EIUSDEM AUCTORIS PRAELECTIONES SCHOLASTICAE, vol. XII, In 8.” I. De fine ultimo hominis, Madrid, 1954, pp. X-120. Π. De actibus humanis, Romae, 1950, pp. XI-299. III. De habitibus et virtutibus in communi, Romae, 1950, pp. XVI-281. IV. De vitiis et peccatis, ed. 2.*, Madrid, 1958, pp. XII-198. V. De lege, Madrid, 1953, pp. XI-193. VI. De gratia, Romae, 1947, pp. ΧΠ-191. VII. De fide, Romae, 1937, pp. XII-199. VIII. De spe et caritate, Madrid, 1954, pp. XII-256. IX. De prudentia, Madrid, 1952, pp. XI-120. X. De iustitia, Romae, 1938, pp. XVI-456. XI. De fortitudine et temperantia, Romae, 1939, pp. XII-224. XII. De statibus hominum variis, Madrid, 1958, pp. XII-224. CASUS CONSCIENTIAE, in 8.° I. De principiis, Madrid, 1960, pp. XVIII-268. II. De virtutibus theologicis, Madrid, 1961, pp. XXI-335. III. De virtutibus cardinalibus, Madrid, 1963, pp. XXIV-423. CASOS Y LECCIONES DEL QUIJOTfe, ed. 2.‘, Madrid, 1952, pp. 208. LA CONTINENCIA PERIODICA, Madrid, 1956, pp. 42. HONRADEZ Y PROSPERIDAD, Madrid, 1957, pp. 42. LA OBEDIENCIA, Madrid, 1957, pp. 103. PSICOLOGIA DE LAS PASIONES, Madrid, 1958, pp. 182. LARRAGA-LUMBRERAS Prontuario de Teologia Moral, Madrid, 1950, pp. 596-599. Epitome de Teologia Moral, Madrid, 1953, pp. 680. MH ΙΡΡ«Π 059 £ CASUS CONSCIENTIAE ANTIQUI ET RECENTIORES ■ QUOS SOLVIT ET COLLEGIT PETRUS LUMBRERAS, Ο. P. IN UNIVERSITATE S. THOMAE SUMMAE THEOLOGICAE PROFESSOR AD S. APOLLINAREM CASUUM MORALIUM CENSOR DATARIAE APOSTOLICAE THEOLOGUS SACRAE PAENITENTIARIAE CANONISTA SOCIUS PONT. ACADEMIAE ROM. S. THOMAE IV DE STATIBUS ET OFFICIIS School of Divinity Library Louis, Missouri 63108 Whlf EDICIONES STVDIVM MADRID PONTIFICIA UNIVERSITAS S. THOMAE ROAÎAE 9 Nihil obstat P. Raymundus Sigmond, O. P. S. Th. Mag. P. Ludovicus Bender, O. P. S. Th. Mag. 6 5 APR Imprimi potest Anicetus Fernandez, O. P. Mag. Gen. Imprimatur E Vicarlatu Urbis, 31 mart. 1964. Aloysius. Card. Traglia, Provicarius. N.· Rgtr.· : 1.590-64 Depôslto legal : M. 12.142,—1964 Bolanos y Ajfuilar» S. L. - General Sanjurjo, 20. - Madrid, 1964. i wi L. S. «Postquam dictum est de singulis virtutibus et vitiis quae pertinent ad omnium hominum condiciones et sta­ tus, nunc considerandum est de his quae specialiter ad aliquos homines pertinent. Invenitur autem differentia inter homines... secundum diversitatem officiorum et statuum» (S. Thomas, Summa Theol., II-II, prol. in q. 171). Agemus igitur cum Auctore de statu religioso, eique adnectemus sacerdotale officium—quod proprie offi­ cium sit—ut voluminis De Sacramentis proximi restrin­ gamus copiosum argumentum, praemittentes, ut par est, negativa praecepta et postponentes sacrorum ministro­ rum actus, circa corpus Christi mysticum, secundarios. Eadem de causa perpendemus matrimonialem sta­ tum—qui status vere est et communiter dicitur—, de obligationibus loquentes mutuas inter coniuges; quae enim sunt parentum erga filios manent in superiori vo­ lumine enodatae. Prae laicorum officiis, ne sermonem coarctemus ad ea quae vocamus hodie professiones, quaestio de illorum munere in Ecclesia—nostris his temporibus controver­ sa—, de specialis professionis delectu et de iure ad la­ borem, cui intime coniungitur proprietatis ius; ideo tractamus de proprietatis functione sociali et conse­ quenter de patronis. Senatorum, denique, ac notariorum vin munia ad extremas paginas remittimus propterea quod haec vitae instituta et magis subsint mutationi et minus pendeant ab electione propria. Romae, in festo SS. Apost. Petri et Pauli, 29 iunii 1962. Auctor ϊρραπ 0S9£ INDEX DE STATU RELIGIOSO Votum paupertatis ................................................................. Doctrina ........................................................................... Casus I: Superiorissa quoad licentiam dandam reti­ nendi et expendendi pecuniam ab amicis acce­ ptam ..................................................................... C. II: Religiosi dominium in opus manuscriptum...... C. III: Religiosus esculenta et poculenta surripiens.... C. IV: Id. recipiens, absque licentia, dona pro aliis... C. V: Id. expendens generali licentia pecuniam sibi datam in res attamen superfluas et illicitas......... C. VI: Num ad restitutionem teneatur monialls quae bona destruxit monasterii vel consumpsit absque licentia .................................................................. an. 1-13 1-4 5-8 θ 10 11 12 13 Clausura papalis ................................................................... 14-25 Doctrina ........................................................................... 14-18 Casus I: Num detur in clausurae violatione parvitas materiae ................................................................. 19-20 C. II: Paganas feminas intra virorum claustrum ad­ mittens .................................................................. 21 C. III: Feminas retinens quae virorum clausuram vio­ larunt ..................................................................... 22 C. IV: Quid sit agendum sacerdoti communionem di­ stribuenti si particula ceciderit intra clausuram.... 23 C. V: Monialis legitime egressa at per notabile tem­ pus regressum differens .................................... 24 C. VI: Num Ordinarius loci valeat concedere monlallbus ut operam praestent in ecclesia vel sacristia. 25 Votum oboedientiae ............................................................... Doctrina ...... è................................................................... Casus I: Typis mandans opus ex superiorum praece­ pto aut licentia........................................................... 26-35 26-27 28-30 X C. II: Num religiosus oboediens se habeat ad superio­ rem Instar baculi ad manum............................... C. Ill: An superior debeat explanare subditis prae­ ceptorum rationes ............. C. IV: Utrum subditus teneatur propriam dimittere opinionem ............................................................. C. V: Religiosus qui putat se vocari a Deo ad opera quae praelatus non permittit............................... C. VI: Senior monialls maiorem difficultatem experta In oboediendo quam cum esset lunlor.................. 31 32 33 34 35 Regulae et constitutionum obligatio .............................. Doctrina ......................................................................... Casus I: Triplex opinio falsa de praeceptorum Regu­ lae natura ............................................................. C. II: Num superior religiosus obligare possit ad so­ lam poenam ......................................................... C. Ill: An Regulae transgressio vix aut ne vix quidem vacet a culpa ........................................................ C. IV: Utrum mandata superiorum obligent In con­ scientia ................................................................. C. V: Meritum oboedientiae penes observantem Re­ gulam ................................................................... ’ C. VI: Num religiosus careat per totam fere vitam merito voti ......................................................... 36-48 36-39 Ingressus in religionem .................................................... Doctrina ........................................................................ Casus I: Tria argumenta pro obligatione sectandi vocationemreligiosam .......................................... C. II: Pericula imminentia vocationi non obsequen­ tibus .................................................................... C. Ill: An peccet qui vocationem non sequitur pariter ac qui eum a vocatione avertunt......................... C. IV: Ingressus noviciatum an teneatur profiteri...... C. V: Num ob sororis commodum teneatur puella dif­ ferre ingressum in monasterium........................ C. VI: Utrum a postulantatu et noviciatu peccatores sint excludendi................................................... 49-59 49-51 Egressus e religione ........................................................ Doctrina ....................................................................... Casus I: Volens transire in religionem strictiorem...... C. II: Religionem ingressus ut post sacerdotium saecularizaretur ...................................................... 40-42 43 44 45 46-47 d8 52-54 55 56 57 58 59 60-73 60-65 66-68 69 XI nn. C. Ill: Religiosus num teneatur dispensationem a votis impetrare ut curam gerat filii sacrilegi.... C. IV: Petens dispensationem a votis quod onera re­ ligionis sustinere nequeat ................................... C. V: Recusans dispensationem a votis impetratam. C. VI: Apostata a religione, a quo absolvendus......... 70 71 "2 7- DE OFFICIO SACERDOTALI Vocatio sacerdotalis ............................................................ Doctrina ........................................................................... Casus I: Vocatio non consistit in inclinatione............. C. II: Tendentiam habens homoxesualem eamque congenitam ............................................................ C. III: Normae datae ab episcopo circa materiam castitatis ................................................................ C. IV: Absolutio neganda ad Ordines aspiranti non vocato ..................................................................... C. V: Ingressus in seminarium nonimpediendus.......... C. VI: Vocationum promotorquosinvitet...................... 74-85 74-76 77-30 81 82 83 84 85 Negotiatio vetita................................................................... 86-98 Doctrina ........................................................................... 86-87 Casus I: Oeconomus provincialis Congregationis va­ cans negotiationi eamque suggerens sacerdoti saeculari ................................................................ 88-93 C. II: Parochus negotiationi vacans ut suis atque fa­ miliae necessitatibus provideat........................... 94 C. III: Parochus hereditate accipiens commerciale Institutum .............................................................. 95 C. IV: Clericus minoris emens ut carius vendat, an continuo de negotiatione carpendus ................. ‘}6 C. V: Sacerdos plura libri exemplaria minoris emens quae collegis vendat ............................................. 97 C. VI: Mercatura quoad sodales Institutorum saecu­ larium .................................................................... 98 Sacerdos matrimonium attentans ........................................ Doctrina ........................................................................... Casus I: Sacerdos qui matrimonium attentavit nec potest a complice discedere.................................. C. II: Quid si complex non paenltet............................. C. Ill: Quid in mortis periculo..................................... C. IV: Id. sl complex mortua vel dimissa fuit............. 99-109 99-101 102-104 105 106 107 XII nn. C. V: Complice dimissa, an ad ordinis exercitium denuo admittendus .............................................. C. VI: Matrimonii attentatio occulta........................... 108 109 Applicatio Missae pro populo............................................. Doctrina ......................................................................... Casus I: Parochus eam committens celebranti Mis­ sam vespertinam ................................................. C. II: Applicatio in festis patronorum alterius pa­ roeciae quam parochus administrat.................. C. III: Quoad vicarium oeconomum qui plures paroe­ cias regit .............................................................. C. IV: Parochus remittens applicationem ad diem ferlalem; vel non applicans ob penuriam............. C. V: Committens applicationem ei qui missam can­ tat ........................................................................ C. VI: Applicans Missam binatam pro populo paro­ chi quem legitime supplet.................................... 110-122 110-114 Celebratio Missae ob stipendium........................................ Doctrina ......................................................................... Casus I: Intentiones commutans quarum excessum retinet .................................................................. C. II: Interrumpens seriem Gregorianarum................ C. III: Quomodo constet excessum datum fuisse in­ tuitu personae ..................................................... C. IV: Colligens stipendia atque retinens foenus ex aeris permutatione .............................................. C. V: Si latrones furanturstipendia............................. C. VI: Si stipendia amittunt suumvalorem.................. 123-135 123-126 115-117 118 119 120 121 122 127-130 131 132 133 134 135 Sacerdotum in rem politicam interventus........................ 136-146 Doctrina ........................................................................ 136-138 Casus I: Auctoritatis ecclesiasticae praeceptum de suffragio dando uni ex partibus......................... 139-141 C. Π: Sacerdos cui ab Ordinario vetatur actio po­ litica .................................................................... 142 C. III: Cardinales, archleplscopi et episcopi quoad munus senatorum sollicitandum et acceptandum. 143 C. IV: Parochus quoad fideles qui in partibus poli­ ticis militare volunt cum acatholicis................. 144 C. V: In quibusnam id liceat adiunctls....................... 145 C. VI: Suffragantes parti communistae num et pec­ cent et censuram incurrant............................... ΐ4θ XIII Experimentum sacerdotum labori addictorum..................... 147-158 Historia ............................................................................ 147-149 Casus I: Crisi subiciens Hierarchiae ecclesiasticae interventum ........................................................... 150-155 C. Π : An finis impositus fuerit praeproperus.............. 154 C. III: De prohibitionefacta semlnarlstis................... 155 C. IV: Cur apostolatus illecommittendus lalcis.......... 156 C. V: Etsi lalcis periculosior.......................................... 157 C. VI: An commissio facta membris sive Instituto­ rum Saecularium sive Actionis catholicae sit de novitate arguenda ................................................ 153 Parochorum obligationes .................................................... 159-169 Doctrina ........................................................................... 159-161 Casus I: Parochus qui se ineptum putat novis paroecialis vitae condicionibus ..................................... 162-164 C. II: Parochus illegitime absens a paroecia............... 165 C. III: Parochus statutis tantum diebus confessio­ nes excipiens .............................................................. 166 C. IV: Parochus omittens et vicarius praemittens commendationem animae ................................... 167 C. V: Parochus omittens concionem ad populum...... 163 C. VI: Hora qua habenda est homllla et catechetica Instructio ..................................................................... 169 Interrogationes a confessario faciendae........................... 170-181 Doctrina ........................................................................... 170-171 Casus I: Ad matresfamilias pauperes de abusu matri­ monii ...................................................................... 172-176 C. II: Ad Impuberes circa peccata contra sextum...... 177 C. III: Ad accusantem verba impia prolata in Deum. 178 C. IV: De circumstantiis notabiliter aggravantibus in materia furti.......................................................... 179 C. V: Quoad moribundos .............................................. 180 C. VI: Quoad nomencomplicis........................................ 181 Confessionis sigillum .......................................................... 182-193 Doctrina ........................................................................... 182-185 Casus I: Duo vicarii invicem colloquentes de peccatis utrique confessis .................................................. 186-188 C. II: Narrans se audivisse confessionem peccatoris publici qui et signum conversionis publicum pro­ misit ....................................................................... 189 C. III: Confessarlus indigens consilio in casu dif­ ficili ........................................................................ 190 XIV nn. C. IV: Loquens de peccatis confessis cum ipso paenltente ..................................................................... C. V: Fugiens a sede confessionum ob minas sibi in­ tentas ................................................................... C. VI: Num clandestinus ad confessionem accessus cadat sub sigillo.................................................... 191 192 193 Usus SCIENTIAE EX CONFESSIONE HABITAE.............................................. 194-204 Doctrina ......................................................................... Casus I: Pro remotione subditi ab administratlone... C. II: Referens in concionibus et collocutionibus pec­ cata in longa confessionum serie audita............ C. III: Renuens audire paenitentem quem ex confes­ sione praevia molestum novit.............................. C. IV: Propositum mutans ob notum ex aliorum con­ fessionibus malefidum esse locatarium quem evol­ vebat mente ......................................................... C. V: Duplicans vigilantiam erga paenitentem........... C. VI: Audiens in confessione sibi Insidias paratas... 194-196 197-199 Munia directoris spiritus in seminariis.............................. Doctrina ......................................................................... Casus I: De secreto servando........................................ C. II: De tutiori sententia sectanda.............................. C. III: Caritas aut severitas?........................................ C. IV: De normis datis a theologis et a S. Sede......... C. V: De timore ne ministri deficiant......................... C. VI: In sententia de vocatione confessarius remit­ tat alumnum ad directorem spiritus.................. 205-216 205-207 208-211 212 213 214 215 200 201 202 203 204 216 DE STATU CONIUGALI Coniugum obligationes mutuae............................................ Doctrina ........................................................................ Casus I: Num Ecclesia pusillam partem amori tri­ buat In nuptiis ineundis et tutandis.................. C. II: De feminarum emancipatione............................ C. III: Prohibens religiosa uxoris exercitia.................. C. IV: Vir, contra uxoris voluntatem, longam cupiens peregrinationem ................................................. C. V: Separatio coniugum a toro et habitatione......... C. VI: Num pollutio viri sit adulterium...................... i Ippuiq 0S9X 217-228 217-220 221-223 224 225 226 227 228i H Coniugalis COPULA ........................................................................................................ 229-239 Doctrina ........................................................................... 229-230 Casus I: Fecundatlo(melius inseminatio) artificialis. 231-234 C. II: Copula demidiata.................................................. 225 C. Ill: Num excuset a debito reddendo proles copiosa. 236 C. IV: Vel timor ne proles nascatur infirma et vi­ tiosa ........................................................................ 237 C. V: Usus matrimonii penes conugem qui castitatem vovit ........................................................................ 233 C. VI: Id. indubio de impedimento dirimente.............. 239 Onanismusconiugalis ............................................................ Doctrina ........................................................................... Casus I: Uxor quoad copulam Interrumpendam red­ dendam aut petendam.............................................. C. II: Id. quoad voluptatem actus a viro abrupti...... C. Ill: Id. quoad sui excitationem............................... C. IV: Uxor, ex timore graviditatis exitialis, inducens virum ad onanlsmum............................................ C. V: Num uxor teneatur debitum reddere viro onanlstae ...................................................................... C. VI: Confessarius quoadpaenitentem onanlstam... 240-250 240-242 Continentia periodica ......................................................... Doctrina ........................................................................... Casus I: Numerosa proles anmotlvumsufficiens........ C. II: Continentiae periodicae propositum Invalidans matrimonium ........................................................ C. Ill: Id. non invalidans sed inlustum....................... C. IV: Id. si ex mutuo consensu penesmale dispositos. C. V: Penes non male dispositos.................................. C. VI: Quid agendum coniugibus prae susceptione methodi .................................................................. 251-261 251-253 254-256 243-245 246 247 248 249 250 257 258 259 260 261 DE OFFICIIS LAICORUM Munus laicorum in Ecclesia................................................ Doctrina ........................................................................... Casus I: Praeses Actionis Catholicae independentlae cupidus ....................................................................... C. II: Num laid constituant in Ecclesia elementum mere passivum ......................................................... C. III: Theologia laica, lalcatus, pro lalcls............... 262-273· 262-264 265-268 269 270 XVI un. C. IV: Num omnes fideles vocati sint ad apostolatum ..................................................................... C. V: Quid de sentientibus propheticam missionem... C. VI: Quid de illuminatis lumine prophetico............. 271 272 273 Professionis electio ........................................................... Doctrina ......................................................................... Casus I: Status interventus inelectione......................... C. II: Negans libertatem electionis quod quisque te­ neatur agere quantumpotest............................... C. III: Aut id cui praedominans facultas et propensio. C. IV: Status quoad definiendum laborem producti­ vum ....................................................................... C. V: Id. quoad professiones arduas et humiles......... C. VI: Filius familias professionem eligens patre in­ vito ........................................................................ 274-284 274-275 276-279 Ius AD LABOREM.............................................................................................................. 285-296 280 281 282 283 284 Doctrina ......................................................................... Casus I: Partes parochi in eo iure ad praxlm redu­ cendo .................................................................... C. II: Librorum scriptor petens Statusinterventum... C. Ill Num divites teneantur offerre laborem lucrati­ vum quasi restitutionem mercedisinlusteablatae. C. IV: Num Status et divites teneantur laborem dare ad vitanda maxima mala.................... 294 C. V: Renuens terras colere quoniam, determinatis a Statu salario operariorum et rerum pretio, nul­ lum facit lucrum................................................... C. VI: An Status teneatur laborem lucrativum prae­ bere ex lustltiae distributivae officio................ 285-287 Functio socialis proprietatis.............................................. Doctrina ......................................................................... Casus I: Cessans ab activitate aedilitia et agricola quod privatur a Statu questuadlibitum............... C. II: Communism! ficta commoda.............................. C. III: An lus proprietatis possit ab hominibus abro­ gari ...................................................................... C. IV: Saltem ut homines meliores fiant................... C. V: Vel ne divites abutantur..................................... C. VI: Pecuniam servans improductlvam................... 297-306 297-298 Patronorum obligationes ................................................... Doctrina ....................................................................... Casus I: Feminea opera, prae virili, utens in opificio. 307-317 307-308 309-312 288-291 292 293 295 296 299-301 302 303 304 305 306 XVII nn. C. II: Operarios adhibens labori sanitati noxio......... C. III: Quoad curam famulorum aegrotantium........... C. IV: Ob novae machinae perfectionem dimittens operarios et patronosceterosdamnificans............ C. V: Deprimens mercedem operariorum ut sibi com­ penset ..................................................................... C. VI: An lock-out sit contralustitlam........................ 312 314 315 316 317 Machinariorum obligationes ................................................ 313-329 Doctrina ........................................................................... 318-320 Casus I: Nimia suscipiens opera num de damnis re­ spondere debeat .................................................... 321-324 C. II: Licitatoris concursum pertimentes..................... 325 C. III: Conventio inter concurrentes............................ 326 C. IV: Materiam viliorem adhibens quam conventum fuerat ..................................................................... 327 C. V: Inspectorum operis captans benevolentiam...... 328 C. VI: Error in pretio suscepti operis........................... 329 Mercatorum obligationes ..................................................... 330-342 Doctrina ........................................................................... 330-332 Casus I: Vendens vinum mixtum pro puro et oleum quod partim est seminum pro oleo olivae........... 333-337 C. II: Pretium affectionis................................................ 338 C. III: Pretium utilitatis quae est ementis................ 339 C. IV: Num liceat vendere pretio infra legale............. 340 C. V: An deficientibus vulgari et legali, pretium quodcumque conventionale lustum.............................. 341 C. VI: Tacens de venalium defectibus........................... 342 Medicorum obligationes ...................................................... Doctrina ........................................................................... Casus I: De euthanasiae lege non condenda............... C. II: Euthanasia directe occisiva est volita in se nec honestatur consensu aegroti vel legis civilis per­ missione ................................................................. C. III: Sterilizatio feminea ad vitandam caesaream operationem periculosam .................................... C. IV: Narcoanalysis pro curandis morbis et detegen­ da veritate ............................................................ C. V: Psychoanalysis pro vocatione sacerdotali religiosave detegenda ................................................. C. VI: Medicus dubia cohibens dum conficit mortis documentum .......................................................... 343-355 343-344 345-350 351 352 253 354 355 2 XVIII un. Medicorum honoraria ................................................. .'......... 356-366 Doctrina ......................................................................... 356-357 Casus I: Medicus statuens tabellam altiorem, qua pau­ peres arcentur; praetendens compensationem potlorem pro consulto et negans percentualem appel­ lanti; aegrotos ad privatas clinicas mittens.... 358-361 C. II: Honoraria moderatus ad capacitatem aegroto­ rum ...................................................................... 362 C. III: Plurimam repetens pecuniam a ditissimo...... 363 C. IV: Id. ne famam amittat........................................ 364 C. V: Medicum consulentes nullo profectu et magno dispendio .............................................................. 365 C. VI: Auxilium recusans novum quia pro veteri non remuneratus ......................................................... 366 367-378 Magistrorum obligationes Doctrina ......................................................................... 367-368 Casus I: De methodo «novae scholae», praecipue «Montessori» ........................................................ 369-373 C. II: Certaminum gymnicorum praeceptor................ 374 C. III: Educatio civica.................................................... 375 C. IV: Sacerdotis magisterium in scholis mixtis........ 376 C. V: Nocivorum librorum explicatio In scholaneutra. 377 C. VI: Exterae linguae professor In schola religioni adversa ...................................................................... 378 Diurnariorum obligationes ................................................. Doctrina ......................................................................... Casus I: De evulgatione lllegltlmltatls puellae famosae C. II: Divulgatio actorum tribunalium......................... C. III: Exploratio et evulgatio vitiorum hominum po­ liticorum ................................................................... C. IV: Exploratio et evulgatio malitiae privatorum... C. V: Libertas concedenda catholicis diurnariis......... C. VI: Praxis non vulgandi nlsl crimina.................... 379-389 379-381 382-384 385 Senatorum obligationes ..................................................... Doctrina ........................................................................ Casus I: Separatio Inter Ecclesiam et Statum............ C. II: Status an teneatur veram agnoscere religionem et an possit officialem constituere unum cultum catholicum ......................................................... C. Ill: Num Ecclesia sibi contradicat petens liberta­ tem quam Ipsa denegat...................................... 390-400 390-391 392-395 386 387 388 389 396 397 xrx nn. C. IV: Senator suffragatus legi Inlustae...................... C. V: Quid si votum eius supervacaneum.................... C. VI: Senator a suffragio abstinens........................... 398 399 400 Notariorum obligationes ..................................................... Doctrina ........................................................................... Casus I: Prolationem differensdocumenti.................... C. II: Silens de legato..................................................... C. III: Falsum scribens pretium ut tributum solven­ dum minuatur ....................................................... C. IV: Fingens mutuum utcessionembonorum vitet. C. V: Omittens sollemnitates pro documenti valore necessarias ............................................................ C. VI: Augens honoraria pro quorundam negotiis properandis ........................................................... 401-410 401-402 403-405 406 Index Auctorum ........................................................ Pag. 303 Index Pag. 305 alphabeticus rerum......................................... 407 408 409 410 DE STATU RELIGIOSO I. VOTUM PAUPERTATIS Doctrina, Sub voto paupertatis res veniunt temporali pretio 1 aestimabiles; non igitur reliquiae, immo nec imagines piae, cruces, rosaria. Ex iure positivo religiosis praescribitur vita commu­ nis (can. 594, § 1) et ideo peculium prohibetur—quod non repugnat paupertatis voto—. Nomine peculii venit illa pecunia quae datur vel conceditur religioso ut hic provideat sibi de victu, vestitu, etc. Non peccat contra votum paupertatis religiosus qui gratuitam donationem sibi oblatam recusat; potest ta­ men peccare contra caritatem si religio, in cuius favo­ rem cederet, laboraret inopia; et potest peccare contra oboedientiam, si superior praeceperit donationes huiusmodi acceptandas. An peccet contra votum paupertatis religiosus recu­ sans partem hereditatis sibi a patre, matre, etc., relin­ quendam, eamque suggerens ut alteri assignetur, minus constat. Puto respondendum esse affirmative quoties agatur pars hereditatis sibi debita (v. gr. legitima). Si tamen pars agatur de qua pater, mater, etc., liberum ha­ 2 DE STATU RELIGIOSO beant exercitium, quae ideo non est debita religioso, hunc non facile damnarem de peccato contra votum; nisi in testamento vel in renuntiatione professioni prae­ via ipsemet disposuerit et de debitis et de oblatis. B Solum votum paupertatis religiosus offendit dum, quid agens contra voti naturam, non laedit tamen iura sive extraneorum sive religionis; quapropter, tum pro­ fessus votorum simplicium qui, sine licentia superioris, disponit de bonis quorum dominium radicale servat; tum professus, etiam votorum sollemnium, qui, sine li­ centia superioris, disponit de bonis quorum usum extra­ nei ipsi concedunt, eorum dominium retinentes. Solam iustitiam laedit religiosus qui bona extraneo­ rum aut destruit culpabiliter aut furatur non sibi reti­ nenda verum monasterio adiudicanda. Iustitiam atque votum religiosus offendit qui bona extraneorum sibi appropriât vel de his disponit absque domini et superioris beneplacito; item, si bona monaste­ rii sibi appropriât vel de his disponit absque licentia su­ perioris, illave culpabiliter destruit. S Ubi peccatum contra solam iustitiam, omnes dicunt materiam gravem quae ad gravem in genere iniustitiam requiritur et sufficit. Ubi peccatum contra solum votum, alii gravitatem materiae petunt ex gravi iustitiae violatione, alii postu­ lant quantitatem maiorem. Ubi peccatum vero contra iustitiam simul atque vo­ tum: a) quoad bona extraneorum, ipsa est gravis mate­ ria quae gravis est in furto; b) quoad bona, ex adverso, religionis, illa videtur pluribus, in quibus vel Fanfani \ materia gravis quae furtibus filiorum assignatur. 4 Ex violatione voti paupertatis nulla obligatio restitu1 Fanfani, Th. Mor., m, 350. 3 VOTUM PAUPERTATIS tionis oritur: illa siquidem violatio non iniustitia, at sa­ crilegium est. Ex violatione attamen iustitiae obligatio restitutionis urgent. Ergo si res ablata penes religiosum adhuc per­ stat, is tenetur ut ipsam reddat domino. Si autem fuit consumpta, aut religiosus servat dominium bonorum ra­ dicale, et tunc adstringitur ut sive extraneum sive com­ munitatem reddat indemnem; aut nihil habet proprium, et tunc, ob impotentiam, excusatur a restitutione pro nunc aut in perpetuum (III, 74). Casus primus. Lucina, quae praeest Congregationi religiosae, valde 5 angitur quoties Sorores subditae licentiam petunt vel retinendi vel expendendi pecuniam sibi datam ab amicis, cognatis, etc., pro libris emendis, itineribus agendis, etc. Timet enim ne huiusmodi licentiae adversentur pauper­ tatis voto, quamvis simplici. Quid censedum? Solutio Non absque fundamento Lucina nostra angitur, nam 6 pecuniae retentio videtur sapere peculium, pecuniae vero expensio administrationem bonorum vetitam. Attamen, prout Coronata animadvertit: «Peculium non rogat qui a Superiore impetrat facultatem utendi in certum finem, v. gr. emendi libros talis argumenti, alen­ di parentes, etc., fructus alicuius suae industriae. Nam vel utilitas non est propria; vel Superior, designando fi­ nem (praesentim si specialis sit facultas), censetur ipse uti subditi ministerio ad talem finem procurandum» x; » Coronata, Institutiones I. C., I, n. 605, p. 767, ed. 1928. DE STATU RELIGIOSO id quapropter nec prohibitum dixeris quando manet pe­ cunia sub dependentia superioris et ab isto revocabilis est licentia, maxime si agitur de fine determinato, prouti in casu. 7 Quoad pecuniam habitam ab amicis, cognatis, etc., oportet distingamus pecuniam habitam ob Sororis labo­ rem, industriam, etc., quae quidem pecunia pertinet ad Communitatem—pariter ac pecunia Sorori tradita in­ tuitu Congregationis, cui, in dubio, praesumptio fa­ vet—; et pecuniam datam Sorori intuitu seu ratione personae, cuius Soror—votorum scilicet simplicium— habet dominium, non tamen dispositionem seu administrationem. Haec altera pecunia adiungi deberet Sororis capitali sive fundo atque ab illis administrari quibus commissa fuit, prae professione, administratio—usus autem vel ususfructus in eos transit qui usum vel usumfructum ca­ pitalis habent. 8 Generale tamen huiusmodi principium non est nimis urgendum, tum quod ad Auctorum probatorum senten­ tiam concedere valent superiores ut parva patrimonii pars expendatur—dummodo sufficiens fundus maneat ex quo Soror possit decenter vivere si quando e religione egrediatur—, tum quod alias practice hanc pecuniam nec Soror peteret nec amici vel cognati darent—agitur tamen de libris et itineribus utilibus, ut suppono, quae proxime aut remote in bonum Communitatis redun­ dant—, tum, denique quod «prohibitio (can. 583, § 1) respicit solam abdicationem quae fiat titulo gratioso, quin abdicans recipiat aequivalens; quare titulo onero­ so, v. gr. venditione, commutatione bonorum alienatio fieri potest cum sola licentia Superiorum religionis» ’. 1 Wernz-Vidal, Ius canonicum, ΙΠ de religiosis, n. 327, p. 316, ed. 1933. «Non est ergo vetita abdicatio bonorum titulo oneroso, sed libere, quin VOTUM PAUPERTATIS 5 Alii casus. C. II.—Ferrutius, votorum sollemnium religiosus, in- 9 signe confecit opus scientificum; retinetne dominium manuscript!? Sol.—Ad quaesitum: «An Religiosi tum votorum sollemnium, tum votorum simplicium, qui aliquod manuscriptum durantibus votis exaraverunt, eiusdem domi­ nium habeant, ita ut illud donare aut quocumque titulo alienare valeant», S. Congr. de Religiosis respondit: Ne­ gative l. Sed aliud est manuscriptum donare et alienare, aliud vero manuscriptum servare sibi. Unde Vermeersch: «Manuscripta, quatenus penes personam retinentur, ista materia (sc. voti paupertatis) excidunt, tamquam nimis cum persona coniuncta; si vero scribens ea separare ve­ lit a sua persona, iam donatio, alienatio sine licentia ipso voto vetatur» * 12. venia alicuius, praeterquam Superiorum, requiratur, qualibet ratione a professis omnibus bona vendi, commutari, obligari valent. Neque etiam vetatur ita res titulo oneroso abdicare ut favor emptori vel alteri parti fiat, dummodo tamen titulus vere onerosus remaneat et fraus legis absit (venditio nummo uno)» (Larraona, Commentarium can. 583. in Com­ ment. pro Religiosis, 2 [1921], p. 76). 1 A AS, 5 (1913), p. 366. 2 Vermeersch, Th. Mor., Ill, 126, ed. 1927.—Eandem distinctionem Passerinus fecerat (De hominum statibus, etc., in q. 186, a. 7. n. 412 s.l : «Dicendum est religiosum non posse libros manuscriptos contractu one­ roso alienare, scilicet vel eos vendere vel commutare. Ratio est, quia hoc modo libri manuscript! fiunt pretio aestimabiles et est uti illis ut pretio aestimabilibus, quod religiosus non potest facere absque licentia... Et nihilominus dicitur libros manuscriptos a proprio auctore elaboratos per se et ex natura sua non esse rem pretio aestimabilem, quatenus sunt usui proprii auctoris, quia non sunt nisi accessoria scientiae illius, quae non est pretio aestimabilis, et sunt veluti in subsidium memoriae ip­ sius... ; ideoque religiosum ex vi voti paupertatis non prohiberi tales libros apud se retinere, nec superiores ex vi voti paupertatis posse auferre ab eo tales libros, sicut nec possunt auferre scientiam vel studium ad scientiam.» 6 DE STATU RELIGIOSO 10 C. III.—Bonfilius, religiosus, cibi atque vini cupidus, clam et frequenter esculenta et poculenta surripit e cella­ rio communitatis. Cum tandem ad materiam perveniat quae de se sufficeret ad mortale, dicendusne contra vo­ tum paupertatis mortaliter deliquisse? Sol.—Negative, ut plurimum, quoniam praelatus non censetur invitus quoad substantiam, sed dumtaxat quoad modum. Foret autem invitus quoad substantiam: a; si religiosus furaretur simul magnam illarum rerum quan­ titatem, cum monasterium tunc magnum subiret detri­ mentum; b) si religiosus esculenta et poculenta ordina­ ria furaretur quae sibi servet consummanda pro libitu; et c) si agatur de esculentis et poculentis extraordina­ riis, reservatis scilicet pro hospitibus, pro infirmis, immo pro sollemni recreatione communitatis—quia par non est ut propter gulam unius, honesta recreatione commu­ nitas privetur—. Ita Salmaticenses \ 11 C. IV.—Num religiosus peccet contra votum pauper­ tatis si sine licentia praelati recipiat ab aliquo pecunias, vel alia dona, non pro se, sed ut det aliis, puta consan­ guineis, vel pauperibus quibus voluerit? Sol.