectum agnitae legitimitatis prolis, eius fama vel spes hereditatis graviter laeditur. Generatim igitur tenentur catholici: 1) magistratui civili se sistere, non ut coram eo matrimonium contrahant, sed ut contractum notilicent: vel, si inique cogantur antea se sistere, ut notificent matri­ monium contrahendum, quod nomine «civilis matrimonii“ cum omnibus veri et legitimi matrimonii sequelis absurde vocatur; 2) abstinere ab iis matrimoniis pro quibus civilis agnitio sperari nequit, nisi forte eae sint circumstantiae in quibus temporale damnum non sit aestimandum, neque famae defectus incurratur. Cf. Th. m. II11 951 sq. Quibus concordat Ilesp. S. Off. ad Vic. Ap. lamaicae d. d. 12 lan. 1881: «Curandum a missionariis, ut matrimonium contracturi observent praescriptiones etiam civiles, quae ad ordinem moralem, quoad effectus civiles matrimonii, conservandum conducant. Quodsi contingat ut missionariorum monita nihil proficiant, vel specialis occurrat difficultas, res est ad Vicarium Ap. deferenda, cuius erit iudicare, utrum huius * modi sit casus ut matrimonium permitti debeat, non obstantibus civilibus praescriptionibus “ (Collect, de Prop. Fide n. 1450). Similiter in concilio plen. Americas Latin, anni 1899, append, n. CXX1X. 956 Ad quaesitum 3“ R. 1. Sine omni dubio matrimonium non solum certo baptizatorum, sed etiam eorum qui dubie baptizati sunt, legi et iudicio Ecclesiae subicitur. Quod non plane idem dicit, ac illa Impedimenta matr. prohibentia — quo sensu leges civiles. 549 matrimonia omnibus impedimentis canonicis affici; sed dicit ea iis legibus canonicis affici, quibus ut afficerentur Ecclesia voluit. Ratio autem asserti est: 1) Ius universalius et altius iuri in­ feriori et minus universali praeferri debet illudque vincere. At ius Ecclesiae est maxime universale, cum spectet saltem inchoative totum orbem totumque genus humanum, et altius est quolibet iure mere humano et naturali, eum supernaturalem finem spectet atque in hunc finem immediate divinitus sit institutum. 2) Quando societas quaedam solet suis membris baptismum con­ ferre vel quando actus baptizandi circa aliquem positus est, valere debet sententia illa: „ Standum est pro valore actus", in quantum scilicet actus illius valore humana societas mutuaeque relationes et obligationes reguntur. Alioquin actum esset de certitudine rerum humanarum. Si quis igitur re ipsa defectus occurrerit, iuris defectus, qui ex eo sequeretur, naturaliter suppletur superiore potestate, i. e. a Deo ut auctore naturae, si agitur de causis mere naturalibus, a Deo ut positivo auctore Ecclesiae, si causa est ecclesiastica1. R. 2. Si vero agitur de matrimoniis infidelium, qui baptismum 957 nullatenus susceperunt, sententia satis communis ea est, quae auctori­ tatis supremae civilis iurisdictionem in matrimonialibus causis agnoscat. Inter alios est sententia S. Thomae 4 dist. 39, q. 1, a. 1 ad 4: ,In quantum (matrimonium) est officium naturae, statuitur lege naturae: in quantum est sacramentum, statuitur iure divino; in quantum est officium communitatis, statuitur iure civili; et ideo ex qualibet dicta­ rum legum potest persona effici ad matrimonium illegitima." Nixa hac sententia, S. C. de Prop. Fide (v. Collect, n. 1447) declaravit matrimonium inter infideles, quod carebat sollemnitate lege regionis necessaria, invalidum novumque matrimonium viro ad fidem converso permisit. Immo instructio a consultore confecta, quam approbatam esse non constat·, longe lateque exponit .Principes saeculares, sive fideles sive infideles, plenissimam potestatem retinere in matrimonium subditorum infidelium, ut scilicet, appositis impedimentis, quae iuri naturali ac divino diversa non sint, eadem non solum quoad effectus civiles, sed etiam quoad coniugale vinculum penitus rescindant". R. 3. Nihilominus in ipsa hac sententia opus videtur esse distinc­ tione. — Nam negari nequit omnes theologos catholicos atque ipsam S. Sedem repetere exclusionem auctoritatis civilis a causis substantiam matrimonii spectantibus a sacro matrimonii charactere. Matrimonium eo ipso, quod a Christo evectum est ad rationem sacramenti, solius Ecclesiae utpote potestatis religiosae jurisdictioni subicitur. \7erum matrimonio ab initio non sacramenti quidem ratio inerat, at inerat ratio rei sacrae. Quod a Leone XIII in lit. encycl. „ Arcanum * d. d. 10 Febr. 1880 effertur, et ex hac ipsa ratione patet, quod semper fuerit «futurae Incarnationis mysterii adumbratio". Quidquid igitur putaveris circa ordinem mere naturalem, qui re ipsa non exsistit neque 1 Inde minime sequitur baptismum dubium valore sicut baptismum certum quoad effectus supernaturalcs, quos ut in anima suscipientis producat institutus est. 550 Sacramentum matrimonii. exstitit umquam: si spectatur ordo rerum, qui de facto exsistit et qui saltem destinatione supernatural is est pro omnibus, matrimonium ut res sacra seu religiosa haberi et tractari debet, adeoque etiam in­ fidelium matrimonium debet subiacere auctoritati religiosae. Si igitur a civili potestate regitur, id iure fit, non quatenus civilis potestas politica est, sed quatenus de facto simul religiosa est. Quodsi in statu naturali in societate humana auctoritas politica et religiosa non uni atque eidem subiecto collata, sed a diversis subiectis exercenda esset, matrimonii causae a subiecto religiosae potestatis, non politicae, regerentur. 958 Ad quaesitum 4” R. 1. Recte agit Paphnutius, cum populo identidem explicat leges Ecclesiae de matrimonio, immo non de solis dirimentibus, sed etiam de impedientibus impedimentis convenit popu­ lum instruere: inter quae primum locum tenere debet impedimentum mixtae confessionis religiosae. R. 2. Recte etiam egit Paphnutius, cum attentos auditores red­ deret ad leges civiles; nisi enim eae servantur, non solum ipse par­ ochus, qui contra leges contracturos admittit ad ritus religiosos matri­ moniales, sed ipsi coniuges gravissima subeunt incommoda et mala pro se suaque prole, quae ut legitima non agnoscetur atque ab here­ ditate legali repelletur. R. 3. Ex dictis supra ad Q. 2M iam colligitur Paphnutium minus recte egisse, immo egisse male, adeo extollendo civiles leges, quasi illae per se suaque propria auctoritate parochianos adstringerent. Nam illae leges quoad Christianorum matrimonia sunt iuris alieni seu ec­ clesiastici usurpatio, quando aliquid de matrimonii valore constituunt. Quod suo iure possunt, illud est ut cives etiam christiani teneantur auctoritatem publicam de matrimonio rite contracto certam reddere modo a lege assignato, quo fruantur coram lege civili omnibus legi­ timi matrimonii iuribus. Si quid ergo amplius leges civiles requirunt, ad id christiani non tenentur vi legis et vi oboedientiae legibus debitae, sed vi caritatis erga se et prolem suam, ne sine causa iniustis vexationibus sese ex­ ponant. Quod sane secundum rei veritatem parochus suos docere debet, ne paulatim discant male sentire de mutuis iuribus inter Ec­ clesiam et civilem auctoritatem. Prudenter quidem haec debet ex­ plicare, ne videatur civilem auctoritatem in se carpere atque sub­ ditorum animos contra eam commovere; nihilominus hanc non potest cum detrimento iurium ecclesiasticorum extollere. R. 4. Imprudenter igitur saltem egit, monendo populum Eccle­ siam post violatas suas leges longe facilius indulgere quam civilem auctoritatem; sic enim indirecte animantur infirmiores ad leges sanc­ tissimas parvipendendas et neglegendas. Potius debebat ad eas custo­ diendas « fortiore excitare, rationem sumens a lege civili; quam si propter sola evitanda mala temporalia omnes tam sollicite servarent et servare in conscientia non raro deberent, multo magis propter legem per se coram Deo obligantem statuta Ecclesiae esse servanda. Impedimenta matrimonii dirimentia: Error. 551 R. 5. Quod autem Paphnutius exemplum sumat a ludaeis et acatholicis, qui praeeant in sollicita custodia legum civilium matri­ monialium, etiam incaute et male fecit. Quo enim haec comparatio tendit, nisi supponatur utrosque, videlicet fideles baptizatos et nonbaptizatos, eodem modo his legibus teneri? Quod falsissimum est. Nam baptizati certissime non tenentur illis legibus per se, sed summum per accidens ; alii autem tenentur, etsi non certe, tamen probabiliter per se, ut dictum est supra ad Q. 3m, ac proinde auctoritas publica suo iure utitur, si pro non-baptizatis certas leges ipsum matrimonium eius­ que valorem spectantes ferat, modo ne repugnent legi divinae. IMPEDIMENTA MATRIMONII DIRIMENTIA. ERROR IN MATRIMONIO. Casus. (269) Pancratius amore sui captaverat puellam nobilem, quae tamen asserit se nolle sine consensu parentum matrimonium inire: quam ut inducat, Pan­ cratius se iactat apud puellam eiusque parentes filium certi comitis ditissimi, cuius familia patri puellae nota erat. Pater igitur cupiens cum hac familia intimius iungi, ab ipso illo comite literis petit consensum in illud matrimonium inter ipsius filium suamque filiam : quibus literis fraude interceptis, Pancratius dextre fingit responsum omnium votis secundum, ita ut brevi post matri­ monium cum magna sollemnitate celebretur. Paucis hebdomadis elapsis fraus et error detegitur. Sed oritur quaestio: lu qui sit error impedimentum matrimonii dirimens. 2° in casu subsistatne matrimonium inter Pancratium atque illam puellam nobilem, vel quid iuris illa eiusque pater habeant. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Error, qui ex sese sit impedimentum 959 dirimens, est error de persona praesenti, quacum specietenus matri­ monium initur, vel etiam error in personam redundans. Cum enim inter certas et determinatas personas matrimonium ita ineatur, ut persona illa determinata sit ipsum obiectum essentiale circa quod versetur contractus: error supra dictus est circa contractus essentiam, adeoque consensum natura sua efficit nullum. R. 2. Error de conditione servili, seu potius eius ignorantia in altero contrahente libero, quando est conditio servilis vero et stricto sensu, iure ecclesiastico reddit matrimonium nullum. Quando igitur vir liber duxit mulierem, quae, cum putaretur a viro libera, erat re ipsa serva sensu stricto, matrimonium non valet; vel si mulier libera nupserit viro re ipsa servo, qui putabatur a muliere esse liber (cf. c. 2 X 4, 9; Th. m. II11 961). Quod impedimentum nostra aetate raris­ simam habet applicationem. R. 3. Error in conditione personae generatim non facit matri-960 monium invalidum, etiamsi error conditionis talis fuerit, ut, si fuisset 552 Sacramentum matrimonii. conditio nota, matrimonium locum non habuisset. Nam consensus demum datus est ; nec quaeritur quid factum fuisset, sed quid factum re ipsa sit. Exceptio est: 1) si certa quaedam qualitas habebatur ut conditio sine qua non, ita ut consensus non absolute sed conditionate datus sit neque conditio illa sit verificata ; 2) si conditio seu qualitas, circa quam sit erratum, redundat in personam, ita ut ex illa con­ ditione non impleta exsurgat error ipsius personae seu appareat non esse eam individuam personam, quacum contrahere alter intenderat: quod evenit, si alter contrahens ex certa quadam conditione vel qualitate principaliter intenta veniat in notitiam et determinationem personae individuae quacum contrahat; non evenit, quando conditio seu qualitas intenta superveniat notitiae et determinationi personae, nisi statuatur illa qualitas pro conditione sine qua non. 961 Ad quaesitum 2“ R. 1. Si tractatum inter puellam et Pancratium consideramus, abstractione facta interventus parentum puellae, non videtur ille error adesse qui redundet in personam. Puella amore Pancratii rapiebatur, antequam quidquam do eius stirpe noverit; videtur igitur haec suppositio nobilis prosapiae puellae non fuisse res sub­ stantialis neque conditio sine qua non, sed ratio impellens et magis incitans. Sed error in tali re non facit matrimonium nullum. R. 2. Gravior quaestio est, si respicimus consensum et intentionem patris puellae. Quodsi ille consensus patris propter errorem et fraudem fuerit nullus, illa nullitas inficere videtur ipsius puellae consensum, utpote quae declaraverit se nolle matrimonium inire sine consensu patris. Pater autem principaliter videtur intendisse coniunctionem cum familia nobili sibi nota, ideoque eius consensus omnino restrictus fuisse ad filium illius familiae; ac proinde consensus quoad matri­ monium cum Pancratio deceptore videtur fuisse nullus seu invalidus. R. 3. Ita revera pro nullitate matrimonii standum esset, si con­ sensus patris esset consensus matrimonialis pro filia. Verum ita non est. Inspici igitur debet consensus puellae, quem dederit in ipso contrahendo matrimonio cum Pancratio, num forte dederit tunc con­ sensum non absolutum sed dependentem a consensu patris. Quod est plane improbabile. Praevius ille consensus quo promittebat matri­ monium non erat absolutus; sed consensus praesens quo contraxit matrimonium fuisset quidem non absolutus sed dependens a voluntate patris, si suspicata esset deceptionem; sed nunc, cum de vero patris consensu non dubitaret, absolute consensum dedit de praesenti circa matrimonium cum Pancratio. Matrimonium igitur valet neque de­ clarari potest nullum. R. 4. Quod superest remedii, id solum est, ut puella valedicere possit cohabitation! cum Pancratio. Deceptio enim illa gravis ratio est postulandi perpetuam separationem a toro et cohabitatione, ita tamen ut, altero vivente, neutri liceat ad secundas nuptias transire. Verum si forte matrimonium nondum fuerit consummatum, recurri potest ad Summum Pontificem pro matrimonii rati tantum solutione. Impedimenta matrimonii dirimentia: Error, metus. 553 MATRIMONIUM EX METU INITUM (I). Casus. (270) Edelberga puella a matre gravissimis minis adigitur ut nubat Paulo, quem detestatur; conqueritur apud famulam, sed demum coacta in ecclesia con­ sentit. Sed a coniugali vita cum Paulo abhorrens, prioribus mensibus semper denegat debitum, demum comminatione mortis ad copulam cogitur et, cum oppositionem inutilem esse videat, abhinc viro obsecundat: post annos, cum iam tres filios Paulo peperisset, cognito impedimento metus, instituit actionem de matrimonii nullitate. Odilia pariter ad matrimonium coacta, cum sciat metus impedimentum, sine multis ambagibus consensum simulat; postea vero vir, cum reluctantem aliter non possit ad coniugalem vitam inducere, necem minatur: quo per­ culsa Odilia internum dat consensum atque viro obtemperat. Postea nihilo­ minus de nullitate matrimonii agit. Quaeritur 1° qui sit metus irritans matrimonium. 2° possitne et quomodo tale matrimonium postea confirmari seu sanari. 3° quid ad casus sit dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Iniustus metus gravis ad ineundum 962 matrimonium incussus vel protractus vel qui vera fuit matrimonii causa, nullum facit matrimonium, saltem ex iure ecclesiastico, pro­ babiliter ex ipso iure naturae. Ius naturae enim exigit, ut con­ sensus ex tali iniusto metu datus ius firmum non pariat, sed obli­ gatio inde exorta ad libitum eius qui metum passus sit possit excuti. Quod si ita est, matrimonii obligatio ab initio debet esse nulla, cum, ubi primum constiterit, solvi amplius non possit. Cf. Th. m. II11 965. R. 2. Metus debet esse gravis, saltem relative: quo fit ut parentum preces importunae facilius quoad puellam gravem metum indicent quam apud virum. Ceterum qui metus censeatur gravis, vide in% Th. m. pi 84. R. 3. Debet esse metus iniuste incussus. Quare qui aliunde ad certum matrimonium tenetur, cogi sane potest, si recedere velit, in­ tentatis etiam poenis et malis, quibus ad implendam obligationem inducatur. Neque tamen ille, cui iuste detur optio inter matri­ monium et alium illatae iniuriae reparandae modum, cogi potest determinate ad matrimonium : quod si fieret, metus esset iniustus, matrimonii irritans. Ad quaesitum 2” R. 1. Perdurante metu, sicut iniri valide963 nequit matrimonium, ita neque sanari potest matrimonium invalide contractum. R. 2. Cessante metu, consensu libere dato matrimonium ex nunc reddi potest validum. Id autem ita intelligendum est ut 1) novus consensus indepcndens a priore consensu ideoque cum cognitione nulli- 554 Sacramentum matrimonii. tatis prioris consensus saltem ab eo poni debeat, qui metum passus est, altero huius rei vel nullitatis matrimonii ignaro; 2) ut novus consensus fieri debeat ab utroque, si de metu iniuste incusso constet utrique, idque publice seu in forma Ecclesiae, si vel publice constet vel ita ut in publicam notitiam venire possit. Cf. Th. m. II11 967. Ad quaesitum 3“ R. 1. Matrimonium Edelbergae certe invalidum est, etsi ipsa puella metu adacta verum consensum ex sua parte dederit atque de matrimonii sui nullitate nihil sciverit. R. 2. Mulier, cum putaret matrimonium validum esse, nihilo­ minus prioribus mensibus ius habuit denegandi matrimonii consumma­ tionem, non tamen indefinite. At potuit etiam statim viro obsecundare: ac proin nulla est ratio eam peccati incusandi, quod ob metum necis demum in vitam coniugalem consenserit. R. 3. Certum pariter est matrimonium re vera mansisse invalidum et nullum. Nam, si abstrahimus a quaestione num potuerit Edelberga in adiunctis datis vero consensu matrimonium validum facere, re ipsa illud non revalidavit, quoniam ad illud revalidandum debebat prae­ cedere notitia vel serium dubium de valore consensus primitus dati. Attamen de ea re in plena fuit ignorantia. Quapropter iure suo agit Edelberga etiam post annos sollicitans declarationem matrimonii nulli­ tatis; nihilominus officia erga prolem imponere possunt obligationem caritatis et pietatis, ut potius cessante metu libere in matrimonium consentiat. 965 Quoad secundum matrimonium R. 4. Odilia etiam invalide con­ traxit, neque prohibebatur quin cum restrictione consensum exprimeret seu simularet, vel potius dissimularet dissensum. R. 5. In subsequentibus Odiliam difficulter excusare possumus. Cum de declaranda matrimonii nullitate agat, sumi debet ipsi per­ suasum esse, matrimonium suum esse et mansisse nullum. Verum, si hanc persuasionem habuit, quando secundo comminatione mortis ad­ acta consensum internum dabat, se nihilominus non poterat habere pro vera uxore, ac proin ne ex metu quidem mortis carnalem co­ pulam admittere ei licuit, sed summum passive se habere. Si vero opinionem habet matrimonii sui revalidati, non amplius licet movere litem de nullitate. Solum superest videre quid liceat, si Odilia primo quidem putaverit se, cum in mortem trudi videretur, valide contrahere posse, postea autem, auditis rationibus contrariis, aliter putet. In tali casu causam suam resumere atque nullitatis declarationem sollicitare poterit. Sed quam primum hanc mentem conceperit seu matrimonium suum nullum man­ sisse putaverit, ab omni coniugali commercio cum viro debuit abstinere. 966 R. 6. Num autem re ipsa, qui hucusque invalide contraxit matri­ monium, ad declinandam ipsam mortem corporis et animae (quam animae mortem incurreret, qui non legitime iunctus in carnalem co­ pulam consentiret) possit manente metu valide contrahere, in utram­ que partem disputatur. Probabile sane est impedimentum metus cessare, si matrimonii revalidatio solum medium est evadendae durissimae 964 Impedimenta matrimonii dirimentia: Metas. Odd necessitatis aut moriendi aut graviter peccandi: sive pro impedimento solius iuris ecclesiastici metum habeas sive pro impedimento iuris naturalis. Quod enim ad salvanda et protegenda iura personalia libertatis statutum est, neque a positiva lege neque a lege naturali eousquo sustineri debet ut vergat in summum eorundem personalium iurium detrimentum. Porro si probabile est metum ut impedimentum dirimens desinere atque matrimonium, non obstante metu, in eiusmodi circumstantiis valide contrahi posse, licebit homini in iis angustiis posito contento esse hac probabilitate atque matrimonio uti. Cf. Th. m. II11 968 969. Contrarium sentit Jiasset'l, De matrim. n. 1331. At nostrae sententiae patronos habes Schmalzgrueber, Mazzotta, Thom. Tamburini, alios. MATRIMONIUM EX METU INITUM (II). Casus. (271) 1. Proba graviter aegrota Camillum medicum ad se vocandum curat: qui manifestato periculo ampliorem curam non vult impendere, nisi hic et nunc secum ineat matrimonium; quod in casu periculi superati promittit se et civiliter confirmaturum et coram Ecclesia benedicendum curaturum esse Quibus Proba, ne deseratur a medico, consentit. 