—Billuart distinguit: «Religiosus peccat contra votum paupertatis si donationem in casu posito abso­ lute acceptet, ita ut non sit in potestate dantis illam re­ vocare, et dona seu pecunias aliter quam voluerit reli­ giosus expendere, quamvis dantis nomine distribuat: quia sic aliquid pretio aestimabile acquirit. Non peccat autem contra votum paupertatis si dominium non ac­ ceptet, sed maneat penes dantem donata revocare et in alios usus expendere: quia sic licet pecuniae aut dona in manus religiosi tradantur, nihil tamen iuris aut dominii pretio aestimabilis ipsi acquiritur, sed se habet ut alte1 Salmanticenses Mor., tr. 13 de restitutione, cap. 6, nn. 56 ss. VOTUM PAUPERTATIS 7 rius internuntium seu eleemosynarium, cui dona vel pe­ cuniae committuntur ut, dantis nomine, consanguineis vel pauperibus, quos ipse religiosus elegerit, distribuat» C. V.—Generali fretus superiorum licentia, Caralip- 12 pus sollemniter professus pecuniam a familiaribus et amicis dono habitam in res expendit non modo necessa­ rias et superfluas, imino et illicitas. Transgrediturne pauperpatis votum? Sol.—Consuetudo, quae optima est legum interpres, licentiam superiorum ad unum usum rerum necessaria­ rum non coarctat. Sed expensae in res prorsus inutiles et illicitas non vacant a peccato. Utrum attamen contra votum paupertatis peccet religiosus has faciens expen­ sas a responsione pendet danda quaestioni praeviae du­ plici: num generalis licentia ad hos usus extendenda sit et num licentia superioris ad usus huiusmodi sit valida (cf. I, 209n). C. VI.—Philonilla, sollemniter professa, notabilem bo- 13 norum monasterii partem destruxit aut sine licentia de­ bita consumpsit. Quod cum referret confessario, audit se teneri ex iustitia ut compensationem faciat monasterio sive petens ab amicis donationes sive parcens sumptibus sibi, quem ad modum et ceteris, permissis e communibus bonis, sive supererogatorio vacans labori. Sol.—Confessarius secutus est sententiam quorundam e Doctoribus. At iure, ni fallor, alii existimant com­ pensationem huiuscemodi extra restitutionis terminos vacare, nam et sumptus quibus illa parcet non desinunt esse monasterii et quidquid extraordinario suo labore acquiret acquiret monasterio. Quapropter potius loquerer de actu fraternae caritatis, inquantum hoc vel illo medio i Billuart, Summa S. Thomae, tr. de statu religioso, diss. 1, art. 4. 8 DE STATU RELIGIOSO in pristinam restituet condicionem religiosas aut paupe­ res in quorum commodum cessura erant bona destructa vel consumpta, quosque propterea ipsa ad maiorem ege­ statem adduxit; de praeclaro quoque et manifesto signo doloris intimi ob damnum illatum communitati vel pau­ peribus. Huc e superioribus voluminibus Casiis accedat: Reli­ giosus vacans negotiationi (I, 209). II. CLAUSURA PAPALIS Doctrina. 14 Oportet distinguamus clausuram pro viris regulari­ bus et clausuram pro monialibus. I. Clausurae lex pro viris regularibus, de qua in can. 597, § 1, afficit totam domum, canonice institutam (cf. can. 497, § 1), etiamsi non formatam (cf. can. 488, n. 5), quam communitas regularis inhabitat, cum hortis atque viridariis, domui coniunctis et exclusive accesui religiosorum reservatis (can. 597, § 2). Vi huius legis pro­ hibetur, non quidem virorum sive regularium egressus sive extraneorum ingressus—qui a Codice (can. 606) remittuntur Constitutionum cuiuslibet Ordinis prae­ scriptis—, sed ingressus dumtaxat mulierum; mulierum, inquam, cuiusvis aetatis, generis, condicionis, sub quo­ cumque praetextu; uxoribus exceptis eorum qui actu te­ nent supremum in aliquo Statu etiam Foederato princi­ patum 1 ipsarumque comitibus (can. 598). 1 Commissio Pont, pro Codicis interpretatione, 26 martil 1952 (AAS, 44 [19521, p. 496). 0S9£ CLAUSURA PAPALIS 9 Hanc legem obligare sub gravi constat facile ex poena transgressoribus inflicta, quoniam: «Plectuntur ipso facto excommunicatione Sedi Apostolicae simpliciter re­ servata... mulieres violantes regularium virorum clau­ suram et Superiores aliique, quicumque ii sint, eas cuius­ cumque aetatis introducentes vel admittentes; et prae­ terea religiosi introducentes vel admittentes priventur officio, si quod habeant, et voce activa ac passiva» (can. 2342), II. Clausura papalis seu pontificia quae moniales 15 afficit duplex hodie distinguitur, maior et minor, nempe \ A) Maior viget in Monasteriis in quibus actu vota sollemnia emittuntur quaeque vitam unice contempla­ tivam profitentur. Haec clausura vetat ingressum nedum viris sed et extraneis feminis, cuiusvis generis, condicio­ nis, aetatis sint12; egressum quoque, absque licentia S. Sedis prohibet monialibus (nisi vota exspiraverint, vel dimissio legitima praecesserit), immo noviciis atque po­ stulantibus (nisi definitive Monasterium relinquere in­ tendant), et quidem praetextu quolibet, etiam ad breve 1 Videsis S. Congr. de Religiosis Instructionem circa monialium clausuram, datam 25 martii 1956 (AAS, 48 [1956J, p. 512 ss.). 2 Ipso lure excipiuntur: l.° Ordinarius loci aut Superior regularis, si Monasterium ipsi sublectum sit, Delegatus ab alterutro vel a S. Sede pro canonica visitatione, ad aedes dumtaxat inspiciendas, uno saltem alerico vel religioso comite; 2.° Confessarius communitatis, vel servatis servandis, quilibet alius Sacerdos, ad ministranda infirmis sacramenta Paenitentiae, SS. Eucharistiae et Extremae Unctionis; etiam ad assi­ stendum morientibus, immo ubi mos est—et tunc una cum ministris luxta rubricas—, ad defunctas tumulandas; 3.° Qui supremum tenent in aliquo Statu etiam Foederato principatum, eorumque uxores cum co­ mitatu ; item Cardinales, qui unum alterumve comitem clericum vel ex familia cardenalitia laicum sibi assumere possunt; 4.° Medici, chirurgi aut aliae personae in curandis infirmis versatae, architecti, opifices, ope­ rarii et aliae huiusmodi personae quarum opera, luaicio Antistitae, est Monasterio necessaria, cum approbatione saltem habituali Ordinarii loci, quae iure praesumitur dum necessitas urget nec tempus suppetit eam petendi. 10 DE STATU RELIGIOSO tempus (can. 601), excepto, ex lure particulari, transitu legitimo in aliud Monasterium confoederatum, et exce­ ptis, ex iure communi, casibus sequentibus: a) casu im­ minentis periculi mortis vel alius gravissimi damni1 ; b) casu urgentis operationis chirurgicae vel alius urgen­ tis curae medicae foris requirendae ad salvandam sani­ tatem; casu morbi alicuius toti communitati vere pericu­ losi; c) casu quo gravis et urgens huiusmodi necessitas exsurgat apud Sororem externam vel personam eius mu­ nere fungentem, quae secus debitis careret auxiliis —tunc enim Antistita per se ipsa vel per aliam Monialem, etiam cum socia, eam adire poterit2—; d) casu quo, praemissa declaratione Ordinarii loci, urgeat obligatio iura vel officia civilia exercendi. 16 Excommunicatione Apostolicae Sedi simpliciter reser­ vata plectuntur ipso facto: clausuram monialium vio­ lantes, cuiuscumque generis, condicionis vel sexus sint, in earum monasteria sine legitima licentia ingrediendo, pariterque eos introducentes vel admittentes—clerici, praeterea, suspendantur per tempus pro culpae gravitate ab Ordinario definiendum—; insuper et Moniales (non noviciae vel postulantes) a clausura illegitime exeuntes, contra praescriptum can. 6013. Haec igitur lex obligat sub gravi. 1 Tales casus sunt: incendium, inundatio, terraemotus, labefactio ae­ dificii seu muri minaces, incursiones aëreae, irruptio militum, Monasterii urgens requisitio ex parte auctoritatis militaris vel civilis. 2 Haec pericula (a), urgentesque graves necessitates (b), (c), scripto recognoscenda sunt ab Ordinario loci, si tempus suppetat; secus, post (actum, certior idem Ordinarius fiat. 1 Can. 2342—Excommunicationi non subsunt moniales quae intro­ ducunt vel admittunt pueros vel puellas nondum doli capaces, quippe qui dici nequeunt violare ipsarum clausuram; immo, ad plurium senten­ tiam nec qui introducunt vel admittunt impuberes septennio superiores, quod in hoc canone aliter ac in can 601, verba «cuiuscumque aetatis» consulto omissa fuerint. CLAUSURA PAPALIS 11 B) Minor necessario adhibenda est ubi plures Mo- 17 niales et notabilis pars Monasterii habitualiter operibus apostolatus 1 destinantur. Pars Monasterii reservata operibus seu ministeriis apostolatus et sub minori clausura posita, patet tum reli­ giosis quae legitime his operibus ac ministeriis inser­ viunt, tum aliis a quibus apostolatus dirigitur. Partem hanc Monasterii praedictis operibus addi­ ctam, mulieres seu puellae vel pueri quibus eadem opera destinantur, ingredi possunt, ibique, etiam diu noctuque, iuxta naturam operum commorari; idem valet de mu­ lieribus quae operibus necessariae sunt, ut magistrae, nosocomae, ancillae, operariae. Ad actum seu transeunter admitti possunt aliae personae peculiari vinculo cum eis devinctae ad quas opera diriguntur, v. gr., parentes seu coniuncti aut benefactores puellas seu pueros comitantes vel visitare cupientes; eosdem vel etiam alios quos opor­ tet aut decet, iuxta naturam operis et usus locorum, in­ vitare licebit, ad quasdam festivitates seu demonstratio­ nes, quae dicuntur, religiosas vel scholasticas; admitti etiam debent omnes quibus iure ecclesiastico vel ordina­ tione civili legitime munus inspectionis cuiusvis generis demandatum est; denique, admitti possunt, ob necessi­ tatem, medicus, operarii et alii huiusmodi viri, ex licen­ tia etiam habituali Ordinarii loci. Clausura minor vetat sub gravi, omnibus ac singulis 18 eidem sublectis, egressum extra septa Monasterii; sed dispensatio concedi potest Monialibus et Sodalibus quae legitime ministeriis addictae sunt, ab ipsa quidem Anti­ stita pro casibus in propriis Constitutionibus recognitis 1 Scilicet doctrinae Christianae traditioni, instructioni religiosae, edu­ cationi puellarum et puerorum, recessibus et exercitiis mulierum, prae­ parationi ad primam Communionem, operibus caritatis in levamen aegrotorum, pauperum, etc. 12 DE STATU RELIGIOSO et insuper ratione sive ipsius ministerii \ sive praepara­ tionis ad ministeria12, sive negotiorum, causarum quaestionumve quae ad ministeria spectant nec tuto vel con­ venienter apud auctoritates ecclesiasticas vel civiles sive apud officia publica seu privata per alias personas tra­ ctari et expediri possint. Illegitime ingredientes et eos introducentes vel ad­ mittentes in partes Monasterii Communitati reservatam, excommunicationem de qua supra (16) incurrunt; in partes vero alias, severe pro culpae gravitate puniantur ab Ordinario loci ubi Monasterium adest. Moniales autem illegitime egredientes e partibus Monasterii Communi­ tati reservatis ad alia loca intra septa tamen Monaste­ rii, a Superiorissa vel a loci Ordinario pro culpae gravi­ tate puniendae sunt; quod si illegitime a septis ipsis Monasterii exeant, subiacent excommunicationi Sedi Apostolicae simpliciter reservatae (ib.), vel, ex expressa concessione S. Sedis, reservatae Ordinario loci. Casus primus. 19 Sollemniter professa in monasterio vitae dumtaxat contemplativae intento, Zenobia summis precibus impe­ travit a Superiorissa ut occasione visitationis cuiusdam consanguinae ex extera regione post annos redeuntis, 1 Quod de facto, ut efficaciter exerceri possit, egressum exigat, ut e. g. si puellae comitandae necessario extra clausuram sunt ratione stu­ dii, sanitatis, recreationis, nec praesto adsint magistrae, oblatae, vel aliae personae quae huic officio satisfacere valeant. 2 Scilicet: ad scientiam, culturam, titulos, habilitationes comparan­ da. indeque ad scholas, lycaea, universitates, collationes, congressus quae necessario videantur frequentanda. Si ex his nonnulla instituta adeo sint laicalia et profana ut periculum virtutibus religiosis immineat vel scan­ dalum ex frequentatione oriri possit, semper prius Ordinarius loci con­ sulendus est. Quovis in casu instructiones a S. Sede latae servandae sunt. 13 CLAUSURA PAPALIS clausurae ostium pateret ut possent se invicem ad limen amplecti et deosculari. Nec fuit tamen beneficio huiusmodi contenta. Erat enim consanguinae parvulus qui a tergo matris latitabat veritus sanctimonialis oculos. Quid ipsa? Inopinato limen ostii transgressa, puerulo manus inecit et osculum fixit. Quod cum narraret confessario, ab hoc arguitur de peccato gravi. Miratur illa quod clausu­ rae lex non admittat materiae parvitatem, egressum nempe ad modicam distantiam et brevissimum tempus. Num recte confessarius? f Solutio Obiective loquendo, recte prorsus. 20 Nam quantumvis pauci a gravi culpa excusent monialem illam quae toto quidem corpore et utroque pede se extra clausuram poneret per unum vel duos palmos si statim regrediatur, communior tamen sententia, quam iam S. Alphonsus probabiliorem dixerat \ non admittit in clausurae violatione parvitatem materiae, modo tota persona veniat foras—toto nempe corpore atque utroque pede—; verificatur enim monialem egredi terminos clau­ surae sive longe sive prope ab his recedat, sicut verum est quem transilire lineam, ipse recedat longius aut stet propinquius, cum neutro modo se intra lineam contineat. Alias, ut Ballerini-Palmieri animadvertunt, si completus seu perfectus egressus ponatur insufficiens, aliquid erit addendum ad legis mortalem violationem, puta certa in­ tentio egredientis, quod quaestionem magis implicaret1 2. Corrector insuper Pellizzarii iamiam monuit: «Licet egressus a Clausura per duos palmos tantum videatur 1 S. Alphonsus, Th. Mor., VU, 229, ed. Gaudé. 2 Ballerini-Palmieri, Opus Theol. Mor., IV, η. 119, ed. 1900. 3 14 DE STATU RELIGIOSO esse materia parva, si materialiter consideratur, forma­ liter tamen sumptus, prout est oppositus praeceptis Clausurae, gravem habet oppositionem cum lege, cum sit plenus, perfectus et consumatus egressus, et maxime peri­ culosus, si non prohibeatur sub gravi obligatione» \ Alii casus. 21 C. II.—In carmelitanum monasterium nuper in regio­ ne paganorum erectum. Theodomirus, ianitor, ingressum feminis non prohibet, quod cum baptismum non recepe­ rint, non subiciantur Ecclesiae legibus. Sol.—Cum agatur quidem lex ecclesiastica, clausurae lex non urget quotquot baptismum non receperunt, immo nec baptizatos qui usu rationis carent aut septimum ae­ tatis non expleverunt annum (can. 12). Urget attamen Superiores et alios, in quibus ianitor praecipuus, ne femi­ nas cuiusvis generis aut condicionis in virorum regula­ rium clausuram vel introducant vel admittant. 22 C. III.—Flosculus, professus monasterii, advertit in claustrum ingressas esse feminas contra luris canonici praescripta; eas autem, nedum e claustro expellat, reti­ net quibus fabricae artem mirabilem aperiat. Sol.—«lam illegitime ingressos comitari, cum iis con­ fabulari, non est admittere, sed retinere ; qui igitur sic se gerunt, etsi illicite agant,* non incurrunt in censuram». Ita Marea. 23 C. IV.—Utrum si sacerdoti sanctam Communionem monialibus ministranti particula consecrata in terram i Peluzzari, Tr. de monialibus, p. 83. ed. 1761. J Marc, Inst. Mor., I, 1334, ed. 1927. Π 059£ CLAUSURA PAPALIS 15 intra clausuram ceciderit, possit ipse sacerdos in clausu­ ram ingredi ad sacram particulam colligendam? Sol.—«Affirmative, quia ad sacerdotem hoc negotium proprie pertinet; proindeque cum tempus ad petendam facultatem clausuram ingrediendi desit, iure facultas praesumitur, ad tramitem can. 600, n. 4. Sed neque im­ probandum videtur, si loco introducendi sacerdotem in clausuram, ipsa Superiorissa vel alia monialis reverenter e terra particulam cum patena levaret, eamque sacerdo­ ti extra clausuram manenti porrigeret». Sic Fanfani \ Alii primas partes concedunt huic alteri rationi agendi; nec horrent quod monialis, si supersit communicanda, lingua sumat particulam. C. V.—Donatilla vota sollemnia emiserat in conventu 24 natalis civitatis. Quondam legitime eggressa est ut a me­ dico alienigeno observaretur. Verum in patriam redeunti occurrerunt parentes, eam rogantes ne in claustrum se reciperet prae brevi apud eos commoratione. Frustra opposuit Donatillae socia licentiam claustrum exeundi datam fuisse cum onere redeundi recto tramite, quin ad alia loca divertere liceret; Donatilla voto parentum con­ descendit. Sed cum postea ad clausurae ianuam accede­ ret nec videret Priorissam inter moniales, prout de more, expectantes, hanc absentiam, quam illico novit suae diversionis poenam, ita tulit acerbe ut, renuens clausuram ingredi, in paternam domum sit regressa. Ubi sic exagge­ rarunt ipsa et mater offensionem, prout effutiebant, Priorissae, ut Donatilla decerneret manere domi et di­ spensationem impetrare votorum. Sol.—Certo peccavit Domitilla, et quidem graviter, per notabile tempus regressum differens in clausuram, quandiu votis adstricta erat. Non tamen incurrit in excommu1 Fanfani, Th. Mor., m, 369. 16 DE STATU RELIGIOSO nicationem can. 2342, quae lata est in moniales illegitime exeuntes, non vero in moniales illegitime non revertentes. 25 C. VI.—Num si vere necessarium sit moniales operam praestare in ecclesia vel sacristia, intra clausuram non contentis, Ordinarius loci possit ex sese licentiam dare ut ad praedicta loca clausura de facto extendatur. Sol.—Affirmative, durantibus huiusmodi necessitate et opera, dummodo circa illa loca illa omnia tunc serven­ tur quae ad tutandam clausuram sunt praescripta. Ita in memorata (15) Instructione S. Congr. de Religiosis *. Hunc e superioribus voluminibus Casus accedant: Clausurae violatio ob metum gravem (I, 61); Violatio clausurae num admittat materiae parvitatem (I, 302). III. VOTUM OBOEDIENTIAE Doctrina. 26 Commune obiectum oboedientiae tum virtuti tum voto unum est praeceptum superioris ; virtuti quidem, cum eo differat oboedientiae virtus a ceteris quod habeat prae­ ceptum superioris obiectum peculiare; voto pariter, quo­ niam quantumvis religiosus non voverit formalem oboe­ dientiam, seu obsequi praecepto quia praecepto, vovit attamen oboedire, neque ipsa materialis oboedientia est sine praecepto intellegibilis. Ubi superior ergo non praecipiat, non erit locus oboe­ dientiae voto aut virtuti, nam etsi subditus exsequatur quod novit superiori gratum vel acceptum, non exsequitur » AAS, 48 (1956). p. 514. 1 VOTUM OBOEDIENTIAE 17 praeceptum superioris, multoque minus sub ratione prae­ cepti. Porro praeceptum superioris innotescere potest sub­ dito expresse et tacite Utrobique, cum praeceptum re­ vera adsit, locus est oboedientiae voto et virtuti; et sal­ tem in ingratis et asperis «tanto videtur oboedientia promptior quanto praeceptum expressum oboediendo (subditus) praevenit, voluntate superioris (praeceptiva, nempe) intellecta» 12. Nam «ubi res praecepta est de pro­ speris et alias habet adiunctum periculum salutis, sicut sunt dignitates et officia habentia curam animarum, ne­ dum non est melius praevenire praeceptum superioris, sed melius est etiam dato praecepto semel aut bis recu­ sare, donec cognoscatur omnimode absoluta voluntas su­ perioris» 3. Quoniam praeceptum aliud affirmativum—obligans 27 ad actum ponendum—et aliud negativum—obligans ad actum omittendum—, locus est oboedientiae virtuti et voto dum religiosus subditus id agit quod iubetur, v. gr., studere, vel id omittit agere quod vetatur, v. gr., come­ dere extra horas pro refectione designatas. Praeceptum superioris religiosi potest quoque intelle­ gi obligans sub culpa, gravi aut levi, et obligans solum­ modo sub poena. Concedunt omnes locum esse merito 1 Non est enim necesse superiorem subdito sic alloqui : lubeo ut hoc facias. A fortiori nullatenus requiritur superiorem dicere: Praecipio tibi in virtute sanctae oboedientiae, sub formali praebepto, etc., quamvis in pluribus institutis religiosis haec clausula necessario sit adhibenda ut praeceptum obliget sub gravi—propter restrictionem auctoritatis in Re­ gula vel Constitutionibus statutam—. Satis est igitur superioris volunta­ tem praeceptivam patere subdito ut hic in foro conscientiae ipsi obtem­ perare teneatur. Patet saepius praeceptiva haec voluntas sub formulis rogo, peto, velis aut facias—prout patet famulo voluntas praeceptiva heri licet utentis perurbana formula (cf. I, 356n). 3 S. Thomas, Summa Theol., II-II, 104, 2. 3 Passerini, De hominum statibus, etc., in q. 186, a. 8, n. 26. 18 DE STATU RELIGIOSO virtutis oboedientiae ubi praeceptum superioris obliget sub culpa, mortali aut veniali, ad positionem vel omissio­ nem actus: tunc etenim, abs dubio, hic poni vel omitti potest quoniam iussus vel vetitus; nec ullus negat meri­ tum huiusmodi ubi praeceptum obliget sub culpa, licet non ad positionem vel omissionem actus, ad sustinendam attamen poenam taxatam vel taxandam: hanc siquidem subditus potest implere sive sustinere ex motivo oboe­ dientiae. Quod ad meritum voti attinet, exigunt non- . nulli praeceptum superioris obligans sub culpa gravi, praeceptum videlicet formale, prout passim dicitur1; alii, quandiu contrarium in Constitutionibus non con­ stet, extendunt voti meritum ad praeceptum quodcumque obligans sub culpa, quamvis levi. Sed utrum religiosus habeat meritum sive virtutis sive voti oboedientiae dum facit vel omittit id quod sibi iubetur vel vetatur tantum­ modo sub poena, quaestio venit proxime enodanda (46 ss.), locum cum principem obtineat in statutis Re­ gulae. Casus primus. 28 In litteris quibus Magister Generalis O. P. copiam fa­ ciebat (8 iulii 1586) Patri Banez ut typis daret Commen­ taria in Summam S. Thomae, dicitur: «Harum serie no­ stri auctoritate officii, eidem facultatem concedimus ut dicta scripta in lucem dare... valeat. Et ne tam glorioso operi sanctae oboedientiae meritum deesse contingat,i i His favebat art. 135 Normarum a S Congr. Episc. et Reg. anno 1901 promulgatarum: «Vi voti tenetur (religiosus) oboedire tunc tantum cum legitimus Superior praecipit expresse in virtute sanctae oboedientiae, vel sub formali praecepto, aut verbis aequlvalentibus. iuxta proprias Consti­ tutiones» (apud Wernz-Vidal, Ius Canonicum, III, de religiosis, p. 363, ed. 1933). Verum haec Norma S. Congregationis non mansit in promul­ gatione posteriori ad Codicem I. C. (AAS, 13 [1921], p. 312 ss.). VOTUM OBOEDIENTIAE 19 hoc ipsum ei praecipimus in virtute Spiritus Sancti et eiusdem sanctae oboedientiae, sub formali praecepto» x. In litteris autem quibus Provincialis concedebat (30 aprilis 1662) Patri Thomae de Vallgornera licentiam ut committeret typis librum Mystica Theologia legimus: «Petitam licentiam quantum est de Nobis, aliis non prae­ termissis, libenter concedimus, ut cum oboedientiae me­ rito illum praelo mandare possis» 123. Quaeritur: Num recte sermo hic fiat de oboedientiae merito. Solutio In primo quidem loco, affirmative. Auctori enim prae- 29 cipitur, sub formali quoque praecepto, ut opus suum per­ vulget; quapropter operis editio potuit esse Auctori me­ ritoria merito tum virtutis tum et voti oboedientiae, quip­ pe qui potuit editionem dare quoniam sibi sub praecepto, etiam formali, impositam. Nam etsi ratio praecepti videa­ tur nihil parumve intercedere in iis quae subdito placent seu respondent voluntati subditi—puta si ipse est qui li­ centiam librum edendi petit—, revera attamen vel excel­ lentissima oboedientia potest in placitis salvari, si nihil propria voluntas minuat de efficacia voluntatis imperan­ tis, quae ideo, per se loquendo, manet causa totalis illius actus. Sed in altero casu, negative. Licet enim habeatur 30 oboedientiae meritum in petenda Provincialis licentia pro edendo libro quem sine licentia religiosus edere prohibe­ tur (cf. can. 1386, § 1), licentia tamen concessa pro edi1 Apud Banez, Commentaria scholastica in II-li, in capite vol. Ill, editi anno 1G15. 3 Apud VzXLLgornera, Mystica Theologia Divi Thomae, I, p. xxxi, ed. Berthier. 20 DE STATU RELIGIOSO tione libri aliud est a praecepto librum evulgandi, unde et licite potuit licentiam assecutus hunc typis non com­ mittere. Opus ergo non vulgat quia iubetur; immo neque mandatum ipsi factum est opus vulgandi. Eius propterea editio non habuit meritum virtutis oboedientiae. An sal­ tem voti meritum? Asserit Passerinus, quia religiosus, in­ quit, promisit librum non edere absque licentia, ergo oboedit tum petendo licentiam tum agendo non sine li­ centia ’. Meo tamen iudicio, qui promisit opus non evul­ gare absque licentia, non ideo promisit illud evulgare cum licentia. Quin propterea fas sit arguere melius esse, propter meritum voti, aliquid non facere absque licentia debita, quam idipsum facere post obtentam licentiam: res etenim non ab uno pendet. Sic religiosi prohibentur e monasterio exire absque licentia, nec propterea conse­ quitur melius esse domi manere non petendo licentiam exeundi quam impetrata licentia domum exire —cum possit quis domi manere otiosus et domum exire pro apostolico ministerio—; erit quinimmo casus in quo melius sit domi manere post habitam licentiam exeundi—si li­ centia data ad honestam recreationem quis non utatur ob mortificationem vel paenitentiam—. Nec oboedientia est maxima virtutum1 2, nec votum est unicus vel excellen­ tior religionis actus3, neque religio praestat super omnes virtutes \ 1 Passerini, 1. c., n. 22. 2 Celsiores oboedientia veniunt virtutes theologicae—caritas praeci­ pue—, virtutes intellectuales—maxime prudentia—, religio, pietas, iustitia legalis, ipsa quoque humilitas. 3 Religio habet actus interiores, praecipuos, et actus exteriores, se­ cundarios; illi sunt quibus damus nos—v. gr. devotio—, hi vero quibus damus vel promittimus nostra—in his postremis, votum (48 n.). * Superior virtutibus ceteris moralibus, religio est inferior theolo­ gicis. VOTUM OBOEDIENTIAE 21 Alii casus. C. II.—Aegre Wigbertus fert quod pater Abbas incul- 31 cabat monachis in concione: religiosum sic oportere mo­ veri praecepto superioris prout baculus movetur ad mo­ tionem manus. Sol.—Agitur dumtaxat de analogia: superior utitur subdito, prout et baculo, ad modum instrumenti: facit per subditum id quod vult effectum. Sed instrumentum vivum differt a mortuo. «Instrumentum animatum, sicut est minister, non solum movetur, sed etiam quodammodo movet seipsum, inquantum sua voluntate movet membra ad operandum» ’. Ideo subditus capax est resistentiae; si oboedit, voluntarie id agit quod superior iubet agendum; seipsum ergo scienter atque libere determinat ad coope­ randum cum superiore. C. III.—Meneleus vellet superiorem religiosum subdi- 32 tis explanare praeceptorum motiva seu rationes ut subdi­ ti, harum conscii, ex intimo mandata exsequantur. Sol.—Oboedientia potest esse intima quamvis subdi­ tus ignoret rationem praeceptorum; sic in aedificiis con­ struendis nullatenus opus est ut qui laborant manibus penetrent architecti consilia; sufficit eos scire hunc esse competentem, ut id agant ex animo quod singulis archi­ tectus signavit operandum. Subdito quoque religioso satis est si superiorem norit legitimum neque praeceptum praetergredi suae competentiae terminos. Aliunde, pe­ tere a superioribus rationem non vacat a periculo. Quis­ nam, imprimis, exitus si subditus allatis motivis non vin­ catur? Sed nec commune bonum, finis legis, efficaciter movet communitatis membra, quorum maior pars imper> S. Thomas, 1. c., III, 64, 8. Im. 22 DE STATU RELIGIOSO fectorum l. Hinc in Codicibus, civilibus et canonico, le­ gislator sapienter abstinet ab explananda legis suae ra­ tione. 33 C. IV.—Simon nequit patienter sustinere quem nunc habet Praelatum: hic enim postulat a subditis ut, dimis­ sa propria opinione, eius se accommodent sententiae. Quod quidem Simon putat ab hominis auctoritate alie­ num, qui praecipere non valet internos actus. Sol.—Praelatus, ut plurimum, non iubet subditum opi­ nari ut opinatur ipse, verum subditum agere quod ipse praecipit: oboedientia non importat conformitatem in­ tellectuum sed voluntatum. Si quando vult iuniores re­ nuntiare propriae opinioni, hoc inde provenit quod hi aut alias non oboedirent aut peccarent imprudentia, non credentes expertis. Si id demum exigit a provectioribus, praelatus non internum assensum petit sed externam tantum conformitatem, ut exterius videlicet agant quod ipse agendum praecipit, v. gr., ut doctrinam tradant di­ scipulis quam imponit tradendam—maxime si docendi munus ab ipsomet praelato susceperunt—. Sapienter Passerinus: «Quia potest esse quod aliqua opinio probabilis sit periculosa et occasio scandali..., possunt Praelati praecipere ut nullus subditus extrinsecus habeat eam ut probabilem. Et per hanc prohibitionem prohibetur exte­ rior doctrina et etiam exterior practicatio, quae est quid magis quam doctrina» 2. 34 C. V.—Vellet Paternianus eximia facere pro anima­ rum salute et commodo Ecclesiae; habet equidem animi 1 Lex, data communitati, intendit homines facere virtuosos per exer­ citium virtuosorum operum (301), sed dum homo non indiget virtute ut operetur bonum proprium, virtute tamen indiget ut operetur bonum proximi, et praecipue bonum commune quod sacrificium boni proprii exposcit. 1 Passeiunus, 1. c., a. 8. n. 334; cf. infra 264, 267, 368. VOTUM OBOEDIENTIAE 23 ornamenta ad opus requisita; sentit etiam in id divinam vocationem. Verum superior religiosus non dat ipsi li­ centiam. Ille ergo sibimet: si superior non potest prae­ cipere opera mala, non poterit, a pari, vetare bona, ma­ xime ea ad quae Deus vocat, nam «oportet oboedire Deo potius quam hominibus». Sol.—Facile hac in re Paternianus fallitur proprio spiritu. Praelatus religiosus profecto nequit mala iubere opera, utpote vetita superiore lege; nec potest prohibere quaedam bona, praecepta subdito lege superiore. Potest attamen prohibere vel licentiam negare pro agendo bono quod sibi constat electioni subditi relictum. Si autem Paternianus opponit hoc opus sibi divinitus impositum, conetur excelsam hanc originem manifestare superiori, quippe qui non tenetur omni spiritui credere sed probare potius num spiritus a Deo sit (I loa. 4, 1). Si etiam post evidentiam superior obstat, Paternianus cogitet superio­ res esse a Deo constitutos, qui sibi adversari non po­ test; si ergo iubet superioribus oboediendum (Hebr. 13, 17) nec impedit superiorum oppositionem, signum adest perspicuum in consiliis divinis alium esse qui seminat et alium qui colligit (loa. 4, 37), saltem in crastinum remit­ tendum quod hodie fieri nequit; se igitur Paternianus patientia muniat. C. VI.—Cyrilla, iam a multis annis professa, gravio­ rem nunc experitur difficultatem in oboediendo quam cum esset iunior. Ideo angitur quasi minoris esset meriti praesens eius oboedientia quam pristina. Sol.—Ad rem Angelicus : «Opus aliquod potest esse la­ boriosum et difficile dupliciter. Uno modo, ex magnitudi­ ne operis. Et sic magnitudo laboris pertinet ad augmen­ tum meriti. Et sic caritas non diminuit laborem: immo facit aggredi opera maxima; magna enim operatur, sl est, ut Gregorius dicit in quadam homilia. Alio modo ex 24 DE STATU RELIGIOSO SI defectu ipsius operantis: unicuique enim est laboriosum et difficile quod non prompta voluntate facit. Et talis la­ bor diminuit meritum: et a caritate tollitur» ‘. Porro difficultas quam seniores religiosi experiuntur in oboe­ diendo procedit ex operis magnitudine, uti plurimum: contingit enim saepe eos habere praelatum quem ha­ buerunt condiscipulum, novicium vel alumnum; cum plene noverint quibus laboret vitiis—parcitate ingenii aut experientiae, propensione in hos vel illos subditos, in unam vel alteram sententiam—, statim tangunt praece­ ptum inconsultum, arbitrarium, ineptum. Oboedientia igitur in adiunctis, nedum deminuat meritum, ipsum auget. Huc e superioribus voluminibus Casus accedant: Monialis non obsequens desideriis abbatissae (1, 200); Reli­ giosus vacans negotiationi (I, 206 ss.); Ex oboedientiae voto subiectio religiosi ad Rom. Pontificem (I, 208 s.); Meditatio imposita a superiore religioso (I, 334); Appli­ catio missae ad intentionem superioris religiosi (I, 338); Epikeia quoad Constitutiones O. P. (I. 412); Religiosus qui ob mortificationem corporis se inhabilem reddit ad reli­ gionis munera (II, 271). IV. REGULAE ET CONSTITUTIONUM OBLIGATIO Doctrina. 36 «Regula intellegitur norma vivendi a S. Sede appro­ bata, ita ut sit perpetua in religione neve mutetur. In hoc sensu acceptae regulae religionum sunt perpaucae, 1 S. Thomas, 1. c., I-II, 114, 4, 2m. REGULAE ET CONSTITUTIONUM OBLIGATIO 25 e. gr. regula S. Benedicti, S. Augustini, S. Francisci, etc. Constitutiones vero seu statuta sunt normae vivendi cui­ libet religioni propriae et mutatis temporibus mutabiles. Sic e. gr. Dominicani habent regulam S. Augustini (quam sequuntur aliae complures religiones), sed ha­ bent proprias constitutiones. In nonnullis religionibus non distinguitur regula a constitutionibus; immo in in­ stitutis votorum simplicium vel ipsum verbum regulae evitetur» \ In huiusmodi regulis et constitutionibus legislator sic obligat ad poenam quod excludit positive culpam (I, 379). Hoc autem statutum a Fratribus Praedicatori­ bus in Constitutionum prologum inductum (an. 1236), fuit temporis decursu ab aliis Institutis religiosis praefixum propriis Constitutionibus. Illis igitur adhaerentes, en ce­ lebratus textus: «Ut unitati et paci totius Ordinis provi­ deamus, volumus et declaramus ut Regula nostra et Con­ stitutiones nostrae ac Ordinationes Capitulorum et Praelatorum non obligent nos ad culpam, seu ad pecca­ tum, sed tantummodo ad poenam pro transgressionibus in ipsis Constitutionibus aut Ordinationibus taxatam, vel a Praelatis taxandam. Obligant tamen ad culpam pro­ pter praeceptum vel contemptum» 1 2. Extra terminos, uti patet, mandatorum excludentium 37 obligationem sub culpa sunt omnia illa quae veniunt in praedictis Constitutionibus sub nomine praecepti. Quid autem Constitutiones intellegant hoc nomine, expresse dicitur: «Praeceptum autem in Regula nullum (nisi quod de natura sua est, ratione trium votorum, vel divinae aut ecclesiasticae legis) contineri volumus et de­ claramus. Et idem in Constitutionibus, nisi ubi ponitur poena excommunicationis, aut formaliter exprimitur per 1 Prümmer, Man. I. Eccli., q. 232, ed 1920. 2 Constitutiones O. P., n. 32, § 1, ed. Gillet (1932). '■* 2G ■ ■ DE STATU RELIGIOSO verbum: Praecipimus in virtute Spiritus Sancti, vel san­ ctae oboedientiae; et hoc idem in Ordinationibus et Praelatorum verbis et litteris intellegi volumus» \ Obligant igitur sub culpa omnia praescripta Regulae —Constitutionum et Praelatorum—a) quae sunt de vo­ torum essentia; ~b) quae sunt materia legis divinae—sive naturalis sive positivae—et legis ecclesiasticae—plures autem Constitutiones repetunt, ad litteram quoque, prae­ scripta Codicis I. C.—; c) quae habent adnexam poenam excommunicationis; et d) quae imponuntur sub praece­ pto formali. 38 Cetera obligant quidem ad ponendum actum prae­ scriptum, vel omittendum vetitum, sed obligant tantum­ modo sub poena. Obligant quidem ad ponendum vel omittendum actum. Nam lex est regula seu mensura actuum huma­ norum, subditos movens seu impellens ad hoc illudve agendum, hoc illudve omittendum; sed Regula movet et impellit subditos ut hoc vel illud agant, hoc illudve omittant. Lex insuper, quam nonnulli dicunt a ligan­ do 2, ligat sibi subiecta ut id agant potius quam aliud, hoc modo potius quam diversimode; atqui Regula ligat religiosos ad determinatas observantias et ad modum particulare seu definitum eas implendi. Denique, lex im­ portat motionem superioris cui debet respondere motus subditi, id est subditi usus activus et passivus, nec du­ bium ullum quin Regula importet imperium superioris, cui oportet respondeat subditi oboedientia. 1 Const. Ο. P., n. 32, § II. 2 S. Thomas, Summa Theol., Ι-Π, 90. 1.—«Id per quod inducit lex ut sibi oboediatur, est timor poenae» (ib„ q 92, 2).—«Per hoc quod aliquis incipit assuefieri ad vitandum mala et ad implendum bona propter me­ tum poenae, perducitur quandoque ad hoc quod delectabiliter et ex propria voluntate hoc faciat. Et secundum hoc, lex etiam puniendo per­ ducit ad hoc quod homines sint boni» (ib., 4m). REGULAE ET CONSTITUTIONUM OBLIGATIO 27 Obligant attamen sub poena tantum. Quoniam talis 39 est intentio legislatoris, ad quam subditus quam oboe­ dientiam vovet restringit: «Promitto oboedientiam... secundum Regulam B. Augustini et Institutiones Fra­ trum Praedicatorum» \ Potest equidem inobservantia Regulae vel ordinatio­ num Praelatorum esse peccatum, veniale atque mortale; sed hoc, aliunde. Est etenim mortale, si ex contemptu3 procedit; exsistit vero veniale, si ex neglegentia, passio­ ne inordinata. Haec certo doctrina D. Thomae 3, cui ce­ teri Doctores adhaeserunt. Casus primus. In quodam coetu religiosorum acriter disputatum est 40 de vera et intima natura praescriptorum quae ponuntur in Regula sub unius poenae obligatione. Quidam dice­ bant non agi de legibus sed de consiliis; quidam ad­ mittebant agi de legibus, de legibus tamen disiunctivis sive condicionatis, quae obligarent videlicet sub culpa aut ad ponendum actum aut alias ad poenam susti­ nendam; quidam, denique, agi de legibus quae obliga­ rent sub culpa subditum ad ponendum actum et simul ius ei facerent ut secum rationabiliter dispenset. Quid sentiendum? 1 Const. O. P., η. X55. 2 Ex contemptu quidem perfectionis, nam licet non teneatur per­ fectus esse, religiosus tenetur ad perfectionem tendere. Ex contemptu Regulae quoque, quoniam se obligavit ad vivendum secundum Regulam, cui subdatur igitur. Prout Caietanus tamen animadvertit (in II-II, 186, 9, n. 1), hi duo contemptus se mutuo comitantur, sic ut qui contemnit perfectionem sive finem contemnat Regulam seu medium, qui vero non contemnit Regulam non contemnat ipsam perfectionem. 3 S. Thomas, 1. c., Π-Π, 186, 9. 28 DE STATU RELIGIOSO Solutio 41 Illa praescripta a consiliis omnino distinguuntur. Dantur enim a solis superioribus uti superioribus, dum consilia dantur quoque ab aliis, quapropter vel a supe­ riore non quatenus tali. Etiam cum a superioribus con­ silia dantur, haec non obligant sub poena, quem ad mo­ dum statuta de quibus sermo *. Denique, obiectum oboe­ dientiae praeceptum novimus (26); nisi igitur praece­ ptum adsit, observantia praescriptionum Regulae careret merito oboedientiae. Neque sunt huiusmodi praescripta leges disiunctivae sive condicionales. Primo, quoniam leges huiusce generis petunt legislatorem indifferentem, aeque videlicet con­ tentum ubi ponatur actus et ubi omissio poena expietur; sed legislator religiosus non est contentus hac expiatio­ ne, saltem non aeque ac positione actus Insuper, nam leges disiunctivae supponunt poenam compensare dam­ num quod subditus vel communitas incurrit ex omissione actus; sed damnum communitati vel religioso illatum ex inobservantia v. gr. silentii non compensatur paenitentia—quae, ad summum, compensaret scandalum—. Accedit quod disiunctiva lex dat subdito facultatem eli­ gendi inter positionem actus et sustinentiam poenae; sed in Regula poena apponitur ad tutandam positionem actus. Denique, quod et dari potest Regula religiosa non obligans sub culpa ad poenam post omissionem actus. 1 Sic legimus: «Omnibus quoque Fratribus privata recitatio illius officii (V. Mariae V.) commendatur», et: «Fratribus a choro exemptis commendatur ut, dum possunt, officium (divinum) dicant in choro libentius quam extra» (Const. Ο. P., nn 565, 568, § ΙΠ). Horum tamen inobservantiae nullibi poena apponitur. 2 Sic ubi quis punitur poena levi silentium fragens, punitur poena gravi qui eius assuescit violationi (Const. O. P., nn. 902, 904). REGULAE ET CONSTITUTIONUM OBLIGATIO 29 . Neque agitur de legibus quae obligarent quidem sub 42 culpa subditum ad ponendum actum et simul ius et fa­ cerent ut secum rationabiliter dispenset. Imprimis, obli­ gatio sub culpa est, uti vidimus (39), contraria expressae legislatoris intentioni. Sed neque intellegimus quod, dum subdito fit facultas secum dispensandi, ei imponatur poena dum hac utitur facultate \ Praescripta igitur Regulae, de quibus agitur, sunt ve­ rae leges obligantes ad ponendum actum praescriptum, quantumvis ad huius positionem obligent solummodo sub poena: sunt enim ordinationes rationis in bonum commune ab iis qui communitatis curam habent, pro­ mulgatae 12. Alii casus. C. II.—Pater Crescentius obicit quod Regulae prae- 43 scripta ubi ponantur verae leges non possunt obligare ad solam poenam, nam quicumque superior, religiosus sit aut civilis, et potestatem habet divinitus acceptam —quapropter subditi tenentur ei parere coram Deo sive in conscientia sive sub peccato—et caret facultate infir­ mandi legis obligationem—quae venit, sine dubio, legis proprietas. 1 In Codice I. C. datur v. gr. parochis facultas dispensandi fideles, pro sua prudentia, circa ieiunia Ecclesiae (can. 1245, § 1); non tamen punitur ipso facto parochus qui dispensat, quasi iam a priori uteretur facultate contra prudentiae regulas. Quomodo ergo Constitutiones con­ ferrent subditis facultatem secum dispensandi rationabiliter et simul, priusquam subditus ipse audiatur, hic puniatur quasi irrationabiliter usus concessa facultate? Nec dicatur poenam imponi subdito ne subditus as­ suescat dispensationibus irrationabilibus, quoniam subditus praesumi nequit Irrationabiliter secum dispensare dum fit ipsi facultas secum dispensandi quia praesumitur ea rationabiliter usurus. Ipsa, de cetero, poena qua impediretur a dispensatione irrationabili, impediretur quoque a rationabili usu dispensationis. 2 S. Thomas, 1. c., I-II, 90, 4. 5 / -Μ» 30 DE STATU RELIGIOSO Sol.—Quantumcumque homo subditus teneatur oboe­ dire superiori homini sub peccato seu in conscientia seu coram Deo—qui, faciens hominem naturaliter socialem, confert societatis praesidi potestatem iurisdictionis, sal­ tem dominativam—, vel tunc quoque cum legislator obligat solummodo sub poena utitur potestate divinitus accepta—nemo enim licite punit nisi subditum—et sub­ ditus tenetur ad aliquid sub culpa—ad poenam, nempe, implendam, saltem ad omittendam activam resistentiam illi qui legitime poenam infert—. Sed praeter societates ad quas homo naturaliter vocatur vel quas inire adstringitur—familiam, civitatem vel Ecclesiam—, sunt aliae quoque quas libere constituit vel quibus libere se coniungit, in quibus ergo tum auctoritas superiorum tum obligationes subditorum ad normas communi pacto initas mensuratur; in his porro religiosa Instituta1. Homo pariter, etsi nequeat minuere obligationem propriam divinae legi—naturali vel positivae—aut pro­ priam legi humanae cui ipse subditur—latae nempe a superiore sibi—, cum nulla istarum legum ab ipso pendeat; potest attamen minuere obligationem legis quam ipse fert atque posset non ferre, adeo ut, communi theo­ logorum placito, valet obligare sub levi in materia gravi. Quamvis igitur legis proprietas obligatio, non inde se­ quitur omnem legem obligare sub culpa2. 1 «Religiosorum superiorum auctoritas in subditos non derivatur pro­ xime ex lure sive naturali sive divino, sed ex promissione ipsis libere facta simul cum voto et propter votum. Vita religiosa est opus supererogationis et consilii, ac proinde religiosi non obligantur ad oboediendum suis su­ perioribus nisi ex propria promissione, nec intendunt se subiicere prae­ latis suis nisi sub voto et secundum regulam» (Kane, Utrum religiosi inobedientia duplicem malitiam habeat, in Angelicum, 29 [1952], p. 192). 3 Quaestioni num legidatoris intentio valeat efficere Constitutiones religiosas obligare tantum sub poena, iamiam Humbertus de Romanis, quintus Magister Generalis O. P.. responderat: «Credo quod sic, quia in mandatis et statutis maxime attenditur intentio voluntatis mandantis vel statuentis. Unde si nullo modo vult obligare quod surgat ex trans- REGULAE ET CONSTITUTIONUM OBLIGATIO 31 C. III.—Cheledonius tenet transgressionem Regulae 44 vix ac ne vix quidem contingere absque culpa. Sol.—Cheledonius exaggerat, nam ut docet Billuart: «Si ex honesto fine et rationabili causa (quis) regulam transgreditur, non solum non peccat, sed facit actum virtutis; virtutis enim est agere ex motivo honesto indif­ ferentia, qualis est in casu transgressio legis quoad sub­ stantiam, vi decreti non obligantis ad culpam» \ C. IV.—Pater Evortius petit a thelogo num, etsi Re- 45 gula non obliget per se ad culpam sed ad poenam dumta­ xat, praecepta saltem sive mandata Superioris secundum Regulam facta obligent in conscientia. Sol.—Respondet Fanfani: «Affirmative, saltem ex virtute oboedientiae, vi potestatis dominativae qua qui­ libet superior post professionem supra subditos pollet. Non enim ex eo quod Regula non obligat ad culpam, ne­ cessario sequitur, ut quidam vellent, ergo neque prae­ cepta superioris... In priori enim casu agitur de obliga­ tione fundata in lege pure positiva, cuius tenor ex mente ipsius legislatoris est imponendi obligationem acceptan­ di in conscientia poenam, si lex transgrediatur, minime observantiam ipsius legis; in posteriori casu agitur de obligatione fundata in potestate dominativa superioris... Ergo etsi Regula non obliget ad culpam, praecepta supe­ rioris secundum Regulam facta, quando sunt vera prae­ cepta, obligant in conscientia» a. Haec attamen responsio, sit necne veritati consenta­ nea in quibusdam Congregationibus religiosis, a veritate deviat quod attinet ad Ordinem Praedicatorum, in qua gressione peccatum, nullo modo ex transgressione sola incurretur pecca­ tum» (Opera de vita regulari, II. p. 46, ed. 1889). Quod nec D. Tliomae visum fuit arduum seu difficile (1. c., II-H, 186, 9, Im). 1 Billuart, Summa S. Thomae, tr. de statu religioso, diss. 1, art. 7. 2 Fanfani, Th. Mor.. HI, 346. 32 DE STATU RELIGIOSO una est vis obligatoria sive Regulae atque Constitutio­ num, sive Ordinationum tum Capitulorum—generalium et provincialium—tum praelatorum—Magistri Genera­ lis, Provincialis, Priorum conventualium—, dentur hae toti Ordini, portioni Ordinis, alicui Ordinis fratri (36). C. V.—Pater Germanicus, novitiorum institutioni praepositus, minus libenter audit traditam doctrinam, verens ne meritum oboedientiae, tum virtutis tum voti, nullum sit aut modicum penes religiosum servantem Regulam atque superiorum praescripta. Sol.—Quoniam praescripta Regulae sunt vere prae­ ceptiva, praeceptum autem venit oboedientiae formale obiectum, religiosus servans haec praescripta propterea quod praescripta, ponit actum et habet meritum virtutis oboedientiae; sicut ponit actum et habet meritum vir­ tutis oboedientiae dum poenam exsequitur vel sustinet a superiore impositam post illorum praescriptorum in­ observantiam. Ponit etiam actum et habet meritum al­ terius virtutis si id quod Regula iubet sit iamiam, ex obiecto, actus virtuosus; qui ergo servat ieiunium Con­ stitutionum, ponit actum et habet meritum virtutis abs­ tinentiae. Qui servaret, contra, ieiunium cadens sub Re­ gulae consilio aut permissum a superioribus, hic facit actum et habet meritum abstinentiae, oboedientiae nul­ latenus. 47 At quid de voti merito? Si quod Regula vel Praelatus iubet urgeat subditum sub formali praecepto (37), eius impletio, omnium qui­ dem sententia, esset actus et haberet meritum virtutis religionis, propter votum. Ubi praeceptum formale desit, quidam concedunt voti meritum observantiae illarum praescriptionum quae urgent sub culpa veniali (27). Sed implenti Regulae, Constitutionum, Praelatorum prae- 46 REGULAE ET CONSTITUTIONUM OBLIGATIO S3 scripta sub poena dumtaxat obligantia meritum voti est ■nullum. Primo, quoniam «ille qui profitetur regulam, non vovet servare omnia quae sunt in regula: sed vovet regularem vitam, quae essentialiter consistit in tribus (votis) praedictis» \ Insuper, quia si praescripta huiusmodi essent materia voti, vana fuisset legislatoris opera qui haec voluit non obligare sub peccato 1 2. C. IV.—Sed tunc, opponit ipsemet, religiosus caret 48 voti merito per totam fere vitam, perpauca cum sint Re­ gulae et Superiorum statuta obligantia subditum sub culpa. Sol.—Quantumvis praescripta sive Regulae sive Prae­ latorum non cadant sub oboedientiae voto, non propterea religiosus privatur per totam fere vitam voti merito. Primo quod, praeter votum oboedientiae, vota emisit castitatis et paupertatis; sed praecepta castitatis, cum negativa sint, obligant semper et pro semper; et «Reli­ giosi vi voti paupertatis valedixerunt iuri aliquid haben­ di tamquam proprium, aut eo utendi nisi dependenter a praescripto seu voluntate sui Praelati» 3. Neque desunt in Regula, Constitutionibus, Ordinationibus sive Capitu­ lorum sive Praelatorum crebra statuta «ratione trium votorum, vel divinae aut ecclesisticae legis» (37), obli­ gantia igitur sub culpa, gravi aut levi. Urgent, denique, religiosos et formalia quaedam praecepta lata a legisla­ toribus et praelatis, quae obligant sub gravi atque per longum tempus 1 S. Thomas, 1. c. 3 Omne votum obligat sub culpa (III, 345 s.). 3 Const. O. P., n. 552. » Sic in Ordine Praedicatorum, cum quis nominatur Lector (seu professor) litteras patentes recipit cum hac clausula: «Tibi autem prae­ cipimus in virtute Spiritus Sancti et sanctae oboedientiae, sub formali praecepto, ut dictum lectoratus officium statim humiliter acceptes, et pro posse tuo laudabiliter exerceas» (.Const. O. P., p. 362). Pari formula 34 DE STATU RELIGIOSO Insuper. Ad amplificandum et tuendum meritum vir­ tutis religionis satis est in memoriam revocare votum non unum esse religionis actum \ Inter observantias porro Institutorum religiosorum plures sunt actus reli­ gionis eliciti, v. gr. oratio frequens, quotidiana recitatio breviarii et auditio vel celebratio missae; sed et ceterae possunt religione imperari3. Huc e superioribus voluminibus Casus accedant: Re­ ligiosus se in confessione accusans de inobservantia Re­ gulae (I, 201); Votui7i de servartda Regula religiosa (III, 364). V. INGRESSUS IN RELIGIONEM Doctrina. 49 Non peccat contra iustitiam superior religionis si candidatum non admittit quem admittere, nedum potuit, decuit (7G). Non est tamen immunis a peccato contra ca­ ritatem quoties, absque ratione sufficienti, privat Instituconferuntur officia Prioris (p. 365), Subprloris (p. 364), Magistri Novltlorum et Studentium (p. 361), etc. 1 Actuum religionis alii sunt quibus damus nos: quoad voluntatem, devotio', quoad intellectum, oratio', quoad corpus, adoratio. Alii sunt quibus damus nostra: Deo quidem, si cum immutatione, sacrificium, si absque immutatione, oblationes atque primitiae·, Del vero ministris, de­ cimae. Alii sunt quibus promittimus nos aut nostra, votum. Alii, denique, quibus ea assumimus quae sunt Dei, sacramenta, scilicet, et divinum No­ men—in testimonium iuramentum; in provocationem, adiuratio; in lau­ dem, laus Dei. * «Ad religionem pertinent non solum oblationes sacrificiorum et alia huiusmodl quae sunt religioni propria: sed etiam actus omnium vir­ tutum, secundum quod referentur ad Del servitium et honorem, effi­ ciuntur actus religionis. Et secundum hoc, si aliquis totam vitam suam divino servitio deputet, tota vita sua ad religionem pertinebit» (S. Tho­ mas, 1. c.t a. 1, 2m). INGRESSUS IN RELIGIONEM 35 tum professis qui forent Instituto valde utiles, vel privat candidatum prorsus dignum illis emolumentis peculiari­ bus religioni, «in qua homo vivit purius, cadit rarius surgit velocius, incedit cautius, irroratur frequentius, quiescit securius, moritur fiducius, purgatur citius, prae­ miatur copiosius», prout legimus in quadam homilia S. Bernardo adscripta x. Sed valide atque licite a superiore religionis admis­ sus seu vocatus ad professionem emittendam, candidatus non tenetur vota nuncupare vi vocationis huiusmodi ecclesiasticae (ib.), utpote quae caret robore praecepti —ideo saltem quod candidatus nondum promisit oboe­ dire superiori illi. Quaestio est igitur: num teneatur vi vocationis divi- 50 nae praeviae (75). Porro si ageretur vocatio extraordinaria (ib.), solutio tota pendet ex voluntate Dei manifesta, an sit videlicet praeceptiva, aut solummodo consulens. At si vocatio veniat ordinaria, obligatio postulari ne­ quit nisi ex capite rectae intentionis aut ex capite ido­ neitatis (ib.). Porro non oritur ex primo. Intentio enim candidati recta—ut intimius accedat vel se uniat Deo, ut imitetur vitam Christi, ut securiorem reddat salutem elongans pericula peccandi, ut paenitentiam agat de peccatis, etc.—non est nisi bonum propositum12; propositum au­ tem, licet optimum, vi obligatoria caret. Nec descendit ex altero. Si idoneitas namque sumitur negative, pro defectu impedimentorum, perspicuum nimis est iure habiles ad 1 S. Bernardus, Homilia in Math., 13, 45; PL 184, 1131. 2 Suppono candidatum non fecisse votum intrandi religionem; quo­ niam in casu teneretur voto ad probandum et ideo ad professionem emit­ tendam. quandiu condicionem ingratam sibi nullam in Instituto compererit (cf. 57). 36 de STATU RELIGIOSO ingressum religionis posse ingredi nec teneri—sicut et iure habiles ad matrimonium ineundum possunt nu­ ptias inire, quin nubere adstringantur. 51 Si vero positivam idoneitatem loquimur, hanc distin­ guamus (76) prout antecedit aut subsequitur intentio­ nem seu electionem deliberatam. Quae hanc intentionem sequitur nequit pollere vi obligandi qua intentio ipsamet destituitur. Idoneitas quoque praevia intentioni huiusmodi non est, ut plurimum, determinata ad statum unum seu officium (280). Casus unicus in quo liceret lo­ qui de obligatione ob idoneitatem ad statum religiosum foret cum candidatus versaretur in impotentia practica implendi in saeculo communes Christianorum obligatio­ nes, cum nequiret extra claustra fugere occasiones pro­ ximas peccandi, cum nullam aptitudinem haberet nec acquirere posset ad alium vitae statum adeo ut eius per­ manentia in mundo sit atque praevideatur futura vio­ lenta. Extra casus huiusmodi, perquam raros—nam evoluntur exercitio dispositiones etiam exiguae et quae prius toediosa erant habitus reddit grata—, si quidem opportune datur cuique consilium (281) de sectanda idoneitate praedominante—tunc enim labor affert potiorem gustum atque fructum abundantiorem—, nequit attamen ei praeceptum fieri, nam id quod melius est materiam consiliorum ingreditur. Hinc Codex I. C.: «Novicius potest religionem libere deserere» (can. 571, '§ 1). Liquet autem libertatem quae noviciis datur con­ cedendam esse a fortiori iis qui noviciatum et praecipue postulantatum nondum sunt ingressi. Casus primus. 52 Quo novicios deterreat a deserenda religione, Philotheus, eorum institutioni praepositus, semel et iterum sermonem habet de obligatione sectandi vocationem. I i 37 j Hanc autem inde inculcat quod Deus ab aeterno determinavit cuique hominum statum et officium in quibus ei concedet gratias ad salutem efficaces; deserere propterea statum ad quem quis est divinitus vocatus idem est ac semetipsum ponere extra salutis semitam. Adiungit quoque novicium recusantem Dei invitationem ad vitam religiosam non amplius mereri amicitiam et auxi­ lia divina. Immo nec captu esse possibile aliquem sincere tendere, prout Christiani tenemur cuncti, ad perfe­ ctionem caritatis, una atque sponte renuntiare ingressui religionis. Quid dicendum? I I I INGRESSUS IN RELIGIONEM ‘ 'I I Solutio Philotheus nimio profecto zelo ducitur, praedicans 53 quasi doctrinam certam propriam sententiam commen­ titiam. Deum, imprimis, determinasse cuilibet ex nobis modum vivendi extra quem non dabit homini gratias efficaces ad salutem, non est propositio per se nota nec per divinam revelationem manifesta; indiget ergo demon­ stratione De reliquo voluntas Dei, cui obsequi teneamur, oportet ut nobis modo indubio innotescat et qui­ dem sub forma praeceptiva: sed determinatio divina aeterna ad certum statum et officium non innotescit indubie cunctis, saltem praecepti instar. Nec constat Deum recusare amicitiam et auxilia gra­ tiae eis qui Eius invitationem ad religiosam vitam non sectantur. Deus enim non longius ab homine discedit quam hic ab Eo secedat2, neque propterea dissolvit ami1 Sufficit vel perfunctorie inspicere articulos editos in Salesianum, 15 (1953), ut res appareat tota intra terminos agi Congruismi. a «Deus enim non plus se avertit ab homine quam homo se avertit ab ipso» (S. Thomas, Summa Theol., Π-Π, 24, 10). ;| ! ■ ! 38 DE STATU RELIGIOSO citiam quandiu homo letaliter non peccat. Porro quod non sectanti vocationem religiosam peccatum datur non excederet, ad communiorem saltem nunc sententiam, terminos venialis. Qui ergo vocationem religiosam non sequitur privatur quidem multiplici adiutorio quo Deus ditat viventes intra claustra, non tamen iis auxiliis quae largitur manentibus extra. 54 Denique sinceram perfectionis Christianae volunta­ tem simul stare cum spontanea renuntiatione religioso statui, exinde clare patet quod summam caritatis perfe­ ctionem attigerunt per observantiam praeceptorum plurimi qui sanctificat! sunt in statu matrimoniali, in possessione divitiarum, in principatu et regno; via con­ siliorum, facilior quidem, nec tamen infallibilis; quantumcumque securior, non est obligatoria. Sufficit ergo ut qui non sectatur vocationem religiosam non ideo re­ nuntiet claustro ut peccatis vacet in mundo, sed inten­ dat in mundo vivere Christiano prorsus more Alii casus. 55 C. II.—Hemiterius in eadem rigida sententia abundat quod communiter dicatur salutis expositus periculo is qui religiosae vocationi nuntium misit; immo quod, ex­ perientia teste, omnes qui religiosam vocationem ami­ serunt sunt effecti peiores iis qui vocationem experti fuerunt nullam. Sol.—Illa communis aestimatio satis inde iustificari potest quod pericula sint in mundo plurima quae salu­ tem difficiliorem reddunt, non dumtaxat vocatis in reli­ gionem sed ipsis quoque qui caruerunt vocatione religiosa. i Alia quae pro consiliorum in gene-e, obligatione dantur argumenta horumque crisim videsis in vol. I, n. 190 ss. INGRESSUS IN RELIGIONEM 39 Experientiae factum, si admittitur, hinc explicari va­ let quod ipsa vocationis amissio, per depravationem videlicet sive intentionis sive bonorum morum, iam ve­ nit consectarium seu sequela peccati: qui fuerat dignus effectus est indignus ob peccatum. Sed et explicari potest ideo quod quaelibet reactio transcendit facile mensuram, ob arduitatem inveniendi et tenendi rationis medium. Factum, denique, explicari valet vel exinde quod, voca­ tioni valedicens, putet, quamvis erronee, nullam sibi subesse spem salutis, et ideo quaerat futuram iacturam compensare quaestu praesenti (II, 215n). C. III.—Gildardus arguit, contra, a fortiori. Peccant, inquit, qui a sectanda vocatione aliquem impediunt vel avertunt; peccant quotquot superiorem religiosum mo­ vent ut deneget ingressum postulanti digno; a fortiori igitur peccat qui vocatus a Deo et a superiore religioso religionem ingredi vel profiteri renuit. Sol.—Peccant equidem qui a sectanda vocatione ali­ quem impediunt vel avertunt, quoniam bonum agitur melius, saltem ipsimet; bonum insuper quod, cum suae voluntati relictum sit, oportet suae voluntati relinqua­ tur. Peccant pariter contra caritatem erga candidatum et Institutum qui superiorem religiosum movent preci­ bus, instantiis ut deneget ingressum .candidato di­ gno (49); immo contra iustitiam, si eum moveant minis vel mendaciis—v. gr. informationes dantes candidato adversas quem noverunt plane commendandum—, hic etenim, quamvis non habeat ius ut recipiatur, ius habet attamen ne coarctetur quoad ipsum libertas receptoris benevoli, seu ne excludatur ipse ab eorum numero quos superior admittere seu vocare libere potest. Sed hinc arguere non licet peccare candidatum qui non sectatur bonum melius optioni suae relictum (cf. I, 195-202). 40 57 58 DE STATU RELIGIOSO C. IV.—Carponius, noviciorum institutioni praeposi­ tus, iis denegat recedendi in saeculum libertatem quod dum petierunt probationis tempus, professionem sint implicite polliciti ubi nullam experti fuerint recedendi causam. Sol.—Ingressus profecto in noviciatum ordinatur ex ipsa sua natura ad probationem, probatio autem, bona fide suscepta, ad professionem, quoties probatae condi­ ciones Instituti inveniantur gratae probanti. Quem ad modum igitur religio iure reprehenderetur a sapientibus si novicium respueret in quo nullam detegit reiectionis causam, sic et reprehendendus novicius foret qui, acce­ ptatus ad probationem bona fide faciendam et ideo gra­ tis (can. 570, § 1), religionem desereret in qua causam desertionis deprehendit nullam. Sed agitur hic, non obli­ gatio imposita a vocante—Deo vel superiore religioso—, sed a novicio libere suscepta, qui petens probationis tempus pollicetur implicite professionem, ubi nullam ex­ pertus fuerit recedendi causam, et tenetur stare promis­ sis ex fidelitate, sub veniali igitur. C. V.—Rosa, a puerili aetate parentibus orbata, iam diu optat monasterium ingredi; at quominus eius voto satisfaceret fratris ac sororis egestate hucusque fuit prohibita. Nunc vero, sua opera utrique honestam artem praebuit; at timet ne eius soror quae, licet sit sui iuris, levis nihilominus atque inconstans animo est, si eius sub­ sidio careat, periculum morum severitatem amittendi subeat. Verum, si expectat dum illa alicui nubat, timet ne aetatis vitaeque florem extra claustra transigat. Sol.—Rosae licet abs dubio in monasterium modo se recipere: iure namque canonico (can. 542) religionem ingredi non vetatur femina cuius opera utilis est sorori etsi necessitatem gravem patienti. Sed et licite differret ingressum, eo vel maxime quod nullum timet sibi pe- INGRESSUS IN RELIGION χΛ 41 riculum peccandi vel pervertendi bonam intentionem; immo neque formidat postmodum non admitti aut fu­ turam inhabilem religionis iugo subeundo. Dilatio igitur ad breve tempus ei consulenda foret, quoniam perdet nihil coram Deo si tantisper ingressum differat ut im­ pediat sororis levitatem. Sed quoniam Rosa pertimescit aetatis vitaeque florem extra claustra transigere, dilatio ponitur diuturna, quapropter nocumentum magni mo­ menti; consilium ergo ei detur ut ingrediatur sine mora —nisi malum sorori imminens tantae sit magnitudinis ut longe malum exsuperet quod Rosa sibi timet, puta si soror prae nuptiis derelicta in discrimine versetur se prostituendi, nam tunc vel ipsa eius infamia redundaret in Rosam, ubi soror meretricis cognoscatur. C. VI.—Num a postulantatu et noviciatu peccatores 59 sint excludendi? Sol.—Negative. Observantiae namque religionis, sicut promovent ad caritatis perfectionem, auferunt quoque caritatis impedimenta et elongant occasiones peccandi. In noviciatum igitur, a fortiori in postulantatum—qui non sunt dumtaxat probationis tempus, sed institutionis et formationis maxime—recipi possunt peccatores ut peccata declinent et exerceantur in praeceptis x. Ipsi, de reliquo, neque Iure excluduntur (can. 542) neque spem fundatam necessario adimunt comparandi sibi idoneita­ tem et rectam intentionem pro professione requisitasa. 1 «Consilia evangelica ad hoc dantur ut per ea homo facilius salu­ tem consequatur; unde status saecularium periculosior esse dicitur quam religionis status. Stultum est autem dicere quod alicui qui debilior est, propter peccata quae commisit, non sit ad securiorem vitam fugiendum. Est etiam contra doctrinam philosophicam, quae docet illos qui sunt ad vitia proni in contrarium debere reflecti, sicut faciunt illi qui tortuosa lignorum dirigunt» (S. Thomas, Quodl., 3, a. 13). 3 Sacra Congr. negotiis religiosorum sodalium proposita dedit (2 febr. 1961) instructionem de candidatis sedulo deligendis; eius igitur normis moderatores religiosi stare debent, longo rerum usu comprobatis. 42 DE STATU RELIGIOSO Huc e superioribus voluminibus Casus accedant: Vo­ vens monasterium ingredi, ad quid teneatur si dimissus (III, 361); Utrum possit religionem ingredi filius cuius parentes in gravi versantur necessitate (III, 460); Mater obstans desiderio vitae religiosae (III, 468 ss.) f VI. EGRESSUS E RELIGIONE Doctrina. 60 Professorum egressus potest intellegi vel expleto vo­ torum tempore vel votis perdurantibus. Alter illegitimus atque legitimus distinguitur, quorum ille per fugam et apostasiam, hic vero sive per dimissionem sive per in­ dultum, tum manendi extra claustra, tum transeundi in aliam religionem. «Professus a votis temporariis, expleto votorum tem­ pore, libere potest religionem deserere; pariter religio ob iustas ac rationabiles causas eundem potest a renovandis votis temporalibus vel ab emittenda professione perpetua excludere, non tamen ratione infirmitatis, nisi certo constet eam ante professionem fuisse dolose reticitam aut dissimulatam» (can. 637). «Apostata a religione dicitur professus a votis perpe­ tuis sive sollemnibus sive simplicibus qui e domo reli­ giosa illegitime egreditur cum animo non redeundi, vel qui, etsi legitime egressus, non reddit eo animo ut reli­ giosae oboedientiae sese subtrahat» (can. 644, § 1). Religiosus apostata a religione, praeterquam ab obli­ gationibus regulae et votorum non absolvitur et debet sine mora ad religionem redire (can. 645, § 1), «ipso iure incurrit in excommunicationem proprio Superiori maio­ EGRESSUS E RELIGIONE 43 ri, vel, si religio sit laicalis aut non exempta, Ordinario loci in quo commoratur, reservatam, ab actibus legitimis ecclesiasticis est exclusus, privilegiis omnibus suae reli­ gionis privatus» (can. 2385). «Fugitivus est qui, sine Superiorum licentia, domum 62 religiosam deserit1 cum animo ad religionem redeundi» (can. 644, § 3). Religiosus fugitivus non solvitur ab obligationibus votorum et regulae tenetur sine mora ad religionem re­ dire (can. 645, § 1), et «ipso facto incurrit in privatio­ nem officii, si quod in Religione habeat, et in suspensio­ nem proprio Superiori maiori reservatam, si sit in sacris» (can. 2386). «Ipso facto habendi sunt tamquam legitime dimissi 63 religiosi: l.° Publici apostatae a fide catholica; 2.° Reli­ giosus qui fugam arripuerit cum muliere; aut religiosa quae cum viro; 3.° Attentantes aut contrahentes matri­ monium aut etiam vinculum, ut aiunt, civile» (can. 646, § 1). De ceterorum dimissione eiusque effectibus, cf. cann. 647-672. «Indultum manendi extra claustra, sive temporarium, 64 idest indultum exclaustrationis, sive perpetuum, idest indultum saecularizationis, sola Sedes Apostolica in re­ ligionibus iuris pontificii dare potest; in religionibus iuris diocesani etiam loci Ordinarius» 2. 1 «Deserit seu derelinquit domum religiosam, ut sui iuris durante discessu aliquo modo fiat. Discedens igitur e conventu per aliquod breve tempus tantum, sine consensu utique, vel etiam contra voluntatem Su­ perioris, ad spectaculum contemplandum, ad invisendum amicum, etc., erit certo inoboediens seu violator propriarum Constitutionum, sed non fugitivus, quia non est deserens conventum ut sui iuris fiat» (Fanfani, Th. Mor., HT, 381). t Can. 638.—Ad quaesitum: «Utrum verba loci Ordinarius, de quibus in can. 638, designent Ordinarium loci commorationis religiosi, an Ordi­ narium loci domus principis», Pont. Commissio respondit (24 iul. 1939) : 44 DE STATU RELIGIOSO Quibus condicionibus teneantur qui indultum sive exclaustrationis sive saecularizationis impetrarunt, cf. cann. 639-641. Ne decipiantur tamen cum indultum postulant, prae oculis habeant nonnullas privationes quibus legislator punire voluit transeuntes e sacerdotio religioso ad sa­ cerdotium saeculare—hic enim transitus, cum sit a statu perfectionis, non consulitur divino Spiritu, qui nos semper invitat ad perfectius—. Legimus enim: «Quilibet professus, ad saeculum regressus, licet valeat, ad nor­ mam can. 641, sacros ordines exercere, prohibetur tamen sine novo et speciali Sanctae Sedis induito: l.° Quolibet beneficio in basilicis maioribus vel minoribus, et in eccle­ siis cathedralibus; 2.° Quolibet magisterio et officio in Seminariis maioribus et minoribus seu collegiis in quibus clerici educantur, itemque in Universitatibus et Institu­ tis, quae privilegio apostolico gaudent conferendi gradus academicos; 3.° Quocumque officio vel munere in Curiis episcopalibus et in religiosis domibus sive virorum sive mulierum, etiamsi agatur de Congregationibus diocesanis> (can. 642, § 1). 65 «Religiosus nequit ad aliam religionem, etiam stri­ ctiorem, vel e monasterio sui iuris ad aliud transire sine auctoritate Apostolicae Sedis» l. «Affirmative ad primam partem; negative ad secundam» (AAS, 31 [1939], p. 321). 1 Can. 632.—Ad quaesita: «I) Utrum moniales monasteriorum, in qui­ bus vota dumtaxat simplicia emittuntur iuxta can. 488, n. 7, CIC et decretum S. C. de Religiosis 23 iun. 1923, e proprio ad aliud huiusmodi monasterium sui iuris et eiusdem Ordinis transire queant sola Ordinarii vel Ordinariorum auctoritate; II) Utrum eaedem moniales ab Ordinario vel Ordinariis e proprio ad aliud monasterium, ut supra, de ipsarum et utriusque communitatis consensu, transferri queant saltem ad tempus, ita, ut in novo monasterio, dum ibidem commorantur, iuribus gaudere et officiis fungi valeant ut moniales de familia», S. C. de Religiosis respon­ dit (9 nov. 19261 ; Ad Ium. Negative, et servetur can. 632 CIC. Ad Ilum, Negative, sine praevia Apost. Sedis licentia (AAS, 18 [1926], p. 490 s.). EGRESSUS E RELIGIONE 45 De effectibus indulti quoad huiusmodi transitum, cf. cann. 633 ss. \ Casus primus. Postquam unam religionem professus est Corebus 66 vellet transire in aliam, quod illius membra non sit fer­ vore accensi atque Regula frequenter dispensationem subeat. Rogat ergo consilium confessarii. Quid in re definienda oportet hunc perpendere? Solutio Generalis norma est: Transitus in aliam religionem 67 non debet commendari vel laudari. Imprimis, quoniam periculosus transeunti. Hic enim facile hallucinatur putans religionem aliam strictiorem —ubique degunt religiosi fervidi et religiosi tepidi, et saepe tegit nequam lata cuculla caput—; nec est tanta differentia religionum—sed una insistit quibusdam ob­ servantiis, alia aliis—; neque continuo patet, iunioribus praecipue, legitimae dispensationis—qua nec semper co­ guntur frui—proportionata ratio. De cetero, ea quibus assueti sumus proclivius observamus, ideo securior fit in suscepta religione profectus. At periclitatur insuper pax religionis intentae: cum enim maneant penes transeuntem mens et mores con­ formes vitae pristinae, hos ille conabitur in animum instillare eorum ad quos se transtulit. i Ad dubium: «Religiosus qui in quadam religione professus, obtento indui to apostolico. ad aliam religionem transit, tenetume ad habitum noviciorum religionis ad quam suscipiendum et gestandum perdurante noviciatu in nova religione?». S. C. de Religiosis respondit (14 maii 1923): Affirmative (AAS. 15 [1923], p. 289). 4 46 DE STATU RELIGIOSO Nocet, demum, discessus religionem desertam: scan­ dalizantur eius membra, quasi Regula tot saeculis pro­ bata habenda nunc esset insufficiens; laeditur illius no­ men, ac si revera relaxata; exponitur ipsa potiori re­ laxationi, cum privetur melioribus, a quibus et ad austeritatem praeoptatam restitui posset. Sed nec vi­ detur transfuga respondere receptis a religione benefi­ ciis, cuius ubera suxit, a qua et primordia educationis habuit, quae ipsum suscepit pro prosperis et adversis. 68 Norma tamen exceptiones admittit. Expresse D. Tho­ mas: «Potest tamen aliquis laudabiliter de una religione transire in aliam, triplici ex causa. Primo quidem, zelo perfectioris religionis. Quae quidem excellentia non attenditur secundum solam arctitudinem: sed princi­ paliter secundum id ad quod religio ordinatur; secun­ dario vero secundum discretionem observantiarum debi­ to fini proportionatarum. Secundo, propter declinatio­ nem religionis a debita perfectione. Puta, si in aliqua religione arctiori incipient religiosi remissius vivere, laudabiliter transit aliquis ad religionem etiam minorem, si melius observetur... Tertio, propter infirmitatem vel debilitatem, ex qua interdum provenit quod non potest aliquis arctioris religionis statuta servare, posset autem servare statuta religionis laxioris» ’. In quocumque, ut diximus (65), casu beneplacitum Sedis Apostolicae praerequiritur. Alii casus. 69 C. II.—Vix primum sacrum litaverat, pater Caesidius coepit cum superioribus agere ad petendum saecularizationis indultum. Amico de recessus causa interroganti rem totam aperit: se nempe religionem ingressum fuisse 1 S. Thomas, Summa Theol., H-H, 189, 8. EGRESSUS E RELIGIONE 47 eo dumtaxat animo ut semel ditatus sacerdotio permit­ teretur vivere extra claustra. Sol.—Graviter peccavit Caesidius noster tali animo habitum suscipiens religiosum vel emittens professionem, quia in re gravi religionem susceptricem decepit. Et te­ netur ei restituere expensas factas toto tempore quo fuit in ea, quia ex peccato contra iustitiam, cum damno al­ terius, oritur obligatio restitutionis. Sic Salmanticen­ ses x. C. III.—Post decennium a professione religiosa sol- 70 lemni Attilius, Sopatrae amore captus, fornicationi con­ descendit et filium habuit. Quod dum confessario paenitens exponit, ab eo simul sententiam sciscitatur num de­ beat dispensationem a votis petere quod naturali iure se adstrictum putet ut cohabitans cum complice gerat cu­ ram filii sacrilegi. Sol.—Negative. Quoniam officium curandi prolem, etsi sit naturale, est tamen affirmativum, obligans ergo quemlibet prout tunc invenit illum. Quantumvis igitur ignara fuisset Sopatra, fornicationis tempore, religio­ sae condicionis Attilii, hic non tenetur naturae iure nisi ut provideat filio secundum proprium statum religio­ sum. Sicut enim vir matrimonio iunctus, si forsan com­ misit adulterium et adulterinam prolem suscepit, non tenetur a legitima coniuge discedere ut cohabitans cum muliere complice filio adulterino provideat, ita nec re­ ligionem professus tenetur hanc deserere quod indul­ gens fornicationi filium sacrilegum obtinuit. Huic debet dumtaxat providere salva oboedientia atque religiosa observantia (ΠΙ, 45G s.). Quin ullum tamen incumbat re­ ligioni iustitiae officium (cf. can. 536, § 3). 1 Salmanticenses Mor., tr. 15, de statu religioso, c. 5, n. 54. ♦·. 48 DE STATU RELIGIOSO 71 C. IV.—Post plures annos a professione religiosa Adrio serio cogitat de petenda dispensatione a votis, cum se imparem sentiat religionis oneribus sustinendis. At confessarius eum conatur avertere a proposito, quod non vacat, asserit, a peccato, cum amissioni vocationis aequipolleat. Sol.—Prout non necessario peccat qui concedit di­ spensationem, sic nec qui postulat; erunt quinimmo ca­ sus in quibus consilium sit dandum religioso de petenda dispensatione a votis. At hoc ipsum quod non se sentiat parem oneri ulterius sustinendo qui onus libenter et suscepit et quodam saltem tempore portavit, signum est idoneitatem amisisse qui prius idoneus fuerat (55). Amissio idoneitatis, ob morum corruptionem, proculdubio culpabilis; sed petitio dispensationis, idoneitate semel amissa, vacat facile a culpa. 72 C. V.—An religiosus qui saecularizationis indultum aut simplicium votorum dispensationem impetravit, possit primum aut alteram recusare cum a locali supe­ riore eiusdem notitiam accipit, quamvis superior genera­ lis in scriptis iam exsecutoriale decretum rescripti emi­ serit ad normam can. 56 CIC. Sol.—Respondit S. Congr. de Religiosis (1 aug. 1922): «Affirmative, dummodo superiores graves rationes in contrarium non habeant, quo in casu ad S. C. referant» *. 73 C. VI.—Manilium sacerdotem, propter quasdam dif­ ficultates cum Superioribus habitas vitae religiosae tae­ debat. Nullum proinde non movit lapidem ut per Supe­ riores indultum saecularizationis obtineret. Restiterunt initio Superiores. Postea tamen rem totam iudicio S. Se­ dis proposuerunt. Cum autem responsum tardaret, quo1 AAS, 14 (1922). p. 501. EGRESSUS E RELIGIONE 49 dam die Manilius, novam difficultatem cum Superiore expertus et impatientia abreptus, domum reliquit sine ulla licentia, firmiter statuens se non reversurum, et apud consanguineos se recepit. Interim confitetur apud Gerardum, rogans utrum aliquid obstet quominus de more Sacrum celebret. Sol.—Ad hunc casum Genicot: «Cum (Manilius) egressus sit cum animo non redeundi, nondum accepto saecularizationis induito, apostata dicendus. Incurrit proinde excommunicationem, saltem si conscientiam habuit se graviter delinquere et censuram quodam modo novit. Ab hac excommunicatione, ac proin a peccatis, Manilium Gerardus absolvere nequit, cum sit reservata Superiori maiori Manilii (vel Ordinario loci in quo com­ moratur apostata, si religio non exempta est); neque ex c. 519 haec censura absolvi potest, cum non sit iure particulari in Ordine statuta, sed iure communi; neque si Gerardus pro foro interno peculiares facultates ha­ bet, hae multum prodesse possunt—nisi forte cupiat Ma­ nilius quam primum, praemissa absolutione a censura in foro interno, absolutionem a peccatis accipere—, ne­ que facultas c. 2254 in casi urgentiori, cum res censeatur deducta ad forum externum, et publice, ad vitandum scandalum, Manilius agere debet tamquam censuram observans. Si autem Manilius excommunicationem pro­ pter inadvertentiam huc usque non contraxit, possit interim Gerardus absolutionem a peccatis concedere et permittere, secluso scandalo, ut omnino secreto Manilius sacris operetur. Sed in omni hypothesi, ipsi imponere debet ut quam primum rem componat cum Superioribus (secus propter contumaciam certe incurreret excommu­ nicationem, ut apostata), vel redeundo ad claustra, vel saltem epistolam ad Superiores mittendo qua se para­ tum exhibeat stare ipsorum mandatis. Possit Superior 50 DE STATU RELIGIOSO maior ipsi permittere ut, dum exspectatur indultum saecularizationis, maneat apud consanguineos; possit etiam delegare cuicumque confessario a Manilio eligen­ do facultatem ipsum absolvendi ab excommunicatione forte incursa»x. Huc e superioribus voluminibus Casus accedant: Vo­ tum castitatis observatu, ut dicitur, impossibile (ΙΠ, 340); Sollemniter professa num debeat exire monaste­ rium ut patri subveniat (ΠΙ, 456 s.). 1 Genicot, Casus Conse., 553, ed. 192«. DE OFFICIO SACERDOTALI I. VOCATIO SACERDOTALIS Doctrina. Vocatio sacerdotalis seu ad sacerdotium, si verbis 74 stamus Pii XII, duplici coalescit elemento, divino et ecclesiastico. Divino quidem, nam si Deus est principalis auctor omnium sive naturalium sive supernaturalium donorum, maxime habendus est auctor principalis tot tantorumque munerum naturae et gratiae quibus can­ didatus ad sacerdotium cumuletur oportet. Ecclesiastico quoque, cum quis sacerdotio destinetur ad ministerium hierarchicum exercendum in Ecclesia societate visibili et hierarchica, et ideo a moderatoribus hierarchicis, qui­ bus Ecclesiae regimen divinitus est commissum, ex aucto­ ritate comprobari, admitti et regi debeat *. I. Vocatio ergo divina1 *3, etsi innotescere valeat per 75 1 Pius XII, Const, apost. Sedes Sapientiae, 31 maii 1956; AAS, 48 (1956), p. 357. 3 Non est quaestio de vocatione divina activa, quae significat actum ipsius Del; verum de vocatione divina passiva, quae huius actus divini importat perceptionem seu conscientiam penes nos homines.—De obliga­ tione sectandi hanc vocationem, videsis supra, n. 50-57. 52 DE OFFICIO SACERDOTALI revelationem et signa extraordinaria, nota fit, ut plu­ rimum, hominibus 1 recta intentione et idoneitate candi­ dati ad sacerdotii munera. Recta porro est intentio cum candidatus sacerdo­ tium inhiat, non quidem propter gradum—ut super ple­ bem constituatur—, nec propter honores vel divitias —quae gradum consequuntur vel possunt consequi—, sed propter unum tantum officium, ut aliis nempe prosit2: agitur enim sacramentum Ordinis, in utilitatem proxi­ morum. Idoneitas consistit negative in eo quod candidatus careat impedimentis quae redderent invalidam, saltem illicitam ordinationem (cf. can. 968, § 1); consistit e contra, positive in eo quod candidatus polleat illis omni­ bus dotibus—physicis, psychicis, intellectualibus et mo­ ralibus—sine quibus imprudenter seu temere susciperet sacerdotium, cum desit fundata spes eiusdem munera recte obeundi atque obligationes sancte servandi3. 1 Ordinandus testificari debet: «Cum experiar ac sentiam a Deo me esse revera vocatum» (Inst. S. C. de Sacramentis, 27 dec. 1930 ; AAS. 23 [1931], p. 127); eius etiam parochus tenetur ut significet «quae sit publica de ipsius vocationis opinio» (ib.„ p. 128) et ut quaerat a probis «an aliquod de sua vocatione ad sacros Ordines possit foveri dubium, et qua ratione», immo «quae sit publica, et praesertim praestantiorum ho­ minum existimatio... de eius vocatione ad sacerdotium» (ib., p. 129). Recens prodiit Monitum S. Officii: «Improbanda est opinio eorum qui autumant praeviam institutionem psychoanalyticam omnino neces­ sariam esse ad recipiendos Ordines Sacros, vel proprie dicta psychoanalytica examina et investigationes subeunda esse candidatis Sacerdotii et Professionis Religiosae. Quod valet etiam si agitur de exploranda aptltudine requisita ad sacerdotium vel religiosam professionem» (AAS, 53 [19611, p. 571). 