2. Rosa, filia Rufi viri nobilis, videt rem familiarem patris propter intricatam litem in magno periculo, neque adest advocatus peritus, qui rem feliciter tractare possit nisi unus qui offensus auxilium suum denegat. Rosa, alioquin virum istum abhorrens, amore patris et timore ducta, illum adit et, cum auxilium recusare pergat, spem facit matrimonii secum ineundi. Qua re commotus ille mutat consilium, si nunc statim fiat promissio et quam primum eius impletio. Rebus sic compositis, celebratur matrimonium, lis in favorem Rufi deciditur; quo facto, Rosa actionem instituit contra matrimonii valorem quasi ex metu initi. Quaeritur sintne praedicta matrimonia valida an ex impedimento metus nulla. Solutio. Ad quaesitum R. 1. Haec quaestio indubie solvitur, si metus 967 iniustus adfuerit inflictus vel protractus in eum finem ut matrimonium 1 Clarissimus ille auctor dictam probabilitatem conatur evertere, dicendo fal­ sum esse meum suppositum, „quippe non ad servandam libertatem, sed ad evitan­ dum peccatum mortale consummationem [matrimonii] inhibet ius naturae*. At non iste est status quaestionis. Priusquam quaeratur mfm inhibeat ius naturae con­ summationem, quaeri debet et solvi quaestio num ius naturae inhibeat sub poena nullitatis ipsum matrimonium contrahendum: nam, nisi matrimonium maneat nullum, frustra quaeris de evitando peccato mortali consummationis. Neque puto falsum quidquam a me supponi, quando dico rationem, cur ius naturae metum pro impedi­ mento dirimenti statuat, si statuit, esse protectionem efficaciorem libertatis, non autem rationem esse peccatum mortale consummationis evitandum. Sed quoniam in casu supposito ius libertatis eius do quo agitur salvari non potest, nisi ipse ille vitam amittat, ratio quam attuli pro lego cessante videtur salva consistere, vide­ licet: Num vere ius naturae postulat, ut libertatem meam vitae servandae ne­ cessario praeferre debeam, libertatem meam quae ilico cum vita debeat violenta morte finiri? Ad quod si non obligor, illo qui metum patitur a lege naturae non pro­ hibetur quin valido matrimonium ineat atque illud valide initum statim consummet. 556 Sacramentum matrimonii. de quo agitur iniretur. Si ita fuerit, matrimonium certo invalidum est, quicumque consensus fuerit datus. Si ita non erat, multi iiquo gravissimi auctores censent sufficere ad nullitatem matrimonii, ut metus iniustus, etsi non in finem matrimonii extorquendi incussus, tamen matrimonii sit causa, eo quod matrimonium quis eligat, ut ab illo metu iniusto se liberet. Ita Baller.-Palm., Opus th. m. VI, n. 750 sqq; Lessius, De iust. et iure 1. 2, c. 17, dub. 6; Lugo, Do iust. et iure d. 22, n. 175; Schmalzgrueber, Ius eccl. 1. 4, tit. 1, n. 399; alii. Facile etiam in simili casu fit, ut matrimonium sit invalidum, non ex titulo metus qua talis, sed ex defectu veri consensus. 968 R. 2. Quod igitur matrimonium Probae attinet, nisi res gesta sit in eo loco et inter eos qui ab observanda forma publica Ecclesiae eximantur, matrimonium nullum est titulo clandestinitatis. Verum si illa valori non obstat, conditio Probae et Camilli peni­ tius indaganda est. Si adfuerint alii medici qui commode vocari poterant, agendi modus Camilli, utut iniquus et fortasse iniustus, non potest dici constituere gravem metum contra Probam. Sed si Camillus solus erat qui posset advocari (vel — quod in timida puella potest accidere — si solus erat cui puella confidebat), curam denegare in periculoso morbo, quem diligenti cura medici superatum iri speratur, gravem metum sane constituit. Metus ille etiam pro fine habet, ut matrimonium extorqueatur, quia cura medica denegatur, nisi consensus in matrimonium praestetur. Difficultas sola est, num metus ille inferatur contra iustitiam. In qua quaestione certum est agi contra iustitiam, si medicus iam antecedenter ex con­ tractu se obligaverat ad curam sive huius aegrotae sive aegrotorum in genere qui ad ipsum recursuri essent. Itaque in hoc casu matri­ monium ratione metus irritantis erit certo nullum. Satis probabiliter autem nullitas etiam ad alios casus extenditur; quia, licet curam medicam impendere medicus teneatur ex caritate tantum, tamen iniustam facit pactionem, cum matrimonium ineundum non minus sit pretium iniustum pro cura medica, quam si pro equo ab emente postulares palatium. Recte Baller-Palm. 1. c. n. 749 dicit: „Si 1° persona quae metum incutit, non habet ius inferendi mala; vel 2° si non habet ius inferendi hoc vel illud malum; vel 3° non habet ius exigendi matrimonium per eam mali comminationem: metus (licetur iniuste incussus ac proinde irritum erit matrimonium.“ Hinc Proba in tali casu omnino potest actionem de nullitate matrimonii instruere, etiamsi postea rei ignara diu cum Camillo vixerit. Nihilominus sententiae demum indicis ecclesiastici stare debet. Cf. Bosset op. cit. n. 1303. 969 R. 3. Difficilius causa de matrimonio Rosae componitur, quantum ad impedimentum metus attinet. Discutienda sunt haec momenta: 1) num fuerit metus gravis; 2) num finis huius metus fuerit matri­ monium, vel saltem matrimonium sit ex metu causatum ; 3) num fuerit metus iniuste incussus. Impedimenta matrimonii dirimentia: Metus. 557 1) Par quidem est causa sive medici sive advocati, quando de magno damno avertendo agitur; neque quidquam interest utrum agatur de damno proprio an de damno proxime cognatis impendenti; ceterum damnum patris in filiam redundat. Ergo de metu gravi non est dubi­ tandum, si quando timebatur — ut re vera fiebat — ne ille qui solus iuvare posset causam tanti momenti relinqueret. 2) Advocatus denegat suum auxilium, quod in hisce circumstantiis est gravem metum incutere. Sed cum eum incutit, nullam habet in­ tentionem matrimonii cum Rosa extorquendi, quam intentionem ipsa Rosa sponte suggerit. Verum advocatus hanc intentionem suam facit, atque ea demum movetur ut a metu gravi incutiendo desistat, non destiturus, nisi sibi matrimonium illud offerretur. Quapropter verum videtur omnino illum metum protractum esse ex intentione huius certi matrimonii. Certius etiam est matrimonium esse ex mdu causatum; nam Rosae sola ratio tractandi de matrimonio fuit haec ut ab impendenti malo se liberaret. 3) De metus illius, etiam ut solummodo protractus est, iniustitia idem indicium ferre licet atque in priore casu medici qui curam suam denegabat, nisi matrimonium contraheretur. — Omnibus igitur con­ sideratis, matrimonium Rosae cum advocato illo est, saltem pro­ babiliter, ex ipso titulo metus irritantis nullum. Consentire videtur Rosset, De matr. n. 1304 dicens: „Qui experitur metum, iniit matri­ monium, ut declinet a malo quod reformidat, vel ut excutiat malum quod iam suffert. Hoc dupliciter contingere potest: vel enim (1) is qui metum incussit quin de matrimonio cogitaverit, postea de illo cogitans illud offert aut oblatum a patiente metum acceptat matri­ monium ; vel (2) a tertio offertur matrimonium. ... In primo casu matrimonium videtur irritum.1' R. 4. Ex narratis videtur erui posse Rosam impedimenti metus 970 probe fuisse consciam, siquidem statim post matrimonium initum et litem compositam agit de eius nullitate. Quod si ita est. facile dubi­ tari potest num Rosa verum consensum matrimonialem dederit. Quare si examine facto de defectu veri consensus constiterit, ex hoc capite etiam certius constabit de matrimonii nullitate. R. 5. Si autem sumas litem, de qua agebatur, in favorem Rufi iam antea finitam fuisse; vel litem saltem ita esse productam ut de futura victoria iam constaret atque opera advocati ulterior evasisset iam non necessaria, antequam matrimonium re ipsa iniretur: dici debet metum gravem cessasse, ac proin de metu ut impedimento matrimonii dirimenti sermonem amplius esse non posse. Debebat enim in tali casu Rosa aperte declarare se nolle matrimonium inire, promissionem priorem se ex metu fecisse. Quod facere plane licuit. Quare, si nihilominus, rebus ita stantibus, coram Ecclesia contraxit, vix admittetur postea eius excusatio se ex metu consensisse vel se internum consensum non dedisse. Nihilominus, si etiam tum internus consensus abfuit, matrimonium corruit; sed vix aliud tum restabit nisi ut, consensu vero dato, validum reddatur. 558 Sacramentum matrimonii. IMPEDIMENTUM LIGAMINIS. Casus. (272) Hilaria occulte nupsit Henrico, qui post tres annos felicis matrimonii duosque filiolos susceptos militiam sequi debet. — Qua finita, commercium quod per literas cum Hilaria sustinuit paulatim exstinguitur; ipse, longe ditiore comparte reperta, in dissita regione novum matrimonium publice iniit. Decem annis elapsis, cum Honrici vestigium nullum amplius detegat, Hilaria, filiis defunctis, novum etiam in novo domicilio init matrimonium, de priore quod morte mariti solutum sumit, nihil dicens. Aliis quinque annis elapsis fortuito comperit Henricum, alio assumpto nomine, adhuc esse inter vivos atque alio matrimonio iunctum : de qua re tenet altum silentium, dum biennio post, audita morte Henrici, conscientiae causa rem secundo marito pandit. Quaeritur 1° quid de secundis nuptiis Hilariae et Henrici sit dicendum, et quomodo constare debeat de morte coniugis ut alteri liceat novum matrimonium inire. 2° quid de vita coniugali in secundis illis nuptiis. 3° quomodo secundum Hilariae matrimonium possit reddi validum. Solutio. 971 Ad quaesitum lra R. 1. Divina lege, positiva et naturali, pro­ hibetur polygamia atque irrita est; similiter divortium quoad vinculum. Quare, vivente coniuge, impossibile est alteri novum matrimonium inire, ita ut, quantumcumque putetur alteruter coniux mortuus, si revera mortuus non sit, alterius matrimonium secundum sit irritum. Cf. Th. m. II” 970. R. 2. Ut liceat secundum matrimonium inire illudve conari, re­ quiritur moralis certitudo de morte compartis; ut liceat admittere ad secundum matrimonium aliquem, publicis argumentis constare debet de prioris coniugis morte, quantum fieri potest, per testes immediatos vel documenta publica authentica; alias prudenti aestimationi iudicis ecclesiastici id committitur. Accuratiora v. Th. m. II” 971. R. 3. Secunda matrimonia Hilariae et Henrici, ut patet, in­ valide sunt contracta, atque etiam graviter illicite. Quod maxime valet de matrimonio ab Henrico attentato, qui non solum non erat moraliter certus de obitu prioris uxoris, sed moraliter certus erat de eius vita perdurante. De subiectivo peccato Hilariae magis dubitari potest. Nam impossibile non est eam sibi persuasisse post decem annos alti silentii ex parte eius qui antea diligenter ipsi scripserat atque fidum maritum se probaverat, nihil relinqui, nisi ut sumatur Henricum esse mortuum. Obiective quidem tale silentium certum argumentum non praebet, neque in foro externo sumptum esset pro probatione, sed necessaria fuisset diligentior et publica inquisitio. Quapropter etiam subiectivo male egit Hilaria haec omnia tegendo et silentio praetermittendo, cum ageret de novo matrimonio ineundo. Neque a gravi peccato hac in re excusari potest, nisi in magna fuerit inscitia et simplicitate. Impedimenta matrimonii dirimentia: Ligamen. 559 Nihilominus fieri potuit ut malae fidei quidem esset in eo quod, sciens huiusmodi pandenda esse, hanc legem Ecclesiae violaret, neque tamen esset malae fidei in eo quod cum dubio ligaminis impedimento novum matrimonium attentaret, siquidem in persuasione certa esse poterat virum esse defunctum. Ad quaesitum 2iu R. 1. Ut a matrimoniali vita Hilariae exordium 972 sumamus, multum interest advertere, quod mox dixi de mala vel non mala fide in ineundo matrimonio secundo. Interroganda igitur est mulier, cur vitam suam priorem atque matrimonium cum Henrico silentio texerit. Si compertum fuerit propterea eam ita egisse, ne forte con­ stiterit per meliorem inquisitionem de viro nondum defuncto, censeri debet malae fidei quoad statum suum liberum; si vero responderit se de mariti morte non dubitasse, se timuisse tamen ne, notitia de priore vita data, rumores excitarentur atque ipsa famae detrimentum pateretur, sumendum est Hilariam circa suum statum Uberum in bona fide exstitisse. R. 2. Si igitur Hilaria, de morte Henrici dubia, nihilominus se­ cundum matrimonium attentavit, quamdiu dubia manet de Henrici morte, graviter peccat vitam coniugalem sponte exercendo seu de­ bitum coniugale petendo; verum alteri innocenti marito debitum reddere debet, quamdiu, facta pro possibilitate inquisitione, dubium perseverat. R. 3. Si vero in bona fide Hilaria erat de suo statu libero, tenetur quidem etiam postea inquirere num re vera Henricus mortuus sit, sed, dubio manente, libere ducere potest, reddendo et petendo, vitam coniugalem. R. 4. At ubi primum constiterit de Henrico adhuc superstite, plane peccat mortaliter, si quasi uxor vivit cum secundo viro; neque ex ignorantia viri excusatur. Nihil igitur restat nisi ut aut se sub­ trahat aut viro totam rem pandat. R. 5. Quod Henrici secundum matrimonium attinet, patet eum omnino in mala fide fuisse atque scienter criminis bigamiae reum ex­ sistere. Quare quoties coniugale debitum poscit, graviter peccat, neque reddere ei licet, quia ab initio consensum dedit necessario et certo invalidum, neque eum nunc validum facere potest, quamdiu non con­ stiterit de Hilariae obitu. Cf. de his omnibus Th. m. II11 1075—1077. Ad quaesitum 3“ R. 1. Quando constiterit certo de morte 973 Henrici, Hilariae matrimonium secundum reddi potest validum; non eo ipso convalescit. Videlicet consensus antea datus nihil operatus est, neque umquam operari quidquam potest: quod certo valet de consensu Hilariae, quae aliquando scivit matrimonii nullitatem, pro­ babiliter de ipso compartis consensu, qui ferebatur in obiectum natura­ liter matrimonialis vinculi incapax. Practice saltem novus consensus mutuus dari debet; idque certissimum fit, postquam Hilaria compart i statum nullitatis matrimonii, quod hucusque veri speciem habuit, manifestavit. 560 Sacramentum matrimonii. R. 2. Causare aliquis possit impedimentum criminis adulterii; sed hoc in nostro casu frustra quaeritur, quia, quidquid sit de cius impedimenti amplitudine, saltem requiritur adulterium utriusque formale seu et subiectivum et obiectivum; quod in nostro casu non obtinet. De cetero impedimento criminis confer quae infra dicentur. IMPEDIMENTUM VOTI ET ORDINIS. Casus. (273) Conradus, in magna urbe celeberrimoque portu confessiones excipiens tempore missionis, inter recens advectos poenitentes audit sequentes trans­ fugas religiosos: Albertum qui post 5 annos in Congr. SS. Redemptoris per­ actos aufugit, Bernardum qui per 7 annos in ordine S. Francisci degerat et subdiaconus factus erat, Cunibertum qui similiter 10 annos in Societate lesu vixit et diaconus factus immediato ante sacerdotium clam religiosam domum deseruit. Omnes isti in Americani meridionalem se contulerant, uxores duxerunt, divitiis et honoribus affluunt, statu eorum priore plane ignoto; nunc in Europam reduces res quasdam familiares componere volunt, dein in Americani ad uxores reverti. In itinere tempestate agitati et maligna febri correpti a sacerdote amplissimis facultatibus praedito ab omni vinculo quo poterat absoluti sunt; sed integram confessionem cum peragere non possent, nunc eam volunt supplere. Quaeritur ln quid sit impedimentum voti et ordinis. 2° quae sit facultas absolvendi seu dispensandi in articulo mortis. 3’ quid de matrimoniis istorum virorum deque eorum revalidatione dici debeat. Solutio. 974 Ad quaesitum 1“ R. 1. Impedimentum dirimens voti et ordinis, sive diversum sive unum idemque impedimentum esse dixeris, utrum­ que nititur in sollemni consecratione, qua homo in Dei servitium tra­ ditur atque ad divina peragenda ministeria specialiter deputatur, statu sacro perpetuo assumpto. Quapropter a multis utrumque impedimentum sic sumitur ut dicatur votum sollemne castitatis, quod vel in sollemni professione status religiosi vel in susceptione alicuius ex ordinibus sacris sive formaliter sive implicite emittatur. Fac tamen attendas sufficere solam consecrationem per susceptionem ordinis sacri peractam, etiam sine veri voti emissione, ut dirimens impedimentum subsistat. Cf. BaUer.-Palm,, Opus th. m. VI n. 763 notam. R. 2. Quod impedimentum habes sollemniter commemoratum a conc. Trid. sess. 24, can. 9 : „Si quis dixerit clericos in sacris ordini­ bus constitutos vel regulares castitatem sollemniter professos posse matrimonium contrahere, contractumque validum esse non obstante lege ecclesiastica vel voto . . .. anathema sit? Quod dixit «lege ec­ clesiastica vel voto“. satis indicat eum qui suscipiens sacros ordines non vovisset vel vovere noluisset, nihilominus lege ecclesiastica ad castitatem atque eius votum teneri. Quod autem castitas ita servari Impedimenta matrimonii dirimentia: Votum, ordo. 561 debeat ut matrimonium non tantum illicitum sed etiam invalidum sit, id non ex voto qua voto neque consecratione qua tali oritur sed ex ecclesiastica lege irritante. Cf. Th. m. II11 981. R. 3. Votum religionis non sollemne sed simplex tantum non est 975 impedimentum matrimonii dirimens sed prohibens tantum. Excipe votum simplex, quod in Societate lesu post biennium novitiatus emit­ titur. Quod non solvit quidem matrimonium antea contractum et ratum tantum non consummatum; verum Gregor. XIII constit. «Ascendente Domino" d. d. 25 Maii 1584 illud impedimentum dirimens matrimonii constituit : quem constitutionis valorem post Societatem lesu restitutam praxis Romana semper sustinuit, dein Leo XIII constit. «Dolentes" d. d. 13 Iulii 1886 indubitanter confirmavit. — Verum haec non trans­ feruntur ad professionem votorum simplicium aliorum ordinum religio­ sorum, minus etiam ad vota simplicia religiosarum congregationum. Ad quaesitum 2ra R. 1. Facultas, de qua quaeritur, sumenda976 est ex decreto S. Offre. d. d. 20 Febr. 1888, quo Summus Pontifex constituit, ut «locorum ordinarii dispensare valeant sive per se sive per ecclesiasticam personam sibi bene visam aegrotos in gravissimo mortis periculo constitutos, quando non suppetit tempus recurrendi ad S. Sedem, super impedimentis quantumvis publicis matrimonium iure ecclesiastico dirimentibus, excepto sacro presbyteratus ordine et affinitate lineae rectae ex copula licita proveniente". Cf. Th. m. Π11 1015. R. 2. Sed haec facultas ab ordinariis habitualiter subdelegari potest solis parochis, idque in casibus, ubi recursus ad ordinarium fieri nequeat atque periculum sit in mora. Cf. Th. m. ib. Verum si parochus aut sacerdos delegatus haberi nequit, quilibet sacerdos qui ex decreto „iVe teniereu matrimonio contrahendo imminente morte assistere potest, valet etiam ex decreto d. d. 14 Maii 1909 ab om­ nibus hisce impedimentis dispensare. Cf. Th. m. 1. c. notam 2. Ad quaesitum 3" R. 1. Matrimonium Alberti, nisi sacrum or-977 dinem susceperit, est validum. Nam Congregatio SS. Redemptoris habet vota simplicia, quae perpetua quidem post novitiatum emittuntur, attamen impedimentum matrimonii dirimens non constituunt, sed prohibens tantum. Quare Albertus grave quidem crimen commisit matrimonium contrahens et coniugalem vitam ducens; verum matri­ monium contraxit validum. R. 2. Matrimonium Bernardi duplici titulo irritum est, videlicet titulo professionis sollemnis religiosae et titulo ordinis sacri: quod im­ pedimentum, etsi unum dixeris specie, tamen hic nmnero duplex occurrit. R. 3. Idem dici debet de matrimonio Cuniberti, etsi vota emiserit simplicia tantum, nondum sollemnia, ut ex dictis ad Quaesitum 1“ R. 3 patet. R. 4. Nemo ex his tribus viris sacerdos est — nam de Alberto, 978 cum de ea re sileatur, id etiam supponere licet. Attamen de Alberti matrimonio iam supra dictum est. Reliqua duo ista matrimonia non LehmkiM, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 35 562 Sacramentum matrimonii. sunt ex numero eorum quae per ordinarium vel parochum nequeant absolute revalidari. Quaestio sola est num re ipsa in navi, cum viri illi do vita periclitarentur, dispensatio iis potuerit dari atque ipsa matrimonia Bernardi et Cuniberti revalidata sint. Quod sane per facultatem S. Offic. anni 1888 fieri non potuit. Nam 1) in illis circumstantiis periculosi morbi per ordinarium vel sacerdotem non revalidatur matrimonium, sed dispensatur ab im­ pedimentis, ut matrimonium valide contrahi nunc possit. Contrahere debent ipsi putativi coniuges. Quod non fit neque fieri potest, quando unus ex contracturis in mari Atlantico exsistit, altera longo distans in America versatur, rei omnino ignara. Sane illa facultas praecipue data est pro casibus publicis matri­ moniorum coram Ecclesia nullorum, quae valida effici nequeant nisi consensu novo ab utroque nunc ponendo. Sed etsi damus, ut re vera est dicendum, non excludi impedimenta occulta, posseque casum oc­ currere in quo compara do nullitate matrimonii aperte moneri non possit: tamen etiam in hoc casu tota res peragi nequit ab uno tan­ tum, sed cum huius consensu de novo dato saltem coniungi debet consensus alterius, qui se ut perseverans hic et nunc externe prodat. Quod in nostro casu in matrimonio neque Bernardi neque Cuniberti possibile est. Quare, nisi confessarius in navi exsistens habuerit fa­ cultatem longe ampliorem sanandi eiusmodi matrimonia in radice, in nostris casibus nihil potuit facere, nisi post acceptam promissionem rem postea rite componendi atque etiam, si opus fuerit, a matrimonio illo nullo recedendi, viros istos a peccatis et censuris absolvere. 2) Accedit quod finis legis in nostro casu non attingitur. Finis legis est ne quis in extremis positus pereat. Sed in nostro casu di­ latio huius negotii componendi non conicit Bernardum vel Cunibertum in periculum salutis. Urgeret res, si cum putativis uxoribus simul essent in navi. Sed quando simul futuri sint cum istis mulieribus, periculum mortis seu morbi periculosi diu erit praeterlapsum, adeoque tunc illa dispensandi facultas, deficientibus conditionibus necessariis pro quibus data est, applicari amplius nequit. 