3 Cf. S. Thomam, Summa Theol., Π-Π. 185, 1. 3 Hinc Pius XI: «Qui ab disciplina obtemperationeque plerumque abhorreat, parum sit ad pietatem proclivis, non satis laboris animarum­ que salutis studiosus; qui. peculiari modo, ad libidinis illecebras sese pronum impertiat, neque iam diu experiendo ostenderit illius dehonestamenta effugere posse; qui denique ad disciplinarum studia haud ido- VOCATIO SACERDOTALIS 53 II. Vocatio ecclesiastica est invitatio episcopi ad 76 sacerdotium suscipiendum: «Accedant qui ordinandi sunt». Episcopus autem, si illicite vocaret non vocatum a Deo, licite potest ad ordinem non admittere quem no­ vit et idoneum et rectissime affectum, seu a Deo voca­ tum; immo et prohibetur, salvo can. 969, § 2, ne saecu­ larem ordinet qui non sit necessarius vel utilis dioecesi (ib., § 1); ideo ubi candidati plures sint quam desideren­ tur, potest et debet eligere inter dignos, digniores nempe invitans, ceterosque respuens. Quantacumque etenim sit candidati idoneitas et intentionis rectitudo, nemo ius habet ut ordinem recipiat antecedenter ad liberam ele­ ctionem episcopi: ea namque faciunt dispositionem qui­ dem ad ordinem, sed dispositio materiae ad formam non confert materiae ius ad formae receptionem. Casus primus. Geruntius, seminarii rector, vocationem divinam te- 77 net innotescere inclinatione seu propensione, compla­ centia seu gustu quem experitur candidatus ad sacerdo­ tii munera. Si enim, inquit, vocatio divina restringatur ad intentionem rectam et idoneitatem, intentio vero recta extendatur usque ad electionem deliberatam, ido­ neitas denique ponatur acquisita, sequeretur hoc mag­ num inconveniens, Deum scilicet non vocare hominen sed hominem vocare semetipsum. Quid de illa doctrina? neus evadat, ut portendi liceat praescriptum eorum curriculum non pos­ se cum, satis moderatoribus facientem, perficere: hi omnes ad sacrum munus ineundum non nati aptique sunt» (enc. Ad cath. sacerd., AAS, 23 [1936], p. 40). 54 DE OFFICIO SACERDOTALI Solutio Doctrina huiusmodi obsoleta dicenda est. Fuerunt quidem nonnulli qui conscientiam divinae vocationis in hoc uno ponebant: sicut enim nonnulli sunt naturaliter propensi versus misericordiam, sic ex dotibus tum na­ turae tum gratiae quidam haberent gustum vitae sacer­ dotalis seu tenderent sponte in sacerdotium. Attamen vocationem sacerdotalem non consistere, saltem necessario et de lege ordinaria, in interna qua­ dam adspiratione subiecti seu invitamentis Spiritus Sancti ad sacerdotium ineundum, constat non modo ex sententia lata a speciali Commissione Cardinalitia et approbata a S. Pio X, occasione libri can. Lahitton ’, sed ex verbis quoque Pii XI 79 Accedit quod attractio sive tendentia huiusmodi sup­ ponitur praevia subiecti deliberationi et electioni libe­ rae, quasi vocatio passiva foret effectus unius gratiae operantis; atqui oportet insuper admittere attractionem sive tendentiam consequentem subiecti deliberationem 78 1 «Condicionem, quae ex parte Ordinandi debet attendi, quaeque Vo­ catio sacerdotalis appellatur, nequaquam consistere, saltem necessario et de lege ordinaria, in Interna quadam adspiratione sublecti seu invita­ mentis Spiritus Sancti ad sacerdotium Ineundum» (A AS, 4 Γ1912], p. 485). 3 Postquam dixit diligentiam adhibendam esse a rectoribus semina­ riorum ut sciant quis ex alumnis «ad suscipiendum sacerdotium superno nutu advocetur», Plus XI subdidit: «Quae quidem ad sacra capessenda munia proclivis inclinatio, ut probe nostis, Venerabiles Fratres, potiusquam ex intimo conscientiae invitamento sensuumque motu, quae inter­ dum deesse possunt, ex recta eorum propensione eruitur intentioneque mentis qui sacerdoclo Inhiant, cum lis corporis animique virtutum orna­ mentis conluncta. quae eosdem ad hoc officium amplectendum idoneos reddant. Qui ad sacrum huiusmodi institutum ea una nobllique de causa contendat, ut divino famulatui animarumque saluti se dedat, slmulque et solidam pietatem et probatam vitae castimoniam, et consentaneam, ut diximus, doctrinam assecutus sit vel assequi nitatur, Is profecto, ut per­ spicuo patet, ad sacerdotale ministerium a Deo vocatur» (1. c„ p. 40). VOCATIO SACERDOTALIS et electionem liberam, effectum igitur coopérants gra­ tiae. Si enim attractio vel propensio est semper in id quod quisque percipit conveniens sibi, aliquid convenit alicui tum propter dispositiones quas ipse non elegit’, tum etiam propter dispositiones a se libere electas post deliberationem etiam protractam. Quamvis enim id ad quod ducimur temperamento, charactere, usu, eligamus proclivius, non tamen necessario; quapropter et possu­ mus eligere contrarium, si id iudicamus melius nobis, in his saltem adiunctis a. Et inclinatio quidem consequens deliberationem, ubi contrariam inclinationem comitetur praeviam, nihil aut parum sentitur; sed actuum repetitio nata est gignere habitum, quapropter et corrumpere contrarium pristi­ num ·. Valet ergo propensio ad sacerdotium consequi electio- 80 nem ipsius subiecti; sed tunc, ut liquet, potius quam signum vocationis Dei, est effectus huius electionis, re­ ctae intentioni paris vel germanae. Haec enim recta in­ tentio potest venire fructus naturae protractaeque deli­ berationis, penes S. Camillum de Lellis puta, qui se ad studia ecclesiastica maior natu transtulit ut auctus sacerdocio abundantius consuleret proximorum necessita­ tibus. Nec inde sequitur inconveniens quod Geruntius noster pertimescit. Agatur enim de vocatione praevia delibera­ tioni et electioni, ideoque effectu gratiae operantis, aut i Propter dispositiones innatas aliqui inclinantur ad misericordiam, aliqui ad Iram. Propter dispositiones acquisitas sed non ab eis electas, filii sequuntur facile patris professionem vel quod cum patre assidue conversati mores paternos imitantur, vel quod a patre professioni dicati se sensim sine sensu professioni aptarunt. » Plures qui prius militiam oderant, eam amplexati sunt postquam Ipsam sibi amicam fecit bellum vel servitium militare. 1 Sic qui a studio litterarum abhorrebant quasi duro et ingrato, Ita se litteris assuefecerunt ut nihil lam Ipsis gratius nlhilve levius. 56 DE OFFICIO SACERDOTALI agatur de vocatione deliberationem et electionem conse­ quente, effectu igitur cooperantis gratiae, «voluntas nostra est omnino pedissequa respectu divinae gratiae, et nullo modo praevia» quapropter Deus est qui vocat hominem, quomodocumque hic se vocatum sentiat. Se­ queretur potius inconveniens in sententia contraria: si vocatio etenim divina intellegatur semper et necessario praevia deliberationi atque electioni hominis, ruit axio­ ma, communiter admissum: Si non fuisti vocatus, fac te vocatum s. Alii casus. 81 C. II.—Fiacrius, etsi prope finem studiorum theolo­ gicorum, anceps manet num ad sacros ordines accedat; experitur enim tendentiam homosexualem eamque con­ genitam, cui nonnumquam cessit ante et post ingressum In Seminarium; notabiliter quidem se emendavit, at pergit turbari tentationibus plus minusve intensis, in quorundam maxime conspectu. Has si conatur vitare, conscius fit propriae fragilitatis; hinc sensus impoten­ tiae, seu incapacitatis, ut dicitur, complexus. Sol.—Fiacrius non habet necessariam illam spem fundatam de obligationibus sancte servandis ordini sa1 S. Thomas, in 4 Sent., d. 17, q. 1, a. 2, q. 2, 2m. 3 Loquens de sacerdotum spiritualibus exercitiis, haec Pius XI : «E sacris huiusmodi secessibus id etiam profluere utilitatis quandoque po­ test. ut qui in sortem Domini non a Christo ipso adscitus, sed terrenis suis consiliis ductus venerit, resuscitare gratiam Dei possit; nani cum et is iam sit Christo Ecclesiaeque perpetuo vinculo addictus, facere idcir­ co non potest quin illud S. Bernardi non amplectatur: Bonas fac de cetero vias tuas et studia tua et ministerium sanctum: si vitae sanctitas non praecessit, sequatur saltem. Quae communiter a Deo datur gratia, daturque peculiari ratione sacramentum Ordinis suscipienti, haud dubie eidem, si modo reapse velit, opitulabitur non minus ad emendandum quod initio a se fuerit vitiose forte positum, quam ad sui muneris accu­ randa et exsequenda officia» (1. c., p. 50 s.). VOCATIO SACERDOTALIS 57 cro annexis; valedicat igitur ordinibus. Ad rem cl. Vis­ ser: «Qui vehementem experiuntur propensionem sen­ sualem, et multo magis sexualem, erga adolescentes alios eiusdem vel alterius sexus eisque indulgent (oculis, ver­ bis, iocis, litteris, manus contrectationibus, osculis, am­ plexibus, etc.), neque se funditus emendant, non sunt idonei; neque illi qui veram constitutionem homosexualem produnt (quod non necessario sequitur ex propen­ sione in eundem sexum, tempore v. g. pubertatis vel in collegio) ; tandem excludendi sunt qui tempore Seminarii actus graviter impudicos cum alio eiusdem vel diversi sexus patraverint, nisi forte ageretur de unico quodam lapsu iuvenis secus commendabilis atque in adiunctis mitigantibus. Multo magis excludatur qui tempore Se­ minarii actum consummatum cum alio patrasset» \ « C. III.—Episcopus dedit quasdam circa materiam 82 castitatis normas quas servent confessarii in permittendo et prohibendo seminaristis accessu ad ordines. Pionius autem his normis stare prorsus renuit, quasi exhorbitarent Praelati competentiam. Sol.—Episcopus, verisimilius, normas communicavit quas a S. Congregatione de Seminariis et Universitatibus studiorum ipse receperat; hae porro normae fructus sunt experientiae diuturnae, ostendentis quandonam adsit necne spes fundata illam servandi castimoniam quam, sub sacrilegii quoque reatu, latina ecclesia exigit a cle­ ricis ordinibus maioribus initiatis. Sed et Episcopus, cuius est candidatum vocare ad ordines, potest vel iure proprio critérium, ad auctorum probatorum sententiam, statuere quod cuncti illi sequantur quibus ille in exa­ minanda candidatorum idoneitate delegatis utitur, se­ minarii videlicet rector, director spiritualis, confessarii. » Aertnys-Damen-Visser, Th. Mor., II. 587. 58 DE OFFICIO SACERDOTALI 83 C. IV.—Teneturne confessarius absolutionem dene­ gare clerico vitio turpi habituato, qui nihilominus ad sa­ cros Ordines ascendere velit? Sol.—Respondet Fanfani: «Affirmative: usque dum dederit sufficiens experimentum emendationis. Ratio est quia ut quis ad sacri Ordinis dignitatem licite ascendat, praeter statum gratiae, requiritur etiam probitas vitae praecellens et habitualis; quae iuxta legem communem non statim acquiritur. Ergo ordinandus qui in vitio lu­ xuriae (vel ebrietatis) habituatus ad Ordines ascendere vellet absque emendationis experimento, temerarie ad sacros Ordines ascenderet; atque ideo se indignum red­ deret ipsius absolutionis sacramentalis» \ 84 C. V.—Maximianus adulescens, humaniorum studio­ rum curriculo paene emenso, loviniano confessori suo manifestat consilium quod ceperat ingrediendi semina­ rii. Sed consilium illud probare prorsus detrectavit lovinianus, quia paenitens, dum in scholis latinis inferiori­ bus versabatur, duobus annis in peccatis turpibus solita­ riis inhaeserat, atque in eadem adhuc bis singulis tribus ultimis studiorum annis, relapsus erat. Sol.—Ad hunc casum Genicot: «Errat lovinianus dum ita pium iuvenem a servitio altaris removet, nisi alias rationes in casu non expositas et rarius occurrentes ha­ beat; adhuc gravius erraret si paenitenti denuntiaret eum sub gravi prohiberi quominus seminarium ingre­ diatur. Etenim, cum minime instaret sacri ordinis susce­ ptio, sed ei praemittenda essent per quattuor vel quinque annos studia philosophica et theologica, saltem aliquod experimentum permittendum erat ei qui aliunde recta intentione ductus videatur (ut supponimus); si enim iam magna ex parte se ipsum emendavit, dum huma1 Fanfani, Th. Mor., IV, 482. VOCATIO SACERDOTALIS 59 nioribus studebat, adeo ut non iam consuetudinarius dici debeat, magna spes est fore ut se plenius emendet dum studiis altioribus vacabit, vocationis clericalis sti­ mulo excitatus. Quod si forte in pristinas vel peiores cul­ pas crebro relaberetur Maximianus (quod tamen veri similius non contingent), poterit sine magno incommodo a confessario quem habebit iuberi ut ad saeculum re­ deat» \ C. VI.—Desiderius, vocationum, ut dicitur, promotor 85 in dioecesi, ardenti quidem desiderio flagrat numerum augendi sacrorum ministrorum; non semel tamen dubi­ tat quos adolescentes vel pueros inducat et adducat in seminarium: timet enim ne quidam moveantur ob ter­ rena, quae captanda prospiciunt, emolumenta. Sol.—Animadvertat, imprimis, Desiderius, ea quae sacrae ordinationi praevia requiruntur non esse petenda prae ingressu in seminarium; sicut enim idoneitas quoad scientiam obtinebitur studiorum ecclesiasticorum de­ cursu, sic et idoneitas quoad mores longo illo tempore vel acquirenda est vel perficienda; ipsamet intentio, prae ingressu in seminarium minus recta, poterit in se­ minario rectificari. Ab adolescentibus et pueris igitur quos habet inducere et adducere, id unum Desiderius postulet, idoneitatem nempe sibi in seminario capessen­ di illa omnia quae veniunt sub bonitate vitae, recta in­ tentione, scientia, a sacerdotibus requisitis iure divino et eclesiastico. Invitet quapropter et admittat quotquot comperit habere gratiae atque naturae dona unde spe­ rare liceat et rectam intentionem et intellectualem ac moralem idoneitatem prae ordinis susceptione necessa­ rias 2. i Genicot, Casus Conse., 488, ed. 1928 a «A boy of twelve cannot be exoected to have that knowledge of the priesthood that would enable him to form a rational judgement about DE OFFICIO SACERDOTALI 60 II. NEGOTIATIO VETITA Doctrina. 86 Negotiationum alia est oeconomica, alia politica, alia artificialis et alia lucrativa. In oeconomica vel simplici venduntur aut fructus ex propio agro collecti, vel ea quae supersunt ex emptis, abundanter licet (ut tutius consulatur), in proprium commodum, vel ea quae in proprium usum empta praesens occasio lucri consulit alienanda (v. gr. quia res empta crescit pretio, ut ema­ tur alia loco ipsius). In negotiatione politica res emun­ tur et venduntur, non proprio nomine, sed cuiusdam societatis nomine atque commodo, v. gr. pro civitate vel exercitu. Negotiatio artificialis seu industrialis adest cum res minori emitur ut mutata seu transformata, per ar­ tem vel industriam, vendatur carius. Locus est, contra, negotiationi lucrativae seu quaestuosae, quae et merca­ tura dicitur, cum res minori emitur ea intentione ut postea sine immutatione carius vendatur \ Sub hac po­ strema negotiatione continetur, instar speciei, negotia­ tio argentaria, qua scilicet pecunia emitur minori ut maiori vendatur postea. his taking upon himself the obligations of the priesthood. Let him go to the seminary, where he will learn more about it and be better able to judge» (Wirth, The traditional idea of sacerdotal vocation, in The [American] Eclesiastical Rev., 1912, 2, p. 522). 1 «Supponit ergo, momento emptionis, exsistentem intentionem res non mutandi, sed carius vendendi; et intentionem quae sit causa em­ ptionis» (Vermeersch. Th. Mor., Ill, 21, ed. 1927).—«Quattuor... requi­ runtur: (a) rem emere . ; (b) rem emere ut revendatur; nam si rem emo ut eadem fruar, non negotior; quamvis poste?., immo eodem die, mutata sententia, eam revendam, v. g. quia inexpectatam nactus sum occasionem; (c) et sub eadem forma revendatur...; (d) ut carius reven­ datur: nam si eodem fere pretio revendatur, ita ut lucrum non perci­ piatur. non est proprie negotiatio» (Tanquerey, Synops. Th. Mor , ΙΠ, 1017, ed. 1931). * 61 NEGOTIATIO VETITA Nec clericis nec religiosis prohibetur negotiatio oeco­ nomica vel simplex, neque negotiatio artificialis seu industrialis, saltem si res mutantur vel transformantur per artem seu industriam propriam. Communiter tamen vetatur negotiatio politica, quae ipsos et curis saecula­ ribus et periculis administrationis nimis implicaret (can. 139, §3; cf. can. 592); quaeque propterea non eis permittitur nisi in casibus exceptis, videlicet si urgens causa pietatis vel caritatis aliud suadeat Specialiter autem clericis et religiosis interdicitur 87 negotiatio sive lucrativa in genere sive argentaria in specie, quamvis neutra de se habenda sit illicita (I. 23), cum pretium iustum quo res et emuntur et venduntur (valor etiam pecuniae) non sit unum et idem sive in di­ versis locis sive diverso tempore, immo in eodem loco atque tempore non consistat in indivisibili, distinguitur enim pretium iustum summum—ultra quod reputaretur pretium nimium—, pretium infimum—infra quod habe­ retur pretium insufficiens—et pretium medium—inter summum infimumque, nempe 3. Haec prohibitio, expressa iam in Codice I. C. quoad clericos (can. 142) et religiosos (can. 592) roborata fuit decreto S. Congr. Concilii d. 22 martii 1950 3, quo et ex1 Ut haec urgens causa constet authentice, requiritur Ordinarii li­ centia, quae vim declarationis habet potius quam dispensationis (Wernz· Vidal, Ius Canon., II. 128. ed. 1923). 2 «Quanta sit distantia inter summum et infimum pretium, non po­ test regula una determinari, sed hoc pendet a multis circumstantiis, prae­ sertim vero ex penuria mercis et ex multitudine ementium. Generatim autem dici potest pretium summum alicuius rei id supra quod nullus probus mercator venderet illam; pretium vero infimum, illud infra quod nullus probus emptor emeret. Saltem ille excessus in pretio qui permittit rescissionem contractus iuxta leges civiles, debet etiam in foro conscien­ tiae considerari tamquam excessus supra pretium summum» (Prümmer, Th. Mor., H. 297, ed. 1928). 3 «Quo firmior et magis uniformis ecclesiastica disciplina hac de re habeatur atque abusus praecaveantur, SS.mus Dominus Noster Pius Pp. ΧΠ statuere dignatus est ut Clerici et Religiosi omnes ritus latinl, 6 4 62 DE OFFICIO SACERDOTALI tenditur ad sodales Institutorum saecularium et muni­ tur poena excommunicationis latae sententiae S. Sedi speciali modo reservatae, etsi agatur de negotiatione ar­ gentaria, de negotiatione per alios2, de negotiatione in alienam utilitatem. Quoniam attamen sermo est de exercitio negotiatio­ nis, ad incurrendam poenam requiritur actuum multipli­ catio moraliter unitorum per intentionem eos repetendi. Verum poena potest multiplicari, si prior nempe habitus fuerit interruptus (sive voluntarie, sive per sententiam de quibus in cann. 487-681, ne exceptis quidem recentium Institutorum saecularium sodalibus, per se vel per alios, mercaturam seu negotiatio­ nem cuiusvis generis, etiam argentariam, exercentes, sive in propriam sive in aliorum utilitatem, contra praescriptum can. 142, utpote huius criminis rei, excommunicationem latae sententiae Apostolicae Sedi spe­ ciali modo reservatam incurrant et, si casus ferat, degradationis quoque poena plectantur. Superiores vero qui eadem delicta, pro munere suo ac facultate, non Impediverint, destituendi sunt ab officio et inhabiles de­ clarandi sunt ad quodlibet regiminis et administrationis munus. Pro omnibus denique, quorum dolo vel culpae patrata facinora tribuenda sint, firma semper manet obligatio reparandi damna illata» (AAS, 42, [19501, p. 330 s.). «Decretum non agit nisi de negotiatione contra praescriptum can. 142. Unde, quamvis primo obtutu videretur prohibitionem gravem extendere ad casus sub illo canone non comprehensos, tamen videtur comprehen­ dere tantum illam negotiationem et mercaturam, quae secundum com­ munem Interpretationem can. 142 clericis est prohibita. Saltem excom­ municationem latae sententiae non Incurrent nisi illi, qui hanc negotia­ tionem exerceant. Nam decretum illam prohibitionem non mutat, sed tantum severioribus poenis sancit» (Ferreres-Mondria, Th. Mor., II. 1169, ed. 1953). 1 Urget igitur prohibitio sub gravi (cf. I, 293). Ad quorundam tamen sententiam «leviter tantum peccare videtur qui bis vel ter negotletur in parva quantitate, aut semel in quantitate etiam magna» (Ferreres, Th. Mor., II, 116, ed. 1932); Immo qui in quantitate licet magna nego­ tiatur semel aut iterum aut vicibus etiam pluribus verum moraliter se­ paratis, quae proposito scilicet non uniantur (Vermeersch, 1. c., n. 24). > «Tunc per alios negotiationem clericus vere exercet, cum eius man­ dato personali res geritur, vel quando in solidum, tamquam socius infi­ nite obligatus, omnibus debitis gravatur» (Vermeersch, 1. c., n. 22). NEGOTIATIO VETITA 63 condemnatoriam vel monitionem canonicam) et iterum fuerit represtinatus \ Casus primus. Evagrius, oeconomus provincialis alicuius Congrega- 88 tionis religiosae, etiam post decretum S. C. Concilii diei 1 maii 1950 pergit in actionibus societatum industrialium vendendis et emendis, non prohibitam retinens negotia­ tionem cambiariam. Pergit insuper adhuc vendere cum immodico lucro obiecta religiosa prope Sanctuarium cui­ dam Communitati suae religionis adnexum, quia lucrum necessarium reputat ad dandam communitati et ideo Sanctuario independentiam oeconomicam. Apollonio sacerdoti saeculari, qui ante praedictum decretum S. C. Concilii domum rusticationis gerebat, a qua non parum lucrum habebat, suggerit ut administrationem apparenter remittat propriis consanguineis, qui­ bus ipse consilio adsistat, et ita poenas comminatas; evadat. Occasione spiritualium exercitiorum scrupulis exagi­ tatus, ad confessarium pergit ad consilium petendum et ut, si opus fuerit, suae conscientiae provideat. Quid confessarius? Solutio Procedamus per partes. 89 l.°) Quoad negotiationem cambiariam. Hodie certum est licere clericis atque religiosis emere, non modo titulos Status, sed obligationes immo et actio1 Abellân, De vetita clericis et religiosis negotiatione, in Periodica, 39 (1950), p. 261. 64 DE OFFICIO SACERDOTALI nes societatum sive commercialium sive industrialium De obligationibus nulla est controversia. De actionibus autem cl. Beste: «Opinio theoretice probabilior, practi­ ce certa et iuri moderno conformior, clericos actiones comparare sinit indiscriminatim, sive agatur de societa­ te constituta sive constituenda, industrial! vel commer­ ciali, modo serventur cautelae a S. Sede exigi solitae» 2. Nec ullus negat clericis vel religiosis facultatem obli­ gationes et actiones emptas vendendi carius, oblata nem­ pe opportunitate favorabili, ut pecunias inde reportatas collocent v. gr. in aliis obligationibus et actionibus magis vel fructiferis vel tutis. 1 «Actiones in huiusmodi societatibus sunt tituli (sive papyri signa­ tae signo societatis) repraesentantes ius ad partem aliquotam capitalis socialis et. consequenter, ad participandum pro rata in beneficiis seu lucris ipsius societatis. Quia vero haec lucra vel beneficia ab exitu rei pendent quam sibi societas proponit, aliquando maiora, aliquando minora vel nulla sunt, atque inde est etiam quod dicta participatio (dividendum appellant) nullos habeat per se definitos limites. Obligationes vero sunt tituli (seu papyri signatae signo societatis) re­ praesentantes creditum contra societatem, seu pecuniam ipsi societati mutuatam, iusque conferunt ad lucrum certum et determinatum a so­ cietate percipiendum, v. gr. 4 % pecuniae mutuatae. Per actiones societatis constituitur, qui eas possidet, socius sive mem­ brum illius; per obligationes vero, illius fit tantum creditor, non socius. Res clarescet exemplo: Societas instituenda est ad aggrediendum opus, v. gr. viam ferream, ad quod requiri existimatur mille millium francorum. Emittuntur e. gr. mille actiones, quarum unaquaeque datur ei qui mille francos suppeditat: sic capitale sociale colligitur. Postea apparet adunatum capitale insufficiens esse ad rem perficiendam et re­ quiri praeterea centum millia francorum; socii nolunt novas actiones emittere novosque adsclscere socios. Igitur emittuntur e. gr. ducentae obligationes, quarum unaquaeque ei acquiritur qui 500 francos mutuo suppeditat. Singulis annis solvet societas iis creditoribus v. gr. 4 vel 5 (Ferreres, 1. c., 117). 3 Beste. Introductio in Codicem, p. 195, cit. a cl. Felici, qui subdit: «Inter quas cautelas est ut de societate honesta agatur ; ne clericus mu­ nus directivum vel administrativum in ea habeat; ut actiones acquiran­ tur de pecunia propria, non mutuata; ne denique eae acquirantur animo eas in foro argentario dein carius vendendi, more aliorum negotiatorum, igitur animo negotiandi» (Palazzini, Casus Conse, de censuris, p. 109 s., ed 1956). NEGOTIATIO VETITA ' I I 65 Si nihil aliud Evagrius noster fecerat, non esset, uti patet, carpendus. Sed quoniam pro eius ratione agendi affertur excu- 90 satio, ipsum nempe non retinuisse cambiariam negotia­ tionem vetitam, sequitur Evagrium actiones societatum industrialium emisse animo negotiandi sive carius ven­ dendi, exercuisse, aliis verbis, negotiationem huiuscemodi. Hanc autem venire clericis ac religiosis vetitam modo expresso in Decreto citato nemo Doctorum ambigit: valor enim pecuniae acquisitivus unus et idem est, con­ fletur ipsamet metallo aut valida signetur in papyro sive charta a Statu, domu bancaria. societate industrial! vel commerciali, fideiiussore. Nec Evagrius propterea culpa eximitur quod negotiationem cambiariam exercuerit in profectum suae Con­ gregationis, ut supponitur; illa enim negotiatio prohibetur in utilitatem -propriam aut alienam. An saltem excusetur a lata excommunicatione propter ignorantiam—retinens negotiationem cambiariam non esse vetitam—, res tota pendet ab huius ignorantiae qua­ litate: non excusatur, si ignorantia fuit affectata aut crassa vel supina ; excusatur si ignorantia simplex, quan­ tumvis gravis (I, 74). 2.°) Quoad venditionem obiectorum religiosorum. 91 Licite agit «oeconomus Collegii qui alumnis suppellectilem scholarem procurat. Hic casus, consuetudine quadam licitus declaratur, modo negotiatio stricte dicta vitetur, et lucrum habendum tantum sit ut compensen­ tur expensae emptionis, labor, periculum damni e rebus non venditis et etiam fenus pecuniae quo emptae sunt. Sub iisdem condicionibus licitus haberi potest usus ven­ dendi obiecta devotionalia, maxime in locis peregrina­ tionis et ad ingressum ecclesiae» l. 1 Abellan, 1. c., p. 251. 66 DE OFFICIO SACERDOTALI Sed quoniam Evagrius obiecta religiosa vendit cum immodico lucro, carpendus est certo de iniustitia, etsi non de negotiatione iure canonico prohibita; lucrum enim immodicum est lucrum iniustum. Nec actus legitimatur intentione, dandi nempe communitati et sanctuario independentiam oeconomicam, quoniam finis et alias ape­ ruimus (I, 128), non iustificat media ‘. 92 3.°) Quoad gestionem domus rusticationis. Cum tota suggestionis ratio eo spectet ut remittens consanguineis administrationem Antonius vitet poenas in praedicto Decreto comminatas, quaestio est an me­ dium illud sit aptum aut ineptum. Esset equidem medium aptum si administrationem domus Antonius vere relinqueret, ita ut lucrum non sibi sed consanguineis cedat, hos etsi consilio adiuvet. Est autem medium ineptum si administrationem relin­ quat dumtaxat apparenter, prouti in casu, sic nempe ut lucrum cedat sibi, nam in praefato Decreto excommu­ nicatione plectuntur qui negotiationem vetitam exercent per se vel per alios. 93 Confessarius corrigat ergo Evagrii falsam opinionem duplicem, eumque excitet ut, dolens de praeterito, nego­ tiationi penitus valedicat: agitur enim lex canonica quam Pius XII urgere voluit supradicto Decreto ; sed et officium agitur sacerdotali muneri indecorum. Verbis enim Ange­ lici: «Clerici non solum debent abstinere ab his quae sunt secundum se mala, sed etiam ab his quae habent speciem mali. Quod in negotiatione contingit, tum prop­ ter hoc quod est ordinata ad lucrum terrenum, cuius clerici debent esse contemptores; tum etiam propter i «Ad procurandam independentiam oeconomicam Evagrius ad alia media recurrat, vel saltem impetret licentiam S. Sedis, quae praescribet cautelas adhibendas ne religiosi mercatores videantur, e templo elciendi» (Felici, 1. c., p. 112). NEGOTIATIO VETITA 67 frequentia negotiationum vitia, quia difficulter exuitur negotiator a peccatis labiorum, ut dicitur Eccli. 26 [28] » *. Quod si Evagrius fortasse opponat se ductum fuisse zelo Congregationis, communitatis vel sanctuarii, confessarius respondeat Supremam Congregationem S. Of­ ficii damnasse nonnullos missionarios qui, ut evangelium praedicarent in regione cui ingressus lege civili pro­ hibebatur exteris nisi ex causa negotiationis, se negotia­ tores proclamarunt et quasdam officinas huc illucque aperuerunt ad merces servandas et vendendas, quo ab indigenis negotiatores crederentur*3 ; si istorum zelus indiscretus fuit, Evagrii zelus multo magis. Urgeat, denique, confessarius restitutionem lucri illius immodici quod Evagrius ex venditione obiectorum reli­ giosorum habuit; cum enim pergat oeconomatum provin­ ciae gerere, facile erit ipsi pretio medio et infimo similia obiecta vendere emptoribus futuris, in quibus plures ex iam defraudatis praesumuntur. Alii casus. C. II.—Alias cum providere nequeat suis atque fami- 94 liae necessitatibus, Fusculus, qui exigui pagi paroeciam regit, negotiationi vacat, nam Ecclesiae praecepta, sive affirmativa sive negativa, non obligant, inquit, cum gra­ vi incommodo. Sol.—Non desunt Auctores qui id Fusculo permittunt cum agitur de obtinendis necessariis vitae ipsius; si tamen agitur de necessariis vel status sui vel vitae suae familiae (cf. II, 317), quidam licentiam, quidam declara­ tionem postulant legitimam de causae gravitate. Ad plu­ rium doctrinam, nobis probabiliorem (cf. I, 405), indiget 1 S. Thomas, Summa Thcol., ΙΙ-ΓΓ, 77, 4, 3m. 3 S. C. de Prop. Fide, 4 febr. 1860 (.Collectanea eiusdem, I, p. 645 s., ed. 1907). 68 DE OFFICIO SACERDOTALI Fusculus in quocumque casu licentia sive S. C. Concilii intra Italiam, sive Episcopi extra. 95 C. III.—Parochus Synesius hereditate accepit com­ merciale institutum; poteritne id ipsemet dirigere? Sol.—Respondent Aertnys-Damen: «Quando negotia laicorum ad Clericos devolvuntur, sive iure hereditario sive quocumque alio titulo, statim sunt dimittenda, etiamsi coniunctim cum aliis bonis, aut alieno nomine per coheredes ipsius vel socios laicos negotium exercea­ tur. Quodsi dimitti nequeant sine gravi detrimento, per­ mittitur continuatio ad breve tempus, per interpositam laici personam, ac de licentia Ordinarii extra Italiam, S. C. Concilii intra Italiam» \ 96 C. IV.—Eucharius, clericus, emit plura minori pretio ut ipsa vendat carius; estne continuo de negotiatione vetita carpendus? Sol.—Cum distinctione. Negative, si minus pretium fuit ab Euchario postulatum intuitu, ut dicitur, perso­ nae; tunc enim lucrum venditionem consequens aequipollet partiali primi venditoris donationi. Affirmative, contra, si minus pretium inde habitum est quod Eucha­ rius emit acervatim ut minutim vendat: hoc est etenim omnibus negotiatoribus commune. Sic Regatillo 97 C. V.—Rigobertus sacerdos quandoque, ubi librum clero utilem alicubi editum esse novit, ab ipso editore emit eum exemplarium numerum quem collegis suis se venditurum esse sperat. Quae exemplaria cum emat mi­ nore pretio, quo scii, bibliopolis vendi solent, vendatque maiore pretio, quo nempe singularia exemplaria venalia prostant, lucrum non spernendum facit. Similiter sat i Aertnys-Damen, Th. Mor., I, 1138, ed. 1939. ’ Regatillo, Casos Canônicos, I. 92, ed. 1957. NEGOTIATIO VETITA 69 multam pecuniam lucratur emptis magna copia piis ima­ ginibus et libellis, quae postea minutim, aucto paululum pretio, scholis, patrociniis aliisque catholicis institutis vendit. Sol.—Ad hunc casum Genicot: «Rigobertum a violata lege ecclesiastica immunem probabiliter censemus, modo valde seria ratio boni communis has emptiones et vendi­ tiones cohonestet. Haec enim si adfuerit, eius actio po­ tius censenda erit obsequium clero bonisque operibus praestitum quam prohibita negotiatio: carebit enim illo charactere qui negotiationi intrinsecus est, ut principa­ liter procuretur utilitas negotiantis. Quare lucrum quod facit Rigobertus praeter compensationes expensarum licitam, censendum erit per accidens coniunctum servi­ tio quod plurimis praestat. lam vero, in casu, facile aderit huius modi ratio cohonestans. Nam, licet Rigobertus sin­ gula exemplaria vel minorem copiam imaginum vendat eo pretio quo vulgo vendi solent, eius opera utilis esse potest ad spargendos pios libros et libellos vel imagines, praesertim in iis locis quorum incolae rarius et difficilius commercium cum bibliopolis vel editoribus gerunt. Multi enim sunt qui res illas empturi sint si a viro noto offe­ rantur, nullatenus vero si ad eas obtinendas ad locum dissitum scribere necesse sit. At si nulla huius modi ra­ tione communis boni cohonestaretur Rigoberti praxis, haec censenda esset legibus ecclesiasticis prohibita, nisi in casu particulari aliter iudicaret Ordinarius» l. C. VI.—Utrum sodalibus Institutorum saecularium 98 negotatio vel mercatura prohibeatur in quantum sodales, vel absolute etiam ut privatae veniunt personae? Sol.—Ad hoc dubium Fanfani: «In quantum sodales prohibitio intellegenda esse videtur: ita scilicet ut neque » Genicot, Casus Conse., 500, ed. 1928. DE OFFICIO SACERDOTALI 70 nomine Instituti, neque in favorem Instituti negotiatio­ nem licite exercere valeant; bene quidem hoc facere pos­ sint ut personae privatae in saeculo viventes, ac si nul­ lius Instituti saecularis fuissent membra. Hoc enim ipso quod, etiam post ingressum in aliquod Institutum, soda­ libus horum Institutorum a Constitutionibus permittitur, ut supponitur, propriam artem vel professionem exerce­ re, sicut antea; insuper, cum per seipsos ipsi sibi ad vi­ tam quotidianam necessaria providere debeant, videtur prohibitionem de qua supra (S7) esse necessario intelle­ gendam de casibus tantum in quibus membra Institu­ torum saecularium ut sodales agunt; minime quando agunt ut privatae personae ac si sodales non fuissent» \ Huc e superioribus voluminibus Casus accedat: Reli­ giosus vacans negotiationi (I, 206 ss.). III. SACERDOS MATRIMONIUM ATTENTANS Doctrina. 99 Nullitas huiuscemodi matrimonii satis constat: ma­ trimonii quidem canonici, nam «invalide matrimonium attentant clerici in sacris ordinibus constituti» (can. 1072); matrimonii civilis quoque, «cum nemo ex catho­ licis ignoret aut ignorare possit, matrimonium esse vere et proprie unum ex septem evangelicae legis sacramentis a Christo Domino institutum, ac propterea inter fideles matrimonium dari non posse quin uno eodemque tem­ pore sit sacramentum, atque idcirco quamlibet aliam inter Christianos viri et mulieris praeter sacramentum Fanfani, Th. Mot., m. 321. SACERDOS MATRIMONIUM ATTENTANS 71 coniunctionem, cuiuscumque etiam civilis legis vi factam, nihil aliud esse nisi turpem atque exitialem concubina­ tum» (Denz. 1640). Sacerdos matrimonium attentans fit irregularis Sic 10Θ in can. 985: «Sunt irregulares ex delicto... 3.° Qui matri­ monium attentare aut civilem tantum actum ponere ausi sunt, vel ipsimet vinculo matrimoniali aut ordine sacro aut votis religiosis etiam simplicibus ac temporaneis liga­ ti, vel cum muliere iisdem votis adstricta aut matrimonio valido coniuncta.» Ab incurrenda autem irregularitate ignorantia nullatenus excusat (can. 988). Sacerdos insuper, pariter atque femina quacum atten­ tat matrimonium, plectitur excommunicatione latae sen­ tentia. Ita in can. 2388, §1: «Clerici in sacris constituti vel regulares aut moniales post votum sollemne castitatis, itemque omnes cum aliqua ex praedictis personis matri­ monium etiam civile tantum contrahere praesumentes, incurrunt in excommunicationem latae sententiae Sedi Apostolicae simpliciter reservatam». Ubi contrahere ma­ trimonium illi dicuntur qui consensum dant matrimo­ nialem ex utraque parte verum 2 et naturali iure suffi­ cientem; quantumvis, ob impedimentum ecclesiasticum vel civile, religiosum vel civile matrimonium irritum sit et nullum. Sed quoniam poena fertur in praesumentes, quaelibet imputabilitatis imminutio, ex parte sive intel­ lectus sive voluntatis, eximit ab hac poena (can. 2229, § 2), ideoque ignorantia, non quidem affectata, verum crassa atque supina, iuris aut facti; metus gravis quoque (cf. I, 51, 74). 1 Sacerdos religiosus ipso quoque facto habendus est tamquam legi­ time dimissus (63). * «Non omnes conveniunt quod attinet ad consensum simulatum, aliis opinantibus delictum consummari etiam simulato consensu, aliis id negantibus et consequenter docentibus in censuram non incidi si alter­ utrius consensus sit simulatus» (Palazzini, Casus Conse, de censuris. p. 116, ed. 1956). »Jb ' < 72 101 DE OFFICIO SACERDOTALI Dispensatio ab irregularitate est danda ad normas Codicis. Item absolutio ab excommunicatione, extra ca­ sum quo sacerdos qui matrimonium attentavit nequeat iam complicem dimittere vel ab ea discedere. Hoc enim in casu standum est Decreto quod de mandato Pii XI dedit S. Paenitentiaria, d. 18 aprilis 1936, in quo legimus: «Absolutio ab ea (excommunicatione) in casu supra ex­ posito et consequens supplicantis admissio ad sacramenta more laicorum suscipienda, ab ipsa tantum Sacra Paeni­ tentiaria Apostolica, servata speciali procedendi forma et sub peculiaribus quibusdam cautelis et condicionibus ab eadem Sanctitate Sua patefactis ac praescriptis, con­ cedi possint; et si forte concedantur ab aliquo sacerdote in periculo mortis, maneat obligatio ad ipsam Sacram Paenitentiariam recurrendi, ut praescribitur canone 2252 pro censuris a iure Sanctae Sedi specialissimo modo re­ servatis» *. Ad omnem dubitationem auferendam, decla­ ratum fuit postea: «Absolutionem a censura, de qua su­ pra, ita esse S. Paenitentiariae reservatam ut nemo umquam, excepto casu periculi mortis, ab ea absolvere pos­ sit, non obstante qualibet facultate, sive per can. 2254, § 1, sive per privilegium, sive denique per aliud quodcumque ius ceteroquin concessa» 12*S . Haec autem absolutio, data in mortis periculo a sacer­ dote, extra mortis periculum a S. Paenitentiaria, ad fo­ rum internum coarctatur ' ; in huius autem Tribunalis 1 AAS, 28 (1936). p. 242 s. « AAS. 29 (1937), p. 283 s. ’ Ad dubium: «An absolutio in periculo mortis secundum canonem 882 limitetur ad forum internum an extendatur etiam ad forum exter­ num», respondit Pont. Comm, pro interpr. Codicis: «Affirmative ad primam partem; negative ad secundam» (AAS, 20 [1928], p. 61).—De S Paenitentiaria legimus in Codice: «Huius tribunalis iurisdictio coar­ ctatur ad ea quae forum internum, etiam non sacramentale, respiciunt; quare hoc tribunal pro solo foro interno gratias largitur, absolutiones, dispensationes, commutationes, sanationes, codonationes» (ca. 258, § 1). SACERDOS MATRIMONIUM ATTENTANS 73 rescripto, praeter facultates tributas confessario l, paenitenti fit mandatum speciale, ut videlicet si noverit «adesse aliquos fideles qui forte scandalum sumerent ex eius accessu ad Sacramenta dum pergit sub eodem tecto cum muliere cohabitare, prudenter illos fideles monere debeat de gratia recepta a Sede Apostolica et de eiusdem gratiae natura» 2. Casus primus. Aurelius, sacerdos, aliquantulum post ordinationem, 102 evagatus animo, nonnullis illecebris allectus, tandem cle­ ricale veste sponte dimissa, ad instar viri laici mercatu­ rae se totum dedit, a meridionalibus Italiae regionibus ad septentrionales se conferens. Tempore belli, opportunas circumstantias nactus, ob impossibilitatem relationum inter duas Italiae partes, matrimonium religiosum cum Hereminia, sponsi condi­ cionis ignara, attentavit. Non multo post sponsa, de tanto scelere certior facta, nihilominus in nefaria cohabitatione perseveravit. Occasione anni marialis in quodam sanctuario ambo 1 «Facultas tribuitur confessario: a) absolvendi apostolica auctoritate paenitentem a censuris et a pec­ catis: itemque: b) pari apostolica auctoritate reducendi eundem paenitentem ad statum laicalem iuxta can. 211, § 1, ad normam tamen et cum effectibus, de quibus in can. 213, §§ 1 et 2; scilicet firma manente lege coelibatus et eo ipso inducta amissione officiorum, beneficiorum, iuriuin ac privilegio­ rum clericalium: c) pari apostolica auctoritate absolvendi mulierem a censuris et a peccatis; d) indulgendl ut oratores simul cohabitare possint sub eodem tecto in absoluta et perfecta continentia, more scilicet fraterno, sub poenis congruis quas Legislator supremus forsan decernere dignatus fuerit in hac gratia concedenda, si in posterum inter se peccarent contra casti­ tatem» (Rossi, Decretum Lex Sacri Coelibatus, p. 74 s.). a Rossi, 1. c., p. 75. 74 DE OFFICIO SACERDOTALI ad confessarium accedunt, absolutionis cupidi at filiis impediti ne ab invicem discedant. Quaeritur : 1) An Aurelius et Hereminia in censuram incurrerint. 2) Quid Aurelio et Hereminiae, nunc 40 annos plus minusve gerentibus, sit a confessario iniungendum. Solutio 103 104 ■ I I I I ■ Ad Ium.—Aurelius quidem incidit in excommunicatio­ nem can. 2388 (100): non enim poterat excusari ignoran­ tia legis; nec facile excusabitur poenae ignorantia. Quin pariter inciderit in excommunicationem latam Decreto contra negotiationem exercentes (87), cum mercaturam ponatur exercuisse ante bellum; immo exercitium post diem 1 augusti 1950 (cf. can. 9) prosecutus, excusaretur haud difficulter quoniam Decreti nescius. Hereminia, contra, non incidit in excommunicationem can. 2388: attentavit quidem matrimonium, sed «sponsi condicionis ignara». Nec punitur censura ob nefariam cohabitationem, etsi publicam et notoriam, in qua perse­ veravit «de tanto scelere certior facta»: non enim con­ cubinatus, sed attentatio matrimonii, poena in lure plec­ titur. Ad Ilum.—Quoniam non agitur de paenitentibus in periculo mortis—occasione enim marialis anni in quodam sanctuario ad confessarium pergunt—, et quoniam cir­ cumstantiis impediuntur cessare a cohabitatione sub eodem tecto—uti frater tamen et soror—, a) Aurelii absolutio ab excommunicatione 1 et consequens admissio ad sacramenta more laicorum susci­ i Dispensationem ab irregularitate (100) Aurelius ne petat, quippe quae cohabitanti cum desertionis complice non conceditur. SACERDOS MATRIMONIUM ATTENTANS 75 pienda, ab una tantum S. Paenitentiaria concedi potest. Sacram ergo Paenitentiariam adeat per confessarium cui rescriptum, nota iam forma (101) remittetur. b) Hereminia vero, cum non subiaceat excommuni­ cationi, non habet nisi ut absolvatur a peccatis, tum aliis, tum cohabitation!—quam tandem concubinariam no­ vit—adnexis. Haec porro peccata, quoniam reservata non sunt, saltem non supponuntur, absolvi possunt a quolibet confessario. Alii casus. C. II.—Anno post sacerdotalem ordinationem vix 105 transacto, Nilus civile matrimonium iniit cum puella Actioni Catholicae addictissima. Ad provectiorem iam perventus aetatem, remorsibus vexatus, suae saluti pro­ videre vellet; nequit tamen, propter civile vinculum, a femina discedere, quae non modo renuit absolutionem petere a censura sed nec paenitet de peccatis, de unione, etsi civili, contentissima. Potestne Nilus conscientiae suae consulere? Sol.—Affirmative. «Dummodo ex una parte mulier iam consenserit vitam castam degere et fidem dederit de absoluta perfectaque in posterum continentia perpe­ tuo servanda et ex altera parte nullum adsit scandalum in gratia concedenda, nil prohibet quominus, inabsoluta muliere, sacerdos absolvatur» \ Faciat ergo recursum ad S. Paenitentiariam. C. III.—Fluctulus, pridem parochus, inde civili ritu 106 Crescentianae nuptus, in mortis periculo versatur; ad bonam frugem redire cupiens, nec potens attamen, prop­ ter filios, a communi habitatione secedere, poteritne ab­ solvi a sacerdote quolibet? i Rossi, i. c„ p. 73. 76 DE OFFICIO SACERDOTALI Sol.—Affirmative, cum onere tamen recurrendi, post­ quam convaluerit *, et quidem sub poena reincidentiae in censuram eiusdem speciei, ad S. Paenitentiariam et standi eius mandatis (cf. 101 et can. 2252). 107 C. IV.—Mortua vel dimissa complice quacum post susceptum sacerdotium matrimonium attentaverat, Nicasius pariter versatur in periculo mortis. Potestne quili­ bet sacerdos eum absolvere ab excommunicatione et a peccatis? Sol.—Affirmative, et quidem sine onere recurrendi, post recuperatam valetudinem, ad S. Paenitentiariam, episcopum aliumve facultate praeditum speciali (cf. cann. 2388, 2252). 108 C. V.—Victorianus, sacerdus, suae oblitus vocationis et amore flagrans in quandam feminam, habitu dimisso atque magno populi scandalo, cum ipsa inivit civile ma­ trimonium. Post annum ab uxore discessit atque nunc remorsibus vexatus vellet saluti suae consulere et ad exercitium sacri ministerii denuo admitti. Postulat igitur a theologo quid sibi agendum. Sol.—Quoniam casus differt ab eo de quo in Decreto (101) et delictum Victoriani est publicum, recursus opor­ tet fiat, per Ordinarium, ad Cong. S. Officii. Suprema haec Congregatio sic procedit: Habitis opportunis informationibus ab Ordinario, sacerdotem «si vere est paenitens» primo absolvit ab excommunicatione, ei concedens ut possit accedere ad Sacramenta more laiconim, firma tamen manente irregu­ laritate. Absolutio data in foro externo valet quoque pro interno (can. 2251). i niud postquam convaluerit dupliciter sui potest, videlicet: valetu­ dine recuperata, statim recurrendum esse; vel etiam ex analogia iuris (cf. can. 2254, § 1) post mensem a valetudine recuperata. Haec altera Doctorum interpretatio nobis vera videtur (Id„ ib„ p. 36). SACERDOS MATRIMONIUM ATTENTANS 77 Post congruum et diuturnum experimentum de firmi propositi et sinceri doloris perseverantia, certiorata ex informationibus ab Ordinario obtentis, concedit sacer­ doti dispensationem ab irregularitate, limitatam tamen ad Missae celebrationem, sub certis cautelis, iuxta varios casus. Exigit tamen necessario et semper: 1. signa sin­ ceri doloris, certiorati ex diuturna probatione, ex testi­ monio (communiter) Ordinarii; 2. separationem realem et de facto a muliere; 3. separationem quoque legalem, si ligamen civile adest. Et si quidem proles habetur, dispensatio ab irregulatitate (et consequens concessio celebrationis Missae) dif­ ficilior redditur, semperque requiritur ut proli convenien­ ter provisum fuerit. Quae certo provisio practice est difficilis. Difficulter quoque evitantur admiratio et scan­ dalum quae ducunt ortum ex publica rei notitia, et prae­ sertim ob conversationem prolis cum patre sacerdote l. C. VI.—Ad copulam iam quatter Tharasius parochus, 109 sub vehementi carnis tentatione, famulam adduxerat cum haec, etsi arcana de causa, obfirmato recusavit ani­ mo ulteriorem facere sui copiam nisi clam assumpta ci­ vili ritu in coniugem. Condescendit infelix ille atque, sub specie peregrinationis pergerunt ambo in aliam civita­ tem, ubi prorsus ignoti et confictis quoque documentis, coram civili nupserunt magistratu. Properarunt continuo in patriam; at vix domum attingerant, famula languescit brevique moritur inconsummato matrimonio. Quo qui­ dem eventu, quasi irae divinae signo in semetipsum pro­ vocatae, ita permotus est Tharasius ut, combusto cele­ brati matrimonii apographo, quod famula sedulo serva­ bat, ad confessarium, de peccatis sincere paenitens festi­ naret. Confessarius, postquam avidis auribus narrationemi i Aertnys-Danen, Th. Mor., H, 609, ed. 1939. 1 78 DE OFFICIO SACERDOTALI totam excepit, duo revocat in dubium: num Tharasius excommunicationem et irregularitatem incurrerit, quippe qui non consummavit matrimonium; et quatenus affir­ mative, num gaudeat ipse facultate necessaria pro abso­ lutione atque dispensatione. Sol.—Tharasius inciderat reapse in excommunicatio­ nem can. 2388, § 1 et in irregularitatem can. 985, 3.°, latas in sacerdotem matrimonium attentantem; porro matri­ monium ipse attentaverat, licet non consummaverit (103). At cum quaestio sit de delicto occulto, in foro interno consulendum est paenitenti. In quo quidem foro absolutio ab excomunicatione can. 2388, § 1 dari potest in casibus urgentioribus a quolibet confessario, iniuncto tamen onere recurrendi, sub poena reincidentiae, intra mensem ad S. Paenitentiariam, vel ad episcopum aliumve superiorem praeditum facultate et standi eius man­ datis (can. 2254, § 1); in casibus pariter urgentioribus dispensatio ab irregularitate de qua in can. 985, 3.°, con­ cedi potest a quolibet confessario pro licito exercitio or­ dinis iam suscepti (can. 990). Casum porro hic versari urgentiorem liquet facile, nam agitur sacerdos, ultionem divinam pertimescens ideoque properans sibi divinam gratiam conciliare—cui propterea durum est in statu gravis peccati permanere per tempus necessarium ut superior competens provideat—; agitur quoque parochus in paroeciam reversus, cui periculum imminet gravis in­ famiae si a susceptorum ordinum exercitio abstineat do­ nec Ordinarius adiri queat. APPLICATIO MISSAE PRO POPULO 79 IV. APPLICATIO MISSAE PRO POPULO Doctrina. Ad Missam applicandam pro populo tenentur iure ca- HO nonico et ratione officii: 1. Episcopi residentiales, post captam possessionem (can. 339 § 1); 2. Administratores Apostolici, si permanenter instituti (can. 315); 3. Vicarii et Praefecti Apostolici (can. 306); 4. Vicarii Castrenses, si stipem vel notabile emolumentum ex officio perci­ piant1; 5. Abbates vel Praelati «nullius» (can. 323, § 1); 6. Superiores ecclesiastici missionum «sui iuris» 12; 7. Vi­ carii capitulares, sede vacante (can. 440); 8. Parochi (can. 466, § 1); 9. Quasi-parochi, nempe in missionibus (can. 451, § 2); 10. Vicarius paroecialis, si plena potestate paroeciali sit praeditus (can. 451, § 2); ideoque: Vicarius oeconomus, vacante paroecia (can. 473). Vicarius actua­ lis, si paroecia sit pleno iure unita domui religiosae, eccle­ siae capitulari vel alii personae morali (can. 471, § 4); 11. Cappellani militum, si eis a Vicario Castrensi iure imponitur, quod percipiunt ex officio stipem vel notabile emolumentum 3. Ceteros obligatio ex lure canonico non urget4. 1 S. C. Consistorialis, 23 apr. 1951 ; A AS, 43 (1951), p. 564. 2 S. C. de Prop. Fide, 31 aug. 1934 (Sartori, Enchiridion Canonicum, ad can. 306). 3 S. C. Consistorialis, ubi supra. * Quapropter non tenentur: l.° Episcopi titulares, quos decet tamen ex caritate ut aliquando pro sua dioecesi Missam applicent (can. 348, ? 2), nec ideo Episcopi coadiutores et auxiliares; 2,<> Administratores apostolici constituti ad tempus (can. 315) ; 3.® Vicarii Castrenses, si non percipiunt ex officio stipem vel notabile emolumentum; 4.° Vicarius ge­ neralis; 5.° Rector seminarii; 6.° Superiores religiosi, qui tamen iure divino dicuntur adstricti ut pro suis subditis Missam applicent aliquo­ ties; 7.° Cappellani monialium, carcerum, hospitalium, etc., etsi domus 80 ill DE OFFICIO SACERDOTALI S. C. Concilii recens (3 dec. 1960) promulgavit novum elenchum—ad novum rubricarum codicem aptatum— omnium dierum quibus tenentur pro populo sibi com­ misso Missam applicare: Episcopi residentiales (extra loca missionum), Administratores apostolici (permanenter constituti), Abbates et Praelati «nullius», Vicarii capitulares, Parochi (extra loca missionum), Vicarii oeco­ nomi (vacante paroecia) et Vicarii curati seu actuales ’. Hi dies sunt: Festa de praecepto: A) Dominicae I et II classis; B) Alia festa I classis in calendario Ecclesiae universae: Nativitas Domini, dies octavus Nativitatis Domini, Epi­ phania Domini, Ascensio Domini, festum SS. Corporis Christi, Conceptio Immaculata B. Μ. V., Assumptio ip­ sius B. Μ. V., festum S. loseph, sponsi B. Μ. V., festum SS. Petri et Pauli, apostolorum ; et festum Omnium Sanc­ torum. Festa non de praecepto: A) I classis in calendario Ecclesiae universae: Festum SS. Cordis lesu, Pretiosissi­ mi Sanguinis D. N. I. C., Annuntiationis B. Μ. V., S. loseph Opificis, Dedicatio S. Michaelis archangel! et Nativitas S. loannis Baptistae; B) I classis in calendariis particu­ laribus: Festum patroni principalis nationis, patroni principalis regionis seu provinciae ecclesiasticae sive ci­ vilis, patroni dioecesis, patroni principalis loci seu oppi­ di vel civitatis, anniversarium Dedicationis ecclesiae cathedralis et ecclesiae propriae, titulus ecclesiae propriae ; vel ecclesia a cura parochi subducta sit; 8.° Cappellani castrenses, nisi eis iure imponatur a Vicario ; 9.° Vicarius adiutor, v. gr. ob parochi cae­ citatem (can. 475, § 2) ; 10.° Vicarius substitutus, in legitima parochi absentia (can. 474); 11 o Vicarius cooperator, cum parocho videlicet fru­ ctuose praesente (can. 476. § 6). i Vicarius curatus paroeciae, pleno iure unitae mensae episcopali, obli­ gatione tenetur applicandi Missam pro populo (S. C. Concilii, 9 iulii, 1938; AAS, 37 [1945], p. 298 s.).—Vicarius perpetuus tenetur ad Missam pro populo applicandam si plena potestate paroeciali sit praeditus (Ea­ dem S. Congr., 20 mart. 1932; AAS, 25 [1933], p. 438). APPLICATIO MISSAE PRO POPULO 81 C) II classis: Nativitas B. Μ. V.. Purificatio eiusdem, fes­ ta natalicia apostolorum et evangelistarum, scilicet fes­ tum S. Andreae, S. Thomae, S. loannis evang., S. Matthiae, S. Marci, SS. Philippi et lacobi, S. lacobi, S. Bartholomaei, S. Matthaei, S. Lucae et SS. Simonis et ludae x. Episcopi residentiales in locis missionum2, Vicarii 112 apostolici, Praefecti apostolici, Vicarius Castrensis (si te­ netur), Superior ecclesiasticus missionis «sui iuris» 3, Pa­ rochi in locis missionum1, quasi-parochi et Capellanus militum (si ipsi iure imponitur), Missam pro populo ce­ lebrare debent «saltem in sollemnitatibus Nativitatis Do­ mini, Epiphaniae, Paschatis, Ascensionis, Pentecostes, SS. Corporis Christi, Immaculatae Conceptionis et As­ sumptionis B. Μ. V., S. loseph, eius sponsi, SS. Apostolo­ rum Petri et Pauli, Omnium Sanctorum» (can. 306). Ex can. 339: «In festo Nativitatis Domini, et si quod 113 festum de praecepto in diem dominicam incidat, satis est ut (Episcopi) Missam unam pro populo applicent. Si festum ita transferatur ut in die ad quem non solum fiat officium cum Missa festi translati, sed serventur quoque obligationes audiendi Missam et abstinendi a ser­ vilibus, Missa pro populo applicanda est in die ad quem ; secus in die a quo...5. Licet Episcopus duas vel plures dioeceses aeque principaliter unitas regat aut, praeter AAS, 52 (1960), pp. 985 S. S. C. de Prop. Fide, 26 ian. 1954 (Sartori, 1. c.. ad can. 339, § 1). Id., 31 aug. 1943, supra cit. Id., 26 ian. 1954, supra cit. «Attento iure quo utimur, si festum Annuntiationis B. Μ. V. cadit in triduum Maioris Hebdomadae, etsi festum transferatur in feriam H post Dominicam in Albis, cum tamen hac feria non vigeat obligatio adsistendi sacro et abstinendi a servilibus, obligatio applicandi affixa manet diei 25 martii ; qui si sit feria VI in Parasceve cessat per accidens, ob contrarias leges liturgicas, obligatio applicandi sacrum» (Felici, in Palazzini-De Iorio, Casus Conse., II, 277). 2 3 5 I I 82 DE OFFICIO SACERDOTALI propriam dioecesim, aliam vel alias in administrationem habeat, obligationi tamen satisfacit per celebrationem et applicationem unius Missae pro universo populo sibi commisso» (§§ 2, 3, 5). Idipsum de parochis dicatur (can. 466). 114 Obligatio Missam celebrandi pro populo est: gravis, personalis, realis, tot Missas quis celebrare debet quot im­ ponuntur, ideoque stipendium alteri conferre per quem ipsas fortasse celebrat, localis quoad parochum, qui Mis­ sas celebrare tenetur, etsi privatas, in paroeciali eccle­ sia (can. 466, § 4), urgens statutis diebus, sed Ordinarius potest, iusta de causa, applicationem alia die permittere (ib., § 3), et quidem gratis, seu sine stipendio, cum de­ beatur ratione officii «omni exiguitatis redituum ex­ cusatione... remota» (can. 339, § 1). Casus primus. 115 Orontius parochus, nova licentia utitur Const. Apostolicae Christus Dominus pro sua paroecia, ac Missam Vespertinam unaqualibet die dominica, de consensu Or­ dinarii loci, celebrandam procurat. Cum autem animadverterit populum magno concur­ su Missam vespertinam adire, ita ut numerosior tunc sit quam aliis duabus Missis matutinis, simul sumptis, nolens post meridiem Missam paroecialem transferre et alio ex capite putans illam Missam pro populo applicandam es­ se cui populus frequentior accedit, sacerdoti celebranti Missam verpertinam committit onus, aequo soluto sti­ pendio, applicandi pro populo. Hunc modum gerendi exprobat confessarius, cui Orontius rem exponit, obicitque onus huiusmodi esse per­ sonale, nec posse habitualiter per alios applicationem fieri. Cui Orontius respondet hoc esse in bonum plebis, APPLICATIO MISSAE PRO POPULO 83 quae ferventius Missae adsistit, si sciat Missam pro se celebratum iri. Quid dicendum? £ 1 Solutio De applicatione Missae pro populo per alium loquitur 116 Codex bis; quoad episcopos: «Episcopus Missam pro po­ pulo... per se ipse applicare debet; si ab eius celebra­ tione legitime impeditur, statis diebus applicet per alium» (can 339, § 4); et quoad parochos: «Legitime absens parochus potest Missam pro populo applicare vel ipse per se in loco in quo degit, vel per sacerdotem qui eius vices gerat in paroecia» (can. 466, § 5). Igitur de applicatione per alium in Missa cui frequentior populus accedit Codex silet eiusque silentium potiori dicendi facultate praestat quod cum agitur de homilia dominicali ad populum habenda, legislator ex­ presse: «Proprium cuiusque parochi officium est, con­ sueta homilia, praesertim intra Missam in qua maior soleat esse populi frequentia, verbum Dei populo nun­ tiare» (can. 1344, § 1). Sed habemus Casus solutionem in responsione data 117 a S. C. Concilii (9 apr. 1881) ad quendam Episcopum cuius parochi versabantur in Casus nostri adiunctis. Praemiserat enim: «In ecclesiis parochialibus suae dioe­ cesis, diebus festis, a Parocho, vel Vice-parocho vel etiam ab alio sacerdote, Missam parochialem nuncupatam sol­ lemniter cum cantu celebrari et inter Missarum sollem­ nia fieri quoque SS. Evangelii explanationem. Fideles por­ ro firmiter putantes illam semper pro ipsis applicari, ad eam audiendam libenter confluunt. At pro populo appli­ catur nonnisi dum illam parochus canit, qui pluribus dis­ tentus curis frequenter cogitur huiusmodi munus alteri i 84 DE OFFICIO SACERDOTALI sacerdoti demandare». Ideo «Episcopus optans fideles in hac erronea persuasione diutius haud versari, ac simul advertens quod si id pernoscerent aegre ferrent et non amplius tam diligenter ad illam Missam audiendam ac­ cederent», a S. Congregatione petiit: «I. Utrum praedic­ ta urgens consuetudo sit habenda tamquam causa cano­ nica sufficiens ut Parochus alii committat Missam pro populo loco ipsius celebrandam. II. Posito quod non sit causa sufficiens, ut pro gratia nihilominus concedatur facultas», responsum habuit: «Ad I. Negative. Ad II. Non expedire» l. Alii casus. 118 C. II.—Florius praeter paroeciam propriam habet al­ teram aut plures alias in administrationem; tenebitur Missam applicare pro populo tantum die festo suae pa­ roeciae, an etiam in festis patronorum alterius vel cete­ rarum? 1 ASS. 14. pp. 332 s.—In synoptica autem disceptatione legimus: «Certum et extra dubitationis aleam positum esse videtur parochos ad applicationem Missae pro suis fidelibus divino iure teneri... Huiusmodi porro obligationem, qua parochi devinciuntur, personalem esse, una veluti echo Canonistae et Theologi tradunt... Quibus hucusque dictis serio expensis atque ponderatis, videretur, nedum quod dicta consuetudo ratio sufficiens non sit alteri committendi applicationem Missae pro populo, verum etiam nec causa rationabilis indulgendae in proposito gratiae, et tam sanctum ac rationabilem canonum rigorem relaxandi. Quin aliquid valeat quod in contrarium adducitur, pia nempe fidelium credulitas ac timor desistendi ab illa Missa audienda, si id pernoscerent. Quando­ quidem leves ob hasce causas neque excusandus videretur Parochus a satisfaciendo onere quod eidem personaliter incumbit, neque relaxanda lex quam lugiter sancta haec Apostollca Sedes servatam voluit. Praeter­ quam quod si fideles doceantur nihil ab ipsis amitti, si Missa prlvatlm a Parocho celebretur, atque non leve bonum eisdem obvenire adsistendo Missae cum cantu atque explanationi verbi Dei. oppositus timor in vanum timorem refundi videretur. E contra perpendas quod licet Parochorum obligatio Missae sacrificium pro populo applicandi ex divino praecepto manare videatur, tamen certum et indubium est Parochos, si legitime fuerint Impediti, posse huic oneri per alios satisfacere,..» (1. c.. p. 333 s.). APPLICATIO MISSAE PRO POPULO Sol.—S. C. Concilii respondit (20 nov. 1927): «Nega­ tive ad primam partem; affirmative ad secundam» ’. C. III.—Utrum vicarius oeconomus, oui olures oaroe- 119 cias tempore vacationis regit, unam tantum debeat Mis­ sam pro populis sibi commissis diebus praescriptis appli­ care? Sol.—Respondit (14 iulii 1922) Pont. Commissio co­ dicis interpr.: «Affirmative, ad normam can. 473, § 1 collati cum can. 466, § 2» 2. C. IV.—Valerius, parochus, licet sufficientes reditus 120 habeat, Missam pro qua stipendium acceperat celebravit die dominica, et, decurrente hebdomada sacrificium pro populo obtulit. Idem etiam alia vice praestitit, celebran­ do die dominica pro defuncto, praesente corpore, et Sa­ crum pro populo faciendum ad alium diem ferialem re­ mittendo. Mutata autem paroecia, cum in novo domicilio non sibi videatur reditus habere ad honestam susten­ tationem sufficientes, Sacrum diebus festis pro populo non applicat. Sol.—Ad hunc casum Ferreres: <1.° Valerius peccavit remittendo Missam pro populo celebrandam ad aliam diem absque necessitate, id est secluso dispensationis casu; praeceptum enim Ecclesiae est ut Missa pro populo die dominica a parocho celebretur... 2.° Nec valet ratio Missam pro defuncto, etiam praesente cadavere, celebrandi. Constat ex responsione S. C. Rituum in Fesulana, 26 ian. 1711... 3.° Non valet Valerii excusatio, scilicet quod reditus sint tenues et non sufficiant ad ipsum sustentandum. Urget enim nihilominus obligatio celebrandi diebus festis pro populo. Sic pluries decrevit S. Cong., potissimum die 29 ian. 1734. Ratio est, quia pastor hanc obii1 AAS. 20 (1928), p. 87. « AAS, 14 (1922), p. 528. I I I | n I I j I I I I I I I 86 DE OFFICIO SACERDOTALI gationem suscepit, non obstante redituum insufficientia, et proinde eam adimplere debet» \ » 121 C. V.—Chrysanthus, parochus, quandoque diebus do­ minicis in sacello nobilis familiae celebrat, dum alius sacerdos Missam pro populo in ecclesia parochiali cantat. Sol.—«Per se peccat Chrysanthus dum Missam pro populo alii committit celebrandam ut ipse in nobilium sacello celebret. Et si crebro ita violat legem ecclesiasti­ cam, peccat graviter. Attamen, si ratio quaedam particu­ laris, puta ob speciale beneficium paroeciae collatum vel instantem sollicitationem, id postularet, videtur culpa carere, dummodo id raro fiat: nulla enim rationabilis causa esse potest ob quam parochus habitualiter eccle­ siam suam pro sacello privato deserat». Ita Genicot2. 122 C. VI.—Tigrius parochus, dum utitur facultate binandi, potestne alteram Missam applicare pro populo parochi quem legitime supplet, tempore utputa exercitiorum spi­ ritualium? Sol.—Ad huiusmodi quaestionem Regatillo: Nonnulli negant; nobis autem asserendum videtur. Nam can. 166, § 5 confert legitime absenti potestatem celebrandi per substitutum quem relinquit in paroecia; porro nullibi prohibetur quin iste sit parochus. Neque can. 824, § 2 ve­ tat satisfacere eodem die obligationi duplici ex iustitia, verum applicare utramque missam cum stipendio; ergo non recipiens stipendium pro missa altera, potest hanc applicare ad satis faciendum alteri obligationi3. Huc e superioribus voluminibus Casus accedant: Mis­ sae pro populo applicatio cur praecipiatur ab Ecclesia » Ferreres, Casus Conse.. Π, 397, ed. 1926. 1 Genicot, Casus Conse., 725, ed. 1928. * Regatillo, Casos Canônlcos, I, 340, ed. 1957. CELEBRATIO MISSAE OB STIPENDIUM cum sit actus internus (I, 337); Parochus bis litans in dominica pro stipendio (ΙΠ, 447). CELEBRATIO MISSAE OB STIPENDIUM Doctrina. «Tot celebrandae et applicandae sunt Missae, quot sti- 123 pendia etiam exigua data et accepta fuerint» \ Haec obligatio communiter habetur uti strictae iustitiae, ob mutuum contractum onerosum «do ut facias». Sed ad quaestionem utrum qui omittit unam Missam, pro qua recepit stipendium, peccet graviter, respondebant plures negative, si stipendium esset exiguum; hodie tamen re­ sponsio affirmativa longe communiora, nisi stipendium sit ita tenue ut Missa censeatur gratis promissa. Horum etiam, qui tenent obligationem celebrandi gravem, non omnes urgent sub mortali restitutionem stipendii Missae non celebratae, quandiu eius materia non est gravis. Omnes attamen docent sacerdotem adstringi sub mortali ut Missam, quam omisit, celebret per se vel per alium. Obligatio ex stipendio orta non solum se extendit ad 124 ipsam Missam dicendam, sed ad omnes quoque circum­ stantias expresse stipulatas (can. 833), circumstantias nempe temporis, loci etc. 1 Can. 828.—«Si quis pecuniae summam obtulerit pro Missarum applicatione, non indicans carundem numerum, hic supputetur secun­ dum eleemosynam loci in quo oblator morabatur, nisi aliam fuisse eius intentionem legitime praesumi debeat» (can. 830). 2 Alii : quoniam ille pro quo Missa erat applicanda privatur magno bono spirituali, Missae scilicet fructu; alii: quoniam sacerdos ex iustitia se obligavit ad rem magni momenti; alii: quod sacerdos transgrediatur grave Ecclesiae praeceptum. 88 DE OFFICIO SACERDOTALI «Missae pro quibus celebrandis tempus ab oblatore expresse praescriptum est, eo omnino tempore sunt ce­ lebrandae» (can. 834, § 1). «Dilatio tamen in diem se­ quentem excusari posse videtur nisi missam petens, gra­ vem ob causam, hunc diem praefixerit, vel etiam hunc in finem maius stipendium obtulerit» x. «Pro Missis celebrandis in altari privilegiato nequit, sub obtentu privilegii, maior exigi Missae eleemosyna» (can. 918, § 2). Sed obligatus celebrare ad altare privilegiatum, satisfacit privilegio personali utens 12. 125 «Qui Missarum stipes manuales34ad alios transmittit, debet acceptas integre transmittere, nisi aut oblator ex­ presse permittat aliquid retinere, aut certo constet ex­ cessum supra taxam dioecesanam datum fuisse intuitu personae» (can. 840, § 1). Attamen sacerdotes qui, ob gratitudinem vel amicitiam, sacerdoti vel superiori mo­ nasterii mittunt stipendia collecta inter fideles, non pos­ sunt sacerdoti vel superiori huic licentiam dare ut si ad alios transmittant stipendia, retineat sibi aut monaste­ rio aliquam horum partem. «In Missis ad instar manualium1, nisi obstet mens fundatoris, legitime retinetur excessus et satis est re­ mittere solam eleemosynam manualem dioecesis in qua Missa celebratur, si pinguis eleemosyna locum pro parte 1 Marc. Inst. Mor., II, 1611, ed. 1927. 3 Qui bona fide, utputa ex oblivione, omisit celebrare in altari pri­ vilegiato, non tenetur ad restitutionem stipendii vel ad aliam Missam applicandam ; sufficit si defuncto aliam indulgentiam plenariam appli­ cet. At si non omisit bona fide, hoc altero modo non satisfacit. 3 «Stipendia quae a fidelibus pro Missis offeruntur sive ex propria devotione, velutl ad manum, sive ex obligatione etiam perpetua a testa­ tore propriis heredibus facta, manualia dicuntur» (can. 826, § 1). 4 «Ad instar manualium vocantur stipendia Missarum fundatarum, quae applicari non possunt in proprio loco, aut ab lis qui eas applicare deberent secundum tabulas fundationis, et ideo de iure aut Sanctae Se­ dis induito aliis sacerdotibus tradendae sunt ut iisdem satisfiat» (ca­ non 826. ξ 2). CELEBRATIO MISSAE OB STIPENDIUM 89 teneat dotis beneficii vel causae piae» l. Attamen; si rec­ tor ecclesiae dat sacerdotibus missas ex legato in ecclesia fundatas, isti nequeunt eas aliis cum minori stipendio committere12. Sed an qui illicite retinet excessum supra taxam dioe- 126 cesis in qua Missa celebratur peccet necne contra iustitiam ideoque ad restitutionem teneatur, controversa quaestio. Quidam quidem illum pronuntiant reum gravis peccati, nec tamen iniustitiae—dummodo curet missam sibi commissam celebrare—. Alii vero propugnant ipsum iniustitia peccare ideoque adstrictum ut restituat—com­ munius et probabilius, celebranti; non oblatori—. At si peccatum iniustitiae patet cum agitur stipendiorum unus collector, cui nempe stipes committuntur ut missas ha­ beat per alios celebratas, non satis elucet cum collector agitur celebraturus, cui videlicet stipes dantur ut missas ipse celebret, quamtumvis facta potestate ut quas cele­ brare per semetipsum nequeat eas celebret per alios: hoc etenim in casu videtur ex iustitia suscipere onus tantum celebrationis, cui oneri per alios (licet diminuto stipen­ dio) plene satis fecit. Casus primus. Geremarus presbyter ab amico Tharsicio, sacerdote 127 in longinquis regionibus degente, 300 Missarum intentio­ nes receperat ad mentem dantis. Non valens immediate satisfacere his oneribus, amicum Leonem, alicuius com­ 1 Can. 840, § 2.—«Si fundatoribus animus tantum fuit, ut missae celebrentur, celebranti integrum stipendium tradendum est... Si autem animo etiam intenderunt meliores reddere parochi capellanive reditus, satis est remittere solam eleemosynam manualem dioecesis in qua missa celebratur, atque excessus retineri potest. Atque idem dicendum est, ut patet, si praeter missae celebrationem, alia implenda sint officia» (Marc, 1. c., n. 1619). 2 Ita S. C. Concilii, 19 dec. 1904; ASS, 37, p. 521. 90 DE OFFICIO SACERDOTALI munitatis Superiorem, adit et convenit de commutandis intentionibus per trecentos dies, suo quoque stipendio retento. Geremarus, ab aliis oneribus liber, iuxta pactum, quinquaginta Missas ad mentem Leonis celebrat. At, ob alias supervenientes obligationes urgentiores, ceteris Missarum intentionibus satisfacere non valens, aliis has tradit sacerdotibus alienae dioecesis, stipendia eis re­ mittens iuxta taxam illius dioecesis. Nunc angustiis premitur utrum potuerit eam pecuniae partem quae taxam dioecesanam excedit sibi retinere necne. Quaeritur : 1. Num commutatio intentionum sit licita. 2. Quid ad casum. Solutio 128 Ad Ium.—Etsi duplex hac de re sententia, non vide­ tur illicitum intentiones Missarum commutare, quantum­ vis stipendia sint inaequalia, quoniam non mutatio sti­ pendiorum sed missarum vel obsequiorum fit, id est servitii mutui; porro, sicut unus potest habere stipen­ dium pingue pro Missa quam commendat, et alter quo­ que pro Missa quam permutat. Sententiae huic benig­ niori ipsa praxis timoratorum favet. Iure vero Vermeersch animadvertit: «Improbanda tamen foret studiosa pinguioris stipendii captatio, si nempe frequenter, conquirendo pinguia stipendia, tibi huiusmodi lucra comparares» \ 129 Ad Ilum.—Geremarus dicitur accepisse, non tamen quaesiisse, tercentas intentiones ab amico Tharsicio, sai Vermeersch, Th. Mor., HI. 300, ed. 1927. CELEBRATIO MISSAE OB STIPENDIUM 91 cerdote; acceptavit autem pro se, quin intenderet ipsas cum lucro commutare et putans se futurum habilem qui ipsas celebret intra annum (can. 835); de facto tamen ad alias tercentas, ipsarum loco, se obligat et huic inci­ pit obligationi satisfacere. Et licite quidem Geremarus, non valens immediate celebrare quas a Tharsicio missas recepit, has cum Leo­ ne commutat. Licite quoque retinet sibi excessum, si quis est, stipis pro quinquaginta missis quas per se ipsemet celebravit. An quoque licite vel excessum pro ceteris quas cele­ bravit tantum per alios? Quoniam eleemosynas habuit a Tharsicio, amico qui­ dem, sed sacerdote, praesumptio stat huiusmodi eleemo­ synas nullum excessum importare ob amicitiam—sive fidelium ad Tharsicium, sive fidelium aut Tharsicii ad Geremarum—intuitu nempe personae superadditum. Id saltem non constat certo. Excessum igitur huiuscemodi Geremarus sibi illicite appropriavit. Cui excessus iste cedit iure? Si stipes Missarum Thar- 130 sicii pares sint cum stipibus Missarum Leonis, excessus supra taxam dioecesanam celebrantium hisce celebranti­ bus debetur. Si vero stipes Missarum Tharsicii superiores sint stipibus Missarum Leonis, tunc excessus qui est Mis­ sarum Leonis supra taxam dioecesanam celebrantium debetur celebrantibus; excessus attamen qui supersit inter stipendia Missarum Tharsicii et stipendia Missa­ rum Leonis, Leoni debetur, simpliciter quidem si Leo non commutaret cum illis celebrantibus quas commutat Mis­ sas cum Geremaro—familiari, benefactori, etc.—, secun­ dum quandam potius decentiam—quasi praemium su­ scepti beneficii—si prout commutat Missas cum Gere­ maro aeque libenter Leo commutaret cum illis celebran­ tibus. Sed an, denique, quem excessum retinuit neque bona λ 92 DE OFFICIO SACERDOTALI fide iam consumpsit (cf. III, 62, 68), Geremarus ex justi­ tia restituere debeat Leoni et celebrantibus, solutio pen­ det a, quam ipse existimet tutam, mitiori aut rigidiori sententia (126). Alii casus. 131 C. II.—Hermias acceptavit celebrandas 30 Missas gregorianas, id est dicendas 30 diebus continuis, quod pie ac rationabiliter credatur animam pro qua applicantur liberari a purgatorio ob S. Gregorii M. intercessionem. Sed aliqua die seriem interrupit. Teneturne tricenarium iterum reassumere? Sol.—Distinguendum est. Si quidem voluntarie seriem interrupit, tenetur proculdubio, cum principale quid omi­ serit de quo contractum iniit. Si vero involuntarie, ob aegritudinem inopinatam puta, inadvertentiam etc., Auctores non concordant: alii contenti sunt si Missam suppleat quam omisit; alii petunt insuper ut hanc Mis­ sam celebret in altare privilegiato vel ut indulgentiam plenariam applicet pro defuncto; alii, ut unam Missam celebrare faciat ad altare Gregorianum in Urbe vel ad aliquod aliud instar Gregorian! privilegiatum; alii impo­ nunt compositionem petendam a S. Paenitentiaria; alii, denique, quibuscum sentio, ubi haec petitio non intersit, imponunt totius seriei reasumptionem si stipendium quod pro 30 missis recepit sit sufficiens, iuxta taxam consuetam, et pro missis celebratis et pro tricenario denuo reasumendo—alias, dicunt, nulla adest obligatio nisi ex fidelitate, quae non obligat cum magno incommodo. 132 C. III.—Cunibertus accepit pro Missa celebranda sti­ pem superiorem ea quae definitur taxa dioecesana. Ne­ scit autem quomodo constet excessum datum esse alicui intuitu, ut dicitur, personae. 93 CELEBRATIO MISSAE OB STIPENDIUM Sol.—Hoc certo facile constat ubi stipis datae ab amico, beneficiato, etc., excessus sit notabilis supra taxam in dioecesibus oblatoris et recipientis parem, aut supra taxam in dioecesi vel unius oblatoris, vel huius simul ac recipientis cum oblator est disparitatis conscius —quin tamen certo constet in hoc postremo casu num excessus sumendus sit supra taxam dioecesis oblatoris aut recipientis potius, qui propterea retineri nequit nisi supra taxam altiorem—. Nec constat certo datum fuisse intuitu personae excessum non notabilem in stipe ab amico etc., vel excessum notabilem in stipe ab extraneo, ubi taxa par in utraque dioecesi; immo ubi diversa, si oblator ignarus differentiae eleemosynam dedit non su­ periorem taxa dioecesis suae, aut differentiae conscius eleemosynam quidem dedit superiorem taxa unius non tamen dioecesis utriusque. C. IV.—Titius, sacerdos hispanus, plurima sacra li- 133 tanda facillime in Lusitania colligere solet, quorum sti­ pendium aere lusitano recipit; hoc in aes hispanum per­ mutato, ex centum quibuslibet obolis, 35 aut etiam 40 Titius lucratur. Haec Sacra hispanis sacerdotibus litanda tradit, iisque idem stipendium dat; sed foenus ex aeris permutatione sibi retinet. Plerique Titium optime se ges­ sisse autumant; quia nulla lex est quae id vetet; atque ipsum naturae ius, uti fructum industriae, permittit. Praeterea Titius... operae suae pretium obtinet, magnoque egenis sacerdotibus adiumento est, qui secus stipen­ dia ex Sacris litandis numquam habere possent... Quae­ ritur: An Titio liceat foenus ex aeris permutatione per­ ceptum retinere. Sol.—Huic quaesito responderat (21 nov. 1898) S. C. Concilii: Negative \ 1 ASS, 31, p. 623 s. 8 94 DE OFFICIO SACERDOTALI 134 C. V.—Plura Missarum celebrandarum Asyncritus acceperat stipendia quae noctis tempore latrones cum aliis pecuniis arripuerunt. Teneturne Asyncritus ad illa­ rum Missarum celebrationem? Sol.—Ex can. 829: «Licet sine culpa illius qui onere celebrandi gravatur, Missarum eleemosynae iam perce­ ptae perierint, obligatio non cessat». Ad quae Vermeersch: «Severitatem istam circumscribimus eo qui personali obligatione celebrandi, per se vel per alios, te­ nebatur: generale enim istud est, ut si quis ex alterius obligatione onerosa obtinuerit id ad quod ius habebat, ipse iam absolute suam obligationem exsequi debeat, qua­ cumque ratione lucrum perceptum servaverit vel amisesit. Si autem de eo ageretur qui non foret nisi ?nandatarius (de quo in c. 837) qui mere stipendia transmittere deberet et numquam stipendia acquisivisset, is ad nihil teneretur si stipendia ista casu fortuito apud ipsum periissent. Haec enim patrimonium ipsius non essent in­ gressa, et obligatio mandati impossibilitate exsecutionis cessare dicenda est» l. 135 C. VI.—Bonaventura, parochus, plura celebrandarum Missarum stipendia acceperat in moneta exercitus re­ gionem occupantis. Post brevissimum tempus, antequam Missas acceptas celebraret, exercitus ille coactus fuit de­ serere regionem eiusque moneta omni prorsus valore est destituta. An tenetur adhuc Bonaventura ut Missas ce­ lebret quarum nullum est amplius stipendium? Sol.—Respondet Ylla: Affirmative, propter can. 829, modo citatum (134); quapropter medium se ab obliga­ tione liberandi, duplex: petere ab eleemosynarum obla­ tore exemptionem ab onere, aut impetrare compositio­ nem a S. C. Concilii, quae eam facile concedit si sacerdosi i Vermeers ch, 1. c„ n. 298. SACERDOTUM IN REM POLITICAM INTERVENTUS quae stipendia recepit non expendit quandiu moneta va­ lorem suum servabat \ Huc e superioribus voluminibus Casus accedant: Missae applicatio ad intentionem superioris religiosi (I, 338); Stipem supra taxam dioecesanam exigens pro Missae celebratione (ΙΠ, 444 s); Parochus bis litans in dominica pro stipendio (III, 447). VI. SACERDOTUM IN REM POLITICAM INTERVENTUS Doctrina. «Deus humani generis procurationem inter duas po- 136 testates partitus est, scilicet ecclesiasticam et civilem, alteram quidem divinis, alteram humanis rebus praepo­ sitam. Utraque est in suo genere maxima: habet utraque certos, quibus contineatur, terminos eosque sua cuiusque natura causaque proxima definitos... Quidquid igitur est in rebus humanis quoquo modo sacrum, quidquid ad sa­ lutem animorum cultumve Dei pertinet, sive tale illud sit natura sua sive rursus tale intellegatur propter cau­ sam ad quam refertur, id est omne in potestate arbitrio­ que Ecclesiae; cetera vero, quae civile et politicum genus complectitur, rectum est civili auctoritati esse su­ blecta» 2. Catholici igitur, qui sunt membra societatis tum reli- 137 giosae tum civilis, in iis quae sive fidem sive mores spec­ tant subiciuntur Ecclesiae, in iis vero quae ad politicam i Ylla, Cucstiones eclesiâsticas, U, 7. s Leo ΧΙΠ, enc. Immortale Dei (1 nov. 1885); Acta, 5, p. 127 s.. ed. 1886. 