979 R. 5. Pro Conrado igitur non sufficit vaga illorum virorum in­ dicatio, quod absolutionem et dispensationem a confessario amplis­ simis facultatibus instructo acceperint. Nam non potest ex hac vaga indicatione prudenter iudicaro Bernardi et Cuniberti matrimonia iam valida esse facta, virosque ipsos ab omni voto omnique obligatione erga ordines quos reliquerant esse solutos. Sed quoad haec debet suas facultates inspicere, atque insuper attendere ad scandalum sive praecavendum sive reparandum: quod ipsum decretum S. Officii supra laudatum monet, si quando usus fit extraordinariae facultatis ab im­ pedimento sacri ordinis vel sollemnis voti dispensandi. R. 6. Regulariter itaque res componenda erit per recursum Ro­ mam faciendum. Et quoniam Bernardus vel Cunibertus actu non sint in proxima peccandi occasione, utpote a mulieribus, quas sibi copula­ verant, interea separati, si paratos se declarant ad ea praestanda Impedimenta matrimonii dirimentia: Aetas. 553 quae sacra Rom. tribunalia iniunxerint, nunc per absolutionem cum Deo possunt reconciliari. Verum attendendum est, num et per quem absolvi possint a censuris propter apostasiam ab ordine suo incursis: quae communiter Romano Pontifici vel ordinum superioribus re­ servantur, sicut excommunicatio propter matrimonium post sollemne votum attentatum contracta est inter censuras papales ordinariis re­ servatas. Ex casu narrato concludi quidem potest omnes illos viros utpote antea in periculo mortis constitutos in navi absolutos esse ab omni censura, neque videntur in eas reincidisse. At ex natura rei manet obligatio cum legitimis superioribus rem componendi: quod nisi fiat, in superiorum potestate est novo censurarum vinculo illos adstringere. IMPEDIMENTUM AETATIS. Casus. (274) Silvius, puer catholicus annorum tredecim, et Catula, puella protestantica duodecim annorum, in australi regione nati, ambo cum parentibus suis anno 1907 in civitatem quandam Rhenanam transmigrarunt. Hi igitur in vitiis enutriti, relationem sexuum satis edocti, sibi invicem fidem dant de matrimonio atque consensum de praesenti; immo Catula mox a Silvio gravida apparet. Quod cum parentes et parochus obstupefacti comperiant, discunt ab illis quid gestum sit. Parentes plane nolunt eos ut matrimonio iunctos agnoscere, atque per civilem auctoritatem tentant eos separare et correctionis instituto tradere : quod parochus totis viribus studet impedire, cum matrimonim illud rite initum esse declaret. Quaeritur 1° qui defectus aetatis sit impedimentum matrimonii dirimens. 2° quo cessante, liceatne matrimonium inire. 3° quid de casu proposito sit indicandum. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Defectus aetatis iure naturae non exsistit. 980 nisi adfuerit defectus plenae rationis vel ignorantia omnimoda matri­ monii. Nam cum primum aliquis ratione plene utitur atque scit de qua re agatur, ius coniugale dare et accipere mutuo potest, etsi exercitium iuris propter vim generativam nondum evolutam differatur necesse sit. R. 2. Nihilominus parum convenit contractum matrimonialem inire, antequam aptitudo exercendi iuris coniugalis adsit. Quare sapienter Ecclesia lege sua positiva certam aetatem fixit, ante quam matrimonium, si qui inire conarentur, esset irritum. Quam aetatem universim fixit 12 annorum pro feminis, 14 annorum pro masculis. Cf. cap. 6 10 14 X 4, 2. R. 3. Qui igitur ante eos aetatis annos contraxerunt de prae­ senti, matrimonio nullo iunguntur, nisi wmalitia“ seu „prudentia“ sup­ pleat aetatem, i. e. nisi re ipsa iam physice et psychice apti fuerint ad copulam coniugalem. Alias eorum coniunctio habebatur pro validis 36’ 5()4 Sacramentum matrimonii. sponsalibus, a quibus tamen, completa pubertatis aetate, alteruter intra triduum resilire poterat. Cf. cap. 14 X 4, 2; verum id per decretum Pii X „Ne temereu abrogatum est. R. 4. Ab illo impedimento aetatis, quando malitia seu prudentia aetatem nondum supplet, solus Summus Pontifex dispensaro potest et dispensat aliquando ob bonum pacis inter principes. Si malitia videatur supplere aetatem, episcopi est indicare et permittere, ut matrimonium — quod tum validum erit — contrahatur. Cf. Th. m. II11 979; Rosset, De sacram, matrim. n. 1510 sq. Ad quaesitum 2“ R. 1. Vix completa aetate ab Ecclesia sta­ tuta, nondum tit ut licite iniri possit matrimonium. Nam sane ea aetate non ubique iam adest facultas generandi expedita; verum, antequam nupturientes in ea conditione sint, contrahere et cohabitare generatim non licet. R. 2. Neque consultum est aetate debiliore contrahere, etiamsi absolute fieri potest; quamquam neque expedit aetatem nimis pro­ vectam exspectare, quod sane bonis moribus conservandis non favet. 981 Ad quaesitum 3m R. 1. Factum deplorandum ostendit puerum et puellam fuisse vere nubiles; quapropter de possibilitate validi matri­ monii inter eos oriundi dubitari non potest. Parentes igitur omnino prohibendi sunt ne praepropere vel omni conatu illud matrimonium civiliter dissolvendum tentent, cum forte coram Ecclesia sit validum. Quod tentamen a gravi crimine immune non fuerit. R. 2. Re ipsa Silvius et Catula inter se privatim atque clan­ destino consensu matrimonium contraxerunt, si et ipsi verum et mu­ tuum consensum dederunt, et Ecclesia eum lege sua validum habuit. Quapropter videri debet, non solum 1) num verum consensum mutuum sibi dederint de praesenti, sed etiam 2) utrum consensus clandestine datus sufficiat, an lex de forma matrimonii publica valori obstet. Priorem quaestionem enarratio casus affirmat; et nisi diligens examen contrarium evicerit, huic externae apparentiae standum est. Posterior quaestio facile solvitur ex eo quod agitur de matrimonio mixto. Utut enim in loco, de quo agitur, lex Tridentina de clandestinitate publicata est, pro mixtis matrimoniis pro tota ecclesiastica provincia Coloniensi dispensatio ab hac lege per Pium VIII et a 15 Aprilis 1906 pro toto imperio Germaniae per Pium X facta est, quae postea demum, nondum anno 1907, restringebatur ad solos natos in Ger­ mania. — Hinc, nisi defectus intentionis invicte ostendatur, omnino recte dixit parochus matrimonium illud, utpote illicite quidem sed valide contractum, solvi amplius non posse. AETAS SENILIS. Casus. (275) Odilo, -fere septuagenarius, uxore ex qua iam a 15 annis prolem non genuerat defuncta, do novo cogitat matrimonio cum vidua iuvenili 30 an­ norum. Parochus dissuadet propter ludibrium cui res exponatur, neque sibi Impedimenta matrimonii dirimentia: Aetas cultus disparitas. 5θ5 in animo osse ullam proclamationem omittere; corn Odilo instet, dicit se procedere non posse nisi consulto ordinario. Quaeritur 1° num Odilo a matrimonio ineundo repellendus sit. 2“ quid de parochi modo agendi sit dicendum. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Propter senilem aetatem impedimentum 982 matrimonii dirimens habetur, quando, etiam remedio, si opus fuerit, adhibito non obstante, copula seminisque effusio haberi nequeat; alias, etsi proles soleat non amplius generari, non adest impedimentum dirimens. R. 2. Quodsi de impedimento non constet, sed senex ipse spem rationabiliter retinet, non potest ei matrimonium interdici. Neque solent senes ab Ecclesia a contrahendo matrimonio impediri. — Xe­ que etiam hac in re compare decipitur, nisi nullitas matrimonii certa fuerit. Alias enim scire debet ad filios generandos non amplius solere senes esse aptos, et coeundi facultatem esse labilem. Cf. Th. m. II11 980; Gasparri, De matrim. n. 262 et 512. Ad quaesitum 2m R. 1. Dissuadere matrimonium parochus potuit 983 non solum Odiloni sed etiam viduae iuveni. cum haec periculo se exponat, ne vita coniugali defraudetur, immo mox iterum vidua ex­ sistat. Insuper proponere potuit matrimonium intentum admirationem et dicteria facile excitaturum esse. R. 2. Quod addit se proclamationem nullam omissurum esse: si haec declaravit, dispensatione ab ordinario non exsistente, fecit quod facere obligabatur. Nam cum neque necessaria neque urgens ratio adesset proclamationes minuendi, nihil omittere potuit nisi ex dispen­ satione ordinarii. Quam dispensationem petere non tenebatur, sed ipsis nupturientibus id relinquere potuit. Quodsi ipsi nupturientes demum ordinarium adierint atque facul­ tatem obtinuerint, ut proclamatio unica pro tribus fieret, parochi non erat amplius resistere, sed, quod episcopus decreverat, debebat exsequi. R. 3. Alioquin autem, quod nullo modo voluerit proclamationes incipere neque ad matrimonium procedere nisi post recursum ad or­ dinarium, nimis obstitit nupturientibus, qui persistebant in voluntate matrimonii ineundi. Nam absento ecclesiastico impedimento, parocho non licet matrimonium impedire vel cum molestia sponsorum differre. Cf. Gasparri 1. c. DISPARITAS CULTUS. Casus. (276) Felicitas puella catholica, ainore Galli viri protestantici capta, matri­ monio ineundo consentit; datis cautionibus et facultate obtenta, contrahunt civiliter, religiosam caerimoniam suppleturi. Post civilem actum Gallus Feli­ citati pandit se esse ex ludaeo protestantem factum, ex humanis rationibus et suo rogatu ministrum abstinuisse a formali baptismo; atque se etiam 566 Sacramentum matrimonii. insistere debere ut primus ex filiis futuris in religione avita patrum suorum educaretur. Obstupefacta mulier declarat, religiosum igitur contractum matri­ monii esse differendum, donec difficultates nunc exortas composuerit. Quaeritur Γ impedimentum mixtae religionis quodnam sit dirimens, quod impediens tantum. 2° possitne matrimonium istud iniri, quibus conditionibus. 3° quae consulenda sint puellae. Solutio. 984 Ad quaesitum 1“ R. 1. Inter baptizatum et non-baptizatuni vel vice versa exsistit matrimonii dirimens impedimentum, idque dirimens ex solo iure ecclesiastico. Cf. Th. m. II11 983. R. 2. Inter baptizatos autem diversae professionis religiosae seu christianae non dirimens exsistit impedimentum, sed prohibens tantum. Ita quidem, si baptismus certus est. R. 3. In dubio baptismi, quantum ad matrimonium attinet, bap­ tismi valor praesumitur, longe aliter ac si quaeritur de personali salute per certum baptismum reddenda securiore ; — idque sive dubium in se insolubile fuerit, sive propter adiuncta per accidens exsistentia nunc saltem non potuerit solvi. Verum in posteriore casu, si postea baptismus forte detegatur certo nullus, recurrendum est ad S. Sedem, quae praescribet quid faciendum sit; in priore autem casu videtur matrimonium non solum praesumi, sed ex praesumptione iuris re ipsa ita subsistere, ac si baptismus fuerit certus. Th. m. II11 984; cf. etiam quae supra dicta sunt n. 299. Ad quaesitum 2” R. 1. Matrimonium quidem civile nihil est nisi forte in locis et iis matrimoniis, quae quoad valorem a forma publica exempta sunt et ab utroque nupturiente ut vera coram Deo matri­ monia intenduntur. Aliter autem civile matrimonium mera caerimonia est nihil efficiens nisi effectus civiles, cum propter clandestinitatem canonicam matrimonium efficere nequeat. Neque tamen generatim licet intentionem illam veri matrimonii habere, quando verum matri­ monium possibile est, cum sit quaedam sacrae rei profanatio. R. 2. Sed in nostro casu aliud impedimentum obstat, a quo, ut apparet, dispensatio non sit obtenta neque petita. Dispensatio habita est ad ineundum licite matrimonium mixtum inter duos baptizatos: hic vero habemus baptizatam feminam, virum non baptizatum. Qua­ propter recte dixit puella religiosum matrimonii contractum vel rec­ tius ipsum matrimonium coram Deo et conscientia validum nondum posse contrahi. 986 R. 3. Requiritur igitur dispensatio ab impedimento mixtae re­ ligionis seu disparitatis cultus, nisi vir sincere velit converti. Quae dispensandi facultas est apud S. Sedem, eaque in regionibus tantum dissitis, maxime infidelium, ordinariis ad tempus concedi solet. — Verum haec dispensatio ut detur, necessaria est magis etiam causa gravis, quam si dispensatur in matrimonio baptizatorum mixtae con­ 985 Impedimenta matrimonii dirimentia: Consanguinitas. 567 fessionis; atque eadem etiam cautio, ne ius catholicae educationis prolis quidquam laedatur. Quae in nostro casu, cum contra priora promissa vir eam iam statim convellere tentet, vix seria obtinebitur. R. 4. Non nego in gravissimis circumstantiis fieri aliquando posse, ut dispensatio ad ineundum matrimonium concedatur, cautione a viro acatholico non data, sed facta seria tantum promissione partis catholicae, fore ut omnibus quibus potuerit viribus adlaboret, ut filii omnes et catholice baptizentur et catholice educentur. Nimirum stipulationi acatholicae filiorum educationis consentire impium est; pro causae gravitate licitum esse potest, periculo talis tristis eventus sese exponere, imprimis propter causam publicam vel etiam gravis­ simam privatam (cf. supra n. 936). Verum in casu causae graves publicae et communes nullatenus videntur adesse, neque privata causa gravissima. Eiusmodi causa gravissima privata in aliis quidem circum­ stantiis excogitari potest. Haec adesset v. g., si Felicitas rem comperisset demum post annos, cum iam plures liberos a Gallo suscepisset, sine sua cura in certius etiam periculum perversionis coniciendos. Sed. sicut causa nunc exsistit, nisi vir mutaverit consilium, dispensatio non est speranda. Ad quaesitum 3m R. 1. Non solum consulendum, sed plane in- 987 iungendum est Felicitati, ne se gerat pro uxore neve ullatenus Galli libidini satisfaciat, utpote quae illius uxor non sit. R. 2. Inde sequitur Felicitatem debere, si possit, se ilico a Gallo separare, atque paternam domum repetere; etiam ilico, si spes est vin­ cendi, iudicialem matrimonii civilis solutionem postulare; quae spes non videtur exclusa, cum actrix insigniter decepta sit ab homine ludaeo qui se Christianum finxit. (Cf. Cod. civ. Germ. §§ 1334 et 1568.) R. 3. Quodsi ex una parte civilis solutio denegatur, atque lex ad cohabitandum cogat, ex altera parte Gallus prioribus suis pro­ missis stare nolit, consilium capiendum est, ut Felicitas fugiat atque investigationibus Galli subducatur. CONSANGUINITAS. Casus. (277) Samuel invenis vult Susannam ducere puellam sibi cognatam ; nam pater Samuelis et pater Susannae fratres sunt, mater autem Susannae consobrina est matris Samuelis. Petita et obtenta est dispensatio in gradu 2° et 8io mixto consanguinitatis. — Kecteno? Quaeritur 1° quae sit consanguinitas matrimonii dirimens. 2° quid ad casum dicendum. Solutio. Ad quaesitum 1"' R. 1. Consanguinitas est vinculum, quod est9S8 inter eos qui ex eodom sanguine procreati sunt, seu ex eadem stirpe, i. e. iisdem progenitoribus descendunt. Verum non computatur in in- Sacramentum matrimonii. 568 definitum, nisi sumas descensum directum inter progenitores et pro­ genitos— quae dicitur linea recta; in linea collaterali, i. e. quoad eos quorum unus ab altero non descendit, qui ipsi tamen ab iisdem pro­ genitoribus ortum ducant, consanguinitas computatur ad eos gradus usque, in quibus ecclesiasticum impedimentum dirimens exsistit. R. 2. Impedimentum ecclesiasticum matrimonii dirimens exsistit: 1) in linea recta in indefinitum; 2) in linea collaterali usque ad gradum quartum secundum computationem ecclesiasticam, i. e. usque ad generationem quartam inclusive; idque sive ortus reducatur ad eundem patrem et matrem communem, sive ad eundem patrem vel matrem communem, scilicet sive duae personae de quarum cognatione agitur, habuerint eundem patrem (vel avum vel proavum vel ab­ avum) et eandem matrem (vel aviam vel proaviam vel abaviam), sive solummodo eundem patrem vel avum etc. aut eandem matrem vel aviam etc. Similiter idem est, utrum ortus fuerit legitimus an illegiti­ mus. Cf. cap. 8X2, 14; Th. m. II11 989. 989 R, 3. Non tamen totum consanguinitatis impedimentum est ec­ clesiastici iuris tantum. Nam in linea recta certissime iuris naturalis impedimentum dirimens est inter parentes et filios, immo videtur esse in linea recta in indefinitum ; probabiliter etiam inter fratres et sorores seu in primo gradu lineae lateralis de iure naturali est, nisi, ut erat in initiis generis humani, ad procreationem seu conservationem generis talis coniunctio sit necessaria. In eo vero discrimen observandum est impedimentorum iuris naturalis et iuris ecclesiastici tantum, ut in his Ecclesia (saltem Summus Pontifex) dispensare possit, in illis non possit. 990 Ad quaesitum 2ra R. 1. Petitio minime recte facta est; nam non habetur ex una tantum causa consanguinitas, quae sit in tertio gradu attingente secundum ; sed habetur consanguinitas duplex, cum ex parte patrum Samuel et Susanna sint consobrini seu cognati in secundo gradu, ex parte matrum autem, quae invicem consobrinae sunt, adest consanguinitas in gradu tertio. Quapropter dici debuit exsistere inter sponsos duplicis consan­ guinitatis impedimentum : gradus simplicis secundi et gradus simplicis tertii: immo accurate edoceri debet consanguinitas eiusque origo, hoc fere modo: Susanna ex Samuel ex Camillo Sommer cum Carolina Prinz Anna Ruben cum Frid. Sommci ex Aegidio Sommer ex Steph. Ruben et Francisca Prinz Herberto Prinz et Amalia Hirt ex Roberto Prinz Impedimenta matrimonii dirimentia: Consang, affinitas. 569 vel inverso ordine, si ponis sponsos infra ex Roberto Prinz ex Stephano Ruben et Francisca Prinz ex Herberto Prinz et Amalia Hirt ex Aegidio Sommer ' ex Anna Ruben et Frid. Sommer ~ ex Camillo Sommer et Carolina Prinz I Samuel I Susanna R. 2. Quapropter cum impedimenta rite indicata non sint, tota dispensatio est irrita, atque denuo peti debet. Neque sufficit ut nunc circa solam consanguinitatem secundi gradus dispensationem petas, quasi iam obtenta sit in consanguinitate tertii gradus. Nam nisi omnia impedimenta simul indicantur, dispensatio nihil valet. CONSANGUINITAS ET AFFINITAS DUBIA. Casus. (278) Claudius matrimonio iunctus per annos pravum commercium habuit cum Sara etiam matrimonio iuncta. Post mortem uxoris intendit ducere filiam natu maiorem Sarae, unamque ex suis filiabus filio Sarae nuptui dare. Quaeritur 1° possintne matrimonia illa iniri, an obstent impedimenta. 2° quid sit faciendum, si revera matrimonia illa fuerint inita. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Ex eo quod Claudius cum Sara carnale 991 commercium habuerit, primo et ante omnia solvenda oritur quaestio, num fuerit copula perfecta. Nisi enim fuerit, abest fundamentum omnis cognationis vel affinitatis. R. 2. Si adfuit copula perfecta, Claudius affinis saltem factus est consanguineis Sarae idque usque ad secundum gradum inclusive; adeoque affinis est imprimis omnibus quas Sara genuit filias. R. 3. Sed ulterius indagari debet tempus illiciti illius cum Sara commercii. Si enim circa tempus quo Sarae filiae conciperentur, com­ mercium adfuit, harum filiarum pater redditus est incertus. Discerni enim nequit utrum a Sarae marito an ab ipso Claudio generatae sint; aliis verbis: esse potest ut filia Sarae, quam Claudius ducere intendit, sit ipsa eius filia ex adulterio procreata. In foro quidem externo praesumitur filia illa esse legitima, cum, quod in matrimonio nascitur, censeatur nasci ex matrimonio, nisi con­ trarium certo ostendatur. Attamen praesumptio illa nequaquam aufert dubium ex parte rei; et quoniam plane sit contra naturam atque naturali iure irritum, patrem ducere suam filiam: necesse est omnino ut Claudius ab illo matrimonio intento abstineat, nisi certe probet eam suam non esse filiam. Quod si probaverit, indiget dispensatione gyp Sacramentum matrimonii. ab affinitate primi gradus, a qua, cum sit ex copula illicita nec nota, dispensatio non adeo difficulter conceditur. 992 R. 4. Si similiter de eo filio Sarae, cui Claudii filia nubere vult, certo constat eum non posse esse filium a Claudio generatum, huic matrimonio nihil obstat, neque adest impedimentum. Si vero dubium non solvitur, num forte ille sit etiam Claudii filius: etiam huius matri­ monii spes omnis abicienda est. Nam in hoc casu inire vellent matri­ monium qui essent inter se fortasse frater et soror. Verum etiam haec consanguinitas primi gradus in linea collaterali censetur im­ pedimentum indispensabile, cum sit, quamquam non certo, tamen probabiliter iuris naturalis, neque a iuris naturalis impedimentis ipse Summus Pontifex possit dispensare. 993 Ad quaesitum 2“ R. 1. Quoad matrimonium ipsius Claudii, si attentatum esset, solutio est facilis. Nam pro diversis adiunctis de quibus, num adsint, inquiri debet: 1° si non antecessit umquam copula perfecta, cum impedimentum dirimens non exstiterit, matrimonium est validum; 2° si vero perfecta copula antecessit, neque ulla facta est dis­ pensationis petitio, matrimonium est invalidum; 3° si vero in sumptione 2d* petita est dispensatio eaque data, res tota pendet ab eo utrum consortium turpe locum habuerit re vera tempore pro conceptione eius Sarae filiae quam Claudius duxit apto, an post huius filiae nativitatem. Nam ordinaria dispensatio eum casum respicit, quando orator cum matre suae sponsae post huius nativitatem copulam habuit: quare si ita data est dispensatio, copula vero illam nativitatem antecessit, ex sola non verificata conditione essentiali dispensatio videri potest nulla. Quare etsi clare probare possit Claudius possibilitatem suae paternitatis relate ad sponsam ex­ cludi, sunt qui putent novo recursu novaque concessione opus esse, ut dispensatio ac proin matrimonium cum Sarae filia consistat. Attamen Baller ini docet, clausulam illam quidem apponi, „ut caveatur peri­ culum, ne quis propriam filiam ducat uxorem. At satis impleta con­ ditio censeri potest, si copula cum matre eo temporis spatio, puta biennio, praecesserit, ut illud periculum prorsus absit1*. Cf. Baller.