96 DE OFFICIO SACERDOTALI attinent habent eadem iura atque officia quae sunt cete­ rorum civium erga Statum. Ideo catholici possunt quin et debent partem susci­ pere in vita publica ut promoveant bonum sociale et oeconomicum propriae civitatis seu nationis; possunt et debent suffragium ferre in electionibus administrativis ac politicis; possunt et debent partes seu factiones po­ liticas vel constituere vel constitutas ingredi quibus com­ mune civitatis bonum promoveatur. Ecclesia enim ad­ mittit neque reprobat politicas huiusmodi partes seu fa­ ctiones, partes puta monarchicas, republicanas, etc., et ideo libertatem voto favendi unam alteramve; dummo­ do res agatur mere politica, non moralis neque religiosa. «Si quaeratur de rationibus mere politicis, de optimo ge­ nere reipublicae, de ordinandis alia vel alia ratione ci­ vitatibus, utique de his rebus potest honesta esse dissen­ sio» l. Sacerdotes porro, cum sint quoque cives, civium iuribus et officiis non privantur, ea nisi agantur munera quae a clericali statu sunt aliena quaeque ipsis sacris ca­ nonibus vetantur; sic in can. 139: «§ 2: Sine apostolico induito... officia publica, quae exercitium laicalis iurisdictionis vel administrationis secumferunt, ne assu­ mant... § 4: Senatorum aut oratorum legibus ferendis quos deputatos vocant, munus ne sollicitent neve acce­ ptent sine licentia Sanctae Sedis in locis ubi pontificia prohibitio intercesserit; idem ne attentent aliis in locis sine licentia tum sui Ordinarii tum Ordinarii loci in quo electio facienda est» a. 1 Leo XIII. enc. Immortale Dei (1 nov. 1885); Acta, 5, p. 149 s., ed. 1886. - Ad dubium: «An Ordinarii locorum in concedenda licentia sacer­ dotibus. qui se candidatos ad deputatorum comitia sistere cupiunt, po­ tius difficiles quam faciles se praebere debeant», respondit (25 apr. 1922) Pont. Commissio pro interp. Codicis: «Affirmative ad primam partem; negative ad secundam» (AAS, 14 [19221, p. 313). SACERDOTUM IN REM POLITICAM INTERVENTUS 97 At cum sint Ecclesiae ministri, ne reprobent quod 138 Ecclesia probat vel probent quod Ecclesia reprobat. Ergo ne reprobent factionem ullam mere politicam. Immo cum debeant fieri omnia omnibus ut omnes lu­ crifaciant, vitent ne studio partium abrepti ad factio­ num luctam descendant. Conentur potius in nullam par­ tem propensionem ostendere ut quoscumque in electio­ nibus victores amicos habeant quos possint consiliis adiuvare ne tentent aliquid contra Ecclesiam et bonos mores sed sapientiam virtutemque religionis tamquam salu­ berrimum succum atque sanguinem in ipsorum venas in­ ducant, ut verbis utamur Leonis ΧΙΠ \ Sed nec probent quod Ecclesia reprobat. Nam si vel laici tenentur politicam actionem explicare ad Ecclesiae normas, multo magis clerici. Hi, e contra, tenentur nor­ mas quas Ecclesia dederit promulgare fidelibus hosque viriliter urgere ut eis se accommodent12. Possunt igitur atque debent catholicos deterrere ne nomen dent factio­ ni quae Christianam religionem insectetur, quae Christia­ num morum codicem conculcet, quae Christianae fami­ liae subvertat fundamenta3. 1 Leo ΧΠΙ, 1. c.. p. 146. 2 «Π .sacerdote è ministro della Chiesa ed ha una missione che... si estende a tutta la cerchia dei doveri religiosi e morali dei fideli, e nell’ ademppimento della quale egli stesso puô essere quindi obbligato a dare, sotto quell’ aspetto, consigli o istruzioni riguardanti anche la vita pubblica» (Pius XII, alloc, diei 10 martii 1946; AAS, 38 [1946], p. 188). 3 «L’esercizio del diritto di voto è un atto di grave responsabilité morale, per lo meno quando si tratta di eleggere coloro che sono chiamati a dare al Paese la sua costituzione e le sue leggi, quelle in particolare che toccano, per esempio, la santificazione delle feste, il matrimo­ nio, la famiglia, la scuola. il regolamento secondo giustizia ed equità delle moltepllci condizioni sociali. Spetta perclô alla Chiesa di spiegare ai fedeli i doveri morali, che da quel diritto elettorale derivano. L’art. 43 del Concordato del 1929 vieta agli ecclesiastici m Italia d’iscriversi e militare in qualsiasi partito politico. La Chiesa intenae di far rispettare fedelmente questa disposizione... Ma, d’altra parte, non puô renunziare al dirittc suaccennato» (Pius XII, 1. c„ p. 187). 98 DE OFFICIO SACERDOTALI Casus primus. 139 Sergius sacerdos Michael! confratri anxietates suas exponit circa possibilitatem collusionum inter religionem et politicam ideo quod ab ecclesiastica auctoritate iussi sint catholicos monere ne votum in electionibus favora­ bile exprimant quibusdam etiam partibus quae plenam agnoscunt sublectionem Ecclesiae et religiosa et moralia principia reverentur. Timet insuper ne si pars in cuius favorem votum catholicis praecipitur fiat conscia motivorum praecepti—periculi scilicet alias imminentis—, pergat astuta in periculo protrahendo ut inde perennetur quoque favor illi concessus. Quid dicendum? Solutio 140 lam monuerat Leo XIII: «Hoc est potissimum perpetuoque spectandum, quid maxime expediat Christiano nomini: quod ipsum sicubi in periculo esse adversario­ rum opera videatur, cessandum est ab omni dissidio et concordibus animis et consiliis propugnatio ac defensio suscipienda religionis, quod est commune bonum maxi­ mum, quo sunt omnia referenda» \ Itemque: «Fautores contrariarum partium, cetera dissidentes, in hoc oportet universi conveniant, rem catholicam in civitate salvam esse oportere. Et ad istud nobile necessariumque propo­ situm, quotquot amant catholicum nomen debent velut foedere icto studiose incumbere, silere paulisper iussis diversis de causa politica sententiis, quas tamen suo loco honeste legitimeque tueri licet» 2. i Leo ΧΙΠ, enc. Sapientiae Christianae; Acta, 10, p. 29, ed. 1891. * Id., enc. Cum multa ; Acia, 3, p. 174, ed. 1884. SACERDOTUM IN REM POLITICAM INTERVENTUS 99 Talis autem potest esse casus in quo, divisis votis pro partibus plene Ecclesiae subditis et principia religiosa atque moralia colentibus, marxismus puta victoriam ob­ tineret. His profecto in adiuntis auctoritas ecclesiastica vetare potest ne fideles faveant tot illis partibus: peri­ clitatur enim id quod est substantiale, quodque debet praevalere super accidentalia. Ubi tale vetitum auctori­ tate ecclesiastica datum fuerit, signum est periculi gra­ vissimi cui subiacet principale bonum, defendendum pro aris atque focis, neglectis momentanee secundariis com­ modis diversarum partium; illud autem periculum gra­ vissimum tenentur fideles evitare. Nec oportet insistere in abusu possibili et probabili 141 penes partem cui suffragium fertur. Quoniam non est sermo de modo agendi huiusce partis, sed de modo agen­ di electorum catholicorum. Fur equidem male agit dum minatur mortem nisi obtineat pecuniam, verum ille cuius vita periclitatur nisi pecuniam tradat debet potius pe­ cuniam tradere quam morti sese exponere. Bonum com­ mune, ceteroquin, praeeminet bono partis et bonum par­ tis est sacrificandum pro salute totius. Hoc enim pertinet ad politicas virtutes, «secundum quas cives pro bono communi et dispendia propriarum rerum et personarum interdum sustinent» ’, et cum maior pars civium non sit virtuosorum, propterea datur lex ab eo qui curam com­ munitatis habet ut id agant imperfecti moti a legisla­ tore quod perfecti seu virtuosi agunt propria sponte (Cf. I, 385). Alii casus. C. II.—Ab actione politica Maro sacerdos ab Ordina- 142 rio loci fuit prohibitus quod in illa explicanda non se conformaret instructionibus S. Sedis; Maro tamen prae1 S. Thomas, Summa Theol., Π-ΙΙ, 26, 3. 100 de officio sacerdotali ceptum violavit nec post monitionem se emendavit; quapropter Ordinarius ipsum poena multavit. An iure? Sol.—Affirmative. Nam ad duplex dubium: «I. Utrum Ordinario ius sit et officium interdicendi per praeceptum actionem politicam viris ecclesiasticis, qui in ea explican­ da non se conforment instructionibus Sanctae Sedis? Et quatenus affirmative, II. An qui praeceptum violaverint et moniti non se emendaverint, congrua poena puniri possint et debeant ad normam sacrorum canonum?», S. C. Concilii respondit (15 martii 1927): «Affirmative ad utrumque» *. 143 '4 C. III.—An S. R. E. cardinales, archiepiscopi, episcopi sive residentiales sive titulares, ad normam can. 139, §, 4, vi munus senatorum sollicitare vel acceptare possint? Sol.—Pontif. Commissio pro canonum interpretatione respondit (25 aprilis 1922): «Negative et ad mentem. Mens est: Si vi constitutionis civitatis, cardinales, archiepiscopi, episcopi sint de iure senatores et Sancta Sedes aliquo modo id probaverit, cardinales, archiepiscopi, epi­ scopi possunt sine speciali licentia Sanctae Sedis huius­ modi munus explere, dummodo per vicarium generalem aliove modo suis obligationibus satisfaciant. In quolibet autem alio casu cardinales, archiepiscopi, episcopi sive residentiales sive titulares indigent venia Sanctae Se­ dis» a. C. IV.—Theonas parochus aegre omnino fert quod eius paroeciani militare velint in partibus politicis una simul cum acatholicis; timet etenim, quoniam acatholici non agnoscunt plenam sublectionem Ecclesiae. Sol.—Agitur quaestio de iure. Porro si catholici mili­ tant in partibus politicis una simul cum acatholicis seI AAS. 19 (1927), p. 138. * AAS, 14 (1922), p. 313. SACERDOTUM IN REM POLITICAM INTERVENTUS 101 ctantibus quoad res mere politicas sanam policiam, ti­ mor parochi nullo nititur firmamento : res siquidem mere politicae extra terminos vagantur auctoritatis ecclesias­ ticae. Si tamen militant in partibus politicis simul cum acatholicis non agnoscentibus plenam Ecclesiae suble­ ctionem quoad res Ecclesiae subditas, tunc parochi timor est per se rationi consentaneus, licet possit per accidens pugnare cum ratione. Est quidem rationi consentaneus per se loquendo, nam sublectio Ecclesiae est indubie agnoscenda in omni­ bus quae spectant ius naturae, divinum, ecclesiasticum; et ideo coadunatio catholicorum cum acatholicis catho­ licos constituit in periculo cooperandi ad iniquam le­ gis, v. gr. contra sanctitatem matrimonii, contra educa­ tionem Christianam, contra libertatem Ecclesiae. Pugnat tamen per accidens cum ratione quando ca­ tholici, abstinentes quidem a cooperatione in ferendis legibus iniustis, possunt adunati cum acatholicis defen­ dere quaedam Ecclesiae iura, vel vitare quae aliter prae­ videntur maiora mala. Si illi igitur acatholici tuerentur matrimonium contra divortium, educationem privatam contra statalem laicam. libertatem religionis catholicae contra fidei persecutores, non est cur catholici non pos­ sent cum illis adunari. C. V.—Benno, sacerdos et civilis disciplinae peritus, 145 quaestionem de iure non exagitat, est enim optime ver­ satus in Leonis XIII et posteriorum Pontificum docu­ mentis. Anceps est autem quandonam dentur de facto circumstantiae in quibus liceat catholicis militare in partibus politicis simul cum acatholicis. Sol.—Res interdum deducitur ad superiores ecclesia­ sticos, quorum decisionibus tenentur clerici atque laici se submittere quoad liceitatem et opportunitatem adunationis. Si superiores ecclesiastici taceant, licitam ha- 102 DE OFFICIO SACERDOTALI beat Benno adunationem catholicorum cum partibus acatholicis ad pugnandum contra partem anticatholicam vel cum parte minus mala ad pugnandum contra partem peiorem ’. 146 C. VI.—Siricius, verbi divini praeco, vehementer ex­ probrat fideles qui votum tradunt favorabile parti communistae; eosque non modo peccati reos sed excommuni­ cates quoque pronuntiat. Sol.—Quando agitur de tuendis bonis religionis, fun­ damentis moralibus sive familiae sive Status, iuribus vel Dei vel Ecclesiae, evidens est catholicos in conscientia teneri suffragium ferre in favorem candidatorum quos noverint haec omnia servaturos. Sed inde quoque est evi­ dens catholicos non posse suffragium ferre favorabile pro parte communista, quae illa conculcat bona, funda­ menta et iura. Sed cum id quod est per se evidens, possit quibusdam esse minus obvium, S. Congr. S. Officii, ad quaestionem: Utrum licitum sit partibus communista­ rum nomen dare vel eisdem favorem praestere, respon­ dit: Negative (cf. I, 115). Hucusque Siricius recte prorsus. In errore tamen versatur cum asserit fideles suffragium dantes communismo excommunicationem ipso facto in­ currere, quippe quae lata est in eos qui communistarum doctrinam materialisticam vel antichristianam profiten­ tur, et in primis qui eam defendunt vel propagant; porro sunt plures qui suffragium dant marxismo in ele­ ctionibus quin intendant eius adhaerere doctrinae materialistae et antichristianae (ib. n. 115 s.). 1 «Si optio detur solum inter duos candidatos indignos, quorum ta­ men unus est alio peior, v. g. inter socialistam et alterum liberalibus erroribus imbutum, pro minus indigno suffragium emitti potest et ple­ rumque expedit; nam inter duo mala minus eligere licet; sed, ad praecavendum scandalum pusillorum, publice declaretur id fieri solum­ modo ad impedienda mala e peloris electione secutura» (Tanquerey, Th. Mor., ΙΠ, 981, ed. 1930. 103 EXPERIMENTUM SACERDOTUM LABORI ADDICTORUM VII. EXPERIMENTUM SACERDOTUM LABORI ADDICTORUM Historia. Hoc experimentum locum habuit in Gallia. 147 lam anno 1939 Pater Bousquet, O. F. M., mandatum acceperat a provinciali Aquitaniae ut comminus inspi­ ceret religiosa problemmata operariorum. Ab anno 1941 Pater Loew, O. P., laborabat quasi unus ex operariis por­ tus Massiliensis. Iulio eiusdem anni, in conventu Cardi­ nalium et Archiepiscoporum Galliae approbatur erectio seminarii inter-dioecesani pro Missione Galliae. Cum Germania exigeret a gallis 800.000 operarios, conventus episcoporum Galliae anni 1942 approbavit missionem cappellanorum qui clandestinam curarent assistentiam religiosam 2.300 seminaristarum et 8.000 iuvenum catholicorum illum exercitum integrantium (Service du Travail obligatoire}. Die 5 martii 1943 Godin et Daniel submisserunt cardinali Suhard inanuscriptum libri divulgandi mense septembri sub titulo France, pays de mission? Iulio anni sequentis fundatur Missio Parisiensis. Ratio autem experimenti fuit quod ingens classis ope- 148 rariorum in Gallia erat a Christo eiusque Ecclesia longe, quoniam Ecclesiam atque clerum aestimabat adversos classi proletariae. Oportebat igitur sacerdotes penetrare hanc classem operariam, laborantes et commorantes pe­ nes operarios, operariis similes effecti. Hoc pacto fierent conscii difficultatum omnium quas operarii opponunt re­ gressui ad Ecclesiam, obtinerent operariorum fiduciam quorum solverent quotidiana problemata ad Ecclesiae doctrinam socialem, operarios sensim sine sensu Eccle­ 104 DE OFFICIO SACERDOTALI siae lucrarentur, aut saltem testimonium praeberent de Ecclesiae inter operarios praesentia et de possibilitate practica vitae Christianae inter laborem At multa pericula circumstabant novos apostolos —qui prius sacerdotes operarii dicti sunt, postea sacer­ dotes Missionis operariae—, v. gr. labor in fabricis, in portibus, in navalibus, etc., quandiu protraheretur per totam diem, non erat compossibilis cum vita atque offi­ ciis sacerdotalibus; sacerdos vitam intimam gerens cum classe operaria eiusque problematum sollicitus, facile exponebatur ut cogitaret non aliter ac operarii ipsi de rebus syndicalibus et socialibus, partem sumeret in eorum vindicationibus, et in lucta classium1 2. Haec pe­ ricula maxime subibant seminaristae, qui operariis com­ miscebantur vacationum tempore. 149 Hinc quod die 5 aprilis 1951 episcopi habentes in suis dioecesibus sacerdotes-operarios redigerent quandam Regulam, insistentes in Officii recitatione, oratione men­ tali, lectione Scripturae, vetito se immiscendi quaestioni­ bus operariorum temporalibus, etc. Haec Regula nonnul­ las provocavit reactiones. Mense iunio S. Sedes prohibuit ne numerus augeretur sacerdotum-operariorum. Anno 1953 S. Sedes vetuit laborem aestivum seminaristis, et petiit ab episcopis et superioribus religiosis ut revocarent a suscepto apostolato subditos, quod labor per totam diem erat inadmissibilis3. 1 Videsis Loew, Journal d'une Mission Ouvrière 1941-1959, ed. du Cerf, Paris, 1959. 2 Die 26 mal! 1952, in manifestatione contra Gen. Ridgway Parisios habita, duo sacerdotes-operarii, qui cum operariis partem sumpserunt, detenti sunt atque atrociter percussi ab ordinis publici militibus. 3 Ista S. Sedis praescriptio plurium excitavit rebellionem. Si ad finem anni 1956 quadraginta sacerdotes-operarii e clero saeculari submissionem fecerant, manebant circiter alii quadraginta labori addicti, quorum viginti convolarunt ad nuptias—malentes pergere uti operarii quam ut sacer­ dotes. EXPERIMENTUM SACERDOTUM LABORI ADDICTORUM 105 Anno 1958 episcopi Galliae agnoscunt laborem sacer­ dotum inter operarios, si ad tres horas per diem restrin­ gitur, non respondere apostolatui intento; ministerium quoque pastorale ordinarium stare non posse cum hoc apostolatu. Mense aprili 1959 card. Feltin relationem amplam misit Romam; mense iunio ipsemet Romam venit. Die 3 iulii Card. Pizzardo subscribebat litteras S. Officii qui­ bus finis imponebatur experimento sacerdotum labori addictorum. Casus primus. Inter epulas diei festi Patroni in domo parochi Tar- 150 cisii, conversatio sat accensa facta est inter sacerdotes et quosdam laicos actionis catholicae convivantes, circa experimenta sacerdotum operariorum in Gallia, de qui­ bus eo tempore ephemerides abundantius scripserunt. lulius, coetus iuvenilis actionis catholicae praeses, enthusiasmo approbant illud experimentum ut solam viam evangelizationis operariorum in fabricis industrialibus, non dubitat crisi subicere interventum auctorita­ tum Hierarchiae ad terminum ponendum experimento. Parochus acerbe increpat atque severe redarguit lulium coram omnibus, quasi locutus sit ex fumis vini, ob scandalosam criticam factam auctoritatibus competen­ tibus ecclesiasticis. Quaeritur: 1) Num possit haec recte dici unica via ad evangelizandos operarios. 2) Quid de ratione agendi iuvenis Iulii et parochi Tarcisii. 106 DE OFFICIO SACERDOTALI Solutio 151 Ad Ium.—Negative, ut patet ex litteris Card. Pizzardo (3 iulii 1959) primo editis a Le Monde, 15 sept. 1959: «S. Sedes existimat innecessariam esse pro classis operariae evangelizatione missionem sacerdotum instar operariorum inter operarios... Sacerdos etenim essen­ tialiter ordinatus est ad functiones sacras exercendas, id est ad offerendum Deo sacrificium Missae et orationem publicam Ecclesiae atque ad fidelibus tum ministranda sacramenta tum Dei verbum proponendum. Omnis alia activitas sacerdotis debet his functionibus subordinari, saltem ab his profluere veluti fructus practicus; quid­ quid cum illis sit incompossibile, totum est a sacerdotis vita excludendum. Nullum profecto dubium quin sacer­ dos, quem ad modum apostoli, sit revera testis (cf. Act. 1, 8), verum testis resurrectionis Christi (cf. Act. 1, 22) ideoque Christi missionis divinae et redemptricis. At im­ primis testis sit verbo, non autem labore manuali inter operarios et instar operariorum exercito» \ Immo nedum possit dici unica via, apostolatus ille non est via optima. lam Pius XI in enc. Quadragesimo anno: «Ut integrae hae hominum classes ad Christum, quem negarunt, reducantur, ex iis ipsis seligendi sunt et formandi auxiliares Ecclesiae milites, qui illos iliorum­ que mentes et optata bene norint, qui in eorum corda sua­ vi quadam fraterna caritate penetrare possint. Primi et proximi nimirum opificum apostoli, opifices sint oportet; 1 Idlpsum episcopi galli in declaratione diei 19 lanuarii 1954: «L’Egli­ se veut, avant tout, sauvegarder ce qui constitue la mission propre du prêtre. Or, le prêtre est consacré pour offrir à Dieu l’adoration du peu­ ple tout entier, en premier Heu par la célébration de la Sainte Messe et la prière publique du bréviaire, n est aussi, auprès des hommes, le dis­ pensateur des bienfaits divins par la prédication de la parole de Dieu et l’administration des sacrements...» tComm. pro Religiosis, 35 [1954], p. 44). EXPERIMENTUM SACERDOTUM LABORI ADDICTORUM 107 apostoli vero inter artificii commerciique asseclas, ex iisdem hominibus esse debent» x. Et in enc. Divini Re­ demptoris: «His (catholicis opificibus)... est apprime conandum ut ad Ecclesiam Deumque ipsum ingentes sui ordinis multitudines revocent» 3. Quapropter Card. Pizzardo evangelizationem classis 152 operariae proponit fieri per adseclas actionis catholicae specializatos pariter ac aptos, v. gr. per luventutem Ope­ rariam Catholicam (JOC) et per Actionem Catholicam Operariam (ACO); immo ab Institutis saecularibus in hunc finem condendis. De his Institutis ipsemet: «In ista nova forma missionis operariae, sacerdotes habe­ bunt influxum momentosum et efficax. Suis enim sociis laicis instructionem dabunt religiosam et formationem spiritualem exquisitam atque eorum tum statui vitae tum operariae condicioni accomodam. Facient ut hi me­ lius in dies cognoscant doctrinam socialem Ecclesiae, praecipue circa problemata laboris... Post contactus ha­ bitos ab ipsis membris laicis Institutorum saecularium, sacerdotes poterunt incipere ministerium pastorale inter operarios, extra fabricam, apud familias parvulosque... Praesertim post captam fiduciam operariorum per con­ tractus praedictos, poterunt, sensim sine sensu, illas ani­ mas vincere ad supernaturalem veritatem easque ad Christianae vitae praxim perducere». Ad Ilum.—Bene intellegitur lulius iuvenis elatus en- 153 thusiasmo ad probandum illud experimentum: agitur enim de experimento quod non modo iuniores sed et ce­ teros movet qui de evangelizatione classis operariae sunt solliciti3. Debuit tamen scire, ex citatis documentis Se1 AAS, 23 (1931). p. 225 s. 2 AAS. 29 (1937), p. 101. Pridem S. Congr. de Seminariis (27 iulii 1953) quoad apostolatum seminaristarum inter operarios: «Certes, on peut le croire, il est sincère 3 108 DE OFFICIO SACERDOTALI dis Apostolicae, non agi unicam viam, immo nec viam optimam. Debuit pariter prae oculis habere submissio­ nem Hierarchiae ecclesiasticae debitam ab omnibus fide­ libus et praecipue cum ab adseclis, tum maxime a praesidibus actionis catholicae, qui profitentur collaborare cum Hierarchia et proptera abstinere ab huius inter­ ventu in crisim revocando; praecipue quod agebatur ex­ perimentum, subditum propterea ulteriori sive confirma­ tioni sive reprobationi. Et si quidem lulius coram omnibus protervum et scandalosum iudicium tulit de ecclesiastico huiuscemodi interventu, parochus Tarcisius bene fecit ipsum acer­ be increpans et severe redarguens coram omnibus, quasi locutus fuisset ex fumis vini. At si quae lulius pro­ tulit sunt potius tribuenda aetati iuvenili, levitati, igno­ rantiae, tunc parochus caritative ac suaviter debuit po­ tius eas producere rationes quibus Hierarchia permota fuit ad finem imponendum experimento, cuius confirma­ tio aut reprobatio uni subiacebat temporum experientiae, abstinens non modo a verbis contumeliosis verum etiam a minuenda communi aestimatione qua praeses coetus iuvenilis actionis catholicae indigebat ut pergeret cum fructu laborare in hoc egregio munere. le zèle qui anime de telles experiences apostoliques; ces séminaristes obéissent au saint désir d'atteindre un monde si éloigné et pourtant si avide de l'idéal chrétien. On ne peut non plus mettre en doute la bonne fol de ceux qui. angoissés par le triste spectacle d’une société affreuse­ ment étrangère à l’influence de ITglise, s’étudient à découvrir de nou­ velles méthodes d’apostolat...» (Comm, pro Relig., 1. c., p. 42). De facto 19 seminaristae recusarunt anno 1953 subdiaconatum quoniam episcopi se adstringere noluerunt ad illos huic apostolatui dedicandos.—Sed vel Ingens numerus sacerdotum operariorum (fere 300), ex clero regulari ac saeculari, eloquens exhibet testimonium de communi plausu; ipsae cen­ surae, denique, quibus nonnulli clerici atque lalci, imitatores Iulii nostri, in Ecclesiae interventum Invexerunt. EXPERIMENTUM SACERDOTUM LABORI ADDICTORUM 109 !d Alii casus. C. II.—Improperat Theodosius S. Sedi quod praepro- 154 pere finem imposuerit sacerdotum operariorum apostolatui. Sol.—Hic apostolatus duplicem veluti formam induit: aliam, ab initio usque ad annum 1953, laboris videlicet illimitati seu per totam diem; aliam ab anno 1954, laboris limitati ad tres tantum horas. Porro quoad primam formam tum S. Congr. de Seminariis tum declaratio Cardenalium Galliae loquuntur de protracta satis experientia suadente illam formam apostolatus sustineri non posse '. Alteram autem omnes improbabant veluti scopo ineptam1 2; adeo ut in litteris Card. Pizzardo (3 iulii 1959) mentio fiat de Card. Feltin novis precibus pro sacerdotum operariorum labore illimitato 3. Non egit propterea S. Sedes cum praecipitatione, sed in primo casu expectavit per decem annos; in altero fecit suam communem firmatamque persuasionem. C. III.—Andreas non approbat prohibitionem factam 155 seminaristis a S. Congr. de Seminariis (27 iulii 1953) ne 1 Quoad apostolatum seminaristarum: «Les quelques années d’ex­ périence autorisent maintenant, après des constatations documentées, à dire que de telles initiatives manquent leur but; bien plus elles appor­ tent plutôt des résultats négatifs pour la formation de jeunes clercs, et, à cause de cela, leur application ultérieure est à déconseiller» (S. Congr. de Seminariis, 23 julii 1953; Comm. pro Rclig., 1. c., p. 42).—Quoad apo­ stolatum sacerdotum: «Après dix ans d’existence, l’expérience des prê­ tres-ouvriers, telle qu'elle à évolué jusqu'à ce jour, ne peut être main­ tenue dans sa forme actuelle» (Declaratio Cardinalium Galliae, 13 nov. 1953; Comm, pro Rclig., 1. c„ p. 43). 2 Hoc maxime patet ex protestationibus factis contra novam hanc formam. 3 «La note remise par Votre Eminence demande que des prêtres choi­ sis par leur évêque, bien préparés, soutenus par une vie sacerdotale authentique et unis au clergé paroissial, puissent travailler en usine à plein temps et non plus seulement trois heures par jour». η ■ M Ί d Jjl £ It ft ■ ■ H IIH 110 DE OFFICIO SACERDOTALI laborarent instar operariorum cum operariis tempore aestivo. Putat enim hoc esse necessarium ut sacrorum alumni ponantur in contactu cum vita practica. Sol.—Huic obiectioni obviavit ipsa S. Congregatio in praedictis litteris: adaequata cognitio vitae practicae potest dari seminaristis ab ipsis Seminarii educatoribus durante anno scholastico et a parochis per aestivas illas vacationes \ Aliunde solers Seminarii recollectio et se­ gregatio discrimini committuntur si vacationum tem­ pore iuvenes convivant operariis operariorum instar. 156 C. IV.—Eleuchadius decisioni S. Officii (3 iulii 1959) opponit quod si labor inter operarios non vacat a pericu­ lo pro sacerdotibus, a fortiori pro laicis; quapropter non esse committendus laicis apostolatus qui sacerdotibus interdicitur. Sol.—Quae apostolatus ille parit pericula sacerdoti­ bus non parit laicis ex aequo. Hi non tenentur ad tan­ tam quantam illi orationem, lectionem vel studium. Sacerdotes ad hoc sunt ordinati ut Missam celebrent, sacramenta ministrent, praedicent evangelium; paren­ tis animum tenentur sumere erga omnes, operarios at­ que patronos—nec operariorum postulata sunt semper aequa—. Prout in corpore sociali et naturali, sic in cor­ pore Christi mystico «multa membra habemus, omnia autem membra non eundem actum habent» (Rom. 12, 4). 1 «Grâce à l’oeuvre assidue et constante de sages éducateurs capa­ bles de mettre les séminaristes graduellement en contact avec la vie sans compromettre leur formation proprement ecclésiastique, nous pensons qu’il est possible, aujourd’hui encore, de former des apôtres authentiques à la hauteur des devoirs plus difficiles et spécifiques de l’évangélisation moderne. On ne doit pas oublier la précieuse collaboration du curé qui est l’auxiliare naturel du Séminaire dans la formation des clercs: c’est lui qui, sous sa responsabilité directe pendant les vacances, avec une vigilante prudence, aura soin d’initier les jeunes clercs aux différentes formes de l’apostolat» (Comm, pro Religiosis, 1. c., p. 42). EXPERIMENTUM SACERDOTUM LABORI ADDICTORUM 111 C. V.—At saltem Eleuchadius instat, laici qui laborent 157 inter operarios facile condescendent, faciliusque quam clerici, mentalitati materialisticae operariorum. Sol.—Condescendentia huiusmodi facilior penes laicos est multo perniciosior penes clericos; qui erunt ho­ mines per quos ab istis error auferatur, ipsos cum elege­ rit Deus per quos errores auferat ceterorum? \ C. VI.—Quasi rei novitate Euthymius commovetur de 158 consilio dato a Card. Pizzardo (152) committendi apostolatum inter operarios membris Saecularium Instituto­ rum et Actionis Catholicae; eo vel magis quod hac ra­ tione agendi non vitaret Ecclesia quominus sententiae vel erroneae vel inopportunae ab his et illis collatae in materia sociali atque politica sibi ab adversariis impu­ tentur; immo si membra illa partem assumant in lucta classium, tum Instituta Saecularia tum Actio Catholica subibunt detrimentum. Sol.—Imprimis, nulla agitur novitas; de his enim Institutis Pius XII dixerat: «Ex felici horum Instituto­ rum incremento in dies clarius apparuit quam multiplici respectu eadem in efficax Ecclesiae et animarum subsi­ dium verti possent... ad impensam familiarum, profes­ sionum ac civilis societatis Christianam renovationem per contactum intrinsecum et quotidianum cum vita per­ fecte et omnino sanctificationi consecrata; ad multifor­ mem apostolatum et ad ministeria exercenda locis, tem­ poribus et rerum adiunctis sacerdotibus religiosisque vetitis, vel imperviis, haec Instituta adhiberi et converti facile possunt» Nec est cur Ecclesiae imputentur eorum vel Actionis Catholicae membrorum aberrationes, nam etsi Ecclesia tradat ipsis doctrinam socialem et politi1 S. Augustinus, de Serm. Domini in monte, lib. 1. cap. 6 ; PL 34. 1237. ’ Pius ΧΠ, Const, apost. Provida Mater·, AAS, 39 (1947), p. 118. 112 DE OFFICIO SACERDOTALI cam, eis attamen relinquit applicationem ad casus practicos (290 n); igitur si de doctrina respondet Ecclesia, de applicatione inopportuna aut falsa ipsi apostoli respon­ dere debent. Qui nec descendunt in classium luctam quatenus membra sive Institutorum Saecularium sive Actionis Catholicae, sed dumtaxat quatenus operarii; quapropter detrimentum subeunt sodales, potius quam sodalicium. VIII. PAROCHORUM OBLIGATIONES Doctrina. 159 «Parochus est sacerdos vel persona moralis cui pa­ roecia collata est in titulum, cum cura animarum sub Ordinarii loci auctoritate exercenda. Parochis aequiparantur cum omnibus iuribus et obligationibus paroecialibus et parochorum nomine in iure veniunt: l.° Quasiparochi, qui quasi-paroecias regunt, de quibus in can. 216, § 3; 2.° Vicarii paroeciales, si plena potestate paroeciali sint praediti» (can. 451, §§ 1-2). In genere: «Parochus ex officio tenetur curam ani­ marum exercere in omnes suos paroecianos, qui non sint legitime exempti» (can. 464, § 1). Quapropter debet: residere intra paroeciae limites, ita ut facile adiri queat (can. 465); applicare Missam pro populo (cf. 110 ss.); administrare Sacramenta legitime petentibus 1 ; verbum Dei praedicare et catecheticam cu­ 1 Can. 467, § 1.—«Parochi aliique quibus cura animarum vi muneris est demandata, gravi lustitiae obligatione tenentur audiendi sive per se sive per alium confessiones fidelium sibi commissorum, quoties ii audiri rationabiliter petant» (can. £92, § 1). «Qui habet curam animarum tenetur procurare earum salutem, etiam quando non est extrema necessitas. V. g., est pestis: curatus tenetur PAROCHORUM OBLIGATIONES 113 rare institutionem; curam habere tum pauperum tum infirmorum (can. 467, § 1; 468, § 1); errantes corrigere prudenter (can. 467, § 1); diligenter advigilare ne quid in sua paroecia, in scholis praesertim, contra fidem sive mores tradatur (can. 469); opera caritatis, fidei ac pieta­ tis fovere et instituere (ib.); libro paroeciales habere, accurate conficere et diligenter asservare (can. 470, § 1). Quod ad singulorum sacramentorum administratio- Ιθθ nem haec Prümmer compendiose: «Quoad Baptismum parochus debet curare a) ut infantes quam primum baptizentur, et de hac obligatione fideles monere; b) ut fideles, praesertim obstetrices et medici, addiscant rec­ tum baptizandi modum; c) ut baptizandis Christianum nomen imponatur. Quoad Confirmationem parochus de­ bet curare ut fideles oportuno tempore ad eam accedant. Quoad Eucharistiam parochus debet curare ut nec pueri indispositi ad eam accedant, nec dispositi abstineant; ut fideles frequenter, immo et cotidie, ad eam accedant; ut observentur leges liturgicae de asservatione Eucharisassistere illis in communicatione sacramentorum» (Vitoria, in Il-ll, 26. 5; ed. Beltr&n de Heredi?.).—«Pastores animarum, ut Episcopi et pa­ rochi. tenentur etiam cum periculo vitae succurrere subditis in gravi ne­ cessitate spirituali constitutis» (Aertnys-Damen, Th. Mor., I. 351, cd. 1939).—«Parochus et omnes qui habent curam animarum tenentur ani­ mam suam ponere pro ovibus suis..., nedum in extrema, sed etiam in gravi necessitate spirituali versantibus» (Fanfani, Th. Mor., II. 101), «Die 11 Octobris 1576. S. C. (Concilii) censuit: Parochos tempore pestis... teneri... parochianis suis peste laborantibus ministrare dumta­ xat duo sacramenta ad salutem necessaria, nempe Baptismum et Paenitentiam seu Confessionem; die vero 12 Octobris, SSmus (Gregor. ΧΠΤ), audita sententia Congregationis, eam approbavit. Sed cum postea fuisset reperta decisio archiepiscopi Florentini (scii. S. Antonini in eius Sum­ ma)...; et dubitari posset quid agendum, cum hic Sanctus simpliciter sacramenta dicat nec se restringat ad duo, res tota ad SSmum delata est. Die 26 Octobris 1576... Sanctitas Sua inclinavit in eam sententiam, ut littera scribenda indistincte dicat sacramenta, et decretum sic esse concipiendum: Teneri omnino ministrare Baptismum et Paenltentiam, et loco dictionis dumtaxat, apponendam dictionem omnino» (Gaude, in S. Alphonsus, Th. Mor., VI. 233, nota). 114 DE OFFICIO SACERDOTALI tiae, de celebratione Missae, etc. Quoad Paenitentiam parochus debet praesto esse fidelibus, volentibus peccata confiteri, quoties ii audiri rationabiliter petunt. Quoad Extremam Unctionem parochus debet curare ne fideles sine ea decedant, ut olea sacra ab Ordinario petantur et diligenter asserventur. Quoad Ordinem parochus de­ bet rite facere praescriptas publicationes, transmittere litteras testimoniales de moribus ordinandi. Quoad Ma­ trimonium debet facere examen sponsorum, publicare banna et generatim bene praeparare sponsos ad hoc sa­ cramentum digne suscipiendum» x. 161 De praedicatione, ipse Codex: «Diebus dominicis ceterisque per annum festis de praecepto proprium cuiusque parochi officium est, consueta homilia, prae­ sertim intra Missam in qua maior soleat esse populi fre­ quentia, verbum Dei populo nuntiare2. Parochus huic obligationi nequit per alium habitualiter satisfacere, nisi ob iustam causam ab Ordinario probatam. Potest Ordi­ narius permittere ut sollemnioribus quibusdam festis aut etiam, ex iusta causa, aliquibus diebus dominicis concio omittatur» (can. 1344). «Ordinarii adviligent ut, saltem decimo quoque anno, sacram, quam vocant, missionem, ad gregem sibi commissum habendam parochi curent» (can. 1349, § 1). De instructione pariter catechetica: «Debet parochus: l.° Statis temporibus, continenti per plures dies institu­ tione, pueros ad sacramenta paenitentiae et confirma­ tionis rite suscipienda singulis annis praeparare; 2.° Pe­ culiari omnino studio, praesertim, si nihil obsit, Quadra1 Prümmer, Man. I. Eccl., q. 156. ed. 1920. 1 «Non excusantur a mortali parochi, qui per unum mensem conti­ nuum. vel per tres menses discontinues per se vel per alium non praedi­ caverint... Quandoque legitima datur consuetudo tempore feriarum (v. gr. mense Septembris) omittendi concionem. Non excusantur quoque a mortali parochi qui praedicationem facere solent capacitati audientium minime accommodatam» (Marc, Inst. Mor., II, 2269, ed. 1927). PAROCHORUM OBLIGATIONES 115 gesimae tempore, pueros sic instituere ut sancte Sancta primum de altari libent» (can. 1330). «Praeter puerorum institutionem de qua in can. 1330, parochus non omittat pueros, qui primam communionem recenter receperint, uberius ac perfectius catechismo excolere» \ «Diebus do­ minicis aliisque festis de praecepto, ea hora quae suo iudicio magis apta sit ad populi frequentiam, debet in­ super parochus catechismum fidelibus adultis, sermone ad eorum captum accommodato, explicare» (can. 1332). Videsis Decretum S. C. Concilii (12 lan. 1935) de catechetica institutione impensius curanda et provehenda (AAS, 27 [1935], pp. 145 ss.). Casus primus. Optatianus parochus, quem hucusque fideles omnes 162 uti patrem considerabant, videt nunc patronos et opera­ rios luctae classium intentos. Utramque partem cum componere nequeat, spiritu deprimitur et corporis vi­ ribus senescentibus se ineptum putat novis paroecialis vitae condicionibus atque cogitat de officio paroeciae abrenuntiando in manibus episcopi. Simul attamen ti­ met ne, renuntiato beneficio, necessariis vitae privetur. Quid dicendum? Solutio Parochus noster videtur pusillanimis; eo etenim ipso 163 quod fideles hucusque eum uti patrem considerarunt, gaudet auctoritate qua patronos et operarios satagat ad » Can. 1331.—«Parochus in religiosa puerorum institutione potest, imo. sl legitime sit impeditus, debet operam adhibere clericorum, in paroeciae territorio degentium, aut etiam, sl necesse sit, piorum laicorum, potissimum illorum qui In pium sodalitium doctrinae Christianae aliudve simile in paroecia erectum adscript! sint» (can. 1333, § 1). 116 I i I I I I ■ I DE OFFICIO SACERDOTALI invicem componere; se igitur fortitudine atque patientia muniat nec laborem recuset; eius consilium et conatus utrique parti contendentium proderunt; etiamsi con­ cordiam mutuam non obtineat in omnibus, obtinebit sal­ tem in pluribus. Si tamen Optatianus non sit revera aptus hodiernis paroeciae conditionibus, tunc forsitan satis esset si ab episcopo peteret vicarium adiutorem (can. 475), maxime quod cum ab omnibus habeatur bonus pastor, utilem adhuc possit operam conferre. Ubi nec huiusmodi reme­ dium efficax, laudandus est de cogitata ab officio abrenuntiatione. Valent enim de parocho quae D. Thomas protulit de episcopo: «Tandiu obligatur ad hoc quod cu­ ram pastoralem retineat, quandiu potest subditis sibi commissis proficere ad salutem... Contingit tamen quandoque quod episcopus impediatur procurare salutem sub­ ditorum, multipliciter. Quandoque quidem propter pro­ prium defectum, vel conscientiae...; vel etiam corporis, puta si sit senex vel infirmus; vel etiam scientiae, quae sufficiat ad curam regiminis» \ Hanc vero renuntiationem faciendam esse in manibus episcopi tum sacri volunt canones (can. 187), tum ipsa ratio dictat: «Oportet quod, sicut curam regiminis assu­ mit aliquis per providentiam superioris praelati, etiam per eius auctoritatem, ex causis praedictis, deserat sus­ ceptam» 3. 164 Nec est cur timeat ne deficiant sibi necessaria vitae. Episcopus enim providebit, cum agatur renuntiatio, non amotio; et renuntiatio propter bonum fidelium, non ob propriam culpam. Providebit autem vel dans ipsi magis pacificam paroeciam, vel conferens beneficium sine cura animarum, vel ex reditibus beneficiorum vacantium, vel alia via. i S. Thomas, Summa Theol., ΙΙ-Π, 185, 4. » Id., Ib. PAROCHORUM OBLIGATIONES Si nec episcopo fidit, renuntiationem quam cogitat faciat sub condicione (can. 2150. § 3), id est sub pensionis reservatione ad vitam. Ad dubium etenim: «Utrum loci Ordinarius possit admittere renuntiationem paroeciae cum reservatione pensionis ad vitam pensionarii super beneficio paroeciali in favorem parochi renuntiantis», Commissio Codicis respondit (20 maii 1923): «Affirma­ tive, firmo praescripto can. 1429, § 2» J. Alii casus. C. II.—Theoticus parochus abfuit illegitime a paroe- 165 cia ultra duos menses sibi concessos can. 465. Casu et leviter legens can. 2381 evolat ad theologum petens num privatus sit beneficio, omnibus saltem beneficii fructibus et num hos fructus restituere valeat Missas applicans pro paroeciae defunctis. Sol.—Leviter profecto legit Theoticus can. 2381, cum ibi privatio beneficii sit poena solummodo ferenda et qui­ dem ad normam can. 2168-2175. Sed fructuum privatio­ nem incurrit ipso facto, prae Ordinarii qualibet senten­ tia; privationem attamen fructuum, pro rata illegitimae absentiae, non omnium sed respondentium oneri residentiae—habet enim alias, praeter residentiam, obliga­ tiones, quibus supponimus eum satisfecisse—. Illam ergo portionem fructuum tenetur tradere Ordinario «qui ec­ clesiae vel alicui pio loco vel pauperibus distribuat» (can. 2381, l.°). Restitutionem ergo ipse facere nequit Missas applicans pro paroeciae defunctis «quia revera animae defunctorum non possunt amplius dici pauperes loci illius» 2. 1 AAS, 16 (1924), p. 116. 2 S. Alphonsus, Th. Mor., IV, 128, ed. Gaudé. 118 DE OFFICIO SACERDOTALI 166 C. III.—Gracilianus parochus ad determinatos dum­ taxat dies iubet expectare fideles qui confessionem pe­ tunt. Peccatne graviter? Sol.—Respondet Fanfani: «Graviter peccaret paro­ chus qui solum statis diebus, e. g. una alterave die in mense, vel solum diebus festivis se paratum exhiberet ad Confessiones excipiendas; nisi forsan fideles alibi com­ mode occasionem confitendi invenire possent; sane hac agendi ratione grave damnum spirituale fidelibus oriri potest, cum alii in statu peccati, alii in gravi tentatione esse possint, alii forte peculiares indulgentias intra heb­ domadam lucrari desiderant; insuper frequentia Sacra­ mentorum, quae maxime desiderabilis est, hoc modo im­ peditur. Facilius tamen excusabitur parochus a peccato, saltem mortali, quando subditi Sacramenta petunt ex sola devotione, quam in casu quo petant quia sunt in peccato mortali... Non peccat graviter parochus qui tempore opportuniori, absque gravi incommodo petentium, Sa­ cramentorum administrationem in communibus casibus remittit» \ 167 C. IV.—Datius parochus omittit moribundis legere commendationem animae; eius contra vicarius eam le­ SH git immediate post Extremae Unctionis administrationem, timens ne non amplius vocetur ad aegrotum. Sol.—Habitualiter omittere, sine causa, commenda­ tionem animae puto peccatum esse grave; non attamen si omittatur semel aut iterum. Eam legere statim post Extremam Unctionem, nemo tenetur, etsi timeat iterum non vocari; licet tamen. Sic Regatillo1 2. 168 C. V.—Romaricus parochus concionem dominicis et festis diebus saepe omittit, vel quia rari intersunt audi1 Fanfani, Th. Mor., TV, 32. 2 Regatillo, Casos Canônicos, I, 361 s., ed. 1957. PAROCHORUM OBLIGATIONES 119 tores, vel quia in proximis ecclesiis conciones habentur. Hinc etiam fere numquam concionem ad populum habet tempore Quadragesimae, tempore Adventus et sollem­ nioribus quibusdam festis, quia alibi sunt plures et in­ signes praedicatores. Sol.—Ad hunc casum Bucceroni: «Romaricus male agit et graviter deest suo officio. Neque excusatur ex eo quod exiguus sit populi numerus, vel ex eo quod concio­ nes in aliis ecclesiis habeantur. Hinc graviter etiam pec­ cat omittens tempore Quadragesimae et Adventus, quia non desunt in aliis pluribus ecclesiis conspicui concionatores... Tandem Romaricus etiam officio suo non sa­ tisfacit concionem omittens sollemnioribus festis diebus, nisi ab episcopo dispensationem obtinuerit» l. C. VI.—Galdinus, parochus, in Missa paroeciali ho- 169 miliam ad populum diebus dominicis ac festis habet; in alia autem Missa (nam binare debet) explicat adultis catechismum. Damasus vero in eadem Missa utramque praedicationem habet, primum quidem homiliam, statim vero explicationem catecheticam pro adultis. Gau­ dentius vero catechismum pro adultis habere solet tem­ pore vespertino; nam id ipsi necessarium videtur ut prae­ ceptum Codicis adimpleatur. Sol.—«Ex Codice nihil prohibet quominus Galdinus, Damasus et Gaudentius in suo modo explicandi adultis catechismum perseverent, si haec hora ipsis aptior vi­ deatur, non pro commoditate propria parochi, sed pro maiori concursu fidelium. Certe contra Galdinum pote­ rit quis obicere quod illi qui in una Missa homiliam au­ diant, non venient ad audiendam explicationem catechisticam in alia Missa, et viceversa quoad homiliam; et sic magna pars populi vel homiliam non audient vel 1 Bucceroni, Casus Conse., I. 104/1, ed. 1913. 120 DE OFFICIO SACERDOTALI instructionem catecheticam; sed forte ille respondebit quod, si omnia faciat in eadem Missa vel vespere, nullus fere conveniet, vel quia res nimis longa in eadem Mis­ sa deveniet, et fideles non ad illam audiendam sed ad aliam accedent, vel quia fideles suae paroeciae facile in Missam conveniunt, vix tamen adduci poterunt ut ves­ pere iterum ecclesiam frequentent. Et similes difficul­ tates et responsa occurrere possunt respectu Damasi et Gaudentii. Igitur ipsi imprimis indices esse debent... Ordinarii tamen erit eos corrigere, si in aliquo hac in re aberrent. Cfr. can. 1336». Ita Ferreres Huc e superioribus voluminibus Casiis accedant: Pa­ rochus qui devotionem serotinam urget et qui ab ipsa fideles dehortatur (I, 202); An liceat parocho catholico funera comitari haereticorum vel schismaticorum (Π, 100); Parochus perpetuo praedicans caritatem (II, 305 ss.) ; Num teneatur parochus iura stolae remittere ne parochiani obtrectationibus indulgeant (II, 402); Quid parocho agendum, si medicus suadeat embryotomiam (III, 145); Obsoletas casulas et pluvialem cedens familiae pauperi (III, 439); Vendens omissionem admi­ nistrations sacramentorum (III, 446). IX. INTERROGATIONES A CONFESSARIO FACIENDAE Doctrina. 170 «Meminerit sacerdos in audiendis confessionibus se iudicis pariter et medici personam sustinere ac divinae iustitiae simul et misericordiae ministrum a Deo consti1 Ferreres, Casus Conse, H. 84, ed. 1926. INTERROGATIONES A CONFESSARIO FACIENDAE tutum esse ut honori divino et animarum saluti consu­ lat» (can. 888, § 1). Ut iudex, debet interrogare paenitentem de iis quae ad integritatem confessionis requiruntur (I, 140), quae­ que paenitens non aperit sponte. Haec igitur confessarii obligatio est subsidiaria obligationi paenitentis—tenetur nempe in huius defectu—, nec propterea se extendit ul­ tra. Quoniam tamen agitur de integritate ex praecepto divino necessaria, obligatio exstat gravis quoad peccata mortalia. Disputatur attamen utrum in longa serie pec­ catorum peccet graviter confessarius qui unam vel alteram interrogationem praetermittat. «Ergo improbanda est praxis eorum qui numquam paenitentes interrogant, immo nec sinunt eos confessionem ad exitum perduce­ re; sed, paucis peccatis auditis, statim absolutionem im­ pertiuntur» \ Nec excusat magnus concursus paenitentium; fuit enim damnata ab Innoc. XI propositio: «Li­ cet sacramentaliter absolvere dimidiate tantum confes­ sos, ratione magni concursus paenitentium, qualis, verbi gratia, potest contingere in die magnae alicuius festivi­ tatis aut indulgentiae» (Denz. 1209). Ut medicus, cuius est mederi infirmitatibus, debet in­ terrogare paenitentem de peccandi consuetudine et occa­ sione proxima 2, saltem ut inde sciat num intersit habi­ tus eradicandus vel occasio vitanda. «Hac in re plures confessarii errant, et inde multarum animarum ruina provenit; omittendo enim huiusmodi interrogationes, Confessarius omittit quoque recidivis tradere media opportuna ad evellendum habitum et occasionem» 3. I 1 Fanfani, Th. Mor., IV, 372. ■ Innoc. XI has quoque damnavit propositiones: «Non tenemur con­ fessario interroganti fateri peccati alicuius consuetudinem. Potest ali­ quando absolvi qui in proxima occasione peccandi versatur, quam potest et non vult omittere, quin immo directe et ex proposito quaerit aut ei se ingerit» (Denz. 1208, 1211). s Aertnys-Damen, Th. Mor., II, 441, ed. 1939. * 122 171 DE OFFICIO SACERDOTALI Docent communiter Auctores interrogationes a Confessario faciendas moderate, discrete et opportune. Moderate, id est: a) non de rebus extraneis confessio­ ni; b) neque de omnibus peccatis quae paenitens com­ mittere potuit, sed de iis quae probabiliter commisit, ad cuiusque aetatem, condicionem, officium. Discrete, id est: a) vitando omnia quae tum paenitenti tum sibi quoque facile vertuntur in scandalum; b) praecipue circa sextum Decalogi praeceptum, ne paenitentem doceat quae hic ignorat, eius vel excitet curiosi­ tatem aut forsan suspicionem de malitia et curiositate propria; c) procedendo a quaestione generali ad particu­ lares, a peccatis minoris gravitatis ad graviora, v. gr. in­ terrogans de modestia priusquam de castitate, de pravis cogitationibus et verbis priusquam de tactibus. Opportune seu tempestive, id est: a) initio confessio­ nis, si paenitens, ignotus, haec non sponte panderit, a quo tempore confessus sit, quis eius status et officium; b) decursu confessionis, de numero et specie peccato­ rum, de circumstantiis speciem mutantibus, de consue­ tudine et occasione; breviter attamen ne paenitens obli­ viscatur peccatorum quae declarare cogitabat—ob hoc immo periculum, quaestiones quae respiciunt unum tan­ tum vel alterum peccatum aut ex memoria confessarii non excident, aptius remittuntur ad finem confessio­ nis— ; c) post confessionem, de aliis peccatis probabili­ ter commissis nec tamen accusatis. Casus primus. 172 Theonestus, parochus, matres familias pauperes, etsi graviter suspicetur onanismo addictas, numquam de abu­ su tamen matrimonii interrogat, quod hae mulieres mo­ ralem deordinationem non percipiant vel etsi perci­ piant, haud cogitent eam sibi imputari posse ex domesti- INTERROGATIONES A CONFESSARIO FACIENDAE 123 cis circumstantiis; ideoque quod si de abusu matrimonii interrogarentur, a peccato materiali ad formale addu­ cerentur. Suam immo praxim commendatam habet ex novo decreto S. Officii, diei 19 maii 1943, Quaeritur : 1) Quaenam sint normae in hoc Decreto traditae? 2) Quid ad casum. Solutio Ad Ium.—Normae traditae a S. S. Congr. S. Officii de 1"3 agendi ratione confessariorum circa VI Decalogi prae­ ceptum sunt huiusmodi: «Codex I. C. peropportune monet ne confessarius cu­ riosis aut inutilibus quaestionibus, maxime circa VI De­ calogi praeceptum, quemquam detineat, et praesertim ne iuniores de iis quae ignorant imprudenter interroget (can. 888, § 2). Porro inutiles quaestiones sunt quae sup­ plendae paenitentis accusationis eiusdemque animi dis­ positionibus cognoscendis minime necessariae demon­ strantur. Paenitens enim iure divino tenetur dumtaxat omnia et singula peccata gravia post Baptismum com­ missa et nondum per claves Ecclesiae directe remissa, quorum post diligentem sui discussionem conscientiam habeat, confiteri et circumstantias in confessione expli­ care quae speciem peccati mutent, modo tamen specifi­ cas huiusmodi malitias peccando cognoverit, ac proin contraxerit. Haec igitur tantum confessarius per se a paenitente sciscitari tenetur, si rationabiliter suspicatur eadem bona vel mala fide in confessione praetermissa fuisse; et si quando contingat cuiusdam paenitentis exa­ men ex toto supplendum esse, non ultra prudentis coniecturae modum, attenta paenitentis condicione, percon­ tando, progrediatur. 124 μ I*. h DE OFFICIO SACERDOTALI Omittendae igitur sunt, utpote inutiles, molestae atque in hac re periculi plenae, interrogationes de pec­ catis quorum nulla cadit in paenitentem positiva atque firma suspicio; item de peccatorum speciebus quas haud verisimile est ipsum contraxisse; de peccatis materiali­ bus, nisi ipsius paenitentis bonum vel avertendum mali communis periculum monitionem postulet vel suadeat; item de circumstantiis moraliter indifferentibus, atque praesertim de modo quo peccatum commissum est. Quin immo si paenitens sponte, seu prae inscitia seu prae scrupulis seu tandem prae malitia, in explicandis luxu­ riae peccatis vel tentationibus modum excedat aut pudi­ citiam verbis offendat, id confessarius prudenter, at prompte ac fortiter, cohibere ne omittat. 174 Meminerit insuper confessarius divinum de confes­ sionis integritate praeceptum cum gravi paenitentis vel confessarii damno, quod sit confessioni extrinsecum, non urgere; ac proin quoties vel paenitentis scandalum vel ipsius confessarii ruina in interrogatione prudenter timeatur, eadem abstinendum esse. In dubio vero, com­ mune doctorum monitum sit semper menti defixum, hac in re melius esse deficere quam cum ruinae periculo ex­ cedere. Tandem confessarius, interrogando, cautissime pro­ cedat, propositis prius generalibus quaestionibus, ac po­ stea, si casus ferat, magis definitis interrogationibus. Hae tamen semper sint breves, discretae, honestae, de­ vitatis prorsus locutionibus quae phantasiam vel sensum moveant, aut pias aures offendant» \ 175 Ad Ilum.—Multo pridem (21 maii 1851), ipsum S. Of­ ficium, rogatum qua nota theologica digna esset propo­ sitio: «Numquam expedit interrogare de hac materia (de onanismo) utriusque sexus coniuges, etiamsi pruden1 Totus textus datur a Fanfani, 1. c„ m, 257. INTERROGATIONES A CONFESSARIO FACIENDAE 125 ter timeatur ne coniuges, sive vir sive uxor, matrimonio abutantur» respondit: «Propositionem, prout iacet, esse falsam, nimis laxam et in praxi periculosam» Carpen­ dus igitur parochus noster quod numquam de hac mate­ ria matres familias illas interrogat, etsi graviter suspice­ tur eas matrimonio abuti. Obicit quidem ipsarum bonam fidem. Attamen «bona fides de re quae tam aperte, in ipsis ephemeridibus, tra­ ctatur, vix in paenitentibus exsistere potest; qui errant in hac re, dum sacramenta frequentant, per verba vel consilia imprudentia facile aliis damnosi sunt; et ob leve indicium existimant rem a confessario permitti vel sal­ tem tolerari; agitur de gravissimo malo quod ubique ob bonum commune debellandum est» 1 23 . Inepte, demum, invocat decretum S. Officii quasi eius 176 altum silentium obtineret in eo commendationem; ibi enim agitur de sciscitandis, pro integritate confessionis, peccatis gravibus, peccatis nempe quae rationabiliter ipse suspicatur bona vel mala fide praetermissis, et si quando (uti parochus putat) peccata sunt tantum ma­ terialia, hic avertendum imminet damni communis et quidem gravissimi periculum. Ad bonam igitur frugem se Theonestus recipiat atque regulam teneat: «Quantum ad crimen onanismi, cum prudens suspicio subest paenitentem illi addictum esse, quamvis de eo sileat, regulariter tenetur prudenter ac discrete interrogare» a; adeo ut: «Nisi positivo indicio appareat paenitentem ab illo vitio esse immunem, regu­ lariter ignotos coniuges interroget» ‘. 1 Citatur a Genicot, Casus Conse., 1129, ed. 1928. 2 Vermeersch, Th. Mor., IV, 70, ed 1926. 3 Aehtnys-Damen, 1. c., n. 916. ♦ Merkelbach. Th. Mor., ΓΠ, 958, ed 3.—«In raro aliquo casu, ubi bona fides extraordinariis adiunctis stipata fuerit et periculum scandali simul cum periculo nimii abusus exciderit, culpam silentio premet» (Ver­ meersch, 1. c.). 10 126 DE OFFICIO SACERDOTALI Alii casus. 177 C. II.—Irenion, confessarius in puerorum collegio, valde timet ne aut nimis facilis sit aut nimis rigidus, quaestiones omittens aut multiplicans circa peccata con­ tra castitatem. Quapropter petit a theologo quomodo se gerat in interrogandis impuberibus de hac materia. Sol.—Respondet Fanfani: «Cum impuberibus, sive masculis sive feminis: 1) Abstinendum omnino est, in interrogationibus faciendis, a nominando singula pecca­ ta in specie; sufficit quaerere in genere num aliquid male cogitaverint aut locuti fuerint aut egerint contra decen­ tiam, modestiam, puritatem. Si negative respondent, actum est; sed etiamsi affirmative, caute omnino pro­ cedendum est in iudicio de peccato proferendo: saepe enim pueri et praecipue puellae aliquid omnino diversum in suis responsionibus intellegunt a veris peccatis con­ tra castitatem. 2) Neque unquam interrogentur pueri de modo quo peccaverint, utrum scilicet adhibitis manibus, alio modo, etc., ne edoceantur imprudenter circa ea quae feliciter adhuc ignorant. 3) Item numquam explicite in­ terrogentur num solitarie num cum aliis peccaverint; et etiamsi haec interrogatio videatur necessaria, ea pro­ ponatur sub hac formula: an peccata de quibus se accu­ sarunt, in praesentia aliorum patrata fuerint; ex respon­ sione facile erit percipere naturam peccatorum, absque eo quod pueri a confessario addiscant quod etiam cum aliis peccata luxuriae patrari possunt» 178 C. III.—Caius confessario manifestat se impia verba in Deum protulisse. Quaenam interrogationes faciendae sunt a confessario ut cognoscat quomodo Caius pecca­ verit? i Fanfani, 1. c., n. 255. INTERROGATIONES A CONFESSARIO FACIENDAE 127 Sol.—Si paenitens sit puer vel omnino doctrinae ex­ pers, saepe interrogandus erit circa verba prolata: hi enim facile miscent quadrata rotundis. Si constat de vera blasphemia, quaerendum est num prolata fuerit coram aliis necne, ut dignosci possit utrum adfuerit scandalum et hinc forte orta sit obligatio illud reparandi (II, 381 ss.). Si paenitens scandalum affirmet vel neget, interrogan­ dus est utrum blasphemiae prolatae fuerint mente atque voluntate haeretica, seu cum haeresi (Π, 141), et utrum fuerint imprecativae in proximum, quia tunc novam gra­ vem malitiam induere possunt contra caritatem. Deni­ que, quaestio ponatur de numero (I, 216 s.). Nihil autem quaerendum utrum verba impia prolata fuerint directe contra Deum, contra B. Μ. V., contra Sanctos, non enim constat de malitia specie diversa (II, 143). Ita Pistoni ’. C. IV.—Abundius confessarius, intime persuasus cir- 179 cumstantias notabiliter aggravantes esse iure divino de­ clarandas, exigit ab iis qui de furto gravi se accusant ut eius pandeant quantitatem sive materiam. Sol.—Abundius proculdubio est carpendus dum exigit circumstantiarum notabiliter aggravantium manifesta­ tionem quod hanc existimet necessariam per se: nequit enim intellegi concilium Tridentinum et novum Codi­ cem, agentes de materia necessaria confessionis, silere de circumstantiis notabiliter aggravantibus si harum confessio foret ex propriis necessaria (cf. I, 140). Non est tamen carpendus ideo quod circumstantias notabiliter aggraventes sciscitatur, quasi per accidens, in materia furti. Quantitatis enim cognitione confessarius indigere potest, quippe qui aliter aget cum paenitente qui furatus est mille doliares, aliter cum illo qui furatus est millia millium. Ideo S. Alphonsus: «Ut plurimum con1 Apud Palazzini-De Iorio, Casus Conse., Π 306. 128 DE OFFICIO SACERDOTALI fessarius inquirere debet de quantitate furti, ad hoc quod sciat quomodo se gerere debeat circa absolutionem impertiendam et obligationem restitutionis imponen­ dam» \ Hoc sensu scilicet ut iudicium sibimet efformet de dispositione paenitentis—qui promptior erit ad restituen­ dum mille quam millia millium—, ut praeter restitutio­ nem quantitatis ablatae urgeat compensationem damni emergentis atque lucri cessantis quod dominus passus est ex furto, et ut consilio paenitentem adiuvet de modo res­ titutionis perficiendae—ubi nondum facta fuerit, et ma­ xime ubi nec in praesens fieri valeat. Igitur in materia furti praxis illa Abundii commen­ danda, et quidem instar regulae. Quae tamen admittit exceptionem: si paenitens videlicet sui officii sit plene conscius et asserat restitutionem plenam iam fecisse vel paratum esse qui faciat. I 180 C. V.—Droctoveus, vicarius cooperator, vocatur saepe ad moribundos. Timens autem ne confessiones integrita­ te careant, illos torquet quaestionibus circa speciem atque numerum peccatorum. Sol.—«Confessarius, in excipiendis moribundorum confessionibus, non debet tam severe procedere circa nu­ merum et species, quam cum ceteris; quia vires mentis et corporis paenitentis, aut forte instans mortis pericu­ lum, id non permittunt. Hoc praesertim valet: l.° si pae­ nitens aegre confiteatur et minutis quaestionibus gravi­ ter defatigandus esset; 2.° si sacerdos iam accessisset cum sacro Viatico, aut si medicus instaret ut Viaticum cito infirmo ministraretur; tunc enim melius est ad dis­ positionem paenitentis, quam ad integritatem confessio­ nis, attendere; sufficit tunc infirmo imponere ut confes­ sionem repetat cum convaluerit». Ita Ferreresi2. i S. Alphonsus. Th. Mor., VI, 468, ed. Gaude. 1 Ferreres, Casus Conse., TL. 740. ed. 1926. INTERROGATIONES A CONFESSARIO FACIENDAE 129 C. VI.—Num liceat confessario inquirere a paenitente 181 nomen complicis? Sol.—Sub distinctione. Directe, ut personam nempe complicis cognoscat, negative; ideo in Codice I. C.: «Ca­ veat omnino ne complicis nomen inquirat (can. 888, § 2). Indirecte, ut cognoscat scilicet peccatum, etsi inde quo­ que assequatur complicis notitiam, affirmative, nam confessario incumbit obligatio complendi accusationem paenitentis per legitimas interrogationes. Immo gravis­ simi Doctores, in quibus D. Thomas ’, obligant paeniten­ tem ad proprium peccatum declarandum quantumvis in­ directe vel complicem designet. «Nihilominus sententia opposita, eximens in hoc casu ab integritate confessio­ nis, extrinseca saltem probabilitate non caret, ac proinde si quis illam sequi velit, non est inquietandus» 3. Huc e superioribus voluminibus Casus accedant: Con­ fessio integra furis, blasphemi, turpia loquentis et agen­ tis, festa atque ieiunia solventis (I, 139 ss.); Furtum rei sacrae. Adulterium duplex (I, 145); Adulter et incestuosus. Pluribus imprecatus (I, 146); Confessio desiderii fu­ randi rem sacram, vindictae sive copulae in genere (I, 252); Confessarius omnem aut nullam interrogans coniugatam circa onanismum (I, 324 s.); Confessarius 1 «Si speciem peccati exprimere non possit nisi exprimendo perso­ nam cum qua peccavit, puta si cum sorore concubuit, necesse est ut ex­ primendo peccati speciem, exprimat personam. Sed si fieri potest, debet quaerere talem confessorem qui personam sororis penitus non cognoscat» (S. Thomas, op. Declaratio sex quaestionum ad Lectorem Bisuntinum; ed. Mandonnet, ΠΙ, p. 248). 2 Prümmer, Th. Mor., Ill, 381, ed. 1928.—Ideo Ferreres (1. c.. n. 707): «Confessarius, quoties de gravibus peccatis sit sermo, debet numerum et speciem interrogare (prudenter tamen et circumspecte) quoties paenitens ea non manifestet. Si tamen ex numero aut specie infima pecca­ torum confessarius poterit venire in cognitionem complicis, paenitens non tenetur ea declarare, donec inveniat alium confessarium, cui com­ plex sit ignotus». 130 DE OFFICIO SACERDOTALI non interrogans paenitentes a?i elicuerint actus fidei (II, 7); Paenitentes de dubiis in fide se accusantes (II, 56); Hominis iracundi confessio insufficiens (III, 571). X. CONFESSIONIS SIGILLUM Doctrina. Confessionis seu sacramentale sigillum definitur: obligatio omnia celandi ex confessione sacramentali cognita quorum revelatio aliquatenus proderet pecca­ torem. Haec obligatio est omnium secretorum strictissima, nullam admittens exceptionem—nisi de paenitentis licen­ tia expressa et libera—, perseverans post mortem paeni­ tentis, et urgens sub mortali ex toto genere—seu non admittens parvitatem materiae—si directe violetur, obli­ gans vero sub mortali ex genere—seu admittens materiae parvitatem—si violetur indirecte tantum. 183 Sigilli obiectum duplex: quid et de quo. Lege namque sigilli vetatur proditio peccatoris; sed peccator nominat tum peccatum tum eius auctorem, paenitentem videli­ cet; revelatio igitur prohibita est peccati una simul at­ que paenitentis l. Tamen communiter Auctores obiectum seu materiam sigilli nominant id quod revelatur, suppo­ sita paenitentis revelatione. Et sic distinguitur sigilli obiectum per se et obiectum per accidens. Obiectum per se (quod nonnulli primarium, directum, essentiale vocant) sunt peccata cuncta—vera aut existi­ mata—quae paenitens accusavit—uti certa aut dubia— in ordine ad absolutionem sacramentalem—etsi paeni- 182 1 Non prohibetur confessarius loqui de peccatis absque ulla relatione ad paenitentem, vel de paenitente absque ulla relatione ad peccata. CONFESSIONIS SIGILLUM 131 tens sacrilege confessus sit vel discederet inabsolutus—; non vero quae declaravit solius consilii, pacis, eleemosy­ nae habendae causa, vel ut confessarium derideret, de­ luderet, tentaret, vel noscens confessarium non habere iurisdictionem; ingrediuntur propterea huius obiecti ter­ minos : peccata mortalia—etiam in genere—atque venia­ lia—in specie. Obiectum per accidens (quod interdum audit secun­ darium, indirectum, accidentale) sunt omnia cetera quo­ rum revelatio infert periculum vel notitiae vel suspicio­ nis peccatorum, v. gr. peccata commissa in confessione nec tamen accusata—utputa impatientiae vel contume­ liae in confessarium—ex quibus facile colligitur sive re­ prehensio ob culpas graves sive difficultas absolutionis. Sigilli sublectum est imprimis ipse confessarius—ve- 184 rus vel fictus sed existimatus—; secundario, interpres aliique omnes ad quos notitia confessionis quoquo modo pervenerit (can. 889, § 2); ideoque superior a quo facul­ tas petitur pro absolutione peccati reservati, doctor cuius consilio confessarius, de licentia paenitentis, utitur, qui industria aut casu accusationem audiat peccati, qui pec­ cati accusati revelationem vetitam excipiat. Sed paenitens sigillo sacramentali non tenetur; ideo potest reve­ lare peccata sua, ante et post accusationem factam confessario; quoad res attamen sibi dictas a confessario teneri potest secreto naturali districto l. Sigilli violatio distinguitur, ut diximus, directa et in- 185 directa. Directa habetur cum clare seu aperte manifestantur peccatum—seu obiectum per se sigilli—atque paenitens 1 «Sl nempe eorum manifestatio vel damnum confessario, vel iniuriam et contemptum Sacramento posset afferre. Imo hoc secretum, quam­ vis naturale, strictius obligat quam quodcumque aliud secretum, tum quia confessarius ex officio consilia dare tenetur, tum quia se defen­ dere non potest, si secretum inluste laesum fuerit» (Fanfani, Th. Mor., IV, 427). 132 DE OFFICIO SACERDOTALI —expresse hic nominetur, v. gr. Titius commisit homici­ dium; aut perfecte designetur ex adiunctis, v. gr. Prae­ fectus civitatis adulterium confessus est—; quantumvis auditores non cognoscant personam vel ignorent sacer­ dotem loqui de iis quae novit ex confessione. Indirecta, contra, locum obtinet cum obscure mani­ festatur sive peccatum sive paenitens sive utrumque, sic attamen ut periculo committatur notitia paenitentis in primo casu, notitia peccati in altero, notitia utriusque in tertio; potest namque contingere ut audientes, ex iis quae iamiam norunt vel in futuro capient, id omne dete­ gant quod confessarius ambigua locutione, actione, omissioneve nedum aperuerit, sed et tegere voluit. Pro maiori aut minori probabilitate illius notitiae, indirecta sigilli violatio erit gravis aut levis. Et ipse quidem confessarius 1 qui sigillum praesum­ pserit (cf. I, 74) directe violare, incurrit ipso facto in ex­ communicationem specialissimo modo Sedi Apostolicae reservatam; sin autem indirecte, cum culpa tamen gravi, obnoxius est poenis de quibus in can. 2368, § 1. Ceteri vero praescriptum canonis 889, § 2 temere (cf. I, 74) vio­ lantes, pro reatus gravitate plectendi sunt salutari poe­ na, quae potest esse etiam excommunicatio (can. 2369). Casus primus. 186 Fulvius et Fulgentius, vicarii eidem paroeciae urba­ nae addicti, zelo ducti animarum, sibi proponunt com­ municationem mutuam omnium experientiarum, quas obvias habent in ministerio pastorali, non exclusis quae sacramentum confessionis respiciunt. 1 Confessarii nomine hic intellegitur sacerdos (ritus quoque orienta­ lis) etsi pro audiendis confessionibus non sit approbatus. Non tamen (contra paucos) clericus inferioris ordinis, a fortiori laicus, qui se confessarium simularet cui fideles confessionem facerent bona fide. CONFESSIONIS SIGILLUM 133 Saepe igitur ad invicem loquuntur de auditis in con­ fessione, praesertim circa peccata contra sextum prae­ ceptum et contra iustitiam, non solummodo in genere, sed et in adiunctis concretis. Cum vero paenitentes ex adsociationibus actionis ca­ tholicae indifferenter peccata sua confiteantur apud unum alterumve vicarium, non raro accidit ut Fulgen­ tius valeat individuare peccatores ex his quae collega ei communicaverat et viceversa Fulvius. Dubia vero exorta de revelatione saltem indirecta accusationis uterque spernit et compescit, utilitate fretus suae rationis agendi. Immo non dubitant sibi communicare se ex narratione alterius aliquando novisse paenitentes; quod tamen non impedit quominus in sua ratione agendi perseverent. Rumores vero in fidelibus sparguntur vicarios, etiam in munere confessariorum, quasi ad modum unius perso­ nae se gerere. Parochus, his auditis, vicarios alloquitur et monet, qui ei respondent se bene nosse severitatem disciplinae circa sigillum sacramentale, qua prohibentur etiam cum pa­ rocho loqui de his quae in confessionali aguntur. Paro­ chus mortificatus desistit ac retrahit suam admonitio­ nem. Quid de ratione agendi vicariorum et parochi in casu. I Solutio Ji Ratio, imprimis, agendi vicariorum non importat di- 187 rectam sigilli violationem. Imprimis, quoniam directa si­ gilli violatio vix aut numquam, ob Dei specialem provi­ dentiam, in longo saeculorum decursu comprobata est1 ; ih I 1 Instructioni S. Officii, de quii infra (195) prooemium hoc apponi­ tur: «Naturalem et divinam sigilli sacramentalis legem in Ecclesia Christi semper et ubique sanctissime servatam fuisse ne ipsi quidem 134 i I DE OFFICIO SACERDOTALI vicarios etiam nostros, quantacumque supponamus labo­ rare ignorantia, effugere non potuit illam et excludere materiae parvitatem et puniri excommunicatione latae sententiae. Praecipue, quod vicarii a nominandis absti­ nent peccatoribus dum peccata mutuo revelant, quamvis in adiunctis etiam concretis. Neuter enim signat perso­ nam paenitentis; si hanc audiens individuat, id obtinet ex iis quae novit aliunde, non ex iis quae socius conver­ sans manifestat. Sic et Auctores indicant casus similes ‘. Adfuit tamen sigilli violatio indirecta: hanc enim novimus ubi confessarius, narrans peccatum ex confes­ sione notum, tales dat circumstantias ut paenitens pos­ sit ab audiente cognosci. Sed in casu cognoscitur de facto, cum ex adiunctis peccati ab uno declaratis alius dicat se individuasse peccatores. 188 Nec indirecta huiusmodi violatio vacat a culpa ob utilitatem quam vicarii sperant ex experientiarum confessionalis communicatione reciproca. Etsi enim permitconfessionls sacramentalis acriores hostes in dubium umquam revocare serio potuerunt. Idque providentissime Dei consilio absque ulla dubita­ tione tribuendum est, qui, sacramentalem confessionem veluti secundam post naufragium deperditae gratiae tabulam hominibus misericorditer offerens, omnem aversationis causam ab ea dignatus est amovere». 1 Sic Benedictus Lopez, de collocutione instituta inter duos confessarios qui. prout tales, notitiam possident eorundem factorum: «Ex una parte quaevis manifestatio videri posset quasi proxime accedens ad re­ velationem directam, quatenus audientis animo statim affert omnem gestorum seriem. At simul verum est quod audiens auctorem culpae non apprehendit nisi quia iam novit, nec alia, ut supponitur, ediscit quam quae iam noverat» (apud Palazzini-Df Iorio, Castis Conse., II. 324).— Item Genicot (Casus Conse., 852, ed. 1928): «Cyprianus... indirecte vio­ lavit sigillum dum casum singularibus circumstantiis vestitum alii eius­ dem domus confessario narravit: nam in iis adiunctis non deest proba­ bile periculum ne ab eo quem consulit agnoscatur paenitens, si quidem non raro ab uno ad alium confessarium in eodem loco tendunt qui in quibusdam conscientiae angustiis versantur».—Et Fanfani (1. c., n. 429): «Excommunicatus non est confessarius qui cum amicis sacerdotibus con­ fabulando, imprudenter aliqua narrat ex auditis in confessione quae du­ cunt in cognitionem personae paenitentis; peccatum plus minusve gra­ ve propter imprudentiam potest esse; violatio tamen non est directa». CONFESSIONIS SIGILLUM 135 tatur confessarius consulere doctiores, non tamen illos quibus paenitens notus. Sed et ceteris debet casum proponere quoad substantialia tantum, ne descendens ad particularia personam peccatoris valeat audiens attingere vel suspicari. Si neutrum sit possibile et doctioris consilium necessarium, petat licentiam paenitentis. Si haec denegetur, negotium uni Deo commendet. Ergo parochus bene fecit vicarios alloquens et monens (can. 476, § 7). Sed minus recte egit cum, habito responso vicariorum, mortificatus destitit. Eo etenim quod qui sigillum violat indirecte obnoxius est poenis de quibus in can. 2368, § 1, debuit illos vicarios denuntiare episcopo, cuius est poenas illas imponere. Alii casus. C. II.—Quidam peccator publicus, qui in novissimis 189 sacris missionibus confessionem generalem instituerat, parochum suum rogat, vicinis admirantibus, ut domui suae benedictionem impertiri velit sabbato sancto, quae obstinate per triginta annos eidem denegata fuerat. Tunc parochus verba missionarii meminit, qui cum clero paroeciae quondam alloquens, inter alia dixerat se confessionem audivisse cuiusdam personae quae a tri­ ginta annis praecepto confessionis annuae non satisfa­ ciebat et ad scandalum tollendum paratus erat quam primum suae conversionis signum publicum dare. Sol.—Agitur peccator publicus, ideo saltem quod ipsi obstinate denegata fuerit per triginta annos domus be­ nedictio. Si missionarius illud noverat extra confessionem, si­ gillo nihil detraxit dicens se confessionem audivisse pec­ catoris qui a triginta iam annis non satisfaciebat praece­ pto confessionis; neque si adiungeret ipsum, rite confes- J ( J ( I ' 1 J | 1 ' I I 136 DE OFFICIO SACERDOTALI sum, absolvisse, ipsumque paratum ad publicum repa­ randum scandalum, signo igitur publico. Si vero missionarius illud novit ex sola confessione, quia peccator de omissis per triginta annos confessione atque communione se accusavit, tunc facile excusabitur a directa sacramentalis sigilli violatione; non enim no­ minavit personam paenitentis, neque expresse, ut patet, neque ex adiunctis: versabatur namque in paroecia et civitate satis ampla—cum dicatur allocutus clero paroe­ ciae—, praeterquam et alii, paroeciae vel civitati extra­ nei, potuerunt ad eum pro confessione accedere; deni­ que publicum conversionis signum non patefecit deter­ minatum. Ex adiunctis igitur peccator non sic perfecte designatur ut valeat ab audientibus certo cognosci. At nisi ponas vel paroeciam sic amplam aut paenitentes ex ceteris paroeciis confluentes ita plurimos ut cognitio peccatoris de quo missionarius locutus est di­ cenda foret casualis, potius quam probabilis, adfuit in illa revelatione violatio indirecta ex parte missionarii. Utrum etiam ex parte parochi si benedictionem, quam obstinate per triginta annos denegaverat, nunc concedit ob ea tantum quae missionarius dixerat? Re­ sponsio affirmativa, quoniam et ipse tenebatur sigillo ex audita confessarii revelatione vetita. Priusquam igitur petitionem peccatoris publici annueret, ab hoc petere debuit num praecepto confessionis, per tot annos neglec­ tae, satis fecisset. I l' ! 4 i1 190 C. III.—Aetherium confessarium paenitens accedit qui se accusat de gravi damno quod inimico intulerat quinque ab hinc annis. Urget ille damni compensatio­ nem, sed tot audit in huius exsecutione difficultates in­ tercedere ut imparem se sentiat casui solvendo spinoso prae omni expectatione. Indigens consilio, quid aget? Sol.—Respondet Merkelbach: «Si confessarius in casu CONFESSIONIS SIGILLUM 137 difficili consilio indiget: a) recurrere potest ad theolo­ gum cui paenitens omnino ignotus sit; b) si id fieri ne­ queat, casum ita exponat ut periculum revelationis evi­ tet, i. e. tamquam fictum, omittendo adiuncta non ne­ cessaria, ex quo ignorari posset paenitens, et admiscendo falsa quae rei substantiam non mutant; c) vel, si ita non commode fiat, petat a paenitente licentiam consilium capiendi et cum alio loquendi de re ad confessionem per­ tinente; d) si vero haec denegetur, nec ullo modo possit declinare periculum revelationis, ad alium confessarium eum remittat, aut si id aegre fieri possit, studio et ora­ tione diligenter adhibitis, in Deo confidat et difficulta­ tem, meliore quo possit modo, ipse solvat» C. IV.—Loquens extra confessionem cum paenitente 191 qui iunior sibi fornicationem confessus fuerat quemque nunc ad ecclesiasticam evectum dignitatem putat super­ bia concitatum, Symmachus haec verba plene conscius protulit: «Recordare fornicationis quam in iuventute commisisti». Incurritne Symmachus in censuram can. 2369, § 1? Sol.—Nemo, quod noverim, Auctorum confessarium nostrum excommunicatum pronuntiat; indeque facile colligitur eum non violasse sigillum modo directo. Eum quin immo plures atque expresse a violatione etiam in­ directa propterea excusant quod, etsi verba illa proferret absque licentia paenitentis, tamen peccatorem nullo mo­ do prodiit: non enim violat secretum qui loquitur cum eo qui secretum commisit. Abutitur, aliis verbis, scientia ex confessione hausta, de qua proxime (194 ss.), at sigil­ lum non frangit. C. V.—Titiani peccatis iam auditis, quem tamen ad 192 emendationis propositum perducere non obtinet, Pros» Mehkelbach, Th. Mor., HT, 630, ed. 3. 138 DE OFFICIO SACERDOTALI per, parochus religiosus, absolutionem declarat impossi­ bilem. Tunc Titianus: Aut me absolvis aut hic sedentem te modo occido. Conatur Prosper suam agendi rationem omni argumentorum genere confirmare; sed incassum; Titianus perstat: Aut absolutio, aut vita. Prosper igitur: Eamus in sacristiam ubi forsitan rem totam compone­ mus. Sed cum ecclesia stipata esset fidelibus, Prosper fa­ cile aufugit et in chorum se recepit quo religiosi ceteri pro divino convenerant officio. Porro Titianus ianitorem conventus adiit et ab eo petiit ut advocaret parochum, qui eo inabsoluto discesserat. lanitor ergo pergit in cho­ rum et dicit parocho : Expectat te aliquis quem inabsolu­ tum dimisisti. Prosper annuit capite, quasi diceret: Ve­ niam. At de facto e choro non discessit. Possumusne loqui de sacramentalis sigilli violatione? Sol.—Negative. Prosper etenim fugit propter iniustas minas quas nec Titianus protulit instar materiae con­ fessionis, neque Prosper revelat quasi denegationem ab­ solutionis habentes causam (183). Potest namque quis mi­ nitari mortem confessario quoniam hic sibi aut denegat pecuniam exoptatam aut non revelat uxoris adulterium vel fornicationem amasiae, etc. Unde Prosper clamare potuit alios advocans in auxilium; potuit a fortiori se intra chorum recipere et manere. 193 C. VI.—Noctu et prorsus occulte Silvinus ad paro­ chum accessit cui peccata sua confiteretur. Poteritne pa­ rochus, absque sigilli violatione, dicere Silvinum sibi con­ fessum esse? Sol.—Affirmative, contra quosdam. Nam accessus ad confessionem cognoscitur a parocho ante et extra con­ fessionem. Periculum ne peccator prodatur non imminet ex iis quae confessarius loquitur, sed ex iis tantummodo quae ipse paenitens agit—tot adhibens cautelas reum facile se praebet peccati gravis—. Quapropter ad factum USUS NOTITIAE EX CONFESSIONE HABITAE i 139 confessionis occultandum tenebitur forsan parochus se­ creto naturali, non attamen sacramental! sigillo. Huc e superioribus volu?ninibus Casus accedant: Ami­ cus consultus de modo confitendi peccata num teneatur sacramentali sigillo (III, 281); Confessarius interrogatus a iudice (III, 514 s.). XI. USUS NOTITIAE EX CONFESSIONE HABITAE Doctrina. Dum in sigilli violatione, directa et indirecta, peccator 194 proditur, quoniam clare aut obscure manifestantur pec­ catum atque paenitens (184), in usu notitiae ex confes­ sione habitae nulla adest manifestatio; quapropter hic usus intellegitur sine revelatione, sigillo propria, nec umquam dicendus est, prout a nonnullis dicitur, indirecta sigilli violatio. Qui quidem usus licitus est omnino quoties, nullum importans gravamen paenitentis, cedit in bonum huius —v. gr. cum confessarius orat pro eo, eum benignius tractat—, aut in bonum aliorum—v. gr. cum confessa­ rius, experientia doctus, prudentior est in administran­ do sacramento—, aut in bonum quoque confessarii—ver­ bi gratia qui inde reformat mores suos, supra se invigilat, vitat occasiones peccandi. Est, e contrario, illicitus, si importat gravamen pae- 195 nitentis; licet, de facto, neque paenitens neque ceteri advertant confessarium illa notitia uti. Expresse S. Cong. S. Officii (18 nov. 1682): De propositione: «Scientia ex confessione acquisita uti licet, modo fiat sine directa aut indirecta revelatione •J I a · 140 DE OFFICIO SACERDOTALI et gravamine paenitentis, nisi aliud multo gravius ex non usu sequatur, in cuius comparatione prius merito con­ temnatur», addita deinde explicatione sive limitatione, quod intellegenda sit de usu scientia ex confessione ac­ quisitae cum gravamine paenitentis, seclusa quacumque revelatione, atque in casu, quo multo maius gravamen eiusdem paenitentis ex non usu sequeretur, statutum est: «Dictam propositionem, quatenus admittit usum dictae scientiae cum gravamine paenitentis, omnino prohiben­ dam esse, etiam cum dicta explicatione sive limitatione» (Denz. 1220). 196 Et in canone 890: «§ 1. Omnino prohibitus est confessario usus scien­ tiae ex confessione acquisitae cum gravamine paeniten­ tis, excluso etiam quovis revelationis periculo ’.