-Palm., Opus th. m. VI n. 914. R. 2. Quoad matrimonium filii Sarae et Claudii filiae, si adest impedimentum, illud est indispensabile; neque dispensationis petitio locum habet neque concessio. Certe de illo vix constabit; sed aut constabit non adesse impedimentum, aut res dubia manebit. Si circa tempus pro conceptione illius filii aptum Claudius cum Sara peccavit, dubium quidem sed probabile est illos duos qui contraxerunt esse fratrem et sororem; si peccatum alio tantum tempore factum est, nulla est consanguinitas inter nuptos. 994 R. 3. Quodsi revera, dubio illo exsistente, matrimonium at­ tentatum est: ipsi contrahentes hanc rem videntur ignorasse et igno­ rare, neque Claudius vel Sara eos de ea re poterant convenienter instruere, cum gravissimam infamiam suam revelassent; attamen omni Impedimenta matrimonii dirimentia: Affin., publica honestas. 571 possibili modo illud matrimonium impedire debebant, idque etiam, si aliter non possent eos disiungere, indicantes generali aliqua ratione impedimentum dirimens exsistere. Verum ita ante factum; post factum res gravissima difficultate involvitur, cum ex una parte, si matrimonium nullum est, continuo peccata materialia committantur a coniugibus putativis, ex altera parte, quia matrimonium non certo nullum est, separari atque novo matrimonio iungi cum aliis non possint. In quo casu melius est peccata materialia permittere quam puta­ tivos coniuges perturbare vel eos cum scandalo seiungere. Quare alto silentio tota res tegi debet. Immo si ipsis nuptis postea res nota fieret: nihilominus post matrimonium contractum et consummatum, cum dubium de eius valore solvi non possit, ex praesumptione iuris (immo ex praesumptione iuris et de iure) censendum est matrimonium validum eiusque usus legitimus. Cf. Th. m. II11 957 et 1075 sq. Videlicet quoad factum probabile quidem sed non certum est, nuptos esse fratrem et sororem ; quoad, ius etiam probabile sed non certum est, consanguinitatem primi gradus lateralem esse impedi­ mentum dirimens ex iure naturali atque ita indispensabile. Atque haec sola dubia in considerationem veniunt; nam impedimenti lex. quatenus iuris ecclesiastici est, in dubio insolubili censetur cessare. AFFINITAS ET PUBLICA HONESTAS (1). Casns. (279) Heraldus et Wimmerus fratres ducere volunt prior Idam, posterior Linam sorores. Sponsalibus initis, Heraldus id efficit ut sponsae mutentur eo quod ita singulorum aetati magis conveniat, re vera autem, quia ipse cum Lina peccaverat. Heraldus igitur Linam ducit, sed, matrimonio nondum consummato, eligit vitam religiosam. Quo facto, Lina, ne per complures annos caelebs manere debeat, a Summo Pontifice petit et obtinet dispensationem a vinculo matrimonii rati, atque, restaurato amore Wimmeri, huic nubit. Heraldus. novitiatu fere elapso, religionem deserit atque nunc loco Idae ducere tertiae sororis filiam proponit. Quaeritur 1° quid sit impedimentum affinitatis et inter quos exsistat. 2° quid impedimentum publicae honestatis et quos afficiat. 3° quid ad casum sit dicendum. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Affinitas vinculum propinquitatis est inter995 eum qui carnalem copulam habuit et consanguineos eius quacum habuit, et vice versa inter quemlibet et eos qui eum illius consanguineis car­ nale commercium habuerunt. R. 2. Quae affinitas eousque censetur adesse, quousque im­ pedimentum matrimonii dirimens extenditur; ulterius non amplius vocatur affinitas. Latius autem patet haec affinitas quae ex legitimi 572 Sacramentum matrimonii. matrimonii commercio ortum ducit, quam quae orta est ex commercio illegitimo seu extramatrimoniali. Nam in posteriore casu complectitur 1“ et 2“ gradum tantum, in priore usque ad 4“ gradum inclusive extenditur. R. 3. Affinitas ex commercio illegitimo extramatrimoniali orta ex solo iure ecclesiastico matrimonium dirimit, atque etiam affinitas ex legitimo matrimonio orta, si forte excipias Γη gradum lineae rectae: controvertitur enim utrum haec relatio inter novercam et privignum, vitricum et privignam, vel inter nurum et socerum, socrum et generum ea sit quae iam ipso iure naturae matrimonium faciat nullum, an secus. Certum est in istis affinitatis casibus numquam dispensari; in aliis autem gradibus omnibus dispensationis exempla occurrunt. Cf. Th. m. II n 999. Ad quaesitum 2m R. 1. Publica honestas est relatio affinitati similis, seu ex similitudine affinitatis inducta. Videlicet si statuis loco carnalis commercii sponsalia vel matrimonium tantum ratum, habes pro affinitate publicam honestatem atque matrimonii impedimentum dirimens publicae honestatis. R. 2. Haec autem publica honestas ex sponsalibus ad lra gradum restringitur ex Cone. Trid. sess. 24, c. 4 de ref. matr. ; ex matri­ monio rato nondum consummato ad 4“ gradum inclusive extenditur, sicut affinitas ex matrimonio consummato. Cap. unie. X 4, 1 in 6to; constit. S. Pii V „Ad Romanum" d. d. 1 Iulii 1568. Insuper nota publicam honestatem ad sponsalia valida restringi, atque sublata est, quandocumque et quomodocumque sponsalia fuerint invalida; verum publica honestas ex matrimonio nondum consummato etiam ad matrimonium invalidum extenditur, quod in facio Ecclesiae celebratum est vel veri matrimonii speciem prae se fert: non oritur ex matrimonio propter defectum consensus nullum, neque ex matri­ monio mere civili; neque umquam contra ius prioris sponsae. Cf. Th. m. II11 1001 sqq. 997 R. 3. Ut sponsalia inducant impedimentum publicae honestatis, sufficiunt sponsalia utcumque valide contracta, sive publice sive privatim, sive manifeste sive occulte inita. Sunt quidem qui putent ex occultis sponsalibus privatim factis impedimentum non oriri, cum finis legis, videlicet publicae honestatis custodia, desit. Attamen neque totaliter finis legis deest, neque fine legis in casu particulari cessante, eo ipso cessat lex; insuper praxis curiae Romanae omnino contraria est, atque S. Offic. in resp. ad archiep. Quebec, d. d. 11 Aug. 1852 declaravit etiam ex clandestina matrimonii promissione hoc impedimentum oriri. Vide Gasparri, De matrim. n. 705—715. 998 Ad quaesitum 3m R. 1. Quoad primi facti speciem nihil obstat quin duo fratres duas sorores ducere possint; ac proin valori illorum sponsalium per se nihil erat adversum. R. 2. Quoad mutationem sponsarum sane obstabat publica ho­ nestas ex utraque parte, quam primum priora sponsalia fuerint valida. 996 Impedimenta matrimonii dirimentia: Affin., publica honestas. 573 R. 3. Sed nunc obicitur copula Heraldi cum Lina. Quae si antecessit priora sponsalia, Heraldus affinis factus erat cum Ida, et Lina affinis facta erat cum Wimmero: ita ut priora sponsalia inter illos non fuerint valida neque induxerint publicae honestatis impedi­ mentum ; proin mutationi sponsarum non solum nihil obstat, sed haec sola via est duas illas sorores matrimonio iungendi cum his duobus fratribus. R. 4. Si vero copula Heraldi cum Lina secuta est priora spon-999 salia, neuter cum neutra matrimonium inire potest, quamquam priora sponsalia inita fuerint valide. Nam quominus Heraldus retineat seu ducat Idam sponsam suam, impedit impedimentum superveniens affini­ tatis, atque similiter quominus Lina nubat Wimmero. Quominus autem sponsae mutentur, impedit impedimentum publicae honestatis. Ideoque, ut proposita matrimonia contrahi possint, semper recurrendum est pro dispensatione. R. 5. Cum nihilominus Heraldus cum Lina matrimonium inire saltem tentaverit, idque, ut ex casu sumere licet, in facie Ecclesiae, sumi debet impedimenta mansisse occulta neque a sponsis fuisse ut impedimenta cognita vel manifestata, aut dispensationem esse factam. In utroque autem casu ex hoc matrimonio non consummato oritur impedimentum publicae honestatis usque ad 4" gradum inclusive secundum ea quae ad 2ra Quaesitum dicta sunt. Quapropter postea, etsi matrimonium ipso facto nullum fuerit, vel eius solutio potestate apostolica sit facta, Lina non potest fratri Heraldi seu Wimmero nubere sine dispensatione ab impedimento publicae honestatis obtenta; insuper adest impedimentum affinitatis primi gradus lineae trans­ versalis ex copula illegitima cum Heraldo, fratre Wimmeri. a quo petenda est dispensatio a Poenitentiaria, idque ita ut simul mentio fiat alterius impedimenti publici vel dispensationis ab eo obtentae. Sed neque Heraldus potest sine dispensatione accepta ducere neptem Linae, siquidem etiam huic matrimonio obstat 1) publica honestas quae ex matrimonio rato non restringitur ad primum gradum, sed usque ad quartum extenditur; obstat 2) affinitas ex copula extra­ matrimoniali cum Lina secundum superius dicta, quae ad secundum quidem gradum tantum se porrigit, neptem tamen comprehendit. AFFINITAS ET PUBLICA HONESTAS (II). Casus. (280) Titius paganus duxit Maeviam paganam ; sed matrimonio non consum­ mato, Maevia moritur. Post cuius mortem Titius ad fidem christianam conversus vult Maeviae sororem ducere, quae etiam christianam fidem sus­ ceperat. Quaeritur 1° exsistatne inter illos duos impedimentum publicae honestatis. 2° quid iuris esset, si Titius matrimonium cum Maovia consummasset, vel si extra matrimonium consortium cum ea habuisset. 574 Sacramentum matrimonii. Solutio. 1000 Ad quaesitum lro R. 1. De tali casu interrogatum S. Officium d. 26 Sept. 1837 respondit ^impedimentum non subsistere" : cf. kosset, De matrim. n. 1989. R. 2. Si ratio quaeritur, ea esse debet, quia non solum hoc im­ pedimentum qua matrimonii dirimens totam suam vim habet a solo iure ecclesiastico; sed etiam ipsa haec „publica honestas" seu con­ junctio quaedam et relatio moralis inter illos quos publica honestas afficit, ex lege positiva Ecclesiae, non ex ipsa natura subsistit. Hinc in non-baptizatis ne illa quidem quasi-affinitas quae radix et funda­ mentum est istius impedimenti dirimentis adest: quapropter, cum Maevia defuncta sit pagana et postea demum Titius et soror Maeviae christianam fidem susceperint, inter eos nullum exstat impedimentum, quod matrimonium prohibeat vel irritum reddat. Ad quaesitum 2“ R. 1. Si Titius matrimonium cum Maevia consummasset, affinis factus esset affinitate naturali et civili cum con­ sanguineis Maeviae, speciatim cum eius sorore. Haec affinitas deleri nequit, ac proin pergit exsistere post baptismum. Etsi igitur, cum esset paganus, cum sorore Maeviae defunctae etiam tum pagana matri­ monium validum inire potuisset neque ab eo matrimoniali vinculo per baptismum solveretur: tamen nunc, cum baptizatus sit necdum illud matrimonium inierit, legibus Ecclesiae ligatur, quae irritant matri­ monium cum affine. 1002 R. 2. Si vero Titius non in legitimo matrimonio, sed extra illud illicito modo consortium carnale cum Maevia habuisset ante baptis­ mum, civilis affinitas non oriretur; oriaturne in eo casu naturalis, an ecclesiastica tantum, disputatur. S. Officium resp. d. d. 26 Aug 1891, priorem sententiam secutum, consequenter declaravit, si qui ante baptismum ex crimine affinitatem contraxerint, eos post bapi tismum susceptum non posse inter se matrimonium inire nishabita dispensatione, eo quod teneantur affinitatis impedimento di­ rimenti. Quare practice eorum sententia sequenda non est, qui cum Lugo (Responsa mor. 1. 1, dub. 4, n. 29) putant non esse nisi ecclesi­ asticam affinitatem, eam oriri non posse ex crimine a non-baptizatis commisso, etiamsi hi postea ad fidem conversi baptizati fuerint. Responsum S. Officii est hoc: „Affinitatem, quae in infidelitate naturaliter contrahitur ex copula tum licita tum illicita, non esse impedimentum pro matrimoniis quae in infidelitate ineuntur: evadere tamen impedimentum pro matrimoniis quae ineuntur post baptismum, quo suscepto, infideles fiunt subditi Ecclesiae, eiusque proinde legibus subiecti." Ita ad vic. ap. Nankien.; vide Acta S. Sedis XXV 704. Attamen cum generale decretum non exsistat, res non ita clara est ut contraria Lugonis sententia evaserit plane improbabilis. Quare in circumstantiis difficilioribus, maxime post factum, etiam haec Lugonis sententia usui esse potest. Cf. Th. m. II11 999. 1001 Impedimenta matrimonii dirimentia: Crimina. ."> / d IMPEDIMENTÜM CRIMINIS. Casus. (281) 1. Cunibertus, cum uxore sua non in bona pace vivens, cum aliis feminis Thecla et Syra familiariter agit, utrique conditionate promisit matri­ monium, si quando solutus fuerit, atque compluries cum illis peccavit; immo cum Syra civile matrimonium iniit, priore matrimonio civiliter soluto, post Syrae mortem brevi secutam Theclam ducere intendit. 2. Getulia, occiso viro in bello, ab hostibus capitur ethnicis. Quorum dux, eius amore captus, eam ducere vult. Quod illa se facere non posse vivente eius uxore cum declarasset, dux ille uxorem suam e medio tollendam curat; postea baptizari vult et Getuliam ducere. Quaeritur 1u quid sit impedimentum criminis. 2° contrahaturne ab ignaris. 3° quid ad casus propositos debeat dici. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Impedimentum criminis tribus modis 1003 inducitur per adulterium et coniugicidium seu machinationem mortis: primus modus seu primum impedimentum dicitur „neutro machinante seu -patrante", si solum adest adulterium cum promissione matrimonii futuri; secundus modus seu secundum impedimentum dicitur „uno patrante", si cum adulterio coniungitur coniugicidium ab uno adulte­ rorum patratum, etsi promissio matrimonii afuerit; tertius modus dicitur „utroque patrante1*, si videlicet etiam sine adulterio sed intuitu matrimonii inter se ineundi duo conspiraverunt in coniugicidium. Quodsi adulterium accesserit et promissio matrimonii cum coniugicidio, habes duo impedimenta. R. 2. Ut primum impedimentum „neutro patrante" adsit, re­ quiritur 1) ut fuerit adulterium ex utraque parte formale seu cum scientia alterutrum esse coniugatum, 2) ut fuerit adulterium com­ pletum. 3) ut promissio fuerit vera seu sincera cum acceptatione ac repromissione, 4) ut fuerit stante eodem matrimonio promissio cum adulterio coniuncta nec suspensa atque ita ut, si forte promissio ad­ ulterium antecesserit, promissio non sit revocata. R. 3. In altero crimine coniugicidium, i. e. interfectio alterutrius coniugis, debet esse 1) re secuta, 2) ab alterutro eorum quorum matrimonium nunc in quaestione est sive physice sive moraliter causata (mandato, iussione), 3) ex intuitu seu intentione ineundi matrimonii cum coniuge viduata, atque ita ut de hac intentione aliquo modo externe constet. R. 4. In tertio crimine debuit esse 1) interfectio re secuta et causata ut antea, 2) conspiratio utriusque in hanc necem, 3) intentio matrimonii ab alterutro saltem habita ut antea. Cf. Th. m. II11 1005 sqq. Ad quaesitum 2“ R. 1. Certum est non requiri utriusque, quando 1004 peccant, legis ecclesiasticae impedimentum creantis cognitionem ; saltem 576 Sacramentum matrimonii. sufficere debet, ut unus eorum seu is in cuius crimine vel criminis complemento impedimentum nititur, legis matrimonium irritantis con­ scius sit. Id certum fit ex c. 1 (Laudabilem) X 3, 33, quo impedi­ mentum sustinendum esse dicitur in casu cum infideles cum christianis mulieribus in necem maritorum earum conspirati essent, atque postea ipsi ad christianam fidem perducti. Sufficit igitur, ut unus impedi­ mento teneatur, cum infideles teneri non potuerint. R. 2. Quando vero neuter reorum legem ecclesiasticam irritantem sciverit, probabile videtur impedimentum hoc, quod habeat rationem poenae, non exsistere. R. 3. Quam sententiam post factum saltem confessarius sequi potest, ne illos qui cum isto impedimento ignorantes contraxerunt quasi de nullitate matrimonii moneat, sed vel totam rem silentio premat, vel post impetratam cautelae causa dispensationem demum iterandum consensum suadeat. Ante factum, nisi res difficilior fuerit, consulendum est ut secundum alteram sententiam causa agatur, ita ut ad matrimonium contrahendum non procedant nisi post dispensa­ tionem pro cautela obtentam. Cf. Th. m. II11 1008 sq. Ad quaesitum 3“* R. ad primum casum. 1. Conditio aliqua ceteroquin honesta efficit quidem ut promissio nondum evadat vera promissio, antequam conditio sit impleta; sed conditio „si quando solutum fuerit primum matrimonium“ est conditio, quae semper in promissione ad­ ulterorum intelligitur; quare haec, etiamsi formaliter adiecta sit, non impedit quominus impedimentum oriatur. 2. Sed cum dicatur Cunibertus utrique feminae matrimonium promisisse, suspicio oritur de promissione non seria. Quod certum quidem non est, siquidem promissionem primae feminae factam potuit Cunibertus per secundam promissionem annullare velle, ita ut et prior et altera promissio, cum fieret, esset vera et sincera. Nihil igitur restat nisi ut de intentione habita Cunibertus recte examinetur. Si autem post promissionem Syrae serio et ex animo factam cum Thecla, cui prius promiserat, demum peccavit neque huic promissionem renovavit, censendum est hanc priorem cum Thecla factam promis­ sionem non amplius substitisse neque cum adulterio satis fuisse coniu netam. 1006 3. Cum Syra ex multiplici ratione Cunibertus invalide contraxit. Nam primum aderat impedimentum ligaminis cum priore uxore, quod civili divortio non poterat solvi; dein impedimentum clandestinitatis obici potest, etiamsi prior uxor iam defuncta esset, cum forma civilis non sufficiat ad legitimam formam coram Deo, nisi forte Cunibertus a lege ecclesiasticae formae immunis fuerit et cum Syra per actum civilem verum matrimonium intenderit; tandem etiam post mortem prioris coniugis obstat huic matrimonio impedimentum criminis „neutro patrante", cum de adulterio et promissione satis videatur constare. In promissione quidem defectus sinceritatis obici potest; verum hic non est supponendus sed probandus. Immo Cunibertus, si vivente priore uxore Syram duxerit, post prioris uxoris mortem matrimonium 1005 Impedimenta matrimonii dirimentia: Raptus. 577 cum Syra proprio marte sanare non potest, etiamsi antecedens promissio defectu sinceritatis affecta esset, siquidem ^attentatum matrimoniiim* loco promissionis crimen adulterii complet ad constituendum impedimentum dirimens. ,1 | ;| 4. Alitor dicendum est, si, defunctis et prima uxore et Syra, Cunibertus Theclam vult ducere. In quo casu distingui debet: Si adulterium cum Thecla primum accidit, cum promissionem matrimonii iam fecisset Syrae, anterior promissio Theclae facta, etiamsi seria fuit, censetur nunc esse retractata atque ita non amplius complet adulterium cum ea habitum ad constituendum impedimentum; inducit impedimentum, si post promissionem serio factam cum ea peccavit, antequam Syrae matrimonium promitteret. il I | i j I | || R. ad alterum casum. Nisi dux ille militaris cum Getulia con- 1007 spiravit in inferendam uxori suae necem, seu nisi etiam Getulia istius coniugicidii rea sit, impedimentum dirimens non subsistit. Aliter ne habemus quidem crimen „uno patrante*; insuper ille „patrans“, cum crimen committeret, non erat Christianus factus; quapropter lege ecclesiastica non tenebatur neque poenam ecclesiasticam poterat incurrere; neque per subsequens baptismum poenae fit obnoxius. Ut autem ex casu narrato elucere videtur, Getulia criminis ignara est; sola enim declaratio duci data se ipsi nubere non posse vivente ipsius uxore, non continet suasionem et exhortationem ad coniugicidium. Si vero Getulia reipsa alia addidisset quibus incitaret ducem ad con­ iugicidium, quo ipsi nubere posset, aut eius consilium, quod ille ex se concepit, intentione matrimonii adiuvisset: impedimentum criminis sub­ sisteret, eo quod Getulia Christiana per legem ecclesiasticam inhabilis facta esset ad virum illum matrimonio sibi iungendum. I I 1 I I I J I I ? I In hac casuum solutione ab ignorantia vel cognitione legis ecclesi­ asticae abstraximus. Quapropter si casus eiusmodi practice occur­ reret atque simul ignorantia ecclesiasticae legis exsisteret, etiam magis, saltem urgento necessitate, censeri posset impedimentum non subsistere. | IMPEDIMENTUM RAPTUS. I Casus. (282) Fridericus fingens se filium nobilis principis Albinam 20 annorum de­ mentat spe matrimonii atque cum illa clam sponsalia init. Sed cum parentes, qui homini non plane fidunt, matrimonio obsistant, ambo inito consilio au­ fugiunt. Fridericus, cum ita puellam teneat in sua potestate, conditionem suam veram exponit eamque, quae nunc contradicere non audet, civiliter ductam adducit ad sui loci parochum cum amicis peregre ad mensam assi­ dentem: ubi ambo suum consensum matrimonialem declarant. Quaeritur 1° qui raptus sit impedimentum matrimonii dirimens. 2° num matrimonium in casu nullum sit ratione raptus. 8° quid de assistentia parochi quae locum habuit. LthmkiM, Casus conscientiae. 1L Ed. 4. 37 578 Sacramentum matrimonii. Solutio. 1008 Ad quaesitum lm R. 1. Inter raptorem, i. e. eum qui sive physice sive moraliter, iussione vel mandato, sibi feminam rapit, et raptam mulierem valide matrimonium iniri nequit, quamdiu mulier manet in potestate raptoris, seu quamdiu ab eo non fuerit separata atque in loco tuto et libero constituta. R. 2. Abductio feminae debet esse 1) de loco in locum, non tantum ab uno cubiculo in aliud parum distans; 2) matrimonii causa, non ex alio fine qui dein det ansam seu occasionem cogitandi de matrimonio; 3) muliere invita, cum alias esset potius fuga mulieris: attende tamen eam quae fraude circumventa consentiat esse re vera invitam — id quod in puella, maxime nondum sui iuris, nisi con­ tractus de nuptiis praecesserint, obtinere praesumitur; 4) iniusta: si enim conventio de matrimonio praecesserit, ex qua viro ius ad du­ cendam feminam oritur, non censetur raptus exsistere. Cf. Gasparri, De matrim. n. 537—563. 1009 Ad quaesitum 2“ R. 1. In casu matrimonium nullum dicendum est ratione raptus. Nam neque sponsalia praecesserunt valida, ne­ que Albina censenda est libere consensisse in abductionem seu fugam. Conditio enim invenis ficte proposita talis est, quae merito censeatur determinasse consensum sponsalitium, et quae saltem parentibus iustam causam det contradicendi: — quorum alterutrum sufficit, ut sponsalia dicantur invalida. Insuper, cum sponsalia sint invalida, consensus puellae in fugam censetur fraudulenter obtentus neque plane libere datus: immo etsi puella postea veram conditionem invenis edocta nihilominus persistat in voluntate ei nubendi, id sanare quidem potest defectum prioris consensus, sed nondum efficit, ut ille prior con­ sensus fuerit verus atque libere datus: dedisset forte puella etiam antea consensum plane liborum in matrimonium inveni ignobili pro­ mittendum, sed re ipsa dedit circa matrimonium cum nobili iuvene ineundum. R. 2. Aliter dicendum est, si sponsalia vera et valida adfuissent. In quo casu neque ab invita puella facta esset fuga, neque abductio fuisset in puellam iniusta, etsi forte parentibus tum a filia tum a iuvene iniuria quaedam fuerit illata. Cf. Th. m. II11 1011. 1010 Ad quaesitum 3“ R. Assistentia parochi ea erat ut ante ius Pianum decreto „Ne * temere constitutum valori matrimonii non obesset. Erat enim parochus proprius cum compluribus qui testium munere funge­ bantur; iique utriusque consensum satis intellexerunt. Nam parochus proprius est ille, qui est parochus illius loci, in quo alteruter sponsorum habet domicilium; isque ubique valide assistebat. Modus autem assi­ stendi ad valorem is tantum eo usque requirebatur ut perciperetur certe quid ageretur; non requirebatur ut parochus vel testes specialiter vocarentur ad assistentium. Sed et parochus et amici ad mensam assidentes, fortasse obstupefacti, tamen non poterant non percipere mutuum consensum a Friderico et Albina datum. Impedimenta matrimonii dirimentia: Clandeatinitas. 579 A die 19 Apr. 1908 ille modus contrahendi evasit plane in­ validus, cum parochus assistens debeat volens, nullo metu adactus mutuum consensum non solum percipere, sed exquirere et recipere, ut infra casibus sequentibus dicetur. IMPEDIMENTUM CLANDEST1NITATI8. — ASSISTENTIA MATRIMONII PER DELEGATIONEM. Casus. (283) Hortulanus et Silvana, anno 1900 cum in suo loco matrimonium inire convenienter non possent, acceperunt a suo parocho facultatem contrahendi coram sacerdote sibi bene viso; eandem facultatem Romana et Hercules ab episcopo habuerunt. Cum una alterave vice frustra tentassent peregre eccle­ siastico ritu coram parocho matrimonium inire, ex inopinato apparent in con­ finibus dioecesis, quo ex compluribus dioecesibus ad conferendam sacerdotalem convenerant, in sacerdotum conventu ibique declarant suum consensum mu­ tuum, repugnantibus sacerdotibus omnibus qui aderant. Tumultu facto, sacer­ dotes reliqui recedunt, solusque parochus remanet cum singulis paribus: qui inspecta facultate nupturientium ipse haeret anceps circa valorem et nullitatem matrimoniorum. Quaeritur 1° qui sit parochus proprius cuius assistentia in contrahendo matrimonio ex Concilio Tridentino requirebatur. 2° quae delegatio fuerit necessaria et sufficiens. 3° quid ad casum sit dicendum. 4° quid, si anno 1910 ita actum fuerit. Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Parochus proprius, cuius assistentia vel 1011 delegatio ad assistendum requirebatur, erat parochus proprius sive sponsi sive sponsae. Quodsi ex loci consuetudine solus sponsae vel solus sponsi parochus adibatur, id ex decentia fiebat, non tangebat matrimonii valorem. R. 2. Proprius dicebatur parochus ex domicilio vel quasi-domicilio sponsorum, ita ut qui habet plura domicilia vel quasi-domicilia coram quolibet suorum parochorum contrahere posset. Immo quasi-domicilium quoad matrimonium non raro latius sumebatur quam in aliis negotiis. Sensu proprio quasi-domicilium acquirebatur per actualem habitationem cum animo ibidem permanendi per maiorem anni partem, i. o. saltem per sex menses, idque statim acquirebatur, generatim tamen ex habitatione per mensem peracta argumentum sumebatur ad probandam atque confirmandam voluntatem quam quis dicebat se habere diutius, i. e. per requisitum tempus, ibi permanendi. Habitatio per mensem faciebat praesumptionem nup­ turientes verum dicere, si contendebant sibi in animo esse per maiorem anni partem ibi commorari. Lex localis erat pro statibus foederatis Americae septentrionalis, ut sufficeret simplex commoratio per mensem sine ulteriore intentione 37* 580 Sacramentum matrimonii. vel inquisitione, ut post eam coram parocho Joci eiusque delegato matrimonium contrahi posset. — Etiam alibi aliquando idem concedebatur. Decretum S. Officii in singulari causa civitatis N. d. d. 9 Nov. 1898, approb. et confirm, d. 11 eiusd. m. a Leone XIII, dabatur hoc: „Orator acquiescat, et addatur: Se conferentes in civitatem N. ex alio loco vel paroecia, dummodo ibi commorati fuerint in aliqua par­ oecia per sex menses, censendos ibidem habere quasi-domicilium in ordine ad matrimonium, quin inquisitio facienda sit de animo ibi per­ manendi per maiorem anni partem/ Ita Acia S. Sedis XXXI 746. Ad quaesitum 2m R. 1. Delegatio debebat esse vere data, ita ut non sufficeret praesumpta, eaque, nisi a superiore delegati dabatur, a delegato acceptata: quae tamen acceptatio fieri poterat vago modo et universaliter; sicut etiam delegatio fieri poterat vel particularis vel generalis. Dixi: „nisi a superiore dabatur", nam in eo casu acceptatio pro­ prie dicta non erat necessaria, sed sufficiebat generalis voluntas se subdendi superiori; immo Summus Pontifex poterat reluctantem habilem testem constituere in tali re quae non requirebat personalem actum ex parte testis. R. 2. Relate ad contracturos delegatio debebat esse determinata, idque in individuo si de particulari delegatione agebatur; alias fieri poterat delegatio universalis. R. 3. Delegari non poterat nisi sacerdos ; delegare tum parochus tum Ordinarius dioecesanus (ergo etiam vicarius generalis et sede vacante capitulum seu vicarius capitularis), tum Summus Pontifex. 1013 Ad quaesitum 3“ R. 1. Delegatio ex parte delegantis in utro­ que casu satis data erat; nam poterant sponsi dirigi ad quoslibet sacerdotes, in quo casu delegatio compleri debebat electione per sponsos facta et sacerdoti electo per eos notificata. R. 2. In primo casu delegatio a parocho data nullum sacer­ dotem constituit legitimum testem, nisi qui delegationem positivo actu acceperit. Quod re vera locum non habuit. Nam nullus ex sacer­ dotibus congregationis voluntarie astitit declarationi sponsorum, neque antea iis data erat delegationis generalis notitia. Ergo illud matri­ monium inter Hortulanum et Silvanam censendum est nullum. 1014 R. 3. In secundo casu idem dici debet ex parte eorum sacer­ dotum qui ex alienis dioecesibus erant: nam cum hi episcopo dele­ ganti non essent subditi, per solam voluntariam acceptationem legi­ timi testes constitui poterant. Aliter videtur dicendum ex parte parochi qui remanserat. Nam hic erat episcopi delegantis subditus atque in habituali dispositione sequendi voluntatem sui ordinarii, quod sufficere videtur, ut legitimus testis matrimonii a Romana et Hercule contrahendi, etiam se inscio, fuerit constitutus. Neque difficultatem creare censeo hanc circumstantiam, quod etiam ipse ille parochus positive repugnaverit seu contradixerit. Nam vix possibile est id accidisse, antequam consensum matrimonialem datum perceperit; sed postea demum contra id quod factum est ipse cum reliquis sacerdoti- 1012 Impedimenta matrimonii dirimentia: Clandeatinitaa. 581 bus est protestatus. Verum, si ante factum seu per solam delega­ tionem ex parte episcopi et suam ipsius habitualem erga episcopum subiectionem legitimus testis iam erat, subsequens protestatio id irritare non potuit. Neque videtur obstare quod sponsi coram omnibus sacerdotibus congregatis simul consensum suum dederint, neminem specialiter de­ signantes coram quo tamquam teste auctorizato voluerint contrahere. Nam certe voluerunt contrahere coram eo coram quo valide possent; atque si plures essent, coram eo vel iis qui rite consensum per­ ciperent: quapropter designatio ex parte sponsorum sufficiens erat, atque etiam sufficiens testium numerus. Sufficit enim ut tres testes consensum matrimonialem perceperint, inter quos saltem unus qui fuerit testis auctoritati vus; percepisse autem omnes consensum quem sponsi exprimerent, eorum repugnantia et contradictio satis ostendit. R. 4. Inter Hortulanum igitur et Silvanam coram legitimo par­ ocho vel delegato matrimonium renovandum seu revalidandum est. Pro circumstantiis et inquisitionibus factis de intentione et declara­ tione aliorum sponsorum, Herculis et Romanae, consultum quidem esse potest, ut ad cautelam similis renovatio fiat; attamen de nullitate nullatenus constat, immo tanta est pro valore matrimonii eorum praesumptio ut etiam practice ut coniuges agere possint. Ad quaesitum 4m R. Longe aliter dicendum est, si agitur de 1015 matrimoniis secundum ius Pianum nunc contrahendis. Tum primum, tum alterum matrimonium, de quibus in casu, nunc esset omnino nullum. Nullum autem esset non ex defectu delegationis, nam possent valide contrahere ubique coram parocho loci, at ex defectu assistentiae. ATdelicet non amplius valet matrimonium quod nup­ turientes se inire declarent coram parocho tacente vel contradicente, sed solum coram eo, qui liber et volens cum rogatus fuerit, active assistat seu consensum utri usque requirat et recipiat, ut in subsequentibus casibus fusius declarabitur. IMPEDIMENTUM CLANDESTINITATIS. — PEREGRINI λΈΕ VAGI. Casus. (284) 1. Remus, anno 1900 in Américain emigraturus, in itinere familiaritatem cum Huberta iniit, eamque, cum parata sit secuin proficisci, initis sponsalibus secum ducit atque in ipsa nave, hortante sacerdote, qui ab episcopo portus unde solverat navis, facultatem accepit ministrandi sacramenta in quibuslibet casibus recurrentibus, ritu ecclesiastico eam ducit uxorem. 2. Titius et Anna, Colonienses, cum domi ex parte cognatorum impe­ diantur quominus matrimonium inter se ineant, anno 1901 conveniunt, ut tentent num forte in itinere contrahere possint. Titius igitur, qui nomen interim dederit sectae fallibilistarum, Londini civiliter cum Anna contrahit; quo facto, Parisios se conferunt ibique, domo commorandi causa conducta, post mensem contrahunt ritu ecclesiastico, silente Titio de sua apostasia, cum religionem universim parum curet. Immo, matrimonio contracto, statim cum 582 Sacramentum matrimonii. uxore sua Germaniam repetit ibique, suadente uxore, pudet eum fallibilistarum sectae, neque, si quam adit ecclesiam, aliam adit nisi catholicam. Quaeritur Γ qui sint habendi pro peregrinis vel vagis in contrahendo matri­ monio 2° quid de eorum matrimoniis notandum. 3° quid de matrimoniis de quibus in casu primo et secundo. 4° quid, si casus illi occurrerint anno 1910. Solntio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Casus hic etiam solvendus est ex iure antepiano. Peregrini igitur sunt ii qui alicubi retinent domicilium vel saltem quasi-domicilium, sed qui extra illud actu versantur. Vagi autem ii dicuntur, qui nullum domicilium neque quasi-domicilium retinent, sed iis relictis novum nondum acquisiverunt, sive illud quaerunt atque petunt, sive vagantes vivere intendunt. Amittit autem domicilium acquisitum qui re discedit cum animo amplius non revertendi. D’Annibale I 83. R. 2. Attende tamen quoad matrimonium contrahendum pro domicilio acquisito iam valuisse commorationem etiam precariam per sex menses vel unum mensem, ubi hoc concessum erat secundum dicta n. 1011. 1017 Ad quaesitum 2" R. 1. /Aliter dicendum est de matrimonio per­ egrinorum non-vagorum, aliud de matrimonio vagorum. Peregrini igitur indigent licentia sui parochi seu eius delegatione (i. e. alterutrius sponsorum), ut coram parocho loci aliove sacerdote contrahere possint, idque semper quoad liceitatem; atque etiam ad valorem matrimonii id requirebatur, saltem si in loco contractus lex Tridentina vigebat. R. 2. Etsi in loco ubi matrimonium contrahebatur lex Tridentina non vigebat, si vigebat autem in utriusque sponsorum domiciliis: etiam tum matrimonium a peregrinis sine proprii parochi delegatione valide contrahi non poterat, si sponsi in fraudem legis se eo contulerint. — Utrum idem dicendum esset, si casu aliqui peregre exsisterent, vel ex alio omnino quam matrimonii line se extra patriam contulissent, dis­ putabatur. Communius affirmabatur, erant tamen graves auctores, qui contradicerent. Cf. G. Arendt, De coniugio clandestine inito (Romae 1900), imprimis p. 16 et 26. — Declarationes sub Urbano VIII datas habes Th. m. II11 900. R. 3. Vagi debebant etiam antea contrahere coram parocho loci eiusve delegato, ubi exsistebant. Id ad valorem requirebatur, si in eo loco lex Tridentina vigebat; non requirebatur ad valorem, si Tridentina lex ibi non vigebat et alteruter sponsorum erat vagus. 1016 1018 Ad quaesitum 3“ R. ad primum casum. Ex supra dictis Remus effectus est vagus; ergo ubicumque contrahere matrimonium valide potuit coram parocho loci eiusve delegato. In mari autem aut nulla habetur parochia, aut, si navem in mari exsistentem ad aliquam Impedimenta matrimonii dirimentia: Clandestinités. parochiam revocare licet, certo iura parochialia habet et delegare potest episcopus loci ex quo navis solvit. Si prius sumimus — quod recte iit —, ad valorem matrimonii in nave ineundum non requirebatur parochi eiusve delegati assistentia; si posterius, matrimonium initum est coram legitime delegato; nam generalis illa facultas, cum late sit intelligenda, non solum administrationem sacramentorum proprie dictam comprehendit, sed omnem sacerdotalem circa sacramenta actionem, ideoque etiam assistentium matrimonio praestandam. At­ tamen sacerdos ille licite tum tantum testem egit et benedictionem impertiit, si modo ex nullis aliis causis matrimonium illud fuerit illicitum. Sed generatim talis celebratio pro illicita habenda est, si­ quidem proclamationes ab Ecclesia praescriptae praecedere non possunt; neque ab iis per epikiam abstrahi potest, nisi forte in casu necessitatis v. g. matrimonium statirn celebrandum medium esset auferendae oc­ casionis peccati necessariae, quae aliter esset permansura. R. ad secundum casum. 1. Cum intentio in id ferri videretur 1019 ut matrimonii ineundi causa sponsi iter susciperent, casus noster com­ prehenditur responso ad 2“ ex resp. sub Urb. VIII datis. Quapropter matrimonium Londini initum, ex hoc solo capite, invalidum censeri debet, si interim abstrahimus ab apostasia Titii. 2. Renovatio, Parisiis facta, siquidem delegatio parochi Coloniensis non adfuerit, eodem vitio laborat, eo quod animus in domo Parisiensi per sex menses saltem habitandi aberat: qui animus si adfuisset, matrimonium valeret, quippe coram legitimo parocho quasi-domicilii contractum. Sine illo animo parochus proprius dici nequibat ex sim­ plici habitatione per mensem continuata ab iis sponsis qui alibi domi­ cilium retinebant, nisi id fuerit speciali lege concessum : quam Parisiis non exstitisse patet ex declarata per S. C. C. nullitate matrimonii, de quo Anal, cedes. VIII 62 sqq et 194 sqq. 3. Sed si nunc attendimus defectionem Titii ad sectam acatholicam, 1020 cum matrimonium contraheretur, erat matrimonium mixtum: ratione matrimonii mixti sponsi in suo domicilio legi Tridentinae subtracti erant quoad matrimonii valorem ; sed neque Londini, utpote ubi pro­ mulgatio facta non sit, lege Tridentina irritante erant adstricti. Ergo Titius acatholicus factus cum Anna catholica Londini valide poterat matrimonium inire. Si igitur civiliter contrahentes verum matrimonium coram Deo intenderunt, valide contraxerunt. — Verum id non videntur voluisse, siquidem postea ritu ecclesiastico matrimonium celebrare conati sunt. Demum causa devolvitur ad illam celebrationem Parisiis per­ actam. Ubi cum lex Tridentina valeret, neque acatholici baptizati ab ea eximerentur, matrimonium validum non fuerit, nisi contractum sit coram parocho proprio eiusve delegato. Parochus autem proprius vocari Parisiensis non potuit. An quaesitum 4m R. 1. Quod ad primum casum attinet, nullum 1021 est dubium de valore matrimonii. Ad valorem enim solum requiritur, 584 Sacramentum matrimonii. ut contrahatur coram parocho loci aut sacerdote rite delegato. Id autem factum esse ex casu narrato constat. R. 2. Alterum matrimonium inter Titium et Annam sequitur regulas matrimonii catholicorum, non obstante apostasia Titii. Quare nuspiam valide contrahitur nisi coram parocho loci; coram eo autem ubicumque contrahitur valide. Hinc Londini valide contrahere non poterant. Contraxerunt autem valide Parisiis. IMPEDIMENTUM CLANDESTINITATIS. — EIUS EXTENSIO. Casus. (285) Hyginus, Lutheranus, Parisiis duxit mulierem suae sectae. Postea in Germania lidem catholicam edoctus atque amplexus, ab uxore ob hanc causam derelinquitur: quae, habita sententia divortii civilis, alteri nupsit. Hyginus, caelibem vitam difficilius servans, etiam de novo matrimonio cogitat. Quaeritur 1° possitne Hyginus privilegio Paulino uti. 2° quid sentiendum sit do matrimoniis Protestantium atque de priore Hygini matrimonio. 3° quid, si primum illud matrimonium in Germania vel Dania contractum esset, aut a Germanis vel Danis. Solutio. 1022 Ad quaesitum 1“ R. 1. Hyginus si sumitur validum contraxisse matrimonium, non potest uti privilegio Paulino, nisi constet suum suaeque uxoris baptismum acatholicum fuisse invalidum. Nam matri­ monium infidelium seu non-baptizatorum, non vero matrimonium christianum, etsi haereticorum, in favorem fidei solvi potest. Vide­ licet qui non-baptizati ad Christianam fidem transeunt atque baptismum suscipiunt, si propter hanc rem vel ab altero coniuge derelinquuntur vel recedere coguntur ob negatam pacificam cohabitationem, iique soli in favorem fidei fruuntur facultate ineundi novi matrimonii, ita ut hoc ineuntes novum matrimonium matrimonium prius irritum faciant seu solvant. R. 2. Haec autem facultas quae vocatur privilegium Paulinum, utpote ab ipso 1 Cor 7, 12—15 propositum, ita fidei christianao annexum est ut ipsis iis faveat qui ab infidelitate ad sectam Chri­ stianam haereticam transierint atque ibi rite fuerint baptizati, quia per hoc nondum quidem integre voluntaria actione, attamen pleno iure verae fidei atque verae fidei praeconi, Ecclesiae Christi, subiecti sunt. Cf. quae dicta sunt supra casu 262 n. 916. 1023 Ad quaesitum 2“ R. 1. Sumpsimus Hygini matrimonium esse validum. Sed, num sit re vera, id ipsum quaerendum est. Ratio dubitandi esse potest ex parte baptismi dubii. In ordine ad matri­ monium ineundum praesumitur quidem baptismum Protestantium va­ lidum esse, donec certo probetur contrarium. Si igitur constat alter­ utrius coniugis baptismum fuisse invalidum, alterius vel certo validum Impedimenta matrimonii dirimentia: Clandegtinitas. 