—§ 2. Tam Superiores pro tempore existentes, quam confessarii qui postea Superiores fuerint renuntiati, notitia quam de peccatis in confessione habuerint, ad externam guber­ nationem nullo modo utantur». Hanc porro prohibitionem ut efficacius tueatur et ut pateat omnibus quanta cum sollicitudine tutam velit, Ecclesia statuit: «Superiores religiosi, potestatem au­ diendi confessiones habentes, possunt, servatis de iure servandis, confessiones audire subditorum qui ab illis sponte sua ac motu proprio id petant, at sine gravi causa id per modum habitus ne agant» (can. 518, § 2); item: «Magister noviciorum eiusque socius, Superior seminarii collegiive sacramentales confessiones suorum alumno­ rum secum in eadem domo commorantium ne audiant, nisi alumni ex gravi et urgenti causa in casibus particu­ laribus sponte id petant» (can. 891); item: «Quando i «Quod quidem intellegendum est etiamsi ex non usu huius scien­ tiae maius damnum sequeretur, sive confessario. sive paenitenti, sive alteri» (Paban, apud Palazzini-De Iorio, Casus Conse., H, 323). USUS NOTITIAE EX CONFESSIONE HABITAE 111 agitur de alumno ad ordines admittendo vel e Seminario expellendo, numquam confessariorum votum exquiratur» (can. 1361, § 3). Unde et excludit confessarii testimonium, nedum in processibus ordinariis (can. 1757, § 3, n. 2), sed in ipsis quoque processibus beatificationis et canonizationis (can. 2027, § 2, n. 1). Casus primus. Nonnosus, abbas cuiusdam monasterii, vellet subdi- 197 tum suum ab administratione removere ob aliquid quod ab eo audivit in confessione. Putat enim confessionis sigillum, cum institutum sit pro caritate, non militare contra caritatem ex qua tenetur abbas saluti subditorum providere; porro quandoque est contra salutem subditi si ipsi administratio permittatur, utputa si inveniatur in occasione proxima novi lapsus. Quid dicendum? Solutio Hunc casum enodavit D. Thomas (quodl. 5, a. 13): 198 «Id quod per confessionem auditur, nullo modo est manifestandum nec verbo, nec signo, nec nutu; nec etiam aliquid est faciendum unde in suspicionem pec­ cati aliquis possit devenire. Si ergo amotio subditi ab administratione possit inducere ad manifestandum pec­ catum in confessione auditum, vel ad aliquam probabi­ lem suspicionem habendam de ipso, nullo modo praela­ tus debet subditum ab administratione removere; puta, si aliquo monasterio esset consuetum quod priores non amoverentur de suis prioratibus nisi propter culpam, manifestaretur peccatum confitentis per remotionem ab administratione. Unde si Abbas hoc faceret, graviter pec­ caret tamquam confessionem revelans. Posset autem cum n 3 1 n | | I 142 DE OFFICIO SACERDOTALI secreto caritative admonere ut cum instantia peteret ces­ sionem, si hoc viderit saluti eius expedire. Si vero per amotionem ab administratione peccatum nullatenus ma­ nifestaretur, puta, si in aliquo monasterio esset con­ suetum quod Abbas pro suo libito de facili aliquos ab administratione removeret; tunc alia occasione accepta posset subditum sibi confessum ab administratione re­ movere, et deberet hoc facere; cum debita tamen cautela, si talis administratio esset subdito periculosa in poste­ rum; quamvis etiam in hoc casu melius esset quod eum induceret ad cessionem petendam. Si vero periculum in posterum non timeretur, non oportet quod pro peccato praeterito per paenitentiam deleto eum ob administra­ tione removeret». 199 Quod D. Thomas, licet aegre, permittebat tunc tempo­ ris, nostris nunc diebus est prorsus vetitum \ Nec mirandum est si hodierna disciplina rigidior. «Ec­ clesia omni tempore ius divinum proclamavit illudque positivis sanctionibus communivit, non tamen omni tem­ pore pari rigore cuivis periculo arcendo adlaboravit, sed prout adiuncta postulabant. Id quod non ex eo solum di­ metiendum est quod frequentiores aut graviores abusus exoriantur, sed ex eo quod certis temporibus aut locis quaevis sigilli violatio, immo vel simplex animi levitas, maius detrimentum religionis decori et animarum bono possit afferre. Hoc apprime recolendum est non solum in explorandis veterum scriptorum sententiis, sed etiam in documentis veteris disciplinae» 3. 1 Cf. 196,—Iam pridem (26 maii 1593) Clemens VIII decreverat: «Tam Superiores pro tempore exsistentes, quam confessarii qui ad superioritatis gradum fuerint promoti, caveant diligentissime ne ea notitia, quam de aliorum peccatis in confessione habuerunt, ad exteriorem gu­ bernationem utantur» (Gaspahri, Fontes, I, n. 177). 1 Ben. Lopez, apud Palazzini-De Ioiuo, Casus Conse., H, 324. USUS NOTITIAE EX CONFESSIONE HABITAE 143 Alii casus. C. II.—Eubulus in privatis collocutionibus et praeci- 200 pue in concionibus ad populum nonnullos casus refert asserens sibi notos ex longissima confessarii experientia. Quamvis accurate omnia reticeat quae reos possent pro­ dere, increpatur attamen a parocho amicissimo. Sol.—Recte prorsus. Quantumcumque etenim confes­ sionis sigillum nec directe nec indirecte violet, immo ne­ que utatur notitia confessionis cum gravamine paeniten­ tis, Eubulus dat facile scandalum fidelibus et ideo reddit odiosum sacramentum. Hinc quod S. Congr. S. Officii (9 iunii 1915) hanc agendi rationem reprobaverit: «Cum in re tanti ponderis et momenti nedum perfectam et consummatam iniuriam, sed omnem iniuriae speciem et suspicionem studiosissime vitari oporteat, palam est om­ nibus quam mos huiusmodi sit improbandus. Nam etsi id fiat salvo substantialiter secreto sacramentali, pias tamen audientium aures haud offendere et diffidentiam in eorum animis haud excitare sane non potest» *. 1 Textus integer datur v. gr. a Cappello, De paenitentia, n. 907. ed. 1938, a Piscetta-Gennaro, Th. Mor.. V, 818n, ed. 1927.—«Quando po­ sitive et concrete aliquid narratur tamquam in confessione auditum, semper iudicandum est exinde confessionem odiosam reddi in mente audientium» (Tanquerey, Th. Mor., I. 521, ed. 1930).—«Fas est Concionatoribus generatim invehere in vitia occulte grassantia quae in Con­ fessionibus audierunt, modo non manifestent se ea audisse in Confessio­ nibus, neque descendant ad circumstantias particulares. Verumtamen, ut nominatim dicere possint, v. gr. : Hic grassatur ebriositas, luxuria. opus esset, ut locus constaret saltem tribus millibus incolarum circiter; minus autem, si generatim tantum dicerent: Hic committuntur multa peccata gravia, nullo nominato. Ut vero nominare possint aliquod pec­ catum infamans, etiamsi publicum esset, dicendo e. g. Hic grassatur so­ domia, adulterium, S. Alf. postulat ut oppidum valde frequens sit v. gr. sex millium animarum. Denique, si Condonator haberet peccatorum no­ titiam extra confessionem, potest maiori cum libertate loqui; semper tamen cautione utendum est, ne suspicionem revelationis ingerat illis qui ei confessi sunt» (Aertnys-Damen, Th Mor., II, 465, ed. 1939). a j 144 DE OFFICIO SACERDOTALI 201 C. III.—Noscens ex praeteritis confessionibus penitentem esse molestum, scrupulosum, conscientia intrincatum vel tenuiter dispositum, potestne confessarius recu­ sare ipsum audire confiteri volentem? Sol.—Negative, nisi habeat causam externam distinc­ tam a confessione, ut si communiter nosceretur paenitens esse nimis prolixus in confitendo, aut ob aliud motivum id faceret. Potest attamen eum dimittere initio confessionis, si non sit dispositus aut irrationabiliter audiri petat. Item potest in confessione eum admonere ne se deinceps accersat. Ita Merkelbach 202 C. IV.—Quam obtinuit hereditate tabernam piscato­ riam sacerdos animo intendebat locare Titio; sed hunc malefidum locatarium detegit ex aliorum auditis confes­ sionibus; quapropter apud se deliberat locationem non Titio concedere sed Caio. Sol.—Respondet Ylla: Non adest scientiae ex confes­ sione acquisitae usus illicitus; quae locatio etenim Caio conceditur non fit cum gravamine paenitentis—nam ma­ lefidum Titium confessarius non novit ex Titii confessio­ ne—, immo nec cum gravamine ipsius Titii—cui locatio praemeditata fuit non ob ius locatarii sed ex uno loca­ toris commodo—, nec reddit confessionem odiosam—cum nemo id habeat odio quod ignorat, sed solus confessarius novit quare mutaverit sententiam 2. 203 C. V.—Postquam confessionem audivit cuiusdam e clericis dioecesis, Titus episcopus vigilantiam erga illum duplicat quam prius tenuerat. Licite aut illicite? Sol.—Ad hunc casum Paban: «Si ista duplicata vigi­ lantia, utique maior quam antea adhibita erat, revera i Merkelbach. Th. Mor., ΙΠ, 628, ed. 3. î Ylla, Cuestiones eclesiâsticas, I, 86, ed. 1940. USUS NOTITIAE EX CONFESSIONE HABITAE 145 deficiens, remansit intra limites vigilantiae quam solent adhibere optimi pastores erga omnes sacerdotes sibi com­ missos, nihil est reprehensibile in modo agendi Titi. Est enim licitum confessario uti notitia habita in confessio­ ne ad rite exercendum suum officium et ad exhibendam vigilantiam quam hoc officium requirit. Si vero per istam duplicatam vigilantiam intellegitur ea qua non utuntur optimi pastores erga omnes suos sacerdotes, sed solum erga suspectos criminis, cum sit onerosa personae circa quam exercetur, non poterat eam adhibere Titus: illici­ tum est enim confessario uti scientia acquisita in tribu­ nali paenitentiae cum gravamine paenitentis» C. VI.—Apuleius accedit ad Olavum et se accusat quod 204 cum nonnullis aliis facinerosis paravit ei insidias. Poteritne Olavus hac uti notitia in confessione acquisita ut sub aliquo praetextu sibi caveat? Sol.—Suppono ex tali cautione nullam esse revelatio­ nem directam aut indirectam accusati peccati. Tota ergo quaestio num usus notitiae ex confessione habitae fiat necne absque gravamine paenitentis et scandalo aliorum, ut cautio dicatur licita aut illicita potius. Potest enim fieri sine scandalo: cum actiones enim quibus confessarius sibi cavet valeant fieri ex motivis di­ versis, non est cur adstantes credant vel suspicentur id fieri ex notitia confessionis; alioquin, prout Billuart ani­ madvertit -, si confessarius ex confessione noverit vinum venenatum sibi pro missa appositum, non posset a cele­ branda missa abstinere quamvis post confessionem re­ cordaretur se non esse ieiunum. Si id complices suspi­ centur vel credant, hoc non oritur ex actione confessarii i Ραπαν, 1. c. 3 Billuart, Summa S. Thomae, tr. de sacr. paenitentiae, dlss. 8, a. & 146 DE OFFICIO SACERDOTALI sed ex eo quod aliunde norunt et peccatum et confessio­ nem Apuleiil. Potest etiam fieri absque paenitentis gravamine. Si quae timetur eius admiratio, confessarius vel licentiam petat notitia utendi, quae facile dabitur, vel ipsi breviter rem explanet. Nequit autem interdum fieri absque adstantium scan­ dalo, si non obstante praetextu allato, hi putarent vel suspicarentur sigilli violationem. Aliquando nec fieri potest absque paenitentis grava­ mine, v. gr. si hic iure timet ne, ob revelatum crimen, ipse a complicibus occidatur; quo certe in casu poterit, absque iniuria, denegare confessario licentiam forte pe­ titam utendi notitia ex confessione habita. Fingamus, denique, certo constare paenitentem insi­ dias paratas hoc uno accusasse fine ut nempe confessa­ rius fugere non valeat; tunc non loquamur de confes­ sione sacramentali, nec ideo de sigillo sacramentali nec de notitia acquisita in confessione: confessarius prorsus licite sibi cavet. XII. MUNIA DIRECTORIS SPIRITUS IN SEMINARIIS Doctrina. 205 Legimus in Instructione S. C. Episcoporum et Regu­ larium, ad Episcopos Hungariae (28 maii 1896): Vermeersch, Th. Mor., II. 664, ed. 1928. ♦ Prümmer, Th. Mor., II, 105n, ed. 1928. 297 NOTARIORUM OBLIGATIONES civium cetui imminere, graviter peccant et ad restitutio­ nem in quantum est possibile obligantur» x. Huc e superioribus voluminibus Casus accedat: Reipublicae senator cuius suffragium petitur pro vetando culto religioso in fabricis (ΠΙ, 319). XIII. NOTARIORUM OBLIGATIONES Doctrina. Notarius dicitur is qui conficit publica instrumenta 401 quae in iudicio et extra indicium fidem faciant3. Eius obligationes notissimo versu comprehenduntur: «Expertus, fidus, diligens Notarius esto». Expertus quidem, sive callens notitia illorum quae ad officium spectant. Peccat igitur si ex ignorantia non recte conscribat acta seu instrumenta, praetermittens puta sollemnitates iure necessarias. Diligens quoque, qui instrumentorum non protrahat expeditionem, absque iusta causa, qui ministris suis in­ vigilet ne scripturas perperam conficiant, qui instrumen­ ta confecta sive a ministris sive ab aliis notariis, prius­ quam subscribat ipse, recognoscat, qui accurate custodiat quae commissa sunt eius custodiae. Fidus, denique, tum in voluntate contrahentium vel auxilium eius petentium fideliter scriptis redigenda, v. gr. falsos excludens testes, non scribens testamentum homi­ nis destituti rationis usu, non praebens per ambiguas formulas ansam litibus, monens partes de clausulis qua­ rum omissio ipsis nocere potest, non multiplicans paginas i Fanfani, Th. Mor., Π. 354. a De notariis ecclesiasticis, cf. can. 372-374, 503. 21 293 402 DE OFFICIIS LAICORUM scripturae ut exigat inde maius stipendium, non postu­ lans laboris pretium ultra taxam vel probatam consue­ tudinem, parti legitime petenti paratus exhibere acta et documenta, pecuniae apud se depositatae non differens vanis prorsus pretextibus restitutionem debitam; tum maxime in secreto servando professionali, quod obligat prae commisso privato, ideoque prae promisso, a fortiori prae naturali, et ideo dicitur secretum rigurosum (ΠΙ, 274 ss.). Quod attamen non urget: 1) si praesumi potest ratio­ nabiliter consensus committentis; 2) si res aliunde nota et divulgata sit; 3) si immineat damnum publicum, nam in publicum bonum fuit ipsummet susceptum; 4) si im­ mineat damnum grave vel secretum committenti vel se­ cretum servanti vel tertio innocenti, saltem si tertio huic innocenti quod damnum imminet sit iniustum ab eoque immineat qui secretum commisit, ita videlicet ut committens secretum sit iniusto aggressori aequiparandus. Verum etiam cum revelatio secreti venit licita non continuo pronuntianda est obligatoria: non enim tene­ mur proximo succurrere inde si nos incurrimus parem indigentiam; porro, quod soleant hodie vim secreti pro­ fessionalis cives immo et civiles legislatores exaggerare, contingit secretum licite revelantes amittere fiduciam eorum qui consilia petunt, seque exponere amissioni offi­ cii aliisve poenis lege comminatis. Casus primus. 403 Mortuo Eusebio, qui nullum testamentum reliquit, magna quaestio exagitatur inter Eduardum et Vinicium, filios legitimos Eusebii, et Aedgarium. Qui ultimus, prae­ tendens se filium naturalem esse Eusebii, et documentum NOTARIORUM OBLIGATIONES 299 recognitionis, iam a patre exaratum, a filiis legitimis de­ structum esse, enixe vindicat partem in hereditate. Sive Eduardus et Vinicius, sive Aedgarius adeunt no­ tarium Remigium, quem omnes sciunt amicissimum Eusebii; primi ut ab accusatione destructionis praetensi documenti recognitionis se eximant, ultimus ut testem, si possit, inveniat suae recognitionis, oretenus a patre promissae. Remigius revera possidet documentum recognitionis, quod tamen ex Eusebii iussione ostendere non potest, nisi mortua Eusebii uxore, Lina, quae inter vivos adhuc nu­ meratur; anceps itaque manet utrum secreto professio­ nali magis teneatur quam motivo caritatis erga Aedgarium, et consilium sacerdotis Gervasii, amici sui, expetit. Quodnam in casu Gervasius consilium praestare de­ beat? Solutio Duplex, ni multum fallor, est hypothesis: iussionem 404 dilationis quoad ostensionem documenti Remigius acce­ pit quatenus notarius aut quatenus amicissimus de­ functi. Si dumtaxat quatenus amicissimus, moneatur a sacer­ dote Gervasio ut documentum recognitionis statim pro­ ferat, quoniam differens prolationem usque ad uxoris mortem non poterit probare se sic egisse ex mandato de­ functi potius quam motu proprio, ne dicam ob animum aversum in filium naturalem; amitteret tunc fiduciam eorum qui eius petunt consilium vel auxilium et se ex­ poneret discrimini valedicendi officio atque poenis a lege civili comminatis subiacendi. Si vero iussionem dilationis accepit Remigius ut no­ tarius, monendus est potius a Gervasio ne documentum recognitionis modo proferat, sed post uxoris mortem ; 300 DE OFFICIIS LAICORUM dumtaxat. Ex hac etenim dilatione nullum imminet damnum publicum. Nec damnum privatum quod imminet filio naturali ob secretum commissum a defuncto potest dici damnum iniuste illatum, quoniam Eusebius non te­ nebatur agnoscere filium naturalem eique portionem do­ nare hereditatis; ad plurium immo modernorum Codi­ cum disciplinam inquisitio paternitatis prohibetur (III, 483, 485). Ergo Eusebius licite poterat apponere condicio­ nem recognitioni Aedgarii; apposuit autem, differens ad mortem usque uxoris ostensionem confecti documenti. 405 Ad quamvis non proferat modo documentum, suadeat Remigius fratribus litigantibus compositionem aequam. Patri cum fuerit amicissimus potest profecto adducere filios quidem legitimos ut admittant tamquam valde pro­ babilem documenti recognitionis exsistentiam, quod ve­ nire potest in lucem; filium pariter naturalem ut adver­ tat documentum ad leges exaratum non facile venisse ad manus illorum quorum interest eius destructio et ideo recognitionis documentum, oretenus promissum, proba­ biliter numquam conscriptum fuisse. Alii casus. 406 C. II — Caius et Titius, soli heredes, committunt rem componendam notario; sed huic privatim Titius secreto ostendit legatum testatoris in favorem Sempronii. Teneturne notarius de hoc legato silere? Sol.—Si notarius fuisset ab ipso testatore constitutus testamenti exsecutor, tunc quidem teneretur eius exsequi postremam voluntatem; nec poterat impediri ex secreto Titii, quod nec suscipere liceret contra suum officium. At in adiunctis notarius non fuit a testatore designatus te­ stamenti exsecutor—non enim testator, sed heredes sunt clientes notarii—; secreto igitur professionali adstrictus, abstinere tenetur a monendo tum Caio tum Sempronio. NOTARIORUM OBLIGATIONES 301 Nec dicas quod in hoc casu damnum fit Sempronio ab ipsomet qui secretum commisit (402); nam iactura gra­ tuiti doni, probabiliter non ita magni, non videtur suffi­ ciens damnum ut praeponderet legi de secreto. Ita Genicot C. III.—An teneatur notarius ad restitutionem erga 407 fiscum si in conficiendo instrumentum venditionis aut inventarii, postulantibus partibus (ipso etiam insinuan­ te), non verum rei pretium inscribat, sed aliud minus, ut tributum solvendum minuatur. Sol.—Respondet Fanfani: «Controvertitur inter au­ ctores, sed sententia probabilior est negativa. Ratio est, quia ex consuetudine generaliter accepta, etiam a probis, non solet in his instrumentis conficiendis totum pretium declarari, sed inferius vel quasi conventionale, relin­ quendo fisco determinare, per aestimationem peritorum, si ei placuerit, verum pretium. Si autem non peccant par­ tes verum pretium dissimulando, non peccat notarius ex cooperatione; ipse enim non constituitur ad tributa ex officio exigenda, sicut praepositus vectigalium, sed ad instrumenta conficienda» a. C. IV.—Victorinus, debitis pressus, timet ne bonorum 408 cessionem facere cogatur. Victor, eius amicus, opem suam ei promittens, «Fingamus, ait, mutuum 5.000 francorum a me tibi praestitum; sic summa tibi servabitur». Adeunt Sabinum, notarium, qui, rei haud ignarus, instrumentum conficit. Reapse, cessione mox facta, Victor, qui curave­ rat ut hypothecae privilegio gauderet. 5.000 fr. cum cre­ ditorum detrimento obtinet. Sol.—Ad hunc casum Ferreres: «Agendi ratio Sabini est iniquitatis plena: cooperatur enim scienter iniustitiae 1 Genicot, Casus Conse., 448, ed. 1928. 2 Fanfani. Th. Mor., Ill, 294. 302 DE OFFICIIS LAICORUM gravi Victorini debitoris et Victoris ficti mutuatoris, qua damnum notabile creditoribus prioris infertur. Ergo Sa­ binus, deficientibus aliis damnificatoribus, utpote coope­ rator positivus seu in iniustitia participans, ad restitutio­ nem obligatur» \ 409 C. V.—Hegesippus, notarius, quasdam omisit sollem­ nitates, et ideo testamentum fuit declaratum nullum; teneturne de damnis? Sol.—Ferreres ipsemet respondet: «Si ob defectum sollemnitatum testamentum, sive apertum sive clausum, declaratum fuerit nullum, notarius tenetur de damnis se­ cutis, si defectus ex eius malitia, vel ex eius neglegentia inexcusabili, aut inexcusabili ignorantia, proveniat» a. 410 C. VI.—Egdunus, notarius, multa instrumenta publica conficere cogitur; ideo pro quorundam negotiis citius pe­ ragendis aliquid solet ab istis petere supra lege taxatum stipendium. Sol.—Si ut illis clientibus satisfaciat, Egdunus ex­ traordinarium debeat vel laborem suscipere vel sustinere incommodum—v. gr. noctes ducere insomnes, aliam adire civitatem—, non est cur inquietetur, haec enim sunt pre­ tio aestimabilia. Esset tamen carpendus si tot simul in­ strumenta conficienda sponte susciperet quae conficere nequiret absque damno clientum. i Ferreres, Casus Conse., II, 23, ed. 1926. » Id., Th. Mor., I, 955, ed. 1932. INDEX AUCTORUM Citantur numeri marginales. Littera n notam indicat adiectam numero. Abellân, 87, 91. Aertnys-Damen, 81, 95, 108, 159n, 170, 176, 200n, 225, 237, 242n, 245n, 320, 327, 383n. Aertnys-Damen-Visser, 81. Alphonsus (S.), 20, 165, 179. Antonelli, 349n. Aristôteles, 345. Augustinus (S.), 157. Ballerini-Palmieri, 20. Banez, 28. Bernardus (S.), 49. Beste, 89. Billuart. 11, 44, 204, 204n, 399. Bucceroni, 168, 365. Hering, 233n. Hieronymus (S.), 277n. Humbertus de Romanis, 43n. Innocentius XI, 170, 170n. Ioannes XXIII, 268, 289n, 305, 308n, 379n, 385n. Kane, 43n Lahitton, 78. Larraona, 8n. Leo XIII, 136, 137, 138, 140, 205, 223n, 285n, 297n, 307, 308, 311, 390, 393, 394n. Loew, 148n. Lôpez (Ben.), 187n, 199n. Caietanus, 39n, 303n. Cappello, 200n, 241n. Clemens VIII, 199n. Coronata, 6. Creusen, 241n. Marc, 22, 124, 125, 161n, 228n, 236, 332n, 377. Merkelbach, 176, 190, 201, 235n, 241n, 308, 318, 318n, 328, 331n, 344n, 381n, 388, 399n. Mondria, v. Ferreres-Mondria. Damen, v. Aertnys-Damen. Noldin, 228n, 230n, 310. Fanfani, 3, 23, 45, 62n, 83, 98, 159n, 166, 170, 177, 184n, 187n, 238, 245n, 247, 314, 326, 332n, 400, 407. Felici, 89n, 91n, 113n, 323·. Feltin, 154 Ferreres, 87n, 89n, 120, 169, 180, 181n, 227n, 248, 515, 336, 357, 408, 409. Ferreres-Mondria, 87n. Ottaviani, 394. Garrigou-Lagrange, 396n. Genicot. 73. 84, 97, 121, 187n, 249, 284, 313, 366, 378, 406. Paban, 196n, 203. Palazzini, 100η, 246, 306, 381n, 384n. Passerini, 9n, 26, 30, 33. Pellizzari, 20. Piscetta-Gennaro, 200n. Pistoni, 178. Pius IX, 393. Pius X (S.), 368. Pius XI, 75n, 78n, 80n, 207, 212, 213, 222n. 223n, 224, 224n, 242, 264n, 277, 278, 304 291η, 293η, 298η, 300η, 305, 307, 311, 370, 371, 372η, 373η, 375. Pius XII, 74, 138η, 158, 233η, 252η, 253η, 255η, 257η, 262η, 263ώ, 264η, 266η, 267, 269η, 270, 271η, 278η, 286η, 289η, 290η, 291η, 306η, 310η, 344η, 379η, 381η, 393, 393η. Pizzardo, 151, 152, 154. Prümmer, 36, 87ru 160, 181, 218, 331η, 399. Regatillo, 96, 122, 167. Rossi, 101, 105, 106η. Salmanticenses, 10, 69. Silvius, 380. Tanquerey. 86η, 145η, 300η, 327, 337η, 386. Thomas (S.), 26, 31, 35, 38, 38η, 39, 42, 47, 48η, 53η, 68, 75, 80, 93, 141, 163, 181η, 215, 217, 222, 226, 242, 272, 273, 277η, 280, 281, 285, 289η, 297, 298, 302, 304, 305η, 330, 331, 336, 339η, 347, 350, 356, 367, 368, 375η, 380. Valerius Maximus, 375η. Vallgornera, 28. Vermeersch 9, 86η, 87η, 128, 134, 175, 176η, 241, 245η, 307, 339, 399. Vidal, v. Wernz-Vidal. Visser, 336, 336η; v. AertnysDamen-Vlsser. Vitoria, 159η, 341, 356η. Wernz-Vidal, 8, 86η. Wirth, 85η Ylla, 135, 202. ZlGLIARA, 397η. INDEX RERUM Citantur numeri marginales. Littera n notam indicat adiectam numero. Abdicatio bonorum religioso vetita, 8 Actio Catholica, 264ss; et apostolatus inter laicos, 152, 158, 264, 271n; dependenter ab Ecclesia, 266n; v. Laid. Actiones in societatibus com­ mercialibus et industriallbus, 89n Advocatus, quoad patrocinlum gratuitum, 356n; quoad honoraria, v. Medi­ corum honoraria. Amor in nuptiis ineundis ac tutandis, 221ss; v. Coniu­ gum. Apostata a religione, 61, 73. Apostolatus laicorum, 156s, 263s, 271ss, 290s. Aptltudo individuorum mul­ tiplex, 280; v. Idoneitas. Binatlo, v. Missae applicatio. Bona superflua, v. Proprieta­ tis. Caesarea operatio, 352. Capitale non est fructus so­ lius laboris operariorum, 293. Cardinales, num ex laicis, 268. Castitas prae ordinatione vel professione religiosa, v. Di­ rector, Ingressus, Vocatio. Catechesis, v. Parochus. Catholici, ut cives et ut fide­ les, 137; cum acathollcis in partibus politicis, 144s; v. Politica; eorum suffragium pro parte communista, 146. Chirurgus, v. Medicorum. Circumstantiae notabiliter aggravantes et confessio, 179; v. Confessarius. Cives et civitas, 277s. Civilis et ecclesiastica pote­ stas, 136; v. Ecclesiae. Civitas et cives et familia, 277s ; illius prosperitas, 390n. Clausura papalis, 14ss; pro viris regularibus, 14; pro monlallbus, maior, 15s, mi­ nor, 17ss; quos non urget, 15n, 21; num admittat parvitatem materiae, 19s; quoad ingressum feminae paganae, 21; quoad reten­ tionem feminae iam in­ gressae, 22; quoad sacerdo­ tem cui administranti communionem particula intra clausuram labltur, 23; regressus dilatio, 24; moniales quoad operam praestandam in ecclesia vel sacrlstia, 25. Clerici ut cives et ut ministri Ecclesiae, 137s; v. Deputa­ torum, Negotiatio, Paro­ chi, Politica, Senatores. Coeducatio, 373s. Commendatio animae, 167. Communismus, num possit civili lege statui, 303ss: eius fictitla commoda, 302; ei suffragantes, 146. 306 Commutatio intentionum Missae, 127ss; stipis exces­ sus cui cedat, 130; quando datur intuitu personae, 132; negotiatus cum stipendis, 133; v. Missae celebra­ tio. Compensatio occulta pretii conventi, 332. Concordia ex metu, 303n. Confessarius, iudex et medi­ cus, 170; quae interrogare debeat, 170ss, et quomodo, 171, 174; quoad suspectos de onanlsmo, 172ss, 250; quoad copulam dimidiatam, 235n ; quoad impuberes, 177; quoad accusantes ver­ ba impia in Deum, 178; quoad circumstantias no­ tabiliter aggravantes, 179; quoad moribundos, 180 ; quoad nomen complicis, 181; quoad sententiam de vocatione, 216; loquens cum alio confessario de peccatis utrique confessis, 187s, vel cum paenitente extra con­ fessionem, 191; indigens consilio, 190; fugiens ob minas, 192; v. Scientiae, Sigillum, Vocatio. Coniugum, an aequalia lura, 224; obligationes mutuae, 217ss; amor, 217s, 221ss; domus administratio, 219; cohabitatio, 220; vir prohi­ bens uxori religiosa exerci­ tia, 225; volens peregrina­ tionem instituere, 226; se­ paratio a toro et habita­ tione, 227; viri pollutio an adulterium, 228; v. Conti­ nentia, Copula, Emancipa­ tio, Onanismus. Consecratio mundi, opus lalcorum, 269n. Consiliorum evangellcorum scopus, 59n; v. Religiosus. Constitutiones religiosae, v. Regula. Contemptus Regulae et per­ fectionis, 39n. Continentia periodica, 251ss; ob prolem numerosam, 254ss; matrimonium invalidans, 257; iniusta, 258; periculosa, 259s ; quid agen­ dum ccniuglbus prae eius observantia, 261. Copula conlugalis, 229ss; quando debeatur ex lustitia, 229, vel caritate, 230; si coniux votum castitatis emisit, 238, vel est ebrius, 230n; si dubium de impe­ dimento dirimente, 239; post ablationem uteri vel Interruptionem oviductus, 241n; si proles numerosa, 236, vel timetur vitiosa, 237; condomlstica, 240ss; inter­ rupta, 240, 242ss, eius vo­ luptatis acceptatio, 246, ex­ citatio post interruptio­ nem, 247, responsabilitas uxoris, 248; demidiata, 235; cum mediis occlsivls vel obturantibus, 241; v. Fecundatlo, Inseminatio, Onanismus. Cultuum libertas, 394, 396s. Debitum conlugale, v. Co­ pula. Defectuum rei venditae ma­ nifestatio, 342. Deputatorum munus quoad clericos, 137. Deus, v. Professionis, Voca­ tio. Dicotomla, 357. Director spiritus in semina­ riis, 205ss; eius necessitas, 205; dotes, 205s, officium duplex, 207; quoad secre­ tum, 208ss; quoad vocatio­ nem alumnorum, 212ss. Diurnariorum praecipua vir­ tus, 379n; obligationes, 379ss; quoad explorationem factorum alienorum, 380; quoad divulgationem vitio­ rum alienorum, 381ss, 387; saltem hominum politico­ rum, 386; vel actorum trl- 307 bunalium, 335; praxis non vulgandi nisi crlmlna, 389; quae libertas concedenda catholicis, 388. Divites, v. Ius ad laborem, Patronorum, Proprietatis. Doctrina, v. Magistrorum. Domini, v. Patronorum. Ecclesia, quoad quaestiones sociales, 289n; eius doctri­ na socialis, 291n, huius at­ que politicae applicatio, 158; et potestas civilis, 136; eius separatio a Statu, 392ss. Educatio, quae nititur solis naturae viribus, 372n; civi­ ca, 375; v. Coeducatlo, Pue­ rorum, Schola. Egressus et religione, 60ss; ipso facto dimissi, 63; per transitum ad aliam, 66ss; per saecularizationis Indul­ tum, 64, 69ss; recusatum postquam Impetratum, 74; non expectatum, 73; v. Apostata. Eleemosyna, non facienda de alieno, 362; missarum, v. Missae celebratio. Emancipatio feminarum, 224. Emptionis - venditionis sco­ pus, 305n, v. Mercatorum. Ephemerides, v. Diurnario­ rum. Episcopi, v. Senatores. Error In pretio suscepti ope­ ris, 329. Euthanasia, quid et quotuplex, 346; quid de lege con­ denda, 347ss; directe occlsslva, 351 Evictio, 332n. Exclaustratus, 64. Exploratio alienorum secreto­ rum, v. Diurnariorum. Falsa vitae aestimatio, 256. Famam falsam (lus ad), S87. Familia et civitas, 277s. Famuli, v. Patronorum, Ope­ rarii. Fecundatio artificialis, 231ss, v. Copula. Feminarum: emancipatio, 224; labor, 300, 309ss Filius familias, quoad profes­ sionis electionem, 275, 234. Folia periodica, v. Diurna­ riorum Fugitivus e religione, 62. Furtum religiosorum, v. Pau­ pertatis. Gratia est semper praevia bonae voluntati, 80. Gregorianarum missarum In­ terruptio, 131. Gymnicorum certaminum praeceptor, 374. Gynecologus, 352n. Homllia, v. Parochus. Homosexualls tendentia In candidato ad ordines, 81. Honoraria, v. Medicorum, No­ tariorum. Idoneitas, Innata et acquisi­ ta, 51; v. Aptitudo. Imitatio mercis exterae, 333ss. Infamia, 387. Ingressus in religionem, 49ss; ad quid ordinatur, 57; li­ bertas admittentis, 49, Ingredientis, 49ss; Ingressum impediens, 56 ; Interdum differendus, 58; num pec­ catores excludendi, 59; num novicius teneatur pro­ fiteri, 57; v. Religiosus. Inseminatio artificialis, 231ss. v. Copula. Inspectores operis. 320, 328. Instituta saecularia; v. Laicl, Negotiatio. Intentionum missae commu­ tatio, 127ss. ludex, et legislator, 347. Ius, gentium, 303; ad famam, 387; ad secretum, 380s; ad laborem, 285ss; partes pa­ rochi in ipsum ad praxlm deducendum, 288ss; partes divitum, 286s, 293ss, 299ss, 308 306; partes Status, 286s, 294, 296 Labor, obligatorius, 274; quem quisque suscipiat, 275, fe­ mineus, 300, 309ss; gravi­ ter noxius 313; laboris con­ tractus, 305n; v. Ius ad la­ borem, Professionis. Laici, et apostolatus, 156s, 263s, 271ss, 291n; et ma­ gisterium, 264, 267; et in­ stitutio catechetica, 161n; et consecratio mundi, 269n; eorum munus in Ecclesia, 262ss; an elementum me­ re passivum, 269; et cardlnalatus, 268; v. Actio, Theo­ logia. Legislator et ludex, 347. Legum scopus, 32n, 304. Libertas, v Cultuum, Diur­ nariorum. Licitatio, 325s. Lock-out, 317. Machinarii, qui, 318; eorum obligationes, 318ss; quoad damna operariorum, 321ss; quoad materiam adhibitam, 327; quoad licitationem, 325s; quoad inspectores la­ boris, 328; si res perit, 320; si erraverunt in pretio ope­ ris, 329. Magistrorum obligationes, 367ss; prae munere et du­ rante munere, 367 ; in scho­ lis catholicis, 264, 268; quoad doctrinam Ecclesiae aut falsam, 368; docens in schola mixta, 376, neutrali, 377, religioni adversa, 378; v. Coeducatio, Educatio, Gymnicorum, Montessori, Schola. Manuscripta religiosorum, 9. Maritus, v. Coniugum, Matri­ monium. Matrimonium, v. Amor, Con­ iugum, Copula; eius abusus et confessio, v. Confessa­ rius; sacerdos illud atten­ tans, 99ss. Medicorum: honoraria, 356ss, si pauperes arcentur aut supra morem vel ultra ne­ cessitatem, 358ss, pro ae­ grotorum condicione oeco­ nomica, 362s; pro fama acquisita, 364, multiplicatio visitationum, 365, patroci­ nium renuens debitori, 366; lura in aegrotos, 344; obli­ gationes, 343ss, quoad sa­ cramenta, 344, quoad du­ bia in conficiendo mortis documento, 355; v. Caesa­ rea, Euthanasia, Narco­ analysis, Psychoanalysis, Sterilizatlo. Mercatorum obligationes, 330ss; mixtio et imitatio mercis, 333ss; defectuum manifestatio, 342; v. Pre­ tium, Venditio. Mercatura, v. Negotiatio. Merces laboris, v. Patrono­ rum. Mixtio mercis optimae cum deteriori, 333ss. Missae applicatio pro populo, llOss; quibus incumbat, 110; quibus non, UOn; quando, lllss; qualiter, 114; Guoad parochum, 115ss, 118. 120s, binantem, 122; quoad vicarium cura­ tum, llln, perpetuum, llln, oeconomum, 119. Missae celebratio ob stipen­ dium, 123ss; obligatio, 123s; stipendiorum transmissio, 125s; stipendii excessus da­ tus Intuitu personae, 132, stipendia colligens, 133; stipendia amissa, 134, vel depretiata, 135; v. Gregorlanarum, Intentionum, Ne­ gotiatio. Missae manuales et ad Instar manualium, 125n. Moniales, v. Clausura, Oboe­ dientiae, Paupertatis, Re­ gula. 309 Montessori, 371s. methodus, 369, Narcoanalysis, 353. Negotiatio, quid et quotuplex, 86; quaenam vetita clericis et sub qua poena, 86ss, 93; quid importet, 86n; quaenam levls, 87n; cambiaria, 87, 90; pro vitae necessitate, 94; gestio do­ mus rusticationis, 92, vel commercii habiti ex here­ ditate, 95; quoad membra Institutorum saecularium, 98; quoad stipendia missa­ rum, 133; v. Actiones, Obli­ gationes. Notariorum obligationes, 401ss; quoad secretum, 401s; quoad documenti os­ tensionem, 403ss, quoad le­ gatum, 406; quoad pretium signandum, 407; quoad in­ strumentum conficiendum, 408s; quoad honoraria, 410; notarii eclesiasticl, 401n. Obligationes in societatibus commercialibus vel industrialibus, 89n. Oboedientiae: virtus non ma­ xima, 30n; eius obiectum, 26; votum religiosum, 26ss; meritum virtutis et voti, 27ss, 35, 48; in gratis et ingratis 26; agens ex licen­ tia superioris, 30; in do­ ctrina tradenda, 33; v. Pau­ pertatis, Regula, Superio­ res. Onanismus coniugalis, 240ss; quid liceat necne uxori, 243ss; num haec debeat negare debitum, 249; v. Confessarius, Copula. Operarii, v. Ius ad laborem, Patroni; eorum evangelizatio, v. Actio, Laid, Sacer­ dos. Operis susceptores, v. Machi­ narii. Ordinandus, v. Director, Vo­ catio. Ovlductus Interruptio an red­ dat copulam Illicitam, 241n. Parochus, quis, 159; eius obli­ gationes, 159ss; quoad sa­ cramenta administranda, 160, 166s; quoad praedica­ tionem et catechesim, 161, 168; quoad residentlam, 159, 165; quoad renuntia­ tionem beneficii, 162ss; quoad lus ad laborem in praxim reducendum, 288ss; quoad Missam applican­ dam, v. Missae applicatio. Patronorum obligationes, 307ss; quoad famulos ae­ grotos, 314; quoad sala­ rium, 307 315s; quoad di­ missionem operariorum, 317; v. Ius ad laborem, La­ bor femineus. Pauperes ficti, 274n. Paupertatis votum, Iss; quando non peccatur con­ tra votum, 1, quando con­ tra solum votum, contra iustitiam, contra utrumque, 2; materia gravis, 3; resti­ tutionis obligatio, 4; licen­ tia requisita, 5ss, lis; do­ minium manuscript!, 9; furtum et restitutio, 13; v. Abdicatio. Peccati consuetudo fatenda confessarlo, 170n. Peccatores, v. Ingressus. Peculium, 1, 6. Pecuniam servans improductivam, 306. v. Divites. Perfectionis desiderium et spontanea renunclatlo sta­ tui religioso, 54. Periodica folia, v. Diurnario­ rum. Politica actio: quoad sacer­ dotes, 137ss; quoad fideles, 137; politicae parti suffra­ gantes cum acathollcls, 144s, cum communistis, 310 146; politicae doctrinae Ecclesiae applicatio, 290n. Politicus, quis bonus, 375n. Potestas civilis et ecclesiasti­ ca, 136; v. Ecclesia. Praeceptum, v. Superiores. Pretium iustum, 331; sum­ mum et infimum, 87n; affectionis, 338; utilitatis ementis, 339, 363; infra le­ gale, 340; conventionale, 341. v. Mercatorum. Probationis scopus, 57. Professionis electio, 274ss; an imposita a Deo, 281; an imponenda, saltem signifi­ canda a Statu, 276 ss, 282s; an a parentibus, 284. Propensio innata et acquisi­ ta, 80. Prophetia et instinctus pro■ phetlcds, 272s; prophetica missio, 272s ; submissa Ecclesiae, 273. Proprietatis functio socialis, 297ss; ius proprietatis est gentium; num ideo possit ab hominibus abrogari. 303; v. Communlsmus, Tituli. Psychoanalysis, 354; prae Ordinibus vel religiosa pro­ fessione, 75n. Puerorum, an bonitas origi­ naria, 372; v. Confessarius. Redhibitoria vitia, 332n. Regula religiosa, 36; eius obligatio, 36ss, communi­ ter sub poena, 36; sed in­ terdum adest peccatum in eius transgressione, 39; eius contemptus, 39n; me­ ritum voti ac virtutis oboe­ dientiae in eius observan­ tia, 46ss; v. Oboedientiae, Superiores. Regulares, v. Clausura. Religio: ■’drtus, non maxima, 30n, eius actus, 30n, 48n; status, v. Clausura, Egres­ sus, Ingressus, Oboedien­ tiae, Paupertatis, Regula, Vocatio Religiosus, v. Egressus, Ne­ gotiatio, Religio. Requies dominicalls opera­ riis concedenda, 308. Romani veteres, 375n. Sacerdos, docens in schola mixta vel neutrali, 376s; matrimonium attentans, 99ss; quid si non potest a complice discedere, 107ss; vel iam discessit, 107s; quoad Interventum in rem politicam, 137s; si prohibi­ tus ab Ordinario, 142; quoad proponendam Eccle­ siae doctrinam socialem, 289ss; quoad apostolatum inter operarios, operarii in­ star, 147ss. Saecularizatus, 64. Schola nova, 370ss; v. Mon­ tessori. Scientiae ex confessione ha­ bitae usus, 194ss; quomodo differat a sigilli violatio­ ne, 194; pro deneganda subdito administratione, 197ss; in concionibus et collocutionibus, 200; ad fu­ giendum paenitentem, 201s ; ad vigilandum eum, 203; ad fugiendas insidias, 204. Secretum, ius ad, 380s; v. Di­ rector, Notariorum, Medi­ corum obligationes, Scien­ tiae, Sigillum. Seminarista, v. Director, Vo­ catio; quoad apostolatum inter operarios, operarii in­ star, 154n, 155. Senatores, qui 390; eorum obligationes, 390ss; suffra­ gatio legi iniustae, 398s; abstinens a suffragio, 400; senatoris munus quoad cle­ ricos, 137, 143. Seniorum oboedientia diffici­ lior, 35 Separatio: v. Coniugum, Ecclesiae. Sigillum confessionis, 182ss; quid et undenam, 182; eius 311 oblectum, 183; sublectum, 184; violatio, 185; v. Con­ fessarius, Scientiae. Socialis et politicae doctrinae Ecclesiae applicatio, 158. Socialistae, v. Ius ad laborem, Proprietatis. Status, v. Ius ad laborem, Professionis; eius ab Eccle­ sia separatio, 392ss; an iu­ dicare possit de facto reve­ lationis, praecipere contra conscientiam subditorum, constituere cultum officia­ lem, 396 Sterilizatio feminea, 352. Stips missarum, 123ss, 132ss; v. Missae celebratio. Sufficientia vitae necessaria ad virtutem, 289n. Suffragium in electionibus politicis et administrativis, 138n; pro determinata par­ te politica, 139ss; pro par­ te communista, 146; pro minus indigno, 145n; pro lege iniqua, 391, 398s; v. Senatores. Superiores, an debeant ex­ planare subditis rationem praeceptorum, 32; religiosi, an obligare possint sub sola poena, 45; praecipien­ tes, 26, 43n, 46s; eorum praeceptum multiplex, 26s; num obligent ad determi­ natam doctrinam traden­ dam, 33; eorum licentia, 30; eorum usus notitiae ex confessione habitae, 199; v. Oboedientiae, Pauperta­ tis. Susceptor operis, v. Machi­ narii. Theologia laica, laicatus, pro laicis, 270. Tituli industriales et Status, 306. Transitus in aliam religio­ nem, v. Egressus. Usus: scientiae, v. Scientiae; matrimonii, v. Coniugum, Copula. Uteri ablatio, 241 n. Utilitas vendentis vel emen­ tis an titulus ad augen­ dum pretium, 338s. Uxor, v. Coniugum, Copula. Venditio - emptio, 330, eius scopus, 305n; v. Mercato­ rum, Negotiatio. Venditores, v. Mercatorum. Vestitus immodestus, 374. Vicarius oeconomus, curatus, perpetuus, quoad missam pro populo, llln, 119. Virtute Indigemus ad operan­ dum bonum alienum, com­ mune maxime, 32n. Vita, communis, 1; vitae fal­ sa aestimatio, 256. Vitia redhibitoria, 332n. Vocatio religiosa, v. Ingres­ sus; sacerdotalis, 74ss; non consistit in propensione, 77ss; num homo vocet selpsum, 77ss; qui non vocen­ tur, 81ss; episcoporum nor­ mae, 82; absolutio denegan­ da ei qui ad Ordines adspirat turpi vitio deditus, 83; vocationum promoter, 85; ingressus in semina­ rium, 84s; institutio psychoanalytica, 75n; «si non fuisti vocatus...», 80; vo­ cationis amissio, 55. 212s; v. Confessarius, Director. Votum, religionis, seu Ingred 1 e n d i religionem, 50n ; paupertatis, oboedientiae, v. Oboedientiae, Pauperta­ tis, Regula, Suffragium.