585 vel non certo invalidum: matrimonium Hygini invalidum est ex disparitate cultus. R. 2. Alia ratio est ex parte clandestinitatis prout ante d. 19 Apr. 1908 matrimonium initum fuerit, aut postea. Si postea, matrimonium acatholici cum acatholica non indigebat forma ecclesiastica; ergo ratione formae matrimonium Hygini validum dicendum est. Aliter, si ante d. 19 Apr. 1908 matrimonium contractum est. Cum enim Parisiis lex Tridentina cap. „ Tametsi" (sess. 24, c. 1 de ref. matrim.) vigeret neque abolita esset pro acatholicis baptizatis: Hygini matrimonium, quod certe contractum est sine praesentia parochi catholici, pro invalido haben­ dum est, ita ut eius novo matrimonio nihil obstet. Cf. Th. m. II11 903. Ad quaesitum 3m R. Aliter de causa iudicandum est, si agitur 1024 de matrimonio in Germania vel in Dania contracto etiam ante d. 19 Apr. 1908. Quodsi in Dania contrahebatur, defectus formae Tridentinae seu clandestinitas nullatenus obstabat valori, siquidem lex Tridentina ibi non erat publicata, prout a concil. Trid. praescriptum erat, ut lex illa irritans valeret. In Germania tempore publicationis Tridentini concilii multis in locis Protestantes habuerunt suum religionis exercitium atque sepa­ ratam societatem religiosam: quare, etiamsi ibi lex Tridentina publi­ cabatur, id pro catholicis fiebat, non pro acatholicis; quapropter etiam ibi matrimonia haereticorum vel mixta sine praesentia parochi catholici ex defectu publicationis cap. „ Tametsi" semper fuerunt valida. In locis vero ubi acatholici tum temporis separatam societatem religiosam cultumque publicum non habebant, ex se quidem eorum matrimonia sine praesentia parochi catholici erant invalida. Attamen aliquibus in locis iam a longiore tempore per dispensationem valida evaserunt matrimonia saltem mixta. Per Constitutionem Pii X „Provida" d. d. IS lan. 1906 statutum 1025 est pro toto hodierno imperio Germaniae: 1. ut a die Paschatis 15 Aprilis 1906 omnes catholicos caput nTametsi“ ita constringat, ut inter se non aliter quam coram parocho et duobus vel tribus testibus validum matrimonium contrahere possint; 2. ut matrimonia mixta quae a catholicis cum haereticis vel schis­ maticis contrahantur, graviter sint maneantque prohibita, ut antea, atque interdictum maneat, ne aliter quam in facie Ecclesiae cum dispen­ satione incantur — ,nihilominus matrimonia mixta in quibusvis Imperii Germanici provinciis et locis . . . non servata forma Tridentina iam con­ tracta vel (quod Deus avertat) in posterum contrahenda, dummodo nec aliud obstet canonicum impedimentum, nec sententia nullitatis propter impedimentum clandestinitatis ante diem festum Paschae huius anni legitime lata fuerit, et mutuus coniugum consensus usque ad dictam diem perseveraverit, pro validis omnino haberi volumus, idque expresse declaramus, definimus atque decernimus" 3. „Ut autem iudicibus ecclesiasticis tuta norma praesto sit, hoc idem iisdemque sub conditionibus et restrictionibus declaramus, statuimus Sacramentum matrimonii. 586 ac decernimus de matrimoniis acatholicorum, sive haereticorum sive schis­ maticorum, inter se in iisdem regionibus non servata forma Tridentina hucusque contractis vel in posterum contrahendis : ita ut, si alter vel uterque acatholicorum coniugum ad fidem catholicam convertatur, vel in foro ecclesiastico controversia incidat de validitate matrimonii duo­ rum acatholicorum cum quaestione validitatis matrimonii ab aliquo catholico contracti vel contrahendi conexa, eadem matrimonia, ceteris paribus pro omnino validis pariter habenda sint/ Quamquam haec Constitutio quoad matrimonia mixta postea re­ stricta est ad solos nupturientes natos in Germania (de quo accuratius cf. Th. m. II11 n. 895): matrimonia acatholicorum inter se inita et ineunda, in Germania si inibantur, erant aut fiebant ubique valida a die 15 Apr. 1906. FORMA MATRIMONII ESSENTIALIS EX IURE PIANO (I). Casiis. (285 a) Paulus et Ioanna sponsi, cum matrimonium contrahere cupiant coram Matthia, fratre Pauli, sacerdote, a parocho loannae impetrant delegationem, ut ubique huic matrimonio assistat. In loco igitur Matthiae, qui est rector alicuius monasterii, in ecclesiam parochialem conveniunt, cuius parochus, cum proficisci deberet, veniam dedit, ut matrimonio Pauli et loannae quilibet sacerdos quem elegerint, possit assistere; atque ita Matthias sponsorum con­ sensum coram aliis duobus testibus requirit et recipit. Quaeritur 1° 2° 3° 4" quis sit parochus competens pro matrimonio. quaenam fieri possit et requiratur delegatio. quid de matrimonio nostri casus dicendum. quid, si parochus dedisset Matthiae et cuilibet sacerdoti quem hic sibi voluerit substituere * et Matthias, cum sponsi iam ad altare genuflecterent, ut ibi declararent mutuum consensum, sacerdoti amico adstanti annuisset, ut consensum requireret et reciperet, aegre quidem hanc substitutionem sponsis ferentibus. Solutio. 1026 Ad quaesitum 1“ R. 1. Parochus, coram quo valide matrimonium contrahitur, est parochus loci intra ambitum sui territorii, idque relate ad omnia matrimonia quae ibi contrahantur. Nomine autem parochi in hac materia veniunt non solum parochi proprie dicti in paroeciis cononice erectis, sed etiam ii qui, ubi paroeciae canonice erectae non sunt, certo territorio definito quoad curam animarum praesunt. R. 2. Ut autem licite procedatur, matrimonium ineundum est coram parocho sponsae. Verum ut ineatur coram sponsi parocho, sufficit aliqua i usta causa; ut sine proprii parochi licentia ineatur coram parocho utrique sponsorum extraneo, gravis requiritur necessitas. — Proprius vero parochus evadit per menstruam habitationem alterutrius contrahentium in loco matrimonii. Impedimenta matrim. dirimentia: Cland. sea defectus formae novae. 587 Ad quaesitum 2“ R. 1. Quilibet parochus potest pro iis matri-1027 inoniis, quibus ipse potest sive licite sive valide assistere, alterum sacerdotem delegare. Eadem vero restrictio quae ligat parochum delegantem, etiam afficit sacerdotem delegatum. R. 2. Delegatio haec valida non est, nisi cadat in certum sacer­ dotem et determinatum. R. 3. Subdclegatio quidem videtur fieri posse. Ut autem valeat, certe requiritur consensus parochi delegantis quando alter sacerdos delegatus est pro certa tantum causa; immo etsi quis delegatus sit universaliter ad matrimonia occurrentia, consultius est expresse quaerere a delegante parocho (vel Episcopo) potestas subdelegandi, ut subdelegatio valeat. Ad quaesitum 3m R. 1. Parochus loannae sponsae delegare 1028 Mattbiam ad validam matrimonii assistentiam non potuit nisi matri­ monium celebretur in sua parochia. Quando igitur concessit, ut matrimonium ubique fiat: haec concessio eo sensu intelligi debuit, ut si parochi loci delegatio accedat, Matthias ubique licite munere testis auctoritativi fungi possit. R. 2. Revera aderat quidem licentia quaedam a parocho loci data; sed propter modum, quo usus est in hac licentia danda, indagari debet, num modus ille ad validam delegationem sufficiat. Primo aspectu non videtur sufficere. Delegatio enim illa est plane generalis non in certam et determinatam personam directa, sed ita ut determinatio relinqueretur arbitrio sponsorum. Verum talis delegatio vaga non videtur amplius vigere. R. 3. Atque ita reapse pro invaliditate matrimonii contracti in­ dicandum est, nisi parochus loci paulo aliter sponsis rogantibus re­ sponderit. Nimirum si rogatus, ut Matthiam delegaret, respondit: „Immo cuilibet, quem volueritis, facultatem do“ : cius responsum hunc sensum habet: Do facultatem Matthiae et cuilibet alii quem elegeritis. Quodsi ita, delegatio quoad Matthiam erat valida, quoad ceteros sane invalida. Sed quoniam Matthias consensum mutuum sponsorum requisivit et recepit, in hac sumptione modo facta matrimonium censendum est \7alidum. Ad quaesitum 4n’ R. 1. In huius quarti Quaesiti sumptione parochus 1029 loci dedisset clare Matthiae facultatem delegatam cum potestate sub­ delegandi: quain potestatem videtur potuisse dare. Quod igitur in ipso actu celebrandi matrimonii sacerdotem amicum rogavit, ut loco sui consensum requireret et reciperet: nihil aliud fecit nisi subdelegationem amici. Quare ille legitime et valide fungi poterat officio sacerdotis assistentis. R. 2. Forsitan aliquis potuerit dubium movere ex eo quod sponsi fuerint inviti, ideoque nullo modo sacerdos ille invitatus ac rogatus contrahentium consensum requisiverit atque exceperit. Invitatus quidem est a Matthia, at non nomine sponsorum, sed iis invitis. Videtur autem art. IV § 3 decreti „.Ve temere" postulare, ut haec consensus requisitio et exceptio fiat invitantibus et rogantibus sponsis. 588 Sacramentum matrimonii. Contra quae observari licet praescriptionem illam, ut parochus eiusve delegatus invitetur ac rogetur, ea intentione eoque sensu prae­ scribi, ne inscius, aut invitus vel metu coactus possit ut testis ad­ hiberi ; neque postulari, ut ipsi sponsi eum formaliter invitent. Sicut igitur omnino sufficit aequivalens et tacita invitatio (ex decr. d. d. 23 Mart. 1908 etiam implicite invitati ac rogati valide possunt assistere), ita videtur sufficere, ut assistens sacerdos utcumque sit invitatus et rogatus neque, sponsi eum repulerint. Repulsam autem sponsi amico Matthiae certe non dederunt; immo cum demum coram eo consensum dederint eique interroganti responderint, aequivalenter invitationem a Matthia factam approbaverunt atque ipsi aequivalenter et simpliciter invitaverunt, etsi secundum quid inviti fuerint. FORMA MATRIMONII ESSENTIALIS EX IURE PIANO (II). Casus. (285 b) Xistus et Petra eius neptis illicitam fovent familiaritatem: verum quo­ minus matrimonio iungantur, obsistunt parentes et praeter ecclesiasticam legem lex civilis. Hinc ambo se committunt itineri Americano. In quo itinere cum imminens oriatur naufragii periculum omnesque suae saluti in­ tendant, Lucius sacerdos, conditionis Xisti et Petrae conscius, ilico cos adit et alloquitur: ..Vultis esse coniuges? Quodsi vultis, dolete intime de peccatis vestris et dicite: Volumus.1* Responso affirmativo recepto, dicit: ,Ego vos absolvo a peccatis vestris et coniungo vos in matrimonium in nomine Patris etc. " Quaeritur 1° qui sit legitimus modus contrahendi matrimonium in periculo mortis. 2“ quibus facultatibus sacerdos assistens instructus sit. 3° sintne Xistus et Petra legitimi coniuges facti. Solutio. 1030 Ad quaesitum 1“ R. 1. De matrimonio in periculo mortis in­ eundo decretum „X’e temere" statuit haec art. VII: nImminente mortis periculo, ubi parochus vel loci Ordinarius, vel sacerdos ab alterutro delegatus haberi nequeat, ad consulendum conscientiae et (si casus ferat) legitimation! prolis, matrimonium contrahi valide ac licite potest coram quolibet sacerdote et duobus testibus." R. 2. Si quando igitur in tali periculo duo testes adhiberi possunt, ii omnino advocandi sunt, atque coram illis sacerdos contrahentium consensum requirere et recipere debet. Num autem, deficientibus testibus valere possit, pendet a sequenti Quaesito. 1031 Ad quaesitum 2“ R. 1. Facultates d. 20 Febr. 1888 et 1 Mart. 1889 a Leone XIII datae Ordinariis, cum potestate etiam habitualiter delegandi parochos, ad dispensandum cum concubinariis vel civili matrimonio iunctis ab omnibus impedimentis iure ecclesiastico tantum dirimentibus, exceptis impedimentis affinitatis lineae rectae ex legitimo matrimonio ortae et sacri presbyteratus ordine : sublatae non sunt per Impedimenta matrim. dirimentia: Cland. seu defectus formae novae. 589 decretum „Xe temere". Sola facultas, quam decretum 13 Dec. 1889 declaravit in ampla illa potestate comprehendi, scii, facultas dispen­ sandi a forma essentiali Tridentina, aliquo modo mutata et arctata est: siquidem nunc in articulo mortis adhibendus est parochus loci, si fieri potest, alioquin quilibet sacerdos, atque adhibendi sunt etiam duo testes; sacerdotis autem assistentia debet esse activa, non passiva tantum, non aliter atque in matrimonio extra mortis periculum in­ eundo. R. 2. Si periculum mortis instat, matrimonium contrahi potest secundum formam modo dictam non ob solum concubinatum vel matri­ monium civiliter initum, sed ob quamlibet causam conscientiam gra­ vantem, „ut consulatur conscientiae, vel ut legitimation! prolis con­ sulatur" : quae prolis legitimandae causa excluditur in prole adulterina et ex laeso voto sollemni nata. R. 3. Quapropter quilibet sacerdos, qui in defectu parochi matri- 1032 monio moribundi assistit, proin etiam parochus habitualiter nondum delegatus ab Ordinario ad dispensandum, dispensare potest ab omnibus impedimentis dirimentibus mere ecclesiasticis, exceptis impedimentis sacri ordinis presbyteratus, et affinitatis lineae rectae ex copula licita provenientis. R. 4. Si in eiusmodi angustiis testes advocari non possunt. licebit sacerdoti sine testibus contrahentium consensum requirere et recipere, atque probabile est, matrimonium valere. Ad quem valorem adserendum alii recurrunt ad epikiam, eo quod iuste supponatur, legislatorem talem necessitatem noluisse lege, quae statuat necessitatem testium, comprehendere. Alii recurrunt ad facultatem dispensandi ab im­ pedimento clandestinitatis, quae a Leone XIII d. 13 Dec. 1899 per S. Officium data, neque decreto Pii X certo abrogata sed potius d. d. 9/14 Maii 1909, ut videtur, confirmata sit. Cf. Gennari, Com­ mento etc. 5 pag. 40 not., et Theol. nostram mor. II11 891 et 1015 not. 2. R. 5. In hac dispensandi facultate comprehenditur etiam facultas prolem faciendi legitimam, excepta prole spuria secundum supra dicta. Cf. decr. S. Officii 8 Iulii 1903. R. 6. Facultas autem sic contrahendi matrimonii, ut iam in R. 2 dictum est, non adest in solis casibus concubinatus vel matrimonii civiliter contracti, de quibus decretum Leonis XIII solis loquitur, sed generatim in omnibus casibus, quando conscientiae causa aut ad legitimandam prolem necesse fuerit vel conveniens matrimonium contrahere. Ita expresse decr. 16 Aug. 1909 a Pio X confirmatum. Ad quaesitum 3ra R. 1. Imminente naufragii periculo sane adest 1033 casus articuli VII decreti „Xe temere". Quare Lucius sacerdos, sive facultates quascumque ab episcopo portus unde solverit navis habet sive nullas habet, sino dubio potuit, advocatis duobus testibus, Xistum et Petram volentes ad matrimonialem consensum admittere eosque ita coniuges valide iunctos efficere. Testes autem duos etiam debuit ad- 590 Sacramentum matrimonii. vocare, si potuit; aut contracturos ad illos deducere ibique eos coniungere. R. 2. Si vero tantae erant angustiae, ut testium adhibitio esset impossibilis, sufficiebat sane, ut Lucius aliquos moneret aut publico coram aliis Xistum et Petram ita moneret, ut re ipsa fecit, relinquens id aliis praesentibus, utrum attenderent necne; atque satis certo matrimonium valide contractum est et practice pro valido habendum. R. 3. Quodsi naufragium feliciter evaserunt, atque dubium ex­ sistit, num revera testes saltem duo formaliter adfuerint, i. e. cum cognitione et attentione rei quae agebatur: ad cautelam consensus inter Xistum et Petram coram parocho cum duobus testibus conditionate renovandus est. FORMA MATRIMONII ESSENTIALIS EX IURE PIANO (III). Casus. (285 c) Andreas et lustina, matrimonii sui negotio praevio in foro ecclesiastico rite composito, impediuntur lego civili, neque parochum inveniunt, qui cos matrimonio iungat. Quapropter ut conscientiae suae consulant, adeunt par­ ochum cum vicario suo prandentem, atque coram iis se clare declarant coniuges, antequam illi poterant animadvertere, quid agere in mente habeant. Quaeritur 1° quae necessitas in quantum excuset a forma ecclesiastica per se praescripta. 2° sufficiatne assistentia parochi passiva. 3° sitne in casu enarrato matrimonium validum. Solutio. 1034 Ad quaesitum 1“ R. 1. Matrimonia pleno sensu clandestina, quae privatim seu clam solo contrahentium consensu contrahantur, non amplius admittuntur, nisi in casibus exceptis mixtorum matri­ moniorum in Germania et in Hungaria: de quibus vide n. 1025 1037 sqq. R. 2. Attamen praeter casum mortis imminentis, in quo se­ cundum superius dicta non omnia necessaria sunt quae alias per se praescribuntur, excipitur a necessitate praescriptae formae plene ser­ vandae alterius necessitatis casus, quem enuntiat art. VIII decreti „A’e temere", videlicet: „Si contingat, ut in aliqua regione parochus locive Ordinarius, aut sacerdos ab eis delegatus, coram quo matri­ monium celebrari queat, haberi non possit, eaque rerum conditio a mense iam perseveret, matrimonium valide ac licite iniri potest emisso a sponsis formali consensu coram duobus testibus/ R. 3. Videri poterat necessarium esse ad contrahendum valide coram solis testibus, ut universaliter in aliqua regione desit sacerdos competens. Verum decr. 13 Martii 1910 ad I declaratum est, id fieri posse semper ac, elapso iam mense, sacerdos competens absque gravi incommodo haberi vel ad iri nequeat. Quod sane licebit intelligere de singulis etiam contrahentibus, quando hi personali impedimento de­ Impedimenta matrim. dirimentia: Cland. seu defectus formae novae. 591 tinentur, quominus adire aut advocaro sacerdotem competentem possint. — Ex quo etiam satis probabilis fit opinio iam ante hoc decretum a compluribus propugnata, sufficere, ut propter leges civiles regionis sacerdotem nullum inveniant, utpote qui gravibus poenis multae vel exsilii subiceretur. Ad quaesitum 2” R. 1. Parochus qua parochus aut eius dele-1035 gatus qui munere testis authentici fungitur, debent positivam, ut vo­ cant, assist entiam praestare; non amplius sufficit passiva assistentia, quam lex Tridentina admittebat et quae etiam ab invito fieri poterat. Nimirum debet rogatus consensum contrahentium requirere et recipere: quod impossibile est sine positiva atque voluntaria actione. R. 2. Quando autem fas est contrahere sine sacerdote competente coram solis testibus: ex decreto allato sufficit consensus ab ipsis con­ trahentibus formaliter datus, neque requiritur ulla positiva testium cooperatio sed sola praesentia formalis, qua cognoverint et animad­ vertant, quid agatur. Ad quaesitum 3“ R. 1. Si necessaria fuerit assistentia parochi, 1036 ex compluribus capitibus matrimonium inter Andream et lustinam est invalidum. Nam parochus a) non aderat cum duobus aliis testibus qui requiruntur, sed cum uno tantum; b) videtur fuisse omnino in­ vitus, saltem non fuit a contrahentibus rogatus; c) ipse plane passive se habebat, neque ullum consensum requisivit, utut eum recepit, si­ quidem non recipere vel audire non potuit. R. 2. Sed ut ex antea dictis colligitur, Andreas et lustina poterant satis probabiliter (ideoque practice tuto, donec S. Sedes vel S. Congreg. contrarium decreverit) coram solis duobus testibus con­ trahere. Quodsi potuerunt, parochus fungebatur munere testis com­ munis neque qua parochus intererat mutui consensus declarationi ab Andrea et lustina factae. Quoniam igitur duo testes aderant neque quicquam formali consensui contrahentium defuit, matrimonium cen­ sendum est valide contractum. FORMA MATRIMONII ESSENTIALIS EX IURE PIANO (IV). MATRIMONIUM MIXTUM. Casus. (285 d) Theodorus hitheranus amore captus est Teresiae puellae Italae, catho­ licae; eamque cum ducere vellet, non potuit impetrare dispensationem Ecclesiae. Quapropter ambo iunguntur Coloniae in templo lutherano. Teresia nihilo­ minus optat, ut res peracta nuntietur suis parentibus et per eos parocho domicilii italici. Qua occasione repetitur Teresiam casu in itinere natam esse Bambergae in Bavaria. Quaeritur 1° quid legis sit circa matrimonia acatholicorum et mixta tum lege communi tum speciali lege Germaniae. 2° quid de matrimonii valore in casu proposito indicandum. 592 Sacramentum matrimonii. Solutio. Ad quaesitum lra R. 1. Ad novam formam Pianam in con­ trahendo matrimonio lege communi tenentur omnes in catholica Ecclesia baptizati et ad eam ex haeresi aut schismate conversi (licet ab eadem postea defecerint), etiam, si cum acatholicis sive baptizatis sive nonbaptizatis (post obtentam dispensationem) matrimonium contrahunt (cf. decr. „Ne temere" art. XI, § 1 et 2). R. 2. Pro Germaniae regno hodierno per constit. „Providau statuebatur, ut matrimonia mixta, quae a die 15 Apr. 1906 contrahe­ bantur aut eousque contracta erant atque mutuo consensu per­ severabant, dummodo aliud impedimentum canonicum ne obstet, valida essent sine forma Tridentina: quae lex specialis non auferebatur per decretum „Ne temere". Ab illo igitur die quorumlibet matri­ monia mixta, quae intra fines regni Germaniae contrahebantur, contrahe­ bantur valide sine ulla forma ecclesiastica. Atque ille status per­ duravit usque ad diem 19 Apr. 1908. 1038 R. 3. Nimirum antequam decretum „Ee temere" obligare in­ ciperet, declaratum est authentice exceptionem constitutionis „Provida", quam primum vim haberet decretum „.Ve temere", non valere nisi pro natis in Germania. Quoniam vero illa concessio anni 1906 eius­ que posterior restrictio dirigebatur per se ad catholicos, pronum erat concludere (et practice probabiliter sic iudicatum est), ut matrimonia mixta in Germania valerent informia, requiri et sufficere, ut pars catholica esset nata in Germania. Cf. Th. m. II11 895. — Verum S. Congr. de Sacr. d. 18 lunii 1909 decrevit, ambos sponsos debere esse natos in Germania. — Esse autem illa matrimonia, utut valida, tamen graviter illicita, non est, quod moneam. R. 4. Unde sequitur: 1) Matrimonia mixta in Germania con­ tracta a d. 19 Apr. 1908 usque ad d. 18 lunii 1909 valida esse, si pars catholica fuit nata in Germania; 2) ab illo autem die 18 lunii 1909 censenda esse invalida matrimonia informia, nisi uterque con­ trahentium natus fuerit in Germania. R. 5. Eadem exceptio data est d. 28 Febr. 1909 pro Hungaria, ita ut mixtum matrimonium inter duos, qui ambo sunt nati in Hungaria, ibi valide contrahatur sine forma ecclesiastica. Neque tamen eius­ modi matrimonium valet, si a Germano contrahatur in Hungaria aut ab Hungaro in Germania. 1037 1039 Ad quaesitum 2“ R. 1. Ex dictis ad Quaes. lm patet, si Theo­ dorus et Teresia a dic 15 Apr. 1906 usque ad 19 Apr. 1908 con­ traxerunt, aut antea iuncti usque ad 15 Apr. 1906 in veri matrimonii consensu perseverarunt: eorum matrimonium validum esse. R. 2. Aliter indicandum est, si postea contraxerunt. In sumptione enim, quod Teresia sit puella Itala, etiamsi Theodorus sumatur esse Germanus, non solum a die 18 lunii 1909, sed iam a die 19 Apr. 1908, non poterant valide contrahere nisi coram parocho catholico. Impedimenta matrim. dirimentia: Cland. seu defectus formae novae. 593 R. 3. Dubium solum oritur ex eo, quod Teresia reperitur in itinere parentum nata esse in Germania. Num ex eo forsan con­ cludendum est, matrimonium esse validum, dummodo ambo contrahentes intentionem matrimonii habuerint? Non puto, ita concludi posse. Nativitas in iure communiter sumitur non fortuita, sed iuridica, seu sumitur ex habituali domicilio parentum. Quod cum fuerit sine dubio in Italia, Teresia censetur nata in Italia. FORMA MATRIMONII ESSENTIALIS EX IURE PIANO (V). MATRIMONIUM MIXTUM. Casus. (285 c) Lucanus, Hungarus, calvinista, Berolini familiaritatem contraxit cum Adolfa puella etiam hungarica at catholica, eamque, cum consentiat in educationem prolis acatholicam, ibidem coram ministro acatholico in matri­ monium ducit. Postea Festinum Hungariae revertuntur. Adolfa autem angitur do suo matrimonio; cui Lucanus respondet: Certe in Hungaria ut coniugibus plane nobis vivere licet. Post annos vero ipse divortium tentât, dicens se ut calvinistam numquam cogitasse de vinculo indissolubili. Quaeritur 1° sitne matrimonium in casu nullum eo quod Lucanus cogitaverit coniunctionem solubilem. 2" sintne alii tituli, ex quibus matrimonium hoc nullum sit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Circa hoc habetur responsum notabile 1040 Gregorii PP. XVI ad Episcopos Hungariae d. d. 30 Apr. 1841 (cf. Denzinger, Enchir.9 n. 1485). In quibus literis monuit S. Pontifex, in matri­ moniis mixtis Hungarorum valori obstare posse „ appositas conditiones substantiae matrimonii ex catholica doctrina repugnantes ·. * Clarius iam d. 2 Oct. 1680 a S. Officio dictum erat ad Quaes.: „An sit va­ lidum matrimonium contractum inter catholicam et schismaticum cum intentione foedandi vel solvendi matrimonium. “ R. „Si ista sunt deducta in pactum seu cum ista conditione sint contracta matrimonia, sunt nulla; sin aliter, sunt valida.“ R. 2. Unde patet, personalem errorem contrahentis concomi­ tantem de solubilitate matrimonii non esse rationem, cur habeatur matrimonium nullum ; sed ad nullitatem requiri, ut in ipso contractu haec solubilitas habita sit ut conditio contractus; immo ut pronun­ tiari possit nullitas requiri, ut haec conditio externe in pactum de­ ducta sit, aut saltem ita habita, ut in foro externo possit probari. R. 3. Si igitur Lucanus probare possit, se in ipso contractu cum Adolfa hanc habuisse conditionem ut non contraheret nisi coniunctionem solubilem, ex hac ratione eius matrimonium nullum est dicendum. Quodsi, non obstanto sua personali opinione de matrimonii solubilitate, voluerit simpliciter Adolfae matrimonio iungi, ex hac ratione nullo modo censendum est matrimonium invalidum. Si res dubia manserit. Lthmkuht, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 38 594 Sacramentum matrimonii. nihil relinquitur, nisi ut novo consensu dato, ad cautelam matri­ monium sub conditione revalidetur. 1041 Ad quaesitum 2m R. 1. Verum alia sane sunt, ex quibus vi­ deatur nullitas matrimonii sequi. Usque ad 19 Apr. 1908 Berolini iniri valide poterat matrimonium mixtum informe etiam ab 11 un garis. At si postea Lucanus cum Adolfa catholica Berolini contraxit non coram catholico parocho, ex defectu formae ecclesiasticae invalidum erat matrimonium. De qua forma in tali casu cf. supra n. 907. R. 2. Videndum est, num postea Pestini forte matrimonium fuerit valide effectum. Nam a die 23 Febr. 1909, non antea post 19 Apr. 1908, Hungarus calvinista cum Hungara catholica valide con­ trahere poterat in Hungaria. Attamen ad hoc necessarium erat, ut ambo, de contractu priore Berolino saltem dubitantes, novum con­ sensum veri matrimonii posuerint. Verum id non videtur esse factum; sed ut ex narrato casu conicere licet, potius in consensu dato per­ severarunt. R. 3. Si demum matrimonium contractum est ante valorem decreti „Ne temere", sane mixta matrimonia tum in Hungaria, tum Berolini erant valida etiam informia. Quapropter in iis nullitas peti non potest nisi ex defectu legitimi consensus secundum dicta in Quaesito 1“°. DISPENSATIO DELEGATA. — DUBIUM EX CLAUSULIS ORTA. Casus. (286) Antimus missionarius pro tempore missionis accepit ab episcopo dioecesis facultatem subdelegatam dispensandi ab impedimentis matrimonialibus ex cri­ mine occulto ortis, excepta affinitate primi gradus lineae rectae cum ea persona, quae post copulam affinitatis causantem nata sit, tum in matrimoniis contractis, tum in contrahendis si recursus ad episcopum commode haberi nequeat ante matrimonii celebrationem. — Revera Antimo eiusmodi casus in confessionibus audiendis occurrunt : inter quos casus Titi, qui aegrotante priore uxore cum uxore actuali post fidem ei datam, atque etiam cum eius sorore, peccaverat neque illa peccata confessus erat; similiter casus Titii, qui matrimonium cum Cneia celebraturus est, cuius matrem olim quatuor annis et dentio tribus mensibus ante Cneiae nativitatem cognoverat. Cum utroque Antimus dispensavit; sed postea ei dubia circa valorem dispensationum excitantur: 1) quod S. Sedes non soleat facultatem dispensandi ab impedimentis matrimonialibus cumulate intelligere, nisi id exprimit, sibi vero cumulata facultas dispensandi ab episcopo expressa non sit; 2) quod contra tenorem facultatis sibi datae dispensaverit ab impedimento affinitatis cum Cneia, quod ortum sit ex copula ante Cneiae nativitatem habita. Quaeritor 1° quomodo usus cumulativus in dispensationibus matrimonialibus excludatur. 2° quomodo restrictio illa in facultate dispensandi ab affinitate intelligatur. 3° quid de Antimi dispensationibus et dubiis. Impedimenta matrimonii dirimentia: Dispensandi facultas, interpretatio. 595 Solutio. Ad quaesitum 1“ R. 1. Generalem regulam J)’Annibale, Summula 1042 th. m I3 228, not. 10 exhibet: „Sacrae Urbis congregationes cumulandi facultatem non admittunt, nisi concessa fuerit nominatim.“ Et rationem exhibet, quia, ubi in una eademque persona sunt plura impedimenta quae dispensatione indigeant, „est fortius et novae speciei vinculum . * R 2. Ita revera indicandum est non solum quando duo im­ pedimenta dirimentia exsistunt, sed etiam quando cum impedimento dirimenti occurrit simul impedimentum impediens per se S“ Sedi reser­ vatum. Ita v. g. si episcopus acceperit privilegium dispensandi in certis gradibus consanguinitatis et affinitatis, atque etiam in impedi­ mento impedienti mixtae confessionis: non potest a consanguinitatis impedimento dispensare ad ineundum matrimonium mixtum, nisi hanc cumulandi facultatem acceperit. R. 3. Cumulandi facultas adest, etiamsi non expresse data fuerit, quando cum impedimento natura sua publico occurrit aliud impe­ dimentum dirimens occultum seu fori interni. Ita ex d. S. Offic. 18 Aug. 1897 (cf. Th. m. II11 1018). — Quod ex paritate rationis Gennari, Consultaz. I2, cons. 107, n. 7 extendit ad casum, quando nullum quidem publicum impedimentum, sed plura occulta simul occurrerint. Ad quaesitum 2“ R. 1. Quando quis petit dispensationem ab 1043 affinitate primi gradus lineae rectae ad ducendam puellam, cum cuius matre peccaverat: adiungi solet clausula Bdummodo copula cum matre non antecessit nativitatem filiae , * ut videlicet periculum caveatur, ne quis propriam filiam in uxorem ducat. Quapropter dispensatio ab eiusmodi affinitate nulla est saltem in omni casu, quo non evidenter hoc periculum excludatur. R. 2. Quando autem copula antecessit quidem filiae nativitatem, sed ita antecessit, ut paternitas quoad hanc filiam evidenter sit exclusa, applicare licet sententiam Ballerini (Baller-Palm., Opus th. m. VI n.914): „ Satis impleta conditio censeri potest, si copula cum matre eo tem­ poris spatio, puta biennio, praecesserit, ut illud periculum prorsus ab­ sit. Cf. supra n. 993. Ita etiam Wernz, Ius decretalium IV n. 438. Ad quaesitum 3“ R. Episcopus, nisi ex parte sua novam re­ strictionem fecerit, facultates ita communicasse censendus est, sicut ipse eas Roma acceperat. Haec autem ex probabili interpretatione extenditur, ut ex dictis elucet, ad casus tum Titi tum Titii; ergo non est cur Antimus de valore dispensationum quas dedit debeat dubitare. Nam probabilis facultas in iis, quae ab Ecclesia pendent, valide exer­ cetur. Cf. Th. m. II11 505 sqq. DISPENSANDI FACULTAS EPISCOPALIS. Casus. (287) Libanius parochus, confessionibus audiendis intentus, aditur a sene, qui demum animum sumpsit ad secretissimam rem confessario committendam. Crastina die, ait, matrimonium inter se inituri sunt meus nepos et neptis, prior * 38 596 Sacramentum matrimonii. legitimus, «altera «a filia mea spuria oriunda, do hoc ortu nihil sciens. Solum superstes qui rem scit, est pater putativus filiae meae spuriae, qui eam pro tilia accepit neque quidquam revelabit. Confessarius vix obtinet facultatem «a poenitente rem ipsa hac dio episcopo communicandi. Altera vice accedunt ad parochum Raymundus et Antonia ante mensem civiliter iuncti, ut nunc demum sequenti die, quo proficisci debent, ecclesi­ astico ritu iungantur. Proclamationes, cum civiles praemissae sint, sibi ab Ecclesia remitti posso putant. Sed parocho inquirente invenit inter eos similiter consanguinitatem secundi gradus ex aliquo illegitimo consortio ortam, do qua ex libris quidem constat et quam nupturientes atque alii pauci etiam norunt; sed ex ea cognatione impedimentum, quod coteroquin civile non est, exsistere ne suspicantur quidem. Episcopus, quem Libanius ilico adit, se inter facultates sibi pro foro interno tributas nullam invenire dispensationem ab impedimento consanguini­ tatis, sed affinitatis tantum dicit; neque ex facultatibus externi fori se posse in consanguinitate secundi gradus dispensare: quare nihil reliquum esse nisi ut aut differantur nuptiae aut nupturientes relinquantur in bona fide, donec dispensatio Roma petita et obtenta sit. Quaeritur 1° quotuplex episcopis sit facultas dispensandi in impedimentis matrimonialibus. 2° quae sint vel censeantur impedimenta occulta. 3° quid iure in casibus propositis fieri potuerit. Solutio. Ad quaesitum lm R. 1. Alia est facultas, quam episcopi habent vi privilegii sibi a S. Sede concessi; alia facultas quam habent iure ordinario in certis extraordinariis adiunctis. — Ad posteriorem reduci potest, quamquam potius ad priorem facultatem pertinet, facultas in gravissimo periculo mortis dispensandi ab impedimentis dirimentibus publicis fere omnibus iuris mere ecclesiastici ad rite coniungendos eos qui in matrimonio civili vel alias in concubinatu vivunt, quando tem­ pus recurrendi ad S. Sedem non suppetat. R. 2. Extra illud periculum mortis, quando occurrit urgens necessi­ tas matrimonii contrahendi neque suppetit tempus Romam recurrehdi : episcopis vi ordinarii muneris inest facultas dispensandi in impedi­ mentis occultis; in impedimentis publicis nihil possunt, nisi quod vi privilegii seu specialium facultatum ad tempus ipsis concessum fuerit. Contraria doctrina non semel ut falsa, temeraria, scandalosa, per­ niciosa et seditiosa reprobata est. Cf. Collect. S. C. Prop. F. η. 459; Gennari, Consultaz. I2, cons. 127, η. 11. 1045 R. 3. Vi privilegii diversis praelatis diversa facultas conceditur, ita ut in regionibus remotioribus amplior dari soleat potestas. Distin­ guitur autem potestas pro foro externo et pro foro interno tantum. Quae quidem distinctio fere coincidit in distinctionem casuum publi­ corum et occultorum, non tamen plane eadem est; nam ut dispen­ satione in foro interno tantum res componi possit, requiritur quidem ut causa sit occulta; verum non omnis causa occulta sic potest componi. 1044 Impedimenta matrimonii dirimentia. — Dispensatio episcopalis. 597 Potestas dispensandi pro foro tantum interno non comprehendit nisi cos casus, in quibus impedimentum ortum sit ex crimine poenitentis, adeoque impedimentum affinitatis ex copula illicita ortae et impedimentum quod „criminisa vocatur: haec facile ubique Ordinariis conceditur. Potestas dispensandi in foro externo ad quamlibet affinitatem et consanguinitatem aliaque impedimenta se porrigit ac potissimum causas publicas spectat; verum continetur communiter intra limites remotio­ rum graduum. Ad quaesitum 2“ R. 1. Occulta generatim dicuntur impedimenta, 1046 quorum notitia a paucis tantum habetur, v. g. 6—8 personis quae non praevidentur rem in publicum sparsurae esse. Ut autem impedimen­ tum omnino occultum dici possit, requiritur, ut praeter reum nemo vel summum unus alterve secreti tenax factum sciat, quo impedimen­ tum fundatur. Publicum e contrario illud est, quod communiter scitur vel saltem a compluribus, ita ut facile possit probari atque in communem notitiam venire. R. 2. Nihilominus distingui potest inter impedimenta natura sua publica per accidens occulta et impedimenta de facto publica. Natura sua publica censetur consanguinitas (eaque generatim non solum ex legitimo ortu sed etiam ex illegitimo ortu nata), siquidem haec, si re ipsa latet, generatim ex publicis libris (parochialibus) erui potest atque probari. Immo distinguunt impedimentum materialiter et simul formaliter publicum et impedimentum materialiter quidem publicum sed formaliter occultum. Prius habetur, quando publice nota sunt et factum quo nititur impedimentum et exsistentia legis impedimentum statuentis; posterius, quando factum quidem notum est, v. g. consanguinitas vel affinitas, notum autem non est (nisi forte perpaucis) impedimentum dirimens ex eo oriri. Quibus notatis iam sit Ad quaesitum 3“ R. 1. In priore casu, qui Libanio occurrerat, 1047 non habetur quidem impedimentum, a quo vi privilegiorum episcopus solet posse dispensare, cum in facultatibus fori interni desit im­ pedimentum consanguinitatis omnino, in facultatibus fori externi con­ sanguinitas secundi gradus raro admodum enumeretur et — ut narra­ tur — in facultatibus huius episcopi revera non conscripta sit; attamen habetur impedimentum occultum. Ex enarratione casus etiam patet: esse causam valde urgentem, cum instent nuptiae die subsequent! cele­ brandae, quae impediri non possint sine gravi senis illius diffamatione, immo cum illa vix possint impediri; neque posse ante matrimonium Romam recurri. Ergo episcopus poterit, etsi non vi privilegii quo instructus est, tamen ex facultate quam in extraordinario casu habet vi muneris sui, ab illo impedimento dispensare. R. 2. Maior difficultas est pro altero casu. De quo iam videri 1048 debet 1) utrum impedimentum, quod natura sua certo est publicum, 598 Sacramentum matrimonii. re ipsa per accidens et materialiter et formaliter sit occultum, an occul­ tum solum formaliter; 2) utrum facultas episcopi de qua in priore nostro casu diximus, extendatur ad hunc casum necne. Sed si quis attente casum considerat, facile dixerit impedimen­ tum illud consanguinitatis, quamquam natura sua non sit occultum sed publicis annumeretur, re ipsa esse occultum simpliciter, i. e. materia­ liter et formaliter, ita ut neque ratio impedimenti neque ipsa con­ sanguinitas cognoscatur communiter, sed a paucis tantum. Quod vero a paucis tantum cognoscitur, omnino occultum quidem non dicitur, dicitur tamen occultum. 1049 R. 3. Num a tali impedimento in casu necessitatis sine recursu ad S. Sedem episcopus dispensare possit, theologi non consentiunt. Communior quidem sententia negat. Putant enim rationem cur in impedimentis et re et natura sua occultis episcopus in necessitatis casu dispensare possit, esse scandalum quod non possit non oriri e dila­ tione matrimonii, quacum necessario coniungantur propalatio im­ pedimenti atque alterutrius sponsi diffamatio alioquin non oritura, immo gravia alia mala, ut sponsalium dissolutio atque a spe alterius honesti matrimonii deiectio. Verum haec mala, aiunt, non oriuntur, quando ob impedimentum natura sua publicum matrimonium differtur usque ad dispensationem a S. Sede obtentam; ex hac enim dilatione oriri solummodo aliquam revelati impedimenti accelerationem, quae si mala quaedam secum ferat, ea esse inevitabilia, eaque minui potius quam augeri. Ex altera parte ex occulta dispensatione episcopi atque publica matrimonii ce­ lebratione potius oriturum esse scandalum, cum brevi post cognosci debeat impedimentum quo non obstante matrimonium videri debeat esse initum. Alii tamen existimant fieri plane posse, ut etiam in casu im­ pedimenti per accidens occulti per actualem matrimonii celebrandi denegationem gravia mala et scandalum oriantur eaque quae sola prompta celebratione efficaciter evitentur neque solum ad breve tempus differantur mox eo certius oritura; scandalum autem quod ex futura impedimenti cognitione occasionem sumpturum sit, monitione et in­ structione auferri posse. Et revera in ipso casu proposito quis neget ex denegata matrimonii celebratione gravissimum scandalum oriri posse; maxime enim timendum est, ne nupturientes, si nunc repellantur, in solo civili matrimonio permaneant atque ab officiis christianae vitae plane alieni reddantur. Cum igitur interna ratio cur episcopi facultas etiam ad similes casus extendatur, non desit, unice videndum esse putant, num prohibitio ex parte supremi Ecclesiae superioris adsit. At, aiunt, Romana decreta solummodo reprobasse, episcopum posse dispensare in impedimentis publicis; publica autem non esse, quae revera cognitioni plurimorum sint subtracta. Ita Gennari, Con­ sultez. I, cons. 127, η. 12: qui tamen addit post matrimonium initum nihilominus recurrendum esse ad S. Sedem, ut pro foro externo constet de dispensatione rite peracta, idque plane sub obligatione gravi facien­ dum esse, eo quod res per accidens tantum occulta, natura autem sua Impedimenta matrimonii dirimentia: Dispensatio episcopalis. 599 publica, vix non certo ad forum externum mox trahatur. Id igitur censeo practice probabile. Expedire potest, ut recursus Romam fa­ ciendus sit de sanatione in radice ad cautelam. R. 4. Difficultas augeri potest, si in proposito casu illi „pauci 1050 qui norint nupturientium consanguinitatem-, relative quidem pauci sint, plures tamen, quam quos canonica aestimatio rei occultae ad­ mittat, ita ut sola ratio impedimenti, non ipsa consanguinitas dici possit canonice occulta. Potestne etiamtum episcopus in urgente ne­ cessitate dispensare? Aliis verbis, potestne episcopus dispensare in impedimentis materialiter publicis sed formaliter occultis. Quod idem Gennari 1. c. n. 13 admittit, si modo gravis illa necessitas scan­ dali etc. adfuerit h Immo — id quod gravissimum est — affert de­ cisionem S. C. C. d. 28 lan. 1881, qua S. Congregatio judicavit circa valorem matrimonii tali modo cum dispensatione episcopali initi, atque declaravit „non constare de nullitate matrimonii * . Sed hic magis etiam necessarium esse, ut nihilominus quam primum recurratur ad S. Sedem, tum ut sanatio fiat ad cautelam, tum ut in foro externo de valore matrimonii constet, non est quod dicam. R. 5. Si quando recursus ad ipsum episcopum fuerit impossibilis, cogitari potest tanta demum necessitas, ut parochus per epikiam indicare possit legem ecclesiasticam in hoc casu, ne tanta mala orian­ tur, cessare: ita tamen ut, sicut supra, statim post matrimonium contractum recursus fiat ad S. Sedem. 1 Affertur quidem responsum S. Poenitentiariae ex anno 1S75 (Jeta S. 5'<il, Casus conscientiae. II. Ed. 4. 39 610 Index alphabeticus. Papales casus. Qui absolvantur ab epi­ scopis 505; — quomodo absolvantur in necessitate occurrente 502. Paramenta Missae 270 sqq. Parasceve. Feria VI in —, functiones sacrae 248 sqq ; — quoad s. commu­ nionem 252. Parentes propriam prolem daptizantes 72; — num contrahant impedimentum cognationis spiritualis 72; — filium bap­ tizandum offerentes 92. Parentum con­ ditio circumstantia inutans speciem peccati 353; — ius habent et obliga­ tionem adducendi pueros ad s. commun. 154 156; — repugnantes sponsalibus filiorum 851 sqq 876 sqq. Parochus. Eius officia 829; — obliga­ tio conferendi sacramenta 28 sqq, cele­ brandi pro populo 212 sqq, instruendi et corrigendi 829, erga aegrotos 638 sqq. Parochi iura 222; eius iurisdictio in suos 432 446 450 (possitne ea privari 445) ; — possitne apud quemlibet sacer­ dotem confiteri 453; — possitne in bannis dispensare 887 891 ; — assistens matrimoniis ineundis v. Assistentia. Particulae pro consecratione 125 ; — quando afferendae 127 ; — dubio con­ secratae 126 sqq. Particulare motivum in dolore sufficiatne pro sacramento poenitentiae 322. Passio Domini. Eam omittere in Missa 283. . I Patrinus in baptismo 75 sqq; — in bap­ tismo conditionato 88 sq ; — acatholicus possitne admitti 80 sqq ; — noto­ rio peccator non semper necessario re- . pellendus 84 ; — in confirmatione 110. Paulinum privilegium in matrimonio 914 ad 924 1022 sq. Peccati status v. Indignitas. Peccator occultus et publicus quoad sacra­ menta 33 34; — in articulo mortis 34 633. Peccatum ut materia sacramenti poeni­ tentiae 291; — dubium 294 296 297; — in genere 296 297 372 sq 605 ; — veniale (quid practice servandum) 294 not. ; — iam antea accusatum 294 : — post absolutionem ilico accusatum debeatno denuo absolvi 419; — quale obiectum sigilli sacramentalis 544 549 552; — alienum sitne obiectum sigilli 544 ; — publicum 549 sq. Pensio titulus sustentationis pro ordi­ nando 720. Peregrinus qui sit 1016; — quoad reser­ vata peccata 494 sqq. Peregrini sacer­ dotis approbatio et iurisdictio 452; — religiosus a quo absolvatur 467 ; — ma­ trimonium contrahens 857 1017 sqq 1026, idque in fraudem legis 1019 1026. Perfectionis status. Eius electio quo­ modo dissolvat sponsalia 842 sq ; — eligibilis post divortium 927. Periculum mortis facultatem dat et ob­ ligationem baptizandi infantes 91 sqq; — cuilibet sacerdoti suppeditat juris­ dictionem 462 sqq. apostasiae 92, causa dispensandi ab impedimentis matrimonii 935. Perplexitas propter sigillum sacramentale 559 sq 579 sq 581 sq. Persona, circumstantia in confessione quando accusanda 352 sqq. Personalis obligatio applicandi pro po­ pulo 212. Perturbatio in ordinando 48 sqq. Pii poenitentes si declinant confessarium eiusvo interrogationes 366 ; — si prae se ferant extraordinaria Dei dona 627 sq ; — si graviter labantur 629 sq. Planète v. Casula. Poenae temporales quae praebeant suf­ ficiens motivum attritionis 326. Poenitens. Cum eo loqui de rebus con­ fessionis sine eius licentia est contra sigillum sacramentale 563. Poenitentiae sacramentum num reviviscat 3 344; — materia 291 sqq; — neces­ saria forma 303 sq, defectuosa 303 ad 306; deprecatoria num valeat 305 (cf. Absolutio). Poenitentia sacramentalis v. Satis­ factio. Pollutio loci sacri 260 261. — Pollu­ tionem passus quando eam accusare debeat in confessione 350. Portiunculae indulgentia 649. — Con­ fessio pro ea valet a die 30 Iulii facta 651. Praesentia qualis requiratur pro absolu­ tione sacramentali 310 sqq ; — pro testi­ bus sponsalium 836 sqq ; — pro matri­ monii testibus 1010 1033 1035. Praesumptio. Ex praesumptione possitne confessarius iudicare do peccatorum gravitate 516 sqq. Preces indulgentiis ditatae quomodo re­ citandae 658 sq, pro satisfactione sacrainentali imponi possunt 411. Presbyteratus 701 sq; — facilius repe­ tendus in dubio 50 703 sqq ; — non repetendus ob inanem scrupulum 50 sq 705 707. Primitiae celebratae a non-ieiuno 175; — post probabilem ordinationis valo­ rem 708. Privatio iuris acquisiti 752 802. Index alphabeticus. Privatum oratorium 259 262 sq; — quoad a. communionem 263. Privilegintum altare 647. Obligatio in eo celebrandi 233 234. PrivilegiatU8 confessarius num adiri debeat pro absolutione 502 506. Probabilis iurisdictio v. Iurisdictio. Probitas in conficiendis sacramentis21 sqq ; — ministri consecrati et solius necessi­ tatis 22. Cf. Gratiae status. Proci amationes matrimonii v. Banna. Promissio etiam ficta quando obliget ad matrimonium 834 sq 854. Propitiatorius fructus Missae 193—196. Propositum in sacramento poenit. sufficiat­ ne implicitum 338 sqq; — quas habere debeat conditiones 332 sqq; — circa peccata venialia 336 337 ; — num con­ stet cum timore relapsus 334 sq, cum relapsu re secuto 525 sqq. Publicus peccator quoad sacramenta 33 sq 633 636; — quoad sepulturam 35; — publicum oratorium 258; — impedi­ mentum matr. 1046 sqq. Cf. Occultum. Pueri quando confirmandi 100 103; — quando ad primam s. communionem ducendi 150 sqq; — quando ducendi ad confessionem 599 sq; — extrema unctione donandi 679. Purificatio in Missa 280; — ciborii post sumptam ablutionem 178. Purificatorium pro Missa 269. 611 fundet praeiudicium contra poenitentem 617 sq. Religiosus a quo possit ordinari 725 sqq : — quo titulo sustentationis 721 726; — lato sensu 725; — qui teneatur ad horas canonicas 795 (cf. Regularis). Reservatio. Reservata. Notio 488 sqq ; — strictae est interpretationis 490 sqq ; — in dubio 497 sqq; — in ignorantia 500; — excusetne a confessione ante celebrationem Missae 166 sqq; — a quo absolutio danda 492, in iubilaeo 509 667—669; — quomodo tollatur in casu necessitatis et impedimenti 502 sqq. num in confessione invalida 508 sq, in casu oblivionis ibid. Resignatio exstinguit jurisdictionem 450. Restitutio ob neglectas horas canonicas 800 sqq; modus huius rest. 802 803. Restrictio (mentalis) in confessione 356 sqq 365 sq. Retractatio intentionis in sacramentis suscipiendis 49. Revalidatio matrimonii, quae consensus renovatio necessaria 539 ; — quomodo facienda 895 902 963; — matrimonii ex metu invalidi 963 sqq. Reviviscentia sacramentorum 1 2; — extremae unctionis 678. Revocare coniugem post divortium quando 925 927 sqq. Ritus cf. Rubricae. — Rituum S. Congregatio, auctoritas 278. — Ritus matrimonii 906 sqq 912sq: R. — in matr mixtis 907 sqq; — acatholici si adhibentur 908 sq. Raptus quando et quam diu sit impedi­ mentum matrimonii dirimens 1008 sq. Rubricae Missae quomodo obligent277 sqq. Realis obligatio applicandae Missae pro Rudes quomodo tractandi iu confessione 604 sqq. populo 212. S. Recens peccatum ut antiquum accusare 357. Recidivus 616; — quomodo tractandus in confessione 617 sqq (cf. Relapsus); — Sabbatnm. S. maioris hebd., Missa et functiones 250 sq. fallere potest in emendatione 620; — absolvendus an differendus 619 621 Sacerdos ut minister sacramentorum con­ secratus 22 sqq; — ut minister con­ 623 625. firmationis 109 111. Cf. Presbyte­ Recitatio in Missa qualis esse debeat 285; — in horis canonicis 804 sqq. ratus. Sacramenta v. singula sub suis nominibus. Reductio Missarum 219 231. Regionis mores narrare quid inferat quoad Sacrilegia sacerdotis in statu peccati exsistentis 25 sqq ; numerus 27. sigillum sacramentale 553. Regularis quoad ss. eucharistiam distri­ Sanguinis effusio polluit locum sacrum buendam 139; —quoad approbationem 260. excipiendae confessionis 437 sqq ; — Satisfactio sacramentalis 398 sqq ; quoad revocationem jurisdictionis 438 proportionata 400 (causae excusantes 439 ; - - valide absolvit consentiente epi­ 401); — immoderata 399 402; — qua gravitate imponi debeat 400 418; — scopo sine venia superioris 447 ; — peregre exsistens a quo absolvendus qua gravitate obliget 403 407 ; — ac­ 467 sq. (Cf. Religiosus.) ceptanda et implenda qua obligatione Relapsus debeatno confessario declarari 403 406 ; — commutabilis 404 sq ; — a poenitente 356 358 366 ; — quomodo possitne imponi opus aliunde debitum 39· 612 Index alphaboticus. 408, indulgentiis ditatum 411, omissio charistia 40 42; — in contrahendo matrimonio 38. boni operis 424, opus ab alio praestan­ dum 414. Sinceritas confessionis eiusque defectus Satisfactio. Satisfactorily fructus Missae 356 sqq 366. 193-197. Socius sitne adhibendus in horis can. Scandalum quod excuset a lege ieiunii 822. ante Missam vel communionem 174 175. Sollemnis Missae mutatio in privatam Schedulae confessionis denegatio quando 191 ; — matrimonii celebratio 906 912, sit laesio sigilli 587 sqq. prohibita tempore clauso 912. Schismaticus quoad Missae applicationem Sollicitatio ad peccatum quando constituat 201 ; — sacerdos num valide confirmet occasionem proximam 608 sq. 113 sqq. Solutio quae fit in indulgentiis 645 sq. Scientia ab ordinandis requisita 717 770. ------ vinculi matrimonialis quando 903 Scripta confessio sitne obiectum sigilli 590. 914 sqq 918 sqq 1022. Scrupuli quomodo tractandi a confessario Species peccatorum confitendae 346. 626; — sintne obiectum sigilli 545 Spectacula scenica ut occasio peccandi 548; — excusentne a celebranda Missa 615; — clericis prohibita 777 779. 211; — in ordinatione 47 sqq; — in Sponsalia 832sq 838; — defectus840sqq; recitandis horis can. 824 826. — valida at rescindibilia 842 843; Sectio caesarea matris defunctae 97—99. quando per S. Pontificem 937 ; — re­ Cf. Chirurgica operatio. scindi possunt per electionem vitae per­ Semen. Seminis humani effusio polluit fectionis 842 sq ; — inducunt impedi­ locum sacrum 260. mentum dirimens publicae honestatis Seminarists ficte agens ad quid teneatur 841 986 sq 1000; — impediunt matri­ 697; — in vitiis habituates 712. monium cum altero 937 ; — cum acaSeminarium. Educatio in eo prae­ tholica persona num valeant 845; — scribi potest clericis 718. contra parentum voluntatem 611 876 sqq Senectus quando sufficiat ad dandam extr. 879 sqq ; — aliena si obiciuntur, quid unctionem 687 ; — num impedimentum parocho faciendum 887. matrimonii 982 sq. Sponsi. Conversatio mutua 610 sqq; — Sententia condemnatoria et criminis deeorum fornicatio cum persona extranea claratoria 767 sq: — non requiritur, quam habeat malitiam 874 sq. ut restitutio fieri debeat ob neglecta of­ Status peccati cf. Indignitas. ficia eccles. 802. Stipendia Missarum manualia et fundata Sepulcrum altaris quid vocetur 266 sqq. 218 220 sqq ; — transferre 217, retenta Sepultura eccles. danda vel deneganda parte non licet 215 217 221 sqq 229; 35; — non-baptizati et cxcommunicati — in casu binationis 235 sqq; — merca­ vitandi polluit locum sacrum 260. turam agere 228 sqq. — Stipendium dare aut Missae assistere quid prae­ Servitium ecclesiae titulus sustentationis pro ordinandis 721. ferendum 196. Sigillum altaris in consecratione 266 sqq. Stola in administratione sacramentorum 693; — pro Missa requiritur 269 sacramentale confessionis 540 sqq; obligat semper 572 sqq ; — vincit 270. quaelibet praecepta divina et humana Submissa voce uti in Missa 285 sq. contraria ibid.; — postulat responsi Superior num possit invalidam facere dissimulationem vel negationem 584sqq, absolutionem suorum subditorum 477 sq ; idque cum restrictione mentali ibid.; — quam cautus esse debeat in sigillo — violatur directe vel indirecte 541 sqq, sacramental·' 558 sq. — Superiorissa indirecte 551 553 sq 556 609; — eius possitne impedire accessum confessarii obiectum 511 sqq; — etiam adstringit extraordinarii 484 486 sq. post mortem confitentis 569 ; — quos­ Supernatural is dolor quo sensu requira­ nam adstringat 567 572 590 sq; — tur in confessione 320. laeditur aliquando etiatn non manife­ Supplet Ecclesia. Quid sit 440; — quando stato nomine poenitentia 570 sq ; — 441 sqq. laedi nequit ut alterius laesio impe­ Surdus. Surdaster. Quomodo sit ir­ diatur 565; — non obligat, si ipse regularis 771 773; — quoad horas ca­ poenitens dederit licentiam 566 sqq. nonicas 806. (Cf Licentia.) Suscipientes sacramenta. Intentio neces­ Simulatio sacramentorum 37 sqq ; — saria 43 sqq. De cetero v. singula quale peccatum 39 ; — in danda ss. eu­ sacramenta sub suis nominibus. Index alphabeticua. Suspensio ab informata conscientia, quando laesa inducat irregularitatem 749 sq. Sustentatio. Sustentationis titulus pro ordinandis 720 sq 723 sq. T. 613 per accidens mortuorum 676 sq ; — suscipienda qua intentione 46 678 ; — ab haeretico 465 ; — Conditionate con­ ferenda quomodo 678 : — quibus danda 678 679 685 687. Eius materia 680 ad 682 ; — forma 680 683, abbreviate 684 686; — qua obligatione conferenda 689 690, quibus ritibus 693; — re­ petenda 692: — qua obligatione susci­ pienda 688. in confirmatione 102 105. manuum in ordinatione presbyteri 702. Unio formae et materiae sacramentorum 14 sq ; — inter dolorem et absolutionem 321 323. Universalitas doloris 320 341 343. Usurarius publicus repellendus a sacra­ mentis 34. Usurpatio ordinis sacri quae inducat ir­ regularitatem 742 sqq. Utensilia pro Missa 269 sqq. Taberna ut occasio proxima peccandi 614; — Tabernas adire clericis quomodo interdictum 777 779. Tabernaculum ss. eucharistiae 135 137. Tacentes peccatum num absolvantur 40—42. Tactus physicus in manuum impositione quoad ordinandos 704 not.; — instru­ mentorum in ord. 702 705 sqq; — sufficit aut calicis aut patenae ad va­ lorem 705 ; — deficiente pane vel vino non sufficit ibid. et 708; — hostiae im­ mediatus non requiritur 705. Telegraphus. Iurisdictio per eum 435. Telephonium. Absolutio possitne dari per teleph. 312 314. Tempus pro Missa 253; — ut circum­ V. stantia peccati 351 354 357; — an­ gustum excusetne ab integritate con­ Vagi qui sint 1016; — quomodo contrahant fessionis 375 sqq ; — pro ordinatione matrimonium 1017 sq 1026. 733 sqq : — pro horarum canon, recita­ Venatio quae clericis interdicta 789 sq. tione 798 812 sq; — clausum ratione Veniale peccatum. Quonam dolore retrac­ matrimonii 943 sqq, non admittit sol­ tandum in sacramento poenit. 327 sqq lemnem matr. benedictionem neque 330; unum sine altero 328; — num Missam specialem 912. sufficiat dolor de multitudine 331 ; quo­ Territorium alienum. In eo confirmatio­ modo proposito vitandum 336 sqq ; — nem episcopus confert valide sed illi­ quando obiectum sigilli sacramentalis cite, sacerdos delegatus etiam invalide 549 552; — quomodo obstet effectui 109 111. indulgentiarum 647 650. Testimoniales literae pro ordinandis' Vestes sacrae 270 sqq; — a quo bene­ 729 sq ; — speciales esse debent in or­ dicendae 273. dine ad omnes sacros ordines 730 732. Viaticum 150—152; —repetendum 152 ; Testis baptismi collati aliquando neces­ — dari potest non ieiunis 168 174. sarius 9 10. Viatici necessitas excusetne celebrantem Timoratus circa confessiones peccatorum non ieiunum 176. dubius 3G2 363. i Vicaria satisfactio possitne esse sacra­ Titulus sustentationis in ordinatione 720 sq mentalis 414. 723 724 ; — ordinationis 722 725 sq. iurisdictio quid sit 430. Tonsura quid sit 694 ; — aetas requisita Vicarius apostolicus quoad applicationem 716. — Tonsuram gerere quae clericis Missae pro populo 216. obligatio 775 778. Vinum de vite materia essentialis sacri­ Trinitas SS. Trinitatis invocatio per­ ficii Missae 118 sq ; acescens 121 124. tinet ad essentiam formae baptismi 59 : Virgineum matrimonium 896 901 945. — num idem in confirmatione 105. Virginitas. Virginitatis votum quomodo Truncatus pede, manu etc. quomodo ir­ impediat matrimonium 945 sq. regularis 771. Virtutes sintne obiectum sigilli sacra­ Turpia apud pueros caute indaganda 520 mentalis 546. 601 ; — pacta in matrimonio, conditio- ,Visitatio ecclesiarum in iubilaeo 660. nes, modi 895 sqq 899 sqq. , Vitandus v. Excommunicatio. U. hVivorum sacramenta quae sint 1. Vocatio divina ad sacerdotium 709 sqq ; Unctio extrema. Eius reviviscentia 3 — detne ius ad sacros ordines acci­ 678; — est sacramentum per se vivorum, piendos 719. 614 Index alphabeticus. pedimenta matrimonii dirimentia Vomitus periculum quomodo prohibeat s. communionem vel Missae celebra­ 974 sq. tionem 184 185; — si re acciderit, Votiva Missa. Qua obligatione dicenda 233 sq ; — diebus vetitis (Dom. Pal­ quid de sacris speciebus faciendum marum) num celebrari possit 283; — 186. Vota sintne obiectum sigilli 548; — pro sponsis 912 sq. quae commutari possint in iubilaeo 661 668; — quae sint impedimenta matrimonii prohibentia 945 sqq; — quomodo suspendantur propter puellae Westmonasteriense concilium de bap­ deceptionem 862; — quae sint im­ tismo acatholicorum 10. w. A. M. D. G. B. HERDER, TYPOGRAPHUS EDITOR PONTIFICIUS, FRIBURGI BRISGOVIAE (GERMANIAE). De inspiratione Sacrae Scripturae Auctore Christiano Pesch S. J. 8“ (XII et 654 p.) M 8.80 = Fr i i.— ; linteo relig. M 10.— = Fr 12.50 «La question biblique est au premier plan des préoccupations des théologiens aussi bien que des exégètes. Après De Hummelaucr et Fonck, le R. P. Pesch nous présente l’étude la plus complète parue jusqu’ici, une véritable somme sur la question de l’inspiration. «La première partie historique est consacrée à la recherche de la notion de l’in­ spiration chez les Juifs, dans les écrits du Nouveau Testament, aux écoles d’Alexandrie, d’Antioche, de Nisibe, chez les pères latins, grecs et syriaques. L’auteur reproduit les documents des anciens conciles et des papes, poursuit son enquête chez les écrivains antérieurs à la scholastique, interroge les écoles franciscaine et dominicaine du moyen âge. Un long chapitre condense les multiples théories des premiers réformateurs et de leurs disciples, les professions de foi etc., de Luther, Zwingli, Calvin et Mélanchthon aux auteurs récents d’Allemagne, de France, de Suisse, de Hollande et d'Angleterre. Le P. Pesch résume enfin les écrits des auteurs catholiques, du concile de Trente à nos jours, en accordant une spéciale attention λ la pensée de Bartolo, de Newman, de Lcnormand, de Mgr. d’Hulst, aux documents pontificaux des dernières années et aux études des Pères Lagrange, Prat, Zanecchia, Bilot et de M. Loisy. Nous remarquons dans tout cet exposé un désir sincère d’impartialité et d’objectivité. Les documents de cette vaste enquête sont très nombreux. «La seconde partie met en lumière le fait, les concepts insuffisants ou faux, la nature et l’extension de l’inspiration, l'inerrance des Saints Livres, les sens scripturaires et les critères de l’inspiration. L’auteur distingue nettement la nouvelle théorie de l’inspi­ ration verbale que propose le R. P. Lagrange, de l’ancienne inspiration verbale qui était plutôt la canonicité des mots, mais il lui préfère l’inspiration restreinte. Il expose avec un soin particulier l’inerrance biblique, admet la possibilité des livres pseudépigraphes, de récits fictifs, mais repousse le mythe. Les données physiques sont sans relation directe avec le salut, il n’en va pas de même de l’histoire, qui se trouve souvent liée étroitement aux vérités dogmatiques.» (Revue de Fribourg, Suisse.) «Das grofl angelcgte Werk von Pesch ist mit umfasscndcr Sachkunde und rühmlicher Unpartcilichkeil gcschricbcn.» (Thcologischer Jahresbcricht, Leipzig.) «Avec une compétence éprouvée par de longues années d’enseignement et par des publications grandement appréciées dans le monde théologique, l'auteur donne dans ce livre un exposé complet et parfaitement clair de la doctrine de l’Église sur le sujet. Dans nul autre ouvrage, on ne trouve formulés avec plus de sagesse et plus solidement établis les principes concernant l’ensemble de cette question capitale, en laquelle se résume actuellement la question biblique.» (Études, Paris.) B. HERDER, TYPOGRAPHIC EDITOR PONTIFICIUS, FRIBURGI BRISGOVIAE (GERMANIAE). Praelectiones dogmaticae quas in Collegio Ditton-Hall habebat Christianus Pesch S. J. Novem tomi in-8° M 56.20 = Fr 70.25; relig. M 70.60 = Fr 88.25 Operis singuli tomi etiam separatim veneunt. I. De Christo legato divino. De ecclesia Christi. De locis theologicis. Editio quarta. (XXVI et 452 p.) J/ 7.— = />8.75; relig. J/8.60 = Fr 10.75 II. De Deo uno secundum naturam. De Deo trino secundum personas. Editio tertia. (XIV et 386 p.) J/ 5.60 = Fr 7.— ; relig. J/ 7 20 = Fr 9.— III. De Deo creante et elevante. De Deo fine ultimo. Editio tertia. (XII et 396 p.) M 6.40 = Fr 8.— ; relig. M 8.— = Fr io.— IV. De Verbo incarnato. De beata Virgine Maria. De cultu sanctorum. Editio tertia. (XII et 400 p.) M 6.40 = Fr 8.— ; relig. JZ 8.— = Fr 10.— V. De gratia. De lege divina positiva. Editio tertia. (XII et 331 p.) JZ 5.60 = Fr 7 — ; relig. JZ 7.20 = Fr 9.— VI. De sacramentis in genere. De baptismo. De confirmatione. De ss. Eu­ charistia. Editio tertia. (XVIII et 452 p.) M 7.— = />8.75; relig. J/ 8.60 = Fr 10.75 VII. De sacramento paenitentiae. De extrema unctione. De ordine. De matri­ monio. Editio tertia. (XIV et 470 p.) M 6.40 — Fr 8.— ; relig. JZ 8 — = Fr 10.— VIII. De virtutibus in genere. De virtutibus theologicis. Editio tertia. (X et 344 p.) J/ 5.40 = Fr 6.75 ; relig. Λ/ 7.— = Fr 8.75 IX. De virtutibus moralibus. De peccato. De novissimis. Editio tertia. (X et 43^ P·) M 640 = Fr 8.— ; relig. JZ 8.— = Fr 10.— «Non crediamo di errare dichiarando quest’ opera dei Pesch il miglior corso didattico di apologetica che sia uscito finora. ... L’ opera dei Pesch c un vero c solido fondamento della Teologia scolastica.» (La Civiltà Cattolica, Roma.) «Cette œuvre est supérieure aux travaux similaires par la belle ordonnance du plan général et des cadres particuliers, par l'enchaînement logique des parties, la rigueur d’une méthode qui se soutient partout au même niveau, la solidité de la doctrine, l’abondance des informations, la mise en valeur des preuves, la connaissance des objections modernes, une tournure neuve dans l’exposé des choses anciennes et jusque par la langue, qui est simple, forte, exempte des constructions enchevêtrées et des termes barbares.» (L’Université Catholique, Lyon.) «El libro del P. Pesch es la mejor obra didâctica de Teologia que se ha cscrito hasta el présenté, superior en este sentido ά las obras de Perrone, Franzelin, Ilurtcr, Palmieri y Mazzclla.» . (Solucioncs Catôlicas, Valencia.) «We think, for we have tested them, that these ‘Praelectiones’ are undoubtedly the most systematic and clearly devised text-book in theology at present before the world. . . . Among the references to current literature wc are pleased to note that English writers have due recognition. This makes the volumes particularly useful to ourselves.» (The Tablet, London.) «Für den groBen Kursus des dogmatischcn Studiums bercchnet, zeichnct sich dieses Werk durch Reichhaltigkcit des Inhaltes, Soliditat der Argumente, Prazision des Ausdruckes, Leichtverstandlichkeit der Sprache und Übersichtlichkeit des Druckes aus. Die Lileratur ist vollstàndig angeführt.» (Allgem. Litcraturblatt, Wien.)